Sociaal Beleid Actueel Jaargids 2022

Thema Beleid Sociaal

Jaargids sociaal beleid actueel 2022

23-12-2022

Jaareditie

INHOUD MEDEZEGGENSCHAP 5

Medezeggenschap algemeen

5

Rechten ondernemingsraad

14

Bestuur 17 ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN 22

Arbeidsongevallen en arbeidsveiligheid

22

Beeldschermwerk 26 Beroepsziekten 27 Gevaarlijke stoffen

30

Deze Sociaal Beleid Actueel maakt deel uit

Arbeidsinspectie 37

van OR in de praktijk een uitgave van

PSA 42 ARBEIDSMARKT 55

VMN media Utrechtseweg 44

Ontwikkelingen arbeidsmarkt

55

3704 HD Zeist

Werkloosheid en WW

85

Arbeidspotentieel 95 Abonnement op OR in de praktijk

Flexwerk 103

Klantenservice VMN media

Arbeidsmigratie en uitbuiting

103

tel. 088-5840888

Werknemers met afstand arbeidsmarkt

107

klantenservice@vakmedianet.nl

Arbeidsmarkt internationaal

110

Samenstellers en uitgever zijn zich volledig

Cao’s (overleg en akkoorden)

bewust van hun taak een zo betrouwbaar

Loon 162

mogelijke uitgave te verzorgen.

Reiskosten 180

Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid

Thuiswerken 186

aanvaarden voor eventueel in deze uitgave

Acties en stakingen

voorkomende onjuistheden.

Vakantiegeld 192

ARBEIDS V OOR WAARDEN 121

ISSN: 1384 - 6582

121

187

A R B E I D S R E C H T 194

Arbeidsovereenkomst en schijnconstructies

194

Flexibel werk

205

Minimumloon 212 Ontslag 214 Verlof en vakantie

216

Transitievergoeding 219 PERSONEEL SBELEID 221

Werving en selectie

2

221

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

INHOUD Binden en boeien

228

Flexibel werken

230

VGWM 242 Stages 246 GELIJKE BEHANDELING

249

Discriminatie 249 Voorkeursbeleid 260 Diversiteit 263 (Seksuele) intimidatie

267

R E O R G A N I S A T I E 271

Reorganisatie 271 Sluiting 278 VAKBONDEN 281

FNV 284 CNV 293 VCP en De Unie

299

Onderhandelingen cao

301

ECONOMIE 303

Inflatie, economische groei en koopkracht

303

Bedrijfsleven 326 Faillissementen 341 Milieu 348 Economie: mondiaal

350

O VERHEID 357

Subsidies 357 Overheidsinstanties 361 KABINET SBELEID 367

SZW en loonpolitiek

367

Fiscaal 377 Coronacrisis 386 PENSIOENEN 394

AOW 394 Pensioenwet 397 Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

3

INHOUD Pensioenregeling 403 Pensioenfondsen 410 Dekkingsgraad 413 Pensioenindexatie 417 PRIVACY & INTEGRITEIT

425

Klokkenluiden 425 Gedrag 431 Integriteit SOCIALE ZEKERHEID

434 438

Bijstand 438 Armoede 444 Arbeidsongeschiktheid 450 Internationaal 454 ZIEKTEVERZUIM 459

Ziekte 459 Verzuim 468 Gezondheid 483 RECHTSPRAAK 485

Arbeidsomstandigheden 485 Arbeidsrecht 491 Ziekte en re-integratie

4

531

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Medezeggenschap Medezeggenschap algemeen Ondernemingsraad NPO wil zeker weten dat Frans Klein niet werkt De centrale ondernemingsraad (COR) van de NPO wil van NPO-baas Frederieke Leeflang de garantie krijgen dat directeur Frans Klein niet aan het werk is. Dat heeft voorzitter Fred Kwint van de ondernemingsraad aan het ANP laten weten na berichtgeving van BNR. Klein trad tijdelijk terug als NPO-directeur na onthullingen in De Volkskrant over een structurele angstcultuur bij het BNNVARA-programma De Wereld Draait Door. Klein was als mediadirecteur van die omroep jarenlang verantwoordelijk voor het programma.

“Nog steeds aan het werk” Maar Klein bezocht toch een mediabeurs in Londen, iets wat al langer op zijn agenda stond. "Het hardnekkige gerucht gaat in Hilversum dat hij, naast zijn bezoek aan Londen, nog gewoon op kantoor zit", laat Kwint weten. "Hij zou gewoon aan het werk zijn. Dat lijkt ons verstandig noch wenselijk en schadelijk voor het imago van de NPO." Daarom wil de COR op korte termijn opheldering van Leeflang over de geruchten.

Een woordvoerder van de NPO bevestigt dat er een brief ontvangen is. "Wij zullen de brief beantwoorden", laat een woordvoerder weten. Inhoudelijk wil hij niet op de vragen van de ondernemingsraad reageren.

A N P, 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Ondernemingsraad BNNVARA kende geruchten over DWDD De ondernemingsraad van BNNVARA kende de "geruchten" over de onveilige werkcultuur achter de schermen van De Wereld Draait Door (DWDD). Omdat het volgens voorzitter Johan Reijnen bij geruchten bleef, greep de ondernemingsraad niet in.

"Op het moment dat het bij geruchten blijft en er niet keihard een klacht binnenkomt (en in de tijd dat ik bij de ondernemingsraad betrokken ben zijn die klachten nooit zwart op wit binnengekomen, ook niet mondeling) dan is het ook moeilijk", zei Reijnen in het radioprogramma Met het Oog op Morgen. "Je hebt wel een concreet voorbeeld nodig waar je ook verder mee kan. Dus op het moment dat mensen zich melden en zeggen dat ze niet willen dat er verder ruchtbaarheid aan gegeven wordt, dan wordt het ook moeilijk om daar een vervolg aan te geven."

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

5

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Falende begeleiding Reijnen vindt "absoluut" dat BNNVARA in de begeleiding van Van Nieuwkerk gefaald heeft. Hij had beter gecoacht moeten worden, zegt de voorzitter en tevens eindredacteur bij de omroep. "Als je vijf dagen per week een uur lang live een programma presenteert dat op een gegeven moment zo toonaangevend wordt en je van jezelf vindt dat het iedere keer een tien moet zijn, dat is voor geen mens vol te houden. Daarin moet je goed begeleid worden", zei hij. "Dat lijkt me evident. En ik moet concluderen dat als je alle verhalen leest dat dat niet gelukt is, dat daar van alles is misgegaan."

Van Nieuwkerk weg bij omroep Van Nieuwkerk maakte bekend dat hij breekt met BNNVARA. Hij raakte daarvoor in opspraak door een artikel in De Volkskrant. Daarin spreken oud-medewerkers van DWDD over grensoverschrijdend gedrag bij het programma, onder anderen door Van Nieuwkerk.

"Het feit dat mijn werkgever openlijk twijfelt aan mijn oprechtheid, maakt een verdere samenwerking onmogelijk", zei de 62-jarige televisiemaker. "Ik merk dat er veel emoties om de voorrang strijden: schaamte voor de angst die redacteuren hebben gevoeld, spijt dat ik een (letterlijk) blinde ambitie had en daardoor over grenzen ben gegaan, verdriet over dat De Wereld Draait Door, toch mijn levenswerk, wankelt."

A N P, 2 2 N O V E M B E R 2 0 2 2

Personeel aluminiumbedrijf Aldel staakt voor behoud sociaal plan Werknemers van aluminiumbedrijf Aldel in Delfzijl staken voor onbepaalde tijd. Ze zijn volgens de vakbonden CNV en FNV bang dat het bedrijf een eerder afgesproken sociaal plan schrapt. Aldel legde onlangs de productie stil omdat de energie te duur werd.

De vakbonden hadden de directie van Aldel een ultimatum gesteld. Zo moest het bedrijf beloven zich aan het sociaal plan te houden dat vorig jaar werd afgesloten. In 2021 gingen 120 banen verloren na een overname. Volgens de vakbonden wil Aldel onderhandelen over een nieuw sociaal plan, terwijl het huidige sociale plan nog tot eind oktober loopt.

Leegloop CNV-bestuurder Sijtze de Bruine zegt dat werknemers vooral boos zijn dat er vrachtwagens met dure goederen het terrein af rijden. "Dat geeft kortsluiting hier, want met die volle vrachtwagens gaat hun sociaal plan de poort uit. Dat is nu afgelopen, daar werkt hier niemand meer aan mee."

Financieel directeur Eric Wildschut van Aldel erkent in gesprek te zijn met de ondernemingsraad en vakbonden over het aanpassen van het sociaal plan. Maar hij weerspreekt

6

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dat weggevoerde spullen daar ook maar iets mee te maken hebben. "Dat zijn spullen voor klanten, dat is hun eigendom."

Noodzakelijke werkzaamheden Aldel gaat in een waakvlamstand, waarbij alleen de hoogst noodzakelijke werkzaamheden doorgaan die nodig zijn om weer snel te kunnen opstarten. Het doel is om de winter door te komen en vervolgens weer aan het werk te kunnen als de gasprijzen structureel lager liggen.

Volgens de financieel bestuurder is het belangrijkste dat de gasprijzen structureel omlaag gaan. Ook moet de overheid wat hem betreft bedrijven pro-actiever te hulp schieten tijdens deze energiecrisis. Maar er zijn ook gesprekken met de ondernemingsraad en vakbonden over meerdere ingrepen. "Want in het huidige scenario zijn er ook implicaties voor het personeel, dus ook gedwongen ontslagen. Daarom onderhandelen wij opnieuw over een sociaal plan."

A N P, 8 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Ondernemingsraad KLM: rapportage staatsagent suggestief met foute aannames De tussenrapportage die de staatsagent bij vliegtuigmaatschappij KLM onlangs stuurde naar de Tweede Kamer is suggestief en bevat foute aannames. Dat zegt de ondernemingsraad van de KLM in een reactie op de verstuurde rapportage. Volgens het personeelsorgaan van KLM doen de leden van de Staten-Generaal er verstandig aan het rapport te negeren.

Dario Fucci, voorzitter van de COR spreekt van een teleurstellend schrijven. "Het is voor ons onbegrijpelijk dat een dergelijke rapportage wordt gedaan aan de Tweede Kamer", laat hij weten. "Zeker gezien de context waarin dit gebeurt."

Loonsverhoging Volgens de staatsagent voldoen de cao-afspraken die KLM met vakbonden wil maken, waaronder een loonsverhoging van vijf procent, niet aan de voorwaarden van het steunpakket. Staatsagent Jeroen Kremer, die namens de Staat toeziet op de naleving van de afspraken met KLM als onderdeel van de coronasteun, stelt vast dat er nog geen dekking is gevonden voor de loonstap. Ook zou hij niet over afspraken zijn geïnformeerd, waar dat wel zou moeten.

Betere arbeidsvoorwaarden Fucci benadrukt dat er onder meer vanuit Den Haag een roep om betere arbeidsvoorwaarden klonk in de nasleep van de wilde staking door bagage-afhandelaars bij het begin van de meivakantie. Die actie veroorzaakte chaos op de luchthaven. "De directie van KLM Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

7

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL heeft daarop deze inflatiecorrectie gefaciliteerd. En nu past dat niet?", aldus een verbaasde Fucci.

Tariefsverhoging luchthavengelden De COR-voorzitter wijst er verder op dat de KLM wordt geconfronteerd met een tariefsverhoging van de luchthavengelden op Schiphol met 37 procent, maar dat de dienstverlening op de luchthaven te wensen overlaat. Juist die extra kosten passen wat de centrale ondernemingsraad van KLM betreft niet in de voorwaarden. Ook omdat afgesproken zou zijn dat partners van KLM "naar rato" moeten inleveren.

A N P, 3 0 M E I 2 0 2 2

Werkdruk bij grondpersoneel KLM al langer punt van zorg De werkdruk bij het grondpersoneel van KLM is al langer een punt van zorg. Volgens de ondernemingsraad van de vliegmaatschappij wordt al langer "onder de norm" gewerkt, hetgeen de vakbonden al langer roepen. Dat houdt concreet in dat er structureel gaten in het rooster zitten die vanwege de krapte op de arbeidsmarkt niet ingevuld kunnen worden. Bijkomend probleem is volgens het personeelsorgaan het 'overheidsinfuus' waar KLM aanhangt, waardoor het oplossen van de problemen niet zonder meer kan.

Een wilde staking van zo'n honderdvijftig medewerkers van de KLM zorgde onlangs voor chaos op Schiphol. Tientallen vluchten werden geschrapt omdat vracht en bagage niet aan boord van vliegtuigen werden geladen. Door de werkonderbreking ontstonden extreem lange wachtrijen. Vanwege die drukte werden reizigers op een gegeven moment opgeroepen niet meer naar de luchthaven te komen.

Versobering arbeidsvoorwaarden Om de coronacrisis te overleven kreeg KLM een miljardenlening en garanties toegezegd vanuit de overheid. In ruil voor de staatssteun werden de arbeidsvoorwaarden bij de maatschappij versoberd. De laagste inkomens hoefden niet in te leveren, maar evengoed stonden ook hier de lonen twee jaar lang op nul. Daarmee zijn de lonen ook niet aangepast aan de inflatie, en zeker de laatste tijd wordt het leven in doorsnee rap duurder.

Herziening afspraken Volgens de ondernemingsraad zouden de afspraken met de overheid moeten worden herzien, omdat die de loonstijging tegen zouden houden. "Eerder gemaakte afspraken passen niet in de huidige realiteit", aldus de voorzitter van de ondernemingsraad Dario Fucci.

A N P, 2 5 A P R I L 2 0 2 2

8

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Krachtmeting tussen bomen en banen De ondernemingsraad van autofabriek VDL Nedcar in Born ontkent 'vijandig' te staan tegenover de bezetters van het Sterrebos. Deze locatie is aangewezen voor uitbreiding van de autofabriek. 'Wij hebben heus geen anti-natuurmentaliteit, ook al demonstreren wij voor behoud van onze banen,' zegt de voorzitter van de ondernemingsraad Adel Lahssani.

VDL Nedcar produceert nog tot eind 2023 verschillende soorten mini's voor BMW. Daarna zou Rivian, een elektrische autobouwer uit de Verenigde Staten, in Born twee productielijnen voor pick-ups, SUV's en bestelbusjes in gebruik willen nemen. Om ruimte te maken voor de productie voor deze potentiele klant is volgens VDL Nedcar de kap nodig van 160 bomen, ofwel zeven hectare in het naast gelegen Sterrebos. Om de bomenkap te verhinderen, was het bos twee weken bezet door actievoerders. Op dinsdag 8 februari hebben de twee organisaties die in beroep waren gegaan tegen de boskap bij de Raad van State een overeenkomst bereikt met VDL. Frustraties De bezetting heeft geleid tot veel frustratie bij de fabrieksmedewerkers, kenmerkend voor een klassiek gevecht tussen economie en natuur. De werknemers demonstreerden begin februari met steun van de vakbonden CNV en FNV en de ondernemingsraad tegen de bosbezetters. 'De actievoerders spelen met vuur,' zei bestuurder Ron Peters van FNV Metaal bij deze gelegenheid, daarbij doelend op de boterham van 4200 werknemers en hun gezinnen.

Reorganisaties Abdel Lahssani: “De afgelopen jaren hebben we al de ene na de andere reorganisatie over ons heen gehad. Het personeel wilde daarom een tegengeluid laten horen. Sinds het prille begin van de bezetting gaat alle aandacht in de media uit naar de boombezetters. Daarom hebben wij als ondernemingsraad een platform willen bieden door met de vakbonden een manifestatie te organiseren omdat we bezorgd zijn voor onze werkgelegenheid. In de media is daardoor helaas ook de beeldvorming ontstaan dat wij de bezetters vijandig gezind en niks geven om natuur.”

“Houtkapbos” 'Wij zijn juist pro natuur en duurzaamheid,' vervolgt Lahssani. 'Ook wij willen dat de aarde goed wordt overgedragen aan de generatie na ons. De ondernemingsraad heeft respect voor mensen die voor iets opkomen, maar het moet wel redelijk en feitelijk blijven. Je moet het Sterrebos niet vergelijken met de Amazone, waar de biodiversiteit kapot gaat.

Het Sterrebos is ooit aangeplant als houtkapbos. En vergeet ook niet dat onze nieuwe Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

9

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL opdrachtgever milieubewust is. Anders zou hij geen elektrische auto's bouwen. Dat moeten we omarmen.'

‘Uitbreiding fabriek kan ook elders’ Laihassani wijst op de natuurcompensatie die VDL Nedcar en de provincie Limburg in het vooruitzicht heeft gesteld. 'Voor de bomenkamp komt in de omgeving het viervoudige aan bosareaal terug, met kasten voor vleermuizen ook. Daarmee doet het bedrijf veel meer dan waartoe het wettelijk verplicht is.' Volgens de actiegroep die de boombezetters vertegenwoordigt kan de uitbreiding van de fabriek ook elders worden gerealiseerd, hoewel dat 'duurder' is. VDL Nedcar zegt dat wel degelijk naar alternatieve locaties is gekeken maar dat die niet gevonden zijn.

Oud bos Anja Hazekamp, Europarlementariër voor de Partij van de Dieren, vindt dat Frans Timmermans, de first executive vicepresident van de Europese Commissie, zich moet inzetten om het Sterrebos en de aanpalende Natura2000 gebieden te beschermen.

Hazekamp: ´Eurocommissaris Timmermans is een Limburger en wil twee miljard extra bomen planten in Europa. Het zou een slecht signaal zijn om het kappen van een 200 jaar oud bos - in zijn eigen provincie en in strijd met EU-regels - door de vingers te zien.´ Adviestraject nog niet afgesloten De ondernemingsraad van VDL Nedcar zegt nog 'middenin het adviestraject' te zetten rondom de komst nieuwe opdrachtgever. In theorie kan Rivian namelijk ook nog afhaken. “Inhoudelijk mag ik er geen mededelingen over doen” aldus Lahssaini. 'De ondernemingsraad heeft met de directie een geheimhoudingsovereenkomst afgesloten. “Maar ik kan je zeggen dat we reikhalzend uitkijken naar Rivian. De belangen zijn groot. Vanaf 2030 moet de Europese automarkt elektrisch zijn. Rivian is dus een interessante partij die met VDL Nedcar vanaf het begin in dit gat van de vervangingsmarkt kan springen. Het zou dramatisch zijn als we de fabriek moeten sluiten omdat een paar bomen in de weg staan en niet kunnen bouwen aan een nieuwe toekomst.”

ORNET. 7 FEBRUARI 2022 | L OEK KUSIAK

'Ons vliegend personeel doet niets illegaals' De ondernemingsraad van KLM is boos op staatscontroleur Jeroen Kremers. Die stelt dat gratis vliegen door KLM-personeel vanuit hun buitenlandse woonplaats naar Schiphol gelijk staat aan belastingontwijking. “We doen niet illegaals”, zegt voorzitter Dario Fucci van de ondernemingsraad. “De reisregeling voor vliegende personeel is conform wetgeving en per cao vastgelegd”.

10

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Onder leiding van staatsagent dr. Jeroen Kremers, oud-topambtenaar en voormalig bankier, loopt een onafhankelijk onderzoek of KLM de afspraken nakomt van de in totaal 6,5 miljard euro staatssteun die de luchtvaartmaatschappij tot nu toe ontving. Het kabinet wil ook weten hoe lang garanties noodzakelijk blijven van 90 procent op de 2,4 miljard euro die bij banken zijn geleend tegen zeer lage rente. Al met al drukt het verdienmodel van de KLM volgens critici steeds zwaarder op Nederlandse samenleving.

‘Ruimhartige woon-werkregeling’ In zijn tweede verslag schopt staatsagent Kremers tegen tal van heilige huisjes over de uitwerking van de coronasteun. Hij stelt dat de KLM aanvullende maatregelen moet treffen om de levensvatbaarheid veilig te stellen. Kremers uit ook kritiek op het 'faciliteren door KLM van belastingontwijking' door piloten en cabinepersoneel. Dat vliegt vanuit Spanje, de Antillen of andere woonlanden gratis naar Schiphol om daar aan het werk te gaan. “Deze regeling voor woon-werkverkeer is aanmerkelijk ruimhartiger dan die voor werknemers die in Nederland wonen”, aldus Kremers. Het betreft 350 piloten en 330 cabinemedewerkers.

Ondernemingsraad en VNV zijn verbolgen De ondernemingsraad van KLM reageert verbolgen op kritiek van Kremers. “Het is bijzonder ongepast,' zegt voorzitter Dario Fucci, 'dat het beeld wordt geschetst dat wij illegaal bezig zouden zijn. Pertinent onjuist. De regeling die voor het vliegend personeel is overeengekomen staat in de cao. Dat er door Kremers zomaar een groep ertussenuit gehaald raakt mij wel. Dat is echt Nederland op zijn smalst.”

In een debat in de Tweede Kamer over staatsdeelname noemde minister Kaag (Financiën) de faciliteiten voor het vliegend personeel 'totaal onwenselijk.' Maar volgens de vakbond Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) hoort het punt over 'belastingontwijking, en het oordeel of dit maatschappelijk wel of niet ongepast is, niet thuis in een feitelijke rapportage over overheidsvoorwaarden. Er zijn vaak persoonlijke redenen om in het buitenland te wonen, zoals familiebanden. De KLM heeft ook Belgische piloten die niet in Nederland wonen, maar in België.' En bovendien draagt KLM de sociale lasten gewoon in Nederland af.'

‘Staatsagent zit op de stoel van de directie’ De ondernemingsraad vindt dat Kremers op de stoel van de directie gaat zitten door voor te schrijven wat de KLM de komende jaren moet doen, zoals een extra bezuiniging van vierhonderd miljoen vanaf 2024. Fucci: “De staatsagent zaait een hoop onrust onder het voltallige personeel, net nu we in coronatijd druk bezig zijn alles weer op de rit te krijgen.

Eerst stelt hij in zijn rapportage dat de KLM weliswaar voldoet aan alle voorwaarden voor staatssteun, maar vervolgens wordt dat ondergraven met allerlei oordelen.”

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

11

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Opdrachtformulering ‘Kremers treedt met zijn statement over kostenbesparingen en belastingontwijking buiten zijn opdrachtformulering. Hij trekt een heel grote broek aan. Dat is puur politiek, en heel schadelijk. We worden gebruikt als boksbal nadat we al jarenlang salaris ingeleverd hebben om staatssteun te krijgen. Ons verdienmodel is uiterst succesvol voor zowel KLM als de BV Nederland. Als wij door idiote maatregelen niet meer kunnen bieden wat de markt dicteert, wordt het heel lastig om nieuw talent aan te trekken.'

Profijt aantonen Kremers stelt in zijn rapportage dat KLM alles moet doen om zijn 'license to operate' te houden. Voor maatschappelijk draagvlak moet de KLM aantonen dat de Nederlandse economie profijt heeft van die blauwe zwaan in de lucht en dat de milieu- en andere overlast wordt teruggedrongen. Deze opgaven stoppen niet als KLM voor 2025 leningen terugbetaalt.

ORNET, 2 FEBRUARI 2022 | L OEK KUSIAK

Ondernemingsraad Accell wist niets van overname De FNV dient een klacht in bij de SER tegen Accell. De fietsenfabrikant zou de ondernemingsraad en de vakbonden te laat hebben geïnformeerd over de overname door de Amerikaanse investeringsgroep Kohlberg Kravis Roberts (KKR).

Vakbond, ondernemingsraad en pers kregen allen op hetzelfde moment te horen dat het bedrijf wordt overgenomen. Nadere informatie ontbreekt. Zo wil de FNV graag weten hoe de overname wordt gefinancierd. De ondernemingsraad heeft adviesrecht bij overnameplannen. Dat kan onder geheimhouding, volgens artikel 20 van de WOR. Maar de ondernemingsraad geeft aan dat hij ook van niets wist.

Overleg was ‘even vergeten’ Masja Zwart van FNV Metaal noemt dat tegenover Omrôp Fryslan 'een slechte start. In Nederland hoort bij dergelijke zaken overleg te zijn. Dat kan onder geheimhouding en dat is Accell 'even vergeten'.

Accell-topman Ton Anbeek laat weten dat iedereen een dag nadat de overname rond was is geïnformeerd. Ook benadrukt hij dat het personeel niets zal merken van de overname. ‘Er gaat helemaal niets veranderen. Alles blijft zoals het is.’

Dat hoopt Zwart ook, en vooral ook dat het bedrijf in Friesland blijft. Financieel experts noemen de overname een slimme zet, gelet op de snel groeiende markt voor elektrische fietsen wereldwijd. Maar KKR is bekend en berucht bij de vakbond om zijn activiteiten

12

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL na overnames. Dat hebben V&D, de margarinedivisie van Unilever, Roompot en Qpark gemerkt.

Accell Group is het bedrijf achter bekende fietsmerken als Batavus, Sparta, Raleigh, Babboe en luxemerk Koga. Er werken 3100 mensen, verspreid over vijftien landen. De Accell Group verkocht in 2020 bijna 900.000 fietsen en aanverwante artikelen bij dealers in tachtig landen. De omzet bedroeg 2 jaar geleden 1,3 miljard euro.

ANP MEDIAWATCH, 26 JANUARI 2022

Ondernemingsraad Post NL vangt bot bij Ondernemingskamer Postbezorgers moeten wél langer werken en zijn langer onderweg dan voorheen, maar ze krijgen niet dezelfde rechten en voorzieningen als de ‘ouderwetse’ postbodes. De Ondernemingskamer (OK) wees de eis van de ondernemingsraad om gelijke behandeling af. Hoe kijkt de advocaat van de ondernemingnraad, Loe Sprengers terug op deze zaak? Waar moet de ondernemingsraad op letten om sterker te staan in soortgelijke kwesties?

Het gaat om verschillende cao’s, was het oordeel. En daarom hoort de onderhandeling daarover thuis bij de vakbonden aan de cao-tafels en niet bij de ondernemingsraad, is de bijbehorende redenering. Een tegenvaller voor de ondernemingsraad van PostNL. ‘Het gelijkheidsbeginsel was voor de ondernemingsraad de essentie van deze zaak. Er zijn verschillen tussen de arbeidsvoorwaarden voor de postbezorgers en die voor de postbodes’, constateert Sprengers.

Tegen de achtergrond van het dalend aantal poststukken is PostNL intussen genoodzaakt te bezuinigen. De functie van postbode wordt afgebouwd. ‘Maar intussen schuift de functie van de postbezorger wel op richting die van de postbode.’

Geen betaalde pauze Onder de nieuwe directieplannen gaat de bezorger bijvoorbeeld van maximaal drie uur werken zonder betaalde plas- en koffiepauze, naar op sommige dagen vier tot vijf uur in grotere bezorggebieden. Sprengers: ‘Het bedrijf investeert in elektrische fietsen voor de bezorgers. Maar om die investering rendabel te maken moeten de bezorgers wel grotere gebieden bestrijken en langere afstanden afleggen. De functies kruipen qua werktijden voor bezorgen naar elkaar toe, dat maakt de postbezorger minder apart. En daarom leek het de ondernemingsraad billijk dat zij ook dezelfde secundaire arbeidsvoorwaarden krijgen, zoals bijvoorbeeld de betaalde pauze.’

Standaard-cao Naast het gelijkheidsbeginsel, vertelt Sprengers, speelt het feit dat het hier twee verschillende cao’s draait een belangrijke rol in deze zaak. ‘De cao van de postbezorgers liep af.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

13

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dat leek de ondernemingsraad een uitgelezen moment om voorzieningen te treffen die de gevolgen van het voorgenomen besluit van de bedrijfsleiding opvangen. In ieder geval tot het moment dat er een nieuwe cao is. Maar de rechter oordeelt dus: het gaat hier om een standaard-cao en daar mag je niet van afwijken.’

De ondernemingsraad rest nu weinig anders dan de nieuwe cao afwachten. ‘De Ondernemingskamer gaat ervan uit’, zegt Sprengers, ‘dat die nieuwe cao er komt. En dat, als de arbeidsvoorwaarden daarin beter zijn, die met terugwerkende kracht gaan gelden.

De verschillen tussen de beide cao’s wordt erkend. De rechter redeneert: het verschil was er al tussen beide cao’s, daarom heeft de ondernemingsraad nu geen zaak. En daarom hoeft de bestuurder hierover geen afspraken te maken met de ondernemingsraad.’

Naar de cao-onderhandelingstafel Een van de zaken waar de ondernemingsraad om vroeg was inzage in wat de inzet van PostNL is voor de nieuwe af te sluiten cao. De bestuurder heeft de ondernemingsraad daarover alleen op hoofdlijnen geïnformeerd, waar de ondernemingsraad de plannen liever in meer concreet uitgewerkte vorm had vernomen. Maar de rechter vond die informatie op hoofdlijnen voldoende.

Voor de ondernemingsraad en zijn advocaat was de uitspraak van de rechter uiteraard teleurstellend. ‘Wij zien nog steeds redenen voor een meer gelijke behandeling, maar we constateren ook dat de rechter deze kwestie volledig naar de cao-onderhandelingstafel verwijst. De ondernemingsraad wilde procederen om voor het belang van zijn achterban op te komen, en we zagen vooraf ook ruimte voor de rechter om in ons voordeel te beslissen. Het was het proberen waard, maar die ruimte heeft de rechter niet genomen. Het argument dat er een standaard-cao geldt is hier dominant gebleken. Dit is overigens één van de eerste keren dat de Ondernemingskamer het standaard-karakter van een cao zo zwaar laat wegen. Nu is het afwachten wat er uit de cao-onderhandelingen komt,’ aldus Loe Sprengers.

ORNET, 18 DECEMBER 2021

Rechten ondernemingsraad Sabic wil met hoofdkantoor van Sittard naar Amsterdam Chemiebedrijf Sabic is van plan zijn Europese hoofdkantoor van Sittard naar Amsterdam te verhuizen, meldt De Limburger. De helft van de 350 kantoormedewerkers wordt gevraagd om mee te verhuizen, de andere helft van de medewerkers krijgt Geleen als standplaats.

14

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het Saudische chemieconcern heeft een adviesaanvraag ingediend bij de ondernemingsraad en de vakbonden van het voornemen op de hoogte gebracht. Die gaan met Sabic in overleg over de enorme impact en sociale gevolgen voor werknemers. Eerder dit jaar werd ook al gesproken over verhuizing uit Sittard. Toen verdween het plan, met name door de grote weerstand onder het personeel, snel in de ijskast.

Vestigingssubsidie In 2003 kreeg Sabic in totaal ruim vijf miljoen euro vestigingssubsidie van de gemeente Sittard-Geleen en de provincie Limburg. In ruil daarvoor moest het hoofdkantoor van het bedrijf zeker vijftien jaar in Sittard blijven. Aan die eis is voldaan.

A N P, 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Tweede Kamer neemt wet aan die zorgpersoneel meer zeggenschap moet geven Zorgpersoneel moet meer zeggenschap krijgen over het werk dat zij doet. De Tweede Kamer nam onlangs een initiatiefwet van Kamerleden Corinne Ellemeet (GroenLinks) en Judith Tielen (VVD) aan die dat mogelijk maakt. Het voorstel moet nog wel door de Eerste Kamer.

De zorgsector heeft te maken met een groot personeelstekort. Zo meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) al dat deze sector een van de sectoren is met de meeste openstaande vacatures, onder andere door een grote uitstroom van personeel. Volgens de initiatiefnemers komt dat doordat zorgmedewerkers zich onvoldoende gehoord voelen door hun leidinggevenden. Hierdoor worden bijvoorbeeld oplossingen bedacht voor de te hoge werkdruk die in de praktijk averechts werken.

Volgens Ellemeet is meer zeggenschap daarom dringend nodig. "Zorgverleners kunnen zelf het beste inschatten hoe ze goede zorg kunnen leveren." Tielen ziet veel mogelijkheden als de invloed van zorgpersoneel groter wordt. "Bijvoorbeeld bij de aankoop van slimme zorgapps, die alleen maar slim zijn als degene die ermee werken dat ook zo vinden. Of verpleegkundigen die inspraak moeten kunnen hebben op de verbouwing van hun afdeling. Dat is niet alleen belangrijk voor de zorgorganisaties, maar vooral voor de zorg in zijn geheel."

A N P, 1 7 M E I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

15

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Kabinet wil instemmingsrecht ondernemingsraad bij coronatoegangsbewijs omzeilen Het kabinet wil het coronatoegangsbewijs (ctb) ruimer kunnen toepassen in het bedrijfsleven. Het instemmingsrecht van de ondernemingsraad kan een complicerende factor zijn bij invoering van het ctb in sommige sectoren. Daarom wil de regering het instemmingsrecht omzeilen door invoering rechtstreeks te laten vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Volksgezondheid.

Volgens het wetsvoorstel Tijdelijke wet verbreding inzet coronatoegangsbewijzen geldt het instemmingsrecht van de ondernemingsraad niet als de minister het ctb verplicht stelt in bepaalde sectoren. Hiertoe kan de minister per ministeriële regeling verplichten.

In sommige sectoren kunnen werkgevers mogelijk alternatieve maatregelen treffen om de veiligheid op de werkvloer te waarborgen.

Eigen regelingen werkgever?

Hoewel dit arbogerelateerde maatregelen zijn, heeft de ondernemingsraad op deze eigen maatregelen van de werkgever ook geen instemmingsrecht. De reden volgens de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel: de eigen regelingen van de werkgever gericht op bescherming van eigen werknemers tegen coronabesmetting komen direct voort uit de ministeriële regeling. Het is niet zeker of de eigen regeling van de werkgever als optie in de wet blijft. De Raad van State heeft ertegen geadviseerd.’

Onderwijs In sommige sectoren, met name het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs, is zo’n eigen regeling van de werkgever niet goed mogelijk. Daarom is het kabinet gekomen met een aparte wet voor invoering van het ctb in het onderwijs. Dat is de wijziging van de Wet publieke gezondheid wegens het schrappen van het instemmingsrecht van medezeggenschapsorganen bij de inzet van coronatoegangsbewijzen in het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs. Ook dit wetsvoorstel wordt nog besproken in de Tweede Kamer.

Drie wetsvoorstellen De Tijdelijke wet verbreding inzet coronatoegangsbewijzen geeft werkgevers het recht om het ctb verplicht te stellen voor werkenden in sectoren waar klanten en bezoekers het ctb nu al moeten tonen. Een tweede wetsvoorstel, de Tijdelijke wet differentiatie coronatoegangsbewijzen geeft de regering het recht om voor bepaalde activiteiten of voorzieningen een coronatoegangsbewijs op basis van 2G te verplichten.

Het derde wetsvoorstel behelst het schrappen van het instemmingsrecht van medezeggenschapsorganen bij de inzet van coronatoegangsbewijzen in het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs. Dat kan alleen àls de regering regels stelt over gebruiken van het ctb

16

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL in het mbo of het hoger onderwijs. Nadere toelichting op deze beperking van het instemmingsrecht volgt bij de uitwerking van het wetsvoorstel in lagere regelgeving. Zo staat te lezen in de memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel.

ORNET, 3 DECEMBER 2021

Bestuur Onderzoek naar reilen en zeilen Haagse ziekenhuisgroep De bestuurlijke chaos bij ziekenhuisorganisatie Reinier Haga Groep is zo groot geworden, dat de Ondernemingskamer ingrijpt en onderzoek wil laten doen naar de situatie binnen de groep. Dat gebeurt op verzoek van de ziekenhuizen die erbij zijn aangesloten.

De Reinier Haga Groep ontstond in 2013, toen de Reinier de Graaf Groep (Delft en Voorburg) en het HagaZiekenhuis (Den Haag) besloten nauw samen te werken. Het LangeLand Ziekenhuis in Zoetermeer sloot zich daar in 2015 bij aan. De ziekenhuizen wilden op den duur nog een stap verder gaan en fuseren, maar dat leidde in 2019 tot grote weerstand binnen de organisatie. Daarom besloten ze om weer uit elkaar te gaan ('ontvlechten'), maar ook dat proces verloopt heel chaotisch en sleept al jaren voort. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) waarschuwde al dat de ontvlechting zo lang duurt dat er risico's voor "de continuïteit van zorg" kunnen ontstaan, vooral bij het LangeLand.

De belangen van de groep De combinatie wordt geleid door de bestuurders van de drie ziekenhuizen. De Ondernemingskamer betwijfelt of zij genoeg rekening houden met de belangen van de groep als geheel en met de belangen van de ander. "Hun structurele tegenstrijdige belang leidt onvermijdelijk tot onderling wantrouwen", aldus de rechters. Volgens de Ondernemingskamer is het niemand gelukt "een eind te maken aan deze onwerkbare situatie" en zijn er daarom "gegronde redenen om te twijfelen aan juist beleid en een juiste gang van zaken".

Onderzoek De Ondernemingskamer heeft daarom besloten tot een onderzoek, maar heeft daarbij meteen bepaald dat dit niet meteen begint. De rechters hopen dat andere maatregelen, zoals het aanstellen van een tijdelijke bestuurder en een Raad van Toezicht bij de Reinier de Graaf Groep, genoeg zijn om een oplossing te bereiken. Lukt dat niet, dan kunnen de partijen alsnog vragen om een onderzoeker aan te wijzen.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

17

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De Reinier Haga Groep zelf wil dat dat de drie aangesloten ziekenhuizen uit elkaar gaan.

Het is de bedoeling dat het HagaZiekenhuis en het LangeLand daarna opnieuw fuseren.

De Reinier de Graaf Groep blijft dan alleen over.

A N P, 1 6 N O V E M B E R 2 0 2 2

Ondernemingsraad Tweede Kamer heeft toch vertrouwen in Bergkamp De ondernemingsraad van de Tweede Kamer heeft toch vertrouwen in Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp en het presidium, laat de ondernemingsraad weten in een persbericht. Eerder voorzitter Michel Meerts tegenover Nieuwsuur nog zijn twijfels of Bergkamp wel "de scherven zou kunnen lijmen" nadat de ambtelijke top was opgestapt.

De griffier en andere topambtenaren vertrokken vanwege het onderzoek naar voormalig Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib. Zij vonden Ondernemingsraad Tweede Kamer heeft toch vertrouwen in Bergkamp dat ze ook door de politieke leiding onvoldoende beschermd werden, na alle kritiek die op het onderzoek kwam. Bergkamp zei na het opstappen dat ze de schade wilde herstellen en wilde aanblijven als Kamervoorzitter.

Geschrokken De ondernemingsraad schrijft "erg geschrokken" te zijn door wat er afgelopen weekend is gebeurd "en de verwarring die ontstaan is door het mediaoptreden van de voorzitter van de ondernemingsraad". De ondernemingsraad heeft gesproken met het presidium, waarna "misverstanden zijn weggenomen". Over en weer is vertrouwen uitgesproken, staat in de verklaring.

Ook maakt Meerts nog steeds deel uit van de ondernemingsraad, benadrukt de raad.

Meerts zegt dat zijn voorzitterstaken tijdelijk zijn overgenomen door vicevoorzitter Nancy Podt. Onder meer De Telegraaf berichtte al dat Meerts was teruggetreden als voorzitter. Hij was niet bereikbaar voor verder commentaar.

Onderzoek Arib Bergkamp meldde dat het onderzoek naar Arib wel doorgaat en bij twee onafhankelijke derden wordt gelegd om belangenverstrengeling te voorkomen. Voordat dit geregeld is, worden de voorbereidingen van het onderzoek opgeschort. Aanvankelijk had het hoofd hr de rol "gedelegeerd opdrachtgeverschap" toebedeeld gekregen, maar daar kwam veel kritiek op. Door die rol werd getwijfeld aan de objectiviteit van het onderzoek.

A N P, 1 4 N O V E M B E R 2 0 2 2

18

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Centric-medewerkers willen aangifte tegen eigenaar Sanderink Medewerkers van IT-bedrijf Centric zijn aan het muiten geslagen tegen eigenaar Gerard Sanderink. De ondernemingsraad onderzoekt of het namens de medewerkers aangifte kan doen tegen Sanderink wegens fraude. Dat heeft het dagblad FD onlangs gemeld. Het personeel houdt de IT-miljonair verantwoordelijk voor de recente bestuurscrisis rond Centric en vrezen dat die zal uitmonden in 'een implosie' van het IT-bedrijf.

De crisis rond Centric, al jaren een belangrijke leverancier van IT-systemen aan de overheid, bereikte een dieptepunt. Op 7 juni lekte via het FD uit dat de voltallige uitvoerende directie was opgestapt na een conflict met eigenaar Sanderink. De affaire was aanleiding voor topman Taams om een enquêteverzoek aan de Ondernemingskamer op te starten.

“Fraude” Op de werkvloer heeft men de buik inmiddels vol van de grillig opererende Sanderink, blijkt uit onderzoek van het FD. Medewerkers stellen dat Sanderink heeft gefraudeerd toen hij 'buiten de executive board om rechtshandelingen namens Centric' startte.

Daarbovenop zou Sanderink met persoonlijke dreigementen directieleden onder druk hebben gezet om zich tegen het enquêteverzoek van Taams te keren.

A N P, 2 8 J U N I 2 0 2 2

Ondernemingsraad KLM verrast door snelheid van benoemingsproces Rintel De ondernemingsraad van KLM is verrast door de snelheid van het benoemingsproces voor de opvolger van KLM-baas Pieter Elbers. Onlangs schoof de Raad van Commissarissen NS-topvrouw Marjan Rintel naar voren als kandidaat voor de functie van president-directeur bij de luchtvaartmaatschappij. Daarbij werd aangeven dat de ondernemingsraad nog om advies wordt gevraagd.

Ondernemingsraadvoorzitter Dario Fucci legt uit dat hij het niet prettig vindt dat de ondernemingsraad publiekelijk een oordeel moet vellen over de voordracht van een kandidaat. "Formeel klopt het proces, maar het is een beetje raar zoals het nu gaat", zegt hij in een reactie tegen het ANP. "De naam en het profiel ligt al op straat en dan moet je reageren. Dat voelt niet prettig."

Voordracht Omdat het om een voordracht gaat, kan Fucci nog niet inhoudelijk op de mogelijke benoeming van Rintel reageren. Haar aanstelling per 1 juli moet ook nog bekrachtigd worden door de aandeelhouders. Die komen naar verwachting in juni bijeen. De ondernemingsSociaal Beleid Thema 23-12-2022

19

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL raad overlegt binnenkort over de aanstaande benoeming. Daarna duurt het nog wel een aantal weken voordat er een beslissing ligt.

Moeilijke omstandigheden KLM Rintel was al eerder werkzaam bij KLM. Zij vertrok acht jaar geleden naar de NS. De NS-topvrouw krijgt van het bedrijf de voorkeur boven Pieter Bootsma, die momenteel al bij Air France-KLM werkt en ook als potentiële opvolger van Elbers werd gezien.

Binnen KLM lijkt er een voorkeur te zijn voor Bootsma, omdat die niet ingewerkt zou hoeven te worden. In de acht jaar dat Rintel weg is, is KLM enorm veranderd. En met de huidige moeilijke situatie waar de luchtvaartsector mee kampt, rijst de vraag of een nieuwe baas van buitenaf verstandig is. Vooral omdat een buitenstaander het bedrijf opnieuw moet leren kennen, meldden bronnen aan het ANP. NS De centrale ondernemingsraad van de NS vindt het jammer dat Rintel vertrekt bij het spoorwegbedrijf. Daarbij wordt vooral op haar open en berokken houding naar alle medewerkers van de NS gewezen. "De afgelopen jaren hebben wij goed samengewerkt met Rintel als bestuurder", zo klinkt het.

A N P, 3 1 M A A R T 2 0 2 2

Personeel KLM naar de rechter in Parijs De ondernemingsraad van KLM stapt naar de Franse rechter om een conflict over een commissarisplek in het bestuur van Air France-KLM. Dit bevestigt voorzitter van de ondernemingsraad Dario Fucci na berichtgeving van dagblad De Telegraaf.

Het gaat om een rechtszaak tegen het Europese medezeggenschapsorgaan van Air France-KLM. Inhoudelijk kan Fucci er niet meer over zeggen. "We zien de uitspraak met vertrouwen tegemoet", is alles dat hij kwijt wil.

Het conflict draait om het gebruik binnen het luchtvaartconcern dat de Nederlandse personeelsvertegenwoordiging via de Europese ondernemingsraad ook een commissaris mocht aandragen die zitting neemt in het concernbestuur. Afgelopen jaren kreeg de ondernemingsraad van KLM zo telkens een stem aan tafel in Parijs, maar bij de laatste verkiezing was dit opeens niet het geval. Daar willen de Nederlanders het niet bij laten zitten, vandaar dat de kwestie aan de rechter wordt voorgelegd. De zaak dient naar verwachting in mei.

Wrijving over machstverhoudingen Er is al jaren sprake van wrijving binnen de Frans-Nederlandse luchtvaartcombinatie over de machtsverhoudingen tussen Parijs en Amstelveen, waar het hoofdkantoor van KLM

20

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zit. Wat deze zaak extra complex maakt is dat de bewuste commissarisplek wel naar een KLM'er is gegaan, namelijk naar Terence Tilgenkamp. Die was eerder voorzitter van de ondernemingsraad van KLM maar zou later zijn afgezet door zijn eigen raad. Een ingewijde vertelt dat Tilgenkamp op eigen houtje opereerde en dat zijn kandidatuur voor de zetel in Parijs niet was afgestemd met de ondernemingsraad van KLM. ANP MEDIAWATCH, 19 FEBRUARI 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

21

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidsomstandigheden Arbeidsongevallen en arbeidsveiligheid CNV: een op de drie beveiligers Schiphol overweegt te vertrekken De onvrede onder beveiligers op Schiphol is momenteel zo groot, dat één op de drie beveiligers overweegt om te vertrekken. Dat stelt de vakbond CNV Vakmensen op basis van een enquête onder ruim 160 medewerkers. "De veiligheid van Schiphol, zowel voor personeel als voor passagiers, is in het geding door de aanhoudend hoge werkdruk bij beveiligers", aldus de vakbond.

Volgens ruim de helft van de beveiligers (56 procent) speelt het vervallen van de tijdelijke zomerbonus een rol bij het huidige personeelstekort, maar volgens 39 procent zijn er juist andere oorzaken. "Het is een optelsom van alles wat er nu mis is op Schiphol. De hoge werkdruk met voortdurend veranderende roosters, de onregelmatige werktijden, het afwijzen van verlofaanvragen, de agressie van reizigers, het lange staan in de herrie, het uitblijven van beloofde verbeteringen in de pauzeruimtes", noemt CNV als redenen.

Spanningen De vakbond wijst erop dat de lange rijen voor frustratie bij reizigers zorgen en regelmatig tot spanningen leiden. Bijna de helft (46 procent) van de beveiligers heeft volgens de enquête soms te maken met agressie, 26 procent regelmatig en 13 procent vaak.

Veel beveiligers (80 procent) vinden dat de marechaussee op die kritieke momenten onvoldoende aanwezig is.

"De beveiligers balen daarvan. Ze doen ook gewoon hun werk en verdienen het niet om de kop van Jut te worden. Dat gaat ze steeds meer tegenstaan", aldus het CNV. Inmiddels vindt 84 procent dat agressieve passagiers harder moeten worden aangepakt, bijvoorbeeld door boetes uit te delen.

A N P, 4 O K T O B E R 2 0 2 2

Helft zwangere vrouwen werkt onder onveilige omstandigheden De helft van alle Nederlandse zwangere vrouwen werkt onder onveilige omstandigheden. Daardoor lopen zij risico op complicaties zoals een miskraam, vroeggeboorte en hoge bloeddruk. Dat concludeert het Amsterdam UMC na onderzoek.

22

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het gaat om vrouwen die fysiek zwaar werk doen, te maken hebben met stress en lange en onregelmatige werktijden hebben. Ook vrouwen die in een lawaaiige omgeving werken en in contact komen met infectieziekten of chemische stoffen lopen risico.

De afdeling Verloskunde van het academisch ziekenhuis onderzocht een representatieve groep van 269 gezonde zwangere vrouwen. Op verschillende momenten tijdens de zwangerschap zijn gegevens verzameld over hun werkomstandigheden.

"Dit zijn geen individuele gevallen. Het is een serieus maatschappelijk probleem waar op korte termijn verandering in moet komen", stelt bedrijfsarts en hoofdonderzoeker Monique van Beukering. Zij wijst erop dat er richtlijnen en wetten zijn opgesteld rondom zwangerschap en werk, maar dat deze lang niet altijd worden nageleefd.

A N P, 2 3 J U N I 2 0 2 2

PostNL geraakt door berichten inzet kinderen voor werk in België De beschuldigingen van het inzetten van te jong personeel in België doen PostNL pijn. Dat heeft topvrouw Herna Verhagen onlangs gezegd op een jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Zij zei de "ernstige beschuldigingen" vanuit België niet te herkennen. De afgelopen maanden zijn de controles om misstanden tegen te gaan volgens haar juist aangescherpt. "We doen elke ochtend honderd procent controle aan de poort", aldus Verhagen, waaruit volgens haar niet het beeld van misstanden naar voren komt.

Voor PostNL België zijn vier maanden na een eerste undercoverreportage nog steeds "kinderen" aan het werk, stelden Belgische media onlangs na onderzoek door journalisten.

Een jongen van 13 jaar werkt naar eigen zeggen voor vijf euro per uur voor het post- en pakkettenbedrijf. Een onderaannemer zou meerdere te jonge krachten in dienst hebben, hebben de Belgische media gemeld.

“Werkelijkheid anders” "Je staat ermee op en gaat ermee naar bed", aldus Verhagen over de berichten. "Dat komt ook doordat wat wij zien als werkelijkheid anders is dan wat je in de krant leest. We staan achter de mensen in België en proberen hen zoveel mogelijk te steunen en te ondersteunen." Vanuit aandeelhouders was veel aandacht voor de kwestie.

Ook de ongeveer 53.000 medewerkers, van wie een kleine 2.400 in België, worden volgens de topvrouw geraakt door de beschuldigingen. "Zij voelen zich aangesproken, terwijl ze proberen eerlijk werk te verzetten voor PostNL." A N P, 1 9 A P R I L 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

23

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Welk masker moet je op tijdens het werk Sinds 14 januari 2022 zijn er veranderingen in het advies over het gebruik van mondkapjes. Jos Putman bekeek voor Arbo-online wat het OMT adviseert en zet op een rij wat dit betekent voor de praktijk. Ook onderzocht hij met de vakgroep PBM van de NVVK of de juiste FFP2 maskers verkrijgbaar zijn. Wat blijkt? Veel FFP2 maskers voldoen niet aan de normen.

Op 14 januari 2022 nam het kabinet een advies over van het OMT over mondkapjes. Dat advies luidt: gebruik uitsluitend nog medische (chirurgische) mondneusmaskers van minimaal het type II. Draag geen stoffen maskers Het gebruik van de zogenaamde ‘maskers voor publiek gebruik’ zoals de stoffen maskers, raadt het OMT af. Ook is de draagplicht voor maskers uitgebreid naar situaties waarbij veel mensen aanwezig zijn. Denk aan drukke winkelstraten en markten. Maar het advies geldt ook voor situaties waarbij de 1.5 meter niet te waarborgen is. Dat kan dus ook op de werkplek zijn.

Tekort aan mondkapjes Maar er is nog een uitbreiding in het advies. Ook wanneer iemand zit, luidt het advies om continu een masker te dragen. Uitgezonderd uiteraard tijdens eten en drinken. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om: • het onderwijs: • bij evenementen binnen; • in de horeca; • bij culturele instellingen; • in bedrijven en kantoorruimtes; behalve als er een beperkte en vaste bezetting is en als de ventilatie volgens de norm is; • bij binnensportruimten, behalve tijdens het sporten.

Advies voor kwetsbare groepen Voor kwetsbare personen geldt, net als voor anderen, het advies om een medisch mondneusmasker (chirurgisch mondneusmasker, minimaal type II) te dragen. Daarnaast is het voor kwetsbare mensen te overwegen om een FFP2 masker te dragen in ‘ongecontroleerde situaties’, aldus het OMT. Wat zijn dat? ‘Gecontroleerde situaties’ zijn situaties waarbij sprake is van veel bewegingen, waar de anderhalve meter niet gehandhaafd kan worden, waar aerosolvorming (zingen, schreeuwen) optreedt en waarin er twijfels zijn over de ventilatie in een binnenruimte.

24

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het FFP2-masker biedt de drager een betere bescherming dan het medisch masker. Maar dit masker is minder geschikt voor langdurig gebruik, aldus het OMT. Het advies voor kwetsbaren is om de verblijfsduur in dergelijke situaties zoveel mogelijk te beperken. In ieder geval niet langer dan de geadviseerde draagduur die vermeld staat in de productspecificaties van het masker. Meestal is dat rond de 3 à 4 uur. Ook medische maskers type II en IIR dienen niet langer dan maximaal 4 uur gebruikt te worden.

Chirurgisch mondneusmasker Het OMT adviseert een FFP2-masker niet als basisbescherming voor de ‘algemene bevolking’. Daarvoor volstaat het chirurgisch mondneusmasker, minimaal type II en IIR. Een FFP2 masker biedt weliswaar een hogere bescherming tegen uitstoot van partikels in de ruimte en tegen het oplopen van een infectie door de drager. Maar bij langdurig gebruik kunnen klachten als benauwdheid, kortademigheid, vermoeidheid en hoofdpijn optreden.

Mensen met een longaandoening en zwangeren kunnen juist daarom beter gen FFP2 masker dragen. De kans is groot dat men het masker sneller af doet als het draagcomfort niet zo goed is. Conform het WHO-advies is het goed dragen van een chirurgisch medisch masker bij langdurig gebruik daarom waarschijnlijk effectiever. Maar het masker moet wel voortdurend correct en goed aansluitend gedragen worden. Daarnaast heeft ieder masker een beperkte draagduur van 3 à 4 uur. De werking ervan zal evenredig teruglopen naarmate de stof meer verzadigd raakt met ademvocht, aldus het OMT. ARBO ONLINE, 17 JANUARI 2022

Schiphol lijkt wel een andere planeet Inspecteurs van de Nederlandse Arbeidsinspectie hebben op 24 december een onaangekondigd bezoek afgelegd aan Schiphol. Doel was bekijken in hoeverre luchthavenbeveiligers tijdens de pandemie kunnen rekenen op een veilige werkplek.

Erik Maas, bestuurder van CNV Vakmensen denkt dat de inspecteurs ‘met eigen ogen hebben gezien zien dat een aantal zaken, met name op het gebied van afstand houden, beter moet.’ Hij is verontwaardigd over de onveilige werkomstandigheden op de luchthaven.

‘Overal in Nederland doen we ons best om covid-besmettingen te voorkomen, maar op Schiphol staat de poort voor omikron wagenwijd open’, vervolgt Maas.

Corona-aanpak ‘Als CNV krijgen we voortdurend verontrustende berichten van beveiligers over de coronaaanpak van de luchthaven. We hebben daar regelmatig overleg over met Schiphol, maar

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

25

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zeker als het druk is, schort er nog steeds een hoop aan de handhaving van coronaregels.

Daarom hebben we de Inspectie ingeschakeld.’

Grote drommen Tijdens het bezoek van vanmorgen konden de inspecteurs met eigen ogen zien hoe grote drommen passagiers tegelijk door de security lanes gaan om hun budgetvluchten te halen. ‘Er is bijna geen ruimte voor de grote groepen beveiligers om onderling afstand te houden, laat staan richting de passagiers’, zegt Maas. ‘En zelfs als ze pauze hebben, is het in de lounges zo druk dat het vaak onmogelijk is onderling 1,5 meter afstand te houden.’

Andere planeet CNV-bestuurder Maas: ‘Soms gedraagt Schiphol zich als een andere planeet, waar de Nederlandse wetten niet gelden. Kijk bijvoorbeeld naar de niet-essentiële winkels waarvan de luchthaven vond dat die gewoon open mochten blijven. Ik vind dat Schiphol en de beveiligingsbedrijven zich niet zouden mogen verschuilen achter speciale uitzonderingen. We proberen een enorme gezondheidscrisis het hoofd te bieden en geen enkel bedrijf is te groot of te belangrijk om zich daar ten koste van de gezondheid van zijn medewerkers aan te onttrekken. Daarom ben ik blij dat de Inspectie vandaag is langs geweest.’

De Inspectie SZW zal binnenkort met een rapport over de situatie op Schiphol komen.

Maas: 'Ik ga ervan uit dat daarin de beveiligingsbedrijven opgedragen worden de geconstateerde misstanden aan te pakken en de werkplekken veilig te maken. Een goede zaak voor de werknemers!’

CNV VAKMENSEN, 24 DECEMBER 2021

Beeldschermwerk Campagne om 'beeldschermwerkers' vaker te laten bewegen Het ministerie van SZW is een campagne begonnen die ervoor moet zorgen dat Nederlanders die zittend werken vaker opstaan om te bewegen. Doel van de zogeheten Nationale Beweegminuut is 'beeldschermwerkers' iedere werkdag om 11.00 uur één minuut te laten bewegen. "Het bewegen begint bij één minuut en het is de bedoeling dat het meer minuten worden", aldus het ministerie.

Nederland is volgens het ministerie Europees kampioen zitten. In geen enkel ander land zit zo'n groot gedeelte van de bevolking (32 procent) meer dan 8,5 uur per dag. Door te veel en te lang zitten is de kans groter op ziektes en zelfs op vroegtijdig overlijden. Ook

26

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL hebben mensen met een zittend beroep een verhoogde kans op klachten aan armen, nek en schouders.

Het ministerie heeft Willie Wartaal gestrikt als ambassadeur voor de Nationale Beweegminuut. Wartaal, bekend van de hiphopformatie De Jeugd van Tegenwoordig, heeft voor de campagne een gelijknamig nummer geschreven en maakte samen met Nederland in Beweging-gezicht Olga Commandeur een videoclip.

A N P, 5 A P R I L 2 0 2 2

Beroepsziekten FNV: veel mensen kunnen niet meer uren werken Lang niet alle medewerkers in sectoren als de zorg, het onderwijs of transport kunnen zomaar even meer uren werken om daarmee de huidige personeelstekorten op te lossen. Dat stelt de vakbond FNV na een enquête onder zo'n 16.500 leden.

Werkgevers en het kabinet zien onder andere meer uren werken als oplossing voor de personeelstekorten, maar ruim driekwart van de ondervraagden ziet daar geen mogelijkheid toe.

Meer uren werken leidt tot nog meer dagen per week beschikbaar moeten zijn, terwijl dat bijvoorbeeld nauwelijks te combineren is met zorg voor de kinderen, concludeert de FNV. Ook de huidige werkdruk speelt volgens de vakbond een rol, naast dat veel mensen fysiek niet in staat zijn om extra te werken.

Steeds meer gaan werken Volgens FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha lijkt de rek eruit en kun je niet nog meer vragen van mensen die nu al overlopen van het werk en veel onbetaald maatschappelijk belangrijk werk verrichten. "In Nederland werken veel mensen, en werken we langer door dan in veel andere Europese landen. We zijn de afgelopen decennia gemiddeld steeds meer gaan werken", zegt hij in een verklaring.

Arbeidsduur wijzigen Eén op de vijf respondenten geeft volgens de vakbond aan wel meer uren te kunnen en willen werken. Zij zouden dat verzoek ook bij de werkgever hebben neergelegd. Iets minder dan de helft van de aanvragen zou niet of minimaal zijn gehonoreerd, aldus de FNV. Dit is volgens de vakbond omdat werkgevers de werknemers in kleine contracten willen houden, zodat ze flexibeler kunnen roosteren. Eerder concludeerde ook het Sociaal en Cultureel Planbureau dat verzoeken om meer te werken niet altijd worden ingewilligd.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

27

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arriva Volgens de FNV is er meer nodig dan "kortzichtige en ondoordachte oplossingen" als voltijdsbonussen of het importeren van goedkope arbeid om de problemen aan te pakken.

De vakbond onderzoekt momenteel ook of er een rechtszaak kan worden aangespannen tegen Arriva, De vervoersorganisatie huurt uitzendkrachten in voor volle werkweken, maar de eigen chauffeurs wordt niet meer uren gegeven.

F N V, 2 8 N O V E M B E R 2 0 2 2

Onderzoek: een op de zeven heeft last van burn-outklachten Circa één op de zeven werknemers heeft last van burn-outklachten. Dat komt neer op 1,3 miljoen mensen, becijferde TNO naar aanleiding van de Week van de Werkstress die van 14 tot en met 18 november heeft plaatsgevonden.

Directeur Elwin Wolters van de branchevereniging voor arbodiensten OVAL spreekt van zorgwekkende cijfers zeker omdat er momenteel sprake is van grote krapte op de arbeidsmarkt. Volgens hem is meer actie nodig vanuit werkgevers, werkenden, maar ook vanuit de politiek om werkstress en burn-outs te voorkomen. "Dit kan door de inzet van preventie financieel aantrekkelijker te maken. Als we namelijk niets doen zitten werknemers nu, maar ook over tien jaar, met een burn-out ziek thuis op de bank", aldus Wolters.

Toename verzuimdagen Volgens het onderzoek is ook het aantal verzuimdagen door werkstress flink toegenomen.

Vorig jaar verzuimden werknemers in totaal elf miljoen dagen door werkstress. Dat betekende een stijging met 1,6 miljoen dagen in vergelijking met 2020. Ruim vier op de tien werknemers zouden graag zien dat er maatregelen worden genomen tegen werkstress.

Daarnaast noemt veertig procent van de werkgevers werkdruk een groot risico. Een derde van de ondernemers zou al veranderingen hebben doorgevoerd in het organiseren van het werk.

Coronapandemie OVAL benadrukt dat de gevolgen van de coronapandemie dit jaar "enorm zichtbaar" zijn geworden voor organisaties en werknemers. "Een enorm personeelstekort, een vernieuwde werk-privébalans en één op de vijf jongeren tussen de 15 en 25 jaar met betaald werk die regelmatig of vaak stress over hun werk heeft", somt OVAL op.

Tijdens de Week van de Werkstress wordt vooral de aanpak van werkstress onder de aandacht gebracht van werkgevers en werknemers met het thema: Mentaal en fysiek sterk!

28

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Juist in deze tijd van schaarste op de arbeidsmarkt en hoge verzuimcijfers is het belangrijk om als werkgever en werkende extra aandacht te besteden aan de mentale en fysieke gezondheid", aldus OVAL. A N P, 1 4 N O V E M B E R 2 0 2 2

Tegemoetkoming in zicht voor drie groepen slachtoffers beroepsziekten Mensen die met schadelijke stoffen werkten en daarvan ziek zijn geworden, kunnen vanaf 1 januari 2023 aanspraak maken op een eenmalige vergoeding. De regeling start met drie beroepsziekten, te weten longkanker door asbest, allergische astma en de 'schildersziekte'.

Dat heeft minister Van Gennip van SZW onlangs schriftelijk aan de Tweede Kamer gemeld.

"Deze regeling biedt deze slachtoffers middels een eenmalige financiële tegemoetkoming een maatschappelijk erkenning voor hun beroepsziekte", aldus de minister.

Uitstel regeling Mensen die kampen met één van de genoemde beroepsziekten hebben even moeten wachten op compensatie. De speciale regeling had namelijk op 1 juli moeten ingaan, maar werd uitgesteld. Om aanvragen van slachtoffers "snel, zorgvuldig en laagdrempelig af te handelen" riepen de partijen die de regeling moeten uitvoeren de minister op om te wachten.

ZZP’ers De minister noemt het "positief" dat er met de regeling "eindelijk een tegemoetkoming komt voor slachtoffers van longkanker door asbest". Deze groep valt buiten de huidige compensatieregeling voor asbestslachtoffers. Voor mensen met OPS (schildersziekte) was er al een regeling en die wordt nu voortgezet. Ook wordt deze groep uitgebreid met zzp'ers, meldt Van Gennip.

Wanneer de compensatieregeling eenmaal op gang is, en "duidelijk is dat dit verantwoord kan", worden geleidelijk meer beroepsziekten toegevoegd, schrijft Van Gennip.

M I N I S T E R I E VA N S Z W, 27 J U N I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

29

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Gevaarlijke stoffen OM eist boete tegen Tilburg en NedTrain om blootstelling chroom-6 De gemeente Tilburg en treinonderhoudsbedrijf NedTrain moeten wat het Openbaar Ministerie (OM) betreft ieder ruim drie ton aan boetes betalen, omdat ze jarenlang werklozen hebben blootgesteld aan chroom-6 en andere gevaarlijke stoffen. Tilburg liet tussen 2004 en 2011 mensen met een bijstandsuitkering verflagen afschuren van oude treinstellen, die bestemd waren voor het Spoorwegmuseum. De verf bevatte het kankerverwekkende chroom-6. Ook kwamen de arbeiders in aanraking met lood en fijnstof.

Volgens het OM zijn de arbeidsregels "met voeten getreden" en ging op het gebied van arbeidsomstandigheden "vrijwel alles fout". De officier van justitie sprak voor de rechtbank in Rotterdam van een "ontluisterend beeld". Tilburg liet als werkgever "veel steken vallen", NedTrain verzuimde kennis over de gevaren van chroom-6 te delen, aldus het OM. Terwijl daar al sinds de jaren zeventig kennis over bestond binnen het onderhoudsbedrijf van de NS. Geen beschermingsmiddelen "NedTrain had de deskundigheid en de kennis, maar stelde een hal beschikbaar die op geen enkele wijze voldeed aan de eisen", zei de aanklager in de zaak. Zo ontbrak het aan adequate afzuiging en werden niet de juiste beschermingsmiddelen gebruikt. Voor de eigen werknemers, die in de hal ernaast werkten, had NedTrain de veiligheid volgens het OM wél op orde.

Angstcultuur Deelnemers werden "feitelijk monddood gemaakt", stelde de officier van justitie. Bij het "minste of geringste" dreigden ambtenaren volgens haar om uitkeringen stop te zetten.

"Dit alles geeft het begrip angstcultuur een nieuwe lading."

Zowel tegen de gemeente als tegen NedTrain heeft het OM twee geldboetes geëist, voor overtreding van verschillende wetsartikelen. De geëiste bedragen zijn 250.000 euro en 67.000 euro. Beide partijen zouden dus 317.000 euro moeten betalen als het aan justitie ligt.

Gezondheidsproblemen Aan het treinproject werkten in totaal achthonderd mensen mee. Een deel kreeg later gezondheidsproblemen, variërend van allergieën tot zeer ernstige ziekten als longkanker.

Om mensen tegemoet te komen, stelde de gemeente in 2019 een schaderegeling in. De strafzaak staat daar los van.

30

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Geen voorlichting Getuigen hebben tijdens het onderzoek verklaard dat de hal die voor het project werd gebruikt altijd onder het stof zat, tot de kantine aan toe. Volgens het OM werden mensen amper voorgelicht over persoonlijke beschermingsmiddelen en werd daarop ook niet goed toegezien. Volgens justitie is niet gebleken dat Tilburg de risico's van chroom-6 kende, maar had de gemeente wel kunnen en zelfs moeten weten dat de stof "levensgevaar of ernstige gezondheidsschade’’ kan veroorzaken. Bij NedTrain was die kennis voorhanden, maar daar werd "niets mee gedaan".

De zaak is overigens voor een deel verjaard en gaat daarom enkel over de periode tussen maart 2009 en december 2010.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Onnodig lang gevaarlijke stoffen geloosd door bedrijf op Chemelot De acrylonitrilfabriek ACN1 van het bedrijf AnQore op industrieterrein Chemelot in Geleen heeft op vrijdag 4 juni 2021 onnodig lang gevaarlijke stoffen geloosd in de buitenlucht. Daarbij kwam drie uur lang een mengsel van veertien ton aan gevaarlijke stoffen vrij waaronder acrylonitril en blauwzuur. Beide stoffen zijn brandgevaarlijk en giftig. De uitstoot duurde te lang, omdat de operators het productieproces niet stillegden, zoals eigenlijk voorgeschreven. Dat schrijft de Onderzoeksraad voor Veiligheid na onderzoek.

Acrylonitril is een grondstof voor onder meer acrylvezel en latex. Blauwzuur wordt onder meer toegepast bij de productie van pesticiden. De operators legden de fabriek niet stil, maar probeerden het verstoorde productieproces zo snel mogelijk weer op orde te krijgen.

Dat duurde echter drie uur. Volgens de voorschriften moet in dit soort situaties na tien minuten de productie worden gestopt.

Defecte afsluiter De emissie werd veroorzaakt door een defecte afsluiter, waardoor giftige stoffen via een pijp op 65 meter hoogte de buitenlucht in stroomden. "De ploeg van dienst was na het optreden van de procesverstoring gefocust om dit probleem op te lossen", concludeert de onderzoeksraad. "Hoewel in het naslagwerk voor operators stond dat in deze situatie de reactor al na tien minuten moest worden gestopt om langdurige emissie te voorkomen, heeft de ploeg dit niet gedaan."

Onverwachte storing Begrijpelijk, constateert de raad. Het ging om een onverwachte storing die leidde tot een hectische situatie waarin de ploeg er alles aan deed de zaak onder controle te krijgen.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

31

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Zij hebben hierbij een 'natuurlijk' streven gehad om de fabriek draaiende te houden.

Daarnaast was de ploeg zich niet bewust van de omvang van de emissie", aldus de raad.

"Tot slot waren de training en ervaring van operators met betrekking tot het uitvoeren van de procedurele beveiliging 'na tien minuten stoppen reactor' beperkt."

Automatische beveiliging Zo'n procedurele beveiliging waarbij operators actie moeten ondernemen biedt geen zekerheid, concludeert de raad. De fabriek heeft dan ook besloten om de procedurele beveiliging door operators te vervangen door een automatische beveiliging met instrumenten.

Volgens het bedrijf leidde de uitstoot overigens niet tot problemen met de veiligheid of gezondheid van omwonenden en medewerkers.

A N P, 6 D E C E M B E R 2 0 2 2

NS beschermde personeel te weinig tegen gevaarlijk chroom-6 Medewerkers van de werkplaats van de Nederlandse Spoorwerken (NS) zijn jarenlang onvoldoende beschermd geweest tegen blootstelling aan de gevaarlijke stof chroom-6. Zij lopen daardoor een verhoogd risico op ernstige ziekten als kanker, longziekten en allergieën. Tot die conclusie komen onderzoekers van onder meer het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

President-directeur van NS Wouter Koolmees noemt de uitkomsten van het onderzoek "uitermate pijnlijk". Het spoorbedrijf stelt per direct een schaderegeling open voor gedupeerden of nabestaanden. Koolmees biedt medewerkers en oud-medewerkers zijn excuses aan voor "het leed, de onzekerheid en het verdriet" die het bedrijf heeft veroorzaakt. "We hebben hierin als bedrijf gefaald", zegt Koolmees.

Roestvorming Chroom-6 werd decennialang verwerkt in verf die op treinstellen werd gesmeerd. De stof gaat roestvorming tegen. Vanaf de jaren 70 werd echter steeds duidelijker dat chroom-6 gezondheidsrisico’s meebrengt voor mensen die ermee werken, niet alleen bij het verven van een trein, maar ook bij het verwijderen van oude verflagen omdat werknemers daarbij vervuilde stofdeeltjes kunnen inademen. Medewerkers werden daarover jarenlang "onvoldoende voorgelicht". Op het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen werd "niet consequent toegezien".

Gezondheidsrisico’s al lang bekend Bij de NS en onderhoudsbedrijf NedTrain vonden de onderzoekers documenten uit 1975 en 1979 waarin al werd gewezen op gezondheidsrisico’s. "Deze kennis werd echter onvol-

32

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL doende gedeeld", klinkt het. "NS heeft lange tijd niet voldaan aan de geldende regelgeving voor het beschermen van medewerkers tegen blootstelling aan chroom-6", schrijven de onderzoekers ook in hun rapport. Hoe hoog die blootstelling precies is geweest, en hoeveel mensen hierdoor ziek zijn geworden, kunnen ze echter niet vaststellen. Wel is duidelijk dat de kans op gezondheidsschade tot het jaar 2000 groter was dan daarna.

Inschatting per functie De onderzoekers hebben per functie ingeschat hoe waarschijnlijk het is dat iemand aan chroom-6 is blootgesteld tussen 1970 en 2020. Ze schatten bijvoorbeeld in dat monteurs, lassers en schoonmakers relatief grote risico’s liepen op blootstelling. Onder meer op basis van het functieprofiel en de duur van het werk wordt bepaald hoe hoog de schadevergoeding is voor mensen die ziek zijn geworden. Aanvullend bewijs over het verband tussen werk en ziekte wordt niet gevraagd, aldus Koolmees.

Volgens een aanvullend onderzoek dat de NS heeft laten doen, zijn de risico's tegenwoordig "verwaarloosbaar tot laag". Voor de risico's van chroom-6 is de laatste jaren veel meer aandacht gekomen. Zo kwam Defensie in 2018 met een schaderegeling en excuses, net zoals de NS nu doet.

MEDIANET, 22 NOVEMBER 2022

KLM treft regeling over blootstelling medewerkers aan chroom-6 KLM treft een collectieve regeling voor medewerkers die een aandoening hebben die mogelijk is veroorzaakt door chroom-6. De regeling bestaat uit verschillende componenten, waaronder een financiële tegemoetkoming en volgt op een eerder uitgevoerd blootstellingsonderzoek, aldus de luchtvaartmaatschappij.

Het metaal zat onder meer in verf en primer die door vliegtuigfabrikanten werden voorgeschreven en kwam vrij als er bijvoorbeeld geschuurd of gelast werd. Mensen die te veel in contact zijn gekomen met chroom-6 kunnen onder andere long-, neus- of neusbijholtekanker of chronische longziekten krijgen. Uit onafhankelijk onderzoek uit maart bleek dat een klein deel van de onderhoudsmedewerkers van KLM in het verleden mogelijk blootgesteld is geweest aan meer chroom-6 dan wettelijk was toegestaan.

Ruime regeling KLM zegt de veiligheid en gezondheid van medewerkers van groot belang te vinden en betreurt het ten zeerste dat een aantal medewerkers en oud-medewerkers door het werken met chroom-6 mogelijk een verhoogde kans op gezondheidsklachten heeft. De regeling is bedoeld voor medewerkers, oud-medewerkers, gepensioneerden, tijdelijke krachten en stagiairs die werkzaam zijn of waren in het vliegtuig-, motor- of componentenSociaal Beleid Thema 23-12-2022

33

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL onderhoud bij KLM Engineering & Maintenance, Transavia, Regional Jet Center en haar voorloper Martinair en werken of hebben gewerkt met chroom-6. Ook nabestaanden en erfgenamen kunnen hiervoor in aanmerking komen.

Arbeidsverleden Bij bepaling van de uitkering wordt gekeken naar individuele aspecten, zoals het arbeidsverleden en de mate van blootstelling aan chroom-6. De regeling bestaat uit een materieel deel; een vaste financiële tegemoetkoming, en een immaterieel deel dat afhankelijk is van de persoonlijke situatie, de vastgestelde aandoening en de mate en duur van blootstelling aan chroom-6. Uitkeringsbedragen zijn daardoor niet generiek, aldus KLM. Gezond en veilig werken "Het is belangrijk dat het blootstellingsonderzoek dat KLM heeft laten uitvoeren meer duidelijkheid geeft over wat werken met chroom-6 betekent of heeft betekend voor medewerkers en oud-medewerkers. KLM vindt het naar eigen zeggen belangrijk een werkgever te zijn waar gezond en veilig werken vooropstaat en had graag gezien dat het in het verleden beter gelukt was om medewerkers voldoende te beschermen. Deze regeling is bedoeld als een tegemoetkoming in de eventueel geleden schade", aldus operationeel directeur Maarten Stienen van het bedrijf.

De luchtvaartmaatschappij geeft desgevraagd aan geen schatting te kunnen geven van de kosten voor de regeling. De maatschappij benadrukte in maart dat bij de onderhoudswerkzaamheden inmiddels al jaren aan de wettelijke eisen wordt voldaan.

ANP MEDIANET, 26 OK T OBER 2022

Europese Commissie voert strijd tegen asbest op De Europese Commissie wil de grenswaarde voor blootstelling aan de kankerverwekkende stof asbest op de werkvloer met een factor tien verlagen. Dat is volgens Eurocommissaris Nicolas Schmit (Werkgelegenheid en Sociale Rechten) nodig omdat ondanks een asbestverbod sinds 2005 nog steeds jaarlijks tienduizenden werknemers overlijden aan de gevolgen van contact met asbest.

"78 procent van alle werkgerelateerde kankers in de lidstaten hebben te maken met asbest", aldus Schmit. In 2019 overleden in de Europese Unie meer dan zeventigduizend mensen aan de gevolgen van vroegere blootstelling aan asbest op het werk. Naar schatting tussen vier en ruim zeven miljoen mensen worden dagelijks nog blootgesteld aan asbest, bijvoorbeeld bij renovatie- en sloopwerkzaamheden aan oude gebouwen. 97 procent van hen werkt dan ook in de bouwsector.

34

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Klimaatneutrale economie De Commissie stelt voor de grenswaarde uit 2009 voor blootstelling aan asbest van 0,1 vezels per kubieke centimeter te verlagen tot 0,01 omdat de komende jaren vanwege de transitie naar een klimaatneutrale economie veel gebouwen gerenoveerd moeten worden.

Extra bescherming is daarom nodig.

Wereldwijd verbod De aanpassing moet worden goedgekeurd door de lidstaten en het Europees Parlement.

Agnes Jongerius (PvdA) is ontgoocheld. Het EU-parlement wil een limiet van 0,001 vezels per kubieke centimeter. "Ons einddoel is een wereldwijd verbod op asbest", zegt ze.

"Alleen een asbestvrije wereld is een veilige wereld."

A N P, 2 8 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Asbest treft één op vijf Tata-werknemers Eén op de vijf werknemers van Tata Steel is de afgelopen vijf jaar blootgesteld aan het gevaarlijke en kankerverwekkende asbest. Dat meldt de fabriek op vragen van het Noordhollands Dagblad. Bij 35 asbestincidenten vanaf 2017 tot nu zijn volgens woordvoerder Peter van Boesschoten 1.825 mensen geregistreerd die mogelijk asbestvezels in hun lichaam hebben gekregen.

Bij vijf incidenten die zich in 2021 voordeden, hebben onderhoudsmedewerkers van de Hoogoven Technische Dienst van tevoren niet gekeken in de verplichte asbestregistratie, of bleek die registratie afwezig te zijn. Gevolg was dat de medewerkers gingen boren of zagen en daarbij onverwacht asbest tegenkwamen. Tata kon het Noordhollands Dagblad nog geen antwoord geven op de vraag hoeveel mensen de afgelopen vijf jaar ziek zijn geworden van asbest.

MEDIAWAT C H NOORDHOLL ANDS DAGBL AD, 16 SEPTEMBER 2022

FNV stapt uit polderoverleg over werk met gevaarlijke stoffen De vakbond FNV trekt zich terug uit het polderoverleg over werk met gevaarlijke stoffen. Volgens de vakbond nemen werkgevers en overheid het overleg niet serieus genoeg. "De maat is vol. Wij willen niet langer als schaamlap dienen voor bedrijven en overheid", zegt FNV-vicevoorzitter Kitty Jong in een verklaring.

Het gaat om de commissie Grenswaarden bij de Sociaal Economische Raad (SER). Daar wordt bijvoorbeeld gepraat over veilig werken met kankerverwekkende stoffen, zoals

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

35

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL chroom-6, houtstof en asbest. Vakbonden en werkgevers adviseren de overheid hierover al decennia.

“Muur van onwil” De FNV zou "tegen een muur van onwil" oplopen bij veel bedrijven. Zij stellen het maken van winst boven de gezondheid van werknemers. Daarbij zou ook de Arbeidsinspectie veel te vrijblijvend te werk gaan bij het controleren van bedrijven.

Volgens vice-voorzitter Jong heeft de FNV door de jaren heen voorstellen gedaan om de manier van werken in de commissie te verbeteren. Zo heeft de vakbond voorgesteld dat er ook een commissie met experts zou moeten worden opgezet. Die zou de haalbaarheid van door de Gezondheidsraad aangedragen grenswaarden voor stoffen onafhankelijk moeten checken.

Ultimatum Daarnaast wil de vakbond dat de Inspectie gevaarlijke stoffen systematisch gaat volgen en monitoren. Eind april stelde de FNV daarover een ultimatum tot 1 juli aan minister Karien van Gennip van SZW. "Maar de minister en de Arbeidsinspectie blijven volharden in vrijblijvendheid", geeft Jong aan. "De SER zou zelf maar een expertcommissie moeten oprichten. Daarmee legt de minister de bal weer terug in de polder en verandert er niets."

Vroegtijdige overlijdens Het stoort de vakbond dat de informatie over de haalbaarheid nu feitelijk door de werkgevers zelf bepaald wordt. Daarbij leveren zij in de ogen van de FNV informatie aan die lang niet altijd deugt. Werknemers zouden hiervan de dupe zijn. De vakbond verwijst naar cijfers van het RIVM waaruit blijkt dat er de afgelopen tien jaar zo’n 35.000 werknemers vroegtijdig zijn overleden aan kanker die zij opliepen op het werk.

Thema blijft belangrijk Werkgeverskoepel VNO-NCW laat weten de stap van FNV "zeer jammer" te vinden.

"Werkgevers hebben geen enkele baat bij uitval en iedereen moet veilig kunnen werken", geeft een woordvoerder aan. De FNV wil niet vooruitlopen op hoe het nu verder moet.

VNO-NCW stelt dat de processen binnen de SER in ieder geval niet zullen worden gestaakt.

"Wij werken verder aan dit traject met onderzoek en experts binnen de SER want het thema is te belangrijk om te laten liggen."

“Verbeteringen nodig” Ook het ministerie van SZW reageert teleurgesteld. Maar het "stellen van ultimatums pas niet bij het overleg en draagt ook niet bij aan het komen tot gezamenlijke oplossingen", aldus het departement. Het ministerie heeft wel begrip voor de frustratie en "onder-

36

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL schrijft dat er verbeteringen nodig zijn", maar daar zou de commissie juist voor nodig zijn. De bewindsvrouw gaat in overleg met de SER over hoe het nu verder moet.

A N P, 6 J U L I 2 0 2 2

Arbeidsinspectie Arbeidsinspectie: veel mis met bagage tillen op Schiphol Werknemers van bagage- en vrachtafhandelaars op luchthaven Schiphol moeten nog vaak te zwaar tilwerk doen. Tot die conclusie komt de Arbeidsinspectie na een inspectie op de luchthaven naar aanleiding van vragen van actualiteitenprogramma Nieuwsuur.

De inspectie, Schiphol en afhandelaars op het vliegveld spraken twaalf jaar geleden af dat overmatig zwaar sjouwwerk verleden tijd zou zijn, maar na een bezoek aan de werkruimtes van afhandelaars constateerden inspecteurs onlangs "dat het nog steeds mis is", laat een woordvoerder van de Arbeidsinspectie weten. Zo werden tilhulpmiddelen niet gebruikt.

Gezondheidsproblemen De Arbeidsinspectie bevestigt daarmee nieuws van de NOS en Nieuwsuur. Die meldden na eigen onderzoek dat veel bagage- en cargomedewerkers die op Schiphol werken of werkten met gezondheidsproblemen kampen. Van zo'n dertig medewerkers zeggen zestien problemen te hebben. Een bedrijfsarts zei tegen de nieuwsmedia in veertien jaar tijd vijfhonderd keer melding van een beroepsziekte te hebben gedaan.

Na 2010 geen controle meer De Arbeidsinspectie bevestigt na 2010 niet meer op controle te zijn geweest op Schiphol.

Aan de ene kant vertrouwde de overheidsinstelling erop dat de werkgevers, na een jarenlang verbetertraject, zich aan afspraken over de inzet van tilhulpmiddelen zouden houden. "Maar de afgelopen twaalf jaar hebben we ook geen enkele melding gekregen dat er iets mis zou kunnen zijn, ook niet van bedrijfsartsen", stelt de zegsman van de inspectie.

De Arbeidsinspectie vindt het "ongelooflijk teleurstellend" dat er toch veel mis blijkt te zijn met de arbeidsomstandigheden bij de afhandelaars.

Afschuiven Schiphol zegt dat arbeidsomstandigheden bij afhandelaars strikt genomen de verantwoordelijkheid zijn van die bedrijven zelf, maar erkent de eigen invloed op het sjouwwerk.

"Het was lange tijd de wens, ook vanuit de politiek, dat Schiphol financieel goed kon concurreren. Daarbij is veel gelet op de kosten en te weinig op zaken als arbeidsomstandigheSociaal Beleid Thema 23-12-2022

37

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL den. We vinden nu zelf dat wij meer betrokken moeten zijn bij de arbeidsomstandigheden, ook bij andere werkgevers", verklaart een woordvoerder.

Tilhulpen De luchthaven zint nu op mogelijkheden om beter toe te zien op het gebruik van hulpmiddelen die sjouwwerk minder schadelijk moeten maken. Het kan bijvoorbeeld gaan over een verplichting om de door Schiphol aangeschafte tilhulpen te gebruiken. Maar Schiphol zou ook samen met afhandelaars willen kijken of er meer of andere hulpmiddelen nodig zijn.

A N P, 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Inspectie: uitzendkracht vaker slachtoffer ongeval op werkvloer Uitzendkrachten zijn vaker slachtoffer van ongevallen op de werkvloer dan werknemers in loondienst. Dat blijkt uit een rapportage van de Arbeidsinspectie. Bij de arbeidsongevallen die de inspectie vorig jaar onderzocht was meer dan één op de zes (zeventien procent) slachtoffers uitzendkracht, terwijl het aandeel uitzendkrachten onder alle werkenden veel lager is: ongeveer zeven procent.

De inspectie vraagt "in het bijzonder" aandacht "voor de oververtegenwoordiging van uitzendkrachten" bij ongevallen. Hiervoor is "geen sluitende verklaring te geven" en dit vraagt nader onderzoek.

Gevaarlijk werk Het lijkt erop "dat uitzendkrachten vaker dan werknemers gevaarlijk werk doen", wat het hoge aantal slachtoffers dat op uitzendbasis werkt deels zou kunnen verklaren. De Inspectie haalt ook een ander onderzoek van het RIVM aan, waaruit blijkt dat "bij uitzendkrachten vaker sprake is van een gebrek aan kennis en vaardigheden.

“Dit gebrek kan resulteren in vergissingen of verkeerde beslissingen in het werk".

Iets minder arbeidsongevallen De Arbeidsinspectie kreeg in 2021 3.482 meldingen van arbeidsongevallen, iets minder dan het jaar ervoor. Een deel van de ongevallen had voorkomen kunnen worden.

"De Arbeidsinspectie wil branches en werkgevers aansporen om meer aandacht te geven aan arbeidsveiligheid", zegt een woordvoerder. Volgens de Arbeidsinspectie melden werkgevers ongeveer de helft van de meldingsplichtige ongevallen niet.

A N P, 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

38

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ernstige ongelukken op het werk zelden gemeld bij Arbeidsinspectie Veel werkgevers weten niet dat bedrijfsongevallen meteen gemeld moeten worden aan de Arbeidsinspectie. Onderzoek naar de oorzaak van een ongeluk blijft vaak uit.

Van slechts de helft van het aantal bedrijfsongevallen per jaar is de inspectie op de hoogte, schrijft Trouw op basis van onderzoek van de Arbeidsinspectie.

Werkgevers die geen melding doen, of het onderzoek door de inspectie hinderen, riskeren een boete die kan oplopen tot vijftigduizend euro. De inspectie sanctioneert echter zelden. "Want als wij nooit op de hoogte worden gebracht van een ongeval, kunnen we ook niet weten dat de werkgever de meldingsplicht heeft verzuimd", zegt een woordvoerder.

M E D I AWA T C H T R O U W, 9 A U G U S T U S 2 0 2 2

Arbeidsinspectie: vier op vijf distributiecentra onveilig Vier op de vijf distributiecentra hebben in 2021 veiligheids- en gezondheidsregels overtreden. Dit blijkt volgens het dagblad NRC uit een nog niet gepubliceerde rapportage van de Nederlandse Arbeidsinspectie. De distributiecentra hebben veiligheidsvoorschriften overtreden, coronavoorschriften niet gevolgd (zoals anderhalve meter afstand houden) of het werk was er fysiek of mentaal te zwaar.

De Arbeidsinspectie controleerde vorig jaar tweehonderd distributiecentra. Daarvan hebben er 163 zich minstens één keer niet aan de regels gehouden. Om welke distributiecentra het gaat, schrijft de Arbeidsinspectie echter niet.

Stillegging werk Twintig keer heeft de inspectie het werk stilgelegd omdat er ernstig gevaar was voor de werknemers. Zo werden orders verzameld van hoge stellages. Soms waren die niet afgeschermd, waardoor medewerkers van negen meter hoogte konden vallen. Van de onderzochte distributiecentra waren er 175 nog niet eerder gecontroleerd; ze zijn willekeurig geselecteerd.

MEDIAWATCH NRC, 2 AUGUSTUS 2022

Arbeidsinspectie onderzoekt uitzenders om behandeling Oekraïners De Nederlandse Arbeidsinspectie doet onderzoek naar twee uitzendbureaus die mogelijk de arbeidswetten hebben overtreden met de manier waarop ze omgaan met vluchtelingen uit Oekraïne. De toezichthouder meldt niet om welke bedrijven het gaat.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

39

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Inspecteurs keken onlangs bij een plantenkwekerij in 's-Gravenzande (gemeente Westland). Volgens de vakbond CNV worden ruim dertig Oekraïense arbeiders daar uitgebuit. De werknemers zouden wurgcontracten hebben moeten tekenen, waarin onder meer zou staan dat ze terug naar Oekraïne konden worden gestuurd als ze regels zouden overtreden. De Arbeidsinspectie zegt echter dat er "geen signalen van arbeidsuitbuiting van de Oekraïners zijn aangetroffen".

A N P, 3 J U N I 2 0 2 2

Veel overtredingen in de maaltijdbezorging De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft tijdens een controle in Rotterdam 5 maaltijdbezorgers aangetroffen zonder geldige werkvergunning. Een andere bezorger bleek te jong om dit werk te mogen doen.

De Inspectie controleerde in Rotterdam-Zuid bij maaltijdbezorgers en restaurants met bezorgfunctie. Tijdens de actie werden maaltijdbezorgers van twee platformbedrijven aangehouden voor controle. Ook werden 4 restaurants geïnspecteerd die met eigen personeel maaltijden bezorgen. In totaal werden 18 bezorgers gecontroleerd. Vijf van hen bleken van buiten de Europese Unie te komen. Hun werkgever had geen tewerkstellingsvergunning voor ze aangevraagd. Het betekent dat zij niet hier in Nederland mogen werken.

Sommigen werkten betaald op het account van iemand die hier wel mag werken. Het bezorgplatform moet controleren wie er werkt op een account werkt. Deze platforms bedrijven kunnen een boete tegemoet zien voor het overtreden van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Overtredingen tegen meerdere arbeidswetten Bij de restaurants werden overtredingen geconstateerd tegen de de Arbeidstijdenwet (Atw), de Wet minimumloon (Wml) en de Wet Arbeid Vreemdelingen. Bij één restaurant werd een bezorger van 14 jaar aangetroffen. De minimumleeftijd om maaltijden te bezorgen is 16 jaar. Uit de administratie van 2 andere restaurants kwamen nog 2 andere kinderen onder de 16 jaar naar voren die werken of werkten in de bezorging. De Inspectie onderzoekt dit nader.

Sommigen kozen het hazenpad Enkele werknemers gingen er snel vandoor tijdens de inspectie. De inspecteurs vermoeden dat het hier gaat om werknemers die niet mochten werken. De werkgever is gesommeerd om aan te geven wie er weg liepen uit zijn onderneming. Doet hij dat niet, dan kan hij een boete krijgen. Mochten het werknemers zijn die hier niet mochten werken, zal hiervan een boeterapport worden opgemaakt tegen de werkgever.

40

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In een ander bedrijf bleek dat de loonadministratie niet goed klopte. Onduidelijk was wie er op de loonlijst stond en wie aan het werk was. Dit zal verder worden onderzocht door de Arbeidsinspectie. Het vermoeden is dat bij dit restaurant ook meerdere werknemers zwart werken. Als dit uit het onderzoek daadwerkelijk blijkt zal dit doorgegeven worden aan de Belastingdienst.

Andere overtredingen De rechercheurs van de Sociale Dienst van Rotterdam onderzoeken of een medewerker die in een restaurant werkend werd aangetroffen van de gemeente een uitkering krijgt.

Tenslotte heeft de NVWA tijdens de actie bij drie bezochte restaurants waarschuwingen uitgedeeld voor het overtreden van de hygiëneregels.

NEDERLANDSE ARBEIDSINSPECTIE, 3 FEBRUARI 2022

Celstraffen mogelijk tegen uitzendbureau De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft een inval gedaan bij een uitzendbureau in 's-Heerenberg dat wordt verdacht van verduistering en valsheid in geschrifte. De uitzender, die vooral arbeidskrachten uit Oost-Europa inzet, zou loon van werknemers hebben ingehouden en handtekeningen hebben vervalst.

Volgens NRC gaat het om het bedrijf Reyhan. Dat is niet tegengesproken door de arbeidsinspectie. Tegen het uitzendbureau loopt een strafrechtelijk onderzoek. Dat is volgens een woordvoerder uitzonderlijk. Het kan uitmonden in celstraffen voor bestuurders of betrokkenen. ‘We treden wel vaker bestuursrechtelijk op tegen uitzendbureaus, maar dan geef je alleen boetes. Nu kan ook gevangenisstraf volgen. Maar de bewijslast bij strafrecht is ook zwaarder.’

Beslag Naast de vestiging in 's-Heerenberg doorzocht de opsporingsdienst van de arbeidsinspectie ook een kantoor in Ulft en een woning in Doetinchem. Tijdens de doorzoeking in de drie panden is onder meer beslag gelegd op fysieke en digitale gegevens, contant geld en waardevolle spullen. Ook zijn verschillende bedrijfsauto’s doorzocht.

Het uitzendbureau, dat vooral arbeidskrachten levert aan vleesverwerkende bedrijven, kwam eerder negatief in het nieuws. De zoon van de eigenaar had in oktober 2020 een Roemeen mishandeld. Op uitgelekte videobeelden was te zien hoe hij het slachtoffer trapte en sloeg. De rechtbank in Doetinchem legde de dader een celstraf van negentig dagen op, waarvan 73 voorwaardelijk. Ook moest hij een schadevergoeding betalen van 1.500 euro.

A N P, N E D E R L A N D S E A R B E I D S I N S P E C T I E , 2 7 J A N U A R I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

41

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL PSA Onderzoek: bijna drie miljoen werkenden geïntimideerd op werkvloer 31 procent van de werkenden heeft wel eens te maken met kleinerend of vernederend gedrag door hun manager. Omgerekend zijn dat bijna drie miljoen werkenden.

22 procent heeft te maken gehad met grensoverschrijdend gedrag en veertig procent met verbale agressie op het werk.

Dit blijkt uit onderzoek onder een representatieve groep van 2.400 werkenden, op verzoek van vakbond CNV uitgevoerd door onderzoeker Maurice de Hond.

"Dit zijn schokkende cijfers", aldus Piet Fortuin, CNV-voorzitter. "Een schrikbarend hoog aantal werkenden wordt geïntimideerd of vernederd. Dit is dus niet voorbehouden aan tvprogramma’s maar gebeurt op tal van werkvloeren. Volstrekt onacceptabel uiteraard. De werkplek moet veilig zijn."

Wereld draait door Eerder publiceerde De Volkskrant een artikel waarin voormalig medewerkers van tv-programma De Wereld Draait Door zeggen slachtoffer te zijn geweest van "extreme woedeuitbarstingen en publieke vernederingen" door presentator Matthijs van Nieuwkerk en eindredacteuren.

Stress Uit het CNV-onderzoek blijkt verder dat een op de zes ondervraagden met buikpijn naar het werk gaat. Eenzelfde percentage stelt dat de sfeer op de werkvloer hen stress bezorgt.

Bij elf procent heerst een angstcultuur en vijftien procent vindt zijn of haar manager onvoorspelbaar en onberekenbaar.

Vrouwen Vrouwen krijgen vaker te maken met grensoverschrijdend gedrag en intimidatie dan mannen. Van de mannen heeft 26 procent ermee te maken, tegen 37 procent van de vrouwen.

Meer dan de helft van de ondervraagden zegt dat de werkgever optreedt tegen grensoverschrijdend gedrag. Bij zestien procent niet en 33 procent weet het niet.

"Dat geeft aan dat voor bijna de helft niet is geregeld", aldus Fortuin, die werkgevers oproept aan de slag te gaan met dit thema.

C N V, 2 5 N O V E M B E R 2 0 2 2

42

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vakbonden: meer agressie tegen winkelpersoneel sinds corona Winkelpersoneel heeft sinds de coronapandemie vaker te maken met scheldpartijen en agressie door klanten. Dat zeggen de bestuurders van de vakbonden FNV en CNV. Tijdens de coronacrisis reageerden klanten hun frustraties over het verplicht dragen van mondkapjes en afstand houden in winkels soms af op werknemers. Sindsdien is de situatie er niet veel beter op geworden door de sterke prijsstijgingen en verslechterde economie, aldus de bestuurders.

"Mensen staan meer onder druk en dat merk je wel. De algehele hufterigheid is toegenomen. Er was een enorme piek tijdens corona en die is niet meer teruggezakt naar normaal", zegt Jacqueline Twerda van CNV. "Bijvoorbeeld als een klant komt voor een aanbieding in de folder die dan is uitverkocht in de winkel. Die klant gaat dan helemaal uit zijn dak tegen een werknemer. Mensen hebben vaker korte lontjes dan voor corona."

Ongeduldigheid Ook Linda Vermeulen van FNV merkt dat personeel vaker te kampen heeft met intimiderend gedrag, zeker nu de feestdagen eraan komen. "Wat we horen is dat het fors drukker wordt in winkels door alle aanbiedingen en advertenties. Winkelketens zijn heel erg bezig de bezetting laag te houden. Er komt dus veel werk te liggen op de schouders van met name ervaren krachten. Medewerkers melden dat klanten er niet altijd begrip voor hebben als zij niet direct worden geholpen. Het gebeurt geregeld dat mensen ongeduldig en soms zelfs met een kort lontje reageren."

Personeelstekort Volgens de twee bestuurders is personeelstekort een belangrijke oorzaak. "Sinds corona zie je dat werknemers met minder collega's op de werkvloer staan. Werkgevers kunnen deze problemen aanpakken door meer hun best te doen om extra personeel te behouden.

Dat is ook fijner voor de klant", aldus Vermeulen. Ze stelt verder dat de lonen in de winkelstraat erg laag zijn, waardoor werknemers sneller ergens anders gaan werken. Daardoor ontstaat personeelstekort.

“Gewenning” Door meer personeel wordt het makkelijker voor werknemers om met klachten om te gaan, voegt Twerda toe. Ze zegt ook dat werknemers een zekere mate van gewenning hebben opgebouwd tegen onbeschofte klanten en asociaal gedrag steeds meer over zich heen laten gaan, zonder daarover te klagen bij de werkgever.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

43

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL CBL Het CBL, de koepelorganisatie voor supermarkten, laat weten dat "agressie tegen winkelpersoneel helaas iets van alle tijden is" en dat medewerkers er zoveel mogelijk op worden voorbereid. Het CBL zegt dat in de coronaperiode meer agressie tegen personeel werd opgemerkt vanwege de beperkende regels. De organisatie krijgt naar eigen zeggen geen signalen dat die agressie de laatste tijd toeneemt vanwege de prijsstijgingen.

Minderheid misdraagt zich Winkelbrancheorganisatie INretail geeft aan dat zeker in coronatijd meer agressie te merken was. Volgens een woordvoerder was er toen veel polarisatie in de samenleving, wat terug te zien was in winkels. INretail benadrukt wel dat het overgrote deel van het winkelend publiek zich fatsoenlijk gedraagt en dat slechts een kleine minderheid zich misdraagt tegen personeel.

ANP, 17 NOVEMBER 2022 Extra geld voor lagere werkdruk op universiteiten Universiteiten en academische ziekenhuizen krijgen al dit najaar het eerste deel van de tweehonderd miljoen euro die ze vanaf volgend jaar mochten investeren. Minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vindt de voorstellen die zij hebben ingediend goed genoeg. De pot geld is bedoeld om de enorme werkdruk te verminderen. De instellingen willen met de investering zo'n 1.500 nieuwe voltijdbanen creëren.

“Hiermee kunnen we serieus aan de slag met het verlagen van de werkdruk en gericht bijdragen aan grote maatschappelijke uitdagingen zoals de digitale transitie, klimaatverandering en veiligheid”, reageert voorzitter Duisenberg van Universiteiten van Nederland.

Vast contract Het kabinet geeft in totaal tweehonderd miljoen euro per jaar om de universiteiten te helpen om meer mensen in te huren voor onderwijs en onderzoek. Het eerste deel, zestig miljoen euro, gaat echter ook naar betere "samenhang en samenwerking tussen onderwijs en onderzoek". Een ander deel is bestemd om meer mensen een vast contract te kunnen aanbieden.

Hoofdthema’s De universiteiten moeten volgens de minister beter samenwerken om beter te worden in "taakverdeling en profilering". Daarmee wordt bedoeld dat ze zich op bepaalde thema's gaan richten. "Want niet iedereen moet alles willen doen. Zodat we de juiste kennis op de juiste plek hebben en daardoor, ook internationaal, voorop blijven lopen", aldus

44

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dijkgraaf. Per sector (techniek, medisch, bètawetenschappen en sociale en geesteswetenschappen) is daarvoor een aantal hoofdthema's geselecteerd.

De minister is over de plannen geadviseerd door een speciale commissie, de Nationale Commissie Sectorplannen (NCSP). Die komt in het voorjaar met een advies over de besteding van de overige 140 miljoen euro die in 2023 beschikbaar is.

De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) laat weten dat de extra gelden vooral worden geïnvesteerd in "toepassingen die ten goede komen aan de burgers en patiënten". De ziekenhuizen hebben drie speerpunten geformuleerd: "Preventie, datagedreven innovatie en de keten van fundamenteel onderzoek naar toepassing".

Volgens de NFU zijn de investeringen nodig om de sector "beter voor te bereiden op de maatschappij van de toekomst, zonder dat de werkdruk van het personeel nog verder en onverantwoord oploopt".

A N P, 3 O K T O B E R 2 0 2 2

Ruim veertig procent van apotheekteams maakt wekelijks agressie mee

Ruim veertig procent van de apotheekteams had de afgelopen twaalf maanden wekelijks last van verbale of fysieke agressie. Bijna twintig procent heeft hier dagelijks mee te maken, signaleert apothekersorganisatie KNMP op basis van haar peiling ingevuld door achthonderd leden. De onvrede en agressie zijn de belangrijkste redenen om te stoppen met het werk, ziet de organisatie.

De grootste oorzaken voor frustratie in de apotheek zijn de tekorten aan medicatie en de wisselingen van geneesmiddelen of medische hulpmiddelen omdat deze goedkoper zijn voor de zorgverzekeraar. KNMP-voorzitter Prins ziet dat het onbegrip over het medicatiebeleid vaak wordt afgereageerd op apothekers en de assistenten. In het algemeen maken zeven op de tien apotheekteams dagelijks frustratie of onbegrip mee.

Vuurlinie De KNMP-voorzitter vindt dat de apotheekmedewerkers momenteel "continue de kastanjes uit het vuur moeten halen" voor het gewijzigde medicatiebeleid. "De patiënt spreekt het apotheekteam hierop aan." Eerder dit jaar is een leidraad opgesteld met afspraken met de zorgverzekeraars over het wel en niet wisselen van geneesmiddelen. Die moet ervoor zorgen dat een wisseling medisch verantwoord is.

Geneesmiddelentekort De tekorten van geneesmiddelen zijn geen nieuw probleem. Voor het derde jaar op rij zijn in 2021 meer dan duizend geneesmiddelentekorten genoteerd. Het zijn niet alleen te weiSociaal Beleid Thema 23-12-2022

45

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nig middelen voor een kleine groep patiënten. De tekorten ontstaan door problemen met productie, distributie en kwaliteit, vertelt Prins.

"En denk ook aan economische redenen. Zodra de productie op gang komt, staat Nederland - als goedkoop medicijnland - achterin de rij."

Verplichte voorraad Minister Kuipers van Volksgezondheid heeft al besloten om per 2023 een lijst op te stellen met geneesmiddelen waarvan handelaren verplicht een voorraad moeten aanleggen van tweeënhalve maand. KNMP verwacht dat een deel van de tekorten hiermee worden opgelost.

A N P, 2 8 J U L I 2 0 2 2

Welzijn werknemers zakt terwijl personeelstekort oploopt

Juist nu veel bedrijven kampen met personeelstekorten, is sprake van een sterke daling van het welzijn van werknemers. Daarvoor waarschuwt bankconcern ABN AMRO in zijn welzijnsmonitor, waarin het welzijn van Nederlandse werknemers is onderzocht.

"De werkdruk is gestegen, burn-outklachten liggen weer op het niveau van vóór corona en de loonkloof tussen de werkvloer en de top neemt toe", zo wordt opgesomd door deskundigen van de bank. De onderzoekers keken in totaal naar 89 variabelen en concluderen op basis daarvan dat het welzijn van werknemers vorig jaar met twee procent afnam.

Vooral de werk-privébalans liep bij veel mensen uit de pas. Ook ging het minder met de gezondheid, wat in de gebruikte methode eveneens zwaar weegt bij het vaststellen van het welzijnsniveau.

Vicieuze cirkel Uit het onderzoek wordt volgens de bank duidelijk zichtbaar wat een economische opleving in combinatie met personeelstekorten doet met werknemers. Deskundigen van ABN AMRO zien daarbij een vicieuze cirkel. "Waar krapte op de werkvloer is, ervaren meer medewerkers een grotere druk, waardoor ook zij zich eerder ziek melden. Als het ziekteverzuim toeneemt, wordt de druk op andere collega’s groter, waardoor ook zij snel tegen grenzen aanlopen en de kans op burn-outklachten groeit."

Binden en boeien ABN AMRO-econoom Duijn wijst erop dat het welzijn van werknemers belangrijk is voor het aantrekken en vasthouden van personeel.

46

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Minder aandacht voor welzijn heeft daarom niet alleen gevolgen voor werknemers, maar ook voor de continuïteit of zelfs het voortbestaan van een bedrijf." De econoom raadt werkgevers aan om net zulke harde doelen te stellen voor welzijn als voor de financiën van hun onderneming.

A N P, 2 0 J U L I 2 0 2 2

Akkoord op hoofdlijnen over werkomstandigheden Schiphol Schiphol heeft "op hoofdlijnen" een akkoord bereikt met de vakbond FNV over de werkomstandigheden en lonen van het personeel op de luchthaven. Dat heeft topman Benschop van Schiphol onlangs gezegd.

De FNV wil betere arbeidsvoorwaarden voor het personeel en dat de werkdruk wordt verlaagd. Zo moet het ook aantrekkelijker worden voor mensen om op Schiphol te komen werken als beveiliger of afhandelaar van bagage.

Toeslag FNV-bestuurder Van Doesburg zei tegenover de Tweede Kamer dat er bovenop de caolonen die bijvoorbeeld voor afhandelaars, schoonmakers en beveiligers zijn vastgelegd, een toeslag komt. "In veel gevallen komen we op de veertien euro of daar overheen."

Volgens Benschop gaat het akkoord "een enorme impuls aan de werving geven", en zorgen de afspraken voor "verbeteringen op de vloer".

Wachttijden passagiers Luchthaven Schiphol zoekt naar oplossingen vanwege de grote drukte op de luchthaven, die leidt tot lange wachttijden voor passagiers. De drukte wordt veroorzaakt door personeelstekorten en doordat veel mensen op vakantie willen gaan nu de coronabeperkingen in de meeste landen zijn opgeheven.

Actieplan Schiphol kwam al met een actieplan om de zomer goed door te komen. Zo wil de luchthaven meer beveiligers werven, de arbeidsvoorwaarden voor werknemers aantrekkelijker maken en de doorstroming van reizigers in de terminal verbeteren. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om coaches die mensen sneller door de beveiliging helpen en om verbeterde informatievoorziening. Ook probeert Schiphol afspraken te maken met luchtvaartmaatschappijen over vermindering en verplaatsing van vluchten.

A N P, 3 1 M E I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

47

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Landelijk meldpunt grensoverschrijdend gedrag zorg Beroepsorganisatie voor zorgmedewerkers NU'91 gaat een landelijk meldpunt inrichten voor collega's die grensoverschrijdend gedrag ervaren tijdens hun werk. Ze wil ook dat er in iedere zorgorganisatie een gedragscode verplicht wordt gesteld. Dat meldt NU'91 in vervolg op de uitkomsten van een recente ledenpeiling, medio april.

In de gewenste gedragscode moet ook duidelijk omschreven staan welk gedrag van patiënten wel en niet geaccepteerd wordt en wat de consequenties zijn. "Het betekent in het ergste geval dat de zorgverlening wordt gestaakt", aldus NU'91.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag Verpleegkundigen en verzorgenden hebben volgens de onderzoeksresultaten veelvuldig te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens hun werk, zeker ook van patiënten. Van de NU'91-leden die hierover een vragenlijst invulden, meldde 58 procent hier ooit mee te maken te hebben gehad. In één op de drie gevallen ging het om fysiek ongewenst gedrag, nog vaker is sprake van seksueel getinte opmerkingen. Vaak wordt er niet adequaat op gereageerd, zo werd verder geconstateerd.

Schaamte "Verzorgenden en verpleegkundigen durven zich vaak niet uit te spreken op het moment dat ze dit ongewenste gedrag ervaren. Bijvoorbeeld uit schaamte of door schuldgevoelens. Of omdat de werkgever het nog te vaak onder de pet houdt of bagatelliseert", verklaart Stella Salden, voorzitter van NU’91, de noodzaak van het meldpunt. Daar kunnen ze nu zonder tussenkomst van de werkgever terecht. De organisatie wil verder dat er scholing en voorlichting komt over het onderwerp.

ANP MEDIANET, 10 MEI 2022

Veel zorgmedewerkers ervaren seksueel grensoverschrijdend gedrag Verpleegkundigen en verzorgenden hebben volgens een peiling van beroepsorganisatie NU'91 veelvuldig te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens hun werk. Van de NU'91-leden die hierover een vragenlijst invulden, zegt 58 procent hier ooit mee te maken te hebben gehad. In één op de drie gevallen uitte dat ongewenste gedrag zich fysiek, nog vaker is sprake van seksueel getinte opmerkingen.

Vaak wordt er niet adequaat op gereageerd.

"Het gaat vaak om ongewenste aanrakingen van iemands borsten of billen", aldus voorzitter Stella Salden van NU'91. De organisatie kreeg van de circa duizend zorgverleners die de enquête invulden ook veel voorbeelden binnen van seksueel geladen opmerkingen als

48

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Je mag wel bij me in bed komen liggen" of "Zuster, wil je me daar beneden eens goed wassen?".

Medewerkers lieten hun beroepsorganisatie verder onder meer weten dat patiënten weleens in hun bijzijn porno aanzetten, naakt de deur opendoen, veel te dichtbij komen staan of hen zelfs in een hoek drijven. "Heftig om te horen en natuurlijk ver over de grens", noemt de voorzitter van NU'91 de uiteenlopende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sector.

Patiënten Het vaakst zijn patiënten degenen die over de schreef gaan. Van de zorgverleners die ongewenst seksueel gedrag meemaakten, wijst 61 procent patiënten aan. Daarna volgen collega's (16 procent) en leidinggevenden (8 procent). Familieleden van patiënten worden door zeven procent genoemd.

Aan de peiling deden vooral vrouwelijke zorgverleners mee: 81 procent van de respondenten is vrouw, 19 procent man. Wat ook opvalt is dat de mensen die seksueel werden lastiggevallen relatief vaak vinden dat hun collega's of leidinggevenden daar niet adequaat op reageerden. 47 procent is daar ontevreden over.

Protocollen Een grote meerderheid (69 procent) van de ondervraagden zegt niet te weten of in de instelling waar ze werken een protocol bestaat waarin staat welke consequenties de organisatie verbindt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag. Iets minder dan een kwart (24) zegt dat zo'n protocol er binnen hun organisatie is, bij 7 procent is dat niet het geval.

Verbeterpunten NU'91 werkt naar aanleiding van de peiling aan een lijst van verbeterpunten om het probleem beter aan te pakken.

"Iedereen moet zijn of haar werk in een veilige omgeving kunnen doen", benadrukt Salden. Ze wijst ook op het belang van open communicatie. "Dat het 'er nu eenmaal bij hoort', mag geen excuus meer zijn."

ANP MEDIANET NU91, 19 APRIL 2022

Inspectie: werkdruk organisaties justitie onverminderd hoog De werkdruk bij justitiële uitvoeringsorganisaties was in 2021, net als in voorgaande jaren, onverminderd groot. Dat concludeert de Inspectie Justitie en Veiligheid in een overzicht van vorig jaar. Te weinig middelen, personeelstekort en gebrekkige aansturing en samenwerking leidden tot problemen bij verschillende justitiële organisaties.

Personeelsgebrek zorgde voor een veiligheidsrisico voor medewerkers en jongeren in de Justitiële Jeugd Inrichtingen (JJI’s). Er is wel extra budget beschikbaar gesteld voor meer Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

49

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL personeel, maar door de krappe arbeidsmarkt is het moeilijk om aan personeel te komen.

Ook de politie, de jeugdbescherming, en migratieorganisaties komen handen tekort, aldus de inspectie.

Speciale taskforce Verder uit de inspectie zorgen over de speciale taskforce die werd opgetuigd om de achterstanden weg te werken bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Bij het wegwerken van achterstallige asielaanvragen stond snelheid voorop, niet zorgvuldigheid. Daardoor zijn er mogelijk asielaanvragen onterecht ingewilligd of afgewezen. De verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij de IND zelf, maar ook bij het beleid en de politiek, aldus de inspectie. Die dringt dan ook aan bij de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid om hier "werk van te maken".

Samenwerking verbeteren Ook kan de samenwerking tussen de organisaties beter. Daarbij noemt de inspectie als voorbeeld een rapport van vorig jaar over de tramaanslag in Utrecht. Daar werd geconcludeerd dat politie, het Openbaar Ministerie (OM) en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) vóór de aanslag de problematiek van de aanslagpleger niet goed met elkaar hadden besproken en aangepakt. Door die gebrekkige samenwerking zijn de risico's voor de samenleving niet zo klein mogelijk gemaakt.

Politiek moet in actie komen Inspecteur-generaal Henk Korvinus van de inspectie vindt dat de politiek zich ook wat mag aantrekken van deze problemen.

"Zij zijn immers opdrachtgevers van deze organisaties en kunnen veranderingen bewerkstelligen, door extra middelen te verstrekken of niet telkens nieuwe opdrachten te geven."

A N P, 3 1 M A A R T 2 0 2 2

Meer kantoor-irritaties sinds pandemie Met veel mensen in kleine vergaderruimtes zitten, geen eigen bureau meer hebben en minder gemakkelijke kleding kunnen dragen. Dat zijn de conclusies na twee jaar thuiswerken en men daarna weer op de kantoorwerkplek terugkeert. Onderzoek van Essity onder 1.500 kantoormedewerkers laat zien dat de hoeveelheid irritaties op kantoor is toegenomen sinds de pandemie.

Mensen die te dichtbij komen, hun mond niet bedekken bij het hoesten of niezen, hun handen niet lijken te wassen na een toiletbezoek of zonder overleg ramen openen zijn een bron van ergernis voor hun collega’s. Vier op de tien medewerkers (41%) geven toe meer

50

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL geïrriteerd te zijn door hun omgeving nu ze weer vaker op kantoor zijn. Bovendien zijn zij minder tolerant ten opzichte van collega's, de baas en klanten dan vóór de pandemie.

Zorgen over terugkeer naar kantoor Naast hygiënische aspecten, storen medewerkers zich ook aan rommel op kantoor en het gebrek aan milieubewustzijn onder hun collega’s. Zo zijn er frustraties over collega's die vuile vaat en lunchrestjes laten rondslingeren en papieren handdoekjes die op de grond liggen. Maar ook slechte afvalrecycling en papierverspilling (bijvoorbeeld in de vorm van printjes die niet van de printer worden afgehaald) prijken in de top 50-lijst van de grootste kantoorirritaties.

Kleine irritaties verpesten werkdag Ruim twee derde van de kantoormedewerkers zegt dat hun hele werkdag kan worden verpest door een paar kleine irritaties, en bijna de helft zegt zich echt zorgen te maken over de terugkeer naar kantoor. Gemiddeld wordt er elke dag een kwartier gemopperd.

Een woordvoerder van hygiëne- en gezondheidsbedrijf Essity, dat het onderzoek uitvoerde, licht toe: “Er zijn natuurlijk altijd al klachten geweest in de kantooromgeving, maar de pandemie en de verhoogde focus op onze eigen hygiëne en gezondheid heeft het soort gedrag dat we frustrerend vinden veranderd nu we weer vaker naar kantoor gaan. Slechte handhygiëne, hoestend of verkouden naar het werk gaan en niet eens proberen milieubewust te zijn, staan allemaal hoog in de huidige lijst met ergernissen. Voor werkgevers is dit hét moment om maatregelen te nemen om de kans te verkleinen dat deze negatieve gevoelens met betrekking tot kantoor de boventoon gaan voeren voor medewerkers na zo lang thuis te hebben gewerkt.”, aldus de woordvoerder.

Eigen bestek en servies mee De hygiënestandaard in de werkomgeving is na de terugkeer op kantoor een punt van zorg voor bijna de helft van de ondervraagden. Als gevolg daarvan nemen mensen nu bijvoorbeeld eigen bestek mee naar het werk (28%), maken zij hun eigen werkplek dagelijks schoon (38%) en nemen zij zelf desinfectiemiddel mee naar kantoor (41%). Een kwart (24%) probeert het gebruik van het openbaar vervoer te vermijden sinds de terugkeer naar kantoor, zij gaan liever fietsen of met de auto. En ruim een derde doet niet mee met een gezamenlijk koffiemomentje (36%) en neemt een eigen mok mee voor koffie of thee (33%).

Rol van de werkgever Werkgevers hebben een belangrijke rol om het personeel tevreden te houden. Ruim een derde van de kantoormedewerkers (36%) zou graag een dagelijkse schoonmaakronde van bureaus en gemeenschappelijke ruimtes willen en voldoende beschikking over desinfecterende middelen willen in het hele gebouw (31%). Een vijfde van de werknemers heeft al Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

51

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL met het management gesproken over de beschikbaarheid van recyclebare artikelen zoals papieren handdoeken en sanitaire producten.

Klimaat gebouw Daarnaast heeft achttien procent gevraagd naar geschikte recyclingbakken en wil 24 procent dat het klimaat van het gebouw wordt aangepakt. Verder zijn de ruimte tussen bureaus, het afschaffen van plastic wegwerpbekers en het uitzetten van elektrische apparaten allemaal dingen die werknemers hebben aangekaart bij hun werkgever.

De woordvoerder van Essity vervolgt: “Er zijn een heleboel tamelijk bescheiden maatregelen die werkgevers kunnen nemen om van de werkplek een betere ruimte voor medewerkers te maken. Of het nu gaat om het verbeteren van recyclingmogelijkheden, het hygiënischer maken van het kantoor of het inspelen op wensen van werknemers om zich lekkerder te voelen, met kleine stappen kom je een heel eind."

APS, 16 MAART 2022

Zorgmedewerkers verwachten dat werkdruk weer stijgt door corona Bijna een derde van de zorg- en welzijnsmedewerkers verwacht dat de werkdruk de komende maanden sterk toeneemt. Dat komt naar voren uit navraag door PGGM&CO in samenwerking met Stichting IZZ onder bijna tweeduizend mensen die werken in de zorg en welzijn. De medewerkers verwachten dat de werkdruk onder meer zal stijgen door het loslaten van de coronamaatregelen en de nog geplande inhaalzorg. Van de ondervraagden ervaart bijna de helft nu al een hoge werkdruk.

Volgens PGGM&CO trekt de werkdruk een wissel op de balans tussen het werk en privéleven van de medewerkers. Ook zijn ze mentaal minder fit en hebben ze minder energie. Door de pandemie twijfelt 38 procent of ze werken in de zorg kunnen volhouden. 35 procent heeft minder werkplezier. Daarbij heeft 37 procent van de medewerkers corona gehad. 29 procent daarvan heeft hier langdurige klachten aan overgehouden.

Cijfers serieus nemen Volgens Henriette Davelaar, directeur van PGGM&CO, is het zaak "deze cijfers serieus te nemen en onze zorg- en welzijnsmedewerkers te blijven steunen". "Juist nu het slot van ons land is, moeten we ons hier allemaal extra van bewust zijn en ernaar handelen."

Volgens haar is de zorg en welzijnssector "nog verre van 'vrij'".

"Veel zorg- en welzijnsmedewerkers werken al langere tijd op hun reserves. De verwachte sterke toename van werkdruk, betekent dat de grootste klap nog komt." De ondervraagden werken onder meer in ziekenhuizen, verpleeghuizen en de jeugd- en kraamzorg.

A N P, 7 M A A R T 2 0 2 2

52

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Een vijfde van jongeren had vorig jaar geregeld werkstress Iets meer dan een vijfde van alle jongeren tussen de 15 en 25 jaar had vorig jaar geregeld of vaak stress over hun werk. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat opmerkt dat vrouwen (23 procent) iets vaker aangaven stress te hebben dan mannen (18 procent).

De stress was groter bij jongvolwassenen, de groep tussen 18 en 25 jaar, dan bij tieners.

Van die groep in de leeftijd van 15 tot 18 jaar gaf negen procent aan geregeld of vaak stress te hebben die samenhangt met hun werk. Bij de jongvolwassenen is dat 24 procent.

Bijbaan of niet Ook is er een groot verschil tussen jongeren die alleen een bijbaan hebben, waar elf procent geregeld of vaak stress ervoer, en jongeren voor wie hun werk geen bijbaan is. Bij die laatste categorie geeft haast een derde aan werkstress te voelen. Bij zelfstandigen en freelancers ligt dit met haast 45 procent nog hoger.

Angst om fouten te maken Veel van de stress wordt veroorzaakt doordat jongeren zichzelf te veel druk opleggen. Ook de angst om fouten te maken en een hoge werkdruk door te veel of te moeilijk werk worden vaak als oorzaak genoemd. De coronacrisis zorgde daarnaast bij een kwart van de jongeren voor meer werkstress.

Arbeidsparticipatie Van alle jongeren werkt 71,7 procent, becijferde het CBS. Voor de coronacrisis in 2019 was dat nog 72,8 procent, maar jongeren werden door sluitingen van bedrijven ook hard getroffen. In 2020 werkte nog maar 69,6 procent. De laatste maandcijfers duiden er volgens het statistiekbureau op dat de arbeidsparticipatie van jongeren weer volledig op het niveau van voor de crisis is.

A N P, 2 M A A R T 2 0 2 2

NS ziet agressie toenemen op stations Agressie op de stations en in de treinen is afgelopen jaar toegenomen. Om daar beter tegen op te kunnen treden roept de Nederlandse Spoorwegen (NS) het ministerie van Justitie en Veiligheid op om speciale NS-medewerkers van Veiligheid & Service extra bevoegdheden te geven. Dat heeft ook te maken met de verharding in de maatschappij, stelt de spoorvervoerder die met betrokken partijen (zoals de politie) om de tafel wil om de problematiek aan te pakken.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

53

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vorig jaar zijn door de NS 744 incidenten met agressie gerapporteerd. In 2020 waren dat er 661 en in het coronavrije jaar daarvoor 678. De spoorwegen heeft zo’n zevenhonderd medewerkers bij Veiligheid & Service in dienst die ook een boa-bevoegdheid hebben. Die kwamen in totaal in 2021 ruim drie miljoen keer in actie. Dat is volgens de NS fors meer dan de 2,5 miljoen van een jaar eerder.

Incidenten tussen reizigers Ook nam het aantal meldingen van incidenten tussen reizigers onderling toe met twintig procent tot 2.300. Er waren bovendien meer NS-medewerkers betrokken bij enige vorm van agressie. 186 van hen liepen zelfs letsel op. Daarbij ging het in 87 procent van de gevallen om licht letsel.

"We zien dat een deel van de reizigers in coronatijd een korter lontje heeft, wat past binnen een trend die we breder in de samenleving zien", zegt verantwoordelijk bestuurslid Eelco van Asch. Hij geeft aan dat in de loop van het jaar bij "een deel van de reizigers 'onduidelijkheid' was over de coronamaatregelen waardoor soms discussies ontstonden".

Speciaal getrainde medewerkers Om sneller te kunnen handelen, wil de NS dat de speciaal getrainde medewerkers voortaan de identiteit van iemand mogen vaststellen. Daarvoor moet nu nog de politie worden gebeld.

"Hoe eerder je weet wie je voor je hebt, hoe minder snel een situatie uit de hand kan lopen", aldus de NS, die er ook voor pleit dat de medewerkers over de grens kunnen optreden op de internationale Intercity tussen Amsterdam en Brussel.

A N P, 2 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

54

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidsmarkt Ontwikkelingen arbeidsmarkt Werkgevers bang voor personeelskrapte en hoge werkdruk in 2023 Veel werkgevers maken zich zorgen over de krappe arbeidsmarkt en de hoge werkdruk. Dat meldt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) op basis van onderzoek onder tweeduizend werkgevers. Ruim negen op de tien bedrijven verwachten dat de hoge werkdruk volgend jaar aanhoudt of zelfs verder toeneemt.

De hoge werkdruk hangt volgens het UWV samen met de krappe arbeidsmarkt. Twee derde van de werkgevers geeft aan dat zij vacatures minder snel vervullen, waarvan de helft bovendien denkt dat dit probleem volgend jaar nog groter zal worden. Als gevolg daarvan komt een groot deel van de werkzaamheden binnen bedrijven op het bordje van het huidige personeel. Daardoor neemt de werkdruk binnen bedrijven toe.

Blik verbreden Ondanks de personeelskrapte, besluiten veel werkgevers nog niet om hun blik te verbreden voor het vervullen van vacatures. Weliswaar geeft een derde van de bedrijven aan mensen aan te nemen die niet voldoen aan alle kwalificaties, de helft doet dat nog niet.

"Werkgevers zijn in deze tijden druk met misschien wel het overeind houden van hun bedrijf of andere zaken. Maar werkgevers moeten zich er wel bewust van zijn wat voor potentie er nog beschikbaar is onder mensen die niet voor honderd procent op de vacature passen", bepleit UWV-arbeidsmarktadviseur Menno Wester.

Hoge energieprijzen Naast zorgen over voldoende personeel maken werkgevers zich zorgen over de hoge energieprijzen en kosten van grondstoffen. Meer dan acht op de tien van hen verwachten daardoor problemen voor volgend jaar, bijna de helft van de werkgevers beschouwt deze ontwikkeling als een groot probleem.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

55

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aantal banen bij 'groene' start-ups sterk gestegen Terwijl grote techbedrijven momenteel duizenden werknemers ontslaan, neemt het aantal banen bij Nederlandse startups die zich richten op innovatie in duurzaamheid en energie juist toe. Als gevolg daarvan is het aantal banen bij Nederlandse startups (jonge technologiebedrijven) het afgelopen jaar met 7,6 procent gegroeid tot 135.000 arbeidsplaatsen.

Dat is volgens het dagblad NRC de opvallende conclusie uit het Nederlandse Startup Employment Report 2022 dat is verschenen. Het onderzoek komt op een moment dat het ene na het andere grote techbedrijf ontslagrondes aankondigt. Onder meer Meta, Stripe, MessageBird en Twitter lieten werknemers vertrekken om kosten te besparen. Door de inflatie en stijgende rente hebben consumenten minder te besteden en is kapitaal duur geworden.

Groene start-ups Durfkapitalisten staken dit jaar ondanks een dreigende economische crisis al een miljard euro in Nederlandse ‘groene’ start-ups, blijkt uit het onderzoek. Dat is iets minder dan recordjaar 2021 en meer dan twee keer zoveel als in 2020. Daaruit blijkt dat investeerders zich (ondanks het negatieve economische klimaat) niet laten afschrikken om risicovolle deals te sluiten met duurzame bedrijven. Van elke drie euro investeringsgeld die in Nederland wordt besteed aan techbedrijven, gaat er nu één euro naar een groene start-up.

ANP MEDIAWATCH NRC, 5 DECEMBER 2022

Zorgorganisaties geven steeds meer geld uit aan uitzendkrachten Zorgorganisaties gaven in 2021 ruim acht procent meer geld uit aan het inhuren van uitzendkrachten en zzp'ers dan in het jaar daarvoor. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. Afgelopen jaren zijn de kosten voor uitzendkrachten een groter percentage van de totale kosten voor personeel gaan uitmaken.

Vorig jaar ging 7,7 procent van de totale kosten voor personeel naar uitzendkrachten en overige ingehuurde werknemers, zoals zzp'ers. In 2015 ging het nog om 5,1 procent. Het CBS keek naar de uitgaven van ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingstehuizen en thuiszorginstellingen, instellingen in de gehandicaptenzorg en instellingen in de geestelijke gezondheidszorg. In 2021 gaven deze vier sectoren in totaal 48 miljard euro uit aan personeel.

56

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ziekenhuizen Het aandeel kosten voor uitzendkrachten en ander ingehuurd personeel steeg de afgelopen jaren het minst sterk in de ziekenhuizen. Bij aanbieders van gehandicaptenzorg was juist de grootste stijging waarneembaar. In 2021 maakten de kosten aan uitzendkrachten en ander ingehuurd personeel in de gehandicaptenzorg 9,3 procent van de totale personeelskosten uit.

De vakbond FNV meldde in september op basis van een peiling dat zes op de tien jonge zorgmedewerkers overwegen om verder te gaan als zelfstandige of flexwerker. Volgens zorgbestuurder Merlijn van de vakbond zet de inhuur van zorgverleners van buiten de financiële positie van zorginstellingen "enorm onder druk".

A N P, 1 D E C E M B E R 2 0 2 2

CBS: arbeidsmarkt iets minder krap De arbeidsmarkt is iets minder krap. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het aantal openstaande vacatures in het derde kwartaal van dit jaar op kwartaalbasis met 17.000 vacatures gedaald. Daarbij kwamen er 45.000 werklozen bij.

Daarmee stonden tegenover elke honderd werklozen zo'n 121 vacatures open. Het is voor het eerst in zeven kwartalen dat de spanning op de arbeidsmarkt minder wordt.

Verder meldt het statistisch bureau dat het aantal banen nog steeds stijgt. In de meetperiode kwamen er 59.000 banen bij. Het totaal aantal banen steeg daarmee naar een nieuw record van bijna 11,5 miljoen. In dat cijfer zijn alle banen meegeteld, dus voltijd en deeltijd. Het aantal banen stijgt al voor het negende kwartaal op rij.

Handel en zakelijke dienstverlening Eind september stonden er volgens het CBS 449.000 vacatures open. Vooral in de handel en de zakelijke dienstverlening zijn bedrijven op zoek naar personeel. In die sectoren gaat het om respectievelijk 92.000 en 73.000 vacatures. In de zorg staan 68.000 banen open.

De drie genoemde sectoren zijn samen goed voor de helft van alle openstaande vacatures.

In de meeste bedrijfstakken nam het aantal vacatures wel af. De handel was ook hierin koploper. Hier daalde het aantal openstaande jobs met achtduizend op kwartaalbasis. In de horeca zette de krimp van vorig kwartaal door, met een afname van vierduizend naar 36.000 vacatures. In onder andere de zorg, vervoer en opslag, het onderwijs en het openbaar bestuur stonden er meer banen open.

Werkloosheid De werkloosheid nam in het derde kwartaal voor het eerst sinds het derde kwartaal van 2020 weer toe. In totaal stonden 372.000 mensen als werkloos te boek. Het gaat bij werklozen om mensen die geen betaald werk hebben, maar daar wel naar hebben gezocht en op Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

57

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL korte termijn beschikbaar zijn. Het aantal langdurig werklozen nam verder af tot 73.000, tegen 77.000 eind juni.

CBS, 15 NOVEMBER 2022

Onderzoek: steeds meer zorgen familiebedrijven over arbeidsmarkt Familiebedrijven maken zich steeds meer zorgen over personeelstekorten. Ruim de helft van die ondernemingen zegt nu dat de krapte op de arbeidsmarkt de voortgang van hun werk bedreigt tegenover ruim een kwart in juni. De ruim tweehonderd aan het onderzoek van Nyenrode Business Universiteit deelnemende familiebedrijven schatten in dat door personeelstekorten hun winstmarge het komende jaar twaalf procent lager uitkomt.

Sinds juni heeft bijna de helft van de grotere bedrijven in familiehanden de lonen tussentijds verhoogd door de krappe arbeidsmarkt. 61 procent van de ondernemingen geeft aan dat de winstmarge de komende twaalf maanden afneemt.

Inflatie De tweede grootste zorg voor deze ondernemingen is de inflatie, met name de gestegen energiekosten. "Eén op de zes directeuren van de familiebedrijven vreest hierdoor voor de continuïteit van hun bedrijf op de langere termijn", stellen de onderzoekers. "Maar liefst 45 procent van de directeuren geeft aan dat de hoge prijzen van grondstoffen en energie disruptief zijn voor hun bedrijfsmodel."

Kabinetsplannen De familiebedrijven zijn niet tevreden over de op Prinsjesdag gepresenteerde kabinetsplannen. 63 procent denkt dat deze negatief uitwerken voor hun bedrijf. Ook overwegen de ondernemers die hun bedrijven in familiehanden willen houden, deze sneller over te zullen dragen door verwachte versobering van de regels. De Nyenrode Business Universiteit deed het onderzoek samen met de financiële instituten RSM en Van Lanschot Kempen.

MEDIANET, 24 OK T OBER 2022

Steeds minder mensen zonder werk beschikbaar voor baan Van alle Nederlanders die geen werk hebben zijn er steeds minder beschikbaar voor een baan. Dat komt naar voren uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Daarmee is de druk op de arbeidsmarkt steeds groter geworden.

58

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Een steeds grotere groep werkgevers kampt al met problemen bij het vinden van nieuw personeel. Cafés sloten dit jaar al terrassen deels of geheel omdat ze te weinig bedienend personeel hebben, en op luchthaven Schiphol en bij spoorwegmaatschappij NS is sprake van lange wachttijden of uitval van treinen.

Beschikbaarheid Volgens het CBS hebben 3,7 miljoen mensen tussen de 15 en 75 jaar oud geen betaald werk, maar werkgevers kunnen uit die groep steeds minder personeel werven. De zogeheten niet-werkenden zijn namelijk in te delen in werklozen, die in principe wel op zoek zijn naar werk, en mensen die ook geen baan zoeken of niet beschikbaar zijn voor betaald werk. Die laatste categorie groeit volgens de cijfers, terwijl het aantal werklozen de afgelopen jaren hard is gedaald.

Krimp aantal niet werkenden Het aantal niet-werkenden is sinds 2013 al met een half miljoen gekrompen tot 3,7 miljoen in het tweede kwartaal van dit jaar. Het aantal werklozen is in diezelfde periode ruim gehalveerd van 747.000 in 2013 tot 329.000 eind juni. Het CBS rekende ook uit hoeveel semiwerklozen er zijn. Dat zijn mensen die of hebben gezocht naar een baan of daar beschikbaar voor zijn, maar niet allebei. Deze groep kromp sinds 2013 met bijna 39 procent tot 295.000 mensen.

Hoge leeftijd Er zijn meerdere redenen waarom mensen zonder werk geen nieuwe baan meer proberen te vinden. Een groot deel van de Nederlanders zonder werk is niet beschikbaar voor betaald werk vanwege de hoge leeftijd, aldus het statistisch bureau. Deze groep groeide de afgelopen negen jaar licht, van anderhalf miljoen mensen in 2013 tot 1,6 miljoen mensen nu. Daarnaast zijn er anderhalf miljoen mensen zonder baan die om andere redenen geen betaald werk vinden. Jongeren zonder werk zijn daar vaak niet beschikbaar voor omdat ze een opleiding volgen.

CBS, 20 OKTOBER 2022

UWV: krapte op arbeidsmarkt nu in alle beroepsgroepen De krapte op de arbeidsmarkt is zo hoog opgelopen dat er in alle beroepsgroepen sprake is van een tekort aan personeel. De arbeidsmarkt was halverwege dit jaar twee keer zo krap als een jaar eerder, zo becijferde het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). "De krapte op de arbeidsmarkt heeft steeds vaker negatieve gevolgen voor de economie en steeds meer mensen in Nederland krijgen er mee te maken", stelt dee uitkeringsinstantie vast.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

59

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De instantie onderzocht voor 92 verschillende beroepsgroepen de krapte op de arbeidsmarkt. Begin dit jaar was er nog geen sprake van krapte bij reisbegeleiders, schilders en metaalspuiters, hulpkrachten bouw en chauffeurs, maar halverwege dit jaar golden deze beroepsgroepen ook als krap. De krapte berekent het UWV aan de hand van het aantal openstaande vacatures en het aantal personen dat korter dan een half jaar een werkloosheidsuitkering heeft.

Zorg en techniek De grootste krapte op de arbeidsmarkt is momenteel bij onder anderen ingenieurs, elektriciens, machinemonteurs, verpleegkundigen en softwareontwikkelaars. Het uitvoeringsinstituut stelt ook vast dat het aantal vacatures in het tweede kwartaal vergeleken met een jaar eerder met 44 procent is toegenomen. Het aantal mensen met een WW-uitkering dat nog recent gewerkt had in dezelfde periode nam af met 31 procent.

"Veel meer vacatures dus en veel minder mensen die ze kunnen vervullen", aldus de organisatie.

Wachttijden Door het tekort aan personeel worden sommige bedrijven gedwongen hun deuren te sluiten, vallen er treinen uit en zijn er langere wachttijden op Schiphol en in de horeca.

Het UWV stelt dat, naarmate het aanbod van beschikbare kandidaten opdroogt, het vasthouden van bestaand personeel steeds belangrijker wordt.

"Dat kan bijvoorbeeld door voldoende ontwikkeling en uitdaging te bieden, maar ook aandacht voor vitaliteit, werkomstandigheden, werktijden en werkdruk zijn essentieel om medewerkers te binden en boeien."

A N P, U W V , 2 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Arbeidsmarkt verder onder druk door groeiend aantal vacatures De arbeidsmarkt is in het tweede kwartaal van dit jaar verder onder druk komen te staan door een stijging van het aantal openstaande vacatures en een daling van het aantal werklozen. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Volgens het statistiekbureau kwamen er in het tweede kwartaal in totaal zestienduizend vacatures bij in vergelijking met de eerste maanden van dit jaar. Het gemiddeld aantal werklozen daalde met elfduizend en bereikte daarmee de laagste kwartaalstand sinds 2003. In het eerste kwartaal van dit jaar stonden er nog 133 vacatures open voor elke honderd werklozen, tot juli liep dat aantal op naar 143 per honderd werklozen.

60

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 467.000 onvervulde functies In twee jaar tijd werd het aantal vacatures meer dan twee keer zo groot. Zo waren er eind juni in totaal 467.000 onvervulde functies, waarvan de meeste in de handel, zakelijke dienstverlening en de zorg. Die sectoren zijn samen goed voor de helft van alle nog beschikbare vacatures. In de horeca werden juist veel plekken ingevuld.

Werkloosheid Onder mensen van 15 tot 75 jaar waren 327.000 mensen werkloos in het tweede kwartaal van dit jaar. Daarbij gaat het om mensen die nog geen betaald werk hebben, maar wel zoeken en op korte termijn beschikbaar zijn. Onder jongeren is de werkloosheid het grootst: 7,2 procent van hen heeft geen betaald werk.

Werkdruk stijgt Als gevolg van de personeelstekorten zien ondernemers de werkdruk onder hun werknemers stijgen. Onder meer in de cultuur-, horeca- en vervoerssector is die sterk toegenomen. Dat laten de ondernemers weten in een enquête die werd gehouden door het CBS, de KvK, het Economisch Instituut voor de Bouw, MKB-Nederland en VNO-NCW. Ook zagen ondernemers de arbeidskosten stijgen door de grote vraag naar het schaarse personeel.

CBS, 17 AUGUS TUS 2022

Personeelstekorten in luchtvaart nog lang te merken Hoewel de problemen op Schiphol lijken af te nemen, zullen de gevolgen van de personeelstekorten in de luchtvaart net als elders in de maatschappij nog lang te merken zijn. Dat verwacht de nieuwe KLM-topvrouw Rintel die aangeeft dat de luchtvaartmaatschappij de huidige problemen steeds meer onder controle krijgt. "We zijn bezig rust en stabiliteit te creëren”.

De topvrouw die onlangs de CEO is geworden bij KLM, heeft het over een "best wel heftige perfect storm" waar ze in belandde. Ze bood klanten van de luchtvaartmaatschappij al haar verontschuldigingen aan omdat KLM niet de service bood die de klanten gewend zijn. Daar kwam nog een storing in het bagagesysteem van Schiphol overheen die voor een tijdje aan problemen zorgde.

“Domino-effect” De kofferproblemen op Schiphol, die al langer speelden, zijn een "domino-effect" legt Rintel uit. "Mensen stonden lang in de rij en dan haalden ze soms hun vlucht nog niet, maar dan zaten hun koffers wel al op de vlucht of de koffers gingen niet mee terwijl mensen wel vlogen." Dergelijke problemen zijn er echter niet alleen op Schiphol en niet alleen

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

61

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bij KLM, benadrukt Rintel. "Het kost heel veel extra werk, waardoor het ook moeilijker wordt om terug te komen op een normaal serviceniveau."

Schrappen vluchten Doordat KLM onder andere een deel van de vluchten schrapte en minder tickets verkocht, gaat dat steeds beter. "Als je een voorspelbaar product hebt, wordt het makkelijker. Dat is die rust en stabiliteit." Dat is ook nodig want de chaos uit de meivakantie was ook "lastig voor veel KLM-collega's" die Rintel de afgelopen tijd sprak.

En van die collega's zijn er dus nog meer nodig. "We zijn met man en macht bezig om personeel te werven", aldus de topvrouw. "Maar we moeten in de luchtvaart ook gaan nadenken hoe we daar op langere termijn mee om gaan."

Operationele winst Vooralsnog gaat het ondanks de problemen op Schiphol, die KLM tientallen miljoenen euro's aan compensatie van reizigers kostte, goed met de Nederlandse luchtvaartmaatschappij. Voor het vierde kwartaal op rij was er een operationele winst en die is nu weer op het niveau van voor de coronacrisis zelfs nu er geen NOW-coronasteun meer was, geeft financieel directeur Erik Swelheim aan. Die winst leidde ertoe dat KLM de lening van de overheid in het kwartaal in zijn geheel kon terugbetalen.

Terugbetaling gelden Ook in het derde kwartaal verwacht KLM die positieve lijn door te kunnen zetten.

"Er komen nog veel boekingen binnen. We hebben in slechte tijden ons netwerk op peil gehouden en daar plukken we nu de vruchten van", aldus Swelheim.

Na de terugbetaling van de staatssteun dient zich nu de terugbetaling van de uitgestelde loonbelasting nog aan. Dat gebeurt vanaf oktober. In totaal moet KLM zo'n anderhalf miljard euro aan belasting uit de coronaperiode nog voldoen.

A N P, 2 9 J U L I 2 0 2 2

Meer nieuwkomers op de werkvloer Het aantal mensen met een nieuwe baan is in het afgelopen jaar gestegen. In het eerste kwartaal van 2022 waren er ruim 1,9 miljoen werkenden die korter dan twaalf maanden terug met hun nieuwe baan waren gestart. Dat zijn er bijna vierhonderdduizend meer dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Dit blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Eurostat.

De toename van de nieuwkomers geldt vooral voor werknemers, en in mindere mate voor zelfstandigen. Het gaat zowel om mensen die (opnieuw) beginnen met werken als om

62

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL mensen die van baan zijn gewisseld. De nieuwkomers namen toe in een periode waarin de werkgelegenheid in Nederland sterk groeide.

Minder mensen één tot twee jaar in huidige baan Hoewel er meer werkenden zijn die korter dan twaalf maanden geleden aan de slag gingen met nieuw werk, zijn er juist minder mensen die één tot twee jaar in hun huidige baan werken. Mensen die al langer dan twee jaar op hun plek zitten, veranderden in aantal relatief weinig.

Relatief veel jongeren onder de nieuwkomers In het eerste kwartaal van 2022 hadden 792.000 jongeren een baan waarin ze minder dan een jaar eerder waren begonnen. Dat zijn ruim vier van elke tien werkenden met een nieuwe baan. Bij bijna 55 procent van de jongeren was dit een baan van minder dan twintig uur per week, en 25 procent had een voltijdbaan. Ook in oudere leeftijdsgroepen waren er meer werkenden met nieuw werk. Bij 25-plussers was twaalf procent van de nieuwkomers voor minder dan twintig uur per week aan de slag en 53 procent in een voltijdbaan.

Meer starters in meeste EU-landen De toename van het aantal starters gold voor de meeste EU-landen, waar net als in Nederland het totaal aantal werkenden veelal sterk groeide. Van deze landen zijn er enkel cijfers over de werkzame beroepsbevolking die in de afgelopen drie maanden startte. In het eerste kwartaal van 2022 had in de EU gemiddeld 4,1 procent een baan die in de afgelopen drie maanden begon. Een jaar eerder was dat nog 3,6 procent. Binnen de EU was, na Finland, het percentage nieuwkomers op de werkvloer in Nederland met 6,1 het hoogst.

CBS, 21 JULI 2022

Voor het eerst sprake van zeer krappe arbeidsmarkt Het is moeilijker dan ooit tevoren voor werkgevers in Nederland om personeel te vinden. De graadmeter voor krapte op de arbeidsmarkt van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) ging in het eerste kwartaal voor het eerst over de grens van een "zeer krappe" arbeidsmarkt heen. Het betekent dat er nu nog meer vacatures zijn dan werkzoekenden die deze kunnen vervullen.

Het UWV berekent ieder kwartaal de krapte op de arbeidsmarkt door het geschatte aantal openstaande vacatures te delen door het totale aantal personen dat korter dan een halfjaar een werkloosheidsuitkering ontvangt. Per werkzoekende waren er in het eerste kwartaal ruim vier openstaande vacatures. Vanaf anderhalf openstaande vacatures wordt

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

63

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL gesproken van een krappe arbeidsmarkt. Een zeer krappe arbeidsmarkt ontstaat bij vier of meer openstaande vacatures.

Spanning loopt op De spanning op de arbeidsmarkt loopt de laatste vijf kwartalen fors op. Vanaf het begin van 2021 herstelde de arbeidsmarkt zich van de coronaperiode, waardoor het aantal vacatures toenam en veel werkzoekenden werk vonden. In een jaar tijd is het aantal vacatures met tachtig procent toegenomen en het aantal WW-uitkeringen met een verstreken uitkeringsduur van zes maanden of korter met 41 procent afgenomen.

Alle regio’s en beroepsgroepen De krapte is zichtbaar in alle regio's en vrijwel alle beroepsgroepen. In het eerste kwartaal hebben negentien van de 35 regio's in Nederland te maken met een zeer krappe arbeidsmarkt. In de regio Midden-Utrecht is de arbeidsmarkt volgens het UWV het krapst. Gevolgd door Zuidoost-Brabant en Foodvalley (acht gemeenten in de Gelderse Vallei). Vergeleken met het vierde kwartaal van 2021 zijn er vijf nieuwe regio’s bijgekomen waar de arbeidsmarkt zeer krap is. Dit zijn Holland Rijnland, Zuid-Holland Centraal, Drechtsteden, Midden-Brabant en Midden-Gelderland.

Van de 92 beroepsgroepen zijn er maar vier waarin geen sprake is van een krappe of zeer krappe arbeidsmarkt. Alleen in de beroepsgroepen chauffeurs, hulpkrachten bouw en industrie, schilders en metaalspuiters en reisbegeleiders is er nog sprake van een gemiddelde krapte. Een jaar geleden waren dit er nog 49 en was in twaalf beroepsgroepen sprake van een overschot aan werkzoekenden.

U W V, 1 3 J U L I 2 0 2 2

Recordaantal mensen benaderd voor nieuwe baan Bijna veertig procent van alle werkenden in Nederland is in het afgelopen kwartaal benaderd door werkgevers of headhunters voor een nieuwe baan. Dat is een nieuw record, meldt marktonderzoeker Intelligence Group.

In de afgelopen twaalf maanden is één op de vijf mensen daadwerkelijk van werkgever gewisseld. Dat zijn in totaal 1,8 miljoen mensen. Ook dat is nog nooit eerder zo vaak voorgekomen. In de sector reparatie en onderhoud is het aantal baanwisselingen het laagst. In design, grafisch en ontwerp is de doorloop het grootst.

Werkzoekenden verwachten volgens het bureau nu in drie tot vier maanden een nieuwe baan te hebben gevonden. Ook dit is een record. In 2013 was die termijn nog acht maanden, ruim twee keer zo lang.

64

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werknemers passiever Intelligence Group constateert verder dat door de enorme vraag op de arbeidsmarkt werknemers passiever zijn geworden en minder actief op zoek gaan naar een baan.

"Het verlaagt de urgentie om te zoeken en om actief arbeidsmarktgedrag te vertonen", zegt de organisatie. Aan het onderzoek deden vierduizend mensen mee.

ANP MEDIANET, 6 JULI 2022

Verplegenden: personeelstekort blijft hét knelpunt bij corona Beroepsorganisatie voor verzorgenden en verpleegkundigen NU'91 is op zich niet ontevreden over de coronalangetermijnstrategie die gezondheidsminister Kuipers presenteerde, maar ziet de eventuele oplopende besmettingscijfers toch met zorg tegemoet. Al weet de zorgsector nu heel veel van corona en is er veel ervaring mee opgedaan, het probleem blijft domweg het tekort aan personeel.

Als er voldoende personeel zou zijn, dan was de sector er gewoon klaar voor. "Maar we moeten realistisch zijn, voor het eind van het jaar gaat dat niet gebeuren", zegt een woordvoerder. Het ziekteverzuim loopt tegen de tien procent en daarbij hebben veel mensen de zorg verlaten, aldus de zegsman. "En dan moeten we ook nog de uitgestelde zorg zien te leveren”.

A N P, 1 3 J U N I 2 0 2 2

Veel werkgevers zien banengroei door nieuwe technologie Digitalisering, automatisering en robotisering zijn allang niet meer de baanverslinders waar ze een jaar of tien geleden nog voor werden gehouden. Onderzoek van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) onder ruim drieduizend werkgevers onderstreept volgens het dagblad FD dat technologische vernieuwingen tot grote veranderingen gaan leiden voor werkgevers en werknemers. Die zijn echter minder bedreigend voor de werkgelegenheid dan eerder werd gevreesd.

Volgens het onderzoek verwacht dertig procent van de werkgevers dat nieuwe technologie de komende vijf jaar nieuwe banen zal scheppen, terwijl slechts tien procent ervan uitgaat dat hierdoor banen zullen verdwijnen. De groep die nieuwe banen ziet ontstaan is dus drie keer zo groot als de groep die voorziet dat robots banen gaan opslokken.

Werkgevers en werknemers moeten er wel rekening mee houden dat functies sterk zullen veranderen, meldt het UWV. Werkgevers en werknemers moeten zich er goed op voorbereiden dat het werk verandert, anders raken ze toch hun baan kwijt.

MEDIAWATCH FD, 13 JUNI 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

65

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkgevers zochten in tweede coronajaar weer massaal personeel Het aantal vacatures in Nederland is vorig jaar fors toegenomen. Hoewel het coronavirus de overheid voor het tweede jaar op rij dwong lockdownmaatregelen te nemen, zochten werkgevers in onder andere de horeca en detailhandel al veel nieuw personeel. Op dit moment is de arbeidsmarkt krapper dan ooit, wat in veel branches voor problemen zorgt.

In 2021 steeg het aantal nieuwe vacatures met 400.000 tot 1,4 miljoen, zo meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dat is het hoogste cijfer sinds het statistiekbureau deze cijfers in 2018 op de huidige manier begon bij te houden.

Afname 2020 In 2020, het eerste jaar waarin het coronavirus wereldwijd toesloeg, nam het aantal vacatures in Nederland voor het eerst in jaren af. Door de pandemie waren er 241.000 minder openstaande posities dan een jaar eerder en kwam het totale aantal uit op een miljoen.

Horeca Vooral in de horeca was er vorig jaar veel vraag naar extra personeel. Nadat het aantal vacatures voor koks, barpersoneel en keukenhulpen in 2020 was gehalveerd tot zo'n 35.000 steeg de vraag naar dit soort medewerkers een jaar later tot bijna 72.000. Ook zochten horecabedrijven hard naar nieuwe administratief medewerkers en logistiek personeel. Winkeliers hadden vorig jaar weer meer verkopers en administratief medewerkers nodig.

Terrassen blijven gesloten Onlangs werd uit CBS-cijfers duidelijk dat werkgevers nog nooit zo moeilijk nieuw personeel konden vinden als nu. Dit is onder andere te merken op sommige terrassen die met mooi weer deels gesloten blijven, maar ook op luchthaven Schiphol. Daar zorgt een tekort een beveiligers en afhandelaars als weken voor grote drukte, waardoor ook vluchten worden geschrapt.

A N P, 8 J U N I 2 0 2 2

Arbeidsmarkt bereikt in 2022 hoogtepunt, 2023 onzeker Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) verwacht dat de arbeidsmarkt in 2022 zijn piek bereikt als het gaat om het aantal banen en vacatures. Dit blijkt uit de UWV-arbeidsmarktprognose. In 2022 zal het aantal vacatures en banen nog toenemen, maar in 2023 zullen de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne, de inflatie en de dalende koopkracht zorgen voor onzekerheid.

66

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De onzekerheid zal naar verwachting gaan zorgen voor een afname in het aantal vacatures en ook het aantal banen zal veel minder hard stijgen in 2023 ondanks de prognose die een positief beeld laat zien.

“Er hangen donkere wolken boven de economie in Nederland. De hoge inflatie en oorlog in Oekraïne kunnen een behoorlijk effect hebben op de economie in Nederland en daarmee ook op de arbeidsmarkt. De prognose die wij nu hebben is nog enigszins positief .

Maar door de economische ontwikkelingen die snel op elkaar volgen en die ook de koopkracht van mensen kunnen aantasten, is elke prognose nu met veel onzekerheid omgeven. Wij zien, ondanks de relatief positieve prognose, veel onzekerheid op de langere termijn”, aldus Rob Witjes, hoofd arbeidsmarkinformatie van het UWV. Vooruitzichten korte termijn goed De arbeidsmarkt zal in 2022 niet veel veranderen ten opzichte van 2021. Het aantal banen zal in 2022 nog toenemen met 1,9 procent tot 11,15 miljoen en ook het aantal uren per baan zal toenemen met één procent. Voor 2023 wordt nu nog een kleine groei verwacht, maar of dit gaat uitkomen is hoogst onzeker.

“Naast de gevolgen van de oorlog in Oekraïne is er ook een tekort aan grondstoffen en personeel, en is er sprake van inflatie en een dalende koopkracht. Het is lastig om in deze tijd een prognose te maken op basis van factoren die aan onzekerheid onderhevig zijn en zeker ook omdat de ontwikkelingen in Oekraïne onduidelijk zijn. Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen is dat de oorlog invloed gaat hebben op de arbeidsmarkt.

Aantal vacatures 2023 In 2021 was het hoogste aantal vacatures sinds 1997 ontstaan. In 2022 zal het aantal vacatures toenemen met negen procent maar doordat de groei van de economie gaat afnemen is de verwachting dat het aantal vacatures in 2023 flink gaat afnemen (-zeven procent). De verwachting is dat dit invloed gaat hebben op de krapte. De krapte zal iets afnemen, maar blijft onverminderd aanwezig in de meeste beroepsgroepen.

Krapte structureel probleem De krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt is een structureel probleem en zal de komende jaren nog blijven bestaan.

“Het is belangrijk dat werkgevers zich gaan realiseren dat de krapte structureel is. Ze moeten zich gaan instellen op de krapte en personeelstekorten en zich er niet door laten verrassen. Dit vraagt flexibiliteit van werkgevers in het aannemen van mensen door bijvoorbeeld breder te kijken naar kandidaten, maar ook in het binden en boeien van de eigen werknemers” aldus Witjes.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

67

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Banengroei in bijna elke sector Tussen 2022 en 2023 zullen in de meeste sectoren het aantal banen nog wel toenemen volgens de prognoses. Vooral in de uitzendbranche, horeca en de zorg en welzijn zal het aantal banen flink stijgen. De uitzendbranche werd hard getroffen door de coronacrisis, maar maakt nu weer een sterke groei door. Ditzelfde geldt voor de horeca, alleen is de verwachting niet dat het aantal banen in deze sector eind 2023 weer op het niveau zal zijn van voor de coronacrisis. Door de toenemende zorgvraag en vergrijzing zal ook het aantal banen in de zorg en welzijn de komende tijd toenemen.

Arbeidsproductiviteit neemt toe In de detailhandel en industrie zijn de effecten te zien van de toenemende arbeidsproductiviteit door automatisering, digitalisering en online winkelen. Vooral in de detailhandel zal de werkgelegenheid achterblijven bij de productie. De industrie is daarnaast ook conjunctuurgevoelig en afhankelijk van internationale ontwikkelingen, zoals de oorlog in Oekraïne. Door de oorlog raken internationale ketens van productie en transport verstoord en zijn er grondstoftekorten. Door deze factoren zal de werkgelegenheid in de industrie ook afnemen de komende periode.

Groei werkgelegenheid buiten Randstad In alle regio’s in Nederland zal het aantal werknemersbanen toenemen de komende periode. Opvallend is dat de grootste groei buiten de Randstad zit. De drie regio’s met de grootste groei zijn Flevoland (3,7 procent), Midden-Brabant (3,5 procent) en Zuidoost-Brabant (3,2 procent). De minste groei zit in Midden-Limburg (1,1 procent), Zuid-Kennemerland en IJmond (0,9 procent) en Zuid-Limburg (0,7 procent).

U W V, 3 0 M E I 2 0 2 2

SER: meer uren werken in onderwijs en zorg tegen personeelskrapte Er zijn verschillende manieren om de krapte op de arbeidsmarkt in de zorg, het onderwijs en de kinderopvang op korte termijn te verminderen. De SociaalEconomische Raad (SER) geeft het kabinet in een tussentijds advies vijf mogelijkheden om de tekorten tegen te gaan. Zo zou er meer moeten worden geïnvesteerd om zo de productiviteit te verhogen en moeten mensen die al werken meer uren gaan maken, onder meer aangemoedigd door gunstigere belastingregels en goed werkgeverschap.

Want "de kwaliteit van het management en werkgeverschap in deze sectoren kan omhoog", schrijft de SER. Daarbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan meer ruimte

68

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL voor opleiding, een beter salaris en het aanbieden van een vast contract bij structureel werk.

Administratieve handelingen Ook zouden de administratieve handelingen omlaag moeten om de beroepen aantrekkelijker te maken. "Dit is gemakkelijker gezegd dan gedaan: er is al veel geprobeerd zonder blijvend resultaat. De SER stelt voor om gericht te leren van ervaringen om regeldruk tegen te gaan."

Arbeidsmarktbeleid Waar dit advies van de raad zich richt op de korte termijn, is juist ook een visie op de lange termijn belangrijk om medewerkers perspectief te bieden. De SER zegt dit najaar met uitgebreidere aanbevelingen en een visie op de lange termijn te komen.

"Een actief, langjarig arbeidsmarktbeleid van overheid en sociale partners is nodig om de arbeidsmarktkrapte in maatschappelijke sectoren als zorg, onderwijs, veiligheid, rechtspraak en kinderopvang te verminderen."

Personeelstekorten In het onderwijs, de kinderopvang en de zorg is al langer sprake van personeelstekorten.

De afgelopen tijd loopt ook in andere sectoren het aantal vacatures op en zijn er verstoringen door een gebrek aan personeel.

A N P, 2 5 M E I 2 0 2 2

Onderzoek: ook gemeenten kampen met tekort aan personeel De krappe arbeidsmarkt zet ook de dienstverlening van gemeenten onder druk. Dat komt naar voren uit de jaarlijkse Personeelsmonitor van Stichting Arbeidsmarkt en Opleidingsfonds Gemeenten. De onderzoekers wijzen onder andere op de extra taken die op het bordje van de gemeenten zijn komen te liggen, los van de extra werkzaamheden rondom bijvoorbeeld Oekraïne. De rek lijkt er wel een beetje uit, zo klinkt het.

In 2021 was een vijfde van de vacatures moeilijk vervulbaar. Personeelstekorten op het gebied van ruimtelijke ordening en milieu, automatisering en ICT en welzijn en jeugdzorg belemmerden gemeenten in de uitvoering van het werk, aldus het rapport. Dit was het jaar daarvoor ook al het geval en de verwachting is dat dit ook de komende jaren lastig blijft. Zeker omdat de uitstroom van ambtenaren toeneemt. Vooral jongere werknemers kiezen relatief vaak voor een andere werkgever. De meeste gemeenten zouden ook geen actief beleid hebben om jongeren te behouden.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

69

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ziekteverzuim Wat ook meespeelt is het gestegen ziekteverzuim. Vooral het langdurig ziekteverzuim is gestegen ten opzichte van 2020. Werkdruk en stress en fysieke en fysiologische aandoeningen worden het meest genoemd als oorzaken van ziekteverzuim.

Stijging aantal medewerkers Eind vorig jaar telden gemeenten 172.500 medewerkers. Daarmee was voor het zesde jaar op rij sprake van een toename. Dat kwam vooral door het extra werk dat op het bordje van de gemeenten is komen te liggen, zoals bijvoorbeeld de jeugdzorg. Twee derde van de gemeenten houdt er rekening mee dat de bezetting verder zal toenemen.

Werkdruk Hoe de bezetting en de werkdruk dit jaar daadwerkelijk zal worden, is volgens het rapport voor een groot deel afhankelijk van het verloop van de oorlog in Oekraïne en of er in het najaar een nieuwe coronagolf komt. Verder is er de vraag of gemeenten al dan niet te maken krijgen met bezuinigingen door een wijziging van het Gemeentefonds volgend jaar.

A N P, 2 3 M E I 2 0 2 2

Krapte arbeidsmarkt grootste barrière ondernemend Nederland De huidige krapte op de arbeidsmarkt is voor Nederlandse ondernemers de grootste rem op de bedrijfsvoering. Ook worden ze geplaagd door tekorten aan materialen en productiemiddelen en door ruimtegebrek. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) peilde samen met de Kamer van Koophandel (KvK), het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) en de werkgeversverenigingen MKB-Nederland en VNO-NCW de stemming van het niet-financiële bedrijfsleven. Een derde van de ondernemers zegt met personeelstekorten te kampen. Uit de meting kwam niettemin naar voren dat het ondernemersvertrouwen toeneemt.

De krapte op de arbeidsmarkt speelt ondernemers al langer parten. Volgens de gepubliceerde conjunctuurenquête is het personeelstekort al voor het vierde kwartaal op rij de grootste belemmering in de bedrijfsvoering. Aan het begin van het tweede kwartaal liet 34 procent van de ondernemers weten hier last van te hebben. Een jaar eerder ging het nog om dertien procent. Voor een vijfde van de ondernemers zijn de tekorten aan grondstoffen, materialen, ruimte en productiemiddelen een bron van zorg. Daarbij wordt de groep ondernemers die zegt niet met problemen te kampen steeds kleiner.

Zakelijke dienstverlening De krapte op de arbeidsmarkt wordt vooral door zakelijke dienstverleners gevoeld, zoals uitzendbureaus. In de winkelbranche namen de tekorten de voorbije maanden het sterkst

70

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL toe. Bij vier op de tien detaillisten heeft de bedrijfsvoering te lijden van een gebrek aan mensen. Autohandelaren kampten van alle branches het meeste met tekorten aan productiemiddelen. Dit kan samenhangen met het wereldwijde tekort aan chips, dat een rem zet op de productie van auto's.

Vertrouwen ondernemers neemt toe Ondanks de personeelstekorten nam het vertrouwen van ondernemers in doorsnee toe.

Daarbij speelt vermoedelijk de afbouw van de coronamaatregelen een rol. Volgens het CBS hebben lockdowns en andere maatregelen de laatste tijd voor veel schommelingen gezorgd in het algehele sentiment. Sinds februari dit jaar gelden er nagenoeg geen coronamaatregelen meer. Vooral de horeca ziet de toekomst zonniger in. In de delfstoffenwinning is het vertrouwen wel minder groot geworden, mede door de impact van internationale spanningen zoals de oorlog in Oekraïne.

A N P, 1 8 M E I 2 0 2 2

Grote bezorgdheid in haven Rotterdam over personeelstekorten Bedrijven in de haven van Rotterdam maken zich grote zorgen over personeelstekorten. Er is bijvoorbeeld een gebrek aan technisch personeel om de energietransitie in goede banen te leiden. Dat stelt voorzitter Victor van der Chijs van Deltalinqs, de ondernemersvereniging voor bedrijven in het havengebied. Van der Chijs geeft ook aan dat de haven vatbaar is voor verstoringen door het personeelsgebrek.

Hij wijst onder meer op grote onderhoudsprojecten. "Deze vragen gedurende het project enorm veel extra mensen en bedrijven die dat onderhoud plegen hebben grote moeite om personeel te vinden. Het is niet ondenkbaar dat fabrieken stilgelegd worden omdat er te weinig personeel is voor groot onderhoud."

Vrachtwagenchauffeurs Maar ook tekorten aan vrachtwagenchauffeurs kunnen voor problemen zorgen.

"Rotterdam is logistiek geperfectioneerd, met strakke schema's voor vrachtwagens en schepen. Door het tekort aan truckers kan de boel bij containerterminals vastlopen, waardoor containers opstapelen. Om dat op te lossen heb je dan weer meer kraanoperators nodig. Het is een soort domino-effect."

Achtduizend vacatures Volgens de meest recente cijfers zijn er zeker achtduizend vacatures in de haven, maar dat zullen er volgens Van der Chijs waarschijnlijk wel veel meer zijn. Door de vergrijzing is er uitstroom. Daar staat een beperkte instroom van nieuwe werknemers tegenover, mede

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

71

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL omdat weinig jongeren kiezen voor een technische studie. Daarnaast is er door grote personeelstekorten elders in Europa minder instroom van mensen buiten Nederland.

Inhaalvraag Hij geeft verder aan dat het personeelstekort bovenop de grote drukte komt. "De haven draait op volle toeren na corona. Er is veel inhaalvraag. Het is nu al superdruk en alle hens aan dek om alles rond te krijgen."

De voorzitter van Deltalinqs, dat ruim zevenhonderd bedrijven vertegenwoordigt, weet dat er vooral grote vraag is naar elektrotechnisch personeel door de aanleg van nieuwe infrastructuur en installaties voor de energietransitie.

