Zin 01 2014

zorg Platform voor managers in ziekenhuizen en ouderenzorg

39e jaargang nr. 1 - februari 2014

WW

W. ZO

NI

RG

EU

IN

ST

W

EL

LIN

GE

N.

instellingen a Them bouw

Nieuwovatie & Ren

App wijst patiĂŤnt de weg in het AMC Nieuwbouw Hooge Tuinen

S?

Facilicom stapt in wijkgerichte zorg

Tips inkoopsamenwerking

NL

Inhoud

5

Van de redactie

14

22

Facilicom stapt met Incluzio in wijkgerichte zorg

6

24

Nieuws

Zorg & Bouw: De Wartburg

8

27

Benchmark ziekenhuizen

Stigho Electro realiseert project in zorghotel

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

29

10

Focus op verlichting

Groene Hart Ziekenhuis neemt nieuwe vleugel in gebruik

34

Inkoopsamenwerking in de zorg

14

Zorg in een thuisomgeving bij De Hooge Tuinen

17

Column Frederiek Morees

38

24

18

AMC lanceert apps voor navigatie en gastvrijheid

40

Servicewijzer

42

Veiligheid met Fortezza Security Systems

19

Markt & Product

Agenda en advertentie-index

34

Online > ZorgInstellingen is ook op Twitter te volgen. Ga naar www. twitter.com/zorginstelling en wordt volger. Zo blijft u dagelijks op de hoogte van het laatste nieuws uit de zorgsector. Niet alleen interessant voor uzelf, maar u heeft ook de mogelijkheid om uw eigen volgers snel op de hoogte te stellen van het nieuws door te retweeten.< > Wat is er te doen? Voor welke cursus kan ik me inschrijven.

Welk congres is interessant om bij te blijven in mijn vakgebied?

En naar welke beurs moeten mijn medewerkers beslist toe? De website van uw eigen vakblad houdt evenementen en andere belangrijke agenda-onderwerpen nauwgezet in de gaten. Ga voor het complete overzicht naar de website. lees verder < www.zorginstellingen.nl/evenementen

> Eens per twee weken verschijnt ZorgInstellingen in de vorm van een digitale nieuwsbrief. Iedereen die ge誰nteresseerd is in het laatste nieuws uit de zorgsector kan zich abonneren op deze gratis nieuwsbrief. Ook bevat de nieuwsbrief informatie over de nieuwste producten en diensten. Abonneren? lees verder < www.zorginstellingen.nl > De winnaars van de Gastvrijheidszorg Awards 2013 zijn in juni bekendgemaakt. Niet gewonnen? Ook in 2014 is het weer mogelijk het gastvrijheidsniveau van uw zorginstelling te laten beoordelen. Inschrijven voor de editie 2014 van Gastvrijheidszorg met Sterren kan nog. Ga daarom snel naar de website www. zorgmetsterren.nl voor alle informatie over het gastvrijheidsproject.

Schrijf u in en ook uw zorgorganisatie heeft kans om goede sier te maken met de uitslag. Van harte aanbevolen!

2014-Februari / ZorgInstellingen

3

Aan de slag met een moderne werkstijl

MASTERCLASS

OVER HET NIEUWE WERKEN

Start 6 maart 2014

OOK INTERESSANT VOOR U:

Maak op verschillende inspirerende locaties kennis met Het Nieuwe Werken en leer van gerealiseerde en succesvolle projecten.

5-daagse Masterclass waarbij alle aspecten van het nieuwe werken aan bod komen: de fysieke omgeving, de ICT-wereld, de gevolgen op het gebied van cultuur en leiderschap.

Alle dagen zijn volgens een vast stramien opgebouwd. Na een inleiding van één of meer experts over het thema gaat u concreet aan de slag. De masterclass wordt steeds op een inspirerende locatie gegeven. Op die manier maakt u ook werkelijk kennis met gerealiseerde en succesvolle projecten.

RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

LEIDINGGEVEN

AAN DE NIEUWE WERKERS

27 maart of 6 november 2014 De drie kritische succesfactoren voor HNW en hoe u, als leidinggevende, hiermee concreet aan de slag gaat!

Bekijk het complete programma en schrijf u in:

www.ohnw.nl/opleidingen over Het

Nieuwe Werken

REDACTIONEEL

Colofon

CATWALK Supercomputers, robots, kleding met sensoren, draadloze stethoscopen. Geavanceerde technologie gaat een steeds grotere rol spelen in de zorg. Dat zei prof. dr. Wim de Ridder, futuroloog en hoogleraar Toekomst-onderzoek aan de Universiteit Twente, op het zorgcongres van HBO-instelling NHTV in Breda op 23 januari jl.

De Ridder, een inspirerend spreker, gaf diverse voorbeelden van technologische vernieuwingen die de zorg gaan veranderen. Zo is supercomputer Watson inmiddels verkocht aan een ziekenhuis in de Verenigde Staten. De computer bevat de tekst van 600.000 medische artikelen en 1500 medische dossiers. Met zijn enorme rekenkracht kan Watson een arts helpen bij het stellen van diagnoses.

Andere voorbeelden van technologische vernieuwing zijn de komst van robots die hand- en spandiensten gaan verlenen in zorgprocessen of de komst van kleding vol met sensoren die lichaamsfuncties monitoren en afwijkingen signaleren.

En de jongste innovatie van Google mag in dit rijtje natuurlijk ook niet ontbreken: er komt een contactlens die voortdurend de bloedsuikerspiegel van een suikerpatiënt meet. Voordeel: steeds weer bloedprikken is verleden tijd.

Ook het internet zorgt voor tal van veranderingen. Zo gaat de communicatie tussen hulpverlener en patiënt heel anders verlopen.

De Ridder: “Patiënten vinden op internet heel veel informatie en weten – voordat ze de spreekkamer van een arts inlopen – al veel meer over de mogelijke ziekte en behandelmethoden dan voorheen.

Ook zijn er patiëntensites waar mensen ervaringen kunnen delen.

Dit komt de mondigheid van de patiënt enorm ten goede en zorgt voor een heel ander gesprek tussen arts en patiënt.”

Naast dit technologisch ‘geweld’ toonde De Ridder ook een video.

De beelden plaatsten zijn woorden in een mooi perspectief. Ik kan de video (kijk even op Youtube, zoekterm ‘Petra Hartman Lik Mijn Wonden’) zeker aanbevelen. Een aantal mindervaliden loopt - fraai uitgedost - mee op de catwalk tijdens de Mode Biënnale Arnhem van 2013. Daarbij worden ze geholpen door diverse mannelijke en vrouwelijke mannequins. Mooi om te zien.

De begeleidende woorden van De Ridder galmen nog na: “Hoe dan ook, we moeten het toch samen doen.”

GERARD DESSING

hoofdredacteur

ZORGINSTELLINGEN IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET

HOOFDREDACTEUR Gerard Dessing, gerarddessing@vakmedianet.nl tel. 088-5840912 EINDREDACTEUR Aline de Bruin, alinedebruin@vakmedianet.nl REDACTIERAAD Chiel Bos, Noor van den Bergh en Rob van den Bergh MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER Arjan Anderiesen (coverontwerp), Martine Atzema, Nicky Fleuren, Martijn Louws, Frederiek Morees, Royan van Velse, Nicole Weidema en Koen de Wijs UITGEVER Geert van den Bosch ACCOUNTMANAGERS Michel Lases, michellases@vakmedianet.nl tel 06-52867256 Bert Renkema, bertrenkema@vakmedianet.nl tel. 06-30060061 VORMGEVING & OPMAAK Publish Impulse Group - Cross Media Solutions Alphen aan den Rijn DRUK Ten Brink, Meppel ADRES Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn www.zorginstellingen.nl, redactie@zorginstellingen.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 ABONNEMENTEN ZorgInstellingen verschijnt 8 keer per jaar. Jaarabonnement Nederland € 129,00, België € 139,00, buitenland overig € 159,00 en los nummer € 17,50; prijzen zijn exclusief btw.

Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

DOELGROEP Algemeen & financieel management, facilitair management, hoofden inkoop & voeding, ICT-management & hoofden administratie.

COPYRIGHT Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2014 PUBLICATIEVOORWAARDEN Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

DISCLAIMER Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 1386-4076

2014-Februari / ZorgInstellingen

5

NIEUWS ‘Hoeveelheid administratie staat zorg voor patiënt in de weg’ Verpleegkundigen en verzorgenden moeten zoveel administratie bijhouden dat het ten koste gaat van de zorg voor patiënten. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS en de V&VN. De overheid, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, keurmerken en de zorginstellingen eisen allemaal registraties. Vaak moeten dezelfde onderwerpen ook nog op verschillende manieren en in verschillende systemen worden bijgehouden. “Zelfs nuttige registraties moeten soms dubbel of driedubbel worden gedaan”, verklaart een woordvoerder van de beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Daardoor zijn verpleegkundigen en verzorgenden 2 tot 3 uur per dag bezig met administratie, zegt ongeveer de helft van de ondervraagden.

Ongeveer 20 procent is er meer dan 3 uur aan kwijt. Bijna 90 procent geeft aan dat de patiëntzorg te lijden heeft onder de registratielast.

De cijfers komen niet helemaal onverwacht, maar V&VN vindt ze wel erg hoog. “We zijn niet tegen registreren. Het is goed om te registreren over bijvoorbeeld pijn, ondervoeding of doorliggen, maar het is doorgeschoten”, aldus V&VN. “Ons advies: betrek de beroepsgroep erbij voordat je gaat registreren en geef terugkoppeling.”

Postbodes schieten eenzame ouderen te hulp Postbodes in het Belgische Oostende gaan eenzame ouderen opsporen. De bedoeling is dat postbodes bij 80-plussers aanbellen om te kijken of ze hulp nodig hebben.

Het gaat om een proefproject in de kuststad, waarbij de Belgische postdienst Bpost samenwerkt met Sociaal Huis Oostende, het centrum voor maatschappelijk welzijn. Sociaal Huis heeft een partner nodig omdat het de mankracht niet heeft om alle 6000 80-plussers in Oostende te bezoeken.

De postbodes worden opgeleid om huisbezoeken te doen, die zo’n vijf à tien minuten duren. Ouderen die hulp nodig hebben, krijgen daarna een bezoek van een maatschappelijk werker. Volgens Bpost hebben ook andere Belgische gemeenten interesse in het project.

Eenzaamheid onder ouderen is in Nederland al een tijdje reden voor velen om actie te ondernemen. GGD Amsterdam, vrijwilligers, restaurants; allemaal zetten ze zich in om eenzaamheid onder ouderen te bestrijden.

‘Old boys network maakt plaats voor vrouwelijke toezichthouders’ Vrouwen worden steeds vaker benoemd tot toezichthouders in de zorg. In 2010 was minder dan 30 procent van de nieuwe toezichthouders vrouw; in 2012 was dat aandeel al gestegen tot bijna 40 procent. Dat blijkt uit cijfers van de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in de Zorginstellingen (NVTZ). Nieuwe toezichthouders zijn overwegend vrouw, de gemiddelde leeftijd ligt een stuk lager (soms zijn er zelfs twintigers actief) en de meerderheid heeft een zorginhoudelijke achtergrond.

Volgens Marius Buitenhuis, voorzitter van de NVTZ, is de verklaring voor deze ontwikkeling dat er tegenwoordig een ander soort toezichthouder wordt gevraagd. “Het stereotype beeld van de afgelopen decennia is een geselecteerde toezichthouder uit tamelijk elitaire kringen die op afstandelijke wijze het toezicht inricht”, zo zegt hij in Het Financieele Dagblad. “Hierbij was er vooral veel aandacht voor financiën, de werkgeversrelatie met de bestuurder en formele besluitvorming. Maar in de huidige tijd is deze vorm van toezicht niet meer toereikend.” Het nastreven van diversiteit is ook belangrijk bij het uitoefenen van toezicht. “Niet zozeer omdat vrouwen een voorkeurspositie moeten krijgen, maar omdat het belangrijk is dat het bestuur in staat is om op verschillende manieren naar hetzelfde vraagstuk te kijken. Je wilt tunnelvisie voorkomen.”

Forensische zorg wil meer samenwerken met GGZ De forensische zorgsector wil de komende jaren effectievere zorg bieden en tegelijkertijd bezuinigen. De sector wil dit bereiken door korter, beter en meer ambulant te behandelen. Dat meldt het rapport ‘Visiedocument forensische zorg’ van GGZ Nederland.

Het gevangeniswezen moet de komende jaren gaan bezuinigen. De forensische zorgsector wil zich daarom meer op preventie gaan richten. Delicten moeten voorkomen worden door tijdig behandeling aan te bieden. Het verkorten van de behandelduur en het versnellen van de de door- en uitstroom van cliënten lukt volgens het rapport alleen met intensievere samenwerking met de reguliere ggz en andere ketenpartners als maatschappelijke opvang en Regionale Instellingen voor Beschermende Woonvormen (RIBW’s).

De beoogde samenwerking loopt nog echter niet overal optimaal. Martijn Koerhuis is psychiater bij Palier, een instelling voor forensische en intensieve zorg. Hij zegt: “Een deel van de ggz-instellingen zit niet te wachten op forensische patiënten. Dit is wel een knelpunt.” Koerhuis denkt dat angst voor deze patiënten een rol speelt en dat de instellingen niet over onvoldoende middelen beschikken om deze patiënten te bedienen en te behandelen.

6

2014-Februari / ZorgInstellingen

www.zorginstellingen.nl

NIEUWS

Gemeenten verontrust over nieuw zorgplan Staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid) heeft de gemeenten nog niet gerustgesteld met zijn mededeling dat in de wet wordt vastgelegd hoe zorgverzekeraars en gemeenten vanaf 2015 moeten samenwerken op het gebied van wijkverpleging. De gemeenten zijn nog steeds verontrust over het zorgplan van de staatssecretaris. “Het is mooi dat het een en ander in de wet wordt vastgelegd, maar de zorgen van de gemeenten zijn met deze brief van het kabinet niet meteen weggenomen”, schrijft de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).

De gemeenten worden vanaf 2015 verantwoordelijk voor langdurige zorg en begeleiding van mensen die het niet alleen redden. Daarbij moeten ze samenwerken met de zorgverzekeraars, maar de gemeenten zijn bang dat die samenwerking te vrijblijvend is. Ze vinden dat er nog te veel onduidelijkheid is over de uitvoering van het nieuwe zorgplan.

Eerder was al bekend geworden dat er in totaal 3,9 miljard euro beschikbaar is voor de nieuwe zorgtaken. De overheveling van taken gaat in ieder geval gepaard met een bezuiniging van 465 miljoen euro op de huishoudelijke verzorging. Het kabinet gaat de effecten van de operatie in de gaten houden.

Staatssecretaris wil oudere echtparen bij elkaar houden Staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid) gaat zorginstellingen en verzekeraars er nogmaals op wijzen dat ze de plicht hebben om een geschikte plek te zoeken waar oudere echtparen samen kunnen wonen. “Als ouderen na vele jaren niet samen kunnen blijven, is dat intens verdrietig”, zo schreef hij aan de Tweede Kamer.

Van Rijn reageert met deze mededeling op berichten dat oudere paren in de praktijk vaak toch niet tot het laatst bij elkaar kunnen blijven. De bewindsman gaat inventariseren hoe vaak dat voorkomt.

Hij vindt dat oudere echtparen zo lang mogelijk samen moeten kunnen blijven en wil weten welke knelpunten hen daarbij in de weg staan.

De bewindsman wijst er op dat er in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) heel duidelijke afspraken staan over het opnemen van een partner of geliefde. Maar door bijvoorbeeld te weinig geschikte appartementen voor oudere paren kan die verplichting in de praktijk in de knel komen, aldus Van Rijn. Hij wil daar wat aan doen. “Het is mijn overtuiging dat we de kwaliteit van deze voorzieningen moeten verbeteren om tegemoet te komen aan de wensen en eisen die mensen tegenwoordig aan de zorg stellen.

Dat is mijn belangrijkste drijfveer achter de hervorming van de langdurige zorg.”

Actiemodel

Wanneer de dagelijkse was u boven het hoofd groeit.

Actiemodel

Wanneer de dagelijkse was u boven het hoofd groeit. drogen in maar

36

Nu tot wel € 1.029 ,extra korting !*

wassen in maar

49

Krachtig en betrouwbaar – dàt zijn de actiemodellen ECO SPEED. Ze zijn ontwikkeld voor het gebruik in bedrijven en instellingen, en wassen tijdens hun gehele levensduur maar liefst zes keer zo veel als een gewone wasmachine voor gebruik. En dat met extreem korte wasKrachtig enhuishoudelijk betrouwbaar en droogtijden, compacte afmetingen en een bijzonder gunstig energieSnelle 49 minuten, verbruik.

Danprogramma’s is het niet erg alswassen de dagelijkse berg was groter uitvalt ...

drogen 36 minuten

Lees meer over onze actiemodellen en zorg er nu voor dat u de speciale Wast en droogt zeswww.miele-professional.nl/ecospeed maal zoveel wasgoed Miele actiekorting ontvangt:

als huishoudelijke apparatuur

Krachtig en betrouwbaar – dàt zijn de actiemodellen ECO SPEED. Ze zijn Geschikt voor bedrijven en instellingen ontwikkeld voor het gebruik in bedrijven en instellingen, en wassen tijdensUitstekend hun gehele levensduur maar liefst zes keer zo veel als een gewone hygiënische wasresultaat * Beperkte oplage met actiekorting excl. BTW ten opzichte van de vergelijkbare gebruikelijke Miele-modellen wasmachine voor huishoudelijk gebruik. En dat met extreem korte wasen droogtijden, compacte afmetingen en een bijzonder gunstig energieverbruik. Dan is het niet erg als de dagelijkse berg was groter uitvalt ...

Info:meer (0347) 37 88 84 Lees over onze actiemodellen en zorg er nu voor dat u de speciale Miele actiekorting ontvangt: www.miele-professional.nl/ecospeed www.miele-professional.nl www.miele-professional.nl/ecospeed * Beperkte oplage met actiekorting excl. BTW ten opzichte van de vergelijkbare gebruikelijke Miele-modellen

2014-Februari / ZorgInstellingen

7

ACTUEEL

Benchmark ziekenhuizen

9,5% ziekenhuiskosten is facilitair

Van de totale ziekenhuiskosten is 9,5% facilitair van aard. Ongeveer 70% daarvan wordt veroorzaakt door de posten Huisvesting & terreinen, Schoonmaak & afval en Eten & drinken.

Deze posten zijn eveneens sterk bepalend voor de kwaliteitsbeleving. Dat blijkt uit de meest recente benchmark ziekenhuizen van Hospitality Consultants.

Tekst Martine Atzema en Nicky Fleuren* Ieder jaar voert Hospitality Consultants een benchmark op FM, inkoop en huisvesting in ziekenhuizen uit. Deze benchmark maakt de prestaties objectief en bedrijfsmatig inzichtelijk, onder andere door een vergelijking met de markt. De benchmark stelt facility managers in staat de eigen bedrijfsvoering te optimaliseren, verantwoording af te leggen en te leren van andere deelnemers.

De uitkomsten van de meest actuele benchmark tonen aan dat facility managers van ziekenhuizen zich bewust zijn van de noodzaak om te komen tot fundamentele keuzes. Het ontwikkelen van nieuwe dienstverleningsconcepten, het flexibiliseren van het eigen personeelsbestand en de huisvestingssituatie staan hoog op de facilitaire agenda. Het regiemodel wint

8

2014-Februari / ZorgInstellingen

aan terrein als 'instrument' om de toekomst aan te kunnen.

Resultaten

De facilitaire kosten (boekjaar 2012) van de deelnemende ziekenhuizen lopen sterk uiteen. De verschillen zijn het gevolg van conceptkeuzes, de huisvestingssituatie en de samenstelling van het personeelsbestand. Maar ook de uitbestedingsgraad is van invloed.

Ziekenhuizen gaven e 30,90 per patiĂŤnteenheid uit aan facilitair en huisvesting. De materiĂŤle kosten hadden het grootste aandeel (e 20,30). De personeelskosten waren gemiddeld e 15,00. In andere sectoren is door een hogere uitbestedingsgraad sprake van een beduidend lager aandeel personele kosten. De facilitaire opbrengsten bleven stijgen en bedroegen e 4,40.

Ongeveer 70% van de kosten wordt veroorzaakt door Huisvesting & terreinen, Schoonmaak & afval en Eten & drinken. De facilitaire kosten maken 9,1% uit van de totale omzet.

Servicelevels

Het verschil tussen de servicelevels in de deelnemende ziekenhuizen is klein.