"We kijken daarom samen met scholen en overheid naar manieren om jongeren vaker voor een technische opleiding te laten kiezen." Maar er wordt ook ingezet op meer bij- of omscholing en het aantrekken van technisch personeel elders uit de wereld, aldus Van der Chijs. "We moeten breder zoeken, niet alleen in Europa, maar ook in andere werelddelen."

A N P, 1 7 M E I 2 0 2 2

Krapte arbeidsmarkt neemt toe, aantal banen op recordniveau De krapte op de arbeidsmarkt is in het eerste kwartaal verder toegenomen door de aanhoudende groei van het aantal vacatures en een verdere daling van het aantal werklozen. Het aantal banen nam toe met 127.000 naar een recordhoogte van ruim elf miljoen. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij onder meer Schiphol, de NS en Rijkswaterstaat kwamen de afgelopen tijd al problemen naar boven door personeelstekort.

Eind maart stonden er 451.000 vacatures open, 59.000 meer dan aan het einde van het vierde kwartaal. De toename overtreft het record van 392.000 vacatures van het vorige kwartaal. Er stonden afgelopen kwartaal 133 vacatures tegenover elke honderd werklozen, tegen 106 vacatures per honderd eind 2021. Bij alle bedrijfstakken was meer werk. In de handel, zakelijke dienstverlening en zorg waren de meeste vacatures. Gezamenlijk zijn deze drie bedrijfstakken goed voor de helft van alle openstaande vacatures.

Horeca Na een krimp in het vierde kwartaal van 2021, toen eind december nog een lockdown gold, groeide het aantal vacatures in de horeca het hardst. Met 112 vacatures op duizend werknemersbanen verdubbelde de vacaturegraad in deze sector. Niet eerder werd in een bedrijfstak een vacaturegraad gemeten van boven de honderd. Het aantal werknemersbanen steeg tot een record van ruim 8,8 miljoen. Het aantal banen van zelfstandigen nam ook toe tot een record van dik 2,4 miljoen. Ruim één op de vijf banen is een zelfstandigenbaan.

72

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Uitzendbureaus Bij de uitzendbureaus kwamen er 57.000 werknemersbanen bij. Het betekende een stijging van 7,6 procent, de grootste toename in de afgelopen 26 jaar. Door dit herstel is de uitzendbranche weer terug op het niveau van voor corona.

Laagterecord In het eerste kwartaal waren er 338.000 mensen werkloos. Dat is 3,5 procent van de beroepsbevolking. De werkloosheid bereikte hiermee een laagterecord sinds de metingen per kwartaal vanaf 2003. Het onbenut arbeidspotentieel, waarin onder meer ook deeltijdwerkers die meer uren willen werken worden meegenomen, daalde met 75.000 tot 1,1 miljoen. Daarmee daalde het onbenut potentieel voor het zevende achtereenvolgende kwartaal.

Flexibele arbeidsrelatie Het statistisch bureau meldde daarnaast in samenwerking met TNO dat het aantal werknemers met een flexibele arbeidsrelatie in het eerste kwartaal is toegenomen ten opzichte van een jaar geleden. Vooral het aantal flexibele werknemers met relatief meer zekerheid, zoals mensen met een tijdelijk contract met uitzicht op een vast contract, was hoger, terwijl er juist minder oproepkrachten waren. Het aantal werknemers met een flexibele arbeidsrelatie is nog steeds iets lager dan net voor de coronacrisis.

ANP/CBS, 17 MEI 2022

Personeelstekort remt groei IT-sector dit jaar Het personeelstekort in de IT-sector begint steeds meer te knellen en remt de groei van de sector. Er staan tienduizenden vacatures open en een record van ruim 44 procent van de IT-bedrijven ziet het tekort aan personeel als een rem op de verdere groei. Dat heeft ING Research onlangs gemeld.

De groei van de sector zal daardoor dit jaar naar verwachting uitkomen op 4,5 procent.

Daarmee vertraagt het groeitempo in vergelijking met 2021, toen de groei nog zeven procent bedroeg. Ook in 2023 ligt de groei naar verwachting wat lager, als gevolg van meer terughoudendheid onder klanten door een iets langzamer groeiende economie.

Cybersecurity Het vinden van personeel is al langere tijd een uitdaging in de sector, maar vanaf midden 2020 was dit door de coronadip tijdelijk voor veel minder bedrijven een groeibelemmering. Met het aantrekken van de economie neemt echter ook de vraag naar IT'ers vanuit andere sectoren weer toe. Binnen de sector blijven vooral cloud- en cybersecurity in trek Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

73

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL doordat meer mensen op afstand werken en door de toenemende dreiging van cyberaanvallen.

Digitale versnelling De sector profiteert ondanks het personeelstekort nog altijd van de door corona gestarte digitale versnelling. Ongeveer een kwart van de ondernemers heeft het rendement de laatste tijd zien verbeteren en ruim een vijfde verwacht een toename van de omzet in de komende maanden. Bijna een derde verwacht de prijzen te kunnen verhogen en bijna alle ondernemers denken de investeringen in 2022 op hetzelfde niveau te houden of te verhogen.

Omscholing Ondanks dat het uitdagend is om personeel te vinden, verwacht ruim een derde van de IT-bedrijven het personeelsbestand op korte termijn te kunnen uitbreiden. Bedrijven grijpen verschillende manieren aan om aan geschikt personeel te komen, zoals samenwerken met onderwijsinstellingen en het omscholen van zij-instromers. Daarnaast proberen ze bestaande werknemers vast te houden. Om te blijven groeien zetten bedrijven ook meer in op fusies en overnames.

A N P, 1 6 M E I 2 0 2 2

Personeelstekort noopt NS tot aanpassing dienstregeling De NS moet deze zomer mogelijk meer maatregelen nemen in de dienstregeling, vanwege de krapte op de arbeidsmarkt. Door een tekort aan hoofdconducteurs wordt vanaf 13 juni al de tienminutentrein op het traject tussen Arnhem en Rotterdam tijdelijk teruggezet naar een kwartierdienst. "De vooruitzichten zijn niet rooskleurig", aldus de NS. "Voor deze lijn is dat met de huidige lagere reizigersaantallen voldoende. Daarmee blijft het effect voor reizigers voorlopig beperkt." De vooruitzichten zijn echter niet zo positief, waardoor de NS deze zomer mogelijk meer maatregelen moet nemen "en belemmerd wordt in de beoogde groei". De NS kan kortere treinen laten rijden dan gebruikelijk, waar het aantal reizigers dit toelaat. "Op een kortere trein werken immers minder conducteurs. Zo voorkomt NS dat de dienstregeling op meer lijnen aangepast moet worden."

Vacatures Op dit moment zijn er ongeveer elfhonderd vacatures. De NS was naar eigen zeggen wel voorbereid op uitstroom van personeel door bijvoorbeeld (vervroegd) pensioen. Het bedrijf had de werving op die verwachting ingericht, maar ziet zich nu onder meer gecon-

74

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL fronteerd met hoog ziekteverzuim in de nasleep van corona en krapte op de arbeidsmarkt die veel groter is dan vooraf werd gedacht.

Opleiding machinist of conducteur Bij de NS werken meer dan 20.000 mensen. Vorig jaar zijn meer dan 850 mensen opgeleid tot machinist of hoofdconducteur, maar was er plek voor meer dan duizend. Dit jaar zijn inmiddels 220 mensen begonnen met de opleiding, maar zijn er meer dan vijfhonderd plekken. De NS zoekt niet alleen nieuw personeel voor in de trein, maar ook onder meer voor bij IT of op kantoor.

A N P, 1 2 M E I 2 0 2 2

Vacaturesite Indeed ziet afname aantal vacatures, ook in horeca Het aantal vacatures in Nederland begint de laatste tijd wat terug te lopen. Dat merkt vacaturewebsite Indeed. Volgens Arjan Vissers, dataspecialist bij deze organisatie, komt dat mede door de economische onzekerheid sinds de oorlog in Oekraïne en lijkt de groei van het aantal openstaande banen ten einde.

Door het herstel van de coronacrisis liep het aantal vacatures eerder vooral op en werd de arbeidsmarkt steeds krapper. "De huidige economische problemen leiden tot wat terughoudendheid bij werkgevers bij het plaatsen van vacatures", zegt Vissers. In april was de afname twee procent op maandbasis. Het aantal vacatures ligt nog wel altijd 42 procent hoger dan in februari 2020, voor de pandemie.

Horeca Bijvoorbeeld in de horeca zag Indeed "voor het eerst in lange tijd" minder nog in te vullen banen.

"De afgelopen periode is er relatief meer interesse voor een baan in de horeca", aldus Vissers. "Ook is het mogelijk dat het personeel dat tijdens de sluiting van de horeca in een andere sector geld verdiende, weer terugkomt of terug wil."

Ook in de zorg, waar na het uitbreken van de pandemie veel vacatures ontstonden, was sprake van een stabilisatie. Het aantal vacatures voor artsen en chirurgen nam zelfs af.

Naar verpleegkundigen was nog wel meer vraag, maar die groei was klein.

ANP MEDIANET, 26 APRIL 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

75

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ABN AMRO: krapte op arbeidsmarkt raakt energietransitie De huidige krapte op de arbeidsmarkt is een struikelblok voor de energie-opgave waar Nederland voor staat, aldus het bankconcern ABN AMRO. Volgens een rapport van de bank blijkt ruim een derde van de vacatures die te maken hebben met de overgang naar duurzame energiebronnen, zoals wind- en zonnestroom, onvervulbaar. Het gaat onder meer om installateurs van warmtepompen en zonnepanelen.

Daarnaast is er een tekort aan monteurs voor dakwerk, sanitair, verwarming en gasen waterleidingen.

Volgens de onderzoekers van ABN AMRO is de krapte op de arbeidsmarkt niet eerder zo groot geweest. Voor ruim een vijfde van alle vacatures zijn geen mensen voorhanden. De bank kijkt daarbij onder andere naar beroepsvoorkeuren en reisafstand. Bij de beroepen die raken aan de energietransitie is voor 36 procent van de vacatures nagenoeg niemand te vinden.

Initiatieven vergroting aanbod personeel Om het aanbod van personeel te vergroten, moeten initiatieven worden genomen.

ABN AMRO wijst als voorbeeld naar Groningen waar uitkeringsgerechtigden via het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) in drie maanden tijd opgeleid kunnen worden tot installateur van zonnepanelen. Techniek Nederland heeft op zijn beurt alle lokale overheidsplannen en educatiemogelijkheden inzichtelijk gemaakt.

Uitstoot broeikasgassen Klimaatwetenschappers wijzen erop dat de uitstoot van broeikasgassen "onmiddellijk en stevig" moet worden teruggedrongen om de opwarming van de aarde te beperken tot anderhalve graad in 2050, ten opzichte van de tweede helft van de negentiende eeuw. In diverse sectoren zijn maatregelen nodig om de "schadelijke gevolgen" van de opwarming te voorkomen, zoals extreme hitte, overstromingen en langdurige periodes van droogte.

Klimaat- en transitiefonds In het coalitieakkoord van het kabinet Rutte IV is een klimaat- en transitiefonds aangekondigd ter grootte van 35 miljard euro. Dit geld moet onder meer worden ingezet voor de aanleg van infrastructuur voor schone energiebronnen, waar de personeelstekorten de plannen dus enigszins dwarsbomen.

A N P, 1 4 A P R I L 2 0 2 2

76

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Perspectief hbo’er op arbeidsmarkt nog steeds uitstekend Hbo-afgestudeerden doen het nog steeds uitstekend op de arbeidsmarkt. Dat blijkt uit de jaarlijkse hbo-monitor van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Maastricht University.

Volgens het onderzoek hebben hbo-opgeleiden van de lichting 2019/2020 bijna allemaal werk. Vier van de vijf werken op het hbo-niveau waarvoor ze zijn opgeleid en zestig procent heeft zelfs al een vaste baan. “Ik vind het inspirerend om te zien dat mensen na het voltooien van een hbo-opleiding zo goed hun weg vinden. Het toont ook aan dat de Nederlandse publieke en private sectoren zitten te springen om de professionals die op onze hogescholen worden opgeleid”, zegt Maurice Limmen, voorzitter van de Vereniging Hogescholen.

Coronacrisis Het ROA onderzocht hoe het de lichting afgestudeerden van het studiejaar 2019/2020 is vergaan nadat zij hun diploma behaalden. Het onderzoek wordt jaarlijks gehouden in opdracht van de Vereniging Hogescholen. Het ging om de lichting studenten die deels vlak voor en deels tijdens de coronacrisis afstudeerde en een baan ging zoeken. Aan het onderzoek hebben meer dan 25.000 personen meegedaan. Hbo’ers doen het al jaren goed op de arbeidsmarkt, maar het valt op dat deze laatste lichting het zelfs nog iets beter doet dan hun voorgangers die in 2019 een baan gingen zoeken.

Dalende werkloosheid De werkloosheid van de lichting 2019/2020 is gedaald naar 2,6 procent. Hun voorgangers noteerden echter nog 4,2 procent. “Het gunstige cijfer is te verwachten, gezien de algehele lage werkloosheid in ons land”, zegt Limmen.

Verder valt op dat 61 procent van de laatste lichting nu al een vaste aanstelling heeft, bij de lichting van een jaar eerder was dat 59 procent. Ook het aantal personen dat werk heeft gevonden op hbo-niveau (81 procent tegen 79 procent) nam toe. Ruim driekwart werkt bovendien in het eigen vakgebied.

Hbo'ers snel aan het werk Hbo’ers vinden over het algemeen ook heel snel werk. Tachtig procent heeft vrijwel meteen een baan. Er is dan geen sprake van ‘intredewerkloosheid’. In het onderwijs hebben hbo’ers in 94 procent van de gevallen meteen na het afstuderen werk, en ook in de gezondheidszorg komen afgestudeerden snel aan het werk: 95 procent heeft na drie maanden een baan.

Van de afgestudeerde hbo’ers is ongeveer zeventig procent positief over de opleiding en de mate waarop die een geode basis vormt voor hun verdere ontwikkeling.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

77

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “Dat laatste cijfer zouden we uiteraard graag nog wat positiever zien”, aldus Limmen.

A P S , 11 A P R I L 2 0 2 2

Randstad: zeventig procent werknemers staat open voor nieuwe baan Werkgevers komen steeds meer onder druk te staan bij het aantrekken en vasthouden van personeel. Van alle werknemers staat zeventig procent open voor een nieuwe baan en bijna een derde van de jongeren is actief op zoek naar ander werk, zo meldt uitzendconcern Randstad op basis van onderzoek onder 35.000 werknemers wereldwijd.

Bijna de helft van de werknemers is daarbij van mening dat als ze hun baan zouden verliezen, ze snel een nieuwe zouden kunnen vinden. Het vertrouwen op de huidige arbeidsmarkt blijft daarmee sterk.

Bedrijven moeten volgens de uitzender dan ook een tandje bijzetten, aangezien vooral de jongere generaties, millennials en generatie Z, de machtsdynamiek tussen werknemers en werkgevers fundamenteel hebben veranderd. De jongere generaties zijn namelijk eerder bereid om hun baan op te zeggen als hun persoonlijke overtuigingen niet overeenkomen met die van hun werkgever.

Sociale kwesties Ongeveer de helft van zowel de millennials als de generatie Z zegt dat ze geen baan zouden accepteren die niet in overeenstemming is met hun waarden op het gebied van sociale en milieukwesties. Bij de babyboomers is dat iets meer dan een derde.

Prioriteit aan geluk Ook geven de jongere generaties meer prioriteit aan hun geluk. Meer dan de helft van de millennials en generatie Z zegt dat ze hun baan zouden opzeggen als het hen ervan weerhield om van het leven te genieten, vergeleken met iets meer dan een derde van de babyboomers. Bijna twee op de vier van de jongeren zeggen daarbij dat ze liever werkloos zijn dan ongelukkig in een baan, vergeleken met slechts een kwart van de babyboomers.

Vraag naar talent Door de toenemende eisen van werknemers hebben werkgevers steeds meer moeite om aan de vraag naar talent te voldoen. Ondanks dat 83 procent van de werknemers zegt dat flexibele uren belangrijk voor hen zijn en 71 procent hetzelfde zegt voor flexibele werklocaties, vindt de helft van de werknemers wereldwijd dat ze geen flexibiliteit hebben wat betreft waar ze werken en twee op de vijf hebben geen controle over hun werkuren.

"Onze bevindingen moeten werkgevers wakker schudden", zegt topman Sander van 't Noordende van Randstad.

78

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Er is een duidelijke machtsverschuiving gaande, omdat mensen hun prioriteiten heroverwegen, ervoor kiezen om hun persoonlijke voldoening voorop te stellen en niet bang zijn om hun baan op te zeggen als die niet langer bij hun behoeften past." Bedrijven die zich niet aanpassen en geen standpunt innemen over sociale en milieukwesties zullen het volgens de topman steeds moeilijker krijgen om personeel te vinden en te behouden.

A N P, 4 A P R I L 2 0 2 2

Randstad: aantal openstaande vacatures in horeca loopt snel op Het aantal openstaande vacatures is de afgelopen maanden flink opgelopen. Dat meldt uitzendconcern Randstad op basis van landelijk onderzoek. Volgens de uitzender komt dat doordat de horeca na de coronabeperkingen de deuren weer mocht openen en doordat het terrasseizoen gaat beginnen. Tevens blijkt dat er minder mensen naar een baan zoeken in deze sector.

De vraag naar mensen is groot in de horecasector. In een jaar tijd is het aantal openstaande vacatures in de provincie Utrecht bijvoorbeeld bijna verdubbeld naar 1.119 vacatures in wat Randstad de 'gastvrijheidsindustrie' noemt. Het aantal werkzoekenden in de sector is in datzelfde jaar met bijna de helft teruggelopen.

"Inmiddels werken ook veel mensen ergens anders", zegt regiodirecteur Utrecht Badelog van Gelder in een toelichting. "Het overbruggen van dat gat vraagt om creatieve oplossingen." De uitzender denkt dan aan opleidingen en trainingen. Volgens Randstad is er landelijk een vergelijkbaar beeld zichtbaar.

Tekort heel groot Oprichter Rik Donders van horeca-uitzendbureau DOEN zegt het tekort aan personeel heel groot is. "De branche is nog niet eens honderd procent open want er worden nog geen beurzen en congressen georganiseerd", zegt hij. "Als dat ook gaat draaien wordt het huilen met de pet op." Volgens Donders is er afhankelijk van hun ervaring ook werk voor Oekraïense vluchtelingen als ze zich melden. "Bijvoorbeeld in Amsterdam is het normaal om in het Engels te worden bediend", aldus Donders. "Daar zouden ze prima kunnen werken."

Medewerkers bediening Uitzendconcern Randstad heeft een lijst gemaakt van de medewerkers waar het meest naar wordt gezocht. De vraag is het grootst naar medewerkers in de bediening. Er staan ook veel vacatures open voor koks en medewerkers in de keuken. Horecamanagers en medewerkers voor in de catering zijn ook gewild.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

79

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens branchevereniging Koninklijke Horeca Nederland (KHN) ligt het aantal vacatures voor de meeste beroepsgroepen nog onder het niveau van voor de coronacrisis. Toen was er sprake van een personeelstekort van veertigduizend mensen in de sector. KHN laat weten niet over recente cijfers te beschikken met betrekking tot het huidige tekort.

A N P, 2 8 M A A R T 2 0 2 2

Arbeidsmarkt was eind 2021 krapper dan ooit In de laatste drie maanden van 2021 was het moeilijker dan ooit tevoren voor werkgevers om personeel te vinden. De graadmeter voor krapte op de arbeidsmarkt van het Uitvoeringinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) bereikte in het slotkwartaal van dat jaar een nieuwe recordhoogte. Nooit eerder waren er zo veel vacatures per werkzoekende.

Het UWV berekent ieder kwartaal de krapte op de arbeidsmarkt door het geschatte aantal openstaande vacatures te delen door het totale aantal personen dat korter dan een halfjaar een werkloosheidsuitkering ontvangt. Per werkzoekende waren er aan het einde van vorig jaar bijna vier openstaande vacatures. Volgens het uitvoeringsinstituut was er nog net geen sprake van een "zeer krappe" arbeidsmarkt.

Economisch herstel Door het economisch herstel na de coronacrisis steeg het aantal vacatures in de loop van 2021 hard terwijl het aantal werkzoekenden daalde. Zo waren er eind vorig jaar ruim driekwart meer openstaande vacatures dan een jaar eerder, terwijl het aantal WW'ers in de eerste zes maanden van hun uitkering met 42 procent daalde. Vergeleken met het einde van 2019, toen er nog geen sprake van een coronapandemie was, waren er ruim een derde meer vacatures.

Faillissementen Naar verwachting verlichten faillissementen als gevolg van het einde van de coronasteun de druk op de arbeidsmarkt een beetje, schrijven economen van ABN AMRO in een eigen analyse. Ook de komst van Oekraïense vluchtelingen die kunnen en willen werken zal het werkgevers iets gemakkelijker maken personeel te vinden. Daarnaast verwacht ABN AMRO dat zzp'ers meer uren kunnen gaan werken door het einde van alle coronamaatregelen.

“Structurele arbeidstekorten” Maar ook in de jaren na 2022 dreigen er volgens economen van de bank "structurele arbeidstekorten", door de vergrijzing. Het aandeel 65-plussers op de totale bevolking groeit van twintig procent in 2020 naar 25 procent in 2040. Tegelijkertijd komt er veel

80

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werk bij door grote investeringen in de transitie naar schone energie en de kabinetsplannen voor gratis kinderopvang.

A N P, 2 4 M A A R T 2 0 2 2

Groot deel jongeren in horeca na een jaar crisis nog zonder werk De coronapandemie heeft er in het eerste jaar van de crisis voor gezorgd dat met name jongeren die in de horeca actief waren zonder baan bij een werkgever kwamen te zitten. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zat een derde van de jongeren die aan het begin van de crisis nog een baan had in de sector, krap een jaar later zonder werk.

Voor de crisis waren er 395.000 werknemers in de horeca. Daarvan waren er 203.000 jonger dan 25 jaar. In verreweg de meeste gevallen ging het om flexwerkers. Een jaar later was het totale aantal werknemers in de sector met circa honderdduizend geslonken tot 289.000.

Flexibel arbeidscontract Van de 203.000 jongeren die aan het begin van de crisis in de horeca werkten, hadden er 61.000 een jaar later geen baan bij een werkgever meer. Van de mensen die noodgedwongen uitstroomden had 94 procent een flexibel arbeidscontract.

Bijbaan Bij veel van de jongeren in de horeca betreft het een bijbaan naast de studie of school.

139.000 jongeren stonden zowel in januari 2020 als in december 2020 ingeschreven bij een onderwijsinstelling. Een derde van deze groep zat een jaar nadat de crisis uitbrak zonder werk. Voor ruim de helft van de studenten en scholieren die zonder werk kwamen te zitten, betekende dit direct ook dat ze zonder inkomen zaten een jaar later. Van de jongeren die hun baan kwijtraakten maar niet ingeschreven stonden op een school of universiteit, had 29 procent in december 2020 een uitkering.

A N P, 2 3 M A A R T 2 0 2 2

Minder wisseling van baan tijdens coronacrisis Minder werknemers stapten tijdens de coronacrisis over naar een andere werkgever.

In de horeca, die zwaar werd getroffen door lockdowns, groeide deze groep echter juist. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld op basis van nieuwe cijfers.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

81

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Van de acht miljoen werknemers die er eind januari 2020 waren, had 12,9 procent een jaar later een baan bij een andere werkgever. In 2019 was dit verloop met 15,1 procent iets groter. Tijdens de coronatijd stopten relatief wat meer mensen met werken. Ook het aandeel van de werknemers dat in dezelfde baan bij dezelfde werkgever bleef, was met 76,7 procent een fractie hoger dan in 2019.

Lockdownmaatregelen In sommige bedrijfstakken nam het percentage werknemers die bij dezelfde werkgever bleven, wel af. De sterkste daling kende de horeca, gevolgd door cultuur, sport en recreatie. Dat zijn allemaal sectoren die werden getroffen door de lockdownmaatregelen.

Horeca In de horecasector daalde het aantal werknemers dat een jaar later nog bij dezelfde werkgever werkte tot minder dan de helft. Ook het aantal horecawerknemers dat wel van baan veranderde maar in de horeca werkzaam bleef daalde en kwam uit op een kwart. Het aandeel werknemers dat een andere baan buiten de horeca vond steeg hard.

Minder doorstroom Ook binnen de horeca was er sprake van minder doorstroom. Zo wisselde nog maar een op de vijf werknemers van baan tussen verschillende eet- en drinkgelegenheden. Het aandeel mensen dat van eet- en drinkgelegenheden overstapte naar de logiesverstrekking, zoals hotels en vakantieparken, nam ook af. Daarentegen gingen meer horecawerknemers naar de detailhandel en naar de uitzendbureaus en de zorg.

A N P, 9 M A A R T 2 0 2 2

Indeed: stabilisatie op vacaturemarkt na einde lockdown Wie een baan zoekt, heeft nog altijd de keuze uit veel meer openstaande vacatures dan voor de coronapandemie, maar de forse stijging van januari 2022 is volgens vacaturesite Indeed wel voorbij.

In januari lag het aantal openstaande vacatures 44 procent hoger dan voor de coronapandemie, tien procentpunt meer dan in december 2021. In februari lag het aantal vacatures nog iets meer dan 42 procent hoger dan voor de wereldwijde uitbraak met het longvirus.

Heropening samenleving Volgens Arjan Vissers, verantwoordelijk voor de strategie bij Indeed, hebben werkgevers de afgelopen maanden al veel vacatures geplaatst om voor te sorteren op de heropening van de samenleving. Het kabinet kondigde twee weken geleden een nieuwe fase aan

82

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL waarin vrijwel alle beperkende maatregelen wegens het coronavirus werden beëindigd.

Onder andere in de horeca en de kunst- en cultuursector is daarom meer personeel nodig.

Oorlog Oekraïne Indeed ziet nog geen directe invloed van de oorlog in Oekraïne op de vacaturemarkt. Wel houdt Vissers er rekening mee dat bedrijven door toenemende onzekerheid eerst willen afwachten wat de economische gevolgen zijn voordat ze meer personeel aannemen.

ANP MEDIANET, 3 MAAR T 2022

Bedrijven mogen onder elkaars duiven schieten De Autoriteit Consument & Markt (ACM) waarschuwt bedrijven dat afspraken over níet werven onder elkaars personeel of geen mensen in dienst nemen van andere bedrijven verboden zijn. De toezichthouder zegt meerdere signalen te hebben ontvangen over dergelijke afspraken.

Sommige werkgevers, werkgeversorganisaties en brancheorganisaties maken volgens de ACM afspraken om elkaars personeel niet te werven of zelfs helemaal geen personeel van elkaar over te nemen. Zulke afspraken zijn verboden op grond van de Europese en Nederlandse mededingingsregels, omdat ze nadelig zijn voor werknemers en de samenleving als geheel, aldus de toezichthouder. Dat geldt ook voor afspraken om loonsverhogingen te beperken die niet zijn opgenomen in een collectieve arbeidsovereenkomst (cao).

De ACM heeft laten weten dat ze de gemaakte afspraken onderzoekt.

Verstoort de marktwerking Deze onderlinge afspraken tussen werkgevers verstoren een goede werking van de arbeidsmarkt. Want ze leiden tot lagere lonen en minder goede arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. Dat leidt tot minder loonkosten op de korte termijn. Maar op de langere termijn belemmeren ze de beloning van werknemers, de technische innovatie en de prikkel om efficiënter te werken. daarom heeft de hele samenleving nadeel van dergelijke kartelafspraken.

Schaarste moet zijn werk doen In sommige sectoren, zoals de energie- en technieksector, wordt gekwalificeerd personeel steeds schaarser. Deze schaarste kan een soepele en snelle energietransitie belemmeren, beaamt de ACM. Maar in een goed werkende arbeidsmarkt ontstaat bij schaarste druk om de lonen te verhogen en de arbeidsvoorwaarden te verbeteren. Werkgevers zullen dan beter in staat zijn werknemers aan te trekken en te behouden.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

83

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Hogere lonen en verbeterde arbeidsvoorwaarden bevorderen ook de instroom vanuit andere sectoren. Hogere arbeidskosten stimuleren bovendien technische innovatie en efficiency die leiden tot welvaartswinst voor de hele samenleving, aldus de ACM. A C M , A N P, N R C , 1 7 F E B R U A R I 2 0 2 2

Meer seizoensarbeiders nodig ‘om de oogst te redden’ Nederland moet meer seizoensarbeiders van buiten de Europese Unie toelaten.

Anders komt de oogst van Nederlandse groenten, fruit, bloemen en planten in gevaar. Dat stelt boeren- en tuindersorganisatie LTO Nederland.

Werkgevers in de land- en tuinbouw maken zich namelijk grote zorgen over de beschikbaarheid van voldoende personeel. Volgens de branche verwacht een ruime meerderheid van de boeren en tuinders dit oogstseizoen tekorten aan arbeidskrachten. Uit een peiling onder ruim 580 agrarische ondernemers komt ook naar voren dat vacatures nu erg moeilijk in te vullen zijn. Het gevaar is dat tal van producten straks niet van het land gehaald kunnen worden. Dan liggen ze ook niet in de schappen bij supermarkten en groentezaken.

Versoepel de regels voor arbeidsmigratie De landbouwers hebben vooral veel extra personeel nodig in een periode van vier tot twaalf weken in juli, augustus en september. Volgens LTO nemen de boeren en tuinders nu al volop maatregelen om hun bestaande krachten te behouden en nieuw personeel aan te trekken. Daarbij wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van platforms als seasonalwork.nl.

Een deel van de ondernemers denkt dat versoepelde regels voor arbeidsmigratie zouden helpen. LTO wijst erop dat dit zou kunnen via de bestaande regeling ‘verblijfs- en werkvergunning seizoenarbeid voor de land- en tuinbouw’. Volgens de organisatie zou het zo, onder voorwaarden, mogelijk moeten zijn om seizoenarbeiders van buiten de EU aan de slag te laten gaan.

‘We staan al op achterstand’ Werkgevers staan al op achterstand met landen om ons heen, waarschuwt de branche.

In België heeft de overheid het volgens LTO al mogelijk gemaakt om mee te werken aan de instroom van werkenden uit landen van buiten de EU voor seizoenarbeid in de landen tuinbouw. Ook Duitsland zou al een uitnodigend arbeidsmigratiebeleid hebben dat gericht is om tekorten op de arbeidsmarkt aan te pakken. "Het is nu aan Nederland om snel stappen te zetten", vinden de boeren en tuinders.

A N P, 2 F E B R U A R I 2 0 2 2

84

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid en WW Werkloosheid daalt licht in november, ook minder WW-uitkeringen De werkloosheid is in november 2022 licht gedaald. Ook nam het aantal WW-uitkeringen vorige maand af. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stond 3,6 procent van de beroepsbevolking in november aan de kant. In april dit jaar was met 3,2 procent nog sprake van het laagste werkloosheidspercentage sinds het begin van de maandelijkse metingen in 2003. Daarna nam de werkloosheid toe naar 3,8 procent in september.

In november hadden 3,6 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,3 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Het gaat voornamelijk om mensen die met pensioen zijn of niet kunnen werken vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid. In de laatste drie maanden is deze nietberoepsbevolking met gemiddeld 11.000 per maand afgenomen.

Beroepsbevolking In november maakten voor het eerst meer dan tien miljoen mensen deel uit van de beroepsbevolking. Daarmee is meer dan drie kwart van de bevolking van 15 tot 75 jaar onderdeel van de beroepsbevolking. Deze zogeheten brutoarbeidsparticipatie (75,3 procent) was niet eerder zo hoog sinds het begin van de metingen bijna twintig jaar geleden.

Tegelijkertijd is volgens het CBS het aantal niet-werkenden in die twintig jaar nog niet zo laag geweest.

Werkloosheid Vorige maand waren 364.000 mensen werkloos. Over de afgelopen drie maanden nam het aantal werklozen af met gemiddeld vijfduizend per maand. Het aantal werkenden steeg in deze periode met gemiddeld 36.000 per maand.

WW-uitkeringen Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) verstrekte eind november 144.900 lopende WW-uitkeringen. Dat is een daling van 3,1 procent ten opzichte van eind oktober. Daarmee is het aantal WW-uitkeringen voor de tweede maand op rij gedaald.

Het aantal WW-uitkeringen daalde in november in alle leeftijdscategorieën. De grootste procentuele afname ten opzichte van oktober deed zich voor bij de leeftijdscategorie 15 tot 25 jaar. In vergelijking met een jaar geleden is het aantal WW-uitkeringen het sterkst afgenomen bij de leeftijdscategorie 45 tot 55 jaar en bij 55-plussers.

CBS, 16 DECEMBER 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

85

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL CBS: Een op de negen werklozen krijgt WW-uitkering Slechts één op de negen werklozen in Nederland ontving in het derde kwartaal van dit jaar een werkloosheidsuitkering, aanzienlijk minder dan voorheen. In hetzelfde kwartaal vorig jaar ging het om iets meer dan een op de zes, maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend.

Twee jaar geleden kreeg nog twintig procent van de mensen zonder baan een WW-uitkering. "In het derde kwartaal van 2020, het eerste jaar van de coronapandemie, bereikte zowel het aantal werklozen als het aantal WW-ontvangers een piek", stelt het CBS vast. Daarna daalden die aantallen zeven kwartalen achtereen.

Toename aantal werklozen Het aantal werklozen nam in het afgelopen kwartaal voor het eerst weer toe, tot 366.000.

Het aantal mensen met een uitkering daalde echter verder naar 145.000. Tien jaar geleden, toen er minder krapte was op de arbeidsmarkt, lag de werkloosheid in Nederland veel hoger.

Recht op uitkering Dat het aantal werklozen hoger ligt dan het aantal mensen in de WW komt doordat niet iedereen recht heeft op een uitkering. Wie bijvoorbeeld nog niet lang genoeg heeft gewerkt kan geen aanspraak maken op WW. Verder geldt er een maximale uitkeringsduur.

Daardoor vervalt na verloop van tijd het recht op een uitkering. Ook werklozen die eerder werkten als zelfstandige of zelf ontslag hebben genomen komen er niet voor in aanmerking.

Jongeren Het statistiekbureau ziet verder dat in de afgelopen twee jaar minder mensen met recht op een uitkering hun baan verloren. "Het aantal werklozen met een WW-uitkering nam daardoor naar verhouding sterker af dan het aantal werklozen zonder uitkering", aldus het CBS. In het afgelopen kwartaal kwamen er vooral meer werkloze jongeren zonder WW-uitkering bij. Het ging vooral om jonge werklozen in de leeftijd van 15 tot 35 jaar.

CBS, 24 NOVEMBER 2022

86

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid stijgt verder, einde aan daling WW-uitkeringen De werkloosheid is in september 2022 verder gestegen. Ook liet het aantal WW-uitkeringen een lichte stijging zien. Daarmee is een einde gekomen aan een maandenlange daling. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stond 3,8 procent van de beroepsbevolking in september aan de kant. Hiermee is de werkloosheid weer terug op het niveau van eind 2021. In april was met 3,2 procent nog sprake van het laagste werkloosheidspercentage sinds het begin van de maandelijkse metingen in 2003.

Het aantal werklozen nam in september verder toe tot 382.000. Over de afgelopen drie maanden steeg het aantal werklozen met gemiddeld veertienduizend per maand.

Tegelijkertijd steeg het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar, met gemiddeld zesduizend per maand.

WW-uitkeringen Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) registreerde eind september 152.000 lopende WW-uitkeringen. Dat is een lichte stijging van 0,2 procent. In september kwamen er 21.800 WW-uitkeringen bij en werden er 21.500 WW-uitkeringen beëindigd.

Vergeleken met een jaar eerder nam het aantal lopende WW-uitkeringen af met 55.000.

Industrie en chemische sector Het aantal uitkeringen daalde in de sectoren industrie, schoonmaak en chemische sector.

De landbouw, groenvoorziening, visserij, de voeding- en genotmiddelenindustrie, de overige commerciële dienstverlening en de overheid lieten een lichte stijging zien. Niet alle werklozen ontvangen een uitkering. Wie voorheen niet werkte, maar op zoek gaat naar werk en daarvoor beschikbaar is, hoort ook tot de werklozen. Hij of zij kan daarmee echter geen aanspraak maken op een WW-uitkering.

A N P, 2 0 O K T O B E R 2 0 2 2

Weer een stijging van de werkloosheid De werkloosheid is in augustus opnieuw toegenomen. Vooral jongeren waren minder aan het werk. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stond 3,8 procent van de beroepsbevolking in augustus aan de kant. Hiermee is de werkloosheid weer terug op het niveau van eind 2021. In april was met 3,2 procent nog sprake van het laagste werkloosheidspercentage sinds het begin van de maandelijkse metingen in 2003.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

87

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In augustus hadden 3,7 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,3 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Het gaat voornamelijk om mensen die met pensioen zijn of niet kunnen werken vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid. In de laatste drie maanden is deze nietberoepsbevolking met gemiddeld negenduizend per maand afgenomen.

Toename werklozen Het aantal werklozen nam in augustus verder toe tot 378.000. Over de afgelopen drie maanden steeg het aantal werklozen met gemiddeld achttienduizend per maand. Meer mensen gingen op zoek naar werk, maar vonden geen baan. Ook het baanverlies nam toe.

Het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar nam in de afgelopen drie maanden voor het eerst sinds mei 2021 licht af met gemiddeld drieduizend.

Overspannen arbeidsmarkt Volgens CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen lijken we over de piek van de overspannen arbeidsmarkt heen te zijn. Veranderingen op de arbeidsmarkt zijn volgens hem als eerste zichtbaar onder jongeren, omdat zij ook veel in flexbanen werken. De afname heeft niet direct te maken met het gegeven dat jongeren hun zomerbaantje opgeven omdat ze weer aan de studie gaan. De cijfers zijn voor dit soort effecten gecorrigeerd.

WW-uitkeringen De toename van de werkloosheid leidde niet tot meer WW-uitkeringen. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) registreerde eind augustus 152.000 lopende WW-uitkeringen. Dat zijn er bijna vijfduizend minder dan in juli.

Vergeleken met een jaar eerder nam het aantal WW-uitkeringen af met bijna 61.000. Net als in de afgelopen maanden zat de grootste daling van het aantal WW-uitkeringen in augustus bij de sectoren horeca en catering en bouw. Wel was de daling in deze sectoren minder dan in voorgaande maanden.

CBS, 15 SEPTEMBER 2022

Werkloosheid stijgt opnieuw in juni De werkloosheid is in juni opnieuw licht toegenomen, maar blijft op een historisch laag niveau. De huidige krapte op de arbeidsmarkt blijft daarmee goed te merken in de werkloosheidscijfers. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stond 3,4 procent van de beroepsbevolking in juni aan de kant. Een maand eerder ging het om 3,3 procent. In april was met 3,2 procent nog sprake van het laagste percentage sinds het begin van de maandelijkse metingen in 2003.

88

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In juni hadden 3,7 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,3 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht en/of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Het gaat voornamelijk om mensen die met pensioen zijn, of niet kunnen werken vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid. In de laatste drie maanden is deze niet-beroepsbevolking met gemiddeld zevenduizend per maand afgenomen naar het laagste aantal sinds juni 2009.

Veel nieuwkomers Ondanks de lichte stijging van de werkloosheid in de afgelopen drie maanden waren er in juni van dit jaar bijna driehonderdduizend meer mensen aan het werk dan in juni 2021. Er zijn daarmee ook meer nieuwkomers op de werkvloer. Ten opzichte van andere EU-landen was het aantal starters in Nederland volgens het CBS relatief hoog.

Jongeren De werkloosheid onder jongeren is toegenomen. In april bedroeg de werkloosheid onder jongeren nog 6,9 procent, in juni steeg dat naar 7,5 procent. Onder 25- tot 45-jarigen steeg de werkloosheid van 2,5 naar 2,8 procent. Bij 45- tot 75-jarigen nam de werkloosheid naar verhouding het minst toe, van 2,3 naar 2,4 procent.

WW-uitkeringen Het aantal WW-uitkeringen daalde in juni met vierduizend tot 160.700 ten opzichte van mei. Dat betekende een afname met 2,5 procent. In vergelijking met een jaar geleden is het aantal WW-uitkeringen met bijna 33 procent gedaald. Het aantal WW-uitkeringen nam het sterkst af in de horeca, bouw, landbouw en cultuursector. Daarbij speelde het seizoen een belangrijke rol.

A N P, 2 1 J U L I 2 0 2 2

Werkloosheid in mei licht toegenomen Het aantal werklozen kwam in mei 2022 uit op 323.000. Dat is 3,3 procent van de beroepsbevolking. Het werkloosheidspercentage valt daarmee iets hoger uit dan in april 2022, toen was dit 3,2 procent. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieuwe cijfers over de beroepsbevolking.

Gemiddeld over de afgelopen drie maanden daalde het aantal werklozen wel nog met vierduizend per maand. Meer mensen gingen in mei op zoek naar werk. Het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar nam in de afgelopen drie maanden met gemiddeld veertigduizend per maand toe naar 9,6 miljoen.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

89

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Niet uitkeringsgerechtigden In mei hadden 3,7 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,3 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht en/of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Het gaat voornamelijk om mensen die met pensioen zijn, of niet kunnen werken vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid. In de laatste drie maanden is deze nietberoepsbevolking met gemiddeld 23.000 per maand afgenomen naar het laagste aantal sinds juni 2009.

Daling WW-uitkeringen Eind mei telde het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) 165.000 lopende WW-uitkeringen. Daarmee daalde het aantal WW-uitkeringen met ruim tienduizend (-5,8 procent) ten opzichte van april 2022. In vergelijking met een jaar geleden (mei 2021) is het aantal WW-uitkeringen met bijna 85.000 (-34,0 procent) gedaald. Het aantal beëindigingen van de WW is voor de vierde keer op rij hoger dan het aantal nieuwe uitkeringen. In mei 2022 werden er 15.300 nieuwe WW-uitkeringen verstrekt en 25.400 WW-uitkeringen beëindigd.

Daling in alle leeftijdsgroepen Het aantal WW-uitkeringen nam in alle leeftijdsklassen af. Bij jongeren tot 25 jaar was dat met acht procent, bij 25- tot 55-jarigen met 6,1 procent en bij personen van 55 tot 65 jaar met 5,5 procent. Het UWV verstrekt ook bijna elfduizend uitkeringen aan 65-plussers.

In deze leeftijdsklasse daalde het aantal WW-uitkeringen het minst de afgelopen maand (-1,5 procent).

Meer mensen op zoek naar werk De lichte toename van de werkloosheid in mei hing vooral samen met een toegenomen toestroom uit de niet-beroepsbevolking. Meer dan in de voorgaande maanden gingen mensen die niet tot de beroepsbevolking behoorden aan het werk of op zoek naar werk.

Daardoor nam zowel het aantal werkenden als het aantal werklozen toe. Gemeten over een langere periode (van drie maanden) is de trend nog steeds dat de werkloosheid daalt. Bij het aantal werkenden zette de groei van de afgelopen twee jaar door. In het afgelopen jaar was de toename vooral sterk bij jongeren.

CBS, 16 JUNI 2022

90

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid ook in april weer verder omlaag De huidige krapte op de arbeidsmarkt blijft goed te merken in de werkloosheidcijfers.

Volgens het nieuwste cijfer van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stond 3,2 procent van de beroepsbevolking in april aan de kant. In maart ging het nog om 3,3 procent, waarmee toen al sprake was van het laagste percentage sinds het begin van de maandelijkse metingen begin 2003. Verder werd bekend dat er minder WW-uitkeringen werden verstrekt.

Het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar steeg in de afgelopen drie maanden met gemiddeld 38.000 per maand tot 9,5 miljoen werkenden. Het aantal werklozen nam in dezelfde periode met gemiddeld 13.000 per maand af. Daarmee telde Nederland in april circa 316.000 werklozen.

Jongeren De daling van de werkloosheid onder jongeren hield net als voorgaande maanden aan.

Circa 6,9 procent van de jongeren tussen de 15 en 25 jaar zat daarbij zonder werk, tegen 7,1 procent een maand eerder. Bij de mensen tussen de 25 en 45 jaar zakte het werkloosheidspercentage met 0,2 procentpunt naar 2,5 procent. Bij de oudere werknemers vanaf 45 jaar was sprake van een minieme daling. Hier kwam het werkloosheidspercentage uit op 2,3 procent.

WW-uitkeringen Het aantal WW-uitkeringen daalde in april op maandbasis met 9.200 tot circa 175.000. Het betekende een afname met vijf procent. In vergelijking met april vorig jaar is het aantal WW-uitkeringen met ruim een derde gedaald.

Aanhoudende trend Hoofd Arbeidsmarktinformatie van UWV Rob Witjes spreekt van een aanhoudende trend.

Deze begon in januari vorig jaar, met uitzondering van een enkele maand.

"Opvallend aan deze maand is dat in alle sectoren het aantal WW-uitkeringen afneemt", aldus Witjes. In de horeca nam het aantal uitkeringen met 13,5 procent af. In de cultuur en de uitzendbranche gaat het om circa zeven procent.

Seizoenseffect Volgens Witjes komt de daling deels door het seizoenseffect. "De terrassen en de theaters trekken veel mensen aan en ook via uitzendbedrijven is maand meer werk te vinden.

Daarnaast zorgt de huidige krappe arbeidsmarkt met veel vacatures tegenover een lage werkloosheid voor goede kansen voor werkzoekenden op het vinden van een baan."

A N P, 1 9 M E I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

91

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid in maart opnieuw verder gedaald In de periode van januari tot maart 2022 daalde het aantal werklozen met gemiddeld veertienduizend per maand. Daarmee kwam het aantal werklozen in maart 2022 op 327.000. Dat is 3,3 procent van de beroepsbevolking.

Het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar nam in dezelfde periode met gemiddeld 37.000 per maand toe tot 9,5 miljoen. De toename van het aantal werkenden was relatief sterk bij jongeren. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld op basis van nieuwe cijfers over de beroepsbevolking.

Niet-werkenden In maart hadden 3,7 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,4 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht en/of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Hun aantal is in de laatste drie maanden met gemiddeld 22.000 per maand gedaald.

Aantal WW-uitkeringen daalt Eind maart 2022 verstrekte het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) 184.000 WW-uitkeringen. Dat zijn er 3.600 minder dan eind februari, een afname van 1,9 procent. In vergelijking met maart 2021 is het aantal WW-uitkeringen met 98.000 duizend gedaald, een daling van 34,8 procent op jaarbasis.

Horeca en landbouw In de sector horeca en catering was de afname van het aantal WW-uitkeringen ten opzichte van eind februari 2022 het grootst (-7,1 procent). In februari was het aantal uitkeringen in deze sector ook al met vier procent gedaald. Het einde van de contactbeperkende maatregelen heeft daaraan bijgedragen.

Ook in de landbouw is het aantal uitkeringen verder gedaald (-5,6 procent). Dat blijkt ook uit de ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen van agrarische beroepen. Dat nam af met 9,1 procent in maart 2022. Hierbij speelt het seizoen een belangrijke rol.

CBS, 21 APRIL 2022

92

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid in februari verder afgenomen In de december, januari en februari daalde het aantal werklozen met gemiddeld achtduizend per maand. Daarmee kwam het aantal werklozen in februari 2022 uit op 336.000. Dat is 3,4 procent van de beroepsbevolking. Het aantal werkenden van 15 tot 75 jaar nam in dezelfde periode met gemiddeld achttienduizend per maand toe tot 9,4 miljoen werkenden. De toename van het aantal werkenden was het grootst bij jongeren. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieuwe cijfers over de beroepsbevolking.

In februari hadden 3,7 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen ging het om 3,4 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht en/of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Hun aantal is in de laatste drie maanden met gemiddeld negenduizend per maand gedaald.

Aantal WW-uitkeringen daalt Eind februari 2022 verstrekte het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) 187.600 WW-uitkeringen. Dat zijn er 5.300 minder dan eind januari. Het is een afname van 2,8 procent. In de periode februari tot november 2021 daalde het aantal WW-uitkeringen continu.

In december en januari steeg het aantal WW-uitkeringen echter licht (respectievelijk +1,3 procent en +0,6 procent). Deze stijging is weer tenietgedaan door de daling in februari.

Eind februari 2022 werden 34,4 procent minder uitkeringen verstrekt dan eind februari 2021 en 21,9 procent minder dan eind februari 2020, vlak voor het begin van de coronacrisis.

Sterkste daling in landbouw, schoonmaak, vervoer en horeca De afname van het aantal WW-uitkeringen ten opzichte van eind januari 2022 was het grootst in de sector landbouw, groenvoorziening en visserij (-4,7 procent). In december nam het aantal WW-uitkeringen vanuit deze seizoengevoelige sector sterk toe (+15,1 procent). In januari bleef het aantal uitkeringen stabiel en in februari was er weer een daling van het aantal WW-uitkeringen vanuit de landbouw.

CBS, 17 MAAR T 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

93

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid op laagste stand in 25 jaar In december vorig jaar was 7 procent van de beroepsbevolking in de eurozone werkloos. Dat is het laagste niveau sinds 1998 volgens het Europese statistiekbureau Eurostat. Het toont aan dat de arbeidsmarkt goed bestand is tegen de impact van de omikronvariant van het coronavirus, menen de statistici.

In de hele Europese Unie kwam het werkloosheidspercentage uit op 6,4 procent. Net als in de eurozone was dat 0,1 procent lager dan in november vorig jaar. Alles bij elkaar zitten 13,6 miljoen mannen en vrouwen in de Europese Unie werkloos thuis. Daarvan wonen er bijna 11,5 miljoen in de eurolanden.

‘Coronacrisis snel bedwongen’ EU-Commissaris voor Economische Zaken Paolo Gentiloni benadrukt in een toelichting dat de eurozone 2021, het jaar na de grootste recessie sinds WO II, heeft afgesloten met de laagste werkloosheid ooit gemeten. Dat bewijst volgens de Italiaan het ‘succes van de gezamenlijke reactie’ op de crisis.

Het cijfer nu staat in schril contrast met het terugdringen van de werkloosheid na de schuldencrisis in de eurozone. Toen deed het landenblok er jaren over om de werkloosheid terug te brengen tot het niveau van voor de crisis. EU-functionarissen schrijven het verschil toe aan een radicaal andere aanpak. De EU kwam op het dieptepunt van de crisis met een ongekend uitgavenpakket, in plaats van de bezuinigingen waarvoor tussen 2010 en 2015 werd gekozen.

Werkloosheid jongeren relatief hoog De werkloosheid onder jongeren tot 25 jaar nam in januari van dit jaar iets sterker af dan het gemiddelde. Toch staat nog altijd circa 15 procent van hen werkloos aan de kant. Ook ligt het aantal vrouwen dat geen werk heeft in zowel de eurozone als in de hele EU iets hoger dan het percentage mannen. Het werkloosheidcijfer van vrouwen in de EU ligt op 6,6 procent en in de eurolanden op 7,3 procent. Dit is bij mannen respectievelijk 6,1 en 6,7 procent.

Eurostat hanteert voor de term werklozen de wereldwijde gehanteerde standaarddefinitie van de International Labour Organisation (ILO). Daarbij moeten de mensen zonder baan de vier weken voorafgaand aan de peildatum actief naar werk hebben gezocht. Verder moeten ze binnen twee weken aan de slag kunnen.

A N P, 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

94

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidspotentieel UWV: tekort aan tienduizenden vakkrachten voor energietransitie Om de klimaatdoelen te halen zijn heel veel extra vakmensen nodig. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) stelt dat er momenteel 48.000 vacatures open staan voor beroepen die nodig zijn voor de energietransitie. Dan gaat het onder andere om ontwerpers, architecten en analisten van ict-systemen, elektriciens, installatiemonteurs voor zonnepanelen en laadpalen en voor werkvoorbereiders en calculatoren in de bouw en de installatietechniek. Sinds 2016 is het aantal openstaande vacatures voor deze specifieke beroepsgroepen met 31.000 gestegen.

Om de uitstoot van schadelijke stoffen zoals CO2 te verminderen wordt door Nederland volop ingezet op de opwekking van duurzame energie via bijvoorbeeld zon en wind. Om deze systemen werkend te krijgen moet de energie-infrastructuur, waaronder kabels, leidingen en buizen aangepast en uitgebreid worden.

Omscholing Door de aankomende veranderingen blijft de vraag naar technische vakmensen onverminderd groot, aldus het UWV. De meeste vacatures staan open voor ontwerpers, architecten en analisten ICT-systemen. Om voldoende mensen aan te trekken zou volgens het uitkeringsinstituut werk gemaakt moeten worden van onder andere omscholing.

Arbeidskrapte neemt toe Eerder stelde ook Techniek Nederland dat er een groot tekort is aan technisch personeel.

Volgens de branchevereniging zijn er alleen al in de installatietechniek twintigduizend vacatures. Dat loopt naar verwachting op tot veertigduizend de komende jaren.

Ook ABN AMRO concludeerde eerder dit jaar al dat krapte op de arbeidsmarkt een struikelblok is voor de energie-opgave waar Nederland voor staat. Volgens de bank is de krapte op de arbeidsmarkt niet eerder zo groot geweest.

Opwarming aarde Klimaatwetenschappers stelden eerder dat de uitstoot van broeikasgassen "onmiddellijk en stevig" moet worden teruggedrongen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad in 2050, ten opzichte van de tweede helft van de 19e eeuw. In diverse sectoren zijn maatregelen nodig om de "schadelijke gevolgen" van de opwarming te voorkomen, zoals extreme hitte, overstromingen en langdurige periodes van droogte.

A N P, 1 3 O K T O B E R 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

95

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Helft Nederlandse beroepsbevolking werkt in deeltijd Ongeveer de helft van de Nederlandse beroepsbevolking werkt in deeltijd. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld op basis van cijfers over 2021. Vooral vrouwen werken vaak minder dan 35 uur. Bij veel van de parttimebanen gaat het om werk naast een cursus of studie.

De werkzame beroepsbevolking tussen de 15 en 75 jaar bestond vorig jaar uit 9,3 miljoen mensen. Van hen werkte 48 procent in deeltijd. Ruim een kwart van de mannen (28 procent) werkt wekelijks minder dan 35 uur. Bij vrouwen gaat het om zeventig procent die in deeltijd werkt.

Zorg en onderwijs Het CBS benadrukt dat er op het gebied van deeltijdwerk in de laatste jaren weinig is veranderd. Onder andere in de zorg, het onderwijs en de dienstverlening lag het percentage deeltijdwerkers vorig jaar het hoogst. Bij dienstverlenende beroepen gaat het dan onder andere om keukenhulpen, schoonmakers, kelners en barpersoneel. Ook in 2013 werd in de genoemde beroepsgroepen het vaakst in deeltijd gewerkt. Het totale percentage deeltijdwerkers lag toen met 47 procent ietsje lager dan nu.

Kassamedewerkers Kassamedewerkers, veelal vrouwen, werken doorgaans het vaakst parttime. Het gaat om 94 procent van het totaal aantal kassamedewerkers dat minder dan 35 uur werkt.

Bij managers in de ICT is slechts drie procent parttimer. Bij deze beroepsgroep werd het vaakst fulltime gewerkt. Verder meldt het CBS dat agrariërs het vaakst meer dan veertig uur per week werken. Dan gaat het vaak om zelfstandig ondernemers.

“Meer werken” De cijfers van het statistisch bureau volgen kort op de oproep van ondernemersorganisaties om meer uren te werken om daarmee de krapte op de arbeidsmarkt aan te pakken.

Volgens de ondernemers kan op korte termijn een slag worden geslagen om de krapte tegen te gaan en de werkdruk te verminderen. Daarnaast zorgen de extra uren voor extra inkomsten waarmee de koopkracht van huishoudens vooruit kan gaan. Vakbonden pleiten vooral voor hogere lonen om de koopkracht te verbeteren.

A N P, 1 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

96

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Onderzoek: 18-35 jarigen voelen zich sterk qua werk Met de huidige krappe arbeidsmarkt kunnen werknemers kritischer zijn welk werk ze accepteren. Uit recent onderzoek door Panelwizard onder 1.228 werkende 18-35 jarigen blijkt inderdaad dat 65 procent dit zo ervaart. Bijna driekwart denkt een betere onderhandelingspositie te hebben dankzij de krappe arbeidsmarkt. Verder blijken studenten en professionals van plan meer te gaan werken vanwege de stijgende kosten.

Met de naweeën van de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en als gevolg daarvan de stijgende inflatie, komen veel parttimers niet meer rond. Uit recent onderzoek onder 3.419 studenten en professionals in Duitsland en Nederland blijkt dat 85 procent daarom van plan is meer te werken de komende maanden.

"Het aantal mensen met een bijbaan is de afgelopen jaren gestaag gestegen, en opnieuw verwachten wij voor de komende maanden een aanzienlijke stijging. Prijzen blijven stijgen en veel mensen hebben geen andere keuze dan meer te gaan werken”, zegt arbeidsmarktdeskundige Frederik Fahning. Fahning is medeoprichter van job platform Zenjob, waar meer dan veertigduizend studenten en professionals in veertig steden in Duitsland en Nederland nu flexibel en snel deeltijdse jobs boeken."

Sterke positie Met de nijpende personeelstekorten in alle sectoren heerst er een typisch werknemersklimaat. 74 procent van de werkende 18-35 jarigen hebben het gevoel een betere onderhandelingspositie te hebben dankzij de krappe arbeidsmarkt. Iets meer mannen dan vrouwen (8 procent meer). Er wordt onderhandeld over salaris, maar ook over flexwerken.

“Workation” Behoefte aan flexibiliteit en remote werken groeit bij Generatie Z. Grote kans dat een deel van hen checkt of het werk te combineren is met vakantie. Tachtig procent van de studenten en 77 procent van de professionals kan zich voorstellen dat vakantie in het buitenland goed met werk te combineren is. Workation, online werken vanuit het buitenland, is een populaire manier het nuttige met het aangename te combineren. Bovendien liggen de uitgaven in sommige landen lager, waardoor er onderaan de streep meer overblijft.

"Vooral de stijgende prijzen en de positieve trend in de richting van 'workations' zijn twee drijvende krachten achter de huidige ontwikkelingen", aldus Fritz Trott, CEO en mede oprichter van Zenjob.

A N P, 8 A U G U S T U S 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

97

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Grote bedrijven starten campagne tegen personeelstekort horeca Grote bedrijven zijn samen een campagne gestart om personeel in de horeca te werven. Onder meer Heineken, Coca-Cola, McDonald's en snackbarketen Bram Ladage willen daarnaast via een gezamenlijke vacaturesite het naar eigen zeggen hevige personeelstekort in hun sector tegengaan.

"Nu alles na lange tijd weer open is, staat de sector voor een nieuwe uitdaging: het enorme personeelstekort", melden de bedrijven bij de bekendmaking. Dit is volgens hen "de voornaamste reden waarom de openingstijden in de horeca op dit moment onder druk staan".

Via een campagne wordt de boodschap verspreid hoe waardevol het is om in de horeca te werken. "Door te benadrukken dat je meer vaardigheden ontwikkelt dan je in eerste instantie zou denken, wil de sector studenten inspireren om hun carrière deze zomer te starten met een baan in de horeca." De vacaturewebsite is te vinden via mijnhorecabaan. nl.

A N P, 2 7 J U L I 2 0 2 2

Kabinet: geen snelle oplossing voor personeelstekort klimaatbanen Het tekort aan mensen die nodig zijn om de omslag naar groene energie te maken, is een urgent probleem, aldus het kabinet. Een snelle oplossing is alleen niet voor handen. "Dit maakt het nodig om kritisch te kijken naar bestaand beleid en vergt een structurele en substantiële inzet om een doorbraak te creëren", schrijven ministers Adriaansens (Economische Zaken) en Jetten (Energie en Klimaat) aan de Tweede Kamer.

Bijna alle sectoren kampen met grote arbeidstekorten. In de technische branche kunnen deze tekorten leiden tot vertraging van het halen van de klimaatdoelen. Het gaat bijvoorbeeld om installateurs van zonnepanelen. Hetzelfde geldt voor de digitale transitie, waarvoor bijvoorbeeld ICT'ers nodig zijn.

Instroom technische opleidingen De instroom van mensen bij de benodigde technische opleidingen is veel te laag. Het lage aantal vrouwen dat zich inschrijft voor deze opleidingen noemt het kabinet zelfs "alarmerend". In het mbo kiest maar acht procent van de vrouwen voor zo'n opleiding, van de vrouwelijke hbo'ers slechts twaalf procent. Minder dan een op de vijf jongeren met een migratieachtergrond kiest voor een technische richting, tegenover bijna een op de drie jongeren met een Nederlandse achtergrond.

98

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zij-instromers Een van de manieren om op de langere termijn het personeelstekort op te lossen is ervoor te zorgen dat meer mensen zich voor de juiste opleidingen inschrijven. Daarnaast moet het voor zij-instromers makkelijker worden om aan de energietransitie of digitale transitie te werken. Ook moeten vraag en aanbod beter bij elkaar worden gebracht, bijvoorbeeld door een nauwere samenwerking tussen opleiders en werkgevers. Verder wil het kabinet kijken of mensen die werkloos zijn met de juiste begeleiding in de sector aan de slag kunnen. Een Actieplan Groene Banen en Digitale Banen moet nog verder worden uitgewerkt, zo laten de ministers weten. In het najaar gaat het kabinet kijken welke maatregelen verder nodig zijn om meer mensen te werven.

A N P, 1 5 J U L I 2 0 2 2

Groter aandeel jonge mannen met baan dan jonge vrouwen Het aandeel jonge mannen met een baan is voor het eerst sinds het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat bijhoudt groter dan het aandeel jonge vrouwen met een baan. Volgens het statistiekbureau had sinds 2003 altijd een hoger percentage jonge vrouwen werk. In de afgelopen twee jaar hebben jonge mannen echter een inhaalslag gemaakt.

Inmiddels heeft 76,2 procent van de jonge mannen tussen 15 en 25 jaar oud een baan tegen 76,1 procent van de jonge vrouwen. Bij mensen boven de 25 jaar heeft al jaren een groter aandeel van de mannen dan van de vrouwen betaald werk.

Vaste baan In het eerste kwartaal van dit jaar steeg het aantal jonge mannen met een baan harder dan het aantal werkende jonge vrouwen. Opvallend is verder dat het aantal jongeren met een vaste baan ook groeide. Vooral bij jonge mannen nam het aantal met een vaste baan sterk toe. De meeste jongeren werken in deeltijd, zo meldt het statistisch bureau. Dat wil zeggen dat zij maximaal 35 uur per week werken.

Horeca Het afgelopen jaar vonden jongeren vooral meer werk in de horeca. Dat hing samen met het herstel van die sector ten opzichte van begin 2021, toen er nog een strenge lockdown vanwege corona gold.

A N P, 1 6 J U N I 2 0 2 2

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

99

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Marktonderzoeker ziet jongere vooral voor overheidsbaan kiezen Een baan bij de Rijksoverheid is onder jongeren favoriet, waarmee hun voorkeur nauwelijks lijkt af te wijken van de rest van de Nederlandse beroepsbevolking. In de top tien van populairste werkgevers onder dertigminners staan ook veel van oudsher grote werkgevers zoals de banken ING en Rabobank en olie- en gasconcern Shell.

Start-ups staan niet bij de meest gewilde werkplekken, meldt marktonderzoeker Intelligence Group op basis van enquêtes onder zestienduizend jongeren.

De resultaten laten volgens Intelligence Group-directeur Geert-Jan Waasdorp zien dat er veel wordt beweerd over de baanwensen van jongeren wat niet per se klopt. Zo zouden ze het liefst voor een maatschappelijk geëngageerde werkgever aan de slag gaan, of een vernieuwde scale-up. Toch staan vooral gevestigde namen en een grote speler in de fossiele industrie bovenaan.

Werksfeer en arbeidsvoorwaarden Onlangs klonk dezelfde kritiek bij Randstad. Topvrouw voor de Nederlandse divisie Dominique Hermans zei na een kwartaalupdate dat jongeren helemaal geen prioriteit blijken te geven aan een hoger maatschappelijk doel van hun werkgever. De werksfeer en arbeidsvoorwaarden zijn volgens haar belangrijker bij het kiezen van een baan.

Wervingstrategie Volgens marktonderzoekers van Intelligence Group zit het verschil ook in de wervingstrategie van de al langer bestaande werkgevers. Bedrijven als ING en Rabobank proberen al op de campus en met stages een goede indruk te maken als werkgever. Start-ups en scaleups, jonge bedrijven die na succes verder groeien, benaderen mogelijke werknemers liever direct via bijvoorbeeld de zakelijke netwerksite LinkedIn. Daarbij richten ze zich vooral op IT'ers. Daardoor hebben ze een minder sterk 'merk' als werkgever.

Zorgorganisaties Intelligence Group wijst er verder op dat zorgorganisaties relatief populair zijn bij jongeren. Zo staat de GGZ zelfs op plaats tien in de ranglijst. Maar het grote probleem zou hier zijn dat veel werknemers in deze sector binnen enkele jaren de sector weer verlaten.

A N P, 1 0 J U N I 2 0 2 2

Oudere werknemer heeft nog altijd moeite met vinden baan De helft van de werknemers geeft aan dat hun werkgever weinig mensen boven de 55 jaar aanneemt. Dit blijkt uit een onderzoek van de vakbond CNV onder ruim 2.200 leden.

100

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Van de respondenten (18%) die zelf werkzoekend zijn, komt 66 procent moeilijk aan een nieuwe baan. De helft krijgt veel afwijzingen op sollicitaties en 39 procent is nog nooit op sollicitatiegesprek uitgenodigd. ‘Werkgevers klagen steen en been over het gebrek aan personeel. Tegelijkertijd krijgen mensen boven de 55 jaar nog steeds weinig kansen op de arbeidsmarkt, blijkt uit dit onderzoek. Dit is bizar. Deze groep komt graag voor langere tijd in dienst, brengt een schat aan ervaring mee en steekt graag de handen uit de mouwen. We roepen werkgevers op om juist deze groep in dienst te nemen,’ aldus CNVvoorzitter Fortuin.

Extra investering 75 procent van de ondervraagden is bovendien bereid om extra te investeren in hun scholing en ontwikkeling, als de (nieuwe) werkgever daarom vraagt. Veertig procent investeert nu al in scholing en ontwikkeling. “Aan de motivatie en bereidheid om te ontwikkelen, ligt het dus niet”, zegt Fortuin.

Onzekere contracten 43 procent van de werkzoekenden krijgt vooral banen aangeboden op uitzendbasis of andersoortige flexibele contracten. De helft zegt moeilijk aan een vaste baan te komen.

“Dit probleem herkennen we al jaren. Veel oudere werknemers hoppen van de ene naar de andere uitzendbaan zonder enige vorm van zekerheid. Deze groep verdient een vaste baan. De loyaliteit betaalt zich dubbel en dwars terug in de vorm van meer productiviteit en effectiviteit”.

Arbeidsbeperking Ook mensen met een arbeidsbeperking komen moeilijk aan het werk op deze krappe arbeidsmarkt. De helft van de ondervraagden stelt dat hun werkgever vooral mensen aanneemt zonder arbeidsbeperking. 65 procent geeft aan dat hun werkgever geen mensen aanneemt die enige investering of scholing nodig hebben om het werk naar behoren te kunnen doen.

Krapte werkt ontwrichtend “Er staan op dit moment ruim een miljoen mensen aan de kant, die met enige investering zo aan het werk kunnen. Dat dit nog te weinig gebeurt, is echt onacceptabel. De krapte op de arbeidsmarkt wordt steeds nijpender, met alle ontwrichtende gevolgen van dien. Denk aan het recent sluiten van de Ketheltunnel, het naar huis sturen van schoolklassen en de wachtlijsten in de zorg. We roepen werkgevers op om hierin hun verantwoordelijkheid te nemen en te investeren”.

C N V, 3 J U N I 2 0 2 2

101

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkende vaak niet voorbereid op veranderingen in baan Miljoenen werknemers zijn niet goed voorbereid op toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Dat blijkt uit een onderzoek van de vakbond CNV onder 2.200 leden.

Het CNV pleit er daarom voor dat alle werkenden een periodieke loopbaancheck krijgen zodat iedereen kan inspelen op technologische en digitale ontwikkelingen.

“De arbeidsmarkt en de inhoud van ons werk verandert steeds sneller. Tal van factoren spelen hierin mee: technologie, digitalisering, globalisering en de energietransitie.

Zowel werkgevers als werknemers moeten zich voorbereiden op deze transitie,’ stelt CNVvoorzitter Fortuin. “Om die reden pleiten we voor een periodieke loopbaancheck voor alle werkenden. We lopen anders het risico dat honderdduizenden mensen buiten de boot vallen omdat ze te weinig kennis hebben over nieuwe ontwikkelingen.”

7,6 miljoen werkenden 85 procent van de ondervraagden geeft aan dat zijn of haar werk de afgelopen tien jaar is veranderd. Omgerekend zijn dat 7,6 miljoen werkenden. “Als je werk de afgelopen tien jaar is veranderd is de kans groot dat ook de komende tien jaar je werk verandert. Toch verwacht zeventig procent van de ondervraagden dat het werk dat ze nu doen, over tien jaar nog wel bestaat. Een kwart geeft aan niet goed op de hoogte te zijn van de veranderingen die er de komende vijf jaar in het bedrijf aankomen”, aldus Fortuin.

Buiten vakgebied Een meerderheid van de ondervraagden (66%) volgt vooral opleidingen binnen het vakgebied. Slechts iets meer dan een kwart zegt opleidingen te volgen buiten het vakgebied.

Meer dan de helft heeft te weinig tijd om stil te staan bij de volgende stap in de loopbaan.

Bij slechts zes procent betaalt de werkgever volledig de opleidingen buiten het vakgebied.

Taak voor werkgevers “Hier ligt een belangrijke taak: wij pleiten ervoor dat werkgevers hun medewerkers zoveel mogelijk opleiden voor de arbeidsmarkt van de toekomst. Daar hoort ook scholing buiten het primaire vakgebied bij. Met het oog op de vergrijzing hebben we straks iedereen nodig. Een adequaat opgeleide beroepsbevolking is noodzakelijk. Werkgevers blijven anders achter de feiten aanlopen en steeds moeilijker vakmensen vinden”, stelt Fortuin.

“Werkgevers die nu niet genoeg investeren in hun medewerkers, staan straks met lege handen.”

C N V, 2 6 F E B R U A R I 2 0 2 2

102

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Flexwerk Groei uitzendbureaus vlakt af De uitzendbranche heeft het omzetverlies tijdens de coronacrisis vorig jaar al goedgemaakt. De omzet van de uitzendbureaus was in het hele jaar 2021 18 procent groter dan 2020, maar op het eind van vorig jaar kwam de klad in de groei. Zo blijkt uit cijfers van brancheorganisatie ABU. Het totaal aantal uitzenduren bleef vorig jaar met vijftien procent iets achter bij de omzetstijging. Behalve in de administratieve sector, daar gingen omzet en gewerkte uren met twintig procent groei gelijk op. In de industriële en technische sectoren steeg de omzet harder dan de gewerkte uren. De verschillen waren niet groot; drie en twee procent groter respectievelijk. Voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laten zien dat de totale omzet van de uitzendbranche in 2021 net boven het niveau van 2019 zit.

Groei vlakt af Maar aan het eind van vorig jaar vlakte de groei bij de uitzenders af. In de laatste periode van vier weken van 2021 daalde het aantal uren met één procent, en steeg de omzet met drie procent in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Vooral de administratieve sector zag met acht procent een verlies aan gewerkte uren in die periode. Het verlies aan omzet viel met twee procent mee, vergeleken met de omzet in dezelfde periode eind 2020. De industrie wist meer omzet te behalen met hetzelfde aantal gewerkte uren. En in de techniek waren de omzetgroei en het aantal gewerkte uren gelijk: beide cijfers plusten drie procent, vergeleken met de laatste vier weken van 2020.

A B U, Z I P C O N O M Y, 2 5 J A N U A R I 2 0 2 2

Arbeidsmigratie en uitbuiting Inspectie: tegengaan arbeidsuitbuiting dweilen met de kraan open Het bestrijden van arbeidsuitbuiting is soms "dweilen met de kraan open", zegt de Arbeidsinspectie in haar jaarverslag. De inspectie tekent in het verslag op hoe sommige bedrijven en uitzendbureaus vooral Oost-Europese arbeidsmigranten intimideren, slecht behandelen en onderwerpen aan strenge regels. "Ze zetten zelfs knokploegen in", zegt projectleider arbeidsuitbuiting Edwin van Berkum.

Hierbij speelt dat de werkgever van de arbeidsmigranten vaak ook hun huisbaas is. De leden van de knokploegen zijn zelf ook vaak arbeidsmigranten, die onverwachts verschij-

103

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nen bij de woning van 'collega's' om te controleren of de strenge huurregels wel worden nageleefd. Volgens de inspectie worden arbeidsmigranten dan beboet als ze vieze afwas op het aanrecht laten staan. De 'coördinatoren' die controleren, krijgen bepaalde privileges, "zoals een auto van de zaak of een grotere kamer".

Intimidatie Volgens de inspectie komt het ook voor dat uitzendbureaus meer arbeidskrachten naar Nederland halen dan ze eigenlijk nodig hebben. Bij aankomst worden de gegadigden 'geselecteerd', aldus de Arbeidsinspectie. "Wie protesteert of eerst z’n contract wil inzien, hebben ze niet nodig, die is te mondig, en dat betekent: geen werk, geen huisvesting en geen loon."

“Wachtkamers” Om wel een 'reservoir' op te bouwen, moeten sommige arbeidsmigranten wachten in een woning op werk, om bijvoorbeeld in te springen als iemand uitvalt. Ze worden verplicht in de 'wachtkamers' te blijven, maar krijgen niet betaald.

De wet kan soms in de weg zitten bij de aanpak van malafide praktijken, geeft de inspectie aan. Zo moet er aan een "hele rij voorwaarden" worden voldaan voordat iets daadwerkelijk wordt gezien als arbeidsuitbuiting en het Openbaar Ministerie (OM) de zaak kan oppakken.

Boetes schrikken niet af De Algemene Rekenkamer was eerder ook al kritisch over de geldende regels. Zaken stranden vaak via het strafrecht, en de boetes die de inspectie kan opleggen zijn volgens de Rekenkamer "zo laag dat ze nauwelijks een afschrikkende werking hebben".

De Tweede Kamer én het kabinet schaarden zich recent achter een voorstel om de Arbeidsinspectie werk per direct stil te laten leggen bij het vermoeden van uitbuiting.

A N P, 6 M E I 2 0 2 2

Oud-topambtenaar Borstlap noemt voorstel tot meer arbeidsmigranten heilloos plan Het is een "heilloos plan" om het makkelijk te maken om arbeidsmigranten van buiten de Europese Unie te halen, zegt oud-topambtenaar Hans Borstlap. "Op korte termijn kan je winst maken", denkt hij, maar meer mensen betekent extra druk op de woningmarkt, het onderwijs en de zorg. Bovendien is er nog een "heel reservoir" aan Nederlanders die graag aan het werk willen, zegt Borstlap op NPO Radio 1.

Borstlap doelt op een plan van de Europese Commissie om meer arbeidsmigranten van buiten de EU te halen. Het gaat specifiek over mensen uit landen als Egypte, Tunesië en Marokko. Recent sloeg nog de Arbeidsinspectie alarm over de uitbuiting van arbeidsmi-

104

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL granten in Nederland. De inspectie bepleit een beperking van arbeidsmigratie. Minister Van Gennip van SZW sprak ook al haar bedenkingen uit.

Verwaarlozing huidige werklozen Heel veel mensen die nu nog werkloos zijn, zijn jarenlang "verwaarloosd", zegt de voormalig ambtenaar, die een belangrijk advies schreef aan het kabinet over de arbeidsmarkt.

"Nu kúnnen ze aan de slag, en nu gaan we weer denken dat het niet hoeft, want we halen mensen van buiten." Het kost wel wat meer moeite om die mensen aan de juiste baan te helpen, maar die investering is nodig volgens Borstlap.

Foute bezuinigingen Gemeenten en het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) moeten weer genoeg geld krijgen "om heel individueel mensen bij de hand te nemen en te zeggen: wat moeten we met jou doen zodat jij weer aan de bak komt". De oud-topambtenaar noemt het fout dat hierop is bezuinigd. Er ligt ook een taak voor bedrijven, zegt de adviseur.

"Werkgevers hebben tot nu toe het laaghangend fruit aangeboord", benadrukt hij. "Nu gaan we een moeilijke tijd tegemoet. We zullen meer moeten investeren om mensen die niet meteen aan de bak komen, aan werk te helpen."

“Meer werken loont niet” Daarnaast moet het aantrekkelijker worden gemaakt om meer te werken. Mensen die nu deeltijd werken, maar misschien wel full time aan de slag kunnen, gaan er financieel in sommige gevallen niet op vooruit, omdat ze "in de knel komen met toeslagen". Dat moet anders. "Er is een enorm reservoir dat door onze regels niet aan de slag komt."

Geen enthousiasme De Tweede Kamer staat evenmin op de banken voor het Brusselse voorstel, werd duidelijk tijdens een commissiedebat. Van de coalitiepartijen riep alleen D66 het kabinet op het te omarmen. Kamerlid Romke de Jong wees op de grote ambities voor woningbouw en vergroening die anders door een gebrek aan vakmensen niet kunnen worden waargemaakt.

Hij kwam daarmee lijnrecht te staan tegenover onder anderen VVD'er Zohair el Yassini, die van een "papieren werkelijkheid" sprak. Uit Noord-Afrika komen volgens hem niet de geschoolde krachten waar Nederlandse werkgevers om zitten te springen. Don Ceder van de ChristenUnie waarschuwde dat uitbuiting van arbeidsmigranten nu al een groot probleem is. Hij verweet D66 "willens en wetens" het risico te nemen dat nog meer mensen daar slachtoffer van worden.

A N P, 1 9 M E I 2 0 2 2

105

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nog geen verbetering positie arbeidsmigranten Het kabinet moet sneller komen met maatregelen om de positie van arbeidsmigranten in Nederland te verbeteren. Dat blijkt uit een inventarisatie van NRC bij de twintig gemeenten met het hoogste percentage arbeidsmigranten.

Het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer publiceerde in oktober 2020 een rapport met vijftig voorstellen om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren. Waaronder een wettelijke certificatieplicht voor uitzendbureaus, registratie van arbeidsmigranten, loskoppelen van huur- en arbeidscontract en betere handhaving. Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer vroeg om snelle uitvoering.

Weinig urgentie Het vorige, demissionaire kabinet heeft de Tweede Kamer per brief laten weten dat er in 2020 en vorig jaar 50 miljoen beschikbaar was voor huisvesting van kwetsbare groepen, waaronder arbeidsmigranten. Maar de gemeenten die de NRC heeft ondervraagd hebben nog weinig concrete verbeteringen gezien. Diverse wethouders zeggen tegen de onderzoekers dat ze de urgentie missen bij het kabinet om de aanbevelingen op te nemen in wet- en regelgeving.

‘Wij zien dagelijks welke problemen er zijn met de huisvesting. We zien de uitbuiting, maar er ligt nog steeds geen concept-wet’, zegt de Rotterdamse wethouder Richard Moti (Werk en Inkomen, PvdA) in de NRC. Ook de gemeente Venlo vindt het ‘stil’ rond dit thema. ‘Alles is in onderzoek, maar de positie van de EU-arbeidsmigrant is weinig veranderd,’ beweert Moti. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid benadrukt dat ook het nieuwe kabinet de noodzaak en urgentie van dit onderwerp voelt. ‘Maar het ministerie ziet ook dat problematiek rondom arbeidsmigratie weerbarstig is en langdurige samenwerking tussen alle partijen is en blijft noodzakelijk.’

Cao uitzendkrachten Sommige aanbevelingen van Roemer hadden betrekking op uitzendbureaus. De commissie pleitte voor certificatie van de bureaus. Ook moesten ze fatsoenlijke huisvesting en adequate zorgverzekeringen regelen voor buitenlandse werknemers. In de nieuwe cao voor uitzendkrachten, die eind vorig jaar is afgesloten, krijgen arbeidsmigranten die door een uitzendbureau buiten Nederland worden geworven, een inkomensgarantie voor de eerste twee maanden. Ook mogen ze tot vier weken na het einde van de uitzendovereenkomst in hun huisvesting blijven wonen.

A N P, N R C , 8 F E B R U A R I 2 0 2 2

106

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Twee arrestaties op verdenking van arbeidsuitbuiting De Opsporingsdienst van de Arbeidsinspectie heeft 45-jarige man en een 39-jarige vrouw aangehouden op verdenking van arbeidsuitbuiting.

Aanleiding voor deze aanhouding is een aangifte van het slachtoffer. Hij vermoedt dat hij voor zijn werkzaamheden weinig of geen loon heeft gekregen. Ook meldde hij dat hij in steeds slechtere omstandigheden werd gehuisvest, soms zonder water, douche en toilet.

De man heeft bovendien verklaard dat hij door beide verdachten werd uitgescholden, mishandeld en uitgebuit.]

Man kon niet weg De man kon naar eigen zeggen niet wegkomen bij de verdachten. Toen dat wel lukte heeft hij aangifte gedaan bij de Arbeidsinspectie. Deze aangifte was aanleiding voor rechercheurs van de Opsporingsdienst Arbeidsinspectie om een strafrechtelijk onderzoek te starten. Tijdens het onderzoek zijn twee arrestaties verricht, en zijn twee panden doorzocht: een woning in Vijfhuizen en een bedrijfspand in Lijnden. Bij de doorzoeking is onder meer beslag gelegd op fysieke en digitale administratie, goederen en geld.

NEDERLANDSE ARBEIDSINSPECTIE, 1 FEBRUARI 2022

Werknemers met afstand arbeidsmarkt Recordaantal mensen benaderd voor nieuwe baan De overheid is er in 2021 opnieuw niet in geslaagd het afgesproken aantal banen voor mensen met een arbeidsbeperking te creëren. De teller bleef steken op een kleine twaalfduizend waar dat er twintigduizend hadden moeten zijn. Dat meldt minister Schouten van SZW aan de Tweede Kamer.

De overheid en het bedrijfsleven maakten negen jaar geleden de afspraak dat er in de jaren tot en met 2025 in totaal 125.000 banen bij moeten komen voor mensen die door hun beperking moeilijk aan de slag komen. Het tussendoel voor eind vorig jaar was tachtigduizend, waarvan driekwart voor rekening zou komen van de private sector.

Bedrijfsleven trouw Het bedrijfsleven hield zich sinds 2013 steeds aan de afspraak, en deed dat vorig jaar met bijna 61.000 banen opnieuw. De overheid daarentegen haalde het eigen quotum de afgelopen jaren steevast niet.

"Teleurstellend", vindt Schouten, en reden voor "een impuls". Zij vindt dat de overheid "een voorbeeldfunctie" heeft bij het aan het werk helpen van mensen met een beperking.

107

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Extra banen Door betere financieringsafspraken met ministeries denkt Schouten dit jaar nog maximaal vierhonderd extra banen te kunnen realiseren. Daar komen er in 2023 nog eens vijfhonderd bij. Daarnaast kijkt de minister of meer mensen met een beperking in aanmerking kunnen komen voor hulp bij het vinden van werk.

Minder overschot Het tempo waarin het bedrijfsleven extra werkplekken creëert voor mensen met een beperking, is de afgelopen jaren wel flink verminderd. De marktsector ligt nu nog geen duizend banen voor op de doelstelling. Dat waren er in 2018 nog dertienduizend. De minister stelt desondanks vast dat werkgevers zich "ondanks de coronapandemie" zijn blijven inspannen voor deze doelgroep.

A N P, 7 J U L I 2 0 2 2

Meer arbeidsbeperkten aan het werk na dip eerste coronajaar Na een daling van de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking in 2020 laat deze in de eerste helft van 2021 voor de meeste groepen weer herstel zien.

Alleen bij de groep volledig arbeidsongeschikten in de WGA is daar geen sprake van.

Dit blijkt uit de UWV Monitor Arbeidsparticipatie Arbeidsbeperkten 2021.

Het herstel is het sterkst bij de groep die onder de Participatiewet valt en zijn opgenomen in het doelgroepregister banenafspraak. Daar is het aandeel werkenden inmiddels hoger dan voor de coronacrisis.

Daling 2020 Vergeleken met de ontwikkeling op de totale arbeidsmarkt is de arbeidsparticipatie van de groepen arbeidsbeperkten in 2020 relatief sterk gedaald. Voor de totale Nederlandse bevolking lag de participatie in december 2020 een half procent lager dan eind december 2019. Bij de vier groepen arbeidsbeperkten was de daling met tussen -1,9 en -4,0 procent duidelijk groter.

2021 gedifferentieerd beeld In de eerste helft van 2021 zien we een gedifferentieerd beeld. Bij de totale Nederlands bevolking steeg de arbeidsparticipatie met 0,8 procent en lag het niveau van participatie alweer iets hoger dan vóór de coronacrisis. Bij de vier groepen arbeidsbeperkten was het herstel gemiddeld sterker dan op de totale arbeidsmarkt: tussen 0,8 en 4,6 procent.

108

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Tijdelijke dienstverbanden De groepen werken naar verhouding vaak in tijdelijke dienstverbanden en als uitzendkracht. De rode draad in de ontwikkeling van hun arbeidsparticipatie tijdens de coronacrisis lijkt te zitten in de mate waarin de verschillende groepen werken in tijdelijke dienstverbanden. Hoe groter het aandeel mensen met een tijdelijk dienstverband, hoe sterker de terugval in 2020 en hoe sterker het herstel in de eerste helft van 2021.

U W V, 31 M A A R T 2 0 2 2

Banenafspraak liep vorig jaar iets achter Tussen 2013 en 2021 hebben werkgevers 70.525 extra banen gerealiseerd voor mensen die in de doelgroep banenafspraak vallen. Dat hadden er 80.000 moeten zijn.

In het derde kwartaal van 2021 kwamen er iets meer banen bij het totaal dan in het tweede kwartaal. Zo blijkt uit de UWV-trendrapportage Banenafspraak.

In het derde kwartaal van 2021 kwamen er 4.549 banen bij het totaal. Dat is een toename van 3%. Het aantal werkzame personen is in het derde kwartaal van 2021 toegenomen met 4.171 personen. De toename komt vooral omdat meer mensen werk hebben gevonden binnen de Banenafspraak dan dat er mensen werk zijn kwijt geraakt dat binnen deze regelingen past. Ook zijn er meer mensen in de regelingen gekomen dan eruit gestroomd.

Instroom en uitstroom De Banenafspraak houdt in dat werkgevers en overheden tot 2026 in totaal 125.000 extra banen realiseren voor mensen met een arbeidsbeperking. Waaronder 100.000 in marktsectoren. Sinds de start van de Banenafspraak, op 1 januari 2013 hebben in totaal 243.488 mensen binnen de Banenafspraak gewerkt. In het derde kwartaal van 2021 werkten in totaal 126.734 personen binnen de banenafspraak. Ook zijn toen 806 personen uit de doelgroep van de banenafspraak gestroomd, waarvan 225 een indicatie beschut werk kregen binnen de Participatiewet, en 203 personen een beschutte werkplek binnen WSW. Er stroomden 3.035 personen in, hoofdzakelijk met een indicatie Doelgroep Participatiewet (1.944) en via de Praktijkroute (779).

Cijfers beschut werk Naast de nieuwe cijfers Banenafspraak heeft het UWV ook de cijfers beschut werk gepubliceerd. Op 30 september 2021 hadden 9.665 personen een positief advies beschut werk.

Van deze personen zijn 6.416 op dat moment aan het werk. Dit zijn er 503 meer dan in het voorgaande kwartaal.

Om meer vacatures te kunnen vervullen en de arbeidsmarkt inclusiever te maken, vragen ondernemingsorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland kabinet en Kamer om snel te komen met eenvoudiger regels en breder inzetbare voorzieningen. Ingrid Thijssen, VNO-

109

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL NCW-voorzitter: ‘Door op koers te blijven, ondanks de coronacrisis, laten werkgevers zien dat inclusie echt een ‘gewoon’ onderdeel van de arbeidsmarkt is geworden.’ Jacco Vonhof, voorzitter van MKB-Nederland voegt er waarschuwend aan toe: ‘Maar om de einddoelen van de Banenafspraak te behalen -met o.a. 100.000 banen in de marktsector- en om de arbeidsmarkt echt inclusiever te maken is meer nodig. Maak de regels eenvoudiger en eenduidiger en benader werkzoekenden en werkgevers op basis van vertrouwen.’

U W V, V N O - N C W, 2 7 J A N U A R I 2 0 2 2

Arbeidsmarkt internationaal Laagste werkloosheid eurozone ooit door krappe arbeidsmarkt De werkloosheid in de eurozone is in oktober naar het laagste niveau ooit gedaald, geholpen door de krapte op de arbeidsmarkt. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat kwam de werkloosheid die maand uit op 6,5 procent, tegen 6,6 procent een maand eerder. Ook in de gehele Europese Unie was een daling te zien, van 6,1 naar 6 procent van de beroepsbevolking.

Volgens Eurostat waren er in oktober in de eurolanden bijna 10,9 miljoen mensen werkloos. Voor de EU ging het om 12,9 miljoen mensen zonder betaald werk. In Griekenland en Spanje lag de werkloosheid zoals gewoonlijk het hoogst met respectievelijk 11,6 en 12,5 procent. De laagste werkloosheid werd gemeten in Tsjechië (2,1 procent) en Duitsland (3 procent). Voor Nederland meldde Eurostat een werkloosheid van 3,7 procent.

Jeugdwerkloosheid De jeugdwerkloosheid in het eurogebied bedroeg 2,3 miljoen mensen. Dat was voor de EU minder dan 2,9 miljoen personen jonger dan 25 jaar. Ook hier waren Griekenland en Spanje koplopers en waren de niveaus het laagst in Tsjechië en Duitsland. Nederland kende volgens Eurostat een jeugdwerkloosheid van 7,8 procent.

A N P, 1 D E C E M B E R 2 0 2 2

Werkloosheid eurozone daalt licht tot laagste niveau ooit De werkloosheid in de eurozone is in september licht afgenomen tot 6,6 procent ten opzichte van augustus. Door de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt staat de werkloosheid daarmee op het laagste niveau ooit gemeten in de eurozone. Eerder meldde het Europese statistiekbureau Eurostat voor augustus ook al een werkloosheidsniveau van 6,6 procent, maar dat cijfer is uiteindelijk opwaarts bijgesteld naar 6,7 procent.

110

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In september 2021 was nog sprake van een werkloosheid in het eurogebied van 7,3 procent. Door het sterke economische herstel uit de coronacrisis is de vraag naar personeel nog altijd groot en veel sectoren kampen met tekorten aan werknemers. Voor de gehele Europese Unie werd door Eurostat een werkloosheid van zes procent gemeten. Dat was ongewijzigd ten opzichte van augustus en minder dan de 6,7 procent in september 2021.

Meer jongeren werkloos Binnen de eurolanden zijn er desondanks nog wel altijd bijna elf miljoen werklozen en bijna dertien miljoen in de EU. De werkloosheid onder jongeren tot 25 jaar nam in september wel toe tot 14,6 procent in zowel de eurozone als de EU. Ook zijn er nog altijd meer vrouwen (7,1 procent) werkloos dan mannen (6,2 procent) in het eurogebied. In Spanje en Griekenland is de werkloosheid het hoogst. Nederland behoort tot de landen met de laagste werkloosheid.

A N P, 3 N O V E M B E R 2 0 2 2

Nieuw distributiecentrum in Heerlen goed voor ruim 1.500 banen JD Sports en GXO Logistics gaan een nieuw distributiecentrum bouwen op industrieterrein De Beitel in Heerlen. Het nieuwe Europese distributiecentrum voor beide bedrijven is goed voor ruim 1.500 banen vanaf begin 2024, zo maakte de gemeente Heerlen onlangs bekend.

GXO Logistics is één van de grootste logistieke bedrijven ter wereld. Het bedrijf gaat de logistieke afhandeling voor heel Europa verzorgen voor het Britse sportartikelenbedrijf JD Sports. Het distributiecentrum wordt tevens één van de grootste werkgevers in de regio.

Ideale regio "JD Sports is ervan overtuigd dat Heerlen en Parkstad de ideale regio is om de Europese markt te bedienen", aldus de gemeente Heerlen in een persbericht. "Onder meer vanwege de centrale ligging in Europa, de goede bereikbaarheid, de aanwezigheid van potentiële werknemers en een nauwe samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en onderwijs."

Groeiende vraag naar personeel Parkstad (de voormalige oostelijke mijnstreek) is de regio waarvan Heerlen deel uitmaakt. Deze regio zit volgens Heerlen economisch in de lift. Er is een groeiende vraag naar personeel door veel nieuwe vestigingen en uitbreidingen op de bedrijventerreinen in Parkstad. Belangrijke motor daarbij is de medisch-logistieke sector, maar ook het midden- en kleinbedrijf is een goede kartrekker.

ANP MEDIANET, 2 NOVEMBER 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

111

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL IAO: werkgelegenheid jongeren nog niet op niveau van voor corona De wereldwijde werkgelegenheid voor jongeren zit nog niet op het niveau van voor corona. Dat blijkt uit een rapport van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), die is verbonden aan de Verenigde Naties. Zo blijken jongeren meer dan andere leeftijdsgroepen de dupe van de coronapandemie.

Volgens het rapport zullen wereldwijd ongeveer 73 miljoen jongeren tussen 15 en 24 jaar werkloos zijn dit jaar, wat neerkomt op een werkloosheidspercentage van bijna vijftien procent. Dat is een verbetering ten opzichte van vorig jaar, maar in vergelijking met de periode voor corona zijn nog altijd zes miljoen meer jongeren werkloos.

Vrouwen vaker werkloos Vooral vrouwen hebben minder vaak een baan dan mannen. Volgens de IAO hebben mannen zelfs anderhalf keer meer kans op een baan dan vrouwen. Zo zal naar verwachting 27,4 procent van de jonge vrouwen een baan hebben in 2022, van de mannen 40,3 procent.

Om meer banen te creëren roept de IAO op tot investeringen en betere arbeidsomstandigheden voor jonge werknemers. Op termijn kunnen daardoor volgens de IAO 139 miljoen banen worden gecreëerd, waarvan 32 miljoen voor jongeren.

A N P, 1 1 A U G U S T U S 2 0 2 2

Indeed: werkzoekenden kijken weer vaker naar banen over de grens Werkzoekenden kijken weer vaker naar banen over de grens. Dat heeft vacaturewebsite Indeed onlangs geconstateerd. Volgens de organisatie werden banen in het buitenland tijdens de coronapandemie een stuk minder gewild, maar neemt het aantal zoekopdrachten hiernaar inmiddels weer toe.

In de coronaperiode werd er bij Indeed vanuit Nederland ruim een tiende minder gezocht naar werk elders. Sinds begin dit jaar trekt dit weer aan met een stijging van ruim vier procent. Vooral de Verenigde Staten zijn gewild, met bijna een kwart van de zoekopdrachten naar werk buiten Nederland. Verder wordt relatief veel gekeken naar banen in onze buurlanden. Om hoeveel mensen het precies gaat, zegt Indeed niet.

Thuiswerken Volgens Arjan Vissers, dataspecialist bij de organisatie, heeft de opleving van het zoeken naar een baan buiten de eigen landsgrenzen waarschijnlijk meerdere redenen. Hij wijst erop dat de geopolitieke situatie is veranderd en dat er nu anders wordt gedacht over

112

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL thuiswerken. "De pandemie heeft misschien bij meer mensen de ogen geopend dat werk ook elders uitgevoerd kan worden", oppert hij.

Softwarebranche De vacaturewebsite merkt ook op dat het niveau zoekopdrachten van buitenlandse werknemers naar banen in Nederland gedurende de pandemie juist gelijk is gebleven. Dit heeft er waarschijnlijk mee te maken dat sectoren waar veel gebruik gemaakt wordt van krachten van over de grens de afgelopen jaren bleven doorgroeien. Dit speelt bijvoorbeeld in de softwarebranche.

Wat ook meespeelt is dat sommige sectoren in Nederland momenteel kampen met personeelstekorten. Uit navraag bij werkgevers door Indeed komt naar voren dat gebrek aan arbeidskrachten de meest voorkomende reden is voor werven in het buitenland.

MEDIANET, 22 JUNI 2022

Werkloosheid OESO-landen verder omlaag De werkloosheid in de landen die zijn aangesloten bij de OESO is verder gedaald nadat die eerder dit jaar al onder het niveau van voor de coronacrisis was gezakt. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling stelt in een maandrapport dat de werkloosheid in april is gedaald naar vijf procent. Daarmee viel het percentage voor de twaalfde maand op rij lager uit. Vooral vrouwen vonden vaker werk.

In februari zakte de werkloosheid al onder het pre-crisisniveau van 5,3 procent.

Momenteel zitten 34 miljoen mensen in de OESO-landen zonder werk. Dat zijn er een half miljoen minder dan voor de crisis. De OESO bestaat uit 38 landen waaronder veel Europese landen en landen als de Verenigde Staten, Mexico, Canada, Chili, Zuid-Korea en Australië.

Eurozone In de eurozone bleef de werkloosheid stabiel op 6,8 procent. Het was al de derde maand op rij dat de werkloosheid in de regio nagenoeg gelijk bleef. De OESO benadrukt dat het werkloosheidscijfer niet helemaal een exacte weergave is van het aantal mensen dat werk zoekt. Dit omdat sommige mensen niet actief op zoek zijn naar een baan of daar niet beschikbaar voor zijn.

A N P, 9 J U N I 2 0 2 2

113

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid eurozone blijft op laagste niveau ooit De werkloosheid in de eurozone is in april stabiel gebleven op 6,8 procent ten opzichte van maart 2022. Dat heeft het Europese statistiekbureau Eurostat onlangs gemeld. Daarmee blijft de werkloosheid op het laagste niveau ooit gemeten in het landenblok, geholpen door de grote krapte op de Europese arbeidsmarkt.

Door het economisch herstel uit de coronacrisis is de vraag naar personeel erg groot en veel sectoren kampen zelfs met tekorten aan werknemers. Voor de gehele Europese Unie werd door Eurostat een werkloosheid van 6,2 procent gemeten, wat eveneens gelijk is aan een maand eerder.

Griekenland en Spanje Binnen de eurolanden zijn er nog wel altijd meer dan elf miljoen werklozen, met de hoogste werkloosheid in Griekenland en Spanje. Nederland behoort tot de landen met de laagste werkloosheid. Verder zijn er in de eurozone 2,1 miljoen jongeren tot 25 jaar werkloos.

Dat komt neer op bijna veertien procent.

A N P, 1 J U N I 2 0 2 2

IAO: wereldwijde arbeidsmarkt verslechtert en is niet oververhit Het aantal gewerkte uren neemt wereldwijd weer af. Tijdens het herstel van de coronacrisis steeg de hoeveelheid arbeid nog in het laatste kwartaal van vorig jaar, maar de eerste drie maanden van dit jaar daalde het aantal gewerkte uren weer door spanningen in de wereld. Terwijl in meer ontwikkelde economieën de krapte op de arbeidsmarkt snel verergert, zijn er volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) nog geen aanwijzingen van oververhitting.

Daarvoor zijn er elders in de wereld te veel werklozen. Het verschil tussen de arbeidsmarkten van rijkere landen en die van armere is dan ook groot en de afgelopen maanden gegroeid. De huidige problemen in de wereld, zoals oplopende inflatie en verstoringen in de toeleveringsketen, lijken de minder ontwikkelde landen harder te raken. Volgens de IAO hebben sommige ontwikkelingslanden te maken met hoge schulden en hebben ondernemingen last van economische en financiële onzekerheden.

Kloof mannen en vrouwen Ook is sinds het begin van de coronapandemie de kloof tussen mannen en vrouwen wat gewerkte uren betreft groter geworden. Dat gebeurde het sterkst in lage- en middeninkomenslanden.

114

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Eerder becijferde het instituut dat in Oekraïne sinds het begin van de oorlog bijna vijf miljoen banen verloren zijn gegaan. Als het conflict nog langer voortduurt, kunnen ook de arbeidsmarkten in omringende landen als Hongarije en Polen worden ontwricht.

A N P, 2 3 M E I 2 0 2 2

Werkloosheid eurozone verder gedaald De krapte op de arbeidsmarkt is nog altijd goed te merken in de Europese werkloosheidscijfers. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat zakte de werkloosheid in de eurozone in maart naar 6,8 procent. Dit is het laagste niveau ooit gemeten in het landenblok. Voor de hele Europese Unie (EU) gaat het om 6,2 procent van de beroepsbevolking.

Door het economisch herstel uit de coronacrisis is de vraag naar personeel sterk aangetrokken. In sommige sectoren zijn zelfs tekorten aan geschikte arbeidskrachten. In februari zat nog 6,9 procent van de beroepsbevolking in de eurozone zonder werk. In de EU ging het om 6,3 procent.

Elf miljoen werklozen Bij elkaar opgeteld hebben de eurolanden nog wel meer dan elf miljoen werklozen.

Griekenland en Spanje kampen binnen het landenblok nog altijd met de hoogste werkloosheid. Duitsland telt volgens de statistieken van Eurostat relatief gezien de minste werklozen. Het land zelf kwam eerder op eerder al met cijfers over april, waaruit naar voren kwam dat de afname steeds trager verloopt.

In Nederland ging het volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) om 3,3 procent van de beroepsbevolking.

Jongeren Verder meldt Eurostat dat bijna 2,6 miljoen jongeren tot 25 jaar in de Europese Unie zonder werk zitten. Daarvan wonen er bijna 2,1 miljoen in de eurozone. Daarmee staat bijna veertien procent van de jongeren in de eurozone en de EU aan de kant.

A N P, 3 M E I 2 0 2 2

115

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Brussel mikt op talenten van buiten EU voor personeelstekorten De Europese Unie heeft op termijn getalenteerde arbeidskrachten nodig uit landen buiten de EU om tekorten in sectoren als de zorg op te vangen. De Europese Commissie stelt daarom een pakket maatregelen voor om het legaal wonen en werken voor buitenlanders in de EU te vereenvoudigen. Ook wil ze de rechten van nieuwe, legale migranten en hun familieleden verbeteren en een "EU-talentenpool" opzetten.

Zo stelt de commissie een gecombineerde aanvraagprocedure voor baan en verblijfsrecht voor. Dat zou het ook voor werkgevers gemakkelijker maken om personeel van buiten de EU aan te trekken. Ook moeten werknemers langer in de EU kunnen blijven en bijvoorbeeld eenvoudiger na het beëindigen van een contract in de ene lidstaat kunnen gaan werken en wonen in een andere.

Energietransitie Volgens vicevoorzitter Margaritis Schinas, die erkent dat werkgelegenheidsbeleid door de lidstaten zelf wordt bepaald, is een gezamenlijke aanpak van arbeidsmigratie nodig om op de middellange en lange termijn aan de vakmensen te komen waar de EU behoefte aan zal hebben, bijvoorbeeld voor de afgesproken energie- en digitale transitie. "Met dit pakket erkennen we de positieve impact van legale migratie op veel fronten", zegt Schinas. "Het geeft mensen die willen migreren de kans hun omstandigheden te verbeteren terwijl de gastlanden meer vakmensen krijgen. Een stimulans voor de economie."

Vraag- en aanbodplatform Volgens het dagelijks bestuur van de Europese Unie moet de voorgestelde EU-talentenpool een vraag en aanbodplatform worden. De commissie stelt voor om dit initiatief al deze zomer uit te proberen voor geschoolde vluchtelingen uit Oekraïne die werk zoeken.

A N P, 2 7 A P R I L 2 0 2 2

Werkloosheid zakt in OESO-landen onder niveau van voor crisis De werkloosheid in de landen die zijn aangesloten bij de OESO is voor het eerst sinds het begin van de coronacrisis onder het niveau van voor de crisis gezakt. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling stelt in een maandrapport dat de werkloosheid in februari 2022 is gedaald naar 5,2 procent. Daarmee is de werkloosheid ook op zijn laagste punt sinds het begin van de metingen in 2001.

116

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In januari werd het pre-crisisniveau al geëvenaard met een daling van de werkloosheid tot 5,3 procent. Momenteel zitten 34,9 miljoen mensen in de OESO-landen zonder werk. Dat zijn er 700.000 minder dan voor de crisis. De OESO bestaat uit 38 landen waaronder veel Europese landen en landen als de Verenigde Staten, Mexico, Canada, Chili, Zuid-Korea en Australië.

Eurozone In de eurozone nam de werkloosheid af van 6,9 procent in januari tot 6,8 procent in februari. Daarbij nam de werkloosheid het snelst af in Finland, Griekenland, Nederland en Spanje. Alleen in Estland nam in de eurozone de werkloosheid toe. Verder ging het om duidelijke dalingen in Canada, Zuid-Korea, Zweden en Turkije.

De OESO benadrukt dat het werkloosheidscijfer niet helemaal een exacte weergave geeft van het aantal mensen dat werk zoekt. Dit omdat sommige mensen niet actief op zoek zijn naar een baan of daar niet beschikbaar voor zijn.

A N P, 1 2 A P R I L 2 0 2 2

Ruim de helft van werkend Nederland verwelkomt Oekraïners graag als nieuwe collega's Dat heeft de vakbond CNV onlangs gemeld op basis van onderzoek onder tweeduizend leden. Oekraïners die vanwege de oorlog zijn gevlucht mogen aan het werk zonder tewerkstellingsvergunning. Vanaf 1 april geldt wel een meldplicht voor hun werkgever en de Oekraïners moeten in loondienst.

Volgens het CNV maakt bijna twee derde van de werknemers Oekraïense collega's graag wegwijs. Iets meer dan een op de tien is daartoe niet bereid. "Dit draagvlak is belangrijk nu we aan de vooravond staan van een grote vluchtelingenstroom", zegt CNV-voorzitter Piet Fortuin in een toelichting.

Integratie op werkvloer De vakbond roept het kabinet op met een plan te komen om Oekraïense vluchtelingen goed te laten integreren op de werkvloer.

"We hebben te maken met getraumatiseerde vluchtelingen, en ook cultuur- en taalbarrières", aldus Fortuin. "Daar hoort specifieke begeleiding bij."

Er zijn onder de leden van CNV ook zorgen dat de komst van Oekraïners tot knelpunten leidt. Ruim de helft van de respondenten vreest voor nog grotere personeelstekorten in het onderwijs, de zorg en in de kinderopvang. Onder onderwijspersoneel is dat aandeel met 66 procent een stuk groter. "Het kabinet zal echt aan de slag moeten met een plan om deze problemen het hoofd te bieden", stelt de CNV-voorzitter.

A N P, 1 A P R I L 2 0 2 2

117

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkloosheid eurozone daalt naar laagste niveau ooit De werkloosheid in de eurozone is in februari 2022 gedaald tot het laagste niveau ooit gemeten in het landenblok. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat zaten er in de tweede maand van het jaar nóg minder mensen werkloos thuis dan in januari, toen de werkloosheid voor het eerst ooit onder de zeven procent dook.

Door het economisch herstel uit de coronacrisis is de vraag naar personeel sterk aangetrokken. In sommige sectoren zijn zelfs tekorten aan geschikte arbeidskrachten. Daardoor kon de werkloosheid in februari terugvallen tot 6,8 procent van de beroepsbevolking.

Spanje en Griekenland Bij elkaar opgeteld telden de eurolanden daarmee nog wel meer dan elf miljoen werklozen. De hoogste werkloosheidscijfers werden opgetekend in Spanje en Griekenland, terwijl Duitsland relatief weinig werklozen telde. In Nederland ging om 3,4 procent van de beroepsbevolking.

Herstel zwakt af Volgens economen van ING zal het herstel van de Europese arbeidsmarkt komende tijd waarschijnlijk afzwakken. De oorlog in Oekraïne zorgt namelijk voor veel nieuwe onzekerheid, en dat drukt op de economie. In recent onderzoek hebben bedrijven uit de industrie volgens ING ook al aangegeven dat ze komende periode waarschijnlijk wat voorzichtiger te werk zullen gaan bij hun wervingsbeleid.

A N P, 3 1 M A A R T 2 0 2 2

Werkloosheid in eurozone duikt voor het eerst onder de zeven procent De werkloosheid in de eurozone is in januari 2022 voor het eerst ooit onder de zeven procent gedoken. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat zaten er in de eerste maand van dit jaar nog minder mensen werkloos thuis dan in december 2021, en toen was al sprake van de laagste werkloosheid sinds de start van de metingen in 1998.

Nog maar 6,8 procent van de beroepsbevolking zat zonder werk maar was wel op zoek naar een baan, tegen zeven procent in december. Bij elkaar opgeteld tellen de eurolanden daarmee nog wel meer dan elf miljoen werklozen.

De hoogste werkloosheidscijfers werden opgetekend in Spanje, Griekenland en Italië, terwijl Duitsland relatief weinig werklozen telde. In Nederland ging het zoals eerder al door

118

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gemeld om 3,6 procent van de beroepsbevolking.

Economie op stoom Volgens economen van ING is de verdere afname te danken aan het feit dat de economie van het eurogebied op stoom bleef en niet heel hard werd geraakt door de omikrongolf van het coronavirus. Daardoor bleef de roep om personeel bij bedrijven groot. In veel sectoren is de laatste tijd ook sprake van een tekort aan geschikte arbeidskrachten.

Maar de vraag is wel wat de oorlog in Oekraïne betekent voor de vooruitzichten in de komende maanden. De kenners bij ING vinden het nog te vroeg voor een voorspelling.

Eurocommissaris Paolo Gentiloni, die gaat over de economie, durft al wel te zeggen dat het conflict tezamen met de bijkomende onrust en sancties richting Rusland waarschijnlijk een negatief effect zal hebben op de Europese groei.

A N P, 3 M A A R T 2 0 2 2

Werkgelegenheid eurozone spint garen bij coronacrisis De arbeidsmarkt van de eurozone is in het vierde kwartaal van vorig jaar verder hersteld. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat groeide het aantal banen verder door. De werkgelgenheid in de eurozone is nu inmiddels groter dan voor de coronacrisis, blijkt uit berekeningen van persbureau Bloomberg.

Het herstel van de arbeidsmarkt zette door, hoewel oplopende besmettingscijfers en nieuwe lockdownmaatregelen drukten op de economische groei. Zowel in het eurogebied als in de Europese Unie als geheel waren aan het eind van 2021 een half procent meer banen beschikbaar dan 3 maanden eerder. Vergeleken met dezelfde periode in 2020 ging het om een plus van 2,1 procent. Op jaarbasis betreft het voor beide de intussen derde toename op rij.

Groei hoogstens iets afgeremd De omikrongolf en de restricties voor onder meer de horeca en de retail hebben de economische groei wel afgeremd, maar ze leidden niet tot een krimp van de economie. Zoals eerder gemeld steeg het bruto binnenlands product (bbp) in de eurozone met 0,3 procent ten opzichte van de voorgaande drie maanden, bevestigt Eurostat in een nieuwe raming.

In de EU als geheel ging het om een plus van 0,4 procent.

Bezien per land kromp alleen de economie in Duitsland, Oostenrijk, Letland en Roemenië in het vierde kwartaal van 2021. In andere lidstaten, waaronder ook Nederland, groeide de economie juist harder.

A N P, 1 5 F E B R U A R I 2 0 2 2

119

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL

120

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidsvoorwaarden Cao’s (overleg en akkoorden) Hoger loon geboden aan 200.000 werknemers non-fooddetailhandel De bijna 200.000 werknemers in de non-fooddetailhandel, waar onder meer kledingwinkels, bouwmarkten en elektronicazaken toe behoren, wordt door werkgevers een hoger loon geboden om zo de hoge inflatie te compenseren. In een eindbod in de cao-onderhandelingen met de vakbonden wordt een loonsverhoging voor werknemers in het loongebouw voorgesteld van 7,46 procent per 1 januari. Daarnaast ontvangen zij per 1 juli een loonsverhoging op basis van de stijging van het wettelijk minimumloon.

De vakbonden CNV, De Unie, AVV en RMU krijgen tot uiterlijk 5 januari de tijd om te reageren op het bod. Op 31 december loopt de huidige cao of. Die ging op 1 juli van dit jaar in en kende al een loonstijging van 4,3 procent.

"Deze uitkomst is heel mooi, want de verhoging komt terecht bij mensen die het echt goed kunnen gebruiken", zegt onderhandelaar Jacqueline Twerda van CNV. "Helaas zit er één grote ‘maar’ aan vast. De verhoging geldt niet voor de mensen die niet in het loongebouw vallen. Zij krijgen helemaal geen structurele loonsverhoging, slechts eenmalig 2,5 procent. Dat zorgt voor een bittere bijsmaak", aldus Twerda.

Kostenstijgingen In een verklaring zegt winkelbranchevereniging INretail dat onderhandelaars in de gesprekken beseffen dat werkgevers kampen met economisch uitdagende tijden, maar ook oog hebben voor de kostenstijgingen waarmee medewerkers worden geconfronteerd.

"Belangrijk voor werkgevers is ook dat ze kunnen blijven concurreren met andere sectoren vanwege de arbeidsmarktkrapte en dat het loongebouw wordt behouden. Dat lukt op deze manier", aldus INretail.

Het CNV legt het bod nu voor aan de leden. Als zij in meerderheid akkoord gaan dan zet de vakbond zijn handtekening. De vakbond verwacht op 4 januari met de uitkomst van de ledenraadpleging te komen.

A N P, 1 6 D E C E M B E R 2 0 2 2

121

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Akkoord over nieuwe cao KPN, lonen stijgen minimaal zes procent KPN-medewerkers gaan er volgend jaar allemaal minimaal zes procent op vooruit. De vakbond CNV meldt dat het samen met andere vakbonden en het telecomconcern een akkoord heeft bereikt over een nieuwe cao voor volgend jaar. Het minimumloon gaat in stappen omhoog tot veertien euro begin 2024.

De lagere inkomens gaan er volgens het CNV het meest op vooruit. In december is er al een eenmalige uitkering van vierhonderd euro netto voor alle medewerkers. In februari krijgen werknemers uit lagere schalen een loonsverhoging van bijna vijf procent, hoge inkomens krijgen er 2,5 procent bij. In juli volgt nog eens een generieke salarisverhoging van 2,5 procent.

De nieuwe cao, waar vakbondsleden over kunnen stemmen, geldt vanaf januari voor een jaar. Hierin is ook opgenomen dat KPN het doel heeft om uitzendmedewerkers na twaalf maanden vast in dienst te nemen.

A N P, 1 4 D E C E M B E R 2 0 2 2

Uber verliest weer, taxi-cao blijft van kracht voor bedrijf Taxibedrijf Uber is geen onrecht aangedaan toen de cao zorgvervoer en taxi door de minister algemeen verbindend werd verklaard. Het Gerechtshof in Den Haag heeft dat besloten in een hoger beroep dat de Amerikaanse onderneming had aangespannen. In juli wees de rechtbank in Den Haag in een kort geding ook al de bezwaren van Uber van de hand.

Uber is in een langdurige juridische strijd verwikkeld over de vraag of chauffeurs die voor het bedrijf rijden als werknemers moeten worden gezien. In september vorig jaar bepaalde de rechtbank in Amsterdam in een door de vakbond FNV aangespannen zaak dat dit wel zo is en dat Uber zich daarom ook aan de cao moet houden. Maar Uber ging in hoger beroep en hoeft de uitspraak nog niet te volgen totdat die verdere rechtsgang is afgehandeld.

Nieuwe cao Ondertussen werd echter een nieuwe cao taxivervoer afgesproken en door de minister algemeen verbindend verklaard, wat inhoudt dat die voor alle bedrijven in de sector geldt.

Uber wil niet dat de nieuwe cao mogelijk ook voor het bedrijf gaat gelden en stelde dat het algemeen verbindend verklaren helemaal niet mocht.

Een cao algemeen verbindend verklaren mag namelijk alleen als een minimumpercentage van de werknemers in de sector werkzaam is bij bedrijven die betrokken waren bij de totstandkoming van de cao. Uber stelt dat dit niet zo is omdat zij niet betrokken was en vanwege het eerdere vonnis van de rechtbank had ook Uber mee moeten praten.

122

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Geen spoedeisend belang Het Gerechtshof ging inhoudelijk niet op die argumenten in, maar meende dat er geen spoedeisend belang is. Uber hoeft zich immers niet aan de cao te houden tot het hoger beroep in Amsterdam is afgerond. Daarnaast menen de rechters dat terughoudendheid vereist is in dit soort gevallen. Een algemeenverbindendverklaring kan alleen via een kort geding buiten werking worden gesteld als die "onmiskenbaar onrechtmatig" is. Dat was volgens de rechters in deze zaak niet het geval.

A N P, 1 3 D E C E M B E R 2 0 2 2

Vakbonden akkoord met nieuwe cao pakketbezorger DHL De vakbonden CNV en FNV hebben onlangs een akkoord over een nieuwe cao bereikt met DHL Parcel, een onderdeel voor pakketbezorging van Deutsche Post DHL. Personeel als vrachtwagenchauffeurs, loodsmedewerkers en administratief medewerkers gaan er volgend jaar gemiddeld 9 procent op vooruit. Zij krijgen ook onder meer een hogere reiskostenvergoeding en een eenmalige uitkering van 500 euro bruto.

Het minimumloon gaat naar 12,50 euro.

De FNV is enthousiast over het akkoord en legt dit positief voor aan zijn leden, die er net als de leden van de CNV tot eind deze maand over kunnen stemmen. De cao voor 2.500 medewerkers van DHL gaat in januari in en geldt voor een jaar. De rest van de 11.000 werknemers in Nederland valt onder de cao DHL Parcel e-Commerce.

PostNL De FNV heeft nog altijd geen overeenkomst over een nieuwe cao bereikt met PostNL, een concurrent van DHL. De vakbond vindt het loonbod te laag en wil dat iedereen binnen PostNL minstens veertien euro per uur gaat verdienen. Behalve de FNV zijn nu ook de vakbonden BVPP en CNV bezig met acties.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Loonafspraken in cao's op nieuw record De loonsverhogingen die werkgevers en vakbonden in cao's vastlegden zijn niet eerder zo hoog geweest als afgelopen maand. Volgens cijfers van werkgeversvereniging AWVN was de loonstijging in cao's gemiddeld 6,4 procent.

123

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens de AWVN is de trend van almaar hogere lonen al een jaar zichtbaar. In november was ook de aanstaande verhoging van het minimumloon al te merken in de loonafspraken.

Inflatie Het overeengekomen extra loon stond nog niet in verhouding tot de inflatie. Die lag volgens de berekeningen van het Centraal Bureau voor de Statistiek in november op krap tien procent. Volgens de AWVN werden er in november zeventien cao-akkoorden afgesloten.

Met de cijfers over november komt het jaargemiddelde voor 2022 nu uit op 3,6 procent.

Koopkrachtverlies Dat de loonafspraken nu zo hoog zijn, heeft volgens AWVN meerdere oorzaken. Zo voelen werkgevers een soort maatschappelijke druk om het koopkrachtverlies van werknemers te beperken. Daarnaast is sprake van krapte op de arbeidsmarkt, waardoor de lonen stijgen.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

Meer loon voor medewerkers cementfabrieken ENCI De circa 350 medewerkers van de cementfabrieken van ENCI krijgen een loonsverhoging van zeven procent plus een eenmalige bonus van 250 euro per 1 januari. Volgens vakbond FNV ging een nipte meerderheid van de leden uiteindelijk akkoord met het eindbod van de werkgever Heidelberg Materials.

Bij een ander onderdeel van de groep, de Mebin betonmortelcentrales, werd het eindbod van de werkgever weggestemd en werd gestaakt op locaties in Noord-Holland. De cao bij Mebin geldt ook voor zo'n 350 medewerkers.

Stakingsdreiging Eerder dreigde FNV ook met acties bij ENCI. Het platleggen van de cementfabrieken zou ook grote impact hebben op de bouwsector in Nederland, aldus de vakbond. Maar door het akkoord is die acute dreiging nu weg. Naast een loonsverhoging en de eenmalige bonus kunnen werknemers ook rekenen op een verbeterde reiskostenvergoeding. Ook wordt een generatiepact uitgewerkt waardoor oudere werknemers onder gunstigere voorwaarden hun werkzaamheden kunnen afbouwen. Verder werd het minimumloon verhoogd naar veertien euro per uur.

Forse loonsverhoging geëist Bij Mebin eisen de stakers een loonsverhoging van meer dan veertien procent, met eveneens een minimum uurloon van veertien euro per uur. Bovendien moet de reiskostenver-

124

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL goeding omhoog en vinden de vakbonden het "onverteerbaar dat Mebin een slechtere en goedkopere pensioenregeling wil doorvoeren".

A N P, 6 D E C E M B E R 2 0 2 2

Medewerkers HEMA-winkels krijgen tien procent meer loon De winkelmedewerkers van HEMA krijgen komend jaar ruim een tiende meer loon.

Dat was al afgesproken in de cao. Mogelijk komt er nog een extra aanvulling omdat de winkelketen overstapt van de huidige twee eigen cao's naar de cao retail nonfood.

Zo'n 8.500 werknemers van de HEMA winkels en distributiecentra gaan er door de stap 10,15 procent op vooruit. De circa vijfhonderd medewerkers van het hoofdkantoor krijgen er 2,1 procent bij.

De overstap naar de cao retail non-food zorgt er ook voor dat de verschillen in beloning tussen personeel van eigen winkels en franchisewinkels verdwijnen. Die laatste winkels vielen al onder die sector-cao. Omdat nog wordt onderhandeld over een nieuwe cao retail non-food (RNF) kan het verschil weer groeien. HEMA laat weten dat er in dat geval extra aanvullingen komen en een overgangsregeling voor de huidige werknemers.

Wettelijke verplichting Vakbond CNV vindt dat HEMA met zijn aankondiging "vooral mooie sier" maakt terwijl het eigenlijk helemaal niet de winkelketen zelf zou zijn die verantwoordelijk is voor de loonsverhoging van dik tien procent. "In de HEMA-cao staat dat het bedrijf de verhogingen van het wettelijk minimumloon, jaarlijks op 1 januari en 1 juli, volgt. En voor 1 januari aanstaande is deze vastgesteld op 10,15 procent, dus ze kunnen niet anders", legt CNVbestuurder Martijn den Heijer uit.

Vrijstelling Volgens de vakbondsman ligt "gedwongen" overstap naar de RNF-cao, zoals HEMA dit volgens hem heeft gecommuniceerd, ook iets genuanceerder. Bedrijven in de branche mogen wel een eigen cao afspreken, zolang die maar beter is dan de RNF-cao, zegt hij. Hij twijfelt daarom aan de intenties van de HEMA-directie. "Met een nieuwe cao op hetzelfde niveau als de vorige, krijgen ze waarschijnlijk gewoon weer een vrijstelling."

A N P, 2 5 N O V E M B E R 2 0 2 2

125

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Personeel NXP krijgt zeven procent meer loon en eenmalige bonus Personeel van chipproducent NXP in Nederland, de voormalig chipdivisie van Philips, krijgt per 1 januari structureel zeven procent meer loon. Daarbij geldt een minimum van 2.800 euro, waarmee vooral de mensen in de lagere loonschalen zijn geholpen.

Dat staat in het principeakkoord over een nieuwe cao tussen NXP en de vakbonden FNV, CNV, De Unie en VHP2.

De nieuwe cao gaat op 1 november in en heeft een looptijd van een jaar. Als onderdeel van het akkoord krijgen werknemers in december nog een eenmalige uitkering van anderhalf procent. Hier geldt een bodem van duizend euro, aldus de vakbonden. Verder is de bonusregeling verhoogd. Deze gaat twee procent omhoog. Maar dat geldt niet voor de hoogste inkomens. Ook zijn er nieuwe afspraken gemaakt met betrekking tot de regelingen voor oudere werknemers en het geboorte- en partnerverlof. Het bedrijf telt in Nederland 2.250 medewerkers. Wereldwijd zijn dat er 28.000.

A N P, 2 1 N O V E M B E R 2 0 2 2

Personeel drinkwaterbedrijven krijgt tot elf procent meer loon Het personeel van drinkwaterbedrijven krijgt volgend jaar tussen de 6,25 en 11,4 procent meer loon. Dat hebben de vakbonden CNV en FNV met de negentien Nederlandse drinkwaterbedrijven afgesproken. Daarnaast krijgen alle werknemers die op 1 december bij de bedrijven in dienst zijn duizend euro bruto en stijgt het minimumloon naar veertien euro per uur.

FNV-bestuurder Marcelle Buitendam denkt met het akkoord alle werknemers tevreden te kunnen stellen. "Jongeren en beginnende werknemers gaan er het meest op vooruit, maar ook kwetsbare medewerkers met participatiebanen en uitzendkrachten krijgen meer, net als wat hoger opgeleid personeel waar de werkgevers in deze tijd van tekorten aan technisch personeel ook heel zuinig op zijn."

De vakbonden kwamen verder met de werkgevers overeen dat een speciale werkgroep volgend jaar gaat bekijken wat er qua loon nodig is om de koopkracht van het personeel te behouden. "Het is zaak om goed te onderzoeken of de salarissen anno 2023 nog wel marktconform zijn."

De cao-afspraken gelden voor één jaar. De leden van de vakbonden moeten nog wel instemmen met het behaalde akkoord. Er werken zo'n vijfduizend mensen bij de Nederlandse drinkwaterbedrijven.

A N P, 9 N O V E M B E R 2 0 2 2

126

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nieuwe cao voor sector textielverzorging Werknemers in de textielverzorging krijgen per 1 januari 2023 een loonsverhoging van bruto 1,25 euro per uur. De vakbond CNV meldt dat in samenspraak met werkgevers is besloten tot een extra loonstap en ook een eerdere loonstap voor mensen die zich bezighouden met het wassen, stomen en het verhuren van kleding en linnengoed.

Volgens eerdere cao-afspraken zouden de circa tienduizend werknemers in de sector in maart een loonsverhoging van 1,35 procent krijgen. Die loonstap wordt vervroegd doorgevoerd en komt per 1 januari bovenop de 1,25 euro per uur die werknemers dan ook krijgen. Volgens het CNV gaan mensen in de onderste schalen er op jaarbasis 2.750 euro op vooruit. Dat komt neer op een stijging van elf procent, zo berekende de vakbond.

Eindejaarsuitkering Ook is afgesproken dat een deel van de eindejaarsuitkering voortaan in de uurlonen wordt geschoven. Daarmee bouwen werknemers ook meer pensioen op. Werknemers die niet in het loongebouw zitten, krijgen per 1 januari 2023 ook 1,25 euro extra per uur.

A N P, 1 0 N O V E M B E R 2 0 2 2

Nieuwe cao lonkt eindelijk voor callcentermedewerkers Callcentermedewerkers mogen zich eindelijk gaan uitspreken over een nieuwe cao.

De vakbonden FNV en CNV Vakmensen gaan het eindbod met daarin een flinke loonsverhoging en de eerste pensioenregeling ooit voorleggen aan hun leden. De cao is al sinds begin dit jaar verlopen en de vakbonden hadden een voorlopig ultimatum gesteld waardoor acties dreigden.

Volgens CNV-onderhandelaar Roderik Mol bevat het eindbod "plussen en minnen". Een goed punt is bijvoorbeeld de pensioenregeling. Dit is volgens het CNV de eerste ooit in de branche met dertigduizend werknemers. "De regeling kan nog een stuk beter, maar er wordt nu in ieder geval een begin mee gemaakt", aldus Mol. Loonsverhoging pas in 2023 Zowel de FNV als het CNV baalt ervan dat werkgevers de loonsverhoging van minimaal zeven procent pas begin volgend jaar willen laten ingaan.

"Voor de werknemers is 2022 een verloren jaar geweest, terwijl er alle reden voor een loonsverhoging was. Het is ronduit teleurstellend en pijnlijk dat de werkgevers de caolonen in 2022 niet hebben willen verhogen", vindt Mol.

127

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Laagstbetaalden De laagstbetaalden in de sector kunnen er vanaf 1 januari zelfs zestien procent op vooruitgaan. "Dat klinkt als heel wat, maar uiteindelijk behoren de lonen in deze branche nog steeds tot de laagste van Nederland. We maken met deze loonsverhoging nu wel positieve stappen, de lonen komen wat verder boven het minimumloon te liggen", aldus Mol. Het nieuwe bruto-uurloon van de minst ervaren callcentermedewerkers wordt volgens het eindbod een kleine twaalf euro en voor het meer ervaren personeel is dat zo’n vijftig cent meer. De FNV had ingezet op een minimumloon van veertien euro.

A N P, 3 1 O K T O B E R 2 0 2 2

Vakbonden bereiken akkoord over cao cabinepersoneel KLM De vakbonden hebben een cao-overeenkomst bereikt met luchtvaartmaatschappij KLM voor het cabinepersoneel. Daarmee krijgen stewards en stewardessen onder meer een structurele loonsverhoging. Leden van de vakbonden moeten nog wel instemmen met de overeenkomst.

Voor de cao, die een jaar geldig is en geldt vanaf 1 maart van dit jaar, waren vijf onderhandelingsrondes nodig. Door de opgelopen inflatie eiste onder meer de FNV in september een beter loonbod van KLM. Daar heeft de luchtvaartmaatschappij nu gehoor aan gegeven. Zo krijgt het cabinepersoneel in oktober twee procent loonsverhoging met een minimum van tachtig euro. In zowel januari als maart komt daar nog eens een verhoging van twee procent bovenop. Ook in die laatste maand geldt een minimale stijging van tachtig euro.

Structurele verbeteringen De Vereniging Nederlands Cabinepersoneel (VNC) spreekt van "structurele verbeteringen" in de nieuwe overeenkomst. De KLM laat in een reactie weten blij te zijn dat de partijen eruit zijn gekomen. Het bedrijf wil nu "weer bouwen aan de toekomst van KLM" en de "moeilijke jaren" achter zich laten. "Dit is een stevige basis voor de komende periode, waarin we gezamenlijk nog veel uitdagingen gaan overwinnen", aldus de luchtvaartmaatschappij.

A N P, 3 1 O K T O B E R 2 0 2 2

Nieuwe cao voor personeel ABN AMRO, FNV stemt tegen en wil acties Medewerkers van ABN AMRO in Nederland krijgen in twee stappen 6,5 procent meer loon. Leden van drie vakbonden stemden in met dat loonbod van de bank, maar de achterban van FNV was tegen. Die vakbond noemde het voorstel van ABN AMRO een "schoffering van bankmedewerkers" en zint nog steeds op acties.

128

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De achterbannen van de vakbond CNV, De Unie en de kleinere vakbond Our NEXT Move stemden wel in met het loonbod. Naast de structurele loonsverhoging van vier procent per 1 oktober 2022 en 2,5 procent per 1 juli 2023 krijgen circa 18.000 bankmedewerkers ook eenmalig tweeduizend euro. Daarnaast wordt 5 mei een vaste feestdag bij de bank.

Gemengde gevoelens ABN AMRO zegt blij te zijn met de duidelijkheid voor de personeelsleden. Het CNV verklaart op de eigen website met gemengde gevoelens terug te kijken op het onderhandelingsproces.

"Vaak kregen we terug dat mensen zich niet of niet voldoende gewaardeerd voelen door de bank. Deze boodschap zullen wij doorgeven aan de bank en we zullen er voor blijven pleiten dat er voldoende oog is voor mensen", schrijft CNV-onderhandelaar Aletta Bulsink.

Acties FNV? De vakbond FNV houdt ondanks de handtekening van andere vakbonden onder het akkoord de optie open om acties te organiseren onder het personeel bij de bank. Dat is sinds 1989 niet meer voorgekomen. Over de vorm wil de FNV, die naar eigen zeggen over de meeste leden beschikt bij ABN AMRO, in gesprek met de achterban.

Hoge inflatie Het steekt de FNV dat de loonstijging van gemiddeld 3,25 procent per jaar lang niet genoeg is om de hoge inflatie te compenseren. Juist een bank in staatshanden als ABN AMRO zou het goede voorbeeld moeten geven, redeneert de vakbond. De FNV heeft de afgelopen tijd meer stakingen georganiseerd. Zo waren er al stakingen in het streekvervoer, terwijl CNV had ingestemd met het cao-voorstel van werkgevers in die sector.

A N P, 2 5 O K T O B E R 2 0 2 2

Akkoord cao onderhoudsbranche Als het aan de sociale partners ligt, gaan de lonen voor de medewerkers in de schilders- en onderhoudsbranche per 1 januari 2023 met 10,3 procent omhoog, gelijk aan de inflatie over de periode juli 2021 tot juli 2022. Dat is het principeakkoord tussen OnderhoudNL en de vakbonden LBV, FNV en CNV in het kader van de lopende cao.

Het akkoord wordt aan de leden van de vakbonden voorgelegd en betreft de circa zestienduizend medewerkers die werkzaam zijn bij de bedrijven in het totaal vastgoedonderhoud, renovatie, restauratie, isolatie, schilderen, beglazing en industriële metaalconservering.

129

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Energiecrisis De partijen wijzen op de enorme uitdaging waar de onderhoudsbranche in Nederland op dit moment voor staat: de energiecrisis, de geopolitieke onzekerheid, de verduurzamingsopgave en de tekorten op de arbeidsmarkt. Daarbij is een reguliere loonstijging als kostenstijging enerzijds eigenlijk ondenkbaar, maar anderzijds noodzakelijk voor behoud van de koopkracht van de betrokken medewerkers en niet te vergeten voor het aantrekken van nieuwe instroom.

Zwaarwerkregelingen Om de lopende loonkosten enigszins te verlichten spraken de partijen al eerder af om de premiepauze voor de vorig jaar ingevoerde ‘zwaarwerkregelingen’ te verlengen. En aangezien de loonsverhoging straks gaat gelden voor alle werkgevers in de bedrijfstak vanwege de algemeen verbindend verklaring, spraken de partijen ook af om intensiever in te zetten op de aanpak van de oneerlijke concurrentie.

ONDERHOUD.NL, 30 SEPTEMBER 2022

Grootmetaal bereikt cao-akkoord, negen procent loonsverhoging Werknemers in de grootmetaal krijgen vanaf december 2022 in stappen negen procent meer loon. Dat is één van de uitkomsten van de cao-onderhandelingen. De werkgevers en de vakbonden kwamen onlangs tot een akkoord. Onder de grootmetaal vallen onder meer vliegtuigonderdelenfabrikant Fokker, chipbedrijf ASML en vrachtwagenproducent Scania. De sector telt circa 150.000 medewerkers. De leden van de vakbond moeten nog wel instemmen met het akkoord.

Naast de loonsverhoging nemen werkgevers maandelijks zestig euro pensioenpremie extra voor hun rekening. Daarmee gaan werknemers met een modaal inkomen er nog eens twee procent op vooruit. Voor medewerkers met een lager loon ligt dat percentage hoger.

Bij de onderhandelingen over de vorige cao werd nog maandenlang gestaakt, onder meer bij Tata Steel Nederland en Scania. Ook eerdere cao’s kwamen moeizaam tot stand. ASML weet dat eerder aan het feit dat de sector bestaat uit verschillende bedrijven, van kleine scheepsbouwers tot leveranciers van keukens.

Inflatie Volgens bestuurder van FNV Metaal Albert Kuiper is het onderhandelingstraject dit jaar anders verlopen. Hij schrijft dat toe aan "deze tijd waarin veel mensen de eindjes nauwelijks aan elkaar kunnen knopen". Volgens hem moesten vakbonden en werkgevers daarom snel tot een akkoord komen. "Met dit akkoord wordt het dagelijks leven voor alle 150.000 werknemers beter betaalbaar", aldus Kuiper.

A N P, 2 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

130

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ministerie vindt dat cao supermarkten ook voor onlinesupers geldt Medewerkers van onlinesupermarkten vallen voortaan onder dezelfde cao als personeel van 'stenen' supermarkten. Dat heeft het ministerie van SZW onlangs bepaald.

De vakbond FNV is opgetogen over het nieuws, omdat dit zou betekenen dat bedrijven als Picnic en flitsbezorgers de cao ook moeten naleven.

Het ministerie van SZW kan cao's algemeen verbindend verklaren voor een hele sector.

Werkgevers in de supermarktbranche en vakbonden vroegen samen om zo'n algemeenverbindendverklaring voor de supermarkt-cao. Dat stuitte op verzet bij E-commerce Nederland, een nieuwe werkgeversvereniging die een eigen cao wil laten gelden voor onlinesupermarkten. Bepaalde activiteiten die onder de supermarkt-cao vallen, zoals boodschappen verkopen via een website, zijn namelijk ook het domein van de cao voor e-commerce.

“Virtuele inrichting” Het ministerie van SZW ziet niets in die klachten. De supermarkt-cao bestond al langer, dus het is juist de nieuwe cao voor onlinesupermarkten die de overlap veroorzaakt en in de cao voor supermarktmedewerkers staat al sinds 2001 dat die ook geldt voor "een virtuele inrichting" waar een keur aan levensmiddelen wordt aangeboden. Die cao is al vaker algemeen verbindend verklaard.

Toeslagen Volgens FNV-bestuurder Michiel Al betekent dit dat onlinesupermarkten zoals Picnic en flitsbezorgers Gorillas en Flink hun personeel dezelfde toeslagen als supermarkten moeten betalen. Dat gaat bijvoorbeeld om extra beloningen voor weekend- of avondwerk.

"Laten we wel wezen, boodschappen bezorgen aan huis bestaat al heel lang", zegt Al. "Waar het ons om gaat, is dat er geen concurrentie op arbeidsvoorwaarden meer mogelijk is."

A N P, 1 4 S E P T E M B E R 2 0 2 2

FNV wil één 'gelijkwaardig' cao voor alle medewerkers bij PostNL De vakbond FNV wil dat medewerkers van PostNL één gelijkwaardig cao krijgen en vaste banen. Volgens de FNV hebben de postbezorgers nu een eigen cao die minder goed is dan die van de rest van het personeel. Ook wil de vakbond dat uitzendkrachten na maximaal negen maanden een vast contract krijgen. Dat maakte de FNV onlangs bekend bij de start van de gesprekken over een nieuwe cao.

131

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De vakbond eist ook honderd euro bruto per maand extra, minimaal veertien euro per uur, afschaffen van jeugdlonen en een goede regeling voor oudere werknemers om eerder te stoppen met werken. Verder wil de FNV "de koopkracht van de medewerkers veiligstellen" door een automatische prijscompensatie in de cao op te nemen. Hierdoor worden de lonen automatisch aangepast aan de inflatie.

Flexwerkers Verder noemt FNV het "onbestaanbaar" dat het structurele werk bij PostNL nog steeds door veel flexwerkers wordt gedaan. "Negentig procent van de post- en pakketsorteerders heeft geen vast contract bij PostNL, terwijl het werk dat ze doen al jaren structureel is.

Flexwerkers willen ook graag vast in dienst bij PostNL", aldus de FNV-bestuurder Exalto.

Postbezorgers Eerder bood PostNL alle postbezorgers een vast contract aan. Het gaat om zowel werknemers die al in dienst zijn van het postbedrijf, als werknemers die nieuw in dienst komen.

Daarmee worden ruim duizend tijdelijke contracten omgezet in contracten voor onbepaalde tijd.

PostNL wil geen inhoudelijke reactie geven op de eisen van FNV. "De inzet voor de cao-onderhandelingen zullen we aan tafel met de vakbonden bespreken", reageert een woordvoerder.

Volgens hem is het doel om met de vakorganisaties nieuwe afspraken te maken "die waardering uitspreken voor de medewerkers en die bijdragen aan de financiële gezondheid van PostNL". Zo blijft het bedrijf volgens de zegsman "een aantrekkelijke werkgever, voor nu en voor de toekomst".

A N P, 2 4 A U G U S T U S 2 0 2 2

Tweede Kamer wil dat kabinet stagevergoeding in cao vastlegt Stagevergoedingen voor studenten moeten worden opgenomen in de cao. De Tweede Kamer vraagt het kabinet daarover afspraken te maken met studentenvakbonden, onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven.

Een motie daartoe van GroenLinks, PvdA, Partij voor de Dieren en DENK werd door de Tweede Kamer aangenomen. De stagevergoeding moet in ieder geval de onkosten dekken die studenten voor hun stage maken. De Tweede Kamer verzoekt het kabinet eerst te kijken naar een minimale stagevergoeding voor mbo-studenten.

“Normale werkomstandigheden” Onderzoek in opdracht van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) wees eerder uit dat vier op de tien hbo- en universitair studenten geen stagevergoeding ontvangen. Ook

132

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL heeft één op de vier studenten het gevoel te worden ingezet als normale werknemer. Toch krijgen zij daar geen eerlijke vergoeding voor.

A N P, 5 J U L I 2 0 2 2

Minimumloon rijksambtenaren gaat naar veertien euro per uur Het minimumloon van rijksambtenaren gaat naar veertien euro per uur. Verder gaan de lonen de komende twee jaar in drie stappen omhoog, komt er een structurele loonstap van 75 euro per maand en wordt er negenhonderd euro bruto uitgekeerd.

Dat staat in de afspraken die het Rijk heeft gemaakt met de vakbonden FNV, AC, CMHF en CNV, zo meldt de FNV. De salarissen van ambtenaren gaan per 1 juli met 2,5 procent omhoog. Ook wordt per deze datum het minimumloon vastgesteld op veertien euro per uur. Op 1 december krijgen ambtenaren eenmalig 450 euro. Per 1 april 2023 gaan de lonen nog eens met drie procent omhoog. Dan wordt nogmaals 450 euro uitgekeerd. Op 1 januari 2024 volgt een loonstap van anderhalf procent.

Flinke loonstijging Samen met de andere maatregelen kunnen de salarissen van de mensen in de laagste schaal met wel twintig procent toenemen. Dan gaat het bijvoorbeeld om schoonmakers in dienst van het Rijk. Bij de modale inkomens is de loonstijging zo'n negen procent. De hoogste inkomens moeten het doen met bijna acht procent meer.

Verhoging minimumloon FNV-onderhandelaar Ouwehand spreekt van stevige onderhandelingen. Hij is het meest trots op het verhogen van het minimumloon. Dat is volgens hem geen wettelijke vereiste, maar vooral een lobby van onder andere de FNV. Volgens CNV-bestuurder Bart Schnoor wordt met het akkoord echt iets aan de koopkracht van de lagere salarisschalen gedaan.

"Dan gaat het om mensen die een minimum tot modaal inkomen hebben, zoals gevangenisbewaarders, rechtbankmedewerkers en douanepersoneel. Met de gierende inflatie willen we medewerkers met dat soort functies, die cruciaal zijn om de maatschappij draaiende te houden, financieel stutten en hun banen aantrekkelijk houden", zegt hij.

Verlofregelingen en thuiswerkplek Verder zijn er ook afspraken gemaakt over verlofregelingen, roosters en het inrichten van de thuiswerkplek. Bij dat laatste mag het vijfjaarlijkse budget van 750 euro ook gebruikt worden voor verduurzaming van de woning, ongeacht of je thuiswerkt of niet. Ook is sociale veiligheid een belangrijk aspect van de cao. Op ieder departement komt een onafhan-

133

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kelijke integriteitscommissie. Ook de taken van de vertrouwenspersoon worden uitgebreid.

Minister van Binnenlandse Zaken Bruins Slot zegt in een reactie het fijn te vinder dat er een akkoord is bereikt. "In het bijzonder noem ik de ruime loonstijging voor de lagere- en middeninkomens. Dat was een gezamenlijk belang", zo zei ze. De looptijd van de cao die geldt voor 130.000 ambtenaren is van 1 april dit jaar tot en met 30 juni 2024.

A N P, 2 3 J U N I 2 0 2 2

Onderhandelaarsakkoord over nieuwe cao voor voortgezet onderwijs De vakbonden en de VO-raad hebben onlangs een onderhandelaarsakkoord gesloten over een nieuwe cao voor het voortgezet onderwijs. Het onderwijspersoneel gaat er daarin 4,75 procent op vooruit. Ook is overeenstemming bereikt over hoe de driehonderd miljoen euro besteed wordt, die beschikbaar is gesteld door het kabinet om de werkdruk te verlichten.

Volgens de VO-raad wordt de helft van dat geld uitgegeven aan "een collectieve aanpak waarin schoolleiders, leraren en ondersteunend personeel gezamenlijk in overleg treden over de op hun school te nemen maatregelen". Dan zou het bijvoorbeeld gaan om extra ondersteuning voor docenten of begeleiding voor leerlingen.

"De andere helft van de beschikbare middelen wordt besteed via een individuele component, waarbij elke medewerker recht heeft op extra tijd voor taakverlichting", zo meldt de raad.

Persoonlijk budget Concreet betekent het dat de omvang van het zogenoemd persoonlijke budget met veertig uren wordt verhoogd naar negentig uur. Hierdoor kan extra tijd ontstaan voor bijvoorbeeld deskundigheidsbevordering of het voorbereiden van lessen.

Vanuit de Algemene Onderwijsbond (AOb) was er de vrees dat de door de overheid toegezegde miljoenen "weggerommeld" zouden worden door de werkgevers, omdat de besteding ervan te veel overgelaten zou worden aan de onderwijsteams. Daardoor zou er weinig overblijven voor individuele werkdrukverlaging.

Eenmalige uitkering Naast de loonsverhoging krijgen medewerkers met een volledige aanstelling in de nieuwe cao eenmalig vijfhonderd euro. Ondersteunend personeel krijgt een jaarlijkse uitkering van 275 euro.

Onderwijsminister Dennis Wiersma is blij en noemt het "goed dat dit cao-akkoord er ligt".

Het akkoord "zorgt voor meer loon, minder werkdruk en meer tijd voor bijscholing voor leraren op middelbare scholen. Hiermee geven vakbonden en werkgevers uitvoering aan

134

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL verschillende afspraken uit het Onderwijsakkoord, dat we dit voorjaar sloten". Het geld dat het kabinet jaarlijks investeert in het voortgezet onderwijs komt "nu zo snel mogelijk op de middelbare scholen terecht", aldus de bewindsman.

A N P, 2 2 J U N I 2 0 2 2

Hoogste loonstijging ooit afgesproken in cao Bouw & Infra De vakbonden en de werkgevers hebben onlangs een onderhandelaarsakkoord bereikt voor de ruim 110.000 werknemers die vallen onder de cao Bouw & Infra. Als de vakbondsleden en de achterban van de werkgevers akkoord gaan, wordt de hoogste loonsverhoging ooit in deze cao uitbetaald namelijk vijf procent.

De nieuwe cao wordt afgesloten voor een periode van een jaar en loopt van 1 januari 2023 tot en met 31 december 2023. De wens en noodzaak om duidelijkheid en zekerheid te bieden voor werkgevers en werknemers in deze onrustige periode vol uitdagingen als de woningbouwopgave, de energietransitie en arbeidsmarktkrapte, leidde tot dit snelle akkoord.

Gezamenlijke verantwoordelijkheid “Juist nu willen cao-partijen afspraken maken die helpen waar dat kan. Er zijn werknemers die het echt lastig hebben en werkgevers zien dit. De cao-partijen hebben gekozen voor deze snelle en duidelijke oplossing. We laten daarmee zien dat we gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen in deze moeilijke periode en we bevestigen, in tijden van arbeidsmarktkrapte, dat de bouw & infra een aantrekkelijke sector is en blijft om in te werken”, aldus George Raessens, voorzitter van de werkgeversdelegatie.

Past bij hoge inflatie “Het is een loonsverhoging die nooit eerder is betaald aan de werknemers in de bouw & infra. Het past bij de hoge inflatie waardoor werknemers steeds meer moeite hebben om in hun levensonderhoud te voorzien. Wij zijn blij met dit snelle akkoord omdat het betekent dat de werknemers die loonsverhoging ook krijgen als zij die nodig hebben”, aldus Hans Crombeen, bestuurder FNV Bouwen en Wonen.

Korte klap Gijs Lokhorst, bestuurder CNV Vakmensen: “Door deze korte klap en het uitblijven van maandenlange onderhandelingen, wordt de eerste verhoging van 2,5 procent uitbetaald op 1 januari 2023 in plaats van maanden later. 1 juli 2023 volgt de tweede 2,5 procent.

Dat biedt duidelijkheid voor werknemers, maar ook voor de werkgevers in deze onzekere tijden.”

F N V, 1 5 J U N I 2 0 2 2

135

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Cao-akkoord winkelpersoneel, FNV doet weer niet mee Personeel in winkels krijgt er dit jaar dik vier procent loon bij. De loonstap is onderdeel van het cao-akkoord dat vakbonden en INretail, belangenbehartiger van de winkelbedrijven, met elkaar hebben bereikt. De leden van de vakbonden CNV, De Unie, AVV en RMU Werknemers moeten nog wel instemmen met het akkoord. De vakbond FNV weigerde aan de onderhandelingstafel te zitten.

De nieuwe cao heeft een looptijd van 1 juli tot en met 31 december 2022, waarbij de loonschalen met 4,36 procent worden verhoogd. Werknemers die per 1 juli meer verdienen dan het maximum van hun schaal, maar niet meer dan vierduizend euro, ontvangen een eenmalige uitkering van 2,5 procent van zes bruto maandsalarissen.

Avondwerk Verder zijn de partijen overeengekomen dat avondwerk voor winkelmedewerkers tot maximaal twee avonden per week wordt beperkt, met uitzondering van de drukke en belangrijke maand december. Medewerkers krijgen verder het recht om gebroken diensten te weigeren. Daarnaast krijgen parttimemedewerkers die al in dienst zijn voorrang bij vacatures. De cao betreft 175.000 medewerkers.

FNV niet meer aan onderhandelingstafel De vakbond FNV onderhandelde de laatste tijd nooit mee over de cao voor het winkelpersoneel. De vakbond vertrok een aantal jaar terug van de onderhandelingstafel en is daar nooit meer teruggekeerd, zo zegt werkgeversvereniging INretail.

“Lege cao” Volgens de FNV wordt winkelpersoneel voor de gek gehouden. De grootste vakbond van Nederland spreekt van een "lege cao". FNV stelt dat de ruim vier procent loonsverhoging een combinatie van "creatief rekenwerk en windowdressing" is. Zo worden volgens FNVbestuurder Linda Vermeulen verplichte verhogingen bij de percentages opgeteld en naar voren gehaald. Ook zou een grote groep medewerkers zijn uitgesloten van de salarisverhoging.

"Als over zoveel werknemers in zo'n grote stilte, zo'n grote cao wordt afgesloten, zonder actie, zonder druk, zonder vakbonden die zich uitspreken, dan deugt er iets niet", aldus de bondsbestuurder.

A N P, 1 4 J U N I 2 0 2 2

136

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Kleine meerderheid stemt in met nieuwe cao universiteiten De nieuwe cao voor de Nederlandse universiteiten is aangenomen met een nipte meerderheid. In totaal stemde 58,8 procent van het personeel voor de nieuwe cao.

41,2 procent wees het akkoord echter af, zo maakte de Algemene Onderwijsbond onlangs bekend.

Eerder werd een onderhandelaarsakkoord bekendgemaakt. Afgesproken was onder meer dat de salarissen voor alle werknemers aan de Nederlandse universiteiten dit jaar verder omhoog gaan met vier procent.

Loonsverhoging te laag Mensen die tegen het akkoord stemden vinden de loonsverhoging te laag.

"Dat komt door de hoge inflatie waardoor vier procent te weinig compensatie biedt", zegt AOb-sectorbestuurder Donald Pechler. Ook hadden de tegenstemmers een harde afspraak willen zien over vaste banen voor docenten.

A N P, 1 0 J U N I 2 0 2 2

Vakbonden en HTM sluiten cao-akkoord De vakbonden en de werkgever HTM zijn het eens geworden over een nieuwe cao voor de negentienhonderd werknemers van het Haagse vervoersbedrijf HTM. Na een ultimatum, een staking en twee nieuwe overlegrondes kwam de werkgever met een verbeterd bod. Gemiddeld gaan de trambestuurders en buschauffeurs van de Haagse stadsvervoerder er in ruim twee jaar 8,5 procent op vooruit.

“De directie komt nu haar belofte voor koopkrachtbehoud na en ook wordt er serieus iets aan de al jarenlange hoge werkdruk gedaan”, aldus Eric Vermeulen, bestuurder FNV Stadsvervoer.

Leden van de vakbonden kunnen binnenkort hun oordeel uitspreken over het onderhandelingsresultaat. Als zij akkoord zijn gaat de nieuwe cao, met terugwerkende kracht, in per 1 september 2021.

Gemiddeld 8,5 procent meer loon Naast afspraken over werkdruk worden de lonen structureel verhoogd. Zo krijgen de werknemers er anderhalf procent bij op 1 juli 2022, en nog eens 2,5 procent op 1 januari 2023.

Daarnaast worden alle salarisschalen, ook met terugwerkende kracht, op 1 februari 2022 met negentig euro verhoogd. Ook gaat de vaste eindejaarsuitkering over 2022 met 250 euro omhoog en over 2023 komt daar een zelfde verhoging bij. Gemiddeld gaan de tram-

137

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bestuurders en buschauffeurs van de Haagse vervoerder er in ruim twee jaar 8,5 procent op vooruit.

Aanpak werkdruk Om de werkdruk te verlagen, komen er in totaal 145 arbeidsplaatsen bij, waarvan zo’n zestig tot zeventig man rijdend personeel (tram-, bus- en Randstadrailbestuurders).

“Het rijdend personeel had nauwelijks tijd om op adem te komen tussen de ritten in. Een kop koffie of toiletbezoek was een luxe. Met steeds drukker wordend verkeer en reizigers die steeds mondiger worden, kan dat gevaarlijke situaties opleveren als er niet voldoende rust wordt genomen”, aldus Vermeulen.

Naast extra personeel wordt er de komende tijd ook gekeken hoe de werkdruk nog verder omlaag kan worden gebracht. Dit doen vakbonden en werkgever in gezamenlijke overleg.

Minimumloon De vakbonden en HTM hebben ook afgesproken dat het minimumuurloon naar veertien euro per uur gaat. Voor stagiairs en sommige werknemers in opleiding, gelden echter andere afspraken.

De nieuwe cao loopt van 1 september 2021 tot en met 31 december 2023. De onderhandelingen voor een nieuwe cao duurden zeven maanden.

F N V, 9 J U N I 2 0 2 2

Medewerkers mbo krijgen 4,2 procent meer loon plus een bonus De medewerkers van het mbo krijgen 4,2 procent loonsverhoging en een eenmalige uitkering van zeshonderd euro bruto naar rato gerekend vanaf een voltijdsdienstverband. De reiskostenvergoeding gaat van 0,15 naar 0,19 cent per kilometer. Oudere collega’s krijgen ook nog iets meer mogelijkheden om minder te gaan werken, zij het in ruil voor minder loon. Dat staat in het onderhandelaarsakkoord voor een nieuwe cao in het mbo, melden de Algemene Onderwijsbond en CNV Onderwijs.

De afspraken gelden voor een kleine vijftigduizend fte's. Daarbij gaat het om meer mensen, aangezien niet iedereen fulltime werkt. AOb-bestuurder Henrik de Moel legt het akkoord positief voor aan zijn achterban, zo laat hij op de website van de vakbond weten.

"De loonsverhoging is in lijn met die in andere sectoren en hoewel we beseffen dat het niet alle kosten zal dekken, is de reiskostenvergoeding verbeterd."

Oudere werknemers hard nodig CNV Onderwijs-onderhandelaar Abhilash Sewgobind vindt dat er een prima resultaat ligt, zeker ook als het om senioren gaat. "Want de sector heeft juist de oudere werknemers

138

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL hard nodig om de tekorten te kunnen opvangen. We moeten dus zorgen dat ze ook vitaal kunnen blijven werken."

De cao geldt van 1 mei 2022 tot 1 juni 2023.

A N P, 2 J U N I 2 0 2 2

Akkoord over nieuwe cao bij defensie: 8,5 procent meer loon Het personeel van Defensie krijgt 8,5 procent meer loon en een eenmalige uitkering van 1.750 euro. Dat zijn het ministerie van Defensie en de militaire vakbonden onlangs overeengekomen. De vakbonden leggen het resultaat van de cao-onderhandelingen met een positief advies voor aan hun leden.

Het arbeidsvoorwaardenakkoord loopt van 2021 tot en met 2023. De cao houdt in dat medewerkers in de lagere rangen en schalen "er tot meer dan twintig procent op vooruit kunnen gaan", aldus het ministerie. De partijen zijn ook nieuwe salarisschalen overeengekomen. Het huidige loongebouw is meer dan honderd jaar oud.

Toeslagen Verder worden de toeslagen voor oefeningen en missies met terugwerkende kracht "flink" verhoogd. De medewerkers krijgen een hogere reisvergoeding en er komt een thuiswerkvergoeding.

Defensie krijgt er structureel vijf miljard euro bij, heeft het kabinet bij de Voorjaarsnota besloten. Het kabinet had al een half miljard vrijgemaakt voor het personeel. De hoop is dat meer salaris mede ertoe zal leiden dat het ministerie meer mensen kan aantrekken en kan behouden.

“Topprioriteit” "Het sluiten van een nieuw arbeidsvoorwaardenakkoord heeft topprioriteit, de minister en ik zijn dan ook blij met het resultaat dat we nu hebben bereikt", zegt staatssecretaris Christophe van der Maat.

De vakbonden zijn eveneens tevreden.

"Ik ben blij dat wij een fatsoenlijke loonsverhoging hebben afgesproken. Daarnaast is het loongebouw voor militairen en burgers met name in de lagere rangen en schalen verbeterd, wat voor velen essentieel is", laat voorzitter Jean Debie (VBM) weten. Volgens Jan Kropf (ACOM) blijkt uit dit pakket "respect en waardering voor het personeel van defensie".

A N P, 3 0 M E I 2 0 2 2

139

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Staatsagent: cao-afspraken KLM voldoen niet aan voorwaarden steun Afspraken die de KLM wil maken met piloten over hun cao, voldoen niet aan de voorwaarden die gesteld zijn toen de vliegmaatschappij vanwege corona staatssteun kreeg. Dat schrijft de staatsagent voor de KLM, die toeziet op de naleving van de afspraken, in een advies dat door minister Kaag van Financiën naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Ook de voorgenomen loonsverhoging van vijf procent voor al het cao-personeel zal niet voldoen aan de voorwaarden, tenzij er andere maatregelen worden genomen om kosten te besparen. Bovendien is de staatsagent hierover niet geïnformeerd, terwijl dat wel zou moeten.

Beperken belastingontwijking Verder schiet de KLM tekort in het beperken van belastingontwijking door werknemers, aldus de Jeroen Kremers, de staatsagent. Hij maakt geen deel uit van het bestuur of Raad van Commissarissen van KLM, maar kan wel onderwerpen agenderen voor vergaderingen.

Ook rapporteert hij aan het kabinet.

Steun overheid In totaal kreeg KLM 3,4 miljard euro steun, die het binnen 5,5 jaar moet aflossen. De Nederlandse overheid staat voor negentig procent garant. Onderdeel van de afspraken was dat piloten een loofoffer zouden brengen. Over de uitvoering daarvan wordt nu nog gesproken.

Cao nog in discussie Er lag een nieuwe cao voor 2022-2023, maar die hebben de piloten niet ondertekend omdat er "discussie" was ontstaan. "Er moet nog blijken waar deze discussie toe leidt en of de arbeidsvoorwaarden van piloten in 2022 en daarna al dan niet aan de steunvoorwaarden voldoen", aldus de staatsagent. Kremers vermeldde daarbij niet wat de inhoud van de discussie is.

Afspraken nakomen De minister noemt de bevindingen van de staatsagent "stevig". Ze laten volgens haar zien "dat we er nog niet zijn". Het kabinet gaat met de KLM in gesprek over de conclusies van de staatsagent, laat ze via een woordvoerder weten. "Uitgangspunt is dat KLM de gemaakte afspraken nakomt."

Het kabinet kondigde aan aandelen te gaan kopen van AirFrance-KLM, omdat anders het belang van Nederland in het bedrijf kan verwateren. Naar verwachting trekt het kabinet

140

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL hier ongeveer 220 miljoen euro voor uit. De Eerste en Tweede Kamer moeten snel akkoord geven voor de aankoop.

De Senaat had om informatie van de staatsagent gevraagd. Normaal gesproken geeft die halfjaarlijks een tussenrapportage, maar vanwege het verzoek van de Senaat deelt hij nu zijn "laatste inzichten".

ANP MEDIANET, 29 MEI 2022

KLM verhoogt lonen personeel met vijf procent wegens inflatie Luchtvaartmaatschappij KLM verhoogt alsnog de lonen voor het personeel met vijf procent. Dat gebeurt met terugwerkende kracht vanaf 1 maart. Eerst zouden de verhogingen van elk 2,5 procent in augustus 2020 en augustus 2021 worden doorgevoerd, maar dat werd uitgesteld vanwege de coronacrisis en de impact die de pandemie had op de luchtvaart.

"Met het besluit van creëert KLM, net als veel andere bedrijven in Nederland, financiële ruimte voor medewerkers om de torenhoge inflatie te compenseren", stelt de maatschappij in een toelichting.

Door de coronacrisis vroeg de luchtvaartmaatschappij aan haar personeel om een deel van het loon in te leveren. Bij de hoogste inkomens kwam dit neer op tot wel twintig procent.

Onderdeel daarvan was ook het uitstellen van deze twee loonsverhogingen. Om het personeel te helpen met de gestegen kosten voor levensonderhoud, is besloten deze vijf procent alsnog alvast door te voeren.

Correctie Kim Bruggeman, hoofd arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden bij KLM, zegt dat dit moet worden gezien "als een correctie en niet als een verhoging". "Onze mensen dragen al twee jaar bij aan het weer gezond krijgen van het bedrijf. Ze leveren fors loon in en werken het zweet op hun rug. Ergens moet dat een correctie krijgen en die voeren we nu door."

Vakantiegeld en eindejaarsuitkering Aan de rest van het loonoffer, zoals het afstaan van een deel van het vakantiegeld of eindejaarsuitkering, verandert nog niets. "Omdat we het nog nodig hebben", aldus Bruggeman. "Dit is wat wij nu denken te kunnen doen. Meer kunnen we nu niet. Het bedrijf moet herstellen uit de crisis." KLM zegt voor nieuwe cao-onderhandelingen met vakbonden in gesprek te gaan. Vanuit de bonden waren de afgelopen tijd al "hints" dat een inflatiecorrectie nodig was, zegt Bruggeman.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

141

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aflossing staatssteun KLM heeft de eerste 311 miljoen euro van de staatssteun afgelost die de maatschappij in coronatijd ontving, waarvan het in totaal 942 miljoen euro gebruikte. De luchtvaartmaatschappij moet flink wat rente betalen over de steun en medewerkers leveren loon in zolang de lening niet is terugbetaald.

De luchtvaartmaatschappij kon door de stevige groei van het aantal passagiers in het eerste kwartaal de vliegtuigen beter vullen, en dat leidde voor het derde kwartaal op rij tot een operationele winst.

A N P, 1 7 M E I 2 0 2 2

AWVN: loonsverhoging in cao's op hoogste niveau in jaren Met een gemiddelde van 3,4 procent zijn de afgesproken loonsverhogingen in april de hoogste van de afgelopen dertien jaar. Het vorige ‘record’ dateert van onmiddellijk na het uitbreken van de crisis van 2008-2009. De in het voorjaar van 2021 ingezette opwaartse trend in de loonafspraken is hiermee versterkt doorgetrokken.

Dat meldt de werkgeversvereniging AWVN in haar cao-maandbericht over april. Volgens de AWVN geeft het gemiddelde van april aan dat de uitkomsten van de cao-onderhandelingen een vrij normaal patroon doorlopen waarin de loonafspraken met een vertraging de ontwikkeling van de economie volgen.

Door het hoge april-gemiddelde raakt het gemiddelde van alle in 2022 gemaakte loonafspraken bijna de drie procent aan. In april werden 26 nieuwe cao-akkoorden afgesproken, iets minder dan in andere jaren in april.

Vast minimumbedrag In totaal werden dit jaar al ruim honderdveertig cao’s afgesloten voor 1,9 miljoen werknemers. In die cao’s wordt opvallend vaak een vast minimumbedrag afgesproken om de lonen te verhogen, naast de ‘gewone’ procentuele afspraken. Hierdoor gaan veel werknemers met een laag salaris er verhoudingsgewijs meer op vooruit. Volgens de AWVN tonen werkgevers daarmee hun zorg voor de koopkrachtproblemen van juist de lagere inkomensgroepen. De opgelopen inflatie treft die inkomensgroepen verhoudingsgewijs het hardst. Een vast bedrag per maand er bij kan hen extra helpen.

Eenzijdige focus op loonafspraken Het aantal nieuw afgesloten cao’s was in maart met 23 hoger dan verwacht. In een ‘gewone’ maart-maand zijn het er twintig. De werkgeversvereniging stelt vast dat in veel onderhandelingen een eenzijdige focus op loonafspraken wordt gelegd. Hierdoor dreigt in veel bedrijven en bedrijfstakken de financiële ruimte helemaal opgaat aan loonsverhogingen, waardoor er geen ruimte meer overblijft voor zaken als de toekomstige vaardigheden van

142

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL medewerkers om mee te kunnen komen in de transitie naar een groene en digitale economie.

AWVN, 12 MEI 2022

Postbezorgers PostNL krijgen acht procent loonsverhoging De postbezorgers van PostNL krijgen over twee jaar in totaal acht procent meer loon.

Dat zijn de vakbonden overeengekomen met het postbedrijf. De helft daarvan wordt met terugwerkende kracht uitbetaald per 1 januari dit jaar. De andere helft komt per begin volgend jaar.

Verder krijgen de postbezorgers een fietsvergoeding als ze hun eigen fiets voor werk gebruiken. Ook als ze een elektrische fiets hebben krijgen ze een vergoeding om die thuis op te laden.

Om nieuw personeel te vinden op de krappe arbeidsmarkt is ook een proef afgesproken die in een aantal regio's gaat lopen. Daar komt een starterspremie van maximaal 250 euro voor nieuwe bezorgers.

Instemming vakbondsleden De cao geldt voor zo'n zeventienduizend postbezorgers en loopt tot eind 2023. De leden van de vakbond CNV moeten nog wel instemmen met het bereikte akkoord, maar het CNV legt het met een positief stemadvies voor. Ook de leden van de vakbond BVPP moeten nog instemmen.

A N P, 1 0 M E I 2 0 2 2

FNV-leden Gall & Gall stemmen in met cao-voorstel Slijterijketen Gall & Gall heeft een nieuwe cao. De leden van vakbond FNV gingen onlangs akkoord met het voorstel van het bedrijf. De CNV-leden had al eerder met dat voorstel ingestemd.