Het gemiddelde niveau is 3,6 (op een vijfpuntsschaal) en varieert van een 3,4 tot een 3,9. Receptie & telefonie kent het hoogste servicelevel (4,4) en Opslag & distributie het laagste (2,5).

Beveiliging & bewaking heeft de grootste differentiatie (van 3,6 tot 5,0).

Website Kijk voor meer informatie over de benchmark ziekenhuizen op www.ziekenhuis-benchmark.nl.

ACTUEEL

Benchmark ziekenhuizen

afgelopen jaren een weinig actief personeelsbeleid gevoerd. Dit leidt tot een bestand van medewerkers die: - lang in dienst zijn (42% langer dan 10 jaar); - relatief oud zijn (54% is ouder dan 45 jaar).

Verouderde huisvesting en achterstallig onderhoud Het oppervlak, de leeftijd van panden en de onderhoudsstaat beïnvloeden de kosten en beleving in belangrijke mate. De opgave ligt in een efficiëntere en meer aansprekende huisvesting. Dit zijn vaak langdurige en complexe trajecten die facilitair en huisvesting overstijgen.

Onderscheidende keuzes durven maken Het onderscheidend en vernieuwend vermogen moet vooral tot uitdrukking komen in beeldbepalende diensten; Huisvesting, Schoonmaak en Eten & drinken. Uit de benchmark blijkt dat hier nog weinig echt onderscheidende keuzes worden gemaakt. Op verschillende plekken in Nederland is wel een beweging zichtbaar naar weer iets echt anders. Maar een dergelijke keuze vereist durf en draagvlak in de organisatie.

Tevredenheid

Regie

Stevige opgave

Het regiemodel kan bij deze opgave niet worden genegeerd. In andere sectoren wordt het model veelvuldig toegepast, vaak vanwege soortgelijke opgaven. Ook in ziekenhuizen wordt het regiemodel op diverse plekken overwogen of geïmplementeerd.

Natuurlijk kent ook dit model aandachtspunten.

Kenmerken personeelsinzet beperken flexibiliteit De uitvoering gebeurt nog voor een groot deel in eigen beheer. In het grootste deel van de ziekenhuizen is de

Voordelen Het regiemodel gaat uit van de gedachte dat de behoefte van de klant/gebruiker centraal staat en legt de focus op het regisseren van de afgesproken dienstverlening. De operatie is belegd op plaatsen waar deze het meest optimaal kan worden uitgevoerd. Vaak, maar niet noodzakelijkerwijs, is dat bij marktpartijen.

Een goed ingevoerd regiemodel is efficiënt, flexibel en vernieuwend.

De eigen medewerkers beoordelen de dienstverlening met een 7.4. Zij zijn het meest tevreden over Inkoop en Receptie & telefonie (beide 7,8).

Schoonmaak wordt het laagst beoordeeld (6,1).

Huisvesting, Schoonmaak en Eten & drinken zijn door hun omvang en gezichtsbepalende elementen de sleutel naar meer flexibiliteit en onderscheidend vermogen. Deze ontwikkeling wordt echter belemmerd door een aantal factoren:

Aandachtspunten De implementatie van een regiemodel is echter geen sinecure. Het is een cultuuromslag en vereist daarom tijd, betrokkenheid en investeringen in mensen. De vaak ermee gepaard gaande uitbesteding, maar ook de grote veranderingen in de eigen organisatie, vragen om aandacht voor de sociale aspecten. Veel gehoorde argumenten tegen een regiemodel (en in het verlengde daarvan tegen uitbesteding) zijn het ontbreken van mogelijkheden voor btw-compensatie, de verwevenheid met de zorg die ontvlechten lastig of onmogelijk maakt en de heersende cultuur in ziekenhuizen (uitbesteden past niet bij ons).

Eerste stap: de business case Het is zeker geen uitgemaakte zaak dat het regiemodel de oplossing is voor alle omgevingen. Het kan echter ook niet worden genegeerd. Zeker op bestuurlijk niveau zijn regie en uitbesteding bespreekbaar en leven er vaak mooie (soms overigens ook te mooie) beelden bij de transitie en de effecten. Het is van belang dat facilitair verantwoordelijken de verwachtingen managen en niet worden overvallen door besluiten 'van boven'. Het opstellen van een business case voor toekomstige organisatiemodellen kan uitkomst bieden.

*Martine Atzema (l) en Nicky Fleuren zijn consultant bij Hospitality Consultants in Amersfoort (zie voor de website www.hospitalityconsultants.nl)

2014-Februari / ZorgInstellingen

9

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Groene Hart Ziekenhuis

www.zorginstellingen.nl

Search

GHZ neemt nieuwe vleugel in gebruik Het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda heeft onlangs een nieuwe vleugel van 28.000 m2 in gebruik genomen. Bij veel keuzes speelden functionaliteit en duurzaamheid een belangrijke rol, evenals sfeer en herkenbaarheid. Een gesprek met Marianne van Leeuwen - van der Pluijm, manager Vastgoed, Huisvesting en Beheer van het GHZ. Tekst Gerard Dessing Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Groene Hart Ziekenhuis

De nieuwbouwvleugel van het Groene Hart Ziekenhuis.

10

2014-Februari / ZorgInstellingen

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

GezinSuites

In de nieuwbouw komen 22 sfeervolle GezinSuites. Dit zijn kamers waar een (aanstaande) moeder van opname tot en met vertrek kan verblijven, samen met haar pasgeboren kindje. En als de vader wil blijven slapen, kan dat ook. “De meestal gescheiden werelden van gynaecologie en kindergeneeskunde gaan dus verdwijnen.”

Begin april 2014 wordt de nieuwbouwvleugel van het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda officieel geopend.

Daarmee wordt, na jaren trouwe dienst, afscheid genomen van de Jozeflocatie en is alle zorg voortaan geconcentreerd op één ziekenhuislocatie aan de Bleulandweg.

Twee locaties

De Goudse ziekenhuiszorg werd sinds begin jaren negentig geleverd op twee locaties: ‘het Jozef’ en ‘het Bleuland’.

Niet bepaald een ideale situatie. De efficiency was soms ver te zoeken en het werd ook meer en meer duidelijk dat de 80 jaar oude Jozeflocatie niet

meer voldeed aan de eisen van een modern ziekenhuis. Daarom werd besloten de Jozeflocatie te sluiten en de bestaande Bleulandlocatie uit te breiden met een nieuwe vleugel.

Standaardisatie

Architect Arnold Sikkel van EGM architecten werd gevraagd het ontwerp van de nieuwbouw - ter grootte van 28.000 m2 - te maken. Daarbij waren een aantal uitgangspunten belangrijk.

Een daarvan was standaardisatie in de ruimtelijke gebouwindeling van zowel van de poliklinieken als de verpleegafdelingen, zodat in de toekomst makkelijk verschuivingen mogelijk zijn als bijvoorbeeld bepaalde poli’s moeten inkrimpen of juist moeten uitbreiden.

Een ander uitgangspunt was een logische positionering van de diverse functies. Marianne van Leeuwen-van der Pluijm, manager Vastgoed, Huisvesting en Beheer: “Het priklab zit straks direct naast de voordeur, zodat mensen er gemakkelijk in en uit kunnen. De poliklinieken zitten ook laag; ook dat is handig voor alle bewegingen. En radiologie bevindt zich in het hart van het ziekenhuis, zodat die afdeling voor iedereen makkelijk bereikbaar is.”

Patiëntenkamers

Verder moest het gebouw het contact tussen patiënt en personeel zoveel mogelijk faciliteren. Dit heeft voor de patiëntenkamers geresulteerd in een kamerindeling waarbij de badkamers in de ruimte tussen twee kamers zijn geplaatst.

Van Leeuwen: “Vaak zit de badkamer ergens aan de gangzijde bij de entree en ontstaat er een gangetje. Daardoor kan een patiënt moeilijk op de afde-

Groene Hart Ziekenhuis

lingsgang kijken. De nieuwe indeling brengt heldere zichtlijnen met zich mee omdat je dat gangetje niet meer hebt.

Dat is voor zowel voor de verpleegkundigen op de gang als de patiënten in de kamer erg fijn.”

‘De inrichting van de nieuwbouw is gebaseerd op drie thema’s’ Panelen met techniek

Op de patiëntenkamers is rekening gehouden met de medische voorzieningen. Deze zijn zoveel mogelijk weggewerkt achter verticale panelen aan de muren naast het bed. Dit is niet alleen prettiger voor de patiënt, maar ook voor de verpleging. Bijkomend voordeel: de ruimte oogt rustiger en opgeruimder.

Patiënten kunnen hun eigendommen opbergen in de garderobekastjes. Deze zijn voorzien van een persoonlijk codeslot.

Projectgegevens - Gebouw: 5 verdiepingen - Grootte: 28.000 m2 - Architect: Arnold Sikkel, EGM architecten (zowel bouw als vast interieur) - Aannemer: JP van Eesteren - Installateur: ULC - Bouwkosten: 93 miljoen euro - Ingebruikname: gefaseerd, vanaf december 2013 - Website: onsziekenhuis.nl

2014-Februari / ZorgInstellingen 11

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Groene Hart Ziekenhuis

Verlichting

Een bijzonderheid op de kamers is de verlichting aan het hoofdeinde, boven de bedden. Deze bestaat uit twee gedeeltes: het bovenste deel kan centraal voor de gehele kamer worden gedimd. Maar als een patiënt iets wil lezen, kan hij met behulp van een afstandsbediening ook het onderste deel, de leesverlichting, inschakelen. Daarmee wordt op tweepersoonskamers de overlast voor de buurman of buurvrouw tot een minimum beperkt.

Geel, blauw en paars

“We zijn niet op zoek gegaan naar allerlei bijzonderheden”, zegt Van Leeuwen over de inrichting. “Het GHZ is een ziekenhuis van en voor de regio Midden-Holland. We wilden vooral aansluiten bij de regio en de directe woonomgeving hier in het Groene Hart van Nederland.”

De inrichting van de nieuwbouw is gebaseerd op drie thema’s. Voor de verpleegafdelingen is gekozen voor het thema ‘natuur & landschap’ met geel als hoofdkleur. De twee andere thema’s zijn ‘stad & cultuur’ (met als kleur blauw, voor de gebieden waar mensen kort verblijven zoals poli’s en dagbehandelcentra) en ‘bloemenvelden’ (met als kleur paars, voor onder meer de lounge, het stiltecentrum en de familiekamers).