De medewerkers krijgen dit jaar 4,5 procent meer loon en houden hun toeslag voor werk op zaterdag. Die wilde het slijterijketen eerder afschaffen, wat bij het personeel verkeerd viel, waarop verschillende stakingsacties volgden.

Inflatie De FNV noemde het nu aangenomen bod eerder al een verbetering ten opzichte van wat de slijterijketen van Ahold Delhaize eerder bood. Desondanks had FNV-bestuurder Jethro Warbroek naar eigen zeggen een dubbel gevoel omdat hij in de loonsverhoging een duidelijke koppeling met de inflatie had willen zien.

143

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Gall & Gall heeft zo'n 550 winkels, waarvan iets minder dan de helft franchisewinkels zijn.

Bij alle winkels tezamen werken ongeveer 1.800 mensen.

A N P, 9 M E I 2 0 2 2

Nieuwe cao voor kappers afgesloten Na een cao-loos tijdperk van twee jaar is er een onderhandelingsresultaat voor een nieuwe Kappers-cao. De cao gaat gelden voor één jaar. De belangrijkste afspraken hebben betrekking op de lonen. Deze stijgen met ingang van 1 juli van dit jaar met 4,5 procent.

De loonstijging geldt ook voor de BBL-lonen en de meeste toeslagen, zoals bijvoorbeeld de stagevergoeding. Dat is essentieel, want zo kunnen werknemers-kappers de toegenomen kosten zoals gas, benzine en boodschappen betalen. Ook kan de branche weer een aantrekkelijke branche worden om in te starten, in te blijven werken én in te groeien. De vakbonden vragen hun leden of zij akkoord willen gaan met de afspraken.

Kappersvak promoten De vakbond FNV MOOI is samen met werkgeversvereniging ANKO en de vakbond CNV tot afspraken gekomen. “Dat was nodig, want de lonen waren ver gezakt. Werkgevers in de kappersbranche moeten jongeren er echt toe verleiden te kiezen voor een loopbaan als kapper. En verleiden doe je niet met lonen rond het minimumloon, de concurrentie is te groot. De branche is hard geraakt tijdens corona. De bomen groeien op dit moment niet tot in de hemel maar uitstellen is geen optie. De kappersbranche bestaat hoofdzakelijk uit werknemers met een mbo-opleiding. En juist die werknemers komen we in Nederland de komende twintig jaar heel veel te kort. Alleen al de thuiszorg en de verpleeghuiszorg zijn op zoek naar honderdduizend mensen met een mbo-opleiding”, aldus Marga Patijn, voorzitter van FNV MOOI. Meer lonende cao in toekomst FNV MOOI is blij dat sociale partners overeenstemming met elkaar hebben bereikt en er 4,5 procent aan loonsverhoging ligt. Met deze afspraak is er een basis gecreëerd waarop verder gebouwd kan worden aan een degelijke, lonende cao in de toekomst. Daarbij is FNV MOOI tevreden dat zijn doel om de kortlopende cao van één jaar te realiseren, is gehaald.

FNV MOOI, 9 MEI 2022

144

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Onderhandelingsakkoord politie-cao, zeker 8,5 procent meer loon Na maandenlange onderhandelingen en diverse acties, is er een onderhandelingsakkoord bereikt over een nieuwe politie-cao. De politievakbonden, minister Dilan Yeşilgöz (Justitie en Veiligheid) en korpschef Henk van Essen zijn het met elkaar eens geworden. Dit hebben de vakbonden onlangs laten weten. Het akkoord wordt nu voorgelegd aan de vakbondsleden.

In de overeenkomst staat onder meer dat de salarissen van het politiepersoneel tijdens de looptijd van de cao (1 januari 2022 tot en met 30 juni 2024) met ten minste 8,5 procent worden verhoogd. Verder zijn er afspraken gemaakt over "vitaliteit en duurzame inzetbaarheid, anders werken en mobiliteit, capaciteit en inzetbaarheid en loopbaanperspectief".

De vakbonden laten weten tevreden te zijn met het onderhandelaarsakkoord. "Dit doet recht aan alle mensen die bij de politie werken en ook aan het extra zware werk van executieve politiemensen in een onzekere tijd." De politieacties zijn hiermee van de baan, laten de vakbonden weten.

Zekerheid "Dit onderhandelaarsakkoord is meer dan verdiend en biedt met een looptijd van 2,5 jaar ook zekerheid voor politiemensen", zegt justitieminister Yeşilgöz. De afgelopen twee coronajaren, de structurele onderbezetting en het grote beroep dat de samenleving op de politie doet, vraagt veel van de politie, zegt de minister. "Tegelijk heb ik overal gezien dat politiemensen een heel groot ‘blauw’ hart hebben voor het werk dat zij doen."

Acties vakbonden De acties voor een betere politie-cao voor 2022 en 2023 begonnen in december. De vakbonden riepen hun achterban onder meer op geen deurwaarders meer actief te begeleiden en geen boetes te innen bij kleine overtredingen. Ook werd tijdens coronademonstraties het werk neergelegd.

Het korps telt ongeveer 65.000 fulltimebanen, waarvan zo'n vijftigduizend operationeel.

De politie is naar eigen zeggen de grootste werkgever van Nederland.

A N P, 5 M E I 2 0 2 2

Nieuwe cao voor personeel Schiphol De vakbonden FNV, VPS en CNV hebben een principeakkoord gesloten met luchthaven Schiphol over een nieuwe cao voor de elfhonderd medewerkers van het bedrijf.

Personeel dat onder de cao valt, krijgt dit jaar 2,5 procent meer loon en een eenmalige uitkering van vijfhonderd euro.

145

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Schiphol is de afgelopen tijd veel in het nieuws doordat grote drukte voor chaotische taferelen zorgt, met als grootste oorzaak het personeelstekort. De door de vakbonden aangekondigde cao is alleen niet van toepassing op de vele werknemers die op de luchthaven verantwoordelijk zijn voor bijvoorbeeld de afhandeling van bagage en passagiers.

Geen bonussen In de nieuwe cao voor het Schiphol-personeel staat ook dat directieleden geen bonussen ontvangen. De luchthaven vroeg tijdens de coronapandemie, die het internationale vliegverkeer lamlegde, veel loonsubsidies aan via de zogeheten tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). De luchthaven gaat voorlopig ook geen dividend uitkeren, waardoor onder andere de Nederlandse staat en de gemeente Amsterdam winstuitkeringen mislopen.

Oudere werknemers In de cao voor medewerkers van Schiphol is ook een regeling afgesproken voor oudere werknemers die minder willen werken. Als zij op tachtig procent van hun normale uren gaan werken behouden ze negentig procent van hun loon en hun volledige pensioenopbouw.

A N P, 2 8 A P R I L 2 0 2 2

Ook Metaalunie gaat akkoord met nieuwe cao metaalsector De werkgeversorganisatie Koninklijke Metaalunie gaat akkoord met de nieuwe cao in de metaal- en technieksector. De vakbond FNV zegt dat het heel positief is dat Metaalunie er mee instemt. De sector omvat tienduizenden bedrijven in de kleinmetaal, installatie- en isolatiesector, carrosseriebouw en goud- en zilversmeden en is goed voor zo'n 320.000 werknemers.

Eerder werd al een akkoord bereikt met andere werkgeversorganisaties, na een reeks van stakingen. De Metaalunie was echter terughoudend vanwege de onzekerheid over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de sector. Door de Russische inval in het land zouden er "donkere wolken" dreigen, vandaar dat de organisatie eerst wilde overleggen met de eigen achterban.

Langdurige rust "Hoewel het resultaat op een aantal punten afwijkt van onze uitgangspunten, hebben wij besloten het cao-resultaat positief tegemoet te treden. Er zitten goede punten in, waar we hard voor hebben gestreden. Het resultaat geeft langdurig rust en zekerheid voor onze 180.000 vakmensen en onze vijftienduizend bedrijven. Ook de aandacht voor de beloning van de jeugd en voor opleidingen is terecht. Want dat is belangrijk voor een sector, die

146

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nog meer vakmensen kan gebruiken", zegt Jos Kleiboer, directeur beleid van Metaalunie, in een verklaring.

Jeugdlonen omhoog De cao bevat afspraken over bijvoorbeeld loonsverhogingen, een eenmalige betaling en eerder stoppen met werken. Ook de jeugdlonen gaan omhoog.

ANP MEDIANET, 15 APRIL 2022

Leden FNV akkoord met nieuwe cao voor afhandelaars op luchthavens Personeel dat zich op Nederlandse luchthavens bezighoudt met de afhandeling van bagage en passagiers krijgen voor het eerst te maken met een sectorbrede cao. De leden van de vakbond FNV stemden onlangs in met de afspraken die voor de meeste afhandelaars in de sector moeten gaan gelden. Eén van de voorwaarden die is gesteld is dat medewerkers een startloon van veertien euro per uur krijgen, aldus de FNV. Naast de loonsverhoging is onder meer ook afgesproken dat de jeugdloonschalen verdwijnen en dat de onregelmatigheidstoeslag blijft bestaan. Ook is er een regeling voor oudere werknemers die minder willen gaan werken afgesproken en worden roosters verbeterd.

Alleen al op Schiphol zijn volgens de FNV zeven afhandelaars actief. Zes van de zeven hebben ingestemd met de sectorbrede overeenkomst. De vakbond is daar blij mee, omdat daarmee mensen onder dezelfde voorwaarden aan het werk gaan. Daarmee zijn arbeidsvoorwaarden geen onderdeel meer van de concurrentieslag op de luchthavens.

Kwaliteitseisen De FNV roept luchthavenuitbater Schiphol Group op om voor alle bedrijven die actief zijn op de luchthaven minimale kwaliteitseisen te gaan stellen. Een woordvoerder van Schiphol geeft aan blij te zijn dat de partijen tot een cao voor de afhandelaars zijn gekomen. Daardoor werken volgens het luchthavenbedrijf alle grote personeelsgroepen volgens een collectieve overeenkomst. De exploitant deelt ook de oproep van de vakbond voor minimale kwaliteitseisen en verwacht daarover snel met de FNV over van gedachte te wisselen tijdens regulier overleg.

A N P, 1 3 A P R I L 2 0 2 2

Akkoord over cao voor jeugdzorg De vakbonden FNV, CNV en FBZ hebben onlangs met Jeugdzorg Nederland een akkoord bereikt over een nieuwe cao. Dat maakte de werkgeversorganisatie Jeugdzorg Nederland bekend.

147

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In het akkoord is een stapsgewijze loonsverhoging tot acht procent overeengekomen, net als een eenmalige uitkering. De overeenkomst werd gesloten voor een periode van drie jaar. "De afspraken die we nu hebben gemaakt doen recht aan de grote inzet van medewerkers in de jeugdzorg", zegt Paul van der Linden, bestuurslid van Jeugdzorg Nederland.

Onderhandelingen duurden lang De vakbonden en de werkgeversorganisatie hebben een jaar onderhandeld over de nieuwe cao. Eerder organiseerde de vakbond FNV nog een staking, onder meer vanwege het uitblijven van een fatsoenlijke cao, de hoge werkdruk en aangekondigde bezuinigingen in de jeugdzorg.

Tariefverhoging gemeenten Een doorbraak volgde volgens Jeugdzorg Nederland toen de werkgevers besloten om niet langer te wachten op garanties voor tariefverhoging van de gemeenten.

"Daarmee nemen we een risico omdat we de loonstijging nu nog niet betaald krijgen van de gemeenten. We gaan er echter vanuit dat gemeenten alsnog over de brug komen en hun tarieven bijstellen. Ook de gemeenten willen goede jeugdzorg en daarvoor zijn onze professionals keihard nodig. Laten we ze dan ook waarderen naar hun inzet", aldus Van der Linden.

A N P, 1 2 A P R I L 2 0 2 2

Vakbonden sluiten cao-overeenkomst met Tata Steel De vakbonden hebben onlangs een nieuwe cao afgesloten met staalbedrijf Tata Steel in IJmuiden. De werknemers krijgen onder meer een loonsverhoging en een eenmalige uitkering. Eerder waren er nog wilde acties van werknemers van Tata Steel uit onvrede over de cao-onderhandelingen.

De vakbond CNV spreekt van een redelijk onderhandelingsresultaat dat op tafel ligt en de FNV laat weten dat het zijn ultimatum aan Tata Steel opschort. Er zijn ook afspraken gemaakt over bijvoorbeeld vermindering van werkdruk. De nieuwe cao heeft een looptijd van achttien maanden en wordt nu voorgelegd aan de vakbondsleden.

Blokkade Bij de acties van het personeel van Tata Steel werd enige tijd de toegangspoort tot het fabrieksterrein geblokkeerd. In de haven van Tata Steel werd het werk neergelegd. De FNV had met meer acties gedreigd als er geen overeenkomst zou worden gesloten.

A N P, 1 1 A P R I L 2 0 2 2

148

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Akkoord over nieuwe cao’s in de sector Metaal & Techniek De werkgevers en de vakbonden hebben onlangs onderhandelingsresultaten bereikt voor de nieuwe cao’s in de sector Metaal & Techniek. De cao’s houden een beter loon in voor alle medewerkers en jongeren krijgen zelfs een extra loonsverhoging van minimaal vijf procent.

De nieuwe cao’s hebben looptijden van dertig maanden en lopen af per 1 april 2024. De lonen stijgen per 1 juli met 42,50 euro, per 1 september 2022 met 2,75 procent, per 1 maart 2023 met 3,25 procent en per 1 januari 2024 met 0,6 procent. Per 1 juli 2022 is er een eenmalige uitkering van 382,50 euro.

Rust en duidelijkheid “De lange looptijd van dertig maanden geeft rust en duidelijkheid. Dat is goed voor werkgevers én werknemers. De nieuwe cao’s zijn extra aantrekkelijk voor jongeren, omdat de sector zit te springen om jong technisch talent”, aldus Ron Follon onderhandelaar van de Federatie Werkgeversorganisaties Techniek.

Zware beroepenregeling De cao-partijen hebben afspraken gemaakt over een zware-beroepenregeling voor oudere medewerkers. Ouderen met een maandloon tot 3.750 euro kunnen hieraan vanaf 1 januari 2023 deelnemen. Zij krijgen de mogelijkheid maximaal drie jaar vóór de AOW-gerechtigde leeftijd te stoppen met werken en een uitkering te ontvangen van maximaal 1.874 euro bruto per maand. Daarvoor komt een collectief fonds. Financiering daarvan vindt plaats via een heffing van 0,25 procent. Cao-partijen hebben daarnaast afgesproken om het Generatiepact voor onbepaalde tijd voort te zetten.

FW T, 8 APRIL 2022

Flink meer loon voor werknemers van afvalbedrijven De lonen van vuilophalers, chauffeurs op veegmachines of mensen die in de milieustraten werken gaan flink omhoog, zo meldt de vakbond FNV. De vakbonden en de werkgevers hebben daarover een principeakkoord bereikt. De leden moeten echter nog wel instemmen met de nieuwe cao.

Mensen die werken bij onder andere afvalverbranders, servicebedrijven en afvalinzamelaars krijgen er in twee jaar tijd ruim 7,25 procent bij. De nieuwe cao Grondstoffen, Energie & Omgeving (GEO), waar zo'n zevenduizend mensen onder vallen, loopt tot en met eind maart 2024.

149

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Loonschalen Voor jongeren tot twintig jaar verdwijnen de loonschalen. Zij krijgen betaald naar werk en niet meer naar leeftijd, aldus de vakbond. Ook verdwijnen de onderste loonschalen.

Er zijn ook afspraken gemaakt over onder meer het in vaste dienst nemen van vierhonderd uitzendkrachten, het verlagen van de werkdruk en rouwverlof.

A N P, 7 A P R I L 2 0 2 2

Stijging cao-lonen eerste kwartaal blijft ver achter bij inflatie De cao-lonen in Nederland zijn in het eerste kwartaal met 2,4 procent gestegen.

Hoewel de stijging groter is dan in 2021, blijft de cao-loonontwikkeling ver achter bij de ontwikkeling van de consumentenprijzen. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gezegd.

Cao-lonen kunnen abrupte prijsstijgingen doorgaans niet direct volgen omdat de loonontwikkelingen deels het resultaat zijn van eerder afgesloten cao's. Het voorlopige cijfer van het CBS over het eerste kwartaal van 2022 is gebaseerd op 74 procent van de cao’s. Sectorbreed stegen de lonen het minst bij de overheid, namelijk met 0,8 procent.

Dit hangt samen met eerder gemaakte loonafspraken. In het eerste kwartaal van 2021 behoorde de sector overheid nog bij de sectoren met de hoogste loonstijging (2,7 procent). In de sector gesubsidieerde instellingen en de sector particuliere bedrijven namen de lonen toe met respectievelijk 3,3 en 2,6 procent.

Vervoer en opslag In de bedrijfstak vervoer en opslag stegen de lonen met 3,8 procent het meest. In de horeca, het onderwijs en de energievoorziening met 0,3 procent het minst. De bouwnijverheid kende net zoals de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg een ontwikkeling van 3,4 procent in het afgelopen kwartaal.

A N P, 7 A P R I L 2 0 2 2

FNV-leden akkoord met cao VVT-zorg Een grote meerderheid van de FNV-leden werkzaam in een verpleeg- of verzorgingshuis of in de thuiszorg (VVT) is akkoord met de nieuwe cao. Maar liefst 87 procent van deze leden heeft ermee ingestemd, zo meldt de vakbond FNV. Met ruim 470.000 werknemers in totaal is de cao VVT de grootste van Nederland.

Behalve een loonsverhoging die kan oplopen tot 6,5 procent zijn een betere reiskostenvergoeding en een hogere bereikbaarheidsvergoeding overeengekomen. Ook zijn afspra-

150

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ken gemaakt die de werkdruk moeten verlagen. Verder moeten de afspraken meer zeggenschap voor werknemers over werktijden en roosters opleveren.

Gelijktrekken lonen "Met deze cao maken we een eerste stap in het gelijktrekken van de lonen, maar we zijn er nog lang niet", aldus Bert de Haas, bestuurder FNV Zorg & Welzijn, verwijzend naar de salarissen in de marktsector. De cao VVT gaat in met terugwerkende kracht per 1 januari 2022 en loopt tot en met eind volgend jaar.

A N P, 4 A P R I L 2 0 2 2

Loonsverhoging van vier procent voor medewerkers hogescholen De Vereniging Hogescholen en vakbonden, waaronder de vakbonden FNV en de AOb, hebben afspraken gemaakt voor de nieuwe cao HBO. De ruim vijftigduizend werknemers krijgen op 1 juni 2022 een loonsverhoging van vier procent. Naast structureel meer loon krijgen werknemers in juni 2022 ook een eenmalige uitkering van zeshonderd euro bruto naar rato van het dienstverband.

Het onderhandelaarsakkoord wordt met een positief advies aan de vakbondsleden voorgelegd. De nieuwe cao loopt van 1 april 2022 tot 1 april 2023.

De werkgevers en de vakbonden hebben afgesproken dat ze de komende tijd verder praten en afspraken maken over onder meer het terugdringen van werkdruk en het faciliteren van thuiswerken.

“We hebben daar meer tijd voor nodig, we wachten nog op de uitkomsten van een aantal onderzoeken”, aldus Jan Boersma, bestuurder FNV Onderwijs & Onderzoek.

Toenemende inflatie Alle partijen waren het er wel over eens dat afspraken over een loonsverhoging, gezien de toenemende inflatie, niet uitgesteld konden worden. “We zijn ook tevreden met de afspraken die we daarover hebben gemaakt”, zegt Boersma.

Werkdruk “Er is van beide kanten hard gewerkt aan oplossingen, maar tot op heden is het nog niet gelukt om de werkdruk verder terug te dringen”. Uit onderzoek van de FNV in 2021 bleek dat tweederde van de werknemers al langere tijd een te hoge werkdruk ervaart.

Longcovidfonds De vakbonden vinden het belangrijk dat er een fonds komt voor werknemers met longcovidklachten. Afspraken zijn daarover nog niet gemaakt. Boersma: “De werkgevers hebben

151

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL wel aangegeven dat ze ook de noodzaak inzien van een dergelijk fonds, dus ook daar praten we verder over”.

F N V, 2 3 M A A R T 2 0 2 2

Vakbonden en werkgevers in gehandicaptenzorg akkoord over cao De vakbonden voor de zorgsector hebben met werkgeversorganisatie Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) onlangs een akkoord bereikt over een nieuwe cao. De 190.000 werknemers in de gehandicaptenzorg krijgen een structurele loonsverhoging die kan oplopen tot ruim acht procent. Het minimumuurloon is vastgesteld op dertien euro, zo melden de vakbonden FNV en NU’91.

Er is maanden onderhandeld over een nieuwe cao. Eerder waren de gesprekken helemaal vastgelopen. De partijen konden het toen niet eens worden over de stijging van de lonen.

De nieuwe cao geldt met terugwerkende kracht per 1 oktober 2021, toen de oude cao verliep, en loopt tot en met 31 januari 2024.

Maximaal haalbare "We hebben nu echt het maximaal haalbare eruit gehaald op het gebied van loon", reageert Karim Skalli van FNV Zorg & Welzijn. "Willen we in de toekomst de garantie houden dat het loon verhoogd wordt, dan is het ook essentieel om snel samen met werkgevers richting Den Haag op te trekken. We gaan nu met onze leden in beraad over het bereikte resultaat."

"Wij zijn blij dat er nu ook voor de zorgprofessionals in de gehandicaptenzorg goede afspraken zijn gemaakt over het structureel verhogen van het salaris", zegt voorzitter Stella Salden van NU’91.

A N P, 1 8 M A A R T 2 0 2 2

Geopolitieke onzekerheid werpt schaduw over cao-overleg Onzekerheid over de economische situatie en geopolitieke ontwikkelingen, met daarbij twijfels over levering van brandstoffen en oplopende prijzen van graan, voeding, microchips en andere grondstoffen als gevolg, bemoeilijken veel cao-onderhandelingen. De ontwikkelingen beperken tevens de gespreksonderwerpen meestal tot lonen en vergoedingen. Dat stelt de werkgeversvereniging AWVN in haar cao-maandbericht over februari.

Volgens de AWVN doen onderhandelaars er goed aan om afspraken te maken die bijdragen aan een beter functionerende arbeidsmarkt en die werknemers meer baanmogelijkheden

152

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bieden. In het bijzonder gaat het dan om afspraken die een leercultuur bevorderen, bijvoorbeeld door het volgen van opleidingen onder werktijd gemakkelijker te maken.

Onzekere vooruitzichten De werkgeversvereniging voorziet dat de onderhandelingen de komende tijd steeds stroever zullen verlopen. De focus van de vakbonden op loonsverhogingen verhouden zich slecht met de voor veel bedrijven en bedrijfstakken snel oplopende energiekosten en de toenemende onzekere vooruitzichten. In februari 2022 kwam het gemiddelde van de loonafspraken uit op 2,6 procent. Dat is in lijn met de langzaam oplopende trend van het afgelopen jaar. Er werden in februari vijftien cao’s gesloten. Dat is drie minder dan gemiddeld in een februarimaand.

Analyse De loonstijging lijkt nu iets sneller te zijn ingezet, wat waarschijnlijk terug te voeren is op de zeer snelle omslag van economische groei in krimp en van krimp in groei in 2020 en 2021. Daarbij wordt de huidige stijging van de lonen versterkt door krapte op delen van de arbeidsmarkt. Hoewel die krapte naar verwachting voorlopig zal aanhouden, wordt de daardoor veroorzaakte opwaartse druk op de lonen tegengewerkt door oplopende bedrijfskosten (energieprijzen), drastisch verslechterde economische voorspellingen en onzekere bedrijfseconomische vooruitzichten. Dat kan leiden tot een afvlakking van de loontrend.

AWVN, 16 MAART 2022

Recreatiemedewerkers kunnen forse loonsverhoging krijgen Medewerkers in de Nederlandse recreatiebranche krijgen een forse loonsverhoging.

Volgens de vakbond CNV krijgen werknemers er de komende twee jaar zeven procent bij. De leden van de vakbonden moeten echter nog wel instemmen.

Op 1 april komt er een eerste vier procent bij. "Mensen hebben in 2021 op de nullijn gezeten, oftewel ze kregen geen loonsverhoging", zegt CNV-onderhandelaar Johann Honders.

"Tijdens de verschrikkelijke coronatijd bleven Nederlandse toeristen veel in Nederland.

Dat maakt deze loonsverhoging toch mogelijk."

Zondagtoeslag De tweejarige cao loopt tot eind 2023. Er zijn nog meer afspraken gemaakt. Zo gaan jonge werknemers er meer op vooruit, en wordt de zondagtoeslag voortaan altijd in geld uitbetaald, tenzij een medewerker liever in tijd wordt gecompenseerd. In de recreatiebranche werken zo'n vijftienduizend medewerkers.

A N P, 1 1 M A A R T 2 0 2 2

153

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nieuwe cao voor deel zorgpersoneel Zorgbonden hebben onlangs een akkoord bereikt over een nieuwe cao voor werkenden in de verpleeghuiszorg, de wijkverpleging en de thuiszorg (VVT). Dat heeft vakbond NU'91 gezegd. De zorgwerkers krijgen een structurele loonsverhoging van 6,25 procent. Ook zijn er afspraken gemaakt om de werkdruk te verminderen en de zeggenschap te vergroten.

Ook worden veel regelingen die verschillen tussen de verpleeg- en verzorgingshuizen en de thuiszorg gelijkgetrokken. Door die harmonisatie wordt onder meer de reiskostenvergoeding verbeterd en komt de eigen bijdrage voor woon-werkverkeer te vervallen.

Vermindering werkdruk Om de werkdruk te verminderen is vastgelegd dat medewerkers die niet zijn ingeroosterd het recht hebben om onbereikbaar te zijn. Ook mogen mensen niet meer dan vijf dagen per week worden ingeroosterd, tenzij ze hebben ingestemd om meer te werken.

Vakbondsleden aan zet De vakbonden hebben het resultaat voorgelegd aan hun leden. Als die akkoord gaan, geldt de nieuwe cao met terugwerkende kracht vanaf 1 januari van dit jaar. De cao loopt door tot 31 december 2023. Ook de vakbond FNV heeft het voorstel aan zijn achterban gedeeld. Bestuurder Bert de Haas zegt dat de zorgmedewerkers met dit resultaat een "goede stap vooruit" gaan. "Door het verbeteren van het loon, hopen we dat de instroom van leerlingen en zijinstromers groter wordt."

A N P, 1 0 M A A R T 2 0 2 2

Loon van personeel Gasunie stijgt mee met prijzen Het personeel van Gasunie krijgt een forse loonsverhoging. Daar hebben de leden van de vakbond FNV mee ingestemd die werken bij het gasbedrijf. In een nieuwe cao is afgesproken dat hun loon tot eind volgend jaar zal meestijgen met de inflatie. Dit jaar komt daar nog één procent bovenop. Ook krijgen de werknemers in april een uitkering van vijfhonderd euro en het jaar erop nog een keer.

"Zo behoudt iedere werknemer in ieder geval zijn koopkracht", zegt FNV-bestuurder Joosje de Lang in een toelichting. Volgens haar is er stevig onderhandeld over de afspraken. Ze geeft een compliment aan de actieve vakbondsleden. "Zij waren heel vasthoudend en hebben er uiteindelijk voor gezorgd dat Gasunie met dit loonbod kwam."

154

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Lonen stijgen mee met CPI In de cao is formeel afgesproken dat de lonen meestijgen met de consumentenprijsindex (CPI). Dat is een belangrijke indicator voor het verschijnsel inflatie, maar niet hetzelfde.

Inflatie is breder omdat daarin ook prijzen van bijvoorbeeld koopwoningen, industriële producten, aandelen en goud worden meegenomen. In januari steeg de CPI volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek nog met 6,4 procent ten opzichte van een jaar eerder.

Wachtdiensten Naast de loonsverhoging krijgen de medewerkers van Gasunie meer zeggenschap over hun werk. Zo kunnen wachtdiensten alleen worden aangepast met instemming van vakbondsleden.

Ook is er voor dit jaar en volgend jaar een opleidingsbudget vastgesteld waarmee alle medewerkers naar eigen keuze opleidingen kunnen volgen.

MEDIANET, 8 MAAR T 2022

Akkoord over nieuwe eerste cao voor afhandelingspersoneel Schiphol De vakbond FNV heeft voor het eerst met zes afhandelingsbedrijven op Schiphol en andere Nederlandse luchthavens een onderhandelingsresultaat voor één sector-cao getekend. De vakbond noemt het historisch en een eerste grote stap in het keren van de race naar beneden op de luchthaven.

In de nieuwe cao gaan bijna alle medewerkers minimaal veertien euro per uur verdienen.

“Veel medewerkers, die nu net boven het minimumloon verdienen, gaan er daardoor in drie jaar tijd meer dan twintig procent op vooruit. Dat is fantastisch”, aldus Roos Rahimi, bestuurder FNV Luchtvaart.

Concurrentie op arbeidsvoorwaarden stopgezet In de cao is verder afgesproken dat alle salarisschalen in drie jaar tijd aangepast gaan worden. De zes afhandelingsbedrijven, Axxicom, dnata, Aviapartner, Menzies, Swissport en Viggo, geven daarbij de garantie dat iedereen er in die drie jaar minimaal zes procent op vooruit gaat.

“Waar voorheen de afhandelingsbedrijven elkaar beconcurreerden op arbeidsvoorwaarden, hebben ze nu samen met ons de handen ineengeslagen. Hiermee is de basis gelegd voor een sector waarin medewerkers zich weer gewaardeerd gaan voelen”, aldus Rahimi.

Onregelmatigheidstoeslag Naast een flinke loonsverhoging is ook afgesproken dat de jeugdloonschalen verdwijnen en dat de onregelmatigheidstoeslag blijft bestaan. Voor werken in de avond en nacht en op zaterdag en zondag, krijgen de medewerkers een toeslag van respectievelijk 22, 33, 25

155

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL en 40 procent. Ook is er een nieuwe reiskostenvergoeding afgesproken van negentien cent per kilometer, die meestijgt als de overheid besluit die te verhogen.

Minder uren Verder moeten alle afspraken bij elkaar zorgen voor betere roosters, waaronder de afspraak dat twee diensten op één dag niet meer is toegestaan. Onder de nieuwe cao is het voor alle medewerkers van zestig jaar en ouder mogelijk om met behoud van een deel van het salaris en het hele pensioen minder uren te gaan werken. Afspraken over een gezamenlijke pensioenregeling gaan later nog gemaakt worden.

F N V, 7 M A A R T 2 0 2 2

Cao-onderhandelingen over gehandicaptenzorg vastgelopen De gesprekken over de cao voor de gehandicaptenzorg zijn onlangs vastgelopen. Dat melden vakbonden NU'91 en FNV en de werkgeversorganisatie Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). Volgens de vakbonden is het voorstel van de werkgevers "ondermaats". De werkgeversorganisatie noemt het op haar beurt "uitermate teleurstellend" dat er geen akkoord tot stand is gekomen.

Er wordt al maanden onderhandeld over een nieuwe cao omdat de huidige cao sinds 1 oktober is verlopen. De partijen kunnen het niet eens worden over de stijging van de lonen. Stella Salden, voorzitter van NU’91, noemt het "ongekend dat werkgevers nu nog steeds niet met een goed bod komen". Volgens de vakbond worden vastgestelde achterstanden op deze manier niet weggewerkt. "Dat kunnen wij niet meer uitleggen aan onze leden."

Acties De vakbond FNV sluit acties niet uit. "Wat de VGN biedt, is veel te mager, zeker als het aankomt op de lonen", aldus FNV-bestuurder Karim Skalli. "Dat we er niet zijn uitgekomen, is een bittere pil voor alle 190.000 mensen die werken in de gehandicaptenzorg. Wij willen er voor hen vijf procent bij per jaar, zeker gezien de inflatiecorrectie, maar VGN komt met niet meer dan twee á drie procent."

“Structurele loonstijging” De werkgevers (VGN) stellen dat er "een structurele loonstijging van tussen de vier en zeven procent" is voorgesteld voor alle werknemers. Er zou al een mondelinge overeenstemming met de vakbonden zijn bereikt, maar uiteindelijk kwam het toch niet tot een akkoord. Zowel de FNV als NU'91 zegt hier de komende tijd over in gesprek te gaan met hun leden.

A N P, 1 8 F E B R U A R I 2 0 2 2

156

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Meerderheid voor nieuwe cao ziekenhuizen Een grote meerderheid van de FNV- en CNV-leden heeft ingestemd met de nieuwe cao voor ziekenhuispersoneel. Ruim zeventig procent van de leden van FNV Zorg en tachtig procent van de CNV-leden die werken in de zorg waren het eens met de afspraken uit het onderhandelaarsakkoord.

De cao voor de ziekenhuizen gaat met terugwerkende kracht in per 1 juli 2021. Elke ziekenhuismedewerker krijgt vanaf 1 januari 2022 2 procent bij het salaris, met een bodem van € 90. Voor alle medewerkers tot en met schaal 40 betekent deze bodem een gemiddelde salarisverhoging van 3 procent. Ook krijgen de medewerkers een eenmalige uitkering van € 250 bruto op 1 december 2021. De periodieken gaan omhoog voor medewerkers in cruciale functies, en voor medewerkers die nog niet aan het maximum van hun schaal zitten. Ook is er een minimumloon van € 13 bruto per uur afgesproken, vanaf 1 maart 2022.

De loonsverhoging wordt met terugwerkende kracht vanaf 1 januari van dit jaar uitbetaald, aldus het CNV. Werknemers zien het extra geld voor het eerst in maart op hun loonstrook. De cao loopt tot 31 januari 2023. De onderhandelingen voor nieuwe afspraken starten in november van dit jaar.

Onderhandelen op het scherpst De onderhandelingen met werkgeverskoepel NVZ namen maanden in beslag en strandden voor de kerst nog. In de tweede helft van januari werd alsnog een akkoord bereikt. Elise Merlijn, bestuurder bij FNV Zorg & Welzijn: ‘We hebben maanden op het scherpst van de snede moeten onderhandelen en zijn op een gegeven moment uit het overleg gestapt. Ten slotte ging de werkgeverskoepel NVZ overstag toen we met acties begonnen te dreigen.’

Niet elke vakbond ondertekent Vakbond voor verzorgenden en verpleegkundigen NU'91 heeft in januari al laten weten het akkoord niet te zullen ondertekenen. NU'91 vindt de afgesproken loonsverhoging onvoldoende. Vakbond FBZ, die hoogopgeleide zorgmedewerkers zoals fysiotherapeuten, artsen en logopedisten vertegenwoordigt, heeft het akkoord wel voorgelegd aan de ongeveer 12.500 leden. De uitkomst van die peiling wordt binnenkort verwacht.

A N P, 1 4 F E B R U A R I 2 0 2 2

157

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Horeca biedt extra loon om behoud personeel Tot en met volgend jaar kunnen werknemers in de horeca loonsverhogingen van 4 tot 5 procent verwachten. De lonen van jongeren tot 21 jaar gaan met 10 tot 20 procent omhoog. Dat is te lezen in het onderhandelaarsakkoord van Koninklijke Horeca Nederland (KHN) en de vakbonden FNV Horeca en CNV Vakmensen. Volgens onderhandelaar Jacqueline Twerda voelden werkgevers de druk om de sector aantrekkelijker te maken. De horeca staat te springen om personeel.

De lonen van werknemers die nog niet aan het eind van hun loonschaal zitten krijgen per 1 april een loonsverhoging van 3,4 procent. Per 1 januari 2023 komt daar 2 procent bij.

Werknemers boven het eindloon en die 24 maanden in dienst zijn ontvangen een loonsverhoging van 2 procent per 1 april, en nog eens 2 procent erbij vanaf 1 januari 2023.

Lonen stijgen over de hele linie Bovenop de loonstijging komt een vaste periodiek van 2 procent per 2023, als de werknemer een vol kalenderjaar dezelfde functie heeft. Deze periodieken zijn verwerkt in een nieuw loongebouw per 1 januari 2023. De werkgever mag ook een eigen beoordeling maken met een eigen prestatiebeloning, in plaats van een vaste 2 procent.

De jeugdlonen voor niet-vakkrachten en leerlingen gaan omhoog vanaf 1 september 2022 met de percentages van eigen cao-schaal voor jeugdlonen in plaats van het wettelijk minimumloon. Daardoor stijgen de lonen van jongeren tot 21 jaar met 10 tot 20 procent.

Persoonlijke ontwikkeling en werk-privébalans Werknemers ontvangen daarnaast vanaf 2023 een budget van 150 euro per jaar voor persoonlijke ontwikkeling. CNV-onderhandelaar Jacqueline Twerda: ‘Goed dat ook een grote werkgever als de Horeca bereid is te investeren in zijn mensen. Ontwikkeling van medewerkers versterkt niet alleen de kwaliteit van de sector, het versterkt ook de arbeidsmarktpositie van de werknemers.’

Ook is er meer aandacht voor de werk-privébalans. Het dienst- en werkrooster moet voortaan ten minste drie weken van tevoren bekend zijn. In het rooster dient ook te worden gestreefd naar vaste rustdagen en regelmatig twee aaneengesloten wekelijkse rustdagen.

Het bestaande recht om een weekend niet ingeroosterd te zijn, blijft van toepassing.

‘Sector weer op de kaart zetten’ De onderhandelaars van de vakbonden zijn te spreken over het principe-akkoord. Edwin Vlek, bestuurder FNV Horeca vindt dat er ‘constructief en respectvol is onderhandeld met de horecawerkgevers in een tijd waarin de horecasector zwaar onder druk staat.’ Het akoord noemt hij ‘een evenwichtig pakket aan nieuwe en betere arbeidsvoorwaarden waar

158

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL medewerkers al jaren om vragen om werk en privé beter te kunnen combineren, zoals tijdige werkroosters en goede afspraken over min- en plusuren.’

CNV-onderhandelaar Jacqueline Twerda: ‘Eerst een dikke lockdown en dan in een caoonderhandelingsresultaat toch bereid zijn tot 3,4% loonsverhoging. Ik ben onder de indruk.’ Volgens Twerda is het duidelijk dat horeca-werkgevers de druk voelden om met iets te komen. ‘Ik ben dan ook heel blij dat ze dat gedaan hebben. Met de stappen die worden gezet in deze cao, laat de sector zien vooruit te willen. De werkgevers geven aan dat zij waarde hechten aan goed werkgeverschap en dat zij er samen met hun medewerkers alles aan willen doen om de sector weer op de kaart te zetten. Ik hoop dat dit bijdraagt aan het herstel van de sector.’

A N P, C N V , F N V , 7 F E B R U A R I 2 0 2 2

AWVN wil meer vooruitkijken in cao's ‘In afspraken over arbeidsvoorwaarden moet veel meer worden vooruitgekeken naar toekomstige ontwikkelingen, in het bijzonder de beschikbaarheid van en aantrekkelijkheid voor gekwalificeerd personeel en de betekenis van maatschappelijke processen als de energietransitie.’ Dat stelt werkgeversvereniging AWVN naar aanleiding van de evaluatie van de arbeidsvoorwaardenonderhandelingen in 2021.

De gemiddelde cao-loonstijging in 2021-akkoorden bedraagt 1,93 procent. Achter dit gemiddelde gaat een grote variatie aan afspraken schuil. In sectoren waar het goed gaat, stijgen de lonen harder. Voor 489.000 werknemers werd een cao afgesproken zonder loonstijging, de zogenoemde ‘nullijn’. Werknemers met een nullijn werken in sectoren die hard geraakt zijn door de lockdowns uit 2021, zoals de horeca en cultuur en evenementensector. Daartegenover kregen 346.000 werknemers een loonstijging boven de 3 procent.

Daarvan werken de meeste werknemers in de voedingsindustrie, in de chemie en in de farmaceutische industrie.

‘Arbeidsmarkt moet toekomstbestendiger’ Maar het ging dus weer teveel over de lonen, wat de AWVN betreft. Dat leidde vaak tot veel arbeidsonrust en hardere onderhandelingen dan in andere jaren. Volgens de AWVN laten de onderhandelaars daarmee kansen liggen om ondernemingen crisis- en toekomstbestendiger te maken, en om werkenden een betere positie te geven op de huidige en aankomende arbeidsmarkt.

Ook blijven volgens de werkgevers zo mogelijkheden onbenut om bij te dragen aan een maatschappelijk thema als de arbeidsmarkt – waar gelijktijdig 1 miljoen mensen aan de kant staan en veel vacatures niet kunnen worden vervuld – en om bij te dragen aan een groot maatschappelijk vraagstuk als de energietransitie.

159

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Toch een vruchtbaar cao-jaar AWVN erkent dat 2021 een bijzonder jaar was vanwege de economische en maatschappelijke onzekerheid door het coronavirus. Veel cao’s werden pas ná de einddatum vernieuwd waardoor veel werknemers lang geen loonstijging kregen.

Toch was 2021 wél een jaar waarin veel cao’s zijn afgesloten. Volgens de AWVN komt dat mede doordat eerder uitgestelde onderhandelingen werden ingehaald. In totaal zijn er 411 akkoorden tot stand gekomen en krijgen 3,75 miljoen werknemers een nieuwe cao.

Dat is vooral veel meer dan de 300 cao’s van 2020 en zelfs iets meer dan in een gemiddeld jaar.

PERSBERICHT AWVN, 1 FEBRUARI 2022

Hoger loon voor havenpersoneel Werknemers van het Havenbedrijf Rotterdam en andere havenbedrijven gaan er 5,5 procent op vooruit in loon. Dat zijn de havenexploitanten met vakbond FNV overeengekomen. De afspraken gelden ook voor medewerkers van de havenbedrijven van Rotterdam, Groningen en Zeeland.

De loonsverhoging wordt in twee stappen doorgevoerd. Met terugwerkende kracht gaan de lonen structureel met 3 procent omhoog per 1 januari. Op 1 juli volgt een stap van nog eens 2,5 procent. Daarnaast krijgen de ongeveer tweeduizend medewerkers van de havenbedrijven van Rotterdam, Groningen en Zeeland een eenmalige uitkering van 1000 euro bij een voltijds dienstverband.

Ludieke acties Aan het akkoord over een nieuwe cao gingen enkele kleine acties van werknemers vooraf. FNV was het afgelopen najaar ontevreden met eerdere voorstellen van de werkgevers, omdat die geen recht zouden doen aan alle extra inspanningen van medewerkers in coronatijd. Om de eisen kracht bij te zetten voerden medewerkers onder andere in videovergaderingen actie, door hun achtergrond in Zoom of Microsoft Teams te veranderen in een afbeelding met actieleuzen.

Werknemers van havenbedrijven houden zich onder meer bezig met het beheer van de haven, toezicht op de afhandeling van de scheepvaart en de veiligheid in en rond de haven.

A N P P R O D U C T I E S , 11 J A N UA R I 2 0 2 2

160

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Lonen ggz-medewerkers stijgen met zeven tot negen procent De lonen van ruim 100.000 werknemers in de geestelijke gezondheidszorg stijgen tussen nu en 2024 met 7 tot 9 procent. De vakbonden FNV, CNV en FBZ hebben daarover een onderhandelaarsakkoord gesloten met werkgeversorganisatie de Nederlandse ggz.

Ook deel van het principeakkoord zijn afspraken over een 'balansbudget' van 500 euro en de mogelijkheid om vier jaar voor de AOW-leeftijd minder te gaan werken. ‘Werknemers kunnen zelf kiezen of ze dit budget gebruiken voor persoonlijke ontwikkeling, extra vrije dagen of dat ze het bedrag laten uitbetalen,’ aldus Joost Veldt, die onderhandelde namens CNV Zorg & Welzijn. ‘We hebben hiermee een evenwichtig akkoord afgesproken dat bijdraagt om de ggz aantrekkelijk te houden en te maken voor zorgprofessionals’, zegt Elise Merlijn, bestuurder FNV Zorg & Welzijn. ‘Dat is in tijden van personeelskrapte zeer belangrijk.’

Hoger loon, betere onregelmatigheid en rust Afhankelijk van de functie en het dienstrooster krijgen werknemers in 3 jaar tijd 7 tot 9 procent loonsverhoging. Dit is opgebouwd uit een structurele loonsverhoging van 2% per jaar. Daarnaast verdwijnt de onderste periodiek uit de schalen voor de middengroepen (FWG 35-65) en komt er aan het einde een periodiek bij. Dit komt omgerekend neer op 2% extra loon voor deze groepen.

Ook wordt de onregelmatigheidstoeslag verbeterd. Werknemers krijgen bovendien een thuiswerkvergoeding van 2 euro per gewerkte thuiswerkdag, een verhoging van de bereikbaarheidstoeslag en wordt de eigen bijdrage voor woon-werkverkeer gehalveerd naar 14 euro netto. Wanneer een werknemer tijdens de bereikbaarheidsdienst in de nacht meer dan twee uur arbeid heeft verricht, heeft hij recht op ten minste acht uur onafgebroken doorbetaalde rust.

Generatieregeling Voor oudere werknemers is een generatieregeling afgesproken. Vier jaar voor hun AOWgerechtigde leeftijd kunnen zij minder uren gaan werken. Als er maatwerkafspraken worden gemaakt in het kader van duurzame inzetbaarheid, kan de regeling voor vervroegd uittreden (RVU) worden ingezet.

De cao geldt vanaf 1 december 2021 en loopt tot en met 31 december 2024. De leden van de vakbonden moeten er nog over stemmen.

A N P, F N V , 2 1 D E C E M B E R 2 0 2 1

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

161

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Loon Jeugdloon volgens FNV afgeschaft in twee derde van cao's In twee derde van de cao's in Nederland is geen sprake meer van een jeugdloon. Het betekent dat jongeren vanaf 18 jaar een volwassen loon ontvangen. Dat heeft de vakbond FNV die dit heeft uitgezocht onlangs gemeld.

Volgens de vakbond is er in 67,4 procent van de cao’s die dit jaar zijn afgesloten geen jeugdschaal meer. In 2014 was dat nog 56 procent. De FNV heeft de afspraken over jeugdloon dit jaar naar eigen zeggen bijvoorbeeld uit de cao's kunnen halen van IKEA, het Rijk, NS, KLM Grondpersoneel en Transavia Grondpersoneel. Eerder werd het jeugdloon al in de meeste zorg-cao’s afgeschaft.

Mooi resultaat FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha vindt dit "op zich een mooi resultaat". "Tegelijk zien we dat het jeugdloon nog steeds bestaat in sectoren waarin veel jongeren werken, zoals de supermarkten, de horeca en de callcenters", benadrukt hij.

In de ogen van Boufangacha is er "geen enkele rechtvaardiging" voor het minder betalen van jongeren die hetzelfde werk leveren als een 21-jarige. "Het is vooral een manier om goedkopere krachten in te zetten. Niet van deze tijd en eigenlijk leeftijdsdiscriminatie."

De FNV maakt zich er al langer hard voor dat de politiek helemaal een einde maakt aan jeugdloon.

A N P, 2 3 N O V E M B E R 2 0 2 2

Extra uitkering voor werknemers streekvervoer tegen inflatie Medewerkers in het streekvervoer die vallen onder de cao Openbaar Vervoer, krijgen nog dit jaar een extra eenmalige uitkering van duizend euro bruto. Dat is de Vereniging Werkgevers Openbaar Vervoer (VWOV) overeengekomen met de vakbond CNV. Volgens VWOV-voorzitter Fred Kagie moet de uitkering werknemers helpen met de hoge inflatie. Daarnaast roept VWOV de vakbond FNV op om aan de onderhandelingstafel te komen en af te zien van verdere stakingen.

"Iedereen merkt dat het leven duurder is door de stijgende energieprijzen en de hoge inflatie. Medewerkers hebben behoefte aan direct merkbare oplossingen. Met de vakbond CNV zijn we hierover in gesprek gegaan, de extra uitkering is het resultaat van deze gesprekken", aldus Kagie. De VWOV vertegenwoordigt de ov-bedrijven Arriva, EBS, Keolis Nederland, RET, Transdev en Qbuzz.

162

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Uitkering in november CNV-onderhandelaar Hanane Chikhi zegt dat de extra uitkering in november wordt uitgekeerd.

"De onvoorziene, ongekend hoge inflatie mag niet alleen voor rekening komen van de werknemers. We hebben daarom gevraagd om een forse extra eenmalige uitkering, bovenop de lopende cao. We zijn blij dat we daar vandaag een concrete afspraak over hebben kunnen maken. Die duizend euro extra is voor iedereen erg welkom." In het streekvervoer werken zo’n dertienduizend mensen.

A N P, 1 4 O K T O B E R 2 0 2 2

Cao-lonen stegen in september in hoogste tempo van deze eeuw De lonen van werknemers voor wie in september 2022 een nieuwe cao werd afgesloten, zijn gemiddeld met 4,4 procent gestegen. Dat is de sterkste gemiddelde toename in een maand sinds de eeuwwisseling, maar de lonen gaan nog lang niet zo hard omhoog als de kosten voor de dagelijkse levensbehoeften.

De werkgeversvereniging AWVN, die de cijfers bijhoudt, meldt dat de gemiddelde loonstijging in cao's voor heel het jaar nu uitkomt op 3,4 procent. Sinds de jaarwisseling zijn 262 cao's afgesloten, voor in totaal 2,7 miljoen werknemers.

Krapte arbeidsmarkt De relatief sterke stijging heeft alles te maken met de krapte op de arbeidsmarkt.

Werkgevers kunnen zich daardoor niet veroorloven om personeel maar weinig extra loon te bieden. Daarnaast maken veel werknemers zich zorgen over de hoge inflatie, waarvoor ze ook gecompenseerd willen worden. Ook groeide de Nederlandse economie de afgelopen kwartalen sterk.

Actuele cao In september kwamen dertien nieuwe cao's tot stand. Dat is minder dan het gemiddelde van de afgelopen jaren voor september, maar volgens de AWVN werken opvallend veel werknemers op dit moment volgens een lopende cao. Door het afsluiten van veel nieuwe overeenkomsten in de zomer en lente heeft 94 procent van alle cao-werknemers nu een actuele cao. Meestal ligt dat percentage rond tachtig procent, want werknemers en werkgevers vernieuwen vaak cao's pas na het vervallen van de oude.

A N P, 1 3 O K T O B E R 2 0 2 2

163

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Schiphol verhoogt uurloon beveiligers structureel tegen tekort Schiphol geeft beveiligers nog eens een toeslag van 2,50 euro per uur om de personeelstekorten op de luchthaven tegen te gaan. De nieuwe toeslag komt bovenop de eerder dit jaar afgesproken 1,40 euro per uur en geldt vanaf komende maand. "Bij elkaar kunnen de lonen voor beveiligers op Schiphol zo’n veertig procent stijgen", aldus de luchthaven.

Beveiligers gaan er ook wat andere arbeidsvoorwaarden betreft op vooruit. De kwaliteit van de pauzeruimtes gaat omhoog en de roosters worden vanaf 1 januari voorspelbaarder.

"We hopen dat dat gaat helpen, maar het is nu dus nog wel even doorbijten", zegt onderhandelaar Erik Maas van de vakbond CNV. De vakbond FNV benadrukt dat het om een onderhandelingsresultaat gaat en zijn leden nog moeten instemmen.

Lange wachttijden Vanwege een tekort aan beveiligers kampt de luchthaven met lange wachttijden. Schiphol kondigde eerder al aan de hele winterperiode van oktober tot en met maart nog aan een limiet voor het aantal vertrekkende reizigers vast te houden om zo lange wachtrijen te voorkomen. Dergelijke maximumaantallen gelden al sinds juli.

"Schiphol is verheugd over deze loonsverhoging die eraan bijdraagt dat het werken op Schiphol voor beveiligers aantrekkelijker wordt. Samen met verbetering van de roosters en rustruimtes is dat belangrijk bij het oplossen van het tekort aan beveiligers op de luchthaven", aldus een woordvoerder van Schiphol.

Zomertoeslag Eerder gold een zogeheten zomertoeslag van ruim vijf euro per uur voor beveiligingspersoneel om het werk aantrekkelijker te maken. Toen die begin september wegviel, nam ook de drukte weer toe. Al waren de cijfers voor in- en uitstroom niet heel anders dan gebruikelijk, zei Schiphol-bestuurder Hanne Buis in de Tweede Kamer.

Structurele stijging De FNV legde echter wel het verband tussen het verdwijnen van de toeslag en grotere drukte op de luchthaven. "Vergeleken met de zomertoeslag heeft deze objecttoeslag als voordeel dat het onderdeel wordt van het loon. Hij telt dus ook mee in de toeslagen en geldt ook bij ziekte en verlof", zo reageert CNV’er Maas. Volgens FNV-campagneleider Joost van Doesburg is de nieuwe toeslag "een structurele stijging van omgerekend plusminus twintig procent."

Hij zegt te hopen dat de toeslag voor meer interesse vanuit beveiligers gaat zorgen. "Maar op andere plekken op de luchthaven blijven nog grote uitdagingen bestaan."

164

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL KLM positiever Luchtvaartmaatschappij KLM reageerde onlangs furieus op de nieuwe beperkingen voor de passagiersaantallen, maar is nu voorzichtig positief.

"Elke stap die Schiphol neemt om zijn operatie op de luchthaven stabieler te krijgen is een stap in de juiste richting."

A N P, 6 O K T O B E R 2 0 2 2

Grootste loonstijging in jaren, maar inflatie is veel hoger De cao-lonen in Nederland zijn afgelopen zomer het sterkst gestegen in jaren. Toch gingen werknemers erop achteruit want de consumentenprijzen gingen overal veel sterker omhoog. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het sinds de eerste cijfers hierover uit 1973 niet voorgekomen dat de ontwikkeling van de caolonen zover achterbleef bij de inflatie.

De lonen lagen in het derde kwartaal gemiddeld 3,4 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Dit is de grootste stijging sinds het eerste kwartaal van 2009. De loonstijging in Nederland was jarenlang vrij beperkt, maar met het aantrekken van de economie na de coronalockdowns lijkt er de laatste tijd weer sprake van een opgaande lijn.

Krapte arbeidsmarkt Werkgeversvereniging AWVN gaf eerder al aan dat er dit jaar ook veel sterkere loonstijgingen worden afgesproken met vakbonden. Dat komt onder meer door de grote krapte op de arbeidsmarkt. Bij veel bedrijven is er een grote vraag naar personeel. Alleen door de beloning omhoog te gooien lukt het nog om nieuwe krachten te vinden.

Onderwijs Wanneer wordt gekeken naar bedrijfstakken dan stegen de lonen in het derde kwartaal het meest in het onderwijs, met zeven procent. Volgens het statistisch bureau is dat cijfer voor die bedrijfstak niet eerder zo hoog geweest. Deze flinke plus is onder andere te danken aan het dichten van de loonkloof tussen primair en voortgezet onderwijs vanaf januari dit jaar.

Hoge inflatie Maar al dat extra salaris valt volgens het CBS in het niet bij de hoge inflatie. Bezien over het derde kwartaal lagen de consumentenprijzen 12,3 procent hoger dan een jaar terug.

Het betekent dat de zogeheten reële loonontwikkeling in Nederland bijna negen procent is achteruitgegaan. Dit komt vooral door de energieprijzen, die sinds de Russische inval in Oekraïne hard zijn gestegen, maar ook veel andere zaken zijn de laatste tijd in rap tempo duurder geworden.

165

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Lastige compensatie AWVN benadrukte eerder ook al dat door de hoge inflatie het koopkrachtverlies van werknemers niet volledig gecompenseerd kan worden. In voorgaande jaren, toen de inflatie historisch laag was, lukte het bijvoorbeeld met een loonsverhoging van één of anderhalf procent al om de koopkracht te verbeteren, maar dat is nu duidelijk niet meer het geval.

A N P, 6 O K T O B E R 2 0 2 2

Extra werken levert niks op Het kabinet maakt meer werken steeds minder lonend voor mensen met een middeninkomen. In het ergste geval houden mensen van duizend euro extra salaris per maand slechts 130 euro netto over, schrijft De Telegraaf.

Deze hoge belasting voor middeninkomens is het gevolg van de manier waarop het kabinet de koopkrachtreparatie voor lage inkomens heeft geregeld. Dat zeggen economen na analyse van de details van de belastingplannen van het kabinet tegen de krant. "De belastingdruk op elke extra verdiende euro loopt behoorlijk op voor middeninkomens", zegt Hugo Erken van de Rabobank. "Dit treft onder meer verpleegkundigen, politieagenten en leraren."

De Tweede Kamer sprak zich onlangs uit voor een voltijdbonus om parttimers te stimuleren meer te gaan werken.

M E D I A W A T C H T E L E G R A A F, 2 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Loonsverhogingen in cao's relatief hoog, maar ver onder inflatie De loonsverhogingen die de werkgeversverenigingen en de vakbonden afspreken in cao's waren in juli opnieuw relatief hoog. Het overeengekomen extra loon stond echter toch niet in verhouding tot de inflatie. Die lag in juli namelijk voor het eerst sinds 1975 boven de tien procent.

Volgens cijfers van de werkgeversvereniging AWVN werden er in juli achttien cao-akkoorden afgesloten. De gemiddelde loonsverhoging kwam uit op 3,5 procent. Dat is wel minder dan de plus van 4,1 procent in juni. Door een aantal late meldingen van cao-afspraken is het maandgemiddelde over die maand door AWVN naar boven bijgesteld. Daarmee was juni de maand met het hoogste maandgemiddelde van deze eeuw.

Dat de loonafspraken nu zo hoog zijn, heeft volgens AWVN meerdere oorzaken. Zo voelen werkgevers een soort maatschappelijke druk om het koopkrachtverlies van werknemers te beperken. Daarnaast is sprake van krapte op de arbeidsmarkt, waardoor de lonen stijgen.

166

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Inflatie Maar de loonsverhogingen vallen in het niet bij het tempo waarin de prijzen de laatste tijd omhooggaan. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldde eerder dat consumentengoederen en -diensten in juli 10,3 procent duurder waren dan in dezelfde maand vorig jaar. Mede door de oorlog in Oekraïne rijzen vooral de energieprijzen de laatste tijd de pan uit.

A N P, 1 5 A U G U S T U S 2 0 2 2

Loonafspraken op recordhoogte Het jaargemiddelde van de loonafspraken is boven de drie procent gestegen. Door een record-maandgemiddelde van 3,8 procent in juni komt de gemiddelde afgesproken loonsverhoging voor de eerste helft van 2022 op 3,1 procent uit.

Dat meldt de werkgeversvereniging AWVN in haar cao-maandbericht over juni. Het vorige record voor een maandgemiddelde dateert van oktober 2008 en bedroeg 3,4 procent. Als gevolg van de wereldwijde economische crisis zakten daarna de gemiddelden. Momenteel worden zelfs loonstijgingen van vijf procent of meer afgesproken. De vorige periode waarin dat gebeurde waren de jaren zeventig van de twintigste eeuw.

Laag aantal akkoorden In juni werden achttien nieuwe cao’s afgesloten, normaal zijn dat er 49. Het relatief lage aantal akkoorden volgt op maanden met juist een groot aantal afspraken. Het totaal aantal cao’s dat in 2022 is afgesloten is zelfs iets groter dan in andere jaren. Tot en met juni werden 181 nieuwe cao’s afgesloten voor 2,5 miljoen werknemers.

AWVN, 8 JULI 2022

Cao-lonen stijgen De lonen stijgen harder dan voorgaande jaren in de cao's die recent zijn gesloten. De werkgeversvereniging AWVN spreekt van een sterke stijging en wijst op de krapte op de arbeidsmarkt als oorzaak. De vakbond FNV ziet ook de hogere percentages, maar wijst erop dat veel loonsverhogingen tot stand komen na acties of het dreigen ermee.

In de cao's die dit jaar werden afgesloten, gaat de beloning gemiddeld met zo'n drie procent omhoog, zo blijkt uit cijfers van de AWVN. In 2021 was de gemiddelde loonstijging nog 2,1 procent. De loonsverhoging is lang niet genoeg om de inflatie dit jaar op te vangen, die tegen de tien procent aanloopt. De FNV zegt dat de loonstijging in cao's die nu worden afgesloten, gebaseerd is op de inflatie die vorig jaar oktober werd verwacht.

167

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Afgezet ten opzichte van het cijfer van 3,3 procent inflatie is dit een realistisch resultaat", zegt Zakaria Boufangacha, vicevoorzitter van FNV. “Goedkope banen” Volgens de FNV stijgen de lonen van mensen met een laag inkomen gemiddeld harder, met 3,5 procent. "Werkgevers beginnen in te zien dat ze niet meer wegkomen met goedkope banen als wegwerpproduct", zegt Boufangacha. "Werknemers hebben nu wel een sterke positie, en dat vertaalt zich ook in het looncijfer", zegt een woordvoerder van de AWVN. Ook andere factoren, zoals de economische vooruitzichten, kunnen daarbij een rol spelen.

"Tijdens corona ging men uit van het allerergste, en toen bleek het economisch gezien mee te vallen. Met enige vertraging gaat dan ook de loonafspraak omhoog."

Geleidelijke loonstijging Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan Tilburg University, zegt dat er al voor corona sprake was van een geleidelijke loonstijging en dat die nu doorzet. Het is wel opvallend dat de lonen van mensen met middeninkomens en lage inkomens relatief meer stijgen dan die van de managers, zegt hij. "Zij hebben wel een cruciale functie in arbeidsmarkt en in het bedrijf, waardoor je bijvoorbeeld moet wachten op je koffer, zoals op Schiphol."

Werkgevers, maar ook het publiek hebben geconstateerd dat de maatschappij vastloopt als die mensen niet werken, zegt Wilthagen. "Ze wilden al langer niet meer voor bijvoorbeeld elf euro per uur werken, of vastzitten in flexibele contracten, maar nu hebben ze arbeidsmarktmacht."

Waardering Eén van de cao's die de afgelopen tijd is afgesloten, is die voor werknemers in garages.

Daar is afgesproken dat werknemers op 1 juni 2,3 procent loonsverhoging krijgen en in januari volgend jaar honderd euro bruto erbij. Bij een gemiddeld salaris van 2.500 euro is dat laatste volgens de vakbond FNV een verhoging van vier procent.

NOS, 8 JUNI 2022

Akkoord moet freelancejournalisten eerlijkere vergoeding bieden Freelancejournalisten en -fotografen krijgen voortaan een beter tarief voor hun werkzaamheden bij DPG Media, het bedrijf achter kranten als De Volkskrant en het AD, nieuwswebsite NU.nl en radiozender QMusic. Daarover heeft journalistenvakbond NVJ een akkoord bereikt met het mediaconcern.

Om de kwestie was eerder veel te doen. Meerdere freelancers daagden DPG voor de rechter om hogere tarieven af te dwingen, want het bedrijf zou hen bij klussen aanmerkelijk minder betalen dan de ‘eigen’ journalisten. Uiteindelijk lukte het de vakbond om in overleg

168

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL met DPG te komen tot een zogeheten werkcode, waarin afspraken over minimale tarieven zijn opgenomen.

Pensioenkosten en ziekte Straks ontvangen zelfstandige freelancejournalisten bij een klus ongeveer twee derde meer dan een werknemer van DPG zelf zou verdienen voor datzelfde werk, met een minimum van dertig euro per uur voor startende journalisten. Hierbij is er rekening mee gehouden dat freelancers zelf kosten moeten maken voor onder meer pensioen, verzekeringen en ziekte. De basistarieven voor fotojournalisten in de regio worden daarnaast verhoogd naar 65 euro per opdracht. Ook zijn er afspraken gemaakt over het doorberekenen van de inflatie.

Rechtszaken Bij de vakbond wordt verheugd op het akkoord gereageerd, al moeten de afspraken nog wel goedgekeurd worden door de leden van de NVJ. "We hebben nu echt een stap gezet met DPG Media naar eerlijke tarieven en we denken dat dit een gunstige uitwerking heeft op de relatie tussen de opdrachtgever en opdrachtnemer", laat NVJ-secretaris Milen van Boldrik in een verklaring weten. De NVJ stelt daarbij tot de conclusie te zijn gekomen dat de rechtszaken tegen DPG kunnen worden stopgezet.

A N P, 2 J U N I 2 0 2 2

HTM verhoogt lonen ondanks uitblijven cao-akkoord Het Haagse openbaarvervoersbedrijf HTM verhoogt de lonen voor zijn personeel, ondanks het uitblijven van een akkoord met de vakbonden over een nieuwe cao. De vakbonden FNV en CNV stelden het bedrijf achter de bussen, trams en lightrailverbinding in Den Haag een ultimatum om aan hun eisen tegemoet te komen. Nu dat is verlopen dreigen er acties.

De vakbonden eisten onder meer vijf procent meer loon en het behoud van koopkracht voor personeel van HTM. HTM kondigt echter aan "geheel vrijwillig en onverplicht" de lonen dit jaar met in totaal 3,1 procent te verhogen.

Coronacrisis FNV-bestuurder Eric Vermeulen wil de bekendmaking van HTM eerst goed bestuderen voordat hij er inhoudelijk op in kan gaan. Het vervoersbedrijf liet onder andere weten niet akkoord te kunnen gaan met de eisen van de vakbonden. HTM kampt nog altijd met de financiële gevolgen van de coronacrisis, die door het thuiswerkadvies voor veel minder reizigers in het ov zorgde.

169

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minder reizigers Het vervoersbedrijf vreest daarnaast dat ook volgend jaar nog altijd minder mensen de tram of bus pakken dan voor de pandemie. De vakbonden zijn nog in beraad over de te voeren acties. Vermeulen laat al wel doorschemeren dat er mogelijk een staking komt.

A N P, 1 8 M E I 2 0 2 2

Loonkloof via cao’s verkleind Laagstbetaalden krijgen er in de cao’s die worden afgesloten vaak meer bij dan hun hoger ingeschaalde collega’s. Bij de politie krijgt een jonge agent er dit jaar vier procent bij, zijn ervaren collega hooguit 3,4 procent. In de zorg is het verschil nog groter. Binnen hetzelfde ziekenhuis krijgt de een er vier procent bij, de ander tien procent. Deze cao-nivellering leidt binnen organisaties tot scheve ogen, zo meldt het dagblad De Telegraaf.

Uit een inventarisatie van de krant blijkt dat vakbonden en werkgevers in steeds meer cao’s verschillende salarisstijgingen afspreken. Vaak met het argument dat de torenhoge inflatie vooral de lagere inkomens treft. Ook lopen werkgevers vast vooruit op de door het kabinet beloofde verhoging van het minimumloon naar veertien euro per uur in 2024. In de horeca worden starters en leerlingen sinds de nieuwe cao beter betaald.

Nivelleringsoperatie Niet iedereen is blij met de nieuwe cao-afspraken. Cao-expert Henk Strating spreekt van een nivelleringsoperatie, terwijl een cao daar volgens hem niet voor is bedoeld. Bij de vakbond voor professionals VCP (die vooral mensen met middelbare en hogere functies vertegenwoordigt) is er kritiek vanuit de achterban.

"Iemand met modaal heeft net zo goed last van de dure boodschappen."

M E D I AWA T C H , 11 M E I 2 0 2 2

Meer werken loont amper Meer uren werken zorgt niet echt voor een dikkere portemonnee. Doorrekeningen van budgetinstituut Nibud geven een ontluisterend beeld. Van het extra verdiende brutoloon blijft soms maar tien tot twintig procent over. Dat meldt het dagblad De Telegraaf.

Nederland is kampioen deeltijdwerken en dat is niet voor niets. Vooral voor alleenstaande ouders die diverse toeslagen ontvangen, is meer werken niet zo aantrekkelijk. Als een moeder van twee kinderen met een sociale huurwoning van een jaarinkomen van 25.000

170

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL naar 40.000 euro zou gaan, bijvoorbeeld omdat ze in plaats van 20 uur 32 uur per week gaat werken, dan houdt ze daar op jaarbasis minder dan drieduizend euro extra aan over.

Veel minder koopkracht Het betekent dat tegenover zestig procent meer uren werken minder dan tien procent extra koopkracht staat. "Als we willen dat mensen meer uren werken, moet dat simpelweg financieel aantrekkelijker worden", zegt hoogleraar Arbeidsmarkt, Belastingen en Pensioenen Bastiaan Starink. "Mensen zeggen tegen elkaar dat je er toch niets van overhoudt. Dat zou niet zo moeten zijn."

MEDIAWATCH, 7 MEI 2022

Gemiddeld tien procent meer loon voor basisschoolleraar na akkoord Basisschoolleraren gaan er gemiddeld tien procent op vooruit, wat neerkomt op een gemiddelde stijging van 5.300 euro per jaar. Dat heeft het ministerie van Onderwijs onlangs gezegd. Dat is de uitkomst van onderhandelingen tussen het ministerie, onderwijsvakbonden en de PO-raad voor primair onderwijs.

Door de verhoging verdient een docent op de basisschool evenveel als in het voortgezet onderwijs. De verhoging gaat met terugwerkende kracht vanaf januari in. Voor het dichten van deze zogeheten loonkloof, waar al jarenlang discussie over is, trekt het kabinet ongeveer 920 miljoen euro uit. Het ministerie benadrukt dat het om een gemiddelde stijging gaat, maar dat alle basisschoolleraren er minstens vier procent bij krijgen.

Schoolleiders gaan er ook op vooruit, volgens het ministerie met minimaal vijf procent en gemiddeld elf procent.

Historische stap "Hier hebben de collega's jarenlang actie voor gevoerd", aldus bestuurder van de Algemene Onderwijsbond (AOb) Thijs Roovers in reactie op het gelijktrekken van de lonen in het basis- en voortgezet onderwijs. De eer gaat volgens hem naar "alle leraren en ondersteuners, die in de regen en de modder steeds weer hebben gedemonstreerd. Zonder hen was dit nooit gelukt".

CNV Onderwijs noemt het dichten van de loonkloof een "historische stap". "Hier hebben we al sinds 2017 voor geijverd. Dit betekent erkenning en waardering van het waardevolle werk in het primair onderwijs.", aldus voorzitter Daniëlle Woestenberg van CNV Onderwijs. De PO-Raad heeft het over "ontzettend goed nieuws".

Over de gemiddelde stijging van tien procent willen de vakbonden zich niet uitspreken.

Roovers van de AOb: "Niet iedereen gaat er maandelijks fors op vooruit. Het hangt af van in welke salarisschaal je zit, op welke trede en van welke functie je hebt."

171

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De AOb komt met een "instrument" waarmee medewerkers hun nieuwe salaris kunnen achterhalen. Ook CNV Onderwijs wil "wegblijven" van het noemen van percentages.

"Niemand is een gemiddelde."

Verlagen werkdruk Met de VO-raad voor het voortgezet onderwijs zijn ook afspraken gemaakt over het verlagen van de werkdruk in het voortgezet onderwijs. De raad maakt samen met de vakbonden afspraken hoe de driehonderd miljoen euro die er voor wordt uitgetrokken besteed moet worden. Verder komt er meer ruimte voor ontwikkeling en bijscholing. Minister Wiersma van Onderwijs trekt daar nog eens 118 miljoen euro voor uit.

Beroep aantrekkelijker maken Voorzitter van de VO-raad Henk Hagoort zegt over de investeringen: "geld lost niet alles op". In verdere gesprekken moeten zaken zoals het aantrekkelijker maken van het beroep van leraar worden uitgewerkt.

De afspraken die onlangs werden gepresenteerd staan los van de reguliere cao-onderhandelingen, over onder meer de inflatie. Die gaan vanaf eind mei weer van start, aldus de AOb. A N P, 2 2 A P R I L 2 0 2 2

Vakbond: nieuwe afspraken nodig over loonmatiging KLM Cabinevakbond VNC wil dat er opnieuw gekeken wordt naar de eerdere afspraken over loonmatigingen bij KLM. Volgens de vakbond hadden die afspraken, waarbij personeel tot twintig procent inleverde, niet gemaakt mogen worden zonder overleg met de vakbonden. VNC wijst naar een uitspraak daarover van de International Labour Organization (ILO).

Als voorwaarde voor de staatssteun die vliegtuigmaatschappij KLM tijdens de coronacrisis kreeg, werd een bijdrage van het personeel verlangd. Onlangs bepaalde de ILO dat dit niet had gemogen zonder de vakbonden daarover te raadplegen. De uitspraak van de organisatie was niet-bindend, maar gaf volgens de vakbonden die de zaak hadden aangespannen wel een duidelijk signaal.

Exceptionele omstandigheden?

De VNC wil nu dat de impact en duur van de versobering van de arbeidsvoorwaarden wordt getoetst aan de situatie waarin het bedrijf zich op dit moment bevindt. Daaruit zou dan moeten blijken of er nog steeds sprake is van "exceptionele omstandigheden die rechtvaardigen dat er een bijdrage van het personeel wordt gevraagd".

172

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Overleg De KLM zegt in een reactie er al bij de overheid op aangedrongen te hebben om op korte termijn met vakbonden en KLM om tafel te gaan. Dan zouden ze gezamenlijk de conclusies van de ILO kunnen bespreken. Vervolgens wil de vliegmaatschappij met de vakbonden praten over de vraag wat dit alles betekent voor "lopende zaken".

A N P, 2 1 A P R I L 2 0 2 2

Loonafspraken weer op niveau Met een gemiddelde van plus 3,1 procent in maart 2022 zijn de loonafspraken terug op het niveau van vlak voor het uitbreken van de coronacrisis. Met dit maandgemiddelde wordt de opwaartse trend in cao-afspraken voortgezet en kruipt het jaargemiddelde richting de drie procent.

Dat heeft de werkgeversvereniging AWVN onlangs gesteld in haar cao-maandbericht maart 2022. Volgens de AWVN geeft het gemiddelde van de afgelopen maand aan dat de uitkomsten van de cao-onderhandelingen een vrij normaal patroon volgen waarin de loonafspraken met een vertraging de ontwikkeling van de economie volgen.

Focus op loonafspraken Het aantal nieuw afgesloten cao’s was in maart met 23 hoger dan verwacht. In een ‘gewone’ maart-maand zijn het er twintig. De werkgeversvereniging stelt vast dat in veel onderhandelingen een eenzijdige focus op loonafspraken wordt gelegd. Hierdoor dreigt in veel bedrijven en bedrijfstakken de financiële ruimte helemaal opgaat aan loonsverhogingen, waardoor er geen ruimte meer overblijft voor zaken als de toekomstige vaardigheden van medewerkers om mee te kunnen komen in de transitie naar een groene en digitale economie.

AWVN, 15 APRIL 2022

FNV: PostNL kiest voor aandeelhouders en niet het personeel Het is onacceptabel dat ondanks de meer dan 250 miljoen euro winst PostNL het eigen personeel er in koopkracht op achteruit laat gaan. Dat zegt de vakbond FNV in een reactie op de onlangs gepresenteerde jaarcijfers van het postbedrijf. “PostNL kiest voor de aandeelhouders en niet voor het eigen personeel. Zonder het harde werk van al die pakket- en postbezorgers zou er helemaal geen PostNL bestaan”, aldus Maadey Meuleman, bestuurder Post en Pakketten.

Vorig jaar heeft PostNL 258 miljoen euro winst gemaakt. Dat is bijna twintig procent meer dan het jaar ervoor. PostNL kiest ervoor om dividend uit te keren aan aandeelhouders en

173

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de komende jaren voor 250 miljoen aan aandelen terug te kopen, in het belang van hun aandeelhouders. “PostNL biedt de hardwerkende postbezorgers slechts een gemiddelde loonsverhoging van 2,5 procent per jaar. Met de huidige hoge inflatie gaat de postbezorger er in koopkracht alsnog op achteruit. Dat terwijl de miljoenen door de gangen van het hoofdkantoor kolken”, aldus Meuleman.

Schamele loonsverhoging “Postbezorgers gaan dag in dag uit, door weer en wind om Nederland van brieven en kleine pakketjes te voorzien. Dit doen zij voor een minimaal uurloon van tussen de tien en elf euro per uur. Dat moet beter. Postbezorgers eisen een leefbaar loon van veertien euro per uur. Met het loonbod wat PostNL nu biedt gaan de meeste bezorgers er slechts een schamele 28 cent per uur op vooruit”, aldus de vakbondsbestuurder.

De FNV roept PostNL op het loonbod voor postbezorgers te herzien en met een reële verhoging van het loon komt, zodat postbezorgers er echt op vooruit gaan.

F N V, 2 8 F E B R U A R I 2 0 2 8

Werkgevers verwachten loonstijgingen dit jaar De cao-lonen zullen dit jaar naar verwachting met drie procent stijgen. Daarnaast zullen veel werknemers incidentele loonsverhogingen krijgen, waaronder bonussen.

Dat zijn de verwachtingen van werkgeversvereniging AWVN over de loonontwikkeling dit jaar.

De 21 cao’s die zijn vernieuwd in januari bleven met een gemiddelde loonstijging van 2½ procent onder het verwachte gemiddelde van de werkgevers voor dit jaar. Iets minder dan 2,6 procent gemiddeld in de cao’s van december, maar het cijfer is een stuk hoger dan het gemiddelde van 1,93 procent uit 2021.

Haar verwachting van de loonstijging dit jaar baseert de AWVN op de cao’s die al vastliggen voor dit jaar. Het gaat dan om cao’s die pas in 2023 of 2024 zullen aflopen, voor twee van de totaal 5,5 miljoen cao-werknemers. Hieruit zou een gemiddelde stijging van drie procent blijken. Dit jaar lopen er nog 373 cao’s af, voor in totaal 2,7 miljoen werknemers.

Genoeg voor de inflatie?

Of dat gemiddelde voldoende is om de inflatie bij te houden is de vraag. De AWVN baseert zich op de verwachting van het Centraal Planbureau CPB. Die verwacht een inflatie van ruim drie procent dit jaar. De Nederlandsche Bank (DNB) houdt rekening met vier procent dit jaar, aflopend naar drie procent volgend jaar. Dat zou voor cao’s met een looptijd langer dan één jaar zeven procent meer loon betekenen in twee jaar. Dat zegt FNV-voorzitter Tuur Elzinga, en hij waarschuwt voor een hete zomer met veel stakingen als de werkge-

174

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vers niet bereid zijn tot zo’n loonsverhoging. Elzinga vindt dat het ook vanwege de krappe arbeidsmarkt nu tijd is voor loonsverhogingen.

Meer loonsverhoging verwacht De trend in de cao-onderhandelingen past volgens AWVN in een normaal patroon, waarin loonafspraken met een vertraging van ongeveer een jaar de ontwikkeling van de economie volgen. Op grond hiervan verwacht AWVN dat de gemiddelde loonafspraak in cao’s de komende maanden nog verder zal stijgen. Daarnaast ziet AWVN dat veel werkgevers incidentele loonsverhogingen zullen geven aan werknemers of functies.

Goed kijken naar de bedrijfseconomische situatie Toch is de AWVN optimistisch over de cao-onderhandelingen. Dat er in 2021 zo veel cao’s werden afgesloten duidt er volgens AWVN op dat onderhandelaars van vakbonden en werkgevers het eens kunnen worden, hoewel ze verschillend denken over de gewenste loonontwikkeling. Verder blijkt uit de grote variatie aan afspraken dat de onderhandelaars goed kijken naar de bedrijfseconomische situatie van de onderneming of de bedrijfstak.

Loonafspraken liepen daardoor afgelopen jaar uiteen van nul tot meer dan vier procent.

Tegenover hoge afspraken in industrie en groothandel staan zeer lage afspraken in sectoren die hard zijn geraakt door de lockdown, zoals de horeca en de cultuursector.

A W V N , A N P, F N V , 1 7 F E B R U A R I 2 0 2 2

Loonkloof in het onderwijs eind maart gedicht De ‘loonkloof’ tussen medewerkers in het basisonderwijs en medewerkers van middelbare scholen kan voor eind maart zijn gedicht. Dat hoopt de Algemene Onderwijsbond (AOb), die voorzichtig optimistisch is over het verloop van de onderhandelingen.

Door basisschoolmedewerkers beter te belonen moet de loonkloof straks tot het verleden behoren. Dat hebben VVD, D66, CDA en ChristenUnie met elkaar afgesproken in het coalitieakkoord. Die afspraak moet nu tijdens cao-onderhandelingen worden uitgevoerd.

‘De cao primair onderwijs is voor mensen in alle functies, dus ook voor ondersteuners’, aldus de AOb. ‘In totaal betreft het meer dan 150.000 mensen, die in verschillende salarisschalen zitten en er niet allemaal evenveel op vooruit zullen gaan’, legt vakbondsbestuurder Thijs Roovers uit op de site van de bond. ‘Om te zorgen dat iedereen straks hetzelfde beloond wordt als de collega’s in het voortgezet onderwijs – dat is best een klus.’

Gelijkwaardige beloning Vakbonden en het primair onderwijs hebben er jarenlang voor gepleit om medewerkers met ‘gelijkwaardige taken en verantwoordelijkheden’ ook gelijkwaardig te belonen. Tot

175

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nu toe liggen de lonen in het voortgezet onderwijs gemiddeld hoger. Dit verschil is ‘niet uit te leggen’ en ‘staat oplossingen voor het leraren- en schoolleiderstekort in de weg’, schreef de AOb eerder in een manifest, samen met de PO-Raad, de Algemene Vereniging Schoolleiders, CNV Onderwijs en de Federatie van Onderwijsvakorganisaties (FvOv).

ANP PRODUCTIES, 15 FEBRUARI 2022

Arbeidsvoorwaarden blijven belangrijk Een goed pensioen, flexibel je werktijd kunnen indelen, en genoeg vakantiedagen.

Een werkgever met deze arbeidsvoorwaarden heeft weinig moeite om zijn vacatures te vullen. Zo blijkt uit onderzoek van HR- en payrolldienstverlener SD Worx. Rond de loonstrook zijn nog altijd veel onduidelijkheden.

Ruim een kwart van de ondervraagden (26%) vindt een pensioenregeling nog altijd de belangrijkste secundaire arbeidsvoorwaarde. Op de tweede en derde plaats staan flexibele tijdsindeling (20%) en voldoende vakantiedagen (17%). Slechts 1 procent vindt cadeaus of personeelsuitjes belangrijk.

Taboe Arbeidsvoorwaarden zijn dus nog altijd belangrijk. Maar met collega’s praten we er toch liever niet over. Zeker niet over het salaris. Slechts 13 procent geeft aan deze informatie met collega’s te delen. En liever ook niet over de vergoedingen die we krijgen voor reiskosten, thuiswerk en bonussen. Maar 11 procent bespreekt dat op de werkvloer. Bijna 4 van elke 10 werknemers heeft het helemaal niet over de verdiensten met collega’s.

Helft snapt niet alles op de loonstrook ‘Wellicht dat werknemers secondaire arbeidsvoorwaarden liever niet bespreken met collega’s omdat ze simpelweg niet alle termen op de loonstrook begrijpen’, zegt Mark Bloem, Directeur bij SD Worx Nederland. ‘Uit ons onderzoek blijkt dat ongeveer de helft (52%) van de Nederlanders alle termen op de loonstrook begrijpt.’ Vooral deeltijdfactor, loonheffing en belast/onbelast roepen vragen op. ‘Hierbij geeft een kwart aan het belangrijk te vinden dat de werkgever meer aandacht besteedt aan het begrijpelijk maken van de loonstrook’ zegt Mark Bloem. ‘In de praktijk zien we dat werknemers hier vaak vragen over stellen, en nu wordt bevestigd dat er veel onduidelijkheid is over veel termen.’

Beter informeren Ruim 1 werknemer op elke 3 geeft aan dat ze contact opnemen met de HR-manager als ze zien dat er iets niet klopt op de loonstrook. Een goede ontwikkeling volgens Bloem. ‘Het is belangrijk dat medewerkers aangeven waar ze hulp bij nodig hebben. Op die manier

176

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zorg je ervoor dat iedereen zaken die ze niet begrijpen aankaarten. Werkgevers kunnen er daarnaast voor zorgen dat ze medewerkers beter informeren.’

P E R S B E R I C H T S D W O R X , 11 F E B R UA R I 2 0 2 2

Lonen in cao’s stijgen sterk In december zijn de lonen in nieuwe en vernieuwde cao’s met gemiddeld 2,6 procent gestegen. Duidelijk meer dan de 2,4 procent loonsverhoging in cao’s van oktober en november. Zo blijkt uit de maandelijkse rapportage van de AWVN over het cao-seizoen. Maar de verwachte inflatie dit jaar is nog hoger.

De stijging van december is ook ruim boven het jaargemiddelde van 2,1 procent voor 2021. In het eerste coronajaar, 2020 gingen de lonen in cao’s gemiddeld nog met 2,3 procent omhoog. De belangenvereniging van werkgevers verwacht dat de cao’s van dit jaar weer sterkere loonstijgingen zullen bevatten. De AWVN spreekt nog niet van een loongolf, of een loon- prijsspiraal. De werkgeversvereniging noemt de stijging ‘een normaal patroon waarin loonafspraken met vertraging de economische groei of krimp volgen.’

In januari moesten nog 114 cao’s worden vernieuwd die afliepen in 2021. Ook waren nog 46 cao’s van 2020 niet vernieuwd. Het betekent dat 920.000 werknemers zonder actuele cao zitten.

Grote verschillen Niet in alle cao’s stijgen de lonen even hard. Er zijn nog altijd grote verschillen in loonsverhoging per sector. In sectoren die hard geraakt zijn door de coronapandemie gingen werknemers er niet of nauwelijks op vooruit. Dat was bijvoorbeeld het geval in de horeca en de cultuursector. Daar staat tegenover dat werknemers in de industrie en groothandel er bovengemiddeld meer loon bijkregen.

Ook zag de AWVN veel incidentele loonsverhogingen voor functies en individuele werknemers. Volgens de AWVN werden vorig jaar vrij veel cao’s vernieuwd. ‘Kennelijk konden onderhandelaars van vakbonden en werkgevers het eens worden, ondanks verschillende opvattingen over de gewenste loonontwikkeling’, aldus het persbericht. Uit de grote variatie aan afspraken blijkt volgens de AWVN dat de onderhandelaars goed kijken naar de bedrijfseconomische situatie van de onderneming of de bedrijfstak waarvoor zij onderhandelen, zo heet het in het persbericht.

Na-ijleffect De loonontwikkeling volgt de ontwikkeling van de economie altijd met een vertraging van ongeveer een jaar, stelt de AWVN. Daarom moeten werkgevers er rekening mee houden

177

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dat het jaargemiddelde van de loonafspraken nog zal blijven stijgen. Maar de gemiddelde loonstijging bereikt zelden hetzelfde percentage als de economische groei. Dat komt omdat in een periode van krimp de lonen ook nog een jaar blijven stijgen.

Inflatie is nog hoger Ook houden de loonstijgingen nog geen gelijke tred met de inflatie. Die was in 2021 gemiddeld 2,7 procent volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Met een uitschieter naar 5,7 procent in december. Met name de sterke stijging van de brandstof- en energieprijzen sinds de zomer zorgen voor de snelle geldontwaarding. Zo was gas in november 53 procent duurder dan een jaar eerder, voor elektriciteit betaalt u 74,9 procent meer dit jaar, en voor benzine 31,4 procent. Ook kleding en voedsel - met name aardappelen, fruit en koffie - werden duurder en droegen daarmee bij aan het hoge prijspeil, aldus het CBS. De prijsstijgingen zetten ook dit jaar door. Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) voorziet een daling van de koopkracht met gemiddeld 40 euro per maand voor een gezin. En dat is gebaseerd op een gemiddelde loonsverhoging van 2,5 procent en een inflatie van 3 procent. Wie er dit jaar niets bij krijgt, gaat nog harder achteruit. Het Nibud voorziet dat zij dit jaar tussen 100 en 200 euro per maand inleveren. Dat kan nog meer worden als de inflatie hoger wordt dan 3 procent. Directeur Arjan Vliegenthart van het Nibud maakt zich in het NRC vooral zorgen om ‘de meer dan twee miljoen huishoudens die zich nu al suf budgetteren om alle rekeningen betaald te krijgen.’

Automatische prijscompensatie?

De FNV pleit voor automatische prijscompensatie van de lonen. De vakbond wil dat vastleggen in de cao’s van dit jaar. Volgens de FNV zijn werknemers het beu om elk jaar opnieuw te moeten onderhandelen over de inflatiecorrectie en het behoud van hun koopkracht. Met gepaste trots meldt de vakbond dat het ze is gelukt om in één nieuwe cao hierover afspraken te maken: in de schilders-cao (SAVG) is bepaald dat de loonsverhoging voor 2023, 2024 én 2025 minimaal gelijk is aan het inflatiecijfer.

Flexibele arbeidsvoorwaarden ‘onbespreekbaar’ Recent publiceerden de werkgevers hun Arbeidsvoorwaardennota 2022 ‘Geen Talent Onbenut’. Hierin pleiten AWVN, met VNO-NCW en MKB-Nederland voor afspraken in cao’s die bijdragen aan oplossing van de krapte. Daarnaast blijkt uit het recente AWVNledenonderzoek ‘Recordkrapte’ dat veel bedrijven incidentele loonstijgingen toekennen bovenop de stijging van de cao-lonen. Volgens de nota willen de werkgevers ook loonsverhogingen en andere arbeidsvoorwaarden afgesproken in de cao tijdelijk kunnen ver-

178

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL soberen als het bedrijf in zwaar weer komt. Dat is in elk geval wat de vakbeweging betreft onbespreekbaar.

A W V N , A N P, N R C , 1 8 J A N U A R I 2 0 2 2

Alle telefonisten dezelfde arbeidsvoorwaarden CNV Vakmensen wil dat medewerkers die door de GGD via de facilitaire contactcenters worden ingeschakeld in 2022 hetzelfde uurloon krijgen als hun bellende collega’s die rechtstreeks werken voor de GGD’s.

Na het uitbreken van de coronapandemie in 2020 had de GGD onvoldoende eigen medewerkers in dienst om alle telefoonlijnen, waaronder de vaccinatielijn en de testafsprakenlijn te bemensen. Om meer mensen aan de telefoon te krijgen deed de GGD een Europese aanbesteding. Uiteindelijk werd de opdracht gegund aan enkele multinationals, waaronder leden van de Werkgevers Facilitaire Contactcenters (WFC), die daar grote winsten aan overhielden. De werknemers van de facilitaire contactcenters zaten wel namens de GGD de telefoon, maar traden niet bij ze in dienst en bleven onder de cao voor facilitaire contactcenters vallen.

Geen vetpot Die cao is ‘bepaald geen vetpot’ volgens CNV-bestuurder Roderik Mol. Ook is de huidige cao bijna verlopen en Mol betwijfelt of er in 2022 een nieuwe cao komt. Mol vindt dat onbegrijpelijk, want: ‘Het werk dat al deze mensen doen is ontzettend belangrijk om de pandemie te bestrijden. Des te schrijnender is het dat een deel van hen daar minder, zeg maar ronduit slecht, voor wordt beloond.

Lager uurtarief, geen pensioen Mensen in dienst van de facilitaire contactcenters die nu voor de GGD bellen verdienen vaak maar 10 euro per uur, en ze bouwen geen pensioen op. Ook de zorgbonus was niet voor hen. Daar staat tegenover dat er onlangs wel een principeakkoord is bereikt over de cao SGO, waar de medewerkers van de GGD onder vallen, dus ook die van de callcentra in eigen beheer van de GGD. Mol: ‘Voor hen is in het nieuwe jaar een minimumloon van 14 euro per uur afgesproken. En een goed pensioen hadden ze al.’ De ingehuurde telefonisten moeten wat Mol betreft dit jaar dezelfde arbeidsvoorwaarden krijgen. ‘Dus met een uurloon van minimaal 14 euro en met een goede pensioenopbouw.’

Let op bij aanbestedingen De CNV-bestuurder heeft ook nog een nieuwjaarsboodschap voor de Nederlandse overheidsinstanties. ‘Denk bij aanbestedingen, waar in het geval van de GGD in totaal 2 miljard euro mee gemoeid is, aan wat de gevolgen zijn voor mensen en hun arbeidsvoorwaar-

179

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL den! 10 euro zonder pensioen is niet meer van deze tijd’, aldus Mol. ‘Koop de kennis van deze bedrijven in, maar laat het werk onder eigen leiding en toezicht verrichten zodat de inlenersbeloning van minimaal 14 euro en een pensioen geldt. Bovendien heb je dan meer controle.’

CNV VAKMENSEN, 30 DECEMBER 2021

Reiskosten FNV: derde van werknemers krijgt nu 0,19 euro kilometervergoeding Slechts een derde van de Nederlandse werknemers krijgt de maximale onbelaste kilometervergoeding van 0,19 euro. Dat heeft de vakbond FNV onlangs gemeld op basis van eigen onderzoek. Daarbij keek de FNV alleen naar de afspraken die zijn gemaakt in collectieve arbeidsovereenkomsten.

Om de kilometervergoeding is veel te doen vanwege de hoge brandstofkosten. De compensatie voor het reizen van en naar werken is nu onbelast maximaal 0,19 euro per kilometer maar wordt volgend jaar verhoogd naar 0,21 euro. De vakbond CNV meldde al eerder dat bijna negen op de tien werkenden moeten toeleggen op de reiskosten.

Eerder dit jaar zei werkgeversorganisatie AWVN op basis van onderzoek dat twee op de drie werkgevers de kilometervergoeding willen verhogen zodra de overheid de onbelaste vergoeding per kilometer opvoert.

Minder dan maximum De vakbonden wezen er al op dat de meeste werknemers nu minder krijgen dan dat maximum, zoals bijvoorbeeld in de ziekenhuizen, de gehandicaptenzorg en op Schiphol bij het grondpersoneel. De vakbond roept alle werkgevers weer op om zo snel mogelijk 0,19 euro per kilometer te gaan betalen en zodra de maximale onbelaste vergoeding omhooggaat, om die te betalen. "Overigens kunnen werkgevers ook al meer betalen", zegt een woordvoerster van de FNV. F N V, 2 7 J U N I 2 0 2 2

Onderzoek: werknemer laat auto vaker staan en wil fietsvergoeding Werknemers laten vanwege de hoge brandstofkosten de auto vaker staan voor privéritten. Om de trip naar het werk te verduurzamen wordt door personeel vooral naar de werkgever en het Rijk gekeken. Daarbij lijkt met name een vergoeding voor een elektrische fiets een goed alternatief, zo komt naar voren uit onderzoek door Kantar Public in opdracht van de Coalitie Anders Reizen.

180

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zeker de helft van de werknemers komt momenteel met een vervuilende auto naar het werk, terwijl 41 procent van de werknemers op minder dan tien kilometer afstand van het werk woont. Volgens het onderzoek zou met name deze groep verleid kunnen worden om voortaan de fiets of de e-bike te pakken. Voordelen naast minder filedruk zijn minder uitstoot en meer beweging, zo klinkt het.

Aanschaf e-bike blijft uit Maar voor hulp bij de aanschaf van een e-bike of het stimuleren van andere duurzame reisoplossingen wordt vooral naar de overheid en werkgevers gekeken. Nog niet de helft van het personeel vindt het zijn eigen verantwoordelijkheid.

Verder denken vier op de tien forenzen dat de energie- en brandstofprijzen dit jaar verder zullen stijgen, waarmee alternatieven aantrekkelijker lijken te worden.

CO2-uitstoot Anders Reizen is een samenwerking tussen tientallen bedrijven en organisaties en is ontstaan in de aanloop naar de klimaattop van Parijs in 2015. De samenwerking is goed voor 550.000 werknemers. De ambitie van de coalitie is om de CO2-uitstoot van zakelijke rijders tegen 2030 te hebben gehalveerd ten opzichte van 2016.

MEDIANET, 12 APRIL 2022

Werkgevers willen kilometervergoeding verhogen volgens onderzoek Bijna de helft van de werkgevers geeft aan dat zij vanwege de hoge brandstofkosten overwegen hun mobiliteitsregeling aan te passen of hebben dat al gedaan. Ook zijn twee op de drie werkgevers bereid om een hogere kilometervergoeding te betalen mits de fiscale regels dit mogelijk maken. Dat heeft de werkgeversvereniging AWVN onlangs gesteld op basis van eigen onderzoek onder het Nederlandse bedrijfsleven.

Aan het onderzoek deden 481 werkgevers mee. De ondervraagde werkgevers vragen aandacht voor de groep werknemers die financieel in de knel komt door de stijgende kosten van woon-werkverkeer per auto. Bijna vier op de vijf werkgevers maakt zich hier zorgen over en vindt dat deze groep ondersteund moet worden.

Werkgevers ondernemen zelf actie door hun mobiliteitsregeling aan te passen omdat zij een goed werkgever willen zijn (72%), zij werknemers financieel niet in de knel willen laten komen (54%), werknemers willen behouden (51%) of werknemers willen stimuleren om naar de werklocatie te komen (32%).

Stijgende brandstofprijzen Eén op de drie werkgevers geeft aan op dit moment niets te doen met de stijgende brandstofprijzen. Dit is het geval als de bedrijfseconomische situatie het simpelweg niet toe

181

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL staat, de mobiliteitsregeling de situatie voldoende afdekt, de werknemers dichtbij het werk wonen of het gros van de mensen in een bedrijfsauto met tankpas rijdt.

Onbelaste kilometervergoeding Veel werkgevers zouden binnen hun mobiliteitsregeling de kilometervergoeding voor het woonwerk-verkeer met de auto willen verhogen, maar worden daarin belemmerd door de fiscale regels. Als zij in de huidige situatie een reiskostenvergoeding boven de 0,19 eurocent/km uitkeren, dan leidt dit tot flinke extra lasten (circa 20%) vanwege de belasting en premies die hierover geheven worden. De werknemer houdt maximaal vijftig procent van de extra vergoeding over.

Verhoging in 2024 Het kabinet heeft in het regeerakkoord aangekondigd de onbelaste reiskostenvergoeding per 1 januari 2024 te willen verhogen. De meeste werkgevers vinden dit te laat en zouden graag zien dat deze maatregel eerder wordt ingevoerd. Twee op de drie werkgevers zouden in dat geval bereid zijn om een hogere kilometervergoeding te betalen. AWVN roept het kabinet daarom op de onbelaste reiskostenvergoeding zo snel mogelijk te verhogen.

Verminderen autogebruik De werkgevers is ook gevraagd naar de alternatieven voor het woon-werkverkeer per auto. Zo zetten zij in op OV-abonnementen, fiets- en e-bikeregelingen en carpoolen. Ook thuiswerken is een optie. Wel zijn daar grenzen aan, zo stellen de deelnemers. Niet alleen omdat lang niet iedereen kán thuiswerken, maar ook omdat na een lange periode van verplicht thuiswerken veel werkgevers en werknemers weer behoefte hebben aan het werken op locatie.

AWVN, 12 APRIL 2022

Veel werknemers leggen volgens vakbond CNV toe op reiskosten 87 procent van de werkende bevolking ontvangt van de werkgever geen kostendekkende reiskostenvergoeding. 85 procent betaalt steeds meer geld om naar het werk te reizen en 96 procent krijgt op dit moment geen hogere reiskostenvergoeding, ondanks de hoge brandstofkosten. Dit blijkt uit een onderzoek van de vakbond CNV onder 1.300 leden die de auto nodig hebben om op het werk te komen.

“We schrikken van deze hoge percentages. Vrijwel iedereen legt steeds meer geld toe om op het werk te komen, zelfs nu de accijns aan de pomp is verlaagd. Iets extra’s van de werkgever zit er niet in. Onacceptabel wat ons betreft, zeker in een tijd waarin de inflatie oploopt naar twaalf procent” aldus CNV-voorzitter Piet Fortuin.

182

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Tweede Kamer 79 procent van de CNV-leden stelt dat negentien cent te laag is om de reiskosten te dekken.

“Deze onbelaste reiskostenvergoeding moet zo snel mogelijk omhoog naar 23 cent per kilometer. We roepen de Tweede Kamer met klem op om hiermee in te stemmen. Het is een goede, eerste stap op weg naar een betere en kostendekkende vergoeding”, stelt Fortuin.

C N V, 5 A P R I L 2 0 2 2

CNV Vakmensen: meer mensen zoeken ander werk door hoge reiskosten De hoge brandstofprijzen, in combinatie met een "volstrekt ontoereikende reiskostenvergoeding", zorgen voor problemen bij grote groepen werknemers. Dat heeft de vakbond CNV Vakmensen onlangs gemeld. De vakbond heeft daar de afgelopen tijd honderden signalen over gekregen van leden. Een groeiende groep werknemers overweegt volgens de vakbond ook om minder te gaan werken of wil op zoek naar een andere baan, dichter bij huis, vanwege de hoge reiskosten.

"Mensen komen echt niet meer uit met de reiskostenvergoeding, als die er al is", zegt Jan Kampherbeek, onderhandelaar van CNV Vakmensen voor de schoonmaakbranche. De vakbond wil hier meer aandacht voor van werkgevers en is inmiddels met meerdere werkgevers in gesprek over een betere reiskostenvergoeding.

Geen thuiswerk Het CNV maakt zich vooral zorgen over honderdduizenden werknemers die niet thuis kunnen werken en noodgedwongen veel woon-werkkilometers maken. In een aantal sectoren heeft de vakbond de stemming gepeild, zoals de schoonmaak, beveiliging, retail, recreatie, kappers, horeca en touringcarbranche. Uit de honderden reacties kwam naar voren dat voor 96 procent de reiskostenvergoeding, áls ze die al krijgen, op dit moment volstrekt ontoereikend is. Meerdere werknemers hebben het probleem zelf bij hun werkgever aangekaart, maar vrijwel iedereen heeft volgens het CNV meteen nul op het rekest gekregen.

Minder dagen werken Vooral in de schoonmaak, beveiliging en touringcarbranche overweegt een deel van de werknemers minder dagen te gaan werken of wil die op zoek naar ander werk. Dat geeft volgens Erik Honkoop, onderhandelaar van CNV Vakmensen voor de beveiligingsbranche, wel aan hoe serieus de brandstofprijs en de reiskostenvergoeding meewegen bij de keuze voor een baan.

Hoewel de accijnsverlaging op brandstof per 1 april zeer welkom is, is daarmee het probleem volgens de vakbond niet opgelost. Ook de fiscale vrijstelling moet zo snel moge-

183

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL lijk omhoog van 19 naar 23 cent per kilometer en zodra die verhoging een feit is, moeten werkgevers die zo snel mogelijk maximaal benutten.

CNV VAKMENSEN, 31 MAAR T 2022

Werkenden vrezen problemen door brandstofprijzen Eén op de vijf werkenden is bang voor financiële problemen als de werkgever de reiskostenvergoeding niet verhoogt om te compenseren voor de stijgende brandstofprijzen. Daarnaast zegt zestien procent van de werkenden een andere baan te zoeken waar de reiskosten wel genoeg worden gecompenseerd als de huidige werkgever dit weigert, zo concludeert HR-dienstverlener Visma Raet na eigen onderzoek.

Volgens de wet mogen werkgevers maximaal negentien cent per kilometer onbelast vergoeden aan werknemers. Dit is niet verplicht. De meerderheid van de ondervraagden ontvangt een reiskostenvergoeding. Als de reiskostenvergoeding niet hoger wordt, geeft bijna een derde van de ondervraagden aan vaker thuis te zullen werken de komende tijd.

Thuiswerkvergoeding Sommige werknemers krijgen ook een thuiswerkvergoeding, maar volgens Visma Raet is het de vraag of de twee euro per dag die werkgevers onbelast mogen uitkeren de stijgende kosten kunnen blijven dekken. De helft van de ondervraagden die zo'n vergoeding krijgt zegt dat deze niet toereikend is. De thuiswerkvergoeding is bedoeld voor kosten voor onder meer koffie, thee, water en wc-papier. Twee op de drie werknemers krijgen helemaal geen thuiswerkvergoeding.

Niet-thuiswerkers Volgens Visma Raet moet er met name voor werknemers die niet thuis kunnen werken, zoals mensen in de zorg en het onderwijs, goed gekeken worden naar de reiskostenvergoeding. Een oplossing kan zijn om meer uit te keren, want de negentien cent per kilometer en de twee euro per dag zijn niet het maximumbedrag. Werkgevers worden dan wel voor het deel dat boven het onbelaste deel uitkomt belast. Ook kunnen werkgevers bijvoorbeeld leasefietsen geven aan personeel, zegt Visma Raet.

Meer dan de helft van de ondervraagden vindt dat de overheid met een subsidie moet komen voor werkgevers om hun personeel te kunnen compenseren voor de stijgende brandstofprijzen.

Visma Raet ondervroeg ruim 2.200 Nederlanders. Daarvan gaat 77 procent wel eens met de auto naar het werk. 71 procent van de ondervraagden ontvangt een reiskostenvergoeding. Maar 34 procent ontvangt een thuiswerkvergoeding.

A N P, 2 2 M A A R T 2 0 2 2

184

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zakelijke rijders: autorit dubbel zo duur als kilometervergoeding Het autogebruik is momenteel ruim twee keer zo duur als de maximale onbelaste kilometervergoeding. Dat stelt de Vereniging Zakelijke Rijders (VZR) op basis van eigen berekeningen. Voor een gemiddelde auto zou de kilometervergoeding met de huidige brandstofprijzen 0,39 euro moeten zijn. Nu is de maximale onbelaste kilometervergoeding 0,19 euro.

"Het is van de gekke dat je privékapitaal moet gebruiken voor de baas terwijl je alleen de benzineprijs van 2006 vergoed krijgt", zegt voorzitter Jan van Delft van VZR. In het bedrag van 0,39 euro per kilometer zijn volgens hem de huidige brandstofprijzen meegenomen evenals de afschrijving. "Dan zijn nog niet alle kosten gedekt maar dit is redelijk en billijk."

Kilometervergoeding verhogen Van Delft roept het kabinet op om de kilometervergoeding snel op te voeren. Een kleine verhoging naar 0,23 euro is afgesproken in het regeerakkoord en de huidige 0,19 euro geldt sinds 2006. "Sindsdien heb ik er niets meer over gehoord", aldus Van Delft.

"Neem die kleine maatregel nou want 4,3 miljoen Nederlanders hebben daar plezier van."

Dat aantal zet volgens hem op regelmatige basis een privéauto in voor de baas en daar valt ook het woon- werkverkeer onder.

Thuis werken Naast het verhogen van de kilometervergoeding pleit Van Delft er ook voor dat werknemers thuis blijven werken als dat mogelijk is. Hij vindt dat tijdens de coronapandemie is aangetoond dat het thuiswerken prima is gegaan.

"Ik begrijp de reactie niet van werkgevers om mensen weer naar de zaak te laten komen", zegt hij. "Naast kosten voor werkgevers en werknemers scheelt het files en wordt ook het milieu meer gespaard."

A N P, 8 M A A R T 2 0 2 2

FNV wil dat iedereen 0,19 euro kilometervergoeding krijgt De vakbond FNV wil dat alle werkenden een kilometervergoeding krijgen van 0,19 euro. Nu krijgen velen, vooral mensen die weinig verdienen, nog minder dan die maximale belastingvrije vergoeding van hun woon-werkverkeer. Intussen zijn de benzineprijzen naar recordhoogtes gestegen na de Russische inval in Oekraïne en de daaropvolgende westerse sancties.

185

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens een woordvoerster van de FNV is de 0,19 euro per kilometer een fiscale grens, maar werkgevers kunnen altijd, nu ook al, meer vergoeden. "Niks belet hen dat te doen.

Alleen willen ze dat niet, want dan moeten ze daar belasting over betalen", aldus de FNV. Loonheffingen Werkgeversvereniging AWVN zegt dat het lastig is voor werkgevers om meer te betalen dan 0,19 euro. "Ga je meer betalen dan zit je met loonheffingen en daar wordt het heel ingewikkeld van. Het is niet zo makkelijk om snel even te repareren", zegt een woordvoerder.

"Werkgevers zoeken liever naar andere middelen om werknemers tevreden te houden."

De FNV benadrukt dat veel werkenden niet 0,19 euro per kilometer krijgen. "Eind vorig jaar bijvoorbeeld hebben we met veel moeite bedongen dat mensen in de textielwasserijen er één centje bij krijgen, van zeven naar acht cent kilometervergoeding", aldus de vakbond.

Prijscompensatie De vakbond van Nederland wijst erop dat alles duurder is geworden, niet alleen benzine.

De FNV pleitte eerder al voor automatische prijscompensatie in cao's.

"Daarbovenop eisen we honderd euro bruto per maand erbij voor elke werkende", zegt de woordvoerster. "Met de prijscompensatie en die honderd euro extra worden mensen gecompenseerd voor het duurdere levensonderhoud." De hoge inflatie speelt volgens de AWVN inmiddels ook een rol bij cao-onderhandelingen.

A N P, 2 M A A R T 2 0 2 2

Thuiswerken FNV wil dat werknemers vrijheid behouden om thuis te werken Voor de vakbond FNV blijft het belangrijk dat werknemers voor wie dat mogelijk is zelf kunnen bepalen of ze thuiswerken of op kantoor. Vicevoorzitter Kitty Jong vindt het wel "logisch" dat het overheidsadvies om de helft van de tijd thuis te werken nu vervalt. Het is één van de coronamaatregelen die het kabinet afschaft.

Samen met de werkgevers is de vakbond bezig met een advies aan het kabinet over thuiswerken. "Als een werknemer zich nog niet veilig voelt, kan er dan worden thuisgewerkt.

En voor een werknemer die graag alle dagen naar kantoor gaat is dat dus ook mogelijk", zo vat de FNV de boodschap samen.

Toegangstesten Dat de mondkapjesplicht in het openbaar vervoer wordt afgezwakt tot een advies, vindt de vakbond ook "prima". Jong wijst erop dat het handhaven van de verplichting "steeds

186

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL lastiger" werd. Wel is het volgens de vicevoorzitter "goed dat er daarbij toch nog aandacht is voor kwetsbare mensen".

Ook in het afschaffen van toegangstesten voor grote evenementen kan de vakbond zich vinden.

"Als het OMT zegt dat evenementen met meer dan vijfhonderd mensen weer veilig kunnen zonder van tevoren een PCR-test te doen, dan gaan we daarin mee."

A N P, 1 5 M A A R T 2 0 2 2

Nibud schat in dat thuiswerken inmiddels 3 euro per dag kost Thuiswerken kost een werknemer inmiddels zo'n drie euro per dag. Dat is de inschatting van directeur Arjan Vliegenthart van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). Vorig jaar adviseerde het Nibud nog een richtbedrag van twee euro per dag aan te houden voor werknemers die thuiswerken. Inmiddels zijn vooral elektriciteit en verwarming veel duurder geworden.

De maximale onbelaste thuiswerkvergoeding is voor dit jaar vastgesteld op twee euro per dag. Die vergoeding lijkt dus lang niet toereikend om de kosten te dekken. Een exacte berekening heeft het Nibud niet gemaakt. Dat doet het instituut één keer per jaar.

Het gaat voor werknemers wanneer ze thuiswerken om extra uitgaven aan verbruik van onder meer elektriciteit, water en gas, maar het Nibud rekende ook kopjes koffie, wcpapier en de afschrijving op het bureau en de stoel mee.

Werkgevers besparen op kosten wanneer werknemers niet op kantoor komen. Zo hoeven ze minder uit te geven aan reiskostenvergoedingen, schoonmaakkosten en elektriciteit.

Sinds de uitbraak van het coronavirus wordt er veel meer thuisgewerkt en veel werkgevers en werknemers verwachten dat ook na de pandemie te blijven doen.

M E D I A N E T, 11 M A A R T 2 0 2 2

Acties en stakingen Staking buschauffeurs luchthaven Schiphol voor betere cao Buschauffeurs die op Schiphol passagiers tussen de terminal en hun vliegtuig vervoeren, hebben op 23 november een uur lang het werk neergelegd. Zij willen een betere cao. De staking op Schiphol sluit aan op eerdere acties in de sector, waaronder een landelijke manifestatie. Toen werd Schiphol bij de acties overgeslagen omdat het vanwege de herfstvakantie erg druk was op de luchthaven.

187

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Schiphol geeft aan geen overlast te verwachten van de staking, die van 11.00 tot 15.00 uur zal plaatsvinden. Volgens de luchthaven zijn er afspraken gemaakt met de vakbond FNV dat de reizigers er geen last van zullen hebben. De vakbond ontkent dit.

Actiebereidheid Volgens FNV is de actiebereidheid juist heel groot en zal meer dan de helft van de chauffeurs het werk neerleggen.

"Ons conflict is met Arriva en we willen ook de reiziger niet treffen, maar wij kunnen dat niet voorkomen", zegt bondsbestuurder Lutz Kressin. Volgens hem is het aan Schiphol om te zorgen dat reizigers geen last hebben door bijvoorbeeld meer vluchten tot aan de pier te laten rijden. "Of ze kunnen kantoorpersoneel op de bussen zetten. Er is immers geen busrijbewijs voor nodig", aldus Kressin.

Werkdag Vakbonden en werkgevers zijn al maanden in overleg over een nieuwe cao voor chauffeurs in het niet-openbare busvervoer. De chauffeurs willen meer loon en dat alle diensten volledig worden uitbetaald. Verder willen de chauffeurs een werkdag van maximaal twaalf uur en dat de contracturen worden aangepast bij structureel overwerken. In de touringcarsector werken ongeveer drieduizend mensen, maar door het grote personeelstekort is de werkdruk hoog.

A N P, 2 3 N O V E M B E R 2 0 2 2

Vakbonden bereiken cao-resultaat met NS, acties opgeschort De vakbonden FNV, CNV, VVMC en VHS en de spoorwegmaatschappij NS hebben onlangs een cao-resultaat bereikt. De vakbond legt dat voor aan de leden en tot die tijd zijn de aangekondigde acties van de baan. Dat heeft FNV Spoor gemeld.

In de overeenkomst is onder meer een loonsverhoging in twee stappen van gemiddeld 9,25 procent afgesproken, schrijft de FNV in een korte verklaring. Daarnaast keert NS werknemers in december en in juli eenmalig duizend euro uit. De cao heeft een looptijd van achttien maanden.

Verlichten werkdruk Om de werkdruk te verlichten, een belangrijk punt voor het personeel, kunnen de werknemers vaker gegarandeerd vrij krijgen dan nu het geval is. Ook heeft de NS volgens de vakbonden toegezegd te onderzoeken hoe de hoeveelheid nachtwerk omlaag kan. Daarnaast gaat het bedrijf volop werven om een pool arbeidskrachten voor het weekend op te zetten, meldt het CNV.

188

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “Inflatiereparatie” Ook rept de vakbond van "inflatiereparatie" in een overzicht van hoofdpunten uit het akkoord. Dit houdt in dat werknemers extra geld krijgen als de inflatie dit jaar hoger uitvalt dan de voorspellingen van het Centraal Planbureau. Bij een vol procentpunt meer inflatie gaat het om vijfhonderd euro extra bij een fulltime verband.

"Het gaat om koopkrachtbehoud gedurende de looptijd van de cao, daarna moeten we er weer opnieuw over onderhandelen", zegt FNV-bestuurder Piqué.

A N P, 1 1 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Slagers bereiken cao-akkoord met werkgevers Stakingen in de slagersbranche zijn van de baan en daarmee gaat de bevoorrading van supermarkten gewoon door. De vakbond FNV laat weten dat er een akkoord is met de slagersbedrijven. Vooral het personeel van industriële slagerijen was bereid het werk neer te leggen om een betere collectieve arbeidsovereenkomst af te dwingen.

In de sector werken zo’n 13.000 mensen, van wie vijfduizend in grote bedrijven en de rest in kleine slagerswinkels. De FNV had gedreigd actie te gaan voeren, nadat een ultimatum was verlopen. De vakbond CNV was wel akkoord met het voorstel van de werkgevers en legde dit voor aan de leden. De FNV vond het mede vanwege de hoge inflatie onvoldoende. De vakbond zegt nu een flinke verbetering te hebben afgedwongen.

Eenmalige uitkering Bovenop het eerdere voorstel van de werkgevers "komt er nu eerst eenmalig 375 euro en vanaf volgend jaar juni nog eens 1,25 procent productietoeslag", zegt FNV-bestuurder John Klijn in een toelichting. "Al met al gaan mensen er in het tweede cao-jaar dan in totaal met 4,75 procent op vooruit." Eerder was een loonsverhoging van 3,5 procent dit jaar en ook 3,5 procent volgend jaar voorgesteld.

A N P, 3 1 M E I 2 0 2 2

Nederlandse bedrijven in 2021 veel vaker geraakt door stakingen Nederlandse werkgevers hadden in 2021 veel vaker te maken met stakingen dan een jaar eerder. In totaal legden bij 22 acties werknemers het werk neer. In 2020, het eerste jaar van de maatregelen tegen het coronavirus, ging het volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) om slechts negen stakingen.

In de zorg was de stakingsbereidheid het grootst. Bij acties in die sector legden gemiddeld achttienduizend betrokken werknemers het werk neer. De negen werkonderbrekin-

189

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL gen in de industrie kostten de meeste arbeidsdagen. Conflicten over lonen en cao's waren zoals vanouds de belangrijkste reden om te gaan staken.

Arbeidsdagen De hoeveelheid stakingen kwam vorig jaar weer uit rond het gemiddelde van de jaren voorafgaand aan de coronacrisis. Zo legden in 2019 werknemers 26 keer het werk neer.

Wat opvalt is dat de stakingen in 2020 wel veel omvangrijker waren. Vorig jaar gingen bij stakingen 59.000 duizend arbeidsdagen verloren, tegenover 211.000 een jaar eerder.

Onder andere bij staalfabrikant Tata Steel in IJmuiden waren er toen veel stakingen.

A N P, 2 9 A P R I L 2 0 2 2

Wilde staking bij Tata Steel Personeel van Tata Steel heeft in de ochtend van 6 april werkonderbrekingen gehouden. Zo'n honderd werknemers van onder meer het havenbedrijf en railvervoer verzamelden zich in de kantine, waar ze uitleg eisten van personeelsdirecteur Guido Bockting. Eerder blokkeerde personeel de toegangspoort van het bedrijf. Daardoor ontstond een file op de toevoerwegen naar het staalbedrijf.

Het ging om een wilde actie, waarmee het personeel een duidelijk signaal wilde afgeven aan de directie. De directie is in onderhandeling met de vakbond FNV over een nieuwe cao. De vakbond wil een bruto loonsverhoging van honderdvijftig euro per maand, naast een automatische prijscompensatie. De directie wil niet verder gaan dan 1,3 procent in combinatie met een loonsverhoging van zestig euro. De FNV heeft dit aanbod eerder 'schokkend en schofferend' genoemd.

Torenhoge inflatie De FNV spreekt van een 'torenhoge inflatie die voor iedereen voelbaar is in de portemonnee en dat in een periode dat het staalbedrijf nog steeds recordwinsten boekt'. Weliswaar wordt ook Tata Steel getroffen door hoge gasprijzen, maar volgens vakbondsbestuurder Cihan Lacin worden die doorberekend aan de klant.

“In plaats daarvan zou het bedrijf eens zijn waardering moeten laten blijken aan de hardwerkende werknemer.", aldus Lacin.

NH NIEUWS, 6 APRIL 2022

190

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Stakingen bij slijterijketen Gall & Gall Medewerkers van slijterijketen Gall & Gall hebben op vrijdag 25 maart gestaakt.

Personeel van zeker honderd winkels heeft meegedaan, zo zegt de vakbond FNV. De winkels waren vier uur korter open. Eerder was ook al een actie bij ruim tachtig winkels, die twee uur later openden.

"We hebben er ook de eerste stakers bij vanuit de distributiecentra", zegt Jethro Warbroek, bestuurder bij FNV Handel. "Dit gaat echt pijn doen hoor, bij Gall & Gall.

Onze eerste actie was nog een waarschuwing, nu hebben we het bedrijf financieel harder geraakt. Dat krijg je ervan als je je werknemers zo weinig waardering geeft.", aldus Warbroek.

Loonsverhoging De FNV eist een loonsverhoging van vijf procent, maar de slijterij blijft bij een bod van 3,25 procent. Verder wil de vakbond dat de salarissen meestijgen met de inflatie en dat alle werknemers een coronabonus krijgen van vijfhonderd euro.

Gall & Gall is onderdeel van Ahold Delhaize. Er werken zo'n 1.800 mensen bij het bedrijf, verdeeld over vijfhonderd winkels.

A N P, 2 5 M A A R T 2 0 2 2

Dertig procent winkelmedewerkers komt niet rond Steeds meer mensen in winkels en distributiecentra komen in actie, omdat ze te weinig verdienen en werken onder slechte omstandigheden. Dat blijkt uit een enquête van de vakbond FNV onder bijna duizend winkelmedewerkers. Driekwart van de winkelmedewerkers geeft aan ontevreden te zijn over het salaris. Drie op de tien zeggen zelfs er niet van rond te kunnen komen.

Het winkelpersoneel roert zich steeds meer. Zo is er bij slijterijketen Gall & Gall onlangs massaal gestaakt en voor het eerst in deze eeuw bleven de deuren van tientallen winkels enkele uren dicht. Mensen hebben hier de hele pandemie gewerkt, mega-omzetten gedraaid voor hun werkgever en eisen nu behoud van hun koopkracht en vijf procent meer loon, aldus de FNV. Personeel trekt aan de bel Ook het winkelpersoneel van kledingzaak Primark trekt aan de bel bij de FNV, omdat de keten medewerkers de laan uit wil sturen. Bij het distributiecentrum van Holland & Barrett hebben de mensen door het dreigen met acties juist samen een loonsverhoging

191

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL van 3,5 procent afgedwongen. Eerder kwamen medewerkers van het distributiecentrum van H&M al in actie.

Hoger salaris en normale roosters “Veel winkelketens klagen over een “personeelstekort”. Maar dat houden zij zelf bewust in stand. Winkels doen helemaal niets om mensen vast te houden en het werk aantrekkelijk te maken. De werknemers hebben ons in de enquête duidelijk laten weten wat de oplossing is: een hoger loon, normale roosters en meer vaste banen”, aldus Linda Vermeulen, bestuurder FNV Handel.

Gros verdient het minimumloon Het gros van de mensen verdient minimumloon, ofwel 10,50 euro bruto per uur (op maandbasis van 1.725 euro bij fulltime werk). Dit loon loopt op tot uurlonen van enkele dubbeltjes of enkele euro’s hoger bij mensen die meer ervaring hebben met het werk in de winkel. “Zeker met de steeds hogere energierekening en stijgende huurprijzen kom je daar steeds moeilijker van rond”, aldus Vermeulen.

Ook zegt driekwart dat er in het bedrijf veel vacatures zijn die niet worden ingevuld. Een winkelmedewerker “We moeten het werk doen met steeds minder mensen. Dat is op een gegeven moment niet meer vol te houden. Collega’s vallen om”.

Ontslagen Tegelijkertijd meldt de helft van de respondenten dat er veel mensen met een flexibel contract worden ingezet voor tijdelijk werk. Veel van deze flexkrachten worden na enige tijd weer de laan uitgestuurd. “We horen zo vaak de vraag: “Waarom verdwijnen goede uitzendkrachten weer?” Neem mensen toch aan, houd ze vast; dat is goed voor hen én voor de winkel”, aldus Vermeulen.

F N V, 2 2 M A A R T 2 0 2 2

Vakantiegeld ADP: vakantiegeld pakt voor veel mensen netto iets hoger uit Nederlandse werknemers kunnen dit jaar netto iets meer vakantiegeld verwachten dan vorig jaar. Dat heeft de grote salarisstrookverwerker ADP uitgerekend. Volgens het bedrijf, dat jaarlijks kijkt wat mensen onder de streep meer of minder overhouden, scheelt het over het algemeen een paar euro. Dat is te danken aan iets lagere belastingtarieven.

192

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Verdient iemand een modaal inkomen van ruim 2.900 euro bruto per maand dan ontvang deze volgens ADP netto vier euro meer aan vakantiegeld dan in 2021. Twee keer modaal zou acht euro meer ontvangen.

Minimumloon Alleen mensen die minder verdienen dan het fulltime minimumloon van 1.725 euro bruto per maand, krijgen iets minder vakantiegeld gestort dan vorig jaar, maar ook hier is het verschil maar enkele euro's. Dit betreft bijvoorbeeld parttimers en jongeren onder de 21 jaar. Volgens ADP houden zij minder over door een minder snelle opbouw van de arbeidskorting bij de lagere inkomens ten opzichte van vorig jaar.

Hoge inflatie Deskundigen van de onderneming geven aan dat de minieme stijging van het netto vakantiegeld zeker niet voldoende zal zijn om de hoge inflatie te compenseren. Door de flinke prijsstijgingen zijn Nederlanders nu al gauw veel meer geld kwijt aan vakanties en andere zaken, zoals energiekosten. De salarisstrookverwerker wijst erop dat eerder uit diverse onderzoeken naar voren is gekomen dat het vakantiegeld door mensen ook steeds vaker wordt gebruikt om maandelijkse lasten of achterstanden te kunnen betalen.

A N P, 1 0 M E I 2 0 2 2

193

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidsrecht Arbeidsovereenkomst en schijnconstructies MORES: neem arbeidscontracten onder loep tegen ongewenst gedrag Een belangrijk middel tegen ongewenst gedrag in de creatieve sector is om de arbeidscontracten in die sector onder de loep te nemen. Dat zegt Janke Dekker, voorzitter van meldpunt MORES, tegen het ANP. "Er zijn te veel mensen met onzekere contracten. Als je ergens maar heel kort werkt, dan ga je niet zeuren."

Het wordt vooral een probleem als een groot deel dergelijke contracten heeft, stelt de voorzitter, zoals in de mediawereld vaak het geval is. "Dan zal niemand snel aan de bel trekken." Een ander probleem dat hieruit voortvloeit, is dat veel mensen niet weten waar ze meldingen kunnen doen binnen een organisatie, want ook al hebben organisaties vertrouwenspersonen in dienst of protocollen met betrekking tot ongewenst gedrag, dan blijven die voor veel ZZP'ers onbekend, denkt Dekker. "Die weten soms niet waar ze naartoe kunnen. Dat is één van de eerste drempels die moet worden weggenomen."

Creatieve sector Sinds de onthullingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland wordt volgens Dekker hard gewerkt om ongewenst gedrag in de creatieve sector tegen te gaan. Er moet helder worden afgesproken wat er moet gebeuren bij dergelijk gedrag, zegt ze. "Anders wordt het willekeur." Dat vergt tijd, denkt ze. " We hebben te maken met een hardnekkige cultuur die er al een eeuw lang is. Vorm die maar eens om."

Werksfeer Dat laat volgens Dekker ook de reactie van BNNVARA zien op de onprettige werksfeer die achter de schermen van DWDD zou hebben geheerst, volgens De Volkskrant mede door presentator Matthijs van Nieuwkerk. "Ze hebben zich niet een goede werkgever getoond, zowel tegenover Matthijs als tegenover al die melders. Door hun niet-reageren kreeg de hele redactie het idee: iets melden heeft geen zin, want de leiding keurt het goed. En door niet met Matthijs te praten, hebben ze hem laten doorgroeien tot iets wat onaanvaardbaar is." Naast het aanpakken van onzekere arbeidscontracten is het dan ook belangrijk om grenzen te bespreken, stelt Dekker.

“Aanspreekcultuur” Sinds de onthullingen over het programma The Voice of Holland zijn mensen zich er bewuster van dat (seksueel) grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, denkt Dekker.

194

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Het wordt minder afgedaan als: je moet hier tegen kunnen als je in deze sector werkt."

Ze merkt dat organisaties hun best doen om het onderwerp bespreekbaar te maken. "We moeten van een zwijgcultuur naar een aanspreekcultuur."

ANP MEDIANET, 20 NOVEMBER 2022

Deliveroo-bezorgers krijgen weer gelijk bij rechter over cao Bezorgers van Deliveroo hebben duidelijkheid gekregen over hoeveel geld zij nog van het maaltijdbezorgbedrijf kunnen verwachten. De rechter heeft nogmaals geoordeeld dat de bezorgers onder de cao vallen en recht hebben op loon, vakantietoeslag en een maaltijdvergoeding. Dit geld is nu gereserveerd bij het moederbedrijf van Deliveroo.

Als de Hoge Raad begin volgend jaar ook oordeelt dat de cao voor Deliveroo-bezorgers geldt, zouden de genoemde regelingen voor alle bezorgers van het bedrijf gelden. "Het is voor deze groep heel fijn dat na zoveel jaren duidelijkheid komt. Sommige loonnabetalingen gaan terug tot 2016", zegt FNV-projectleider Anja Dijkman.

Dienstverband FNV had Deliveroo aangeklaagd omdat dat bedrijf bezorgers ondanks eerdere uitspraken van de rechter nog altijd niet in dienst heeft genomen. De maaltijdbezorger heeft zich altijd verzet tegen het in dienst moeten nemen van bezorgers en daarom doet de Hoge Raad naar verwachting volgend jaar uitspraak. Deliveroo heeft aangegeven Nederland zeer waarschijnlijk te verlaten aan het einde van het jaar.

Het bedrijf zegt in een reactie de uitspraak van de Hoge Raad af te wachten.

"Het is wat ons betreft dan ook gepast dat de rechtbank heeft besloten iedere verdere beslissing tot na die uitspraak aan te houden", aldus een woordvoerster.

A N P, 3 O K T O B E R 2 0 2 2

Onderwijsbond: doe iets aan tijdelijke contracten universiteiten De overheid moet iets doen om het aantal tijdelijke contracten bij universiteiten terug te dringen, vindt de Algemene Onderwijsbond (AOb). Als wetenschapsminister Robbert Dijkgraaf geld in de wetenschap investeert, zou hij als voorwaarde moeten stellen dat de universiteiten minder mensen in tijdelijke dienst hebben.

Vakbondsbestuurder Donald Pechler deed die oproep bij de opening van het academische jaar.

195

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens de AOb zijn er universiteiten waar zestig procent van de docenten en vrijwel alle onderzoekers een tijdelijk contract hebben.

"Deze percentages liggen ver boven het landelijk gemiddelde", stelt Pechler daarover.

“Meer vaste contracten” Een woordvoerder van de minister zegt in een reactie dat Dijkgraaf zich al inzet voor meer vaste contracten op universiteiten. Het ministerie van Onderwijs geeft bijvoorbeeld tweehonderd miljoen euro per jaar uit aan afspraken met universiteiten om onderwijs en onderzoek onderling beter op elkaar af te stemmen. Daarbij is het een "randvoorwaarde" dat universiteiten meer gaan werken met vaste contracten.

Ook heeft het ministerie in juli met universiteiten afgesproken dat ze nauwkeurig gaan bijhouden hoeveel vaste en tijdelijke contracten ze hebben.

A N P, 5 S E P T E M B E R 2 0 2 2

PostNL biedt al zijn postbezorgers vast contract aan PostNL biedt alle postbezorgers een vast contract aan. Het gaat om zowel werknemers die al in dienst zijn van het postbedrijf, als werknemers die nieuw in dienst komen.

Daarmee worden ruim duizend tijdelijke contracten omgezet in contracten voor onbepaalde tijd.

Bob van Ierland, directeur post bij het bedrijf, zegt deze stap te zetten om medewerkers meer zekerheid te bieden. "Met het vooruitzicht van een vast contract hopen we ook nieuwe postbezorgers te kunnen enthousiasmeren om bij ons te komen werken. Dat is hard nodig in de huidige krappe arbeidsmarkt", zegt hij in een toelichting.

Personeelstekorten Een woordvoerster geeft aan dat door de personeelstekorten de postbezorging "piept en kraakt". PostNL heeft tussen de dertien- en vijftienhonderd postbezorgers extra nodig.

Het gebeurt dat door de tekorten post soms een dag te laat wordt bezorgd. "We hebben echt mensen nodig", klinkt het. PostNL kwam eerder al met een welkomstbonus van maximaal 250 euro in sommige gebieden voor nieuw personeel, maar dat heeft nog niet genoeg geholpen. "Er zijn creatieve maatregelen nodig en we denken dat dit kan helpen."

Vergroten personeelsbestand?

De vakbond FNV betwijfelt of de vaste contracten gaan bijdragen aan het vergroten van het personeelsbestand van PostNL. "Vooral bij het aantrekken van personeel zal het helpen, maar bij het behoud waarschijnlijk minder", aldus Mariska Exalto, bestuurder post en pakketten bij de FNV. Volgens haar wijzigt PostNL weleens de werkvoorwaarden van

196

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bezorgers, zoals het werkgebied en de werktijden. Daardoor zouden bezorgers ook weer snel kunnen vertrekken.

Pakketbezorging Toch noemt Exalto de stap "hartstikke mooi". Door afspraken met de overheid viel het volgens haar al mee hoeveel van de postbezorgers flexwerkers waren. Ook kregen postbezorgers tot nu toe na zeven maanden al een vast contract aangeboden. Grotere winsten zijn volgens de vakbondsbestuurder te behalen bij de medewerkers in de pakketbezorging en sorteercentra, waar "heel veel flexwerkers zijn".

Loonsverhoging In totaal werken bij PostNL ruim 37.000 mensen. In juni sloot PostNL een akkoord met vakbonden over een loonsverhoging van acht procent verspreid over twee jaar voor de bijna 16.500 postbezorgers van het bedrijf. De FNV noemt dit nog niet genoeg en wil graag een uurloon van minimaal veertien euro. Dat is volgens Exalto ook belangrijk bij het tegengaan van personeelstekorten. Over de contracten van pakketbezorgers wordt niets gemeld. PostNL zegt dat daar de personeelsproblemen minder groot zijn dan in de postbezorging.

A N P, 3 A U G U S T U S 2 0 2 2

Uber verliest kort geding, moet zich blijven houden aan taxi-cao Techbedrijf Uber, bekend van de gelijknamige taxi-app, moet zich blijven houden aan de cao voor taxivervoer. De rechtbank van Den Haag heeft in een kort geding geoordeeld dat de huidige cao niet tegen de regels is. Het geding was door Uber aangespannen tegen het ministerie van SZW. Volgens de rechter kan de minister beoordelen voor wie een cao geldt en zijn daarbij geen wettelijke fouten gemaakt.

Het ministerie kan cao's algemeen verbindend verklaren voor de hele sector, maar daarvoor moet wel een minimumpercentage van de werknemers in een sector werkzaam zijn bij bedrijven die betrokken waren bij de totstandkoming van de cao. Volgens Uber waren chauffeurs die bij platforms werken niet meegerekend. Daardoor zou de cao Zorgvervoer en Taxi niet representatief genoeg zijn, maar volgens de rechter is die beoordeling aan de minister en heeft die daarbij geen fouten gemaakt.

Alternatieve route Uber hoopte door middel van deze rechtszaak via een alternatieve route onder de cao uit te komen. Er is al langer veel te doen om de cao-strijd die Uber voert. In een door vakbond FNV aangespannen rechtszaak kreeg Uber eerder te horen dat het chauffeurs in dienst

197

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL moet nemen en volgens de taxi-cao moet betalen. Het bedrijf verzet zich daar fel tegen, omdat het leidt tot veel extra kosten.

In beroep?

Uber kijkt nog of het in beroep wil gaan tegen de uitspraak, die het bedrijf zegt te betreuren.

"Het is moeilijk uit te leggen dat de chauffeurs niet meetellen voor de representativiteit van de cao, maar dat deze cao tegelijkertijd wel op hen van toepassing is. Dat wil de overgrote meerderheid van de chauffeurs helemaal niet", zegt een woordvoerder.

Het ministerie van SZW is tevreden met het oordeel van de rechter dat de taxi-cao terecht algemeen verbindend is verklaard en dus ook door Uber moet worden nageleefd.

"Een belangrijke uitspraak die duidelijkheid biedt", aldus een woordvoerder.

A N P, 1 8 J U L I 2 0 2 2

Deliveroo-bezorger is ook in advies aan Hoge Raad werknemer Maaltijdbezorgers die in Nederland voor Deliveroo werken, zijn werknemers en geen zelfstandig ondernemers. Dat concludeert de advocaat-generaal in een advies aan de Hoge Raad. Lagere rechtbanken bestempelden de maaltijdbezorgers ook al als werknemers, maar Deliveroo ging telkens in beroep.

Het maaltijdbedrijf besloot in 2018 de aflopende contracten van bezorgers niet meer te verlengen. In plaats daarvan konden ze als zelfstandig ondernemer aan de slag voor de maaltijdbezorger. De vakbond FNV spande daarop een rechtszaak aan, omdat de maaltijdbezorgers nog altijd voor een groot deel afhankelijk zouden zijn van Deliveroo.

Tegelijkertijd daalden volgens de vakbond de verdiensten voor de bezorgers.

Weigeren werkzaamheden Deliveroo wees er in zijn verweer telkens op dat maaltijdbezorgers zelfstandigen waren, omdat ze vrij waren om te werken wanneer ze zelf wilden. Ook kunnen ze ritten weigeren of zich laten vervangen, maar volgens de advocaat-generaal staan zulke flexibele werktijden niet haaks op het hebben van een arbeidsovereenkomst.

Gezagsverhouding Eerder oordeelde het Gerechtshof van Amsterdam ook al dat contracten tussen Deliveroo en bezorgers feitelijk arbeidsovereenkomsten zijn. Tussen de maaltijdbezorger en de opdrachtgever bestaat namelijk een gezagsverhouding, omdat het rondbrengen van eten de kernbezigheid is van Deliveroo. Bovendien heeft het maaltijdbedrijf via het inlogsysteem voor bezorgers de mogelijkheid hun werk te controleren.

198

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De Hoge Raad doet naar verwachting op 23 december uitspraak. De hoogste rechter in dit soort zaken is vrij om het advies van de advocaat-generaal wel of niet op te volgen.

A N P, 1 7 J U N I 2 0 2 2

Maaltijdbezorgers dwingen arbeidscontracten zelden af Vorig jaar maart liet de vakbond FNV weten dat 285 Deliveroo-bezorgers bereid waren om naar de rechter te stappen om een vast contract af te dwingen. Tot nu toe heeft nog niemand dat gedaan. Dat heeft het dagblad Trouw onlangs geschreven.

Wel heeft een handvol bezorgers, riders genoemd, het bedrijf benaderd met vragen over een arbeidscontract. "Het gaat om een minuscuul aantal van de bijna vijfduizend bezorgers met wie we momenteel werken", benadrukt een woordvoerder. Deliveroo heeft deze bezorgers niet in dienst genomen. De FNV is voor hen nog geen rechtszaak begonnen.

Bezorgers laten het er bij En waar zijn de andere circa 285 bezorgers gebleven die volgens FNV bereid waren een contract af te dwingen? "Van die groep zijn er een hele hoop afgehaakt", moet Saraya van der Geer, organizer bij FNV toegeven. Hoeveel maaltijdbezorgers de vakbond nu nog bijstaat, wil ze niet zeggen. "Het zijn er niet meer zo veel."

Dat heeft deels te maken met het hoge verloop onder de maaltijdbezorgers. Het kan ook koudwatervrees zijn, want een stap richting de rechter is niet niks, dat moet je durven.

M E D I AWA T C H T R O U W, 21 M E I 2 0 2 2

Fokker: geen commentaar op schorsing werknemers Helmond Vliegtuigbouwer Fokker wil geen inhoudelijk commentaar geven op een bericht in het Eindhovens Dagblad over de schorsing van 37 werknemers bij de vestiging in Helmond. Volgens de krant moeten die worden doorgelicht door de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Het zou gaan om mensen met een niet-Nederlandse nationaliteit die werkzaamheden uitvoeren voor landingsgestellen van de marinehelikopter NH90.

Een woordvoerster van Fokker en moederbedrijf GKN Aerospace zegt enkel dat er "heldere richtlijnen zijn voor onze werknemers en dat er geen uitspraken worden gedaan over individuele gevallen". Ze wilde niet bevestigen of het bericht in het Eindhovens Dagblad correct is.

De krant meldt dat de betreffende medewerkers al langere tijd werkzaam zijn bij Fokker Landing Gear, dat landingsgestellen en andere onderdelen produceert voor onder meer de

199

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL F35-straaljagers en NH90- en Apache-helikopters. Sinds kort blijken ze op non-actief te staan, aldus het dagblad.

Screening Het Eindhovens Dagblad schrijft verder dat het gebruikelijk is dat medewerkers die aan militaire projecten werken worden gescreend. Zo’n veiligheidsonderzoek naar mogelijke kwetsbaarheden van medewerkers wordt in principe uitgevoerd voordat ze aan de slag mogen.

MEDIAWATCH, EINDHOVENS DAGBL AD, 21 MEI 2022

Ondernemers vrezen arbeidsconflicten over inflatiecorrectie Midden- en kleinbedrijven vrezen meer arbeidsconflicten door verhitte discussies met personeel over inflatiecorrectie van salaris. Dat blijkt uit onderzoek van Interpolis, waarover het dagblad AD onlangs heeft geschreven.

Interpolis is in coronatijd begonnen te onderzoeken wat er speelt bij ondernemers. De afgelopen twee jaar draaide het vooral om coronagerelateerde zaken, maar nu nemen de zorgen over oplopende inflatie over.

In het onderzoek zegt een vijfde van de midden- en kleinbedrijven te verwachten dat hierdoor de arbeidsconflicten met werknemers de komende periode zullen toenemen. Een derde denkt dat dit zal komen door wrijving over de doorberekening van de inflatie in het salaris.

MEDIAWATCH AD, 7 APRIL 2022

Rekenkamer: fiscus treedt nauwelijks op tegen schijnconstructies De afgelopen jaren heeft de Belastingdienst nauwelijks aanwijzingen en correcties opgelegd aan opdrachtgevers of opdrachtnemers die eigenlijk een dienstverband zouden moeten aangaan. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer na onderzoek waaruit blijkt dat de fiscus al jaren worstelt met dit vraagstuk, maar oplossingen nog steeds uitblijven.

Het gaat om handhaving van de wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) die in 2016 is ingevoerd. Deze wet moet tegengaan dat bedrijven en opdrachtnemers ten onrechte profiteren van de belastingvoordelen die gepaard gaan met zelfstandigheid ten opzichte van een dienstverband, maar handhaving is bij invoering direct gepauzeerd tijdens de 'implementatietermijn'.

Die termijn werd steeds verlengd en er is nog steeds geen einddatum bekend. Door dit zogenoemde moratorium kán de fiscus in veel gevallen niet handhaven. Sinds 2018 kan

200

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dit wel bij kwaadwillendheid (als er dus overduidelijk sprake is van een dienstverband).

Sinds januari 2020 mag de fiscus een 'aanwijzing' geven, maar ook dit gebeurt bijna niet.

Tussen eind 2019 en eind 2021 zijn er 475 bedrijfsbezoeken afgelegd, die uiteindelijk uitmondden in drie aanwijzingen en één correctie.

Pakkans laag Zo maken bedrijven en zelfstandigen steeds minder gebruik van de dienstverlening van de fiscus, waarmee de Belastingdienst vooraf duidelijkheid wil geven of er sprake is van een werknemer-werkgeverrelatie of niet. Volgens de Rekenkamer komt dit mogelijk doordat de 'pakkans' (de kans op een correctie of een aanwijzing) zo laag is.

De middelen die de fiscus nog wel heeft om schijnconstructies tegen te gaan, worden dus nauwelijks benut, valt op te maken uit het onderzoek. Dit komt mede doordat er bij de fiscus te weinig mensen zijn met de juiste kennis om dit te doen.

Webmodule Het nieuwe kabinet zet vooral in op een 'webmodule', een vragenlijst waarmee opdrachtgever en -nemer kunnen kijken of hun werkrelatie een opdracht of dienstverband is, maar vlak na de invoering hiervan is het gebruik al danig afgenomen. De Belastingdienst, opdrachtgevers en -nemers geven aan "dat de webmodule geen ‘wondermiddel’ is" en in veel gevallen geen duidelijkheid geeft.

Al deze partijen willen dat er wat verandert. "Door de sterk terughoudende handhaving van de Belastingdienst" blijft schijnzelfstandigheid dus bestaan, terwijl dit voor "een ongelijk speelveld op de arbeidsmarkt" zorgt.

Hervorming arbeidsmarkt Verantwoordelijk staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) herkent de conclusies, zegt hij in een reactie. Hij benadrukt dat het complexe materie is, en dat het kabinet de aanpak van schijnzelfstandigheid wil meenemen als onderdeel van de broodnodige hervorming van de arbeidsmarkt die deze kabinetsperiode moet worden ingezet.

A N P, 5 A P R I L 2 0 2 2

Contracten folderbedrijf Spotta kloppen niet Folderbedrijf Spotta biedt jongeren contracten aan die wettelijk niet kunnen.

Bovendien is de beloning voor het bezorgen van folders volstrekt onduidelijk. Dat stelt het CNV. Het TV-programma Radar besteedde op 7 februari aandacht aan deze kwestie.

201

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Spotta biedt jongeren van 13 en 14 jaar contracten aan waarbij ze verplicht zijn om zelfstandig te werken. Op die leeftijd mogen jongeren alleen helpen bij het verspreiden van folders en huis-aan-huisbladen.

De contracten die Spotta sluit met jongeren vanaf 15 jaar kunnen wat het CNV betreft ook niet door de beugel. Spotta noemt het overeenkomsten van opdracht, volgens het CNV is het een arbeidsovereenkomst. In feite geeft Spotta dat volgens het CNV ook zelf toe, want ze adverteren met het aanbod van een ‘vaste baan’. Er is sprake van arbeid, loon en gezag.

Strijdig met internationale verdragen Volgens het CNV werken de folderaars nu als zelfstandig ondernemers. 'Ze rijden onverzekerd rond, tegen een te laag stukloon tarief, onder verkeerde voorwaarden.' Radar wijst op een uitspraak van de Hoge Raad uit 2006, waarbij het hoogste rechtscollege stelt dat er geen minimumloon voor 13- en 14-jarigen wordt vastgesteld om de ‘onjuiste en onwenselijke indruk te vermijden dat zij zelfstandig en volwaardig aan het arbeidsproces deelnemen.’ Ook zou het in strijd zijn met internationale verdragen om mensen van deze leeftijd zo te laten werken. Het CNV heeft een meldpunt geopend voor folderbezorgers en hun ouders.

C N V, R A D A R , 8 F E B R U A R I 2 0 2 2

FNV dreigt met rechtszaak schijnzelfstandigheid De vakbond FNV stapt naar de rechter als de overheid niet gaat handhaven op de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA). De vakbond wil voor 17 februari ‘een adequate reactie’ van de minister en de staatssecretaris. Komt die er niet, dan overweegt de vakbond een rechtszaak.

De FNV dreigt minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën per brief met een gang naar de rechter als het kabinet werkgevers niet beter controleert op hun verplichtingen uit deze wet. Niet alleen schiet de overheid structureel tekort in de handhaving van de wet. Ze voert ook al jaren een wanbeleid tegen schijnzelfstandigheid. Dat blijkt volgens de FNV uit de passieve houding van de overheid na 2 recente uitspraken van de rechtbank Amsterdam. De rechtbank oordeelde dat de maaltijdbezorgers van Deliveroo en de taxichauffeurs van Uber werknemers zijn en geen zelfstandigen.

Afschuiven van verantwoordelijkheid ‘Bij de Deliveroo-uitspraak van drie jaar geleden had de overheid al kunnen en moeten ingrijpen, omdat de uitspraak van de rechter duidelijk maakte dat de maaltijdbezorgers geen zelfstandigen zijn’, aldus vicevoorzitter Zakaria Boufangacha van FNV. ‘Maar omdat de overheid dat toen niet deed, konden platformbedrijven doorgaan met het afschuiven

202

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL van hun werkgeversverantwoordelijkheid op maaltijdbezorgers, schoonmakers, taxichauffeurs en horecapersoneel.’

Volgens hem werkt het ondermijnend voor de arbeidsmarkt en de rechtstaat als rechterlijke uitspraken niet worden opgevolgd. Het voortdurend verlengen van het moratorium op handhaving leidt volgens de opstellers van de brief tot een ‘onterechte, voor onbepaalde tijd geldende escape voor feitelijke werkgevers om in strijd met het arbeids-en sociaalzekerheidsrecht de lonen, premies en werkgeverslasten te ontduiken.’

De werkelijke situatie De Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) is ingevoerd in 2016. Vooral om meer duidelijkheid te scheppen over de status van arbeidsrelaties: wanneer ben je werknemer en wanneer een zelfstandig ondernemer. De Wet voorziet in modelovereenkomsten, waarmee opdrachtgevers en freelancers de status van hun arbeidsrelatie kunnen verduidelijken: dienstverband of opdracht. Modelovereenkomsten gebruiken is niet verplicht. De arbeidsrelatie kan ook blijken uit ander bewijs, bijvoorbeeld het contract. De werkelijke situatie geeft bij rechters meestal de doorslag. Dit maakt volgens velen de handhaving van de wet niet eenvoudig.

Begin 2020 kwam minister Koolmees van Sociale Zaken met wetsvoorstellen over een minimumtarief en zelfstandigenverklaring voor zzp’ers. Die voorstellen waren deels in reactie op de adviezen van de commissie-Borstlap en de WRR. Na hevige kritiek van sociale partners en politiek besloot het kabinet deze voorstellen in te trekken. Alleen de ontwikkeling van de Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie (WBA) loopt nog door. Dit is een online vragenlijst, waarmee opdrachtgevers bij elke opdracht kunnen beoordelen of ze hiervoor een zelfstandig ondernemer moeten inhuren of een dienstverband moeten aanbieden. De module heeft diverse proeffases doorlopen, zonder duidelijk resultaat.

Terughoudend optreden Hierdoor heeft alleen de Wet DBA rechtskracht. De Belastingdienst treedt nu alleen op als een opdrachtgever met aantoonbaar met opzet de arbeidswetten overtreedt of aanwijzingen van de fiscus niet opvolgt. Boufangacha over dit kennelijk gebrek aan urgentie bij de overheid: ‘Al zes jaar laat de overheid bedrijven hun gang gaan met het inhuren van schijnzelfstandigen, terwijl er sprake is van werkgeverschap. Wij willen deze makkelijke ontsnappingsroute nu eindelijk gedicht hebben.’

A N P, F N V , 7 J A N U A R I 2 0 2 2

203

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Deliveroo verliest hoger beroep tegen cao Maaltijdbezorger Deliveroo heeft voor het Gerechtshof van Amsterdam opnieuw een nederlaag geleden. Ook besliste de rechter in hoger beroep dat het bedrijf zijn bezorgers volgens de cao Beroepsgoederenvervoer moet betalen.

Door de uitspraak van de rechter hebben de bezorgers recht op onder meer een vast uurloon, toeslagen en vakantiegeld. Ook hebben ze recht op doorbetaald loon tijdens wachttijd, bij ziekte en tijdens vrije dagen. Dat concludeert de FNV, als reactie op deze uitspraak.

“De uitspraak geldt met terugwerkende kracht voor alle bezorgers die voor Deliveroo werken en gewerkt hebben. Bezorgers kunnen zich bij FNV melden om samen een arbeidsovereenkomst op te eisen waarbij een cao-loon hoort”, aldus Willem Dijkhuizen, bestuurder FNV Transport & Logistiek.

Maar omdat zelfstandigen meestal geen premies voor werknemersverzekeringen afdragen, houden ze per uur meer over dan werknemers in loondienst. Dus is het de vraag hoeveel riders een aanstelling zullen opeisen. Toch heeft de FNV namens twaalf ‘riders’ inmiddels een rechtszaak aangespannen tegen Deliveroo om nabetaling te eisen.

‘Maaltijden zijn bijzaak’ Deliveroo stelt dat maaltijden afleveren niet de hoofdactiviteit van het bedrijf is. Het ziet zich als digitaal platform, dat vraag en aanbod op elektronische manier bij elkaar brengt.

Het hof vond dat argument niet overtuigend, omdat Deliveroo een aanzienlijk deel van zijn omzet behaalt met het vervoeren van maaltijden.

Het Gerechtshof Amsterdam oordeelde op 16 februari 2021 ook al in hoger beroep tegen Deliveroo, in een zaak die de FNV in 2018 had aangespannen. De maaltijdbezorgers zijn werknemers, met recht op een arbeidsovereenkomst volgens het Hof. In 2019 kwam de rechtbank in Amsterdam al tot eenzelfde oordeel.

Deliveroo ging in april 2021 in hoger beroep tegen het vonnis. De uitgestelde uitspraak volgde op 21 december. De FNV kreeg in 2019 ook al gelijk van een lagere rechtbank. De rechtbank oordeelde bovendien dat Deliveroo de cao met terugwerkende kracht moest toepassen.

De praktijk telt Het Hof Amsterdam oordeelde in februari analoog aan het vonnis van de Hoge Raad over de interpretatie van arbeidsovereenkomsten. Kenmerkend hiervoor zijn de elementen loon, gezag en persoonlijke arbeid, bevestigde de Hoge Raad. Hieraan voldoen de bezorgers (riders) van Deliveroo volgens het hof. Ze zijn in grote mate afhankelijk van Deliveroo. De bezorgers mogen alleen zelf beslissen hoe ze rijden. Maar dat mag een

204

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL chauffeur in dienst van een transportbedrijf ook. Bovendien laten tarieven van elf tot dertien euro per uur het niet toe om adequate voorzieningen te treffen bij arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Al uit de naam ‘Deliveroo’ blijkt volgens het Hof dat het om een bezorgdienst gaat. Geen IT-bedrijf, zoals Deliveroo aanvoerde.

‘Goed nieuws voor maaltijdbezorgers’ De rechter verwierp ook het argument dat alleen gemotoriseerd vervoer onder de cao beroepsgoederenvervoer valt, niet bezorging per fiets. Ook dat is conform het vonnis van februari. Die cao moet het bedrijf dan ook met terugwerkende kracht toepassen.

De uitspraak in het hoger beroep ziet FNV als belangrijke winst. ‘Deze uitspraak is wederom goed nieuws voor de maaltijdbezorgers’, zegt vakbondsbestuurder voor transport en logistiek Willem Dijkhuizen. ‘ Doordat ze nu onder deze cao vallen, worden hun arbeidsvoorwaarden in een keer goed geregeld en hebben ze zekerheid over hun inkomen.’

Cao beroepsgoederenvervoer Deliveroo vindt het nog altijd ‘niet gepast’ om de cao voor beroepsgoederenvervoer toe te passen. De afspraken voor de transportsector zouden namelijk moeilijk toe te passen zijn voor het werk van een maaltijdbezorger, die op aanvraag ritjes maakt en volgens Deliveroo van flexibiliteit houdt. Het bedrijf bestudeert de uitspraak en overweegt in cassatie te gaan, laat een woordvoerder weten.

De FNV heeft rechtszaken lopen tegen meerdere bedrijven uit de zogeheten platformeconomie, waarbij werkenden vaak als zzp'ers klussen verrichten via internetbedrijven. De vakbond vindt dat er vaak sprake is van schijnzelfstandigheid van verkapte werknemers, die zo goedkoop kunnen worden ingezet.

A N P, F N V , 2 1 D E C E M B E R 2 0 2 1

Flexibel werk Arbeidsinspectie: 15 procent uitzendbureaus overtreedt de wet Circa één op de zeven uitzendbureaus overtreedt bewust de wet. Dat komt bij benadering neer op zo'n 2.500 malafide bedrijven. Dat schat Rits de Boer, inspecteurgeneraal van de Arbeidsinspectie in een interview met dagblad NRC. Bij de uitzenders wordt bijvoorbeeld minder dan het minimumloon betaald, worden overuren niet uitgekeerd, wordt de arbeidstijdenwet overtreden of worden onterecht boetes uitgedeeld aan uitzendkrachten die te laat op het werk komen.

De Boer noemt de schatting van vijftien procent "aan de voorzichtige kant". Volgens hem kan het ook het dubbele zijn. De Arbeidsinspectie is bezig met een verkennend onder-

205

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zoek. Definitieve cijfers volgen nog. Volgens de krant telt Nederland bijna 17.000 uitzendbureaus. Dat zijn veelal kleine bedrijven met maar een werknemer, de uitzendkrachten niet meegeteld.

Arbeidsmigranten Volgens De Boer beschouwen uitzendbureaus arbeidsmigranten als bulkgoed. Werkgevers kunnen hun winst vergroten met goedkoop personeel, de maatschappelijke kosten zijn voor de samenleving, grote druk op de schaarse ruimte, de woningmarkt het onderwijs, zo valt te lezen in de krant. Volgens de topman van de Arbeidsinspectie "kan het zo niet langer".

Uitbuiting en ongezonde werkomstandigheden Vorig jaar oktober kwam een commissie onder leiding van oud-SP-leider Emile Roemer al tot de conclusie dat het kabinet flink hogere eisen moet stellen aan uitzendbureaus om arbeidsmigranten beter te beschermen tegen uitbuiting en ongezonde werk- en leefomstandigheden. Zij zouden voortaan een certificaat moeten hebben dat bewijst dat zij zich houden aan cao's en zaken als huisvesting en zorgverzekeringen fatsoenlijk hebben geregeld.

Verbetering toezicht Het kabinet heeft ook al plannen voor het verbeteren van het toezicht, maar de verplichte certificering voor uitzendbureaus, om onder meer uitbuiting van arbeidsmigranten tegen te gaan, wordt pas op zijn vroegst op 1 januari 2025 ingevoerd.

Certificaat Het idee is dat alleen uitzendbureaus die zich aan de regels houden zo'n certificaat krijgen. Bedrijven die werknemers inhuren via een bureau zonder certificaat, moeten worden beboet.

"Uitleners die misbruik maken van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten, bijvoorbeeld door hen onder te betalen of slecht te huisvesten, kunnen hun certificaat verliezen en zo uit de markt worden geweerd", schreef minister Van Gennip van SZW dit voorjaar aan de Tweede Kamer.

A N P, 1 6 N O V E M B E R 2 0 2 2

206

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkgevers en vakbonden ruziën over eigen advies flexwerk Vakbonden en werkgeversorganisaties hebben een conflict over de arbeidsmarktadviezen die zij een jaar geleden gezamenlijk presenteerden, en waar het kabinet zijn beleid op wil baseren. Samen deden de sociale partners vorig jaar voorstellen om flexwerk in te perken en het werkgeverschap aantrekkelijker te maken. Minister Van Gennip van SZW omarmde hun plannen. Maar meerdere voorstellen worden verschillend uitgelegd door de vakbonden en de werkgeversverenigingen zo blijkt uit gesprekken met het dagblad NRC. Het kabinet wacht nu af of zij er samen uit komen.

Belangrijk twistpunt is de beloning van uitzendkrachten. In het advies van vorig jaar staat dat "het totaal aan arbeidsvoorwaarden" voor de uitzendkracht "ten minste gelijkwaardig" moet zijn aan dat van collega’s die rechtstreeks in dienst zijn. Het idee hierachter: uitzendkrachten mogen nooit goedkoper zijn dan vast personeel.

Pensioenregeling Maar de pensioenregeling telt voor deze afspraak niet mee, volgens de werkgevers. "Voor pensioen hebben we gezegd: dat is een afzonderlijke kwestie", zegt Guusje Dolsma van werkgeversclub VNO-NCW tegen het NRC. Volgens Zakaria Boufangacha, vicevoorzitter van vakbond FNV is het niet zo afgesproken. Het gaat over het totaalpakket.

MEDIAWATCH NRC, 19 JULI 2022

Kabinet zet streep door onzeker nulurencontract Het kabinet zet een streep door onzekere oproepcontracten, zoals het nulurencontract. Daarvoor in de plaats komt een nader uit te werken basiscontract, dat werknemers meer zekerheid geeft over zaken als inkomen en werktijden. Dat meldt minister Van Gennip van SZW aan de Tweede Kamer.

Het is voor de economische zelfstandigheid belangrijk voor werknemers om vooraf te weten wanneer zij beschikbaar moeten zijn voor werk, aldus Van Gennip. Alleen dan hebben zij de gelegenheid om bijvoorbeeld een tweede baan te nemen waarmee zij wellicht wel rond kunnen komen. Een uitzondering blijft bestaan voor scholieren en studenten.

Hervorming arbeidsmarkt Het kabinet werkt aan een grondige hervorming van de arbeidsmarkt. Flexibel werk blijft mogelijk, maar uitgangspunt wordt "dat structureel werk in principe wordt georganiseerd op basis van arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd". Daarmee volgt het kabinet adviezen van de commissie-Borstlap, die onderzoek deed naar arbeidsrelaties, en van de Sociaal Economische Raad (SER).

207

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Trendbreuk noodzakelijk De vakcentrale VCP is blij dat het kabinet de "almaar uitdijende flexibilisering" op de arbeidsmarkt een einde toe wil roepen.

"Een trendbreuk op de arbeidsmarkt is echt noodzakelijk. Nergens heeft flex zo sterk om zich heen gegrepen als in Nederland", aldus VCP-voorzitter Nic van Holstein. De vakbond FNV is ook content met de aanpak van zogeheten schijnzelfstandigheid, maar vindt dat het kabinet op moet passen dat een vast dienstverband niet onzekerder wordt gemaakt.

“Cherry picking” Ook ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland zijn tevreden dat het kabinet de adviezen van de SER volgt, al moeten de details nog worden vastgelegd. De belangenverenigingen waarschuwen op hun beurt voor 'cherry picking', waarbij maar een deel van de adviezen wordt uitgevoerd. Zo wijzen ze op het belang van zaken die voor werkgevers belangrijk zijn, zoals doorbetaling bij ziekte voor mkb-bedrijven en deeltijd-ww.

A N P, 5 J U L I 2 0 2 2

Tweede Kamer neemt 'thuiswerkwet' van D66 en GroenLinks aan De Tweede Kamer heeft onlangs het wetsvoorstel van D66 en GroenLinks aangenomen dat het makkelijker maakt voor werknemers om een deel van de tijd thuis te werken. Als een werknemer verzoekt om één of meerdere dagen vanuit huis te werken, moet de werkgever daar nu serieus naar kijken.

Veel Nederlanders werkten tijdens de coronacrisis maandenlang thuis. Dit kan volgens de initiatiefnemers voordelig uitpakken voor bedrijven, werknemers én de maatschappij.

"Vaak is het helemaal niet nodig om een uur in de file te staan om naar je werk te gaan", noemt D66-Kamerlid Steven van Weyenberg als voorbeeld. Het is niet nodig om op kantoor te zijn om een mailtje naar collega's te sturen, benadrukt hij. "Soms kan je je thuis extra goed concentreren en de administratie bijwerken, en dan ook de deur open doen voor de loodgieter."

Voordelen werknemers "Door de coronaperiode hebben we gezien dat hybride werken voor een heel groot deel van de werknemers voordelen heeft", zegt GroenLinkser Senna Matoug. "Het geeft hen de mogelijkheid een betere balans te vinden tussen werk en privé en reistijd te verkleinen.

Daarom is deze wet voor hen een belangrijke stap."

Uit verschillende onderzoeken blijkt al dat er meer vanuit huis wordt gewerkt na de coronacrisis dan ervoor. De Sociaal Economische Raad (SER) had al geadviseerd de werknemer

208

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL hierover genoeg zeggenschap te geven. Dit advies hebben de partijen meegenomen in hun voorstel.

A N P, 5 J U L I 2 0 2 2

Nederland loopt volgens FNV veel geld mis door flexwerk De Nederlandse samenleving is door de flexibilisering van de arbeidsmarkt de afgelopen jaren tientallen miljarden euro's misgelopen aan inkomstenbelasting en werkgevers- en pensioenpremies. Dat heeft de vakbond FNV onlangs uitgezocht om het eigen pleidooi voor een "eerlijkere arbeidsmarkt" kracht bij te zetten.

In een persbericht worden diverse hoge bedragen genoemd. Sinds het aantreden van het nieuwe kabinet in januari dit jaar zou het misgelopen bedrag bijvoorbeeld al ruim een miljard euro bedragen. Elke seconde loopt de teller volgens FNV verder op. Als je het aantreden van het eerste kabinet-Rutte in 2010 als beginpunt neemt zou de teller daardoor staan op meer dan dertig miljard euro.

Minder inkomen Flexwerkers zelf zouden echter het grootste slachtoffer zijn. Omdat zij in hun flexibele aanstelling doorgaans minder verdienen dat hun vaste collega's die het zelfde werk doen, zouden ze tussen 2010 en het aantreden van het nieuwe kabinet meer dan 43 miljard euro aan inkomsten zijn misgelopen. Als er niets verandert zou de teller eind dit jaar bijna de vijftig miljard euro aantikken.

“Flexcrisis” "De flexibilisering van de Nederlandse arbeidsmarkt is onder de kabinetten Rutte snel toegenomen en ondertussen uitgegroeid tot een ware flexcrisis" zegt FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha. Volgens de vice-voorzitter van de FNV moeten er nu maatregelen genomen worden. "Een contract voor onbepaalde tijd moet weer de norm worden."

A N P, 1 3 A P R I L 2 0 2 2

Coronacrisis zorgde voor meer vaste aanstellingen Ook in het vierde kwartaal van vorig jaar hield de groei van het aantal flexwerkers aan. Er hebben nu meer mensen een vaste aanstelling dan aan het begin van de coronacrisis. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Eind vorig jaar kwam het totaal aantal flexwerkers uit op 2,6 miljoen. Bij de uitbraak van de coronacrisis waren het er 45.000 meer. Maar dat was de eindstand van een jarenlang

209

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL aangehouden stijging tot een recordstand van 2,8 miljoen flexwerkers eind 2019. Daarna zette een daling in, die vooral aan het begin van de coronacrisis volgens het CBS ‘uitzonderlijk sterk’ was.

Door lockdowns moesten veel bedrijven sluiten. Flexwerkers waren de eersten die werden ontslagen of niet werden verlengd. Maar het aantal mensen met een vaste baan nam in het vierde kwartaal van 2021 toe met 34.000. Hierdoor hebben nu 5,3 miljoen mensen een vaste aanstelling. Sinds 2020 steeg het aantal zelfstandigen met 67.000 naar 1,1 miljoen, aldus het CBS. Arbeidsmarkt blijft erg krap De arbeidsmarkt blijft bijzonder krap, blijkt ook uit cijfers van het CBS. In het vierde kwartaal van 2021 kwamen er 16.000 vacatures bij en daalde het aantal werklozen met 29.000. Er kwamen ook 44.000 banen bij. Hierdoor stonden er eind december vorig jaar 387.000 vacatures open. Iets meer dan het oude record van 372.000 banen in de maanden juli, augustus en september. In anderhalf jaar tijd kwamen er 489.000 banen bij. Dat zijn er veel meer dan het aantal banen dat verloren ging sinds het begin van de coronacrisis.

Werkloosheid historisch laag De krappe arbeidsmarkt blijkt ook uit werkloosheidscijfers. In januari zakte het percentage van de beroepsbevolking dat zonder werk zat naar 3,6 procent. Volgens het CBS is dat het laagste niveau sinds het instituut is begonnen met deze metingen. De werkloosheid daalt al sinds juli 2020, toen het percentage nog stond op 5½. In november, december en januari daalde het aantal werklozen met gemiddeld 9000 per maand.

Daarmee kwam het aantal werklozen eind januari uit op 354.000. het UWV verstrekte eind januari 193.000 WW-uitkeringen. Dat zijn er 1200 meer dan in december. Die kleine stijging komt door de lockdown, en door seizoensinvloeden in de bouw. De beroepsbevolking nam in dezelfde 3 maanden toe met gemiddeld 26.000 per maand, tot 9,4 miljoen. Vooral jongeren gingen massaal aan het werk.