Bij het aanbrengen van de kleuren is doordacht gehandeld. De kleuren zijn zoveel mogelijk op losse delen aangebracht, terwijl alle vaste onderdelen zoals balies en vast meubilair in de patiëntenkamers neutraal zijn gehouden.

Van Leeuwen: “Als we over een paar jaar een bepaalde kleur zat zijn, kunnen we zo’n kleur makkelijk en tegen lage kosten vervangen.”

12

2014-Februari / ZorgInstellingen

Bijzonderheden nieuwbouw - 107 1- en 2-persoonskamers met eigen sanitair en een dagbehandelcentrum (38 bedden voor volwassenen en 12 kinderbedden) - Geriatrie: in badkamers is een speciale vloer aangebracht (minder gevaar op uitglijden) en daglichtverlichting (voor een goed dag- en nachtritme) - Slimme indeling patiëntenkamers (daardoor veel contact met de gang) - 22 GezinSuites - Stiltecentrum (zonder specifieke religieuze identiteit) - Grote luifel (13 x 13 meter) bij hoofdingang - Nieuwe vleugel bevat 1200 ruimtes (van bezemkast tot operatiekamer), toegankelijk via 1350 deuren en kozijnen.

- 17.000 m2 vinylvloer en plafond - Kinderafdeling heeft speciaal thema: GHZoo (op muren zijn grappige dierenfiguren afgebeeld) - Op patiëntenkamers zijn medische voorzieningen (zoals aansluitpunten) weggewerkt in verticale panelen. Hierdoor oogt de ruimte rustiger, opgeruimder en minder medisch.

- Vorm van de balies is afgeleid van een hart. Balies zijn voorzien van een horizontale rij gekleurde led-lampjes.

Bij alle plannen voor het interieur is veel aandacht geschonken aan het vaste meubilair. Dat moet immers voor langere tijd functioneel en mooi blijven. Van Leeuwen neemt de balies als voorbeeld. “De vragen die we daarbij stelden: ‘Is het gebruikte materiaal makkelijk schoon te maken?

Op welke hoogte komt de baliemedewerker te zitten? Is er voldoende opbergruimte? Die balies moeten er over tien jaar nog steeds goed uitzien, want die vervang je niet zomaar.

Daarom hebben we daar extra goed naar gekeken.”

GezinSuites

In de nieuwbouw komen 22 sfeervolle GezinSuites. Dit zijn kamers waar een (aanstaande) moeder van opname tot en met vertrek kan verblijven, samen met haar pasgeboren kindje.

Van Leeuwen: “In die kamer vindt de bevalling plaats, maar als het kindje

Marianne van Leeuwen-van der Pluijm, manager Vastgoed, Huisvesting en Beheer van het Groene Hart Ziekenhuis: “We wilden vooral aansluiten bij de regio en de directe woonomgeving hier in het Groene Hart van Nederland.”

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Groene Hart Ziekenhuis

De nieuwe SPEED bedrijfsafwasautomaten

iets mankeert en in een couveuse zou moeten, is dat daar ook mogelijk. En als de vader wil blijven slapen, kan dat ook. De meestal gescheiden werelden van gynaecologie en kindergeneeskunde gaan dus verdwijnen. Dat vraagt wel het nodige van de processen van die afdelingen. Zo gaan de kinderarts en de gynaecoloog samen visite lopen.”

Facelift

Wie denkt dat van Leeuwen na de laatste verhuisfase begin 2014 een paar weken rust heeft, heeft het mis.

De plannen voor een facelift van de bestaande bouw van het Bleuland liggen namelijk al klaar. Ook hier krijgen de patiëntenkamers net als in de nieuwbouw een nieuwe, frisse kleur en worden nieuwe plafonds en vloeren aangebracht. Daarnaast verdwijnen de 6-persoonskamers zodat na de verbouwing de bestaande bouw van het GHZ alleen nog over 1-, 2- en 4-persoonskamers beschikt.

Alleen bij Miele

Bedrijfsafwasautomaten met verswatersysteem! š Kortste programmaduur 5 minuten š beladingsniveau‘s š *HVFKLNW YRRU WZHH Norven 500 x 500 mm š 8LWVteNHQG K\JLßQLVFKH reinigingsresultaat

Info: (0347) 37 88 84 www.miele-professional.nl www.mijnvaatwasserkiezen.nl

2014-Februari / ZorgInstellingen 13

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Hooge Tuinen, Naaldwijk

www.zorginstellingen.nl

Search

Zorg in een thuisomgeving Roeland Hassefras: “We bieden bewoners echt een thuisomgeving.”

“We kiezen er bewust voor alles, dus welzijn, zorg, eten, wonen en huishouden, zo dicht mogelijk bij de cliënt te laten plaatsvinden.” Dat zegt locatiemanager Roeland Hassefras van zorginstelling De Hooge Tuinen in Naaldwijk. In juni 2013 werd de nieuwbouwlocatie voor ouderen met dementie geopend.

Tekst Gerard Dessing De Hooge Tuinen is een kleinschalige nieuwbouwlocatie voor dementerende ouderen in Naaldwijk. Het vierlaagse gebouw (de woningen bevinden zich op de verdiepingen 1 tot en met 3) werd in juni 2013 in gebruik genomen en maakt deel uit van Pieter van Foreest, een aanbieder van wonen,

14

2014-Februari / ZorgInstellingen

zorg, behandeling en welzijn in de regio Delft, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp en Westland.

Roeland Hassefras is als locatiemanager verantwoordelijk voor het reilen en zeilen op de Hooge Tuinen. ZorgInstellingen legde hem een aantal vragen voor.

Wat was de aanleiding voor de nieuwbouw?

Roeland Hassefras: “De vorige locatie was qua indeling en processen voor een belangrijk deel gebaseerd op wat we vandaag de dag een verouderde visie op verpleeghuiszorg zouden noemen. Het was grootschalig en er waren alleen

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Domotica

Locatiemanager Roeland Hassefras: “Domotica is belangrijk in situaties waar je om veiligheidsredenen zicht wil hebben op wat mensen in bijvoorbeeld hun kamer doen. We beschikken over ‘state of the-art’ voorzieningen, van allerlei sensoren tot camera’s.

Van alle meldingen en oproepen ontvangen we een camerabeeld op de monitor in de woonkamer.”

tweepersoonskamers. Je kent die kamers wel, met een kledingkast van ziekenhuisformaat waar niet meer dan een paar jurken of broeken inpasten. Een afdeling bestond uit 32 ouderen en het was daarmee erg lastig om de eigenheid van ieder individu tot zijn recht te laten komen. Ook bood de situatie te weinig mogelijkheden om de zintuigen van de ouderen met dementie te prikkelen.

Kortom, de locatie sloot niet meer aan bij onze visie op dementiezorg.”

Wat zijn de belangrijke elementen van die visie?

“Onze visie bestaat uit meerdere onderdelen. De mantelzorger moet het gevoel krijgen dat de bewoner op en top wordt verzorgd als hij of zij bij ons gaat wonen. Daarnaast is zintuiglijke activering van groot belang, omdat je dementerende ouderen daarmee kunt activeren en prikkelen. Het is ook belangrijk dat cliënten vrij kunnen bewegen in een gastvrije omgeving waarbij ook ruimte is voor privacy. Met eenpersoonskamers kun je dat veel meer bieden.”

Hoe is deze visie vertaald naar de nieuwbouw?

“De nieuwe Hooge Tuinen bevat zes groepen van maximaal acht bewoners.

Daarnaast hebben we een screeningsafdeling voor acht personen en vier echtparenwoningen. Er is ook nog een huiskamer met 16 woningen. Het is allemaal veel kleinschaliger, en dat heeft voordelen: je leert de cliënt veel beter kennen en je hebt veel meer contact met de mantelzorger omdat er minder afstand is. Overdag is er ook veel meer mogelijk qua zintuiglijke prikkeling. Zo koken de bewoners in de huiskamer zelf of helpen ze mee met bijvoorbeeld aardappels schillen.

Ze ruiken, horen en zien het als er

Hooge Tuinen, Naaldwijk

gekookt wordt en helpen mee met bedden opmaken en met kleine schoonmaakklusjes. Je biedt ze echt een thuisomgeving, net als vroeger.

Daarnaast is er voor gezorgd dat er veel licht in de huiskamers is, dat zorgt voor een prettig gevoel.”

Is de inrichting van het gebouw aangepast aan de groep bewoners?

“Bij de inrichting is aansluiting gezocht bij de lokale omgeving; het kassengebied van het Westland. De woongroepen hebben bijvoorbeeld de naam van een tuin gekregen, zoals

‘Het gebouw is belangrijk, maar uiteindelijk gaat het om de zorg die wordt geleverd’ Druiventuin, Plantentuin of Kruidentuin. Ook zijn op diverse plaatsen in het pand op de wanden grote visuals aangebracht met afbeeldingen van plaatselijke hofjes, tuinen en kassen.

Dat zijn voor bewoners herkenbare elementen. Verder zijn we erg blij met het atrium met daarin het restaurant.

Dat is een sfeervol ingerichte en lichte ruimte met veel glas, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, even kunnen biljarten en mee kunnen doen aan activiteiten. Zelfs de rolluiken van de uitgiftebalie van het restaurant bevatten afbeeldingen van plaatselijke en herkenbare situaties.”

Door wie worden de groepen geleid?

“Op iedere groep werken twee professionals: een verzorgende en een

2014-Februari / ZorgInstellingen 15

THEMA NIEUWBOUW & RENOVATIE

Hooge Tuinen, Naaldwijk

gastvrouw of gastheer. De gastvrouw of heer is ondersteunend aan zowel de verzorgende en de bewoners als aan de familie van de bewoner. De gastvrouw heeft als taak om bewoners en familie bij activiteiten te betrekken, maar ze helpt bijvoorbeeld ook bij de lichamelijke verzorging als dat nodig is.

Het is een integrale functie. Wat ik daarmee bedoel? Kijk naar thuis: als de

‘De bewoners koken zelf of helpen mee met bijvoorbeeld aardappelschillen’ vuilniszak vol is, heb je geen transportdienst die dat voor je oplost. Dan bind je die zak zelf dicht en breng je hem naar buiten. Dat doet die gastvrouw dus ook, samen met een bewoner. Er is ook geen kok op de groep, want thuis heb je toch ook geen kok? Koken doen de verzorgenden en de gastvrouw zelf. Het is een bewuste keuze om alles, dus welzijn, zorg, eten, wonen en huishouden, zo dicht mogelijk bij de cliënt te laten plaatsvinden.”