Nog altijd zijn de meeste banen te vinden in de handel, de zakelijke dienstverlening en de zorg. Deze drie bedrijfstakken zijn samen goed voor ruim de helft van alle openstaande vacatures. In de horeca, cultuur, recreatie en overige dienstverlening nam het aantal vacatures af. Dat komt vooral door de lockdownmaatregelen in het vierde kwartaal, stelt het CBS. Het CBS telt alle banen mee, voltijd en deeltijd, en werk voor zzp’ers. Het aantal banen in loondienst en banen voor zelfstandigen steeg licht. Maar de groei van het uitzendwerk stagneerde. De uitzendbranche is volgens het CBS nog niet hersteld van de coronacrisis.

210

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Krap wordt steeds krapper Dat de arbeidsmarkt steeds krapper wordt, leiden analisten van ABN AMRO volgens NRC af uit een analyse van sectoren waar relatief gemakkelijk personeel kan worden geworven.

Bijna twee jaar geleden gold dat nog voor de helft van alle banen. Voor die ‘ruime’ beroepen was minder dan 1 procent van de vacatures moeilijk vervulbaar. Eind vorig jaar was het aantal ‘ruime’ banen afgenomen van de helft tot een derde. Het aantal ‘zeer krappe’ beroepen steeg van 1 naar 30 procent. Voor deze beroepen is het nu vrijwel onmogelijk om mensen te vinden, zoals de vacatures voor fietskoeriers laten zien. Momenteel zijn voor 16 procent van de vacatures helemaal geen kandidaten.

Wat doen we eraan?

Mogelijke oplossingen schetst hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen in Trouw. Zoals meer arbeidsmigranten naar Nederland halen. Maar dat geeft meer druk op de huisvestingsproblematiek. Meer robotisering kan ook, maar die oplossingen doorvoeren kost tijd. Een derde mogelijke oplossing is meer uren werken. Onze arbeidstijd daalde in het vierde kwartaal met 0,8 procent vergeleken met de 3 maanden ervoor. En dat terwijl Nederlanders al vaker in deeltijd werken dan de andere Europese landen, weet Wilthagen.

Nog een mogelijke oplossing: werkgevers moeten minder kieskeurig zijn. En oudere kandidaten en werkzoekenden met een beperking serieuzer nemen. Meer mensen van werk naar werk begeleiden, en ze on the job bijscholen. Werkgevers zoeken nu nog te vaak naar de perfecte werknemer, het schaap met de vijf poten, zegt Wilthagen in Trouw. Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN AMRO denkt er anders over. Volgens haar maken nu ook werknemers met een groot gat in hun cv een goede kans. Want: ‘er is weinig zo kansrijk als een werkgever die geen keus heeft.’

MEDIAWATCH CBS, 15 FEBRUARI 2022

Werkvereniging begint bodemprocedure tegen de Staat De Werkvereniging, een platform voor modern werkenden, is een rechtszaak tegen de Staat begonnen. Via een bodemprocedure willen ze afdwingen dat zzp’ers en werknemers vergelijkbare vergoedingen krijgen als ze niet kunnen werken door coronamaatregelen van het kabinet.

Zelfstandigen die worden getroffen door de coronacrisis krijgen hun inkomen aangevuld tot maximaal bijstandsniveau. Terwijl voor werknemers hun inkomen wordt gegarandeerd tot drie keer modaal. Dat is onrechtvaardig, meent de Werkvereniging, omdat de coronacrisis geen ondernemersrisico is en de noodsteun van ons aller belastinggeld wordt betaald.

211

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Grote verschillen tussen werkenden Die noodsteun aan bedrijven garandeert werknemers tot driemaal modaal hun normale inkomen. Terwijl zelfstandigen hoogstens bijstand kunnen krijgen, meestal rond 12.000 euro per jaar voor alleenstaanden en 18.000 euro voor een gezin. “De steun is volgens ons pas gelijk als iedereen de noodsteun krijgt die proportioneel is aan wat je verliest”, zegt Roos Wouters van de Werkvereniging. Ze vindt dat de opzet van de huidige steunregelingen het verschil in positie op de arbeidsmarkt tussen werkenden met een vast arbeidscontract en zelfstandigen heeft vergroot.

Het Centraal Planbureau (CPB) stelde in juni 2020 al dat juist de flexwerkers het hardst werden geraakt door de coronacrisis. ‘Dat ondernemers tot aan bijstandsniveau worden teruggebracht, betekent dat ze soms gedwongen hun huis moeten verkopen of faillissement moeten aanvragen’, zegt Wouters.

Geen speciale steun voor zelfstandigen Het belangenplatform vindt het ook onrechtvaardig dat de regering wegens de nieuwe lockdown de loonsteun vrijwel onveranderd herintroduceerde. Maar de speciale inkomstenregeling voor zelfstandigen Tozo keerde niet terug. In plaats daarvan kwam een versoepelde vorm van bijzondere bijstand voor zelfstandigen. De gemeenten, die de bijstand uitvoeren hoeven niet te toetsen op het vermogen van zelfstandigen.

Toets op levensvatbaarheid Maar gemeenten moeten wel nagaan of de ondernemingen levensvatbaar zijn. Daardoor moeten de zzp'ers alsnog allerlei gegevens over de bezittingen opgeven, zegt Wouters. ‘In sommige gevallen werd zelfs de waarde van de auto opgevraagd.’ Sommige zzp'ers vragen daarom volgens Wouters maar geen steun aan , terwijl ze wel in aanmerking komen voor de financiële hulp. ‘Gemeenten vragen zoveel gegevens op over het privévermogen, kinderalimentatie en dergelijke. Na de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst vertrouwen ze de overheid eigenlijk niet meer met al deze gegevens.’

A N P, W E R K V E R E N I G I N G , 1 0 J A N U A R I 2 0 2 2

Minimumloon EU akkoord over 'fatsoensnorm' voor minimumloon Landen in de Europese Unie moeten voortaan nagaan of hun minimumloon niet achterblijft bij de gemiddelde lonen. Het minimum moet iedere twee jaar bij de tijd worden gebracht. Dat hebben de EU-lidstaten en het Europees Parlement afgesproken.

De 'fatsoensnorm' waar hun principeakkoord naar verwijst ligt een stuk hoger dan die in Nederland en veel andere landen.

212

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL EU-landen gaan zelf over de hoogte van het minimumloon en dat loopt nogal uiteen. Toch hebben ze nu regels afgesproken waar het in elke lidstaat aan moet voldoen. Zo moeten ze kijken of het gelijke pas houdt met andere salarissen, of het aan de toonbank nog wel dezelfde waarde heeft en of werknemers misschien productiever zijn geworden.

Verhoging minimumloon Nu de stookkosten stijgen en de boodschappen duurder worden hebben veel werkenden ook moeite om rond te komen en groeit de druk om het minimumloon op te schroeven.

Onder andere Nederland heeft een verhoging aangekondigd en Duitsland maakt daar al dit jaar werk van.

Veertien euro Maar uit het principeakkoord dat de onderhandelaars van het Europees Parlement en van de regeringen van de EU-landen hebben bereikt, vloeit voort dat het nog een stuk hoger moet, zegt Europarlementariër Agnes Jongerius. De PvdA'er vertegenwoordigde het parlement bij het overleg. Ze spreekt van "een duidelijk signaal dat we in Nederland moeten verhogen naar veertien euro", omdat het minimumloon minstens de helft van het gemiddelde brutoloon en zestig procent van het mediaan brutoloon zou moeten bedragen.

Inflatiecorrectie De onderhandelaars moeten de deal nog voorleggen aan hun achterban, het voltallige parlement en de regeringen van de lidstaten. Als zij inderdaad instemmen, moeten de lidstaten in het vervolg iedere twee jaar beoordelen of het minimumloon nog toereikend is.

Landen die het minimum altijd al laten meestijgen met de inflatie, mogen het bij eens in de vier jaar houden. Mogelijk geldt dat laatste ook voor Nederland, omdat dat het minimumloon twee keer per jaar bijstelt.

Cao-onderhandelingen Het akkoord versterkt volgens Jongerius ook de rol van werknemers bij cao-onderhandelingen. Nederland zou bijvoorbeeld een actieplan moeten opstellen om voor elkaar te krijgen dat er meer werknemers onder een cao gaan vallen. Nederland haalt nu de afgesproken tachtig procent nog niet.

De vakbond FNV is blij met de afspraken, maar vindt dat ze veel sneller moeten ingaan.

Dat de lidstaten daarvoor twee jaar de tijd krijgen is "veel te lang", zegt bestuurslid Petra Bolster. "Er is nu actie nodig."

Kleine stappen omhoog Het kabinet moet het minimumloon "nu in één klap verhogen naar veertien euro", vindt Bolster. "Niet in ministapjes. En de uitkeringen moeten daaraan gekoppeld blijven."

Minister Van Gennip van SZW vindt het echter "goed om mee te geven dat lidstaten zelf de bevoegdheid houden om keuzes te maken over de hoogte". Ze wijst er op dat het kabinet

213

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL al heeft aangekondigd het minimumloon vanaf volgend jaar stapsgewijs met 7,5 procent te verhogen.

A N P, 3 E N 7 J U N I 2 0 2 2

Ontslag Hoge Raad: ontslag kritische docente moet opnieuw worden bekeken Het ontslag van een leerkracht aan het ROC in Nijmegen die een kritisch boek publiceerde over het onderwijs op haar school moet opnieuw worden bekeken. Dat oordeelde de Hoge Raad onlangs. Volgens de Hoge Raad was er bij het ontslag "sprake van een inmenging in het recht op vrijheid van meningsuiting van de docente". Of die inmenging ook echt gerechtvaardigd was, moet nu alsnog worden bepaald.

Leerkracht Paula van Manen schreef Wanneer krijgen we weer les? in 2019. Het gaat over haar ervaringen met de onderwijsmethode die op haar school wordt gehanteerd en veroorzaakte daarmee onrust in het team waarvan ze deel uitmaakte. Ze kreeg ontslag en de rechtbank en het Gerechtshof stemden hiermee in.

“Arbeidsverhoudingen verstoord” Het Hof was er wel kritisch over: de mbo-school moest de lerares 40.000 euro extra ontslagvergoeding betalen omdat er te snel tot schorsing was besloten. De docente heeft naar het oordeel van het Gerechtshof echter zelf ook fout gehandeld vooral door de manier waarop zij een deel van haar collega’s in het boek neerzette. Overigens werden de school en de namen van de leerkrachten niet genoemd. Maar volgens het Hof heeft ze deze mensen diep gekwetst en daarmee de arbeidsverhoudingen verstoord. Ook zou zij bedrijfsgevoelige informatie in het boek openbaar hebben gemaakt.

Vrijheid van meningsuiting Toch is het ontslag uiteindelijk een gevolg van het boek en heeft het daarom te maken met de vrijheid van meningsuiting, aldus de Hoge Raad. Een ander Gerechtshof moet de zaak daarom nu overdoen. Van Manen zegt op de site van de Algemene Onderwijsbond (AOb) opgetogen te zijn over het arrest. "Als je kritische noten kraakt, wordt het veel te snel gegooid op een verstoorde arbeidsrelatie. De Hoge Raad zegt dat er goed gekeken moet worden naar de vrijheid van meningsuiting. Dat is pure winst. Dit is een uitspraak waar ook veel leraren na mij heel veel aan kunnen hebben. " Autonomie van de leraar "Het is een belangrijke dag voor de autonomie van de leraar", reageert ook AObvoorzitter Tamar van Gelder. "Je moet als docent (als professional in het onderwijs) kun-

214

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nen praten over je beroep. Ongeacht waar je werkt en ongeacht of je dat binnen of buiten je organisatie doet. Praten over de ontwikkeling van onderwijs is een groter goed dan de organisatie waar je werkt, dat heeft de Hoge Raad vandaag aangegeven."

A N P, 7 O K T O B E R 2 0 2 2

Ontslag dreigt voor duizend zorgmedewerkers met langdurige Covid Duizend zorgmedewerkers zijn hun baan kwijt of dreigen die kwijt te raken omdat ze langer dan twee jaar thuiszitten met langdurige Covid. Dat heeft de vakbond FNV onlangs gezegd. Bij een speciaal meldpunt van de vakbond hebben tot dusver ruim 4.200 medewerkers uit de zorg die langdurige Covid opliepen zich gemeld.

Wie langer dan twee jaar ziek is, kan ontslagen worden. Volgens een woordvoerster van de FNV heeft slechts "een handvol" zorgmedewerkers die thuiszitten een regeling kunnen treffen met de werkgever, waardoor ze toch langer in dienst kunnen blijven.

FNV-vicevoorzitter Kitty Jong zegt dat uit de meldingen blijkt dat driekwart van de mensen die in verpleeghuizen en ziekenhuizen werkten, denkt daar besmet te zijn geraakt. De vakbond geeft een rapport aan de Tweede Kamer met daarin de resultaten uit het meldpunt, dat nu een half jaar bestaat.

Kosten revalidatie Volgens de FNV heeft één op de drie melders zelf kosten voor hun revalidatie moeten maken, een kwart heeft uren moeten inleveren op het werk.

"Het is ongelooflijk schrijnend dat de mensen in de zorg die kwetsbare mensen goed door de coronacrisis hebben geholpen, nu zélf kwetsbaar zijn geworden en de zorg noodgedwongen hebben verlaten.", aldus Jong. De vakbond wil een fonds van honderdvijftig miljoen euro om de mensen die langdurige Covid hebben te compenseren voor inkomensverlies en extra zorgkosten.

Personeelstekorten Het uitvallen van medewerkers is ook voor de zorg zelf een probleem. De sector kampt al langere tijd met personeelstekorten. Mede daardoor lukt het ziekenhuizen nog niet goed om wachtlijsten voor operaties weg te werken. Ook is het gebrek aan voldoende medewerkers één van de redenen waarom het moeilijk is het aantal bedden op de intensive cares uit te breiden. In de thuiszorg lukt het soms niet om roosters rond te krijgen. Daardoor kunnen mensen bijvoorbeeld minder vaak worden gedoucht.

A N P, 1 3 J U N I 2 0 2 2

215

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ontslag dreigt voor racistische agenten De politie gaat strenger optreden tegen racisme en discriminatie in eigen kring. Op racistisch gedrag van agenten zal voortaan altijd een sanctie volgen. Dat heeft het dagblad NRC onlangs gemeld.

De Nationale Politie wil aanmerkelijk strenger gaan optreden tegen racisme en discriminatie in eigen kring. Agenten die zich racistisch gedragen tegenover collega’s kunnen voortaan rekenen op ontslag. Dit blijkt uit een 'gezamenlijke verklaring tegen racisme en discriminatie' die tachtig vooraanstaande functionarissen van de politie onlangs in een strategisch topoverleg op de Veluwe, hebben opgesteld. "Wij willen de 'Politie voor Iedereen' zijn. En ja, dat gaan we beter doen. Maar wie de grens over gaat zal dat altijd voelen, daar hoort altijd een sanctie op te volgen. Altijd. En daar waar nodig volgt ontslag", aldus de verklaring.

Grens is bereikt Plaatsvervangend korpschef Liesbeth Huyzer, hoogst verantwoordelijke voor diversiteitsbeleid, zegt in een gesprek met NRC dat de tijd dat racistische agenten na "een goed gesprek" met hun leidinggevenden verder konden voorbij is.

"Excuses zoals dat gebeurde onder het mom van werkdruk en stoom afblazen gaan niet meer op. Discrimineren, racistisch gedrag, buitensluiten, het moet altijd consequenties hebben. Het betekent niet dat altijd ontslag volgt, maar het is wel het uitgangspunt van waaruit we de schending beoordelen."

MEDIAWATCH NRC, 7 JUNI 2022

Verlof en vakantie Betaald ouderschapsverlof ingevoerd Ouders kunnen sinds 2 augustus 2022 met betaald ouderschapsverlof. In het eerste jaar kunnen zij negen weken verlof opnemen waarbij zeventig procent van het salaris wordt doorbetaald. Sommige werkgevers zullen dat aanvullen tot honderd procent.

Het nieuwe verlof komt bovenop de bestaande verlofregelingen, zoals het partnerverlof en kraamverlof. FNV-bestuurder Bas van Weegberg is blij met de nieuwe regeling. Volgens hem zorgt die voor "meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen", maar ook voor "een betere balans tussen werk en privé".

De vakbondsman ziet wel problemen voor gezinnen met lagere inkomens. "Die kunnen vaak niet met dertig procent minder rondkomen. We roepen werkgevers op om het verlof

216

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL aan te vullen tot honderd procent." Liever ziet hij dat het kabinet de verlofregeling aanpast, waardoor iedere ouder honderd procent wordt gecompenseerd.

Recht op verlof In totaal hebben ouders recht op 26 weken ouderschapsverlof, waarvan dus negen betaald zijn. De betaalde weken gelden voor het eerste levensjaar van het kind. Als deze niet worden gebruikt, dan worden ze toegevoegd aan de resterende onbetaalde weken.

A N P, 2 A U G U S T U S 2 0 2 2

“Nederlander heeft voor rust achttien vakantiedagen nodig” Nederlanders hebben gemiddeld achttien vakantiedagen nodig om zich te kunnen ontspannen en weer op te kunnen laden. Dat is één dag meer dan het Europese gemiddelde van werknemers. Dat meldt HR- en payrolldienstverlener SD Worx op basis van een onderzoek onder ruim tienduizend Europese werknemers.

Volgens SD Worx zijn werknemers meer dan ooit op zoek naar een optimale balans tussen werk en privé. De vraag hoeveel vakantiedagen er nodig zijn om te ontspannen, leidt daarbij tot wisselende antwoorden onder Europese werknemers. In het Verenigd Koninkrijk zijn 8,5 vakantiedagen voldoende. Italiaanse werknemers hebben een vakantieperiode van elf dagen nodig. In landen als Spanje en Finland is er een grotere behoefte aan vakantie, waarbij werknemers respectievelijk 27 en 34 dagen prefereren.

Vast vakantiepatroon Er zijn minder grote verschillen als het gaat om een vaste vakantieperiode die jaar na jaar wordt opgenomen. Zo heeft 37 procent van de Europeanen een vast jaarlijks vakantiepatroon. Vooral Nederlandse, Italiaanse en Belgische werknemers nemen jaarlijks een vaste vakantieperiode op. Finse werknemers doen dat het minst.

Onbetaald verlof Opvallend is volgens SD Worx dat 37 procent van de ondervraagden ook bereid is om onbetaald verlof op te nemen als de vakantie al is verstreken. Ook in Nederland is deze optie populair, terwijl dat het minst geldt voor Spaanse werknemers.

Werkgerelateerde telefoontjes Een derde van de Europese werknemers geeft aan dat ze tijdens de vakantie hun werk volgen en bijvoorbeeld hun e-mail checken of werkgerelateerde telefoontjes beantwoorden. Vooral Noorse, Nederlandse en Italiaanse werknemers doen dat. Duitse werknemers zijn tijdens hun vakantie duidelijk minder met werk bezig. Gemiddeld heeft ongeveer een

217

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL derde van de Europeanen moeite met het mentaal loslaten van werk tijdens de vakantieperiode.

A N P, 2 2 J U N I 2 0 2 2

Extra geboorteverlof bij vaders in trek Bijna driekwart van de vaders of partners neemt na de geboorte van hun kind aanvullend geboorteverlof op van in totaal zes weken. Zestien procent nam genoegen met de reguliere verlofperiode van een week en de rest heeft helemaal geen verlof opgenomen.

Dat blijkt uit de evaluatie Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG), die in 2019 van kracht is geworden en per 2020 is uitgebreid. Sindsdien mogen vaders of partners in loondienst na een week betaald geboorteverlof, daar nog eens vijf weken aan vastplakken. Die vijf weken extra verlof worden deels vergoed door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV).

De vaders en partners die van het aanvullend geboorteverlof gebruikmaken, doen dat vooral om meer tijd met hun pasgeboren kind door te brengen, zo blijkt uit de evaluatie.

De evaluatie is door minister Van Gennip van SZW naar de Tweede Kamer gestuurd.

Stoppen met werken Van de 26 procent die geen aanvullend verlof opnam, zei bijna de helft dat niet nodig te hebben. Zij gingen minder werken of stopten helemaal met werken. Een groot deel van die 26 procent had er op zich gebruik van willen maken, maar gaf aan dat zij zich dit financieel niet konden veroorloven.

“Cultuuromslag” De WIEG wordt na deze evaluatie niet gewijzigd, zo schrijft Van Gennip. De evaluatie geeft daar geen aanleiding toe. Het gaat daarnaast ook om een "cultuuromslag, wat enige tijd vraagt".

Bovendien hebben de coronamaatregelen "vrijwel zeker" invloed gehad op het gebruik en de effecten van het aanvullend geboorteverlof, stelt de bewindsvrouw. "Maatregelen als het thuiswerken veranderden de verdeling van (extra) zorgtaken."

Economische situatie Ook de onzekerheid over de economische situatie of het wegvallen van inkomen als gevolg van de coronacrisis, zijn mogelijk van invloed geweest op het gebruik van het extra geboorteverlof, zo blijkt uit de evaluatie.

“Het is te vroeg om nu al conclusies te trekken over de beoogde effecten van de WIEG, zoals het leveren van een positieve bijdrage aan de band tussen het kind en de partner”,

218

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL aldus Van Gennip. Met de wet wordt ook beoogd de kansen van vrouwen op de arbeidsmarkt te vergroten.

Lagere inkomensgroepen De vakbond FNV is kritisch. De partners met lagere inkomens maakten minder vaak gebruik van de regeling dan die met hogere inkomens. Doordat je dertig procent van je inkomen moet missen in die periode, is de regeling volgens de vakbond minder toegankelijk voor armere huishoudens. De FNV wil dat de overheid voortaan het salaris volledig doorbetaalt bij het aanvullende geboorteverlof.

A N P, 1 1 M E I 2 0 2 2

Kabinet gaat uitkering ouderschapsverlof verhogen De uitkering van het betaald ouderschapsverlof gaat omhoog van vijftig procent naar zeventig procent van het dagloon. Dat schrijft minister Karien van Gennip van SZW aan de Tweede Kamer. De verhoging gaat vanaf 2 augustus dit jaar in, aldus het wetsvoorstel waar het kabinet mee komt.

Met het plan wil het kabinet de drempel verlagen om ouderschapsverlof op te nemen, aldus Van Gennip. Ook helpt het jonge vaders meer betrokken te zijn bij het opgroeien van hun kind, denkt de minister.

In totaal heeft men recht op 26 weken ouderschapsverlof, waarvan negen betaald zijn.

De betaalde weken gelden voor het eerste levensjaar van het kind. Als ze niet worden gebruikt, dan worden ze toegevoegd aan de resterende onbetaalde weken.

A N P, 8 M A A R T 2 0 2 2

Transitievergoeding Compensatie transitievergoeding bij slapende dienstverband door UWV onjuist uitgevoerd De Centrale Raad van Beroep (CRvB) heeft onlangs een specifieke uitspraak gedaan inzake de transitievergoeding en een slapend dienstverband. Daarbij tikte de CRvB het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) op de vingers.

Een werkgever moet loon doorbetalen aan een zieke werknemer. Als de werknemer meer dan twee jaar ziek is, heeft de werkgever geen verplichting meer om het loon door te betalen en kan deze ontslag aanvragen bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). De zieke werknemer heeft dan recht op een transitievergoeding, een soort financiële overbrugging. De werkgever kan met de Regeling compensatie transitievergoeding de

219

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL betaalde transitievergoeding terugkrijgen van het UWV. Deze compensatie heeft als doel om werkgevers te stimuleren ‘slapende dienstverbanden’ te beëindigen. De Centrale Raad van beroep oordeelde dat het UWV deze compensatieregeling in een specifieke situatie onjuist heeft uitgevoerd.

Transitievergoeding De transitievergoeding is ingevoerd per 1 juli 2015. In deze zaak ging het over de vraag of aanspraak bestaat op compensatie van de transitievergoeding als de twee jaren van arbeidsongeschiktheid zijn verstreken vóór 1 juli 2015 en het dienstverband is geëindigd op of ná 1 juli 2015.

Het Burgerlijk Wetboek (BW) maximeert de compensatievergoeding tot het bedrag dat aan transitievergoeding verschuldigd zou zijn bij het eindigen van de arbeidsovereenkomst op de dag na het verstrijken van de twee jaar van arbeidsongeschiktheid (artikel 7:673e, tweede lid BW).

Datum-issue Het UWV leidt hieruit af dat de hoogte van de compensatie nul euro is als de twee jaar van arbeidsongeschiktheid door ziekte is verstreken vóór de inwerkingtreding van de Wet werk en zekerheid per 1 juli 2015, ook al is het dienstverband na 1 juli 2015 geëindigd.

Voor 1 juli 2015 hoefde namelijk nog geen transitievergoeding betaald te worden aan een werknemer bij het beëindigen van een arbeidsovereenkomst.

Onjuiste wetsuitleg De Centrale Raad van Beroep oordeelde echter dat het UWV uitgaat van een onjuiste wetsuitleg en dat uit de tekst van artikel 7:673e van het BW, de context en de wetsgeschiedenis volgt dat het hierbij gaat om een maximeringsbepaling die alleen betrekking heeft op de hoogte van de compensatie. Deze bepaling bevat geen extra voorwaarde voor het recht op compensatie. Ook is de uitleg van het UWV in strijd met het doel van de compensatieregeling om werkgevers te stimuleren ‘slapende dienstverbanden’ te beëindigen.

Aanspraak op compensatievergoeding De werkgever heeft dus ook aanspraak op een compensatievergoeding in de situatie waarin een dienstverband ná 1 juli 2015 is geëindigd, maar de termijn van twee jaar van arbeidsongeschiktheid is verstreken vóór 1 juli 2015. Het UWV wordt opgedragen een nieuwe beslissing te nemen over het recht op compensatie van de werkgever. Beroep tegen deze nieuwe beslissing kan alleen bij de CRvB worden ingesteld.

CRVB, 1 JUNI 2022

220

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Personeelsbeleid Werving en selectie Werkgevers lokken personeel met extraatjes Werkgevers voorzien dat ze voor 2023 extra beloningen uit de kast moeten trekken om bij de huidige personeelstekorten werknemers aan te trekken of vast te houden.

Ook allerlei toeters en bellen in de secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals tegemoetkomingen in de energierekening of yogalessen op kantoor, zullen de loonkosten opjagen.

Dat valt op te maken uit de salarisgids 2023 van wervingsbureau Robert Half, aldus het dagblad FD. Volgens het bedrijf, dat personeel aanbrengt voor financiële functies, accounting, administratie, human resources en klantendiensten, ziet bijna driekwart van de werkgevers zich genoodzaakt nieuwe aanwinsten beter te belonen dan hun huidige werknemers in soortgelijke functies of met dito ervaring.

Salarisverschillen Die individuele loonsverbeteringen trillen vervolgens na in het hele loongebouw. Meer dan de helft van de werkgevers trekt de verschillen met andere werknemers recht bij de eerstvolgende salarisronde en 28 procent doet dat zelfs meteen.

M E D I AWA T C H F D , 11 O K T O B E R 2 0 2 2

Vrijwel elke werkgever gebruikt algoritmes om personeel te vinden Vrijwel alle werkgevers in Nederland maken gebruik van algoritmes om nieuwe medewerkers te zoeken en te selecteren. Dit kan volgens het College voor de Rechten van de Mens (CvRM) leiden tot discriminatie en uitsluiting. Veel bedrijven zijn zich daarvan niet bewust en ze controleren ook niet of het werven wel eerlijk verloopt, zo waarschuwt het college.

Namens het college vroegen onderzoekers bijna negenhonderd werkgevers hoe ze te werk gaan als ze mensen zoeken. Zo'n 96 procent verspreidt vacatures via platforms als LinkedIn. Het betekent dat de sollicitaties die binnenkomen uiteindelijk afhankelijk zijn van de mensen aan wie LinkedIn de vacatures laat zien. Als zulke platforms een vacature niet laten zien aan bepaalde groepen, bijvoorbeeld wegens hun leeftijd of geslacht, is de kans heel klein dat die mensen in beeld komen voor de baan.

221

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vacaturebanken Veel ondernemingen kijken ook zelf in vacaturebanken. Ook dat is volgens de onderzoekers riskant. Ze zullen zo vooral mensen vinden die zich goed online kunnen presenteren.

Als er eenmaal mensen in beeld zijn voor een baan, zet twaalf procent van de ondernemingen algoritmes in om kandidaten te selecteren en beoordelen. Vooral grote bedrijven doen dit. Ze laten de aspirant-werknemers bijvoorbeeld testen doen. Slechtzienden en slechthorenden kunnen sommige tests niet goed doen "terwijl zij wel geschikt zouden kunnen zijn voor een functie", aldus het college.

Meerdere kanalen Collegevoorzitter Jacobine Geel zegt in een toelichting: "We raden werkgevers aan om goed in de gaten te houden of er geen groepen buiten de boot vallen en als dat wel zo is, of dat terecht is. Het is belangrijk vacatures via meerdere kanalen te verspreiden. Ook moeten werkgevers sollicitanten vooraf vertellen welke rol algoritmes spelen in hun werving en selectie."

Het college wil dat de overheid ervoor zorgt dat iedereen een eerlijke kans op een baan heeft.

A N P, 3 1 A U G U S T U S 2 0 2 2

Bedrijven paaien werkzoekenden vaker met hoge bonussen Nederlandse bedrijven paaien werknemers steeds vaker met hoge bonussen en betere carrièreperspectieven om ze binnen te halen en vast te houden. "Wij zien heel veel dynamiek in de markt om mensen aan je bedrijf te binden. Dit loopt uiteen van fikse premies om iemand aan te brengen tot bonussen van duizenden euro's om te komen werken", zegt een woordvoerder van de ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKBNederland.

"Neem bijvoorbeeld krantenbezorgers die een premie kunnen krijgen van duizend euro.

Maar zo horen we ook verhalen van gespecialiseerde verkopers die duizenden euro's premie krijgen als ze een nieuwe collega aanbrengen", zegt de woordvoerder.

Lokkertjes Sommige werkgevers bieden ook allerlei andere voordelen als lokkertjes. "Dit loopt uiteen van het aanbieden van speciale kinderopvang tot extra vrije dagen en andere vormen van bijzondere beloningen. Ook allerlei extra opleidingsmogelijkheden en andere zaken worden aangeboden", vertelt de zegsman. "Oftewel allerlei zaken die een mooie werk-privé balans of nieuwe ontwikkelkansen geven en waarmee je je als werkgever ook positief kan onderscheiden", vervolgt hij.

222

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Hij waarschuwt wel dat meer betalen niet altijd automatisch tot meer aanbod van mensen leidt. "Dat kan ook scheve beloningsverhoudingen binnen bedrijven en sectoren veroorzaken".

Vaste contracten Ook de werkgeversvereniging AWVN ziet de groeiende concurrentie op de arbeidsmarkt.

"We zien dat er direct vaste contracten worden gegeven en dat mensen gelijk in hogere salarisschalen worden ingedeeld. Ook geven bedrijven wervingsbonussen aan medewerkers. Bij SuitSupply gaat het bijvoorbeeld om een bedrag van vierduizend euro voor het vinden van een nieuwe collega", vertelt een woordvoerder. Volgens hem richten bedrijven zich de laatste maanden echter vooral op het vasthouden van medewerkers.

Overbieden Maar volgens Doekle Terpstra, voorzitter van branchevereniging Techniek Nederland, lukt dit vaak niet. Hij ziet in zijn sector vooral dat werkgevers overbieden op salarissen.

"Daardoor lopen werknemers steeds vaker van de een naar de ander. Er wordt heel veel gedaan om mensen binnen te halen en ze vast te houden", vertelt Terpstra.

Volgens hem is zijn sector al heel aantrekkelijk, met salarissen die blijven stijgen.

"Er is geen enkel bedrijf meer die op cao-niveau betaalt. Iedereen betaalt daar ruim boven. De goedopgeleide vmbo'er gaat meer verdienen dan een goedopgeleide hbo'er in de financiële sector", aldus de voorzitter.

Volgens Terpstra zijn er nu twintigduizend vacatures in de installatietechniek. "Dat loopt naar verwachting op tot veertigduizend de komende jaren. Er is geen installatiebedrijf in Nederland waar geen vacature is."

A N P, 1 3 J U L I 2 0 2 2

Werkgevers vinden werkervaring en diploma’s minder belangrijk dan vaardigheden en kennis bij vinden personeel Werkgevers vinden het vooral belangrijk dat sollicitanten beschikken over de juiste vaardigheden en vakkennis en hechten minder belang aan de aanwezigheid van relevante werkervaring of diploma's en certificaten bij sollicitanten. Dit blijkt uit het UWV-werkgeversonderzoek. Werkgevers blijken in de praktijk al breder te kijken naar kandidaten. Zo hebben de afgelopen twee jaar zeven op de tien werkgevers vacatures ingevuld met kandidaten die niet voldeden aan alle gestelde functie-eisen. Vooral relevante werkervaring wordt in de praktijk losgelaten als functie-eis.

Vrijwel alle werkgevers geven in het werkgeversonderzoek aan dat zij het belangrijk vinden dat de sollicitant beschikt over de juiste vaardigheden, zoals bijvoorbeeld servicegerichtheid of digitale vaardigheden, voor de functie. De sollicitant moet naast de juiste

223

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vaardigheden volgens 61 procent van de werkgevers ook beschikken over specifieke vakkennis. Relevante werkervaring (38%) en het beschikken over de juiste diploma’s en certificaten (41%) wordt daarentegen door een kleinere groep werkgevers belangrijk gevonden.

Eisen bijstellen Arbeidsmarktadviseur Jena de Wit verwacht dat werkgevers in de toekomst vaker water bij de wijn zullen moeten doen als het gaat om functie-eisen.

“We horen al langer geluiden dat werkgevers steeds meer belang hechten aan vaardigheden en vakkennis ten opzichte van diploma’s of certificaten. Dit laat het werkgeversonderzoek nu ook zien en we verwachten dat, indien de krapte op de arbeidsmarkt aanhoudt, of zelfs toeneemt, werkgevers steeds vaker hun functie-eisen zullen bijstellen. Het zal steeds moeilijker worden om kandidaten te vinden die helemaal of zelfs grotendeels aansluiten op de functie.”

Anders kijken naar sollicitanten Het wordt voor werkgevers steeds lastiger om vacatures te vervullen. Zo geven de werkgevers in het werkgeversonderzoek aan dat het voor ruim de helft van de ontstane vacatures moeilijk is om geschikte kandidaten te vinden. Dit dwingt werkgevers om sollicitanten aan te nemen die niet helemaal voldoen aan de gevraagde functie-eisen. Dit zou het grote aandeel werkgevers kunnen verklaren dat de afgelopen twee jaar sollicitanten heeft aangenomen die niet beschikten over de gewenste vaardigheden, vakkennis, diploma’s of certificaten of werkervaring.

Relevante werkervaring Werkgevers geven aan vooral relevante werkervaring los te laten als functie-eis. Ruim de helft van de werkgevers (56%) hebben dit gedaan met kandidaten die niet beschikken over de gevraagde relevante werkervaring. Vooral werkgevers binnen het openbaar bestuur, de bouw en de detail- en autohandel nemen vaker kandidaten aan die niet de gevraagde werkervaring hebben.

U W V, 14 M A A R T 2 0 2 2

War for talent wordt heviger dit jaar De arbeidsmarkt wordt steeds krapper, het aantal vacatures neemt verder toe. Dat blijkt uit nieuwe cijfers en inzichten van recruitmentbureau Robert Half. Vooral in sectoren waar al jaren een tekort is aan personeel wordt het nog krapper.

Over de hele wereld ziet de recruiter dat werknemers gebruik proberen te maken van deze krappe arbeidsmarkt door van baan te veranderen. Waardoor werkgevers nog harder hun

224

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL best moeten doen om het huidige personeel te behouden. Dat de werkgelegenheid fors toeneemt blijkt uit gegevens over de afgelopen drie jaar.

Volgens eigen gegevens van Robert Half waren er in 2021 44 procent meer vacatures dan het jaar ervoor. Met name vanaf het tweede kwartaal van vorig jaar gingen de aantallen vacatures sterk omhoog. In lijn met de stijging van de werkgelegenheid eind 2021 verwacht Robert Half dat deze trend de komende maanden doortrekt.

Krapte groeit nog bij de ‘usual suspects’ De groei van het aantal vacatures is het sterkst in enkele specifieke sectoren, waaronder de e-commerce en logistiek, de farmaceutische sector, chemie, voeding en maakindustrie. In bijna al deze sectoren is de roep om werknemers al drie jaar op rij groot. Die vraag zal ook dit jaar groeien, denkt de recruiter. ‘Mede dankzij de pandemie en recente lockdown heeft online shoppen een boost gekregen met als gevolg dat we de vraag naar logistiek personeel zien aanhouden, evenals bij bedrijven waar producten worden gemaakt’, aldus Frédérique Bruggeman, Managing Director bij Robert Half.

Wereldwijde baanmigratie De pandemie en de aanhoudende vraag naar nieuw personeel leidde in de Verenigde Staten tot een Great Resignation, waarbij werknemers massaal van baan wisselen.

Daarnaast blijkt uit onderzoek van Robert Half dat ook in andere landen werknemers van plan zijn om op korte termijn van baan te wisselen. Zo blijkt dat in het Verenigd Koninkrijk 32 procent van de werknemers in de helft van 2022 op zoek zal gaan naar een nieuwe baan. Een enquête uitgevoerd in Brazilië toont aan dat maar liefst 49 procent van de werknemers van plan is om dit jaar naar nieuwe kansen te zoeken.

Beloon en erken werknemers Het toenemende aantal vacatures en het wereldwijd groeiende aantal werknemers dat van baan wil veranderen zorgt ervoor dat bedrijven extra hun best moeten doen om de huidige medewerkers te behouden. Frédérique Bruggeman, Managing Director Robert Half, licht toe: ‘De verwachting voor 2022 is dat de markt zal blijven aantrekken en dat de War for Talent zal aanhouden. Daarom is het belangrijk om voldoende in te zetten op middelen om personeel aan te trekken en te behouden. Denk hierbij niet alleen aan salaris, maar ook aan uitgebreide secundaire arbeidsvoorwaarden, flexibiliteit en mentale zorg. Beloon en erken werknemers ook voor het werk dat ze leveren. Werknemers die voelen dat hun werk gewaardeerd wordt, zijn loyaler en productiever.’

Tegelijkertijd ziet Robert Half dat de salarisverwachtingen van werkzoekenden door de krappe arbeidsmarkt sterk zijn gestegen. ‘Het is belangrijk dat zij zich ook informeren over de gangbare lonen. Het is oké om ambitieus te zijn in je salarisverwachtingen, maar blijf wel realistisch.’

P E R S B E R I C H T R O B E R T H A L F, 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

225

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De beste manier van werven Misschien is het wel de beste manier om mensen te werven in een krappe arbeidsmarkt: zorgen dat ze langer blijven. Dat kan vooral met meer zeggenschap over het werk, en training on the job. Zo blijkt uit onderzoeken van het CNV en het UWV. Uit recent onderzoek van het CNV onder 2200 leden bleek dat bijna een derde geen zeggenschap heeft over de inhoud van het werk dat ze doen. Ook vindt dertig procent dat ze veel tijd kwijt zijn aan werk waarvan ze het nut niet direct inzien, en 44 procent klaagt over (te) veel overbodige, administratieve handelingen. Met name in de zorg, het onderwijs, en in de detailhandel hebben werknemers weinig te zeggen over de inhoud en de werktijden.

Velen zouden graag meer tijd besteden aan contact met de klanten, patiënten of leerlingen, in plaats van vergaderen of overbodige administratieve handelingen verrichten.

Het zou meer mensen motiveren voor hun werk, en ze productiever maken. Daarom vindt CNV-voorzitter Fortuin het dan ook ‘hoog tijd dat werkenden zelf meer te zeggen krijgen over de inhoud en indeling van hun werk. Zeker in deze tijden van arbeidsmarktkrapte.

Werkgevers kunnen op deze manier hun personeel behouden en zelfs tot hogere productiviteit komen.’

Juiste kandidaten vinden wordt nog lastiger Personeelbehoud door beter gemotiveerde mensen kan een prioriteit worden voor werkgevers de komende jaren. Want uit onderzoek van het UWV blijkt dat de arbeidsmarkt alleen maar krapper wordt. Voor iets meer dan de helft van alle vacatures was het vorig jaar al moeilijk om geschikte kandidaten te vinden. Vooral in de bouw en industrie blijkt het opvullen van vacatures lastig. In de bouw gold dat voor driekwart van de vacatures in 2021. Zes van elke tien werkgevers houdt er rekening mee dat de arbeidsmarkt nog krapper wordt.

‘Kijk ook naar andere oplossingen’ Volgens het UWV laten werkgevers vacatures langer openstaan, of ze schakelen externe hulp in. Waaronder uitzendbureaus, headhunters en meer, ook andere kanalen om te werven. Waaronder social media, en aanbrengpremies. ‘Het zou kunnen helpen als werkgevers naast het aanpassen van wervingsmethoden ook naar andere oplossingen kijken’, zegt UWV-arbeidsmarktadviseur Erica Maurits bij de bekendmaking van de onderzoeksresultaten. Dan denkt zij aan het anders inrichten van een functie, het aanpassen van functie-eisen of aan het zelf bijscholen van een nieuwe werknemer.

226

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nu denkt amper de helft van de werkgevers (45%) aan deze manieren om aan geschikte mensen te komen. Aanpassen van de functievereisten of het takenpakket overweegt nog geen derde van de bedrijven die ‘krap’ zitten. Geschikte kandidaten die al in huis zijn bijscholen voor een openstaande functie is evenmin een populaire methode. Consultants en belangenorganisaties bepleiten juist deze methoden om personeelstekorten snel te verminderen. Geen goed idee is om het werk te verdelen onder zittende werknemers. Dit zou kunnen leiden tot een (nog) hogere werkdruk, menen deskundigen.

C N V, U W V, 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

Tekenbonus helpt nauwelijks op krappe arbeidsmarkt Bijna een op de vijf werknemers is bang kansen te laten liggen als hij nu niet op zoek gaat naar een andere baan. Werkgevers proberen daarop in te spelen met tekenbonussen, een mooie leaseauto of simpelweg een hoger salaris. Maar werken die lokkertjes wel?

Het antwoord op die vraag is ‘Nee’, volgens Visma | Raet. De HR-dienstverlener deed onderzoek onder ruim duizend Nederlandse werknemers. Een van de pullfactoren waarover de respondenten hun oordeel mochten vellen was de tekenbonus. Dit is een bedrag dat de werknemer eenmalig ontvangt van een nieuwe werkgever. 39 procent zegt niet in de verleiding te komen door een tekenbonus.

Ludieke actie Een deel van de respondenten is wel in voor een ludieke actie. 7 procent zegt een arbeidsovereenkomst eerder te zullen tekenen wanneer de werkgever besluit om het tekenmoment in een luchtballon of een andere ludieke locatie te laten plaatsvinden.

Voor de overige 93 procent moet een werkgever echter met zwaarder geschut komen. De helft staat ervoor open om een niet-opzegbaar contract, van bijvoorbeeld tien jaar, te tekenen. Daar moet dan wel een dubbel zo hoog salaris tegenover staan.

Wat werkt wel?

Voor 79 procent van de respondenten zijn de onderlinge sfeer en collega’s de bepalende factoren om wel of niet voor een werkgever te kiezen. De collega’s waarmee ze moeten samenwerken en het team waarin ze terechtkomen zijn uiteindelijk dus het meest belangrijk. Marco Winkel, directeur HR bij Visma | Raet: “Werkgevers doen er daarom goed aan factoren zoals een goede work-life balance, flexibele werktijden en vitaliteit in de breedste zin, mee te nemen in sollicitatiegesprekken. Door het vervolgens persoonlijk te maken en sollicitanten bijvoorbeeld middels video’s een beeld te geven van het team waarin ze terecht komen, kun je als werkgever echt het verschil maken.”

PW., 17 J ANUARI 2022

227

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Binden en boeien Onderzoek: behoud van personeel steeds lastiger Naast het aantrekken van personeel is ook het behoud van goede medewerkers voor bedrijven een steeds lastigere opgave. Bijna de helft van de bedrijven heeft moeite om personeel binnenboord te houden, zo komt naar voren uit onderzoek van organisatieadviesbureau Berenschot onder bijna 1.700 HRM-medewerkers.

De krappe arbeidsmarkt maakt het aantrekkelijk voor mensen om hun heil elders te zoeken. Circa 46 procent van de geënquêteerden gaf aan moeite te hebben met het behoud van mensen. Dat was een jaar eerder nog ruim een vijfde. Volgens de onderzoekers speelt mee dat mensen tijdens de coronacrisis, toen veel onzeker was, veelal op hun plek bleven zitten. Daar komt nu alsnog beweging in. Vooral personeel dat in de productie of de IT werkzaam is, lijkt minder honkvast.

Behoud medewerkers Volgens de onderzoekers zijn veel bedrijven in de coronacrisis ook wat laks geweest met het behoud van mensen. Een derde van de bedrijven had vorig jaar geen speciale acties om mensen maar niet te verliezen. Dat aantal loopt terug. HRM-medewerkers knopen vaker een gesprek aan met personeel. Daarnaast wordt ingezet op flexibele arbeidsvoorwaarden en opleidingsmogelijkheden om maar mensen binnen te houden.

Nieuwe medewerkers Het grootste probleem waar HRM-medewerkers overigens tegenaan lopen is het werven van nieuwe mensen. Circa de helft van het aantal bedrijven had vorig jaar al moeite mensen te vinden. Dit jaar is dat bijna negen op de tien ondernemingen. De verwachting is dat de krapte ook volgend jaar merkbaar zal zijn.

ANP MEDIANET, 31 MEI 2022

Nederlanders gaven in 2021 3,8 miljard euro uit aan e-learning Nederlanders besteedden in het afgelopen jaar 3,8 miljard euro aan e-learning, waarbij de online-opleidingen steeds vaker door de werkgever worden betaald. Daarnaast werd vijftien procent van de online-opleidingen in een abonnementsvorm afgenomen. Dit blijkt uit de E-learning Monitor, een onderzoek van Multiscope onder ruim drieduizend personen.

In het afgelopen jaar volgden 3,6 miljoen Nederlanders één of meerdere online-opleidingen. Per persoon werd er gemiddeld 1.036 euro aan deze opleidingen besteed. Personen

228

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL tussen de 35 en 49 jaar besteden met een gemiddelde van 1.567 euro het meest aan online-opleidingen in vergelijking met 18 tot 34-jarigen (900 euro) en 50-plussers (648 euro).

Werkgever betaalt mee Van de online-opleidingen is ruim de helft betaald door de werkgever. In de voorgaande meting bedroeg dit percentage nog 42 procent. Bijna twee op de vijf opleidingen worden door de consument zelf betaald en slechts twee procent wordt door de overheid gefinancierd.

Abonnementsvorm Bijna één op de zeven opleidingen is betaald in een abonnementsvorm, waarbij mannen vaker gebruik maken van een abonnement dan vrouwen. Bovendien hebben 18 tot 34-jarigen vaker een e-learningabonnement dan vijftigplussers.

ANP MEDIANET, 29 MAAR T 2022

Meerderheid werkgevers laat potentieel werknemers onbenut Ruim zes van elke tien HR-professionals (63%) geeft aan dat ze nog veel talent in hun organisatie niet goed benutten. Ruim de helft van de HR-functionarissen stelt dat medewerkers het leeraanbod te weinig benutten. Hierdoor blijft veel leerbudget over aan het eind van elk jaar. Dat concludeert de Studytube Learning & Development Monitor 2022.

De nodige leermiddelen zijn er vaak wel, maar bij 52 procent van de bedrijven is ontwikkeling geen topprioriteit. Volgens het rapport investeren de meeste bedrijven wel degelijk in Learning Tools om hun werknemers te ontwikkelen; vooral Learning Management Systemen (37%) en online trainingsbibliotheken (36%) zijn populair. Ook voorzien bijna alle organisaties een leerbudget (96%). De Studytube Learning & Development Monitor is een jaarlijks onderzoek van Motivaction/Sparkey in opdracht van Studytube.

Budget en middelen onderbenut De leermogelijkheden en -budgetten zijn dus aanwezig. Maar meer dan de helft van de HR-professionals (53%) vindt dat hun medewerkers die middelen te weinig gebruiken.

Bijna twee derde (64%) zegt dan ook dat minder dan 75 procent van het leerbudget daadwerkelijk wordt uitgegeven. Zowel de mogelijkheden van het leeraanbod en het leerbudget als het potentieel van de medewerkers worden dus niet volledig benut.

Learning & Development heeft geen prioriteit Een krappe meerderheid (52%) van de HR-professionals ervaart dat een leercultuur geen uitgesproken topprioriteit is voor de organisatie; 61 procent van de leidinggevenden en

229

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 69 procent van de overige medewerkers delen die mening. Volgens 47 procent van de HR-professionals krijgen andere werkzaamheden voorrang, zodat medewerkers weinig tijd kunnen besteden aan hun ontwikkeling. Medewerkers bevestigen dat: de ‘waan van de dag’ (25%) is voor hen de grootste belemmering in hun leer- en ontwikkelproces.

Daarnaast meent 31 procent van de HR-professionals dat medewerkers gewoonweg onvoldoende op de hoogte zijn van het leeraanbod. Slechts 16 procent van de medewerkers is het daarmee eens, maar 79 procent van hen kan niet zeggen hoeveel leerbudget ze mogen gebruiken. Bij HR-professionals en leidinggevenden is dat respectievelijk 46 procent en 57 procent. Ook weet 33 procent van de medewerkers niet welke Learning Tools hun organisatie aanbiedt.

Nood aan duidelijke communicatie ‘Uit eerdere resultaten van de Studytube L&D Monitor 2022 bleek al dat leermogelijkheden noodzakelijk zijn om talent aan te trekken en te behouden, dus het baart me zorgen dat het – zeker in deze krappe arbeidsmarkt – bij zoveel organisaties geen prioriteit heeft,’ aldus Homam Karimi, CEO van Studytube.

‘De cijfers tonen aan dat bij 24 procent van de medewerkers L&D bijna nooit onder de aandacht wordt gebracht. HR-professionals zijn geen marketeers, maar het loont écht om duidelijk en regelmatig te communiceren over hoe, waar en wanneer je medewerkers kunnen werken aan hun ontwikkeling. Anders is het net alsof je een mooie auto in je garage hebt staan, maar je de sleutel niet kan vinden – en dat is gewoon zonde.’

PERSBERICHT STUDY TUBE, 26 JANUARI 2022

Flexibel werken Werkgevers willen personeel op kantoor vanwege crisis Werkgevers zien hun personeel in deze onrustige tijden het liefst op kantoor en willen liever niet dat de werknemers nog thuiswerken. Dat stelt het op werk en carrière gerichte sociale netwerk LinkedIn na eigen onderzoek onder topbestuurders. Ook keek het naar vacatures die via LinkedIn werden geplaatst.

Van de honderd Nederlandse bestuurders die ondervraagd werden gaf zeventig procent aan in te grijpen op de arbeidsvoorwaarden of dit al gedaan hebben. Met name recente verworvenheden als thuiswerken en meer flexibiliteit in werktijden dreigen weer te verdwijnen. Ook arbeidsvoorwaarden die de ontwikkeling van vaardigheden en het welzijn van werknemers moeten bevorderen dreigen teruggedraaid te worden.

230

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vacatures zonder thuiswerken De beweging is al in gang gezet, volgens LinkedIn. Het aantal Nederlandse vacatures voor banen waarbij thuisgewerkt kan worden was in september al een derde lager dan in dezelfde maand een jaar eerder.

Werknemers zelf willen juist helemaal niet terug naar de oude manier van werken. Banen waarbij thuis kan worden gewerkt krijgen bovengemiddeld veel reacties, zegt LinkedIn. ANP MEDIAWAT CH LINKEDIN, 14 NOVEMBER 2022

Onderzoek: aantal thuiswerkuren verdubbeld na coronajaren Het aantal uren dat mensen thuiswerken is verdubbeld in vergelijking met de situatie van voor de coronapandemie. Dat heeft het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) onlangs na onderzoek geconcludeerd. Werkten mensen in 2019 nog gemiddeld drie uur per week vanuit huis, nu is dat 6,5 uur.

Het KiM levert informatie over mobiliteit aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Een kleine tweeduizend respondenten beantwoordden in mei de vragen van het instituut over thuiswerk. De respondenten gaven aan te verwachten in de toekomst gemiddeld zo'n zes uur per week thuis te zullen werken. Zij denken dus uiteindelijk iets vaker naar kantoor te gaan dan ze dit voorjaar deden.

Aard van werkzaamheden Niet iedereen is meer vanuit huis gaan werken. De toename van het aantal thuiswerkuren is vooral zichtbaar onder mensen met een kantoor- of managementfunctie, hoger opgeleiden en mensen die met het openbaar vervoer naar hun werk reizen. Ongeveer de helft van alle respondenten, die tussen oktober 2019 en mei 2022 meermaals zijn bevraagd, laat weten niet thuis te kunnen werken vanwege de aard van de werkzaamheden.

Dinsdag en donderdag Dinsdagen en donderdagen blijven net als voor de pandemie de dagen dat mensen het vaakst naar het werk reizen. Werkenden kiezen vaak nog hetzelfde vervoermiddel als voor corona om naar het werk te komen, maar de fiets heeft iets aan populariteit gewonnen.

Dit komt volgens de onderzoekers grotendeels door de populariteit van de e-bike.

A N P, 2 6 J U L I 2 0 2 2

231

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Treinreiziger wil veel vaker blijvend thuiswerken Bijna twee miljoen forenzen zeggen dankzij corona blijvend minder vaak naar hun werk te gaan. Ze willen meerdere dagen in de week thuiswerken, of zelfs alle werktijd. En opmerkelijk: wie met de trein reist, wil liever en vaker thuiswerken. Dat blijkt uit de nieuwe mobiliteitsmonitor van onderzoeksbureau Newcom, waarover het dagblad AD bericht.

Hoewel het thuiswerkadvies is geschrapt, zien Nederlanders geen reden om weer als vanouds elke dag naar hun werk te reizen. 1,9 miljoen forenzen zeggen permanent het eigen reisgedrag aan te passen: zo’n anderhalf miljoen van hen willen tot twee dagen thuis blijven werken, als hun werkgever daar open voor staat. En ongeveer een half miljoen werknemers willen zelfs helemaal niet meer naar het werk gaan.

De resultaten staan in de Nationale Smart Mobility Monitor van Newcom, waarvoor ruim 6.400 volwassen Nederlanders in februari zijn bevraagd. Opvallend is dat met name ovforenzen het liefst willen blijven thuiswerken. Ruim twee derde kiest daarvoor. In totaal 200.000 treinforenzen willen permanent minder met de trein reizen. Hetzelfde geldt voor 140.000 werknemers die de bus, tram of metro nemen.

MEDIAWATCH, 30 MAART 2022

Een op drie werknemers weg bij volledige terugkeer naar kantoor Als bedrijven werknemers verplichten weer de hele werkweek naar kantoor te komen, dan gaat één op de drie werknemers op zoek naar een andere baan. Dat is een van de uitkomsten van de nieuwste Monitor Hybride Werken van telecombedrijf KPN. Daarnaast wil 85 procent van de werknemers zelf kunnen bepalen op welke dagen ze naar kantoor komen. Bijna veertig procent vindt het momenteel nog niet nodig om alweer naar kantoor te gaan, maar voelt zich hiertoe gedwongen omdat collega's wel gaan.

Goede balans Vrijwel alle werknemers geven aan inmiddels een goede balans te hebben gevonden tussen werken vanuit huis en werken op kantoor. Een kwart van de werknemers denkt dat hybride werken, dus deels thuis en deels op kantoor, op den duur geen blijvertje is. De rest is inmiddels overtuigd dat dit wel zo is.

Voor mensen die weer een deel van de week naar kantoor gaan zijn dinsdag en donderdag de populairste dagen. Bijna de helft van de werknemers kiest voor die dagen. Eén op de zes werknemers bepaalt elke week opnieuw welke dagen zij op kantoor werken.

M E D I AWA T C H , 11 M A A R T 2 0 2 2

232

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Grote bedrijven passen thuiswerkbeleid niet aan om brandstofprijs Verschillende grote bedrijven passen hun thuiswerkbeleid nog niet aan vanwege de hoge brandstofprijzen. De huidige prijzen maken het voor werknemers duurder om naar kantoor te komen. Medewerkers van onder meer Achmea, KPN en ING werken al het grootste deel van de tijd thuis en dat is ook in lijn met het huidige thuiswerkadvies van de overheid in verband met de coronapandemie.

Medewerkers van verzekeraar Achmea voeren individuele werkzaamheden thuis uit en komen naar kantoor voor samenwerking. Hoeveel dagen er op kantoor wordt gewerkt verschilt per medewerker. Achmea biedt zijn veertienduizend werknemers de maximale onbelaste kilometervergoeding van 0,19 euro. "Uiteraard volgen wij de ontwikkelingen rond de stijgende prijzen van brandstof en energie nauwlettend", aldus een woordvoerster.

KPN Bij telecombedrijf KPN werkt het personeel tussen de tachtig en negentig procent van de tijd thuis. Binnenkort gaan de achtduizend medewerkers naar verwachting veertig procent van de tijd op kantoor werken.

"Dat betekent dat er nog niet zoveel wordt gereisd. Verder monitoren we de situatie van dag tot dag", zegt een woordvoerder. Voor leaseauto's stimuleert KPN het gebruik van elektrische auto's en er komen geen nieuwe voertuigen bij die rijden op fossiele brandstoffen.

ASML Chipmachinemaker ASML, met in Nederland veertienduizend werknemers, laat weten zijn personeel nog steeds volop thuis te laten werken als dat mogelijk is.

"We verwachten dat thuiswerken belangrijk blijft voor medewerkers", zegt een woordvoerster. ASML heeft niet veel leaseauto's maar heeft wel een nieuw beleid doorgevoerd waarbij de nadruk ligt op elektrische en hybride auto's.

ING ING, met in Nederland zo'n twintigduizend werknemers, laat medewerkers maximaal vijftig procent van de tijd op kantoor werken. De bank wil met hybride werken tot een betere balans komen tussen werk en privé en ook bijdragen aan klimaatdoelstellingen door het aantal reisbewegingen terug te brengen. "Medewerkers kunnen zelf de keuze maken welk vervoermiddel voor hen het meest efficiënt en duurzaam is", zegt een woordvoerder.

Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland raden werkgevers en werknemers aan om in gesprek te gaan over de kwestie. "De huidige hoge brandstofprijzen vanwege

233

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de oorlog in Oekraïne voelen we helaas allemaal", aldus een woordvoerder. Volgens de ondernemersverenigingen kunnen vaker thuiswerken en alternatieve manieren van vervoer oplossingen zijn. De vakbonden willen dat de reiskostenvergoeding van werknemers wordt verhoogd.

A N P, 1 0 M A A R T 2 0 2 2

Ruim negentig procent thuiswerkers wil dat ook in toekomst blijven doen 91 procent van de thuiswerkers wil ook na de coronacrisis blijven thuiswerken. Eén op de drie thuiswerkers wordt echter door de werkgever gevraagd om naar kantoor te komen als het thuiswerkadvies vervalt. Dit blijkt uit onderzoek van de vakbond CNV onder bijna duizend thuiswerkende leden.

Ruim de helft van de werkgevers heeft geen thuiswerkbeleid voor de lange termijn. 32 procent is volgens het onderzoek ontevreden over het huidige thuiswerkbeleid van de werkgever. Het CNV maakt zich sterk voor het wettelijk recht op thuiswerken en pleit ervoor dat werkgevers een lange termijn thuiswerkbeleid ontwikkelen.

Productiviteit 72 procent van de thuiswerkende leden is productiever, 55 procent heeft een betere werk privébalans en negentig procent werkt gewoon door bij (lichte) coronaklachten.

Daarnaast is 44 procent gemotiveerder en gezonder en bovendien is één op de drie creatiever door het thuiswerken. ‘Thuiswerken, of beter gezegd, hybride werken kent dus volgens het CNV tal van voordelen waar de werkgever ook van profiteert, maar veel werkgevers popelen echter om hun personeel weer kantoor te vragen als het thuiswerkadvies vervalt.

Slecht thuiswerkbeleid Het is echter bar en boos gesteld met het thuiswerkbeleid van veel werkgevers. Er is geen lange termijnvisie, vaak geen kostendekkende thuiswerkvergoeding en ook de fysieke en mentale ondersteuning laat sterk te wensen over. Deze houding van werkgevers is onverstandig en kapitaalvernietiging, zeker in zo’n krappe arbeidsmarkt,’ aldus CNV-voorzitter Piet Fortuin.

Lichamelijke problemen 26 procent van de thuiswerkers beschikt thuis niet over een arbotechnisch verantwoorde werkplek, zoals een goede bureaustoel en beeldscherm en 28 procent geeft aan dat hun werkgever hen hierin niet faciliteert. Zeventien procent heeft lichamelijke klachten, zoals een zere arm, nek of schouder.

234

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “We roepen werkgevers op om zo snel mogelijk tot een adequaat thuiswerkbeleid te komen, met de juiste fysieke ondersteuning. Gezien het feit dat mensen productiever zijn, doorwerken bij coronaklachten en er vele andere voordelen aan het thuiswerken kleven, verdienen werkgevers deze kosten met gemak terug”, aldus Fortuin.

Thuiswerkvergoeding Werkgevers besparen daarnaast flink op het thuiswerken. De thuiswerkvergoeding is bij ruim de helft lager dan de voormalige reiskostenvergoeding. 61 procent krijgt momenteel geen kostendekkende thuiswerkvergoeding. Bij de helft heeft het sowieso lang geduurd voordat de werkgever met een goede thuiswerkvergoeding over de brug kwam.

Nadelen thuiswerken 44 procent van de thuiswerkers voelt zich eenzamer sinds het thuiswerken. Eén op de zes heeft last van psychische klachten, zoals geen waardering en niet gezien worden. Bij de helft vindt geen monitoring plaats hoe het staat met het mentale en fysieke welzijn van medewerkers.

“Hier valt dus nog een wereld te winnen. Monitoring van het welzijn van werknemers moet vast onderdeel worden van het lange termijn thuiswerkbeleid. Werkgevers voorkomen hiermee verzuimkosten op lange termijn en behouden hun personeel.”

C N V, 1 9 F E B R U A R I 2 0 2 2

Terugkeer naar de zaak is nog een hele puzzel Wel thuis blijven werken, maar ook enkele dagen per week naar kantoor. En niet allemaal tegelijk, alsjeblieft. Zo zou je het beleid bij de meeste grotere bedrijven kunnen samenvatten wanneer het advies om thuis te werken vervalt. Want teveel tegelijk geeft nog steeds meer besmettingsgevaar, en hoger ziekteverzuim. Waarschuwen de meeste arbodiensten.

Wie wil er vanuit huis blijven werken? Acht van de tien werkenden steekt zijn vinger op.

Wie wil alleen nog vanuit huis blijven werken? Dat levert drie vingers op, en een aarzelende enthousiasteling (35%). Zijn er ook mensen die weer fulltime naar kantoor willen?

Twee vingers gaan de lucht in. Zo zou je, wat gekscherend, de uitkomsten van de meeste onderzoeken naar de terugkeer op de zaak kunnen samenvatten. Zoals het NEA-COVID-19 onderzoek van TNO van afgelopen herfst.

Moeite met coronaregels op het werk Uit dat onderzoek bleek ook dat driekwart van alle werkenden eind december minstens deels op de zaak werkte. Niet zo vreemd, omdat de helft sowieso niet kan thuiswerken. Ook bleek uit dat onderzoek dat veel werkenden op locatie moeite hebben met de

235

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL afstandsregels. Afstand houden tot derden, zoals bezoekers, leerlingen en klanten lukte zestig procent niet. En veertig0 procent lukte het vaak niet om afstand houden tot collega’s. Mondkapjes en andere persoonlijke beschermingsmiddelen werden minder gebruikt dan aan het begin van 2021. Ruim een derde van de locatiewerkers bleef niet altijd thuis met milde klachten (21% soms, 16% nooit). Van alle werknemers op locatie was 15% bang om op het werk besmet te raken met corona.

Hybride denken over je werk Die verdeelde uitkomst geeft goed weer hoe de meeste bedrijven denken over de terugkeer naar de zaak als het thuiswerkadvies is ingetrokken. Volgens Jannes van der Velde van werkgeversorganisatie AWVN zal het niet direct leiden tot een stormloop op de koffieautomaat. ‘Het ene bedrijf zal vol inzetten op thuiswerken en het kantoor alleen nog gebruiken als ontmoetingsplek, het andere zal zijn mensen liever weer dagelijks op kantoor zien.’

Ontwenningsverschijnselen Niet alleen werkenden denken genuanceerd over de terugkeer naar de zaak. Ook bedrijfsartsen raden aan om het rustig en gefaseerd te doen. ‘Als we nu radicaal met z'n allen teruggaan van thuiswerken naar kantoor is er een kans dat een groep mensen daar last van krijgt.’ Dat zegt bedrijfsarts Jurriaan Penders, directeur medische zaken van arbodienst HumanCapitalCare. Hij raadt werkgevers aan om in gesprek te gaan met medewerkers en op zoek te gaan naar een goede balans tussen thuiswerken en op kantoor.

Ook Arbo Unie benadrukt dat het verstandig is om de terugkeer naar werk gefaseerd aan te pakken. Niet alleen om ontwenningsverschijnselen te voorkomen. HumanCapitalCare zag in november, na de versoepelingen van het thuiswerkadvies in september, een verdubbeling van het aantal coronabesmettingen op de werkvloer. Zelfs in december leidden de lockdownmaatregelen amper tot een terugloop van het verzuim, terwijl arbodiensten dat wel hadden verwacht.

Kijk naar het werk, en naar de werkende Grote bedrijven zijn niet van plan om hun mensen meer dan de helft van de werktijd op kantoor te laten doorbrengen. Dat geldt voor Ahold, ING en Achmea. KPN laat de werknemers 60 procent van de tijd thuiswerken. Zo blijkt uit een rondgang van Nu.nl. Mark van Vugt, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) pleit ervoor om bij de keuze thuiswerken of op de zaak vooral te kijken naar het werk zelf. ‘En naar wie dat moet doen, en wat dan het best werkt. Uitgaan van de mensen en de inhoud dus.’

Sommige mensen werken het beste in de aanwezigheid van anderen, en in beroepen of tijdens taken met veel sociale interactie kan dat ook bijna niet anders. Anderen komen tot hun beste prestaties als ze zo min mogelijk afleidingen hebben tijdens hun werk. Dan

236

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kunnen ze zich het beste concentreren. Behalve de persoonlijke werkvoorkeuren speelt dus ook het werk zelf een grote rol bij de keuze: waar werk ik vandaag?

Hybride werken goed regelen voorkomt ongelijkheid Wel speelt de zaak in bijna alle terugkeerscenario’s een belangrijke rol als sociale hub, of ontmoetingsplek. Voor contacten, samenwerken, brainstormen, vergaderen en alles dat je deel van het team maakt. Uitwerken en doorwerken kan soms beter thuis, of op een concentratiewerkplek op de zaak. Waarbij ongelijkheid tussen werkenden op de loer ligt.

‘Mensen met meer werkervaring hebben vaak meer geld en thuis meer ruimte om daar ook te kunnen werken. Starters willen naar kantoor, voor de ruimte, sociale interactie en om te leren van de mensen met meer ervaring. Dan moeten die mensen er wel zijn.’ Zo schetst onderzoeker Ella Hafermalz aan de VU het dilemma op Nu.nl.

Het is een van de redenen waarom bijna elke werknemer toch soms op kantoor te vinden moet zijn. Een andere reden is zijn of haar kansen op promoties. Het betere werk, het leukere werk en de promoties gaan meestal toch eerder naar mensen die goed zichtbaar zijn op de werkvloer, stelt hoogleraar Van Vught. Ook Janka Stoker van de Rijksuniversiteit Groningen wees al op dat gevaar. ‘Het gevaar dat er een groep ontstaat van insiders die veel op kantoor zijn, en een van outsiders die altijd thuiswerken. Waarbij het niet moeilijk te raden is wie de mooiste klussen en kansen op promotie krijgt.’ Het klinkt tegenstrijdig, maar hybride werken kan alleen goed werken als je het goed regelt, zegt ze in De Volkskrant. Al was het maar om te voorkomen dat iedereen op dezelfde dag thuis en op kantoor werkt.

MEDIAWAT C H, 17 FEBRUARI 2022

Hybride werken staat steeds vaker in cao’s Hybride werken komt steeds vaker voor in cao’s. Ongeveer een nieuwe cao op elke vijf heeft er afspraken over. Die gaan meestal over de vergoeding voor de werkplek en voor het werken thuis. Zo blijkt uit een inventarisatie van werkgeversvereniging AWVN. Ongeveer twintig procent van alle cao’s uit 2020 en 2021 bevatten afspraken over hybride werken: deels thuis, deels op de zaak. In de 155 cao’s met bepalingen over hybride werken gaat het meestal over de thuiswerkvergoeding en de thuiswerkplek. Zo bevatten negentig nieuwe cao’s afspraken over de vergoeding. Meestal is dat de fiscaal vrijgestelde twee euro per thuiswerkdag, zoals ook aanbevolen door het Nibud. Dat staat in 61 cao’s; de overige negentien bieden een bedrag per maand. Meestal rond 35 euro, ook bedoeld als vergoeding voor de snelle internetverbinding.

237

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Thuiswerkbudget In 52 cao-akkoorden staan vergoedingen voor de werkplek thuis. Gemiddeld verstrekt een werkgever een (declarabel) budget van € 500 per vijf jaar aan de thuiswerkende medewerker. Bedoeld om zelf ergonomisch thuiswerkmeubilair zoals een bureau, stoel of monitor aan te schaffen dat voldoet aan de arbo-richtlijnen. In negen cao’s stelt de werkgever faciliteiten voor thuiswerken in bruikleen ter beschikking. De AWVN noemt dat een mooie, duurzame manier om de thuiswerkplek in te richten.

Afspraken over bereikbaarheid In één op elke zes nieuwe cao’s staan ook afspraken over de manier van hybride werken.

Het gaat dan vooral over hoe veel dagen per week, en de bereikbaarheid. Of juist onbereikbaarheid, zoals in de nieuwe cao van Achmea. Volgens de meeste cao’s met bepalingen voor hybride werken kunnen medewerker en leidinggevende hierover onderling afspraken maken. AWVN noemt die ruimte voor maatwerk cruciaal om hybride werken goed te regelen. De werkgeversvereniging moedigt zijn leden dan ook aan om vooral deze ‘kwalitatieve afspraken’ te maken over hybride werken.

Kaders nodig voor kwalitatieve afspraken Dat de AWVN het nut van deze afspraken onderstreept, komt omdat ze volgens de werkgevers nog relatief weinig worden gemaakt. Kaders stellen die voldoende ruimte open laten voor maatwerk, in overleg met HR of de ondernemingsraad is de beste manier om hybride werken in bedrijven handen en voeten te geven, meent de AWVN. Beide componenten zijn nodig om het concept tot een succes te maken. Dat zeggen ook de meeste consultants over hybride werken. Waarom hybride werken en wat willen wij als bedrijfsorganisatie ermee bereiken? Zonder duidelijke antwoorden op deze strategische vragen steekt opportunisme en eigenbelang al snel de kop op. Zegt Janka Stoker, hoogleraar Leiderschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Als ieder voor zich mag kiezen, zegt iedereen: ‘Ik werk op maandag en vrijdag thuis’ en dan staat er op dinsdag, woensdag en donderdag elke ochtend file. In plaats daarvan zijn leiders nodig die durven uitdragen waarom er hybride gewerkt moet worden. En voor welke problemen hybride werken precies een oplossing biedt.’ Zoals: betere continuïteit van het hele bedrijf, ook tijdens crises, en betere werk-privébalans bij de medewerkers?

Zonder concessies gaat het niet Zijn de doelen gesteld, dan hebben medewerkers en managers een richtsnoer voor hun onderlinge afspraken. Maar het blijft lastig, want veel doelen zijn onderling tegenstrijdig, constateert de AWVN. Zo staan flexibele werktijden die individuele medewerkers het best bevallen vaak tegenover het teambelang om minstens enkele dagen per week samen op

238

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kantoor te zijn. Zonder concessies van iedereen gaat het niet. De pijn zo eerlijk mogelijk verdelen is de grootste opgave waar managers zich voor gesteld zien bij hybride werken.

AWVN, 7 FEBRUARI 2022

Vaker zelf bepalen waar je werkt Werknemers willen meer zeggenschap over de plaats waar ze werken. Dat geldt zeker voor thuiswerkende leden van de FNV. Zij spraken zich in grote meerderheid uit voor behoud van thuiswerken als werkplek, ook na de coronacrisis.

Volgens FNV vulden bijna 5.400 werknemers, voornamelijk afkomstig uit de financiële sector, overheidssectoren en zorg en welzijn de vragenlijst in. Circa negen op de tien ondervraagden wil ook na corona zelf meebepalen waar ze aan de slag gaan. Ruim veertien procent van de werknemers wil alleen nog maar thuiswerken, vijf procent gaat het liefst alleen naar kantoor.

‘Duidelijk signaal’ FNV-vicevoorzitter Kitty Jong spreekt van een duidelijk signaal van haar achterban. ‘Veel mensen zijn tevreden over thuiswerken en willen dat deels blijven doen. Zij willen dit voor de toekomst vastgelegd zien in de wet, in plaats van dat alleen de werkgever straks weer kan opleggen waar gewerkt moet worden. Dat past ook bij deze tijd waarin werknemers meer zeggenschap over hun werk belangrijk vinden.’ Een klein deel van de werknemers, zo'n vier procent, zegt momenteel al genoeg zeggenschap over het werk te hebben.

Vastleggen in cao’s De thuiswerkers zien een recht om thuis te werken graag vastgelegd in cao’s. Daarbij zou een werkgever aan moeten geven waarom niet kan worden thuisgewerkt. Een soortgelijke wettelijke constructie als in de Wet flexibel werken (WFW). De werknemer kan vragen om minder uren te werken. De werkgever moet met zwaarwegende argumenten komen waarom dat niet kan.

Betere concentratie Volgens Jong is het niet meer van deze tijd dat een werkgever eenzijdig bepaalt waar moet worden gewerkt. Zeker omdat thuiswerken sinds de coronapandemie prima lukte.

‘Werknemers willen naar kantoor voor specifieke werkzaamheden, maar voor dagelijkse werkzaamheden prefereert men de thuiswerkplek. Je kunt je er in het algemeen gewoon beter concentreren’, aldus Jong. Ruim een half jaar geleden kwamen soortgelijke conclusies ook al uit onderzoek van de FNV. Deelnemers aan het onderzoek konden ook aangeven welke afspraken ze het liefste zouden maken met hun werkgever over een (gedeeltelijke) terugkeer naar de werkplek. De

239

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL meesten zouden graag willen afspreken dat ze minstens enkele dagen per week kunnen thuiswerken. Ook gewild zijn een passende onkostenvergoeding voor reis- en thuiswerkkosten en een veilige en gezonde werkplek op kantoor.

SER-advies en wetgeving De Sociaal-Economische Raad bereidt een advies voor over de toekomst van thuiswerken, benadrukt FNV. In de Tweede Kamer komt binnenkort het ‘Wetsvoorstel werken waar je wilt’ aan de orde. Wordt het aangenomen, dan kan de werkgever een verzoek om thuis te werken alleen nog afwijzen kan als er zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen tegen zijn. Het is een initiatief van GroenLinks, bedoeld als aanpassing op de Wet Flexibel Werken WFW. Volgens deze WFW mag een werknemer nu vragen om andere werktijden, korter of langer werken en ook om werken op een andere plek. dat de positie van werknemers sterker wil maken in het bepalen van de werkplek. De FNV zegt de uitkomsten van het eigen thuiswerkonderzoek bij haar inbreng in de SER mee te zullen nemen. Het kabinet wacht met verdere wetgeving op het SER-advies.

A N P, F N V , 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

Aan het kantoor thuis schort nog van alles Rond zeven van elke tien mensen die thuis moeten werken heeft de inrichting van de werkplek nog steeds niet op orde. Grootste manco’s zijn een passend, of verstelbaar bureau, een apart of tweede beeldscherm, en een passende bureaustoel. Die zaken ontbreken bij 20 tot 25 procent van alle thuiswerkers. Zo blijkt uit de eerste Monitor Hybride Werken van KPN. Ook in het tweede jaar thuiswerken zit dus een meerderheid de hele dag op niet geschikte meubels te werken. Zoals een wiebelend kampeertafeltje en de gammele bureaustoel uit de studeerkamer van zoonlief, vijftien jaar geleden. Een passend bureau en beeldscherm ontbreekt bij een kwart van de thuiswerkers. Ook heeft één op elke vier thuiswerkers geen geschikte aparte ruimte in huis om goed te kunnen werken. Twintig procent heeft geen goede bureaustoel in huis, bij 18 procent is de wifi niet stabiel of snel genoeg. Dat, en andere technische mankementen zorgt bij 63 procent van de online vergaderaars voor irritaties.

Neemt de werkgever zijn verantwoordelijkheid?

Volgens de Arbowet moeten werkgevers die hun mensen thuis laten werken zorgen voor een ergonomisch goed ingerichte werkplek. En daar ook de kosten van dragen, blijkt uit artikel 44 van de arbowet. Ongeveer een jaar geleden had 2 van elke 3 werkgevers die verantwoordelijkheid genomen, bleek uit het onderzoek OR Trends. Kennelijk schort er toch

240

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nog wel wat aan de inrichting van de thuiswerkplek. Maar dertig procent is er helemaal tevreden over.

Twee op drie wil blijven thuiswerken Vrees voor verbindingsproblemen bederft het plezier van thuiswerken bij 40 procent van de werknemers op afstand. Toch wil ruim 2 van elke 3 werknemers die nu thuiswerken dat blijven doen. Vooral omdat ze zich in het thuiskantoor beter kunnen concentreren, en zo productiever kunnen zijn. De mensen die liever naar kantoor gaan, doen dat vooral omdat zij graag mensen om zich hebben, en omdat er thuis te veel afleiding is. Ook hebben ze vaak problemen met de scheiding tussen werk en privétaken.

Ook op de zaak verbindingsproblemen Ook op de zaak verloopt de verbinding met de collega’s op afstand nog lang niet altijd op rolletjes. Bijna de helft (47%) krijgt de videoverbinding niet goed aan de praat. Bij 43 procent is de juiste apparatuur er helemaal nog niet. Ruim een derde wil meer ruimte om in stilte te kunnen werken. Ruim een kwart wil dat er op het werk meer ruimtes komen om te kunnen bellen, een even grote groep wil dat meer ruimtes geschikt worden gemaakt voor videobellen. Amper een kwart van de kantoren is echt helemaal klaar voor verbindingen op afstand.

Afspraken maken essentieel Bijna alle thuiswerkers (85%) willen graag zelf bepalen op welke dagen zij thuis werken en wanneer op kantoor. Ruim de helft van hen heeft daar ook al afspraken over gemaakt.

Die gaan meestal over een minimum aantal dagen per week op kantoor, en soms ook op welke dagen sommige mensen aanwezig moeten zijn. Toch heeft ruim 40 procent van de hybride werkers geen enkele afspraak gemaakt met de werkgever over de aanwezigheid thuis en op de zaak.

Fysieke en gedragseisen Marieke Snoep, directeur zakelijke markt van KPN, schrikt van de uitkomsten van haar onderzoek. ‘We hadden gedacht dat veel bedrijven hun infrastructuur op kantoor, maar ook bij de werknemer thuis, inmiddels op orde zouden hebben.’ Volgens Snoep zijn structurele veranderingen nodig in de fysieke werkomgeving thuis en op kantoor, in ict en in het gedrag van management en medewerkers om hybride werken echt een succes te laten worden.

A N P, N O S , 2 4 D E C E M B E R 2 0 2 1

241

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL VGWM De 'baas’ helpt oudere werknemers minder vaak om gezond te leven Nederlanders moeten tot steeds hogere leeftijd doorwerken, maar oudere werknemers worden door de baas minder gestimuleerd om hun gezondheid te bevorderen.

Juist bedrijven met veelal oudere werknemers spannen zich minder in voor een gezonde levensstijl van hun personeel.

"Vergrijsde bedrijven" zetten minder vaak iets gezonds op het menu in de bedrijfskantine en organiseren minder om het personeel aan het bewegen te krijgen dan bedrijven waar veel jonge mensen werken. Dat blijkt uit nieuw onderzoek in negen landen dat deze week verschijnt in sociologisch vakblad Demos, zo heeft het dagblad Trouw gemeld. Ruim 4.300 werknemers in heel Europa vulden vragenlijsten in over kantinemaaltijden, sportklasjes met collega's, een vergoeding voor een nieuwe fiets of de mogelijkheid om samen met collega's mee te doen aan een hardloopevenement.

Gezonde voeding In Nederland doen bedrijven relatief veel op het gebied van gezonde voeding, maar wat betreft het aansporen van beweging scoren Nederlandse werkgevers gemiddeld in Europa.

Ouderen krijgen, zowel in Nederland als daarbuiten, de minste aandacht.

M E D I AWA T C H T R O U W, 2 3 A U G U S T U S 2 0 2 2

Stichting van de Arbeid presenteert Handreiking Zwangerschap en werk De Stichting van de Arbeid heeft onlangs de Handreiking Zwangerschap en werk overhandigt aan minister Van Gennip van SZW. Werkgevers zijn zich niet altijd bewust van de plichten die zij hebben richting hun zwangere werknemers. Dat heeft de vakbond FNV bekendgemaakt.

Met deze handreiking van de Stichting van de arbeid zijn alle rechten en plichten voor zowel werkgevers als werknemers op een rij gezet. "Teveel vrouwen worden nog benadeeld in hun loopbaan vanwege zwangerschap. We gaan er vanuit dat deze handreiking werkgevers bewuster gaat maken, zodat discriminatie voorkomen wordt. We hopen ook dat de arbeidsinspectie gaat handhaven zodra vrouwen willens en wetens benadeeld worden vanwege hun zwangerschap.”, aldus Bas van Weegberg van de FNV. Praktische gesprekshandleiding De Handreiking Zwangerschap en Werk beslaat de periode voorafgaand aan de zwangerschap en de periode tijdens de zwangerschap tot zes maanden na de bevalling. De

242

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL handreiking bevat naast de wettelijke rechten rond zwangerschap, ook een praktische gesprekshandleiding voor werkgevers en werknemers over zwangerschap en werk.

Zwangerschapsdiscriminatie Uit onderzoek van het College Rechten van de Mens (CRvM) blijkt dat 43 procent van de vrouwen rond haar zwangerschap te maken krijgt met een vorm van zwangerschapsdiscriminatie. Ook de vakbond FNV ontvangt frequent meldingen van zwangerschapsdiscriminatie zoals het missen van salarisverhoging, het niet terug mogen naar de eigen functie na verlof en bezwaren van werkgevers rondom kolven.

Tijdelijke contracten Verder worden soms de extra pauzes waar zwangeren recht op hebben niet doorbetaald of is er geen plek om te kolven. De laatste jaren neemt vooral het aantal meldingen toe waarbij tijdelijke contracten niet worden verlengd vanwege de zwangerschap.

F N V, 7 M A A R T 2 0 2 2

Gezondheid als primaire arbeidsvoorwaarde Werknemers willen dat hun werkgever een gezonde werkomgeving creëert. Het arbeidsvoorwaardenpakket is een goed startpunt. Dat blijkt uit onderzoek van Mercer. Health on demand heet het resulterende rapport.

De helft van de ondervraagde werknemers zegt het te waarderen wanneer een werkgever arbeidsvoorwaarden biedt die bijdragen aan een gezonde werkomgeving. En werkomgeving moet daarbij worden gezien in de breedste zin van het woord. De respondenten hebben het bijvoorbeeld ook over vrije tijd voor afspraken bij zorginstellingen of over hulp bij financiële gezondheid. Het onderzoek werd in de eerste helft van 2021 uitgevoerd onder meer dan veertienduizend werknemers in 13 landen, waaronder Nederland.

Corona verandert kijk op werkgever De coronapandemie heeft grote invloed op de manier waarop werknemers naar hun werkgever kijken, concluderen de onderzoekers. In 2021 dacht 48 procent van de werknemers in Europa dat hun werkgever hun welzijn belangrijk vond. En hoewel het misschien schokkend is dat meer dan de helft van de werknemers dat dus niet gelooft, is het wel degelijk een verbetering ten opzichte van de situatie voor de corona-uitbraak. In 2019 dacht slechts 44 procent van de werknemers dat hun werkgever oog had voor hun welzijn.

Hoe meer werknemers toegang hebben tot gezondheidsbenefits via hun werkgever, hoe minder ze geneigd zijn om een andere baan te zoeken. Onder de benefits vallen bijvoorbeeld ondersteuning voor mentale gezondheid, beleid om een gezonde werkplek te cre-

243

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ëren en ondersteuning bij het managen van familieverantwoordelijkheden en het halen van persoonlijke doelen.

Flexibiliteit Wereldwijd zien werknemers flexibiliteit als de meest waardevolle ondersteuning voor gezondheid en welzijn. Volgens de onderzoekers moeten werkgevers hier niet alleen op inspelen door het thuiswerken te faciliteren, maar door ook door het idee van vaste werktijden los te laten en flexibiliteit in het arbeidsvoorwaardenpakket in te voeren.

‘Het perspectief van mensen is veranderd. De meeste werknemers zijn nu gewend aan een mate van flexibiliteit die hen in staat stelt om hun kinderen van school te halen of wekelijks naar de fysiotherapeut te gaan. Dit gaat over meer dan alleen logistiek, het gaat om erkenning van wat mensen echt belangrijk vinden.

Werkgevers die denken dat alles weer bij het oude zal zijn na de coronapandemie, worden door de onderzoekers bruut wakker geschud. ‘Deze pandemie zal helaas niet de laatste disruptie zijn. Klimaatverandering, cyberaanvallen, toekomstige pandemieën en sociale onrust zijn echt en zorgen voor verstoring van de bestaande orde op de werkvloer.’

Persoonlijke omstandigheden Meer dan de helft van de werknemers zegt dat arbeidsvoorwaarden moeten aansluiten bij hun persoonlijke omstandigheden. Er zijn twee duidelijke publiekslievelingen: 55 procent van de respondenten vindt dat de werkgever moet investeren in innovaties die gezondheidsproblemen voorkomen of verhelpen. En 53 procent wil dat de werkgever zorgt voor een gezonde werkplek en een sterk gemeenschapsgevoel op de werkvloer. Managers moeten volgens de respondenten worden getraind in het omgaan met werknemers die worstelen met geestelijke gezondheid, verslaving of familieproblemen.

Ondersteuning voor mantelzorgers Veel respondenten vragen ook om ondersteuning voor mantelzorgers en hulp bij financiële gezondheid. 45 procent wil graag algemene gezondheidsinformatie ontvangen via de werkgever en 43 procent vindt dat apps of wearables om de eigen gezondheid bij houden een waardevolle arbeidsvoorwaarde zou zijn.

Andere hulpmiddelen die de ondervraagde werknemers op prijs zouden stellen zijn onder andere testkits voor gezondheidstesten, virtual reality toepassingen om self care te bevorderen of een app of website die hen in contact brengt met mensen die eenzelfde aandoening hebben als de werknemer.

Mentale gezondheid Veel werknemers hebben de afgelopen periode beleefd als tropenjaren. De helft van de respondenten ervaart stressklachten. Een op de vijf voelt zich zelfs extreem gestrest.

244

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Bijna een kwart van de deelnemers aan het onderzoek staat er financieel nu slechter voor dan voor de coronapandemie. Een op de vijf voelt zich vaker eenzaam of geïsoleerd. 16 procent zegt tijdens de pandemie last te hebben van angst of depressie.

Een groot deel van de respondenten zegt het te waarderen wanneer werkgevers een rol spelen in preventie van mentale problemen én in het bieden van oplossingen. Een bijdrage in de kosten voor geestelijke gezondheidszorg of counceling, virtuele instrumenten om angst, stress of depressie tegen te gaan en tools voor mindfulness staan in de top drie van instrumenten waar de respondenten om vragen. Werkgevers kunnen verder een belangrijke rol spelen door het stigma rond psychische klachten weg te nemen.

Veel vertrouwen in de werkgever Wanneer de respondenten wordt gevraagd wie zij het meest vertrouwen als het gaat om gezondheidsoplossingen, dan plaatsen zij de werkgever op een gedeelde tweede plaats. Op de eerste plaats staan zorgprofessionals waarmee de werknemers persoonlijk contact hebben.

Maar liefst 46 procent van de deelnemers aan het onderzoek vertrouwt erop dat een werkgever oplossingen biedt die betrouwbaar, bruikbaar, veilig en betaalbaar zijn. De werkgever krijgt hiermee meer vertrouwen dan overheden, die wereldwijd door slechts 42 procent van de respondenten worden vertrouwd.

Kritische blik op arbeidsvoorwaarden Werkgevers doen er volgens de onderzoekers dan ook goed aan om een kritische blik op het eigen aanbod aan benefits te werpen en ervoor te zorgen dat zij een gevarieerd aanbod aan digitale gezondheidsoplossingen bieden. Daarnaast moeten zij werknemers aanmoedigen daar ook gebruik van te maken. Een derde aanbeveling is dat werkgevers samen met bijvoorbeeld de arbodienst of de een verzekeraar kijken hoe digitale oplossingen kunnen worden ingebed in het preventie- en verzuimbeleid.

Sleutel naar medewerkerstevredenheid ‘Het bieden van gevarieerde arbeidsvoorwaarden is de sleutel naar tevreden medewerkers en het aantrekken van nieuwe medewerkers’, stelt Marlies Schoenmakers, Client Executive bij Mercer, in reactie op het onderzoek. ‘Wees je bewust van de verschillende voorwaarden die jouw medewerkers nodig hebben en speel daarop in. Werkgevers moeten arbeidsvoorwaarden bieden die medewerkers ook écht willen. Dat zijn met name arbeidsvoorwaarden die aansluiten bij de persoonlijke behoeften zoals mobiliteit, financiële zekerheid, sporten, welzijn, opleidingen et cetera.’

Niet alleen op het gebied van gezondheid willen werknemers wat te kiezen hebben, signaleert Schoenmakers. Wie werknemers aan zich wil binden, moet bereid zijn maatwerk

245

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL te bieden. Schoenmakers noemt een voorbeeld: ‘Een auto van de zaak, een businesscard, reiskostenvergoeding: de klassieke arbeidsvoorwaarden. Maar door de pandemie zien we een verschuiving van werkpatronen: we reizen niet meer iedere dag op en neer waardoor een ‘gewone’ reiskostenvergoeding minder voor de hand ligt. Daarbij willen medewerkers graag steeds meer vrijheid om zelf te bepalen hoe, en hoe vaak ze naar kantoor komen.

En: is dat met het openbaar vervoer, de fiets, auto of een combinatie? Het is dus vooral belangrijk om als werkgever op dit gebied een zo gevarieerd mogelijk aanbod te hebben.

Denk mee met jouw medewerkers: wat past het beste bij hun situatie?’

PW., 20 J ANUARI 2022

Stages Stagetekort historisch laag, maar nieuwe problemen dreigen Voor de overgrote meerderheid van de mbo-studenten is er op dit moment een geschikte stageplek te vinden, aldus de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs en Bedrijfsleven (SBB). "Het stagetekort is nu historisch laag", zegt directievoorzitter Hannie Vlug. Corona veroorzaakte eerder een extra groot tekort.

Jaarlijks loopt meer dan een kwart miljoen mbo-leerlingen stage, wat nodig is om een diploma te krijgen. Het tekort aan stages en leerbanen is gedaald van de piek van 7.470 eind januari tot 3.247 na de zomer, mede als gevolg van extra inspanningen om het aantal omlaag te krijgen. Inflatie, stijgende grondstof- en energieprijzen en een tekort aan stagebegeleiders dreigen echter opnieuw roet in het eten te gooien. “En dan moet er ook nog eens rekening worden gehouden met een nieuwe coronagolf”, waarschuwt de SBB. Verdubbeling door belactie Tijdens de coronacrisis werden ervaringen opgedaan die opnieuw van pas kunnen komen om tekorten te bestrijden, waaronder stageplekken delen en stages meer spreiden over het schooljaar. "Een belactie van SBB leverde dit voorjaar een verdubbeling van het aantal nieuwe stageplaatsen op", aldus de organisatie zelf.

Later diploma Zorg en zakelijke dienstverlening hebben een tekort aan stageplaatsen, horeca en techniek hebben er juist meer dan voldoende. Het tekort aan personeel levert op sommige terreinen stageplaatsen op doordat men daar blij is met alle extra handen, maar op andere vlakken zijn er minder beschikbaar doordat daar zelfs de altijd noodzakelijke begeleiding niet kan worden geboden.

246

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dat mensen geen stageplaats kunnen vinden, betekent meestal niet dat ze definitief naar hun diploma kunnen fluiten, maar wel dat ze langer op een plek en dus op hun papiertje moeten wachten.

A N P, 4 O K T O B E R 2 0 2 2

Geen stagevergoeding voor ruim vier op tien studenten Van de hbo- en universitair studenten krijgt 44 procent geen stagevergoeding. Ook heeft één op de vier studenten het gevoel te worden ingezet als normale werknemer, zonder dat daar een eerlijke vergoeding tegenover staat. Dat staat in een rapport van onderzoeksbureau ResearchNed, dat in opdracht van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) hier onderzoek naar deed.

Voor het onderzoek vulden in maart en april ruim 4.900 studenten een vragenlijst in.

Daaruit blijkt volgens het ISO dat studenten hun stage ervaren als een leerzaam en vaak essentieel onderdeel van hun opleiding, maar volgens de studentenorganisatie is de positie van stagiairs nog steeds te verbeteren.

Veel verantwoordelijkheden Zo geeft negentien procent van de deelnemers aan het onderzoek aan dat zij als stagiair te veel verantwoordelijkheden kregen. "Een stage mag best uitdagend zijn, maar het kan niet zo zijn dat je als stagiair wordt opgezadeld met een gigantische waslijst aan taken en verantwoordelijkheden", zegt ISO-voorzitter Lisanne de Roos.

Geen stagevergoeding Het ontbreken van een stagevergoeding stelt studenten geregeld voor problemen, aldus het ISO. In de sectoren onderwijs en gezondheidszorg, de sectoren waar het meest stage wordt gelopen, ontvangen studenten het minst vaak een stagevergoeding. Het ISO vermoedt dat dit komt omdat vaak niets staat opgenomen in de cao, waardoor stagiairs zijn aangewezen op de welwillendheid van een werkgever. "Een fulltimestage is vaak niet of nauwelijks te combineren met een bijbaan. Studenten verkeren in financieel zwaar weer als de inkomsten van hun bijbaan noodgedwongen wegvallen en er geen vergoeding voor in de plaats komt", aldus De Roos.

Vijfpuntenplan Het ISO heeft een vijfpuntenplan opgesteld om problemen met stages tegen te gaan. Om bijvoorbeeld stagemisbruik, dus het inzetten van stagiairs als gewone werknemer zonder die daarvoor een eerlijke vergoeding te geven, te voorkomen, moeten studenten vermoedens hiervan makkelijker kunnen bespreken met hun instelling.

247

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Een stagevergoeding zou daarnaast verplicht moeten worden, ook zouden de rechten en plichten van stagiairs duidelijk moeten worden gemaakt door instellingen en werkgevers en moet worden geïnvesteerd in begeleiding. Om meer zicht te krijgen op stages in het hoger onderwijs pleit het ISO verder voor een doorlopende monitor naar het aanbod, de kwaliteit en de begeleiding van stages.

MEDIANET, 8 JUNI 2022

248

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Gelijke behandeling

Discriminatie CBS: loonverschil man en vrouw alleen binnen overheid afgenomen Het loonverschil tussen mannen en vrouwen die werken voor de overheid is weer iets afgenomen, al verdienen mannen nog altijd meer. In het bedrijfsleven bleef het salarisverschil gelijk. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), dat keek naar de uurlonen in het bedrijfsleven en binnen de overheid, onlangs gemeld.

Het CBS brengt elke twee jaar in kaart hoe het ervoor staat met de loonkloof in het land.

Daaruit blijkt nu dat vrouwen in dienst van de overheid in salaris dichter bij hun mannelijke collega’s in de buurt zijn gekomen. Toch ligt hun gemiddelde uurloon nog altijd lager. Zo verdienen vrouwen nog altijd twee euro per uur minder dan mannen, wat gelijkstaat aan zo’n zes procent. Twee jaar geleden was dat nog acht procent.

Bedrijfsleven Voor wat betreft het loonverschil in het bedrijfsleven is er in twee jaar tijd weinig veranderd. Vrouwen verdienen daar vijf euro per uur ofwel negentien procent minder dan mannen met vergelijkbare banen, leeftijd, ervaring en opleidingsniveau.

Leidinggevenden Voor leidinggevenden gelden andere cijfers. Zo verdienden vrouwelijke managers in dienst van de overheid in 2008 nog drie euro per uur minder dan mannelijke collega’s. Uit de meest recente cijfers van het CBS blijkt er geen loonverschil meer te zijn.

In het bedrijfsleven daarentegen, verdienen vrouwen nog altijd beduidend minder. Sinds 2008 zijn vrouwen één euro per uur opgeschoven, maar het verschil met mannelijke managers bedraagt nog altijd bijna twintig procent.

Contractsoorten Het statistisch bureau heeft daarnaast voor het eerst onderscheid gemaakt tussen contractsoorten. Daaruit blijkt dat het loonverschil tussen mannen en vrouwen met een contract voor onbepaalde tijd groter is dan wanneer zij een tijdelijk contract zouden hebben.

Dat geldt voor zowel het bedrijfsleven als de overheid.

A N P, 1 4 N O V E M B E R 2 0 2 2

249

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ruim 1,6 miljoen mensen voelden zich vorig jaar gediscrimineerd Elf procent van de inwoners van Nederland van vijftien jaar of ouder voelde zich in 2021 gediscrimineerd. Dat hebben het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het ministerie van Justitie en Veiligheid onlangs op basis van hun veiligheidsmonitor gemeld. Dat komt neer op omgerekend 1,6 miljoen mensen. Minder dan één op de tien mensen die zei zich gediscrimineerd te voelen, heeft hier ergens melding van gemaakt.

De veiligheidsmonitor is een enquête waaraan 173.000 Nederlanders deelnemen. Vooral mensen met een Surinaamse of Nederlands-Caribische achtergrond (30 procent) en met een Marokkaanse achtergrond (35 procent) gaven aan vaak discriminatie mee te maken.

Bij mensen met een Nederlandse achtergrond gaf minder dan één op de tien aan zich weleens gediscrimineerd te voelen.

Ras of huidskleur Ras of huidskleur (36 procent) en nationaliteit (27 procent) worden het vaakst als grond voor de discriminatie genoemd. Vrouwen hadden vaker te maken met discriminatie dan mannen. Ook zeiden jongeren vaker discriminatie te ervaren dan ouderen en homo- en biseksuelen vaker dan heteroseksuelen. Wanneer het op godsdienst of levensbeschouwing aankomt, voelen moslims zich het vaakst gediscrimineerd (drie op de tien), gevolgd door mensen die zich tot het jodendom, boeddhisme of hindoeïsme rekenen (twee op de tien).

Melding De vormen van discriminatie die mensen ervoeren lopen uiteen van ongelijke behandeling (60 procent) tot discriminerende opmerkingen (40 procent) en stigmatisering, bijvoorbeeld in de media (ruim 30 procent). Bijna één op de tien mensen heeft vorig jaar melding gemaakt bij een of meerdere instanties naar aanleiding van discriminatie. Drie procent deed dat bij hun eigen werkgever of opleiding, twee procent bij de politie en één procent bij een meldpunt voor discriminatie. Minder dan een half procent meldde zich bij het College voor de Rechten van de Mens.

A N P, 4 J U L I 2 0 2 2

250

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nationale Vacaturebank: een op de zes gediscrimineerd op het werk Bijna één op de zes Nederlanders heeft wel eens te maken gehad met discriminatie op het werk. Dat meldt de Nationale Vacaturebank op basis van onderzoek onder 2.500 mensen, onder wie werknemers, werkgevers en werkzoekenden. Het gaat dan veelal over het krijgen van negatieve opmerkingen of over ongelijke behandeling. Nog eens twaalf procent kent iemand die te maken heeft gehad met discriminatie, of heeft dit zien gebeuren bij collega's.

Vaak wordt er geen melding gemaakt van een incident of wordt geen actie ondernomen.

Dat gebeurde vorig jaar in bijna veertig procent van de gevallen, stelt zakelijk directeur Sharita Boon van DPG Recruitment, waarvan de Nationale Vacaturebank een onderdeel is.

"In bijna een op de drie situaties waarin werd gediscrimineerd, was het een collega die actie ondernam. Ook het management speelt hierin een essentiële rol", zegt ze in een toelichting. "Zij zijn verantwoordelijk voor een werkklimaat waarin het geven van feedback normaal is, en waar op de juiste manier gehandeld wordt wanneer het nodig is."

Onveiligheid Van de respondenten denkt zeventien procent dat discriminatie de komende jaren gaat afnemen op de werkvloer.

"Dit is zorgwekkend. Juist in deze tijd waarin er steeds meer taboes worden doorbroken en de 'zwijgcultuur' steeds meer afbrokkelt", aldus Boon.

De Nationale Vacaturebank meldt verder dat een op de vijf medewerkers zich onveilig voelt op de werkvloer. Dat aandeel is onder vrouwen en medewerkers met een migratieachtergrond groter.

MEDIANET, 14 JUNI 2022

Commissie: meer aandacht nodig voor discriminatie in wetgeving Bij het maken van wetten moet beter worden nagegaan of ze onbedoeld tot discriminatie kunnen leiden. Daarbij is ook het parlement als medewetgever aan zet. Dat concludeert een parlementaire onderzoekscommissie van de Eerste Kamer die onderzoek heeft gedaan naar de effectiviteit van wetgeving die discriminatie moet tegengaan.

De commissie onder leiding van GroenLinks-senator Ruard Ganzevoort concludeert dat deze antidiscriminatiewetgeving in de praktijk onvoldoende werkt en te ingewikkeld is.

Ook stelt zij vast dat andere wetgeving soms juist onbedoeld discriminatie in de hand werkt.

251

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Discriminerende effecten Om dat in de toekomst te voorkomen, zouden het kabinet en de Tweede en Eerste Kamer zichzelf bij iedere wet die behandeld wordt een aantal vaste vragen moeten stellen om discriminerende effecten te voorkomen. Aan de hand van dit "afwegingskader" zou het parlement wetsvoorstellen moeten beoordelen, zo stelt de commissie voor. Ganzevoort hoopt dat hiermee voortaan "uitglijders in wetgeving worden voorkomen".

Wantrouwen jegens burgers Zo moet de overheid haar wantrouwen jegens burgers laten varen. Als het bij sociale zekerheid de hele tijd over fraudebestrijding gaat, "heeft dit vroeg of laat discriminerende gevolgen omdat dat wantrouwen tot gevolg heeft dat bepaalde kwetsbare groepen extra argwanend bekeken worden", licht de senator toe.

Ook moet bij wetgeving beter worden geluisterd naar de burgers die rechtstreeks met een wet te maken krijgen. "De wetten die we maken, moeten bijdragen aan wat de primaire taak van de overheid is: dienstbaar zijn aan de burgers."

Artikel 1 Grondwet In elke wet die zich ervoor leent zou volgens de commissie expliciet verwezen moeten worden naar het verbod op discriminatie dat verankerd is in artikel 1 van de grondwet.

Pas op voor stigmatiserend taalgebruik en vooroordelen in wetteksten, luidt een andere aanbeveling. De commissie stelt daarnaast vast dat wetgeving eenvoudiger moet en dat de wetgever er rekening mee moet houden dat niet iedereen die ermee te maken krijgt, zich even goed kan redden.

"Onze kernboodschap is dat we mensen gelijkwaardig en rechtvaardig moeten behandelen", benadrukt Ganzevoort. "Bedoeld of onbedoeld, bewust of onbewust, er zijn bij overheidsdiensten bij herhaling en dus structureel gevallen van discriminatie." Hij doelt onder meer op de toeslagenaffaire en het institutioneel racisme bij de Belastingdienst.

A N P, 1 4 J U N I 2 0 2 2

EU-hof: ook privéorganisatie mag geen maximumleeftijd hanteren Privéorganisaties, zoals een voetbalclub, een belangenvereniging of een vakbond, mogen in hun statuten niet op leeftijd discrimineren. Ze mogen bijvoorbeeld niet zomaar een maximumleeftijd voor de voorzitter of penningmeester bepalen, volgt uit het oordeel van het Europees Hof van Justitie in een zaak rond een Deense vakbondsvoorzitter. De Europese antidiscriminatierichtlijn geldt net zo goed voor privéorganisaties, ook als het om de verkiezing van een bestuurslid gaat.

De Europese rechter deed uitspraak in een zaak die een voormalige sectorvoorzitter bij de Deense vakbond HK in haar thuisland had aangespannen. Zij was al jarenlang in dienst

252

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL toen ze tot voorzitter van de federatie werd gekozen en de jaren erna vier maal werd herkozen voor deze politieke functie tot ze 63 jaar werd. Volgens de statuten van de werknemersvereniging had ze daarmee de maximale leeftijdsgrens bereikt om zich opnieuw kandidaat te mogen stellen voor het voorzitterschap.

Commissie Gelijke Behandeling De vrouw pikte dit niet en klopte aan bij de Deense commissie gelijke behandeling, die haar gelijk gaf en een vergoeding voor de geleden schade eiste van de vakbond. Toen die uitbleef, stapte de commissie naar de Deense rechter en die legde de kwestie voor aan het EU-hof.

Antidiscriminatierichtlijn Volgens het EU-hof valt "een in de statuten van een werknemersorganisatie vastgestelde leeftijdsgrens om tot voorzitter van die organisatie te kunnen worden verkozen binnen de werkingssfeer van de antidiscriminatierichtlijn". En daarbij maakt de politieke aard van een dergelijke functie of de manier waarop iemand wordt aangeworven (verkiezing) niet uit, stelt de rechter. De zaak gaat nu terug naar de Deense rechter.

ANP MEDIANET, 2 JUNI 2022

Vrouwelijke managers pakken loonkloof niet aan De opmars van vrouwelijke managers verkleint niet direct de loonkloof. Volgens een onderzoek van de Universiteit Utrecht en de Radboud Universiteit Nijmegen gaan vrouwen niet meer verdienen als hun leidinggevende een seksegenoot is. Dat schrijft De Volkskrant.

Voor het onderzoek, dat is verschenen in het tijdschrift Work, Employment and Society, zijn de inkomensgegevens van de medewerkers van 41 Nederlandse bedrijven in zes sectoren vergeleken. Daaruit blijkt dat het beloningsverschil tussen mannen en vrouwen niet vermindert als de directe leidinggevende een vrouw is. Wel is dit verschil groter in een organisatie waarin helemaal geen vrouwelijke managers werken en juist kleiner in organisaties met een groot aantal vrouwelijke managers aan het roer.

Arbeidsmarktdiscriminatie De loonkloof is één van de hardnekkigste en zichtbaarste vormen van arbeidsmarktdiscriminatie. Hoewel vrouwen nu gemiddeld hoger opgeleid zijn dan mannen, verdienen zij veertien procent minder. Dat is voor de helft te verklaren doordat vrouwen minder uren werken, oververtegenwoordigd zijn in laagbetaalde sectoren en minder vaak hoge posities hebben.

253

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Voor het overige, "onverklaarde" deel wordt in Amerikaanse onderzoeken vaak gewezen op de oververtegenwoordiging van mannelijke leidinggevenden. Zij zouden hun seksegenoten bevoordelen.

MEDIAWA T C H DE VOLK SKRANT, 27 MEI 2022

Klachten over discriminatie door overheid meer dan verdubbeld De politie en gemeenten hebben vorig jaar voor het derde jaar op rij meer gevallen van discriminatie geregistreerd. Ook bij het College voor de Rechten van de Mens en de Nationale Ombudsman klopten meer mensen aan met klachten over discriminatie dan een jaar eerder. Dat blijkt volgens De Volkskrant uit een onlangs verschenen rapport dat kenniscentrum Art.1 heeft gemaakt in opdracht van de Nationale Politie en het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Bij gemeenten richten de klachten zich met name op het coronatoegangsbewijs en de mondkapjesplicht in openbare ruimtes. Mensen die zich niet aan die coronamaatregelen wilden of konden houden, voelden zich gediscrimineerd. De klachten die bij politie binnenkwamen, richtten zich met name op discriminatie op herkomst of seksuele geaardheid.

Grote steden De politie signaleerde met 6.580 gevallen van discriminatie een stijging van zeven procent. Daaronder vallen naast aangiften, ook meldingen die niet tot een strafrechtelijke vervolging leiden en waarnemingen van agenten zelf. Een opvallend groot deel van de gevallen is afkomstig uit de drie grootste steden van het land: Den Haag (14 procent), Rotterdam (14 procent) en Amsterdam (13 procent).

MEDIAWA T C H DE VOLK SKRANT, 24 MEI 2022

LinkedIn vergoedt honderden vrouwen na klacht loondiscriminatie Socialmediaplatform LinkedIn gaat honderden vrouwelijke werknemers in totaal 1,8 miljoen dollar betalen vanwege een klacht dat ze eerder onterecht minder loon zouden hebben gekregen dan mannelijke collega's. Dat is het resultaat van een schikking die het loopbanennetwerk heeft getroffen om de beschuldigingen van loondiscriminatie te kunnen afwikkelen.

Het gaat om bijna zevenhonderd vrouwen die van 2015 tot 2017 in verschillende functies werkten in de kantoren van het bedrijf in San Francisco en Sunnyvale, Californië.

LinkedIn, dat eigendom is van Microsoft, heeft laten weten het niet eens te zijn met de klacht dat de onderneming de vrouwen structureel minder betaald zou hebben dan man-

254

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nen met soortgelijk werk. Onderzoek van de Amerikaanse autoriteiten zou echter hebben aangetoond dat er wel degelijk sprake was van aanzienlijke loonverschillen.

A N P, 4 M E I 2 0 2 2

Recordaantal klachten en vragen over discriminatie in 2021 Het College voor de Rechten van de Mens heeft in 2021 een recordaantal klachten en vragen gekregen over ongelijke behandeling namelijk 5.286 klachten. Bijna de helft daarvan kan volgens de wet ook worden gezien als discriminatie. De meeste daarvan hadden betrekking op een handicap of een chronische ziekte, zoals de afgelopen vijf jaar ook al het geval was.

In de zogenoemde discriminatiemonitor schrijft de instantie dat zij bijna zeshonderd meldingen binnenkreeg van racisme. Daarnaast dienden nog ruim 450 mensen klachten en vragen in omdat ze het gevoel hadden gediscrimineerd te worden op basis van hun geslacht.

Coronatoegangsbewijs Het College ontving daarnaast 2.328 meldingen omdat mensen zich gediscrimineerd voelden door de overheid door invoering van het coronatoegangsbewijs. Deze meldingen kunnen volgens de wet niet direct gezien worden als discriminatie. In totaal waren er 2.873 mensen van wie de klacht niet voldeed aan de wettelijke gronden voor ongelijke behandeling.

De coronapandemie verergerde de situatie voor mensen met een handicap of chronische ziekte, stelt het college, zeker als zij moeite hadden met het vinden van een baan, een opleiding of een huis. In de discriminatiemonitor worden voorbeelden genoemd van mensen die vanwege een beperking geen mondkapje kunnen dragen of niet volledig gevaccineerd worden, waardoor de CoronaCheck-app voor problemen zorgde.

Daarnaast waren de Tweede Kamerverkiezingen niet altijd toegankelijk voor mensen met een beperking en dienden 77 ouders een klacht in omdat hun hoogbegaafde kind niet goed geholpen wordt op school.

Racisme Veel van de klachten over racisme volgden naar aanleiding van de kinderopvangtoeslagenaffaire. Ook vermoedden mensen dat ze etnisch geprofileerd werden bijvoorbeeld door gemeenten als het gaat om het aanvragen van een bijstandsuitkering.

Bij meer dan de helft van de melders over geslachtsdiscriminatie ging het om mensen die in hun werk benadeeld werden omdat ze zwanger waren of een kinderwens hadden. Het college wijst daarnaast op het probleem van seksuele intimidatie op de werkvloer.

A N P, 2 M E I 2 0 2 2

255

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Loonverschil tussen mannen en vrouwen verder afgenomen De loonkloof tussen mannen en vrouwen is ook in de coronajaren 2020 en 2021 kleiner geworden. Het gemiddelde bruto-uurloon van vrouwen was in 2021 dertien procent lager dan het gemiddelde bruto-uurloon van mannen. Dit percentage wordt elk jaar kleiner. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieuwe cijfers.

In de verschenen CBS-publicatie De arbeidsmarkt in cijfers 2021 wordt niet alleen gekeken naar het verschil tussen de gemiddelde uurlonen, maar ook naar de verdeling rond deze gemiddelden. Vooral mannen in voltijdbanen hebben vaker een hoog uurloon. In 2021 was het gemiddelde jaarloon (inclusief bijzondere beloningen) van vrouwen 36 procent lager dan dat van mannen. Twee derde van dit loonverschil wordt verklaard doordat vrouwen minder uren werken. Mannen werken in een werknemersbaan gemiddeld 33 uur per week, vrouwen 25 uur.

Verschil in uurlonen Het verschil in uurlonen is daarom veel kleiner: het gemiddelde uurloon van vrouwen was dertien procent lager dan dat van mannen. Voor een deel is dit verschil in uurlonen het gevolg van een andere samenstelling van de groepen werkende mannen en vrouwen. Voor deze verschillen is in dit cijfer niet gecorrigeerd.

Opleiding In de loop van de tijd is het verschil in gemiddelde uurlonen steeds kleiner geworden.

Hierbij speelt een rol dat vrouwelijke werknemers tegenwoordig vaker hoger opgeleid zijn dan mannelijke. In de leeftijdsgroepen tot vijftig jaar zijn er meer hoogopgeleide vrouwelijke werknemers dan hoogopgeleide mannelijke werknemers. Voor de 50-plussers geldt het tegenovergestelde. Ongeveer tien jaar eerder lag die grens nog bij veertig jaar.

Loonverschil wordt steeds kleiner Mede als gevolg hiervan is het verschil in de gemiddelde uurlonen van mannen en vrouwen in tien jaar tijd teruggelopen van achttien procent naar dertien procent. Vanaf 1995 wordt het loonverschil tussen mannen en vrouwen gemiddeld een half procentpunt per jaar kleiner. Ook in de coronajaren is het verschil in gemiddelde lonen verder afgenomen.

Gemiddeld uurloon De loonkloof tussen mannen en vrouwen wordt berekend als het gemiddelde uurloon van vrouwen ten opzichte van het gemiddelde uurloon van mannen. In 2021 verdienden mannen gemiddeld 25,84 euro per uur, vrouwen 22,42 euro, dus dertien procent minder.

Zowel bij mannen als bij vrouwen lopen de uurlonen die individuele personen verdienen

256

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL sterk uiteen. Deze verschillen hangen samen met persoonskenmerken (zoals onderwijsniveau en leeftijd) en het werk dat zij doen.

Mannen hebben hogere lonen Het verschil tussen mannen en vrouwen zit vooral in de banen met een loon van meer dan 32 euro per uur. In die banen zijn mannen oververtegenwoordigd in de loonverdeling.

In 85 procent van de banen wordt minder verdiend dan 33 euro per uur. Bij deze lager betaalde banen zijn de gemiddelde uurlonen van mannen en vrouwen per saldo nagenoeg gelijk aan elkaar. Dat het gemiddelde uurloon voor het totaal van de vrouwen lager is dan voor mannen wordt dus verklaard door de oververtegenwoordiging van mannen in de hoger betaalde banen.

CBS, 28 APRIL 2022

Vrouwen verdienden per uur 14 procent minder dan mannen in 2020 Het uurloon van vrouwen lag in 2020 veertien procent lager dan dat van mannen. Dat komt deels omdat vrouwen vaker in deeltijd werken en minder vaak een leidinggevende functie hebben, zo geeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) aan.

Ook was het mannelijke deel van de beroepsbevolking gemiddeld ouder en wat hoger opgeleid. In 2008 bedroeg het verschil in uurloon nog twintig procent.

Middenmoot in Europa Met de loonkloof staat Nederland achterin de middenmoot in Europa. In Luxemburg is het verschil in uurloon minder dan één procent. In Roemenië, Slovenië, Italië en Polen is er minder dan vijf procent verschil. De kloof is het grootst in Letland, waar vrouwen 22 procent minder verdienen dan mannen.

Deeltijdwerk Het salaris dat vrouwen in Nederland verdienen ligt gemiddeld op 34.000 euro. Bij mannen is dat in doorsnee 52.000 euro. Ook hier speelt de relatief grote mate waarin vrouwen in deeltijd werken een rol. De werkweek van vrouwen duurt gemiddeld 26,2 uur, die van mannen 35,4 uur.

Meer werkende vrouwen Vrouwen zijn in de afgelopen 45 jaar veel vaker gaan werken. In 1977 waren er nog 223 werkende mannen tegenover honderd werkende vrouwen. In 2020 waren er 113 werkende mannen tegenover honderd werkende vrouwen.

CBS, 8 MAART 2022

257

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Banken schieten te kort op aanpak ongelijkheid tussen vrouw en man De meeste Nederlandse banken halen nog steeds een onvoldoende op vrouwenrechten en de aanpak van ongelijkheid. ABN Amro en Van Lanschot maakten wel een inhaalslag ten opzichte van twee jaar geleden, maar de meeste banken komen niet verder dan een 4. ING scoort een bedroevende 1,5. Alleen de Volksbank haalt een dikke voldoende met een 9.

De lage scores zijn vooral te wijten aan een blinde vlek voor vrouwenrechten bij de leningen en beleggingen van banken. Dit blijkt uit het nieuwe praktijkonderzoek van de Eerlijke Bankwijzer, dat op Internationale Vrouwendag is uitgekomen.

Supermarkten en schending vrouwenrechten Voor het rapport onderzocht de Bankwijzer de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen binnen de banken zelf en hun aanpak hiervan bij de bedrijven waarin de banken investeren. Er is specifiek gekeken naar de financiering door banken van acht supermarkten waarbij al eerder schendingen van vrouwenrechten in de toeleveringsketen waren vastgesteld. ABN Amro, ING Rabobank en Van Lanschot verstrekten samen voor 1,2 miljard euro aan leningen en 67 miljoen aan beleggingen aan deze supermarkten.

Weinig prioriteit “Banken hebben niet alleen de verantwoordelijkheid om ongelijkheid tussen vrouwen en mannen in hun eigen bedrijf aan te pakken, maar ook via hun leningen en beleggingen.

Voor de meeste banken heeft dit echter nog steeds veel te weinig prioriteit.’

Salarissen Binnen de bankorganisaties komt de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen het scherpst naar voren in de salarissen. Het loonverschil tussen vrouwen en mannen in de financiële sector behoort tot het grootste in de Nederlandse economie. Werkende vrouwen verdienden in 2021 gemiddeld 6,9 procent minder dan mannen. Dit verschil bedraagt 23,8 procent in de financiële sector. Slechts drie van de acht banken, ABN Amro, Van Lanschot Kempen en de Volksbank, rapporteren over maatregelen die zij nemen om deze kloof te dichten.

Toeleveringsketens buitenland In enkele toeleveringsketens van supermarkten waarin banken investeren is behalve van een loonkloof ook sprake van seksuele intimidatie, misbruik en geweld. In de Thaise garnalensector werken vrouwen onder gevaarlijke werkomstandigheden, met buitensporige werktijden en verdienen zij 28,7 procent minder dan mannen. In Brazilië verdienen koffiearbeidsters zestien procent minder dan hun mannelijke collega’s.

258

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Banken moeten aan de slag “De meeste Nederlandse supermarkten zijn hier, na maatschappelijke druk, mee aan de slag gegaan, een aantal nog niet. Banken investeren stevig in deze supermarkten en moeten dus bij de achterblijvers aandringen op het respecteren van vrouwenrechten in hun toeleveringsketens. Alleen de Volksbank eist dit van haar klanten. Andere banken zoals ABN Amro zeggen hiermee aan de slag te gaan maar dit had allang staand beleid moeten zijn. De grootste bank, ING, doet nog steeds niets. Dat moet veranderen”, aldus Oosters.

RvC Alle beursgenoteerde banken voldoen dit jaar wel aan het minimale wettelijke streefcijfer van 33 procent vrouwen in de Raad van Commissarissen, bij een aantal banken is dat veertig procent. In senior managementposities hebben slechts drie banken, ABN Amro, Rabobank en Triodos, een percentage vrouwen dat gelijk is aan of hoger dan dertig procent.

“En het is nog steeds wachten op de eerste vrouwelijke CEO van een Nederlandse bank”, zegt Oosters.

APS, 8 MAART 2022

Kabinet, verbeter de positie van jongeren’ Het nieuwe kabinet moet snel maatregelen nemen om de positie van jongeren te verbeteren. Dat vindt het Jongerenplatform van de Sociaal-Economische Raad.

Zo moet de toegang tot de woningmarkt verbeterd worden, moet de basisbeurs omhoog en moet er blijvende aandacht komen voor de gevolgen van de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Het Jongerenplatform vindt het gunstig dat er de afgelopen twee jaar meer aandacht kwam voor de positie van jongeren, mede omdat die meer van zich lieten horen.

‘Dat heeft geleid tot mooie woorden en beloften van de politiek’, stelt voorzitter Maurice Knijnenburg. ‘Maar de daden moeten nog komen.’

Daarom komt het Jongerenplatform nu met een concrete wensenlijst, die voortkomt uit een verkenning die het vrijdag naar buiten brengt. ‘Het kabinet moet met concrete zaken aan de slag, zoals een reële compensatieregeling voor leenstelselstudenten, het verminderen van de druk op de woningmarkt voor starters en een structurele aanpak voor kwetsbare jongeren op de arbeidsmarkt’, stelt Knijnenburg.

Generatietoets Alle ministeries moeten wat het platform betreft met een samenhangende aanpak voor de problematiek van jongeren komen. Daarbij moet de regering steeds een ‘generatietoets’

259

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL gebruiken, die duidelijk moet maken wat de gevolgen zijn van de stapeling van beleidskeuzes. Daardoor zou een eerlijker verdeling van kansen tussen de verschillende generaties ontstaan, maar ook tussen jongeren onderling.

Ook SER-voorzitter Mariëtte Hamer onderschrijft het belang van snelle actie. ‘De positie van jongeren in Nederland baart mij grote zorgen. Jongeren zijn in veel opzichten de dupe geworden van een stapeling van beleid.’

Kansenongelijkheid Al in 2019, bij de vorige verkenning, stelde het Jongerenplatform vast dat door de situaties van het onderwijs, de arbeidsmarkt en de woningmarkt jongeren belangrijke gebeurtenissen als het stichten van een gezin en het kopen van een huis noodgedwongen moeten uitstellen. In de twee jaar sindsdien is de situatie op sommige vlakken zelfs verslechterd.

Zo is de kansenongelijkheid in het onderwijs door corona vergroot en voelen scholieren, studenten, jonge werkenden en jonge ouders meer mentale druk. Het jongerenplatform noemt de onderzoeksresultaten daarover alarmerend.

‘Jongeren staan nu op heel veel terreinen achter in de rij’, stelt het Jongerenplatform dat wil dat ze vooraan komen te staan. Jongeren willen niet alleen erkenning van de problemen, maar ook een aanpak van de oorzaken. ‘De basis moet op orde worden gebracht.’

ANP PRODUCTIES, SER, 21 JANUARI 2022

Voorkeursbeleid EU-vrouwenquotum voor bedrijven stelt Nederlands doel scherper Er komt een Europees vrouwenquotum voor de top van het bedrijfsleven dat het Nederlandse nog aanscherpt. Van de Raden van Commissarissen van beursgenoteerde bedrijven moet straks veertig procent vrouw zijn of ten minste 33 procent van de commissarissen én de leden van de Raad van Bestuur. Dat hebben onderhandelaars van de EU-landen en het Europees Parlement afgesproken. Bedrijven die dat niet halen, moeten vrezen voor strafmaatregelen.

Het principe-akkoord, dat nog wel de goedkeuring van het voltallige parlement en de lidstaten vergt, moet het glazen plafond in het bedrijfsleven doorbreken. De regels werden jarenlang tegengehouden door landen als Duitsland en Nederland. Nederland ging echter zelf enige tijd geleden al om: sinds de jaarwisseling moet één van elke drie commissarissen van grote bedrijven vrouw zijn.

260

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Quotum ook andersom Het quotum gaat niet alleen voor vrouwen gelden, maar ook voor mannen als juist zij ondervertegenwoordigd zijn, maar dat is een stuk zeldzamer. Afgelopen najaar was nog maar amper drie van de tien bestuurders van grote bedrijven in de Europese Unie vrouw, en in bijvoorbeeld Cyprus nauwelijks een op de twaalf. Nog lang niet alle EU-landen hebben regels opgesteld om dat aandeel te vergroten.

Ingangsdatum 2024 De nieuwe regels moeten over twee jaar ingaan. Nederland krijgt twee jaar langer de tijd om het doel te halen, omdat het zelf al aan de slag was en inmiddels ook al een eind op streek.

Bedrijven die niet meewerken hangt straf boven het hoofd. De lidstaat in kwestie kan bijvoorbeeld boetes opleggen of de benoeming van een man blokkeren tot er genoeg vrouwen zijn gevonden.

“Betere besluitvorming” Voorvechters als PvdA-Europarlementariër Lara Wolters, die namens het parlement onderhandelde, hopen dat er eindelijk meer vrouwen in de bestuurskamer belanden wanneer er meer vrouwelijke commissarissen komen. Zij zijn minder geneigd om weer een man te kiezen, en de mannen om hen heen wennen eraan en verbreden hun blik, denken ze. Hard nodig, en niet alleen omdat dat eerlijker is, zegt Wolters. "We weten dat meer diversiteit in bestuurskamers bijdraagt tot betere besluitvorming en resultaten."

A N P, 7 J U N I 2 0 2 2

Steeds meer vrouwelijke commissarissen, maar topplek meestal man De hoofdbedrijven aan de Amsterdamse beurs tellen steeds meer vrouwelijke commissarissen, maar hun president-commissaris is nog vaak een man. Datzelfde geldt voor de functie van bestuursvoorzitter of financieel directeur, meldt de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) na een eigen analyse.

De beleggersclub keek aan de hand van agenda’s voor aandeelhoudersvergaderingen naar de wijzigingen die dit jaar in de Raad van Bestuur en Commissarissen zullen optreden. Daaruit bleek dat inmiddels zo'n 43 procent van de commissarissen bij AEX-fondsen vrouw is. Bij de 21 voorgestelde nieuwe benoemingen is in tien gevallen gekozen voor een vrouw.

UMG De Raden van Commissarissen worden op platenlabel Universal Music Group (UMG) na nog steeds voorgezeten door een man. Er lijkt wel verandering op komst, merkt de VEB op. Die

261

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL wijst op de komst van vrouwen voor deze belangrijke post bij bij chipfonds ASMI en informatieleverancier Wolters Kluwer.

Diversiteitsquotum Door het instellen van een diversiteitsquotum zit er momenteel meer druk achter. Sinds 1 januari dit jaar moet een nieuwe benoeming in de Raad van Commissarissen van beursgenoteerde bedrijven bijdragen aan een betere verhouding tussen mannen en vrouwen. De wet regelt dat minstens een derde van de commissarissen van beursgenoteerde bedrijven vrouw is. Iedere man die vertrekt moet worden vervangen door een vrouw, totdat het quotum is gehaald, maar voor de hoogste functie bij Nederlandse bedrijven is er geen quotum.

Bestuursniveau De VEB merkt op dat er op bestuursniveau ook nog veel te winnen valt. Minder dan een vijfde van de uitvoerend bestuurders van de 25 AEX-bedrijven is momenteel vrouw.

Daarbij valt ook op dat vrouwen dan vaak niet de zwaarste posten in de directie bekleden.

Volgens de analyse van de VEB zijn slechts vier vrouwen eindverantwoordelijk bij een AEXbedrijf of gaan over de financiën.

MEDIANET, 5 APRIL 2022

EU-landen eens over hoger quotum topvrouwen Er komt een Europees vrouwenquotum voor de top van het bedrijfsleven dat het Nederlandse nog aanscherpt, als het aan de EU-landen ligt. Ze willen dat uiterlijk over vijf jaar minstens veertig procent van de leden van de Raden van Commissarissen van beursvennootschappen vrouw is en ten minste veertig procent man is. Of ten minste 33 procent van de commissarissen én de Raad van Bestuur. In Nederland zijn grote bedrijven sinds de jaarwisseling alleen verplicht één vrouw aan te stellen op elke drie commissarissen.

De ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) van de EU-lidstaten werden het onlangs eens over een voorstel van de Europese Commissie om het zogeheten glazen plafond aan de top van het bedrijfsleven te doorbreken. De lidstaten gaan nu op zoek naar overeenstemming met het Europees Parlement, dat tot dusver steeds minstens zover wilde gaan.

Blokkerende minderheid De richtlijn was al in 2012 door de commissie voorgesteld maar werd jarenlang door een blokkerende minderheid met onder andere Duitsland tegengehouden. Volgens minister Karien van Gennip van SZW stemde Berlijn nu voor, net als zij zelf deed, zei ze na afloop.

262

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Afgelopen najaar was nog maar amper drie van de tien bestuurders van grote bedrijven in de Europese Unie vrouw.

Uitzonderingsregel Lang nog niet alle EU-landen hebben regels opgesteld om dat aandeel te vergroten, maar omdat Nederland wel al nationale wetgeving sinds 1 januari heeft die is gericht op het bevorderen van gendergelijkheid in de top van het bedrijfsleven, wordt een uitzonderingsregel van toepassing.

Uit de Female Board Index 2021 blijkt dat in 2021 het percentage vrouwen in Raden van Commissarissen van beursgenoteerde bedrijven in Nederland 33 procent bedroeg. "We zien in Nederland grote stappen", aldus Van Gennip. Ze "gaat ervoor" om de komende vijf jaar betere resultaten te boeken.

Vanaf 2027 moeten van elke vijf leden van Raden van Commissarissen van grote bedrijven er volgens de Europese richtlijn minstens twee vrouw zijn, of in een bedrijf met nagenoeg alleen vrouwen in de top veertig procent mannen. Of, daarvoor kunnen lidstaten ook kiezen, een van iedere drie topbestuurders (inclusief de Raad van Bestuur dus). Bedrijven die niet aan de richtlijn voldoen, moet bij elke nieuwe benoeming "duidelijke, ondubbelzinnige en neutrale criteria" gebruiken.

ANP MEDIANET, 14 MAAR T 2022

Diversiteit Onderzoek: aantal bedrijven met diversiteitsbeleid licht gestegen Het aantal bedrijven met een diversiteits- en inclusiebeleid is voor het tweede jaar op rij toegenomen. Dat melden adviesbureau Berenschot, uitgeverij Performa en softwarebedrijf AFAS op basis van onderzoek dat zij deden. Ondanks de stijging geeft slechts negen procent van de werkgevers aan prioriteit te geven aan een werkomgeving waarin mensen met onder meer verschillende leeftijden, genders en achtergronden samenwerken.

27 procent van de onderzochte Nederlandse werkgevers geeft aan beleid te hebben dat zich richt op diversiteit en inclusie binnen het bedrijf. Dat was vorig jaar 22 procent, in 2020 nog twintig procent. Van de bedrijven geeft driekwart aan dat het beleid de prestaties van en sfeer op de afdelingen ten goede komt. Ook helpt het om moeilijk vervulbare vacatures in te vullen.

Overheid Vooral de overheid doet het goed als werkgever. Bijna de helft van de bedrijven in die sector stuurt actief op diversiteit. Voor volgend jaar is de verwachting dat het onderwerp nog

263

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL meer prioriteit krijgt, terwijl het landelijk gemiddelde achterblijft. Universitair docent Gijs Bijlstra, die onderzoek doet naar diversiteit, stereotypen en vooroordelen in het bedrijfsleven, zegt daarbij dat alleen beleid niet toereikend genoeg is.

"Een organisatie en de medewerkers profiteren er alleen van als het van hogerop goed wordt gemanaged. Daarnaast moeten mensen binnen een organisatie het ook omarmen.

Iedereen heeft een rol te spelen wat de complexiteit niet ten goede komt."

Top van bedrijven Vooral aan de top van bedrijven is nog "een wereld te winnen", merkt Bijlstra. Zo is slechts drie procent van de bedrijven bezig om daar diversiteit te bevorderen. Ook moet er verder worden gekeken dan enkel naar gender bijvoorbeeld naar mensen met een functiebeperking, andere seksuele voorkeur, leeftijd of etniciteit. "Deze representatie moet een eerlijke doorsnede van de organisatie zijn", zegt Bijlstra.

A N P, 2 7 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Verslag webinar Meten en monitoren van diversiteit en inclusie Het meten en monitoren van diversiteits- en inclusiebeleid (D&I-beleid) is voor veel bedrijven een grote uitdaging. Welke personeelsgegevens van werknemers mag je vastleggen? Hoe meet je resultaten van de activiteiten voor diversiteit? Hoe stel je de mate van inclusie op de werkvloer vast? Deze vragen stonden centraal op het webinar van SER Diversiteit in Bedrijf op 16 december 2021.

Het CBS gaf informatie over de Barometer Culturele Diversiteit, ABN AMRO, DSM Nederland en PwC deelden hun aanpak en tips, en deelnemers stelden vragen en deelden hun ervaringen tijdens de, met 340 deelnemers goed bezochte, onlinebijeenkomst.

Charterdocument Leo Euser, senior-beleidsmedewerker SER Diversiteit in Bedrijf, presenteerde het geactualiseerde Charterdocument 'Meten is weten. Zicht op effecten van diversiteits- en inclusiebeleid’. Dit document geeft een overzicht van verschillende instrumenten die voor het meten en monitoren van een divers personeelsbestand en een inclusief bedrijfsklimaat kunnen worden ingezet.

Het gaat onder andere om registratie van personeelsgegevens, medewerkerstevredenheidsonderzoek en HR Analytics. Ook wordt kort ingegaan op ontwikkelingen in het streven naar normering en benchmarking van diversiteit en inclusie, aangevuld met voorbeelden van bedrijven die het Charter Diversiteit hebben ondertekend. De bijlagen van het Charterdocument bevatten een handreiking voor het meten van effectiviteit van D&Ibeleid en een aantal relevante artikelen uit de AVG voor het registreren van diversiteit in het kader van dit beleid.

264

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Barometer culturele diversiteit Margreet Macco, beleidsmedewerker SER Diversiteit in Bedrijf, en Sita Tan, senior-onderzoeker/projectleider bij het CBS, gingen tijdens hun duopresentatie in op de Barometer Culturele Diversiteit en het Dashboard. Werkgevers met meer dan 250 werknemers kunnen deze Barometer inzetten om (AVG-proof) de culturele diversiteit in hun personeelsbestand in kaart te brengen. Het Dashboard bestaat uit statistieken over culturele diversiteit op de arbeidsmarkt die organisaties - ook niet-deelnemers aan de Barometer - kunnen gebruiken om hun eigen gegevens tegen af te zetten tegen cijfers per bedrijfstak, landelijk of regionaal.

Meten en monitoren in de praktijk Aansluitend gaven ABNAMRO, PwC en DSM Nederland inzicht in de aanpak van en methoden voor het meten en monitoren van D&I in hun eigen bedrijf: welke dimensies van diversiteit meten zij, aan wie wordt gerapporteerd, hoe worden de verzamelde data ingezet voor bijsturing van beleid en hoe wordt dit gedeeld met medewerkers? Het gaf een boeiend inzicht in de praktijk van deze Charterondertekenaars.

SER, 25 JANUARI 2022

Werken aan diversiteit is nu wettelijk verplicht Werkt u bij een beursgenoteerde onderneming, en is minder dan één commissaris op elke drie een vrouw (of man)? Dan moet de werkgever dat herstellen bij de eerstvolgende benoeming. Anders blijft de stoel leeg. Dit is het gevolg van de Wet Moderniseren NV-recht en vergroten genderdiversiteit in de top van grote bedrijven.

Ook andere, niet-beursgenoteerde ondernemingen moeten dit jaar aan de bak om diversiteit te versterken.

Twee van elke drie beursgenoteerde ondernemingen voldoet al aan de ‘commissaris- of quotum-eis’ uit de nieuwe Wet. Die eis houdt in dat minstens een derde van de Raad van Commissarissen uit vrouwen moet bestaan. Elke benoeming die deze verhouding niet dichterbij brengt is nietig, en dan blijft de stoel leeg.

De quotum-eis geldt voor alle Nederlandse beursgenoteerde bedrijven waarvan de aandelen of certificaten zijn genoteerd aan Euronext Amsterdam. Ook kleinere beursvennootschappen behoren hiertoe. Bij elkaar zijn dit ongeveer honderd bedrijven. Vooral de kleinere, soms inactieve beursfondsen zullen moeten oppassen bij nieuwe benoemingen.

Streefcijfers voor grote rechtspersonen Groter is de impact van de nieuwe Wet voor ongeveer vijfduizend niet-beursgenoteerde grote Nederlandse bedrijven. Ze moeten met passende en ambitieuze streefcijfers komen

265

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL voor de getalsmatige verhouding tussen het bestuur en de (sub)top van het bedrijf. Top en subtop zijn de raden van bestuur en commissarissen en de managementlaag eronder.

Welke doelstellingen ‘passend en ambitieus’ zijn, hangt af van de omvang van het bedrijf en het aantal managers of bestuursleden en van de bestaande man-vrouwverhouding.

Deze verplichting geldt voor alle naamloze en besloten vennootschappen die volgens het jaarrekeningenrecht een ‘grote’ rechtspersoon zijn. Ze zijn groot als de vennootschap op 2 opeenvolgende balansdata voldoet aan ten minste twee van de volgende criteria: • de waarde van de activa bedraagt meer dan twintig miljoen euro; • de netto-omzet is meer dan veertig miljoen euro; • het gemiddeld aantal werknemers is 250 of meer.

Ook moeten deze bedrijven een plan maken hoe ze de streefcijfers gaan halen, transparant zijn over de resultaten en die ook jaarlijks melden bij de SER. Bedrijfsorganisaties die geen streefcijfers bekend maken krijgen geen wettelijke sancties. Wel kunnen aandeelhouders om opheldering vragen of de jaarrekening afkeuren.

Hopen op een ‘trickle down’-effect Voorstanders van meer diversiteit aan de top van ondernemingen hopen dat deze wet bedrijven ertoe aanzet om ook meer vrouwen in de raden van bestuur te benoemen. Want daar zit momenteel het knelpunt. Tussen 2018 en 2020 steeg het percentage vrouwelijke bestuurders fors: van bijna 6 procent in 2018 naar ruim twaalf procent in 2020. Sindsdien is de vaart uit de stijging: tussen vorig jaar en dit jaar liep het percentage op naar 13,6.

Volgens Mijntje Lückerath, hoogleraar corporate governance en samensteller van de Dutch Female Board Index kan het percentage vrouwelijke bestuurders sneller oplopen als er meer vrouwen commissaris zijn bij een bedrijf. ‘Vrouwen zijn toch eerder geneigd om te kijken naar vrouwelijke kandidaten’ zei ze onlangs tegen De Volkskrant.

Ook in de (semi) publieke sector Er komt een vergelijkbare regeling voor de (semi-) publieke sector. Wel moet nog worden bekeken voor welke (semi-)publieke sectoren en organisaties het ‘ingroei-quotum’ kan gaan gelden en welke organisaties kunnen worden verplicht om zelf hun streefcijfer vast te stellen.

Het wetsvoorstel is gebaseerd op het SER-advies ‘Diversiteit in de Top. Tijd voor versnelling’ van oktober 2019. Hierin pleit de SER voor een integrale aanpak van diversiteit met stevige maatregelen. Waaronder het ‘ingroeiquotum’ voor de Raden van Commissarissen (RvC’s) bij beursgenoteerde bedrijven, bedoeld om genderdiversiteit te bevorderen.

Kan de ondernemingsraad hier iets mee?

Volgens artikel 28 van de WOR moet de ondernemingsraad discriminatie tegengaan en gelijke behandeling van mannen en vrouwen bevorderen, maar de ondernemingsraad

266

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kan dit niet afdwingen. Tenzij het bedrijf hierover expliciet beleid heeft vastgelegd in een regeling die advies- of instemmingsplichtig is. Bijvoorbeeld in een regeling op het gebied van het aanstellings-, ontslag- of bevorderingsbeleid (artikel 25, lid 1e WOR). Anders kan de ondernemingsraad het onderwerp alleen aankaarten in een gesprek met de bestuurder op grond van artikel 23 of 24 van de WOR. Meer informatie?

De SER gaat bedrijven ondersteunen bij het opstellen van hun plannen en aanpak. Voor de jaarlijkse rapportage van grote vennootschappen zet de SER een diversiteitsportaal op. Via dit diversiteitsportaal zullen bedrijven eenvoudig de vereiste gegevens – gestelde streefcijfers, plannen van aanpak en huidige genderverhoudingen in de (sub)top – kunnen doorgeven. De SER zal deze gegevens jaarlijks ook publiceren. Bedrijven kunnen meer informatie vinden over de nieuwe Wet en de verplichtingen op deze themapagina van de SER. Na vijf jaar evalueren Tweede Kamer en regering de wet op effectiviteit.

Ingroeiquota en streefcijfers vervallen acht jaar nadat ze zijn ingesteld.

SER, RIJK SOVERHEID, 24 DECEMBER 2021

(Seksuele) intimidatie Meeste werkgevers voeren geen beleid seksuele intimidatie Slechts één op de vijf werkgevers treedt strenger op tegen seksuele intimidatie op de werkvloer sinds de bekendmaking van de schandalen bij The Voice en Ajax. Dit blijkt uit onderzoek van de vakbond CNV onder zestienhonderd leden.

“Ondanks de grote aandacht voor seksuele intimidatie in de media, is er op de werkvloer nog weinig veranderd. Slachtoffers zijn dus nog steeds vogelvrij. Tijd dat werkgevers aan de slag gaan met dit thema. Niemand mag zich onveilig voelen op het werk”, stelt CNVvoorzitter Piet Fortuin.

Meerderheid vrouwen seksueel geïntimideerd Dertig procent van de werkende vrouwen heeft wel eens te maken met aanranding of een andere fysieke vorm van seksuele intimidatie op de werkvloer. 61 procent heeft te maken met seksueel getinte opmerkingen, schunnige woorden, sissen of ander vervelend, seksueel getint taalgebruik, zo blijkt uit een eerder CNV-onderzoek.

Protocol seksuele intimidatie In 2021 riep de vakbond werkgevers al op om een protocol tegen seksuele intimidatie te ontwikkelen. “Dat was ver voor er landelijke aandacht kwam voor de onthullingen bij The Voice, Ajax en D66, maar vreemd genoeg is er in het afgelopen jaar weinig gebeurd. Hier

267

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL moet echt zo snel mogelijk verandering in komen. Wij pleiten ervoor dat ieder bedrijf een protocol tegen seksuele intimidatie ontwikkelt. Hierin staat voor iedere werknemer nauwgezet omschreven wat te doen bij seksueel geweld”, aldus Fortuin.

Landelijk meldpunt Het CNV pleit daarnaast voor een landelijk meldpunt waar slachtoffers van seksueel wangedrag zich kunnen melden. De nieuwe regeringscommissaris tegen seksueel geweld, Mariette Hamer, zou hiermee aan de slag kunnen. Een kwart weet niet waar hij of zij zich kan melden bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Een onafhankelijk meldpunt kan hierin van grote betekenis zijn. Het CNV denkt graag mee hoe zo’n meldpunt het beste vormgegeven kan worden.”

Verplichte vertrouwenspersoon Eén op de zeven ondervraagden heeft geen vertrouwenspersoon in de organisatie. Het kabinet werkt nu aan een wetsvoorstel voor een verplichte vertrouwenspersoon in iedere organisatie. De vakbond steunt dit voorstel. “We roepen organisaties op om nu al werk te maken van een vertrouwenspersoon en het kabinet om haast te maken met het wetsvoorstel”, aldus Fortuin.

C N V, 8 J U N I 2 0 2 2

De vertrouwenspersoon is een absolute noodzaak Wie een website, krant of topic op social bekijkt, kan er nu niet omheen: het schandaal rond The Voice en ruimer, ongepast gedrag, pesten, misstanden, angstcultuur.

Ondernemingsraden, en VGWM-commissies kunnen er ook iets aan doen. Want veel organisaties hebben nog altijd geen beleid rond ongewenste omgangsvormen. En de absoluut noodzakelijke vertrouwenspersoon ontbreekt vaak ook nog. Cor van Duinhoven vertelt op Arbo-online hoe de vertrouwenspersoon in de organisatie professioneel gestalte kan krijgen.

Meer dan de helft van de grotere organisaties (met meer dan vijftig medewerkers) heeft nog geen RI&E voor ongewenste omgangsvormen. Laat staan dat ze er beleid op hebben gemaakt of maatregelen hebben genomen die ze regelmatig evalueren.

Geen hulp vragen uit angst of schaamte En is er wel beleid binnen een organisatie, dan durven slachtoffers van (seksuele) intimidatie of pesten vaak niet met hun leidinggevende of de vertrouwenspersoon in gesprek te gaan. Of om hulp te vragen. Uit angst of uit schaamte. En al helemaal niet als hun direct leidinggevende zelf de dader is.

268

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Deze angst om ongewenst gedrag van collega’s te melden, blijkt niet helemaal onterecht.

Volgens bureau Bezemer, Kuiper & Schubad, specialist in de aanpak van ongewenste omgangsvormen, worden slachtoffers in meer dan de helft van de gevallen “dubbel de dupe”. Ten eerste door de intimidatie zelf. Ten tweede omdat zij vanwege de verstoorde verhoudingen niet zelden thuis komen te zitten. Of worden overgeplaatst naar een andere afdeling, vestiging of ander team. Terwijl de dader blijft zitten (bron: De Monitor, KRONCRV).

De professionalisering van de vertrouwenspersoon Bedrijven kunnen, in overleg met, en na instemming van de ondernemingsraad, kiezen voor een interne of externe vertrouwenspersoon: • buiten het bedrijf: bijvoorbeeld via de arbodienstverlener, brancheorganisatie of een zelfstandig gecertificeerde vertrouwenspersoon, • binnen het bedrijf: een eigen medewerker die opgeleid wordt tot vertrouwenspersoon of speciaal hiervoor is aangesteld (vooral bij grote organisaties), • of voor een combi van interne én externe vertrouwenspersonen. Dit komt, vooral in de grotere organisaties, regelmatig voor.

De meeste bedrijven stellen één of meerdere interne vertrouwenspersonen aan. Vaak zoekt men, in overleg met de ondernemingsraad, naar een kandidaat die het bedrijf en de medewerkers goed kent. Liefst is die kandidaat van nature al aanspreekpunt bij vragen en problemen. Sommige organisaties stellen de vacature van vertrouwenspersoon formeel open. Dan volgt een selectie- en sollicitatieprocedure. Bij de aanstelling van meerdere vertrouwenspersonen is het goed om te letten op geslacht, leeftijd en afkomst. Zo kan de betrokkene altijd terecht bij iemand bij wie hij zich op zijn gemak voelt.

Maar een externe vertrouwenspersoon aanstellen kan ook. Deze kan op abonnement- of uurbasis worden ingehuurd. Bij bijvoorbeeld een arbodienstverlener, een hierin gespecialiseerde (vaak branchegerichte) organisatie of één van de vele zelfstandige externe vertrouwenspersonen. De kosten variëren van een abonnementsvorm per medewerker of vast bedrag per jaar tot uurtarieven tussen 80 en 135 euro. De Landelijke Vereniging voor Vertrouwenspersonen (LVV) heeft per provincie een overzicht van beschikbare, gecertificeerde externe vertrouwenspersonen.

Voor en tegen de externe vertrouwenspersoon Het inhuren van een externe vertrouwenspersoon heeft voor- en nadelen.

Onafhankelijkheid, deskundigheid, ervaring en objectiviteit zijn mogelijke voordelen.

De kosten en grotere afstand tot de organisatie en de medewerkers gelden als mogelijke nadelen. Voor kleine(re) organisaties is deze keuze wellicht een goede optie om te garanderen dat de vertrouwenspersoon onpartijdig en onafhankelijk is.

269

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Een optimale keuzemogelijkheid voor de medewerkers ontstaat als een organisatie kiest voor én een interne, én een externe vertrouwenspersoon. En ook nog m/v kan aanbieden.

Iedere organisatie moet hierin weloverwogen een keuze maken. Wat het besluit ook is, instemming van de ondernemingsraad is in alle gevallen verplicht (bron: Gids voor vertrouwenspersonen, een praktische handleiding).

VMN MEDIA, 20 JANUARI 2022

270

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Reorganisatie Reorganisatie Bol.com schrapt honderden banen omdat mensen minder besteden Webwinkel Bol.com, dochterbedrijf van Ahold Delhaize, gaat ongeveer driehonderd banen schrappen. Dat is ongeveer tien procent van het totale personeelsbestand, heeft een woordvoerster bevestigd naar aanleiding van berichtgeving door het dagblad FD. Zij benadrukt dat er geen mensen worden ontslagen. De banen verdwijnen voor een deel via natuurlijk verloop. Daarbij is het werk van externe medewerkers overgeheveld naar interne collega’s. Ook worden er ongeveer honderd contracten voor bepaalde tijd niet verlengd. De personele veranderingen moeten in 2023 zijn doorgevoerd.

Inflatie en energieprijzen Het bedrijf schrijft de reorganisatie toe aan onder andere de oorlog in Oekraïne, de hoge energieprijzen en de inflatie, waardoor consumenten minder te besteden hebben.

"Net als andere bedrijven in Nederland en België merkt ook Bol.com dit", aldus de onderneming.

Volgens het FD moet Bol.com de komende drie jaar in totaal 225 miljoen euro besparen.

De woordvoerster kon dit echter niet bevestigen.

ANP MEDIAWATCH FD, 8 DECEMBER 2022

Fujifilm schrapt 180 banen in Tilburg Fujifilm stopt in Tilburg met de productie van offsetplaten en bepaald onderzoekswerk. Door die ingreep verliezen naar verwachting ongeveer 180 van de 700 Tilburgse werknemers hun baan, heeft de Japanse fabrikant van onder meer fotopapier naar buiten gebracht.

Het is de bedoeling dat de offsetplatenfabriek eind volgend jaar helemaal dichtgaat. De vraag naar deze platen, die erg belangrijk zijn voor bijvoorbeeld het drukken van kranten en tijdschriften, loopt wereldwijd al een tijd terug. Daarbij zijn de prijzen van grondstoffen momenteel erg hoog. Fujifilm vindt het daarom verstandiger de offsetplatenproductie voort te zetten in China en Japan.

"We hebben ons personeel geïnformeerd over de ingrijpende besluiten en de omvang van de reorganisatie", laat bestuurder Albert van Maren in een verklaring weten. "We doen

271

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL uiteraard ons uiterste best om zoveel mogelijk medewerkers intern te herplaatsen of te begeleiden van werk naar werk."

Fujifilm blijft wel actief in Tilburg. Eind vorig jaar opende de onderneming nog een nieuwe fabriek voor celkweekmedia op het terrein in de Brabantse plaats. Celkweekmedia worden gebruikt in de biofarmaceutische industrie en dienen als voedingsmiddel voor cellen bij het maken van medicijnen of vaccins. De verwachting is dat deze fabriek in de toekomst verder zal uitbreiden.

A N P, 2 4 N O V E M B E R 2 0 2 2

Philips schrapt wereldwijd 4.000 banen, 400 banen weg in Nederland Zorgtechnologiebedrijf Philips schrapt wereldwijd vierduizend banen. In Nederland vallen er vierhonderd gedwongen ontslagen op een personeelsbestand van elfduizend arbeidsplaatsen, laat een woordvoerder van het concern weten.

De resultaten van Philips staan onder druk door onder meer leveringsproblemen, de inflatie, de strenge coronamaatregelen in China en de oorlog in Oekraïne. Ook kampt het bedrijf met een kostbare terugroepactie voor slaapapneu-apparaten. Daardoor daalde de omzet in het derde kwartaal met vijf procent tot 4,3 miljard euro. De operationele winst liep terug tot 209 miljoen euro, vergeleken met 512 miljoen euro in dezelfde periode een jaar eerder.

Verlaging bedrijfskosten Philips wil met de banenreductie de organisatie stroomlijnen en de bedrijfskosten verlagen. De reorganisatie kost naar verwachting driehonderd miljoen euro, maar levert wel een jaarlijkse kostenbesparing op van ongeveer hetzelfde bedrag. Philips heeft wereldwijd 79.000 mensen in dienst.

Onderdelentekorten Het medisch-technologiebedrijf waarschuwde onlangs al dat de omzet vijf procent lager ligt dan een jaar eerder als gevolg van de tegenvallers (zo zijn onderdelentekorten groter dan eerder verwacht) en zei tevens dat ook de winst fors zou afnemen. Ook de operationele winst zal een stuk lager uitvallen dan een jaar geleden. Analisten denken dat de door Philips benoemde problemen ook in het vierde kwartaal nog zullen spelen, en mogelijk zelfs volgend jaar.

Afwaardering Het technologiebedrijf kondigde eerder ook al een afwaardering van 1,3 miljard euro aan op het bedrijfsonderdeel dat verantwoordelijk is voor de slaapapneu-apparaten, waarvan miljoenen exemplaren moeten worden teruggeroepen. Vooruitkijkend voorziet het bedrijf

272

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "langdurige operationele- en leveringsuitdagingen, een verslechterende macro-economische omgeving en aanhoudende onzekerheid met betrekking tot coronamaatregelen in China". Dit kan volgens Philips gedeeltelijk gecompenseerd worden door de productiviteit te verbeteren en acties met prijzen door te voeren. Op basis hiervan verwacht Philips nu een "gemiddelde eencijferige vergelijkbare omzetdaling" voor het vierde kwartaal.

Problemen slaapapneu-apparaten Roy Jakobs, de nieuwe topman van Philips, presenteert de kwartaalcijfers voor het eerst.

Hij volgde onlangs Frans van Houten op als bestuursvoorzitter. Diens laatste jaren als topman werden vooral getekend door de problemen rond de slaapapneu-apparaten van Philips.

De zaak rond deze apparaten speelt al tijden. Door afbrokkelend isolatieschuim moeten in totaal 5,5 miljoen apparaten vervangen worden. Jakobs was eindverantwoordelijke voor de terugroepactie van deze apparaten.

A N P, 2 4 O K T O B E R 2 0 2 2

Reorganisatie bij Brand brouwerij Brouwerij Brand stopt op termijn met het brouwen van pils in het Limburgse Wijlre.

Dat wordt straks bij de productielocaties in Den Bosch en Zoeterwoude gebrouwen. De brouwerij in het kerkdorp wordt omgevormd tot een "microbrouwerij" voor ambachtelijke en speciaalbieren zoals Brand UP en Brand Imperator. Dat maakte de brouwer, die onderdeel is van Heineken, bekend.

Voor de 48 medewerkers die bij Brand in Wijlre werken is straks geen plaats meer. Zij zullen straks elders binnen de organisatie aan het werk moeten gaan. Directeur Maarten Koudenburg eindverantwoordelijke voor de Brand Brouwerij spreekt van een noodzakelijke stap. Dit om enerzijds met de pils van Brand te kunnen blijven groeien en anderzijds ook bij speciaalbieren aan de toenemende vraag te kunnen blijven voldoen.

CO2-neutraal De microbrouwerij in Wijlre wordt straks honderd procent CO2-neutraal. Ook het proeflokaal bij de Brand-brouwerij blijft bestaan. Financiële details over de reorganisatie gaf Brand echter niet.

“Pub” De vakbond CNV spreekt van een trieste dag voor alle werknemers omdat één van de oudste brouwerijen in Nederland over anderhalf jaar dichtgaat. Volgens het CNV verandert de brouwerij straks waarschijnlijk in een pub, waar nog maar een handjevol mensen zal werken.

273

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De brouwerij wordt volgens de vakbond gefaseerd afgebouwd. De afdeling verpakkingen gaat in juli volgend jaar dicht.

Beloning Vanaf februari 2024 stopt Brand op grote schaal met brouwen. Werknemers die tot aan de sluitingsdatum van hun afdeling bij de brouwerij blijven werken, krijgen daarvoor een beloning van 15.000 euro. Ook in andere opzichten kunnen de werknemers volgens het CNV rekenen op "een ruimhartig vangnet", zoals de baangarantie.

Baan bij Heineken Werknemers die, na een aanbod voor een andere baan bij Heineken, kiezen voor een andere baan, kunnen alsnog rekenen op de afspraken uit het sociaal plan.

"Ongeacht de lengte van het dienstverband krijgen zij dan een vergoeding van 25.000 euro mee", aldus het CNV. A N P, 2 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Metaalbedrijf Aldel ontslaat 175 van 200 werknemers om gascrisis Aluminiumfabrikant Aldel in Delfzijl ziet zich door de gascrisis genoodzaakt zo'n 175 van de 200 werknemers te ontslaan. De Groningse metaalfabriek ligt sinds begin september stil omdat het met de hoge energieprijzen onmogelijk is geworden om rendabel te blijven produceren.

Financieel directeur Eric Wildschut zegt dat het bedrijf nu verder gaat met zo'n 25 mensen. Die zijn nodig om het bedrijf in een zogenoemde waakvlamstand te houden. Door de productie gecontroleerd stil te leggen moet het mogelijk zijn snel weer op te starten wanneer de omstandigheden verbeteren.

Gasprijzen moeten zakken Volgens Wildschut is zo'n nieuwe start alleen mogelijk als de gasprijzen structureel zakken of de overheid met substantiële steun voor het bedrijf komt.

"Wij vragen al langer om steun van de overheid. We hebben al drie jaar een project lopen voor verduurzaming dat nu geen doorgang vindt", zegt hij.

EU biedt steun Het steekt hem dat vrijwel alle andere landen van de Europese Unie dit jaar al wel steun aan bedrijven hebben toegezegd wegens de energiecrisis, die verhevigde na de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari. De steun die het kabinet het midden- en kleinbedrijf en grootverbruikers van gas en elektra op Prinsjesdag beloofde, komt volgens Wildschut rijkelijk laat.

274

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Staking Na het stilleggen van de productie ging personeel van Aldel over tot een staking voor het behoud van een sociaal plan. Dat werd afgesloten bij een vorige ontslagronde die het gevolg was van de hoge gasprijzen. De acties eindigden nadat vakbonden een compromis hadden gesloten over een versoberd pakket, waarbij Aldel beloofde ook ontslagvergoedingen te betalen bij een eventueel faillissement. "Een unieke afspraak", meldde de vakbond CNV. Volgens Wildschut is een bankroet nu niet waarschijnlijk. Zo zijn er veel toezeggingen van financiers van Aldel, waaronder het miljardenbedrijf uit de grondstoffenhandel Glencore.

A N P, 2 3 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Bloemenbedrijf Floricultura schrapt één op vijf Nederlandse banen om gascrisis De Noord-Hollandse veredelaar van orchideeën en tropische planten Floricultura schrapt honderd van de vijfhonderd Nederlandse arbeidsplaatsen in Heemskerk en Assendelft. Veel kwekers komen door de torenhoge gas- en elektriciteitsprijzen in de problemen, waardoor Floricultura in korte tijd veel klanten is verloren."We hebben in vrij rap tempo twintig procent van onze omzet verloren. Daardoor zijn we helaas genoodzaakt om onze organisatie te verkleinen", bevestigt een woordvoerder een eerder bericht van de IJmuider Courant.

Floricultura heeft het personeel intussen ingelicht over de reorganisatie. Het bedrijf hoopt met een vrijwillige vertrekregeling het aantal gedwongen ontslagen beperkt te houden. 's Werelds grootste bloemenveiling, Royal FloraHolland, zei eerder op een terugval van zo'n veertig procent in bloemen- en plantenproductie bij Nederlandse kwekers te rekenen. Dat komt doordat bedrijven in de branche door de hoge energieprijzen failliet gaan of vrijwillig stoppen, maar ook doordat sommige ondernemers zo'n gunstig contract hebben dat ze meer kunnen verdienen met het verhandelen van die energie dan bloemen kweken.

Klimaat Floricultura, dat bijvoorbeeld stekjes aanlevert voor kwekers, benadrukt dat juist voor orchideeën en andere tropische planten veel gas en elektriciteit nodig is. Het bedrijf heeft ook honderden medewerkers in onder andere Brazilië, India en de Verenigde Staten. Daar spelen de problemen niet, dankzij het gunstigere klimaat.

Aanbod mogelijk kleiner De zegsman van het verdelingsbedrijf waarschuwt dat orchideeën en tropische kamerplanten moeilijk over grote afstanden vervoerd kunnen worden, dus het aanbod mogelijk

275

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kleiner wordt. Maar hij verwacht niet dat deze bloemen en planten binnenkort helemaal van de Nederlandse markt verdwijnen. "Er zijn altijd ondernemers die nog doorgaan. Zij nemen het risico, of zitten qua contract erg gunstig."

Problemen in sector Belangenvereniging Glastuinbouw Nederland kondigde onlangs acties aan om aandacht te vragen voor de problemen in de sector. De plannen die het kabinet op Prinsjesdag aankondigde om de energiecrisis te verzachten stelden de organisatie teleur. Zo waren er nog geen uitgewerkte plannen om het bedrijfsleven te helpen bij problemen met de energierekening.

A N P, 2 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

TomTom schrapt tien procent van alle banen door automatisering Navigatiedienstverlener TomTom schrapt de komende tijd zo'n vijfhonderd banen, tien procent van het totaal. Het banenverlies komt voor rekening van het onderdeel dat kaarten maakt. De afgelopen tijd heeft TomTom veel geld geïnvesteerd in een nieuwe manier van kaarten maken, waarbij veel meer geautomatiseerd gebeurt.

De ontslagen vallen in meer dan twintig landen, geeft TomTom aan. Ook in Nederland verdwijnen banen. Om hoeveel het er precies gaat, wil de woordvoerder van het bedrijf niet zeggen omdat de betrokken werknemers nog geïnformeerd worden. Volgens ingewijden gaat het om "meerdere tientallen" banen in Nederland. In het Belgische Gent gaan 51 banen verloren, melden Belgische vakbonden.

Hogere winstmarges Topman Harold Goddijn zegt in een verklaring dat de nieuwe geautomatiseerde wijze van kaarten maken zorgt voor de integratie van meer externe informatiebronnen. Ook worden de kaarten die TomTom aan bijvoorbeeld autoproducenten levert, sneller geüpdatet.

"Deze betere kaarten zullen ons productaanbod verbeteren en ons een grotere markt aan laten boren."

Welke kosten er voor TomTom gemoeid zijn met de reorganisatie van de kaartentak is nog niet duidelijk. Dat maakt het bedrijf in juli bekend, bij de presentatie van de kwartaalcijfers. De reorganisatie moet zorgen dat het techbedrijf hogere winstmarges kan behalen.

A N P, 1 J U N I 2 0 2 2

276

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Primark: toch geen gedwongen ontslagen in Nederland Primark gaat toch geen personeel ontslaan bij een voorgenomen herstructurering van de winkelketen in Nederland. Dat zegt David Swann Lassche, leider van de Nederlandse tak van Primark. Eerder wilde de kledingketen nog zo'n 250 mensen ontslaan en dat plan leidde onlangs tot een demonstratie van de vakbond FNV bij de winkel in het centrum van Amsterdam.

De FNV kreeg in maart meldingen van medewerkers van Primark over de op handen zijnde ontslagronde. Daarbij zouden behalve winkelpersoneel ook leidinggevenden van de winkels eruit moeten. Primark benadrukt dat het alleen gaat om leidinggevenden en niet om regulier winkelpersoneel. De FNV overhandigde in april een petitie aan de directie, ondertekend door zo'n honderdzestig medewerkers.

Verbetering sociaal plan "In de afgelopen maanden hebben we veel gesprekken gevoerd", zegt David Swann Lassche in een toelichting. " Aan de reacties van onze collega’s merkten we dat zij vonden dat we nog niet goed genoeg geluisterd hadden. Daarom zijn we opnieuw met hen in gesprek gegaan en hebben we het sociaal plan nog verder verbeterd." Volgens Primark komen de vakbonden met een reactie op het aangepaste plan.

Onrust "We zijn trots dat we het verschil hebben gemaakt", zegt FNV-bestuurder Linda Vermeulen. Volgens de vakbond gaat Primark nog wel door met het veranderen van functies en is daarover nog veel onrust onder medewerkers. Een deel van het personeel komt met een bevroren loon te zitten. "In tijden van deze torenhoge inflatie de lonen bevriezen is van de zotte", aldus Vermeulen. "Primark is een rijk bedrijf en maakt enorm veel omzet, kijk alleen al naar de lange rijen in de winkel."

A N P, 2 0 M E I 2 0 2 2

Triodos Bank schrapt tot honderdvijftig banen Triodos Bank neemt afscheid van honderdvijftig medewerkers, circa tien procent van het totale personeelsbestand. De duurzame bank wil elf tot twaalf miljoen euro per jaar besparen onder meer door effectiever te werken. De banenreductie moet tegen 2024 zijn afgerond. De reorganisatie gebeurt via natuurlijk verloop, herplaatsingen en gedwongen ontslagen. De eerste gesprekken met de vakbonden en de ondernemingsraad zijn al geweest.

277

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens topman Jeroen Rijpkema ontkomt ook Triodos Bank er niet aan om met de huidige tijd mee te bewegen. Hij spreekt van een verandering in het financiële landschap waardoor ingrijpen noodzakelijk is. Voor de reorganisatie zet de bank zes miljoen euro opzij.

Triodos Bank had in september vorig jaar al aangegeven dat het rendement omhoog moet, onder ander door op de kosten te letten. De bank wil activiteiten beter met elkaar afstemmen en mikt daarbij op verdere groei in Nederland, België, Duitsland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

ANP MEDIANET, 17 MEI 2022

Sluiting Einde dreigt voor aluminiumfabriek in Delfzijl Aluminiumfabriek Aldel in Delfzijl heeft uitstel van betaling gekregen van de rechtbank in Groningen. Het bedrijf heeft de laatste tijd tevergeefs geprobeerd met behulp van externe financiers de betalingsproblemen op te lossen, zo meldt de NOS. De fabriek produceerde al een tijd zelf geen aluminium meer vanwege de hoge energieprijzen, waardoor 120 mensen op straat kwamen te staan. De directie van het bedrijf hoopt nog steeds dat een definitief faillissement kan worden afgewend. Een door de rechtbank aangewezen curator gaat kijken of er, nu uitstel van betaling is verleend, kandidaten zijn te vinden die de fabriek in Delfzijl over willen nemen.

MEDIAWATCH NOS, 25 OK TOBER 2022

Fokker-locaties in Helmond en Hoogerheide gaan dicht De Fokker-fabrieken in Helmond en Hoogerheide gaan dicht. Moederbedrijf GKN Aerospace wil de activiteiten van de twee fabrieken onderbrengen op de huidige locatie in Papendrecht. Daarbij gaan in de basis geen banen verloren, maar de vraag is of het huidige personeel van de te sluiten locaties wel op zo'n verhuizing zit te wachten. Personeel is over de ophanden zijnde verhuizingen al ingelicht.

De sluiting van de fabriek in Helmond, waar Fokker onder andere landingsgestellen maakt, zou dit jaar al moeten plaatsvinden. Bij die locatie werken zo'n 350 gespecialiseerde vakkrachten, waarvan zo'n honderd op uitzendbasis. Bij Elmo in Hoogerheide worden kabelbomen voor vliegtuigen gemaakt. Bij dit onderdeel werken achthonderd mensen, waarvan zo'n driehonderd op uitzendbasis. De fabriek in Noord-Brabant moet uiteindelijk in 2023 op slot gaan.

Werknemers van de twee locaties zal worden gevraagd mee over te gaan naar Papendrecht.

278

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Er is een baan voor iedereen", benadrukt een woordvoerder van GKN. Daarbij wordt ook aangegeven dat er nauw wordt samengewerkt met de Nederlandse ondernemingsraad, vakbonden en andere belanghebbenden.

Kostenbesparing De locatie in Papendrecht zal straks werk bieden aan 1.800 werknemers. Met de verhuizing wil GKN kosten besparen. Tegelijk zegt het bedrijf "aanzienlijk en voor de lange termijn" te investeren in "twee ultramoderne, dynamische productiecentra" in Papendrecht en Hoogeveen.

“Winstoptimalisatie” De vakbonden FNV en CNV spreken van "winstoptimalisatie". Zij menen dat GKN tekortschiet als het gaat om het naleven van het sociaal plan. Dan gaat het vooral om de tegemoetkoming van werknemers die zeggen niet mee over te willen naar Papendrecht vanwege de grote afstand. Van Helmond naar Papendrecht is meer dan honderd kilometer.

Hoogerheide ligt dik zestig kilometer van Papendrecht vandaan.

Krapte arbeidsmarkt De huidige krapte op de arbeidsmarkt speelt mogelijk in het voordeel van de werknemers.

GKN wil volgens de vakbonden de kennis en kunde van het personeel niet verliezen. Dat biedt mogelijk een opening bij de onderhandelingen met het bedrijf over regelingen zoals een tegemoetkoming in tijd en geld, waarover binnenkort zal worden gesproken.

Technische mensen hard nodig De Helmondse wethouder Economie noemt het bij monde van zijn woordvoerster "uiteraard heel spijtig" dat de fabriek naar Papendrecht vertrekt.

"Het is ook jammer van de kennis en kunde, maar we snappen dat de afweging zorgvuldig is gemaakt. Maar mensen die niet mee willen kunnen we in deze brainportregio, een regio waar technische mensen altijd heel hard nodig zijn, goed gebruiken."

A N P, 1 8 M A A R T 2 0 2 2

Zwanenberg sluit soep- en knakworstenfabriek Voorthuizen De knakworsten- en soepfabriek van Zwanenberg Food in Voorthuizen gaat dicht.

Het bedrijf achter merken als Kips leverworst en paté, Chicken Tonight, Huls-worsten en de soepen een knakworsten van Struik wil de locatie uit kostenoverweging sluiten. Het personeel bij de fabriek hoopt bij andere locaties aan het werk te kunnen komen

279

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De fabriek in Voorthuizen biedt werk aan 145 voltijdsmedewerkers. De fabriek kreeg de productielocatie in handen na de overname van Struik in 2020. De coronapandemie en het snelle herstel uit de crisis zorgde voor verstoringen in de leveringsketen. Daarbij stegen de prijzen van onder andere logistiek, verpakkingen, grondstoffen maar ook energie in rap tempo. De oorlog in Oekraïne maakt dat alles nog duurder wordt, waardoor kostenbesparingen nog noodzakelijker blijken te zijn.

Onderhandeling vakbonden Het dichtgooien van de fabriek is naar verwachting in 2023 afgerond. De eerste onderhandelingen met de vakbonden zijn al gevoerd om tot een goede afwikkeling te komen, waarbij het doel is zoveel mogelijk werknemers te behouden, ook omdat op de arbeidsmarkt sprake is van een enorme krapte.

Vier productielocaties Zwanenberg telt in Nederland nu nog vier productielocaties. De bedoeling is om de fabriek in Oss uit te breiden. Verder heeft het bedrijf ook fabrieken in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Bij het bedrijf, dat jaarlijks circa zeshonderd miljoen euro omzet draait, werken er achttienhonderd mensen.

Personeelsbehoud De vakbond CNV zeg in een reactie te hopen dat er voor de mensen in Voorthuizen elders binnen het bedrijf een baan beschikbaar is.

"De afstand zal wel een rol spelen, veel mensen werken hier al lang en komen uit de buurt. We gaan in ieder geval komende tijd hard aan de slag om een zo goed mogelijk sociaal plan af te spreken’, zegt CNV-onderhandelaar Peter de Ridder.

A N P, 9 M A A R T 2 0 2 2

280

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vakbonden Vakbonden zien aantal leden toenemen, maar groei is tijdelijk Het zijn hoogtijdagen voor de vakbonden in Nederland. De afgelopen maanden hebben zich tienduizenden nieuwe leden ingeschreven. Zelfs jongeren sluiten zich massaal aan nu hun koopkracht onder druk staat vanwege de torenhoge inflatie. De kostencrisis zorgt voor een opleving, maar dat wil niet zeggen dat er sprake is van een kentering, zeggen deskundigen tegen NU.nl.

"Mensen zien in de vakbond een mogelijkheid om erop vooruit te gaan qua loon. De vakbeweging maakt zich daar hard voor en heeft ook meer speelruimte vanwege de huidige crisis", zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg.

"Werknemers springen op de trein dat vakbonden iets voor ze kunnen betekenen."

Zo heeft de FNV in november voor de derde maand op rij meer leden ingeschreven, ruim zesduizend. Ook bij De Unie gaat het de goede kant op, zegt voorzitter Reinier Castelein.

De vakbond gaat dit jaar naar eigen zeggen hoger eindigen qua ledenaantal. Bij het CNV is dezelfde trend te zien.

MEDIAWATCH NU.NL, 6 DECEMBER 2022

Loonbod zakt weg in polder, werkgevers waren bereid tot verhoging Kabinet, werkgevers en vakbonden hebben de afgelopen maanden gesproken over een centraal loonakkoord waarbij het bedrijfsleven zich zou vastleggen op een algemene loonstijging van zeker vijf procent. De werkgevers waren bereid zo’n bod op tafel te leggen, maar kabinet en vakbonden vonden de toezeggingen te vaag. Dat hebben de betrokkenen in de politiek en de vakbond gezegd tegen De Telegraaf.

Als het kabinet zou afzien van nieuwe belastingverhogingen voor het bedrijfsleven dan wilden de ondernemers zich committeren aan een compensatie van de inflatie exclusief energie. Toen bleek dat er binnen de vakbond FNV verzet was tegen het maken van centrale afspraken waren werkgevers desnoods bereid dit loonbod eenzijdig te doen. Toen de coalitie toch besloot het koopkrachtpakket deels via lastenverzwaringen voor ondernemers te financieren ging het aanbod van tafel.

Hoge inflatie De inflatie komt dit jaar uit op ongeveer tien procent. Zonder energiekosten is de gemiddelde prijsstijging zo’n vijf procent. Dat deel wilden werkgevers in de cao-lonen verspijke-

281

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ren, als het kabinet dan de stijgende energieprijzen zou compenseren. Nu stijgen de caolonen ongeveer drie procent, aanzienlijk minder dan de inflatie.

M E D I A W A T C H T E L E G R A A F, 1 4 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Nederland zakt naar categorie Congo en Togo op vakbondsranglijst Nederland is voor het eerst gezakt van de eerste naar de tweede categorie op een toonaangevende internationale ranglijst over de bescherming van werknemersrechten. Daardoor valt Nederland opeens in dezelfde groep landen als bijvoorbeeld de Republiek Congo, Costa Rica, Malawi en Togo. Volgens bestuurslid Petra Bolster van de vakbond FNV gaat het om een "beschamende" ontwikkeling.

Nederland scoorde sinds de eerste editie in 2014 steevast als één van de beste landen in de Global Rights Index van het Internationaal Vakverbond (ITUC). Maar door een toenemend aantal gevallen van het niet naleven van werknemersrechten presteert Nederland nu minder, legt Bolster uit.

Niet onafhankelijke vakbonden Ze wijst erop dat er in Nederland momenteel ook cao's afgesloten worden met vakbonden die helemaal niet onafhankelijk zijn. Dat die nieuwe vakbonden toch getolereerd worden draagt volgens de FNV'er bij aan dit "nieuwe dieptepunt". Er zijn in Nederland ook werkgevers die weigeren te onderhandelen over een cao, vertelt Bolster.

Verder merkt de FNV dat sommige bedrijven werkenden die actief zijn voor een vakbond discrimineren. Bolster zegt dat een medewerker in de maaltijdbezorgbranche zijn baan verloor omdat hij kritisch was over de arbeidsvoorwaarden en de Radical Riders had opgericht. Dat is een vakbond voor fietskoeriers.

Stakingsvrijheid Ook ziet de FNV een stijging in het aantal gevoerde rechtszaken door werkgevers om stakingen te voorkomen. De vakbond maakt hieruit op dat het recht op staken in Nederland onder druk staat. Bedrijven zouden ook vaker stakingsbrekers inzetten.

De internationale organisatie ITUC onderzocht voor de ranglijst de naleving van werknemersrechten in meer dan 180 landen aan de hand van bijna honderd indicatoren. Het gaat om vragen als wie cao’s mag afsluiten namens werknemers en of er bescherming is van werknemers die vakbondswerk doen.

Imagoschade Dat Nederland een categorie is gezakt, heeft overigens geen consequenties anders dan mogelijke imagoschade. Meer westerse landen scoren niet in de hoogste categorie. Zo zitten Frankrijk, Zwitserland en Spanje in dezelfde groep als Nederland. Het Verenigd

282

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Koninkrijk is terug te vinden in groep 3, dus een niveau lager, en de Verenigde Staten staan zelfs in groep 4. China, de Filipijnen en Turkije worden door de ITUC in groep 5 geplaatst en dan is er ook nog een allerlaagste categorie met bijvoorbeeld Afghanistan, Libië en Syrië.

A N P, 2 8 J U N I 2 0 2 2

Staat krijgt tik op vingers over uitsluiten vakbonden De Nederlandse overheid had geen arbeidsvoorwaarden op mogen leggen als onderdeel van de staatssteun die het aan luchtvaartmaatschappij KLM gaf, zonder vakbonden daarover te raadplegen. Dat heeft de Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties (ILO) onlangs bepaald.

Het gaat om een zaak die door drie vakbonden en -organisaties was aangespannen. De ILO roept de overheid ook op om te zorgen dat de opgelegde maatregelen die indruisen tegen de cao, zoals loonmatiging, niet langer duren dan de uitzonderlijke omstandigheden die de staatssteun noodzakelijk maakten.

Buitenspel gezet De vakbonden die de zaak aanspanden waren pilotenvakbond VNV, NLVT dat de vliegtuigtechnici vertegenwoordigt en vakcentrale VCP. Zij zijn blij met de uitspraak over een "fundamentele en principiële vraag voor de Nederlandse arbeidsverhoudingen", stelt VCPvoorman Nic van Holstein. De vakbonden betreuren het wel dat ze buitenspel zijn gezet door de Staat en KLM. Zo spreekt de VNV van een "zeer ongewenste situatie" die ontstond "en waarin het KLM-personeel voor het blok werd gezet".

Ook de NVLT vindt het jammer dat de vakbonden "hun rechtmatige rol" niet konden vervullen. "Daarmee heeft KLM onjuist gehandeld", aldus voorzitter Robert Swankhuizen.

De NVLT-voorzitter en VNV-collega Willem Schmid benadrukken dat hun vakbonden altijd bereid zijn om mee te denken.

Geen bindende uitspraak De uitspraak van de ILO is niet-bindend, dus concrete gevolgen zitten er niet aan de uitspraak. Wel is het internationale orgaan "gezaghebbend", laat een woordvoerder van de VCP weten.

Als voorwaarde voor de staatssteun die KLM tijdens de coronacrisis kreeg, eiste de overheid dat KLM de uitgaven aan loon zou beperken. Met name voor de pilotenvakbond was die eis moeilijk te verteren omdat de piloten bij de grootverdieners van de luchtvaartmaatschappij behoren. In totaal kreeg KLM in 2020 3,4 miljard euro van de Staat in de vorm van een lening.

283

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL KLM laat weten kennis te hebben genomen van de conclusie van de ILO. "Het is nu nog te vroeg om hier een reactie op te geven. Eerst zullen we de informatie goed moeten bestuderen", geeft een woordvoerster aan.

A N P, 2 5 M A A R T 2 0 2 2

FNV FNV: veel vakantieparken in gevaar door personeelstekort Twee derde van de campings, vakantieparken en buitensportbedrijven in Nederland kampt met personeelstekorten. Zo'n dertig procent van de werkgevers geeft aan dat dit de toekomst van hun bedrijf in gevaar brengt, meldt de vakbond FNV Recreatie na onderzoek.

"De instroom van studenten in het mbo blijft achter, nieuwe medewerkers zijn lastig te vinden en veel huidige medewerkers verruilen de recreatie voor andere sectoren", concludeert de vakbond. Het personeelstekort in de recreatiesector geldt voor onder meer hoveniers, horecamensen, technische dienstmedewerkers, beveiligers en schoonmakers.

Volgens de FNV kan de sector aantrekkelijker gemaakt worden door de arbeidsvoorwaarden te verbeteren. Daarbij zouden er meer vaste dienstverbanden moeten komen en mogelijkheden voor ontwikkeling.

ANP MEDIANET, 8 DECEMBER 2022

FNV eist loonsverhogingen van 14,3 procent, gelijk aan inflatie De vakbond FNV wil dat de cao-lonen volgend jaar met 14,3 procent verhoogd worden om de koopkracht van mensen op peil te houden. Dat is gelijk aan de inflatie over de maand oktober. "Dit is voor het komend jaar het uitgangspunt voor wat we op tafel leggen", stelt de FNV. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakte eerder bekend dat de inflatie in oktober iets is teruggelopen vergeleken met september tot 14,3 procent. De FNV vindt dat automatische prijscompensatie in alle cao’s ingevoerd zou moeten worden, "zodat mensen voortaan standaard kunnen rekenen op behoud van hun koopkracht."

Loongolf noodzakelijk De vakbond stelt dat de inflatie ongekend hoog is en dat daarom "een flinke loongolf bittere noodzaak" is. "Gelukkig kunnen veel bedrijven dat ook betalen."

284

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Daarbij wijst de FNV op de schaarste van werknemers. "We hebben momentum: er is schaarste. Mensen lopen weg als ze elders meer kunnen verdienen", vervolgt de organisatie.

A N P, 8 N O V E M B E R 2 0 2 2

Achterban FNV akkoord met nieuwe NS-cao Leden van de vakbond FNV die bij NS werken, hebben in grote meerderheid voor de nieuwe NS-cao gestemd waar de vakbonden en het spoorbedrijf onlangs een onderhandelingsresultaat over bereikten. Daarmee is de nieuwe cao, die loopt van 1 juli 2022 tot 1 januari 2024, definitief en zijn verder acties van de baan.

Het onderhandelingsresultaat werd al op 11 september bereikt na meerdere dagen van regionale en landelijke stakingen. Afgesproken is onder meer een gemiddelde loonstijging van 9,25 procent, twee keer een uitkering van duizend euro en het vervallen van de jeugdloonschalen.

Verder worden in de nieuwe cao de werkgelegenheidsgarantie en het sociaal plan verlengd tot 1 januari 2026, wordt het minimumuurloon veertien euro en komt er een reparatie voor de hoge prijsstijgingen.

“Wij zijn ontzettend trots. Niet alleen op het resultaat, maar vooral op onze actieleiders en alle stakende leden. Zonder hen was deze cao nooit tot stand gekomen”, aldus Henri Janssen, bestuurder FNV Spoor.

Aantrekkelijker ‘Met deze cao kunnen we weer vooruit. Werken bij NS is aantrekkelijker geworden.

Hopelijk trekt dat nieuwe mensen aan, zodat de werkdruk bij het personeel naar beneden kan en er weer meer treinen gereden kunnen worden’, aldus Janssen.

F N V, 11 O K T O B E R 2 0 2 2

Nederland krijgt volgens FNV-voorzitter last van meer stakingen De verhoudingen tussen werkgevers en werknemers staan "behoorlijk op scherp" dus krijgt Nederland naar verwachting met meer stakingen te maken. Dat heeft FNVvoorzitter Elzinga gezegd in het tv-programma Buitenhof. "Als werkgevers niet over de brug komen, zullen veel meer stakingen volgen."

285

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Acties bij de Nederlandse Spoorwegen hebben volgens de vakbondsvoorzitter laten zien dat staken loont. De NS kwam met een veel hoger cao-bod na een reeks werkonderbrekingen, die het treinverkeer in Nederland meermaals stillegden.

Bereidheid groot Volgens Elzinga is de bereidheid om te gaan staken ook groot doordat de sterk gestegen inflatie mensen in financiële nood brengt. "Bijvoorbeeld bij de Bijenkorf is gestaakt. Dat is sinds de jaren zeventig niet meer voorgekomen. Dit gebeurt omdat het water mensen aan de lippen staat."

Inflatie De FNV eist dat de lonen meestijgen met de inflatie. Ook als de inflatie op het historisch hoge niveau van zeventien procent ligt, zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek over september meldde, is dat volgens Elzinga in principe de looneis. Op de vraag of hij niet bang is voor een loon-prijsspiraal, een vicieuze cirkel waarbij hogere loonkosten worden doorberekend in hogere prijzen, antwoordde hij ontkennend.

Automatische prijscompensatie "Dat gebeurde in de jaren zeventig, toen we inderdaad zo'n automatische prijscompensatie hadden. Maar bij onze zuiderburen in België bestaat die prijscompensatie nog steeds.

Daar hebben ze geen last van een koopkrachtcrisis zoals we hier hebben", redeneert hij.

Elzinga haalde ook de sterke economische groei in de afgelopen kwartalen aan als argument voor hogere lonen.

A N P, 2 O K T O B E R 2 0 2 2

FNV klaagt Deliveroo aan om nabetaling aan bezorgers De vakbond FNV klaagt maaltijdbezorger Deliveroo aan omdat dat bedrijf bezorgers nog altijd niet in dienst heeft genomen. Ook hebben alle bezorgers nog recht op een nabetaling, omdat vorig jaar in hoger beroep werd geoordeeld dat alle bezorgers onder de cao vallen en geen zelfstandigen zijn. De FNV wil een versnelde zitting omdat Deliveroo inmiddels heeft aangegeven Nederland zeer waarschijnlijk te verlaten aan het einde van het jaar.

De zaak wordt aangespannen namens twaalf bezorgers. Vijf daarvan werken nog altijd voor Deliveroo en eisen een arbeidsovereenkomst en een nabetaling van het te weinig ontvangen salaris. De overige zeven bezorgen niet meer voor Deliveroo en willen alleen een loonnabetaling. In totaal denkt de FNV dat de nabetalingen op 350.000 euro uitkomen.

286

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De vakbond heeft ook een andere zaak lopen tegen Deliveroo over nabetalingen. Die zaak betreft bezorgers die al voor Deliveroo werkten voor dat bezorgbedrijf in 2018 besloot alleen nog maar met zzp'ers te willen werken. De vakbond meent dat zzp'ers in veel gevallen schijnzelfstandigen zijn en wil dat zij door bedrijven in dienst worden genomen.

A N P, 2 4 A U G U S T U S 2 0 2 2

FNV: CPB-cijfers laten zien dat er een fikse loongolf nodig is Een fikse loongolf is nodig om de pijn van de "catastrofale koopkrachtcrisis" te verzachten. Dat zegt FNV-voorzitter Elzinga in een reactie op de nieuwe economische ramingen van het Centraal Planbureau (CPB).

"De CPB-ramingen laten zien wat iedereen eigenlijk al wist. Steeds meer huishoudens houden aan het eind van hun geld een flink stuk maand over. De armoede, met name onder kinderen, neemt dit en ook volgend jaar hard toe. Dit is absoluut ongepast en onnodig, want we zijn en blijven een rijk land", zo geeft de vakbondsvoorzitter aan.

Het probleem zit hem volgens de FNV in de verdeling. "De overheidsfinanciën zijn prima, de winstgevendheid van het bedrijfsleven is meer dan prima, alleen de huishoudens verarmen", verduidelijkt Elzinga. "Dat is dus de schuld van het bedrijfsleven die de winstgevendheid weigert te delen met de mensen die daarvoor keihard hebben gewerkt."

Beperkte loonstijgingen Het CPB merkte ook op dat de loonstijgingen erg beperkt zijn ondanks de grote roep om extra personeel in veel sectoren. Daarom ziet de belangrijke adviseur voor het kabinet eveneens ruimte voor loonstijgingen. Er zijn ook economen die waarschuwen voor te hoge loonsverhogingen, waardoor de inflatie extra zou kunnen worden aangejaagd, maar het CPB heeft momenteel niet de indruk dat de loon- en prijsstijgingen onverhoopt kunnen ontsporen in een zichzelf versterkende spiraal.

Energiekosten De FNV-voorzitter vindt dat er eigenlijk geen dag langer gewacht kan worden met een hele grote loongolf. "Wij gaan daarvoor knokken", benadrukt hij. De vakbond maakt zich ook al langer hard voor een "forse verhoging" van het wettelijk minimumloon naar minimaal veertien euro met een mee stijgende AOW en uitkeringen. Verder vindt de FNV dat de overheid met maatregelen moet komen om de energiekosten binnen de perken te houden.

Grote zorgen bij bedrijfsleven Of werkgevers bereid zijn tot de loongolf waar Elzinga op doelt, is de vraag. Bij bedrijven leven ook grote zorgen, zegt werkgeverskoepel VNO-NCW in een reactie op de CPB-cijfers.

287

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Wij hebben grote zorgen over de dreigende recessie in de tweede helft van dit jaar en de consument zal naar verwachting de hand op de knip gaan houden en dat zullen ondernemers merken", stelt een woordvoerder. Zo’n zestig procent van de ondernemers kan de toegenomen kosten nauwelijks doorberekenen, voegt hij daaraan toe.

A N P, 1 9 A U G U S T U S 2 0 2 2

Sociaal akkoord splijt vakbond Binnen de vakbond FNV is ruzie over het sluiten van een sociaal akkoord met werkgevers en het kabinet. Dat heeft dagblad De Telegraaf onlangs gemeld. In het sociaal akkoord moeten afspraken komen om de dalende koopkracht te repareren.

Bestuurders van acht sectoren hebben een brief gestuurd naar de top van de FNV die onder leiding staat van voorzitter Tuur Elzinga. De opstandige bestuurders noemen zo’n akkoord "zeker in deze tijd" onverstandig. "Historisch gezien leveren sociale akkoorden geen leden op. Integendeel", schrijven de bestuurders van onder andere FNV Industrie, FNV Spoor en FNV Handel. Ze vrezen dat "een deal met een rechts kabinet" meer kwaad dan goed doet, omdat de vakbond dan te veel compromissen moet sluiten.

Ondermijning cao-onderhandelingen Ook ondermijnt het cao-onderhandelingen die nog gaande zijn. Eerder zei FNV-voorzitter Elzinga in De Telegraaf wel te voelen voor nieuwe afspraken tussen de sociale partners om iets aan de koopkracht te doen.

M E D I A W A T C H T E L E G R A A F, 6 A U G U S T U S 2 0 2 2

FNV wil 150 miljoen euro voor mensen met langdurige Covid Het kabinet zou 150 miljoen euro opzij moeten zetten voor mensen die in de zorg en het onderwijs werken en last hebben van langdurige Covid. Door de klachten kunnen zij niet werken. Bij meer dan duizend mensen duurt dat zo lang dat ze inmiddels zijn ontslagen. Dat hebben de vakcentrale FNV en de Algemene Onderwijsbond (AOb) onlangs geopperd.

De vakbonden houden de overheid medeverantwoordelijk voor de gezondheidsklachten, omdat scholen aanvankelijk open bleven en omdat zorgmedewerkers niet de goede beschermingsmiddelen kregen.

"Vele zorg- en onderwijsmedewerkers zijn op het werk besmet geraakt en lijden daar nu financiële schade door. Met een tegemoetkoming uit een overheidsfonds krijgen de helden die hun gezondheid opofferden eindelijk de erkenning voor hun situatie", zegt FNV-

288

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vicevoorzitter Kitty Jong in een verklaring. De FNV dreigt de overheid aansprakelijk te stellen voor de schade als het fonds voor mensen met langdurige Covid er niet komt.

ANP MEDIAWAT CH, 14 MEI 2022

FNV: bemiddelaar moet onderhandelingen met Schiphol begeleiden Een onafhankelijke bemiddelaar moet het overleg tussen de vakbond FNV en Schiphol over het oplossen van de personeelsschaarste op de luchthaven gaan begeleiden. Dat heeft FNV-campagneleider Joost van Doesburg in een nieuwsbrief aan leden van de vakbond laten weten. De FNV-er geeft ook aan dat er stakingen volgen als Schiphol zijn verantwoordelijkheid niet neemt en niet op de eisen van de vakbond ingaat.

"Nu is het tijd om te gaan onderhandelen met Schiphol", benadrukt de vakbondsman aan de leden. Daarbij vraagt hij zijn achterban om "tijd en vertrouwen", zodat de onderhandelingen zorgvuldig doorlopen kunnen worden. Eerder vonden er al verkennende gesprekken plaats tussen de FNV en Schiphol, maar die leverden concreet nog niets op. Toch zag de vakbond wel een opening om verder te blijven praten.

Tekort aan personeel Een tekort aan onder anderen beveiligers, afhandelaars van bagage en andere arbeidskrachten dwong het vliegveld tijdens de meivakantie luchtvaartmaatschappijen te vragen om op enkele drukke dagen boekingen te schrappen. Er was ook sprake van lange rijen, vertragingen en annuleringen. Daarop kwam de FNV met een eisenpakket voor minder werkdruk bij de op Schiphol actieve bedrijven, anders zou er een "hete zomer" dreigen.

Waarschuwingen vooraf "Ondanks al onze waarschuwingen over het enorme personeelstekort op de luchthavens, is het in deze meivakantie gigantisch misgegaan op Schiphol", constateert Van Doesburg.

Mocht het later tot acties komen dan zullen dat volgens hem geen stiptheidsacties of korte werkonderbrekingen zijn, maar zal het gaan om een "echte Schiphol-brede staking".

Extra personeel Schiphol-topman Dick Benschop bood al eerder zijn excuses voor de chaos op de luchthaven. Om problemen deze zomer verder te voorkomen, werft Schiphol de komende extra personeel. Er wordt daarbij ook gekeken of werken op de luchthaven aantrekkelijker gemaakt kan worden, door bijvoorbeeld de beloning van beveiligers en afhandelaars te verbeteren. Een woordvoerder van Schiphol wilde niet verder ingaan op vragen over de voortgang rond het overleg met de FNV.

289

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vakantiepiektoeslag In het eisenpakket van de vakbond staat onder meer dat er voldoende werknemers in dienst moeten zijn om de werkzaamheden te verrichten. Ook dringt de FNV aan op een eenmalige vakantiepiektoeslag van tweehonderd euro per week voor krachten in de bagageafhandeling, beveiliging en schoonmaak. Beveiligers zouden verder minimaal tien aaneengesloten dagen verlof moeten kunnen opnemen in de zomerperiode.

A N P, 9 M E I 2 0 2 2

FNV vreest 'chaos' op Schiphol door tekort aan personeel De vakbond FNV denkt dat er komende zomer opnieuw "chaos" kan ontstaan op Schiphol door een tekort aan personeel bij de beveiliging en afhandeling van passagiers en bagage. De vakbond verwijst naar een eigen analyse, waarin staat dat er opnieuw "ernstige knelpunten" zijn te verwachten. Volgens de FNV lukt het nog steeds niet om voldoende nieuwe krachten te werven.

In de analyse worden onder meer cijfers opgevoerd over het vliegverkeer en het aantal vacatures op de luchthaven. De FNV heeft ook meer dan 250 medewerkers op Schiphol ondervraagd. In die peiling stelde een ruime meerderheid dat er nog steeds niet voldoende personeel zou zijn om een grote vakantiedrukte op te vangen.

Afhandelen vliegtuigen Het ging in zomer van 2021 al "aan alle kanten mis" bij het afhandelen van vliegtuigen, zo gaf de FNV eerder aan. Door personeelstekorten kregen onervaren en onvoldoende opgeleide medewerkers de verantwoordelijkheid voor het laden van vliegtuigen en het laten instappen van honderden passagiers. Ook kantoorpersoneel en piloten moesten bijspringen. Daardoor ontstonden volgens de vakbond lange wachtrijen, waarbij het gebeurde dat koffers niet waren ingeladen.

Stress en ziekteverzuim "De medewerkers op Schiphol staan enorm onder druk, met stress en ziekteverzuim als gevolg en gevaar voor de vliegveiligheid", stelt FNV-campagneleider Joost van Doesburg.

Hij benadrukt dat er vorig jaar door de soms zeer lange diensten die mensen moesten draaien, ook sprake was van overtredingen van de Arbeidstijdenwet. Dat laatste is volgens hem een kwalijke zaak. "Voor ons is het helder: veilig en gezond je werk kunnen doen moet het uitgangspunt zijn. Als dat niet gegarandeerd kan worden, dan moeten er vluchten geschrapt worden."

Luchthaven Schiphol erkent dat het onder andere in de meivakantie heel druk gaat worden. Daardoor zullen er bij de security-check en bij het inchecken langere wachtrijen staan dan gebruikelijk. De luchthaven verwacht op sommige drukke dagen naar verwach-

290

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ting tot 200.000 reizigers per dag. Dat is nog niet het aantal van 230.000 tot 240.000 dat op de drukste tijden voor corona werd verwerkt. Op piekmomenten zal de drukte groter zijn dan voor corona, verwacht het luchthavenbedrijf.

Personeelstekorten Exacte cijfers over personeelstekorten heeft Schiphol niet, vooral ook omdat het bedrijf veel van zijn diensten uitbesteedt. Maar de luchthaven spreekt inderdaad van krapte.

Gedurende de coronacrisis zijn veel werknemers bij de luchthaven vertrokken, al dan niet gedwongen. Niet iedereen die eerder bij de luchthaven werkte, wil nu terugkeren.

A N P, 5 A P R I L 2 0 2 2

FNV opent meldpunt arbodiensten en bedrijfsartsen De vakbond FNV heeft onlangs een meldpunt voor zieke werknemers over hun ervaringen met bedrijfsartsen en arbodiensten geopend. De FNV maakt zich namelijk zorgen over de plannen van het ministerie van SZW. Die wil dat het oordeel van de bedrijfsarts leidend wordt als het gaat om re-integratie van zieke werknemers. Zo wil ze de capaciteitsproblemen bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) te lijf gaan.

Daarmee vervalt de onafhankelijke toetsing van een verzekeringsarts van het UWW. “We krijgen nu al vaak van leden te horen dat ze niet tevreden zijn over de begeleiding van een bedrijfsarts of arbodienst. Wij denken dat deze onvrede zal toenemen als het ministerie haar zin krijgt.”, zegt FNV-bestuurder Erica Hemmes.

Onafhankelijkheid onder druk De vakbond vindt dat bij de re-integratie-beoordeling, en dus ook aanvraag of toetsing voor een WIA-uitkering, het medisch oordeel van de bedrijfsarts altijd moet worden getoetst door een verzekeringsarts van het UWV. “Een bedrijfsarts is verbonden aan de werkgever, een keuringsarts van het UWV niet.

We vrezen dat door het plan van het ministerie de onafhankelijkheid van de bedrijfsarts onder druk komt te staan.”, aldus Hemmes.

Volgens de vakbond is de kans ook groot dat werknemers hier de dupe van worden.

“Re-integratiekansen van zieke werknemers, die gemist worden door het advies van de bedrijfsarts of arbodienst, kunnen dan ook niet meer door het UWV hersteld worden”.

WIA Door het wetsvoorstel van het ministerie zullen er volgens de vakbond structureel minimaal vierduizend mensen extra in de WIA (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen) terechtkomen. Mensen die wellicht door ingrijpen van het UWV wel hadden kunnen re-

291

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL integreren. De extra instroom heeft ook gevolgen voor de kosten van de WIA. Die zullen met minstens zestig miljoen euro toenemen.

Meldpunt Bij het meldpunt kunnen werkenden die ervaringen hebben of hebben gehad met bedrijfsartsen en arbodiensten zich melden. De FNV wil met het meldpunt de ervaringen en de belangen van zieke werknemers onder de aandacht van het ministerie brengen.

Op 15 maart hebben vakbonden FNV, CNV en VCP ook een brief gestuurd aan de Vaste Commissie voor SZW met het verzoek de behandeling van het wetsvoorstel uit te stellen.

F N V, 24 M A A R T 2 0 2 2

FNV voorziet hete tijden dit jaar Een heet voorjaar, en een hete zomer met veel stakingen. Daartegen waarschuwt FNV-voorzitter Tuur Elzinga als werkgevers dit jaar hun portemonnaie niet trekken.

Volgens Elzinga hebben werkgevers namelijk ondanks de coronapandemie ‘prima winsten gemaakt’. Maar werknemers merken daar volgens hem nog veel te weinig van.

‘Of het nu twee dagen of twee maanden duurt, we gaan bij alle bedrijven langs. Onze mensen willen op zijn minst compensatie voor de inflatie,’ aldus een strijdbare Elzinga in De Telegraaf. Vast onderdeel van de cao-onderhandelingen dit jaar moet volgens de FNV de automatische prijscompensatie van de lonen zijn bij stijgende prijzen. Dat zou op basis van de huidige prijsstijgingen, de huidige inflatie en voorspellingen van De Nederlandsche Bank (DNB) loonstijgingen betekenen van ongeveer zeven procent de komende twee jaar, zegt Elzinga. DNB stelt dat ze voor dit jaar vier procent inflatie voorziet.

Prijsstijgingen zijn relatief Vooral de prijzen van voeding en energie zorgen ervoor dat de inflatie hard oploopt. Zo betaalde een gemiddeld huishouden in december 75 procent meer voor elektriciteit en gas dan in dezelfde maand van 2020. Voor vlees, groente en fruit betaalde de consument 2,6 procent in december meer. Elektriciteit werd in 2021 gemiddeld 22,2 procent duurder dan een jaar eerder. Gas was gemiddeld 16,7 procent duurder dan in 2020. Het gaat om prijsstijgingen tussen 70 en 200 procent in een jaar.

Maar de energie was in 2020 dan ook wel heel goedkoop. Ruim de helft van de consumenten merkt nog niet veel van de stijgende energieprijzen. Dat komt volgens analisten van ABN AMRO door de vaste contracten voor gas en elektra. Gemiddeld waren huishoudens 30 procent meer kwijt aan energie, veel minder dan de door het CBS gemelde 75 procent.

292

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Economen kijken graag naar de kerninflatie, zonder de kosten voor energie en voedsel die snel veranderen. Sinds de zomer van 2021 is de kerninflatie in Europa gestegen van 1 naar 2,6 procent in december. In Nederland steeg de kerninflatie tussen december en januari van 2,3 naar 2,7 procent. Maar de kerninflatie in de Eurozone daalde in dezelfde maand iets: van 2,6 naar 2,3 procent.

Loon-prijsspiraal Volgens sommige economen jaagt het extra verhogen van de lonen de prijzen verder omhoog. Zo ontstaat een loon-prijsspiraal. Ook de werkgevers wijzen hier gretig op. Zij vinden niet dat het primair aan hen is om de inflatie te compenseren met hoger loon.

Loonafspraken worden immers gebaseerd op de prestaties van het bedrijf en/of de sector, stelt de AWVN. Bovendien: werkgevers die de lonen teveel verhogen lopen het risico dat ze zich uit de markt prijzen.

CNV-voorzitter Piet Fortuin roept mede hierom ook het kabinet op om iets te doen aan behoud van de koopkracht. Het kabinet verwijst al snel naar de banken. Dat balletje stopt bij de Europese Centrale Bank ECB. Tot nu toe is de ECB erg terughoudend met maatregelen, om de economische groei niet te belemmeren.

FNV-voorzitter Tuur Elzinga vindt dat het ook vanwege de krappe arbeidsmarkt nu tijd is voor loonsverhogingen. ‘Werknemers kunnen eisen stellen. Die moet je gelukkig zien te houden, anders raak je ze kwijt’, zegt hij. Hij waarschuwt ondernemers verder dat ‘verkeerde zuinigheid hun bedrijfsvoering in gevaar brengt’.

A N P, F N V , A W V N , 1 4 F E B R U A R I 2 0 2 2 ( A A N G E V U L D )

CNV Vakbonden pleiten voor arbeidskorting voor arbeidsongeschikten Vakbonden willen dat de arbeidskorting ook voor arbeidsongeschikten gaat gelden.

Daarvoor pleit de vakbond CNV. Doordat die korting niet geldt voor Nederlanders die arbeidsongeschikt zijn, lopen zij volgens die vakbond veel geld mis.

De arbeidskorting is een belastingkorting voor werkenden. De hoogte van die korting is afhankelijk van de leeftijd en de hoogte van het inkomen. Om werken meer te laten lonen, wil het kabinet de arbeidskorting voor werkenden verder opvoeren, waarmee het verschil tussen werkenden en arbeidsongeschikten "nog schrijnender" wordt, aldus

293

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL CNV-voorzitter Fortuin. Volgens de vakbond worden 142.000 mensen door deze "straf op arbeidsongeschiktheid" gedupeerd.

Hardheden WIA Vicevoorzitter Jong van de FNV, sluit zich daarbij aan. Volgens haar kan het kabinet daar nu al actie op ondernemen, maar in plaats daarvan heeft minister Van Gennip van SZW een commissie in het leven geroepen om de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) tegen het licht te houden. "Daar heb ik niets op tegen, maar de hardheden uit de WIA moeten nu worden opgelost. Dat kost veel geld, maar je hoeft dan niet een commissie in het leven te roepen om het systeem te veranderen", aldus Jong.

Daling uitkering De commissie gaat verschillende 'hardheden' uit die wet onderzoeken. "De arbeidskorting is daar één van", stelt Jong. "Het is goed dat daar nu een vergrootglas op ligt, maar dit probleem is veel groter."

Zo is een ander probleem in de WIA dat mensen vanaf het derde jaar dat ze (deels) arbeidsongeschikt zijn, hun uitkering flink zien dalen. De manier waarop arbeidsongeschiktheid wordt 'vastgesteld' is bovendien ingewikkeld en volgens de vakbonden "onbegrijpelijk".

Die zou niet aansluiten bij de praktijk.

A N P, 5 D E C E M B E R 2 0 2 2

CNV eist bij nieuwe cao's minimaal vijf procent hoger salaris Bij nieuwe cao's die worden afgesloten moet het personeel er minimaal vijf procent salaris bij krijgen. Dit vanwege de inflatie, zoals de stijgende energiekosten. Deze minimale looneis stelt de vakbond CNV tegenwoordig bij de onderhandelingen, zegt voorzitter Piet Fortuin in De Telegraaf. Ook wil hij kijken of lopende cao's opengebroken kunnen worden.

"In bedrijven waar het slecht gaat en er minder ruimte is, eisen we vijf procent. Daar waar het goed gaat, zitten we op de tien procent", aldus Fortuin in de krant. Hij noemt het zelf "een historisch hoge loonvraag", maar geeft aan dat het ook bijzondere tijden zijn.

Loonontwikkeling De CNV-voorzitter zegt in De Telegraaf dat de huidige loonontwikkeling richting de vier procent kruipt, maar dat is volgens hem niet voldoende om de stijgende prijzen mee goed te maken.

ANP MEDIANET, 17 SEPTEMBER 2022

294

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL CNV: STAP-subsidie goed bedoeld, slecht uitgewerkt Het kan geen verrassing zijn dat opleidingsinstituten de kosten voor hun cursussen verhogen nu er vanuit het Rijk een subsidie is die mensen de mogelijkheid geeft om een opleiding te volgen. CNV-voorzitter Fortuin zag dit neveneffect van de scholingsregeling al een beetje aankomen, zo zegt hij in een reactie op berichtgeving door RTL Nieuws. "Goed bedoeld, slecht uitgewerkt", vat Fortuin samen.

Volgens onderzoek van RTL Nieuws profiteren cursusaanbieders flink van de STAPsubsidie, waarmee Nederlanders voor duizend euro aan opleidingsbudget kunnen krijgen.

Met trucs zouden sommige opleiders proberen zo veel mogelijk geld bij de overheid te claimen. Daardoor raakt de subsidiepot eerder leeg en kunnen minder mensen een cursus volgen.

Vergelijking lesgelden RTL Nieuws bekeek alle cursussen die meer dan honderd keer zijn aangevraagd en vergeleek de lesgelden met die van vorig jaar, toen het STAP-budget nog niet bestond. De conclusie is dat veel opleiders voor de maximale opbrengst gaan zodra de overheid betaalt. Zo vallen kortingen op cursussen weg als de overheid betaalt, worden alle extra's aangevinkt en gaan de prijzen omhoog.

Gegarandeerd geld Door de regeling is het geld volgens Fortuin een recht geworden. "Opleidingsinstanties weten dan dat het gegarandeerd geld is waar de leerling dus niet op hoeft te beknibbelen.

En dan gaan bij veel instellingen, húp, de prijzen van de opleidingen omhoog."

Positie arbeidsmarkt verbeteren De STAP-regeling is bedoeld voor mensen tussen de 18 jaar en de pensioengerechtigde leeftijd. Het idee is dat ze door het volgen van een cursus, training of opleiding hun positie op de arbeidsmarkt kunnen versterken. De subsidie gaat naar de opleider en niet naar de aanvrager.

Niet arbeidsmarktgericht Sinds de start van de STAP-subsidieregeling in maart zijn ook al meer dan zeshonderd opleidingen uit het register verwijderd omdat ze bijvoorbeeld niet arbeidsmarktgericht zijn. Ook lopen er nog diverse onderzoeken naar misbruik van de regeling. Er zijn de afgelopen maanden ook veel meer activiteiten bij gekomen waarvoor je de subsidie kunt krijgen. Het register bestond in maart nog uit zo’n twintigduizend cursussen of opleidingen.

Nu zijn dat er ongeveer honderdduizend.

ANP MEDIAWATCH RTL NIEUWS, 27 AUGUSTUS 2022

295

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL CNV pleit voor duizend euro opleidingsgeld Iedere Nederlander moet dit jaar duizend euro opleidingsgeld krijgen van het kabinet. Hiervoor pleit het CNV in een manifest dat aan de minister van SZW wordt uitgereikt. Deze eenmalige investering kan tientallen miljarden euro’s aan rendement opleveren.

‘Nederland kampt met een steeds groter tekort aan gekwalificeerd personeel. Met een startbudget van duizend euro krijgt iedereen de kans om zich snel te ontwikkelen en klaar te zijn voor de arbeidsmarkt van de toekomst,’ stelt CNV-voorzitter Piet Fortuin.

Werk verandert sneller Werk verandert steeds sneller. 85 procent van de werkenden geeft aan dat hun werk de afgelopen tien jaar is veranderd, zo blijkt uit CNV-onderzoek. Ontwikkelingen zoals digitalisering en automatisering spelen hierin een grote rol, naast de energietransitie. Een overheidsinjectie van duizend euro per werkende Nederlander is nodig om te zorgen dat iedereen kan inspelen op toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

Rendement: tientallen miljarden Een bijgeschoold Nederland kan volgens een analyse van het CNV tientallen miljarden euro aan rendement opleveren. Een opleiding levert een hogere effectiviteit op door de nieuw aangeleerde kwalificaties en daarmee ook gemiddeld een hoger salaris. Zeker als de opleiding zich richt op analytische vaardigheden, waar de toekomstige arbeidsmarkt om vraagt.

“Op lange termijn kunnen de opbrengsten nog hoger zijn dan we nu berekenen. Mensen krijgen de smaak van het opleiden te pakken. Werkgevers zien de extra opbrengsten en zijn op basis daarvan graag bereid om extra te investeren. Het sneeuwbaleffect. Kortom, alleen maar winst dus.”, aldus Fortuin.

STAP-budget Het CNV is kritisch over het huidige STAP-budget dat het kabinet beschikbaar stelt voor werkenden. Slechts 160.000 mensen kunnen hier gebruik van maken.

“In de praktijk komt dit terecht bij de mondige, vaak hoogopgeleide werknemers die de juiste wegen kennen. Commerciële opleidingsinstituten maken er ook gretig gebruik van.

Het CNV wil dat iedere werkende op een laagdrempelige manier toegang krijgt tot duizend euro opleidingsgeld. Juist de groep die dit het hardst kan gebruiken, vist nu achter het net”, zegt de CNV-voorzitter.

Het CNV pleit ervoor dat de duizend euro wordt gestort op een aparte leerrekening.

296

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “Een half miljoen werkenden beschikt nu al over een leerrekening. Wij willen dat iedereen in Nederland een leerrekening krijgt: een persoonlijk opleidingspotje waardoor mensen naar eigen keuze een opleiding kunnen volgen.”

Bij slechts zes procent van de werkenden betaalt de werkgever momenteel opleidingen buiten het eigen vakgebied, toont CNV-onderzoek aan.

C N V, 17 M E I 2 0 2 2

Vakbond roept werkgevers op werkplekken coronaproof te houden De vakbond CNV roept werkgevers op de werkplek veiliger te maken tegen coronabesmetting. Uit een peiling bij de eigen achterban is volgens de vakbond naar voren gekomen dat veel mensen vinden dat hun werkplek op dit punt nog te wensen overlaat. Ook merken werknemers dat er nog steeds veel besmettingen op het werk plaatsvinden.

CNV ondervroeg meer dan 1.400 leden in vitale beroepen hoe ze tegen zaken als werkdruk en veiligheid aankijken en hoe het staat met de coronabesmettingen in hun bedrijf. Bijna de helft (47 procent) gaf aan op de werkplek niet goed genoeg beschermd te worden tegen de kans op besmetting. "Dit is een hoog percentage", zegt CNV-voorzitter Piet Fortuin.

"Uit eerdere enquêtes gaf steeds 20 procent aan dat de werkplek niet veilig was tegen coronabesmetting."

Loslaten coronaregels Een op de drie ondervraagden stelde daarnaast dat de coronaregels volledig zijn losgelaten op de werkplek, en veel mensen gaven aan dat het ziekteverzuim momenteel hoger is dan ooit. Toch wilden weinig CNV-leden terug naar strengere coronaregels. Bijna vier op de vijf ondervraagden zei voorstander te zijn van versoepelingen. Fortuin wijst erop dat ook dit reden is om de werkplek zo veilig mogelijk te houden.

"Niemand wil dat de overheid de teugels weer aantrekt als de besmettingen te ontwrichtend werken."

Advies kabinet Sinds kort is het thuiswerkadvies van het kabinet om maximaal de helft van de werktijd op het werk door te brengen. "Dat betekent: blijf thuiswerken als het kan, en ga naar kantoor voor maximaal de helft van de werktijd", verduidelijkte zorgminister Ernst Kuipers later.

Daarnaast moet voorkomen worden dat de werkvloer overvol raakt en dienen bedrijven "het welzijn van werkenden" in de gaten te houden. Het kantoor moet ook goed geventileerd worden.

A N P, 2 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

297

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 'Onbegrijpelijk vonnis over roosters Schiphol-beveiligers' CNV Vakmensen gaat namens 40 werknemers bij het beveiligingsbedrijf CTSN op Schiphol in hoger beroep tegen een vonnis van de Amsterdamse rechtbank. Die uitspraak zet de roosters van alle beveiligers bij contractwisselingen op losse schroeven, meent Vakmensen. Daarmee is volgens het CNV 'ongeremde concurrentie op arbeidsvoorwaarden mogelijk op Schiphol.'

De rechtbank deed uitspraak op 6 december 2021 in een zaak over de roosters van de beveiligers. De rechter bepaalde dat CTSN de roosters van beveiligers niet over hoeft te nemen, zoals afgesproken als Schiphol het werk aanbesteedt bij een andere werkgever.

De beveiligers betalen volgens Vakmensen het gelag van een 'volkomen uit hand gelopen aanbestedingstraject op Schiphol. Ze moeten zich nu in allerlei bochten wringen om werk en privé rond te krijgen.'

Aanbestedingscircus Het controleren van bagage en passagiers en surveillance gebeurt op Schiphol door enkele duizenden beveiligers. Om de paar jaar wordt hun werk opnieuw aanbesteed aan beveiligingsbedrijven, waarvan er nu vijf op Schiphol opereren. Voor Schiphol is dat een manier om de goedkoopste luchthaven van Europa te blijven, stellen CNV en FNV. 'Bedrijven kunnen lang niet altijd tegen de macht van de Schiphol Group op.'

Werkgevers en vakbonden hebben in de cao Particuliere Beveiliging afgesproken om na een contractwisselling 'netjes' met de roosters en arbeidstijden van werknemers om te gaan. ‘Werknemers moeten zo weinig mogelijk last hebben van het aanbestedingscircus, en ze moeten erop kunnen vertrouwen dat de arbeidsvoorwaarden worden gerespecteerd na een contractwisseling’, vinden de vakbonden. Deze afspraak over zekerheid van werktijden en vrije tijd geldt ook bij aanbestedingen voor beveiliging in onder meer havens, asielzoekerscentra, gemeenten en ministeries.

‘Onbegrijpelijk vonnis’ Door het vonnis van de rechtbank in Amsterdam staat deze afspraak op losse schroeven.

De rechter meent dat opdrachtgevers en beveiligingsbedrijven deze afspraak naast zich neer mogen leggen. Volgens de rechter is 'een rooster geen arbeidsvoorwaarde'. Belangen van bedrijven en opdrachtgevers wegen zwaarder dan de belangen van beveiligers. 'Een onbegrijpelijk vonnis', aldus CNV Vakmensen, 'dat schreeuwt om hoger beroep.'

CTSN kwam de afspraak niet na om arbeidsvoorwaarden over te nemen bij enkele honderden beveiligers die december 2020 zijn overgenomen van G4S en iSec. Ook na lang aandringen en onderhandelen weigert CTSN. ‘Deze nieuwe werkgever concurreert hiermee zonneklaar op arbeidsvoorwaarden. Dat beveiligers niet langer zeker zijn van hun arbeids-

298

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL voorwaarden na een contractwisseling is ook slecht voor het imago van de sector’, vindt de bond. Veel beveiligingsbedrijven zijn hard op zoek naar goede beveiligers. De CTSNuitspraak maakt het vak veel minder aantrekkelijk, omdat beveiligers na een contractwisseling hun hele sociale leven opnieuw moeten ordenen.

Nonchalante houding werkgever CNV-bestuurder Erik Maas: 'De beveiligingscao wordt nu al vaak niet correct nageleefd op het gebied van roosterafspraken. Die staan sterk onder druk door de sterk wisselende vraag van Schiphol naar beveiligingsinzet. Beveiligers die nooit eerder nachtdiensten draaiden, moeten dat nu wel. Afspraken in de cao over arbeidstijdsverkorting interpreteren bedrijven zoals hen dat het voordeligst uitkomt. Met kwaliteit van leven van werknemers wordt zeer nonchalant omgesprongen.'

'Bedrijven knippen bijvoorbeeld afspraken over arbeidsduurverkorting op in periodes van slechts een kwartiertje of soms vijf minuten per dienst minder werken. Dat is nooit de bedoeling geweest. Er komt geen rust in de roosters waardoor beveiligers amper nog regie hebben over hun verlofuren. Voorbeeld: een van de beveiligers heeft een mantelzorgtaak voor haar man die in een verzorgingshuis zit. Bij haar vorige werkgever G4S waren er afspraken over dagen waarop ze niet werd ingeroosterd. CTSN heeft daar geen boodschap aan.'

Opvallend was overigens dat CTSN zich in de zaak voor de Amsterdamse rechtbank liet bijstaan door de advocaat die ook vakbond De Unie bijstaat. De Unie CTSN, werkgeversorganisatie VBE en De Unie proberen al langer de sectorale arbeidsvoorwaarden voor beveiligers open te breken met een eigen cao.

C N V, 2 7 D E C E M B E R 2 0 2 1

VCP en De Unie Solidariteit betaald door middengroep Het kabinet legt de miljardenrekening voor de energiecrisis wel heel makkelijk bij de middeninkomens, zegt voorzitter Reinier Castelein van vakbond De Unie, die veel middelbaar en hoger opgeleid personeel in de achterban heeft. "De oude tijden van nivellering herleven", zegt Castelein in De Telegraaf.

"De overheid geeft veel compensatie voor de gestegen energiekosten, maar die reparatie vindt vooral plaats bij de lagere inkomens. Onze mensen worden lang niet zo gecompenseerd en gaan dus in koopkracht sterk achteruit. Het is weer een nivelleringsfeestje, zoals de PvdA dat vroeger noemde."

299

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Cao-onderhandelingen De vakbondsman voorziet dat hoger personeel bij cao-onderhandelingen daarom hogere salariseisen kan gaan stellen dan werknemers wier koopkracht al door de overheid is gerepareerd.

"Als de overheidsmaatregelen onvoldoende positieve invloed hebben op de koopkracht van onze achterban, dan zullen we het bij de werkgevers moeten halen."

Uit onderzoek in opdracht van De Unie blijkt dat 69 procent van de Nederlanders de politiek een onvoldoende geeft. Castelein begrijpt dat wel. "De energieminister Rob Jetten is niet eens aanwezig in de Tweede Kamer als het ertoe doet."

M E D I A W A T C H T E L E G R A A F, 1 5 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Vakbond VCP: thuiswerker brengt massaal stoel terug om belasting Thuiswerkers laten massaal kantoorspullen zoals bureaustoelen en toetsenborden terughalen omdat ze er belasting over dreigen te moeten betalen. Dat meldt Vakcentrale voor Professionals (VCP). De vakbond vindt dat dit soort voorzieningen, die veelal tijdens de coronapandemie ter beschikking zijn gesteld, belastingvrij moeten zijn.

De Belastingdienst zou de spullen "als gift kunnen gaan zien en dus als loon", stelt de vakbond. Daardoor zou er belasting over moeten worden betaald die de werkgevers volgens de VCP dreigen af te wentelen op hun medewerkers. "Wij krijgen die signalen onder meer uit de hoek van ministeries, maar ook van universiteiten en bedrijven", zegt een woordvoerster in een toelichting. "Werknemers verwachten niet dat ze die stoelen moeten inleveren en al helemaal niet dat ze belasting moeten betalen over spullen die ze destijds kregen. Zo is hybride werken dood voor het begint."

Thuiswerkadvies Het kabinet is eerder afgestapt van het advies om gedeeltelijk thuis te werken vanwege de coronapandemie. Voor werkenden gold het advies om de helft van de tijd thuis te werken en de andere helft op kantoor, maar omdat thuiswerken ook positieve kanten heeft, roept het kabinet werkgevers op om hybride werken (deels thuis) blijvend te stimuleren onder werknemers en daarover afspraken te maken.

ANP MEDIANET, 17 MAAR T 2022

300

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Onderhandelingen cao Pilotenvakbond sleept KLM voor rechter om vaccinaties Pilotenvakbond VNV sleept de luchtvaartmaatschappij KLM voor de rechter om het besluit om alleen nog maar piloten aan te nemen die gevaccineerd zijn tegen corona.

De vakbond vindt dat dit indruist tegen eerdere afspraken en wil dat de KLM terugkomt op die afspraak. Dat heeft vakpublicatie Luchtvaartnieuws.nl onlangs gemeld.

Tijdens de coronacrisis had KLM planningsproblemen omdat sommige landen alleen gevaccineerd personeel binnenlieten. In de cao's sprak KLM echter af dat er geen vaccinatieplicht zou komen, maar onlangs maakte het bedrijf bekend dat het alleen nog maar volledig gevaccineerde nieuwe piloten, stewards en stewardessen aan wilde nemen. De VNV vindt dat dit neerkomt op een vaccinatieplicht en meent dat dit strijdig is met de cao.

ANP MEDIAWATCH, 2 MEI 2022

Metaal en Techniek biedt petitie aan Een delegatie van werknemers uit de sector Metaal en Techniek heeft een petitie aangeboden bij Ron Follon, onderhandelaar van de Federatie Werkgeversorganisaties Techniek. Follon nodigde aansluitend de vakbonden uit om terug te keren aan de onderhandelingstafel. Maar daar heeft de FNV, die namens de werknemers de petitie op touw had gezet, geen gehoor aan gegeven.

FNV Metaal, CNV Vakmensen en De Unie blijven bij hun standpunt dat de werkgevers in de metaalsector eerst met hun loonbod moeten verbeteren. De vakbonden eisen vijf procent erbij, de werkgevers komen hoogstens met 2,8 procent bezien vanaf 2019. Volgens de FWT is er nog altijd sprake van een verschil van inzicht. Maar dergelijke geschillen moeten volgens de FWT aan de onderhandelingstafel worden besproken.

‘Meer loon bieden, anders lopen mensen weg’ Verschillende media melden dat de spanningen bij de achterban van de FWT oplopen. Zo schreef De Telegraaf dat sommige bedrijven uit de sector voor een verdergaande loonsverhoging zouden zijn. Ze willen daarmee voorkomen dat werknemers overstappen naar sectoren met betere voorwaarden. Sommige bedrijven zouden mede hierom zelf al loonsverhogingen hebben doorgevoerd.

Hoofdonderhandelaar en directeur van de FWT Follon wil niet ingaan op vragen over vermeend rumoer bij de achterban. Hij wijst erop dat stakingen sowieso schade voor bedrijven met zich meebrengen. Sinds oktober, toen de onderhandelingen vastliepen, is al tientallen keren gestaakt bij verschillende metaalbedrijven. De FWT heeft meermaals aange-

301

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL geven de acties te betreuren. De eisen van de vakbonden zijn volgens de werkgevers te hoog.

Loon en ouderenregelingen De bonden eisen vijf procent, twee vakantiedagen per jaar erbij, en eerlijke beloning voor jongeren, vrouwen en uitzendkrachten. Ook moet er een zware beroepenregeling komen voor ouderen vanaf 3 jaar voor hun pensioenleeftijd. De consignatiediensten voor ouderen moeten verdwijnen. Directeur en hoofdonderhandelaar Ron Follon van de FWT is bereid om daarover te praten. Maar hij wil dat ouderen vanaf 55 consignatiediensten blijven draaien voor overwerk. De werkgevers willen komen tot één integrale ouderenregeling, waarin de door de vakbonden gewenste (en door de overheid tijdelijk fiscaal aantrekkelijk gemaakte) Regeling Vervroegd Uittreden (RVU) is opgenomen.

A N P, F N V , 2 7 J A N U A R I 2 0 2 2

302

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Economie Inflatie, economische groei en koopkracht Werkgevers: inflatie niet verder opstuwen met loonsverhogingen Werkgeversorganisaties waarschuwen dat de inflatie de komende tijd niet verder opgestuwd moet worden door werknemers structurele loonsverhogingen te geven.

Nederland komt waarschijnlijk volgend jaar in een economische recessie terecht, terwijl niet alle bedrijven en sectoren in staat zijn om de financiële klappen op te vangen. Dat stellen AWVN, MKB-Nederland en VNO-NCW in een advies aan cao-onderhandelaars.

"Om de dreigende recessie op te vangen, moeten werkgevers en werknemers het arbeidsvoorwaardenoverleg gebruiken om samen het verdienvermogen van Nederland op peil te houden", aldus de koepelorganisaties.

Ze zeggen "grote zorgen" te hebben over de economie. "De situatie van het Nederlandse bedrijfsleven is extreem wispelturig, onder andere door de oorlog in Oekraïne en de daaruit volgende energiecrisis." Daarbij hebben bedrijven het zwaar door de fors gestegen inkoop- en energieprijzen, terugbetaling van de coronaschulden en de versnelde verhoging van het minimumloon.

Koopkracht De werkgeversorganisaties stellen tegelijkertijd dat het cruciaal is dat mensen over voldoende koopkracht beschikken. "Werkgevers zijn zich daarbij bewust van de financiële druk die veel mensen momenteel ervaren en ook in 2023 zullen cao-partijen aandacht schenken aan de financiële situatie van werknemers in het arbeidsvoorwaardenoverleg."

Ondersteuning werknemers Volgens de belangenclubs ondersteunen werkgevers hun werknemers op verschillende manieren, zoals met eenmalige uitkeringen, vergoedingen voor energiekosten, budgetcoaches en door bijvoorbeeld zaken als de dertiende maand of vakantiegeld naar voren te halen. "In bedrijven en sectoren waar het goed gaat, zal de ruimte voor hogere lonen en meedelen in de winsten moeten worden benut."

“Krokodillentranen” Vakbond CNV is niet onder de indruk van de "krokodillentranen van de werkgevers".

Volgens voorzitter Piet Fortuin "klotst het geld tegen de plinten". Hij ziet extra loon bovendien niet als iets extra's, maar als noodzakelijk. "Een eenmalige bonus is mooi,

303

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL maar de helft van de werkenden maakt zich vooral zorgen om hun financiële toekomst.

Daar hoort een structureel hoger loon bij."

A N P, 1 4 D E C E M B E R 2 0 2 2

Onderzoek: werkgevers komen personeel tegemoet in gestegen kosten Om het koopkrachtverlies van werknemers tegen te gaan, komt één op de drie werkgevers met extra financiële steun over de brug, bovenop het salaris. Dat meldt werkgeversvereniging AWVN op basis van onderzoek onder 170 bedrijven. Ook geven veel werkgevers aan van plan te zijn dit (nogmaals) te gaan doen, niet alleen met een eenmalige uitkering.

Werkgevers schatten in dat een kwart van de werknemers kampt met financiële problemen, als gevolg van hogere kosten voor levensonderhoud. Van de werkgevers die hun personeel extra ondersteunen geeft veertig procent een eenmalige uitkering, in de helft van de gevallen van vijfhonderd euro of meer.

Budgetcoaches Naast een financiële tegemoetkoming bieden bedrijven ook budgetcoaches aan, naast een hogere reiskostenvergoeding of een loonsverhoging. Ook kan personeel ervoor kiezen om meer uren te werken of vakantiedagen eerder te laten uitbetalen. Daarnaast zijn er werkgevers die werknemers op andere manieren willen helpen, met bijvoorbeeld een bijdrage voor het verduurzamen van hun huis of een leasefiets om de hoge brandstofprijzen.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

CPB: koopkracht daalt vier procent ondanks impact energieprijsplafond Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dat de koopkracht van een doorsnee Nederlands huishouden dit en volgend jaar met in totaal zo'n vier procent daalt, ondanks het prijsplafond voor energie dat in januari gaat gelden. Daarbij gaat het adviesorgaan van de overheid uit van de actuele energieprijzen. Wel denkt het CPB dat de maatregel het koopkrachtverlies enigszins dempt.

Het CPB bracht vier scenario's in kaart voor de impact op de koopkracht, waarbij naast de actuele energieprijzen gekeken werd naar lagere energieprijzen en hogere energieprijzen.

Ook werd gekeken naar de invloed van hogere energieprijzen als Nederlandse huishoudens dit jaar een strenge winter door moeten maken.

A N P, 6 D E C E M B E R 2 0 2 2

304

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minimaal 85 euro netto meer in de portemonnee in 2023 In 2023 gaat iedere medewerker er minimaal 85 euro netto per maand op vooruit. Dit komt omdat het kabinet miljarden euro’s gaat steken in lastenverlichting voor burgers om de pijn van de hoge prijzen enigszins te verzachten. Het minimum van 85 euro netto is berekend op basis van de nieuwe belastingcijfers voor 2023. Hierin is geen eventuele loonsverhoging meegenomen en het is zonder aanpassing van pensioenpremies.

Natuurlijk zijn er ook medewerkers die nog meer dan die 85 euro netto per maand omhoog gaan. Zo gaat bijvoorbeeld een seizoenarbeider of verkoop assistent met het minimumloon er welgeteld zo’n 250 euro netto per maand op vooruit. Het bruto minimumloon gaat in 2023 met 10,15 procent omhoog. De netto bedragen met dit percentage voor een medewerker met het minimumloon zelfs vijftien procent.

Ook hogere inkomens omhoog Voor andere medewerkers gaat dit niet exact om hetzelfde percentage als voor minimumloners, maar zij kunnen alsnog rekenen op een verhoging. Zo kunnen medewerkers met een salaris uiteenlopend in de range van bijvoorbeeld 3.000 tot 8.000 euro per maand rekenen op een netto verhoging van een kleine honderd euro per maand. Ook dit is weer berekend zonder een eventuele loonsverhoging. Geeft een werkgever de medewerker ook een loonsverhoging? Dan valt de verhoging nog hoger uit.

APS, 30 NOVEMBER 2022

AWVN: sterkste cao-loonstijging in veertig jaar De lonen van werknemers in cao's zijn in veertig jaar niet zo hard gestegen. Volgens werkgeversvereniging AWVN was de gemiddelde loonafspraak vorige maand 4,7 procent. Daarmee gaan de lonen echter nog niet zo hard omhoog als de kosten voor de dagelijkse levensbehoeften.

Sinds de jaarwisseling zijn 283 cao's afgesloten, voor in totaal 2,7 miljoen werknemers.

Met de oktobercijfers erbij is de gemiddelde loonstijging in cao's 3,5 procent. In oktober kwamen zeventien nieuwe cao's tot stand. Dat is minder dan het gemiddelde van de afgelopen jaren voor oktober.

Krapte arbeidsmarkt De relatief sterke stijging heeft alles te maken met de krapte op de arbeidsmarkt.

Werkgevers kunnen zich daardoor niet veroorloven om personeel maar weinig extra loon te bieden. Daarnaast maken veel werknemers zich zorgen over de hoge inflatie, waarvoor

305

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ze ook gecompenseerd willen worden. Ook groeide de Nederlandse economie de afgelopen kwartalen sterk.

FNV wil hogere lonen Als het aan de vakbond FNV ligt moeten de lonen in Nederland nog veel harder omhoog.

De vakbond wil dat de cao-lonen volgend jaar met 14,3 procent verhoogd worden om de koopkracht van mensen op peil te houden. Dat is gelijk aan de inflatie over de maand oktober. "Dit is voor het komend jaar het uitgangspunt voor wat we op tafel leggen", stelde de FNV. Ruimte voor loonstijgingen De Nederlandsche Bank (DNB) zag onlangs ook nog ruimte voor extra loonstijgingen in het bedrijfsleven. Maar automatische prijscompensatie, waarbij de lonen automatisch meestijgen met de inflatie, zou geen goed idee zijn. Het gevaar dat hogere lonen de inflatie extra kunnen aanjagen, ligt namelijk op de loer. De kans dat dit laatste gebeurt lijkt vooralsnog wel beperkt. De toezichthouder gaf aan dat de winstmarges van bedrijven in doorsnee nog goed zijn. Daarmee hoeven loonstijgingen ook niet direct te leiden tot hogere prijzen.

A N P M E D I A N E T, 11 N O V E M B E R 2 0 2 2

Knot: we moeten waakzaam zijn voor loon-prijsspiraal President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank (DNB) waarschuwt voor het gevaar dat hogere lonen de inflatie extra aanjagen. "We moeten waakzaam zijn voor een loon-prijsspiraal", zei hij in een toespraak op een bankiersbijeenkomst in Washington.

De bankdirecteur zei dat in veel eurolanden de loononderhandelingen tussen werkgevers en vakbonden plaatsvinden in het najaar. "Er zijn tekenen van aanzienlijk hogere looneisen, waarvan sommige al zijn ingewilligd", merkte hij op. Hoewel incidentele compensatie voor de flink gestegen inflatie "verstandig is om de koopkracht te ondersteunen", is het niet goed "als hoge loonstijgingen een herhalingsrecept worden", betoogde Knot.

Risico loon-prijsspiraal Economen wijzen al langer op het risico van zo’n loon-prijsspiraal, waarbij mensen meer te besteden krijgen, meer gaan uitgeven en daarmee bedrijven aanzetten om hun prijzen verder op te voeren. Het blijft vooralsnog wel bij waarschuwingen, want het fenomeen lijkt zich nog niet voor te doen.

In augustus kwam DNB zelf al met een rapport naar buiten over de mogelijkheid van een loon-prijsspiraal. Er waren toen nog geen aanwijzingen dat de prijzen extra opgedreven

306

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werden door loonsverhogingen. Onlangs wees de centrale bank er nogmaals op dat er in Nederland nog steeds ruimte is voor loonstijgingen.

Renteverhogingen Dat Knot toch op het gevaar van een loon-prijsspiraal blijft hameren, heeft te maken met het hoge niveau waarop de inflatie in de eurozone inmiddels is aangeland, vooral als gevolg van de hoge gasprijzen sinds de Russische inval in Oekraïne. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft al twee fikse renteverhogingen doorgevoerd om de prijsstijgingen te beteugelen en Knot weet nu al dat er zeker nog twee stevige rentestappen nodig zijn om de inflatie onder controle te krijgen. Als de centrale bank dan ook nog te kampen zou krijgen met een loon-prijsspiraal, zou er nog harder ingegrepen moeten worden.

Overheidssteun kwetsbare mensen "Evenzo is gerichte overheidssteun om degenen die het meest kwetsbaar zijn voor hoge inflatie te beschermen meer dan welkom. Bredere stimuleringsmaatregelen van overheden zullen echter de vraag opdrijven en zo de koers van het monetaire beleid tegenwerken", aldus Knot. Ook in dat geval zouden centrale bankiers zich volgens hem gedwongen kunnen zien om harder in te grijpen.

A N P, 1 5 O K T O B E R 2 0 2 2

Consumentenvertrouwen naar nieuw dieptepunt gezakt Consumenten waren nooit eerder zo somber als in september 2022, zo meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het consumentenvertrouwen is deze maand met vijf punten gedaald tot een stand van min 59. Onder andere over de eigen financiële situatie bestaan veel zorgen.

De nieuwe meting duikt diep onder het gemiddelde van de afgelopen twintig jaar. Dat staat op min 9.

Bijna de helft van de respondenten in het onderzoek van het CBS verwacht de komende twaalf maanden geen geld opzij te kunnen leggen. Daarnaast was de bereidheid om aankopen te doen nog nooit zo laag als deze maand.

Pessimisme troef Consumenten waren ook pessimistisch over de economie, waarbij ze zowel over de afgelopen twaalf maanden als de komende twaalf maanden negatief oordelen. Sinds het begin van de metingen in 1986 waren Nederlanders niet zo somber over de economie.

Nederland heeft net als veel andere landen te maken met erg hoge inflatie. Vooral de energieprijzen zijn gestegen, waardoor er veel zorgen zijn over de betaalbaarheid van de elektriciteits- en gasrekening. Dit was dan ook een groot thema op Prinsjesdag. Het kabi-

307

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL net kondigde maatregelen ter waarde van miljarden euro's aan om de koopkracht te stutten, waaronder een prijsplafond voor elektriciteit en gas.

CBS, 21 SEPTEMBER 2022

Inflatie volgens rekenmethode CBS naar twaalf procent, hoogste ooit De inflatie in Nederland is in augustus opgelopen tot twaalf procent van 10,3 procent in juli. Dat meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van de eigen rekenmethode. Vooral de hogere energierekening zorgde voor een oplopende inflatie. In de eigen rekenmethode van het CBS worden onder andere de kosten voor wonen bijgehouden, zoals de huurprijzen. De Europese methode laat die buiten beschouwing.

Energie was in augustus 151 procent duurder dan in dezelfde maand een jaar eerder. In juli was dit 108 procent. Verder werd ook kleding en voeding duurder. In het bijzonder licht het statistisch bureau pastaproducten eruit waar flink meer voor betaald moet worden. Motorbrandstoffen stegen op jaarbasis minder hard dan een maand eerder. Dat drukte de inflatie nog enigszins.

Verhoging rente De almaar oplopende inflatie vergroot de druk op de Europese Centrale Bank (ECB) om de rente nog sterker te verhogen. In juli werd de rente met een half procentpunt verhoogd.

Verschillende beleidsmakers van de centrale bank, onder wie president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank en Joachim Nagel van de Bundesbank, hebben gepleit voor een sterkere renteverhoging tegen de hoge inflatie.

Recessie Steeds meer economen vrezen dat de economie van de eurozone in een recessie kan belanden door renteverhogingen en de hoge inflatie omdat de koopkracht van huishoudens zwaar onder druk wordt gezet en mensen meer de hand op de knip gaan houden. Ook moeten sommige bedrijven vanwege de hoge energiekosten de productie stilleggen.

A N P, 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Onderzoek: nu al zorgen over salaris en levensonderhoud in 2023 Bij veel Nederlanders zijn er nu al zorgen of het salaris volgend jaar voldoende toereikend zal zijn om in de stijgende kosten voor levensonderhoud te voorzien. Volgens onderzoek dat HR-dienstverlener Visma Raet heeft laten uitvoeren, maken bijna twee op de vijf Nederlanders (38 procent) zich daar zorgen over.

308

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In het onderzoek werden ruim 1.200 Nederlanders in loondienst ondervraagd. Volgens Visma Raet verwacht daarbij nog eens 34 procent dat zelfs hun jaarlijkse salarisstijging onvoldoende zal zijn om de huidige levensstandaard volgend jaar voort te kunnen zetten.

Extra druk salarisonderhandelingen Visma Raet stelt dat die zorgen ertoe leiden dat er extra druk op de salarisonderhandelingen komt te liggen. Van de werkende Nederlanders voelen twee op de vijf extra druk om in 2023 met hun werkgever te onderhandelen over een loonsverhoging om zo de hoge inflatie op te kunnen vangen. En als die onderhandelingen op niets uitlopen en de werknemer geen loonsverhoging krijgt, dan voelt twintig procent zich genoodzaakt om een nieuwe baan te zoeken, aldus de onderzoekers.

Inleveren secundaire arbeidsvoorwaarden Verder blijkt uit het onderzoek dat 35 procent van de werkenden bereid is om secundaire arbeidsvoorwaarden in te leveren voor een hoger salaris.

"Dat is opvallend omdat de tendens is dat secundaire arbeidsvoorwaarden steeds belangrijker worden. Maar met een recessie in zicht, blijkt het salaris toch weer de belangrijkste arbeidsvoorwaarde te worden", schrijft Visma Raet in het onderzoek.

A N P, 3 0 A U G U S T U S 2 0 2 2

Ondernemers: kunnen niet in ons eentje koopkracht herstellen Werkgevers kunnen niet alleen de "unieke problematiek" rondom de hoge energieprijzen compenseren. Dat zeggen de ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKBNederland in een reactie op de oproep van het kabinet om de lonen te verhogen om daarmee de koopkracht van mensen te vergroten. Volgens minister Karien van Gennip van SZW is er bij werkgevers namelijk ruimte om de salarissen te verhogen.

De ondernemersorganisaties wijzen erop dat de lonen op dit moment al fors stijgen, waarmee werkgevers hun verantwoordelijkheid nemen. "De hoogste stijgingen deze eeuw", aldus VNO-NCW en MKB-Nederland. Maar een meerderheid van de ondernemers, zo'n zestig procent, kan volgens de organisaties de hogere kosten (zoals inkomstenbelasting) waar ze mee te maken hebben nauwelijks doorberekenen.

Onzekere situatie Om tot een "verstandig economisch beleid" te komen zijn de ondernemersorganisaties in gesprek met het kabinet en vakbonden. Daarbij zijn de werkgevers bereid om te doen wat ze kunnen in "deze unieke en onzekere situatie", zo klinkt het.

A N P, 1 6 A U G U S T U S 2 0 2 2

309

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nibud: leven dreigt te duur te worden, overheid machteloos De overheid is volgens Nibud-directeur Vliegenthart onvoldoende in staat om de inflatie te dempen. Hij schat in dat er momenteel ruim een miljoen mensen in de problemen zitten door kosten die alsmaar hoger worden. Dat meldt de Nibud-directeur in radioprogramma The Daily Move van BNR. Volgens Vliegenthart zal bijna één op de drie Nederlanders het gedrag moeten aanpassen om de stijgende prijzen aan te kunnen. "Anders dreigt het leven voor miljoenen mensen onbetaalbaar te worden." En niet alleen voor huishoudens met lagere inkomens. "Ook voor de lagere middeninkomens, met een woning die niet heel goed geïsoleerd is en van wie het energiecontract afloopt, wordt het leven aanmerkelijk duurder."

Gebrek aan instrumentarium De Nibud-directeur ziet een mogelijk gebrek aan instrumentarium waardoor de overheid moeilijk kan ingrijpen. "Je ziet dat de overheid aanvankelijk koos voor generieke maatregelen rond de accijnzen en btw op energie en een gericht pakket voor mensen met een laag inkomen. Dat is alleen niet voldoende zodat mensen die financiële puzzel kunnen leggen."

ANP MEDIAWATCH BNR, 9 AUGUSTUS 2022

CBS: inflatie hoger dan tien procent De inflatie in Nederland is in juli 2022 voor het eerst sinds 1975 boven de tien procent uitgekomen. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) die daarbij uitgaat van zijn eigen rekenmethode voor het vaststellen van de toename van het algehele prijspeil.

Volgens het statistiekbureau waren consumentengoederen en -diensten in juli 10,3 procent duurder dan in dezelfde maand een jaar eerder. In juni bedroeg de inflatie nog 8,6 procent. De toename kwam vooral doordat de energieprijzen de laatste tijd de pan uit rijzen en de woninghuren harder zijn toegenomen.

Huurprijzen Eerder meldde het CBS al dat de inflatie op basis van de Europese meetmethode weer duidelijk is opgelopen na enkele maanden van daling. Dat inflatiecijfer liep zelfs op tot 11,6 procent, maar in die berekening waren onder andere de kosten voor wonen, zoals de huurprijzen, buiten beschouwing gelaten. Dit terwijl de huurprijzen het prijspeil juist verder opvoeren. Het komt omdat de huren van gereguleerde huurcontracten per 1 juli 2021 niet mochten worden verhoogd. Verder is de maximum huurverhoging voor een

310

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vrijesectorwoning dit jaar hoger dan vorig jaar. Dit alles leidde ertoe dat de woninghuren vorige maand met drie procent stegen ten opzichte van een jaar terug, waar de plus vorig jaar maar 0,8 procent was.

Energieprijzen De energieprijzen lopen al langer hard op in Nederland vooral sinds de oorlog in Oekraïne.

Dat heeft te maken met de toegenomen onzekerheid over de levering van gas uit Rusland.

In juli was energie op jaarbasis wel 108 procent duurder. Daarmee was de plus hier veel sterker dan de 84 procent van juni en dit ondanks dat de btw op energie met ingang van vorige maand tijdelijk is verlaagd van 21 procent naar 9 procent.

Voedingsmiddelen Ook in de supermarkt zagen consumenten de prijzen verder oplopen. Voedingsmiddelen waren meer dan twaalf procent duurder dan een jaar terug. Vooral producten waarin graan zit verwerkt, zuivelproducten en bijvoorbeeld ijsjes gingen relatief sterk in prijs omhoog.

Daarnaast werden pakketvakanties duidelijk duurder en waren mensen meer kwijt aan de kosten van bankdiensten. Aan de pomp was men in juli volgens het CBS wel iets voordeliger uit dan in juni. Een liter Euro 95 kostte in juli gemiddeld 2,21 euro. Een maand eerder was dat nog 2,35 euro.

CBS, 4 AUGUSTUS 2022

Economisch vertrouwen in EU licht gedaald in juni Het economisch vertrouwen van consumenten en bedrijven in de Europese Unie is in juni 2022 licht gedaald. Dat meldde de Europese Commissie op basis van haar index die het vertrouwen meet. Ook in de eurozone nam het vertrouwen in de economie wat af.

Volgens de commissie was de daling in de EU vooral het gevolg van een afgenomen vertrouwen in de bouw, bij consumenten en in mindere mate bij de detailhandel. Dat had bij consumenten vooral te maken met zorgen over de eigen financiën door de aanhoudend hoge inflatie en in de bouw met onder meer een afname van de orders. Bij de dienstensector was een marginale afname te zien en in de industrie bleef het sentiment vrijwel gelijk.

Daling vooral in Nederland Van de zes grootste economieën van de EU was de sterkste daling van het economische vertrouwen te zien in Nederland. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldde al dat het Nederlandse consumentenvertrouwen in juli zelfs naar een nieuw dieptepunt is gedaald.

311

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ook in Duitsland, Spanje, Polen, Frankrijk en Italië verslechterde het economisch sentiment, aldus de meting van de Europese Commissie.

A N P, 2 0 J U L I 2 0 2 2

CPB ziet inflatie komende jaren dalen, wel ruimte voor meer loon Hoewel de inflatie momenteel heel hoog is, is er een grote kans dat die op middellange termijn stabiel rond de twee procent komt te liggen. Momenteel is er ook ruimte voor loonsverhoging zonder direct het risico te lopen op een zogeheten loon-prijsspiraal, stelt het Centraal Planbureau (CPB) dat naar enkele scenario's voor de ontwikkeling van de inflatie keek.

De inflatie is door onder meer de sterke stijging van de vraag naar goederen en diensten na de coronapandemie gestegen. Dat leidde namelijk tot leveringsproblemen, zoals bij computerchips. Maar ook andere zaken zijn lastiger te krijgen, onder meer door lockdowns in landen als China, maar ook door de oorlog in Oekraïne. Deze oorlog leidde, mede door de sancties tegen Rusland, ook tot hoge prijzen voor gas en olie, en daarmee ook die van stroom.

Inflatie omlaag in 2023 Als de prijzen dit jaar niet meer stijgen, komt de gemiddelde inflatie volgens de Europees geharmoniseerde meetmethode al op 8,7 procent uit in Nederland, stelt het CPB. Maar volgend jaar is de inflatie al veel lager omdat de grootste prijsstijgingen van energie dan naar verwachting al in de prijs zitten verwerkt. Verder ziet het planbureau mogelijkheden dat de problemen in leveringsketens minder erg worden.

Lonen kunnen omhoog Ondanks de hoge inflatie kunnen de lonen volgens het CPB in veel gevallen omhoog zonder risico op een loon-prijsspiraal waarbij bedrijven de hoge lonen door gaan rekenen in hun prijzen en zo nieuwe inflatie aanwakkeren. Omdat veel bedrijven hun prijzen ook konden verhogen is de ruilvoet, de verhouding tussen de exportprijs en de importprijs, vorig jaar slechts met een half procent verslechterd. Daarbij komt dat bedrijfswinsten al jaren stijgen, maar vooral huishoudens voor de extra energie betalen. Een eenmalige loongolf kan volgens het planbureau die scheefgroei rechttrekken.

Automatische prijscompensatie Om een loonspiraal te voorkomen moet terughoudendheid getoond worden aan de caoonderhandelingstafel. Een automatische prijscompensatie, waarbij het loon telkens met minimaal de inflatie toeneemt, zou zo'n spiraal wel kunnen aanwakkeren.

312

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het CPB ziet een goede kans dat de inflatie stabiel rond de twee procent komt te liggen als de Europese Centrale Bank (ECB) beleid voert waar huishoudens, bedrijven en financiële markten vertrouwen in hebben. Als zij denken dat de economie het minder goed zal doen, kan de inflatie ook weer onder de twee procent komen te liggen.

De vakbond FNV ziet zich gesteund door het CPB-rapport in een vraag om forse loonstijgingen. Werkgevers hebben daarbij "de sleutel in handen", maar ook de overheid kan met verhoging van het minimumloon bijdragen.

A N P, 3 0 J U N I 2 0 2 2

Beschikbare inkomen huishoudens steeg in eerste kwartaal Huishoudens hadden in het eerste kwartaal van dit jaar in doorsnee meer inkomsten in vergelijking met dezelfde periode een jaar terug. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zorgden onder andere hogere lonen en de aanwas van banen ervoor dat het reëel beschikbare inkomen, het beschikbare inkomen verminderd met de inflatie, van huishoudens steeg.

Volgens het CBS lag zowel het inkomen van werknemers als van zelfstandigen hoger. De totale beloning nam met bijna acht procent toe. Het aantal banen steeg meer dan vijf procent en het aantal gewerkte uren steeg met 7,6 procent. Daarbij was er sprake van een gemiddelde cao-verhoging van 2,5 procent.

Meer belastingen en hypotheekschuld Wel betaalden huishoudens 6,5 procent meer aan belastingen en sociale premies. Verder steeg het aantal uitkeringen voor bijvoorbeeld AOW en arbeidsongeschiktheid.

Ook meldt het CBS dat de hypotheekschuld is toegenomen. In het eerste kwartaal ging het daarbij om een bedrag van tien miljard euro tot ruim 795 miljard euro. Maar doordat de economie harder groeide dan de hypotheekschuld nam deze als percentage van het bruto binnenlands product af. Dit percentage zakte van 91,7 procent in het laatste kwartaal van 2021 naar 90,4 procent in het eerste kwartaal van dit jaar. Dit is het laagste niveau na het tweede kwartaal van 2004.

A N P, 2 2 J U N I 2 0 2 2

313

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Meeste Nederlanders willen extra compensatie voor prijsstijgingen Slechts vijftien procent van de Nederlanders ziet de huidige maatregelen ter compensatie van de hoge energie- en voedselprijzen als voldoende. Zeven op de tien vinden dat er meer moet gebeuren, voor alle burgers (36 procent) of alleen voor mensen met een laag inkomen (35 procent). Dat meldt de NOS op basis van representatief onderzoek van I&O Research onder 2.138 Nederlanders in opdracht van de nieuwsomroep.

Het kabinet besloot dit jaar de laagste inkomens een compensatie van achthonderd euro te geven, in reactie op de inflatie die na de Russische inval in Oekraïne snel is toegenomen. Ook ging de belasting op energie omlaag, net als de accijnzen op autobrandstof.

Lonen verhogen Meer mensen dan bij eerder onderzoek in april (van 54 naar 59 procent) vinden dat ook werkgevers hun steentje moeten bijdragen door de lonen te verhogen. Tegelijkertijd zijn er niet wezenlijk meer mensen die aangeven in de problemen te komen door de hoge inflatie. Net als in april heeft zo’n dertig procent veel of enige last van de prijsstijgingen.

MEDIAWATCH NOS, 15 JUNI 2022

CPB: tot 1,2 miljoen huishoudens in nood door hoge energieprijs Bijna één op de zes Nederlandse huishoudens kan op termijn moeite krijgen met het betalen van zijn rekeningen als de energieprijzen hoog blijven. Dat meldt het Centraal Planbureau (CPB) op basis van een stresstest naar de kosten van levensonderhoud. In totaal kunnen tot 1,2 miljoen huishoudens in een 'donker' scenario moeite krijgen met het betalen van hun vaste lasten.

Volgens het CPB hadden ongeveer een half miljoen huishoudens met het prijsniveau van januari 2021 al te maken met een betaalbaarheidsprobleem. Sindsdien zijn de prijzen van energie, brandstof en voedsel veel verder opgelopen. Het planbureau benadrukt dat het gaat om een "wat-alsbenadering" en dat het geen voorspelling doet over hoeveel huishoudens daadwerkelijk in betalingsproblemen komen en op welke termijn. Veel hangt ook af van het moment waarop de tarieven in de contracten van de huishoudens worden aangepast.

Twee scenario’s Het planbureau heeft twee scenario's geschetst. Bij het ene zijn de energieprijzen drie keer zo hoog ten opzichte van begin vorig jaar en bij het andere zeven keer zo hoog. In het eerste scenario komen een extra 170.000 huishoudens in de problemen en bij het donkere scenario 650.000. Volgens het CPB waren de energieprijzen in mei 2022 zo'n vijf

314

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL keer hoger ten opzichte van januari 2021. De prijs van brandstof ligt al boven het niveau van het donkere scenario.

Buffer Ruim de helft van de huishoudens met een betaalbaarheidsprobleem heeft voldoende financiële buffers om de hoge prijzen meer dan een jaar aan te kunnen zonder uitgaven te verlagen. Zo'n 350.000 huishoudens houden het nog maximaal drie maanden vol. Vooral lage inkomensgroepen en uitkeringsgerechtigden lopen risico.

Verduurzamen Volgens het planbureau zijn de mogelijkheden om de gestegen kosten van levensonderhoud snel terug te dringen beperkt. Isoleren en verduurzamen van woningen kost tijd en beperken van het energiegebruik kan maar beperkt. Ook de verlaging van accijnzen en de tegemoetkoming van achthonderd euro van het kabinet voor de laagste inkomensgroepen is "slechts deels effectief om kwetsbare huishoudens uit de financiële problemen te houden", aldus het CPB. "De diepte en duur van de problemen hangt in sterke mate af van de toekomstige ontwikkeling van de energieprijzen."

Oorlog Oekraïne De energieprijzen zijn de afgelopen tijd fors gestegen door de oorlog in Oekraïne en verder aangewakkerd door Europese sancties. Dat leidde weer tot tegenreacties van de Russen zoals het afknijpen van de gastoevoer aan onder meer Nederland. Vorig jaar steeg onder meer de prijs van gas al fors doordat economieën wereldwijd herstelden van de coronacrisis.

A N P, 9 J U N I 2 0 2 2

Hoge prijzen raken ook middeninkomens hard Niet alleen mensen met een laag inkomen komen moeilijk rond nu de prijzen van energie en voedsel blijven stijgen. Ook mensen met een modaal inkomen en daarboven komen in de problemen. Dat blijkt uit een oproep van RTL Nieuws waar ruim drieduizend mensen op hebben gereageerd. "Zwemles en sportabonnement zijn opgezegd."

RTL Nieuws-kijkers en lezers uit heel Nederland reageerden op de oproep en vulden een uitgebreide vragenlijst in. Het zijn mensen die onder andere werken in de zorg (verpleegkundige, verzorgende, thuiszorg, gehandicaptenzorg), docenten of leerkrachten, ambtenaren, logistiek medewerkers en monteurs.

315

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Hoge energierekening Uit de vragenlijst blijkt dat van de groep respondenten die modaal tot anderhalf keer modaal verdient, er 534 een hogere energierekening hebben gekregen en 353 hogere woonlasten. Een modaal inkomen ligt in 2022 op 38.000 euro bruto per jaar, inclusief vakantiegeld.

MEDIAWATCH RTL NIEUWS, 9 JUNI 2022

Nederlandse economie groeide niet in eerste kwartaal De economie van Nederland is in de eerste drie maanden van dit jaar niet gegroeid, maar ook niet gekrompen ten opzichte van het vierde kwartaal van 2021. In de voorgaande drie kwartalen was er nog wel sprake van duidelijke groei. Door het einde van de coronalockdown eind januari ging er in het eerste kwartaal meer geld naar de horeca, de cultuur- en recreatiesector en sportscholen, maar tegelijk gaf de overheid veel minder uit dan aan het einde van 2021. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

De overheid gaf vier procent minder uit aan salarissen, goederen of diensten dan in het vierde kwartaal van 2021. Een precieze reden geeft het statistisch bureau niet, maar in de laatste drie maanden van vorig jaar ging er nog veel geld naar coronatest- en priklocaties van de GGD. Krimp in onder andere de zorgsector drukte volgens het CBS sterk op het bruto binnenlands product (bbp).

Huishoudens Naast de overheid, gaven ook huishoudens niet meer uit dan voorheen, ondanks dat de maatschappij weer van het slot ging. Ten opzichte van het vierde kwartaal van vorig jaar gaven ze zelfs 0,1 procent minder uit. Daarnaast voerde Nederland minder in en uit, mogelijk als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Zo kwamen er in de Europese Unie nieuwe exportverboden tegen Rusland als vergelding voor de inval in het buurland.

Positief handelssaldo De export bleef wel groter dan de import. Dat positieve handelssaldo droeg bij aan de economie. Daarnaast investeerden bedrijven meer, wat gunstig uitpakte voor het bbp. Ook groeiden bouwbedrijven en zakelijke dienstverleners (waar bijvoorbeeld uitzendbureaus onder vallen) hard.

Economische groei t.o.v. 2021 Vergeleken met dezelfde periode vorig jaar groeide de Nederlandse economie met zeven procent. In het hele eerste kwartaal van 2021 gold nog een harde lockdown, met strenge beperkingen voor winkeliers, restaurants, cafés en sportscholen. Vergeleken met die peri-

316

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ode gaven consumenten in het voorbije kwartaal veel meer uit aan onder andere etentjes, theaterbezoeken en kleding.

Lange levertijden Volgens minister van EZ Micky Adriaansens ligt de afkoeling onder meer aan "de hoge inflatie, economische onzekerheid en tekorten op de arbeidsmarkt en in de aanlevering van goederen en halffabricaten". De hoge kosten en langere levertijden zijn vervelend voor bedrijven en huishoudens, aldus de bewindsvrouw.

"Met name voor de meest kwetsbaren wegen de stijgende kosten zwaar", zegt Adriaansens. Ze wijst op de maatregelen die het kabinet al heeft genomen om de pijn van het dure leven te verzachten.

A N P, 1 7 M E I 2 0 2 2

Inflatie nog steeds meer dan tien procent De inflatie in Nederland volgens de Europees geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP) was in april 11,2 procent. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. In maart was dat 11,7 procent.

Daarmee ligt de inflatie nog steeds op een zeer hoog niveau. Vooral de sterk gestegen energieprijzen door de oorlog in Oekraïne jagen de inflatie aan, echter de automobilisten zijn aan de pomp wat minder kwijt dan in maart vanwege de accijnsverlaging op benzine en diesel. Dat zorgt voor een dempend effect op de inflatie.

Eurozone In de eurozone lag de inflatie in maart op 7,4 procent. De hoge inflatie ondermijnt de koopkracht van huishoudens. Vicepresident Luis de Guindos van de Europese Centrale Bank (ECB) zei dat de inflatie het hoogste punt nadert en dat de prijzen in de tweede helft van het jaar mogelijk wat minder sterk zullen stijgen. Hij denkt overigens niet dat de inflatie direct weer op een laag niveau uitkomt.

CBS, 29 APRIL 2022

Hoogste inflatie sinds april 1976 door dure energie Consumentengoederen en -diensten waren in maart 9,7 procent duurder dan een jaar eerder. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. In februari 2022 was de inflatie 6,2 procent. De inflatie van maart is de hoogste na april 1976.

317

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De forse toename van de inflatie kwam vooral door de prijsontwikkeling van energie (elektriciteit, gas en stadsverwarming). In maart was energie 157 procent duurder dan in dezelfde maand een jaar eerder. In februari was dit 77 procent. Energie levert momenteel een belangrijke bijdrage aan de totale inflatie. De prijsontwikkeling van energie wordt door het CBS gemeten op basis van nieuwe contracten.

Motorbrandstoffen Naast energie had ook de prijsontwikkeling van de motorbrandstoffen een verhogend effect op de inflatie. De prijzen stegen met 36,5 procent in maart ten opzichte van een jaar eerder, in februari was dit 24 procent. De gemiddelde prijs van een liter Euro 95 aan de pomp is gestegen van 2,05 euro in februari naar 2,29 euro in maart. Voor diesel steeg de prijs van 1,74 euro naar 2,12 euro.

Voedingsmiddelen Verder droeg ook de prijsontwikkeling van voedingsmiddelen bij aan de hogere inflatie.

Dit komt met name door de prijsontwikkeling van vlees en groente. Voedingsmiddelen waren in maart 6,2 procent duurder dan een jaar eerder. In februari was voeding 4,9 procent duurder.

Inflatie eurozone Het CBS publiceert sinds 1996 twee verschillende cijfers voor inflatie. Een op basis van de consumentenprijsindex (CPI) en een op basis van de geharmoniseerde index van consumentenprijzen (HICP). Consumentengoederen en -diensten in Nederland waren volgens de HICP in maart 11,7 procent duurder dan een jaar eerder. In februari was dat 7,3 procent. Bij de eerste raming op 1 april kwam de prijsstijging uit op 11,9 procent. De inflatie in de eurozone nam toe van 5,9 procent in februari naar 7,5 procent in maart. Dat is de hoogste inflatie ooit gemeten in de eurozone.

CBS, 7 APRIL 2022

Inflatie in Nederland loopt op tot bijna twaalf procent De prijzen in Nederland zijn sinds de uitbraak van de oorlog in Oekraïne extreem hard gestegen. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is de inflatie in maart opgelopen tot bijna twaalf procent. Een maand eerder was dit nog ruim zeven procent.

Het statistiekbureau kwam met het cijfer vanwege de bekendmaking van de inflatie van de eurozone door het Europese statistiekbureau Eurostat. Er is gebruikgemaakt van de Europees geharmoniseerde methode, die in het leven is geroepen om de inflatiegegevens van verschillende Europese landen goed met elkaar te kunnen vergelijken. De berekening

318

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL verschilt iets van de normale manier waarop het CBS de inflatie becijfert. Die reguliere cijfers worden pas op 7 april gepubliceerd.

Inflatie op hoog niveau De inflatie in Nederland bevindt zich al enige tijd rond het hoogste niveau in decennia.

Dat komt omdat de energieprijzen en brandstoftarieven aan de pomp ook al voor het conflict in Oekraïne flink waren toegenomen. Dat is onder meer te wijten aan het snelle economisch herstel uit de coronacrisis, waardoor er voor tal van grondstoffen en ook personeel in bepaalde sectoren schaarste is ontstaan.

Doorberekening gasprijs De Russische inval in Oekraïne heeft de prijzen vervolgens extra aangejaagd. Op de olieen gasmarkten leven sindsdien grote zorgen dat de brandstoftoevoer uit Rusland wel eens op zou kunnen drogen, en doordat energie duurder wordt gaan tal van andere producten ook in prijs omhoog. Voor het fabriceren van goederen is namelijk energie nodig.

Bedrijven rekenen hun hogere kosten vervolgens door aan consumenten.

Accijnsverlaging De Nederlandse overheid heeft ook al maatregelen doorgevoerd om de pijn voor Nederlandse consumenten wat te verzachten. Zo is een accijnsverlaging ingegaan waardoor automobilisten goedkoper uit zijn aan de pomp. Per tankbeurt scheelt het waarschijnlijk al gauw zo'n acht euro. Toch kan dit soort steun vanuit het kabinet niet voorkomen dat Nederlanders er dit jaar in koopkracht op achteruit gaan, zo heeft onder meer premier Rutte al gewaarschuwd.

A N P, 1 A P R I L 2 0 2 2

Huishoudens hadden vorig jaar meer te besteden In 2021 was het reëel beschikbaar inkomen van huishoudens 2,6 procent hoger dan een jaar eerder, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieuwe cijfers over de financiën van huishoudens. De toename is vooral toe te schrijven aan een stijging van de beloning van werknemers, door hogere cao-lonen en meer banen. De hypotheekschuld groeide met 33,3 miljard euro naar 783,0 miljard euro.

Dit is de sterkste stijging na 2007.

Het inkomen van zowel werknemers als zelfstandigen lag hoger dan in 2020. De totale beloning van werknemers groeide met vier procent. Het aantal werknemersbanen was twee procent hoger en het aantal gewerkte uren groeide met vier procent. De cao-loonstij-

319

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ging kwam op 2,2 procent uit. Het gemengd inkomen lag 7,7 procent hoger dan een jaar eerder.

Uitkeringen De stijging van het totaal aan ontvangen uitkeringen bedroeg 3,3 procent. Er zijn vooral meer AOW- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen uitgekeerd. Het aantal werkloosheidsuitkeringen lag echter lager dan in 2020. De ontvangen sociale voorzieningen waren hoger, mede doordat er meer studiefinanciering werd ontvangen. Huishoudens betaalden 3,6 procent meer belastingen en sociale premies.

Hypotheekschuld hoger In het 2021 was de hypotheekschuld 33,3 miljard euro hoger dan een jaar eerder. Dat is de sterkste toename na 2007. Doordat de economie harder groeide dan de woninghypotheken namen de schulden als percentage van het bbp af; van 93,7 procent in 2020 naar 91,0 procent in 2021.

CBS, 25 MAART 2022

Kabinet kan met koopkrachtpakket alleen de pijn verzachten Hoewel het kabinet enkele miljarden euro’s uittrekt om extreme koopkrachtverslechtering tegen te gaan, verzacht het daarmee op zijn hoogst de pijn van de prijsstijgingen. Dat heeft minister Carola Schouten (Armoedebestrijding) onlangs toegegeven.

"We kunnen niet alle pijn wegnemen", zegt ook minister van Financiën Sigrid Kaag.

Ze benadrukt "dat we niet het collectieve welvaartsverlies volledig kunnen compenseren".

Wel heeft het kabinet specifiek een oplossing gezocht voor de laagste inkomens. Een deel van de reparatie komt bij mensen terecht die tot honderdtwintig procent van het sociaal minimum zitten (het bedrag waarvan de overheid zegt dat je het minimaal nodig hebt om te leven). Kaag zegt "op een sobere manier blij" te zijn dat "we al iets hebben kunnen doen voor de mensen met de laagste inkomens".

Compensatie De minima krijgen achthonderd euro compensatie, in plaats van de tweehonderd euro waar het kabinet eind vorig jaar mee kwam. De lagere btw op energie bespaart zo'n honderdveertig tot honderdvijftig euro per huishouden, verwacht Schouten. Daarmee "kom je in de buurt van de duizend euro" die de grote steden en vakbonden voorstelden.

Het kabinet heeft besloten om niet de huurtoeslag te verhogen, omdat hierdoor wellicht bepaalde huishoudens buiten de boot zouden vallen. De minister wijst op ouderen die

320

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL alleen van hun AOW moeten leven (en dus geen aanvullend pensioen hebben), maar wel een koophuis hebben.

A N P, 1 1 M A A R T 2 0 2 2

Inflatie daalde licht naar 6,2 procent, maar nog altijd zeer hoog De Nederlandse inflatie is in februari 2022 uitgekomen op 6,2 procent. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. Het is de eerste daling sinds midden vorig jaar toen de energieprijzen begonnen te stijgen. Die toename lag in februari echter wat lager dan in januari, toen de inflatie voorlopig piekte op 6,4 procent.

Afgezien van energie werden ook zaken als meubelen en voeding duurder. De prijzen voor mobiele telefoons daalden echter en ook onderwijs werd wat goedkoper. Inmiddels zijn de prijzen voor gas en olie verder gestegen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Omdat de energieprijzen al maanden een belangrijke rol spelen bij de berekening van de inflatie, gaat het statistisch bureau onderzoeken hoe die meetellen in de berekening van de inflatie. Omdat de energieprijzen die Nederlandse huishoudens betalen niet maandelijks bewegen, geeft het inflatiecijfer mogelijk geen goed beeld van de prijsstijgingen die consumenten echt voelen, zo geeft het CBS aan.

A N P, 1 1 M A A R T 2 0 2 2

Koopkracht krijgt in 2022 harde klap De koopkracht van Nederlanders kan mede door de oorlog in Oekraïne dit jaar met meer dan drie procent terugvallen. Dit heeft het Centraal Planbureau (CPB) onlangs becijferd. Als gevolg van het conflict gaan de energieprijzen namelijk fors omhoog, en de extra stijging van de energieprijzen komt bovenop een toch al forse inflatie in de nasleep van de coronapandemie.

Het CPB heeft verschillende scenario's opgesteld. In het zwaarste scenario zakt de koopkracht met gemiddeld 3,4 procent. Het middelste scenario dat het planbureau ook gebruikt voor zijn grote nieuwe economische raming gaat uit van 2,7 procent koopkrachtdaling. In een lichter scenario zou ook een koopkrachtafname van 0,6 procent denkbaar zijn. In die doorrekeningen gaat het planbureau dan uit van een inflatie van respectievelijk 6 procent, 5,2 procent en drie procent.

Hoge energierekening "We gaan ervan uit dat iedereen de hogere energierekening vroeger of later in zijn of haar portemonnee zal voelen", zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp in een toelichting.

321

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Maar of het een tik of een dreun is, hangt af van het aandeel van de energiekosten in het besteedbaar inkomen." De CPB-directeur geeft aan dat hij zich zorgen maakt over mensen met lagere inkomens, zeker als die in een slecht geïsoleerd huis wonen. "Dat soort effecten zijn niet zichtbaar in de standaard koopkrachtplaatjes", voegt hij eraan toe.

Compensatie Naar de cijfers over de koopkracht werd sterk uitgekeken door de politiek in Den Haag.

Er staat grote druk op het kabinet om met een vorm van compensatie te komen voor bijvoorbeeld de enorme stijgingen van de energierekening en hogere benzineprijzen aan de pomp waarmee mensen te maken hebben. Uiterlijk bij de Voorjaarsnota, dus uiterlijk 1 juni, moet duidelijk worden welke maatregelen daarvoor genomen kunnen worden, maar ook de coalitiepartijen in de Tweede Kamer dringen al aan op meer spoed.

Economische groei mogelijk Andere mogelijke economische effecten van de oorlog, bijvoorbeeld impact op de handel, financiële markten en op de investeringen en de consumptie, zijn volgens het CPB nu nog beperkt. In hun raming gaan de rekenmeesters ervan uit dat de economie komende jaren zal blijven groeien, al is het dan niet meer zo sterk als in 2021 toen de economie opveerde van de krimp in het eerste coronajaar.

Overheidsinvesteringen Waarschijnlijk neemt de omvang van de economie dit jaar met 3,6 procent toe en volgend jaar met 1,7 procent. Volgens het CPB wordt de groei komende jaren ook aangejaagd door de extra overheidsinvesteringen uit het coalitieakkoord. De arbeidsmarkt blijft daarbij krap. Daardoor zal de werkloosheid slechts licht oplopen, is de verwachting.

A N P, 8 M A A R T 2 0 2 2

Economen: overheid moet nadenken over compensatie hoge inflatie De Nederlandse overheid moet nadenken over het compenseren van particulieren en bedrijven vanwege de flink oplopende inflatie als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Dat vinden economen van Rabobank en ABN AMRO. Als de huidige prijsstijgingen op de grondstoffen- en energiemarkten aanhouden, zou dit anders wel eens een flink hap uit de economische groei kunnen halen.

"Stel je hebt een minimuminkomen en een slecht geïsoleerde woning. Dan kan de energierekening honderden euro's hoger uitvallen", zegt Hugo Erken, hoofd Nederlandse economie bij RaboResearch. De econoom noemt ook mensen die elke dag een lang stuk met de auto moeten rijden. Zij kunnen te maken krijgen met hogere benzineprijzen die ze niet zomaar kunnen betalen. Erken wijst er daarnaast op dat veel prijzen in de super-

322

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL markt komende tijd sowieso nog omhoog gaan. Het duurt altijd even voor stijgingen van bijvoorbeeld de graanprijs doorberekend worden.

Vorm van compensatie ABN AMRO-hoofdeconoom Sandra Phlippen denkt dat de overheid wel met een vorm van compensatie zal moeten komen als er nog zwaardere sancties tegen Rusland worden ingesteld. De huidige prijsschokken op de grondstoffenmarkten komen volgens haar vooral door angst dat de gasleveringen straks in gevaar komen.

“Die angst kan nog wel afnemen als het conflict de-escaleert, maar als er echt zwaardere sancties komen die de gastoevoer kunnen raken is dat een ander verhaal. De EU-lidstaten zullen dan ook afspraken moeten maken over hoe ze de pijn verdelen”, denkt Phlippen.

Faillissementgolf?

Voorspellingen over bijvoorbeeld een mogelijke faillissementengolf durven beide economen nog niet te doen. Dat komt omdat alles afhangt van de verdere oorlogsontwikkelingen, of er zwaardere sancties komen en of daar dan steunregelingen tegenover staan.

Phlippen weet dat met name bedrijven die veel energie nodig hebben, het nu erg moeilijk hebben, maar dit hoeft volgens haar niet te betekenen dat ze straks omvallen. Als chemiebedrijven en tuinders hun bedrijf tijdelijk stil kunnen leggen en daarvoor compensatie ontvangen, zouden zij overeind gehouden kunnen worden. "Net als bij de coronasteun", legt de econoom uit.

ANP MEDIANET, 7 MAAR T 2022

Inflatie 7,2 procent hoger dan februari 2021 De inflatie in Nederland was in februari 7,2 procent hoger in vergelijking met een jaar eerder. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. In januari was dat zelfs 7,6 procent hoger ten opzichte van januari 2021.

Volgens het CBS is het een eerste raming op basis van nog onvolledige brongegevens.

De reguliere cijfers, inclusief de inflatie volgens de Nederlandse consumentenprijsindex (CPI), worden later gepubliceerd.

Prijsstijgingen Ondanks de afname van de inflatie ten opzichte van januari zijn de prijzen al langere tijd flink aan het stijgen. Dat komt onder meer door het snelle economische herstel van de coronacrisis, waardoor er tekorten zijn ontstaan aan bepaalde materialen. Ook de hogere voeding- en energieprijzen zorgen ervoor dat de inflatie hard oploopt. De verwachting is daarbij dat de prijzen verder op zullen stijgen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

CBS, 2 MAART 2022

323

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Economie maakt coronakrimp snel goed De Nederlandse economie is het laatste kwartaal van vorig jaar opnieuw gegroeid, ondanks de aanhoudende coronacrisis . Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is dat vooral te danken aan de industrie en de uitgaven van de overheid.

De Nederlandse economie groeide met 4,8 procent in 2021. Het bruto binnenlands product (bbp) nam toe met 0,9 procent, vergeleken met het derde kwartaal. Dat is een veel kleinere groei dan de 3,8 procent en 2,1 procent groei in de eerste helft van vorig jaar.

Maar veel economen hadden er rekening mee gehouden dat Nederland door de omikrongolf met krimp te maken zou krijgen.

Door de sluiting van de horeca en niet-essentiële winkels in december gaven huishoudens in het vierde kwartaal iets minder uit. De krimp van 3,8 procent in 2020 is in een jaar dus goedgemaakt, aldus het CBS. Vergeleken met 2019, het laatste jaar voor de pandemie, bedroeg de economische groei vorig jaar 0,8 procent.

Consumptie en industrie floreren Maar huishoudens hebben vorig jaar veel meer geconsumeerd dan in het eerste coronajaar. Vooral aan horeca, medische diensten, kleding, woningen en gas werd meer besteed.

Ook de uitgaven van de overheid, die veel geld stak in zaken als coronasteun en vaccinaties, en de investeringen door bedrijven lagen hoger dan in 2020.

Dat de industrie het de laatste tijd goed doet, hangt samen met het algehele economische herstel. Daardoor is de vraag naar tal van goederen flink aangetrokken en ligt de productie van industriebedrijven op het hoogste niveau ooit. Vooral de machine-industrie, de metaal- en de chemische industrie kenden hierdoor forse groei.

Horeca en reisbranche hebben het nog zwaar Niet alle branches lukte het om vorig jaar weer volledig te herstellen. Voor de horeca, een van de zwaarst door de crisis getroffen sectoren, wogen de verbeteringen vorig jaar nog niet op tegen het verlies in 2020. Volgens het statistiekbureau lag de zogeheten toegevoegde waarde van de horeca vorig jaar nog altijd ruim dertig procent lager dan in 2019.

Ook in de vervoerssector bleven de cijfers achter bij twee jaar eerder. Reisbureaus groeiden vorig jaar weer fors, maar ook zij zijn nog heel ver verwijderd van het pre-coronaniveau. Ook de bedrijfstak waartoe de cultuur en recreatie behoren kreeg vorig jaar harde klappen: er kwam vorig jaar nog een krimp bij van ruim drie procent. Vooral door coronarestricties.

A N P, C B S , N R C , 1 5 F E B R U A R I 2 0 2 2

324

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Hoogste niveau inflatie in veertig jaar De inflatie is in januari opgelopen naar 6,4 procent op jaarbasis. Dat is het hoogste niveau in meer dan veertig jaar, blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Consumenten zien de energierekening voorlopig nog niet veel oplopen.

De stijging komt vooral door hogere prijzen van energie en voedsel. De gas- en elektriciteitsrekening was de eerste maand van 2022 bijna 90 procent duurder dan een jaar eerder volgens het CBS. In december was de prijsstijging op jaarbasis 75 procent. De bijdrage van alle energiekosten aan de inflatie beliep ruim 3 procentpunt in januari. In december kwam de geldontwaarding in Nederland volgens de CBS-methode uit op 5,7 procent. Het CBS komt dus op een stijging van 0,7 procent in een maand.

Volgens de Europees geharmoniseerde methode (HICP) steeg de Nederlandse inflatie sneller in januari sneller. Consumentengoederen en -diensten waren toen 7,6 procent duurder dan een jaar eerder. In december was de inflatie volgens HICP in Nederland 6,4 procent.

Een stijging van 1,2 procent in een maand. De inflatie in de hele eurozone kwam volgens HICP in januari uit op 5,1 procent. Dat is een stijging van slechts 0,1 procent vergeleken met december. In Nederland groeit de inflatie dus harder dan in de rest van Europa, ongeacht de rekenmethode.

Brood, kaas en kwark Voedingsmiddelen waren in januari 4,3 procent duurder dan een jaar eerder. De prijsstijging bedroeg in december nog 2,6 procent. Bij vrijwel alle soorten voeding was de prijsstijging op jaarbasis in januari hoger dan in december. Vooral brood, kaas en kwark werden in januari veel duurder. Kleding en schoenen werden minder duur dan verwacht.

Vaste contracten voor energie Ruim de helft van de consumenten merken nog niet veel van de stijgende energieprijzen.

Dat komt volgens analisten van ABN AMRO door de vaste contracten voor gas en elektra.

Volgens de Autoriteit Consument en Markt (ACM) had afgelopen zomer 56 procent van energiecontacten een looptijd tussen 1 en 5 jaar. Gemiddeld waren huishoudens 30 procent meer kwijt aan energie, veel minder dan de door het CBS gemelde 75 procent.

Ook de eenmalige daling van de energiebelasting speelt mee bij het beperkt houden van de prijsstijgingen, stelt ABN AMRO. De heffingskorting op de energierekening is verhoogd en het belastingtarief op elektriciteit werd verlaagd. Ook de milde winter en investeringen in verduurzaming van woningen matigden de prijsstijgingen. De meeste energiemaat-

325

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL schappijen hebben de prijzen van variabele contracten in januari wel verhoogd. Hierdoor nam de prijsstijging op jaarbasis van energie toe. Maar de stijging is lager dan verwacht op basis van de inflatiecijfers.

Toenemende druk op centrale banken Nederland is niet het enige land met stevige inflatiecijfers. In Groot-Brittannië bedroeg de geldontwaarding 5,4 procent in december. Dat is het hoogste percentage in dertig jaar.

Economen voorspellen een stijging naar 7,5 procent dit jaar. De energiecontracten zijn daar meestal kortlopend. De voedselbanken hadden in december 20 procent meer aanloop dan een jaar geleden. In sommige buitenlanden is de geldontwaarding nog groter.

Volgens het Russische statistiekbureau stegen de prijzen vorig jaar gemiddeld met bijna 9 procent. Groente en fruit zijn daar de grootste boosdoeners. Voor het hele jaar komt de stijging uit op 3,1 procent, aldus het statistiekbureau.

Ook in Rusland neemt de druk op de centrale bank toe om de prijzen te verhogen. Net als in Europa klinkt de roep om renteverhogingen ook daar steeds luider. President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank (DNB) voorziet een eerste rentestap van 0,25 procent in het vierde kwartaal. Daar zal in het voorjaar van 2023 nog een stap bijkomen, denkt hij.

A N P, N R C , 1 0 F E B R U A R I 2 0 2 2

Bedrijfsleven Nederlands personeel werd vorig jaar veel productiever Personeel van het Nederlandse bedrijfsleven is in 2021 een stuk productiever geworden. De arbeidsproductiviteit steeg met 2,8 procent in vergelijking met het voorgaande jaar. Dat is de sterkste stijging in de afgelopen 21 jaar. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft dit onlangs gemeld.

In 2020, het eerste jaar waarin het coronavirus toesloeg, daalde de arbeidsproductiviteit nog in het hardste tempo in elf jaar tijd. Echter ook in vergelijking met het laatste jaar voor de wereldwijde virusuitbraak in 2019, werden werkenden productiever.

Zorg en industrie Vooral de zorg en de industrie droegen bij aan de gestegen productiviteit. Het statistisch bureau wijst er daarbij op dat machines, fabrieken of andere productiemiddelen intensiever werden gebruikt. Dat maakte werkenden efficiënter. Daarnaast had de samenstelling van de schare werkenden in Nederland een positief effect op de productiviteit. Er werd namelijk meer gekwalificeerd personeel ingezet.

326

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Bij de berekeningen van de arbeidsproductiviteit keek het CBS alleen naar de commerciële sector. De overheid, het onderwijs en de handel in onroerend goed werden daarin niet meegenomen.

A N P, 2 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Winkelbranche: verhoging minimumloon leidt tot grote problemen Winkeliers vrezen voor grote problemen als gevolg van de verhoging van het wettelijk minimumloon met tien procent. Volgens brancheorganisatie INretail lost het de koopkrachtproblemen niet op, maar leidt het juist tot hogere prijzen. De sector pleit ervoor om de belasting op arbeid te verlagen zodat werknemers netto meer overhouden.

In de winkelbranche werkt veel personeel tegen het minimumloon. Volgens de brancheorganisaties krijgen winkels door de aangekondigde verhoging van het minimumloon te maken met 15 tot 25 procent hogere personeelskosten. De sector voorziet een opdrijvend effect waardoor ook de lonen voor andere functies omhoog gaan. Ondernemers zouden gedwongen worden de kosten door te berekenen aan de consument.

Herstel van coronacrisis De branchevereniging wijst erop dat winkeliers nog lang aan herstel van de coronacrisis werken en nu ook al enorme stijgingen van energie- en andere kosten incasseren. De nieuwe loonmaatregelen zouden "de nekslag voor een groot aantal ondernemers" betekenen. De maatregel kan volgens de sectorverenigingen dan ook leiden tot meer leegstand in de winkelstraten.

Torenhoge prijzen Eerder werd bekend dat het kabinet het minimumloon volgend jaar met tien procent wil verhogen om de pijn van de torenhoge prijzen enigszins te verzachten. Veel werkgevers maken zich zorgen over de kabinetsplannen. Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKBNederland wezen er al op dat ondernemers evengoed met lastenstijgingen kampen. Een verhoging van het minimumloon zou daar nog eens bij komen. Ook de horecasector vreest dat bedrijven zullen omvallen als gevolg van de geplande koopkrachtmaatregelen.

A N P, 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

327

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zelfstandige professional niet meer zo gehecht aan opdrachtgever Hoogopgeleide zzp'ers kijken kritischer naar de bedrijven waarvoor zij opdrachten doen. Dankzij het vele thuiswerken tijdens de coronacrisis is hun band met opdrachtgevers minder hecht en de kans dat zij snel opstappen dus groter, zo meldt het dagblad FD. ABN Amro en adviesbureau Adapt ondervroegen ruim 750 hoogopgeleide zelfstandige professionals die bij grote bedrijven werken, zogeheten zp'ers, over hun drijfveren en manier van werken. Uit de antwoorden blijkt dat zij het steeds belangrijker vinden om te weten wat de 'waarden' van een bedrijf zijn en waar een werkgever 'voor staat'.

Jonge werkenden De wensen van de professionals komen voor een groot deel overeen met de wensen van voornamelijk jonge werkenden die in loondienst zijn, zegt sectorbankier zakelijke dienstverlening Han Mesters van ABN Amro. Sinds zij tijdens de pandemie thuis moesten gaan werken, hebben zij gemerkt hoe prettig het is om meer autonomie te hebben en om het werk uit te mogen voeren op zelfgekozen tijden en plaatsen. Zij hebben bovendien behoefte aan zingeving in hun werk en eisen vaker maatschappelijke betrokkenheid van hun werkgever.

MEDIAWATCH FD, 15 AUGUSTUS 2022

Ondernemers blij met kabinetsplannen voor minder regeldruk Dat het kabinet de regeldruk voor bedrijven wil verminderen heeft duidelijk de goedkeuring van ondernemers. De werkgeversverenigingen MKB-Nederland en VNO-NCW zijn naar eigen zeggen verheugd met de plannen. Wel zouden de ondernemersorganisaties graag zien dat er meetbare doelen komen waarop het kabinet kan worden afgerekend.

Het kabinet maakte onlangs bekend dat het per bedrijfstak gaat kijken naar het verminderen van de regeldruk. Vooral ook omdat ondernemers volgens de regering te weinig merken van aanpassingen in beleid. Als eerste worden de regels in zes specifieke sectoren onder de loep genomen. Dan gaat het om de kappersbranche, hotels met restaurant, metaalbedrijven, producenten van voedingsmiddelen, bouw- of onderhoudsbedrijven en kledingwinkels.

Sectorprogramma’s De aanpak moet uiteindelijk leiden tot sectorprogramma's om de regeldruk te verminderen. "Zo kunnen we knelpunten gerichter oplossen. En kunnen bedrijven zich gaan rich-

328

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ten op waar ze goed in zijn namelijk ondernemen", aldus minister Micky Adriaansens van Economisch Zaken.

VNO-NCW en MKB-Nederland noemen het goed dat het kabinet met de voorstellen voor een sectorgerichte aanpak aan de slag gaat. Dat is ook wat ondernemers zelf hebben aangedragen. Volgens de organisaties moet het haalbaar zijn de regeldruk met zeker twintig procent te verlichten. "Dit is haalbaar en is ook door de Tweede Kamer gevraagd", zo klinkt het. "Alle vandaag gepresenteerde plannen zijn een uitstekend eerste begin."

A N P, 8 J U L I 2 0 2 2

Kabinet mocht PostNL en Sandd geen vergunning geven De fusie van PostNL en Sandd had niet goedgekeurd mogen worden door het kabinet.

Dat oordeelt het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb), dat daarmee een eerder vonnis van de rechter in Rotterdam bevestigt. PostNL zegt dat de uitspraak geen gevolgen heeft voor de samenvoeging.

Over het samengaan van de postbedrijven wordt al lang juridisch gesteggeld. De fusie was volgens de ondernemingen zelf en het kabinet nodig om in een krimpende markt de basispostvoorziening in Nederland vijf dagen per week te kunnen voortzetten, maar enkele kleinere bedrijven die vreesden voor hogere prijzen voor diensten van PostNL maakten bezwaar. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) waarschuwde bovendien dat er door de deal nauwelijks concurrentie zou overblijven op de postmarkt.

Vergunning EZ De minister van Economische Zaken kan weliswaar een vergunning geven voor een fusie als die algemene belangen zou dienen die zwaarder wegen dan de beperking van de concurrentie. In het geval van de twee postondernemingen had toezichthouder ACM echter geoordeeld dat een fiat voor de deal niet op zijn plaats was. De minister is dan gebonden aan het oordeel van de toezichthouder dat de continuïteit van de landelijke postdienstverlening zonder de postfusie geen gevaar loopt, stelt het beroepscollege. Omdat er verder eigenlijk geen andere algemene belangen zijn genoemd die door de deal zouden worden gediend, is de vergunning daarmee ten onrechte verleend.

Fusie kan niet meer worden teruggedraaid De zaak is opmerkelijk, omdat PostNL en Sandd al meer dan twee jaar één bedrijf zijn.

PostNL stelde al dat de fusie ook niet meer ongedaan kan worden gemaakt. In een schriftelijke reactie herhaalt PostNL dit. "Het netwerk, de locaties en bedrijfsmiddelen van Sandd bestaan niet meer. De medewerkers van Sandd zijn ofwel in dienst van PostNL ofwel hebben elders een baan gevonden."

329

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vervolgstappen Bij de rechtbank Rotterdam loopt nog het beroep van PostNL tegen de weigering van de vergunning door de ACM. Die procedure was opgeschort tot deze uitspraak, maar kan nu worden voortgezet. Het staat daarom nog niet definitief vast dat er geen vergunning komt.

Het ministerie van Economische Zaken spreekt in een reactie van een "ingrijpende uitspraak" door het CBb "in een unieke zaak". Het ministerie laat weten de uitspraak "inclusief de logische vervolgstappen" nu zorgvuldig te gaan bestuderen.

A N P, 2 J U N I 2 0 2 2

Ondernemers willen dat vrijstelling bpm op bestelwagens blijft Ondernemers moeten vrijgesteld blijven van de belasting op de aanschaf van bestelwagens, anders komen ze voor "onredelijk" veel hogere kosten te staan en wordt het elektrisch maken van de vele bestelbusjes die in Nederland rondrijden tegengewerkt.

Dat hebben de werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland onlangs gesteld.

Ondernemers betalen doorgaans geen belasting op personenauto's en motorrijtuigen, de zogeheten bpm, die betaald moet worden als een auto, motor of bestelbus gekocht of geïmporteerd wordt. Het kabinet wil de vrijstelling van de belasting voor bestelbussen die nog op benzine en diesel rijden tussen 2024 en 2026 geleidelijk afschaffen. De overheid hoopt tot 2030, het jaar waarin Nederland de klimaatdoelen van Parijs gehaald wil hebben, met de maatregel extra geld op te halen en ondernemers sneller aan elektrische auto's te krijgen, zo schrijven de organisaties.

Nog geen reëel alternatief "Ondernemers zijn voor hun werk afhankelijk van hun bestelwagens en elektrische modellen zijn de komende jaren in veel gevallen nog geen reëel alternatief", zegt Jacco Vonhof, voorzitter van MKB-Nederland. "De noodzaak tot verduurzamen spreekt voor zich, maar op deze manier lukt dat niet." Met name ondernemers in het midden- en kleinbedrijf (mkb) worden hard geraakt, zegt hij. "Dat kunnen ze in deze onzekere economische tijden en met de torenhoge inflatie er niet bij hebben."

Actie-radius Voor dagelijks gebruik is een elektrische bestelbus met name voor ondernemers die de bus zwaar beladen en lange afstanden moeten rijden lastig, omdat ze dan lang aan de laadpaal moeten staan en minder ver kunnen rijden. Ook wordt een bestelbus op diesel of benzine als de vrijstelling wegvalt gemiddeld zo'n elfduizend euro netto duurder, een stijging van 38 procent van de huidige adviesprijs, becijferden de organisaties.

330

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Tegenovergesteld effect Volgens Vonhof zullen ondernemers in plaats van over te stappen op elektrisch, een oudere bestelwagen op diesel kopen, wellicht ook uit het buitenland, omdat de bpm voor dit soort bestelwagens lager is. Ook zal een deel van de ondernemers langer blijven doorrijden in de huidige bestelbus. Van de 68.000 nieuwe bestelauto's die in 2021 op kenteken werden gezet waren er bijna 3.200 elektrisch, aldus de organisaties.

A N P, 2 3 M E I 2 0 2 2

Ondernemers: reken op langere levertijden door personeelstekorten Ondernemingen in de handel en logistiek zeggen dat consumenten rekening moeten houden met langere levertijden voor producten door personeelstekorten bij bedrijven. Ondernemersvereniging evofenedex, die voor duizenden bedrijven in Nederland belangen behartigt op het gebied van logistiek en handel, verwacht dat de krapte op de arbeidsmarkt de komende tijd verder toeneemt "in alle logistieke functies". "Dit is een issue voor de komende jaren."

Volgens evofenedex is het personeelstekort niet meer alleen in bijvoorbeeld de technieksector.

"Het is nu in allerlei sectoren. Dat maakt het veel moeilijker. Iedereen vist in dezelfde, beperkte vijver."

Als bijvoorbeeld in een supermarktketen een logistiek manager, een planner van het transport of personeel in distributiecentra niet beschikbaar zijn, kan het langer duren voordat producten in de supermarkt liggen. En ook bij het bestellen van pakketjes door consumenten of grondstoffen door bedrijven moet rekening worden gehouden met langere levertijden.

"We zien dat dit steeds vaker voorkomt en dat er eerder meer problemen komen, dan minder."

Vergelijking buitenland De woordvoerder kan niet aangeven hoe erg het personeelstekort in Nederland is vergeleken met landen om ons heen. "Maar we zijn logistiek gezien als doorvoerland afhankelijk van andere landen. Als er arbeidsproblemen zijn in Duitsland, werken die ook door in Nederland."

A N P, 1 6 M E I 2 0 2 2

331

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aandeelhouders Philips stemmen voorstel bonussen directie weg De aandeelhouders van Philips hebben hun ongenoegen over het beleid van het medisch technologiebedrijf geuit door een bonusvoorstel voor de directie weg te stemmen. Iets meer dan twintig procent van hen stemde tijdens de aandeelhoudersvergadering voor. Onder meer de problemen met de slaapapneu-apparaten die tot hoge kosten leidden, zorgden voor onvrede.

Overigens betekent de stem niet dat de bonussen niet doorgaan. Het ging om een adviserende stemming. Voorzitter Feike Sijbesma van de Raad van Commissarissen van Philips zei als reactie op de stemming dat het bedrijf de uitslag serieus zal nemen.

“Creatief boekhouden” Er waren ook al de nodige vragen over het beloningsbeleid, waarvoor volgens bijvoorbeeld de Vereniging van Effectenbezitters sprake was van "creatief boekhouden". Zo werden de doelen die aan de directie waren gesteld eigenlijk niet gehaald vanwege de nadelige gevolgen van de verstoringen van de leveringsketen. De commissarissen pasten daarom de doelstellingen aan.

Terugroepactie Ook waren er de nodige vragen over de terugroepactie van de slaapapneu-apparaten.

Verschillende beleggers zijn bang dat de problemen met die apparaten Philips nog veel meer geld kunnen gaan kosten, onder meer in boetes en schadevergoedingen.

Desondanks werden alle andere voorstellen aangenomen. Zo werd de directie ook décharge verleend. Daarmee geven de aandeelhouders aan dat de directie niet hoofdelijk aansprakelijk is voor het gevoerde beleid. Ook werden twee commissarissen herbenoemd en twee nieuwe commissarissen aangesteld. Onder hen is PostNL-topvrouw Herna Verhagen.

A N P, 1 0 M E I 2 0 2 2

Bedrijven lijken amper van plan minder te vliegen Grote Nederlandse bedrijven maken nog niet veel werk van het verminderen van hun zakelijke vliegreizen, zodat ze het klimaat minder schaden. In een internationale ranglijst van de organisatie Transport & Environment (T&E) scoort ABN AMRO het hoogst van de beoordeelde Nederlandse bedrijven. Op een schaal van A tot D, waarbij A het meest ambitieus is, krijgt de bank een B van de onderzoekers. Shell hoort tot de ondernemingen met de laagste beoordeling.

Volgens T&E doen bedrijven die onderaan de lijst bungelen "geen enkele inspanning om hun uitstoot door zakenreizen te verminderen" en maken ze ook geen gegevens bekend

332

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL over de uitstoot van broeikasgassen die medewerkers met hun reizen teweegbrengen.

Naast het olie- en gasbedrijf kregen de investeringsmaatschappijen Prosus en Exor, waarvan de aandelen aan het Damrak worden verhandeld, ook een D als beoordeling.

Geen verbintenis De overige negen Nederlandse bedrijven die in de analyse werden meegenomen "hinken achterop" met een C. Dat zijn Aegon, Ahold Delhaize, Airbus (dat zijn hoofdkantoor in Nederland heeft), Antea, ASML, Heineken, ING, NN en Philips. Zij hebben wel brede doelen om hun CO2-uitstoot te verminderen, "maar een verbintenis om de uitstoot door zakenvluchten te verminderen ontbreekt voorlopig nog", aldus T&E. Compensatie uitstoot Olieconcern Shell laat in een reactie weten dat het werknemers aanmoedigt "alleen te reizen als er geen alternatief is om hetzelfde resultaat te behalen". Het bedrijf zegt in Nederland het openbaar vervoer en fietsen aantrekkelijk te maken met regelingen voor medewerkers. Ook compenseert het de uitstoot van zakelijke reizen sinds 2019. Volgens Shell is onder meer door de pandemie het aantal zakenreizen al "drastisch verminderd".

Geen doelstellingen Harde doelstellingen heeft Shell op dit gebied echter niet. Dat is wel een van de criteria van T&E. De organisatie keek naar plannen uit openbare documenten, zoals jaarverslagen, persberichten en rapportages. "De analyse maakt duidelijk dat sommige ondernemingen nog belangrijke inspanningen moeten leveren om de uitstoot van hun zakenreizen te verminderen", concludeert de non-profitorganisatie.

ABN AMRO Dat ABN AMRO relatief hoog scoort, komt doordat het bedrijf zijn uitstoot door zakenvluchten openbaar maakt en de doelstelling heeft om die uitstoot binnen enkele jaren te halveren. Dat is slim, vindt campagnemanager Denise Auclair van T&E. De coronapandemie heeft volgens haar bewezen dat ondernemingen "even effectief en zelfs efficiënter kunnen zijn door minder te vliegen en tegelijk hun uitstoot te verminderen".

In totaal beoordeelden de onderzoekers 231 bedrijven. Slechts acht daarvan kregen de hoogste score, een A. Daaronder zijn Ernst & Young, Crédit Agricole en Lloyds Banking Group. In de laagste regionen staan onder meer Google, Facebook en Microsoft.

A N P, 9 M E I 2 0 2 2

333

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Veel failliete bedrijven ontvingen eind 2021 nog coronasteun Een aanzienlijk deel van de bedrijven die in de eerste drie maanden van 2022 failliet gingen, ontving daarvoor nog coronasteun. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werd 44 procent van de faillissementen in het voorbije kwartaal uitgesproken bij een bedrijf dat in de tweede helft van 2021 financiële steun kreeg vanwege de coronapandemie.

In totaal spraken rechters 488 faillissementen uit. Dat is iets meer dan in de voorgaande kwartalen maar bezien over een langere periode nog altijd erg laag. Volgens het statistisch bureau is de lichte stijging deels te verklaren doordat meer bedrijven omvielen waarbij per onderdeel een faillissement werd uitgesproken.

Belastingen Uitgestelde belastingen waren de vaakst gebruikte steunmaatregel bij de bedrijven die failliet gingen of waarvan een onderdeel failliet ging. Bijna vier op de tien bedrijven waarover een faillissement werd uitgesproken maakten eind 2021 van deze regeling gebruik.

Bijna tien procent van de failliete bedrijven maakte in de tweede helft van vorig jaar gebruik van loonsubsidies via de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW).

A N P, 4 M E I 2 0 2 2

Werkgeversclubs: gericht beleid verduurzaming bedrijfsleven nodig Gebouwen zoals kantoorpanden maar ook kleine bedrijven verduurzamen te langzaam. Dit terwijl de klimaat- en energiecrisis het "urgenter dan ooit" maken om gebouwen sneller te verduurzamen en meer energie te besparen. Dat schrijven de werkgeversverenigingen VNO-NCW en MKB-Nederland in een brief aan het kabinet.

De organisaties klagen naast de trage aanpak ook over het gegeven dat kleine bedrijven nog "niet automatisch" worden betrokken bij verduurzaming. Veel van de regionale en lokale plannen missen daarbij een concrete aanpak, zoals hoe warmte of elektriciteitsnetten geregeld moeten worden. Het tekort aan vakmensen is ook een probleem.

Opschroeven verduurzaming In de brief geven VNO-NCW en MKB-Nederland voorbeelden hoe de verduurzaming opgeschroefd kan worden. Zo moeten bedrijfspanden die een vergelijkbaar energieverbruik hebben als een woning "voor alle technieken" deel kunnen nemen aan bestaande verduurzamingsregelingen voor gebouwen.

334

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De organisaties willen ook een gerichte aanpak, omdat een middelgroot kantoorpand bijvoorbeeld niet hetzelfde is als een kleine bakkerij, stellen ze. Kleine bedrijven zouden meteen gebruik moeten kunnen maken van regelingen voor huiseigenaren, zoals het nationaal isolatieprogramma.

Financiering De financiering van verduurzaming is ook nog een heikel punt. Bedrijven die weinig energie verbruiken moeten met gestandaardiseerde pakketten aan de slag kunnen, bedrijven die veel energie verbruiken hebben baat bij regelingen waarbij andere partijen garant staan voor de betaling.

A N P, 4 A P R I L 2 0 2 2

Startende ondernemers krijgen toch coronasteun Startende ondernemers die daarvoor eerder nog niet in aanmerking kwamen, krijgen nu toch coronasteun. Het gaat om ondernemers die pas geleden een bedrijf zijn begonnen en in het vierde kwartaal van 2021 of het eerste kwartaal van dit jaar door de coronamaatregelen zijn beperkt in hun bedrijfsactiviteiten. Het kabinet stelt daarvoor 35 miljoen euro beschikbaar.

Met de TVL-startersregeling ondersteunt het kabinet ondernemers die zijn gestart tussen 30 juni 2020 en 30 september 2021. Deze starters konden eerder geen aanspraak maken op de tegemoetkoming voor de vaste lasten (TVL). Bij die regeling wordt namelijk gekeken naar misgelopen omzet ten opzichte van een periode waarin hun onderneming nog niet bestond.

De Tweede Kamer wilde in grote meerderheid dat ook deze mensen steun zouden krijgen om hun bedrijf overeind te houden. Het ministerie van Economische Zaken gaat de regeling in de komende periode uitwerken en daarna openstellen.

A N P, 1 1 M A A R T 2 0 2 2

Helft werkgevers vroeg eindberekening NOW zomer 2020 nog niet aan Iets meer dan de helft van de bedrijven die in de zomer van 2020 een beroep deed op de NOW-regeling moet de definitieve berekening nog aanvragen. De deadline is eind maart 2022 waarschuwt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), die aandacht gaat vragen voor de haast die geboden is. Zo wil de dienst ondernemers direct gaan bellen en mailen, maar komen er ook advertenties online en radioreclames.

335

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL In de periode van juni tot en met september 2020 vroegen 63.500 werkgevers een NOWsubsidie aan, waarmee ze een deel van de loonkosten van hun in totaal 1,3 miljoen werknemers vergoed kregen. Ze kregen voorschotten voor in totaal 4,3 miljard euro.

Indiening gegevens omzetverlies Om te bekijken of ze daadwerkelijk recht hebben op de subsidie moeten werkgevers hun definitieve omzetverlies over de periode indienen. Dan wordt berekend op welk bedrag ze echt recht hadden. Als werkgevers geen definitief omzetverlies indienen, moeten ze het ontvangen voorschot terugbetalen omdat ze dan niet kunnen bewijzen recht te hebben gehad op de NOW-subsidie.

Accountantsverklaring UWV-bestuursvoorzitter Maarten Camps benadrukt dat het echt tijd is voor ondernemers om hier werk van te maken.

"Het kost vaak toch wel wat tijd om alle informatie te verzamelen en aan te leveren."

Werkgevers die meer dan 20.000 euro aan voorschotten hebben ontvangen hebben namelijk een derdenverklaring nodig van bijvoorbeeld hun boekhouder. Bij een voorschot van meer dan 100.000 euro is een accountantsverklaring noodzakelijk.

Als dat niet lukt voor 31 maart kunnen ondernemers uitstel aanvragen bij het UWV. Ook dat moet voor de deadline gebeuren.

A N P, 3 M A A R T 2 0 2 2

Tekorten aan mensen en materialen lopen op De tekorten aan mensen en materialen lopen op. Meer dan een kwart van de bedrijven heeft nu last van een tekort aan geschikt personeel. Ook kampt een op elke 7 ondernemingen met een tekort aan productiemiddelen, materiaal en ruimte. De stemming in bedrijfstakken kan snel omslaan door coronamaatregelen. Dat blijkt uit de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Personeelstekort is nu het grootste probleem. Momenteel vindt 28 procent van de bedrijven het nu moeilijk om aan geschikte werknemers te komen. Dat percentage loopt al ruim een jaar elk kwartaal op. Maar op het eind van vorig jaar was het iets groter: 30,4 procent van de werkgevers had toen personeelskrapte. Steeds meer bedrijven hebben problemen met de werving van medewerkers. Door het aantrekken van de economie zijn er steeds meer vacatures om te vullen. Vooral bedrijven in de informatie- en communicatiesector, zoals IT-bedrijven en zakelijke dienstverleners hebben er last van. Hier heeft 3 en 4 van elke 10 werkgevers een tekort aan geschikte mensen.

336

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Materiaaltekort loopt op Maar ook in de leveringsketen ontstaan steeds meer knelpunten. Bijna 14 procent van de ondervraagde bedrijven heeft hier gebrek aan. Het materiaaltekort lag tussen 2012 en 2021 gemiddeld op 3 procent per kwartaal. Koploper is de autohandel. Daar meldt 29 procent materiaaltekort, ongeveer 10 maal zo hoog als het langjarig gemiddelde. Ook binnen de industrie, de groothandel, verhuur en handel van onroerend goed en de bouwnijverheid zijn de grondstoffen en halffabrikaten schaars. Vooral middelgrote en grote ondernemingen kampen met materiaaltekorten. Daar geldt het momenteel voor 17 procent van de bedrijven met 100 of meer werkzame personen.

Vertrouwen stijgt minder snel Het vertrouwen van de ondernemers in de toekomst is in bijna alle bedrijfstakken minder gestegen dan in vorige kwartalen. Begin 2022 kwam het ondernemersvertrouwen uit op 6,4. Dit is ongeveer 13 punten lager dan een kwartaal eerder, toen de stemmingsindicator een recordhoogte bereikte. Ondanks de sterke daling lag het ondernemersvertrouwen begin 2022 wel hoger dan in het eerste kwartaal van 2021. Toen gold er een lockdown in Nederland. Een jaar geleden daalde het ondernemersvertrouwen licht, en was het sentiment nog overwegend negatief.

Binnen de horeca sloeg het sentiment duidelijk om van positief naar negatief aan het eind van 2021. Daar was het vertrouwen het laagst van alle bedrijfstakken. Dit komt vooral doordat horecaondernemers de omzet en het economisch klimaat de afgelopen drie maanden zagen verslechteren. Hierbij tekent het CBS aan dat het onderzoek vóór 25 januari werd gehouden. Hierna werden de coronamaatregelen versoepeld.

COEN De Conjunctuurenquête Nederland (COEN) wordt elk kwartaal uitgevoerd door het CBS, samen met de Kamers van Koophandel (KVK), het Economisch Instituut voor de Bouw, MKB-Nederland en VNO-NCW. C B S , N R C , V N O - N C W, 14 F E B R U A R I 2 0 2 2

Vooral meer webshops, bouw en handelsbedrijven Nederland had op 1 januari 2022 voor het eerst meer dan 2 miljoen bedrijven. Dat is een groei van 8,5 procent, of 163.000 nieuwe bedrijven in één jaar. Zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bouw, handel en eenmanszaak tiert welig in ons land, ondanks – of juist dankzij – de pandemie.

De hoge stand (2.082.615 volgens voorlopige cijfers van het CBS) komt vooral omdat er minder bedrijven zijn opgeheven vorig jaar. Van een plus van 30.000 opgeheven onder-

337

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nemingen in 2020 ging dat cijfer naar een min van 50.000. Het aantal nieuw startende ondernemingen was op jaarbasis 8,5 procent. Maar in januari was dat groeicijfer slechts 0,1 procent groter dan in januari 2021. Het CBS zag vooral een toename van startende ondernemingen in de eventcatering en maaltijdbezorging. In deze subcategorie van de horecasector kwamen er 16.700 ondernemingen bij. Negen van de tien starters zijn eenmanszaken. De groep bedrijven met 250 of meer werknemers groeide met 3,5 procent.

Kleding, huis en tuin, voeding Ook de webwinkels bleven in aantal toenemen vorig jaar. Sinds 2020 is hun aantal met meer dan de helft gegroeid, naar bijna 80.000 bedrijven. Van deze online shops verkopen er 18.500 kleding. Dat is ruim vijftig procent meer dan voor de start de coronapandemie.

Hetzelfde groeipercentage scoren de webwinkels met een algemeen assortiment. Harder groeiden de webshops voor huis- en tuinartikelen en voeding. Hun aantal groeide respectievelijk met negentig en tachtig procent sinds 2020.

Bouw en handel De maandelijkse trendrapportage van de Kamer van Koophandel (KVK) over starters bevat vooral een toename in de bouw en de handel. Het aantal starters in de bouw was in januari vijftien procent groter, vergeleken met januari 2021. Vooral meer elektriciens en loodgieters zijn voorzichzelf begonnen. Ook de afbouw en de projectontwikkelaars deden het goed. Volgens Erik Stam, hoogleraar Strategie, Organisatie en Ondernemerschap aan de Utrecht University School of Economics, profiteert de bouwsector van de oververhitte woningmarkt.

Bij de groothandels gaat het om een toename van tien procent op jaarbasis. Er kwamen vooral bedrijven bij die actief zijn met voedings- en genotmiddelen. Deze bedrijven hebben naast de speciaalzaken ook vaak de horeca als klant. Andere sectoren binnen de groothandel waar sprake is van groei zijn de handel in auto’s en aanhangers en de groothandel in ICT-apparatuur.

A N P, C B S , 7 F E B R U A R I 2 0 2 2

Nieuw productierecord Nederlandse industrie Nederlandse industriële bedrijven hebben in december 12,6 procent meer geproduceerd dan een jaar geleden. Zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), met de aantekening dat het een nieuw record betreft. Vertrouwen in de oosterburen is een belangrijke drijfveer.

Het oude record dateert van een maand eerder: tussen november en december steeg de output met 10,9 procent. Ongeveer twee derde van alle bedrijfsklassen in de industrie pro-

338

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL duceerde in december meer dan in dezelfde maand een jaar eerder. Van de grotere branches realiseerde de machine-industrie met ruim 48 procent opnieuw de grootste groei. De productie van de transportmiddelenindustrie kromp met bijna 12 procent. De Nederlandse industrie profiteert volgens het CBS van het sterke economische herstel sinds de coronacrisis, die in 2020 nog voor flinke tegenwind zorgde.

Hoogte- en dieptepunten Om te beoordelen hoe de productie zich ontwikkelt op korte termijn kan volgens het CBS het beste worden gekeken naar cijfers die zijn gecorrigeerd voor seizoen- en werkdageffecten. Dan blijkt dat dalingen en stijgingen elkaar snel opvolgen. Zo kromp de productie snel in het voorjaar van 2020. Het dieptepunt kwam in mei 2020. Daarna werd een stijgende lijn ingezet, en in december 2021 lag de productie op het hoogste niveau ooit.

Duitse afzetmarkt In januari 2022 waren de ondernemers in de industrie volgens het statistiekbureau minder positief dan een maand eerder. Maar het producentenvertrouwen bleeft ruim boven het langjarig gemiddelde. Belangrijke aanleiding voor dit aanhoudende vertrouwen kan de situatie in Duitsland zijn.

Duitsland is een belangrijke afzetmarkt voor de Nederlandse industrie. In dat land steeg het producentenvertrouwen in januari, volgens de Ifo-index. Ondernemers waren optimistischer over de huidige en toekomstige bedrijvigheid. De gemiddelde dagproductie van de Duitse industrie kromp volgens Destatis in december met 2 procent in vergelijking met een jaar eerder.

A N P, C B S , 1 0 F E B R U A R I 2 0 2 2

Winkeliers doen het goed ondanks corona Nederlandse winkeliers hebben het afgelopen jaar meer omzet gedraaid dan in het eerste coronajaar 2020. Zo blijkt uit de jaarcijfers. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) komt dat deels door de flink gestegen prijzen. Maar er zijn ook ketens die omzet zijn verloren.

Ook de hoeveelheid verkochte producten was vorig jaar hoger dan aan het begin van de coronapandemie. Alles bij elkaar heeft de detailhandel 4,4 procent meer omgezet dan in 2020. Het verkochte volume aan producten nam daarbij met 2,9 procent toe. Daarmee lijkt het effect van de hoge inflatie van de laatste tijd duidelijk zichtbaar. Vooral eten en drinken en energie zijn flink duurder geworden.

De cijfers werden voor het tweede jaar op rij sterk beïnvloed door de virusuitbraak, met perioden van strenge lockdownmaatregelen en winkelsluitingen. Online gingen de ver-

339

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL kopen daardoor met wel 23,6 procent omhoog. Maar ook in fysieke winkels ging het beter met de omzet. Zo was bij de non-food sprake van een plus van 2,5 procent. Vooral de kledingwinkels, schoenenzaken en drogisterijen deden goede zaken vorig jaar.

Supermarkten zetten 0,5 procent meer om dan een jaar eerder.

Winners en verliezers Het beeld was niet overal hetzelfde. Verkopers van consumentenelektronica en witgoed, meubelzaken en doe-het-zelfwinkels zagen hun omzet juist teruglopen. Zij hadden in 2020 nog recordomzetten geboekt, weet het het CBS. Ten opzichte van 2019, het laatste jaar voor de pandemie, kwamen hun opbrengsten afgelopen jaar wel hoger uit.

Behalve de jaarcijfers hebben veel winkelketens ook hun gegevens over december bekendgemaakt. Winkeliers deden het afgelopen december meer dan 6 procent beter dan een jaar eerder. Die plus is onverwacht, omdat niet-essentiële winkels vielen onder de lockdown die halverwege december werd afgekondigd. In de laatste maand van 2020, waarmee wordt vergeleken, kampte de detailhandel ook al met een strenge lockdown. Die drukte destijds sterker op de cijfers.

A N P, C B S , 3 1 J A N U A R I 2 0 2 2

Van de land- en tuinbouw naar de zorg Vooral in de land- en tuinbouw zijn in december veel bedrijven gestopt, maar in de gezondheidszorg zien juist meer ondernemers brood. Dat blijkt uit de maandelijkse trendrapportage over december 2021 van het KVK. Uit deze rapportage blijkt een stijging van het aantal ‘stoppers’ met dertig procent, vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder. Voor bedrijven uit alle sectoren samen was die toename volgens KVK ‘vrij fors’ met 22 procent. Het feit dat vorige maand weer strenge coronaregels werden ingevoerd, kan ondernemers volgens Knoben het laatste zetje hebben gegeven.

Daarbij zou kunnen meespelen dat ondernemers in deze sector al lange tijd te maken hebben met onzekerheid. Het einde van een jaar is dan een ‘natuurlijk moment’ om te stoppen. Dat zegt hoogleraar bedrijfseconomie aan de Radboud Universiteit Joris Knoben in een toelichting op de cijfers.

Faillissementscijfers stijgen langzaam Het aantal faillissementen steeg in december volgens de KVK, net als de maand ervoor. In december waren het er 171, tegenover een gebruikelijke ruim 250 voor de coronacrisis.

Lange tijd kwam het aantal faillissementen niet boven de 150. ‘Het klimt langzaam naar

340

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL een ‘normaal’ niveau’, aldus Knoben. Volgens hem kan het afbouwen van steunmaatregelen en het moeten terugbetalen van eerder ontvangen steun hierbij meespelen.

Veel starters in de gezondheidszorg Toch waren er ook veel mensen die een onderneming begonnen in december. ‘Dat geeft aan dat er nog steeds mensen zijn die genoeg vertrouwen hebben in de economie’, aldus de econoom. Met name in de gezondheidszorg begonnen veel nieuwe ondernemingen. Er waren ruim 1/3 meer startende bedrijven dan in2020. Knoben: ‘Het grote aantal nieuwe starters in de kinderopvang past bijvoorbeeld goed bij de plannen uit Den Haag om kinderopvang op termijn gratis en breed beschikbaar te maken.’

Uit een analyse van Zipconomy blijkt het ook vaak te gaan om maatschappelijke gezondheidszorg. Vaak gericht op ouderen en gehandicapten. Waaronder ondersteuning en begeleiding van gehandicapten, welzijnswerk voor ouderen en ambulante jeugdzorg. In al deze specialismen waren in december ruim tweemaal zoveel startende ondernemingen dan op het eind van 2020. Hierna volgen maatschappelijk werk en kinderopvang, waar ruim tachtig procent meer starters waren.

A N P, Z I P C O N O M Y , 1 3 J A N U A R I 2 0 2 2

Faillissementen Aantal faillissementen neemt voor derde maand op rij toe Het aantal faillissementen is voor de derde maand op rij gestegen. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn in november 224 bedrijven en instellingen, inclusief eenmanszaken, failliet verklaard. Dat waren er zeven meer dan in oktober.

Volgens het CBS was sprake van het hoogste niveau in ruim twee jaar, maar evengoed is volgens het statistiekbureau sprake van een aanhoudend laag aantal in vergelijking met voor corona. Dat het aantal faillissementen zo laag ligt heeft onder andere te maken met de coronasteun vanuit het kabinet waardoor ook bedrijven die in de basis niet gezond waren overeind konden blijven. De generieke steun stopte in de loop van 2021. De door verschillende kenners voorspelde faillissementsgolf blijft vooralsnog uit.

Handel De handel was de bedrijfstak waarin andermaal de meeste faillissementen werden uitgesproken, namelijk 57. De handel behoort tot de grootste bedrijfstakken. Relatief gezien vielen de meeste bedrijven om in de industrie.

A N P, 1 2 D E C E M B E R 2 0 2 2

341

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL KvK ziet toename faillissementen al blijft het aantal laag Het aantal bedrijven dat failliet is verklaard neemt gestaag toe. Volgens een maandrapport van de Kamer van Koophandel (KvK) gingen er in oktober 185 bedrijven failliet. Dat waren er in doorsnee meer dan in de afgelopen maanden. Tot en met oktober dit jaar ging het volgens de KvK maandelijks om gemiddeld 142 bedrijven. In september was ook al sprake van een stijging. Toen gingen 176 bedrijven failliet.

Erik Stam, hoogleraar aan de Utrecht University School of Economics, legt in een toelichting uit dat het aantal faillissementen langzaam toeneemt. "Maar het is nog steeds historisch laag, lager dan in de periode voor de coronapandemie."

Stijging aantal ondernemingen Op 1 november 2022 telde het Handelsregister van de KVK ruim 2,3 miljoen ondernemingen. Dat zijn er ruim 119.200 meer dan een jaar eerder, oftewel een toename van 5,5 procent op jaarbasis. Het aantal starters ligt al vijf maanden op een vrijwel stabiel aantal van tussen de 21.000 en 22.000. Ook het aantal stoppers blijft ongeveer gelijk.

"Ondanks alle macro-economische dynamiek van de afgelopen maanden zijn de aantallen starters en stoppers behoorlijk stabiel en is er nog steeds een forse netto toename van het aantal bedrijven", constateert Stam.

Bouwondernemingen De meeste stoppers zijn in de bouw te vinden, maar ook het aantal starters in deze sector steeg. Per saldo kwamen er in de bouw meer bedrijven bij. Bij de autohandel, een andere sector die de KVK uitlicht, nam het aantal bedrijven af. Vorig jaar was hier elke maand nog sprake van een toename.

A N P, 7 N O V E M B E R 2 0 2 2

Meer faillissementen in september, maar aantal blijft laag Het aantal bedrijven dat in september 2022 failliet is gegaan is gestegen ten opzichte van een maand eerder. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werden er in september 164 bedrijven en eenmanszaken failliet verklaard. Dat waren er 25 meer dan in augustus. Het statistiekbureau benadrukt dat het aantal uitgesproken faillissementen nog altijd laag is in vergelijking met de periode voor het uitbreken van de coronapandemie.

Van alle bedrijfstakken had de handel het grootste aantal faillissementen, namelijk 32 failliete bedrijven. Dat zijn er wel veertien minder dan in augustus. De handel behoort

342

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL echter tot de bedrijfstakken met de meeste bedrijven. Relatief gezien werden er in september de meeste faillissementen uitgesproken in de sector horeca.

Historie Het aantal uitgesproken faillissementen piekte met 911 in mei 2013. Daarna nam het aantal faillissementen tot en met augustus 2017 af. Vervolgens bleef de trend tot medio 2020 redelijk vlak. Sindsdien is het aantal faillissementen verder afgenomen en bereikte in augustus 2021 een laagterecord. In de eerste drie kwartalen van 2022 is het aantal uitgesproken faillissementen ongeveer vijf procent hoger dan in de eerste drie kwartalen van 2021.

A N P, C B S , 1 2 O K T O B E R 2 0 2 2

KVK ziet toename van faillissementen in september In september 2022 zijn meer bedrijven failliet gegaan dan gemiddeld in de afgelopen twee jaar. Dat stelt de Kamer van Koophandel onlangs in zijn maandelijkse trendrapport. Bij het midden- en kleinbedrijf waren daarnaast meer stoppende bedrijven dan normaal en minder starters, waardoor de toenemende problemen van veel bedrijven tot uiting komen.

In september gingen 176 bedrijven failliet, het hoogste aantal sinds oktober 2020.

Volgens hoogleraar strategie en ondernemerschap aan de Tilburg School of Economics and Management Joris Knoben is ook het aantal van september nog vrij laag.

"Maar het is wel een belangrijke graadmeter voor financiële problemen in het bedrijfsleven."

Hij denkt dat "de stapeling van problemen, zoals corona en de kostencrisis" steeds meer bedrijven in de problemen brengt.

Beveiligingsbranche Bij startende bedrijven is het aantal beveiligers opvallend hoog, al is een groot deel daarvan zzp'er. In die branche is veel werk te vinden, geeft Knoben aan. "Mede door veranderende eisen zoals verplicht toezicht op bouwterreinen."

Het aantal starters in de callcenterbranche neemt juist af. Ook de incassobranche is niet populair. Al maanden zijn er geen nieuwe bedrijven in deze sector gestart.

Op 1 oktober waren er 2.294.255 ondernemingen geregistreerd bij de KVK. Dat zijn er ruim 150.000 meer dan een jaar eerder. In september startten 21.841 nieuwe ondernemingen.

Daar stond tegenover dat er 9.706 bedrijven hun activiteiten staakten.

A N P, 1 0 O K T O B E R 2 0 2 2

343

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minder faillissementen in juni Het aantal bedrijven dat in juni 2022 failliet is gegaan is iets gedaald ten opzichte van een maand eerder. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werden er in juni 155 bedrijven en eenmanszaken failliet verklaard. Dat waren er 24 minder dan in mei. Het aantal faillissementen bleef daarmee ook in juni laag vergeleken met de periode voor het uitbreken van coronacrisis.

Het aantal uitgesproken faillissementen in het eerste halfjaar lag ruim twee procent lager dan in de eerste helft van 2021. Van alle bedrijfstakken had de handel in juni met 37 het grootste aantal faillissementen, maar dat is ook de tak met de meeste ondernemingen.

Ten opzichte van mei waren er zes minder faillissementen in de handel. Relatief gezien werden vorige maand de meeste faillissementen uitgesproken in de sector vervoer en opslag.

CBS, 12 JULI 2022

Experts verwachten piek faillissementen in eerste helft 2023 Het aantal faillissementen zal in de tweede helft van het jaar waarschijnlijk weer gaan stijgen en de piek komt in de eerste helft van volgend jaar. Dat verwacht een ruime meerderheid van de 188 experts die zijn ondervraagd door onderzoekers van accountants- en adviesbureau PwC en de Universiteit Leiden. De belangrijkste oorzaken voor de toename van het aantal faillissementen zijn volgens de kenners de stijgende energiekosten en de hogere prijzen van grondstoffen.

Een groot deel van de respondenten denkt dat de hoge energieprijzen minimaal de komende één tot twee jaar aanhouden. De experts verwachten dat ondernemingen in de industrie er de meeste last van ondervinden.

Aantal faillissementen loopt op Het aantal faillissementen is in mei opgelopen tot het hoogste niveau in bijna anderhalf jaar. Ten opzichte van voor de coronapandemie is het aantal wel nog steeds veel lager.

Tijdens de crisis heeft de Nederlandse overheid verschillende steunmaatregelen ingezet om ondernemingen financieel te steunen. "De steunmaatregelen lijken effectief te zijn, gelet op het aantal faillissementen in 2021, het laagste aantal van de afgelopen 31 jaar", zegt herstructureringsexpert Edwin van Wijngaarden van PwC in een toelichting.

"Zo hebben veel ondernemingen belastinguitstel gekregen, met een totale belastingschuld per december 2021 van 19,2 miljard euro als gevolg", aldus Van Wijngaarden. De voor het onderzoek ondervraagde experts verwachten dat het niet kunnen terugbetalen

344

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL van de belastingschuld binnen één of twee jaar de belangrijkste financiële oorzaak wordt voor de instroom bij bijzonder beheer, de afdeling bij banken die ondernemers met financiële problemen begeleidt.

"Hier zitten ongetwijfeld levensvatbare bedrijven tussen", denkt de herstructureringsexpert. "Om een faillissementsgolf en waardeverlies te voorkomen is het daarom belangrijk dat er een plan B komt voor levensvatbare ondernemingen."

A N P, 2 1 J U N I 2 0 2 2

Historisch laag aantal faillissementen Het aantal failliet verklaarde bedrijven is gedaald. Er zijn in april 71 bedrijven minder failliet verklaard dan in maart 2022, zo meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Volgens de cijfers werden in april 109 bedrijven failliet verklaard. Het aantal faillissementen lag daarmee op het laagste niveau sinds de start van de statistiek in 1981.

Van alle bedrijfstakken had de handel het grootste aantal faillissementen, namelijk 25.

Dat zijn er negen minder dan in maart. De handel behoort tot de bedrijfstakken met de meeste bedrijven. Relatief gezien werden er in april de meeste faillissementen uitgesproken in de sector industrie.

CBS, 13 MEI 2022

Atradius: aantal faillissementen verdubbelt door stoppen steun Het aantal faillissementen in Nederland neemt in 2022 naar verwachting met 101 procent toe ten opzichte van vorig jaar. Dat is fors meer dan de wereldwijde verwachting van 51 procent. Vooral het stopzetten van de overheidssteun inzake de coronacrisis speelt een grote rol. Dat concludeert kredietverzekeraar Atradius in zijn faillissementsvooruitzichten voor 2022 en 2023. Dat heeft het dagblad De Telegraaf onlangs gemeld.

Wereldwijd liet het aantal faillissementen in 2021 nog een daling van 29 procent zien in vergelijking met de periode vóór de coronacrisis. Wel zijn er grote verschillen zichtbaar tussen landen en dat is volgens Atradius vooral te verklaren door steun die wel of niet is verleend.

Zo is in landen met omvangrijke steunpakketten zoals Nederland (-41 procent), Portugal (-57 procent), Nieuw-Zeeland (-32 procent) en de Verenigde Staten (-34 procent) een sterke daling van het aantal faillissementen zichtbaar, terwijl landen als Spanje (+42 procent), Tsjechië (+21 procent) en Italië (+19 procent) juist werden geconfronteerd met een

345

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL stijging van het aantal bedrijfssluitingen. Hier was het economische herstel relatief zwak of werd de overheidssteun al in een eerder stadium afgebouwd.

MEDIAWATCH, 13 APRIL 2022

KVK rekent op meer faillissementen en bedrijven die stoppen De komende maanden zullen meer bedrijven dan de afgelopen periode stoppen of failliet gaan, zo stelt de Kamer van Koophandel (KvK) op basis van eigen onderzoek.

Veel ondernemingen staan er na twee jaar coronacrisis niet goed voor en hebben een hoge schuldenlast.

Van de ondervraagde ondernemers geeft veertien procent aan dat het bedrijf er slecht voor staat. Daarnaast zegt dertien procent van de bedrijven schulden of betaalachterstanden te hebben, waarvan meer dan de helft die bij de Belastingdienst heeft.

"Op dit moment zijn er ongeveer 220.000 ondernemers die het echt moeilijk hebben", vat programmamanager Zwaar Weer van de KvK Hans Klein Swormink samen. "Zij staan voor de vraag: stoppen of doorgaan, en in beide gevallen, hoe dan?"

Geen controle over bedrijf De situatie heeft ook emotionele gevolgen. Ruim een kwart geeft aan het gevoel te hebben er alleen voor te staan en net geen kwart heeft het gevoel geen controle te hebben over het eigen bedrijf. Dertien procent van de ondernemers ervaart stress en zegt dat het privéleven eronder lijdt.

De afgelopen jaren zijn veel minder bedrijven failliet gegaan dan normaal. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de coronasteun van de overheid. Ook zijn rechters over het algemeen terughoudend geweest bij het failliet verklaren van bedrijven die buiten de coronacrisis gerekend in de basis gezond waren.

A N P, 6 A P R I L 2 0 2 2

ABN AMRO: forse toename faillissementen Het aantal faillissementen kan dit jaar met vijftig procent toenemen door de exploderende energieprijzen en het verdwijnen van coronasteun. Dat voorziet ABN AMRO volgens het dagblad AD. Vooral ondernemingen die sterk afhankelijk zijn van gas, benzine en elektriciteit, zoals bakkers, tuinders of taxichauffeurs lopen kans om te vallen. De bank gaat uit van een stijging van rond de vijftig procent (2.750 faillissementen). Afhankelijk van de duur van de

346

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL oorlog in Oekraïne kan dat aantal volgend jaar oplopen tot 4.625 (een stijging van nog eens 68 procent) zo vreest de bank. Het zou gaan om het hoogste aantal sinds 2015.

Energieprijzen De scherp stijgende energieprijzen wegens de oorlog spelen daarbij een grote rol.

"De gasprijs is al hoog, maar kan opnieuw pieken als de situatie verder uit de hand loopt", stelt hoofdeconoom Nora Neuteboom van ABN AMRO. "Dat hangt sterk samen met de duur van het conflict, maar de stijgende gasprijs zet de winstmarge bij ondernemers ernstig onder druk als de crisis langer duurt en oude contracten aflopen."

Dat kan leiden tot een stijging in het aantal faillissementen van bedrijven die veel energie verbruiken. "De industrie zal dit zeker merken. Als daar faillissementen komen, dan zullen het heel grote zijn."

MEDIAWATCH, 26 MAART 2022

Aantal faillissementen toegenomen Rechtbanken hebben in februari 220 faillissementen uitgesproken. Dit zijn er 59 meer dan in januari en 36 meer in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.

Ondanks de stijging blijft het aantal faillissementen op een laag niveau. Dit blijkt uit cijfers van de Raad voor de Rechtspraak. In februari gingen 177 rechtspersonen (bedrijven/organisaties) en 43 natuurlijke personen (individuen) failliet.

Sinds mei 2020 daalt het aantal faillissementen scherp. De oorzaak van het lage aantal faillissementen is niet onderzocht, maar het lage aantal is met de coronacrisis in het achterhoofd opvallend te noemen. In de Algemene regeling zaaksbehandeling Rechtspraak wordt aangegeven dat de rechter bij de inhoudelijke beoordeling van een faillissementsaanvraag naar alle relevante omstandigheden zal kijken, waaronder ook de coronacrisis en de daarmee samenhangende (economische) situatie. Dit leidt er toe dat rechters op dit moment ondernemingen die in de kern gezond zijn, niet snel failliet zullen laten gaan.