Speelt domotica een belangrijke rol?

“Ja, domotica is belangrijk in situaties waar je om veiligheidsredenen zicht wil hebben op wat mensen in bijvoorbeeld hun kamer doen. We beschikken over ‘state of the-art’ voorzieningen, van allerlei sensoren tot camera’s. Die worden ingezet naar gelang het profiel van de bewoner. Van alle meldingen en oproepen ontvangen we een camerabeeld op de monitor in de woonkamer.

Een verzorgende kan dus altijd zien

16

2014-Februari / ZorgInstellingen

wat er op het moment van de melding aan de hand is en daar actie op ondernemen. Die beelden kunnen we ook later gebruiken om familie uitleg te geven als iets heeft plaatsgevonden.

Vanzelfsprekend beschikt niet iedere kamer over een camera, maar iedere ruimte is er wel op voorbereid. Als het nodig is, is het zo geregeld.”

Hoe waarborg je dat de systemen altijd werken?

“Dat proces is goed geregeld. Je hebt te maken met verschillende systemen van diverse leveranciers, waarbij je moet oppassen dat bij storingen en gebreken men niet naar elkaar gaat wijzen. Om dat te voorkomen, hebben we één aanspreekpunt: Van den Pol Elektrotechniek. Dat bedrijf zorgt ervoor dat bij storingen de desbetreffende leverancier wordt ingeschakeld.

Daar zijn heldere afspraken over gemaakt, onder meer qua aanrijtijden.

Een verzorgende blijft daar dus geheel buiten.”

Waar zit de uitdaging voor de toekomst?

“Voor mij is dat het realiseren van een klimaat waarin medewerkers zelf voortdurend werken aan verbeteringen, zowel in de kwaliteit van de zorg als in de processen. Medewerkers volgen

Roeland Hassefras, locatiemanager van de Hooge Tuinen: “Het is belangrijk dat cliënten vrij kunnen bewegen in een gastvrije omgeving waarbij ook ruimte is voor privacy.

Met eenpersoonskamers kun je dat veel meer bieden.”

opleidingen en verbreden daarmee hun kennis. Het zou echt mooi zijn als ze die kennis kunnen toepassen in de dagelijkse zorg, dat ook aan collega’s kunnen overbrengen en die kennis kunnen delen met familieleden. Het gebouw is zeker belangrijk, maar het is een hulpmiddel. Uiteindelijk gaat het om de zorg die wordt geleverd.”

Projectgegevens Locatie Plaats Zorg Locatiemanager Zorggroep Kamers Geopend

: : : : : : :

Hooge Tuinen Naaldwijk intensieve verpleeghuiszorg Roeland Hassefras Pieter van Foreest (www.pietervanforeest.nl) 72 eenpers. kamers, 4 echtparenwoningen juni 2013

COLUMN

En waar draait het om?

Sinds tweeënhalf jaar zitten wij op een nieuwe locatie. We zijn van een klassiek verzorgingshuis omgetoverd tot een modern woonzorgcentrum, gebouwd volgens de ‘Last State of the Art’. Scheiden van wonen en zorg enerzijds en een verpleeghuis met kleinschalige woongroepen anderzijds. Wij bieden een zorgcontinuüm. Met andere woorden: als u bij ons komt wonen, hoeft u niet meer te verkassen. Alleen nog naar uw laatste rustplaats.

Sinds tweeënhalf jaar heb ik eindelijk ook een mooi kantoor, een directeur waardig. De andere stafmedewerkers hebben het ook niet verkeerd: allemaal een eigen kamer. Reuze prettig werken, maar is het eigenlijk nog van deze tijd?

Het zijn dure vierkante meters, die niets opleveren.

Intussen is er ook een enorme wachtlijst voor het verpleeghuis ontstaan. Er is vraag vanuit de omgeving, maar ook vanuit de appartementen. Daar komen ouderen pas wonen als zij al behoorlijk zorgbehoeftig en fragiel zijn. Dit heeft tot gevolg dat de doorstroom veel sneller gaat dan wij aanvankelijk voorzien hadden. Het gevolg is een bottleneck. Een concept - dat zo mooi leek toen wij het ruim tien jaar geleden bedachten - lijkt alweer achterhaald. De tijd heeft ons ingehaald.

Het goede nieuws is dat het zorgkantoor ons zowaar toestemming geeft voor capaciteitsuitbreiding van acht plaatsen. Maar dat betekent verbouwen! Nog geen drie jaar op een nieuwe locatie en alwéér verbouwen. Waar halen we het geld vandaan en waar gaan we verbouwen? Allemaal hobbels waar ik even geen raad mee weet.

U voelt het al: onze mooie kantoren gaan eraan en een steunfonds is bereid ons een lening te geven. En zo zitten we aan het einde van het jaar letterlijk tussen de puinhopen en in het stof van de gestripte kantoorruimtes en ben ik weer terug bij af in een kamertje van drie bij twee. We hebben ervoor gekozen enkele kantoorruimtes onder te brengen in een appartement en voor een aantal medewerkers een kantoortuin te creëren in de personeelsruimte. De medewerkers mogen voortaan koffie drinken en eten in ons restaurant.

Frederiek Morees is directeur van een zorginstelling ergens in Nederland. Zij schrijft over zaken waarmee zij in de dagelijkse praktijk te maken heeft.

Morees heet in werkelijkheid anders.

"Maar waar gaan we dan vergaderen?" vraagt een bezorgde maatschappelijk werker. Tja, daar heb ik even niet aan gedacht, maar hopelijk krijgt iemand nog een brainwave. Ik ben al blij dat ik een bureau met stoel en een kast met een slot erop tot mijn beschikking heb. De rest komt nog wel.

Deze capaciteitsuitbreiding op vierkante meters die wij toch al huren, heeft tot gevolg dat wij een degelijke positieve exploitatie kunnen verwachten, mits alle bedden gevuld zullen worden. Maar er is nu al een wachtlijst voor de nieuwe unit, dus daar hoef ik niet wakker van te liggen.

"Mevrouw, waar begint u aan?" vroeg een mannelijke collega, bestuurder van een van die grote zorgbolwerken, destijds minzaam, doch afkeurend aan mij toen ik mijn nieuwbouwplannen uit de doeken deed. Het was natuurlijk een riskante onderneming voor onze kleine organisatie, maar als ik lees hoeveel zorginstellingen er momenteel omvallen, ben ik heel blij dat wij er nog staan, helemaal zelfstandig en wel. Ik denk bij mezelf: ‘Frederiek, je kantoor is misschien wat krap, maar de financiën zijn voor de komende jaren op orde en daar draait het om!’

2014-Februari / ZorgInstellingen 17

FORTEZZA SECURITY SYSTEMS

Bedrijfscase

‘Veiligheid is vertrouwen’ Als het gaat om veiligheid, dan zijn zorginstellingen bij Fortezza Security Systems aan het goede adres. Brandmeldsystemen, toegangscontrolesystemen, mechanische en elektronische sleutelsystemen; Fortezza is, van adviseur tot uitvoerder, de partner. “De betrouwbare partner.”

Fortezza is thuis in alle disciplines op veiligheidsgebied. Van inbraakpreventie en toegangscontrole tot brandveiligheid. “We helpen instellingen altijd met het opzetten van een plan van aanpak voor zowel bouwkundige als innovatieve elektronische voorzieningen. Uiteraard afgestemd op de eisen en het budget”, vertelt directeur Henk Iesberts. Samen met zijn compagnon Robin Smees startte hij anderhalf jaar geleden Fortezza. “Zorginstellingen worstelen met het vraagstuk veiligheid.

Zeker als er aanpassingen in bijvoorbeeld het sluitsysteem vereist zijn. Dan komen er ineens allerlei partijen in beeld, van architecten, installateurs tot onderhoudsbedrijven, en raakt men het overzicht kwijt”, vertelt Smees.

Fortezza helpt. Het helpt om zorginstellingen weer controle te laten krijgen. “Wij ondersteunen instellingen bij de bouw en renovatie onder meer met een programma van eisen, waarin ieder gevelelement en iedere deurpositie is beschreven”, zegt Iesberts.

Fortezza bepaalt verder samen met de opdrachtgever ook welke materialen het best kunnen worden gebruikt. “En we zien er op toe dat die ook daadwerkelijk worden toegepast”, benadrukt Smees. Maar Fortezza gaat daar waar gevraagd verder. Iesberts: “We adviseren niet alleen, maar nemen ook de uitvoering voor onze rekening. Ons

18

2014-Februari / ZorgInstellingen

team bestaat uit goed opgeleide monteurs die vakbekwaam, klantvriendelijk en servicegericht zijn.”

Meerwaarde

Ook bij de verschillende woonzorgcentra van de Stichting Florence heeft Fortezza zijn meerwaarde getoond. “Zij beheren verschillende woonzorgcentra in onder meer de regio Den Haag. In het woonzorgcentrum Jonker Frans hebben wij de renovatie van deurposities en het sluitsysteem gedaan. Alles is daar nu elektronisch”, weet Iesberts.

Het ging hierbij om ruim honderd deuren, terwijl in het complex van woonzorgcentrum Houthaghe in Den Haag (eveneens onderdeel van de Stichting Florence) het elektronische sluitsysteem van het merk Salto in ruim 250 deuren is ingebracht. Twee bijzondere projecten, waarbij Fortezza zijn mannetje stond. “Renovatieprojecten vereisen van de kant van ons als uitvoerder aanpassingen. Je moet immers rekening houden met de bewoners, die daar dagelijks rondlopen en zo min mogelijk last mogen ondervinden van de werkzaamheden. Dat is ons goed gelukt, zo bleek achteraf uit de waardering die we kregen van de Stichting Florence. Bovendien hebben zij ons opnieuw een groot project gegund in woonzorgcentrum Dekkersduin.” Niet alleen de werkwijze, ook de

gebruikte systemen zijn gewaardeerd.

Smees: “Het voordeel van elektronische systemen is dat je de veiligheid altijd kunt garanderen. Ook als er eens een sleutel kwijtraakt.” Deze kan dan volgens Iesberts online meteen onbruikbaar worden gemaakt. “Bovendien kan er direct een nieuwe sleutel worden aangemaakt. Het vervangen van complete cilinders behoort daarmee tot de verleden tijd.” Fortezza levert het complete pakket, ook de software. “En als men uitleg wil, natuurlijk verzorgen we dat ook”, zegt Smees.