Mogelijk spelen ook de steunmaatregelen van de overheid een rol bij het lage aantal faillissementen.

RAAD VOOR DE RECHTSPRAAK, 8 MAART 2022

347

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aantal faillissementen blijft dalen Ook in januari zijn minder bedrijven failliet gegaan dan in de voorgaande maanden.

In januari gingen 160 bedrijven en instellingen faillet. Dat zijn er 69 minder dan in januari 2021 en 28 minder dan in december. Zo blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) telt 21 minder faillissementen in januari, vergeleken met december.

Het aantal bankroeten is al sinds mei 2020 veel lager dan in de periode voor de coronacrisis. De Raad voor de rechtspraak benadrukt dat de oorzaken daarvan niet onderzocht zijn, maar wijst wel naar coulanter beleid van rechters tijdens de crisis. Ook zouden de steunmaatregelen van de overheid sommige bedrijven hebben behoed voor een faillissement.

Eenmanszaken en zakelijke diensten Volgens het CBS gingen er in januari 110 bedrijven en instellingen failliet. Dat cijfer is niet gecorrigeerd voor zittingsdagen en exclusief eenmanszaken. Hiervan gingen er 20 bankroet in januari. De handel behoort tot de bedrijfstakken met de meeste bedrijven. Relatief gezien werden er in januari de meeste faillissementen uitgesproken in de sector verhuur en overige zakelijke diensten.

Het aantal uitgesproken faillissementen piekte met 816 in mei 2013. Daarna nam het aantal faillissementen tot en met augustus 2017 af. Vervolgens bleef de trend tot medio 2020 redelijk vlak. Sindsdien is het aantal faillissementen afgenomen. In augustus 2021 bereikte het aantal faillissementen het laagste niveau na december 1990. Ook in de maanden erna was het aantal faillissementen laag, aldus het CBS. A N P, 1 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

Milieu Tweede Kamer wil snellere stappen zien naar circulaire economie De Tweede Kamer vindt dat het kabinet in actie moet komen om een circulaire economie sneller dichterbij te brengen. Van links tot rechts zijn Tweede Kamerleden ontevreden over het tempo dat daar tot nu toe mee wordt gemaakt. De VVD pleit voor "meer daadkracht van het kabinet", onder meer om de afhankelijkheid van grondstoffen uit Rusland en China te verminderen. Ook coalitiegenoten CDA, D66 en ChristenUnie en diverse oppositiepartijen hebben nog een flinke circulaire wensenlijst.

348

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Zoals het nu gaat, gaat het nog niet goed genoeg", zegt Agnes Mulder van het CDA. Ze vindt dat het "op bepaalde punten misschien dwingender kan". Die kant wil ook het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) op. Het onafhankelijke bureau bracht in februari een kritisch rapport uit, waarin het constateerde dat de Nederlandse economie nog nauwelijks circulair te noemen is, terwijl dat wel onder meer belangrijk is om de klimaatdoelen te halen.

“Drang en dwang” Het planbureau pleitte voor concreet beleid en meer "drang en dwang". Joris Thijssen (PvdA) is het daar helemaal mee eens. Hij stelt dat vrijwilligheid niet werkt om bijvoorbeeld de hoeveelheid plastics terug te dringen en het "welzijn van mensen en de planeet" meer voorop te zetten. VVD'er Erik Haverkort werpt tegen dat de overheid juist allerlei belemmeringen voor bedrijven moet wegnemen. Volgens hem is de overheid nu "teveel bezig met details" en lopen initiatieven uit de markt vast in regelgeving.

Grondstoffen Kiki Hagen (D66) ziet de huidige afvalwetgeving als onderdeel van het probleem. "We hebben een andere definitie van afval nodig", vindt zij. Daarvoor pleiten bijvoorbeeld ook de waterschappen, die het label "afval" een belemmering vinden om grondstoffen uit rioolwater te halen voor hergebruik. Zowel D66 als VVD vinden dat de oorlog in Oekraïne de noodzaak onderstreept om beter met onze grondstoffen om te gaan. Hagen pleit daarom voor "meer coördinatie, regie en doelen" vanuit het Rijk.

“Greenwashing” Verder zou D66 graag zien dat verantwoordelijk staatssecretaris Heijnen (CDA) actie onderneemt tegen "greenwashing". Alle groene claims die consumenten om hun oren krijgen zijn "onnavolgbaar" en moeilijk te beoordelen, zegt Hagen.

De Tweede Kamer krijgt een brief waarin het kabinet diverse "normerende, beprijzende en stimulerende maatregelen" voorstelt, zegt Heijnen. In het najaar volgt het veelomvattende "nationaal programma circulaire economie". De staatssecretaris wijst erop dat ook vanuit de Europese Unie veel nieuwe regels op komst zijn, bijvoorbeeld over het reparabel maken van spullen en de mate waarin producten gemaakt moeten worden van gerecycled materiaal.

A N P, 1 1 M E I 2 0 2 2

349

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Economie: mondiaal Loonkosten Europa lopen hard op De loonkosten in Europa lopen hard op. Naast een hoger loon zijn werkgevers ook meer geld kwijt aan sociale premies en belastingen. Dat heeft het Europese statistiekbureau Eurostat onlangs gemeld. Volgens de laatste gegevens stegen de loonkosten in de eurozone in het eerste kwartaal van dit jaar met 3,2 procent op jaarbasis. In de hele EU gingen de kosten voor werkgevers zelfs met 3,7 procent omhoog.

De Eurostatcijfers beslaan twee bestanddelen. Enerzijds gaat het om het salaris. De lonen stegen in de eurozone gemiddeld met 2,7 procent. Daarnaast gaat het om de sociale premies en belastingen, waarbij subsidies die zijn bedoeld om de loonkosten voor werkgevers te drukken ook in dat cijfer verwerkt zitten. Dan gaat het bijvoorbeeld ook om de coronasteun die werkgevers hebben ontvangen. Dit deel van de kosten liep voor werkgevers in de eurozone in doorsnee met 4,8 procent op. In de hele EU stegen de lonen gemiddeld met 3,3 procent en de niet-loongerelateerde arbeidskosten met dik vijf procent.

Nederland In Nederland stegen de lonen in doorsnee met 0,4 procent. Daarbij liepen de overige loonkosten met ruim een vijfde op. Dit alles zal te maken hebben gehad met het terugschroeven van de coronasteun door de overheid doordat de economie weer openging. Eurostat specificeert dit niet.

Krappe arbeidsmarkt Door de huidige krappe arbeidsmarkt lopen de lonen in bepaalde sectoren hard op. Om mensen te werven gaan de salarissen omhoog. Mogelijk dat de bedrijven de extra kosten die daarmee gemoeid zijn, zullen opvangen met prijsverhogingen. De hogere prijzen zouden weer kunnen leiden tot een mindere koopkracht en daarmee tot hogere looneisen om die weer te compenseren. Zo’n versterkend haasje-over tussen lonen en prijzen is wat economen een loon-prijsspiraal noemen. En die is volgens kenners zeer schadelijk voor de economie.

A N P, 1 6 J U N I 2 0 2 2

Inflatie eurozone klimt naar 8,1 procent in mei De prijzen in de eurozone zijn in mei 2022 in doorsnee met 8,1 procent gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Dat meldde het Europese statistiekbureau Eurostat in een voorlopige raming. In april bedroeg de inflatie nog 7,4 procent.

350

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De inflatie wordt vooral gestuwd door de hoge prijzen voor energie en levensmiddelen, aldus Eurostat. Vanwege de oorlog in Oekraïne zijn die prijzen hard opgelopen, maar ook andere goederen en diensten werden duurder. Op maandbasis gingen de consumentenprijzen in het eurogebied met 0,8 procent omhoog.

Baltische staten In de negentien eurolanden werd volgens de geharmoniseerde Europese meetmethode van Eurostat de hoogste inflatie gemeten in Estland (20,1 procent), gevolgd door Litouwen en Letland. De Nederlandse inflatie was 10,2 procent. In Malta lag die het laagst met 5,6 procent op jaarbasis.

A N P, 3 1 M E I 2 0 2 2

Vertrouwen in economie eurozone nagenoeg stabiel Het economisch vertrouwen van consumenten en bedrijven in de eurozone is in mei 2022 gestabiliseerd na een eerdere daling als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Onder ondernemers was het sentiment wel iets somberder. Daartegenover nam het vertrouwen in de arbeidsmarkt toe.

In verschillende grote economieën als Spanje en in mindere mate Frankrijk en Italië nam het algehele vertrouwen toe. In Duitsland, de grootste economie van Europa, bleef het vertrouwen nagenoeg gelijk. Het sentiment in Nederland werd somberder.

Sterke prijsstijgingen Bedrijven maken zich zorgen over de sterke prijsstijgingen en tekorten aan materialen.

Dat raakt ook aan de productieverwachtingen. In de bouwsector spelen ook personeelstekorten een rol. Daarnaast zorgen tekorten aan materialen en uitrusting voor vertragingen op de bouwplaatsen. In de financiële dienstverlening werd het sentiment rap somberder.

Het consumentenvertrouwen nam verder iets af, vooral vanwege de troebele vooruitzichten.

Dienstensector Het oordeel over de dienstensector, met daarin onder andere de horeca en het toerisme, was daarentegen juist iets positiever. Ook de indicator die over de verwachtingen voor de werkgelegenheid gaat, verbeterde. De algehele graadmeter van de Europese Commissie voor het economisch sentiment in het eurogebied steeg met 0,1 punt tot 105,0 punten.

A N P, 3 0 M E I 2 0 2 2

351

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL IEA roept op tot meer thuiswerken om olieverbruik te verminderen Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) roept overheden op om onmiddellijk noodmaatregelen te nemen, waaronder meer thuiswerken, om het wereldwijde olieverbruik binnen enkele maanden te verminderen. De oproep van het energiebureau, dat vooral westerse landen adviseert over energie, wordt ingegeven door de vrees dat de olieleveringen uit Rusland ernstig worden verstoord door de Russische invasie van Oekraïne.

Het IEA waarschuwde eerder al in zijn maandelijkse olierapport dat de westerse sancties tegen Rusland kunnen zorgen voor een "schok" op de wereldwijde oliemarkt door het wegvallen van veel Russische olieproductie. Volgens het IEA kan daardoor vanaf april de Russische productie met wel drie miljoen vaten per dag gaan dalen omdat kopers olie uit Rusland mijden.

Stappenplan Het energiebureau komt nu met een stappenplan van tien aanbevelingen waarmee het olieverbruik in de ontwikkelde economieën in de komende vier maanden met 2,7 miljoen vaten per dag kan worden teruggedrongen. De maatregelen die overheden direct kunnen nemen zijn onder meer het verminderen van het olieverbruik van auto's door lagere snelheidslimieten, meer thuiswerken, beperkingen op de toegang tot stadscentra met de auto, goedkoper openbaar vervoer, meer carpoolen en meer gebruik van hogesnelheidstreinen en virtuele vergaderingen in plaats van vliegreizen.

Geen tijdelijke maatregel Het IEA tekent daarbij aan dat het verminderen van het olieverbruik niet alleen een tijdelijke maatregel moet zijn. Een aanhoudend lager olieverbruik is volgens het bureau niet alleen belangrijk om de energiezekerheid van landen te verbeteren, maar ook om de klimaatverandering aan te pakken en luchtvervuiling te verminderen.

A N P, 1 8 M A A R T 2 0 2 2

Europese Commissie komt met wet voor goed ondernemersgedrag Grote bedrijven moeten in de Europese Unie maatschappelijk verantwoord ondernemen. De Europese Commissie wil dat wettelijk vastleggen om misstanden in de productie- en leveringsketens, zoals kinderarbeid of milieuschade, op te sporen en aan te pakken.

De wetsvoorstellen die de commissie onlangs in Brussel op tafel legt hebben volgens vicevoorzitter Věra Jourová twee doelen. "Ten eerste, om zorgen weg te nemen bij consumen-

352

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ten die geen producten willen kopen waar bijvoorbeeld dwangarbeid in het spel is of die het milieu vernietigen. Ten tweede, om juridische zekerheid over de verplichtingen van bedrijven te geven."

Zorgvuldigheidsbeleid Het dagelijks EU-bestuur heeft twee groepen ondernemingen in het vizier. Eerst zijn bedrijven met meer dan vijfhonderd werknemers en een jaaromzet wereldwijd van minstens honderdvijftig miljoen euro aan de beurt om een plan voor gepast zorgvuldigheidsbeleid (due diligence) in hun strategie op te nemen. Ze moeten ook zorgen dat het beleid voldoet aan de internationale afspraken over de strijd tegen klimaatverandering.

Twee jaar nadat de lidstaten de nieuwe richtlijn in nationale wetten hebben omgezet moeten ook bedrijven met minimaal 250 werknemers en een jaaromzet van veertig miljoen euro wereldwijd in risicovolle sectoren zoals de mijnbouw of kledingindustrie aan de nieuwe EU-regels voldoen.

Verantwoordelijkheid bestuurders De plannen moeten voor het publiek transparant zijn. Consumenten moeten naar de rechter kunnen stappen als ze vinden dat ze schade hebben geleden door het beleid van het bedrijf. Bestuurders kunnen verantwoordelijk worden gesteld. De lidstaten moeten een nationale autoriteit aanstellen die toeziet op handhaving van de regels en die sancties kan opleggen.

Midden- en kleinbedrijf Het midden- en kleinbedrijf wordt buiten schot gehouden maar zal er volgens de commissie toch mee te maken krijgen omdat de grote bedrijven eisen over onder meer arbeidsomstandigheden of milieu contractueel aan hun leveranciers zullen opleggen.

Nationale regels Een aantal lidstaten heeft al nationale regels voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en circa één op de drie grote bedrijven in de EU heeft vrijwillig actie op dit gebied genomen, zoals in Nederland, maar volgens de commissie is het te weinig en te versnipperd.

Nederland is voorstander van een Europese aanpak. Eind 2019 pleitte toenmalig handelsminister Sigrid Kaag bij het aantreden van de nieuwe commissie ervoor om maatschappelijk verantwoord ondernemen op de Europese agenda te zetten en presenteerde ze bij haar Europese collega’s een notitie over goed ondernemersgedrag.

A N P, 2 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

353

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Consumenten worden motor van herstel EU De Europese Commissie voorspelt een inflatie van vier procent voor ons land dit jaar.

Dat is meer dan het gemiddelde van 3,5 procent in de eurozone. In november nog schatte Brussel de inflatie in ons land in 2022, en voor de hele eurozone, op 2,2 procent. Zo blijkt uit de winterprognose van het dagelijks bestuur van de EU. De Nederlandse economie groeit dit jaar met drie procent. Een procent minder dan het gemiddelde in de eurozone. Maar de Nederlandse economie is dan ook minder gekrompen tijdens de coronacrisis dan veel andere lidstaten. Voor de hele EU houdt de commissie rekening met iets lagere groeiverwachtingen dit jaar door ‘tegenwinden’. De omikronvariant, de door de hoge energieprijzen opgedreven inflatie, aanhoudende verstoringen van de toeleveringsketen en krapte op de arbeidsmarkt hebben het economische herstel meer dan voorzien tegengewerkt, stelt de commissie.

Tegenwinden ‘Maar we verwachten dat deze tegenwinden geleidelijk gaan liggen, en we voorspellen dan ook dat al dit voorjaar de groei zal versnellen’, zegt Eurocommissaris Paolo Gentiloni van Economie. ‘De prijsdruk zal nog wel aanhouden tot de zomer, maar daarna denken we dat de inflatie gaat dalen.’ Hij verwacht dat de privé-consumptie de motor van de groei zal zijn, en dat het toerisme dit jaar zal heropleven. Maar onzekerheid en risico’s blijven, waarschuwt de Italiaan.

Nederland herstelde vorig jaar snel van de pandemiecrisis, aldus de commissie. De groei bedroeg volgens haar berekeningen 4,3 procent. Dat is lager dan de verwachte gemiddelde groei van 5,3 procent in 2021 in zowel de eurozone als de hele EU. Maar onze recessie was ook minder diep dan in veel andere lidstaten.

Inflatie zakt verder Voor 2023 verwacht de Commissie een groei van de Nederlandse economie die gelijk is aan het gemiddelde in de eurozone: 2,7 procent. Naar verwachting zakt de inflatie volgend jaar naar 1,4 procent. Iets lager dan het gemiddelde in de eurozone van 1,7 procent.

In mei komt de commissie met nieuwe ramingen. Dan presenteert ze ook cijfers over de begrotingstekorten en staatsschulden van de EU-landen. De regels daarvoor zijn vanwege de coronacrisis tijdelijk opgeschort en vooral de staatsschulden zijn enorm toegenomen door de steunmaatregelen voor bedrijven en burgers.

A N P, 1 0 F E B R U A R I 2 0 2 2

354

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Wereldeconomie groeit dit jaar aanzienlijk minder hard De wereldeconomie groeit dit jaar waarschijnlijk langzamer dan eerder voorspeld.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verlaagt zijn groeiprognose. Aanleidingen zijn de snelle verspreiding van de omikronvariant van het coronavirus en de aanhoudende verstoringen in de leveringsketens van bedrijven.

Waar het fonds bij zijn vorige raming in oktober voor 2022 nog 4,9 procent groei voorspelde, is dat nu teruggebracht tot 4,4 procent. Door de nieuwe virusgolf kampen veel landen met tijdelijke personeelstekorten. Daarbij komt de wereldwijd hard oplopende inflatie waardoor centrale banken hun steunbeleid waarschijnlijk sneller zullen afbouwen.

Grote economieën minder Vooral voor de twee grootste economieën van de wereld, de Verenigde Staten en China, zijn de voorspellingen somberder geworden. Het IMF heeft de voorspelde groei in de VS zelfs met meer dan een procentpunt verlaagd. Daar speelt ook dat de Amerikaanse president Joe Biden er vooralsnog niet in is geslaagd om grote nieuwe economische plannen door het Congres te loodsen. De ontstane tekorten aan grondstoffen als chips en de vertragingen in de containervaart treffen verder tal van landen. Vooral in Duitsland zijn de vooruitzichten hierdoor verslechterd. Over Nederland staan in deze update van het IMF geen cijfers.

Opkomende economieën blijven achter IMF-bestuurder Gita Gopinath waarschuwt dat het herstel in diverse opkomende markten en ontwikkelingslanden achterblijft bij de rest van de wereld. Daar lukt het overheden uit gebrek aan middelen niet altijd om goed op de pandemie te reageren. Gopinath was tot voor kort hoofdeconoom bij het fonds en is inmiddels de op een na hoogste bestuurder bij de organisatie. Ze roept overheden wereldwijd op om elkaar te helpen bij het bestrijden van het virus. Dat is volgens haar de enige uitweg uit de crisis. Ook roept ze beleidsmakers op om zich voor te bereiden op hogere renteniveaus.

Gopinath gaat ervan uit dat de impact van omikron vooral in het eerste kwartaal van dit jaar sterk is. Daarna zal het aantal besmettingen waarschijnlijk dalen, en daarmee ook de schade voor de economie. De vele leveringsproblemen houden waarschijnlijk langer aan, al zal ook die situatie in de loop van het jaar wel verbeteren.

Volgend jaar meer groei Dat er dit jaar minder economisch herstel zal zijn, betekent ook dat de wereldeconomie volgend jaar naar verwachting wat harder groeit dan eerder gedacht. Voor 2023 rekent het IMF op een plus van 3,8 procent, waar aanvankelijk uitgegaan werd van 3,6 procent

355

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL groei. Volgend jaar zal de inflatie waarschijnlijk ook weer terugzakken richting normalere niveaus.

A N P, 2 5 J A N U A R I 2 0 2 2

356

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Overheid Subsidies Al meer dan 600 opleidingen uit STAP-subsidieregeling verwijderd Sinds de start van de STAP-subsidieregeling in maart zijn al meer dan zeshonderd opleidingen uit het register verwijderd omdat ze bijvoorbeeld niet arbeidsmarktgericht zijn. Dat meldt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Ook lopen er nog diverse onderzoeken naar misbruik van de regeling.

Met STAP kunnen mensen per persoon een keer per jaar duizend euro kunnen krijgen voor scholing, zolang er budget is. De subsidie gaat naar de opleider, niet direct naar de aanvrager. Zo'n 115.000 mensen hebben intussen al gebruik gemaakt van het STAP-budget sinds de regeling werd opengesteld, zo meldt UWV op basis van voorlopige cijfers.

Aanvraag Burgers kunnen elke twee maanden een aanvraag doen. In de maanden juli en augustus deden bijna 37.000 mensen dat voor ruim 2.800 verschillende opleidingen. In de derde aanvraagperiode, die loopt tot eind augustus, kwam ruim een kwart van de aanvragen uit de sector zorg en welzijn, gevolgd door de zakelijke dienstverlening. Net als bij eerdere aanvragen had meer dan de helft van de aanvragers een mbo-achtergrond. Het aantal gekozen opleiders blijft verder groeien en is inmiddels verdubbeld, van 250 in de eerste periode naar 520.

Zoeken naar ander werk Bijna twee derde van de aanvragers geeft daarnaast aan dat ze zich willen bijscholen om beter te worden in hun huidige baan of om dat werk anders te gaan doen. Dit is bijna identiek aan de eerdere aanvraagperiodes, stelt de uitkeringsinstantie.

Leeftijdscategorieën Ook de leeftijdscategorieën waaruit de aanvragen komen veranderen nauwelijks. Zo zijn alle leeftijdscategorieën "goed vertegenwoordigd" in de aanvragen, zegt de uitkeringsinstantie. De grootste groep bestaat uit werkenden tussen de dertig en veertig jaar (een derde van de aanvragers), ongeveer een vijfde is ouder dan vijftig jaar.

Oudere mbo’ers Het merendeel van de mensen die een aanvraag doet, heeft een baan. Van hen heeft 45 procent een vast contract, twintig procent een tijdelijk contract, vijftien procent zegt te

357

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zzp'en en elf procent zoekt nog werk. Het UWV zegt graag meer aanvragen te willen uit de mbo-hoek en van mensen ouder dan vijftig jaar. Daarvoor gaat de instantie actief informeren. Ook gaat de dienst bekijken hoe de regeling doorontwikkeld kan worden. Daarvoor werkt het samen met het ministerie van SZW. A N P, 1 8 A U G U S T U S 2 0 2 2

Scholingssubsidie vaak niet naar sectoren met grootste tekorten De scholingssubsidie van de overheid gaat vaak niet naar sectoren met de grootste tekorten. Cursussen tot coach of nagelstyliste zijn meer in trek dan opleidingen voor een baan in de bouw, verpleegkunde of het onderwijs. Dat blijkt uit een inventarisatie die radiostation BNR maakte van de laatste aanvraagronde voor deze subsidie.

"Voor de economie en samenleving is het juist belangrijk dat mensen naar kraptesectoren stromen", zegt hoogleraar Ton Wilthagen.

Wie een cursus of opleiding wil volgen, kan daar van de overheid tot duizend euro voor krijgen, het zogeheten Stap-budget. Het doel is dat mensen zich blijven ontwikkelen om hun positie op de arbeidsmarkt te versterken. "Kijk je naar de aanvragen dan ligt de nadruk sterk op coaching en uiterlijke verzorging", concludeert hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen na het zien van de cijfers, "terwijl de krapte vooral in onderwijs, zorg, techniek en IT zit."

Budget kraptesectoren verhogen "Voor een cursus nagelstyliste krijg je evenveel geld als voor opleidingen in kraptesectoren." Dat moet anders, vindt hij. "Je kunt het budget voor opleidingen in kraptesectoren verhogen." Andere opleidingen uitsluiten werkt niet, denkt hij. "Iemand die een nagelstudio wil beginnen, wordt niet opeens warmtepompinstallateur."

A N P, 2 J U N I 2 0 2 2

Ruim 23 miljard aan NOW-steun overgemaakt sinds begin pandemie Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) heeft sinds het begin van de coronacrisis 23,5 miljard euro aan voorschotten op de loonsteun aan werkgevers overgemaakt. Voor de laatste periode waarin de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) liep, van januari tot en met maart, ontvangen ruim dertigduizend werkgevers samen 1,2 miljard euro voor de doorbetaling van lonen tijdens de lockdown begin dit jaar.

De werkgevers die loonsteun ontvangen voor de laatste periode van NOW-ondersteuning hebben samen 586.000 werknemers in dienst. De meeste aanvragen kwamen uit de horeca

358

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL en catering. Bedrijven in die sectoren hadden in januari nog te maken met gedwongen sluitingen van restaurants en cafés en evenementen die niet konden doorgaan. Ook winkeliers en andere commercieel dienstverleners deden relatief vaak een beroep op de in 2020 bedachte steunregeling.

Voorkomen banenverlies De NOW-regeling werd in het leven geroepen om bij de lockdowns wegens corona massaal banenverlies te voorkomen bij bedrijven die veel omzet verloren door gedwongen sluitingen. De subsidie is op 1 april gestopt, maar het UWV is nog druk bezig met het vaststellen van de definitieve som geld waar werkgevers recht op hadden. Het tot nu toe verstrekte bedrag is namelijk een voorschot. Voor de eindafrekening heeft de uitkeringsinstantie informatie nodig over de inkomsten die werkgevers daadwerkelijk zijn misgelopen.

A N P, 1 J U N I 2 0 2 2

Tweede tranche STAP-subsidies voor opleiding ook snel op De tweede tranche van STAP-subsidies voor mensen die een opleiding willen volgen, is binnen twee dagen vergeven. Dat meldt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) die de aanvragen voor de subsidies afhandelt. In totaal vroegen deze ronde ruim 45.000 mensen de opleidingssubsidie ter waarde van maximaal duizend euro aan.

Bij het online UWV-portaal stonden bij de opening op maandag om 10.00 uur al 43.000 mensen in de wachtrij. Uiteindelijk was op dinsdag om 20.30 uur de subsidiepot leeg.

In deze tweede ronde hadden meer opleiders zich aangemeld. Daardoor kon de STAPsubsidie aangevraagd worden voor meer dan 80.000 opleidingen bij ruim 540 opleiders.

Lange wachtrijen zoals bij de eerste aanvraagperiode waren er nauwelijks.

Versterking positie arbeidsmarkt De STAP-regeling is bedoeld voor mensen tussen de 18 jaar en de pensioengerechtigde leeftijd. Het idee is dat ze door het volgen van een cursus, training of opleiding hun positie op de arbeidsmarkt kunnen versterken.

Voor dit jaar zijn vijf aanvraagperiodes voorzien voor de STAP-regeling. Elke twee maanden gaat het aanvraagloket open. In totaal is er dit jaar honderdzestig miljoen euro beschikbaar, waarmee minimaal 160.000 mensen een opleiding kunnen volgen. Volgend jaar is er tweehonderd miljoen euro beschikbaar in zes aanvraagperiodes.

A N P, 5 M E I 2 0 2 2

359

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Van 10.000 bedrijven ontbreekt aanvraag berekening coronasteun Voor ongeveer tienduizend bedrijven die in de zomer van 2020 loonsubsidies aanvroegen wegens de coronacrisis, dringt de tijd om een definitieve berekening van de steun aan te vragen. Doen werkgevers dit niet, dan moeten ze alle steun terugbetalen die ze voor de periode tussen juni en september ontvingen.

De NOW, of Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid, werd in 2020 opgezet om banen te behouden bij bedrijven die door lockdowns omzet verloren. Naarmate de gemiste inkomsten opliepen, steeg ook de subsidie om lonen te kunnen betalen. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) keerde dit geld uit als voorschot op basis van schattingen. Bij het aanvragen van een definitieve berekening moeten ondernemers hun uiteindelijke omzetverlies opgeven. Het UWV berekent dan op welk bedrag ze daadwerkelijk recht hadden.

Aanvraag eindberekening Van de 63.500 werkgevers die tijdens de tweede NOW-periode een voorschot hebben gekregen, hebben er volgens een woordvoerder van het UWV ruim 48.000 een eindberekening aangevraagd. Iets meer dan vijfduizend ondernemers hebben om uitstel gevraagd omdat ze nog wachten op een eindoordeel van de accountant.

A N P, 3 0 M A A R T 2 0 2 2

UWV ziet overheidsbudget cursussen snel opraken Het budget van de overheid voor cursussen en opleidingen is al op, zegt een woordvoerder van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). De instantie is uitvoerder van het zogeheten STAP-budget dat onlangs kon worden aangevraagd.

Mensen kunnen een vergoeding van maximaal duizend euro aanvragen voor een cursus om hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Het budget voor dit jaar is in totaal 160 miljoen euro, verdeeld over vijf rondes. De eerste ronde is dus 1 maart ingegaan.

25.000 aanvragen "Op dit moment hebben we ongeveer 25.000 aanvragen verwerkt, waarmee we ongeveer zestig procent van het budget al hebben toegekend. Het betekent dat we ruim twintig miljoen euro in deze ronde hebben toegekend voor deze aanvragen", aldus de woordvoerder van het UWV. Volgens hem proberen tienduizenden mensen tegelijk in te loggen. "Daardoor zijn langere wachttijden ontstaan. We zitten nu op een wachttijd van zestien minuten om in te loggen.

360

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL We hadden al wel bedacht dat het in de eerste ronde wel druk zou worden en dat blijkt nu ook wel. Het geeft ook wel aan dat er een behoefte is voor dit budget", aldus de zegsman.

Welke cursussen vooral populair zijn bij de aanvragers kon hij nog niet zeggen.

A N P, 2 M A A R T 2 0 2 2

Overheidsinstanties UWV vordert 1,4 miljard euro aan coronasteun voor lonen terug Tienduizenden werkgevers die tussen juni en eind september 2020 loonsteun ontvingen van de overheid wegens de coronacrisis moeten geld terugbetalen. Het gaat tot nu toe om 39.000 bedrijven van wie de uitkeringsinstantie in totaal 1,4 miljard euro terugvordert. Er zijn ook werkgevers die juist recht hebben op aanvullende loonsubsidie. Zo heeft luchtvaartmaatschappij KLM voor de periode van juni tot en met september 2020 recht op nog eens 59 miljoen euro.

Werkgevers konden in het kader van de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) een deel van de loonkosten vergoed krijgen bij fors omzetverlies als gevolg van de coronacrisis, om massaal banenverlies te voorkomen. Het bedrag waar ze recht hadden, hing af van het uiteindelijke verlies aan inkomsten en de loonkosten, maar het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) maakte eerst voorschotten over op basis van het geschatte omzetverlies.

Voorschot tweede periode De uitkeringsinstantie kende tussen juni en september 2020, de tweede periode waarin NOW-geld beschikbaar is, aan ruim 63.500 werkgevers een voorschot toe. Van zo'n 55.000 werkgevers is bekend waar ze definitief recht op hadden voor die maanden.

Van hen moeten zeven op de tien NOW-steun terugbetalen. Bij 42 procent gaat het zelfs om het hele bedrag aan ontvangen steun, bijvoorbeeld omdat het omzetverlies niet groot genoeg was of werkgevers afzagen van de steun. Een kleine groep liet na om aan te geven hoeveel omzet ze daadwerkelijk waren verloren en moet daarom alles terugstorten.

Ondernemingen die nog geld krijgen Daar tegenover staan 16.000 werkgevers die nog geld na krijgen van het UWV. Daarbij gaat het om een bedrag van in totaal 302 miljoen euro. Een woordvoerder van de uitkeringsinstantie geeft aan dat dit niet altijd komt doordat deze bedrijven een te conservatieve schatting hadden gemaakt van het omzetverlies of de loonkosten. Het voorschot dat ze in 2020 kregen was namelijk tachtig procent van het definitieve bedrag waar ze recht op hadden. Wie precies goed had gerekend krijgt sowieso nog een vijfde van het NOW.

361

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL KLM KLM, de grootste ontvanger van NOW-steun, krijgt nu in totaal ruim 344 miljoen euro aan compensatie voor de loonkosten voor de tweede periode. Budgetmaatschappij Transavia, ook onderdeel van Air France-KLM, krijgt bijna zes miljoen euro steun nabetaald.

Uitzendonderneming Adecco moet juist bijna zeven miljoen van de voorgeschoten elf miljoen euro terugbetalen, blijkt uit het NOW-register dat UWV online heeft gezet. De Nederlandse tak van chemiebedrijf Chemours moet 3,7 miljoen euro terugbetalen.

U W V, 2 3 N O V E M B E R 2 0 2 2

UWV vraagt Kamer om simpeler wetten tegen 'kafkaëske' situaties Sociale wetten zitten vaak zo ingewikkeld in elkaar dat de uitvoering ervan voor burgers die juist steun van de overheid nodig hebben, uitmondt in "kafkaëske situaties". Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) vraagt hiervoor aandacht in de Tweede Kamer. "Soms zit de letter van de wet ons echt in de weg", aldus Nathalie van Berkel, lid van de Raad van Bestuur. Het UWV wil simpelere regels, zodat de uitkeringsinstantie niet steeds de randen van de wet hoeft op te zoeken om mensen goed te helpen.

"Wij voeren heel wat wetten uit", aldus Van Berkel. Het UWV gaat onder meer over de ingewikkelde arbeidsongeschiktheidswet WIA, de Wajong en andere wetten die onder de participatiewet vallen. De werkloosheidsuitkering (WW) is de makkelijkste wet, zegt Van Berkel. "En onze mensen moeten eerst een jaar opleiding volgen om de WW goed te kunnen snappen en uit te voeren. Dat zegt iets over de complexiteit."

Re-integratie Als voorbeeld noemt de ambtenaar voorzieningen voor iemand met een beperking die wil re-integreren door een opleiding te volgen. Tijdens dat traject kan iemand een elektrische rolstoel krijgen als 'voorziening', maar als de opleiding klaar is moet de rolstoel worden ingeleverd.

"Je kan echt tussen wal en schip raken, en het leidt tot kafkaëske situaties", legt Van Berkel uit. "We passen hier vaak al maatwerk toe, door een oogje dicht te knijpen, maar ergens zit daar een grens aan."

Gegevensdeling Daarnaast zit gegevensdeling vaak in de weg. Als het UWV iemand bijvoorbeeld vertelt niet in aanmerking te komen voor een Wajong-uitkering, kan de uitkeringsinstantie geen gegevens doorgeven aan de gemeente om te kijken of de persoon wel onder de participatiewet valt. Diegene moet dan weer zelf aankloppen bij de gemeente. "Wij weten dat er

362

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nogal wat mensen zijn die zich niet melden bij de gemeente", aldus UWV-baas Maarten Camps. Niet iedereen die "kwijt is" zal steun nodig hebben, maar een flink deel wel.

“Minder schotten in wetgeving” Het UWV pleit voor "minder schotten" in de wetgeving, en meer mogelijkheden om samen te werken tussen de verschillende overheidsorganisaties. Van Berkel begrijpt dat de Tweede Kamer voor zoveel mogelijk specifieke groepen zaken wil regelen in de wetgeving, maar "hoe meer uitzonderingen u maakt, hoe moeilijker het is in de uitvoering om het ook daadwerkelijk in de praktijk goed uit te laten pakken". Vooral als er op het laatste moment nog aan wetgeving wordt gesleuteld, kan het misgaan.

A N P, 1 8 O K T O B E R 2 0 2 2

162.000 bedrijven maakten gebruik van NOW-steunregeling Tijdens de coronacrisis hebben in totaal 162.000 bedrijven gebruik gemaakt van de NOW-regeling. Dat meldt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) die de balans opmaakt na acht periodes van de steunregeling waarmee bedrijven door de overheid geholpen konden worden om het loon van hun personeel te betalen.

In totaal dienden de bedrijven 521.000 aanvragen in voor de steunregeling. Zo'n dertig procent vroeg alleen in de eerste NOW-periode, tussen maart en mei 2020, de subsidie aan. Een kleine twee derde maakte in twee of meer periodes gebruik van de steun.

Horeca en catering Horeca en catering was de sector waar het meest van de NOW-regeling gebruik werd gemaakt. Meer dan driekwart van de bedrijven in die branche vroeg de steun aan. In de cultuur was dat net geen twee derde en bij winkels ruim de helft. De 162.000 bedrijven die aanvragen deden hebben gezamenlijk meer dan 2,9 miljoen mensen in dienst.

23 miljard euro De voorschotten die het UWV in de acht aanvraagperiodes uitkeerden kwamen uit op een totaal van meer dan 23 miljard euro. Daarvan werd in de eerste periode het meeste uitgekeerd, namelijk 7,9 miljard euro. De regio Groot Amsterdam kende de meeste aanvragers, gevolgd door de regio Rijnmond.

A N P, 3 0 J U N I 2 0 0 2

363

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL SER: werknemers krijgen meer zeggenschap over thuiswerken Werknemers krijgen meer zeggenschap over waar ze hun werkzaamheden uitvoeren.

Daarover moeten ze in overleg met hun werkgever, staat in een advies van de SociaalEconomische Raad (SER). Het polderorgaan vindt dat het hybride werken, waarbij deels thuis wordt gewerkt, zo het beste kan worden vormgegeven.

De SER, waarin vakbonden en ondernemersorganisaties samen adviezen opstellen voor het kabinet, adviseert dat de werkgever verzoeken van de werknemer tot wijziging van de arbeidsplaats binnen de Wet flexibel werken beoordeelt. Bedrijven houden daarbij nog wel ruimte voor maatwerk.

Geen wettelijk recht Volgens vakbond FNV adviseert de SER concreet dat "een werkgever een verzoek van een werknemer om thuis te werken accepteert, tenzij de werkgever kan aangeven dat dit niet kan". Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland benadrukken juist dat er geen wettelijk recht komt op thuiswerken.

Collectieve afspraken Ook vindt de SER het een goed idee om daar collectieve afspraken over te maken met de ondernemingsraad of via een cao. De raad stelt voor het wetsvoorstel 'Werken waar je wilt' in lijn met het advies aan te passen.

"Hiermee krijgen werknemers meer grip op hun werk en op hun leven, en dat is hard nodig", zegt FNV-voorzitter Tuur Elzinga in een toelichting. "We rekenen op de regering om deze SER-aanbevelingen zo snel mogelijk over te nemen."

Zeggenschap over werktijden De vakbond zegt ook dat de SER adviseert dat werknemers die niet thuis kunnen werken meer zeggenschap moeten krijgen over onder andere hun werktijden. Volgens FNV adviseert de SER ook dat werknemers een passende thuiswerkvergoeding moeten krijgen die bijgesteld moet worden zodra de kosten stijgen.

Hybride werken Het CNV wil dat werkgevers hun werknemers "maximaal ruimte bieden" om hybride te blijven werken. "Zolang het bedrijfsbelang dit uiteraard toestaat", zegt voorzitter Piet Fortuin van CNV in een toelichting. De vakbond meldt op basis van onderzoek onder duizend thuiswerkende leden dat negentig procent hybride wil blijven werken. Een derde is ontevreden over het thuiswerkbeleid van hun werkgever.

364

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Sinds de uitbraak van het coronavirus hebben veel werknemers vaker thuisgewerkt. Dat werd ook geadviseerd door het kabinet, om besmettingen te voorkomen. Veel medewerkers hebben aangegeven ook na de pandemie vaker thuis te willen werken.

A N P, 3 1 M A A R T 2 0 2 2

Ruim 15.000 bedrijven vragen om loonsteun in achtste NOW-periode Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) heeft tot nu toe ruim vijftienduizend aanvragen voor loonsteun binnengekregen voor de achtste periode van de Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). Die loopt van januari tot en met maart van dit jaar. Voor die periode kunnen ondernemers sinds 14 februari loonsteun aanvragen bij het UWV. Werkgevers zullen vooral in januari minder omzet hebben gedraaid, omdat in een groot deel van die maand nog strenge coronabeperkingen golden. Hoewel de regels inmiddels zijn versoepeld, hebben veel ondernemers nog niet volop kunnen draaien.

Omzetverlies twintig procent Om voor de steun in aanmerking te komen moeten ondernemers een omzetverlies hebben van minstens twintig procent. Zij kunnen dan een groot deel van de loonkosten vergoed krijgen. Werkgevers kunnen tot en met 13 april 2022 een aanvraag doen voor de achtste periode van de NOW. Horeca en catering Tot en met 25 februari zijn ruim 8.100 aanvragen verwerkt, waarvan er bijna 7.900 zijn goedgekeurd. Die werkgevers hebben de eerste termijn van hun voorschot ontvangen voor een totaalbedrag van 149 miljoen euro. De sector horeca en catering heeft het grootste aandeel in het aantal toekenningen. Bijna 3.500 horecawerkgevers ontvingen tot nu toe in totaal ruim 43 miljoen euro als voorschot.

A N P, 1 4 M A A R T 2 0 2 2

Rijk distribueert gratis zelftests en mondneusmaskers Vanaf 14 februari 2022 stelt het ministerie van VWS gratis antigeenzelftesten en mondneusmaskers beschikbaar aan mensen die ze zelf niet kunnen kopen.

Distributie verloopt via de gemeenten.

Het gaat om zelftesten en chirurgische mondneusmaskers van het type IIR. De gemeenten krijgen deze artikelen op bestelling gratis van het Rijk, bedoeld ze om uit te delen aan mensen met lage inkomens en in het kader van de wijkgerichte aanpak. Hoeveel testen en

365

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL maskers elke gemeente kan bestellen, hangt af van het aantal mensen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum binnen de gemeente. In totaal kunnen er 10 miljoen zelftesten en 10 miljoen mondneusmaskers besteld worden tot 1 mei. Volgens het Rijk betekent het 6 testen en maskers voor iedereen binnen de doelgroep.

Vaccinatiegraad opkrikken Het kabinet vindt het belangrijk om via gemeenten zelftesten en mondneusmaskers beschikbaar te stellen aan mensen met een laag inkomen. Zij kunnen financiële drempels ervaren voor het gebruik van zelftesten en mondneusmaskers. Daarnaast zijn 30 gemeenten geïdentificeerd voor een wijkgerichte aanpak op basis van onder andere een lage vaccinatiegraad en hoge aantal besmettingen. Voor deze gemeenten kunnen er in totaal 5,5 miljoen zelftesten en 5,5 miljoen mondneusmaskers besteld worden tot en met 1 mei.

Genoeg om iedereen in deze 30 gemeenten te voorzien, stelt ministerie van VWS. RIJKSOVERHEID, 3 FEBRUARI 2022

366

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Kabinetsbeleid SZW en loonpolitiek Kabinet scherpt regels STAP-budget aan om misbruik tegen te gaan Het kabinet scherpt de regels aan voor het scholingsbudget STAP onder meer om misbruik en oneigenlijk gebruik moeilijker te maken. Dat meldt minister Van Gennip van SZW aan de Tweede Kamer.

Het STAP-budget is bedoeld om mensen de kans te geven een opleiding te volgen waarmee zij hun kansen op de arbeidsmarkt kunnen vergroten. Tot dusver hebben ruim 200.000 mensen er gebruik van gemaakt, met een "goede spreiding" wat betreft leeftijd, opleidingsniveau en contractvorm. Het doel was een brede groep te bereiken en dat is hiermee gehaald, aldus Van Gennip.

"Het is mooi om te zien dat het STAP-budget grote populariteit geniet", aldus de bewindsvrouw. "Het laat zien dat veel mensen druk bezig zijn met hun persoonlijke professionele ontwikkeling en dat is belangrijk op een arbeidsmarkt die voortdurend in beweging is."

Verbeterpunten Maar Van Gennip constateert ook dat er verbeterpunten zijn. De regeling werd eerder al tussentijds aangescherpt toen bleek dat er "snoepreisjes" en cursussen mee gefinancierd werden die helemaal niet arbeidsmarktgericht waren.

Online cursussen Daarnaast is een klein aantal opleidingen opvallend populair gebleken. Dat zijn met name cursussen die vooral online gegeven worden. Dat maakt het aantrekkelijk voor aanbieders om veel deelnemers te werven, omdat de extra kosten per cursist beperkt zijn. Er komt nu een maximaal aantal toekenningen per opleiding. Op die manier moet worden voorkomen dat de STAP als een "ongepast verdienmodel" wordt gebruikt.

Het kabinet kijkt daarnaast naar de mogelijkheden om het STAP-budget in te zetten om mensen om te scholen naar sectoren en beroepen waar grote tekorten bestaan. Te denken valt aan het onderwijs, de gezondheidszorg, de ICT en techniek.

A N P, 2 8 N O V E M B E R 2 0 2 2

367

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Tweede Kamer draait verruiming 'Primarkpremie' alsnog terug De Tweede Kamer heeft de op het laatste moment toegevoegde verruiming van de lage-inkomensondersteuning (LIV) toch teruggedraaid. Over de voorgestelde tijdelijke uitbreiding van deze regeling, door critici de Primarkpremie genoemd, ontstond onrust. Op initiatief van GroenLinks, PvdA en Volt gaat de verruiming toch niet door.

De LIV helpt bedrijven die veel werknemers in dienst hebben met een relatief laag loon.

Het kabinet had eerder besloten de regeling te verruimen na een gesprek met werkgeversorganisaties MKB Nederland en VNO-NCW. Winstbelasting Het kabinet kondigde op Prinsjesdag een pakket aan maatregelen aan voor middelgrote en kleine bedrijven, dat is opgesteld 'in ruil' voor de hogere winstbelasting voor kleinere bedrijven. De werkgeversorganisaties hadden aangegeven liever een ruimere LIV te zien dan de lagere premie die werkgevers betalen aan het arbeidsongeschiktheidsfonds (aof).

De linkse oppositie reageerde woedend, en stelde dat het kabinet was gezwicht voor een lobby van de belangenbehartigers. Staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit) sprak dat tegen, maar hij gaf wel aan dat het de Tweede Kamer vrijstond de ingreep terug te draaien.

Een ruime meerderheid steunde een voorstel hiertoe van GroenLinks-Kamerlid Senna Maatoug.

A N P, 1 0 N O V E M B E R 2 0 2 2

Visma Raet: minimumloner krijgt er maandelijks 216 euro netto bij Werknemers die dit jaar het minimumloon verdienen, zien in 2023 hun nettomaandinkomen stijgen met 216 euro ten opzichte van juli 2022. Dit is een toename van 13,17 procent. In deze berekening is rekening gehouden met de tien procent stijging van het brutominimumloon naar 1.932 euro per maand. Dat zegt hr-dienstverlener Visma Raet na doorrekening van de kabinetsplannen.

Een belangrijke noot is volgens Visma Raet hierbij dat het minimumloon even hoog is voor mensen met een 36-, 38- en 40-uurscontract. Het nettomaandsalaris van Nederlanders met een modaal inkomen stijgt volgens de onderzoekers in 2023 met 91 euro. Dat is een stijging van 3,7 procent.

Twee keer modaal Werknemers die een inkomen verdienen van twee keer modaal krijgen er volgend jaar onderaan de streep 97 euro per maand bij, een toename van 2,42 procent. In de voorgaan-

368

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de berekeningen is geen rekening gehouden met eventuele wijzigingen in de pensioenpremies, aldus Visma Raet.

Kosten levensonderhoud De hr-dienstverlener zegt dat die salarisstijging erg nodig is. Eind augustus meldde Visma Raet nog dat veel Nederlanders zich zorgen maken of het salaris volgend jaar voldoende toereikend zal zijn om in de stijgende kosten voor levensonderhoud te voorzien. Visma Raet stelde dat die zorgen ertoe leiden dat er extra druk op de salarisonderhandelingen komt te liggen. Daarnaast zou volgens de hr-dienstverlener de helft van de Nederlanders verwachten dat de economie komend halfjaar alleen nog maar slechter wordt.

ANP MEDIANET, 20 SEPTEMBER 2022

De belangrijkste punten uit de kabinetsplannen voor 2023 Het kabinet heeft op Prinsjesdag de beleidsplannen voor 2023 aan de Tweede Kamer aangeboden. De Tweede en Eerste Kamer gaan de voorstellen van het kabinet de komende maanden behandelen en beginnen aan de grote lijnen met de Algemene Politieke Beschouwingen, die twee dagen duren.

De volgende plannen voor 2023 staan hierna als volgt: • Het kabinet laat het begrotingstekort tijdelijk oplopen om alle extra investeringen te betalen. In 2023 komt het tekort op drie procent van het bruto binnenlands product (bbp) ofwel de totale omvang van de economie. Dat is net binnen de begrotingsnorm van de Europese Unie.

• Een prijsplafond voor een bepaald gebruik zal de energierekening voor een gemiddeld huishouden zo'n 190 euro per maand omlaag kunnen brengen. Die korting vanaf 1 november, is wel "omgeven met onzekerheden".

• De maximale tarieven voor gas en elektriciteit gaan ook gelden voor een deel van de middelgrote en kleine ondernemingen. Daarnaast wordt gewerkt aan ondersteuning van grootverbruikers, bijvoorbeeld bakkers en glastuinders.

• In 2023 wordt naar verwachting 103 miljard euro uitgegeven aan de gezondheidszorg, een stijging van zes miljard euro vergeleken met dit jaar. Het zorggeld wordt voor een groot deel opgehoest door burgers, via premies en belastingen. De zorgpremie gaat ongeveer tien euro per maand omhoog; maar de zorgtoeslag voor lagere inkomens stijgt ook.

• Ongeveer een half miljoen huishoudens met een laag inkomen die een corporatiewoning huren, krijgen vanaf juli 2023 een huurverlaging van gemiddeld 57 euro per maand. Deze huurverlaging is een jaar vervroegd.

• Ongeveer 35 miljoen euro wordt gereserveerd voor studenten die in de knel komen door stijgende energieprijzen. Hiermee worden studenten tegemoetgekomen die geen

369

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL aanspraak maken op de eenmalige energietoeslag voor huishoudens met een laag inkomen.

• Jaarlijks gaat 350 miljoen euro extra naar het middelbaar beroepsonderwijs, 150 miljoen euro meer dan eerder was aangekondigd. Hiermee moet vooral de kansengelijkheid worden vergroot, de aansluiting op de arbeidsmarkt en de kwaliteit worden verbeterd en innovatie aangejaagd.

A N P, 2 0 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Historisch' pakket in miljoenennota: koopkrachtplus 3,9 procent De miljoenennota is traditiegetrouw op de vrijdag voor Prinsjesdag gelekt. De begroting voor volgend jaar bevat een koopkrachtpakket dat "historisch in omvang" is.

De maatregelen tellen volgens ingewijden inmiddels op tot dik zeventien miljard euro. Daardoor gaat de bestedingsruimte van huishoudens volgend jaar in de plus: de koopkracht stijgt met 3,9 procent, becijfert het Centraal Planbureau (CPB) volgens verschillende bronnen. Dat verzacht enigszins de financiële pijn van dit jaar: de koopkracht gaat er in 2022 volgens ramingen van het CPB bijna zeven procent op achteruit.

Daarmee kan de klap van de hoge prijzen voor huishoudens dus niet helemaal worden opgevangen, maar de ingreep herstelt de flinke achteruitgang van dit jaar gedeeltelijk.

Premier Mark Rutte sluit overigens verdere maatregelen niet uit, als gedurende volgend jaar blijkt dat deze nodig zijn.

Maatregelen 2022?

Voor dit jaar wordt dus nog steeds een achteruitgang van 6,8 procent verwacht. Mogelijk komen er op Prinsjesdag toch nog maatregelen naar buiten die de pijn ook in het najaar moeten verzachten, maar hier wordt nog koortsachtig over overlegd. "Wat er nog wel kan in 2022 zal beperkt zijn", zei Rutte in zijn persconferentie na de ministerraad.

Verbetering koopkracht Het miljardenpakket voor volgend jaar bevat ingrepen om de koopkracht structureel te verbeteren. Het kabinet wil dat huishoudens tegenvallers makkelijker kunnen opvangen.

Een van de belangrijkste maatregelen is de flinke verhoging van het minimumloon, waardoor ook uitkeringen flink stijgen. Verder gaat de inkomensbelasting omlaag en enkele toeslagen omhoog.

A N P, 1 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

370

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Van Gennip wil bijscholingssubsidie gerichter toekennen Het kabinet kijkt of de STAP-subsidie waarmee volwassenen opleidingen kunnen volgen voor hun loopbaan meer gericht kan worden op "die groepen die dat het meeste nodig hebben". Minister van Gennip van SZW wil ook kijken of er meer aandacht moet zijn voor mensen die moeilijk werk vinden. Het gaat daarbij vaak om iets oudere werknemers.

De regeling is "heel succesvol", zei de minister tijdens het vragenuur. De regeling werd opgetuigd omdat de vorige, belastingaftrek voor opleidingen, nauwelijks terecht bleek te komen bij lager opgeleiden, ouderen en mensen met een laag inkomen. Op die groepen wil Van Gennip zich blijven richten, bijvoorbeeld om te kijken of mensen digitaal vaardiger gemaakt kunnen worden. Ze gaat kijken of mensen die al een tijd zonder succes solliciteren ook beter bereikt kunnen worden.

Sollicitanten CDA-Kamerlid Palland vroeg de minister naar de positie van mensen die al een tijd solliciteren, maar toch geen werk kunnen vinden. Van Gennip wees erop dat er allerlei stimuleringsregelingen bestaan of nog extra in de maak zijn om meer mensen aan het werk te helpen.

"Ik denk dat in ieder geval bij een aantal bedrijven de wal het schip aan het keren is, omdat mensen gewoon mensen nodig hebben." Veel bedrijven zouden ook zelf al inzien dat ze bijvoorbeeld ouderen goed kunnen gebruiken, omdat diversiteit ze goed doet.

Tweede aanvraagperiode In mei meldde Van Gennip aan de Tweede Kamer dat in de tweede aanvraagperiode bijna 44.000 aanvragen voor STAP-budget zijn goedgekeurd. Onder hen waren aanvragen van ongeveer tienduizend zestigplussers, bijna 25.000 mensen die niet hoogopgeleid zijn en zo'n 8.100 mensen die (nog) niet aan het werk zijn in loondienst of als zelfstandige.

A N P, 2 1 J U N I 2 0 2 2

Kabinet verhoogt volgend jaar minimumloon met 2,5 procent Het kabinet gaat het minimumloon in 2023 al verhogen. Dat is een jaar eerder dan gepland. Ingewijden bevestigen berichtgeving van de NOS. Door de hoge inflatie gaan de laagste inkomens er momenteel hard op achteruit.

In het coalitieakkoord is afgesproken dat het minimumloon met 7,5 procent omhoog gaat. Dat zou stapsgewijs gebeuren in 2024 en 2025, maar tijdens het overleg over de Voorjaarsnota hebben de coalitiepartijen afgesproken volgend jaar al te beginnen met de

371

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL verhoging. Daarna volgen dan nog twee jaren waarin het steeds met hetzelfde percentage stijgt.

Koppeling AOW Er is bovendien afgesproken dat de koppeling met de AOW in elk geval bij de eerste verhoging gehandhaafd blijft. In het coalitieakkoord was de koppeling met de AOW losgelaten.

Dat leidde tot fel protest van de oppositie en de Eerste Kamer stemde zelfs tegen het loskoppelen van de AOW en het minimumloon. In de senaat heeft het kabinet geen meerderheid.

Voorjaarsnota De coalitiepartijen overleggen al een aantal weken over de Voorjaarsnota. Die moet worden aangepast omdat er miljarden meer zijn uitgegeven dan gepland. Dat komt onder meer door de inflatie (er kwam onder meer compensatie voor de hoge energierekening) en er moet financiële dekking gevonden worden voor compensatie voor betalers van de vermogensrendementsheffing, waarmee de afgelopen jaren miljarden euro's onrechtmatig geïnd zijn. Ook wil de Tweede Kamer meer geld voor Defensie.

Vakbonden kritisch De vakbond FNV blijft kritisch. Zo pleit de vakbond al jaren voor een minimumloon van veertien euro per uur en dat wordt lang niet bereikt met de aangekondigde verhoging.

Daarnaast zou de verhoging al deze zomer kunnen beginnen, betoogt FNV. Volgens het CNV zou beter zijn om het minimumloon in één keer te verhogen nu de prijzen hard stijgen, maar vicevoorzitter Patrick Fey noemt het "goed nieuws" dat de eerste stap eerder komt. Ook moet naar oordeel van het CNV de AOW volledig gekoppeld blijven aan het minimumloon.

A N P, 1 8 M E I 2 0 2 2

Kabinet: vanaf 1 april geen werkvergunning nodig voor Oekraïners Het kabinet hoopt met ingang van 1 april 2022 een uitzondering te maken op de tewerkstellingsvergunning voor Oekraïners. Op die manier kunnen werkgevers makkelijker Oekraïense vluchtelingen aannemen wanneer zij aan het werk willen. Wel is er een meldplicht, zo melden betrokken ministers in een brief aan de Tweede Kamer.

Voor zo'n vergunning is een arbeidsmarkttoets nodig, waardoor bedrijven eerst op zoek zouden moeten naar geschikte kandidaten in landen in de Europese Economische Ruimte.

Dat maakt het bijna onmogelijk om werknemers van buiten die landen aan te nemen.

372

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minister Karien van Gennip van SZW kondigde eerder al aan dat ze een uitzondering op die vergunning wil.

Leefgeldregeling Het kabinet denkt nog steeds na over een leefgeldregeling voor Oekraïense vluchtelingen, zei minister Carola Schouten (Armoedebestrijding) in een debat in de Tweede Kamer. Zij verwacht daar snel meer duidelijkheid over te kunnen geven.

A N P, 1 7 M A A R T 2 0 2 2

Minister wil kinderopvangtoeslag losmaken van gewerkte uren De kinderopvangtoeslag wordt vanaf volgend jaar mogelijk niet meer gekoppeld aan het aantal uren dat een ouder werkt. Nu wordt de hoogte berekend op basis van de werkuren van de ouder die het minst werkt. Minister Karien van Gennip van SZW wil deze voorwaarde loslaten, omdat die voor veel ouders ingewikkeld is om uit te voeren en belemmerend uitpakt.

Zo is het met name voor ouders die onregelmatig werken of voor ondernemers moeilijk een inschatting te maken over de gewerkte uren per maand. Soms krijgen ouders daardoor te maken met hoge bedragen die ze moeten terugbetalen. Ook kan het ertoe leiden dat ouders minder werken dan ze zouden kunnen.

Toezicht gastouderopvang Verder is het de bedoeling dat gemeenten het toezicht op de gastoudervang intensiveren om de kwaliteit van deze opvang beter in de gaten te kunnen houden. Dat gaat 6,4 miljoen euro kosten. De minister wil dat bedrag laten betalen door de ouders die gastouderopvang gebruiken. Zij zullen dan minder toeslag hiervoor ontvangen. Omgerekend zal dat een verlaging zijn van 0,15 euro per uur.

Consultatie Het plan van de minister gaat nu in consultatie, zodat belanghebbenden erop kunnen reageren. Het kabinet wil uiteindelijk toe naar een ander stelsel voor toeslagen. Voordat dit zover is, zal het huidige systeem nog worden verbeterd.

A N P, 2 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

373

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Eerste Kamer wil af van bezuiniging jeugdzorg en ontkoppeling AOW De Eerste Kamer wil af van de voorgenomen bezuinigingen op de jeugdzorg van vijfhonderd miljoen euro. Een meerderheid stemde voor een motie hiertoe van GroenLinks. Ook wil een meerderheid van de senaat dat de AOW niet tijdelijk wordt losgekoppeld van het minimumloon, zoals in het coalitieakkoord is afgesproken.

Daarnaast wil de Eerste Kamer dat studenten die zijn gedupeerd door het leenstelsel een andere compensatie krijgen dan het kabinet had voorgesteld.

De Tweede Kamer had eerder wel ingestemd met de plannen, maar de coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie hebben geen meerderheid in de Eerste Kamer. Dat maakt het politiek spannend om beleid uitgevoerd te krijgen. Tijdens het debat over de regeringsverklaring bleek al dat de oppositie van links tot rechts zich tegen enkele belangrijke plannen van het kabinet keerde. Alleen Forum voor Democratie stemde net als de coalitie tegen de moties.

Ontkoppeling AOW Het kabinet wil de AOW deels ontkoppelen. De ouderdomsvoorziening zal dan wel met de inflatie meestijgen maar niet met het minimumloon als dat wordt verhoogd. Op dit punt waren drie moties ingediend door de PVV, 50PLUS en de fractie-Nanninga. De AOW is al 42 jaar gekoppeld aan het minimumloon.

Uitvoering moties GroenLinks-fractieleider Paul Rosenmöller wil dat het kabinet uiterlijk op 8 maart een brief stuurt waarin het aangeeft hoe de belangrijkste moties worden uitgevoerd. De Eerste Kamer wil dat het overleg met de gemeenten over de hervorming van de jeugdzorg nu doorgaat, maar zonder dat dit is gericht op de door het kabinet bedachte bezuinigingen. Gemeenten moeten de jeugdzorg uitvoeren en zijn boos over de bezuinigingsplannen.

“Bezuiniging moet van tafel” Premier Mark Rutte had de moties ontraden en wilde geen toezeggingen doen over de jeugdzorg en de AOW. Jeugdzorg Nederland hoopt "dat de bezuiniging nu echt van tafel gaat en dat het gesprek over de noodzakelijke verbeteringen snel weer hervat kan worden. Wij staan in de startblokken voor dat overleg, want de problemen zijn zeer urgent", reageert de brancheorganisatie.

Jeugdzorg Nederland maakte zich grote zorgen over de extra bezuiniging. "Zowel omdat de hulp aan de meest kwetsbare kinderen nu al knel zit, als omdat gemeenten door deze bezuiniging het overleg over de verbeteragenda stop hebben gezet."

374

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) verwacht dat het kabinet de motie "voortvarend oppakt en met ons in gesprek gaat om tot een goede afspraak te komen".

Volgens de VNG tellen de besparingen op de jeugdhulp de komende jaren op tot anderhalf miljard euro, als de kabinetsplannen zouden doorgaan.

A N P, 2 2 F E B R U A R I 2 0 2 2

Zwangere ondernemers kunnen toch TVL krijgen Ondernemers die minstens drie weken met zwangerschaps- en bevallingsverlof waren in het vierde kwartaal 2019 én het eerste kwartaal 2020 kunnen toch de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) aanvragen voor het vierde kwartaal 2021. Dat schrijft minister Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat) aan de Tweede Kamer.

Deze groep ondernemers kan het derde kwartaal van 2020 gebruiken als alternatieve referentieperiode. Om in aanmerking te komen voor TVL Q4 2021 moet een onderneming minimaal 20 procent omzetverlies hebben in vergelijking met de referentieperiode. Als referentieperiode mag een ondernemer kiezen tussen het 4e kwartaal van 2019 of het 1e kwartaal van 2020. Voor ondernemers die minimaal drie weken zwangerschapsverlof hadden in beide referentiekwartalen geldt deze regeling. Zij kunnen tot 11 februari 2022 17:00 uur, alsnog TVL Q4 2021 aanvragen.

De zogenoemde hardheidsclausule die deze uitzondering mogelijk maakt ligt voor goedkeuring bij de Europese Commissie. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland houdt aanvragen van deze groep ondernemers apart, totdat de Europese Commissie de hardheidsclausule heeft goedgekeurd. Daarna krijgen ondernemers uitsluitsel over hun aanvraag. De Tweede Kamer had gevraagd om deze aanpassing.

A N P, R I J K S O V E R H E I D , 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

Bijna zesduizend werkgevers moeten loonsubsidie terugbetalen Bijna 6.000 werkgevers moeten hun loonsubsidie NOW terugbetalen omdat zij niet hun definitieve omzetgegevens hebben doorgegeven aan het UWV. Dat heeft minister Karien van Gennip (Sociale Zaken, CDA) de Tweede Kamer laten weten. Aanvragen voor de 6e of achtste periode van de NOW kan vanaf 14 februari 2022.

Het gaat om de definitieve vaststelling van de eerste NOW-regeling in het voorjaar van 2020. De werkgevers hebben samen 160 miljoen euro aan voorschotten ontvangen. Deze loonsubsidie was een voorschot op basis van de loonsom in januari 2020 en het geschatte

375

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL omzetverlies. Werkgevers moesten daarvoor uiterlijk 31 oktober 2021 zelf een aanvraag indienen en dat omzetverlies doorgeven.

Bewust niet gereageerd Rond 9.500 aanvragers hebben deze deadline niet gehaald, waarna het kabinet hen tot 9 januari uitstel gaf. De minister vermoedt dat een deel van de 6.000 aanvragers die niet op tijd hebben gereageerd met opzet niets van zich heeft laten horen. Zij gingen er al van uit dat ze het volledige voorschot moesten terugbetalen, denkt de bewindsvrouw.

Werkgevers die ook voor andere NOW-regelingen subsidies hebben ontvangen moeten vragen om een definitieve berekening van die voorschotten. Voor de tweede periode NOW kan dat tot en met 5 januari 2022. Bij de overige NOW’s kan vragen om de definitieve berekening tot 22 februari 2023. Voor NOW 3.1 opent het loket op 3 oktober 2021; bij de NOW 3.2 en 3.3 is dat 30 januari 2022. Vragen om de definitieve berekening van NOW 4 volgt in de eerste helft van 2022.

NRC, 27 JANUARI 2022

Investeringsprogramma mogelijk wat te ambitieus Het Centraal Planbureau (CPB) heeft vraagtekens geplaatst bij het ambitieuze investeringsprogramma van het nieuwe kabinet. Grootste knelpunt daarbij is de krapte op de arbeidsmarkt, volgens het CPB. ‘Je kunt dan wel veel extra overheidsuitgaven plannen, maar het zal heel lastig worden om genoeg geschikt personeel te vinden om alles uit te voeren’, heet het in een persbericht van het adviesorgaan. Het CPB waarschuwt daarnaast dat de grote omvang van het pakket negatieve bijeffecten kan hebben. Het risico bestaat dat extra overheidsuitgaven eerder de lonen en prijzen zullen aanjagen dan de economische activiteit. En dat terwijl de inflatie de laatste tijd al erg hoog is.

Mogelijke tegenvallers Ook zouden de financiële lasten voor toekomstige generaties fors toenemen, doordat de staatsschuld de komende decennia kan oplopen tot 92 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat is veel hoger dan de Europese normen. Daarmee zet Nederland het eigen vermogen op het spel om nieuwe schokken goed op te vangen. Zoals de financiële steun aan bedrijven tijdens de coronacrisis. Die was mede te danken aan de goed gevulde schatkist vlak voor de virusuitbraak. Bovendien kunnen sommige kosten structureel worden, en juist daardoor hoger dan voorzien. Dat geldt vooral de geplande uitgaven aan maatregelen voor het klimaat, stikstof en woningbouw.

376

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dan zijn er nog de aanbestedings- en vergunningsprocedures, die lang kunnen uitlopen.

En niet alle ingeboekte bezuinigingen in de zorg zijn volgens het CPB te realiseren zonder extra maatregelen. Het CPB houdt er dan ook rekening mee dat het kabinet niet alle geplande investeringen in deze regeerperiode zal kunnen uitvoeren. Het CPB stelt dat lastenverhogingen en op termijn mogelijk zelfs bezuinigingen nodig zijn voor houdbare overheidsfinanciën.

Maar tegen de investeringen staan ook opbrengsten voor toekomstige generaties. Met name van investeringen in onderwijs, klimaat en milieu. Niets doen aan de klimaataanpak kost waarschijnlijk ook geld, maar dat heeft het CPB nu niet berekend. En uiteindelijk beslist de politiek of de ingeslagen weg wenselijk is, concludeert het planbureau.

Meer werk, inkomen De kabinetsvoornemens zullen de economie wel flink aanzwengelen, verwacht het CPB. Vooral bij de overheid en in het onderwijs zal de werkgelegenheid toenemen. Op de langere termijn zou het coalitieakkoord leiden tot een lichte daling van de structurele werkgelegenheid, en ook tot een iets gelijkere inkomensverdeling. Het nieuwe beleid zou er verder voor zorgen dat de lichte afname van de koopkracht van huishoudens wat wordt gecompenseerd.

Anders dan in het verleden hebben de coalitiepartijen hun plannen niet op voorhand laten doorrekenen door het CPB. Dat kan ook niet, omdat niet alle maatregelen al tot in detail zijn uitgewerkt. Dat zou meer ruimte moeten bieden aan bewindslieden en aan de Tweede Kamer om hun stempel te drukken op het beleid. Maar de Tweede Kamer nam daar geen genoegen mee en vroeg formateur Mark Rutte om toch een doorrekening te laten maken, nog voor het debat over de regeringsverklaring.

A N P, C P B , N R C , 1 1 J A N U A R I 2 0 2 2

Fiscaal Kabinet wil met nieuw plan meer mensen op de fiets krijgen Meer mensen op de fiets naar het werk, een fietsenplan voor kinderen in arme gezinnen en investeringen in goede stallingen bij stations en nieuwe woonwijken.

Dat zijn de speerpunten van het nieuwe fietsbeleid dat staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) onlangs naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Uit nieuw onderzoek blijkt volgens de bewindsvrouw ook nog eens dat de fiets goed is voor de economie en de werkgelegenheid.

377

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De staatssecretaris wil dat de komende 2,5 jaar honderdduizend extra mensen de fiets naar het werk pakken. Dat scheelt drukte op de weg en in het openbaar vervoer.

Bovendien melden fietsers zich gemiddeld genomen minder vaak ziek, stelt ze.

Fietsenstallingen Vanuit het coalitieakkoord heeft Heijnen vijftig miljoen euro beschikbaar voor verdere verbetering van fietsenstallingen bij de stations, zodat het aantrekkelijker is een deel van de reis van en naar het werk met de fiets te doen. Verder wil ze bijdragen aan een landelijk dekkend netwerk van doorfietsroutes, om snel en veilig te kunnen doorfietsen. Daar zijn provincies en gemeenten nu al mee bezig.

Nieuwe woonwijken Ook wil het kabinet bij de bouw van nieuwe woonwijken steeds kijken welke kansen de fiets biedt om huizen bereikbaar te houden, naast openbaar vervoer en auto. Verder komt er een actieplan om ook kinderen uit gezinnen die van een bijstandsuitkering leven te kunnen laten fietsen.

“De fiets levert veel maatschappelijk voordeel op, en betekent ook wind mee voor onze economie”, schrijft de staatssecretaris.

Arbeidsmarktkansen Uit nieuw onderzoek blijkt verder dat het maken, verkopen en verhuren van fietsen ons land dertienduizend voltijdsbanen oplevert, verdeeld over 3350 bedrijven. In 2020 verkochten Nederlandse bedrijven 1,2 miljoen fietsen, waarvan meer dan een miljoen in het buitenland. De totale exportwaarde van de sector lag net onder de twee miljard.

Doorfietsroutes De Fietsersbond is "erg enthousiast" over de plannen. "We zijn blij dat er actie wordt ondernomen", zegt een woordvoerster. De bond is vooral te spreken over het geld voor de doorfietsroutes en de fietsenstallingen. Ook het actieplan om kinderen uit bijstandsgezinnen te kunnen laten fietsen, wordt enthousiast ontvangen.

A N P, 1 9 J U L I 2 0 2 2

Kabinet laat fiscus per begin 2025 schijnconstructies handhaven Uiterlijk vanaf 1 januari 2025 gaat de Belastingdienst weer écht handhaven op schijnconstructies, waarbij werkgevers zelfstandigen werk laten doen dat eigenlijk door een werknemer zou moeten worden uitgevoerd. Dat heeft het kabinet onlangs bekendgemaakt. De handhavingsstop gaat er zo mogelijk eerder af. De schijnconstructies zorgen voor ongelijkheid op de arbeidsmarkt, maar ze worden nauwelijks voorkomen.

378

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het kabinet wil "in stappen" toewerken naar volledige handhaving, zeggen minister Van Gennip van SZW en staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst). Het gaat om handhaving van de Wet DBA, die in 2016 is ingevoerd. De wet moet tegengaan dat bedrijven en opdrachtnemers ten onrechte profiteren van de voordelen die gepaard gaan met zelfstandigheid ten opzichte van een dienstverband. Zo hoeven bedrijven geen premies en verzekeringen te betalen voor zelfstandigen.

Handhaving opgeschort Maar direct bij invoering werd de handhaving op pauze gezet, wat steeds is verlengd.

De fiscus kan sinds 2018 ingrijpen als er sprake is van kwaadwillendheid, en heeft sinds januari 2020 de mogelijkheid een 'aanwijzing' te geven, maar ook dit gebeurt bijna niet, zo blijkt uit een recent rapport van de Algemene Rekenkamer.

Het opheffen van het zogenoemde moratorium is een belofte uit het regeerakkoord, maar dit zal naar verwachting dus pas aan het einde van de regeerperiode gebeuren. Intussen hebben bedrijven, zelfstandigen en werknemers ruim de tijd om zich hierop voor te bereiden, aldus het kabinet.

Gelijker speelveld contractvormen De betrokken bewindspersonen benadrukken verder dat "niet één simpele oplossing bestaat voor de problematiek van de schijnzelfstandigheid". Enerzijds moet de Belastingdienst als uitvoerende organisatie meer middelen krijgen, maar het kabinet wil ook "een gelijker speelveld voor contractvormen" in het arbeidsrecht, als het gaat om sociale regelingen en de belastingregels. Bovendien wordt de wet mogelijk aangepast om de regels duidelijker te maken. In het najaar komt het kabinet met meer informatie over het stappenplan.

“Draak van een wet” De organisaties Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) en Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN) noemen de Wet DBA in een reactie "een draak van een wet. Het ontbreekt namelijk aan duidelijkheid voor alle betrokken partijen."

Juist over het aanpassen van de wet is het kabinet niet "helder", vinden de zelfstandigenclubs, die zich verbazen over het "gebrek aan actie".

A N P, 2 4 J U N I 2 0 2 2

Kabinet vindt dekking voor snellere verhoging kilometervergoeding Het kabinet haalt de beloofde verhoging van de onbelaste kilometervergoeding definitief een jaar naar voren. Het betekent dat het maximum volgend jaar op 21 cent per kilometer komt in plaats van de huidige 19 cent. In 2024 gaat dat bedrag verder omhoog naar 23 cent.

379

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De verhoging stond al in het coalitieakkoord, maar de Tweede Kamer drong onder aanvoering van de regeringspartijen aan op een versnelling, gezien de hoog opgelopen brandstofprijzen. Staatssecretaris Marnix van Rij (Belastingen) beloofde er werk van te maken, maar zei daarbij dat nog wel financiële dekking moest worden gevonden.

Dekking Uit de openbaar gemaakte Voorjaarsnota valt op te maken dat die dekking er nu is. De maatregel leidt zowel volgend jaar als in 2024 tot een geschatte inkomstenderving van tweehonderd miljoen euro. Die bedragen stonden eerder pas voor 2024 en 2025 in de boeken.

Belastingvrij Of de reiskostenvergoeding ook echt omhoog gaat, is aan werkgevers, Het kabinet verhoogt slechts het maximale bedrag waarover zij geen belasting hoeven af te dragen. De staatssecretaris deed eerder al een beroep op bedrijven om ook wel gebruik te gaan maken van de geboden ruimte.

CNV kritisch De vakbond CNV vindt de verhoging van 2 cent per kilometer te weinig en wil dat er vanaf 2023 al een verhoging tot 23 cent per kilometer wordt ingevoerd. Volgens CNV is 21 cent per kilometer nog niet genoeg voor de meeste werkenden om de reiskosten mee te betalen.

"De reiskostenvergoeding is al jaren veel te laag", aldus Piet Fortuin, CNV-voorzitter.

A N P, 2 2 M E I 2 0 2 2

Kennisinstellingen noemen afschaffing expatregeling schadelijk Het kabinet brengt jonge buitenlandse onderzoekers in "grote problemen" en maakt Nederland minder aantrekkelijk voor wetenschappelijk talent als het de plannen doorzet om de zogeheten expatregeling te versoberen of af te schaffen. Daarvoor waarschuwen universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstellingen en academische ziekenhuizen. Ze pleiten in een brief aan staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën) en minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) voor behoud van de regeling.

Vooral hoogopgeleide werknemers die tijdelijk in ons land werken, kunnen nu nog profiteren van een belastingkorting. Zij hoeven als ze aan de criteria voldoen vijf jaar lang over maximaal dertig procent van hun salaris geen belasting te betalen. "Zo compenseert de overheid hen voor de extra kosten die zij maken om in Nederland te kunnen werken, bij-

380

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL voorbeeld extra reiskosten en extra kosten voor huisvesting en levensonderhoud", legt de Rijksoverheid de gedachte achter de regeling uit.

Oplopende tekorten Het kabinet en de coalitie zijn naarstig op zoek naar miljarden om oplopende tekorten op de begroting op te lossen. Versobering van de expatregeling zou jaarlijks honderden miljoenen euro's kunnen opleveren en zou daarom op tafel liggen. De vakbond FNV pleitte ook al eens voor afschaffing, omdat de regeling in de praktijk vooral ten goede zou komen aan bedrijven en mensen met hoge inkomens.

Kenniseconomie De schrijvers van de brief noemen het "van immens belang voor de hele Nederlandse maatschappij en onze kenniseconomie" om een aantrekkelijk land te blijven voor wetenschappelijk talent. Als de regeling wordt geschrapt zal dat "deze positie ernstige schade toebrengen en met name jonge, beginnende onderzoekers raken", stellen de organisaties. De brief is ondertekend door bestuurders van Universiteiten van Nederland (UNL), de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de Vereniging Hogescholen (VH), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en de Werkgeversvereniging Onderzoeksinstellingen (WVOI).

Het bedrijfsleven hield onlangs een vergelijkbaar pleidooi. De werkgeversorganisatie VNONCW vindt de regeling belangrijk om "schaars talent" aan te trekken.

A N P, 1 2 M E I 2 0 2 2

Bedrijfsleven wil belastingvoordeel expat behouden Vanuit het bedrijfsleven klinkt een brede oproep aan de politiek om niet te rommelen aan bepaalde belastingvoordelen voor expats. Zo'n veertig bedrijven en ondernemersorganisaties als VNO-NCW en Techleap stellen in een brief aan de Tweede Kamer dat bedrijven die een flinke groei doormaken anders op achterstand komen bij het werven van buitenlands talent.

Het gaat om de zogeheten dertigprocent-regeling. Bedrijven en universiteiten kunnen daardoor tot dertig procent van het loon belastingvrij uitkeren aan buitenlandse werknemers die tijdelijk in Nederland werken. Deze mensen hebben immers ook te maken met extra kosten voor bijvoorbeeld huisvesting.

Aantrekken buitenlands talent Volgens de bedrijven is de regeling afgelopen jaren "cruciaal" gebleken voor het aantrekken van buitenlands talent, bijvoorbeeld onderzoekers en technici, maar de ondernemers

381

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL merken dat er in de politiek stemmen opgaan om de regeling verder in te perken. Enkele jaren geleden werd de looptijd al ingekort van acht naar vijf jaar.

In een toelichting stelt VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen dat het verder uitkleden van de regeling onverstandig is.

"Juist nu talent zo schaars is, moet je zo’n belangrijke regeling niet beknotten, terwijl de landen om ons heen deze succesvolle regeling nota bene gekopieerd hebben. De regeling is ook positief geëvalueerd en heeft de schatkist meer opgeleverd dan gekost."

A N P, 6 M E I 2 0 2 2

Van Rij wil kijken naar snellere verhoging kilometervergoeding Staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën (Belastingen) wil kijken of het mogelijk is de onbelaste reiskostenvergoeding eerder te verhogen dan het kabinet van plan was. Dat zegt hij de Tweede Kamer toe, nadat verschillende partijen hierom hadden gevraagd. "Technisch zou je dat vanaf 1 juli kunnen doen", aldus Van Rij. Hij wil kijken wat het precies betekent als het kabinet daartoe zou besluiten.

"Ik begrijp de gedachte", zegt de bewindsman tegen de Tweede Kamer. "Ik zou willen zeggen: laten we het serieus bekijken, maar dan moet er een dekking gevonden worden."

Als het kabinet zo'n maatregel neemt, komt er ook minder binnen. Ergens anders moet geld vandaan komen.

De VVD, die dit voorstel ook had gedaan, had bedacht het geld dat het kabinet 'verdient' doordat de jubelton (de 100.000 euro die mensen belastingvrij kunnen schenken voor een woning) eerder wordt verlaagd, maar die maatregel levert veel te weinig op, zegt Van Rij. VVD-Kamerlid Eelco Heinen gaf in het debat aan al te broeden op een andere dekking.

Onbelaste reiskostenvergoeding verhogen?

Overigens wil de staatssecretaris nog niet beloven dat hij de vergoeding per kilometer waar geen belasting over hoeft te worden betaald eerder verhoogt. De partijen in de Kamer hadden dit voorgesteld om de pijn van de hoge brandstofprijzen te verzachten. Van Rij ziet verder ook "een grote verantwoordelijkheid liggen bij werkgevers. Ze moeten dan ook die onbelaste reiskostenvergoeding toekennen aan werknemers".

Het kabinet was al voornemens de onbelaste reiskostenvergoeding stapsgewijs te verhogen van 19 cent per kilometer naar 23 cent.

Korting energiebelasting Van Rij wil ook kijken of het mogelijk is om de korting op de energiebelasting te verhogen, met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2022. SGP'er Chris Stoffer stelde dat voor, omdat zo'n maatregel meer ten goede komt aan lagere inkomens dan het verlagen van de

382

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL btw op energie. De staatssecretaris belooft ook op dit thema nog niets, "maar wat ik wel wil toezeggen is dat ik dat eens uit laat werken", zegt hij tegen Stoffer.

Het grootste obstakel is ook op dit punt de zoektocht naar financiering. "Als het zou kunnen, betekent dat wel dat het consequenties heeft voor een ander deel van het pakket", waarschuwt Van Rij. "Want ik heb maar één pot geld."

A N P, 2 3 M A A R T 2 0 2 2

Geen uithuiszetting door toeslagenaffaire Het kabinet moet voorkomen ‘dat er ook maar één gedupeerde in het toeslagenschandaal uit huis wordt gezet vanwege openstaande schulden, of te maken krijgt met beslaglegging’. Die motie werd aangenomen door een meerderheid in de Tweede Kamer.

Momenteel zijn er honderden toeslagenouders van wie de schuldenstop dit weekeinde afloopt. Het kabinet besloot vorig jaar tot een 'moratorium' op schulden. Dat moest voorkomen dat ouders die in aanmerking kwamen voor de zogenoemde Catshuisregeling (30.000 euro compensatie voor gedupeerden in het toeslagenschandaal), dit geld direct kwijt waren aan schuldeisers. Op zaterdag 12 februari loopt dat moratorium af, en de schulden van de meeste ouders zijn inmiddels overgenomen door de overheid, iets dat de Kamer eerder ook afdwong.

‘Best wel een stevige ingreep’ Maar 700 van de 2.700 ouders voor wie het moratorium na 12 februari afloopt, hebben hun schulden nog niet gemeld. Volgens staatssecretaris Aukje de Vries van Toeslagen is noodwetgeving om het moratorium te verlengen nu niet de oplossing, omdat dit tijd kost.

Bovendien is de schuldenstop een ‘best wel stevige ingreep’ waar ‘best nog veel haken en ogen aan zitten’, benadrukt de bewindsvrouw, omdat het inbreekt in het eigendomsrecht van de schuldeisers.

Verspilde tijd De oppositie nam daar geen genoegen mee, en een meerderheid stemde ondanks de bezwaren van het kabinet voor de motie. ‘Het maakt ons niet zoveel uit op welke manier, maar het mág gewoon niet gebeuren’, zei PvdA'er Henk Nijboer in een speciaal ingelast debat over de aanstaande beslaglegging. ‘Ik snap gewoon niet dat de staatssecretaris gewoon zegt: dat kan toch wel.’ Volgens Lammert van Raan (Partij voor de Dieren) had het kabinet al eerder werk kunnen maken van noodwetgeving om de schuldenstop te verlengen. ‘De staatssecretaris doet hier net alsof haar denken vanmorgen begonnen is.’ De Kamer vroeg er vorige week al om. Die tijd is volgens hem ‘verspild’.

A N P, T W E E D E K A M E R , 1 0 F E B R U A R I 2 0 2 2

383

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Compensatie spaarders kost de staat miljarden Iedereen compenseren die teveel belasting heeft betaald in box 3 gaat het kabinet miljarden kosten. Dat is de verwachting van de coalitiepartijen van Rutte IV, zeggen ingewijden tegen NRC. Binnen het kabinet zijn de meningen verdeeld over het antwoord op de vraag: wie gaat dat betalen?

D66 spreekt zich nu als eerste van de vier partijen openlijk uit en wil dat het kabinet het geld ophaalt bij vermogende burgers. Dat is de groep die door de uitspraak straks geld terugkrijgt. Het is volgens Tweede Kamerlid Romke de Jong van D66 ‘goed gebruik dat we het geld dat nodig is voor rechtsherstel in hetzelfde domein zoeken’.

Oftewel: degene die er het meest van profiteert, mag er ook het meeste aan meebetalen.

Coalitiepartijen D66, CDA en de ChristenUnie vinden ook dat de dekking ‘in principe uit de vermogensbelasting’ moet komen. Ook staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën lijkt die kant op te denken. Tijdens het debat over de kwestie in de Tweede Kamer beaamde hij dat je ‘de oplossing moet zoeken bij de belastingsoort waar het probleem is ontstaan.’

De VVD vindt het nog veel te vroeg om te zeggen wie straks de rekening betaalt van de compensatie. ‘We weten nog steeds niet welke mensen gecompenseerd moeten worden, welke mensen vervolgens nog allerlei claims kunnen neerleggen.’ Dat stelde VVDKamerlid Folkert Idsinga in het debat. De uitspraak van de Hoge Raad levert het kabinet inderdaad een ingewikkelde puzzel op. Het is nog niet duidelijk wie straks precies wordt gecompenseerd en op welke manier dat gebeurt.

Fictieve rendementen De kwestie is ontstaan na een arrest van de Hoge Raad van december 2021. Volgens dat arrest is het box 3-stelsel voor de belasting van vermogen in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat stelsel gaat uit van fictieve rendementen over geld op vermogensrekeningen, sparen en beleggen. Die rendementen zijn al sinds de introductie van het belastingstelsel in 2017 niet haalbaar. Sommige mensen hebben hierdoor duizenden euro's aan belastingen teveel betaald. Veel mensen hebben bezwaar gemaakt tegen deze belastingheffing.

Een vonnis met grote gevolgen In een vonnis van eind december sprak de Hoge Raad uit dat gedupeerden rechtsherstel moeten krijgen. Het arrest heeft ‘grote uitvoeringstechnische en budgettaire gevolgen’.

Dat heeft staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën) de Tweede Kamer aansluitend per brief laten weten. Welke gevolgen precies is nog niet duidelijk. Zo is nog niet bekend hoe-

384

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL veel minder box 3-heffing er over de jaren 2017 en 2018 betaald hoeft te worden, en wat dit betekent voor de jaren erna.

Meer dan 1 miljoen mensen Ook is nog niet bekend of de uitspraak gevolgen heeft voor belastingplichtigen die geen bezwaar hebben gemaakt. Ingewijden rond coalitie en kabinet noemen het tegen NRC nu zeer waarschijnlijk dat het kabinet uiteindelijk meer dan een miljoen Nederlanders zal moeten compenseren. Zij maakten geen bezwaar, maar hebben als spaarders te veel belasting betaald en zouden ook rechtsherstel verdienen. Toch noemde van Rij het ‘zeer onwaarschijnlijk’ dat alle belasting in box 3 wordt terugbetaald. Het kabinet hoopt in februari hierover meer te kunnen melden.

Een oplossing vinden is wel dringend, want de fiscus legt nu geen belastingaanslagen en beschikkingen op aan vermogen en spaargeld in box 3. Hierdoor loopt het kabinet nog eens 4,8 miljard euro aan inkomsten per jaar mis. Het was voor GroenLinks, de Partij van de Arbeid, en de SP aanleiding om een alternatieve vermogensbelasting voor te stellen.

Tot een ton spaargeld betaalt niemand iets, daarboven is het 1 procent tot 5 ton, oplopend naar 5 procent voor wie meer dan 5 miljoen aan vermogens bezit. 'Simpel en snel in te voeren', aldus PvdA-Kamerlid Henk Nijboer in het FD. A N P, N R C F D , 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

Links wil eerlijke vermogensbelasting PvdA, GroenLinks en SP komen met een eigen wetsvoorstel voor wat zij ‘een eerlijke vermogensbelasting’ noemen. De linkse oppositiepartijen willen een progressieve heffing: hoe hoger het vermogen, hoe meer belasting erover moet worden betaald.

De initiatiefnemers stellen dat ze ‘normale spaarders’ ontzien, omdat de heffing pas van toepassing is op vermogens vanaf 100.000 euro, of 200.000 euro voor tweeverdieners.

Over de waarde van de eigen woning hoeft geen vermogensbelasting te worden betaald.

Wie tussen de 100.000 en 500.000 euro aan spaargeld of beleggingen bezit, gaat daar in het voorstel 1 procent belasting over betalen. Dat loopt geleidelijk op tot 5 procent voor vermogens boven de 5 miljoen euro.

Vermogensongelijkheid Volgens de initiatiefnemers draagt het voorstel bij aan het verkleinen van de vermogensongelijkheid. Een ander doel is zorgen dat de allerrijksten ‘een eerlijke bijdrage’ betalen aan de collectieve voorzieningen. ‘Mensen die keihard werken betalen zich blauw aan belasting, terwijl grote vermogens nauwelijks belast worden’, zegt PvdA-Kamerlid Henk

385

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nijboer. ‘Dat is oneerlijk en moet anders. Het invoeren van een progressieve vermogensbelasting is sociaal en verkleint de ongelijkheid.

Slapend rijk worden Het kabinet wil belasting heffen over het daadwerkelijke rendement op vermogen. Die herziening van het belastingstelsel wordt niet voor 2025 verwacht. ‘Als wij niets doen dreigen mensen die al veel geld hebben slapend nog rijker te worden. Zij dragen dan helemaal niets bij aan onze samenleving, terwijl de lasten voor gewone mensen toenemen’, zegt SP-Kamerlid Mahir Alkaya.’Dat willen wij voorkomen.’

Volgens GroenLinks-Kamerlid Senna Maatoug dreigt de vermogensongelijkheid de komende jaren alleen maar groter te worden. ‘We moeten breken met dit beleid en vermogens op een eerlijke manier belasten.’ De partijen kiezen ervoor het vermogen zelf te belasten en niet het al dan niet fictieve rendement.

A N P, 2 F E B R U A R I 2 0 2 2

Coronacrisis Subsidie voor werk zorgmedewerkers met langdurige Covid Werkgevers in de zorg kunnen subsidie krijgen om medewerkers met langdurige Covid in dienst te houden. Dat heeft het ministerie van Volksgezondheid onlangs gemeld. Voor ongeveer duizend van hen dreigt ontslag, omdat zij langer dan twee jaar thuiszitten. In het voorjaar kondigde het kabinet al aan met een dergelijke subsidie te komen.

Door de subsidie kunnen mensen met langdurige Covid nog een half jaar tot een jaar aan het werk blijven. Tijdens die periode "blijven werkgever en werknemer werken aan herstel en re-integratie", aldus het ministerie.

Helft van salariskosten Voor een werknemer is per maand ongeveer elfhonderd euro beschikbaar. Dat is de helft van het gemiddelde salaris voor een verpleegkundige of verzorgende, meldt het ministerie. Het bedrag zal niet voor iedereen voldoende zijn, verwacht het departement, dat wel denkt dat door de regeling meer mensen in de zorg blijven werken. Het subsidieloket blijft open tot en met december dit jaar.

A N P, 1 5 J U N I 2 0 2 2

386

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkgevers teleurgesteld dat quarantaineregels niet zijn verruimd Hoewel het positief is dat het kabinet na twee jaar alle coronaregels voor alle bedrijfstakken schrapt, zijn de werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland toch teleurgesteld dat de quarantaineregels niet zijn versoepeld. Die zorgen er volgens de ondernemers namelijk voor dat veel mensen die helemaal niet ziek zijn "onnodig" thuis zitten.

Verder vinden de ondernemersorganisaties dat de overheid moet werken aan een langetermijnplan om met corona om te gaan. Zo'n plan moet voorkomen dat we bij de volgende opleving van het virus of de opkomst van een nieuwe variant weer in lockdown moeten.

VNO-NCW en MKB-Nederland zijn met de overheid in gesprek daarover.

Schuldenlast Ook over de aanpak van de schuldenlast die ondernemers hebben opgebouwd, praten de ondernemersorganisaties nog met het kabinet. Zo moeten ondernemers weer eigen vermogen kunnen opbouwen, maar moeten ze ook meer tijd krijgen om belastingschulden terug te betalen. "Dat haalt een last van hun schouders en geeft hun de ruimte om weer te gaan ondernemen", aldus de organisaties.

A N P, 1 6 M A A R T 2 0 2 2

CNV noemt einde coronasteun logisch Het einde van de belangrijkste coronasteunmaatregelen per 1 april is "logisch". Dat zegt voorzitter Piet Fortuin van de vakbond CNV. Bij hem overheerst de opluchting dat de coronabeperkingen zo goed als voorbij zijn.

"Maar” zegt Fortuin “op het moment dat er weer maatregelen komen, moet ook de steun weer terugkeren. We zijn heel blij dat we na 24 maanden weer open kunnen en met elkaar het herstel kunnen organiseren. Daarbij moeten we ons realiseren dat corona niet weg is, dus goed ons verstand blijven gebruiken met hygiënemaatregelen."

Het coronasteunpakket van het kabinet stopt vanaf 1 april 2022. De steunregelingen waarmee bedrijven een tegemoetkoming kregen voor loonkosten en vaste lasten en het uitstel van de belastingbetalingen worden gestaakt. Ook een speciale regeling voor zelfstandigen wordt gestaakt, meldde het kabinet.

A N P, 2 5 F E B R U A R I 2 0 2 2

387

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Alle coronabeperkingen opheffen Het kabinet moet alle coronabeperkingen zo snel mogelijk opheffen. Dat willen VNONCW en MKB-Nederland. ‘Nu het hoge aantal besmettingen nog altijd nauwelijks leidt tot extra druk in de zorg, kunnen we ook de laatste stap naar volledige opening zetten, net als in de ons omringende landen. Er is geen reden meer om langer te wachten.’

Voor thuiswerken is het officiële advies nu om dat ‘zo mogelijk’ te doen, en om indien mogelijk de helft van de werktijd op locatie te werken. Vanaf 18 februari gaan de sluitingstijden naar 1 uur ’s nachts, anderhalve meter afstand en de verplichte zitplaats vervallen voor locaties tot 500 bezoekers. Wie besmet is, of positief test moet hoogstens 5 dagen in isolatie. De quarantaine eindigt dan na 24 uur zonder klachten.

Vanaf 25 februari vervallen de sluitingstijden en afstandsregels helemaal. Het coronatoegangsbewijs vervalt. Op plaatsen waar meer dan 500 mensen samenkomen moet iedereen een negatieve testuitslag laten zien (1G). Dit geldt niet voor doorstroomlocaties zoals beurzen en congressen. Mondkapjes zijn dan alleen nog verplicht in het openbaar vervoer en het vliegtuig. Vanaf 25 februari gelden verder alleen de basisregels: geen handen schudden, hygiëne, ventileren en testen bij klachten.

Thuiszitten met een snotneus De werkgevers zijn uiterst bezorgd om de bezettingsproblemen in alle sectoren waar thuiswerken geen optie is. Zoals de transport en logistiek, de schoonmaaksector, productiebedrijven en ook het onderwijs. ‘Hier zitten zo veel mensen thuis in quarantaine, veelal zonder klachten of met bijvoorbeeld een ‘gewone’ snotneus. De GGD-en kunnen het hoge aantal mensen dat zich moet laten testen ook niet meer aan, waardoor nog meer mensen niet naar het werk kunnen terwijl ze geen corona hebben,’ aldus het persbericht van VNONCW en MKB-Nederland. ‘De samenleving raakt zo steeds verder ontwricht. We weten hoe besmettelijk de huidige variant is, maar we weten ook dat de symptomen mild zijn en op zichzelf nauwelijks tot instroom in de ziekenhuizen leiden.’

Nu doorpakken VNO-NCW en MKB-Nederland vinden dit hèt moment om de samenleving weer volledig te openen, zonder beperkingen in bezettingsgraad of openingstijden. Ook het thuiswerkadvies kan volgens de ondernemingsorganisaties komen te vervallen. ‘Veel teams en organisaties hebben na twee jaar grote behoefte om elkaar vaker te zien. Dat is behalve sociaal - teamgevoel - ook economisch gewenst. De mogelijkheid van fysiek bij elkaars zijn bevordert samenwerking en innovatie. Natuurlijk moeten we de voordelen van thuiswerken behouden en meer hybride werken gaan werken.’

388

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens eerder onderzoek van beide werkgeversorganisaties zijn werkgevers dat ook ‘massaal’ van plan. ‘Bij zo’n tweederde van de bedrijven zijn hierover ook al afspraken gemaakt.’ Tot nu toe zijn die afspraken terug te vinden in 20 procent van de nieuwe cao’s, bleek uit recent onderzoek van de AWVN. Corona normaal ondernemersrisico?

De belangenorganisaties van ondernemers zijn verheugd dat in het nieuwe coronabeleid voortaan wordt gewerkt met twee gelijke doelen, namelijk de economische en sociale continuïteit naast de toegankelijkheid van de zorg voor iedereen. ‘Dit is winst, want tot op heden werd veel te eenzijdig gekeken naar alleen de zorgcomponent.’ Minder te spreken zijn ze over de passages in de Kamerbrief van minister Kuipers dat corona tot het normale ondernemersrisico gaat behoren. ‘Als de overheid eenzijdig ingrijpt in je verdienmodel, kan de rekening niet alleen op het bordje van de ondernemer worden gelegd. We willen eerst zien wat het kabinet zelf doet om te voorkomen dat de zorg minder snel overbelast raakt.’

MEDIAWATCH, RIJK SOVERHEID, 18 FEBRUARI 2022

Mkb wil meer bescherming tegen covid Bijna de helft van de ondernemers in het midden- en kleinbedrijf stimuleert zijn werknemers om zich te laten vaccineren tegen Covid. Ook zou 45 procent de werknemers verplicht laten vaccineren, als dat zou kunnen. Dat blijkt uit de MKB Barometer van Teamleader, een leverancier van workflow software.

Mkb-ondernemers in de zakelijke dienstverlening worstelen met het enorme aantal coronabesmettingen en het ziekteverzuim dat hierdoor ontstaat. Door de toch al grote personeelstekorten geeft 44 procent aan dat hun personeel harder moet werken dan normaal, zeker nu de economie weer aantrekt. Voor mkb’ers heeft ziekteverzuim vaak een grote impact op de bedrijfsvoering, omdat zij vaak een klein aantal medewerkers in dienst hebben. Dat zou volgens het onderzoek verklaren waarom bijna de helft van de werkgevers voorstander is van verplicht vaccineren.

‘Personeel actief beschermen’ Het personeelstekort, waar de helft van de mkb’ers volgens het onderzoek mee kampt, zet de werkgevers er mede toe aan om hun mensen zo goed mogelijk te beschermen tegen het virus. Meer verzuim zorgt niet alleen voor hogere kosten. Het betekent ook gemiste kansen op hogere omzetten. Meer dan 4 op de 10 bedrijven laat ongevaccineerd personeel liever niet op kantoor werken. Bijna één op de drie bedrijven geeft daarnaast aan het personeel actief te willen beschermen door andere ongevaccineerden buiten de deur te houden. Daarnaast voelen veel mkb’ers zich moreel verplicht om het contact met klanten te

389

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL reguleren. Zo geeft 27 procent van de mkb-ondernemers in de zakelijke dienstverlening aan dat ongevaccineerd personeel geen contact meer heeft met klanten.

ANP PRODUCTIES, 18 FEBRUARI 2022

Voorlopig geen 2G in Nederland Minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid trekt het wetsvoorstel voor het 2G-beleid in. Dat heeft de bewindsman de Tweede Kamer schriftelijk laten weten. Een ander wetsvoorstel, dat gaat over gebruik van het coronatoegangsbewijs voor werknemers houdt het kabinet aan.

Het wetsvoorstel dat voorlopig on hold staat, heet Tijdelijke wet verbreding inzet coronatoegangsbewijzen. Als het (ooit) wordt ingevoerd, geeft het werkgevers het recht om het coronatoegangsbewijs (ctb) verplicht te stellen voor werkenden in sectoren waar klanten en bezoekers het ctb nu al moeten tonen. Zoals de evenementenbranche. Aan deze manier van gebruik denkt minister Kuipers momenteel. Maar dan wel op basis van 3G (getest, genezen of gevaccineerd).

Verontwaardiging Dit wetsvoorstel was onderdeel van een drietal wetsvoorstellen van het kabinet om coronauitbraken te beheersen. Een tweede wetsvoorstel, de Tijdelijke wet differentiatie coronatoegangsbewijzen geeft de regering het recht om voor bepaalde activiteiten of voorzieningen een coronatoegangsbewijs op basis van 2G te verplichten. Dat voorstel heeft de regering nu ingetrokken.

Het derde wetsvoorstel behelst het schrappen van het instemmingsrecht van medezeggenschapsorganen bij de inzet van coronatoegangsbewijzen in het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs. Dat kan alleen àls de regering regels stelt over gebruiken van het ctb in het mbo of het hoger onderwijs. Over het lot van dit voorstel is nog niets bekend. Maar snelle invoering is uiterst onwaarschijnlijk, gelet op de storm van kritiek van Kamerleden bij de introductie ervan. Oo was er grote verontwaardiging over de schijnbare eenvoud waarmee de regering het instemmingsrecht wilde omzeilen.

NRC, T WEEDE KAMER, 15 FEBRUARI 2022

Weinig enthousiasme voor loonsteun, veel vraag naar steun vaste lasten De eerste dag voor aanvragen in de achtste periode van loonsteun was ‘rustiger dan ooit’, meldt het UWV. Daar staat een verdubbeling tegenover van het aantal aanvragen voor de tegemoetkoming in de vaste lasten (TVL) in het vierde kwartaal van 2021.

390

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aan het einde van de eerste aanvraagdag hadden ruim 1800 werkgevers een aanvraag ingediend voor de achtste tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). Iets minder dan aan het begin van de rustigste periode tot nu toe: de zesde periode, tussen juli en september.

NOW-loonsteun in 8e ronde Werkgevers die in januari, februari en maart omzetverlies lijden door de coronamaatregelen kunnen tot en met 13 april NOW-loonsteun aanvragen. Ook in deze achtste periode is de ondergrens voor de tegemoetkoming in de loonkosten 20 procent omzetverlies.

Het vergoedingspercentage blijft 85 procent. Ondernemers kunnen hoogstens 90 procent omzetverlies opgeven. Het zal meestal gaan om verlies aan omzet in januari. Een groot deel van die maand golden nog strenge beperkingen. Sindsdien zijn de regels versoepeld, maar veel ondernemers hebben toch nog last van omzetverlies.

TVL veelgevraagd De aanvragen voor de tegemoetkoming in de vaste lasten waren in het vierde kwartaal van 2021 tweemaal zo hoog als in het derde kwartaal. Dat meldde uitvoeringsinstantie Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). In het vierde kwartaal vroegen 67.444 ondernemers een tegemoetkoming aan. De meeste aanvragen waren afkomstig uit de horeca, gevolgd door de landbouw en de taxibranche.

Momenteel heeft RVO al ruim 570 miljoen euro aan TVL-aanvragen voor het vierde kwartaal uitgekeerd aan bijna 50.000 ondernemers. Ruim de helft daarvan had het geld binnen een week binnen, een meerderheid binnen twee weken. Ondernemers konden tot en met 11 februari een aanvraag indienen. Het kabinet verlaagde vanwege de zeer korte tijd tussen de aankondiging van de lockdown en de inwerkingtreding eenmalig de ondergrens van het omzetverlies van 30 naar 20 procent.

A N P, U W V , 1 4 F E B R U A R I 2 0 2 2

Verlengen subsidieregeling coronabanen in de zorg aangehouden Minister Conny Helder van Langdurige Zorg heeft besloten om de verlenging van de subsidieregeling coronabanen in de zorg voorlopig ‘op te houden’. Dat besluit komt na meldingen van mogelijke fraude met deze subsidie door de Nederlandse Arbeidsinspectie.

De inspectie heeft onderzoek gedaan nadat het zelf meldingen had ontvangen. Daarbij zijn ‘zeer opvallende’ geldstromen ontdekt bij aan elkaar gelieerde organisaties. Mogelijk

391

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL gaat het om een ‘maximaal schadebedrag’ van 11 miljoen euro. De Inspectie benadrukt zich te baseren op ‘beperkt onderzoek’ en op informatie uit de meldingen zelf.

Sommige zorgaanbieders die de subsidie hebben ontvangen ‘hebben (al langere tijd) zelf geen personeel in dienst’, concludeert de Inspectie. Bovendien is er geen ‘logisch te verwachten’ hogere aangifte van de loonbelasting terug te zien over de eerste subsidieperiode.

Zorgbanen In 2021 kregen ruim vijfhonderd zorgaanbieders in totaal zo'n 84 miljoen euro aan subsidie voor coronabanen in de zorg. De Inspectie vermoedt dat met een aanzienlijk deel van dat bedrag iets aan de hand is. De subsidie is bedoeld om zorgbanen te creëren. Met name assistenten en gastvrouwen en -heren, die zorgpersoneel ondersteunen en vervangen zodat het meer verplegende taken kan uitvoeren. Door corona zijn veel operaties uitgesteld en daardoor zijn er meer handen nodig.

In december kondigde het kabinet aan voor 2022 47,5 miljoen euro uit te trekken voor de coronabanen in de zorg en de Nationale Zorgklas, waarmee mensen snel zorgtrainingen en -cursussen kunnen volgen. Minister Helder gaat in gesprek met de inspectie en het Openbaar Ministerie (OM) over het verbeteren van de misbruikbestrijding bij deze subsidie.

A N P, 2 F E B R U A R I 2 0 2 2

Lockdown werd ondraaglijk voor veel mensen Het is verstandig dat het kabinet ervoor kiest om de lockdown grotendeels op te heffen. Zo heeft het CNV gereageerd op de meest recente persconferentie van het kabinet over de coronacrisis. ‘Werkend Nederland dreigt anders teveel op haar tandvlees te lopen,’ stelt Piet Fortuin, CNV-voorzitter.

Veel mensen zaten thuis vanwege contact met positief getesten terwijl ze zelf helemaal geen last hadden. ‘Werkende ouders in de knel met kinderen thuis in quarantaine.

Werknemers die gebukt gaan onder hoge werkdruk door thuiszittende collega’s. Deze situatie is niet langer houdbaar.’ Zo schetst Fortuin de situatie in een persbericht van zijn vakbond.

‘Veel werkenden zitten klem’ Een groot deel van de CNV-leden staat achter de versoepelingen. Ruim driekwart (76%) van de leden is voor beëindiging van de lockdown en 73% wil snelle versoepelingen, blijkt uit CNV-onderzoek onder bijna 3.000 leden. De versoepeling van de quarantaineregels is daarnaast voor veel werkenden een opluchting. Bij 40% van de werkenden ontstaan er

392

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL problemen en een hogere werkdruk omdat collega’s in quarantaine moeten. Fortuin: ‘Veel werknemers zitten klem. Ze zijn niet ziek maar mogen toch niet naar het werk. Collega’s moeten hun werk overnemen en ervaren daardoor een hogere werkdruk. Dit levert in de praktijk frictie en spanning op.’

Lange termijnperspectief Het CNV roept het kabinet nu op om met een lange termijnperspectief te komen. ‘Al twee jaar bevinden we ons in deze situatie. Het kabinet koos ook nu weer voor drastische maatregelen terwijl betere en minder ingrijpende oplossingen voorhanden zijn. Zoals betere ventilatie, inzetten op een gezonde leefstijl, uitbreiding zorgcapaciteit. Het zijn maatregelen waardoor de maatschappij door kan draaien en er ook geen (grond)rechten van ondernemers en burgers worden geschonden. Wij kijken dus uit naar de lange termijnvisie.’

C N V, 2 6 J A N U A R I 2 0 2 2

393

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Pensioenen AOW CNV: twee miljoen werkenden verwachten pensioen niet te halen Zo'n twee miljoen mensen denkt zijn of haar pensioen niet te halen in hun huidige baan. Dat heeft de vakbond CNV gemeld na een onderzoek onder ruim 3.100 leden ouder dan 45 jaar. Volgens de vakbond gaat het om bijna de helft van de werkenden van boven die leeftijd. Het CNV wil een betere regeling voor mensen met een zwaar beroep.

De vakbond neemt daarmee een voorschot op de Regeling Vervroegd Uittreden (RVU) die het mogelijk maakt voor mensen met een zwaar beroep om al voor de pensioengerechtigde leeftijd te stoppen. Die regeling loopt op 1 januari 2025 af, maar de vakbond wil een structurele verlenging.

Verruiming regeling De RVU moet als het aan het CNV ligt niet alleen verlengd, maar ook verruimd worden. De 1.200 euro netto per maand waarin de regeling voorziet is voor driekwart van de ondervraagden te laag om eerder te kunnen stoppen. De vakbond wil dat dit bedrag, mede met de hoge inflatie in gedachten, naar minimaal 1.600 euro netto per maand gaat.

"Nu de AOW-leeftijd weer opnieuw stijgt, komt een groeiende groep in de knel", zegt CNVvicevoorzitter en pensioenonderhandelaar Patrick Fey. Volgens hem gaat het om mensen die vaak jong begonnen met werken en zwaar werk doen. "Het is onacceptabel dat metselaars, monteurs en zorgmedewerkers doorwerken tot ze er (soms letterlijk) bij neervallen."

A N P, 1 D E C E M B E R 2 0 2 2

Pensioenleeftijd in 2028 met drie maanden omhoog De pensioenleeftijd gaat in 2028 met drie maanden omhoog. Dat heeft minister Schouten van SZW weten. Mensen krijgen dan hun AOW-uitkering als ze 67 jaar en drie maanden oud zijn.

394

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De pensioenleeftijd gaat omhoog omdat de verwachting is dat 65-jarigen in 2028 langer zullen leven. De AOW-leeftijd is gekoppeld aan de levensverwachting. Tijdens de coronaperiode de afgelopen twee jaar daalde juist de levensverwachting.

Pensioenakkoord In 2019 is afgesproken de pensioenleeftijd minder snel te laten stijgen. Dat was onderdeel van het pensioenakkoord. Dat houdt in dat elke 4,5 maand dat Nederlanders naar verwachting langer leven, de AOW-gerechtigde leeftijd automatisch met drie maanden omhooggaat.

A N P, 9 N O V E M B E R 2 0 2 2

AOW-gat Surinaamse Nederlanders wordt niet gerepareerd Het kabinet voelt er niets voor het AOW-gat van Surinaamse Nederlanders te dichten. Wel kunnen zij een eenmalig bedrag krijgen, maar dat mag formeel geen verband houden met de AOW. Dat heeft De Volkskrant onlangs gemeld. De hoogte van dat bedrag wordt waarschijnlijk wel afhankelijk van de grootte van het AOW-gat: meer geld voor ouderen en minder voor jongeren.

Minister Schouten van SZW werkt aan een regeling waardoor Surinaamse Nederlanders met een AOW-gat een "tegemoetkoming" kunnen krijgen. Hiervoor is in het regeerakkoord geen geld gereserveerd. Dat moet tijdens het overleg over de Voorjaarsnota worden vrijgespeeld.

Het ministerie laat aan De Volkskrant weten dat het kabinet nog geen besluit heeft genomen. "Berichtgeving is nu dus prematuur."

MEDIAWATCH, 25 MAART 2022

Senaat wil koppeling AOW behouden Een meerderheid in de Eerste Kamer wil de koppeling tussen het minimumloon en de AOW behouden. Ook de bezuiniging van een half miljard op de jeugdzorg kreeg geen meerderheid in de Senaat.

Het voorstel van de fractie-Nanninga om de AOW niet tijdelijk los te koppelen van het minimumloon werd gesteund door de PvdA, de fractie-Nanninga (JA21), PVV, SP, Partij voor de Dieren, 50PLUS, de fractie-Otten, SGP en de Onafhankelijke Senaatsfractie.

Loslaten van de koppeling vindt deze meerderheid in de Senaat niet rechtvaardig. De gevolgen van deze afwijzing zijn nog onduidelijk. De onderhandelingen in de Tweede Kamer over de maatregelen uit het regeerakkoord moeten nog beginnen.

395

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Bestaanszekerheid Een brede coalitie van maatschappelijke organisaties pleit al sinds het regeerakkoord voor behoud van de koppeling tussen AOW en minimumloon. Waaronder de ouderenbonden, diverse vakbonden en organisaties voor senioren, patiënten, mensen met een beperking en armoedebestrijding. In een gezamenlijke verklaring benadrukken ze het belang van de koppeling tussen het miimumloon en uitkeringen voor de bestaanszekerheid in Nederland. ‘Anders lopen de inkomensachterstanden van ouderen en uitkeringsgerechtigden nog verder op. Dat is onaanvaardbaar, ’ staat het in de verklaring.

Sigaar uit eigen doos Het kabinet wil gepensioneerden tegemoetkomen door de ouderenkorting te verhogen, waardoor een groter deel van het inkomen van ouderen onbelast is. Ouderenbond KBOPCOB noemt dat een ‘wel heel bescheiden sigaar uit eigen doos’. Want mensen met alleen AOW of een klein aanvullend pensioen hebben zo weinig inkomsten dat ze (bijna) geen inkomstenbelasting betalen, stellen de ouderenorganisaties. Zij profiteren dus niet van een hogere korting op die belasting, want die kunnen ze niet verzilveren. Ook is het loslaten van de koppeling ondoordacht omdat de AOW dan geen verzachting meer is van het gebrek aan indexatie van de pensioenuitkeringen. De pensioenen gaan bij veel fondsen al jaren niet meer omhoog.

A N P, N R C , T W E E D E K A M E R , 1 6 F E B R U A R I 2 0 2 2

Snel praten over ontkoppeling AOW Ouderenorganisaties willen graag op korte termijn in gesprek met minister Carola Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) over de toekomst van de AOW. Dat schrijven ANBO, KBO-PCOB, Koepel Gepensioneerden en NOOM in een een brief aan de minister.

De organisaties zijn vooral ontevreden over het plan van het kabinet om de AOW niet te laten meestijgen met het minimumloon. Door deze ontkoppeling profiteren de AOWgerechtigden niet mee van de 7,5 procent stijging van het minimumloon. ‘De halfjaarlijkse verhoging blijft wel bestaan, maar dat is bij lange na niet genoeg om de hoge inflatie van nu te compenseren. Bovendien is het onrechtvaardig om alleen AOW’ers uit te sluiten van de verhoging’, aldus de briefschrijvers. De organisaties willen graag zo snel mogelijk meer duidelijkheid wat het kabinet gaat doen om ervoor te zorgen dat de koopkracht van AOW’ers er ook op vooruit gaat.

Koopkracht De seniorenorganisaties lieten eind januari al weten zich zorgen te maken over de ontwikkeling van de koopkracht van ouderen. Volgens de grote pensioenfondsen is het dit jaar

396

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL geenszins zeker of de pensioenen kunnen worden geïndexeerd. En als dat al het geval is, zal de indexatie, oftewel het verhogen van de uitkering, minder zijn dan de inflatie. De prijsstijgingen lopen daarmee sneller op dan de pensioenuitkering, waarschuwen ze.

Brede coalitie Inmiddels steunt een brede coalitie van maatschappelijke organisaties de oproep van de ouderenbonden. Waaronder diverse vakbonden en organisaties voor senioren, patiënten, mensen met een beperking en armoedebestrijding. In een gezamenlijke verklaring benadrukken ze het belang van de koppeling tussen het miimumloon en uitkeringen voor de bestaanszekerheid in Nederland. ‘Anders lopen de inkomensachterstanden van ouderen en uitkeringsgerechtigden nog verder op. Dat is onaanvaardbaar, ’ staat het in de verklaring.

Sigaar uit eigen doos Het kabinet wil gepensioneerden tegemoetkomen door de ouderenkorting te verhogen, waardoor een groter deel van het inkomen van ouderen onbelast is. Maar dat is volgens KBO-PCOB een ‘wel heel bescheiden sigaar uit eigen doos’. Want mensen met alleen AOW of een klein aanvullend pensioen hebben zo weinig inkomsten dat ze (bijna) geen inkomstenbelasting betalen, stellen de ouderenorganisaties. Zij profiteren dus niet van een hogere korting op die belasting, want die kunnen ze niet verzilveren. Ook is het loslaten van de koppeling ondoordacht omdat de AOW dan geen verzachting meer is van het gebrek aan indexatie van de pensioenuitkeringen. De pensioenen gaan bij veel fondsen al jaren niet meer omhoog.

ANP PRODUCTIES, 10 FEBRUARI 2022

Pensioenwet Tweede Kamer gaat pensioenwet nog eens helemaal doornemen De Tweede Kamer gaat de veelbesproken pensioenwet nog eens helemaal doornemen: die wetsartikelen die gewijzigd worden, zullen los worden besproken. Een opmerkelijk besluit, omdat de Tweede Kamer al zo'n zestig uur over de wet heeft gesproken, waarvan twee dagen in de plenaire zaal. Daardoor wordt naar verwachting pas veel later over de wet gestemd.

De pensioenwoordvoerders van verschillende partijen hebben al aangegeven "slapeloze nachten" te hebben. De verbouwing van het pensioenstelsel, die met deze wet mogelijk wordt gemaakt, is een van de grootste hervormingen sinds de Tweede Wereldoorlog. De gevolgen van de operatie zijn niet goed te overzien, vrezen politici.

397

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Toezeggingen Pensioenminister Schouten deed al verschillende toezeggingen om de Kamer gerust te stellen, maar de partijen zijn tot op het bot verdeeld. De coalitie is voorstander van de wet, veruit de meeste oppositiepartijen zijn fel tegen. PvdA en GroenLinks neigen ernaar voor te stemmen. Hun steun is nodig om het wetsvoorstel ook door de Eerste Kamer te loodsen. Daar komt bij dat Schouten nu weleens haast wil maken met de wetsbehandeling. Invoering van de wet moest ze al eens uitstellen, en ze wil graag voor het einde van het jaar duidelijkheid geven aan pensioenfondsen.

Artikelsgewijze behandeling Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde voor een artikelsgewijze behandeling, iets waar sommige partijen al langer om hebben gevraagd. Het betekent dat veel aspecten van de complexe wijziging nog eens besproken zullen worden. Pas daarna zal de wet weer behandeld worden in de plenaire zaal van de Tweede Kamer, waarbij wordt gesproken over aanpassingen aan de wet die het parlement voorstelt.

Hoe de artikelsgewijze behandeling er precies gaat uitzien, gaat de Tweede Kamer nog besluiten. Het komt nauwelijks voor dat een wet op deze manier wordt besproken.

A N P, 1 5 N O V E M B E R 2 0 2 2

Minister Schouten leest weinig nieuws in 'brandbrief' over pensioenwet Minister Schouten (SZW - Pensioenen) las naar eigen zeggen weinig nieuws in de brandbrief die veertig pensioenexperts, oud-bestuurders en oud-politici aan de Tweede Kamer hebben gestuurd over de nieuwe pensioenwet. Zij roepen daarin op de wet in zijn huidige vorm niet in te voeren. Dat zou op dit moment, gezien de complexiteit van de wet en de grote economische onzekerheid, onverantwoord zijn.

De brief bevat volgens Schouten "in belangrijke mate een herhaling van de boodschap die drie jaar geleden door grotendeels dezelfde ondertekenaars is gegeven". Die boodschap past bovendien in een "al veel langer lopend" debat over de rekenrente waarmee in het huidige stelsel wordt bepaald of de pensioenuitkeringen al dan niet mee kunnen stijgen met het gemiddelde prijsniveau.

Hogere rekenrente Door briefschrijvers opperen ook een hogere en stabielere rekenrente te gaan hanteren.

Ook dan zouden de pensioenuitkeringen sneller kunnen worden verhoogd dan nu het geval is. Maar de minister wijst erop dat de dekkingsgraad daarmee alleen op papier verbetert.

"Dat is geen toekomstbestendige vormgeving van een pensioenstelsel, maar een hypotheek nemen op de toekomst, ten laste van jongere generaties."

398

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “Extreme inflatie” Schouten merkt daarnaast op dat de huidige, extreme inflatie "voor ieder kapitaalgedekt stelsel een grote uitdaging" is, maar het nieuwe stelsel kan volgens haar "wel beter omgaan met die situatie" dan het huidige.

De minister zegt de zorgen rond de invoering van het nieuwe stelsel wel te herkennen.

"Daarom nemen we daar ook ruim de tijd voor. Pensioenfondsen zijn ook al lang bezig met voorbereidingen, in afwachting van de nieuwe wetgeving. Zij geven aan dat ze nu vooral duidelijkheid verlangen van de politiek."

A N P, 1 N O V E M B E R 2 0 2 2

Onderzoek: pensioenfondsen hebben veel last van nieuwe wet Pensioenfondsen kunnen, omdat ze zich moeten aanpassen aan de nieuwe pensioenwet, veel moeilijker overstappen naar een andere uitvoerder. Deze uitvoerders, die bijvoorbeeld de beleggingen beheren en betalingen uitkeren voor de pensioenfondsen, hebben het vaak te druk met het aanpassen van hun dienstverlening aan de aankomende veranderingen. Dat concludeert adviesbureau Quint na onderzoek te hebben gedaan bij Nederlandse uitvoeringsorganisaties.

Bijna vier op de tien uitvoeringsorganisaties zeggen alleen nog grote pensioenfondsen als nieuwe klant te willen helpen. Een even groot deel zegt helemaal geen nieuwe fondsen te willen opnemen in het klantenbestand. "Kleinere fondsen kunnen sowieso bijna nergens meer terecht terwijl we weten dat bij veel van die fondsen nog twijfels bestaan over de koers van hun huidige uitvoeringsorganisatie", stelt Arno IJmker, partner bij Quint.

Tijdslijnen worden uitdagender De invoering van de desbetreffende nieuwe Wet toekomst pensioenen, die onderdeel is van het in 2019 overeengekomen pensioenakkoord, is volgens het adviesbureau een half jaar uitgesteld.

"Nu worden de tijdslijnen eigenlijk alleen nog maar uitdagender. Tijdig keuzes maken en zorgvuldig handelen is nu wel echt nodig", aldus IJmker. Hij zegt dat de politiek tijdens aankomende debatten niet moet vergeten hoe complex de uitvoering is.

A N P, 1 3 O K T O B E R 2 0 2 2

399

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Overgangswet nieuw pensioenstelsel loopt weer vertraging op De wet die nodig is voor de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel, zal niet per 1 januari ingaan. Minister Carola Schouten schrijft in antwoorden op Kamervragen dat ze de invoering van de wet uitstelt naar 1 juli 2023. De komende weken buigt de Tweede Kamer zich nog drie keer over de ingewikkelde wet, en de Eerste Kamer moet er ook nog over debatteren.

De vorige minister van SZW moest de nieuwe wet, waarin de regels van het nieuwe stelsel staan al eens met een jaar uitstellen. Dat kwam doordat er veel reacties kwamen op de vraag om kritiek en suggesties van betrokken partijen. Toen werd ook de deadline waarop werkgevers, werknemers en fondsen moesten overstappen op het nieuwe stelsel verzet: naar 1 januari 2027. Die deadline blijft nu vooralsnog staan, maar het is niet ondenkbaar dat de betrokken partijen straks toch om meer tijd vragen.

Toekomstbestendigheid Het nieuwe stelsel moet toekomstbestendiger zijn: mensen worden steeds ouder en er komen steeds meer gepensioneerden bij. De nieuwe regels zorgen ervoor dat de uitkering bij economische voorspoed sneller hoger uitvalt, en bij tegenvallers eerder naar beneden wordt bijgesteld.

Invoering pas 1 juli 2023?

De bewindsvrouw laat in de antwoorden op vragen uit de Tweede Kamer haar ongeduld doorschemeren en dringt er bij de Kamer wel op aan dat ze het wetsvoorstel zo snel mogelijk wil invoeren. 1 juli volgend jaar is de eerst mogelijke optie. Ze benadrukt dat er al een "zeer uitgebreid en zorgvuldig proces" voorafging aan de behandeling in de Tweede Kamer, en dat de wet is gemaakt op basis van een akkoord tussen werkgevers en werknemers "waar meerdere malen in de Tweede Kamer over gedebatteerd is".

Ook wijst ze op "alle toetsen en adviezen, en het advies van de Raad van State". De minister concludeert dat werkgevers, werknemers en pensioenfondsen zich al hebben voorbereid "en graag de stap zetten" naar het nieuwe stelsel.

A N P, 6 O K T O B E R 2 0 2 2

400

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Veel zorgen in Tweede Kamer over uitvoering nieuwe pensioenwet In de Tweede Kamer bestaat voldoende steun voor de doelen van de nieuwe pensioenwet, maar er leven breed nog wel zorgen en vragen over de uitvoering. Ook over de overgangsperiode (de komende vier jaar) naar een nieuw toekomstbestendiger stelsel zijn veel twijfels. Tijdens het eerste debat over de pensioenherziening vuurde de Tweede Kamer een volle dag zoveel vragen af op minister Schouten van SZW dat zij niet meer toekwam aan de beantwoording.

Eind september volgt een plenair debat. Daarna moet de Eerste Kamer zich er nog over buigen. Het is de bedoeling dat de wetsherziening begin 2023 afgerond is, zodat de vakbonden, werkgevers en de pensioenfondsen tot 2027 de tijd hebben om over te stappen op het nieuwe stelsel.

Transparante pensioenopbouw De coalitiepartijen wezen er onder meer op dat het toekomstige stelsel beter inspeelt op een persoonlijke en transparante pensioenopbouw. Ook sluit het beter aan op werknemers die, anders dan voorheen, vaker een andere kortdurende baan hebben en daarom verschillende pensioenpotjes opbouwen. Meerdere partijen vinden echter dat er meer aandacht moet zijn voor de 'witte vlek', mensen die geen pensioen opbouwen, zoals zelfstandige ondernemers (zzp'er).

Veel onzekerheden Sommige partijen zoals de SP vinden dat er meer tijd moet zijn voor de beoogde vernieuwing, die volgens de socialisten ook niet echt een verbetering is omdat er meer onzekerheden in zouden zitten. De SP wees erop dat er sinds maart (toen het kabinet het wetsvoorstel indiende) nog steeds veel vragen zijn en dat terwijl er schriftelijke vragenrondes en gesprekken met deskundigen zijn geweest.

Fondsen willen zich voorbereiden Bovendien is een commissie nog bezig met allerlei berekeningen over de gevolgen, maar pensioenfondsen dringen er juist op aan dat er snel duidelijkheid komt over de nieuwe regels, zodat ze zich al erop kunnen voorbereiden.

De wet is een uitwerking van het pensioenakkoord op hoofdlijnen dat het kabinet en werkgevers en vakbonden na jaren van onderhandelingen in 2019 sloten. In 2020 kwam een definitief akkoord over het nieuwe stelsel. Het vorige kabinet wilde de wet eigenlijk een jaar eerder laten ingaan, in 2022, en de inwerkingtreding in 2026. Door de vele kritiek en reacties op het eerst voorstel was er meer tijd nodig om al wat wijzigingen door te voeren.

A N P, 1 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

401

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Overgang op nieuw pensioenstelsel laat jongeren koud “Twintigers en dertigers zijn slecht op de hoogte van het nieuwe pensioenstelsel, terwijl dat eigenlijk jammer is”, zo zegt de woordvoerder van de Pensioenfederatie in De Telegraaf. “Het nieuwe stelsel is er juist ook voor hen." Daarnaast blijkt dat jongeren rendement belangrijker vinden dan duurzaam beleggen en vinden ze solidariteit prima, voor zover ze daar zelf geen last van hebben.

Maar liefst negen van de tien werkende Nederlanders tussen de twintig en veertig jaar hebben nog nooit of slechts vaag gehoord dat we in Nederland overgaan op een nieuw pensioenstelsel. Woordvoerder pensioenfonds PMT vindt het logisch, want voor jongeren is pensioen nog een ver-van-hun-bed-show. "En het nieuwe stelsel feitelijk ook. De meeste pensioenfondsen gaan pas vanaf 2025 over. De communicatie over het nieuwe stelsel is daarom nog vrij generiek."

Ook de woordvoerder van de Pensioenfederatie zegt daar nog niet mee bezig te zijn. Eerst moet het nieuwe stelsel maar eens definitief zijn. Het onderwerp is daarentegen wel van belang, vindt ze.

M E D I A W A T C H D E T E L E G R A A F, 11 J U N I 2 0 2 2

Kabinet stuurt pensioenwet na vertraging alsnog naar Tweede Kamer Het kabinet dient de uitgestelde pensioenwet alsnog in bij de Tweede Kamer. Het is de bedoeling dat de wet, die onder meer moet zorgen voor een toekomstbestendiger pensioenstelsel, volgend jaar van kracht wordt. Daarmee neemt mogelijk het perspectief op indexering van de uitkeringen door de pensioenfondsen toe.

Zoals verwacht betekent het ook dat het stelsel per 1 januari 2027 ingaat.

Pensioenfondsen krijgen dus gewoon vier jaar de tijd om zich aan het nieuwe stelsel aan te passen. Het kabinet zag zich vorig jaar gedwongen de wetsbehandeling een jaar uit te stellen.

"Nederlanders moeten kunnen blijven rekenen op een goed pensioen en daar ook vertrouwen in hebben", zegt minister Carola Schouten (Pensioenen). "Dit wetsvoorstel draagt daaraan bij en daarom ben ik blij met deze mijlpaal."

Kritiek op wetsvoorstel Het uitstel was volgens Schoutens voorganger Koolmees onder meer te wijten aan de vele reacties die het kabinet kreeg nadat het wetsvoorstel 'in consultatie' was gegaan. Het voorstel wordt dan namelijk gepubliceerd, waarna belanghebbenden erop kunnen reage-

402

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ren. Er kwamen buitengewoon veel vragen en kritische opmerkingen over de belangrijke wet binnen, die volgens Koolmees een "goede weging" verdienden.

Aanpassingen Het ingewikkelde wetsvoorstel is sinds de consultatie op tal van details aangepast. Zo zijn de namen van regelingen verduidelijkt en krijgen pensioenfondsen meer ruimte in de overgangsperiode. Ook zijn de regels rond het nabestaandenpensioen aangepast, zodat ongehuwd samenwonenden hier ook voor in aanmerking kunnen komen als ze "niet meer op hetzelfde adres wonen omdat één van de partners vanwege ouderdom of ziekte wordt opgenomen in een verpleeg- of verzorgingshuis".

De wet is een uitwerking van het pensioenakkoord op hoofdlijnen dat het kabinet en werkgevers en vakbonden in 2019 sloten. In 2020 kwam een definitief akkoord over het nieuwe stelsel.

A N P, 3 0 M A A R T 2 0 2 2

Pensioenregeling Polder staat toch open voor politiek belangrijke pensioenplicht Werkgeversorganisaties en vakbonden scharen zich achter het doel om het aantal werkenden zonder pensioenregeling te halveren. Als stok achter de deur sluiten ze een pensioenplicht niet langer uit. Dat hebben zij gezamenlijk laten weten aan pensioenminister Schouten. Die toezegging is politiek belangrijk, omdat het de oppositiepartijen PvdA en GroenLinks over de streep kan trekken de nieuwe pensioenwet te steunen. Het kabinet heeft zeker één van die partijen nodig voor een meerderheid in de senaat.

Het nieuwe pensioenstelsel zorgt ervoor dat het enorme pensioenvermogen in persoonlijke potjes komt te zitten. In tijden van economische voorspoed, kan er makkelijker meer pensioen worden uitgekeerd, in tijden van krimp wordt sneller gekort. Dat moet het stelsel toekomstbestendiger maken. Het gaat om een enorme operatie, met een omslagperiode tot 2027. Het gaat om opgebouwd pensioen van in totaal dik 1.500 miljard euro.

“Casinopensioen” Veel oppositiepartijen zijn mordicus tegen het nieuwe stelsel, waarmee volgens critici met pensioenen wordt gegokt. De coalitiepartijen scharen zich achter het voorstel, en ook PvdA en GroenLinks steunden eerder het pensioenakkoord, maar steun van deze linkse oppositiepartijen is nog niet volledig zeker. Zij eisen onder meer dat het aantal werkenden dat geen pensioen opbouwt, wordt gehalveerd. Ongeveer één op de tien werknemers bouwt momenteel geen pensioen op, volgens de Sociaal-Economische Raad (SER).

403

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL “Aanvalsplan Stichting Arbeid” De 'polder' (werkgeversclubs VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO en vakbonden FNV en CNV) zegt in de brief aan Schouten nogmaals zich hierachter te scharen. Om dat kracht bij te zetten, stellen de organisaties voor om het doel (om het aantal werknemers zonder pensioenregeling te halveren in 2027 ten opzichte van 2019) in de wet op te nemen.

Daarnaast moet in 2025 gekeken worden of hiermee genoeg voortgang wordt geboekt.

Specifiek wordt gekeken of de 22 maatregelen uit het 'aanvalsplan' waarmee de Stichting van de Arbeid is gekomen, genoeg vruchten afwerpen.

Algemene pensioenplicht Als dat niet zo is, en de halvering niet binnen handbereik lijkt, "wordt met sociale partners een pakket aan aanvullende maatregelen afgesproken", opperen de werkgevers en vakbonden. "In ieder geval" worden dan twee mogelijkheden onderzocht: een algemene pensioenplicht, waardoor alle werknemers worden verplicht te sparen voor pensioen, en een verlaging van de toetredingsleeftijd.

De toezeggingen uit de polder zijn belangrijk voor de minister om meer politieke steun te vergaren, maar of de brief genoeg is om PvdA en GroenLinks helemaal gerust te stellen over de overstap naar het nieuwe stelsel, moet nog blijken.

A N P, 2 N O V E M B E R 2 0 2 2

DNB: 1,7 miljoen werkenden zitten niet bij pensioenfonds Ongeveer 1,7 miljoen Nederlanders hadden in 2020 wel een inkomen uit arbeid, maar bouwden geen pensioen op bij een pensioenfonds. Een groot deel van deze groep compenseert dit ook niet met andere vormen van pensioensparen. Dat meldt De Nederlandsche Bank (DNB) op basis van onderzoek van gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over pensioenopbouw onder werkenden.

Werknemers die geen pensioen opbouwen zijn vaker personen jonger dan veertig jaar, vrouwen en personen met een migratieachtergrond. Werknemers met een flexibel dienstverband en werknemers bij kleine bedrijven bouwen ook minder vaak een oudedagsvoorziening op. Deze kenmerken zijn volgens DNB nauwelijks veranderd over de periode 20162020.

Zelfstandigen Pensioenopbouw door zelfstandigen vindt vrijwel uitsluitend plaats in sectoren waarvoor een verplichtstelling geldt. In alle andere sectoren gebeurt dat nauwelijks. In de meeste sectoren zet daarmee slechts tussen de twee en vier procent van de zelfstandigen geld opzij voor later. Zelfstandigen met een hoger inkomen doen dat wel vaker.

404

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ongelijke verdeling pensioenopbouw De meeste zelfstandigen zonder pensioenopbouw in een gegeven jaar bouwen ook in latere jaren geen pensioen op. Zo blijkt dat van de zelfstandigen die geen pensioen opbouwen in het eerste jaar, 92 procent dat vijf jaar later nog steeds niet doet. Ook de groep werknemers die wel pensioen opbouwt, is zeer constant. Dat groepen werkenden achterblijvende opbouw niet compenseren in andere jaren, leidt tot een zeer ongelijke verdeling van pensioenopbouw.

Geen appeltje voor de dorst Er wordt ook zeer beperkt vermogen opgebouwd met andere vormen van pensioensparen, zoals via levensverzekeringen. Ook het totale vermogen compenseert het gebrek aan pensioenopbouw nauwelijks. In dit vermogen is naast het vermogen van een eigen huis ook het bedrijfsvermogen en het financieel vermogen, waaronder spaargeld, opgenomen.

Terugval inkomen Er is dus een risico dat deze groep werkenden en zelfstandigen na pensionering te maken krijgt met een forse terugval van het inkomen en daardoor in financiële problemen raakt.

Volgens DNB is het aan de politiek om te bepalen of pensioensparen meer gestimuleerd zou moeten worden.

Sommige maatregelen, zoals communicatie richting groepen die weinig opbouwen, zullen weinig weerstand oproepen maar mogelijk ook beperkt effect hebben. Ook zijn zwaardere opties denkbaar, waarbij groepen met een achterblijvende pensioenopbouw worden verplicht om te gaan sparen voor het pensioen, of waarbij bestaande verplichtingen strenger worden gehandhaafd.

Verplicht aanvullend pensioen De Vakcentrale voor Professionals (VCP) laat in een reactie op het DNB-onderzoek weten dat de politiek nu moet ingrijpen om deze inmiddels langjarige trend, waarbij grote groepen werkenden geen pensioen opbouwen, te keren.

"Dit zet de houdbaarheid van ons mooie pensioenstelsel onder druk", aldus de VCP, die al jaren pleit voor verplicht aanvullend pensioen voor alle werkenden. Hiervoor is volgens de vakcentrale echter vooralsnog te weinig draagvlak.

A N P, 2 5 A U G U S T U S 2 0 2 2

405

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Pensioenlozen kosten belastingbetaler vijf miljard euro per jaar Mensen die geen pensioen opbouwen, kosten de belastingbetaler jaarlijks ruim vijf miljard euro aan extra toeslagen. Over een looptijd van negentien jaar, de gemiddelde tijd dat mensen een pensioen ontvangen, is dit bijna honderdmiljard euro. Dit blijkt uit een macro-economische berekening van de vakbond CNV. 1,6 miljoen mensen bouwen in Nederland geen pensioen op.

“Dit zijn absurd hoge bedragen. Wie geen pensioen opbouwt, komt vaak in een armoedeval terecht en doet hierdoor een beroep op zorg- en/of huurtoeslag om rond te kunnen komen, belastinggeld dus. Met het hoge aantal zzp’ers verwachten wij dat het aantal pensioenlozen alleen maar toeneemt de komende jaren”, stelt Patrick Fey, vicevoorzitter CNV en pensioenonderhandelaar.

Zzp’ers Van de zzp’ers bouwt tweederde geen pensioen op. Dat zijn bijna achthonderdduizend mensen. “Veel zzp’ers kunnen nauwelijks rondkomen, laat staan dat er geld over is om pensioen op te bouwen. Ondernemers die zzp’ers inhuren als vorm van goedkope arbeid vragen we om zo snel mogelijk een fatsoenlijk uurtarief te bieden zodat men een pensioenregeling kan treffen, maar ook zzp’ers zelf spreken we aan: veel van hen verdienen genoeg maar treffen geen pensioenregeling. Met als gevolg dat ze straks een beroep doen op de algemene middelen, opgebracht door werkend Nederland”, aldus Fey. Loondienst Veel pensioenlozen zijn echter ook werknemers in loondienst. “Zeker 730.000 werknemers bouwen geen pensioen op bij hun werkgever. Hierbij kan gedacht worden aan callcenters, maar ook aan start-ups of marketingbureaus. Sectoren waar genoeg geld wordt verdiend, maar werknemers aan het kortste eind trekken. Deze werkgevers moeten zich schamen en zo snel mogelijk een pensioenregeling treffen voor hun medewerkers”, zegt Fey. Transparantie Het CNV roept het kabinet op om via de loonstrook inzichtelijk te maken of er pensioen wordt opgebouwd. Transparantie moet helpen om werknemers wakker te schudden. Zeker in deze tijd van arbeidsmarktkrapte kan pensioen een aantrekkelijke arbeidsvoorwaarde zijn.

“Maar het gaat er vooral om dat zoveel mogelijk werkgevers, werknemers en zzp’ers worden wakker geschud. Geen pensioen opbouwen kost zoveel miljarden dat het maatschappelijk gezien niet meer aanvaardbaar en te verantwoorden is”.

C N V, 1 5 J U N I 2 0 2 2

406

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 'Onvindbare' gepensioneerden hebben recht op honderden miljoenen Honderden miljoenen euro's van 'onvindbare' gepensioneerden blijven liggen bij pensioenfondsen. Dat heeft het pensioenfonds ABP onlangs bevestigd na eerdere berichtgeving van De Telegraaf. Het gaat om mensen die recht hebben op een pensioen maar dat niet hebben aangevraagd en dat dus niet kan worden uitgekeerd.

Pensioenfondsen proberen met hen in contact te komen.

Zo zijn bij ambtenarenfonds ABP geen adresgegevens bekend van negentienduizend gepensioneerden, onder meer doordat ze in het buitenland zijn gaan wonen. Voor hen ligt er nog driehonderd miljoen euro klaar. Per persoon gaat het gemiddeld om bijna zestienduizend euro. Het zijn bijvoorbeeld mensen die tijdens hun studie als studentassistent hebben gewerkt en zo pensioen hebben opgebouwd, maar niet weten dat ze recht hebben op een uitkering.

Rechthebbenden ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, laat weten er alles aan te doen om mensen terug te vinden. "Werknemers hebben hiervoor gespaard. Ze hebben er gewoon recht op", zegt een zegsvrouw. Het pensioenfonds zet onder meer medewerkers in om mensen op te sporen. Een extern bureau vond eerder tweeduizend deelnemers, aldus een woordvoerster.

"Mensen die gevonden worden, zijn heel erg blij."

A N P, 1 4 M E I 2 0 2 2

Nibud bezorgd over opname groot geldbedrag bij aanvang pensioen De nieuwe mogelijkheid om bij aanvang het pensioen een groot geldbedrag ineens op te nemen, pakt voor pensioendeelnemers mogelijk minder voordelig uit dan verwacht. Daarvoor waarschuwt het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). De wet die dit regelt, gaat per 1 januari 2023 in, maar is nog niet definitief.

Daardoor weten mensen die bijna met pensioen gaan niet waar ze aan toe zijn.

Met de nieuwe regeling wordt het mogelijk om straks tien procent van de pensioenpot of lijfrente in een keer op te nemen. Mensen die dit doen voordat ze hun AOW-gerechtigde leeftijd bereiken moeten daarover veel meer belasting betalen, waarschuwt het Nibud.

"Mensen die bijvoorbeeld noodgedwongen eerder moeten stoppen met werken en zo’n groot geldbedrag ineens uit hun pensioen willen opnemen omdat ze anders niet rond kunnen komen, krijgen minder waar voor hun geld", legt Nibud-directeur Arjan Vliegenthart uit. Volgens hem kan het wel zo’ n twintig procent schelen.

407

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Recht op toeslagen Wat daarbij meespeelt is dat mensen misschien het recht op bepaalde toeslagen verliezen voor het jaar waarin ze het geldbedrag laten uitkeren, maar mogelijk ook voor de periode daarna. Omdat de toeslagenregeling wordt veranderd, is het volgens het Nibud eerlijk dat gepensioneerden eenmalig een hoog bedrag uitgekeerd kunnen krijgen zonder dat daar consequenties aan zitten voor de toeslagen dat jaar.

Hoger pensioen eerste jaren Een andere optie die pensioendeelnemers straks hebben is om het pensioen in de eerste jaren hoger te laten zijn dan in de jaren daarna. De standaarduitkering zoals we die nu hebben, met de mogelijkheid om iedere maand evenveel uitgekeerd te krijgen, blijft ook mogelijk. Volgens het Nibud moeten mensen goed ingelicht worden over de opties. Dat er negen maanden voordat de regeling moet ingaan nog altijd geen duidelijkheid is, stoort het Nibud.

"Meer dan 100.000 mensen weten niet waar ze aan toe zijn", aldus Vliegenthart.

A N P, 2 1 M A A R T 2 0 2 2

Bijna een miljoen mensen zit straks zonder pensioen Het aantal mensen dat geen aanvullend pensioen opbouwt is ‘zorgelijk groot’. Dat zegt de Vakcentrale voor Professionals (VCP). Er zijn diverse nieuwe hulpmiddelen om snel een pensioenregeling op te zetten.

In absolute aantallen is het aantal werknemers zonder pensioen gestegen van 856.000 in 2016 naar 936.000 werknemers in 2019. Zo blijkt volgens de VCP uit cijfers van het CBS. De vakcentrale constateert dat vooral mensen met een flexibel dienstverband geen pensioenregeling hebben. Als pensioen hebben ze dan alleen AOW, en eventueel lijfrentes die ze zelf hebben geregeld. Daarom vindt de vakbond het zo belangrijk dat werknemers een ‘normale, vaste aanstelling’ krijgen.

Starters en migranten Onder de bijna 1 miljoen werkenden zonder aanvullend pensioen zouden vaak mensen zijn met een migratieachtergrond, en mensen met een laag huishoudinkomen. Startende en kleine bedrijven hebben vaak geen pensioenregeling voor hun werknemers getroffen, weet de vakcentrale. Een pensioenregeling ontbreekt vaak in de sector commerciële dienstverlening.

Een financieel gat voorkomen Beleidsmedewerker Klaartje de Boer van de VCP onderstreept het grote belang van een aanvullend pensioen voor veel werknemers. ‘Op die manier voorkom je dat je bij pensio-

408

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nering in een financieel gat valt.’ En nu de arbeidsmarkt krap is heeft het ook voordelen voor werkgevers, voert ze aan. Wie zijn mensen ook een goede pensioenregeling biedt is aantrekkelijker voor werknemers en zal dus minder moeite hebben om voldoende geschikt personeel te vinden, aldus De Boer.

Geenpensioen.nl Op 12 oktober heeft de SER in samenwerking met de Stichting van de Arbeid het informatie- en meldpunt geenpensioen.nl geopend. Hier kunnen werknemers èn werkgevers die geen pensioenregeling hebben zich oriënteren op de mogelijkheden. De site bevat een stappenplan om tot een pensioenregeling te komen. Ook kunnen werkgevers en werknemers zonder pensioen er terecht voor vragen en nadere informatie over pensioenregelingen.

Werkenaanpensioen.nl Ondernemingsraden die zich willen oriënteren op een pensioenregeling in hun bedrijf, of meer willen weten over de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel kunnen terecht op het informatieplatform werkenaanonspensioen.nl. Het platform biedt hulp bij de voorbereidingen op de aanstaande veranderingen aan het pensioenstelsel.

Naar het nieuwe pensioenstelsel De Tweede Kamer bespreekt het Wetsvoorstel toekomst pensioenen, dat de overgang naar een nieuw pensioenstelsel moet regelen, naar verwachting in de eerste helft van dit jaar.

Vanaf 1 januari 2023, als deze overgangswet geldt, tot uiterlijk 1 januari 2027 moeten de sociale partners (werkgevers, vakbonden, ondernemingsraden) met de pensioenuitvoerders de overgang naar het nieuwe stelsel regelen.

Uiterlijk op 1 januari 2025 moet de werkgever de gewijzigde pensioenovereenkomst en het transitieplan doorgeven aan de (beoogde) pensioenuitvoerder. Artikel 27 lid 1 WOR geeft de or een instemmingsrecht op elk voorgenomen besluit van de ondernemer tot vaststelling, wijziging of intrekking van regelingen op grond van een pensioenovereenkomst.

A N P, V C P, 1 4 J A N U A R I 2 0 2 2

409

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Pensioenfondsen “Inflatie niet bij te benen voor pensioenfondsen” De hoge inflatie van de laatste tijd is niet bij te benen voor pensioenfondsen. Het gaat ze, op mogelijk enkele pensioenfondsen na, voorlopig niet lukken de pensioenen sterk genoeg te verhogen om gepensioneerden volledig voor alle prijsstijgingen te compenseren. Daarvoor waarschuwt pensioenexpert Frank Driessen van onderzoeksbureau Aon. In de maandelijkse update van Aon over de pensioensector wijst hij erop dat de inflatie over heel dit jaar wel eens op negen procent zou kunnen uitkomen.

"Toekennen van negen procent inflatie kost ook grofweg negen procent dekkingsgraad.

Pensioenfondsen willen graag een buffer achter de hand houden voor de overgang naar het nieuwe stelsel en zullen niet alle aanwezige buffers willen gebruiken voor indexatie", aldus Driessen.

Onzekerheid over 2023 De grootste pensioenfondsen van Nederland hebben onlangs de eerste pensioenverhogingen in jaren aangekondigd, maar of de pensioenen volgend jaar weer omhoog kunnen is nog hoogst onzeker, zeiden enkele grote pensioenfondsen zelf recent al.

"We hopen dat het hier niet bij blijft, maar zowel de rente als de beurzen laten zich niet voorspellen", stelde Eric Uijen, voorzitter van het uitvoerend bestuur bij metaalfonds PME. "Ontwikkelingen op de huizenmarkt, de oorlog in Oekraïne en een opleving van corona in het najaar kunnen roet in het eten gooien."

Volgens Aon is de financiële positie van de pensioenfondsen in juli in het algemeen stabiel gebleven. Er werden wel betere resultaten geboekt met beleggingen, maar door de lagere rente op de financiële markten moesten de pensioenfondsen ook meer geld in kas houden om aan alle toekomstige verplichtingen te kunnen voldoen.

A N P, 1 A U G U S T U S 2 0 2 2

Pensioenfondsen volgens critici nog steeds laks met mensenrechten De grote Nederlandse pensioenfondsen doen nog steeds te weinig tegen mensenrechtenschendingen bij mijnbouw-, olie- en gasbedrijven waarin zij beleggen. Ze onderschrijven weliswaar de VN-richtlijnen hierover, maar in de praktijk leven ze die richtlijnen volgens onderzoekers van de Eerlijke Pensioenwijzer onvoldoende na.

410

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het samenwerkingsverband van organisaties als Amnesty International, Oxfam Novib en PAX keek bijvoorbeeld naar beleggingen in grote multinationals als Glencore, Shell, TotalEnergies en Rio Tinto bij tien grootste Nederlandse fondsen. Vervolgens werd aan de negen pensioenfondsen die hierin beleggen gevraagd welke acties zij hebben ondernomen om zaken als zeer onveilige werkomstandigheden en ernstige vervuiling van het leefgebied van omwonenden te voorkomen.

Bijna geen controle Acht van hen deden dat slechts zeer beperkt of helemaal niet, concluderen de onderzoekers. "Elk bedrijf in dit onderzoek maakte slachtoffers. Mensen die van hun land werden verdreven of familieleden verloren. De pensioenfondsen weten wat er speelt”, geeft Titus Bolten van de Eerlijke Pensioenwijzer aan.

Horeca & catering Alleen Pensioenfonds Horeca & Catering belegt niet meer in deze tien bedrijven. Volgens Bolten mag van de andere negen fondsen ten minste verwacht worden dat zij aantonen dat zij de bedrijven op de schendingen aanspreken en voorwaarden stellen aan voortzetting van de relatie.

"Toch verantwoorden de pensioenfondsen zich niet of nauwelijks; niet publiekelijk en ook niet als je ze ernaar vraagt."

“Informatie niet beschikbaar” ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, laat in een reactie weten veel belang te hechten aan het respecteren van mensenrechten. Daarom erkent het pensioenfonds naar eigen zeggen het belang van onderzoeken als deze.

"De score is lager dan we willen. Dat kan voor een deel worden verklaard doordat niet alle gevraagde informatie publiek beschikbaar is", zegt een woordvoerster.

Verdere aanscherping Ze wijst erop dat ABP heeft vermeld welke bedrijven het fonds aanspreekt op hun omgang met mensenrechten, maar niet in detail inzicht geeft in besproken kwesties, doelen en bijbehorende tijdslijnen.

"Indien bedrijven onvoldoende verbetering laten zien, zullen we besluiten ons belang in dat bedrijf te verkopen, zoals dit in 2021 bij Glencore het geval was", voegt ze verder toe.

ABP is momenteel ook nog bezig om zijn beleid voor duurzaam en verantwoord beleggen verder aan te scherpen.

ANP MEDIANET, 6 JULI 2022

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

411

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Pensioenfondsen hebben voor miljarden aan Russische beleggingen Nederlandse pensioenfondsen hebben in totaal voor zo'n vijf miljard euro aan Russische aandelen en obligaties in bezit. Dat lijkt veel, maar in het grote plaatje valt het financiële risico dat de pensioenfondsen lopen door de internationale sancties tegen Rusland daarmee mee, zo laat De Nederlandsche Bank (DNB) weten.

Volgens cijfers van de toezichthouder gaat het om ongeveer 0,3 procent van het totale pensioenvermogen. DNB noemt de zogeheten blootstelling daarom "zeer gering".

Het merendeel, ongeveer 55 procent, betreft Russische aandelen. Verder gaat het voor veertig procent om staatsobligaties en voor vijf procent om bedrijfsobligaties.

Onzekerheid financiële markten Er is momenteel veel onzekerheid op de financiële markten. Vandaar dat er in de bestuurskamers van pensioenfondsen goed gekeken wordt naar de mogelijke gevolgen die het conflict in Oekraïne en de maatregelen tegen Rusland voor hen kunnen hebben.

Stoppen met beleggen BpfBOUW, het pensioenfonds voor de bouwsector en één van de grootste pensioenfondsen van Nederland, laat alvast weten te stoppen met beleggingen in Rusland. De Russische inval in Oekraïne heeft volgens een verklaring van het fonds tot een "principebesluit" geleid.

Bij bpfBOUW gaat het om ongeveer 58 miljoen euro aan beleggingen. Dat komt neer op 0,07 procent van het belegd vermogen van het fonds.

In de praktijk kan het wel nog even duren voor de stukken zijn verkocht. Dit komt doordat Rusland op de lokale beurzen geen verkooporders van buitenlandse beleggers meer accepteert, legt bpfBOUW uit. Het pensioenfonds gaat naar eigen zeggen tot verkoop over zodra dat verantwoord kan.

A N P, 2 M A A R T 2 0 2 2

Kifid eist goede uitleg bij wijziging pensioenregeling Pensioenfondsen en tussenpersonen moeten beter uitleggen wat wijzigingen in collectieve pensioenregelingen betekenen voor de individuele deelnemer. Dat heeft de Geschillencommissie van financieel klachteninstituut Kifid bepaald.

De Kifid deed uitspraak na een klacht van een deelnemer in een pensioenfonds. Hij vond dat het fonds onvoldoende rekening had gehouden met zijn belangen toen het zijn pensioenregeling op 1 januari 2015 had aangepast. Door zijn leeftijd, dalende rente en salarisverhogingen werd de premie voor zijn nabestaandenpensioen in 10 jaar 2,5 maal zo hoog.

412

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Betaalde hij in 2007 nog 4564 euro per jaar, in 2016 was die premie opgelopen naar 12.897 euro per jaar.

Daardoor was er een stuk minder geld beschikbaar om te beleggen en bouwde de consument minder pensioen op. ‘De consument mag als deelnemer aan de collectieve pensioenregeling ervan uitgaan dat de regeling is bedoeld om een ouderdomspensioen op te bouwen’, stelt Kifid.

Het klachteninstituut oordeelt dat Zwitserleven als uitvoerder van de collectieve pensioenregeling en de Heer & Partners als pensioenadviseur de werkgever en deelnemers vooraf onvoldoende hebben geïnformeerd. De twee bedrijven moeten van Kifid daarom beide de helft betalen van de extra premiekosten die consumenten hebben gemaakt zonder het te weten. Het gaat om een bedrag van 11.846 euro. Aan de betreffende pensioenregeling deden 26 werknemers mee.

Steeds meer klachten Volgens een zegsvrouw van het Kifid betekent deze uitspraak niet automatisch dat in alle collectieve pensioenregelingen iets mis is. De instantie merkt wel een toenemend aantal klachten over pensioenregelingen. Dan gaat het ook veelal over de hoogte van pensioenuitkeringen die achteraf tegen blijken te vallen door tegenvallende rendementen. Volgens de zegsvrouw wordt in veel van dit soort zaken in het nadeel van consumenten geoordeeld. Ook omdat in nieuwe regelingen een stuk van het risico ook ligt bij deelnemers.

A N P, 2 9 D E C E M B E R 2 0 2 1

Dekkingsgraad Dekkingsgraden pensioenfondsen ruim hoger door gestegen rente De dekkingsgraad van de Nederlandse pensioenfondsen is in maart flink toegenomen omdat de rente begon te stijgen, zo meldt onderzoeksbureau Aon. Ook aandelen en grondstoffen werden duurder. Dat leidde tot een gemiddelde dekkingsgraad van 120 procent, de hoogste stand in meer dan tien jaar.

Ondanks de oorlog in Oekraïne en de sancties op Rusland, werden aandelen in ontwikkelde landen zo'n vijf procent meer waard. Beleggingen in grondstoffen leverden ook meer op. De grootste bijdrage aan de dekkingsgraden werd echter door de hogere rente geleverd. Daardoor hoeven pensioenfondsen per pensioengerechtigde minder geld in kas te houden.

413

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Door de hoge dekkingsgraad kunnen volgens Aon meer pensioenfondsen eraan denken om de pensioenen te gaan indexeren. De hoge inflatie zorgt er echter voor dat het vrijwel onmogelijk is om de gestegen prijzen volledig goed te maken.

A N P, 1 A P R I L 2 0 2 2

Grote Nederlandse pensioenfondsen staan er beter voor De grote Nederlandse pensioenfondsen zijn er in februari 2022 beter voor komen te staan. Bij het ambtenarenfonds ABP is de zogeheten beleidsdekkingsgraad zelfs opgelopen tot 105 procent. Wat dit precies betekent voor de mogelijkheid om in de toekomst de pensioenen te verhogen, is evenwel onduidelijk. Onderzoeksbureau Aon meldde onlangs al dat de oorlog in Oekraïne reden kan zijn voor zorgen bij de pensioenfondsen.

Dat de graadmeter bij ABP op 105 procent uitkomt, betekent dat het grootste fonds van Nederland voor elke euro aan toekomstige pensioenverplichtingen 1,05 euro in kas heeft.

De verbetering is waarschijnlijk vooral te danken aan de oplopende rentes op de financiële markten.

Minimale beleidsdekkingsgraad Met het oog op een mogelijke versoepeling van de regels lijkt dit goed nieuws. "Vanaf 1 juli dit jaar zal de minimale beleidsdekkingsgraad waarbij we mogen verhogen zeer waarschijnlijk dalen van 110 procent naar 105 procent", stelde voorzitter Harmen van Wijnen van het uitvoerend bestuur van ABP nog in januari. "Zodra we de pensioenen mogen verhogen is het onze intentie dit te doen. We onderzoeken vanaf welke datum we dit kunnen uitvoeren, mocht de beleidsdekkingsgraad in de loop van dit jaar boven de 105 procent uitkomen."

PFZW, PMT en PME Ook bij zorgfonds PFZW en metaalfondsen PMT en PME gingen de graadmeters in februari omhoog, naar respectievelijk bijna 102, ruim 102 en dik 104 procent. Daar kwam de beleidsdekkingsgraad dus nog niet boven de 105 procent uit, waardoor pensioenverhogingen er nog iets verder weg lijken.

Het gaat sowieso maar om cijfers per eind februari, want sindsdien waren er al weer flinke verliezen op de aandelenbeurzen. Deskundigen van Aon wezen er begin maart verder op dat de oorlog momenteel zorgt voor hogere prijzen voor energie en grondstoffen. Dat zou de aandelenkoersen volgens het onderzoeksbureau ook de komende periode zwaar onder druk kunnen zetten. De winst uit februari staat dus alweer op het spel.

A N P, 1 5 M A A R T 2 0 2 2

414

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Oorlog in Oekraïne geeft pensioenfondsen kopzorgen De dekkingsgraad van de Nederlandse pensioenfondsen is in februari 2022 opgelopen door de gestegen rente, maar de oorlog in Oekraïne is reden voor zorg bij de pensioenfondsen. Dat heeft onderzoeksbureau Aon onlangs gemeld. Die oorlog zorgt voor hogere prijzen voor energie en grondstoffen en zet aandelenkoersen naar verwachting de komende weken zwaar onder druk. De winst uit februari staat dus alweer op het spel.

De gemiddelde dekkingsgraad van de pensioenfondsen kwam in februari uit op 114 procent, van 110 procent in januari. Die toename was te danken aan de snel stijgende rente omdat de markten verwachtten dat de Europese Centrale Bank (ECB) mogelijk al dit jaar een renteverhoging zou kunnen doorvoeren. Aandelen en obligaties deden het juist minder, maar door de hogere rente is het bedrag dat de pensioenfondsen nodig hebben voor alle verplichtingen ook lager.

Indexatie Of de stijging genoeg is om de pensioenen te kunnen indexeren is lastig. Dat mag bij een dekkingsgraad van meer dan 110 procent, maar de pensioenfondsen voorzien waarschijnlijk dat de dekkingsgraad daar in maart weer onder gaat duiken. Om indexaties in beeld te houden, moeten er "geen verdere klappen vallen", zo stelt Aon. A N P, 1 M A A R T 2 0 2 2

Snelle stemmingswissel zorgt voor dalende dekking pensioen Eind vorig jaar eindigde optimaal voor de meeste pensioenfondsen. Maar in januari volgde een terugslag. De dekkingsgraad liep terug van 114 naar 110 procent gemiddeld. Zo blijkt uit de maandelijkse Pensioenthermometer van Aon. De beleidsdekkingsgraad, gebaseerd op de gemiddelde dekkingsgraad van de afgelopen twaalf maanden, steeg in januari nog wel iets, en ging van 108 naar 109 procent. ‘Met dat gemiddelde zijn kortingen op de premies nog niet direct in beeld. En ook indexaties van de pensioenen lijken nog steeds in zicht, maar er moeten geen verdere klappen vallen’, staat te lezen in het nieuwsbericht van Aon. Snelle stemmingswisseling op de markten Ging het in december nog crescendo op de financiële markten, een maand later was de stemming in mineur volgens Aon. De aandelen, vastgoed, bedrijfsobligaties en EMD kregen tegenslagen te verduren. De rente bleef vrijwel stabiel, maar de verlaging van de UFR zorgde voor stijgende verplichtingen. De stijgingen van december 2021 zijn hiermee

415

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL direct teniet gedaan. Daar bovenop kwam de toegenomen onzekerheid door de torenhoge inflatie, die niet alleen impact heeft op de kostprijs van producten maar ook op het besteedbare inkomen van de consument.

Tevens liet de Amerikaanse Centrale Bank (Fed) doorschemeren dat de inflatie mogelijk langer aanhoudt, dat ze in maart haar opkoopprogramma voor obligaties beëindigt en dat de rente omhoog gaat. Hierdoor werden beleggers nerveus en bereikte de rente op Amerikaanse staatsobligaties het hoogste punt in twee jaar. Bovendien liepen de spanningen tussen Oekraïne en Rusland verder op.

Pensioenen zijn iets duurder geworden Al met al geen goede basis voor risicovolle beleggingen, merkt Aon op. De aandelen verloren wereldwijd in januari dan ook 4 procent aan waarde. De rente bleef nagenoeg onveranderd. Per saldo steeg in een maand tijd de risicovrije rente over de eerste veertig jaar met gemiddeld 8 basispunten. Door de daling van de Ultimate Forward Rate (UFR), waarmee pensioenfondsen de waarde van hun toekomstige verplichtingen berekenen, naar 1,4 procent namen de verplichtingen toe. Per saldo stegen de verplichtingen met 0,3 procent.

Pensioenfondsen zijn langetermijnbeleggers ‘Eén tegenvallende maand en de cijfers zien er weer een stuk anders uit’, is de reactie van Frank Driessen, chief executive officer van Aon’s Wealth Solutions. ‘Dit toont de grote afhankelijkheid van de dekkingsgraad van marktontwikkelingen. Maar aandelenrisico is ook nodig om voldoende rendement te maken. Pensioenfondsen zijn langetermijnbeleggers en het incasseren van schokken hoort er bij. Wel is het belangrijk bij de keuzes die voorliggen, zoals het eerder toekennen van indexatie, hiermee rekening te houden. Het beleid moet consistent zijn, rekening houdend met de uitkomsten onder het nieuwe pensioencontract.’

Lagere ondergrens nog geen wet De ondergrens voor indexeren gaat zakken naar 105 procent in het nieuwe pensioenstelsel. Dat gaat pas in op 1 januari 2023. Maar het vorige kabinet heeft beloofd om die termijn 1 jaar naar voren te halen. Dus zou de lagere dekking terugwerkend kunnen gelden vanaf 1 januari 2022. Het nieuwe kabinet moet het wetsvoorstel dat versneld indexeren bij 105 procent regelt, samen met de invoeringswet voor het nieuwe pensioenstelsel nog indienen bij de Tweede Kamer. En die is verdeeld.

Indexatie in ieders belang?

Worden beide wetsvoorstellen toch aangenomen in beide kamers, dan is het aan de fondsen om te bepalen of ze de pensioenen zullen verhogen. ‘Dit is een lastige afweging’, zegt Frank Driessen van Aon. Hij denkt niet dat alle fondsen met een dekking boven 105 pro-

416

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL cent de pensioenen zullen verhogen. ‘Geld eenmaal uitgegeven aan indexatie kan niet meer gebruikt worden voor de transitie naar het nieuwe stelsel. Daarnaast zien we dat de financiële situatie er ook zo weer anders uit ziet. Tot slot zijn er nogal wat eisen aan deze eerdere indexatie. Zo moet een fonds aantonen dat de eerdere indexatie in het belang is van alle deelnemers en moeten er complexe berekeningen gemaakt worden om dit aan te tonen.’

Op naar het nieuwe pensioenstelsel Tussen 2023 en uiterlijk 1 januari 2027 moeten de sociale partners (werkgevers, vakbonden, ondernemingsraden) met de pensioenuitvoerders de overgang naar het nieuwe stelsel regelen. Uiterlijk op 1 januari 2025 moet de werkgever de gewijzigde pensioenovereenkomst en het transitieplan doorgeven aan de (beoogde) pensioenuitvoerder. Artikel 27 lid 1 WOR geeft de or instemmingsrecht op elk voorgenomen besluit van de ondernemer tot vaststelling, wijziging of intrekking van regelingen op grond van een pensioenovereenkomst.

Om ondernemingsraden te helpen bij de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel hebben werkgevers en vakbonden het informatieplatform werkenaanonspensioen.nl geopend. Het platform biedt nieuws, informatie en hulp bij de voorbereidingen op de aanstaande veranderingen aan het pensioenstelsel.

A O N , A N P, 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

Pensioenindexatie Grote pensioenfondsen: erg onzeker of pensioen in 2023 weer omhoog kan De grootste pensioenfondsen van Nederland hebben onlangs de eerste pensioenverhogingen in jaren aangekondigd, maar of de pensioenen volgend jaar weer omhoog kunnen is nog hoogst onzeker. Daarvoor waarschuwen metaalfonds PME en zorgfonds PFZW in hun kwartaalberichten.

"We hopen dat het hier niet bij blijft, maar zowel de rente als de beurzen laten zich niet voorspellen", zegt Eric Uijen, voorzitter van het uitvoerend bestuur bij PME. "Ontwikkelingen op de huizenmarkt, de oorlog in Oekraïne en een opleving van corona in het najaar kunnen roet in het eten gooien."

Eerder was PME de eerste van de grote pensioenfondsen met het bericht dat de pensioenen eindelijk weer omhooggaan. Met een toename van 1,29 procent gaat het wel om een "bescheiden verhoging" voor gepensioneerden, erkent Uijen. De pensioenverhoging staat in schril contrast met de hoge inflatie van de laatste tijd. Het leven wordt over de gehele linie flink duurder voor mensen en vooral de energieprijzen rijzen de pan uit.

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

417

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Solvabiliteit Na PME volgden ABP, PFZW en PMT met aankondigingen dat bij hen de pensioenen eveneens worden opgekrikt. De percentages en ingangsdata van de verhogingen verschillen van elkaar, maar in grote lijnen zitten de pensioenfondsen in een vergelijkbare situatie.

Van de grotere pensioenfondsen staat alleen bpfBOUW er al langer relatief goed voor. Die wil de pensioenen dit jaar daarom voor een tweede keer opschroeven.

“Erg onzeker” PFZW-bestuursvoorzitter Joanne Kellermann legt uit dat het nog "erg onzeker is" of PFZW de pensioenen per 1 januari volgend jaar weer kan verhogen. "De dekkingsgraad, die de financiële gezondheid van het fonds uitdrukt, is door de sterk gestegen rente het afgelopen kwartaal verder verbeterd. Toch gaat het op de financiële markten buitengewoon slecht. We verloren dit jaar al bijna achttien procent van ons vermogen", verklaart Kellermann. Ze vindt dat deze situatie eigenlijk niet uit te leggen is en ziet hierin een aansporing om hard verder te werken aan het nieuwe pensioenstelsel.

Stijging rente "Het is voor de meeste deelnemers niet meer te volgen", zegt ook bestuursvoorzitter Harmen van Wijnen van ABP. "Dat heeft alles te maken met de stijging van de rente, want daardoor hoeven we minder in kas te houden om aan onze verplichtingen te voldoen." Dit terwijl ABP jarenlang goede rendementen behaalde en toen de pensioenen niet kon verhogen. "Deze paradoxale situatie onderstreept nog maar eens waarom we toe moeten naar een nieuw pensioenstelsel", concludeert Van Wijnen.

A N P, 2 1 J U L I 2 0 2 2

PMT besluit als laatste van grote fondsen pensioenen te verhogen Het Pensioenfonds Metaal & Techniek (PMT) heeft als laatste van de grootste pensioenfondsen in Nederland besloten om de pensioenen te verhogen. Aangesloten gepensioneerden krijgen er later dit jaar daardoor voor het eerst sinds 2008 weer wat pensioen bij.

Door het oplopen van de rente is het pensioenfonds er een stuk beter voor komen te staan. De stap is daarbij mogelijk omdat de overheid de regels voor zogeheten indexatie wat heeft versoepeld vooruitlopend op het nieuwe pensioenstelsel. Daardoor kunnen fondsen sinds 1 juli eenvoudiger de pensioenen opkrikken.

Geen inflatiecorrectie Het pensioenfonds telt ruim 220.000 gepensioneerden. Vanaf oktober krijgen zij 1,29 procent pensioenverhoging. Bij een pensioen van zevenhonderd euro per maand betekent

418

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dit dat ze er structureel 9,03 euro per maand bijkrijgen. En voor mensen die nog niet met pensioen zijn maar wel pensioen bij PMT hebben opgebouwd worden de aanspraken met hetzelfde percentage opgevoerd.

"We beseffen dat deze eerste verhoging van de pensioenen het verlies aan koopkracht bij de huidige inflatie niet compenseert", zegt PMT-werknemersvoorzitter Jos Brocken. "We hopen dat we na deze eerste verhoging in jaren ook op het reguliere moment van 1 januari de pensioenen kunnen verhogen, want de hoge inflatie slaat grote gaten in het huishoudboekje van onze gepensioneerden."

Meerdere pensioenfondsen indexeren In totaal zijn er meer dan 1,3 miljoen deelnemers aangesloten bij PMT. Eerder kondigde PME, het fonds voor de metalektro, al aan voor het eerst sinds 2008 de pensioenen te verhogen. Ook kwamen het ambtenarenfonds ABP en het zorgfonds PFZW met het bericht dat de pensioenen bij hun voor het eerst in jaren omhoog zouden gaan.

Bouwfonds Van de grotere fondsen staat alleen bpfBOUW er al langer goed voor. Daar zijn de pensioenen met ingang van dit jaar ook al wat omhoog gegaan. Het bestuur van bpfBOUW kondigde aan dat het de pensioenen dit jaar voor een tweede keer wil verhogen.

"Op 1 januari 2022 waren de pensioenen al met 1,76 procent verhoogd. Nu willen we verder verhogen tot 2,57 procent per 1 juli 2022."

Hiervoor is wel een wijziging nodig in het reglement van het pensioenfonds, want zo'n tweede verhoging kwam er nog nooit eerder voor. In september bespreekt het verantwoordingsorgaan van bpfBOUW de extra verhoging daarom nog. Het pensioenfonds zal in december opnieuw kijken of, en zo ja, hoeveel de pensioenen per 1 januari 2023 weer verder kunnen worden opgekrikt.

A N P, 5 J U L I 2 0 2 2

Ouderen liepen 55 miljard euro aan pensioen mis Nederlandse ouderen liepen 55,5 miljard euro aan pensioen mis sinds 2008. Het gaat om niet betaalde compensatie voor de gestegen prijzen van 2008 tot en met 2021.

De inflatie bedroeg in die periode 26,7 procent. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep MAX voor het programma Zwarte Zwanen.

Niet alleen gepensioneerden hadden nadeel van rekenregels die door overheid en Nederlandsche Bank in 2007 werden ingevoerd. Ook werkende Nederlanders die onder een

419

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL pensioenfonds vallen, bouwden 78,7 miljard euro minder pensioenrecht op dan wanneer de inflatie wél gecompenseerd zou zijn.

Rekenrente De oorzaak van de achterblijvende indexatie ligt in de zogeheten ‘rekenrente’. De pensioenfondsen mogen in hun boekhouding geen rekening houden met het werkelijk behaalde rendement. Ze gingen de afgelopen veertien jaar verplicht uit van de zogeheten ‘risicovrije rente’. Op basis van die "lage" rente besloten de pensioenfondsen de pensioenen niet te indexeren.

M E D I A W A T C H M A X O M R O E P, 2 8 J U N I 2 0 2 2

Hoger pensioen lijkt voor veel Nederlanders dichterbij te komen De Nederlandse pensioenfondsen komen er steeds beter voor te staan, waardoor pensioenverhogingen voor veel mensen weer dichterbij lijken te komen. Volgens onderzoeksbureau Aon profiteren de pensioenfondsen vooral van de oplopende rente op de financiële markten, ondanks dat er in mei wel verliezen met beleggingen werden geleden.

De zogeheten beleidsdekkingsgraad, de graadmeter waarnaar wordt gekeken bij besluiten over pensioenverhogingen, steeg in mei naar gemiddeld 114 procent. In april was die verhouding tussen de hoeveelheid geld die de pensioenfondsen in kas hebben en de hoeveelheid die ze moeten uitbetalen al tot het hoogste niveau in jaren gestegen.

Als de rente stijgt, hoeven pensioenfondsen minder geld in kas te houden om aan alle toekomstige verplichtingen te kunnen voldoen. Door rente over rente wordt het geld dat de pensioenfondsen in kas hebben namelijk automatisch meer waard. Daarentegen ondervinden de pensioenfondsen op de aandelenmarkten grote tegenwind door de onrust over de inflatie en de oorlog in Oekraïne.

Wetsvoorstel Het was al bekend dat de grote Nederlandse pensioenfondsen na jaren de pensioenen eindelijk weer wat hopen te kunnen verhogen. Mogelijk zal het er voor sommige pensioenfondsen nog wel om hangen waar hun dekkingsgraad precies uitkomt. Volgens de regels moet die graadmeter namelijk op een bepaald niveau uitkomen. Er ligt overigens wel een voorstel in het parlement om de grens daarvoor nog wat te verlagen.

Nieuwe pensioenstelsel Frank Driessen, directeur van Aon Wealth, constateert dat het verhogen van de pensioenen bij veel pensioenfondsen momenteel onderwerp van gesprek is.

420

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Na vele jaren somberheid in pensioenland en de huidige hoge inflatie, is het aanlokkelijk om nu eens een positieve boodschap te kunnen brengen. Toch adviseren wij fondsen om hier zorgvuldig naar te kijken", zegt hij. Het geld voor de pensioenverhoging zouden ze bijvoorbeeld ook achter de hand kunnen houden voor de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel. Dat kan in sommige gevallen verstandig zijn.

A N P, 1 J U N I 2 0 2 2

Hoop op pensioenverhogingen neemt toe ondanks oorlog in Oekraïne De grote Nederlandse pensioenfondsen hopen na jaren de pensioenen eindelijk weer wat te kunnen verhogen. De financiële positie van de fondsen is het afgelopen kwartaal behoorlijk verbeterd door het oplopen van de rente, ondanks dat er op de aandelenmarkten grote tegenwind was door de oorlog in Oekraïne. Als de overheid zoals verwacht bepaalde regels voor de pensioenfondsen iets versoepelt, liggen hogere pensioenen voor miljoenen Nederlanders binnen handbereik.

Bestuursvoorzitter Harmen van Wijnen van ambtenarenfonds ABP legt uit dat de pensioenfondsen profiteren van de gestegen rente. Daardoor komen hun financiële verplichtingen volgens de rekenregels opeens stukken lager uit. Dit compenseert ruimschoots de verliezen waarmee de fondsen kampen door de Russische inval in Oekraïne.

Ambtenarenpensioenfonds ABP teerde in de voorbije periode namelijk wel circa 21 miljard euro in op zijn vermogen, vooral omdat bepaalde aandelen en obligaties in waarde zijn gezakt.

Beleidsdekkingsgraad Belangrijke graadmeter voor de pensioenfondsen is hun beleidsdekkingsgraad. Bij ABP is deze opgelopen tot 106,5 procent. Het betekent dat het grootste fonds van Nederland voor elke euro aan toekomstige pensioenverplichtingen bijna 1,07 euro in kas heeft.

Volgens de huidige regels is dat nog niet voldoende om de pensioenen te mogen verhogen, maar er ligt een voorstel in het parlement om de grens te verlagen naar 105 procent per 1 juli.

Metaalfonds PME Metaalfonds PME scoort nu ruim 105 procent. "Zodra het verantwoord kan, willen we niets liever dan de pensioenen verhogen. Nu kan dat nog niet, want we zitten precies op de grens waarbij we - als de nieuwe spelregels door de Tweede Kamer worden bekrachtigd, eventueel kunnen indexeren", vertelt Eric Uijen, de voorzitter van het uitvoerend bestuur van PME. Zorgfonds PFZW en metaalfonds PMT staan er nog iets minder goed voor, met scores rond de 103 procent. Toch is de stemming daar ook optimistisch.

421

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Onze dekkingsgraad is al in jaren niet zo hoog geweest. Met deze dekkingsgraad komt indexatie eindelijk in zicht", zegt PMT-werknemersvoorzitter Jos Brocken.

Inflatie Hij benadrukt dat een pensioenverhoging ook hard nodig is. Dit is bij zijn pensioenfonds al sinds 2008 niet meer gebeurd. Bovendien loopt de inflatie de laatste tijd hard op.

"We zien dat de boodschappen steeds duurder worden en de energieprijzen stijgen. Dit alles bij elkaar raakt onze deelnemers, van wie de pensioenen boven op de AOW vaak niet meer dan zeshonderd euro per maand zijn, hard in de portemonnee."

A N P, 2 1 A P R I L 2 0 2 2

Indexatie voor sommige pensioenfondsen mogelijk vanaf juli Een deel van de pensioenfondsen krijgt als het aan het kabinet ligt de ruimte om per 1 juli 2022 de uitkeringen te verhogen, eventueel met terugwerkende kracht vanaf 1 januari. Voorwaarde is wel dat zij voor iedere euro aan toekomstige pensioenverplichtingen, minstens 1,05 euro in kas hebben. Nu ligt die grens op 1,10 euro.

De maatregel is de uitwerking van een aangenomen motie van voormalig PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk. Hij wilde dat het kabinet de regels voor indexatie zou versoepelen, vooruitlopend op de pensioenwet.

De nieuwe pensioenwet moet ervoor zorgen dat de pensioenen meer gaan meebewegen met de economie. Meevallers kunnen dan eerder worden gebruikt om de uitkeringen te laten meestijgen met het gemiddelde prijsniveau. De afgelopen jaren was daar nauwelijks ruimte voor en zagen veel deelnemers hun pensioen stagneren.

FNV-voorzitter Tuur Elzinga is blij dat voor in ieder geval een deel van de gepensioneerden hoop gloort op enige extra compensatie voor de hoog opgelopen prijzen van met name energie. "Dat lijkt mij in deze tijd echt geen overbodige luxe."

A N P, 3 0 M A A R T 2 0 2 2

Gaat het pensioen nu eindelijk omhoog?

De voorzitters van de twee grootste pensioenfondsen, het ambtenarenfonds ABP en PFZW voor zorg en welzijn hopen dat ze dit jaar hun pensioenuitkeringen kunnen verhogen. De voorzitters van beide fondsen hebben dat laten weten in persberichten.

Die opmerkelijke boodschap komt nu de dekkingsgraden van beide fondsen op recordhoogtes staan. ABP staat deze maand op 110,2 procent, en PFZW op 106,6 procent.

422

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Bekeken over 12 maanden is de stand veel lager: 103 procent bij het ABP, net iets meer dan 100 procent bij PFZW. De voorzitters van beide fondsen moeten bijna wel aandacht besteden aan indexering van de pensioenuitkeringen. Ouderenorganisaties als de ANBO, KBO-PCOB, Koepel Gepensioneerden en NOOM zijn bezorgd over de ontwikkeling van de koopkracht van ouderen. In hun persberichten laten de pensioenfondsen zien dat ze niet doof zijn voor de steeds grotere roep om hogere pensioenen. Want, zoals PFZW-voorzitter Joanne Kellerman schrijft, ‘de boodschappen worden steeds duurder en de energieprijzen stijgen snel’.

Voorzitter uitvoerend bestuur van het ABP Harmen van Wijnen is ook doordrongen van de noodzaak. ‘Zodra we de pensioenen mogen verhogen is het onze intentie dit te doen.’

Drempels op weg naar indexeren Voorlopig kunnen de fondsen zich nog beroepen op wettelijke regels die indexeren tegenhouden. Nu mag dat pas bij een gemiddelde stand van minstens 110 procent over 12 maanden. Deze beleidsdekking overtreft alleen het Bedrijfspensioenfonds Bouw (BpF) met 119 procent over geheel 2021. Toch indexeert ook dat fonds de pensioenen maar gedeeltelijk op de explosief gestegen prijzen.

De ondergrens voor indexeren gaat zakken naar 105 procent in het nieuwe pensioenstelsel. De overgang naar dat stelsel gaat gaat pas in op 1 januari 2023. Maar het vorige demissionaire kabinet heeft beloofd om die termijn 1 jaar naar voren te halen. Dus zou de lagere dekking terugwerkend kunnen gelden vanaf 1 januari 2022.

‘Water staat gepensioneerden aan de lippen’ De vakbond die het hardst roept om indexeren van de pensioenen is het CNV. Volgens deze vakbond staat bij steeds meer gepensioneerden het water aan de lippen, zeker nu de inflatie torenhoog is en de AOW in de ogen van de bond onvoldoende mee stijgt. Steeds meer gepensioneerden hebben moeite om rond te komen.

De laatste keer dat de pensioenen omhoog gingen was dan ook al 13 jaar geleden, weet de FNV. ‘Dat de invoering van het nieuwe pensioenstelsel weer is uitgesteld mag niet ten koste gaan van de pensioendeelnemers. Pensioenfondsen met een dekkingsgraad van boven de 105 moeten in 2022 kunnen indexeren, zoals oorspronkelijk bedoeld was met de nieuwe wet.’ Zo motiveert Willem Noordman, lid van het dagelijks bestuur van de FNV het standpunt van de vakbond over indexatie.

Volgens eigen berekeningen van de ouderenorganisaties hebben gepensioneerden de laatste twaalf jaar al 20 tot 25 procent aan koopkracht verloren. Ze vrezen dat de achterstand in de toekomst alleen maar verder zal toenemen.

423

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zelfs als alleen gekeken wordt naar de actuele dekkingsgraad van pensioenfondsen, die iets rooskleuriger is dan de beleidsdekkingsgraad, lijkt het niet waarschijnlijk dat er snel zal worden geïndexeerd. Daarvoor zou een "klein wonder" nodig zijn.

Maar het nieuwe kabinet moet het wetsvoorstel dat versneld indexeren bij 105 procent regelt, samen met de invoeringswet voor het nieuwe pensioenstelsel nog indienen bij de Tweede Kamer. En die is verdeeld. Vooral de VVD dringt aan op voorwaarden bij de snellere indexatie. Vooral om te voorkomen dat toekomstige generaties worden benadeeld.

Nieuwe stelsel kost veel geld Wat snel indexeren ook tegenhoudt is de pensioenhervorming zelf. In de aanloop naar het nieuwe stelsel zullen pensioenfondsen hun grote pensioenpot moeten onderverdelen in vele kleine, persoonlijke pensioenpotjes. Dat is complex en ingrijpend en gaat ongetwijfeld veel extra geld kosten. Zo moeten bestaande pensioenaanspraken en opgebouwde rechten worden omgezet. Daarbij komt de problematiek rond de afgeschafte doorsneepremie.

Tijdspad met rol voor de ondernemingsraad Tussen 2023 en uiterlijk 1 januari 2027 moeten de sociale partners (werkgevers, vakbonden, ondernemingsraden) met de pensioenuitvoerders de overgang naar dat nieuwe stelsel regelen. Uiterlijk op 1 januari 2025 moet de werkgever de gewijzigde pensioenovereenkomst en het transitieplan doorgeven aan de (beoogde) pensioenuitvoerder. Artikel 27 lid 1 WOR geeft de or een instemmingsrecht op elk voorgenomen besluit van de ondernemer tot vaststelling, wijziging of intrekking van regelingen op grond van een pensioenovereenkomst.

Om ondernemingsraden te helpen bij de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel hebben werkgevers en vakbonden het informatieplatform werkenaanonspensioen.nl. geopend. Het platform biedt hulp bij de voorbereidingen op de aanstaande veranderingen aan het pensioenstelsel.

F D , N R C , A N P, 2 7 J A N U A R I 2 0 2 2

424

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Privacy & integriteit Klokkenluiden Klokkenluider krijgt gelijk: vertrekregeling NVWA was misstand Jaren na een reorganisatie bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, krijgt een klokkenluider gelijk over de manier waarop de toezichthouder omging met een vertrekregeling. Daar was toch sprake van een misstand, is één van de harde conclusies van het Huis voor Klokkenluiders. De klokkenluider had de zaak al eerder intern aangekaart, maar op basis van toen ingesteld onderzoek kreeg hij nog ongelijk.

De zaak draait om een vertrekregeling die de NVWA, enkele jaren na de fusie waaruit het agentschap ontstond, aan alle medewerkers aanbood. Werknemers die vrijwillig vertrokken, kregen een flinke premie. Voorwaarde was onder meer dat er een vervanger zou komen.

Omdat onduidelijk is of aan deze en andere voorwaarden werd voldaan voor de specifieke regeling, kon de NVWA uiteindelijk geen aanspraak doen op het budget dat hier bij het ministerie voor beschikbaar was. De NVWA moest de regeling uiteindelijk uit eigen zak betalen. De regeling kostte "hierdoor elf miljoen euro meer dan voorzien".

Omgang met de vertrekregeling De klokkenluider (een oud-medewerker van de NVWA) deed hierover al in 2018 een melding. Naar aanleiding daarvan werd onderzoek gedaan, waaruit naar voren kwam dat van een misstand geen sprake was. De melder gaf niet op, en klopte in 2019 aan bij het Huis voor Klokkenluiders. Dat "komt tot een andere conclusie", en noemt juist een hele reeks bezwaren over de omgang met de vertrekregeling.

Zo was volgens het Huis sprake van "een schending van het wettelijk voorschrift". Daarbij weegt ook "de gebrekkige vastlegging van de besluitvorming" over de vertrekregeling mee.

Overheidsgeld Bovendien vindt het Huis "dat niet op een zorgvuldige en rechtmatige wijze met overheidsgeld is omgegaan", terwijl dit juist van een toezichthouder verwacht mag worden.

Niet alleen vielen de kosten veel hoger uit, maar de regeling had volgens het Huis waarschijnlijk "impact op de uitvoering van de taken" van de NVWA omdat de vertrokken werknemers niet altijd werden opgevolgd.

425

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Al met al is dus volgens het Huis voor Klokkenluiders wel degelijk sprake van "een misstand met een maatschappelijk belang". Het ministerie van Landbouw moet reflecteren op het vertrekbeleid. Verantwoordelijk minister Piet Adema belooft aan de Tweede Kamer dat er een "persoonlijk gesprek" zal plaatsvinden met de klokkenluider.

A N P, 8 D E C E M B E R 2 0 2 2

Raad van State: klokkenluiderswet nog steeds te onduidelijk De Raad van State vindt dat de nieuwe wetgeving die klokkenluiders beter moet beschermen, duidelijker kan. Het is de bedoeling dat de wet werknemers beschermt die melding maken van zaken die mis gaan op hun werk. Volgens de Raad van State is niet goed genoeg uitgelegd welke misstanden precies gemeld kunnen worden.

Experts uitten eerder al vergelijkbare kritiek in de Tweede Kamer.

De Raad van State heeft in maart 2021 ook al advies uitgebracht over de nieuwe wet.

Daarna is een aantal veranderingen doorgevoerd en is het advies naar de Tweede Kamer gestuurd. Het parlement vroeg de adviseurs er vervolgens nog eens naar te kijken. De Raad van State zegt dat het wetsvoorstel op sommige punten verbeterd is, maar dat het op andere punten nog altijd beter uitgewerkt moet worden.

Onduidelijkheid definitie misstand Klokkenluiders kunnen zich melden als een bedrijf of de overheid Europese wetgeving overtreedt, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid of privacy. Daarnaast kunnen ze melding maken van andere misstanden. Deels kan het daarbij gaan om vergelijkbare zorgen over bijvoorbeeld de volksgezondheid, maar er vallen ook andere zaken onder, zoals het functioneren van het bedrijf zelf. Toch vindt de Raad van State niet dat duidelijk goed is uitgewerkt wat nu een misstand is en wat niet.

Kennisbevordering De Raad van State heeft meer kritiek op het nieuwe wetsvoorstel. Zo moet het Huis voor Klokkenluiders, een zelfstandig bestuursorgaan dat klokkenluiders adviseert, ook meer doen aan kennisbevordering. De hoop is dat misstanden zo voorkomen worden. Die taak moet volgens het advies beter uitgewerkt worden in de wet en mag niet ten koste gaan van de rest van het werk, namelijk de onderzoeken die het Huis doet en de adviezen die het uitbrengt. Verder moet duidelijker uitgewerkt worden tegen welke represailles werknemers beschermd worden als ze een melding doen.

De kritiek dat de wet op punten niet goed genoeg is, werd onlangs ook geuit door deskundigen die deelnamen aan een gesprek in de Tweede Kamer. Het Huis voor Klokkenluiders waarschuwde daarin ook dat er te weinig geregeld is op het gebied voor sancties als

426

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bedrijven klokkenluiders toch benadelen. De wet zou "tandeloos" zijn. Anderen, onder wie wetenschappers en de vakbond FNV, waren het daarmee eens.

A N P, 1 7 O K T O B E R 2 0 2 2

“Nieuwe wet biedt klokkenluiders onvoldoende bescherming” Het wetsvoorstel bescherming klokkenluiders leidt niet tot verbetering van de bescherming van klokkenluiders, de werknemers die misstanden melden. Daarover zijn de experts het eens die hun bezwaren en aanbevelingen tot verbetering in een gesprek met de Tweede Kamer naar voren brachten.

De breed gedeelde kritiek komt er grofweg op neer dat de drempel om een misstand te melden nog steeds veel te hoog is en de definitie van een misstand (mede op basis waarvan een klokkenluider voor bescherming in aanmerking komt) te beperkt is.

Sancties onvoldoende De sancties die de wetgever in de wet wil opnemen als klokkenluiders het leven zuur wordt gemaakt, zijn bovendien volstrekt onvoldoende. De experts missen ook de oprichting van een speciaal fonds, waarop klokkenluiders een financieel beroep kunnen doen.

"De nieuwe wet stuurt ons tandeloos op pad", zei Wilbert Tomesen, voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders. "Een tandeloze tijger", vindt ook Lotte Rooijendijk van Transparency International Nederland (TI-NL). Als er geen strengere sancties komen, blijven klokkenluiders in de kou staan, die toch al vaak een "lijdensweg" door moeten maken, zei Klara Boonstra, hoogleraar internationaal arbeidsrecht aan de Vrije Universiteit.

Maatschappelijke misstanden “De voorgestelde wet draagt daarnaast niet bij aan het oplossen van maatschappelijke misstanden”, aldus hoogleraar rechtssociologie Marc Hertogh van de Rijksuniversiteit Groningen. Na de wetswijziging komen alleen klokkenluiders voor bescherming in aanmerking als het 'maatschappelijk belang' in het geding is. Hertogh vindt dat die definitie duidelijker omschreven moet worden om meer rechtszekerheid te geven.

Open definitie misstand Andere experts vinden dat het criterium maatschappelijk belang juist moet worden geschrapt, zoals FNV en TI-NL. Ook meldingen over bijvoorbeeld seksuele intimidatie en corruptie moeten onder de klokkenluidersregeling gaan vallen, wil Rik van Steenbergen van de vakbond FNV. In het wetsvoorstel moet een open definitie van een misstand worden opgenomen, vindt Rooijendijk van TI-NL.

427

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Strafrechtelijke aanpak In de wet moet volgens de experts tevens worden geregeld dat werkgevers die klokkenluiders dwarsbomen ook bestuursrechtelijk en strafrechtelijk kunnen worden aangepakt, in plaats van alleen privaatrechtelijk, vinden de experts, onder wie Hertogh. De wet moet volgens hem een duidelijk signaal afgeven: "haal het niet in je hoofd om klokkenluiders te benadelen". Rooijendijk is het daar volmondig mee eens. "Zonder afschrikwekkende sancties heeft de wet geen zin."

A N P, 6 O K T O B E R 2 0 2 2

Accountants van het Rijk onderzoeken klokkenluiderskwestie NPO Het kabinet laat de accountantsdienst van het Rijk onderzoek doen naar de gang van zaken rond de melding van een klokkenluider bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Dat heeft minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Media) gemeld aan de Tweede Kamer.

Het gaat om een klokkenluider met een melding over constructies waarmee het salarisplafond in de publieke omroep zou worden ontweken. Radioprogramma BNR meldde recent dat de klokkenluider in contact werd gebracht met de hoogste ambtenaar van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zij had een privérelatie met toenmalig NPO-baas Shula Rijxman. Als de klokkenluider dit had geweten, was die persoon volgens BNR nooit naar het ministerie gestapt met signalen over hoge salarissen bij de publieke omroep.

Regels en procedures De Auditdienst Rijk (ADR) gaat zich volgens Dijkgraaf buigen over de vraag "hoe er is gehandeld in deze situatie en hoe dit zich verhoudt tot de rijksbrede en departementale regels en procedures en codes bij dergelijke meldingen".

Rijxman, die onlangs is begonnen als wethouder in Amsterdam, zegt dat ze niet door de klokkenluider is benaderd en ook niet is geïnformeerd over het bestaan van de klokkenluider of de misstanden bij de NPO. Verder wil ze op dit moment niet reageren op het onderzoek, laat een woordvoerster namens haar weten.

De ambtenaar waar het over gaat zei eerder in tegenstelling tot de klokkenluider dat het signaal wel degelijk is opgepakt. In een verklaring zegt ze dat ze het gesprek "in alle vertrouwen gevoerd" heeft en de kwestie alleen met de minister heeft gedeeld. "Ik houd privé en zakelijk altijd gescheiden en dat is ook hier zo geweest."

A N P, 1 6 J U N I 2 0 2 2

428

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Klokkenluiders politie: gediscrimineerd, buitengesloten en gepest Binnen de Nederlandse politie worden agenten gediscrimineerd, buitengesloten en gepest en is het niet veilig om deze problemen aan te kaarten. Dat stelt een zestal 'klokkenluiders' in de documentaire De Blauwe Familie. "Het gevoel om vrij te zijn, om anders te zijn, dat is er niet", aldus een van hen. "Want je moet je conformeren aan de club, want anders wordt je betrouwbaarheid in twijfel getrokken."

In de documentaire, gemaakt door Maria Mok en Meral Uslu, komen onder anderen zes (ex-)politiemensen aan het woord, die vertellen over hun onverkwikkelijke ervaringen op de werkvloer.

Uit de verhalen rijst het beeld op van een verloren strijd tegen vooroordelen en een gebrek aan optreden van leidinggevenden. In een aantal gevallen raken de geïnterviewden zichtbaar geëmotioneerd.

Gevolgen Politiemensen die binnen de dienst worden gediscrimineerd, buitengesloten of gepest durven zich niet uit te spreken, uit angst voor de gevolgen. Ook wordt hun loyaliteit nogal eens in twijfel getrokken. Een van de agenten zegt: "Het gevoel van onveiligheid binnen de blauwe familie dat ik nu heb is onbeschrijfelijk. Ik heb er eigenlijk geen woorden voor.

Het giert gewoon door je hele lichaam."

Angstcultuur Jan Struijs, voorzitter van de politievakbond NPB, hekelt in de documentaire de angstcultuur. De harde praktijk is, aldus Struijs, "dat mensen regelmatig in de knel komen omdat ze hele pijnlijke dingen hebben aangekaart". Velen van hen voelen zich niet gesteund.

"Dan heb je echt een probleem", zegt Struijs. "Daar begint het verrottingsproces." De documentaire begint met een aantal telefoongesprekken met politiemensen die aangeven dat ze zeker iets te vertellen hebben maar niet durven mee te werken.

“Veel waardering en respect” Korpschef Henk van Essen zegt in een reactie op de documentaire dat hij "veel waardering en respect" heeft voor de politiemensen die erin aan het woord komen. "De persoonlijke verhalen maken pijnlijk duidelijk hoe groot de impact daarvan is en hoe lang het doorwerkt. Elke collega die dit meemaakt, is er één te veel."

Volgens Van Essen getuigt het van "vasthoudendheid, betrokkenheid, en een sterke motivatie om de politie te verbeteren en verder te helpen" dat de betrokken (ex-)agenten hun verhaal doen. "Die motivatie delen we. Dat hebben we ook met hen besproken."

A N P, 2 3 M E I 2 0 2 2

429

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Voorstel bescherming klokkenluiders gaat Tweede Kamer niet ver genoeg Een voorstel tot wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders is veel te mager. Dat vindt de Tweede Kamer. De bescherming van klokkenluiders moet beter, de anonimiteit van melders van misstanden moet worden geborgd en klokkenluiders moeten juridische, financiële en psychosociale ondersteuning krijgen. Voor de zomer komt minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken met een aangepast wetsvoorstel.

Er is geen tijd om een heel nieuw wetsvoorstel te schrijven, zoals de VVD het liefst zou willen. Er dreigt een Europese boete, omdat Nederland de Europese richtlijn voor bescherming van klokkenluiders nog niet in een wet heeft verwerkt. Dat had voor eind vorig jaar al gemoeten. Een verzoek van Bruins Slot tot uitstel bij de Europese Commissie is niet gehonoreerd, zei ze in het Tweede Kamerdebat over de wetswijziging.

Aanpak misstanden De Tweede Kamer wil de bescherming van klokkenluiders nog verder verbeteren en beter borgen dan nu in het voorstel van de minister staat. "Misstanden moeten worden aangepakt, niet de klokkenluider", zei CDA-Kamerlid Inge van Dijk. Dat principe is niet alleen voor haar partij leidend, maar ook voor de Tweede Kamer en de minister, zo werd duidelijk.

Anoniem melden?

De vele eisen en wensen die de Tweede Kamer tijdens het debat op tafel legde, kan de minister niet allemaal in het aangepaste wetsvoorstel opnemen dat voor de zomer naar de Kamer moet, gaf Bruins Slot aan. Ze heeft zelf twijfels over de wenselijkheid tot anoniem melden. Dat is lastig voor hoor- en wederhoor en ze wil de drempel om mogelijke misstanden te melden niet te laag maken. De bewindsvrouw wil eerst de voor- en nadelen op een rijtje zetten. Juridische, financiële en psychosociale ondersteuning kan ook niet snel worden geregeld, temperde Bruins Slot de verwachtingen van de Tweede Kamer.

Na de zomer wetswijziging Haar plan is nu om zo snel mogelijk na de zomer een eerste wetswijziging door de Tweede en Eerste Kamer te loodsen. Niet lang daarna zal er een nieuwe wetswijziging komen, waarin verdere bescherming en ondersteuning kan worden geregeld.

Frits Veerman De minister zegde de Tweede Kamer toe dat ze gaat praten met de nabestaanden van Frits Veerman, een bekende klokkenluider die vorig jaar overleed. Veerman kaartte ruim veertig jaar geleden bij zijn werkgever Urenco in Almelo aan dat een Pakistaanse collega atoomgeheimen stal. Zijn waarschuwing leidde er echter toe dat Veerman zelf jarenlang

430

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werd benadeeld. In 2020 kreeg hij via het Huis voor klokkenluiders uiteindelijk gelijk.

Pakistan kon met de informatie van deze Abdul Khan een atoombom bouwen.

A N P, 2 1 A P R I L 2 0 2 2

Gedrag Bedrijven pakken ongewenst gedrag (heel) voorzichtig aan De maatschappelijke discussie over ongewenst gedrag zorgt voor een voorzichtige kentering op de werkvloer. Dat blijkt uit nieuw onderzoek, waarover het dagblad Trouw bericht. Hoe positief die verandering is, ligt aan wie je het vraagt.

De golf aan schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag leidt voorzichtig tot verandering op de werkvloer. Werknemers met een leidinggevende functie zijn daar wel een stuk positiever over dan andere medewerkers binnen organisaties.

TVoH Bijna één op de drie managers en directeuren zegt dat ongewenst gedrag op de agenda kwam te staan bij hun bedrijf na recente incidenten zoals bij het tv-programma The Voice of Holland (TVoH). Andere medewerkers zijn minder optimistisch: daar ziet één op de vijf een positieve verandering.

Onbespreekbaar Tegelijkertijd veranderde volgens medewerkers bij een kwart van de bedrijven niets en bleef sociale (on)veiligheid onbespreekbaar. Bij veel andere organisaties was er al aandacht voor dit thema voordat de maatschappelijke onrust over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag ontstond. Dat blijkt uit representatief onderzoek van netwerk Zorg van de Zaak dat is uitgevoerd door onderzoeksbureau Kien.

M E D I AWA T C H T R O U W, 2 6 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Snel wetgeving tegen grensoverschrijdend gedrag op het werk De Nederlandse overheid moet vaart maken met het ratificeren van het ILO-verdrag dat geweld en (seksuele) intimidatie op de werkvloer tegengaat. Daartoe roept een petitie op die door 23 organisaties en ruim 2200 mensen is ondertekend. Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft de petitie in ontvangst genomen.

Onder meer vakbond FNV, de Nederlandse Vrouwenraad, expertisecentrum Seksualiteit Rutgers en kennisinstituut Atria zijn initiatiefnemers van de petitie. Aanleiding is de uit-

431

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zending van BOOS, waarin seksueel grensoverschrijdend gedrag bij tv-programma The Voice naar buiten kwam.

Minister Van Gennip zegde volgens de initiatiefnemers toe dat Nederland het verdrag snel wil bekrachtigen. Dat zou het kabinet het liefst op Europees niveau zien gebeuren, stellen zij in een verklaring. ‘In dat kader zal zij bij de huidige EU-voorzitter, Frankrijk, aandringen op snelle ratificering.’

Arbeidsinspectie De initiatiefnemers zien graag dat de Arbeidsinspectie voldoende armslag krijgt om de bestaande regels voor preventie van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer beter te handhaven. Volgens de ondertekenaars ontbreekt in Nederland een helder en wettelijk kader voor het afhandelen van seksuele intimidatie. Zo is er op de werkvloer momenteel geen verplichting rondom de onafhankelijkheid en deskundigheid van vertrouwenspersonen, aldus de initiatiefnemers van de petitie.

Niet opgenomen in arbowetten De petitie roept de regering daarom op het verdrag van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) van de Verenigde Naties na te leven, dat grensoverschrijdend gedrag op het werk moet voorkomen. Nederland stemde in 2019 in met dat verdrag. Maar de instemming heeft nog niet geleid tot wijzigingen van de arbowetgeving. Wel moeten werkgevers in hun risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) ook de risico’s op seksuele intimidatie op het werk in kaart brengen en beleid opstellen om dat tegen te gaan. Maar twee van elke drie werkgevers heeft de verplichte RI&E niet, of heeft alleen een onvolledige inventarisatie.

Ook zijn werkgevers niet verplicht om een externe, onafhankelijke vertrouwenspersoon te benoemen. Evenmin zijn ze verplicht om een klachtenregeling in te stellen of zich aan te sluiten bij een onafhankelijke klachtencommissie.

ANP PRODUCTIES, 10 FEBRUARI 2022

Cultuurverandering nodig tegen grensoverschrijdend gedrag Mariëtte Hamer wordt regeringscommissaris seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld. Vanuit die rol gaat zij het kabinet ‘gevraagd en ongevraagd’ adviseren over de aanpak van seksueel wangedrag. Dat hebben de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid bekend gemaakt.

Beide ministeries gaan een Nationale aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld opstellen. Met de nieuwe regeringscommissaris wil het kabinet meer doen aan bewustwording en een veilige cultuur. ‘Want intimidatie en misbruik horen niet

432

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL thuis in Nederland’, stelt het ministerie van OCW, waar Hamer aan zal rapporteren. Daarbij moet onder andere de cultuur van genderstereotypering en machtsmisbruik die leidt tot seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld worden doorbroken.

Cultuur moet veranderen De regeringscommissaris krijgt de opdracht om het kabinet gevraagd en ongevraagd te adviseren bij de totstandkoming en uitvoering van een actieplan. Daarnaast wordt van Hamer verwacht dat zij een herkenbaar boegbeeld én aanjager is van de verandering die nodig is om de cultuur te doorbreken die nu leidt tot seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Daar hoort het organiseren van een langjarig maatschappelijk debat bij.

Hamer is momenteel voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER). Ze wordt benoemd voor een periode van drie jaar. Zij zal samenwerken met vele betrokken mensen en organisaties. De commissaris wordt ondersteund door een compact bureau dat zal vallen onder het ministerie van OCW. Zij zal rapporteren aan de ministers van OCW en SZW. Incidenten wijzen op breder probleem Seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld is een pijnlijk én hardnekkig maatschappelijk probleem. Recente incidenten in de samenleving, waaronder in de sport, politiek en de media, laten zien dat het noodzakelijk is om nu een doorbraak te forceren.

Denk aan de onthullingen van #BOOS over het televisieprogramma The Voice of Holland en het wangedrag bij voetbalclub Ajax. En ook het opstappen van PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk vanwege meldingen van ‘ongewenst gedrag in de privésfeer’.

Ongewenst gedrag is ook een risico Bedrijven en instellingen moeten in het kader van de Risico-inventarisatie Evaluatie (RI&E) ook de risico’s op Psychosociale Arbeidsbelasting (PSA) meenemen, en een plan van aanpak opstellen. Maar een RI&E ontbreekt in de helft van de bedrijven. Ook is niet bekend in hoeverre de risico’s van ongewenste omgangsvormen zijn opgenomen in RI&E’s die wel bestaan.

Veel werkgevers menen dat grensoverschrijdend gedrag niet in hun bedrijf plaatsvindt.

Redenen waarom arbeidsjuristen, vrouwenrechtenorganisaties en vakbeweging pleiten voor betere wettelijke regelgeving tegen grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Een petitie die de regering oproept om snel te komen met wetgeving tegen grensoverschrijdend gedrag op het werk werd aangeboden bij minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De ondertekenaars willen concreet uitbreiding van de RI&E, en een verplichte extern vertrouwenspersoon en onafhankelijke klachtenregeling in elke bedrijfsorganisatie.

433

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Wat kan de ondernemingsraad doen?

De Arbowet verplicht werkgevers tot beleid om PSA tegen te gaan, waaronder ongewenste omgangsvormen. De ondernemingsraad heeft instemmingsrecht op het arbobeleid in de onderneming volgens artikel 27 WOR. Ook heeft de ondernemingsraad een stimulerende taak bij het tegengaan van discriminatie en het bevorderen van gelijke behandeling van mannen en vrouwen (artikel 28 WOR).

De ondernemingsraad kan nog meer als discriminatie en bevorderen van gelijke behandeling is opgenomen in het bedrijfsreglement. Dan kan de Raad via de rechter de werkgever verplichten om advies te vragen voordat hij een besluit neemt dat tegen het bedrijfsreglement in lijkt te gaan. Ook kan de ondernemingsraad beroep instellen bij de Ondernemingskamer tegen een adviesplichtig besluit, of de nietigheid inroepen van een besluit dat niet past bij het bedrijfsreglement. Anders kan de ondernemingsraad zijn initiatiefrecht gebruiken en zelf cursussen voorstellen die mensen bewust maken van intimiderend, discriminerend of grensoverschrijdend gedrag.

A N P, R I J K S O V E R H E I D , O R N E T , 1 0 F E B R U A R I 2 0 2 2

Integriteit Wat mag wel en niet bij het screenen van kandidaten?

Screening kan voorkomen dat je de verkeerde persoon binnenhaalt. Maar waar moet je op letten? Johan Klokman van Hoffmann Bedrijfsrecherche geeft op PW de do's & don'ts.

Hoewel het idee van screening en bedrijfsrecherche misschien de sfeer van geheimzinnigheid oproept, draait alles juist om openheid van zaken, zegt Johan Klokman, senior consultant bij Hoffmann Bedrijfsrecherche.

‘Voordat je screent, laat je kandidaten een in kennisstelling tekenen. Dat geeft precies aan wat je gaat doen. Je geeft daarbij duidelijk aan aan wie je rapporteert, waar je op let bij de screening en dat je aan hoor en wederhoor zult doen als je iets vindt. Stel dat jij ruzie hebt gehad met iemand op je werk en dat is de persoon die wij benaderen als referent. Dan zeggen wij jou dat we een slechte referentie hebben gehad en kun jij daar op reageren.

Na de in kennisstelling volgt een gesprek met de kandidaat. Dat duurt een uur tot anderhalf uur. Daarin leggen we de kandidaat onder andere een aantal dilemma’s voor, heb je dat wel eens meegemaakt, wat was je actie en het resultaat? Als je dan een mogelijke bijzonderheid vindt, dan bespreek je dat direct met de kandidaat.’

434

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Werkgever moet terughoudend zijn Als werkgever moet je terughoudend zijn in je onderzoeksvraag. Je mag niet meer onderzoeken dan wat nodig is om eventuele risico’s boven water te halen. Klokman: ‘Een screening moet proportioneel zijn. Je legt zo min mogelijk gegevens vast, je kijkt alleen naar gegevens die moverend zijn. Als wij een screening doen, beginnen we met het IGB, het Intakeformulier Gerechtvaardigd Belang. Dat vullen we samen met de opdrachtgever in.

We kijken naar de functionele aspecten: waar heb je straks mee te maken? En wat zijn de preventieve maatregelen die je als werkgever neemt? Dan hou je een aantal netto restrisico’s over en daar mag je op screenen.’

Privacy Ook bij screening is de privacy van de kandidaat belangrijk, stelt Klokman: ‘We kijken bijvoorbeeld ook op internet. Op internet is vaak veel te vinden over een kandidaat. In het verleden zagen wij in de markt dat er veel werd gerapporteerd wat er gevonden werd. Dat mag niet meer. Je bekijkt het wel, maar je verzamelt het niet. We kijken naar informatie die openbaar toegankelijk is. We kijken niet naar informatie over seksuele geaardheid, medische aandoeningen, religieuze overtuiging of politieke voorkeur. Dat mogen we ook niet.’

‘Uiteindelijk heb je dan heel veel informatie verzameld. Op de verschillende deeloppervlakken rapporteer je over de bijzonderheden. Zijn er bijzonderheden, dan gaan wij weer terug naar de kandidaat. Daar komt soms het advies uit dat er een hoog of gemiddeld risico is om deze kandidaat aan te nemen. Zeker in deze tijd zie je dan soms dat de kandidaat toch wordt aangenomen. Waarom? Moeilijk vervulbare functies.’

Financiële kwetsbaarheid Een veelvoorkomend risico is financiële kwetsbaarheid, veroorzaakt door schulden.

Meten is weten, is dan het credo van Klokman. ‘Als iemand schulden heeft, wil je weten waardoor die zijn opgebouwd en of het mogelijk is om die af te bouwen. Als iemand een schuld heeft van vijftigduizend euro en de functie heeft een salaris van 1.500 euro – bij wijze van voorbeeld, dit zijn niet de niveaus waarvoor wij screenen – dan weet je dat hij of zij die schuld nooit kan afbouwen. Als je hem of haar dan toch aanneemt, moet je kijken naar de preventieve maatregelen. Bij financiële handelingen hanteer je het vier-ogenprincipe of beter nog het zes-ogen-principe.’

Nevenwerkzaamheden Iets anders dat vaak naar boven komt, zijn nevenwerkzaamheden. Een kandidaat die er nog een eigen bedrijf op na houdt dat zich niet laat combineren met de baan waarop hij of zij solliciteert. Soms omdat het om concurrerende werkzaamheden gaat, maar soms ook omdat er maar zoveel werkuren in een week zitten. Klokman: ‘Als zo’n bedrijf volcontinu

435

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werk vraagt, en de baan ook, dan kijk je dus naar twee keer veertig uur werk in de week.

Of misschien wel twee keer zestig uur. Dat past niet binnen een week.’

Krappe arbeidsmarkt Werkgevers die te snel opereren, krijgen later nog wel eens spijt, ziet Klokman. ‘Wat je in deze krappe arbeidsmarkt veel ziet is dat bedrijven heel snel iemand aannemen, en even snel het cv checken of zelfs dat niet doen. Zo iemand krijgt een vast contract en dan komt de werkgever er na een paar maanden achter dat de performance niet is wat je zou verwachten. Dan pas gaan ze bellen en zien ze dat het cv niet klopt. En dan komen ze bij ons voor rechercheonderzoek. Wij moeten dan afwegen of hier nog een gerechtvaardigd belang is. Want dat onderzoek hadden ze van tevoren moeten doen.’

PW., 15 FEBRUARI 2022

Integriteitsonderzoeken nemen hand over hand toe Ondanks de krapte op de arbeidsmarkt laten werkgevers nieuwe werknemers vaak screenen op werkervaring, diploma's, schulden of een strafblad. Validata Group, dat zichzelf als marktleider beschouwt, heeft sinds 2020 61 procent meer opdrachten gekregen om kandidaten hierop door te lichten. Ook Hoffmann Bedrijfsrecherche ziet groei, schrijft het FD. Kan dat zomaar, iedereen laten doorlichten?

Volgens de bureaus hangt het toenemende screenen samen met de toenemende behoefte bij werkgevers om integriteitsrisico's af te dekken. Ook corona blijkt een aanjager. Er worden meer pakjes online besteld, er zijn meer vrachtbewegingen en werken op afstand geldt als verhoogd risico. Zakelijke dienstverlening, logistiek, software en telecom zijn sectoren waar screening van sollicitanten nu gebruikelijk is.

Vooral software- en telecombedrijven vragen nu veel vaker om kandidaten door te lichten.

De toenemende mobiliteit op de arbeidsmarkt is volgens directeur Martijn van de Beek van Hoffmann Bedrijfsrecherche ook een aanjagende factor. Daarnaast zwengelt de toenemende cybercriminaliteit de behoefte aan integriteitsonderzoek aan, meent hij.

Ook zittend personeel Ook mensen die al langer in dienst zijn krijgen vaker te maken met een integriteitsonderzoek. Wel is het screenen van zittend personeel minder gebruikelijk dan het doorlichten van nieuwe instroom, zegt Harm Voogt, ceo van Validata. Corona heeft de behoefte versterkt om nieuw personeel goed door te lichten voordat ze in dienst treden. Dat komt ook omdat er vaak amper fysiek contact is met nieuwe mensen. Ze worden sinds de coronacrisis volledig op afstand ingewerkt.

436

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Niet overal Niet in alle sectoren is een toename te zien van het aantal screenings van nieuw en zittend personeel. In de zorg, en in de in horeca- en hospitalitysector worden deze onderzoeken juist minder vaak uitgevoerd. Het aantal onderzoeken daalde vorig jaar met de helft in de horeca en hospitality. Vergeleken met 2020 is de daling 30 procent. ‘De horeca kreeg in de afgelopen twee jaar natuurlijk flinke klappen te verduren. De gedwongen sluiting van veel ondernemingen maakte dat een stuk minder personeel is aangenomen, wat leidt tot een daling in het aantal aanvragen’, zegt Voogt.

‘Brevet van onvermogen’ FNV-vicevoorzitter Kitty Jong noemt de toenemende screening van werknemers een brevet van onvermogen voor het inhurende bedrijf. ‘En een verdienmodel voor zo'n screeningbedrijf', uit ze haar ongenoegen in het FD. Volgens haar kennen werkgevers vaak de privacywetten niet, terwijl werknemers voor hun inkomen afhankelijk zijn van hun werk.

'Dat is laakbaar.' Screenen van kandidaten zou wat haar betreft alleen zijn te rechtvaardigen bij vertrouwelijke functies.

Ondernemingsraad kan instemmingsrecht hebben Screenen van kandidaten voor functies kan gezien worden als een regeling op het gebied van het aanstellings-, ontslag- of bevorderingsbeleid. Als de werkgever dit als algemene regel uitvoert bij sollicitanten, functies of groepen medewerkers valt het onder het instemmingsrecht van de ondernemingsraad volgens artikel 27 lid 1 e WOR. Het gaat dan om de regeling, niet om beslissingen ten aanzien van individuele werknemers. De or kan ook letten op de manier waarop de werkgever omgaat met persoonsgegevens van kandidaten. Zie de Checklist ondernemingsraad en privacy in de Kennisbank voor meer informatie.

A N P, F D , 2 0 J A N U A R I 2 0 2 2

437

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Sociale zekerheid Bijstand Regels voor bijstand versoepeld: tot 1.200 euro aan giften Mensen in de bijstand mogen straks giften ontvangen tot 1.200 euro per jaar zonder dat zij daardoor gekort worden op hun uitkering. Het is één van de ruim twintig maatregelen waarmee het kabinet de scherpe kantjes van de zogeheten Participatiewet wil afhalen.

Het wordt daarnaast makkelijker om vanuit de bijstand aan het werk te gaan en er komen ruimere mogelijkheden voor het geven van mantelzorg. Verantwoordelijk minister Schouten van SZW wil dat met deze aanpassingen "niet de regels, maar de mens" centraal komen te staan.

“Goed vangnet” "Het is belangrijk dat iedereen mee kan doen", aldus Schouten. "Het liefst via werk. Voor wie dat niet mogelijk is, moet er een goed vangnet zijn." De bewindsvrouw stelde eerder al vast dat de Participatiewet zo'n vangnet biedt, maar dat de strenge regels in de praktijk niet altijd uitpakken zoals ze zijn bedoeld.

Boete op compassie Zo worden mensen nu al gauw gestraft als zij bijvoorbeeld van familie of buren af en toe een tas boodschappen krijgen, of hulp bij het betalen van de huur. Deze "boete op compassie" moet verdwijnen, vindt Schouten.

In de versoepelde regels komt volgens de minister ook de "onschatbare waarde" van mantelzorgers tot uitdrukking. Wie van de bijstand leeft en niet kan werken hoeft niet langer toestemming te vragen om voor bijvoorbeeld een ziek familielid te zorgen.

A N P, 2 8 N O V E M B E R 2 0 2 2

Laagste aantal ontvangers bijstandsuitkering in negen jaar tijd Het aantal mensen dat een bijstandsuitkering ontvangt, is na het eerste halfjaar van 2022 gedaald tot het laagste niveau in negen jaar tijd. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft onlangs gemeld dat eind juni 401.000 mensen in de bijstand zaten. Dat zijn er zo'n 22.000 minder dan eind juni vorig jaar.

438

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vooral aan jongeren tot 27 jaar werden minder bijstandsuitkeringen verstrekt. Onder 45-plussers liep het aantal naar verhouding het minst terug. Het aantal bijstandsontvangers daalt sinds begin 2021 weer na een korte toename in 2020. In deze getallen is het aantal mensen dat de AOW-leeftijd bereikte niet meegenomen.

Arbeidsproces Mensen kunnen in de bijstand terecht komen en er ook weer uitstromen bijvoorbeeld omdat ze aan het werk gaan. Het CBS heeft deze in- en uitstroomcijfers berekend tot en met het eerste kwartaal van dit jaar. In de eerste drie maanden van 2022 stroomden 22.000 mensen de bijstand uit. Dat zijn zo'n drieduizend mensen meer dan dat er in dat kwartaal instroomden. Van het afgelopen kwartaal zijn nog geen in- en uitstroomcijfers bekend.

A N P, 3 1 A U G U S T U S 2 0 2 2

Onterechte uitkering niet meer na vijf jaar terugbetalen De overheid wordt soepeler bij het terugvorderen van onterecht uitbetaalde WW, AOW en bijstand. Voortaan kan dat geld tot maximaal vijf jaar nadien worden teruggevorderd. Tot nu toe was dat twintig jaar. Dit schrijven de ministers Van Gennip en Schouten van SZW aan de Tweede Kamer. Dat heeft De Volkskrant onlangs gemeld.

De controle op uitkeringen en het bestraffen van fouten, moedwillig of per ongeluk, wordt op een nieuwe leest geschoeid. De afgelopen jaren was wantrouwen de leidraad. Nu wordt het uitgangspunt "dat de meeste mensen het goede willen doen", schrijven Van Gennip en Schouten. "Er wordt uitgegaan van vertrouwen." De menselijke maat staat daarbij voorop. Eerder kondigde Schouten al een coulanter regime aan voor de bijstand.

De ministers stellen vast dat voor het ‘herzien’ van de werkloosheidsuitkering WW, de ouderdomsuitkering AOW en voor de bijstand nu de maximale wettelijke termijn van twintig jaar geldt. Een uitkering wordt herzien als die deels of helemaal ten onrechte is uitbetaald.

MEDIAWA T C H DE VOLK SKRANT, 20 JULI 2022

439

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL FNV roept gemeenten op kostendelersnorm direct af te schaffen De vakbond FNV roept de 342 gemeenten in Nederland op om het goede voorbeeld van Arnhem en Rotterdam te volgen inzake de kostendelersnorm. Deze gemeenten schaften op 1 juli 2022 de regel af waardoor mensen met een bijstandsuitkering niet meer gedwongen worden hun kinderen, zodra die 21 worden, uit huis te zetten. “De wet, die deze kostendelersnorm voorschrijft, verandert per 1 januari 2023. Niets belet gemeenten de toekomstige wet nu al in praktijk te brengen en daarmee veel gezinnen in hun gemeente leed te besparen”, aldus Kitty Jong, vicevoorzitter van de FNV. De vakbond is blij dat minister Schouten van SZW een eerste stap zet, maar vindt tegelijkertijd ook dat ze niet ver genoeg gaat. “De kostendelersnorm wordt op 1 januari 2023 afgeschaft als het gaat om een inwonende tot 27 jaar. Daarmee voorkom je dakloosheid onder jongeren. Maar verder blijft deze absurde regel van kracht”.

Afschaffen kostendelersnorm voor iedereen De FNV strijdt al langer voor het volledig afschaffen van de zogenoemde kostendelersnorm. Deze bepaalt nu nog dat de uitkering omlaag gaat van iemand die samenwoont met een persoon ouder dan 21 jaar. Daarbij maakt de wet geen onderscheid tussen inwonende kinderen, een levenspartner of mantelzorger.

F N V, 6 J U L I 2 0 2 2

Aantal mensen in bijstand naar laagste niveau sinds 2013 Het aantal mensen dat een bijstandsuitkering ontvangt, is in de eerste drie maanden van dit jaar gedaald, zo heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs gemeld. Dat waren er 407.000, ruim duizend minder dan eind vorig jaar. Daarmee werd het laagste aantal bereikt sinds september 2013.

Ten opzichte van eind maart 2021 was er sprake van een afname van 23.000 uitkeringsgerechtigden. Er kwamen in dat jaar 87.000 nieuwe mensen in de bijstand terecht, maar 98.000 verlieten de regeling. Daarbij is de uitstroom van mensen die de AOW-gerechtigde leeftijd bereikt hebben niet meegeteld. Bij het bereiken van die leeftijd, op dit moment 66 jaar en zeven maanden, wordt de bijstandsuitkering doorgaans beëindigd en krijgen mensen hun AOW. De sterkste daling was er bij jongeren tot 27 jaar. Daarvan krijgen er nu nog zo'n 35.000 een bijstandsuitkering. De afname was het minst sterk onder mensen van 45 jaar of ouder.

A N P, 3 1 M E I 2 0 2 2

440

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Rotterdam laat kostendelersnorm bijstand komende zomer al los Rotterdam laat de kostendelersnorm in de bijstand los vanaf 1 juli dit jaar.

Inwonende jongeren van 21 tot 27 jaar tellen dan niet langer mee als kostendeler van ouders of andere huisgenoten met een bijstandsuitkering, zodat uitkeringsgerechtigden niet langer hoeven te vrezen voor lagere bijstand. Daarmee loopt de gemeente vooruit op de landelijke wijziging van de Participatiewet in 2023.

Het idee achter deze wet is dat samenwonende volwassenen bepaalde kosten kunnen delen en dat thuiswonende kinderen vanaf 21 jaar of samenwonende partners financieel kunnen bijdragen aan het huishouden. In Rotterdam loopt sinds vorig jaar november al een proef met het loslaten de norm.

Lagere uitkering Wethouder van Werk en Inkomen Richard Moti zag gezinnen door de kostendelersnorm in de problemen komen.

"Ouders met een uitkering durven hun kinderen van 21 jaar of ouder geen onderdak meer te bieden, omdat ze vrezen voor een lagere uitkering. Daardoor ontstaan er soms conflicten binnen gezinnen. Door de norm los te laten, willen we voorkomen dat jongeren gedwongen op zichzelf moeten gaan wonen of zelfs geen dak boven hun hoofd meer hebben," aldus Moti.

Aanvraag uitkering De gemeente Rotterdam heeft de afgelopen vier jaar meer medewerkers in dienst genomen om inwoners beter te helpen bij de aanvraag van een uitkering. Dat heeft geleid tot een snellere afhandeling van uitkeringsaanvragen. Rotterdammers met een uitkering mogen voortaan 1.200 euro per jaar aan giften ontvangen. Verder is een groot aantal brieven makkelijker leesbaar gemaakt en zijn de controles op uitkeringen veranderd.

Meer uitstroom uit bijstand Rotterdam begon de collegeperiode in 2018 met 37.667 bijstandsgerechtigden. De teller stond eind december 2021 op 34.624 uitkeringen. Bijna zeventienduizend Rotterdammers hebben de afgelopen vier jaar een nieuwe baan gevonden en zijn de bijstand uitgestroomd.

A N P, 9 M A A R T 2 0 2 2

441

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minder bijstandsontvangers in 2021 Eind december 2021 ontvingen 414.000 personen tot de AOW-gerechtigde leeftijd een algemene bijstandsuitkering. Dat zijn er veertienduizend minder dan een jaar eerder, een daling van ruim drie procent. In 2020 was er nog een toename van drie procent ten opzichte van een jaar eerder. Dit blijkt uit nieuwe, voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Bij jongeren tot 27 jaar is het aantal bijstandsontvangers in 2021 het sterkst gedaald, bij 45-plussers het minst. Bijstandsgerelateerde uitkeringen, zoals op grond van de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo), zijn in de cijfers niet meegeteld.

Ontwikkeling 2009-2021 In de periode 2009–2016 steeg het aantal personen met een bijstandsuitkering met ruim 160.000. In de jaren daarna, tussen eind 2016 en eind 2019, daalde het aantal met bijna vijftigduizend. In 2020, het jaar waarin de coronacrisis uitbrak, kwamen er in een jaar tijd weer ruim dertienduizend personen bij. In 2021 was er een omslag, waardoor er aan het eind van dat jaar veertienduizend bijstandsontvangers minder waren dan een jaar eerder.

Jongeren Bij jongeren tot 27 jaar was de daling in 2021 het sterkst namelijk ruim acht procent.

Dat komt neer op ruim drieduizend personen. Zowel onder de 27- tot 45-jarigen als de 45-plussers was de daling ten opzichte van het jaar daarvoor minder sterk, namelijk bijna vijf procent (ruim zevenduizend personen) en bijna twee procent (vierduizend personen).

Uitstroom uit bijstand groter dan instroom In het derde kwartaal van 2021 stroomden 19.900 personen de bijstand in en 29.100 eruit. De uitstroom lag ruim negenduizend hoger dan de instroom. In het derde kwartaal van 2020 was de uitstroom ongeveer drieduizend hoger dan de instroom. In de periode januari tot en met september 2021 stroomden in totaal ruim 66.000 personen de bijstand in en 76.000 eruit.

In dezelfde periode van 2020 was de instroom juist hoger dan de uitstroom. De uitstroom vanwege het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd is hierin niet meegeteld. Over de eerste drie kwartalen van 2021 waren dat 4.600 personen.

CBS, 28 FEBRUARI 2022

442

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zes partijen willen meer 'ruimte' na kleine fout met uitkering Zes partijen komen met een initiatiefwet om gemeenten en uitvoeringsinstanties (SVb en UWV) meer ruimte te geven als er iets fout gaat met een uitkering en er geld moet worden teruggevorderd. ChristenUnie, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en SP willen dat er meer ruimte komt voor de menselijke maat en af van de strikte toepassing van de regels als het om schrijnende gevallen gaat.

Een kleine vergissing of minimale overtreding kan nu ertoe leiden dat mensen met een uitkering in grote financiële problemen komen. Gemeenten moeten bij een schending de uitkering terugvorderen, een boete geven en de uitkering herzien. De initiatiefwet geeft instanties meer ruimte om zelf te beslissen hoe om te gaan met dergelijke gevallen.

Versoepeling bijstand De zes partijen vertegenwoordigen samen bijna de helft van de Kamer (69 zetels) waardoor de kans groot is dat het voorstel voldoende steun krijgt. Het kabinet heeft ook al aangegeven af te willen van de scherpe kantjes van de regelgeving. Vorig jaar kwam de ChristenUnie al met een voorstel om de strenge regels die gelden voor de bijstand te versoepelen. Deze initiatiefwet is daar een uitbreiding van.

A N P, 2 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

UWV keert twee miljard minder uit Het UWV verwacht dat de totale uitkeringslasten dit jaar ruim twee miljard euro lager zullen zijn dan eerder voorzien. Zo blijkt uit de Januarinota van het UWV. De naar beneden bijgestelde prognose komt vooral doordat grote ontslaggolven in de door de coronacrisis getroffen sectoren zijn uitgebleven. Daardoor wordt veel minder aan WW uitgekeerd dan eerder verwacht. UWV stelt in haar Januarinota dat ze verwacht in totaal 21,7 miljard euro uit te geven aan uitkeringen. Een groot deel gaat naar de arbeidsongeschiktheids- en Ziektewet-uitkeringen, waar respectievelijk 14,3 miljard euro en 3,8 miljard euro aan worden uitgegeven.

Meer kwijt aan arbeidsongeschiktheid In 2021 zijn de totale uitkeringslasten nagenoeg gelijk gebleven aan 2020. Het UWV had een stijging van 1 miljard euro verwacht. In 2022 stijgen de totaal geraamde uitkeringslasten met 432 miljoen euro, tegen een eerder verwachte stijging van 1,4 miljard euro. De huidige schattingen zijn ruim 2 miljard euro lager dan in de Juninota werd verondersteld, meldt het UWV.

443

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zowel in 2021 als in 2022 nemen bij de arbeidsongeschiktheidswetten (WIA en Wajong) en bij de zwangerschaps- en bevallingsuitkering (Wazo) de lasten toe. De grootste dalingen worden gezien bij de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) en WW. De NOWregeling van de overheid en het krachtige economische herstel spelen volgens bestuurslid Johanna Hirscher van het UWV een belangrijke rol bij de lagere WW-uitkeringslasten.

Veel minder WW Vorig jaar werd 616 miljoen euro minder uitgegeven aan WW-uitkeringen dan een jaar eerder. De prognose was een stijging van 400 miljoen euro. De WW-uitkeringslasten zullen volgens het UWV in 2022 verder dalen met 430 miljoen euro. Vergeleken met de eerdere prognose voor 2022 komt de WW daarmee ruim 2,1 miljard euro lager uit.

Steunmaatregelen corona lastig te voorspellen Sinds april 2020 voert het UWV de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) uit. Omdat de huidige economische situatie erg onzeker is het lastig om de totale uitgaven voor de NOW te voorspellen, stelt het UWV. Bovendien wordt de definitieve subsidie pas achteraf vastgesteld. Geschat wordt dat deze uitkomen op 14,0 miljard euro voor 2020, 6,6 miljard euro voor 2021 en 2,3 miljard voor 2022.

A N P, U W V , 3 1 J A N U A R I 2 0 2 2

Armoede Armoedefonds: aantal hulpvragen neemt toe Twee op de drie lokale hulporganisaties die armoede bestrijden, zien het aantal hulpvragen toenemen. Dat meldt Stichting Armoedefonds na een landelijk, periodiek uitgevoerd onderzoek onder lokale armoedebestrijdingsorganisaties.

De toename komt volgens de stichting vooral doordat een steeds grotere groep mensen door prijsstijgingen niet meer kan rondkomen. De stijging komt deels ook doordat ondersteuning wordt gevraagd bij de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. Bij de organisaties dreigen ook tekorten, zowel op het gebied van voedsel als op het gebied van kleding en hygiëneproducten als maandverband, tandpasta en zeep.

Toename hulpvragen verwacht Voor het komende halfjaar verwacht 86 procent van de hulporganisaties een verdere toename van hulpvragen. Het Armoedefonds zegt een trend te zien dat steeds meer mensen die boven de armoedegrens zitten financieel in de knel komen.

444

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Nu steeds meer mensen met een goede baan geldproblemen krijgen, moeten we de standaard armoedegrens zien in een ander licht. Dat vraagt veel van hulporganisaties, maar zeker ook van de overheid", aldus een woordvoerder van het fonds.

Voor het onderzoek werden de afgelopen tijd enquêtes verstuurd naar ruim duizend lokale hulporganisaties, waarvan er 395 hebben gereageerd.

A N P, 2 7 M E I 2 0 2 2

Steeds meer mensen met een modaal inkomen naar Voedselbank De hoge energieprijzen zorgen ervoor dat meer Nederlanders aankloppen bij de voedselbank. Sinds januari is het aantal klanten met gemiddeld vijftien procent gestegen.

Dat zegt voorzitter Leo Wijnbelt van koepel Voedselbanken Nederland op basis van gegevens van lokale voedselbanken tegen het Nederlands Dagblad.

De stijging komt neer op circa zesduizend gezinnen extra die van de voedselvoorziening gebruikmaken. "Dat is toch aanzienlijk." De stijging verschilt per locatie, benadrukt hij.

"Sommige zullen geen stijging zien, andere juist een grotere stijging."

Modaal inkomen Tussen de nieuwe klanten zitten vaker mensen met een hoger inkomen, signaleert Wijnbelt. "Het zijn niet alleen mensen met een minimumloon of een uitkering die zich bij ons melden. Het breidt zich razendsnel uit naar mensen met een modaal inkomen. Veel gezinnen hebben geen of weinig spaargeld. Als hun energierekening over de kop gaat, hebben zij direct een probleem."

MEDIAWATCH, 12 MEI 2022

"Dertig procent Nederlanders komt volgens FNV geld tekort" Uit onderzoek van de vakbond FNV onder bijna twintigduizend leden blijkt, dat 34 procent van de geënquêteerden maandelijks geen geld overhoudt om buffers op te bouwen voor grotere uitgaven. Daarbij komt nog eens 29 procent van de geënquêteerden geld tekort, oplopend tot enkele honderden euro’s per maand. Bij elkaar opgeteld heeft 63 procent het dus (te) krap.

Het geldtekort is grotendeels te wijten aan de prijsstijgingen van de dagelijkse boodschappen, benzine en energie. Zeventig procent gaf aan vorig jaar meer geld over te houden. Aan het onderzoek deden mensen mee uit veel inkomenscategorieën en uit alle beroepsgroepen zo ook uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden.

42 procent van de respondenten bang is voor schulden. Om dat te voorkomen, passen veel mensen hun gedrag aan op de stijgende prijzen. Zo zet 65 procent de verwarming lager of

445

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL uit en bespaart 59 procent op dagelijkse boodschappen in de supermarkt. Verder koopt 35 procent geen kleren meer voor zichzelf of de kinderen en heeft 18 procent heeft abonnementen opgezegd (bijvoorbeeld van de sportschool). Ook blijkt dat 17 procent minder snel naar de dokter of tandarts gaat en 6 procent slaat maaltijden over.

Smalste schouders zwaarste lasten De stijging van de kosten van levensonderhoud zijn het meest fors voor mensen met de allerlaagste inkomens (31%), tot 8 procent voor mensen die een modaal inkomen hebben.

Algemene compenserende maatregelen zoals iets lagere accijnzen komen meer bij hogere inkomensgroepen terecht.

“De cijfers uit ons onderzoek zijn een stuk schrikbarender dan de inkomenseffecten die het CPB inschatte, met name voor mensen met lagere tot modale inkomens. Als je zelfs maaltijden gaat overslaan of niet meer naar de dokter of tandarts gaat, dan wordt er aan de fundamenten van de bestaanszekerheid gemorreld. Achthonderd euro eenmalig is dan een druppel op een gloeiende plaat. Een meerderheid zegt terecht meer loon te willen. En de uitkomsten onderstrepen óók nog een keer dat het minimumloon en de uitkeringen echt te laag zijn. Die gaan veel te laat en veel te weinig omhoog”, aldus FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha.

Eerlijker verdelen welvaart Een meerderheid van de respondenten (56%) maakt zich (veel) zorgen over de toekomst.

Er is grote steun voor het eerlijker belasten van bedrijven en mensen met veel geld. 72 procent vindt dat de vakbond zich hiervoor zou moeten inzetten. “Er is genoeg geld om ieder een goed inkomen te geven als we de welvaart eerlijker verdelen. We zien helaas dat de lonen al jarenlang achterblijven bij de economische groei en dus de winsten van bedrijven. Daarom eisen wij dat lonen worden gecompenseerd voor prijsstijgingen, maar de realiteit is, dat we moeten knokken voor elke cent. Waar we dat met méér leden doen, hebben we betere resultaten”, aldus Boufangacha.

F N V, 2 A P R I L 2 0 2 2

CPB: meer mensen met forse inkomensterugval door uitbraak corona Door de uitbraak van de coronacrisis kregen in 2020 veel meer mensen te maken met een forse inkomensterugval dan een jaar eerder. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) waren er 130.000 meer werknemers dan in 2019 bij wie het arbeidsinkomen minstens tien procent daalde.

Vooral flexibele arbeidskrachten en zelfstandigen ging er fors op achteruit, omdat zij toen de eerste lockdown werd ingesteld en er veel onzekerheid was minder uren konden

446

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL draaien. Medewerkers in de horeca zijn uiteindelijk het zwaarst getroffen. Dat staat in een nieuw rapport van het CBP. Financiële buffers De grootste klap viel in de eerste helft van 2020. Daarna volgde een relatief snel herstel in de tweede helft van het jaar, wat erger heeft voorkomen. Bijna de helft van de mensen die de eerste maanden van de crisis hun baan verloren, had aan het einde van het jaar weer inkomen uit een baan. Wat verder aan het licht kwam is dat de werknemers die veel inkomen verloren, vaak kleine financiële buffers hadden. De helft van de werknemers met relatief veel verlies van arbeidsinkomen had minder dan tienduizend euro achter de hand.

Belang hervormingen arbeidsmarkt Volgens het planbureau onderstrepen de resultaten van de studie het belang van structurele hervormingen op de arbeidsmarkt. Wat daarbij vooral belangrijk zou zijn, is het verkleinen van het onderscheid tussen vast en flexibel werk. Ook het tegengaan van schijnzelfstandigheid zou kunnen helpen, aldus de onderzoekers.

A N P, 1 M A A R T 2 0 2 2

Syrische statushouders nieuwe onderklasse Syrische statushouders zijn de nieuwe onderklasse in de achterstandswijken in Nederlandse steden. Dat blijkt volgens het AD uit cijfers van de Wijkmonitor van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS), verbonden aan het Verwey-Jonker Instituut.

Syrische statushouders leven relatief nog vaker in armoede dan andere gemeenschappen in de achterstandswijken van de steden. Het KIS kwam tot die conclusie nadat het voor het eerst (inkomens)gegevens op wijkniveau koppelde aan de herkomst van specifieke groepen bewoners. ‘Ik schrok van de armoede onder de Syriërs’, zegt Hans Bellaart, onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut dat de Wijkmonitor uitvoert in het AD. ‘Daarbij vielen direct de grote verschillen op tussen de verschillende gemeenschappen in toch al kwetsbare wijken in grote steden’, vervolgt Hans Bellaart. Waar binnen veel groepen met een migratieachtergrond gunstige ontwikkelingen te zien zijn wat betreft arbeid en onderwijs, zijn de cijfers voor inwoners met een vluchtelingenachtergrond over het algemeen fors ongunstiger.’

A N P, A D , 1 F E B R U A R I 2 0 2 2

447

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nederlanders met migratieachtergrond financieel kwetsbaarder Nederlanders met een migratieachtergrond zijn gemiddeld financieel kwetsbaarder dan andere Nederlanders. Het gaat vooral om mensen met een niet-westerse achtergrond Dat concludeert de Autoriteit Financiële Markten (AFM) na eigen onderzoek.

De verhoogde kwetsbaarheid komt onder meer door een gemiddeld lager onderwijsniveau en een zwakkere positie op de arbeidsmarkt, aldus de toezichthouder. Daardoor is er een grotere kans op problemen met betalingen en schulden. Specifiek voor de eerste generatie Nederlanders met een migratieachtergrond speelt dat ze vaak een ontoereikende oudedagsvoorziening hebben door een AOW-gat, aldus de AFM. Aow-gat Een groot deel van de eerste generatie migranten is op latere leeftijd naar Nederland gekomen en ontvangt hierdoor geen volledige AOW. Ze lijken bovendien beperkt gebruik te maken van de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO), die het inkomen aanvult tot het sociaal minimum. De AFM stelt dat ongeveer 40 procent van de pensioengerechtigde Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond onder de armoedegrens leeft.

De AFM stelt dat ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking een migratieachtergrond heeft en dat dit aandeel naar verwachting zal stijgen naar 36 procent in 2050. De toezichthouder spreekt dan ook van een belangrijke demografische verandering en wil met het onderzoek bijdragen aan bewustwording en maatschappelijke dialoog rond dit vraagstuk.

Complex financieel stelsel Daarnaast lijken Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond minder vaak gebruik te maken van een bankrekening en te beleggen. De taalbarrière vormt vaak een belangrijke belemmering voor toegang tot financiële dienstverlening. Ook wordt het Nederlandse financiële stelsel vaak als complex ervaren, doordat eenvoudige informatie over financiële producten ontbreekt of moeilijk vindbaar is, zegt de AFM. De toezichthouder vindt daarom dat er meer aandacht moet komen voor de financiële kwetsbaarheid van vooral Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond. Zo kan tijdens het inburgeringsproces meer nadruk worden gelegd op financiële zelfredzaamheid. De AFM stelt ook dat beleidsmakers en toezichthouders meer rekening moeten houden met eventuele negatieve effecten van wet- en regelgeving voor deze groep en zegt dat financiële instellingen moeten nadenken over het verkleinen van de taalbarrière.

A N P, A F M , 2 3 D E C E M B E R 2 0 2 1

448

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Kamerleden bezorgd over werkende armen Ruim 200.000 mensen in Nederland hebben een of meer betaalde banen, maar zijn toch arm. Hoe kan dat, en belangrijker: hoe kunnen die mensen uit de armoede komen? De vaste Kamercommissie SZW ging in gesprek met SER voorzitter Mariëtte Hamer, kroonlid Romke van der Veen, werknemersvertegenwoordiger Kitty Jong en werkgeversvertegenwoordiger Hans Koehorst over de verkenning “Werken zonder armoede”.

Het aantal werkenden dat op of onder de armoedegrens leeft, is min of meer stabiel. Ook in tijden van hoogconjunctuur lijkt er een ‘harde kern’ te zijn van mensen die te weinig bestaanszekerheid halen uit hun inkomen, of die telkens terugvallen in armoede. De Kamerleden Palland, Peters, Omtzigt, Kat, Maatoug en De Neef waren onder andere geïnteresseerd in de rol van gemeenten bij het bereiken en helpen van werkende armen.

Werkgevers: allerlei signalen Uit de verkenning blijkt dat veel werkende armen niet op de hoogte zijn van de gemeentelijke ondersteuningsmogelijkheden. En als ze dat wel weten, blijkt dat zij er niet altijd gebruik van maken. De SER pleit voor betere samenwerking tussen gemeenten en werkgevers om dit te doorbreken. Werkgevers hebben vaak allerlei signalen van financiele problemen van hun werknemers en kunnen tijdig doorverwijzen.

Elk overheidscontact benutten SER-voorzitter Mariëtte Hamer vond dat voor deze groep eigenlijk ieder contact met (een loket van) de overheid een toegang tot regelingen en ondersteuning zou moeten kunnen zijn. De Kamerleden opperden dat gemeenten meer ruimte zouden moeten hebben om te experimenteren in de dienstverlening. Kitty Jong stelde dat enkele gemeenten meer mogelijkheden tot bijverdienen toestaan, zodat werken meer loont.

Kopschuw Daarbij moet ook de beeldvorming rond armoede worden aangepakt. Voor veel werkenden met wisselende inkomens zijn de gevolgen voor toeslagen, uitkering en andere regelingen vaak onvoorspelbaar. Ze zijn kopschuw geworden om gebruik te maken van bijvoorbeeld toeslagen of regelingen van de gemeente. De kinderopvangtoeslagaffaire heeft dit beeld versterkt.

Angst voor toeslagen Een deel van de mensen die er recht op heeft denkt dat door meer te werken het besteedbaar inkomen lager wordt omdat toeslagen en andere regelingen zouden kunnen wegval-

449

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL len. Dit is echter niet altijd het geval. Ook is men bevreesd voor terugvorderingen. Daarom ziet men af van het gebruik van ondersteuning, wat tot onnodige armoede kan leiden. De ingewikkelde verrekening van inkomsten met een uitkering is ook een groot knelpunt.

Gaan werken of meer uren werken in combinatie met een uitkering loont feitelijk niet altijd. De SER wees in de verkenning ook op het belang van nazorg voor deze groep, slechts een klein deel van de gemeenten contact met bijstandsgerechtigden die werk hebben gevonden.

Laag uurloon, veel uren beschikbaar Tot slot uitten de Kamerleden zorgen over de lage uurlonen in relatie tot de gevraagde beschikbaarheid van mensen met flexbanen. Voor zzp’ers is het lage tarief dat gerekend mag worden een probleem. Meer langetermijnzekerheid over opdrachten en de mogelijkheid krijgen om meer uren te werken zijn nodig om deze werkenden meer bestaanszekerheid en inkomensstabiliteit te bieden. In de verkenning “Werken zonder armoede” zijn hiervoor vele voorstellen gedaan.

SER, 17 DECEMBER 2021

Arbeidsongeschiktheid Commissie zoekt oplossing hardvochtige arbeidsongeschiktheidswet Een commissie gaat op zoek naar oplossingen voor de problemen in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). Minister Van Gennip van SZW schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat ze laat onderzoeken hoe de hardheden, waardoor de arbeidsongeschiktheidswet in veel gevallen onbedoeld hard uitpakt in de praktijk, kunnen worden verholpen.

De zoektocht naar oplossingen, ook voor problemen door de lange achterstanden bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, stond al aangekondigd in het coalitieakkoord. De WIA wordt vaak genoemd als voorbeeld van een wet die theoretisch goed in elkaar zit, maar in de praktijk onredelijk en hardvochtig kan uitpakken.

Zo vallen mensen van wie wordt 'berekend' dat ze voor 35 procent of minder arbeidsongeschikt zijn buiten de boot en krijgen zij geen WIA. Het idee is dat deze mensen kunnen blijven werken, maar in de praktijk is dat vaak niet zo: relatief werken net zoveel '35-minners' (minder dan de helft) als mensen met een hogere arbeidsongeschiktheid, die dus wel recht hebben op een WIA. Daling uitkering Een ander probleem in de WIA is dat mensen vanaf het derde jaar dat ze (deels) arbeidsongeschikt zijn, hun uitkering flink zien dalen. De manier waarop arbeidsongeschiktheid

450

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL wordt vastgesteld is bovendien ingewikkeld en volgens de vakbonden "onbegrijpelijk".

De vaststelling zou niet aansluiten bij de praktijk. Bovendien zijn er grote achterstanden bij het UWV door een tekort aan verzekeringsartsen, want minder dan één op de drie WIAaanvragen wordt op tijd afgehandeld. Gemiddeld wachten aanvragers zo'n vier maanden.

Commissie aan de gang De onafhankelijke commissie die Van Gennip in het leven roept, moet oplossingen aandragen voor een "toekomstbestendig stelsel rond ziekte en arbeidsongeschiktheid (zowel binnen het huidige stelsel als meer fundamenteel en afwijkend daarvan)”. De commissie begint in november, en moet begin 2024 een rapport opleveren. Dat er zoveel tijd overheen gaat, kwam de minister al op harde kritiek van de vakbonden te staan, maar de bewindsvrouw wijst erop dat ze intussen ook al maatregelen wil nemen om hardheden te vermijden.

Keuring Ook hoeven zestigplussers die een WIA aanvragen, tijdelijk niet meer door een verzekeringsarts gekeurd te worden. Dat mogen bepaalde arbeidsdeskundigen van het UWV tot eind 2023 zelf doen.

Het UWV schreef in een rapport over de uitvoering al dat oplossingen voor de WIAhardheden "om verschillende redenen fundamenteel moeten zijn". Snelle ingrepen, waardoor iemand bijvoorbeeld al recht heeft op een WIA bij een lager arbeidsongeschiktheidspercentage, leiden "tot vergelijkbare hardheden" en zijn daarnaast "niet realistisch" zolang de achterstanden bij het UWV niet zijn weggewerkt. "Wel vragen stelselwijzigingen om zorgvuldige wetgeving", waarschuwt de uitvoerder.

ANP MEDIANET, 26 AUGUS TUS 2022

UWV: hoger aantal arbeidsongeschikten gevolg van corona Het hoger dan verwachte aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is voor een belangrijk deel het gevolg van de coronapandemie. Dat zijn de eerste uitkomsten van een onderzoek van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Dat stelde het instituut in om erachter te komen waarom er meer van de zogeheten WIAuitkeringen werden toegekend.

Het aantal toegekende arbeidsongeschiktheidsuitkeringen stijgt al jaren, zo meldt het UWV. Meer verzekerden, een hogere pensioenleeftijd en heropening van voormalige WIAuitkeringen waren daarvan de oorzaak, maar de stijging in 2021 was veel sterker dan in 2019 en 2020.

Er kwamen vorig jaar 5.700 uitkeringen bij en dat waren er 2.900 meer dan waarop het uitvoeringsinstituut had gerekend. Dat kwam onder meer door mensen die een ernstige

451

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vorm van corona kregen naast een bestaande aandoening. Zij zagen hun gezondheid vaak verslechteren. Het is volgens het UWV aannemelijk dat dit zonder corona minder vaak zou zijn voorgekomen.

Verwachte toename Omdat pas twee jaar na het ziek worden een WIA-uitkering wordt toegekend, zal het aantal arbeidsongeschikten dit jaar ook weer harder toenemen, denkt de uitkeringsinstantie. Het was eind februari twee jaar geleden dat de eerste coronabesmetting in Nederland werd vastgesteld.

Ook indirect waren er gevolgen van de coronapandemie. De beoordelingen van aanvragers van een WIA-uitkering door het UWV gingen moeizamer door de coronabeperkingen.

Daardoor moest de dienst meer voorschotten uitkeren en die tellen mee als nieuwe uitkeringen.

A N P, 2 5 A P R I L 2 0 2 2

UWV kampt nog altijd met werkachterstanden bij WIA-beoordelingen Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) heeft nog altijd te maken met aanzienlijke werkachterstanden bij de "sociaal-medische beoordelingen". De uitkeringsinstantie waarschuwt in het jaarverslag zelfs voor verdere problemen omdat inspanningen die het UWV doet, zoals het werven van meer artsen en het aanpassen van de werkwijze, niet voldoende zijn om verlichting te bieden.

Eind 2021 had het UWV een achterstand van twaalfduizend WIA-claimbeoordelingen.

Dat gaat om werknemers die twee jaar ziek zijn van wie door het UWV wordt bepaald of ze recht hebben op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. De divisie Sociaal Medische Zaken beoordeelt daarbij ook tot welke werkzaamheden iemand nog wel in staat is. De vraag is volgens bestuursvoorzitter Maarten Camps al jaren groter dan wat het uitvoeringsinstituut aankan.

Wachttijden lopen op Volgens hem doet het UWV alles wat het kan om de achterstanden terug te dringen. De gemiddelde wachttijd nu is zeventien weken. Dat mogen er volgens de wet maximaal acht zijn. "De problemen groeien met de dag", aldus Camps.

Volgens de bestuursvoorzitter kunnen de problemen alleen opgelost worden als er structureel minder vraag naar beoordelingen komt. Dat kan alleen door wet- en regelgeving aan te passen. Camps wijst daarbij op de extra capaciteit die nodig is als het kabinet een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers invoert. "Dat vraagt nog meer beoordelingscapaciteit, die er niet is”, aldus Camps.

452

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aanpassingen?

Over eventuele aanpassingen wordt momenteel overleg gevoerd met het ministerie en sociale partners. Dit kan grote gevolgen hebben voor werkgevers en werknemers. Daarom moet hier volgens het UWV zorgvuldig naar gekeken worden.

A N P, 2 0 A P R I L 2 0 2 2

Vakbonden eisen dat kabinet hardheden WIA stevig en structureel aanpakt De vakbonden FNV, CNV en VCP willen dat het kabinet de WIA (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen) verbetert. De tienduizenden mensen die jaarlijks de WIA instromen moeten kunnen rekenen op een fatsoenlijk inkomen en een goede begeleiding naar werk; dat is nu niet het geval. In het witboek ‘Hardheden in de WIA’ staan voorbeelden van zieke werknemers die de dupe zijn van hardheden in de WIA. De vakbonden komen met oplossingen en aanbevelingen om de WIA te ontdoen van haar onmenselijke bejegening en hardheden.

“In het coalitieakkoord staat dat de partijen de hardheden in de WIA willen hervormen, maar dat moeten wel de hardheden zijn zoals die door de mensen worden beleefd, niet de hardheden die nu boven water komen door een vastlopende uitvoeringsorganisatie.

Als vakbond krijgen wij de dagelijkse praktijk van die hardheden mee via onze leden.

Bijvoorbeeld dat je geschikt wordt bevonden om als medewerker in een kinderdagverblijf te werken, en je daarmee theoretisch gezien voldoende kan verdienen. Terwijl je 52 jaar bent en alleen ervaring hebt in de bouw. Of als je tussen de 15% en 35% bent afgekeurd.

In beide gevallen krijg je geen uitkering. De huidige WIA is hardvochtig en onmenselijk”, aldus Kitty Jong, vice-voorzitter van de FNV. Theoretische modellen “De huidige regelgeving gaat uit van theoretische modellen die niet aansluiten op de werkelijkheid. Teveel zieke werknemers vallen nu tussen wal en schip. Duizenden mensen zijn de dupe van de huidige regelgeving. We roepen het kabinet met klem op om de hardheden in de WIA aan te pakken. Ziekte kan iedereen overkomen. Het is daarom nodig dat er dan ook voor iedereen een fatsoenlijk inkomen en bestaan blijft”, zo zegt CNV-bestuurder Jan Pieter Daems.

35% regeling In het witboek staan de belangrijkste hardheden uit de WIA genoemd. Een van de belangrijkste is dat wanneer een zieke werknemer volgens het Uitvoeringinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) minder dan 35 procent arbeidsongeschikt is, er geen recht op uitkering is. De gedachte bij de invoering van de WIA in 2006 was, dat deze groep

453

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werknemers wel aan het werk zou blijven. Uit de praktijk blijkt echter dat minder dan vijftig procent van deze groep werkt.

Uitvoering functies die niet passen Ook is de wijze waarop het UWV beoordeelt in hoeverre iemand nog in staat is om te werken veel te theoretisch en staat daardoor te ver af van de praktijk. Zo worden er functies genoemd die de zieke werknemer nog wel fysiek zou kunnen uitvoeren, maar kijkt het UWV niet naar opleiding en ervaring.

Nic van Holstein, voorzitter VCP: ‘Het gevolg is dat er functies worden geselecteerd die erg ver af staan van de kennis en ervaring van een werknemer. Voor werknemers is dit vaak lastig te begrijpen. Zij worden ook niet ondersteund en begeleid naar de geselecteerde functies. De kans dat zij een baan kunnen vinden in die functies is dan nihil. Ook sluiten de functies medisch gezien niet altijd goed aan op wat iemand kan in de praktijk. Ook daar moet verandering in komen”.

Vervolguitkering Een ander punt is de zogeheten vervolguitkering, waar mensen in terechtkomen na de periode waarin zij zeventig procent van hun laatstverdiende loon krijgen. Als zij dan geen werk kunnen vinden krijgen ze een uitkering die onder het wettelijk minimumloon ligt.

Het betekent een enorme inkomensval voor mensen, met soms dramatische gevolgen voor hun dagelijks leven.

Oplossingen De vakbonden stellen voor om de grens van bepaling van mate van arbeidsongeschiktheid van 35 procent te verlagen naar vijftien procent. Daardoor kan een groot deel van de mensen die minder dan 35 procent arbeidsongeschikt is wel rekenen op een vangnet.

Verder stellen de vakbonden voor de beoordeling of iemand nog wel of niet kan werken veel minder theoretisch te maken. Het betekent dat je alleen naar functies kijkt die realistisch zijn, dus functies die passen bij de werkervaring en mogelijkheden.

MEDIAWATCH, 5 APRIL 2022

Internationaal Allianz waarschuwt bedrijven voor toename sociale onrust Bedrijven moeten zich voorbereiden op een toename van maatschappelijke onrust nu de kosten van het levensonderhoud steeds verder stijgen en de onvrede bij de bevolking in veel landen toeneemt. Daarvoor waarschuwt verzekeraar Allianz, die bedrijven adviseert hun noodplannen te herzien en zo nodig aan te passen.

454

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Stakingen, rellen en gewelddadige protestbewegingen vormen volgens de verzekeraar een risico voor bedrijven omdat niet alleen gebouwen of infrastructuur schade kunnen oplopen, maar ook de bedrijfsvoering ernstig kan worden verstoord. Ook kunnen bevoorradingsketens worden ontwricht. Zo hebben eerdere protesten in Frankrijk, Chili, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika bedrijven miljarden gekost.

"Maatschappelijke onrust vormt voor veel bedrijven steeds vaker een kritischer risico dan terrorisme", zegt Srdjan Todorovic, hoofd crisismanagement bij Allianz. Het is volgens hem onwaarschijnlijk dat de sociale onrust snel zal afnemen gezien de naschokken van de coronapandemie en de crisis rond de kosten van levensonderhoud.

Invloed sociale media De invloed van sociale media speelt volgens de verzekeraar ook een steeds grotere rol bij het mobiliseren van demonstranten en het aanwakkeren van sociale onrust.

Gelijkgestemden kunnen via socialemediaplatforms gemakkelijker van gedachten wisselen en sneller en doeltreffender in grote getale mobiliseren.

Doelwitten Overheidsgebouwen, vervoersinfrastructuur, bevoorradingsketens, winkelpanden, ondernemingen in buitenlandse handen, benzinestations, distributiecentra en toeristische of horecabedrijven kunnen volgens Allianz doelwitten zijn van onrust onder de burgerbevolking.

Toename protesten Volgens onderzoeksbureau Verisk Maplecroft zullen 75 landen tegen eind 2022 waarschijnlijk te maken krijgen met een toename van protesten. De vooruitzichten zijn het somberst voor 34 landen waar de situatie naar verwachting tegen augustus al aanzienlijk zal verslechteren. Meer dan een derde van deze landen ligt in Europa en Centraal-Europa, gevolgd door Noord- en Zuid-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Noord-Afrika, en Azië.

A N P, 1 4 J U N I 2 0 2 2

EU-hof: geen lagere kinderbijslag werknemer uit armer EU-land EU-landen mogen de kinderbijslag en belastingvoordelen voor werknemers uit andere lidstaten niet aanpassen aan het EU-land waar hun kinderen wonen. Dat is een ongerechtvaardigde indirecte discriminatie op grond van de nationaliteit van migrerende werknemers, oordeelt het Europees Hof van Justitie in een zaak over Oostenrijk. De uitspraak geldt voor alle EU-onderdanen in alle EU-landen.

455

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Oostenrijk voerde op 1 januari 2019 een aanpassingsmechanisme in voor de berekening van het forfaitaire bedrag van de kinderbijslag en de diverse belastingvoordelen die het toekent aan werknemers van wie de kinderen permanent in een andere lidstaat wonen.

Voordelen als onder meer de belastingaftrek voor kinderen ten laste, een eenouderaftrek en de alimentatieaftrek kunnen daar naar boven of naar beneden worden bijgesteld, afhankelijk van het algemene prijsniveau in de betrokken lidstaat.

Oosteuropese landen De Europese Commissie had hierover bij de hoogste EU-rechter in Luxemburg beroep aangetekend. In de praktijk gaat het vaak over bijvoorbeeld Bulgaren of Roemenen die in een welvarender EU-land komen werken terwijl het gezin in het thuisland blijft wonen. De commissie werd in het beroep gesteund door Tsjechië, Kroatië, Polen, Roemenië, Slovenië en Slowakije. De Oostenrijkse regering heeft Denemarken en Noorwegen aan haar zijde.

Noorwegen is geen EU-land, maar het vrije verkeer van werknemers geldt ook voor Noorwegen, IJsland en Liechtenstein.

Prijsniveau taboe Volgens het Europees hof vallen kinderbijslag en kinderaftrek onder de Europese wet over de coördinatie van de verschillende socialezekerheidsstelsels in de EU. Die verordening vereist dat lidstaten kindertoeslagen precies hetzelfde toekennen aan werknemers met gezinsleden in die lidstaat als aan werknemers van wie de gezinsleden in een ander EU-land wonen. Daarbij mag geen rekening worden gehouden met verschillen in prijsniveau of koopkracht in de lidstaten.

Dezelfde premies Ook wijst het hof erop dat migrerende werknemers dezelfde premies in hun werkland betalen als een nationale werknemer en zij zo dus bijdragen aan de financiering van dat nationale socialezekerheidsstelsel. Daarbij wordt ook geen rekening gehouden met de woonplaats van hun kinderen.

A N P, 1 6 J U N I 2 0 2 2

Nog altijd geen EU-voorstel over export sociale zekerheid De ‘noordelijke’ lidstaten van de EU blokkeren een voorstel van Slovenië dat de export van sociale zekerheidsuitkeringen tussen lidstaten zou moeten regelen.

Al vele jaren probeert het Europees Parlement het eens te worden over de export van sociale zekerheid tussen de lidstaten van de EU. Nederland, Denemarken en Duitsland willen onder meer de duur beperken van een werkloosheidsuitkering voor een arbeidsmigrant die terugkeert naar eigen land. Andere lidstaten moeten werkloze werknemers meer aan-

456

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL sporen om weer aan het werk te gaan en scherper toezien of ze zich aan de regels houden, vindt Nederland.

Geen compromis De EU-landen en het Europees Parlement onderhandelen al jaren over een compromis.

Slovenië, dat dit halfjaar voorzitter is van de lidstaten en namens hen onderhandelt, bereikte in december overeenstemming met de meeste fracties in het parlement. Maar Nederland is ontevreden over het resultaat. Ons land heeft daarbij genoeg medestanders om het voorstel tegen te houden, zeggen Brusselse bronnen. Slovenië zou zich niet goed aan de opdracht hebben gehouden waarmee de lidstaten het land op pad hadden gestuurd, klagen meerdere landen.

Door het mislukken van de Sloveense poging dreigt langdurig uitstel voor de herziening van de regels voor export van sociale zekerheid. De volgende voorzitter, Frankrijk, heeft in verkiezingstijd vermoedelijk weinig trek in plannen die de Franse werknemer niet erg aanspreken.

Export WW niet verboden De ‘export’ van WW-uitkeringen naar andere EU-lidstaten is niet perse verboden. Volgens de huidige regels mag een werknemer die werkloos is geworden in de ene lidstaat en recht heeft op een WW-uitkering die uitkering hoogstens 3 maanden ‘genieten’ in een andere lidstaat van de EU. De lidstaten en de Europese Commissie willen daar 6 maanden van maken. Als de uitkering zo lang duurt. Nu is een dag werken voldoende voor de export; dat wordt minstens een maand in het voorstel van de EU. Maar de behandeling ligt stil, omdat rijk en arm Europa het oneens blijft.

Frauderende Polen De kwestie kwam in 2018 in de belangstelling door een uitzending van het actualiteitenprogramma Nieuwsuur. Hieruit bleek dat duizenden Poolse migranten met behoud van hun WW-uitkering terugkeren naar Polen. De regels en voorwaarden van de Nederlandse WW omzeilden ze met hulp van malafide tussenpersonen die hun diensten aanbieden als boekhouder of administratiekantoor. Tegen betaling geven ze advies en helpen zij de controles van het UWV te omzeilen. Volgens Nieuwsuur helpen zo'n 150 tussenpersonen de fraudeurs hierbij.

Het lukt minder dan één procent van deze werkloze Polen om in hun thuisland werk te vinden. De Poolse uitkeringsinstantie zou dat in de hand werken, door potentiële werkgevers te vertellen dat de kandidaten verplicht op gesprek komen. Het UWV zou al sinds 2012 van deze vorm van fraude weten, en slechts “beperkte maatregelen” hebben getroffen. Onderzoek van het UWV wees erop dat sommige Nederlandse werkgevers actief mee-

457

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werken aan deze draaideurconstructie, door de Polen bij terugkeer direct weer in tijdelijke dienst te nemen.

A N P, 2 3 D E C E M B E R 2 0 2 1 ( A A N G E V U L D E N H E R S C H R E V E N )

458

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ziekteverzuim Ziekte Meer werknemers overspannen thuis Slecht nieuws te midden van een nieuwe coronagolf en nijpende personeelstekorten: het aantal werknemers dat overspannen thuis komt te zitten, stijgt. Bedrijfsartsen vrezen voor een domino-effect: minder werknemers moeten evenveel werk doen en sommigen vallen daarbij overspannen om. Dat heeft De Telegraaf onlangs gemeld.

Vooral opvallend is dat het aantal verzuimdagen door psychische klachten stijgt.

Dat ligt dit jaar twaalf procent hoger dan in 2019, voor de pandemie. Bij ArboNed en HumanCapitalCare alleen al gaat het om tienduizenden werknemers die aangeven last te hebben van verhoogde stressniveaus, overspanning of burn-outklachten.

Jongere werknemers De arbodiensten zagen een toename van stress-gerelateerd verzuim in alle leeftijdsklassen, maar vooral bij werknemers tussen de 25 en 34 jaar.

"Met meer coronagevallen en de huidige krapte op de arbeidsmarkt hebben werkenden minder de mogelijkheid om te herstellen van het werk", legt directeur medische zaken bij HumanCapitalCare Jurriaan Penders uit in De Telegraaf.

M E D I A W A T C H T E L E G R A A F, 2 0 O K T O B E R 2 0 2 2

UWV schakelt geen arts meer in bij keuring zieke 60-plussers De werkachterstanden bij het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) zijn zo groot, dat de uitvoeringsorganisatie voorlopig bij de medische keuring van zestigplussers geen verzekeringsarts meer inschakelt. Andere UWV-medewerkers, de arbeidsdeskundigen, mogen voortaan beoordelen of deze mensen in aanmerking komen voor een WIA-uitkering.

Dat staat in een brief die minister Karien van Gennip van SZW naar de Tweede Kamer heeft gestuurd, melden ingewijden aan dagblad Trouw. De nood bij het uitvoeringsinstituut is zo hoog dat de minister hiertoe besluit zonder eerst de wet aan te passen.

Wijzigingen WIA? Veranderingen aan de Wet werk en inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) zijn wel broodnodig. Slechts dertig procent van alle aanvragen van een arbeidsongeschiktheidsuitke-

459

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ring wordt op tijd afgehandeld. Eind vorig jaar wachtten meer dan twaalfduizend mensen al langer dan de wettelijke termijn van acht weken op behandeling van hun aanvraag. De gemiddelde wachttijd is inmiddels zelfs al achttien weken.

M E D I AWA T C H T R O U W, 19 A U G U S T U S 2 0 2 2

Vakbonden: zorgpersoneel met langdurige covid radeloos De vakbonden FNV en CNV stappen naar de rechter als het kabinet geen schadevergoeding regelt voor zorgmedewerkers met langdurige covid. Dat meldt het dagblad AD. Een toenemend aantal zit met langdurige klachten thuis en is inmiddels ontslagen. "Nu ben ik 46 en rij ik in een scootmobiel. Dat is belachelijk.’’

"Wij zijn heel erg verbolgen dat er nog steeds niks voor deze zorgverleners is geregeld.

Tijdens de eerste golf stonden deze mensen in de frontlinie en moesten zij onbeschermd hun werk doen, terwijl bijna heel het land in lockdown thuiszat. Nu zit een deel al bijna 2,5 jaar ziek thuis. Ze zijn ontslagen, zijn een flink deel van hun inkomen kwijt en maken wegens hun ziekte hoge kosten’’, verklaart Kitty Jong, vicevoorzitter van de FNV tegen de krant.

Onvoldoende beschermingsmiddelen In een toekomstige rechtszaak trekt de FNV samen op met het CNV, dat de Staat al formeel aansprakelijk heeft gesteld voor zorgmedewerkers die langdurige covid hebben opgelopen. Het kabinet heeft nagelaten om zorgmedewerkers te beschermen, stelt advocaat Marijn Kingma van de vakbond. "Zo waren er onvoldoende beschermingsmiddelen en hield het kabinet lang vol dat mondkapjes niet nodig waren. Dat was in tegenspraak met de internationale richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie.”

MEDIAWATCH AD, 18 AUGUSTUS 2022

Bedrijfsartsen: personeelstekort doet ziekteverzuim toenemen Er moet snel iets gebeuren of anders zit veel personeel nog eind dit jaar overspannen thuis. Daarvoor waarschuwt de beroepsvereniging van bedrijfsartsen (NVAB) op radiozender BNR. Door personeelstekorten moeten werknemers met minder mensen evenveel of soms zelfs meer werk doen.

Als dat zo blijft, dreigt het ziekteverzuim in de komende maanden sterk toe te nemen, zegt NVAB-voorzitter Boyd Thijssens. "Bedrijfsartsen zien dagelijks de gevolgen van personeelstekorten en hoge werkdruk. Mensen die altijd goed functioneerden, vallen om of dreigen om te vallen." Ze raken overspannen en lopen het risico op een burn-out.

460

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vaker en langer ziek thuis Ook Arbo Unie laat aan BNR weten dat de werkdruk toeneemt door de krapte op de arbeidsmarkt. Volgens de arbodienst blijven mensen mede daardoor vaker en langer ziek thuis. Het ziekteverzuim ligt dit jaar zelfs bijna een derde hoger dan vóór corona, zo blijkt uit eerder gepubliceerde cijfers.

MEDIAWATCH BNR, 2 AUGUSTUS 2022

Arbodiensten merken toename coronabesmettingen op het werk Het aantal coronabesmettingen neemt sinds juni weer toe, nadat het ziekteverzuim in mei sinds lange tijd weer op het niveau van voor corona lag. Dat hebben de arbodiensten HumanCapitalCare en Arboned die samen werkzaam zijn voor circa een miljoen werknemers en 63.000 bedrijven onlangs gezegd. Volgens de diensten is het voor bedrijven raadzaam om alert te blijven op het voorkomen van het overbrengen van het virus op de werkvloer.

De arbodiensten verwijzen ook naar de cijfers van het RIVM dat merkt dat sinds het begin van deze maand het aantal besmettingen weer toeneemt. "Na een eerste analyse zien we dat ook terug in onze verzuimcijfers", aldus Juriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij HumanCapitalCare.

Regels zijn veranderd "In de eerste week van juni meldden zich alweer meer mensen ziek door corona.

Tegelijkertijd zijn de omstandigheden elke keer anders. Zo gelden er op dit moment andere regels dan eerder dit jaar. Bovendien is het verzuim in de zomer- en vakantieperiode doorgaans lager. Deze omstandigheden kunnen een stijging van het verzuim mogelijk remmen."

Hygiënemaatregelen De arbodiensten wijzen erop dat in de vakantieperiode veel bedrijven toch al worstelen met het rond krijgen van de bezetting. Coronaverzuim maakt het mogelijk nog lastiger de roosters voor elkaar te krijgen. Om besmettingen op het werk zo veel mogelijk te voorkomen is het volgens Penders raadzaam aandacht te houden voor de hygiënemaatregelen.

Daarnaast zouden de voordelen van thuiswerken, voor zover dat mogelijk is, moeten worden benut.

"Om uitval door mentale en fysieke overbelasting tegen te gaan, adviseren we ook kritisch te blijven kijken naar prioriteiten in het werk", besluit Penders.

A N P, 2 2 J U N I 2 0 2 2

461

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Nog steeds meer griep dan gebruikelijk, griepgolf zwakt wel af Er is nog steeds meer griep dan gebruikelijk voor deze tijd van het jaar in Nederland, maar de griepepidemie is wel verder afgenomen. Dat meldt onderzoeksinstituut Nivel. Daarmee is de griepgolf, die Nederland al zo'n 2,5 maand teistert, voor de derde week op rij afgezwakt.

Het Nivel baseert zich op monsters uit laboratoria van ziekenhuizen en GGD-teststraten.

Of er sprake is van een epidemie wordt ook vastgesteld met behulp van monsters die huisartsen afnemen bij patiënten. In de week van 9 mei werd bij 31 procent van deze monsters een influenzavirus gevonden in het laboratorium van het RIVM. In de weken daarvoor was dit respectievelijk 32 procent en 53 procent.

Tot half april lag dit percentage tussen de zeventig en tachtig procent.

"Het is nog even afwachten of deze dalingen verder doorzetten tot het niveau van voor de griepepidemie", stelt het Nivel.

De wekelijkse steekproef van huisartsen bestaat uit tientallen monsters. Zo’n 45 huisartsenpraktijken in het land melden het aantal patiënten met griepklachten.

MEDIANET, 18 MEI 2022

Nivel: langdurige Covid bij zeker een op de vijf coronapatiënten Zo'n 20 tot 37 procent van de patiënten die tijdens de eerste en tweede golf een coronabesmetting opliepen, hielden er langdurige klachten aan over. Dat concludeert gezondheidsinstituut Nivel na onderzoek.

Het instituut onderzocht meer dan tienduizend patiëntendossiers en ondervroeg mensen die wegens corona de huisarts bezochten. Het zogeheten post-Covid syndroom (PCS) is een aandoening waarover nog weinig duidelijkheid is. "Wel zijn er veel berichten over mensen die na een coronabesmetting nog maanden thuiszitten. De gevolgen van de coronapandemie lijken daarmee een flinke impact te hebben op de samenleving", stelt het Nivel.

Definitie Een algemeen geaccepteerde definitie van langdurige Covid bestaat nog niet. Het Nivel hanteerde voor zijn onderzoek verschillende definities, waarbij gekeken werd naar de klachten die patiënten zelf rapporteerden, de patiëntgegevens na een huisartsbezoek, het aantal consulten en de hoeveelheid klachten. Mensen met langdurige Covid hebben uiteenlopende klachten zoals vermoeidheid, hoofdpijn, kortademigheid, vergeetachtigheid, verlies van reukvermogen of depressie.

A N P, 1 6 M E I 2 0 2 2

462

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Artsen zien problemen bij re-integratie long covid-patiënten Zieke werknemers met langdurige klachten na een coronabesmetting zijn niet altijd goed begeleid. Dat heeft het dagblad Trouw onlangs gemeld. Zeker in het begin van de pandemie zijn er fouten gemaakt, erkent Ernst Jurgens, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB). "We wisten gewoon echt helemaal van niks."

Nog steeds is er geen wetenschappelijk bewijs wanneer iemand met long covid aan het werk kan en hoe dat op een verstandige manier te doen. Toch moeten huisartsen, bedrijfsartsen en revalidatieartsen, al meer dan twee jaar patiënten begeleiden.

Complexe klachten De klachten van patiënten met long covid zijn complex en uiteenlopend. In totaal identificeerden wetenschappers meer dan tweehonderd symptomen. Bij een nieuwe ziekte zoals langdurige covid, is het daarom volgens Jurgens onwenselijk dat een bedrijfsarts zonder overleg met andere specialisten een besluit neemt. "Dat zou niet mogen gebeuren."

Communicatieproblemen Maar behandelaars blijken in de praktijk niet altijd goed met elkaar te communiceren. Dat blijkt uit gesprekken met verschillende long covid-patiënten en documenten ingezien door Trouw. De wisselende adviezen veroorzaken bij sommige patiënten veel stress, met lichamelijke en mentale terugval.

MEDIAWATCH, 5 MEI 2022

Eerste werkgevers aansprakelijk gesteld voor gevolgen long covid Voor het eerst worden werkgevers aansprakelijk gesteld voor de langdurige gevolgen van coronabesmettingen op het werk. Er zijn nu zeker vijf zorgmedewerkers die de financiële en emotionele schade door long covid op hun werkgever proberen te verhalen. Dat blijkt uit een rondgang van RTL Nieuws.

De advocaten, vakbonden, bedrijfsartsen en wetenschappers die RTL Nieuws sprak, verwachten dat dit nog maar het begin is en dat er nog heel veel van dit soort zaken gaan komen. Ze zijn ook bang dat dit langslepende zaken gaan worden. Van de vijf zaken die nu al bekend zijn, lopen er twee via letselschadeadvocaten. De drie overige zaken worden begeleid door FNV Bureau Beroepszaken, aldus RTL. MediaWatch RTL, 19 februari 2022

463

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Long covid is een verborgen epidemie Onderzoekers en patiëntenorganisaties noemen het een ‘stille ramp’ en een ‘verborgen epidemie’. Veel mensen die besmet raken met het coronavirus hebben vele maanden later nog last van klachten. Soms zijn die zo ernstig dat het leven van de patiënt zo ongeveer tot stilstand komt. Dat hoorden Tweede Kamerleden van diverse (ervarings)deskundigen tijdens een speciale hoorzitting.

Voor patiënten heeft long covid ‘een grote impact op hun participatie en kwaliteit van leven’. Dat zei onderzoeker Rita van den Berg-Emons van het Erasmus MC. Ze somde op met welke klachten 60 procent van de 650 patiënten die zij volgt na een ziekenhuisopname wegens Covid-19 na een jaar nog altijd kampt. Ze zijn veelal vermoeid, kortademig en hebben cognitieve problemen, zoals concentratiestoornissen. ‘Het is een verborgen epidemie. Nazorg is essentieel’, aldus de associate professor.

Post-Covid Ook mensen die helemaal niet zo ziek werden van hun coronabesmetting kunnen getroffen worden door langdurige Covid of long covid. Directeur Michael Rutgers van het Longfonds noemt het liever ‘post-Covid’. Want mensen die het krijgen, hebben niet alleen last van hun longen. Ze hebben vaak ook tal van andere problemen, zowel fysiek als mentaal. Rutgers merkte op dat veel patiënten in onzekerheid leven. ‘Ze vragen zich af of ze ooit weer de oude worden.’ Volgens de directeur van het Longfonds is er behoefte aan ‘erkenning en herkenning’.

Langdurige aandoeningen Hoeveel mensen kampen met langdurige Covid, is niet precies bekend. Hoogleraar psychosomatiek Judith Rosmalen van het UMC Groningen stelt op basis van haar onderzoek dat een op de acht mensen na een coronabesmetting maanden later nog steeds last heeft van minimaal één klacht en gemiddeld van drie verschillende klachten. Ze baseert die inschatting op grootschalig bevolkingsonderzoek, dat al liep voordat de pandemie uitbrak. Tienduizenden mensen vullen regelmatig vragenlijsten over hun gezondheid in.

Snel meer aandacht nodig Het ontbreekt nog altijd aan landelijke behandelrichtlijnen voor deze groep. Die worden eind maart verwacht. Joost Klappe van patiëntengroep Long Covid Nederland vindt dat te lang duren. Hij vroeg de politiek snel in actie te komen. ‘Laat ons niet in de steek’, zei hij zichtbaar geëmotioneerd. Klappe vertelde dat patiënten vaak ‘van specialisme naar specialisme gaan en tegen een muur aanlopen’. Ook kunnen ze in financiële problemen komen.

Zeker nu ontslag dreigt voor de eerste mensen die door corona langdurig thuis kwamen te zitten. Klappe pleitte voor een ‘ruimhartige beoordeling’.

464

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Directeur Annemiek de Groot van de belangenorganisatie C-support vroeg ook ‘met klem aandacht’ voor deze groep. ‘Een grote groep staat op punt een enorme armoedeval te krijgen.’ De vakbonden CNV en FNV pleiten al langer voor zo’n fonds. Ze herhaalden hun oproep recent in een brief aan de ministers Kuipers van Volksgezondheid en Helder voor Langdurige zorg.

A N P, 1 F E B R U A R I 2 0 2 2 ( A A N G E V U L D )

Apart fonds voor long covidpatiënten hard nodig Tenminste 500 zorgprofessionals dreigen binnenkort hun baan kwijt te raken. Ze zijn bijna 2 jaar ziek door long covid. Na 2 jaar ziekte mag hun werkgever ze ontslaan.

Ze hebben dan recht op een uitkering volgens de WIA, de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen. Dit blijkt uit gegevens van het meldpunt ‘long covid onder zorgprofessionals’ dat de FNV eind december opende. Behalve hun baan raken ze ook veel inkomen kwijt. Vakbonden en politiek bepleiten een apart hulpfonds.

In de eerste drie weken dat het meldpunt voor zorgprofessionals met long covid open staat, heeft de FNV 2087 meldingen ontvangen. Waarvan 245 van mensen uit andere sectoren. Hiervan denkt 70 procent op het werk besmet te zijn geraakt. Volgens de FNV is dat mogelijk om dat de richtlijnen tijdens de eerste covid-golf nog onduidelijk waren, en veel zorgmedewerkers zonder persoonlijke beschermingsmiddelen werkten. Uit onderzoek van de ArboUnie blijkt dat 5 tot 15 procent van de werkende Nederlanders die besmet zijn, langer dan drie maanden covid-gerelateerde klachten houdt. Bedrijfsarts en hoogleraar Bedrijfsgeneeskunde Corné Roelen haalt cijfers uit de VS aan. Hieruit zou blijken dat twee procent van de beroepsbevolking long covid heeft.

Grote druk om weer te gaan werken In maart 2022 zijn de eerste mensen met long covid 2 jaar ziek. Ze hebben vaak langdurig klachten zoals vermoeidheid, kortademigheid, pijn op de borst, spierpijn, hoofdpijn, aanhoudende verhoging, depressie, angstgevoelens of vergeetachtigheid. Deze klachten komen ook voor bij driekwart van de patiënten die op de intensive care hebben gelegen.

Meer dan de helft heeft ook werkgerelateerde problemen. Ze werken minder uren, zijn nog altijd met ziekteverlof of ze hebben hun baan opgezegd.

De chronische ziekte heeft niet alleen fysieke gevolgen. FNV heeft naar eigen zeggen een onafhankelijk kwalitatief onderzoek laten houden onder zorgmedewerkers met long covid. Onafhankelijk onderzoeker Stella Jonkhout heeft hiervoor twaalf diepte-interviews gehouden met werknemers uit verschillende zorgbranches, zoals de ambulancezorg, gehandicaptenzorg, ziekenhuizen, thuiszorg en verpleeghuizen. Uit hun persoonlijke verhalen blijkt dat er weinig begrip en steun op de werkvloer wordt gevoeld. Long covid

465

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL en de bijkomende klachten zijn onbekend. De druk om snel weer te gaan werken is daardoor hoog. Enerzijds uit loyaliteit naar collega’s, maar ook vanuit financieel oogpunt.

Inkomsten kunnen met de helft dalen Werknemers met long covid die na het eerste ziektejaar nog niet kunnen werken, leveren 30 procent van hun salaris in. Ook maken ze vaak kosten die niet altijd worden vergoed door de zorgverzekering, zoals voor revalidatie. Kitty Jong, FNV-vicevoorzitter denkt dat hun inkomsten dit jaar nog verder zullen dalen. Vaak tot de helft van het oorspronkelijke inkomen. ‘De FNV wil daarom dat er met spoed werk gemaakt wordt van een financiële tegemoetkoming voor deze zorgwerkers die in de frontlinie stonden en soms nog steeds staan.’

Ook onderzoeker Jonkhout constateert dat de huidige regelgeving voor het tweede ziektejaar tekort schiet voor medewerkers met long covid. Ze pleit ervoor dat alle partijen waar long covidpatiënten mee in aanraking komen op het gebied van ziekte, werk en reintegratie hun kennis bundelen en beter gaan samenwerken. Waaronder het UWV, arbodiensten, werkgevers, verzuimcoaches, HR-medewerkers, verzekeringsartsen, C-support en het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Uit deze samenwerking kunnen richtlijnen ontstaan over hoe bedrijven om moeten gaan met deze (beroeps)ziekte.

Tegemoetkomingsfonds long covid Ook zou er op korte termijn een tegemoetkomingsfonds moeten komen, net zoals er in andere landen in Europa ook al compensatieregelingen zijn. Dit zou vergelijkbaar kunnen zijn met de fondsen die we in Nederland al kennen voor de beroepsziekten OPS (schilderziekte) en asbestziekten. Iedere zorgverlener die in het tweede ziektejaar belandt door covid-19, zou recht moeten hebben op een compensatie voor de terugval in inkomsten uit dat fonds.

Ook CNV en FNV pleiten al langer voor zo’n fonds. Ze herhaalden hun oproep in een brief aan de ministers Kuipers van Volksgezondheid en Helder voor Langdurige zorg. Het particuliere ZWiCfonds dat nu al bestaat, keert alleen een uitkering uit aan zorgverleners die door een coronabesmetting op de IC terecht zijn gekomen of zijn overleden.

In januari namen 8 partijen in de Tweede Kamer, waaronder Lid Omtzigt, JA21, Volt en CU, een motie aan over zorg voor longcovidpatiënten. Dat meldt de NOS. De indieners van de motie willen dat deze relatief nieuwe ziekte herkend en erkend wordt door instanties en dat zorgmedewerkers in aanmerking komen voor de WIA wanneer ze echt niet meer kunnen werken. In een reactie laat VWS aan de NOS weten dat de Gezondheidsraad in het eerste kwartaal van dit jaar met een advies komt over long covid.

F N V , N O S , A N P, 2 5 J A N U A R I 2 0 2 2

466

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 1 op 5 moet doorwerken met coronaklachten Bijna 1 werknemer op elke 5 (18%) moet naar het werk komen bij klachten die mogelijk wijzen op een coronainfectie. Dit blijkt uit onderzoek van het CNV bij 2000 leden in de publieke en private sector. Het vertrouwen in de kabinetsmaatregelen tegen corona daalt verder. Hoe gevaarlijk is het nu op de werkvloer?

Niet alleen zegt 18 procent van de werknemers dat ze op het werk moeten komen bij verkoudheid of hoesten. Ook zegt ruim 4 op elke 10 werknemers dat het minder goed gaat in de organisatie sinds de nieuwe coronamaatregelen van het kabinet. Tien procent van de ondervraagden is bang om zijn of haar baan te verliezen door de coronacrisis.

‘Werkplek mag geen besmettingshaard worden’ Voorzitter Fortuin van het CNV toont begrip voor de hoge werkdruk bij sommige werkgevers. ‘Maar toch moet de werkplek geen grote besmettingshaard worden, waarbij het virus vrij spel krijgt. Werkgevers en werknemers roepen we op hierin verantwoordelijkheid te nemen.’ Over de toenemende ontevredenheid met het kabinetsbeleid rond de coronacrisis en de aanhoudende onzekerheid zegt Fortuin: ‘Het is goed dat het kabinet nu over de brug komt met nieuwe steunpakketten. Maar een structurele oplossing is belangrijk. Het ziet er naar uit dat corona nog wel even onder ons blijft.’

In gesprek over strategie op lange termijn Dat denken veruit de meeste leden van het CNV ook. Driekwart verwacht dat we nog jarenlang in deze crisis zitten. En 84 procent vindt dat het kabinet met een lange termijnvisie op de coronacrisis moet komen. Daarbij is 62 procent niet te spreken over de manier waarop het kabinet de coronacrisis nu bestrijdt. Fortuin noemt deze uitkomsten een serieus signaal. ‘Bij onze leden is de rek eruit. Momenteel zijn we met het kabinet in gesprek over de lange termijnstrategie met betrekking tot corona. Noodzakelijk om niet van golf naar golf te hobbelen.’

Werknemers vertrouwen hun werkplek steeds minder Hoe gevaarlijk is het op de werkvloer? Eind november was het besmettingshaard nummer 3, goed voor 6 procent van alle besmettingen die te herleiden waren naar een bron.

Half oktober kwamen nog 9 procent van de te herleiden besmettingen door het werk.

Maar volgens de werknemers zelf was de werkplek begin november mogelijk de oorzaak van een kwart van alle besmettingen, bleek uit cijfers van arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare. Aan de andere kant heeft ongeveer 2 op elke 3 werkgevers de werkof kantoorruimte aangepast op het coronavirus. Bleek uit onderzoek van het CNV in juli 2021.

467

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dat wantrouwen tegen de werkplek bleek ook uit minstens een ander onderzoek onder werknemers. Zo vindt 39 procent van de werkenden in de logistieke sector dat hun magazijnen (warehouses) een broedplaats voor coronabesmettingen zijn. Ook stelt één op de drie werknemers in de logistiek dat het bedrijf de basisregels niet correct hanteert. Iets meer dan de helft (54%) verwacht dat een collega die verkouden is niet naar werk komt.

Eenzelfde percentage (56%) wil graag meer afstand houden tijdens het werk.

Ziekteverzuim neemt toe Vrij zeker is dat het ziekteverzuim sinds september gestaag toeneemt. Van 3,9 procent in september ging het naar 5,1 procent in november. Het zou de snelste stijging zijn in de afgelopen 20 jaar, volgens de arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare. Vooral verpleeg- en verzorgingstehuizen hadden te maken met veel ziekmeldingen. Maar het snelst stegen de ziekmeldingen in het onderwijs. Daar gingen de verzuimcijfers met 77 procent toe tussen oktober en november. ‘Dat betekent 14 ziekmeldingen per 100 medewerkers in het onderwijs’, zegt Truus van Amerongen, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij ArboNed. Ook het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ziet een snelle stijging in het derde kwartaal van 2021. In de verhuur en handel van vastgoed, vervoer en opslag en in de bouw steeg het aantal ziekmeldingen deze herfst ‘uitzonderlijk snel’ volgens het CBS. Zoals altijd hebben de kleinste bedrijven het kleinste percentage verzuim, en de bedrijven met 100 werknemers of meer het hoogste. Daar lag het percentage ziekteverzuim op 5,1 procent in het derde kwartaal van dit jaar.

ORNET, 15 DECEMBER 2021

Verzuim Ziekteverzuim weer toegenomen door griep en corona Het ziekteverzuim in Nederland is in september weer toegenomen. Dat melden arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare op basis van cijfers over ongeveer een miljoen werknemers. De arbodiensten schrijven die stijging toe aan de opleving van de griep en het coronavirus. Om het verzuim tegen te gaan, roepen de arbodiensten bedrijven op te kijken naar preventieve maatregelen.

Het verzuimpercentage lag in augustus nog op vier procent, wat gebruikelijk is voor die tijd van het jaar in vergelijking met de situatie voor de coronacrisis. In september steeg het verzuim naar 4,3 procent. Die stijgende lijn lijkt in oktober door te zetten. "In de eerste week van oktober kwam ongeveer een derde van de ziekmeldingen bij ons door griep en griepachtige klachten en circa een kwart door corona. Vooral het aantal verzuimgeval-

468

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL len door corona stijgt erg hard", zegt Redmer van Wijngaarden, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij ArboNed. Gezonde werknemers vangen de klappen op Op de werkvloer is de impact van het stijgende aantal ziektemeldingen te merken, zien de arbodiensten. Door een hoog verzuim door psychische klachten en de krapte op de arbeidsmarkt, zijn gezonde werknemers hard nodig. De arbodiensten geven daarom aan dat het "essentieel" is om personeel veilig en gezond aan het werk te houden.

Werkdruk en besmetting Preventieve maatregelen kunnen daarbij helpen. Daarbij moet volgens de diensten belangrijk om per branche te kijken wat nodig is.

"Zorg dat je alert blijft op het coronabeleid voor de werkvloer en neem zo nodig preventieve maatregelen. Ook de kans op besmetting met griep kun je verkleinen door de basisregels na te leven", geeft Van Wijngaarden aan. Ook aandacht voor collega’s die het werk oppakken van zieke collega’s is belangrijk, zodat de werkdruk onder gezonde collega’s binnen de perken blijft.

A N P, 2 0 O K T O B E R 2 0 2 2

Verzekeraar Interpolis ziet ziekmeldingen in mkb sterk toenemen Personeel van kleine en middelgrote bedrijven heeft zich de afgelopen maanden vaker ziek gemeld. Volgens verzekeraar Interpolis, die zich baseert op meldingen van de mkb-bedrijven, lag het aantal ziekmeldingen tussen augustus en de laatste week van september 58 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar.

Ook aan het einde van de lente en het begin van de zomer was het ziekteverzuim hoog. In de maanden juni, juli en augustus meldde bijna een kwart meer werknemers in het mkb zich ziek. Vergeleken met de zomermaanden in de jaren voorafgaand aan de coronapandemie lag het aantal ziekmeldingen 78 procent hoger.

Korte ziekteperiode De zieke werknemers waren in de meeste gevallen maar kort uit de running. René Voets, directeur Bedrijven bij Interpolis, leidt uit informatie van het RIVM af dat vooral de omikronvariant van het coronavirus deze zomer voor veel ziekmeldingen heeft gezorgd.

Besmettingen voorkomen Volgens Voets doen werkgevers er goed aan om maatregelen te nemen om besmettingen op de werkvloer te voorkomen.

469

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL "Stimuleer bijvoorbeeld mensen met klachten om thuis te werken. We moeten waken dat we een najaar ingaan waarin bovenop het huidige tekort aan personeel, mensen uitvallen doordat zij besmet zijn met corona", oppert hij.

A N P, 1 2 O K T O B E R 2 0 2 2

Verzuim gedaald, wel meer afwezigheid door psychische klachten Het gemiddelde verzuimpercentage in Nederland is in augustus gedaald naar vier procent, van 4,5 procent in juli. Dat zeggen arbodiensten HumanCapitalCare en Arboned. Daarmee ligt het verzuimpercentage vrijwel op het niveau van augustus 2019, dus voor de coronapandemie. Wel neemt het verzuim door psychische klachten toe, aldus de arbodiensten.

Het verzuim ligt slechts 0,2 procent hoger dan het gebruikelijke percentage voor de pandemie. "Dit verschil kan grotendeels verklaard worden door het verzuim van mensen met langdurende Covidklachten", zegt Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij HumanCapitalCare in een toelichting.

Coronapandemie De Wereldgezondheidsorganisatie meldde onlangs al dat de coronapandemie nog niet helemaal voorbij is, maar dat het einde wel in zicht komt. "Ook wij zien dat het aantal nieuwe Covid-verzuimgevallen afgelopen maand verder is gezakt en nauwelijks meer een bijdrage levert aan het gemiddelde verzuimpercentage in Nederland", aldus Penders.

Burn-out ArboNed en HumanCapitalCare stellen dat het aandeel psychische klachten zoals overspanning en burn-out binnen het totale verzuim, nu tien procent hoger is dan in 2019.

"Ongeveer een derde van het totale langdurend verzuim wordt veroorzaakt door psychische klachten. Twee op de duizend werknemers krijgen jaarlijks de diagnose burn-out van de bedrijfsarts en zijn dan gemiddeld 279 dagen uit de roulatie. Dat hakt er flink in, zeker in deze tijden waar al sprake is van hoge werkdruk door onder andere krapte in de arbeidsmarkt", geeft Penders aan.

Voorkomen werkdruk De arbodiensten benadrukken het belang van het voorkomen van verzuim door hoge werkdruk en stress. "Houd signalen van stress goed in de gaten. Blijf in gesprek met elkaar, organiseer individuele aandacht en geef ruimte voor zaken waar werknemers energie van krijgen,en schakel op tijd hulp in", verklaart Penders.

A N P, 2 2 S E P T E M B E R 2 0 2 2

470

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ziekteverzuim naar 5,4 procent in tweede kwartaal Het ziekteverzuim is in het tweede kwartaal uitgekomen op 5,4 procent, tegen 4,7 procent een jaar eerder. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In het eerste kwartaal van dit jaar werd nog een piek gemeten bij het ziekteverzuim onder personeel van bedrijven en overheid van 6,3 procent.

Verkoudheid en griep worden doorgaans genoemd als belangrijkste reden voor ziekteverzuim, maar psychische klachten, overspannenheid en burn-out spelen ook vaak een rol.

Het hoogste verzuim werd gemeten in verpleegtehuizen en zorg met overnachting, waaronder ook dagverblijven voor gehandicapten en psychiatrische patiënten en de jeugdzorg vallen. Daar kwam het percentage uit op 8,6 procent. In het onderwijs werd een verzuim gemeten van 5,6 procent. Voor de horeca ging het om 4,3 procent.

A N P, 9 S E P T E M B E R 2 0 2 2

Verzuim ondanks vakantieperiode gestegen Het gemiddelde verzuimpercentage in Nederland is in juli opnieuw gestegen, terwijl over het algemeen in de zomer juist minder mensen ziek thuiszitten. Het verzuimpercentage steeg in juli licht naar 4,5 procent, zo blijkt uit cijfers van de arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare, die samen goed zijn voor ongeveer een miljoen werknemers en meer dan 63.000 werkgevers.

Ook in de zorgsector was een trendbreuk te zien. Daar bedroeg het verzuim in juli 7,9 procent, becijfert verzuimdatabedrijf Vernet. Daarmee lag het verzuim een zesde hoger dan een jaar eerder in dezelfde maand. Het verzuimdatabedrijf wijst als oorzaak naar het hoge aantal coronabesmettingen in juli.

Nog steeds corona In juni zat 4,4 procent van de Nederlandse werknemers thuis volgens ArboNed. Tussen juli 2021 en juni 2022 was het gemiddelde verzuimpercentage 4,7 procent. Dat is het hoogste niveau in jaren.

In de zomerperiode is er vaak minder verzuim, omdat veel mensen dan vakantie hebben.

Sinds de coronapandemie is dit echter veranderd.

"Vorig jaar zagen we dat het verzuimpercentage in juli al gelijk bleef en niet daalde. Dit jaar zien we zelfs een stijging en die wordt voornamelijk veroorzaakt door een piek in het aantal ziekmeldingen door corona in de eerste helft van juli", zegt Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij HumanCapitalCare.

471

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Minder lang ziek Uit de data blijkt dat medewerkers na een coronabesmetting wel sneller weer aan het werk gaan. "De helft is na zeven dagen weer aan het werk. Tussen februari en juni vorig jaar (toen de variant Alpha dominant was) was dat nog vijftien dagen", aldus Penders.

Het verzuim stijgt ook om psychische redenen, zoals spanningsklachten en burn-outs.

Volgens Penders zorgt onder meer de krapte op de arbeidsmarkt voor meer werkdruk.

A N P, 2 5 A U G U S T U S 2 0 2 2

Arbo Unie: bijna een derde meer verzuim dan voor corona Het aantal dagen dat mensen niet komen opdagen op hun werk is tot nu toe dit jaar ruim dertig procent hoger dan vóór corona. De grootste oorzaak van deze stijging is dat mensen langer ziek thuiszitten, meldt arbodienstverlener Arbo Unie na onderzoek.

Volgens de organisatie waren werknemers in 2019 nog gemiddeld goed voor tussen de vier tot acht dagen kort verzuim. Nu ligt dat vijf tot zeven dagen hoger. Vooral in de bouw en dienstverlening zijn veel ziekmeldingen. "Daar is het aantal verzuimdagen ongeveer vijftig procent hoger dan drie jaar geleden", aldus Arbo Unie.

Quarantaine Dat mensen langer thuisblijven bij ziekte valt vooral te verklaren door corona. Bij een coronabesmetting moeten mensen nog steeds in quarantaine.

"Sinds corona is het eigenlijk ‘not done’ om verkouden op je werk verschijnen. Als je veel moet hoesten of snotteren, kijken mensen je toch raar aan", zegt Corné Roelen, bedrijfsarts bij Arbo Unie en hoogleraar bedrijfsgeneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Personeelstekort Ook het personeelstekort speelt een rol. "Door de krapte op de arbeidsmarkt is de werkdruk de laatste maanden toegenomen. Mensen kunnen er tegenop zien om in een hectische werksetting waar collega’s druk zijn weer te gaan werken en blijven langer thuis", aldus Roelen.

Verder speelt langdurige Covid volgens Arbo Unie maar een kleine rol bij het verzuim.

"Het aantal mensen dat met long Covid thuis zit is niet heel groot en groeit niet".

A N P, 1 4 J U L I 2 0 2 2

472

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Interpolis meldt duidelijk meer ziekteverzuim in mei Werkgevers in het midden- en kleinbedrijf hebben in mei 2022 vaker personeel moeten missen dat ziek thuiszat. Ten opzichte van een jaar eerder waren er dertien procent meer meldingen van ziekteverzuim. Dat meldt verzekeraar Interpolis op basis van eigen cijfers.

Ten opzichte van de jaren voorafgaand aan de coronapandemie is het verzuim nog groter.

Vergeleken met mei 2018 en 2019 ligt het aantal meldingen van medewerkers die thuiszitten wegens ziekte 37 procent hoger.

Quarantaineverplichtingen Bedrijven geven in een enquête van de verzekeraar aan dat quarantaineverplichtingen na een coronabesmetting een belangrijke oorzaak van het toegenomen verzuim zijn. René Voets, directeur Bedrijven bij Interpolis, wijst ook op de RIVM-cijfers die op een nieuwe toename van het aantal coronabesmettingen wijzen. Dat komt ook door nieuwe varianten die opkomen.

Zorgen bij ondernemers Volgens Interpolis nemen de zorgen over ziekteverzuim toe onder ondernemers. Van alle ondervraagde werkgevers gaf 44 procent aan zich zorgen te maken over het hoge aantal ziekmeldingen. Dat is volgens de verzekeraar een stijging van tien procent ten opzichte van maart.

A N P, 1 7 J U N I 2 0 2 2

Hoogste ziekteverzuim ooit gemeten in eerste kwartaal 2022 Het ziekteverzuim onder werknemers van bedrijven en overheid is in het eerste kwartaal van 2022 gestegen tot 6,3 procent. Dat is het hoogste percentage dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ooit heeft gemeten. In dezelfde periode van 2021 was het ziekteverzuim 4,8 procent.

Vorig jaar gaf ruim acht procent van de werknemers aan bij het meest recente verzuim klachten te hebben gehad die werden veroorzaakt door COVID-19 (corona). Dit meldt het CBS op basis van nieuwe cijfers uit de kwartaalenquête ziekteverzuim en de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van CBS en TNO. Ziekteverzuim in zorgsector In het eerste kwartaal van 2022 verzuimden werknemers opnieuw het meest in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg (8,9 procent). Het wil zeggen dat van de dui-

473

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL zend te werken dagen 89 werden verzuimd wegens ziekte. Een jaar eerder was dit in het eerste kwartaal 6,8 procent. In de financiële dienstverlening lag het ziekteverzuim het laagst (3,4 procent).

Horeca Lange tijd was de horeca de bedrijfstak met het laagste ziekteverzuim, maar met zes procent is het verzuim er inmiddels hoger dan in de meeste andere bedrijfstakken. Met een toename van 2,1 procentpunt kende de horeca zelfs de grootste stijging ten opzichte van een jaar eerder, samen met de zorg en de overige dienstverlening. In deze laatste bedrijfstak, waar onder andere haarsalons, sauna’s en wasserijen onder vallen, verzuimden naar verhouding ook meer werknemers dan ooit, 6,7 procent.

Oorzaken ziekteverzuim Nog steeds werd griep of verkoudheid het vaakst genoemd als de oorzaak voor het laatste verzuimgeval. In 2021 ging het om dertig procent van de werknemers. Na griep of verkoudheid worden psychische klachten, overspannenheid en burn-out (zes procent) het meest genoemd. Van alle werknemers gaf 24 procent aan nog nooit te hebben verzuimd.

CBS, 10 JUNI 2022

NN: ziekteverzuim kostte economie vorig jaar ruim achttien miljard euro Ziekteverzuim kostte de Nederlandse economie afgelopen jaar meer dan achttien miljard euro, stelt verzekeraar Nationale-Nederlanden. Onder meer corona zorgde voor meer, maar ook langer ziekteverzuim. De verzekeraar zette in een rapport de ontwikkelingen op het gebied van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid op een rijtje.

De afgelopen jaren ging het ziekteverzuimpercentage in Nederland flink omhoog. In 2019, dus voor de coronapandemie, lag dit op 4,4 procent. Een jaar later was dat gestegen naar 4,8 procent en vorig jaar 4,9 procent. Hoe groter het bedrijf, hoe hoger het verzuim ligt. Ook in de winter is er meer verzuim dan in de warmere maanden.

Langdurige ziekte Werknemers zijn zich de afgelopen jaren niet vaker ziek gaan melden, maar bleven wel langer ziek. Dat komt deels door corona, maar ook konden zieke werknemers door thuiswerken soms moeilijker weer langzaamaan aan de slag. In ruim een derde van de gevallen is werkstress de oorzaak van verzuim, terwijl fysiek zwaar werk voor ruim vijftien procent van het verzuim zorgt.

Het verzuim bij ouderen ligt al jaren hoger dan bij jongere werknemers. De oorzaak van het verzuim is dan vaak complexer en herstel duurt langer. Met de vergrijzing zal dat de komende jaren een probleem blijven. De afgelopen jaren is het aantal aanvragen voor

474

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL een arbeidsongeschiktheidsuitkering bovendien gestegen en het Uitvoeringinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) kan de vraag niet aan. Juist 55-plussers hebben de grootste kans om arbeidsongeschikt te raken, stelt NN. De verzekeraar ziet ook langdurige Covid-verschijnselen als een mogelijk probleem.

Balans belasting en belastbaarheid Om uitval en arbeidsongeschiktheid te beperken is het zaak dat de balans tussen belasting en belastbaarheid van werknemers wordt gevonden, meent de verzekeraar. Daarmee doelt de verzekeraar onder meer op het hebben van echt vrije tijd waarin niet aan het werk hoeft te worden gedacht. Ook zouden werkgevers na kunnen denken over manieren om te zorgen dat werknemers minder werkstress ervaren.

A N P, 3 1 M E I 2 0 2 2

Arbodiensten merken dat ziekteverzuim bij bedrijven afneemt Het ziekteverzuim bij Nederlandse bedrijven gaat na een maandenlange stijging weer omlaag. Arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare merken dat en spreken van een "kantelpunt". Naast de daling van het aantal ziekmeldingen door corona, is volgens hen nu ook griep op z’n retour.

In maart was er in Nederland nog sprake van een recordaantal verzuimmeldingen. Voor elke honderd werkenden telden de arbodiensten toen elf verzuimmeldingen. In april is dit bijna gehalveerd naar zes verzuimmeldingen voor elke honderd werknemers.

Verzuimcijfer wel hoger dan voor corona Volgens ArboNed en HumanCapitalCare is de daling zichtbaar in alle sectoren, zowel in de grootzakelijke markt als in het midden- en kleinbedrijf (mkb), maar met een verzuimcijfer van 4,8 procent zitten we nog altijd boven het niveau van voor de coronapandemie. In 2019 bedroeg dit cijfer bijvoorbeeld nog 4,3 procent.

"Dat komt voor een deel nog door de griepgolf begin april", verklaart Jurriaan Penders, directeur medische zaken bij HumanCapitalCare. Ook is er volgens hem een kleine groep medewerkers die langdurig is uitgevallen door Long-Covid.

Werkdruk "De zorgen om verzuim door corona en griep lijken af te nemen, maar het verzuim blijft hoog in een arbeidsmarkt die krapper wordt. Dat levert extra zorgen op bij werkgevers over toenemende werkdruk en inzetbaarheid van werknemers", concludeert Penders.

De arbodiensten, die beide onderdeel zijn van de HumanTotalCare-groep en gezamenlijk werkzaam voor ruim 63.000 werkgevers, raden bedrijven aan om waar mogelijk thuiswer-

475

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ken te blijven stimuleren. "Kijk kritisch naar het werk dat echt nu moet en stel uit wat kan om onnodige psychische en fysieke overbelasting te voorkomen."

A N P, 2 0 M E I 2 0 2 2

Arbodiensten: long covid bijna een procent van alle ziekteverzuim 0,4 tot 0,8 procent van al het ziekteverzuim in 2021 was te wijten aan long covid. Dit zijn covidpatiënten die langer dan twaalf weken ziek zijn als gevolg van hun besmetting. Van deze mensen is dertig procent een jaar later nog steeds ziek. Dat concludeert BNR na navraag bij OVAL, de brancheorganisatie van arbodiensten.

Uit de cijfers van OVAL blijkt verder dat circa veertig procent van de long covidpatiënten binnen zes maanden weer aan het werk is en zeventig procent binnen een jaar. Dertig procent van mensen die langdurige covidklachten hebben opgelopen, heeft ten minste een jaar nodig voor herstel.

MEDIAWATCH, 13 MEI 2022

Ziekteverzuim naar recordhoogte in maart door griepgolf en corona Het ziekteverzuim in Nederland is in maart naar een recordhoogte gestegen als gevolg van de griepgolf en coronabesmettingen. Het gemiddelde verzuimpercentage liep verder op tot 5,6 procent, van 5,5 procent in februari. Dat blijkt uit cijfers van de arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare.

Volgens de organisaties waren er in maart voor elke honderd werkenden elf ziekmeldingen.

"In de loop van maart daalde het aantal verzuimmeldingen door corona, terwijl het aantal meldingen door griep en griepachtige klachten steeg", stellen de arbodiensten vast.

Griep In de laatste week van maart was griep de oorzaak van 35 procent van de verzuimmeldingen. Voor de coronapandemie was dat dertig procent. De arbodiensten constateren ook dat de verzuimduur door corona lijkt af te nemen.

Daarnaast wijzen ze erop dat, ondanks het record, het totale aantal meldingen door griep en corona vergelijkbaar is met griepgolven zoals in 2018. Het ziekteverzuim steeg in maart vooral bij grote bedrijven. Daar ging het gemiddelde verzuimpercentage van 6,5 procent in februari naar 6,7 procent in maart.

A N P, 2 1 A P R I L 2 0 2 2

476

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Interpolis: ziekteverzuim begin dit jaar hoogste in vier jaar Het aantal ziektemeldingen is aan het begin van 2022 fors toegenomen. Dat heeft vermoedelijk te maken met het versoepelen van het thuiswerkadvies. Dat heeft verzekeraar Interpolis na onderzoek onlangs gemeld. Volgens Interpolis ligt het ziekteverzuim bij mkb-ondernemers op het hoogste niveau in vier jaar.

In de eerste twee maanden van 2022 ging het om 10.608 meldingen. Dat waren er een jaar eerder 4.946. Voor de coronapandemie schommelde dit cijfer rond de 6.500 tot 7.000 meldingen. In verschillende sectoren zorgt het hoge ziekteverzuim voor problemen door een tekort aan personeel. Dat is vooral in sectoren waar niet vanuit huis kan worden gewerkt zoals in de horeca, de beveiliging en de zorg.

Thuiswerken blijven stimuleren Uit de maandelijkse BedrijvenMonitor van Interpolis komt naar voren dat twee op de vijf mkb’ers van plan zijn om thuiswerken te blijven stimuleren. De verzekeraar adviseert bedrijven waar thuiswerken mogelijk is om goede afspraken te maken. Als voorbeeld noemt de verzekeraar mensen die terugkomen van vakantie. Die zouden de eerste dagen na terugkomst vanuit huis kunnen werken, omdat de kans op een coronabesmetting voor die groep groter is.

A N P, 2 2 M A A R T 2 0 2 2

Ziekteverzuim in vierde kwartaal 2021 verder toegenomen Het ziekteverzuim van werknemers was in het vierde kwartaal van 2021 5,4 procent.

In hetzelfde kwartaal een jaar eerder was dat 4,9 procent. Van alle bedrijfstakken was het verzuim met 7,5 procent opnieuw het hoogst in de gezondheids- en welzijnszorg.

Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Omdat het ziekteverzuim een seizoenpatroon vertoont (het verzuim is in het eerste en in het vierde kwartaal altijd hoger), worden de cijfers vergeleken met dezelfde periode in voorgaande jaren.

In 2020, het eerste jaar van de coronapandemie, was het verzuim in het vierde kwartaal 4,9 procent. In het laatste kwartaal van 2021 lag dat een half procentpunt hoger. Niet eerder was de toename tussen twee vierde kwartalen zo groot. Het ziekteverzuimpercentage bereikte voor het laatst in 2002 dit niveau.

Meeste verzuim in de zorg Het ziekteverzuim in het vierde kwartaal van 2021 was met 7,5 procent het hoogst in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg. Een jaar eerder was dit 6,9 procent. Vooral in

477

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de verpleging, verzorging en thuiszorg was het verzuim bovengemiddeld namelijk negen procent, tegen 8,5 procent een jaar eerder. In de gehandicaptenzorg was het verzuim 8,4 procent, een jaar eerder was dat 7,5 procent.

Het grootste verschil deed zich voor in de jeugdzorg: het ziekteverzuim was 7,4 procent in het vierde kwartaal van 2021, tegen 6,4 procent in dezelfde periode van 2020.

In alle bedrijfstakken meer verzuim Ook in alle andere bedrijfstakken lag het verzuim hoger dan een jaar eerder. In de industrie en in water- en afvalbeheer was het ziekteverzuim met 6,5 procent bovengemiddeld.

In deze bedrijfstakken was het ziekteverzuim voor het laatst zo hoog aan het begin van deze eeuw. Het verzuim was het laagst in de financiële sector (drie procent).

Handel en horeca Ondanks een geringe toename ten opzichte van een jaar eerder, was het verzuim in de handel (4,9 procent) en de horeca (4,5 procent) niet eerder zo hoog. Dit komt omdat de handel en vooral de horeca in het vierde kwartaal van 2020 nog een uitzonderlijke toename van het ziekteverzuim kenden. De horeca was jarenlang de bedrijfstak met het minste ziekteverzuim. De toename was het sterkst in vervoer en opslag: 6,2 procent, tegenover 5,3 procent een jaar eerder. Niet eerder was het verzuim in deze bedrijfstak zo hoog.

Overheid Het verzuim door ziekte nam bij het openbaar bestuur en overheidsdiensten (5,7 procent) en verhuur en handel van onroerend goed (vier procent) met 0,7 procentpunt ook sterk toe. Een jaar geleden kenden deze bedrijfstakken juist een afname van het ziekteverzuim.

C B S , 11 M A A R T 2 0 2 2

Ziekteverzuim ziekenhuismedewerkers blijft hoog Het ziekteverzuim in de Nederlandse ziekenhuizen is nog altijd zeer hoog. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is het verzuim op de intensive cares in de week van 21 februari toegenomen tot 10,3 procent. Op de verpleegafdelingen kwam de personeelsuitval door ziekte uit op 10,4 procent.

"Ook in de rest van de zorgketen, zoals bij de huisartsen en in de thuiszorg, zijn veel zorgprofessionals ziek. Daardoor blijft het ziekteverzuim de grootste uitdaging voor de zorg op dit moment", aldus de NZa. Mede door het hoge aantal zieke zorgmedewerkers is de operatiecapaciteit van ziekenhuizen iets afgenomen. Zo waren er vijftien procent minder operatiekamers in gebruik dan normaal.

478

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens de NZa kunnen 68 van de 73 ziekenhuizen de zogeheten kritiek planbare zorg als kankerbehandelingen binnen de norm van zes weken leveren. De planbare zorg, zoals knie- en heupoperaties, is in veel ziekenhuizen nog steeds minder.

A N P, 2 3 F E B R U A R I 2 0 2 2

Scholen wankelen onder hoog coronaverzuim Bijna een kwart van de leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs zit thuis.

Hetzelfde geldt voor iets meer dan een kwart van de leerlingen. Reden zijn de oplopende coronabesmettingen onder leraren. Dit meldt de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) na een peiling onder 1000 schooldirecteuren.

Weliswaar hoeft de hele klas niet meer naar huis als een leerling ziek is. Maar klassen worden wel naar huis gestuurd als de leraar in quarantaine moet. Ook die regels zijn iets versoepeld, maar toch zit bijna een kwart van het onderwijzend personeel (23%) momenteel in quarantaine. Negen van de tien schooldirecteuren kan geen vervanging voor ze vinden.

Onderwijs overeind houden Volgens de peiling van de AVS heeft de afgelopen weken 60 procent van de scholen minstens één klas naar huis gestuurd. Gemiddeld ging het om twee klassen per school. ‘Op veel scholen is het overeind houden van het onderwijs op dit moment de focus’, zegt AVSvoorzitter Ingrid Doornbos.

Ruim vier op de vijf scholen slagen erin om afstandsonderwijs te organiseren voor afwezige leerlingen. ‘Door het lerarentekort is dat lang niet altijd eenvoudig’, zegt de AVS erbij.

Ze hopen dat minister Dennis Wiersma in actie komt. Los van de wensen over het investeringsprogramma zou de organisatie graag zien dat scholen zelftesten krijgen voor alle leerlingen. Nu krijgen ze die alleen geleverd voor groep 6, 7 en 8.

NPO Door de vele ziekmeldingen kunnen scholen leerachterstanden nauwelijks inlopen.

Hierdoor komt het Nationaal Programma Onderwijs (NPO), dat miljarden bevat om de achterstanden die door de pandemie zijn ontstaan in te halen, niet van de grond. Slechts 29 procent van de scholen zegt dat het lukt om het NPO uit te voeren. Bijna alle schoolleiders (96 %) willen dat het programma wordt verruimd. Ze vragen om meer tijd dan de twee jaar die het kabinet voor het programma heeft uitgetrokken.

Wiersma zegt in een reactie dat hij snapt ‘dat dit een lastige tijd is voor scholen’, en dat hij begrip heeft ‘voor de oproep vanuit scholen om te kijken hoe we verstandig om kunnen gaan met de inzet van NPO-gelden. Ik wil hier snel meer duidelijkheid over kunnen geven’.

A N P, 7 F E B R U A R I 2 0 2 2

479

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Korter verzuim na arbeidsongeval In 2020 vonden 77.000 arbeidsongevallen plaats waardoor werknemers ten minste vier dagen niet konden werken. Dat zijn er 16.000 minder dan in 2019. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van cijfers uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden, die in samenwerking met TNO wordt uitgevoerd.

Tussen 2017 en 2019 bleef het aantal arbeidsongevallen met langdurig verzuim (langer dan 4 werkdagen) onder de beroepsbevolking vrijwel gelijk. Vanaf 2019 zette een daling in, van 93.000 in 2019 naar 77.000 in 2020. Het percentage werknemers met een arbeidsongeval met minstens vier dagen verzuim daalde van 1,1 naar 0,9.

Handel en zorg zorgenkindjes In vervoer en opslag, industrie en in de zorg nam het aantal ongevallen het meest af.

Daarbij daalde het aantal arbeidsongevallen met langdurig verzuim het sterkst in de industrie, en in de bedrijfstak vervoer en opslag. In beide branches was het aantal ongevallen in 2020 met 4.000 gedaald ten opzichte van een jaar eerder.

In de handel en in de zorg kwamen in 2020 de meeste arbeidsongevallen voor met ten minste vier dagen verzuim. Dat komt deels doordat er veel mensen in deze branches werken. In totaal werkte een derde van alle werknemers van 15 tot 75 jaar in 1 van deze 2 branches. In de gezondheids- en welzijnszorg nam het aantal met 3.000 af, in het onderwijs met 2.000.

Meestal fysieke oorzaak Bij 13.000 arbeidsongevallen met minstens vier dagen verzuim was de hoofdoorzaak van het letsel psychische overbelasting, bijvoorbeeld intimidatie of stress. Dit aantal daalde het meest ten opzichte van 2019.

De meeste ongevallen op de werkplek hadden echter een fysieke oorzaak. Zo werden uitglijden, struikelen of een andere val, en fysieke overbelasting zoals zwaar tillen, of het maken van een verkeerde beweging relatief vaak als belangrijkste oorzaak genoemd.

Beide soorten ongevallen zorgden voor meer dan 10.000 letsels. Het aantal ongevallen waarbij het letsel ontstond door contact met stroom, hitte, kou, gevaarlijke stoffen of lawaai daalde relatief sterk.

C B S , A N P, 2 8 J A N U A R I 2 0 2 2

480

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ziekteverzuim blijft uitzonderlijk hoog Ook in december was het ziekteverzuim ‘uitzonderlijk hoog’ volgens de arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare. Vooral in de gezondheidszorg, de industrie, het onderwijs en de bouw vielen relatief veel mensen tijdelijk uit.

Volgens cijfers van deze arbodiensten lag het gemiddelde ziekteverzuim eind vorig jaar op 4,9 procent. Iets meer dan 1 melding op elke 3 was gerelateerd aan corona. In november lag het gemiddelde met 5,1 procent iets hoger. Dat komt volgens Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken van HumanCapitalCare door de kerstvakantie en de lockdowns in december. ‘Toen zaten relatief veel mensen toch al thuis.’

Nu de vakantie en lockdown voorbij zijn, denkt hij dat het verzuim weer gaat stijgen. ‘Het aantal coronabesmettingen blijft hoog. En ondanks dat we door de omikronvariant minder ziek worden, vallen werkenden toch een paar dagen uit.’ Eerder lieten diverse grote Nederlandse bedrijven, waaronder KPN en ING, al weten dat er meer coronabesmettingen waren onder hun personeel. Maar het hogere verzuim leidde er vooralsnog niet tot ernstige problemen.

Leren leven met het virus Die uitval komt vooral door de quarantaineregels, weet het FD. VNO-NCW en MKB Nederland dringen aan op verkorten van de quarantaineperiode van 5 naar 3 dagen. Maar er moet meer gebeuren volgens de werkgeversorganisaties. Mensen met cruciale beroepen moeten niet langer in quarantaine na contact met een besmet persoon, vinden ze. Als ze zelf klachtenvrij zijn. ‘We moeten ophouden met telkens in de paniekstand schieten’, vindt Hans Biesheuvel van ondernemersorganisatie ONL. ‘We moeten leren leven met het virus.’

De huidige regels geven vooral problemen in supermarkten, slachthuizen, bij schoonmaakbedrijven en in het onderwijs. Bij 8 van elke 10 scholen zit personeel thuis. En de NS verwacht dat 15 procent van de treinen in februari niet zal rijden door problemen met de bezetting. KLM schrapt ‘pro-actief’ vluchten tussen tussen 7 februari en 13 maart. De luchtvaartmaatschappij meldt dat het verzuim op recordhoogte is. Roosters rondkrijgen is een steeds grotere puzzel. Voorraden worden krapper. Monteursploegen zijn uitgedund.

Ze rijden achter elkaar naar een klant, om te voorkomen dat ze in dezelfde auto elkaar besmetten.

Werken op locatie is lastig Dat het verzuim vooral in enkele sectoren piekt is volgens Jurriaan Penders geen toeval.

‘Dit zijn sectoren waar werknemers volgens een dienstrooster en vrijwel altijd op locatie

481

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL werken.’ Door de quarantaineregels heeft een coronabesmetting bij een collega bij die beroepen meer impact. Bij financiële instellingen en in de zakelijke dienstverlening, waar het veelal om kantoorwerk gaat, pakte het verzuim volgens de arbodiensten het laagste uit. ArboNed en HumanCapitalCare zijn onderdeel van de HumanTotalCare-groep en gezamenlijk werkzaam voor in totaal circa 1 miljoen werkenden.

Thuiswerken van invloed op lang verzuim Toch heeft ook thuiswerken een negatieve invloed op het ziekteverzuim. Zo is ook bij organisaties waar veel mensen thuiswerken het percentage verzuim tweemaal zo hoog als landelijk gemiddeld: ongeveer 9 procent. De meeste invloed heeft thuiswerken op het langdurige verzuim.

Bij de helft van de mensen die langdurig ziek thuis zit is thuiswerken de oorzaak. Dat zegt René Voets, directeur Bedrijven bij Interpolis in De Gelderlander. Thuiswerken is volgens hem fysiek en mentaal belastend. Fysiek omdat nog altijd niet alle werkplekken thuis ergonomisch goed is ingericht. Dat kan ook niet bij elke werkplek thuis. En ook mentaal is langdurig thuiswerken voor sommige mensen erg belastend. Eenzaamheid, zelf de werkdruk in de gaten moeten houden en letten op de werk-privébalans is niet voor iedereen even makkelijk.

Toename van 50 tot 100 procent Interpolis, onderdeel van Achmea, merkt dat het verzuim de laatste maanden sterk is opgelopen. In december kreeg de firma zelfs meer dan 3500 ziekmeldingen doorgegeven van werkgevers die klant zijn bij de verzekeraar. Dit aantal kan nog oplopen omdat meldingen voor december nog steeds doorgegeven kunnen worden. Maar het aantal is nu al meer dan de helft groter dan het gemiddelde aantal meldingen in december in de afgelopen drie jaar. De gemiddelde duur van het verzuim bedroeg dik 28 dagen. Dat is ook beduidend langer dan voorheen. Dat zegt ook Rob Rommelse, directeur van brancheorganisatie Schoonmakend Nederland in het FD. In overleg met de klant maken ze op sommige plekken minder schoon.

MEDIAWATCH, 25 JANUARI 2022

482

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Gezondheid Ondernemersorganisaties hameren op belang van coronaregels Werkgevers zouden de basisregels rond corona weer in acht moeten nemen om het aantal virusbesmettingen onder controle te houden. Het betekent bijvoorbeeld thuiswerken bij klachten en goed ventileren. Daarvoor pleiten de ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland. In brief aan de eigen achterban noemen ze ook handen wassen en bijvoorbeeld het doen van zelftesten. Ingrepen die veel verder gaan, zoals het verplicht dragen van mondkapjes, worden niet aangehaald.

De lobbyclubs wijzen erop dat veel maatregelen weer belangrijk zijn nu het aantal coronabesmettingen in Nederland oploopt en de vakantieperiode zelfs nog moet beginnen. Door de personeelstekorten zou mogelijk extra ziekteverzuim bij veel bedrijven ook erg slecht uitkomen.

"Hoe meer we nu al met elkaar de besmettingen onder controle houden, des te minder de kans op een verder oplopend reproductiegetal en mogelijk nieuwe beperkingen in het najaar", schrijven voorzitters Ingrid Thijssen van VNO-NCW en Jacco Vonhof van MKBNederland.

Coronatoegangsbewijzen Verder geven ze aan dat er in sommige branches zorgen leven dat bedrijven, zoals het er nu uitziet, zelf ook niet zomaar alle maatregelen kunnen invoeren. Voor bijvoorbeeld het opnieuw invoeren van coronatoegangsbewijzen ontbreekt momenteel de wettelijke basis.

De ondernemersorganisaties willen ook graag dat de overheid "glashelder" maakt wat bedrijven in verschillende scenario's kunnen verwachten wat betreft coronabeleid en welke criteria er dan gelden.

"Het kan nooit zo zijn dat corona alleen nog een risico voor sectoren/ondernemers wordt en zij de prijs betalen als het virus toch weer oplaait en de overheidsinspanningen te laat zijn."

A N P, 2 0 J U N I 2 0 2 2

Arbo Unie: werkgevers denken dat derde personeel ongezond leeft Een derde van het personeel bij een gemiddelde werkgever leeft ongezond. Dat is althans wat honderden werkgevers in doorsnee denken die door arbodienstverlener Arbo Unie zijn ondervraagd. Het gros van de ondernemers praat daarbij niet met het personeel over een gezondere levensstijl.

483

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Volgens Arbo Unie kan een ongezonde leefstijl het werk negatief beïnvloeden. De dienstverlener zegt dat een combinatie van sociaal-emotionele en van fysieke factoren ervoor zorgt dat iemand lekker in zijn vel zit.

Lastig onderwerp Uit het onderzoek van Arbo Unie blijkt dat praten over gezondheid een lastig onderwerp is voor zowel de werkgever als de werknemer. Een kleine meerderheid van de werkgevers gaat het gesprek met de werknemers daarover uit de weg, ook omdat de werkgevers niet zeker weten of het bijvoorbeeld volgens privacyregels besproken mag worden en hoe dat dan moet. Zo is het voor werkgevers bijvoorbeeld ook niet toegestaan te vragen wat een werknemer mankeert bij een ziekmelding. Ook willen ondernemers niet bemoeizuchtig overkomen naar hun personeel toe.

Rol voor de werkgever Circa 78 procent van de werknemers zegt ook dat het onderwerp onbesproken blijft, terwijl een groot deel van het personeel daarvoor wel een rol weggelegd ziet voor de baas.

Behalve door vierhonderd werkgevers is de enquête van Arbo Unie ook ingevuld door ruim duizend werknemers.

A N P, 1 4 M A A R T 2 0 2 2

484

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Rechtspraak Arbeidsomstandigheden Aanlijninstructie niet opgevolgd. Werkgever toch aansprakelijk Een timmerman valt samen met een collega van een gipsen plafond drie meter naar beneden. Beiden waren niet aangelijnd. De werkgever beroept zich op de algemene aanlijninstructie. De rechter gaat hier niet in mee.

Een timmerman moet met enkele collega’s voor een groot bouwbedrijf enkele gaten in het plafond van een gebouw dichten. Er is vooraf een werkvloer van L-profielen aangebracht, met daarop houten balken en een houten plaat. Bij het dichten van een van de grotere gaten gaat het mis. Bij dit gat zijn over de hele breedte gipsplaten gemonteerd. Om de L-profielen aan de kant van de betonnen vloer vast te kunnen maken, gaat de timmerman met een collega op het gipsen plafond staan. Om er bij te kunnen, hebben zij eerst de houten leuningen en het rood-witte afzetlint rondom de sparing weggehaald. Ook leggen ze een houten plaat over het gipsen plafond.

Onaangelijnd (ondanks aanlijninstructie) zakken ze na een tijdje samen door het plafond en komen drie meter lager op de grond terecht. De timmerman stelt de werkgever aansprakelijk voor de gevolgen van het ongeval. De kantonrechter vindt dat de werkgever niet aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Die gaat in beroep.

Onduidelijkheid over gegeven instructie Volgens de werkgever is gewaarschuwd om het gipsen plafond (zonder onderstempeling) niet te betreden. Maar volgens het Gerechtshof geven de getuigenverklaringen teveel onduidelijkheid of een dergelijk duidelijke, eenduidige aanlijninstructie is gegeven. Ook de stelling dat instructie is gegeven om de gaten met behulp van een rolsteiger van onderaf te dichten, is niet bewezen. Zelfs als wel zo had kunnen worden gewerkt, dan hadden nog steeds de nodige aanwijzingen gegeven moeten worden als redelijkerwijs nodig is, om een ongeval te voorkomen. De werknemers waren echter niet mondeling geïnstrueerd om zich, als zij van bovenaf zouden werken, aan te lijnen, terwijl dit ook in de visie van de werkgever uit veiligheidsoogpunt wel nodig was.

Toolboxmeeting De werkgever vond een dergelijke instructie niet nodig, omdat het werken op hoogte in een toolboxmeeting was behandeld, inclusief het gebruik van een harnas en aanlijnen.

Het hof acht echter een dergelijke algemene instructie tijdens een toolboxmeeting in

485

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dit geval onvoldoende. De noodzakelijk te geven aanwijzingen zijn afhankelijk van de omstandigheden. Hier was sprake van een serieus risico op een val van drie meter, met een grote kans op ernstig letsel. De afzetting stond er niet voor niets en op grond van het valrisico was aanlijnen aangewezen. Maar, zoals de werkgever zelf aan de arbeidsinspecteur verklaarde, hier ontbrak ook de mogelijkheid om een vallijn te bevestigen. Kortom, door te vertrouwen op algemene instructies van een eerdere toolboxmeeting, zijn niet die aanwijzingen verstrekt als redelijkerwijs nodig om te voorkomen dat de timmerman schade heeft geleden. Het hoger beroep wordt afgewezen.

ARBO ONLINE – 16 MEI 2022 | ARNHEM, 15 MAART 2022, ECLI:NL:GHARL:2022:2000 - AUTEUR: MR. ING. ROB POORT

Bewuste roekeloosheid of zorgplicht werkgever?

Een werknemer erkent dat het niet slim was om te knielen in een plas water met daarin chemicaliën, maar was dat ook bewust roekeloos? De kantonrechter vindt van niet.

Een werknemer van een loodgietersbedrijf krijgt opdracht om een verstopt urinoir te fiksen. Aangekomen bij de klus hoort hij dat de opdrachtgever al een vergeefse poging heeft gedaan om de verstopping te verhelpen door ontstoppingskorrels in het urinoir te gooien.

De loodgieter gaat aan de slag. Bij het terugplaatsen van het urinoir gaat hij op zijn knieën op de grond zitten. Er lekt water uit het urinoir en de loodgieter wordt nat.

Dat kan gebeuren, ware het niet dat er ondertussen ook ontstoppingskorrels op de grond zijn gevallen, en die combinatie van water en ontstoppingskorrels zorgt ervoor dat de werknemer nare chemische brandwonden oploopt. Hij moet voor behandeling van de brandwonden naar het ziekenhuis en zelfs naar het brandwondencentrum.