Kennis

Fortezza heeft een brede en diepgaande kennis van beveiliging. De onderneming bestaat weliswaar nog maar anderhalf jaar, maar Iesberts heeft zijn strepen in de wereld van de beveiliging allang verdiend. “Als bedrijven ons inschakelen, dan halen ze een betrouwbare, transparante partij in huis met kennis en kunde.” Prijs is volgens Iesberts momenteel erg belangrijk in aanbestedingstrajecten, toch kiest Fortezza voor een andere benadering.

“Wij gaan voor de relatie met de klant, alleen dan kom je gezamenlijk tot het beste resultaat. Veiligheid is immers vertrouwen.”

Deze tekst is tot stand gekomen in samenwerking met Fortezza.

GASTVRIJHEID

Apps AMC

Het AMC is een immens gebouw. “Als je in de gangen loopt, zie je heel vaak patiënten die de weg niet kunnen vinden.”

AMC lanceert apps voor navigatie en gastvrijheid In het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam denken artsen niet alleen na over medische oplossingen, maar ook over virtuele oplossingen voor de patiënten. Twee nieuwe apps helpen patiënten hun weg te vinden en dragen bij aan de gastvrijheid.

Tekst Nicole Weidema*

Vrijwel niemand vindt het leuk om een bezoek aan het ziekenhuis te moeten brengen. Maar veel van de stress heeft niets te maken met de medische klacht, maar alles met de logistiek.

“We lopen er bijna allemaal tegenaan.

Als je in de gangen loopt, zie je heel vaak patiënten die de weg niet kunnen vinden”, zegt Irem Baharoglu, neuroloog en onderzoeker in het AMC.

Maar dat is nog niet zo eenvoudig, zegt Baharoglu, die het project later overnam van de initiatiefnemers. “Het AMC is een stad op zich. Wifi werkt hier niet goed en het gebruik van GPS is niet mogelijk omdat dan alle medische apparatuur op hol slaat. Dus de allergrootste uitdaging was om in een voorstudie uit te vinden hoe je dan een navigatie-app maakt.”

In deze tijd moest dat anders kunnen, dacht een groepje jonge artsen. En wie zichzelf het leven zonder smartphone niet meer kan voorstellen, komt dan al snel uit bij het ontwikkelen van een navigatie-app die ervoor zorgt dat de gangen van het ziekenhuis iets minder op een doolhof lijken.

Doelgroep

En dan moest er nog onderzoek gedaan worden naar de doelgroep.

Veel van de mensen die op de spreekuren komen, zijn al wat ouder. Hebben zij wel behoefte aan een app en de apparatuur om die te gebruiken? Uit het onderzoek van het AMC bleek dat

30 procent van alle patiënten die de poliklinieken bezoeken een smartphone heeft. Baharoglu: “En dat aantal gaat zich alleen maar uitbreiden.”

2014-Februari / ZorgInstellingen 19

GASTVRIJHEID

Apps AMC

Foto-navigatie

Door met de ogen van patiënten te kijken, kwamen de artsen erachter dat het inderdaad niet meevalt om je weg te vinden in het immense ziekenhuis.

“De gewone bewegwijzering is soms tegenstrijdig. Dat zie je pas als je met mensen meeloopt”, vertelt Baharoglu.

‘Als je mensen over de navigatie-app vertelt, reageert iedereen enthousiast' Mensen simpelweg een plattegrond geven werkt niet. Er is daarom gekozen voor fotonavigatie. Dat betekent dat de makers van de app alle routes in het ziekenhuis hebben gefotografeerd. Dat lijkt makkelijker dan het is. De huisregels van het AMC schrijven voor dat er niet mag worden gefotografeerd, dus hier was speciale toestemming voor nodig.

lende afdelingen of balies en toont de plaats van de liften. Om te zien of alles goed werkt, loopt Baharoglu samen met haar collega Joost van den Berg zo veel mogelijk routes.

De app bevindt zich in de introductiefase en moet bekend raken bij patiënten, bezoekers én medewerkers, vertelt Baharoglu. “Als je mensen erover vertelt, reageert iedereen enthousiast. Maar het moet nog worden ingebed. Mensen moeten er nog aan wennen dat als informatie verandert, dat ook moet worden doorgegeven zodat de app kan worden aangepast.”

Moederproject

Dat het ziekenhuis enthousiast reageert op het initiatief, blijkt ook wel uit het feit dat de kosten voor de app zijn betaald uit het zogenaamde moederproject. Dit is een fonds dat onder het motto 'Het zal je moeder maar wezen' projecten bekostigt die de patiëntveilig-

heid en patiëntvriendelijkheid van het AMC bevorderen.

En niet alleen vanuit het AMC is belangstelling, ook IT’ers van andere ziekenhuizen zijn al een kijkje komen nemen.

Inspiratiebron

Het Amsterdamse ziekenhuis blijkt een ware inspiratiebron te zijn voor artsen die moderne technologie willen inzetten om het leven van patiënten te vergemakkelijken. Ook chirurg Marlies Schijven van het AMC keek verder dan een medische behandeling met een initiatief dat volgens haar uit nood is geboren.

“Een patiënt komt vrij gestrest binnen.

Hij is laat omdat hij de weg niet kon vinden. Ik doe mijn verhaal, maar het eerste wat de patiënt na afloop van het gesprek doet, is naar de zuster lopen om te vragen wat de dokter heeft verteld, want door de stress is er van mijn verhaal niets blijven hangen. Een

Om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk mensen aanwezig waren, zijn alle foto’s in het weekend genomen.

Op basis van de plattegronden en knooppunten berekent het systeem vervolgens de snelste en makkelijkste route, ook als dat betekent dat de patiënt in een enkel geval het beste buitenom kan lopen.

Introductiefase

Het hele ziekenhuis is gecoverd in de app, maar hij is echt gemaakt voor patiënten en bezoekers. Medewerkers die hun weg moeten vinden in de plaatsen waar alleen personeel mag komen, zijn op hun eigen richtingsgevoel aangewezen.

De app leidt niet van kamer tot kamer, maar geeft de routes naar de verschil-

20

2014-Februari / ZorgInstellingen

Hoe kom ik bij de afdeling dermatologie? Een speciale navigatie-app toont bezoekers in het AMC de juiste route.

GASTVRIJHEID

Apps AMC

wordt de patiënt op de juiste tijd naar het ziekenhuis gebracht.

Omdat de app aan het elektronisch patiëntendossier is gekoppeld, is de patiënt dus altijd op tijd, zelfs als de afspraak wordt verzet. Bij het ziekenhuis aangekomen wordt de patient opgewacht door een medisch student, herkenbaar aan een Hospitality-bodywarmer, die hem naar de afspraak op de poli brengt.

Als de patiënt dat goed vindt, mag de student aanwezig zijn bij het gesprek met de arts.

Win-Win

Zo is er sprake van een win-winsituatie, zegt Schijven. “De patiënt wordt ontzorgd, heeft geen stress en hoort wat ik zeg. De medisch student krijgt de kans om in de spreekkamer te zijn, iets wat ze normaal gesproken pas veel later in de opleiding mogen. Ze hoeven niets te doen, maar kunnen gewoon observeren en leren.”

Irem Baharoglu, neuroloog en onderzoeker in het AMC: “De gewone bewegwijzering is soms tegenstrijdig."

volgende patiënt komt al helemaal niet opdagen omdat ze onderweg de weg is kwijtgeraakt.”

Gebruiksvriendelijk

Een navigatie-app is volgens Schijven mooi, maar lang niet alle patiënten zijn daarmee uit de brand geholpen.

“Senioren gaan echt geen QR-code scannen.”

Schijven koppelt daarom met haar hospitality-app de virtuele wereld aan de werkelijke wereld.

Wanneer een patiënt een afspraak heeft in het ziekenhuis, kan hij met de app eenvoudig en zo gewenst zelfs automatisch een taxi bestellen. Zo

Schijven erkent dat haar app qua begeleiding in het ziekenhuis niets doet dat een behulpzame buurvrouw niet ook voor de patiënt kan doen. “Voor oma heeft de student misschien geen meerwaarde boven de buurvrouw.

Maar niet iedereen heeft iemand die hem of haar kan begeleiden en dan is de hospitality-app een uitkomst. En door de taxi-service wordt iemand echt van huis-tot-huis begeleid. De slogan is dan ook: Hospitality app - want soms heb je al zorgen genoeg.”

Mobiele technologie

Met het idee voor haar app won Schijven de de ‘Mobiles for Good’-challenge. Deze prijs is in het leven geroepen om mobiele technologie te promoten als middel om gezondheidszorg en welzijn te verbeteren.

Schijven kreeg 40.000 euro om haar idee te verwezenlijken. De app is daarom niet van het AMC, maar kan in principe in elk ziekenhuis worden ingezet. In januari is het initiatief van start gegaan in het AMC.

Schijven: “We hopen dat andere ziekenhuizen het ook een mooi initiatief vinden. In andere ziekenhuizen met studenten of vrijwilligers kan de app natuurlijk ook ingezet worden.

Als er belangstelling is, kan men ons mailen via hospitality@amc.nl.”

Veel regelwerk

Voor beide apps geldt dat er veel regelwerk en overleg nodig was voordat er ook maar iets kon worden ontwikkeld.

Voor de navigatie-app was het zaak om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen, zegt Baharoglu. “Heel veel

‘Senioren gaan echt geen QR-code scannen’ mensen moeten met hun eigen stukje bezig gaan. Je hebt te maken met ICT, met Communicatie en tijdens de verbouwing speelt Huisvesting ook een belangrijke rol.”

Omdat de app van Schijven informatie uit het patiëntendossier koppelt aan praktische hulp, liep zij aan tegen de regels die gelden omtrent privacy en openstellen van het elektronisch patiëntendossier voor ICT en de app-bouwer.

Nu gaat het beginnen

De ideeën moeten zich nu gaan bewijzen, zegt Schijven.

“Iedereen vindt het prachtig en een leuk idee. Maar nu moet het gaan beginnen.”

*Nicole Weidema is journalist bij Vakmedianet in Alphen aan den Rijn.