Zorgplicht De werknemer stelt zijn (inmiddels voormalige) werkgever aansprakelijk voor de materiële en immateriële schade. Weliswaar heeft zijn werkgever hem voorzien van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) en wordt er in het bedrijf aandacht besteed aan veilig werken, maar de werknemer vindt toch dat zijn werkgevergever niet heeft voldaan aan zijn zorgplicht.

Zo wordt er pas een toolbox-meeting over gevaarlijke stoffen gehouden nadat de werknemer brandwonden had opgelopen. De werknemer vindt ook dat hij te weinig instructies heeft gekregen over het werken met ontstoppingsmiddelen.

Bewuste roekeloosheid De werkgever en diens verzekeraar zijn van mening dat de werknemer bewust roekeloos is geweest, want wie gaat er nu op zijn knieën zitten op een vloer waarop mogelijkerwijs water en ontstoppingsmiddelen liggen? Iedere medewerker weet dat je extra moet uitkij-

486

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ken wanneer er een ontstoppingsmiddel is gebruikt, aldus de werkgever. De werknemer had een waterstofzuiger moeten gebruiken of een waadpak moeten aantrekken voor hij door de knieën ging.

Oordeel rechter Zorgplicht of roekeloosheid? De kantonrechter wijst erop dat een werkgever volgens artikel 7:658 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek moet zorgen voor een hoog veiligheidsniveau van de werkruimte, werktuigen en gereedschappen en de betrokken werkzaamheden. Lid twee van datzelfde artikel stelt de werkgever aansprakelijk voor eventuele schade, tenzij hij kan bewijzen dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht of dat de werknemer bewust roekeloos was.

Een rechter zal niet snel aannemen dat een werkgever niet verantwoordelijk is voor de schade. Aan de andere kant is artikel 7:658 van het BW ook geen paraplu die werknemers een absolute waarborg geeft voor bescherming tegen elk risico. Welke maatregelen een werkgever moet nemen en welke instructies hij zijn werknemers moet geven, is afhankelijk van de omstandigheden van de werkplek en de klus die moet worden geklaard.

Specifieke instructies In dit geval staat volgens de kantonrechter vast dat de werknemer diverse instructies heeft gekregen over veilig werken. Ook ontkent niemand dat de werknemer persoonlijke beschermingsmiddelen heeft gekregen. Maar naar het oordeel van de kantonrechter ontbreekt het aan specifieke instructies voor het werken met een ontstoppingsmiddel.

Als een werknemer zelf een risico-analyse moet maken voor bijvoorbeeld het dragen van een waadpak, dan moet hij wel vooraf duidelijke instructies krijgen, en uit niets blijkt dat dit is gebeurd.

Beschuldigen bewuste roekeloosheid De lat ligt hoog voor werkgevers die hun werknemers beschuldigen van bewuste roekeloosheid. Ook wanneer het waar is dat de werknemer heeft gezegd dat hij het niet slim was om in het water te knielen (iets wat hij overigens ontkent) dan duidt dat volgens de kantonrechter meer op besef achteraf, dan op bewuste roekeloosheid.

De werkgever is daarom aansprakelijk voor de materiële en immateriële schade die de werknemer lijdt en geleden heeft als gevolg van het bedrijfsongeval. De werkgever moet ook de kosten van de procedure betalen.

RECHTBANK ROTTERDAM | ECLI:NL:RBROT:2022:2833 - PWNET. 25 APRIL 2022

487

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Uitzendkracht loopt letselschade op Een ingehuurde werknemer loopt tijdens werkzaamheden bij een afvalverwerker derdegraads brandwonden op en stelt Hertel, het bedrijf dat hem heeft ingehuurd, aansprakelijk voor de schade. Is er sprake van opzet of grove schuld, wie is aansprakelijk en kan de inlener zich beroepen op het vrijwaringsbeding?

Tijdens het demonteren van een steiger bij Afvalverwerking Rijnmond (AVR) glijdt een ingehuurde werknemer uit en komt met zijn been in een opvangbak terecht die tot de rand is gevuld met (bijna) kokend water. Het betreft een zogenoemde ‘ontslakker’ – een opvangbak voor verbrande resten uit een verbrandingsoven. De werknemer loopt derdegraads brandwonden op en stelt Hertel aansprakelijk voor de schade.

Hertel is een industriële dienstenverlener die voor aansprakelijkheid is verzekerd bij Allianz, met een eigen risico van 60.000 euro. Hertel heeft bij uitzendbureau Mainjobs de werknemer ingehuurd voor werk bij de AVR. Zorgverplichtingen In de overeenkomst tussen Hertel en Mainjobs staat onder meer dat de ingeleende arbeidskrachten werken onder leiding en toezicht van Hertel. Die verzorgt de benodigde instructies en vervult de algemene zorgverplichtingen ten aanzien van veiligheid.

Mainjobs moet wel Hertel vrijwaren van alle aanspraken van uitgeleende werknemers en gedurende de overeenkomst zelf zorgen voor een verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid bedrijven met een minimale dekking van 2.500.000 euro.

De Inspectie SZW (sinds 1 januari de Nederlandse Arbeidsinspectie) heeft Hertel een boete opgelegd van 36.000 euro wegens overtreding van artikel 4.6 lid 1 Arbobesluit (voorkomen ongewenste gebeurtenis). Hertel heeft tegenover de werknemer aansprakelijkheid erkend. Mainjobs weigert om Hertel te vrijwaren die nu met Allianz naar de rechter stapt.

Onredelijk vrijwaringsbeding?

Mainjobs acht het beroep op het vrijwaringsbeding van Hertel onredelijk. Hertel zou wanprestatie hebben gepleegd door geen goede veiligheidsinstructies te geven en heeft opzettelijk, dan wel bewust roekeloos gehandeld. Volgens de rechtbank slaagt een dergelijk beroep slechts in uitzonderlijke situaties.

De lat ligt hoog en wordt in dit geval niet gehaald. Mainjobs heeft de contractueel verplichte aansprakelijkheidsverzekering gesloten, hetgeen eerder was verzwegen en pas ter zitting is erkend. Dat is schending van de plicht van een procespartij om relevante feiten volledig en naar waarheid naar voren te brengen.

488

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Geen opzet of grove schuld Het beroep van Mainjobs op opzet of grove schuld faalt. Van opzet is sowieso geen sprake en de feiten zijn onvoldoende zwaarwegend om van grove schuld te spreken. Het gaat niet om een zaak tussen de werkgever en de werknemer, maar om een geschil tussen de formele werkgever (de uitlener) en de materiële werkgever (de inlener) over een beroep op een contractueel vrijwaringsbeding, gezien de verzekeringsverplichting van de uitlener.

Schuld is nog geen grove schuld Uit het feit dat Mainjobs zich heeft verzekerd blijkt dat het risico verzekerbaar is. Dat is bedoeld voor het geval dat de werknemer schade oploopt. Dat zal niet zelden gepaard gaan met fouten van de werkgever. Schuld zal dan snel aanwezig kunnen zijn, maar schuld is nog geen grove schuld. Daarvoor is meer nodig en dat ontbreekt. Het stond Mainjobs vrij de overeenkomst te weigeren. Het feit dat de omzet van Hertel vele malen groter is dan van Mainjobs maakt dit niet anders. De verzekeringspremie kon in de prijs worden verdisconteerd. Omdat er nog discussie is over de vordering van de kosten van het eigen risico van Hertel zal de rechtbank later definitief uitspraak doen.

BRON: RECHTBANK ROTTERDAM, 26 JANUARI 2022, ECLI:NL:RBROT:2022:533 - ARBO ONLINE, 4 APRIL 2022 | MR. ING. ROB POORT

Val door het dak na loskoppelen vallijn: eigen schuld?

Een werknemer valt door het dak nadat hij de vallijn heeft losgekoppeld. Waarom blijft echter een raadsel. Gevolg is wel dat hij ernstig letsel oploopt. De werkgever en zijn verzekeraar wijzen alle aansprakelijkheid af. De rechter komt er aan te pas en moet beoordelen of de werkgever voldaan heeft aan zijn zorgplicht.

Een werknemer van een bedrijf in ‘lichtoplossingen’ is in mei 2013 bezig met het vervangen van een lichtstraat op het dak van een manege. Hij is daarbij gezekerd met een harnasgordel die met een paar meter vallijn is gekoppeld aan een in lengterichting over het dak gespannen kabel. Op enig moment koppelt hij de vallijn los, stapt een paar passen achteruit en valt door een lichtdoorlatende dakplaat zeven meter naar beneden.

Zorgplicht geschonden?

Hij vordert schadevergoeding omdat zijn werkgever niet aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Hij baseert zich daarbij op een boeterapport van de Inspectie SZW van 4 februari 2014 over het gebruik van een ladder om plaatmateriaal omhoog te brengen naar het dak in plaats van met een kraan. Ook was de werkplek onveilig, omdat geen doorvalbeveiliging was aangebracht. Volgens de werkgever is hem op het punt van de valgordel niets verweten. De werkgever en zijn verzekeraar wijzen de claim af.

489

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Oordeel kantonrechter De kantonrechter oordeelt in een deelgeschil dat de relevante feiten genoegzaam vaststaan. Op het boeterapport van februari 2014 heeft de Inspectie SZW in november beslist dat geen boete werd opgelegd. Voor het werken op hoogte en het voorkomen van valgevaar waren adequate maatregelen en voorzieningen getroffen. Die risico’s waren in een RI&E in kaart gebracht. Verder waren toolboxmeetings gehouden, onder andere over de gevaren van werken op een hellend dak. Ook waren de risico’s, toegespitst op deze werkzaamheden, meermaals geïnventariseerd, voor het laatst op de dag van aanvang.

Instructie en toezicht in orde Verder was voorzien in de nodige (technische) voorzieningen (aanlijnkabels, loopplanken, harnasgordels met vallijn) met instructies hierover. De werknemers waren geïnstrueerd en er werd adequaat toegezien op de naleving van de instructies. Daarmee kon de werkgever de overtreding van artikel 3.16, lid 5 Arbobesluit in dit geval niet worden verweten. De kantonrechter is van oordeel dat de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan.

De vraag, of de werkgever ondanks dit alles geen rekening had moeten houden met eventueel loskoppelen van de vallijn, beantwoordt de rechter negatief. De werknemer was ervaren en goed geïnstrueerd, kende de situatie en wist dat hij aangelijnd moest werken.

Hij had zelf meegeholpen met het optuigen van de beveiligingskabel. Hij heeft zelfs verklaard dat de kans op doorzakken bij oudere dakbedekking groot is. En dat een lichtdoorlatende plaat door ouderdom ‘bros’ wordt en dan ‘nog geen gereedschapskist kan dragen’.

Ondanks deze wetenschap heeft hij zich losgekoppeld. Het waarom blijft onduidelijk. Hij heeft zelf verklaard dat hij meer bewegingsruimte wilde. Voor het werk was dit niet nodig en was juist het tegendeel geboden. Dit handelen moet worden aangemerkt al bewust roekeloos handelen.

BRON: RECHTBANK OVERIJSSEL, 25 JANUARI 2022 –

ECLI:NL:RBOVE:2022:286 - ARBO ONLINE | MR. ING. ROB POORT

490

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Arbeidsrecht Targets niet halen geldt niet als disfunctioneren Een werknemer heeft een salesfunctie. In deze salesfunctie is hij onder andere verantwoordelijk voor het leiden, beheren en uitbreiden van de verschillende salesteams in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. Ook moet de werknemer acquisitie genereren en bijdragen aan de ambitieuze expansiedoelstellingen van de werkgever.

De werknemer heeft daarnaast de dagelijkse leiding over een team van acht of negen collega’s.

Eind 2021 en begin 2022 vinden er gesprekken plaats met de werknemer. De werknemer neemt het tweede gesprek met de werkgever op. Er wordt dan voor het eerst aan de werknemer kenbaar gemaakt dat hij niet goed functioneert. Naast het feit dat hij in 2021 de gestelde targets niet heeft behaald, wordt hem ook verweten dat hij een negatieve sfeer en zelfs angstcultuur heeft gecreëerd binnen zijn team. Een en ander wordt schriftelijk bevestigd aan de werknemer. In april 2022 start de werkgever een verbeterplan met de werknemer. In juli 2022 dient de werkgever een ontbindingsverzoek in op grond van disfunctioneren (d-grond) en een verstoorde arbeidsrelatie (g-grond).

Ontbinding wegens disfunctioneren Of er sprake is van disfunctioneren zal altijd afhangen van de omstandigheden van het geval. Wanneer een werkgever een ontbindingsverzoek op grond van disfunctioneren indient zal de rechter aan een aantal criteria toetsen. Allereerst moet de werkgever kunnen aantonen dat de werknemer ongeschikt is tot het verrichten van de bedongen arbeid.

Deze ongeschiktheid mag niet voortkomen uit ziekte. Tijdens ziekte geldt er namelijk een opzegverbod tot ontslag. Daarnaast moet de werkgever kunnen aantonen dat hij de werknemer op tijd heeft geïnformeerd over het disfunctioneren. Ook moet de werkgever een reële kans aan de werknemer bieden om zijn functioneren te verbeteren. Bijvoorbeeld door middel van een verbeterplan of door middel van scholing. De ongeschiktheid mag niet het gevolg zijn van onvoldoende zorg of scholing door de werkgever. Tenslotte moet de werkgever kijken naar mogelijkheden om de werknemer binnen een redelijke termijn en eventueel met behulp van scholing te herplaatsen in een andere passende functie.

Oordeel kantonrechter Het enkel benoemen dat de werknemer de gestelde targets niet heeft gehaald is onvoldoende om disfunctioneren aan te tonen, aldus de kantonrechter. Dit geldt ook wanneer er sprake is van een harde salesomgeving, zoals in deze zaak. De werkgever zal daarnaast moeten onderbouwen dat en waarom de gestelde targets redelijk en realistisch zijn en dat voor het behalen ervan een redelijk termijn is gesteld. Dit heeft de werkgever in zijn ont-

491

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bindingsverzoek nagelaten. Nu tijdens de zitting naar voren komt dat een naaste collega van de werknemer (in dezelfde functie, maar voor een andere markt) ook zijn targets niet heeft gehaald, stelt de kantonrechter dat de targets niet realistisch waren.

Geen verstoorde arbeidsrelatie Naast het disfunctioneren stelt de werkgever zich op het punt dat er sprake is van een verstoorde arbeidsrelatie. Ook hierin gaat de kantonrechter niet mee. Ondanks het feit dat het vertrouwen een deukje heeft opgelopen door de situatie, ziet de kantonrechter niet in waarom de partijen niet met elkaar kunnen blijven samenwerken. Het feit dat de werknemer een geheime opname heeft gemaakt van een van de gesprekken met de werkgever doet hier niet aan af. De kantonrechter wijst het ontbindingsverzoek af en laat de arbeidsovereenkomst met de werknemer in stand.

KANT ONREC HTER ZWOLLE, 8 NOVEMBER 2022 - ECLI:NL:RBOVE:2022:3523 - PWNET, 12 DECEMBER 2022

Meestal geen recht op overwerkvergoeding, wanneer wel?

Meestal wordt overwerk niet apart vergoed, want in het contract valt het onder het reguliere salaris. Maar mag een werkgever overwerk zomaar 'verdisconteren' in het salaris en dat opnemen in een contract? Wanneer is een aparte vergoeding passend?

De werkneemster in deze zaak werkte in een Brabants danscafé. In haar arbeidsovereenkomst stond een clausule dat de werkneemster (indien nodig) overuren zou draaien. Deze overuren werden dan niet apart vergoed: zij waren onderdeel van het reguliere salaris, maar wat was het geval? In de praktijk blijkt dat de werkneemster flink meer uren werkt: 25 tot 50 procent meer uren dan afgesproken in haar contract zonder dat hier een tegenprestatie tegenover staat. Volgens de werkneemster is dit in strijd met de redelijkheid en billijkheid. Ze start een rechtszaakprocedure.

Overwerk Overwerk staat niet opgenomen in de wet. Er wordt aangenomen dat sprake is van overwerk als de werknemer meer werkt dan de uren die contractueel zijn overeengekomen.

Het betekent dat de afspraak tussen de werkgever en de werknemer leidend is. Een werkgever mag dus in de regel in de arbeidsovereenkomst opnemen dat overwerk is verdisconteerd in het salaris.

Heel veel overuren zonder tegenprestatie is onaanvaardbaar Het Gerechtshof stelt allereerst dat een werkgever vrij is om (enige) overuren te verdisconteren in het reguliere salaris oftewel: als het goed is zou het overwerk op een of andere manier gecompenseerd moeten worden in de hoogte van het reguliere salaris, tenminste als dat is afgesproken. In dat geval zou de werkneemster kunnen verwachten dat zij

492

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL met enige regelmaat overwerk moest verrichten zonder hiervoor betaald te worden. Maar, zo stelt het Hof, het verrichten van 25% tot 50% aan overuren zonder dat hier een tegenprestatie tegenover staat, is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar.

Hoeveel overwerk wordt wél als redelijk gezien?

In deze zaak leidt het volgen van de contractuele afspraak tot een onredelijke uitkomst.

Daarom mag de rechter van de hoofdregel afwijken. Het gevolg? De werkgever moet ruim 14.000 euro aan overuren (inclusief vakantiegeld) aan de werkneemster betalen.

Het Gerechtshof benoemt daarbij in deze uitspraak wat een redelijke hoeveelheid aan overuren zouden zijn, die vallen onder de hoofdregel. In een normaal contract is dat tien procent aan overuren. Zitten de overuren hier (ver) boven, dan kan dit leiden tot strijd met de redelijkheid en billijkheid.

HOF ’S-HER T OGENBOSC H, 30 AUGUS TUS 2022 - ECLI:NL:GHSHE:2022:2999 - PWNET, 4 DECEMBER 2022

Nevenwerkzaamheden uit het verleden getoetst aan nieuwe wetgeving Sinds 1 augustus 2022 mag de werkgever nevenwerkzaamheden niet zomaar meer verbieden. De werkgever in hiernavolgende zaak verwijt de werknemer desondanks dat hij zonder toestemming nevenwerkzaamheden heeft verricht. Wat oordeelt het Gerechtshof?

De werknemer in kwestie is al sinds 21 oktober 1991 in dienst bij de werkgever als buschauffeur. Sinds een aantal jaar heeft de werknemer met gezondheidsproblemen en kampt hij met langdurige arbeidsongeschiktheid. Zo valt hij tweemaal lange tijd uit wegens knieklachten. Na een korte werkhervatting valt hij uit wederom uit en ditmaal met hartklachten. Uiteindelijk meldt de werkgever zich volledig beter, maar valt hij kort daarna weer uit met knieklachten. Kortom, de werknemer blijft sukkelen met zijn gezondheid. De werkgever twijfelt aan de oprechtheid van de werknemer en schakelt zelfs een recherchebureau in. Kort daarna betaalt de werkgever geen loon meer. De werknemer start een procedure en vraagt om loondoorbetaling.

De werkgever is wel klaar met de werknemer en zet alles op alles om een ontslag te realiseren. De werkgever gooit daarom meerdere ontslaggronden in de strijd, zoals dat de werknemer ernstig verwijtbaar zou hebben gehandeld. Een van de verwijten die de werkgever maakt is dat de werknemer nevenwerkzaamheden verrichtte zonder dat hij daarvoor toestemming heeft gevraagd. Zo was de werknemer in zijn ‘vrije tijd’ ook werkzaam in een garage en verhuurde hij daarnaast ook nog campers. Hij zou daarmee zijn eigen belang boven dat van de werkgever geplaatst hebben. Bovendien twijfelt de werkgever aan de

493

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ernst van de lichamelijke klachten van de werknemer, nu de werknemer wel in staat is om deze activiteiten te doen.

Cao Voor het verbod op nevenwerkzaamheden verwijst de werkgever naar de toepasselijke cao waarin staat dat werknemers schriftelijke toestemming moeten hebben voordat zij nevenactiviteiten mogen verrichten. Deze schriftelijke toestemming wordt in elk geval niet verleend op het moment dat de nevenwerkzaamheden een strijd zouden opleveren met de Arbeidstijdenwet.

Oordeel rechter?

Bij de beoordeling van deze zaak kijkt het Gerechtshof naar de nieuwe wetgeving rondom het verrichten van nevenactiviteiten (en niet naar de cao). Volgens het Hof mag de werkgever (in lijn met de nieuwe wet) nevenactiviteiten alleen verbieden op het moment dat daar een objectieve reden voor is. Het is de werkgever niet gelukt om deze objectieve reden aan te tonen met betrekking tot het verhuren van campers. Het Gerechtshof gaat niet in op de werkzaamheden van de werknemer in de garage nu blijkt dat de werknemer hier wel degelijk toestemming voor had gevraagd. Onder aan de streep oordeelt het Hof dat er geen redelijke grond is voor de het ontslag van de werknemer. Het ontslag is van de baan en de loonvordering wordt toegewezen (samen met wettelijke verhoging).

GEREC HT SHOF ARNHEM-LEEUWARDEN, 4 NOVEMBER 2022 - ECLI:NL:GHARL:2022:9231 - PWNET, 28 NOVEMBER 2022

Ontslag werkneemster die keek in bankgegevens ex-man Een bankmedewerkster nam het niet zo nauw met de regels van de bank en raadpleegde de bankrekening van haar ex-man en dochter. Naar eigen zeggen om te kijken of ‘het goed met hen ging’. Ontslag volgt. Terecht of niet?

De werkneemster was al sinds lange tijd, namelijk sinds 1987, in dienst bij de klantenservice van ABN Amro. Ze had in haar functie (logischerwijs) toegang tot de systemen waarin klant- en bankgegevens staan. Hier maakte de werkneemster goed gebruik van.

Zo bekeek zij (meerdere keren) de bankrekening van haar ex-man en de bankrekening van haar dochter. Naar eigen zeggen om te kijken of het ‘goed met hen ging’. Hier bleef het niet bij. De werkneemster nam ook een kijkje op het account van haar broer, een collega en een vriendin van haar dochter.

Hoe zat het met de interne gedragscode?

Zulk gedrag is natuurlijk niet toegestaan binnen deze bank. Uit de interne gedragscodes volgt dat dit alleen mag op het moment dat dit strikt noodzakelijk is voor de uitvoering

494

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL van de functie. Deze gedragscodes waren bij de werkneemster bekend. Om dit soort ‘spieken’ op grote schaal tegen te gaan heeft ABN Amro een systeem heeft dat op basis van een algoritme een automatische waarschuwing geeft wanneer iemand onrechtmatig in de verkeerde gegevens hebben gekeken. Dit kan drie keer. Na de derde automatische waarschuwing wordt er intern een onderzoek gestart door de bank.

De alarmbellen gaan af Uit het interne systeem van de bank bleek dat de werkneemster in ieder geval op drie momenten de rekening van haar ex-man had bekeken namelijk in januari, oktober en april van 2020. De alarmbellen gingen af en er werd een intern onderzoek gestart in april van dat jaar. Daarna werd de werkneemster ervan op de hoogte gesteld en tijdens een gesprek wordt ze vervolgens op non-actief gesteld. Op 20 april 2021 wordt de werkneemster op staande voet ontslagen. De werkneemster is daar alleen niet mee eens en stapt naar de kantonrechter.

Oordeel kantonrechter De kantonrechter staat aan de kant van de werkneemster. Met het oog op haar lange dienstverband van 34 jaar, het feit dat er geen eerdere officiële waarschuwingen waren gegeven en het ontbreken van een duidelijk beleid aan de kant van ABN Amro (wat zijn de te treffen sancties in het geval van een overtreding), had een lichtere straf moeten volstaan, vindt de kantonrechter. De kantonrechter vindt de automatisch gegeven waarschuwingen niet voldoende, mede gelet op de vergaande gevolgen van het ontslag op staande voet voor deze werkneemster. De bank gaat echter in hoger beroep.

Mening van het Gerechtshof ABN Amro weet het Gerechtshof wel te overtuigen. Zij gaan ermee akkoord dat ABN Amro automatisch gegenereerde waarschuwingen verstuurt omdat zij niet de middelen hebben om alle onregelmatigheden handmatig te controleren. De automatisch gestuurde waarschuwingen zijn volgens het Hof voldoende om aan te tonen dat dat soort handelen niet wordt getolereerd. Ook heeft ABN Amro in de onderzoeksfase genoeg voortvarend gehandeld en is er voldaan aan de eis van onverwijlheid. Het Gerechtshof tilt zwaar aan het onrechtmatig inkijken van bankgegevens. Consumenten moeten er vanuit kunnen gaan dat er niet zomaar wordt rondgeneusd in hun gegevens. Het ontslag op staande voet houdt stand.

GEREC HT SHOF AMS TERDAM, 18 OK T OBER 2021 - ECLI:NL:GHAMS:2022:2878 - PWNET, 21 NOVEMBER 2022

495

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ontslag wangedrag ambtenaar tijdens carnaval Onlangs oordeelde het Gerechtshof over een ambtenaar die zich ongepast had gedragen tegenover een stagiaire tijdens een carnavalsfeest. Dit moest tot ontslag leiden volgens de gemeente Maastricht. Wat werd er geoordeeld?

In maart 2020 komt er een melding binnen bij de gemeente Maastricht. Twee minderjarige stagiaires zouden (na werktijd) alcohol hebben gedronken in de bedrijfskantine op de vrijdagmiddag voor carnaval. De gemeente Maastricht stelt een onderzoek in. Wat blijkt? Een ambtenaar die bij de gemeente werkt als bijzonder opsporingsambtenaar (boa) had tijdens het feestje in de bedrijfskantine een glas wijn aangeboden aan de (toen nog zeventienjarige) stagiaires en de meiden hadden het aangenomen. Daarna zou de ambtenaar hebben voorgesteld om het (carnavals-)feest voort te zetten in een kroeg in de stad.

De stagiaires zijn op de uitnodiging ingegaan. Van het een komt het ander en de avond wordt steeds gezelliger. Er wordt flink gedanst en daarbij pakt de ambtenaar beide stagiaires een aantal keer stevig vast. De ambtenaar biedt hun nog minimaal een drankje aan.

Uiteindelijk probeert hij één van de stagiaires tot tweemaal toe te zoenen.

Ontbinding wegens wanprestatie De bevindingen van de gemeente leiden ertoe dat de ambtenaar wordt geschorst. Er wordt ook een ontbindingsverzoek ingediend. Vervolgens betwist de ambtenaar of hij dergelijk gedrag heeft vertoond. Hij zegt dat hij ook niet op de hoogte was van de jonge leeftijd van de stagiaires, dat ze nog maar zeventien waren. Toch kiest de kantonrechter ervoor om de arbeidsovereenkomst te ontbinden vanwege wanprestatie. Al is het normaliter alleen mogelijk om deze ontslaggrond te gebruiken wanneer er sprake is van ernstige wanprestatie.

Gebrek aan bewijs Het Gerechtshof vervolgt in hoger beroep. Er is geen bewijs dat de ambtenaar op de hoogte was van de leeftijd van de stagiaires. Ook is het niet bewijsbaar dat hij later op de avond nogmaals (of meermaals) alcohol heeft aangeboden. Wél staat het vast dat de ambtenaar een stagiaire heeft betast en tot tweemaal toe heeft geprobeerd te zoenen. Dit gedrag is ontoelaatbaar, zegt het Gerechtshof.

Weegt de typische carnavalssfeer ook mee in het oordeel?

Er is duidelijk verkeerd gehandeld, zegt het Gerechtshof, maar er is niet sprake van (ernstige) wanprestatie. Hierbij neemt het Hof verschillende argumenten in overweging.

Een daarvan is dat aangezien de ambtenaar als boa actief is, hij zich ook in privétijd naar behoren dient te gedragen. Zeker gezien daarover bepalingen zijn opgenomen in de Gedragscode van de gemeente Maastricht. Dat de gedragingen grotendeels buiten werk-

496

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL tijd plaatsvonden, maakt dus niets uit. Het is geen excuus voor het gedrag van de ambtenaar, wel neemt het Gerechtshof mee dat de gedragingen plaatsvonden tijdens carnaval en op het moment dat er een bepaalde sfeer hangt in de stad. Tenslotte hecht het Hof waarde aan het feit dat de ambtenaar al 22 jaar bij de gemeente Maastricht in dienst was en dat er verder geen incidenten of waarschuwingen zijn opgenomen in zijn personeelsdossier.

Oordeel rechter Uiteindelijk blijft het ontslag tóch in stand. Wél had de ontbinding moeten gebeuren op grond van de zogenoemde e-grond (verwijtbaar handelen) en niet op grond van wanprestatie. De ambtenaar krijgt nog wel een transitievergoeding mee.

HOF ’S-HER T OGENBOSC H, 4 AUGUS TUS 2022 - ECLI:NL:GHSHE:2022:2715 - PWNET, 7 NOVEMBER 2022

Recherchebureau om werknemer te controleren Een werknemer is op staande voet ontslagen. Nadat de werkgever een recherchebureau heeft ingeschakeld om de werknemer te bespioneren, valt hij door de mand. Een recherchebureau lijkt een efficiënte manier om achter de waarheid te komen, maar mag dit?

De werknemer in deze zaak is sinds 1 april 2020 in dienst bij de werkgever als monteur.

De werknemer meldt zich op 23 maart 2021 ziek. Wanneer de werknemer bijna een jaar arbeidsongeschikt is maken de partijen, in samenspraak met de bedrijfsarts, een eerstejaarsevaluatie op. Hieruit volgt dat de werknemer niet mag autorijden. Ook kan hij beperkt lopen, hurken, tillen, trekken, dragen, knielen en staan. Kortom, de werknemer is nog niet in staat om te re-integreren in zijn eigen functie als monteur.

Minder ziek dan gedacht?

Kort daarna ziet een collega van de werknemer hem in een auto rijden. Dit zaait twijfel bij de werkgever en hij stuurt een collega naar het huis van de werknemer om polshoogte te nemen. Daar is de werknemer aan het klussen. Dit versterkt het gevoel dat de werknemer niet (helemaal) eerlijk is geweest. De werkgever schakelt een recherchebureau in om onderzoek te doen. Het recherchebureau observeert de woning van de werknemer gedurende drie dagen door middel van een camera in een recherche auto. Saillant detail: na een aantal dagen krijgt het recherchebureau een melding binnen dat er is ingebroken in de recherche auto. Wat blijkt? De vrouw van de werknemer heeft de camera uit de recherche auto gestolen. Kort daarna wordt de werknemer op staande voet ontslagen.

(Te) grote inbreuk privacy werknemer De werknemer vindt dat het inschakelen van het recherchebureau heeft gezorgd voor een vergaande inbreuk op zijn privacy. De kantonrechter gaat hier niet in mee. Het belang

497

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL van de werkgever om de waarheid te achterhalen over de verklaringen van de werknemer en zijn beperkingen weegt in dit geval zwaarder dan het recht op privacy van de werknemer. De kantonrechter vindt dat de inbreuk op zijn privacy namelijk beperkt is gebleven.

Daarnaast was er ook geen ander, minder zwaar, middel beschikbaar.

Beperkte klushandelingen en autorijden in een automaat De werknemer probeert aannemelijk te maken dat hij alleen klushandelingen heeft verricht die hij ondanks zijn beperkingen kon doen. De kantonrechter vindt dit ongeloofwaardig. Op de video van het recherchebureau is duidelijk te zien dat de werknemer zware spullen tilt en veel trekkende en duwende bewegingen maakt. Daarnaast beweert de werknemer dat hij wel kan autorijden, maar slechts in een automaat omdat hij daarbij zijn linkerknie minder belast. De kantonrechter vindt dat hij de werkgever hiervan op de hoogte had moeten stellen, des te meer nu een groot deel van de auto’s van de werkgever ook automaat is.

Wat zegt de rechter?

Al met al trekt de kantonrechter de conclusie dat de werknemer onjuiste en onvolledige mededelingen heeft gedaan over de ernst van zijn beperkingen en de mogelijkheden tot re-integreren. De werknemer heeft meerdere keren gelogen en dit levert volgens de kantonrechter een dringende reden op. Bovendien heeft dit een ernstige inbreuk op het vertrouwen opgeleverd waardoor het van de werkgever niet verwacht kan worden dat de arbeidsovereenkomst nog langer voortduurt. Het ontslag op staande voet houdt dus stand.

BRON: KANT ONREC HTER UTREC HT, 13 OK T OBER 2022 - ECLI:NL:RBMNE:2022:2960 - PWNET, 28 OK T OBER 2022

Werknemer ontslagen die weigert camera aan te zetten Een werknemer die weigerde zijn camera aan te zetten op verzoek van de werkgever werd onlangs ontslagen. In hoeverre mag een werkgever werknemers observeren?

Een werknemer die sinds 2019 in dienst is als telemarketeer voor een Amerikaanse organisatie werkt volledig vanuit huis in Nederland (ondanks dat de organisatie een vestiging in Nederland heeft).

In augustus 2022 ontvangt de werknemer een mail waarin hem wordt gevraagd met onmiddellijke ingang mee te doen aan een programma. Op basis van dit programma moet de werknemer voortaan gedurende de gehele werkdag zijn camera aanzetten. Daarnaast is hij verplicht om non-stop zijn scherm te delen met zijn werkgever.

498

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Inbreuk op privacy De werknemer deelt zijn scherm, maar laat zijn camera uitstaan. Vervolgens ontvangt de werknemer een herinnering dat hij zijn camera moet aanzetten. De werknemer geeft aan dat hij zich oncomfortabel voelt bij de nieuwe regeling. Hij wilt liever niet negen uur per dag wordt gemonitord door zijn werkgever. Toch wordt hij opnieuw dringend geïnstrueerd zijn camera aan te zetten. De werknemer doet dat niet en wordt op staande voet ontslagen.

Oordeel rechter Tijdens de rechtszaak geeft de werkgever aan dat hij de werknemer ‘slechts’ wilde observeren tijdens de werkdag. Volgens de werkgever is dit niet anders dan een normale kantoorsituatie waarbij de werknemer ook de hele dag zichtbaar zou zijn voor de werkgever.

De werkgever vindt dan ook dat de werknemer de instructies had moeten opvolgen. De rechter is het daar niet meer eens.

De werknemer is alleen maar verplicht om instructies op te volgen voor zover deze kwalificeren als ‘redelijke’ instructies. Hiervan was in deze zaak geen sprake, volgens de rechter.

Bovendien zijn er strenge voorwaarden verbonden aan het observeren van werknemers.

Dit is ook in lijn met Europese rechtspraak over dit onderwerp.

Transitievergoeding De werknemer krijgt gelijk en ontvangt uiteindelijk een transitievergoeding, een vergoeding voor het niet in acht nemen van de opzegtermijn en een billijke vergoeding van 80.000 euro bruto.

PWNET, 17 OK T OBER 2022 - REC HTBANK ZEEL AND-WES T-BRABANT, 28 SEPTEMBER 2022 ECLI:NL:RBZWB:2022:5656

Contract voor bepaalde tijd: per ongeluk stilzwijgend verlengd Stel een werkgever vergeet een werknemer te informeren over het einde van zijn contract voor bepaalde tijd. Is het contract dan stilzwijgend verlengd?

In een contract voor bepaalde tijd is een einddatum opgenomen. Van rechtswege eindigt het contract dan op het moment dat de duur is verstreken waarvoor het contract is aangegaan. De werkgever is verplicht om uiterlijk één maand van tevoren aan de werknemer te laten weten of het contract wordt voortgezet en zo ja, tegen welke voorwaarden (aanzegverplichting). Dit moet schriftelijk gebeuren, maar kan ook door het sturen van een e-mail aan de werknemer.

499

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Sprake van stilzwijgende verlenging?

Stel een werknemer spreekt verder niets af met de werknemer. Hij vergeet om aan te zeggen. De werknemer komt werken na de afgesproken einddatum (zoals die is opgenomen in het contract). In dat geval is er sprake van een stilzwijgende verlenging. Het contract wordt dan automatisch (stilzwijgend) verlengd met dezelfde periode als de periode die was afgesproken in het contract voor bepaalde tijd. Maar let op: als met het contract in de tussentijd de ketenregeling is overschreden, dan heeft de werknemer een contract voor onbepaalde tijd.

Wat speelde er in deze zaak?

De werkneemster was in dienst bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) vanaf september 2018 tot en met september 2020 (twee jaar). In januari 2020 is zij geïnformeerd dat haar laatste werkdag 16 september zou zijn, haar contract wordt niet verlengd. Maar wat was het geval: door een interne fout is zij toch ingeroosterd op 17 en 18 september 2020. De werkneemster komt op die dagen gewoon werken en stelt zich daarom op het standpunt dat haar contract stilzwijgend is verlengd. Is dat zo?

Wat oordeelt het Gerechtshof?

Het Gerechtshof gaat niet mee in de beredenering dat het contract stilzwijgend verlengd zou zijn. Aan de werkneemster is meer dan eens medegedeeld dat het contract na twee jaar zou eindigen. Er zijn geen signalen aan te wijzen dat dit ineens veranderd zou zijn, anders dan de inroostering op 17 en 18 september 2020. Deze inroostering bleek een interne fout te zijn en bovendien stond de werkneemster in het rooster op deze twee dagen vermeld als zijnde “uit dienst”. Ook was de werkneemster inmiddels (in de zomer van 2020) begonnen aan een loopbaantraject. Het loopbaantraject was gericht op het vinden van een nieuwe baan buiten de DJI. Kortom, van een stilzwijgende verlenging kan niet worden gesproken, ondanks dat de werkneemster twee dagen na de einddatum werkzaamheden heeft verricht.

BRON: HOF ARNHEM-LEEUWARDEN, 16 AUGUS TUS 2022, ECLI:NL:GHARL:2022:713 4 - PWNET, 12 SEPTEMBER 2022

Schelden op de werkvloer: reden voor ontslag?

Een werknemer schiet uit zijn slof en gebruikt allerlei scheldwoorden tegen een collega. Ontslag op staande voet volgt. Mag een werkgever dat doen en in hoeverre spelen de persoonlijke omstandigheden van de scheldende werknemer een rol?

Een werknemer is sinds 2006 bij de werkgever in dienst. Op een gegeven moment, in 2022, meldt hij bij zijn leidinggevende dat hij last heeft van spanningsklachten. Hij ervaart een té hoge werkdruk. Kort daarna wordt de werknemer ook nog beschuldigd van fraude. Na

500

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dit gesprek wordt het de werknemer even te veel; hij wordt agressief en scheldt tegen zijn collega. Zo zou hij woedend achter de collega zijn aangelopen, heeft hij haar deur opengetrapt en uitgescholden met de woorden: “matenaaier, vuil kutwijf, stoephoer, trut, je laat je ware aard zien en je bent uit op mijn functie”.

Op het matje geroepen Na dit incident wordt de werknemer op non-actief gesteld en uitgenodigd voor een gesprek met de werkgever, maar dat gesprek vindt niet plaats, want de werknemer meldt zich twee dagen daarvoor ziek met de boodschap dat hij een burn-out heeft. De werkgever trekt zich hier niks van aan en ontslaat de werknemer op staande voet. Uit de ontslagbrief volgt dat de werknemer zich intimiderend en gewelddadig heeft gedragen tegen meerdere collega’s. De werknemer zou ook al eerder dat jaar vergelijkbaar gedrag vertoond hebben.

De werkgever had toen alleen nog maar mondeling gewaarschuwd.

Hoe erg vond de werkgever het gedrag eigenlijk?

De kantonrechter stelt voorop dat vloeken en intimideren op de werkvloer niet is toegestaan. Toch oordeelt hij dat een ontslag op staande voet niet terecht is. Daarvoor heeft hij verschillende argumenten.

Ten eerste is de werknemer al meerdere keren uit zijn slof geschoten, maar de werkgever heeft daar nooit (echt) actie tegen ondernomen. Zo heeft de werkgever geen aantekening opgenomen in het personeelsdossier of op een andere manier officieel (schriftelijk) gewaarschuwd. De werkgever heeft hierdoor de indruk gewekt niet al te zwaar te tillen aan het gedrag van de werknemer. Daarnaast spelen de persoonlijke omstandigheden van de werknemer een grote rol. De kantonrechter vindt het aannemelijk dat de uitbarsting(en) van de werknemer te maken hebben met zijn spanningsklachten.

Conclusie in deze zaak: De werknemer heeft recht op een gefixeerde schadevergoeding, de transitievergoeding én een (bescheiden) billijke vergoeding.

Wat zegt de wet?

Een werkgever moet een redelijke grond hebben om een werknemer te ontslaan. De reden moet duidelijk zijn (1) én ook moet het zo zijn dat de werknemer niet kan worden herplaatst in een andere functie (2), ook niet na (bij)scholing. Bij een werknemer die zich (verbaal) agressief uitlaat op de werkvloer, kan het gaan om verwijtbaar handelen of nalaten (de e-grond), een verstoorde arbeidsverhouding (de f-grond) of een combinatie hiervan (de i-grond). Het ontslag is alleen succesvol als duidelijk is dat de werkgever niet verder kan met de werknemer; het vertrouwen is weg en de arbeidsrelatie is onherstelbaar beschadigd. Dit doet de werkgever door een goed dossier op te bouwen met bijvoorbeeld gespreksverslagen en schriftelijke waarschuwingen.

K A N T O N R E C H T E R Z W O L L E , 3 1 A U G U S T U S 2 0 2 2 , E C L I : N L : R B O V E : 2 0 2 2 : 2 474 - P W N E T, 3 O K T O B E R 2 0 2 2

501

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Jaarsalaris op bierviltje bindend?

Je hoeft de kroeg niet altijd armer te verlaten. Soms kun je er ook met financieel voordeel weggaan. Dat was het geval voor de werknemer die een jaarsalaris afsprak op een bierviltje. Mét handtekening van de zakelijk directeur. Was deze afspraak juridisch gezien bindend?

Een werknemer, een amateurvoetballer, stelt dat hij met zijn werkgever voor twee seizoenen een netto jaarsalaris had afgesproken in de kroeg. De jaarsalarissen waren 14.500 euro en 13.000 euro. Die bedragen stond handgeschreven op twee bierviltjes mét handtekening van de Technisch Directeur van de voetbalclub en dat terwijl er in de arbeidsovereenkomst van de werknemer een veel lager salaris was overeengekomen, namelijk een maandsalaris van 625 euro en 750 euro netto.

Wit en zwart salaris Het verschil tussen de voorgaande bedragen kon de werknemer uitleggen. Het grootste gedeelte van het jaarsalaris dat stond op het bierviltje zou zwart worden uitbetaald.

Alleen het “witte” gedeelte stond vermeld in de arbeidsovereenkomst.

Maar helaas voor de werknemer: toen het puntje bij paaltje kwam weigerde de voetbalclub het ‘bierviltjessalaris’ te betalen. De werknemer gaat hier niet mee akkoord en start een procedure. Hij eist achterstallig loon van 11.000 euro.

Hoe oordeelt de kantonrechter en het Hof? De kantonrechter én het Hof geven de werknemer gelijk. De werknemer kan aantonen dat de bedragen op de bierviltjes zijn toegezegd in de kroeg. Dit blijkt uit verschillende verklaringen van de trainer van de werknemer, een teamgenoot en tussen de werknemer en de Technisch directeur uit WhatsApp-berichten. Bovendien komt de handtekening op de bierviltjes overeen met de handtekening van de Technisch Directeur op de arbeidsovereenkomst van de werknemer.

Bezwaar: twee getuigen aan het woord Tijdens de zitting worden verschillende getuigen gehoord. De eerste getuige is de Technisch Directeur. Hij verklaart dat de werknemer en hij inderdaad hebben gesproken over een nieuw overeengekomen jaarsalaris. Hij geeft daarbij aan dat hij het jaarsalaris nog moest voorleggen aan het stichtingsbestuur, die moesten nog een akkoord geven. Of dit akkoord ook gegeven is, kon de Technisch Directeur zich niet meer herinneren net als veel andere dingen die plaatsvonden op de bewuste avond. Het Hof gaat hier niet in mee.

Zij zijn van mening dat de Technisch Directeur die in zijn rol bevoegd is om arbeidsovereenkomsten te ondertekenen, ook toezeggingen mag doen over het salaris.

502

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De tweede getuige geeft aan dat er binnen de voetbalclub wel vaker een brutobedrag wordt overeengekomen, wat dan later wordt omgezet naar een nettobedrag. Ook hier maakt het Hof korte metten mee: het is niet uit te leggen hoe een bedrag van 14.500 zou moeten leiden naar een nettobedrag van 625 euro per maand.

Conclusie Is een jaarsalaris op een bierviltje rechtsgeldig? Ja. Het Hof is in deze zaak van mening dat dat wel het geval was. Het is de werkgever niet gelukt om te weerleggen waarom het bedrag op het bierviltje niet rechtsgeldig zou zijn. De werkgever moet de werknemer de achterstallige loon van 11.000 euro betalen (mét wettelijke rente en verhoging).

HOF DEN HAAG, 5 JULI 2022 - ECLI:NL:GHDHA:2022:1327 - PWNET, 22 AUGUS TUS 2022

Werkgever moet 80.000 euro aan overuren betalen Een werknemer vraagt zijn werkgever zijn overuren te betalen, maar de laatste weigert dit. De kantonrechter oordeelt echter dat een werkgever 4.470,75 overuren aan de werknemer moet uitbetalen. Dat staat gelijk aan zo'n 80.000 euro bruto. Een fikse som, terwijl overuren niet zonder meer in aanmerking komen voor vergoeding door de werkgever.

De werknemer in kwestie is sinds 1993 in dienst bij de werkgever. De werknemer verblijft voor zijn werkzaamheden veel in het buitenland. In 2020 stuurt de werknemer een brief waarin hij de werkgever vraagt om zijn uitstaande overuren uit te betalen. De werkgever ontkent dat er sprake is van overuren en wijst het verzoek af. Twee maanden later biedt de werkgever de werknemer een vaststellingsovereenkomst aan. De werknemer aanvaardt het voorstel niet. Er vindt een aantal keer mediation plaats, maar zonder succes.

Overuren moeten worden bijgehouden Het uitgangspunt is dat een werkgever een uren- en vakantieregistratie moet bijhouden.

Dit is verplicht op grond van de Arbeidstijdenwet en geldt voor alle werknemers die minder dan drie keer het wettelijk minimumloon verdienen. Hiervan is geen sprake in deze zaak. De werknemer heeft gedetailleerde overzichten overlegd waaruit blijkt dat de werknemer tussen 2015 en 2021 4.470,75 overuren heeft gemaakt. Deze overuren zijn gemaakt tijdens projecten waarbij de werknemer op locatie van de klant verbleef, veelal in het buitenland.

Verweer werkgever De werkgever geeft aan dat hij nooit opdracht heeft gegeven tot het maken van overuren en is van mening dat het de eigen schuld van de werknemer is dat er zo’n hoog aantal

503

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL overuren uitstaat. Bovendien vindt de werkgever dat het aantal overuren in tijd-voor-tijd had moeten worden opgenomen.

Hier gaat de kantonrechter niet in mee: door de werknemer op projectbasis bij de klant in het buitenland te laten werken heeft hij er in elk geval impliciet mee ingestemd dat er overuren gemaakt zouden worden. Bovendien gaat het om zoveel overuren dat deze nooit met tijd-voor-tijd gecompenseerd hadden kunnen worden. De werkgever moet de gemaakte overuren daarom financieel compenseren. De kantonrechter houdt rekening met het feit dat een deel van de overuren bij de functie horen en in het salaris verdisconteerd is.

Het totale bedrag begroot de kantonrechter daarom op 80.000 euro bruto.

KANT ONREC HTER ARNHEM, 20 JULI 2022 - ECLI:NL:RBGEL:2022:4069 - PWNET, 15 AUGUS TUS 2022

Afwachtende houding kost werkgever 60.000 euro Bij zijn vertrek krijgt een werknemer een billijke vergoeding van 60.000 euro mee.

De werkgever had volgens het Hof Amsterdam geen serieuze poging gedaan om de arbeidsrelatie te verbeteren na een conflict. De werkgever had ernstig verwijtbaar gehandeld.

Vanaf 2020 was de betrokken werknemer in dienst bij het van Gogh Museum als Directeur Commercie. Helaas kwam de relatie tussen hem en zijn wekgever al snel onder druk te staan na zijn aantreden. Na meerdere gesprekken tussen de werkgever en werknemer meldt de werknemer zich op een gegeven moment ziek. De bedrijfsarts stelt vast: er is sprake van een verstoorde arbeidsrelatie en de partijen moeten werken aan hun problemen. Dit advies wordt niet direct opgevolgd, maar na een aantal maanden wordt er toch een mediationtraject opgestart, maar dit blijkt geen succes. De werknemer, die inmiddels gedeeltelijk aan het re-integreren is, meldt zich na een aantal gesprekken opnieuw ziek. De werkgever wil het contract verbreken en dient een ontbindingsverzoek in op de g-grond bij de kantonrechter. Er is sprake van een ernstig en duurzaam verstoorde arbeidsrelatie.

Oordeel kantonrechter De kantonrechter gaat hierin mee: de arbeidsovereenkomst wordt ontbonden en de werknemer in kwestie ontvangt een transitievergoeding. De werknemer is het hier alleen niet mee eens en gaat in hoger beroep. Volgens hem was er geen reden om de overeenkomst te ontbinden. Hij vraagt om het herstel van het dienstverband én hij maakt aanspraak op een billijke vergoeding. De werkgever, het museum in dit geval, heeft volgens hem ernstig verwijtbaar gehandeld.

504

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Toch een billijke vergoeding In hoger beroep bekrachtigt het Gerechtshof de uitspraak wat betreft de ontbinding.

Daarnaast oordeelt het Hof dat de werkgever inderdaad ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. De werkgever heeft niet serieus de moeite genomen om tot een betere samenwerking te komen of om de arbeidsrelatie te herstellen. Het mediationtraject werd te laat opgestart namelijk pas toen de arbeidsrelatie al ernstig en duurzaam verstoord was.

Bovendien was de inzet van het van Gogh Museum tijdens de mediation alleen gericht op de exit van de werknemer. De werknemer ontvangt daarom tóch een billijke vergoeding van 60.000 euro bruto, naast de transitievergoeding die hij al kreeg.

BRON: GEREC HT SHOF AMS TERDAM, 26 APRIL 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:126 4 - PWNET, 25 JULI 2022

Misplaatste grap of grensoverschrijdend gedrag?

Een misplaatste grap komt een werknemer duur te staan. Hij wordt op staande voet ontslagen. Hij noemde de borsten van een vrouwelijke collega “dubbele airbags” om ze vervolgens aan te raken. De kantonrechter houdt het ontslag op staande voet in stand, maar de werknemer is het hier niet mee eens en gaat in hoger beroep. Hoe oordeelt het Gerechtshof?

Al vijftien jaar is de werknemer in dienst bij het Diakonessenhuis (sinds 2005). Op 29 oktober 2020 is een collega een zware doos aan het tillen. De werknemer biedt aan haar te helpen met een kar. Samen vervoeren ze de doos naar haar auto. Aan het einde van het gesprek noemt de werknemer de borsten van zijn collega “dubbele airbags”, ook raakt hij ze even aan. Naar aanleiding hiervan stuurt de collega een mailtje naar de werknemer waarin ze aangeeft dat ze niet wil dat de werknemer haar nog eens betast. In het mailtje staat ook dat ze dit al vaker heeft aangegeven. Volgende keer dient ze een klacht in. De werknemer verdedigt zich en zegt dat het maar een grapje was; hij had geen verkeerde bedoelingen.

Een paar dagen later besluit de collega het voorval alsnog te melden. Zij licht de leidinggevende van de werknemer in en geeft aan dat zij, als er nog een keer iets dergelijks gebeurt, een officiële klacht zal indienen tegen de werknemer. De werknemer wordt dan op het matje geroepen. Hij wordt op staande voet ontslagen: wegens grensoverschrijdend gedrag én seksuele intimidatie, zowel fysiek als verbaal. De kantonrechter gaat hierin mee en het ontslag op staande voet blijft in stand.

Voldoen aan de eis van ‘onverwijldheid’ De werknemer heeft bezwaar tegen het ontslag en is van mening dat er geen zorgvuldig onderzoek is gedaan. Er is volgens hem ook niet voldaan aan de eis van onverwijldheid.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden is het daar niet mee eens. Zo hebben er, na de melding van

505

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de collega, wél gesprekken plaatsgevonden tussen verschillende functionarissen om de verschillende mogelijkheden te onderzoeken. Zo is er gesproken over een eventuele nonactiefstelling van de werknemer. Er is toen toch gekozen voor ontslag op staande voet. De Raad van Bestuur heeft deze keuze ook goedgekeurd. Al met al heeft het onderzoek twee dagen in beslag genomen, een redelijke termijn volgens het Gerechtshof. Aan de eis van onverwijldheid is dus voldaan.

Zorgvuldig onderzoek Het Hof oordeelt ook dat voldoende aannemelijk is geworden dat de werknemer de borsten van zijn collega daadwerkelijk heeft aangeraakt. Deze gedragingen zijn buitengewoon ernstig zegt het Hof en rechtvaardigen een ontslag op staande voet. Daarnaast neemt het Hof mee dat de werknemer in 2017 al een keer geschorst is wegens grensoverschrijdend gedrag toen hij porno naar zijn leidinggevende had verstuurd. Ook heeft de werknemer willens en wetens gehandeld in strijd met de gedragsregels van het Diakonessenhuis, terwijl hij op de hoogte was van deze regels.

Persoonlijke omstandigheden werknemer De gevolgen van het ontslag zijn verstrekkend voor de werknemer. Hij is 58 jaar oud en ten tijde van de zitting bij het Hof heeft hij nog geen nieuwe baan gevonden, ondanks vele sollicitaties. Zijn vrouw heeft na het voorval een echtscheiding in gang gezet waardoor de werknemer in een moeilijke financiële situatie terecht is gekomen. Hij dreigt zijn huis te verliezen.

Oordeel Gerechtshof Toch is het Hof van mening dat de gedragingen van de werknemer dermate ernstig zijn dat het ontslag op staande voet in stand moet blijven. Het Hof kent ook geen transitievergoeding toe aan de werknemer.

BRON: GEREC HT SHOF ARNHEM-LEEUWARDEN, 21 JUNI 2022 - ECLI:NL:GHARL:2022:5205 - PWNET, 1 AUGUSTUS 2022

Het stiekem opnemen van gesprekken door werknemers: mag dit zomaar?

Het lijkt een ware trend te zijn: werknemers die via hun smartphone (stiekem) gesprekken met hun werkgever opnemen. Zij kunnen de opname(s) bijvoorbeeld gebruiken als bewijsmateriaal in een (ontslag)procedure of om druk op te voeren in de onderhandelingen rondom een vaststellingsovereenkomst. Werkgevers zijn meestal niet gediend van dergelijke praktijken. Toch blijkt uit twee recente uitspraken dat rechters vrij soepel oordelen over (geheime) opnames door werknemers.

506

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Ondanks dat het maken van een opname wettelijk gezien is toegestaan, doet de werknemer er goed aan om vooraf open kaart te spelen over het opnemen van gesprekken. De eerste werknemer werkte als kok. Op 29 maart 2021 is er een gesprek gepland tussen de werkgever en de werknemer. De werknemer vraagt vooraf of hij het gesprek met zijn smartphone mag opnemen. De werkgever gaat niet hier niet mee akkoord en blaast het gesprek af. Op 12 april 2021 ontvangt de werknemer een officiële schriftelijke waarschuwing wegens het zonder voorafgaande toestemming opnemen van een gesprek met de werkgever (ondanks dat het gesprek niet heeft plaatsgevonden). Een aantal dagen later wordt de werknemer aangesproken op onregelmatigheden (een gebrek aan hygiëne) in de keuken. Naar aanleiding hiervan wordt er (nog op dezelfde dag) een verbetertraject gestart. De werknemer meldt zich vrij snel hierna ziek.

Op advies van de bedrijfsarts wordt mediation gestart, maar dit mag niet baten. De werkgever verwijt de werknemer dat hij heimelijk het gesprek wilde opnemen en dient een ontbindingsverzoek in op grond van een verstoorde arbeidsrelatie. De kantonrechter is van mening dat de relatie inderdaad duurzaam verstoord is. Het is niet gelukt om het meningsverschil over het al dan niet opnemen van het gesprek bij te leggen. De partijen hebben geen vertrouwen meer in elkaar. De kantonrechter ontbindt de arbeidsovereenkomst.

Dat het hotel een verbetertraject startte maar niet afmaakte, komt de werkgever overigens duur te staan: de werknemer krijgt een billijke vergoeding van 25.000 euro bruto, omdat de werkgever aanstuurde op een beëindiging van de arbeidsovereenkomst vóór het einde van het verbetertraject. De situatie in de keuken is na aanvang van het verbetertraject niet meer gecontroleerd en er zijn geen aanvullende gesprekken gevoerd. De werknemer heeft geen daadwerkelijke kans gehad om zijn functioneren te verbeteren, aldus de kantonrechter.

Geen toestemming vragen voor een opname Een andere werknemer pakt het net wat anders aan. Zij werkte als teamleider bij de werkgever. Op 3 juni 2021 en 16 juni 2021 vinden er beoordelingsgesprekken plaats tussen de werkgever en de werkneemster. De werkgever geeft daarbij aan niet tevreden te zijn over bepaalde aspecten van het functioneren van de werkneemster. Dit is ook in het gespreksverslagen vermeld. De werkneemster geeft op haar beurt aan het niet eens te zijn met de gespreksverslagen. Op 24 juni 2021 vindt er een nieuw gesprek plaats tussen de werkgever en de werkneemster. Vlak daarna (op 30 juni 2021) meldt de werkneemster zich ziek.

Op 16 juli 2021 en op 24 augustus 2021 vinden er wederom gesprekken plaats tussen de werkneemster en de werkgever. In het laatste gesprek geeft de werkneemster aan dat zij de laatste drie gesprekken (vanaf 24 juni 2021) heeft opgenomen. Vanaf het eerste func-

507

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL tioneringsgesprek was het wantrouwen aan de zijde van de werkneemster zo groot dat zij geen andere mogelijkheid zag dan het opnemen van de gesprekken.

Na voorgaande gebeurtenissen dient de werkgever een ontbindingsverzoek in. De kantonrechter ontbindt de arbeidsovereenkomst en stelt dat er de arbeidsrelatie tussen beide partijen duurzaam is verstoord. De werknemer krijgt een transitievergoeding. Het verzoek om een billijke vergoeding wordt afgewezen: uiteindelijk is het de werkneemster geweest die de verhoudingen op scherp heeft gesteld door stiekem opnames te maken van de gesprekken.

Stiekeme opnames niet strafbaar Het stiekem maken van geluidsopnames is terug te vinden in het Wetboek van Strafrecht.

Het is in beginsel toegestaan om een gesprek op te nemen, ook al weet de andere deelnemer aan het gesprek hier niets van. Voorwaarde is wel dat de persoon die de opname maakt zelf deelneemt aan het gesprek. Kortom, afluisterpraktijken zijn niet toegestaan.

Wanneer een werknemer bijvoorbeeld een beoordelingsgesprek wil opnemen, mag dit dus.

De rechter vindt ook niet dat de werknemer hier vooraf toestemming voor hoeft te vragen, of dat de werkgever geïnformeerd hoeft te worden. Wanneer de werkgever ernaar vraagt, moet de werknemer echter wel eerlijk antwoorden.

Mogelijk strijd met de AVG Het is mogelijk dat met de opname van het gesprek het privacyrecht van de werkgever wordt geschonden. Een opname van een gesprek valt onder de verwerking van persoonsgegevens in de zin van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). In een procedure kan een werknemer een beroep doen op de behartiging van zijn belangen, mits die belangen zwaarder wegen dan de privacybelangen van zijn werkgever. In een procedure zal een rechter de opnames van gesprekken wel gewoon gebruiken als bewijs, ongeacht dat deze in strijd zijn met de AVG. De waarheidsvinding wordt in een dergelijk geval belangrijker geacht.

Conclusie Ondanks dat het maken van een opname wettelijk gezien is toegestaan, doet de werknemer er goed aan om vooraf open kaart te spelen over het opnemen van gesprekken. De rechtspraak laat zien dat het maken van een opname vrij gemakkelijk kan leiden tot een duurzaam verstoorde arbeidsrelatie, doordat de werkgever het vertrouwen in de werknemer is verloren. De werkgever mag ook vragen of de werknemer voornemens is een opname te maken en doet er goed aan om te benadrukken dat een opname kan leiden tot negatieve gevolgen voor de werknemer. Op grond van bovenstaande rechtspraak is de werknemer verplicht om eerlijk te antwoorden. Kortom, door vooraf voldoende transparantie

508

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL te geven, weten beide partijen waar ze aan toe zijn er ligt een duurzaam arbeidsconflict minder snel op de loer.

RECHTBANK NOORD HOLL AND, 28 OK TOBER 2021, ECLI:NL:RBNHO:2021:9600 (DATUM PUBLIC ATIE 4 NOVEMBER 2021).

REC HTBANK DEN HAAG 8 DECEMBER 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:16053 (DATUM PUBLIC ATIE: 26 APRIL 2022)

EU-hof: omstreden doorstart Heiploeg met ontslagen wel in de haak De failliete garnalenverwerker Heiploeg mocht toch een omstreden doorstart maken met minder personeel en slechtere arbeidsvoorwaarden. Dat vindt het Europees Hof van Justitie. Zo'n vooraf geplande doorstart staat niet per se op gespannen voet met een bankroet, mits dat heel zorgvuldig gebeurt.

De garnalenverwerker ging in januari 2014 failliet maar kon direct, zonder dat de fabriek stil kwam te liggen, verder onder de hoede van visverwerker Parlevliet & Van der Plas. Dat kwam omdat in alle stilte al een doorstart was voorbereid vóór het definitieve bankroet, wat ook wel pre-pack wordt genoemd. Negentig van de driehonderd medewerkers verloren hun baan. De overgebleven werknemers moesten volgens de vakbonden FNV en CNV onder meer vrije dagen, eindejaarsuitkeringen en toeslagen voor onregelmatige werktijden inleveren.

Verslechtering arbeidsvoorwaarden De vakbonden stapten naar de rechter, omdat het bedrijf volgens hen in feite verder ging onder een nieuwe eigenaar. Dan zijn zo'n reorganisatie en verslechtering van de arbeidsvoorwaarden niet toegestaan. Na tweemaal ongelijk te hebben gekregen, belandden ze bij de Hoge Raad, die de zaak aan de hoogste Europese rechter voorlegde.

Ruimte voor prepackconstructie Ook het Europees Hof van Justitie ziet ruimte voor een pre-packconstructie. Dat is geen verkapte reorganisatie als een faillissement wel degelijk het doel bleef, zoals bij Heiploeg.

Een zo groot mogelijke opbrengst voor de schuldeisers en behoud van de waarde van en de banen bij het bedrijf kunnen dan samengaan. Wel moet de pre-pack wettelijk goed zijn geregeld, stelt het Hof in Luxemburg, en onder toezicht staan van bijvoorbeeld een curator en rechter-commissaris, zoals bij de Groningse garnalenpeller gebeurde.

Advies advocaat-generaal Het EU-hof legde het advies van zijn advocaat-generaal, zijn belangrijkste raadgever, naast zich neer. Die gaf in december de vakbonden nog grotendeels gelijk. Pre-packs zijn een controversiële kwestie in het faillissementsrecht. Het was dan ook reden voor de vak-

509

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL bonden om de zaak hoog op te spelen. De uitspraak van het Hof zet mogelijk ook andere EU-landen aan soortgelijke doorstartregelingen op te tuigen.

A N P, 2 8 A P R I L 2 0 2 2

Leidinggeven in het #metoo-tijdperk: directeur snapt het nog niet Een directeur die 'overal grappen over maakt', wordt ontslagen wegens grensoverschrijdend gedrag. Volgens hem is er sprake van een hetze tegen hem, maar de kantonrechter kan ook niet om zijn grappen lachen.

In september 2021 dient een medewerker van het bedrijf een officiële klacht in. Haar vestigingsdirecteur maakt zich schuldig aan autoritair handelen en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De werkgever neemt de klacht uiterst serieus: er wordt direct onderzoek ingesteld naar de directeur. Onderdeel van het onderzoek is een gesprek met de werknemers. Daaruit blijkt dat de medewerker die de klacht heeft ingediend, bepaald niet alleen staat met haar ongenoegen over de directeur. Meerdere werknemers melden zich met klachten over seksueel getinte opmerkingen, fysiek intimiderend gedrag en zelfs het op een ongewenste wijze aanraken van medewerkers.

Ontslag Ruim een maand nadat de eerste klacht is binnen gekomen, vindt er een onaangekondigd gesprek plaats met de directeur. Hij wordt direct op non-actief gesteld en de werkgever kondigt aan dat zijn arbeidsovereenkomst zal worden beëindigd wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. De werkgever vraagt de kantonrechter de arbeidsovereenkomst zo spoedig mogelijk te ontbinden, zonder opzegtermijn. De ontslaggronden: ernstig verwijtbaar handelen en een verstoorde arbeidsverhouding.

Billijke vergoeding De directeur houdt vol dat het ontslag voor hem als donderslag bij heldere hemel komt. Hij vraagt de kantonrechter het ontbindingsverzoek af te wijzen. Mocht de kantonrechter van oordeel zijn dat voortzetting van de arbeidsrelatie onmogelijk is, dan vindt de directeur dat hij recht heeft op de wettelijke transitievergoeding van een ton en een billijke vergoeding van een miljoen euro.

Intimidatie en aanranding De kantonrechter moet beoordelen of het gedrag van de directeur inderdaad verwijtbaar zijn. Het grootste verwijt dat hem wordt gemaakt is dat hij zich schuldig heeft gemaakt aan seksuele intimidatie en aanranding. Vijf werknemers hebben hierover verklaringen afgelegd. Zo zou hij hebben gevraagd naar het ondergoed en de cupmaat van medewerkers, maakte hij opmerkingen over ‘het uitzicht’ tegen een werknemer die voorover gebo-

510

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL gen stond. Toen zij aangaf dat niet prettig te vinden, kreeg ze te horen dat ze op haar woorden moest letten.

Ook weigerde hij aan de kant te gaan wanneer vrouwen langs hem moesten lopen, waardoor hij hen dwong zich langs hem heen te wurmen of pakte hen vast waar klanten bij waren. Een medewerker verklaart dat de directeur zijn handen insmeerde met desinfecterende handgel en vroeg ‘waar lijkt dit op?’. Toen zij aangaf niet te weten wat hij bedoelde, ritste hij met zijn andere hand zijn gulp naar beneden en zei ‘zullen we het even vergelijken?’.

Grappen De directeur zegt dat hij over alles grappen maakt, ook seksueel getinte grappen, maar in de verhalen die deze medewerkers over hem vertellen, herkent hij zich niet. Volgens hem is een grote groep medewerkers er toe aangezet om valse verklaringen over hem af te leggen.

Oordeel kantonrechter De kantonrechter kan niet lachen om de grappen van de directeur. Hij acht het onwaarschijnlijk dat een grote groep medewerkers uit verschillende lagen van de organisatie bereid zou zijn om een valse verklaring af te leggen. Ook het feit dat sommige voorbeelden dateren van langere tijd geleden, maakt de verklaringen volgens de kantonrechter niet ongeloofwaardig. Alle gewraakte handelingen van de directeur zijn volgens de kantonrechter aan te merken als grensoverschrijdend gedrag. Ze kwalificeren daarom ook allemaal als verwijtbaar handelen in de zin van artikel 7:669 lid 3 onder e van het Burgerlijk Wetboek.

Omdat de directeur zich schuldig heeft gemaakt aan ernstig verwijtbaar handelen, heeft hij geen recht op een transitievergoeding. Ook kent de kantonrechter hem geen billijke vergoeding toe. Hier zou hij alleen recht op hebben als de werkgever zich schuldig had gemaakt aan ernstig verwijtbaar handelen. Daarvan is volgens de kantonrechter geen sprake.

RECHTBANK ROTTERDAM | ECLI:NL:RBROT:2022:2673 - PWNET. 18 APRIL 2022

Ontslag na fysiek geweld niet altijd terecht Een leraar deelt een tik uit aan een leerling. Helemaal fout, dat weet hij zelf ook wel, maar ontslag gaat hem te ver.

Op 6 december 2021 loopt de leraar op zijn tandvlees. Het laatste waar hij dus behoefte aan heeft is een leerling die paniek zaait door (ondanks eerdere waarschuwingen) met Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

511

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL knalerwten te gooien. Een collega van de leraar neemt de rebelse leerling mee naar de gymzaal om een einde aan de onrust te maken, maar in de gymzaal ontspoort de zaak. De leraar haalt uit en slaat de leerling in zijn gezicht.

Een heftig incident voor alle betrokkenen. Hoewel de leraar direct berouw toont en zijn excuses aanbiedt aan de leerling, krijgt de zaak een vervolg. De leraar meldt het incident niet aan zijn leidinggevende en ook niet aan de moeder van de leerling. Ook niet nadat zijn collega hem er enkele dagen later op wijst dat hij dat wel moet doen. De leraar was hier bovendien in 2019 ook al op gewezen. Ook toen had hij fysiek contact gehad met een leerling.

Ontslag De scholengemeenschap vindt dat de leraar verwijtbaar heeft gehandeld en vraagt de kantonrechter de arbeidsovereenkomst te ontbinden. Voor het geval de rechter van oordeel is dat het gedrag van de werknemer ernstig genoeg was voor ontslag, brengt de werkgever nog een ontslaggrond in: verstoorde arbeidsverhouding. Volgens de school is het vertrouwen in de docent dermate beschadigd dat hij ook niet kan worden herplaatst in een andere vestiging. De werkgever wil de leraar zo snel mogelijk kunnen ontslaan, zonder een transitievergoeding te hoeven betalen.

Billijke vergoeding Volgens de leraar heeft hij geen klap uitgedeeld, maar maakte hij een vegende beweging waarbij hij alleen het haar van de leerling heeft geraakt. Dat neemt niet weg dat ook hij vindt dat zijn actie bestraft moet worden. Ontslag vindt hij echter een te vergaande sanctie. Hij vraagt de kantonrechter om het ontbindingsverzoek af te wijzen. Mocht het toch tot ontbinding komen, dan wil hij de wettelijke transitievergoeding ontvangen, plus een billijke vergoeding van 172.616,05 euro.

Oordeel kantonrechter Voor de kantonrechter maakt het niet zoveel uit of de leraar heeft geslagen, of het haar van de leerling heeft geraakt met een vegende beweging. Hij had sowieso geen fysieke reactie mogen geven op het gedrag van de leerling. De leraar had het incident moeten melden, ook als de protocollen dit niet expliciet voorschrijven. De kantonrechter vindt het te prijzen dat de scholengemeenschap het incident serieus neemt. Maar, zo stelt zij, de school had daarbij meer oog moeten hebben voor de gevolgen voor de werknemer.

Vanaf het begin was duidelijk dat de school van de leraar af wilde. De vraag was alleen of dit via een ontbindingsverzoek of ontslag op staande voet zou gebeuren. De mogelijkheid van een berisping of overplaatsing is niet overwogen.

512

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Verstoorde arbeidsverhouding Dat de arbeidsverhouding is verstoord, moge duidelijk zijn, maar de kantonrechter vindt niet dat de werkgever onderbouwing heeft gegeven voor het standpunt dat de leraar niet kan worden herplaatst. Onder de scholengemeenschap vallen 38 scholen. Gezien het grote lerarentekort ligt het voor de hand dat er ergens wel een plek voor deze leraar te vinden is. Het ontbindingsverzoek wordt afgewezen. De werkgever moet de kosten van de procedure betalen.

R E C H T B A N K O V E R I J S S E L | E C L I : N L : R BO V E : 2 0 2 2 : 9 3 4 - P W N E T, 11 A P R I L 2 0 2 2

Ontslag of geen ontslag? Het verschil zit hem in een brief In principe is het heel simpel: wie een ontslagbrief krijgt, is ontslagen en wie geen brief krijgt niet, maar bewijs het maar eens. De werkgever in deze zaak krijgt een tweede kans.

De werknemer, een verkoper en chauffeur voor een leverancier van automaterialen, vraagt in maart 2018 vakantie aan voor de maand juni. Een paar dagen voor de geplande vertrekdatum krijgt hij van zijn leidinggevende te horen dat hij niet op vakantie mag. De werknemer vertrekt toch. De werkgever staakt onmiddellijk de loondoorbetaling. De werknemer meldt zich op 2 juli 2018 ziek, maar uit een deskundigenoordeel van het UWV zal later blijken dat er van arbeidsongeschiktheid op deze datum geen sprake is. Op 4 november 2018 schort de werknemer zijn prestatieplicht uit hoofde van zijn arbeidsovereenkomst op. Voor de werkgever maakt dit allemaal weinig verschil uit, want hij is ervan overtuigd dat de werknemer al op 25 juni 2018 op staande voet is ontslagen. Het probleem is alleen dat de werknemer zegt nergens vanaf te weten.

Oordeel kantonrechter De zaak komt voor de kantonrechter. De werkgever betoogt dat de werknemer op 25 juni een ontslagbrief heeft gekregen. De werknemer zegt dat hij deze nooit heeft ontvangen.

De kantonrechter draagt de werkgever op te bewijzen dat de werknemer de brief inderdaad heeft gekregen. De werkgever komt niet over de brug met het bewijs. De kantonrechter oordeelt daarom dat de arbeidsovereenkomst tot en met 19 juli 2020 heeft voortgeduurd. De werkgever moet het achterstallig loon en vakantiegeld betalen, plus de wettelijke rente en wettelijke verhoging. Ook moet de werkgever de proceskosten betalen.

In hoger beroep De werkgever tekent beroep aan tegen het vonnis van de kantonrechter. Het is nu aan het Gerechtshof om te oordelen of de arbeidsovereenkomst is geëindigd op 25 juni 2018. Een werknemer kan de rechter vragen een ontslag op staande voet te vernietigen. Hij moet daarvoor binnen twee maanden een verzoek indienen. De werknemer in deze zaak heeft

513

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dat niet tijdig gedaan. De vraag die voorligt is dus heel simpel. Als de brief van 25 juni 2018 de werknemer heeft bereikt, dan heeft hij geen recht op loon. Als deze brief hem niet heeft bereikt, heeft hij wel recht op loon, meer smaken zijn er niet.

Collega’s als getuige In hoger beroep zegt de werkgever dat er twee ex-collega’s zijn die kunnen getuigen dat de werknemer heeft gezegd dat hij was ontslagen en dat hij een ontslagbrief heeft gekregen. Het Gerechtshof geeft de werkgever de kans om alsnog met deze getuigen op de proppen te komen. Een manager die eveneens zou kunnen getuigen over het ontslag, is niet welkom. De manager is in de procedure bij de kantonrechter ook aangekondigd als getuige, maar is later weer teruggetrokken. Dit terugtreden is niet toegelicht, ook niet in hoger beroep.

GEREC HT SHOF DEN HAAG | ECLI:NL:GHDHA:2022:352 - PWNET, 4 APRIL 2022

Sabotage op de werkvloer: ontslag op staande voet Een werknemer van een garage wordt gefilmd terwijl hij rommelt aan een auto, die even later plotseling mankementen vertoont. Sabotage, zegt de werkgever. Ontslag op staande voet volgt, maar daar wenst de werknemer zich niet bij neer te leggen.

Het begint met een boze klant. Hij komt zijn auto ophalen die voor een onderhoudsbeurt in de garage is geweest. De monteur die aan de auto heeft gewerkt, heeft de auto buiten op straat geparkeerd. De eigenaar rijdt weg met de auto, maar is binnen een paar minuten weer terug. Het olielampje brandt. Op de plek waar de auto geparkeerd stond, ligt een grote plas olie. Het blijkt dat de carterplug is losgedraaid.

Het is niet de eerste keer dat auto’s in deze garage plotseling defecten hebben die bij eerdere controles niet aan het licht zijn gekomen. De directeuren van de garage besluiten daarom de beelden van de aanwezige veiligheidscamera’s te bekijken en daarop is te zien hoe een monteur naar de auto loopt, iets doet onder de auto en wegloopt.

De werkgever confronteert de werknemer met de beelden. Hij zegt niet meer te weten wat hij bij de geparkeerde auto heeft gedaan. Ook de andere mysterieuze defecten worden hem voorgehouden. De werknemer bevestigt niet dat hij daar verantwoordelijk is, maar ontkent het ook niet. Voor de werkgever is het verhaal daarmee duidelijk. De werknemer wordt op staande voet ontslagen.

Oordeel kantonrechter De werknemer stapt naar de rechter. Hij berust in het verlies van zijn baan; hij heeft vrijwel direct een andere, zij het slechter betaalde baan, gevonden, maar hij wenst niet met

514

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL lege handen te vertrekken. Hij vraagt om de wettelijke transitievergoeding, een vergoeding wegens onregelmatige opzegging, een billijke vergoeding én een schadevergoeding voor immateriële schade. Alles bij elkaar zo’n 28.000 euro.

De werkgever dient een tegenverzoek in. Niet alleen heeft de werknemer geen enkel recht op welke vergoeding dan ook, hij is juist degene die moet betalen, aldus de werkgever.

Door zijn ernstig verwijtbare handelen heeft de werknemer het onmogelijk gemaakt om de arbeidsovereenkomst in stand te houden. De werkgever eist daarom ruim vierduizend euro wegens onregelmatige opzegging en ruim zeshonderd euro wegens onverschuldigd betaald loon. Na het zien van de camerabeelden twijfelt de kantonrechter niet aan het gelijk van de werkgever. De werknemer is terecht op staande voet ontslagen en moet de werkgever daarom de vergoeding wegens onregelmatige opzegging betalen. Ook draait hij op voor de proceskosten.

Hoger beroep De werknemer legt zich niet neer bij dit vonnis en tekent hoger beroep aan. Eén van zijn grieven is dat de werkgever in de ontslagbrief meerdere voorvallen benoemt, maar alleen voor het incident met de carterplug bewijs levert. De kantonrechter heeft ten onrechte het ontbreken van nadere bewijzen genegeerd in zijn vonnis, zo vindt de werknemer. Het Gerechtshof verwerpt deze grief. De kantonrechter heeft geoordeeld dat alleen al het incident met de carterplug voldoende reden is voor ontslag op staande voet. Het Hof is het daarmee eens en acht niet geloofwaardig dat de werknemer het werk van zijn collega heeft gecontroleerd. Daarvoor duurde zijn handeling te kort. Bovendien, waarom zou je zo’n controle op straat uitvoeren?

Er loopt geen oliespoor van de garage naar de parkeerplek waar de auto vervolgens flink heeft staan te lekken. Niemand anders is nog bij de auto geweest voordat de eigenaar deze kwam ophalen. Het kan dus niet anders dan dat monteur degene is die de carterplug heeft losgedraaid. Het feit dat niemand kan zeggen welk motief hij hiervoor zou hebben, maakt dit niet anders.

Ontslag op staande voet Moedwillige sabotage van een auto kan tot grote materiële en immateriële schade leiden.

Dit is voldoende reden voor ontslag op staande voet. Persoonlijke omstandigheden van een werknemer kunnen ertoe leiden dat een rechter ontslag op staande voet een onredelijk zware sanctie vindt. Dat is volgens het Gerechtshof hier niet het geval. De werknemer wordt wederom in het ongelijk gesteld en moet ook de kosten van het hoger beroep betalen.

GEREC HT SHOF ‘S-HER T OGENBOSC H | ECLI:NL:GHSHE:2022:777 - PWNET, 28 MAAR T 2022

515

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Aanzegverplichting: werkgever moet bedoeling duidelijk maken Een werknemer krijgt tijdens een videogesprek te horen dat haar jaarcontract niet wordt verlengd. Snel daarna ontvangt zij een mail waarin staat wat dit voor haar betekent. De formele aanzegging bereikt haar echter niet. De werknemer vindt dat de werkgever daarom in gebreke is gebleven en eist een aanzegvergoeding.

De werknemer treedt op 1 oktober 2020 in dienst van een jeugdhulporganisatie op basis van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Ze werkt tot april 2021 voor de stichting (die inmiddels na een fusie onder een andere naam opereert) maar de werkneemster valt echter uit wegens ziekte. Op 25 augustus laat haar werkgever tijdens een videogesprek weten niet van plan te zijn het jaarcontract te verlengen. Twee dagen later ontvangt zij een mail van haar werkgever. Hierin staat beschreven wat het betekent dat contract wordt beëindigd en dat zij dus ziek uit dienst gaat.

De aanzegverplichting De werkgever stuurt ook nog een formele opzegging, maar de werknemer zegt dat zij deze nooit heeft gekregen. Zij vindt daarom dat de werkgever zich niet aan zijn aanzegverplichting heeft gehouden. De aanzegverplichting staat beschreven in artikel 7:668 van het Burgerlijk Wetboek. Hierin staat dat de werkgever uiterlijk één maand voordat een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd van rechtswege eindigt, zijn werknemer schriftelijk moet informeren over het al dan niet voortzetten van de overeenkomst. In de aanzegverplichting hoeft de werkgever niet aan te geven waarom hij de arbeidsovereenkomst niet wil verlengen, of juist wel. Van belang is wel dat de aanzegging schriftelijk wordt gedaan. Een mondelinge aanzegging volstaat niet.

Wanneer de werkgever zich niet houdt aan deze aanzegverplichting, dan moet hij de werknemer een vergoeding betalen ter hoogte van één maand salaris. Is hij te laat, dan is hij een vergoeding na rato verschuldigd.

Oordeel kantonrechter De werknemer sleept haar werkgever voor de rechter omdat ze vindt dat ze recht heeft op de aanzegvergoeding. Haar werkgever komt niet opdagen voor de rechtszaak. Eerder heeft de werkgever al schriftelijk laten weten geen enkele reden te zien voor een vergoeding. Het feit dat de formele aanzegging de werknemer niet heeft bereikt, is volgens de werkgever haar eigen schuld. Ze zou zelf een verkeerd e-mailadres in het personeelssysteem hebben ingevoerd.

De kantonrechter overweegt dat de aanzegverplichting is bedoeld om de werknemer tijdig duidelijkheid te geven over het al dan niet eindigen van de arbeidsovereenkomst. En dat heeft de werkgever in deze zaak naar het oordeel van de kantonrechter ook gedaan. De

516

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL e-mail die de werknemer wel heeft ontvangen, bevat een stappenplan voor ziek uit dienst gaan. De aanhef verwijst naar het beëindigen van het jaarcontract.

In de mail wordt gesproken over de eindafrekening. Ook geeft de werkgever aan dat er nog een formele opzeggingsbrief zal komen. De kantonrechter laat in het midden wiens schuld het is dat die opzeggingsbrief de werknemer nooit heeft bereikt. De eerdere mail was onmiskenbaar gericht op het verstrekken van informatie over het vervolg van de arbeidsrelatie. Over de bedoelingen van de werkgever konden geen misverstanden bestaan. De werkgever heeft daarom voldaan aan zijn schriftelijke aanzeggingsplicht.

De werknemer wordt in het ongelijk gesteld en moet de proceskosten betalen. Omdat de werkgever niet is verschenen, worden zijn kosten vastgesteld op nihil.

REC HTBANK RO TTERDAM | ECLI:NL:RBRO T:2022:1947 - PWNET, 21 MAAR T 2022

Afspraken in finale kwijting zijn definitief Finale kwijting, de naam zegt het al. Wat werkgever en werknemer hierin afspreken, is het eindstation van de arbeidsovereenkomst. Toch probeert een werknemer voor de rechter alsnog een nabetaling te bewerkstelligen voor werk dat hij eerder onbetaald verrichtte. Heeft hij een poot om op te staan?

De werknemer is sinds januari 2019 in dienst van een uitzendorganisatie. Vanaf januari 2020 is er sprake van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd. Zijn werk verricht hij als passagiersassistent op Schiphol. Hiervoor moet hij altijd een kwartier voor aanvang van zijn dienst aanwezig zijn. Voor dat kwartier extra wordt hij niet betaald, en dat steekt, wanneer hij zijn baan kwijtraakt.

In oktober 2020 legt zijn werkgever hem een vaststellingsovereenkomst voor. Hierin spreken de werkgever en de werknemer af dat de arbeidsovereenkomst met wederzijds goedvinden eindigt met ingang van 1 januari 2021. Tijdens de onderhandelingen wordt de werknemer bijgestaan door een arbeidsrechtadvocaat.

In de vaststellingsovereenkomst leggen de werkgever en werknemer afspraken vast over het salaris, verlofuren, een correcte eindafrekening en de transitievergoeding. De partijen beloven dat zij elkaar verder niets meer in rekening zullen brengen. In juridische termen: zij verlenen elkaar finale kwijting.

Achterstallig loon Toch blijven al die gratis kwartiertjes de werknemer dwars zitten. Op 31 mei en 7 juni 2021 stuurt zijn gemachtigde brieven naar de werkgever. De voormalig passagiersassistent is 320 keer een kwartier te vroeg naar Schiphol gekomen. Het betekent dat hij ruim twaalf-

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

517

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL honderd euro bruto is misgelopen aan salaris, vakantiegeld en vakantie-uren. Daar wil hij alsnog voor worden gecompenseerd.

Naar de rechter De werknemer stapt naar de rechter om zijn gelijk te halen. Uit jurisprudentie blijkt dat wanneer een werknemer standaard eerder dan de aanvang zijn dienst aanwezig moet zijn, deze tijd moet worden beschouwd als werktijd. Deze gratis kwartiertjes zijn tijdens de onderhandelingen over de vaststellingsovereenkomst niet aan de orde gekomen. De werknemer vindt daarom dat deze buiten de finale kwijting vallen.

Haviltex-maatstaf De kantonrechter moet bepalen of de gratis kwartiertjes onder de reikwijdte van het finale kwijtingsbeding vallen. Hiervoor legt zij de vaststellingsovereenkomst langs de meetlat van de zogenoemde Haviltex-maatstaf. Dit verwijst naar een uitspraak van de Hoge Raad uit 1981.

In deze uitspraak stelt de Hoge Raad dat de bepalingen in een contract niet alleen taalkundig beoordeeld kunnen worden. Ook van belang is welke betekenis de partijen redelijkerwijs aan de bepalingen mochten toekennen en wat zij redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

Finale kwijting Wat betekent de Haviltex-maatstaf voor deze zaak? Beide partijen wisten tijdens het sluiten van de vaststellingsovereenkomst dat de werknemer standaard een kwartier te vroeg op zijn werk moest zijn. De kwestie van de arbeidsomvang is bij de onderhandelingen uitdrukkelijk ter sprake geweest.

De werknemer hoefde bovendien niet zelf een weg te vinden door het doolhof van het arbeidsrecht: hij werd immers bijgestaan door een arbeidsrechtadvocaat. De werkgever mocht er daarom vanuit gaan dat alle wederzijdse vorderingen zijn afgedaan met de finale kwijting. De werknemer kan nu niet meer op die afspraken terugkomen.

REC HTBANK AMS TERDAM | ECLI:NL:RBAMS:2022:853 - PWNET, 7 MAAR T 2022

Terugkeergarantie in ontwikkelprogramma is geen loze belofte In het kader van een ontwikkelprogramma krijgt een medewerker een nieuwe functie aangeboden. Zijn werkgever geeft hem de garantie dat hij kan terugkeren op zijn oude plek, wanneer de overstap niet goed uitpakt, maar als de werknemer daarvan gebruik wil maken, valt dat niet in goede aarde.

De werknemer werkt al twintig jaar naar volle tevredenheid voor zijn werkgever. Daarom krijgt hij de kans zich verder te ontwikkelen in een nieuwe functie. Na enige maanden

518

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL vraagt de werknemer hoe het eigenlijk zit met zijn arbeidsvoorwaarden. Het blijkt dat een loonsverhoging niet aan de orde is.

Beroep op terugkeergarantie De werknemer is daar zo ontevreden over dat hij zijn werk neerlegt en een beroep doet op de terugkeergarantie. Als hij het oude salaris houdt, dan ook zijn oude functie. Zijn werkgever heeft zijn oude baan echter al aan iemand anders gegeven. De werknemer kan een andere baan krijgen binnen hetzelfde bedrijf, maar hij wil zijn oude baan terug. Volgens de werkgever was de terugkeergarantie hier niet voor bedoeld. Voorwaarde voor terugkeer was dat de nieuwe functie niet naar ieders tevredenheid werd vervuld. Daar is echter geen sprake van. De werknemer werd pas ontevreden toen bleek dat hij geen salarisverhoging kreeg.

Kiezen of delen De werknemer krijgt een keuze voorgelegd: een andere functie vervullen, nog eens praten over een functie die hij eerder heeft geweigerd, of vertrekken. De werknemer houdt echter vast aan de beloofde terugkeergarantie. Zijn werkgever legt hem een beëindigingsovereenkomst voor, maar de werknemer stemt hier niet mee in.

Naar de kantonrechter De werkgever vraagt hierop de kantonrechter om de arbeidsovereenkomst te ontbinden.

De werknemer zou zich negatief uitlaten over zijn werkgever. Bovendien heeft hij in de ene functie het werk neergelegd en een alternatieve functie afgewezen. De werkgever vindt dan ook dat hij zich verwijtbaar heeft gedragen. De kantonrechter is van mening dat de werknemer zich niet dermate verwijtbaar heeft gedragen dat het van de werkgever niet langer kan worden gevergd om de arbeidsovereenkomst te laten voortduren.

De werkgever heeft de terugkeergarantie zelf op schrift gezet. Het enige voorbehoud dat hij daarbij maakte is dat uit een evaluatie zou moeten blijken dat de rol naar ieders tevredenheid wordt uitgevoerd. Voor het geval dat niet zo is, is er de terugkeergarantie. Dat de werknemer voornamelijk ontevreden blijkt over de arbeidsvoorwaarden behorend bij de nieuwe functie, maakt dit niet anders. Van een goed werkgever mag worden verwacht dat hij van tevoren duidelijkheid geeft over zowel de arbeidsrechtelijke als de arbeidsvoorwaardelijke gevolgen van de overstap naar een nieuwe functie. Ook hadden de voorwaarden van de terugkeergarantie duidelijk moeten zijn. Dat heeft de werkgever nagelaten.

Dat de werknemer pas tijdens een eerste evaluatie ontdekte dat een loonsverhoging er niet in zat, kan hem niet worden verweten. Ook het feit dat iemand anders inmiddels zijn oude functie heeft overgenomen, komt voor rekening van de werkgever. De werknemer mocht ervan uitgaan dat de terugkeergarantie betekende dat hij zou worden teruggeSociaal Beleid Thema 23-12-2022

519

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL plaatst in zijn oude functie. Niet, zoals de werkgever nu stelt, een passende functie op een andere afdeling. De kantonrechter wijst het verzoek om ontbinding van de arbeidsovereenkomst af. Hij moet de werknemer toelaten tot zijn oude werkplek, op straffe van een dwangsom van duizend euro per dag.

REC HTBANK GELDERL AND | ECLI:NL:RBGEL:2022:709 - PWNET, 21 FEBRUARI 2022

Een jointje roken in de bedrijfsbus?

Bij elektronicaketen Coolblue geldt een zerotolerancebeleid ten aanzien van drugsgebruik onder werktijd. Overtreding leidt tot ontslag op staande voet. Dit lot treft een werknemer die een jointje opsteekt in de bedrijfsbus. De werknemer vindt het ontslag op staande voet te ver gaan en vraagt de rechter het ontslag ongedaan te maken.

Een werknemer van Coolblue steekt op de heenweg én op de terugweg naar een werkplek in de bedrijfsbus een jointje op en rookt deze in zijn geheel op. Als de werkgever dit hoort, wordt de werknemer op staande voet ontslagen.

Bewijs op basis van getuigenverklaringen In een tussenvonnis krijgt de werkgever opdracht nader bewijs te leveren dat de werknemer in de bedrijfsbus op de bewuste dag meerdere joints heeft gerookt. Er hebben vijf personen een getuigenis afgelegd. Vier van hen hebben verklaard dit zij dit hebben geroken.

De werknemer ontkent. Volgens de kantonrechter geldt dat een bewijsopdracht geslaagd is, als voor de rechter voldoende aannemelijk is geworden dat het betreffende feit ook is gebeurd. Het is niet vereist dat de te bewijzen feiten en omstandigheden onomstotelijk komen vast te staan (HR, 16 februari 2018 - ECLI:NL:HR:2018:182, r.o. 3.4.3).

Betrouwbaarheid getuigenverklaringen Er is discussie over de vraag of de getuigen niet zijn te zien als partijgetuige. Dat is iemand die als getuige in zijn eigen zaak optreedt of de onderneming in rechte kan vertegenwoordigen. De rechter stelt vast dat één van de getuigen niet meer in dienst is en daarmee sowieso geen partijgetuige is. De andere vier zijn nog steeds werknemers, maar niet bevoegd om het bedrijf in rechte te vertegenwoordigen. Dat er een zekere afhankelijkheidssituatie bestaat, brengt niet mee dat hun verklaringen daardoor niet of minder betrouwbaar zouden zijn. De verklaringen sluiten niet alleen op elkaar aan, maar stemmen ook overeen met al eerder overlegde schriftelijke verklaringen. Hiertegenover staat slechts de verklaring van de werknemer zelf, die ontkent dat hij in de bus een joint heeft gerookt. Dit is van onvoldoende gewicht om de andere verklaringen te ontkrachten.

520

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Dat de werknemer zich het zwarte schaap van het team voelde en dat zijn collega’s hem weg zouden willen hebben, is niet gebleken. Dat geldt ook voor zijn bewering dat de getuigen met een etentje zouden zijn bedankt voor hun belastende verklaringen. De rechter acht bewezen dat de werknemer op de heenreis in de bedrijfsbus een jointje heeft gerookt. Voor de terugreis is dit onvoldoende vast komen te staan. Daarmee heeft de werknemer zich schuldig gemaakt aan drugsgebruik onder werktijd. Dit is, gezien het zerotolerancebeleid, ernstig van aard en een dringende reden voor ontslag op staande voet. Het verzoek wordt afgewezen.

B R O N : K A N T O N R E C H T E R R O T T E R DA M , 2 8 J A N UA R I 2 0 2 2 - E C L I : N L : R B R O T: 2 0 2 2 : 711 - A R BO O N L I N E | M R .

ING. ROB POORT

Vervalst coronatestbewijs reden voor ontslag Een werknemer meldt zich ziek en stuurt een coronatestbewijs aan de werkgever. De werkgever vertrouwt het niet. Is hier sprake van een vervalst coronatestbewijs? De werknemer wordt op staande voet ontslagen wegens het misleiden van de werkgever.

Is het ontslag rechtsgeldig?

Een man werkt sinds april 2021 als operationeel medewerker bij een expediteur op basis van een overeenkomst voor bepaalde tijd. In verband met zijn ziekmelding moet hij op 9 augustus 2021 naar de bedrijfsarts. Hij mailt op die dag aan de werkgever dat hij positief is getest op corona. En dat hij daarom niet naar de afspraak kan komen. Bij de mail stuurt hij een (naar later blijkt vervalst) coronatestbewijs mee, afgegeven op 7 augustus 2021 door het Corona Test Center.

Twijfel over echtheid testbewijs De werkgever twijfelt echter aan de echtheid van deze verklaring. De geboortedatum stemt niet overeen met die van de werknemer. Ook het lettertype van zijn naam is anders als de rest van het document. De werknemer wordt 16 augustus uitgenodigd voor een gesprek, maar houdt vol dat de test echt is.

Volgens het testcentrum is de verklaring niet door hen is afgegeven. Ook zijn er geen testlocaties in de vermelde plaats zijn. Daarnaast zijn lettercode en samplenummer zijn al twee maanden buiten gebruik. De werknemer wordt, wegens valsheid in geschrifte, misleiding en het niet-nakomen van de re-integratieverplichting, op 17 augustus op staande voet ontslagen. Hij stapt naar de rechter.

Is dit een dringende reden?

De vraag is of sprake is van een dringende reden, waardoor de werkgever de arbeidsovereenkomst zonder instemming van de werknemer kan beëindigen. (artikel 7:678 lid 1

521

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL BW). Het moet dan gaan om daden, eigenschappen of gedragingen van de werknemer die zodanig zijn dat van de werkgever niet kan worden verwacht dat hij de overeenkomst laat voortbestaan.

Het ontslag is gegeven omdat de werknemer valsheid in geschrifte heeft gepleegd, om daarmee de werkgever te misleiden. En niet, zoals de werknemer heeft gesteld, het door hem niet naleven van de re-integratieverplichtingen.

Volgens de rechter staat voldoende vast dat het testbewijs is vervalst. Dat blijkt uit de geconstateerde onregelmatigheden. De werknemer heeft daarvoor geen inhoudelijke verklaring kunnen geven. Daarbij speelt ook een belangrijke rol dat het Corona Test Center, die het testbewijs zou hebben afgegeven, heeft bevestigd dat sprake is van een niet authentiek certificaat.

Mocht de werkgever om het testbewijs vragen?

Het plegen van een strafbaar feit ten einde werkgever te misleiden, is een dringende reden voor ontslag op staande voet. Het verweer dat de werkgever niet naar het testbewijs had mogen vragen, wordt verworpen. Dit omdat de werknemer het testbewijs uit eigen beweging heeft meegestuurd. Van het “zonder rechtsgrond vragen naar medische informatie” is dan ook geen sprake. De rechter wijst alle verzoeken van de werknemer af.

BRON: KANT ONREC HTER RO TTERDAM, 7 JANUARI 2022, ECLI:NL:RBRO T:2022:89 - ARBO-ONLINE, 17 FEBRUARI 2022 | MR. ING. ROB POORT

Kritiek op coronabeleid niet ernstig verwijtbaar Een ic-verpleegkundige van een Tilburgs ziekenhuis uit zich uiterst kritisch over coronamaatregelen. Hij beschuldigt zijn werkgever van het ernstig ziek laten worden van patiënten. Het ziekenhuis wil de man ontslaan. De kantonrechter gaat daarmee akkoord, maar kent de verpleegkundige wel een transitievergoeding toe.

Voor het Elizabeth TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg was de maat vol nadat de ic-verpleegkundige een interview gaf aan een stichting die tegen het vaccinatiebeleid is. De man, die sinds 1979 bij het ziekenhuis werkte, werd al in 2020 door zijn werkgever aangesproken op een verstuurde tweet.

Daarin schreef de verpleegkundige volgens het ziekenhuis: ‘Ik werk zelf op een intensive care als verpleegkundige en probeer ook regelmatig de discussie omtrent pharmaceut en zijn techniek en dwang van misleiding aan te kaarten. Maar de meeste artsen zijn gewoon gehersenspoeld.’ Volgens het ziekenhuis was op sociale media te traceren waar de man werkzaam was. Daarmee werd de gedragscode overtreden, zo stelde het ziekenhuis in de waarschuwing.

522

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vrijheid van meningsuiting In 2021 gaf de verpleegkundige een interview aan de Stichting Buitenparlementaire Onderzoekscommissie 2020. Dit is een burgerinitiatief dat volgens de website volledig onafhankelijk onderzoek doet naar het overheidsbeleid in de coronacrisis. In het interview zegt de verpleegkundige dat het ziekenhuis verantwoordelijk is voor het ernstig ziek laten worden van patiënten en het verdonkeremanen van onder meer vaccinatiecijfers.

Bovendien spreekt de verpleegkundige over specifieke patiënten en hun familie. Volgens de man valt wat hij heeft gezegd binnen de grenzen van de vrijheid van meningsuiting.

Hij heeft verder enkel op een nette wijze verslag gedaan van zijn ervaringen.

Oordeel kantonrechter Hoewel de kantonrechter vindt dat het onderzoek van de stichting duidelijk ‘anti vaccinatie en anti algemene coronamaatregelen’ is, vallen de uitspraken inderdaad onder de vrijheid van meningsuiting. Ook noemt de kantonrechter het op zichzelf te respecteren dat de man een bijdrage wilde leveren aan het maatschappelijke debat inzake te bestrijding van Covid-19. Bovendien is volgens de rechter niet gebleken dat het ziekenhuis reputatieschade heeft geleden door de uitlatingen van de man.

De rechter neemt het de verpleegkundige wél kwalijk dat hij informatie over patiënten heeft gedeeld die is terug te leiden tot specifieke personen. Ook heeft hij, zonder dat dat nodig was voor zijn zorgtaken, in de dossiers van patiënten gekeken om informatie te vergaren.

Transitievergoeding De rechter geeft het ziekenhuis daarom deels gelijk: de verpleegkundige mag worden ontslagen. Maar zijn handelen is niet ernstig verwijtbaar. Daarom moet het ziekenhuis de man een transitievergoeding van ruim 74 duizend euro betalen.

PW., 10 FEBRUARI 2022

Controle zakelijke mails Werkgevers moeten rekening houden met de privacy van werknemers. Maar wat als een werkgever in de zakelijke e-mail van een medewerker wil kijken. Moet hij hem dan ook om toestemming vragen? Deze vraag stond onlangs centraal in een zaak bij het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch op 28 december 2021.

Een werkneemster is sinds 1 februari 2015 in dienst bij de werkgever als Legal Counsel Europe. Begin 2017 rezen bij de werkgever bedenkingen over het goed functioneren van de werkneemster. Op 8 juni 2017 hebben partijen een vaststellingsovereenkomst gesloten waarmee de werkneemster per 1 september 2017 uit dienst gaat. Op 8 of 9 juni 2017

523

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL heeft de werkgever zonder toestemming van de werkneemster in haar zakelijke e-mailbox gekeken. Daaruit is gebleken dat de werkneemster op 30 mei en 6 juni 2017 een aantal bedrijfsgegevens naar haar persoonlijke e-mailadres heeft verzonden.

Excuses maar wel een procedure Zij biedt daarvoor haar verontschuldiging aan en verklaart de betreffende gegevens verwijderd te hebben. Wel start zij een procedure tegen de werkgever waarin zij onder andere een schadevergoeding vordert wegens schending van haar privacy. De kantonrechter heeft de vorderingen afgewezen. Ze gaat in hoger beroep.

Het Hof stelt vast dat de e-mailberichten vallen onder de persoonlijke levenssfeer (art.

8 EVRM). Ook wanneer de berichten zijn verstuurd vanaf de zakelijke werkplek. Controle van de e-mailberichten door de werkgever kan als de werknemer hiervan weet, bijvoorbeeld doordat het in het personeelsreglement of de arbeidsovereenkomst is vastgelegd.

Het is ook toelaatbaar als sprake is van een gerechtvaardigd doel om die controle toe te passen en is voldaan aan de proportionaliteitseis.

Waarom niet gewoon gevraagd?

In dit geval is daar niet aan voldaan. Uit niets blijkt dat de werkgever een vermoeden had dat de werkneemster in strijd handelde met regels uit een interne IT-gedragscode.

Dat wordt ook niet door de werkgever aangevoerd. Verder is het vreemd dat de werkgever niet gewoon aan de werkneemster heeft gevraagd of zij de zakelijke e-mail mocht inzien vanwege de door haar aangevoerde omstandigheden: een volledig beeld krijgen van de dossiers die de werkneemster in behandeling had. De werkgever heeft daarom inbreuk gemaakt op de privacy van de werkneemster. Overigens speelde deze zaak vóór de invoering van de AVG en viel deze dus onder de oude Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp).

Ten onrechte gezondheidsgegevens verwerkt Daarnaast stelt werkneemster dat de werkgever ook haar privacy heeft geschonden door in haar verzuimregistratiesysteem een e-mail van haar op te nemen waarin stond: ‘Beste HR e.a., Ik heb kort verzuim opgenomen ivm afspraak dokter. Mvg.’ Door deze e-mail op te nemen heeft de werkgever ten onrechte gezondheidsgegevens verwerkt in de zin van artikel 16 Wbp. Het Hof oordeelt dat er geen sprake is van schending van artikel 16 Wbp. Het bericht is opgenomen in een verzuimadministratie en de reden voor het verzuim, een bezoek aan de dokter, is opgegeven door de werknemer zelf. Het gaat hierbij niet om de verwerking van persoonsgegevens gericht op de gezondheidstoestand van betrokkene. Daar staat namelijk niets over in de e-mail, vindt het Hof.’

524

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Schade opgelopen?

Nu het Hof heeft vastgesteld dat de werkgever de privacy van de werkneemster geschonden heeft, rijst de vraag of zij ook recht heeft op schadevergoeding. In dit geval op grond van artikel 49 Wbp. Het Hof stelt vast dat niet is gebleken dat de werkneemster daadwerkelijk schade heeft opgelopen door de inbreuk. En het voert te ver om een – al dan niet symbolisch – bedrag toe te kennen. Voor het toekennen van vergoeding van immateriële schade moet op z’n minst aannemelijk worden gemaakt dat iemand op een andere manier last heeft gehad van de privacy-schending. Bijvoorbeeld aantasting van de persoonlijke levenssfeer of geestelijk letsel. Dat is niet gebeurd. De gevorderde schadevergoeding wordt dan ook afgewezen.

ARBO-ONLINE, 9 FEBRUARI 2022 | PASC AL WILLEMS WVO ADVOC ATEN

Werknemer stapt zelf per direct op Een werknemer die jarenlang werd geprezen om zijn prestaties, raakt uit de gratie als hij een nieuwe leidinggevende krijgt. Als het niet lukt om een minnelijke regeling te treffen, neemt de werknemer op staande voet ontslag. Kan dat zomaar?

Tot 2017 was er geen vuiltje aan de lucht voor de werknemer van een HBO-opleiding. Zijn beoordelingen waren altijd goed of uitstekend. Dat verandert als hij een nieuwe leidinggevende krijgt. Deze is minder te spreken over zijn functioneren. Vooral op zijn houding en gedrag krijgt de werknemer kritiek. Hij krijgt een andere functie aangeboden met een afbouwregeling voor zijn salaris. De werknemer gaat hiermee akkoord.

Integriteitsschendingen In 2020 krijgt de werkgever twee meldingen over mogelijke belangenverstrengeling of integriteitsschendingen. De meldingen zijn ernstig genoeg om een extern bureau onderzoek te laten doen. De bevindingen zijn niet gunstig voor de werknemer. De werknemer wordt geschorst. De werkgever vraagt de kantonrechter om de arbeidsovereenkomst te ontbinden wegens ernstig verwijtbaar gedrag van de werknemer.

Minnelijke regeling Ondertussen proberen de partijen een tot een minnelijke regeling te komen, maar dit lukt niet. De werknemer besluit mondelinge behandeling van de zaak door de kantonrechter niet af te wachten. Drie weken voor de geplande zitting dient hij op staande voet ontslag in.

Tot twee keer toe vraagt de advocaat van zijn werkgever of de werknemer bij zijn ontslag op staande voet blijft. Beide keren zegt de advocaat van de werknemer dat dat inderdaad zo is. Hierop trekt de werkgever het ontbindingsverzoek in.

525

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Het is nu het ontslag op staande voet waarover de kantonrechter zich moet buigen. De werknemer vindt dat zijn werkgever zich ernstig verwijtbaar heeft gedragen en eist daarom de wettelijke transitievergoeding en de gefixeerde schadevergoeding. De kantonrechter wijst de eisen af. De werknemer gaat in hoger beroep.

Ontslag op staande voet door de werknemer Het komt niet vaak voor dat een werknemer ontslag op staande voet neemt. De wettelijke eisen zijn gelijk aan die voor een werkgever die onmiddellijk van een werknemer af wil. Er moet een dringende reden zijn en deze reden moet onverwijld aan de werkgever worden medegedeeld.

De wet somt een aantal voorbeelden van een dringende reden op: mishandeling, grovelijke beledeging of ernstige bedreiging van de werknemer of dienst familieleden, het niet (of niet op tijd) betalen van het salaris of de situatie dat voortzetting van de arbeidsovereenkomst ernstige gevaren voor de werknemer meebrengt.

Volgens de werknemer is hij slachtoffer van pesterijen en intimidaties door zijn werkgever. Ook het onderzoek door het externe bureau naar vermeende integriteitsschendingen is hem een doorn in het oog. Het feit dat er geen minnelijke regeling is getroffen, was wat hem betreft de laatste druppel.

Oordeel rechtbank Het Gerechtshof houdt de werknemer voor dat hij wist dat de arbeidsovereenkomst op korte termijn zou eindigen. Er stond immers al een zitting gepland voor de mondelinge behandeling van de zaak. Het hof wil dan ook van de werknemer weten wat er zo dringend was dat hij niet drie weken kon wachten op de behandeling van het ontbindingsverzoek.

Volgens de werknemer stelde zijn werkgever zich intimiderend op in de onderhandelingen over een schikking. Het was wel duidelijk dat zijn werkgever niet van plan was om een vergoeding te betalen voor het ontslag. Ook mocht hij niet praten over het externe onderzoek, terwijl hij ervan overtuigd was dat daar niets van deugde. Hij voelde zich gespannen door de situatie en daar had ook zijn gezin last van.

De werknemer wilde zich niet verweren tegen een beschuldiging van ernstig verwijtbaar gedrag. Hij voelt zich prettiger bij een zaak waarin hij moet aantonen dat het zijn werkgever was die zich verkeerd heeft gedragen. Het Hof oordeelt dat dit niet voldoende is om een ontslag op staande voet te rechtvaardigen. Dit is het zwaarste middel dat je kunt inzetten om een arbeidsovereenkomst te ontbinden.

Als de werknemer het niet eens was met het schikkingsvoorstel van zijn werkgever, kon hij dit simpelweg afwijzen en wachten op behandeling van zijn zaak. Hij werd bijgestaan

526

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL door een advocaat, dus hij stond er niet alleen voor. Hij was bovendien geschorst, dus het was ook niet zo dat hij elke dag met het lood in de schoenen naar zijn werkplek moest.

Het Gerechtshof wijst de eisen van de werknemer af. De werknemer moet de kosten van de procedure betalen.

G E R E C H T S H O F A R N H E M - L E E U WA R D E N | E C L I : N L : G H A R L : 2 0 21 : 112 0 2 - P W. | N I C O L E W E I D E M A , 2 5 J A N U ARI 2022

Ontslag na blijven weigeren om een mondkapje te dragen Een werknemer weigert zich aan de mondkapjesplicht te houden. De werkgever vordert ontbinding van de arbeidsovereenkomst. Hamvraag: is er sprake van verwijtbaar handelen van de werknemer?

Een 32-jarige man werkt sinds november 2015 als medewerker transportmiddelen bij een onderneming die vliegtuigen reinigt op Schiphol. De klanten zijn grote luchtvaartmaatschappijen die sinds de corona-uitbraak een strikte mondkapjesplicht hanteren in (nagenoeg) alle ruimten op de luchthaven en aan boord van vliegtuigen.

Klachten van opdrachtgevers De werkgever heeft in november 2020 alle werknemers geschreven dat tijdens het werk altijd een mondkapje moet worden gedragen. De werknemer weigert aan deze mondkapjesplicht te voldoen. Er wordt vaak met hem gesproken en gewaarschuwd dat zijn weigering gevolg kan hebben voor het dienstverband. Er zijn ook regelmatig klachten van opdrachtgevers.

Loonbetaling stopgezet Op 2 augustus 2021 is de maat vol. De werknemer wordt schriftelijk en gemotiveerd op non-actief gesteld en de loonbetaling gestopt. De werkgever verzoekt ontbinding van de arbeidsovereenkomst.

De kantonrechter overweegt dat de werknemer als verweer stukken heeft ingediend. Die zijn niet alleen in het Engels, maar zo onsamenhangend dat de rechter deze met geen mogelijkheid begrijpt. Omdat de voertaal in deze procedure Nederlands is, laat de rechter ze buiten beschouwing.

De werkgever is bevoegd om redelijke voorschriften te geven met betrekking tot het werk en de bevordering van de goede orde in de onderneming. En de werknemer is verplicht zich daaraan te houden (art.7:660 BW). De verplichting een mondkapje te dragen lag in de lijn met de op dat moment geldende richtlijnen van de luchthaven. Daarom mocht de werkgever zijn werknemers deze verplichting opleggen. Daar komt bij dat in een derge-

527

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL lijke werkomgeving meer dan gemiddeld strikte regels en protocollen gelden, waaraan iedereen zich moet houden.

De werknemer heeft herhaaldelijk geweigerd een mondkapje te dragen waardoor hij niet kon werken. Hij is door de werkgever in diverse gesprekken gewezen op het belang van de mondkapjesplicht. De werknemer zag kennelijk wel het belang in, omdat hij in één geval in plaats van met een mondkapje zijn mond en neus wel met een sjaal bedekte.

Verwijtbaar handelen, geen transitievergoeding De kantonrechter oordeelt dat sprake is van verwijtbaar handelen en ontbindt de arbeidsovereenkomst per direct (art. 7:669 BW). Door meerdere malen niet te voldoen aan de niet alleen redelijke maar ook noodzakelijke verzoeken, is ook ernstig verwijtbaar gehandeld. Daardoor heeft de werknemer geen recht op een transitievergoeding (art. 7:673 lid 7 onder c BW).

BRON: KANT ONREC HTER HAARLEM, 5 NOVEMBER 2021, ECLI:NL:RBNHO:2021:10055 - ARBO-ONLINE, 13 JANUARI 2022 | MR. ING. R.O.B. POORT IS JURIST EN VEILIGHEIDSKUNDIGE

Drempel voor ontslag op staande voet is hoog Wie een werknemer wil ontslaan, kan er maar beter voor zorgen dat alle puntjes op de i staan. Zeker bij een ontslag op staande voet. Dat merkt ook een werkgever die zijn werknemer de laan uitstuurt omdat hij hem verdenkt van diefstal.

De werknemer is sinds april 2011 in dienst als asbestsaneerder en sloper, tegen een salaris van € 3.816,63 bruto per vier weken. In juli 2021 beschuldigt zijn werkgever hem van diefstal. De directeur van het bedrijf geeft aan dat hij het dienstverband wil beëindigen.

De werknemer verricht daarna geen werkzaamheden meer voor het bedrijf . Hij krijgt nog een paar weken salaris, maar vanaf 13 augustus wordt hij niet meer betaald.

Ontslag op staande voet?

De werkgever stapt naar de rechter om betaling van zijn salaris te eisen. Volgens hem is hij niet op staande voet ontslagen. De arbeidsovereenkomst is daarom niet beëindigd. Hij vraagt de kantonrechter om het achterstallige salaris te verhogen met de wettelijke verhoging van 50 procent en de wettelijke rente.

De werkgever erkent dat hij niet kan aantonen dat de werknemer op staande voet is ontslagen. Of de werknemer daadwerkelijk heeft gestolen, komt in deze zaak daarom niet eens meer ter sprake. Zonder aantoonbaar ontslag is de arbeidsovereenkomst nooit beëindigd. De werknemer heeft dus recht op salaris.

528

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Wettelijke verhoging Salaris moet op tijd worden betaald. Als werkgever heb je maar een klein beetje speling, maximaal drie werkdagen na de betaaldag. Wanneer de werkgever in gebreke blijft, heeft de werknemer volgens artikel 7:625 van het Burgerlijk Wetboek recht op een verhoging.

Deze verhoging bedraagt voor de vierde tot en met de achtste werkdag 5 procent per dag en voor elke volgende werkdag 1 procent. De wettelijke verhoging kan zo oplopen tot maximaal 50 procent van het verschuldigde loon. De kantonrechter kan de wettelijke verhoging matigen.

Oordeel kantonrechter In dit geval ziet de kantonrechter daar echter geen enkele reden toe. De werkgever heeft de loonbetaling gestaakt wegens een niet-aantoonbaar ontslag op staande voet. Hij heeft het dus helemaal aan zichzelf te danken dat er een forse betalingsachterstand is ontstaan.

De werkgever moet het achterstallige loon, plus de wettelijke verhoging van 50 procent betalen en de wettelijke rente betalen. Ook draait hij op voor de proceskosten en de buitengerechtelijke incassokosten die de werknemer heeft gemaakt. De werknemer houdt recht op zijn salaris totdat de arbeidsovereenkomst rechtsgeldig eindigt.

R E C H T B A N K M I D D E N - N E D E R L A N D | E C L I : N L : R B M N E : 2 0 21 : 616 3 - P W. , 11 J A N U A R I 2 0 2 2

Voorwaarden aan transitievergoeding na slapend dienstverband Een werkgever legt een werknemer met een slapend dienstverband een vaststellingsovereenkomst voor. De werknemer moet snel beslissen: wanneer ze te laat tekent, krijgt ze volgens de nieuwe regels een lagere transitievergoeding. En de werkgever betaalt alleen als hij door het UWV wordt gecompenseerd. Maakt hij zich hiermee schuldig aan slecht werkgeverschap?

De werknemer, een huishoudelijk hulp, heeft al niet meer voor haar werkgever gewerkt sinds zij in juni 2016 ziek is geworden. In juni 2018 kent het UWV haar een WGA-uitkering toe. Haar dienstverband is hiermee slapend geworden.

Slapend dienstverband: hoe zit dat?

OP 8 november 2019 doet de Hoge Raad uitspraak in de slepende kwestie rondom slapende dienstverbanden. Sinds de invoering van de Wet werk en zekerheid in 2015 moeten werkgevers bij ontslag een transitievergoeding betalen aan werknemers die minimaal twee jaar in dienst zijn geweest. En die verplichting geldt ook wanneer die werknemers de laatste twee jaar van hun dienstverband ziek waren.

Veel werkgevers ervaren dit als onrechtvaardig. Na twee jaar loondoorbetaling voor een zieke medewerker, moeten ze ook de transitievergoeding betalen. Door de werknemer in

529

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL dienst te houden, ook al krijgt deze inmiddels een WGA-uitkering en hoeft er geen loon meer te worden betaald, kunnen werkgevers vermijden dat ze een transitievergoeding moeten betalen. Een aantal werknemers stapt, soms gesteund door vakbonden, naar de rechter om hun werkgever te dwingen het dienstverband te beëindigen. Kantonrechters oordelen echter verschillend over deze zogenaamde slapende dienstverbanden.

Compensatie In november 2019 maakt de Hoge Raad met de Xella-uitspraak een einde aan de onduidelijkheid. De overheid heeft inmiddels de Wet compensatie transitievergoedingen aangekondigd. Vanaf 1 april 2020 kan een werkgever compensatie aanvragen voor de transitievergoeding voor een werknemer die na twee jaar arbeidsongeschiktheid wordt ontslagen. De wet gaat met terugwerkende kracht in voor werkgevers die sinds de invoering van de WWZ een transitievergoeding hebben betaald aan werknemers die twee jaar ziek zijn geweest.

Dit betekent volgens de Hoge Raad dat het getuigt van slecht werkgeverschap om werknemers na twee jaar ziekte tegen hun zin in dienst te houden. De kosten voor de transitievergoeding worden immers gecompenseerd.

Vaststellingsovereenkomst met voorbehoud De uitspraak van de Hoge Raad is haar werkgever niet ontgaan. Op 29 november, drie weken na de uitspraak, ontvangt de werknemer een brief waarin de werkgever voorstelt op 29 november 2019 voor om het dienstverband te beëindigen.

In het voorstel wijst de werkgever op het feit dat op 1 januari 2020 de Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) van kracht wordt. Dit heeft gevolgen voor de hoogte van de transitievergoeding. Die is onder de WAB lager dan onder de Wet werk en zekerheid (WWZ). Om voor de hogere vergoeding in aanmerking te komen, moet de werknemer voor 31 december de definitieve vaststellingsovereenkomst tekenen.

De werkgever maakt in het voorstel een voorbehoud voor het betalen van de transitievergoeding. Alleen wanneer hij volledige compensatie krijgt voor de transitievergoeding, zal hij overgaan tot uitbetaling. De werknemer gaat niet akkoord met dit voorbehoud.

Ze tekent de vaststellingsovereenkomst niet. In juni 2020 doet de werkgever een nieuw beëindigingsvoorstel. In dit voorstel is een beëindigingsvergoeding opgenomen van ruim 5000 euro. Dat is een stuk lager dan de ruim 9000 euro waarop de werknemer in 2019 volgens de WWZ recht had. De werkgever maakt in dit voorstel niet langer het voorbehoud dat betaling van de beëindigingsvergoeding afhangt van de volledige compensatie door het UWV.

530

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Naar de rechter De werknemer vindt dat ze recht heeft op een vergoeding volgens de berekening uit 2019.

Volgens haar heeft haar werkgever zich niet als goed werkgever gedragen door in 2019 een voorwaarde te verbinden aan de transitievergoeding. Ze stapt naar de rechter om de vergoeding van € 9.316,55 te vorderen.

De kantonrechter vindt niet dat de werkgever zich schuldig heeft gemaakt aan slecht werkgeverschap. In november 2019 kon de werkgever nog niet zeker weten of hij volledig gecompenseerd zou worden voor de transitievergoeding. De toekenningscriteria werden pas in 2020 bekend gemaakt.

Had de werkgever geen voorbehoud gemaakt in de vaststellingsovereenkomst, dan had hij het risico gelopen dat hij de transitievergoeding moest betalen zonder daarvoor te worden gecompenseerd. Dit zou een opeenstapeling van kosten betekenen: de loondoorbetaling tijdens ziekte én de transitievergoeding. De Wet compensatie transitievergoedingen is bedoeld om de werkgever daarvoor te behoeden. Tegelijkertijd moet de wet ervoor zorgen dat werknemers hun aanspraak op de transitievergoeding niet verliezen.

Werkgever was toch goede werkgever Het valt de werknemer niet kwalijk te nemen dat zij het voorbehoud met betrekking tot de transitievergoeding niet accepteerde. Deze had immers ongunstig uit kunnen pakken.

Maar dat betekent niet dat haar werkgever zich niet gedroeg als een goed werkgever toen hij weigerde afstand te doen van deze voorwaarde.

Ook handelde de werkgever niet in strijd met de vereisten van goed werkgeverschap toen hij in 2020 de lagere vergoeding volgens de berekening van de WAB aanbood. Er bestond toen geen wettelijk recht meer op de hogere transitievergoeding. De eis van de werknemer wordt afgewezen. Zij moet de proceskosten betalen.

R E C H T B A N K L I M B U R G | E C L I : N L : R B L I M : 2 0 2 0 : 10 6 61 - P W. , 1 3 D E C E M B E R 2 0 21

Ziekte en re-integratie Onbereikbaar tijdens ziekte? Ontslag blijkt mogelijk te zijn In een opvallende uitspraak oordeelde het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat een contract met een werknemer ontbonden kon worden, omdat de werknemer wekenlang niet bereikbaar was na haar ziekmelding. Het Hof stelde dat er sprake is van ernstig verwijtbaar handelen.

De werkneemster had vakantie opgenomen in de zomer van 2021. Op 16 augustus 2021 zou zij terugkeren, maar op de eerste werkdag na haar verlof meldde zij zich ziek bij haar leidinggevende via WhatsApp. Tijdens haar vakantie was zij haar oma in Marokko gaan

531

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL opzoeken. De werkneemster kon niet terugvliegen omdat zij (naar eigen zeggen) corona had opgelopen tijdens het familiebezoek. De werkgever stuurde daarop de werkneemster een uitnodiging voor een (digitale) afspraak met de bedrijfsarts op 19 augustus. De werkneemster verscheen echter niet.

In het bericht van 16 augustus gaf de werkneemster aan dat zij bereikbaar was via WhatsApp, maar dat zij af en toe geen goede verbinding heeft. Niets is minder waar: sinds dat ene bericht was het voor de werkgever onmogelijk om nog in contact te komen met de werkneemster. De werkgever ondernam vele pogingen: via WhatsApp(-bellen), verschillende e-mails, brieven en zelfs aan huisbezoek op het adres van de werkneemster.

Ook wordt de werkneemster nogmaals uitgenodigd voor een afspraak met de bedrijfsarts, fysiek ditmaal. Het zal geen verrassing zijn: ook hier verschijnt de werkneemster niet.

Uiteindelijk gaan er in totaal meer dan twee maanden voorbij zonder enige vorm van contact. Een loonopschorting omdat de werkneemster de controlevoorschriften (zoals een bezoek aan de bedrijfsarts) niet is nagekomen, mag ook niet baten.

Ontbindingsverzoek op e-grond De werkgever zit met de handen in het haar en dient een ontbindingsverzoek in op de e-grond (verwijtbaar handelen) bij de kantonrechter. De kantonrechter heeft het ontbindingsverzoek toegewezen. De werkneemster laat het er niet bij zitten en gaat in hoger beroep.

Oordeel kantonrechter?

De werkneemster heeft geen geluk. Het Gerechtshof bevestigt de eerdere uitspraak.

Ondanks het geldende opzegverbod tijdens ziekte mocht de werkneemster toch ontslagen worden: de reden voor het ontslag houdt namelijk geen verband met haar ziekte.

Daarnaast had de werkneemster bereikbaar moeten blijven na haar ziekmelding. Dit volgt uit de wet, maar ook uit het personeelshandboek en het contract van de werkgever.

De werkneemster verweert zich door te stellen dat zij te ziek was (corona in combinatie met een burn-out) om zich met haar werk bezig te houden. Het Gerechtshof vindt dit ongeloofwaardig. Als het al zo zou zijn komt dit volgens het Hof voor het eigen risico van de werkneemster. Bovendien is er geen bewijs dat de werkneemster te ziek zou zijn om van zich te laten horen: zij heeft namelijk geen bedrijfsarts gezien. Het Gerechtshof neemt daarnaast aan dat de werkneemster in elk geval (een deel van) de berichten van de werkgever moet hebben ontvangen, ondanks dat zij in Marokko verbleef. Het Hof stelt dat de werkneemster ernstig verwijtbaar heeft gehandeld, waardoor zij haar aanspraak op een transitievergoeding verliest.

UIT SPRAAK HOF ARNHEM-LEEUWARDEN, 5 OK T OBER 2022 - ECLI:NL:GHARL:2022:8537 - PWNET, 14 NOVEMBER 2022

532

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Schadevergoeding voor zieke baanwisselende werknemer Een zieke werknemer vindt een nieuwe baan bij een andere organisatie in het kader van het tweede spoortraject, wanneer re-integratie bij het eigen bedrijf niet mogelijk blijkt. De eerste werkgever gaat er vanuit dat de arbeidsovereenkomst daardoor is geëindigd. Hoe zit dat precies? En hoe maak je de overstap officieel?

De werkneemster begint in november 2013 met haar baan als productiemedewerkster. In januari 2020 meldt zij zich ziek. Aangezien de re-integratiemogelijkheden bij de werkgever beperkt zijn, wordt ruim een jaar later ‘het tweede spoortraject’ ingezet. Dit is een wettelijke regeling waarbij er wordt gekeken naar een passende functie voor de werknemer in kwestie, maar dan bij een andere organisatie. Een loopbaancoach begeleidt haar in dit traject. Het tweede spoor pakt goed uit: in november 2021 gaat zij bij haar nieuwe werkgever aan de slag met een contract voor zes maanden.

Wat er fout gaat Beide partijen laten echter na de arbeidsovereenkomst te beëindigen. Op 6 december 2021 laat de werkneemster aan de werkgever weten dat zij ergens anders in dienst is getreden en dat zij dus geen loon meer dient te ontvangen. De werkgever verwijt de werkneemster dan dat ze hem hier eerder van op de hoogte had moeten stellen.

In een reactie stuurt de werkgever het bericht dat de arbeidsovereenkomst per 1 december 2021 als beëindigd wordt beschouwd, aangezien de werkneemster geen re-integratiewerkzaamheden of passend werk meer kon doen, zo is de redenatie. De werkneemster is het hiermee eens, maar vordert wél een transitievergoeding en een schadevergoeding. De werkgever heeft namelijk geen rekening gehouden met de wettelijke opzegtermijn.

Oordeel kantonrechter De kantonrechter geeft de werkneemster gelijk en wijst de vorderingen toe. Gezien de situatie (de werkneemster was inderdaad blijvend arbeidsongeschikt voor haar eigen functie, en er waren geen andere passende functies beschikbaar binnen de organisatie van de werkgever) was het passend dat de werkneemster startte met het tweede spoortraject bij een andere organisatie. Toch had bij de aanvaarding van de nieuwe baan de constructie geformaliseerd moeten worden. Het aanvaarden van een baan (ook ingeval van een tweede spoortraject) wordt niet automatisch als een beëindigingshandeling gezien van de bestaande arbeidsovereenkomst.

In alle gevallen blijft de hoofdregel gelden: zolang het eerste dienstverband niet uitdrukkelijk wordt verbroken, blijft het geldig.

B R O N : R E C H T B A N K M I D D E N - N E D E R L A N D 3 0 M A A R T 2 0 2 2 - E C L I : N L : R B M N E : 2 0 2 2 : 118 3 - P W N E T, 18 J U L I 2022

533

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Vaststellingsovereenkomst voor zieke werknemer? Niet zonder risico Een werkgever stuurt een zieke werknemer een vaststellingsovereenkomst op om het contract te beëindigen. De werknemer ondertekent deze uit angst dat haar loon wordt gestopt. Is de overeenkomst geldig en kan zo'n situatie worden teruggedraaid?

De werknemer in deze zaak is 62 jaar oud en al 32 jaar in dienst bij de werkgever. In september 2020 meldt de werknemer zich ziek met stressklachten. In gesprek met de bedrijfsarts in april 2021 blijkt dat de werknemer nog niet kan re-integreren, daar is het te vroeg voor. De bedrijfsarts adviseert een behandeltraject bij een psycholoog. Helaas gaat het daarna snel bergafwaarts met de werknemer. In juli van dat jaar belandt de werknemer in het ziekenhuis waar blijkt dat de werknemer een maagontsteking heeft. Deze blijkt veroorzaakt te zijn door stress.

Dan maar een vaststellingsovereenkomst?

In augustus van dat jaar gaan de werknemer en werkgever met elkaar rond te tafel zitten, ook een leidinggevende en HR zitten erbij. In dat gesprek geeft de werkgever aan het loon stop te zetten als de werknemer niet start met het behandeltraject bij de psycholoog. Ook biedt de werkgever in datzelfde gesprek de mogelijkheid aan om afscheid te nemen en de arbeidsovereenkomst te beëindigen met van wederzijds goedvinden.

Kort daarna stuurt de werkgever een vaststellingsovereenkomst aan de werknemer, met het verzoek om binnen vier dagen te reageren op het voorstel. Vervolgens verschijnt de directiesecretaresse drie dagen daarna bij de werknemer thuis met het verzoek de vaststellingsovereenkomst te ondertekenen. De werknemer tekent de vaststellingsovereenkomst en meldt zich beter.

Werknemer krijgt spijt Kort na het sluiten van de vaststellingsovereenkomst krijgt de werknemer spijt van haar ontslag en meldt zich opnieuw ziek. Zij schakelt een advocaat in en vordert wedertewerkstelling en doorbetaling van haar salaris. De werknemer geeft aan dat zij de vaststellingsovereenkomst nooit zou hebben getekend als er niet was gedreigd dat haar loon zou worden stopgezet.

Is hier sprake van dwaling?

Het Gerechtshof maakt korte metten met het gedrag van de werkgever. Bij de overweging van het Hof speelt mee dat de werknemer maar liefst 32 jaar bij de werkgever in dienst was, dat zij 62 jaar oud is en dat zij al bijna een jaar ziek is als gevolg van stress. Tóch heeft de werkgever gedreigd om het loon stop te zetten op het moment dat de werknemer niet zou meewerken aan een behandeltraject met een psycholoog. De werkgever had

534

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL de werknemer op z’n minst informatie moeten geven over de verstrekkende (financiële) gevolgen van het sluiten van een vaststellingsovereenkomst tijdens ziekte.

Uitkering De werkgever had bijvoorbeeld moeten benadrukken dat de werknemer mogelijk geen uitkering zou krijgen door in te stemmen met een beëindiging van het contract tijdens ziekte. Het aanbieden van een vaststellingsovereenkomst in deze omstandigheden levert dwaling of misbruik van omstandigheden op. Verder had de werkgever andere re-integratiemogelijkheden moeten onderzoeken, bijvoorbeeld door het aanvragen van een deskundigenoordeel bij het UWV. De conclusie: De werkgever moet de werknemer weer toelaten op de werkvloer. Én de werkgever moet het salaris van de werknemer met terugwerkende kracht betalen.

G E R E C H T S H O F ’ S - H E R T O G E N BO S C H , 2 2 A P R I L 2 0 2 2 , E C L I : N L : G H S H E : 2 0 2 2 : 118 6 - P W N E T, 19 S E P T E M B E R 2022

Werknemer houdt zich niet aan advies van bedrijfsarts Een werkgever stopt met de loonbetaling, omdat de werknemer weigert mee te werken aan zijn re-integratie. Advies van de bedrijfsarts was leidend voor de werkgever.

Mocht de werkgever het oordeel van de huisarts en psycholoog naast zich neer leggen? De werknemer vordert volledige loondoorbetaling.

Een werknemer heeft van 7 april tot 7 november 2020 bij een meubelprojectorganisatie gewerkt op basis van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Hij heeft zich 11 mei 2020 ziek gemeld. De werkgever stopt op 1 augustus met de loonbetaling, omdat de werknemer weigert mee te werken aan zijn re-integratie. De eis van de werknemer tot volledige loonbetaling tot 7 november wordt door de kantonrechter alleen voor de periode van 1 tot 8 augustus toegewezen. De werknemer probeert in hoger beroep alsnog zijn gelijk te halen.

Advies van de bedrijfsarts over re-integratie Het Gerechtshof oordeelt als volgt. De bedrijfsarts heeft op 10 juli 2020 geadviseerd dat de werknemer weer twaalf uur per week aangepast kon werken. De werknemer heeft dat niet gedaan en is op 31 juli opnieuw bij de bedrijfsarts geweest. Die adviseerde toen om twee à drie dagen per week gedurende twee à drie uur per dag zonder tijdsdruk of stress te gaan werken.

Aankondiging van loonsanctie De werkgever mailde dit advies op 4 augustus 2020 naar de werknemer en gaf aan dat zijn leidinggevende hem voor de nadere invulling zou bellen. Dat lukte niet en vervolgens is

535

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL 6 augustus per mail verzocht om 7 augustus uiterlijk 17.00 uur te bellen om de nodige afspraken te maken over de re-integratie. In de mail stond ook, dat anders een loonsanctie zou volgen.

Psycholoog adviseert om niet te gaan werken De werknemer mailde 7 augustus dat hij bereikbaar was geweest en geen gemiste oproepen op zijn telefoon had. Het ging psychisch niet goed met hem en zijn behandelaar gaf aan dat hij niet moest gaan werken. De werkgever heeft direct geantwoord, zich vast te houden aan het advies van de bedrijfsarts. De werknemer werd er ook op gewezen dat als hij het niet eens was met dit advies, hij een deskundigenoordeel moest aanvragen en een bewijs van die aanvraag moest opsturen. Ook werd herhaald dat de loondoorbetaling zou worden stopgezet als hij niet zou meewerken aan de uitvoering van het advies van de bedrijfsarts.

Deskundigenoordeel UWV De psycholoog heeft 9 augustus 2020 de werkgever gemaild dat de werknemer niet tot werken in staat was. De werkgever verwees naar de bedrijfsarts die zijn advies handhaafde. De werknemer heeft pas drie weken later (24 augustus) een deskundigenoordeel aangevraagd bij het UWV. De deskundige rapporteerde 26 november 2020 dat hij het eens was met het advies van de bedrijfsarts.

Advies bedrijfsarts leidend Het Gerechtshof begrijpt dat het voor de werknemer verwarrend was dat zijn behandelend psycholoog en zijn huisarts er anders over dachten, maar de werkgever heeft duidelijk meegedeeld dat het advies van de bedrijfsarts leidend was. De werknemer had in deze omstandigheden tenminste met zijn werkgever moeten gaan praten om te kijken wat haalbaar was. Dat is niet gebeurd. Daarmee heeft hij zich niet aan zijn re-integratieverplichtingen gehouden en maakt hij geen aanspraak op loon. De loonsanctie is dan ook terecht toegepast. Het hoger beroep wordt verworpen.

B R O N : G E R E C H T S H O F A R N H E M , 8 M A A R T 2 0 2 2 - E C L I : N L : G H A R L : 2 0 2 2 : 1776 - A U T E U R : R O B P O O R T | BUREAUPOORT.NL

Is stopzetten opleidingstraject slecht werkgeverschap?

Een manager wordt klaargestoomd voor een hogere functie. De werkgever besluit tijdens het opleidingstraject echter dat de werknemer zich onvoldoende ontwikkelt.

Het opleidingstraject wordt gestaakt en de werknemer kan fluiten naar zijn loonsverhoging, maar daar gaat hij niet mee akkoord.

536

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Na zeven jaar voor zijn werkgever te hebben gewerkt, heeft de rayonmanager een mooie promotie in het vooruitzicht. Zijn functie wijzigt in 2019 van rayonmanager naar plaatsvervangend manager distributie. Tegelijkertijd begint hij met een tweejarig opleidingstraject. Het doel is dat hij uiteindelijk manager distributie zal worden.

Na bijna twee jaar komt er een functie van manager distributie vrij. De timing kan bijna niet mooier, maar de domper volgt al snel. Zijn leidinggevende laat hem weten dat hij niet in aanmerking komt voor deze vacature. Sterker nog, hij kan zijn ambities voor de functie van manager distributie maar beter helemaal laten varen. Volgens de werkgever heeft de voormalig rayonmanager zich gedurende het opleidingstraject onvoldoende ontwikkeld. Het opleidingstraject wordt daarom stopgezet. Als troostprijs kan de werknemer zijn oude baan als rayonmanager terugkrijgen, en daarbij wel zijn nieuwe salaris behouden.

Toekomstige loonsverhogingen zitten er echter niet meer in.

Naar de rechter De werknemer meldt zich ziek en sleept zijn werkgever voor de rechter. Hij eist in een kort geding dat hij direct weer wordt toegelaten tot het opleidingstraject. Na afronding daarvan wil hij worden bevorderd tot manager distributie, met toekenning van alle gebruikelijke arbeidsvoorwaarden. Als de kantonrechter deze eisen afwijst, dan wil de werknemer toch op zijn minst de functie van plaatsvervangend distributiemanager mogen houden.

Oordeel van de kantonrechter De werknemer vindt dat het stopzetten van het opleidingstraject in strijd was met goed werkgeverschap. De beslissing kwam voor hem volkomen onverwacht en tot die tijd had hij de indruk dat zijn werkgever tevreden was over zijn functioneren. De kantonrechter oordeelt anders. Een werkgever heeft een zekere beoordelingsvrijheid als het gaat om het beëindigen van een opleidingstraject. De werkgever is immers degene die het beste zicht heeft op de daadwerkelijke voortgang en het daadwerkelijk functioneren van een werknemer. Die beoordelingsvrijheid wordt begrensd door de door de normen van goed werkgeverschap. Gedurende het opleidingstraject zijn er verschillende functioneringsgesprekken gevoed. Daarin zijn positieve punten genoemd, maar ook verbeterpunten. Vooral als het gaat om communiceren, leidinggeven en samenwerken. En de werkgever heeft duidelijk gemaakt dat dit essentiële taken zijn. Terugkeer naar het opleidingstraject zit er dus niet in. Maar hoe zit het dan met de eis van de werknemer om de functie van plaatsvervangend manager distributie te mogen behouden? Daarin krijgt hij wel gelijk van de kantonrechter.

Arbeidsovereenkomst De werkgever stelt dat dit geen zelfstandige functie is, maar dat deze is gecreëerd in het kader van het opleidingstraject. Maar dat blijkt nergens uit. De werknemer heeft een

537

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL nieuwe arbeidsovereenkomst getekend voor de functie plaatsvervangend manager distributie. Ook bestaat er een apart functieprofiel voor deze functie. Als de functie van plaatsvervangend manager distributie onlosmakelijk verbonden was met het opleidingstraject, dan had de werkgever hierover duidelijke afspraken moeten maken en deze bij voorkeur op schrift moeten zetten. Dat heeft de werkgever nagelaten. De arbeidsovereenkomst die werkgever en werknemer hebben getekend is dus leidend. De werknemer moet daarom worden toegelaten tot de functie plaatsvervangend manager distributie, zodra de bedrijfsarts van mening is dat hij weer kan werken. De werknemer houdt recht op een eerder toegezegde loonsverhoging en op alle toekomstige loonsverhogingen en arbeidsvoorwaarden die bij zijn functie horen.

PWNET, 3 MEI 2022 - REC HTBANK MIDDEN-NEDERL AND | ECLI:NL:RBMNE:2022:1581

Werknemer heeft fobie voor zijn werkgever. Kan dat nog goed komen?

Na een conflict over een betermelding na ziekte, voelt een werknemer zich zo onveilig op de werkvloer dat er sprake is van een fobie. De werkgever beschuldigt hem echter van manipulatie om zo een hoge vergoeding in de wacht te slepen.

De werknemer is sinds 2000 in dienst van een bouwbedrijf. In 2012 valt de werknemer voor de eerste keer uit door kanker. In 2017 wordt hij opnieuw langdurig ziek. Het verlies in salaris dat hiermee samengaat, wordt opgevangen door het verrekenen van zijn nog openstaande saldo aan verlof- en ATV-uren. Zo blijft zijn salaris steeds honderd procent.

Ziekmelding In augustus 2018 voert de werknemer aangepaste werkzaamheden uit. In november krijgt hij echter een terugslag en moet hij zich opnieuw ziekmelden. Vanaf januari 2019 bouwt hij zijn werkzaamheden weer op en vanaf mei 2019 hervat hij zijn werk weer volledig. Dit gaat in tegen het advies van de bedrijfsarts, die wil dat hij zijn werk beperkt tot 6,5 uur per dag. Zijn werkgever spoort hem in juni aan om een WIA-uitkering aan te vragen voor de uren dat hij nog arbeidsongeschikt wordt geacht. In oktober laat hij zijn werkgever echter weten dat hij het er niet mee eens is dat zijn werkgever hem nog steeds deels als arbeidsongeschikt beschouwt. Hij wil binnen twee weken een overzicht ontvangen van al zijn ‘gewerkte uren, verlofuren, opgenomen uren, feestdagen uren, ziekte uren en vakantie-uren’ vanaf 1 januari 2016.

Betermelding Na een gesprek over deze brief, meldt de werkgever de werknemer met terugwerkende kracht beter vanaf 28 augustus 2019. Voor het gevraagde overzicht heeft de werkgever meer tijd nodig. Later spreken de partijen ook nog af dat de werkgever op sociale gronden het salaris vanaf 13 mei 2019 voor honderd procent zal betalen. Ook maken zij afspra-

538

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL ken over het verlofsaldo. De werkgever denkt dat hiermee de kou uit de lucht is, maar de werknemer is een andere mening toegedaan. Hij blijft via zijn advocaat aandringen op een betermelding met ingang van 1 mei 2019. Daarnaast vindt hij dat zijn baas hem nog salaris schuldig is.

Ziek door arbeidsconflict In augustus meldt hij zich ziek. Volgens zijn advocaat heeft zijn werkgever hem ziek gemaakt, door hem onder druk te zetten en geen bedrijfsarts in te schakelen. Wanneer de bedrijfsarts zich wel over de kwestie buigt, constateert deze dat er geen sprake is van ziekte, maar van een arbeidsconflict. Het advies is om een bemiddelaar in te schakelen.

De mediation leidt echter niet tot overeenstemming.

Fobie voor het werk Een onafhankelijke bedrijfsarts concludeert dat de werkgever een ‘fobisch object’ is geworden voor de werknemer. Dit is een aparte stoornis die behandeling behoeft. De kans op succes acht de bedrijfsarts echter klein, en die voorspelling komt uit. In de maanden die volgen toont de werknemer zich onwillig bij het meewerken aan zijn re-integratie.

Tegelijkertijd beschuldigt hij zijn werkgever meermaals van ernstig verwijtbaar handelen.

In juli 2021 kan hij aan de slag op basis van een werkervaringsovereenkomst bij een ander bedrijf. Dit bedrijf is tevreden over hem en biedt hem een baan aan. Dat weigert hij, maar als zijn werkgever een detacheringsovereenkomst sluit met het andere bedrijf, is hij wel bereid om daar aan de slag te gaan.

Oordeel kantonrechter Volgens de werkgever is de werknemer erop uit om met een zo groot mogelijke zak met geld te vertrekken. De werkgever stapt daarom naar de rechter met het verzoek de arbeidsovereenkomst met zo spoedig mogelijke ingang te ontbinden, zonder toekenning van een transitievergoeding. De werknemer dient inderdaad een forse claim in voor een billijke vergoeding. Hij vindt dat zijn werkgever geen enkele reden heeft om de arbeidsovereenkomst te ontbinden. Hij stelt dat hij een kwetsbare werknemer is, omdat hij zwakbegaafd is en weer kanker heeft. Volgens hem kan hij vanwege zijn beperkingen nooit meer elders aan de slag en wil hij een nieuwe werkgever niet met zijn ziekte opzadelen.

De verwijten die hij zijn werkgever maakt, gaan terug tot 2006. Het gaat over een onjuiste salarisinschaling en het weigeren om een deugdelijk verlofoverzicht te verstrekken. Ook heeft de werkgever in 2012 geprobeerd hem te ontslaan terwijl hij ziek was, heeft hij hem in 2019 niet op de juiste datum beter willen melden en heeft hij in 2020 een ziekmelding juist niet geaccepteerd. Zijn werkgever stelt dat de werknemer niet mee wilde werken aan de re-integratie tweede spoor. De werknemer zegt dat hij het spoor juist bijster was.

539

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De kantonrechter snapt dat de werknemer zijn werkgever tot wanhoop drijft met zijn voortdurende klachten, maar zijn gedrag is niet dermate verwijtbaar dat het niet in redelijkheid van de werkgever kan worden gevergd om de arbeidsovereenkomst te laten voortbestaan. Het is namelijk nog maar de vraag in hoeverre de werknemer zelf verantwoordelijk is voor de situatie. Zijn zus en advocaat zouden de drijvende krachten achter de negativiteit zijn. Toch wordt de arbeidsovereenkomst ontbonden. Mediation is mislukt en ook de bedrijfsarts heeft geconstateerd dat terugkeer naar de werkplek geen reële optie is voor de werknemer.

Transitiekosten aftrekken De arbeidsovereenkomst wordt ontbonden en de werkgever moet de werknemer de wettelijke transitievergoeding betalen. De werkgever mag 3.550 euro aan kosten aftrekken van de transitievergoeding. Dit zijn de kosten van het transitietraject dat de werkgever heeft betaald.

Billijke vergoeding Een werkgever kan alleen worden veroordeeld tot het betalen van een billijke vergoeding, wanneer de ontbinding van de arbeidsovereenkomst is te wijten aan ernstig verwijtbaar handelen. Dat is volgens de kantonrechter niet aan de orde. De werkgever heeft best wat steken laten vallen. Het beeld dat uit het dossier opdoemt, is echter dat van een werkgever die probeert zich constructief op te stellen en dat van een werknemer die de boel op scherp stelt. Dat de werknemer zich onveilig voelt op de werkvloer, heeft hij niet met voorbeelden onderbouwd. De kantonrechter ziet dan ook geen enkele aanleiding voor het toekennen van een billijke vergoeding.

Rechtbank Overijssel | ECLI:NL:RBOVE:2022:607 - PWNET, 14 MAART 2022 Deskundigenoordeel van UWV is niet altijd doorslaggevend Een werknemer weigert mee te werken aan zijn re-integratie omdat hij te lang moet reizen om op zijn werk te komen. Het UWV vindt ook dat het werk door deze afstand niet passend is. De werkgever zet echter de loondoorbetaling stop. Het oordeel is aan de rechter.

De werknemer treedt op 7 januari 2008 in dienst van een groenteverwerkingsbedrijf. Elf jaar later raakt hij arbeidsongeschikt en dat blijft hij ook. Als de werknemer begin 2021 een WIA-uitkering aanvraagt, wacht zijn werkgever een onaangename verrassing: het UWV legt een loonsanctie op. De werkgever moet een jaar extra loon doorbetalen omdat het bedrijf volgens het UWV te weinig heeft gedaan om de werknemer te laten re-integreren. Hoewel de werkgever bezwaar indient tegen dit besluit, houdt het UWV voet bij stuk.

540

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Re-integratieverplichtingen Het besluit van het UWV betekent ook dat zowel werkgever als werknemer nog een jaar langer aan hun re-integratieverplichtingen moeten. Op 11 februari 2021 bezoekt de werknemer het spreekuur van de bedrijfsarts. Deze concludeert dat de werknemer arbeidsongeschikt is voor zijn eigen werk. De werknemer kan wel het tweede spoor volgen. Het advies is om twee keer twee uur per week aan de slag te gaan in een re-integratiecentrum.

Zo kunnen de grenzen van de belastbaarheid in kaart worden gebracht en heeft de werkgever een duidelijk verhaal voor het UWV. Omdat de werknemer niet mag autorijden, moet hij ander vervoer zien te regelen, en daar beginnen de problemen. Volgens de werknemer kost het per openbaar vervoer anderhalf uur om in het re-integratiecentrum te komen. Veel te ver, zo vindt hij zelf en het UWV is het met hem eens. In een deskundigenoordeel stelt het UWV dat anderhalf uur enkele reis te belastend is voor iemand die niet meer dan twee uur per dag kan werken. Het werk in het re-integratiecentrum wordt daarom niet als passend beschouwd. Nu is het de werkgever die de hakken in het zand zet. Met ingang van 1 maart 2021 stopt de werkgever met het betalen van het salaris. De reden voor de loonstop is het feit dat de werknemer niet meewerkt aan zijn re-integratie.

In de maanden die volgen blijven alle partijen bij hun standpunt. De werknemer en de arbeidsdeskundige van het UWV vinden de aangeboden arbeid niet passend. De bedrijfsarts vindt dat de werknemer zijn belastbaarheid moet testen door twee keer twee uur per week te werken in het re-integratiecentrum en de werkgever betaalt het loon niet.

Naar de rechter De werknemer stapt naar de kantonrechter om af te dwingen dat de werkgever het salaris met terugwerkende kracht betaalt. Zieke werknemers hebben recht op salaris, maar er zijn wel uitzonderingen op die regel. In artikel 7:629 lid 3 sub c BW staat dat een werknemer tijdens ziekte geen recht heeft op loon als hij zonder deugdelijke grond de passende arbeid niet verricht.

De vraag is dus of de werknemer een deugdelijke grond had om te weigeren de re-integratiewerkzaamheden uit te voeren. Volgens de arbeidsdeskundige van het UWV moet de werknemer te lang reizen om bij het re-integratiecentrum te komen. Het werk is daarom niet passend. De kantonrechter erkent dat een deskundigenoordeel van het UWV richtinggevend is, maar het is niet altijd doorslaggevend en in dit geval besluit de kantonrechter het deskundigenoordeel naast zich neer te leggen. Het deskundigenoordeel is niet op medische gronden uitgebracht. Het gaat puur om de reistijd van anderhalf uur, maar daar valt wel wat op af te dingen.

541

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Zo blijkt dat de reistijd niet anderhalf uur, maar slechts een uur bedraagt. De werknemer hoeft niet zoals hij beweerde twintig minuten te lopen: de bus stopt op drie minuten lopen van zijn huis. En de werkgever heeft bovendien meerdere keren aangeboden om taxivervoer voor de werknemer te regelen. De reistijd zou dan nog twintig minuten bedragen. Ook in een tweede deskundigenoordeel ontbreekt een medische onderbouwing waarom de werknemer het aangeboden werk niet zou kunnen verrichten. Dit terwijl de bedrijfsarts telkens opnieuw heeft geadviseerd dat het werk passend is voor de werknemer. De werknemer had geen deugdelijke gronden om het werk te weigeren. De werkgever heeft daarom het loon terecht stopgezet.

REC HTBANK RO TTERDAM | ECLI:NL:RBRO T:2022:1339 - PWNET, 28 FEBRUARI 2022

Werknemer met medische afzakker claimt volledig salaris Een werknemer die zich al een tijd niet zo lekker voelt, vraagt zijn werkgever of hij een dag in de week minder mag werken. Na een half jaar blijkt hij ernstig ziek. Als zijn werkgever een ontslagvergunning voor hem krijgt, wil de werknemer de urenvermindering terugdraaien en terugwerkend zijn volledige salaris ontvangen. Er zou sprake zijn van een ‘medische afzakker’.

De term medische afzakker is afkomstig van het UWV. Het begint ermee dat een werknemer door ziekte een stapje terug doet op zijn werk. Dat kan gaan om lager betaald werk of om minder uren werken. Als de werknemer dan later alsnog uitvalt, kan dit flinke financiële gevolgen hebben. Een arbeidsongeschiktheidsuitkering wordt gebaseerd op het dat de werknemer verdiende in het jaar voor hij uitviel. Als de werknemer kan aantonen dat hij als gevolg van een objectief medische noodzaak minder is gaan werken, kan de uitkering worden gebaseerd op het voorlaatste werk of de omvang daarvan.

Een medische afzakker heeft niet alleen gevolgen voor de uitkering, het kan ook voor werkgevers duur uitpakken, zoals blijkt uit de hiernavolgende zaak.

Rare klachten De werknemer werkt als chauffeur. In 2018 merkt hij dat het werk hem steeds meer moeite kost. Rare klachten, noemt hij het zelf. Hij is altijd moe, kan slecht lopen en heeft moeite met het bedienen van de schakelaar op de vrachtwagen. Hij gooit het op zijn leeftijd en de stress van een verbouwing. Hij stelt zijn baas voor dat hij een dag per week minder gaat werken. Zijn werkgever bevestigt schriftelijk dat de werknemer vanaf 1 oktober 2018 nog 32 uur per week werkt.

In mei 2019, het is dan zo’n acht maanden later, meldt de werknemer zich ziek. Na twee maanden begint hij met re-integreren, maar erg goed gaat het niet. In januari 2020 adviseert de bedrijfsarts dat de werknemer een deskundigenonderzoek aanvraagt bij het UWV.

542

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Bedrijfsarts vermoedt medische afzakker De bedrijfsarts vermoedt dat de werknemer al geruime tijd ziek is en dat hier sprake is van een medische afzakker. De verzekeringsarts van het UWV bevestigt de conclusie van de bedrijfsarts. De eerste ziektedag van de werknemer was niet 22 mei 2019, maar 1 oktober 2018.

Op 8 december krijgt de werkgever toestemming van het UWV om de arbeidsovereenkomst op te zeggen en doet dat per 31 maart 2021. De werknemer krijgt een transitievergoeding gebaseerd op een 32-urige werkweek.

Naar de kantonrechter De werknemer stapt naar de rechter om de urenvermindering van tafel te krijgen. Deze is volgens hem het gevolg van een dwaling. Hij is minder gaan werken omdat hij gezondheidsklachten had. Ook voor 1 oktober 2018 zat hij regelmatig voor onderzoek in het ziekenhuis. Hij vroeg hier bijzonder verlof voor, dus zijn baas wist dat hij te kampen had met een slechte gezondheid.

Hij vindt dat zijn werkgever hem van tevoren had moeten waarschuwen voor de financiële gevolgen van minder werken. Had hij dat allemaal overzien, had hij geen aanpassing aangevraagd, maar had hij zich ziekgemeld. Want er blijkt van alles met hem aan de hand te zijn. Hij heeft een herseninfarct gehad, blijkt een auto-immuunziekte te hebben en ook zijn hart werkt niet goed. Zijn werk als vrachtwagenchauffeur mag hij niet meer uitvoeren.

De kantonrechter stelt vast dat noch de werkgever, noch de werknemer kon weten dat de werknemer ernstig ziek was toen de urenvermindering werd aangevraagd en goedgekeurd. Beide partijen hebben dus gedwaald. Deze dwaling kan niet voor rekening van de werknemer komen.

Wettelijke procedures niet gevolgd Daar komt bij dat een urenaanpassing schriftelijk moet worden aangevraagd. Werkgever en werknemer moeten het verzoek bespreken en daarna maakt de werkgever eveneens schriftelijk het besluit kenbaar. De werknemer heeft zijn verzoek niet schriftelijk gedaan.

De werkgever noemt dit slechts een formaliteit. De Wet flexibel werken geeft werkgevers immers maar weinig mogelijkheden om een verzoek af te wijzen.

De kantonrechter helpt hem snel uit de droom. Het niet volgen van de juiste procedure is een kostbare fout. Een verzoek om urenaanpassing heeft ook effect op de arbeidsovereenkomst. De werkgever moet wel of niet akkoord gaan met het verzoek. Er is dan ook sprake van een zogenaamde meerzijdige rechtshandeling.

543

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Oordeel kantonrechter De kantonrechter vernietigd daarom de aanpassing van de arbeidsduur van 40 naar 32 uur per week. Het gevolg is dat de arbeidsovereenkomst van 40 uur per week is blijven bestaan. De werknemer heeft nog recht op 12.820 euro bruto aan achterstallig loon en ruim duizend euro vakantiebijslag.

De werkgever moet ook de kosten van de procedure betalen.

REC HTBANK MIDDEN-NEDERL AND | ECLI:NL:RBMNE:2022:291 - PW. | NICOLE WEIDEMA , 14 FEBRUARI 2022

Na twintig jaar willen we van hem af Maar liefst zeventien collega's verklaren dat een monteur in een familiebedrijf een attitudeprobleem heeft. De werkgever wil van hem af. Maar hij heeft ruim twintig jaar vervelend gedrag door de vingers gezien. En dat breekt hem nu op.

De monteur komt in 1996 in dienst van een botenbouwer. In 2018 solliciteert hij intern naar de functie van meewerkend voorman. Na een proefperiode krijgt hij in oktober 2019 te horen dat hij niet in aanmerking komt voor de functie. Ondertussen botert het niet erg tussen de werknemer en de werkgever. In het najaar van 2019 huurt de werkgever een bureau in dat is gespecialiseerd in loopbaanbegeleiding.

Ziekmelding Niet lang daarna wordt de werknemer ziek. Hierop volgt een periode van ziekmeldingen en werkhervattingen, tot blijkt dat er iets ernstigs aan de hand is. In oktober 2020 wordt de werknemer succesvol geopereerd aan een hersentumor. Op 11 januari zitten werknemer en werkgever met elkaar om de tafel. De werknemer moet kiezen: meewerken aan een reintegratietraject of afscheid van elkaar nemen. De werknemer kiest voor de eerste optie.

Re-integratie In april stemt de werknemer in met re-integratie spoor 2. Deze instemming past bij de rapportage van een arbeidsdeskundige. Volgens het rapport is de werknemer niet geschikt voor het eigen werk bij de eigen werkgever. Het eigen werk is niet passend te maken.

Maar ook ander werk bij de eigen werknemer is volgens de arbeidsdeskundige onmogelijk.

Alleen passende arbeid bij een andere werkgever is aan de orde.

Toch komt de werknemer terug op zijn eerdere instemming. In juni 2021 laat hij weten dat hij het liefst weer zijn eigen werkzaamheden wil uitvoeren. In de loop van de zomer bouwt de werknemer zijn belastbaarheid verder op. Zowel de arbeidsdeskundige van het UWV als de bedrijfsarts zien in oktober 2021 geen enkele reden meer waarom de werknemer niet zijn eigen werk zou uitvoeren.

544

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL Klachten van collega’s Op 20 oktober 2021 vindt er opnieuw een gesprek plaats tussen de werknemer en zijn werkgever. En dan houdt alles op. Volgens de werkgever zijn er klachten van collega’s over het gedrag van de werknemer. De werknemer wordt direct vrijgesteld van werkzaamheden en de werkgever kondigt aan dat hij het dienstverband wil beëindigen.

Ontslaggronden De werkgever voert drie ontslaggronden aan en dan nog de i-grond als extraatje.

Allereerst is er het disfunctioneren van de werknemer (d-grond). Zeventien collega’s verklaren schriftelijk dat de monteur bepaald niet makkelijk in de omgang is. Hij acteert solistisch en hij stelt zich onderdrukkend en manipulerend op naar collega’s. Hij steekt zijn afkeurende mening niet onder stoelen of banken. Hierdoor zijn de verhoudingen met leidinggevenden en de collega’s negatief beïnvloed. Hij is, zo stelt de werkgever, ondanks meerdere gesprekken en coaching niet in staat gebleken zijn functioneren te verbeteren.

Dan is er het verwijtbaar handelen (e-grond). Volgens de werkgever is de werknemer al vaak aangesproken op zijn gedrag, maar weigert hij dit aan te passen. Twintig jaar geleden kwam hij hier nog mee weg, maar nu is het bedrijf zo gegroeid dat solistisch werken niet meer mogelijk is.

De werkgever trekt nog een derde kaart: de verstoorde arbeidsverhouding (g-grond). De werknemer laat zich niet aanspreken op zijn gedrag. Ook verwijt hij zijn leidinggevende dat hij niet is aangenomen als meewerkend voorman. En dan neemt hij ook nog eens stiekem gesprekken op. Met die arbeidsverhoudingen komt het volgens de werkgever nooit meer goed. Mochten al deze ontslaggronden ieder voor zich de kantonrechter niet overtuigen, dan gooit de werkgever ook nog de i-grond in de strijd.

Oordeel kantonrechter Wie beweert dat een werknemer disfunctioneert, moet hem of haar de kans geven zich te verbeteren. De kantonrechter ziet geen enkel bewijs voor een verbetertraject. Er zijn maar twee gespreksverslagen waarin het functioneren van de werknemer aan de orde wordt gesteld. De kantonrechter vindt dit veel te mager. Een werknemer moet duidelijk weten wat hij verkeerd doet en wat er wél van hem wordt verwacht.

Het is daarom een basisvereiste bij een verbetertraject, dat de punten die ertoe doen op papier worden gezet. Naar het oordeel van de kantonrechter kan aan dit vereiste niet worden getornd. In deze procedure ontbreekt het echter grotendeels aan vastlegging van de kritiekpunten. Dan het verwijtbare handelen van de werknemer. Blijkbaar was dit gedurende twintig jaar niet zo erg dat er maatregelen genomen werden. Dan kan het nu niet opeens als ernstig verwijtbaar worden bestempeld.

545

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL De verstoorde arbeidsverhouding kan al evenmin rekenen op instemming van de kantonrechter. Ook hierbij geldt dat gedrag dat decennia is gedoogd, nu niet als bewijs van een verstoorde arbeidsverhouding kan gelden. Daarbij komt dat de werknemer geen kans heeft gekregen zijn relaties met de collega’s te verbeteren. Een verbeterplan is sinds zijn ziekte niet van de grond gekomen.

Tenslotte is daar nog de i-grond, het vangnet voor werkgevers die geen voldragen ontslaggrond kunnen aanvoeren. Maar dit vangnet is geen alternatief voor een fatsoenlijk personeelsdossier. Alleen als er sprake is van bijna voldragen ontslaggronden, kan de i-grond als optelsom dienen. En volgens de kantonrechter komt niet een van de eerder genoemde ontslaggronden zelfs maar in de buurt van voldragen.

Het ontbindingsverzoek van de werkgever wordt afgewezen. Het dienstverband blijft in stand. De werkgever moet de kosten van de procedure betalen.

REC HTBANK LIMBURG | ECLI:NL:RBLIM:2022:130 - PW., 1 FEBRUARI 2022 | NICOLE WEIDEMA

Arbeidsongeschikt, en dan volledig doorbetaald tijdens vakanties Een werknemer die tijdens zijn tweede ziektejaar nog 70 procent van zijn salaris ontvangt, heeft tijdens zijn vakantie wel recht op 100 procent van zijn reguliere loon.

Dat heeft het Europese Hof van Justitie bepaald.

De kwestie is aan het Europese Hof voorgelegd door de rechtbank Overijssel. Deze moet oordelen in de zaak van een zieke werknemer van de Belastingdienst, maar komt er niet uit. De zaak gaat over een ambtenaar die sinds eind november 2015 gedeeltelijk arbeidsongeschikt is verklaard. Tijdens de eerste 52 weken arbeidsongeschiktheid ontvangt hij 100 procent van zijn gebruikelijke bezoldiging. In zijn tweede ziektejaar krijgt hij over de uren dat hij arbeidsongeschikt is nog 70 procent. Voor de overige uren ontvangt hij 100 procent. De ambtenaar volgt een re-integratietraject.

In de zomer van 2017 neemt de man drie weken vakantie op. Ook over deze periode hanteert zijn werkgever diezelfde verdeling: 70 procent voor de uren waarin hij niet kan werken, 100 procent voor de resterende uren. Daar is de ambtenaar het niet mee eens. Hij tekent bezwaar aan bij de staatssecretaris van Financiën. Deze verwerpt dat bezwaar.

Hierop stapt de ambtenaar naar de rechter.

Overwegingen van de rechtbank De rechtbank Overijssel merkt op dat ambtenaren elk jaar recht hebben op vakantie met behoud van hun volledige salaris. Maar wat is in dit geval een volledig salaris? De staatssecretaris gaat uit van de bezoldiging die de ambtenaar ook kreeg vóór hij zijn vakantie

546

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022

JAARGIDS SOCIAAL BELEID ACTUEEL aanvroeg. Dit wordt de referentieperiode genoemd. In dit geval kreeg de werknemer tijdens de referentieperiode een combinatie van 70 en 100 procent. De rechtbank is geneigd daarin mee te gaan, maar wil van het Europese Hof weten of dat klopt.

Wat zegt de wet?

De Europese richtlijn 2003/88 waarborgt het recht op jaarlijkse vakantie met behoud van loon van ten minste vier weken. Oók in geval van volledige arbeidsongeschiktheid. In de richtlijn staat alleen geen enkele aanwijzing over de hoogte van het tijdens die jaarlijkse vakantie uit te keren loon.

Oordeel Europees Hof Het Europees Hof verwerpt de Nederlandse redenering. De wet stelt dat een werknemer tijdens zijn vakantie volledig loon ontvangt. In Nederland wordt daarbij geen rekening gehouden met de omstandigheid dat het loon is verminderd wegens arbeidsongeschiktheid. Dat komt er volgens het Europees Hof in essentie op neer dat het recht op jaarlijkse vakantie met behoud van loon afhankelijk wordt gesteld van de verplichting om gedurende de referentieperiode voltijds te hebben gewerkt.

Ook wordt hierdoor het recht op vakantie met behoud van volledig loon afhankelijk gemaakt van de datum waarop de werknemer hier gebruik van maakt. Ten slotte klopt het dat het loon tijdens de vakantie gelijk is aan wat de arbeidsongeschikte werknemer de rest van het jaar krijgt. Maar dat neemt niet weg dat dit loon lager is dan het loon dat hij zou hebben ontvangen indien hij tijdens die periode niet wegens ziekte arbeidsongeschikt was geweest.

Werknemer kiest niet of, en wanneer hij ziek wordt Wie arbeidsongeschikt wordt, heeft over het algemeen niets te kiezen. Niet of hij ziek wordt en al zeker niet wanneer. Werknemers die tijdens de referentieperiode arbeidsongeschikt waren wegens ziekte, hebben daarom dezelfde vakantierechten als werknemers die in die periode daadwerkelijk hebben gewerkt. En dat geldt ook voor het loon. Nederlandse werkgevers mogen daarom arbeidsongeschikte werknemers tijdens hun vakantie daarom niet slechts 70 procent van het reguliere loon betalen.

EUROPEES HOF VAN JUS TITIE | CELEX:62020CJ0217 - PW., 7 J ANUARI 2022

547

Sociaal Beleid Thema 23-12-2022