2014-Februari / ZorgInstellingen 21

BRANCHE

Facilicom

Facilicom stapt in wijkgerichte zorg

Facilitair dienstverlener Facilicom komt met een compleet nieuwe divisie: Incluzio. Het is de bedoeling dat Incluzio via joint ventures en participaties de vaak versnipperde zorg en welzijn in wijken en buurten met elkaar gaat verbinden. Directeur Peter de Visser: “We willen lokale organisaties neerzetten, zorgdisciplines met elkaar verbinden en veel meer vanuit een integraal doel gaan werken.”

Tekst Gerard Dessing

22

Tijdens het gesprek wordt het al snel duidelijk. Peter de Visser heeft veel zin in zijn nieuwe uitdaging: het opzetten en uitbouwen van de nieuwe divisie van Facilicom genaamd Incluzio.

derdeel moet de structurele krimp in bestaande markten compenseren en daarmee de continuïteit van het familiebedrijf op lange termijn verder garanderen.

Midden januari werd bekend dat de facilitaire totaalaanbieder de komende jaren fors gaat investeren in de zorg en welzijnssector. Onder meer door te participeren in gezondheidscentra, bestaande sociale werkvoorzieningen om te vormen naar sociale ondernemingen en initiatieven te nemen in nieuwe buurtgerichte concepten en ondernemingen. Het doel is de vaak versnipperde zorg en welzijn in wijken en buurten met elkaar te verbinden.

Het is voor Facilicom, van oudsher actief in onder andere schoonmaak, beveiliging, catering, bouw, onderhoud en personeelsdiensten, een tweede kernactiviteit. Het nieuwe bedrijfson-

De Visser, opgeleid aan de Hotelschool Maastricht en sinds 2006 werkzaam bij Facilicom: “We zijn van oudsher goed in een aantal zaken. Eén daarvan is het managen van arbeidsintensieve processen in een markt met veel concurrentie. Als je dat koppelt aan de actuele ontwikkelingen in de zorgmarkt, zoals de overheveling van taken van de centrale overheid naar gemeenten, het dichter bij de burger organiseren van taken en het feit dat losse processen in de regel goed zijn ingeregeld maar dat de samenhang vaak ver te zoeken is, dachten we: daar kunnen we als bedrijf echt iets gaan betekenen.”

2014-Februari / ZorgInstellingen

Integratie

Huisartsenzorg, gezondheidscentra, wijkverpleging, persoonlijke verzorging, het gebeurt allemaal in de wijk.

Facilicom wil deze processen en diensten koppelen aan welzijn, zoals bijvoorbeeld schuldhulpverlening, WMO en het werkloosheidsvraagstuk, en daar een integrale aanpak tegenover zetten.

“We geloven niet in coördinatie, maar veel meer in integratie”, zegt De Visser. “We willen lokale organisaties neerzetten, in de wijk, waar al deze disciplines samenkomen en vanuit een integraal doel gaan werken. Je moet de zuilen doorbreken en niet alleen kijken naar de kostprijs van die zuilen, maar veel meer naar het effect van de investeringen. Als je geldstromen samenbrengt in één organisatie is die kans aanwezig. Neem een huisarts. Die is gericht op genezing. Iemand komt

BRANCHE

Facilicom

binnen en zegt: ik slaap slecht. De huisarts schrijft dan een slaappil voor en dat is het. Maar onderliggend kan er iets heel anders spelen, bijvoorbeeld een sociaal probleem. Die huisarts hoeft echt geen welzijnswerker te worden, maar als die welzijnswerker een paar deuren verderop zit, schakelt dat veel sneller en kan door een gezamenlijke aanpak het probleem veel beter aangepakt worden.”

Werk creëeren

Inmiddels heeft Incluzio de eerste stappen gezet in de lokale zorgmarkt.

Daarbij is de focus in eerste instantie gericht op de entree in verschillende domeinen. Het bedrijf zoekt het vooral in het aangaan van verbindingen met bestaande organisaties. Als het gaat om het welzijnsdomein participeert Incluzio inmiddels voor 49 procent in Radar Sociaal Ondernemen. Daar werken 600 mensen met een SW-indicatie. “Verbreding van de diensten en toename van het aantal klanten is daar bijvoorbeeld een verbeterpunt, zodat je meer commerciële waarde uit die processen haalt.”

En in Dordrecht heeft Incluzio samen met een zorginstelling Crabbehoffelijk opgezet, een leer- en werkbedrijf waar langdurig werklozen actief werken aan de leefbaarheid van de wijk.

“We gaan hier werk creëren in de wijk.

Dat kan in de zorginstelling zijn, maar ook in het winkelcentrum door mensen bepaalde gastvrijheidstaken te geven of

als verlengstuk van het wijkteam door mensen in te zetten bij de aanpak van bijvoorbeeld extreme vervuiling.”

Winst

De Visser is eerlijk: uiteindelijk wil Facilicom wel geld gaan verdienen met de activiteiten. “Ons verhaal klinkt misschien filantropisch, maar er zit wel een business model in, want de effectiviteit van de uitgaven wordt door de overheid enorm vergroot. Als er onder aan de streep 3 of 4 procent winst overblijft, is dat prima. Overigens investeren we die winst, net als in onze huidige bedrijven, voor het overgrote deel terug in het bedrijf om zo te kunnen blijven ontwikkelen.”

Wat Incluzio anders gaat doen dan andere aanbieders in deze markt? “We richten ons niet alleen op het efficiënter maken van processen, dat is iets wat je vooral in de thuiszorg ziet. Wij willen vooral de effectiviteit van het totaal verhogen door dingen anders te gaan doen. Innoveren dus, partijen bij elkaar brengen, zuilen doorbreken, daar gaat het om.”

Ambitie

Eind 2017 koerst Incluzio op een jaaromzet van e 100 miljoen. De ambitie op langere termijn is om de nieuwe divisie uit te laten groeien tot een omvang van 300 tot 400 miljoen euro omzet.

Peter de Visser, directeur Incluzio: “We willen lokale organisaties in de wijk neerzetten waar alle zorgdisciplines samenkomen.”

De Visser heeft er vertrouwen in. “Op basis van de signalen die we ontvangen denken we dat dat mogelijk is. Ik hoop echt dat we over drie tot vier jaar vertrouwen hebben gewonnen en dat partijen zien dat wat wij goed kunnen juist kan bijdragen aan het welzijn en de leefbaarheid in het publieke domein.”

Verschil met bestaande dienstverlening Facilicom Hoe verhoudt Incluzio zich ten opzichte van de bestaande dienstverlening van Facilicom in de zorg? Bijt het een het ander niet? Marc van Hagen, directeur business development zorg licht toe. “Facilicom is op diverse fronten actief in de zorg. Als het gaat om de cure, focussen we op participaties met ziekenhuizen voor de facilitaire dienstverlening. Als het gaat om de care, richten we ons ten aanzien van de GGZ onder meer op cliëntenparticipatie. In de ouderenzorg zien we mogelijkheden in de dienstverlening voor ouderen die langer thuis blijven wonen en projectontwikkeling in het vastgoed, met name ten gevolge van het scheiden wonen en zorg. Incluzio is een heel ander bedrijf met een andere propositie. Een onderdeel van Incluzio is facilitaire dienstverlening, daar komen we elkaar tegen. Maar verder opereren we los van elkaar.”

2014-Februari / ZorgInstellingen 23

ZORG & BOUW

Zorghotel De Wartburg

Moderne zorg in een historisch gebouw

Utrecht heeft er sinds augustus vorig jaar een splinternieuw zorghotel bij: De Wartburg.

Het hotel is gevestigd in een zeventig jaar oud pand, dat compleet werd verbouwd en aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Kernwoorden: comfort, privacy en een hoge mate van keuzevrijheid.

Tekst Aline de Bruin

De geschiedenis van De Wartburg gaat terug naar 1939. In dat jaar bouwde de Evangelisch-Lutherse Gemeente het rusthuis in het buitengebied van Oudenrijn. Het was een karakteristiek gebouw dat in de loop der jaren werd uitgebreid tot zorgcomplex De Wartburg. Een aantal van die uitbreidingen moest in 2010 wijken voor de bouw van een nieuw woonzorgcentrum, vormgegeven door Architectenbureau

24

2014-Februari / ZorgInstellingen

Alberts & Van Huut. Daarna kon zorggroep AxionContinu de oude Wartburg laten renoveren, verbouwen en inrichten tot een fraai zorghotel.

Comfort en privacy

AxionContinu biedt wonen, welzijn en zorg in de regio Utrecht. Veranderingen in de financiering van de gezondheidszorg hebben bij deze zorgorganisatie geleid tot een vernieuwde kijk op

zorg en revalidatie, waarbij revalidatieprogramma’s in de nabije toekomst meer geconcentreerd en gespecialiseerd worden aangeboden in een ‘herstelbevorderende’ omgeving.

Vanuit die visie is bewust gekozen voor een zorghotel. Een nieuwe zorg- en verblijfsvorm, als vervanging van een bestaande revalidatie-afdeling, waarbij geen sfeer van ‘illness’, maar juist een sfeer van ‘wellbeing’ centraal staat.

ZORG & BOUW

Zorghotel De Wartburg

en zelf de regie over hun leven kunnen voeren. De keuzevrijheid en privacy zijn daarmee veel hoger dan bij de traditionele benadering van zorg.

Strakke planning

Abrahamse De Kock Architecten BNA startte in februari 2012 een onderzoek naar de mogelijkheden om een zorghotel onder te brengen in de oude Wartburg. Direct na het vooronderzoek werd de opdracht verstrekt voor het volledig aanpassen van het bestaande gebouw en het ontwerpen van het complete interieur.

De planning van het project was gekoppeld aan de sluiting van de revalidatieafdeling in het St. Antonius Ziekenhuis, locatie Overvecht. Deze afdeling moest namelijk al in augustus 2013 haar deuren sluiten, waardoor de oplevering van het nieuwe zorghotel in juli 2013 moest plaatsvinden.

Uitdagingen

De binnenzijde van de oude Wartburg was gedateerd en ook de buitenzijde had weinig uitstraling meer. Naast het herstel van het casco uit 1939 en de inpassing van het complexe programma, moest het gebouw aan de buitenzijde haar glans terug krijgen en moest het nieuwe bijpassende interieur zorgen voor een warme, hedendaagse hotelsfeer. De uitdaging voor het

architectenbureau was om een viersterren-hotelaccommodatie voor optimale zorg te realiseren. Deze cruciale combinatie van voorwaarden vormde voor hen de rode draad in de opgave, zowel tijdens het ontwerp als tijdens de realisatie.

Om de opgave binnen de gestelde

‘Het restaurant heeft houten lamellen plafonds’ termijn te realiseren, is gewerkt in een compact ontwerpteam. In het team waren diverse disciplines vertegenwoordigd: de projectmanager van het zorghotel, de manager Facilitair Bedrijf en Bouw, de projectleider Bouw en Beheer, de architect en enkele adviseurs.

Interieur

Het hele interieur (grotendeels maatwerk) is ontworpen en/of geselecteerd door de architect. Daarbij is steeds getracht aan te sluiten bij de uitstraling van het exterieur van het gebouw, zodat interieur en exterieur elkaar versterken. Zo is in de verkeersruimtes en het restaurant bewust gekozen voor houten lamellen plafonds (houtsoort

Het nieuwe zorghotel biedt comfort en privacy, waarbij alle benodigde zorgfaciliteiten naar behoefte aangebracht kunnen worden. In dit hotel zijn patiënten of cliënten te gast en wordt 24 uur per dag zorg- en dienstverlening geboden in een aangename setting. Hierdoor verloopt het revalideren en herstellen prettiger en beter.

Het zorghotel is zo ingericht dat gasten zoveel mogelijk zelfstandig kunnen zijn

2014-Februari / ZorgInstellingen 25

ZORG & BOUW

Zorghotel De Wartburg

Kenmerken De Wartburg - Kamers: 17 eenpersoonskamers, 7 tweepersoonskamers voor verblijf met partner (allen met eigen sanitair)

- Verlichting: naar persoonlijke smaak af te stellen (bijzonder: kleine LED-lampjes in de wanden wijzen ’s nachts de weg naar de badkamer)

- Uitzicht: alle kamers hebben uitzicht op tuinen - Wifi: overal beschikbaar (tablets zijn te huur) - Voorzieningen: o.a. grand café, moderne therapiefaciliteiten, jacuzzi, huisbioscoop, domotica, schoonheidspecialiste, pedicure

- Oplevering: was in juli 2013 - Website: www.zorghoteldewartburg.nl

ayous). Deze plafonds zorgen voor een warme uitstraling en beschikken over zeer goede akoestische eigenschappen, een belangrijk punt voor het restaurant. In deze ruimten bepalen verder het donkere plexwood en het gevlamde graniet de sfeer.

‘Het nieuwe zorghotel biedt comfort en privacy’ De warme uitstraling is in de kamers bereikt door toepassing van Zebrano (hpl) in combinatie met een tweetal warme grijstinten (hpl). Als accent is gekozen voor een (groen) gekleurde echte houtfineer. Deze kleur komt ook terug in de huisstijl en andere details en is doorgezet in andere ruimten.

Ook aan de verlichting is veel aandacht besteed. Er zijn armaturen met matglazen details geselecteerd die aansluiten bij de sfeer en tijd van het pand.

Praktisch en chic

Voor het losse meubilair is steeds gekozen voor een slimme combinatie van ‘praktisch’ en ‘chic’. De stoelen en fauteuils zijn geschikt voor de zorg (zithoogte, armleuningen e.d.), maar hebben geen ‘zorg-uitstraling’, doordat

26

2014-Februari / ZorgInstellingen

ze zijn voorzien van luxe stoffen en kunstleer. De rugleuningen zijn veelal in een stof uitgevoerd en de zittingen in kunstleer, zodat deze gemakkelijk afneembaar zijn.

Domotica

De kamers in de Wartburg zijn voorzien van de meest moderne domotica. De verlichting, zonwering, ruimtetemperatuurregeling en data zijn aangesloten op een KNX-installatie.

Hierdoor kunnen aanvullende functies worden geprogrammeerd, maar de gast kan de functies ook bedienen via een tablet.

In november 2013 hebben adviesbureau DWA en het gebruikte systeem (Carescreen) voor de toepassing van

de domotica in Zorghotel De Wartburg de Smarts Homes Award 2013 gewonnen.

Terugkoppeling

Op cruciale momenten in het ontwerpproces vond een terugkoppeling van de plannen naar het bestuur plaats.

Daarnaast zijn alle belangrijke zaken door de zorgspecialisten binnen de organisatie getoetst. Hierdoor ontstond er binnen AxionContinu breed draagvlak voor het tot in detail uitgewerkte concept.

Het zorghotel is conform de planning opgeleverd op 19 juli 2013, zodat op 5 augustus de eerste gasten konden worden verwelkomd.

Bouwkundige aanpassingen Bouwkundig en constructief gezien was De Wartburg in de loop der jaren door diverse verbouwingen aardig ‘verrommeld’. De verbouwing bracht diverse aanpassingen met zich mee.

- Hoofdstructuur: In het ontwerp is de oorspronkelijke hoofdstructuur met de centrale gang in het hele gebouw teruggebracht. De kenmerkende stalen kozijnen zijn gerestaureerd en voorzien van restauratieglas.

- Gevelstructuur: De oorspronkelijke gevelstructuur is bepalend geweest voor de herindeling van de vleugels. Waar noodzakelijk zijn aanpassingen gedaan in dezelfde stijl, zodat de eenheid in het exterieur behouden is gebleven.

- Puien: In het interieur zijn de nieuwe (brandwerende) puien uitgevoerd als slanke stalen puien. Ze sluiten daarmee aan bij de bestaande stalen kozijnen.

- Kapverdieping: De donkere kapverdieping met veel kleine ruimten is toegankelijk gemaakt door het trappenhuis te verhogen en de liftschacht door te trekken.

STIGHO ELECTRO

Bedrijfscase

Zorghotel De Wartburg combineert modern met historisch

Zorghotel De Wartburg is in veel opzichten uniek. Het levert kwalitatieve zorg in een sfeervol hotel, dat is ondergebracht in het voormalige rusthuis De Wartburg uit 1941 en is voorzien van alle gemakken. Dit laatste mede dankzij Stigho Electro, dat als systeemintegrator naast de elektrische basisvoorzieningen ook verantwoordelijk was voor de realisatie van facilitronica, noodstroomfaciliteiten, verpleegoproep-, brandmeld- en w-installaties.

De Wartburg is een gloednieuw zorghotel in de Utrechtse wijk Oog in Al. Iedereen die herstelt of revalideert na een operatie, ziekte of ongeval kan er terecht. Maar ook als vakantieverblijf waar kwaliteitszorg wordt geboden, is het Zorghotel geschikt. “Het gebouw waarin het Zorghotel is ondergebracht is werkelijk een prachtig historisch gebouw, dat gaf ons als installatiebedrijf een mooie uitdaging”, vertelt Hendrik-Jan Stigter van Stigho Electro. Een uitdaging, want er waren best wat drempels te nemen bij de realisatie van de elektrotechnische installaties in het Zorghotel. “De tijdspanne waarin alles moest worden gerealiseerd was beperkt. In februari zijn we begonnen, terwijl de oplevering al voor half juli vast stond”, zegt projectleider facilitronica Germon Stigter van Stigho Electro. Daarbij moesten bepaalde onderdelen, zoals de bestaande brandmeldinstallatie operationeel blijven. “Het complex bestaat uit meerdere gebouwen en aanleunwoningen die tijdens de realisatie bewoond of in gebruik waren”, verklaart de

projectleider. Door nauw overleg met de opdrachtgever (zorginstelling AxionContinu), de architect, adviseur DWA, bouwkundige aannemer Florie en Van den Heuvel en w-partner N. de Niet, heeft men de strakke deadline volgens Stigter gered. “Wekelijks waren er bouwvergaderingen waarin de doelen voor de komende week werden vastgesteld. Dit samenspel werkte erg soepel.”

Uniek

De diversiteit aan installaties en het korte tijdsbestek waarin alles moest worden gerealiseerd maakt het project voor Stigho Electro uniek. “Behalve voor de elektra-voorzieningen, waren wij ook verantwoordelijk voor verlichting, de aanleg van datakabels, de centraal antenne, de voorzieningen voor onder andere de toegangscontrole en het gebouwbeheersysteem, waarmee onder meer de binnen het gebouw aanwezige installaties centraal kunnen worden aangestuurd”, weet Anton van den Broek, verantwoordelijk voor de e-installaties. Bovendien is het installa-

tiebedrijf lopende het project ook gevraagd om als systeemintegrator de facilitronica-installaties voor haar rekening te nemen. “Informatie- en communicatietechnologie is tegenwoordig een belangrijk hulpmiddel voor zorgverleners. Technisch gezien is er veel mogelijk, ook bij Zorghotel De Wartburg”, weet Germon Stigter. Het pand is voorzien van een complete domotica installatie waarbij de gast met behulp van een tablet de installatie in de betreffende kamer op zijn of haar wensen af kan stemmen. Een spelletje spelen, radio luisteren of surfen op het internet kan via dezelfde tablet. Hendrik-Jan Stigter: “De combinatie van een historisch gebouw en de moderne faciliteiten bracht ons soms in een spagaat. Want hoe werk je alles netjes weg zonder het karakter van het gebouw aan te tasten? Onder meer door duidelijk tekeningen en nauw overleg tussen alle partijen is het resultaat echt fantastisch geworden.”

Deze tekst is tot stand gekomen in samenwerking met Stigho Electro.

2014-Februari / ZorgInstellingen 27

HĂŠt kennisplatform voor mensgerichte zorginnovatie

EPD/ECD

Domotica

eHealth

25 t/m 27 maart 2014 Jaarbeurs Utrecht

Hoofdmediapartner:

aan e g d a b s g n a g is toe Vraag uw grat egang o t / l n . t ic n e g via www.zor #zict14

Sponsoren:

FOCUS

Verlichting

Mag het licht aan?

Een blik op verlichting in de zorg

Er is de laatste jaren meer aandacht voor een optimaal gebruik van licht in ziekenhuizen en zorginstellingen. Hoe zorg je voor een sfeervolle leefomgeving? En in hoeverre spelen energiebesparing en het medische aspect een rol? Een wetenschapper, een lichtontwerper en een directeur van een adviesbureau geven hun mening.

Tekst Aline de Bruin

De zorg is aan het veranderen.

Vanwege de toenemende concurrentiepositie moeten ziekenhuizen en zorginstellingen zich meer onderscheiden. En omdat gastvrijheid een steeds belangrijker thema is in de zorg, schenken zorginstellingen tegenwoordig meer aandacht aan een prettige woon- en werkomgeving, zowel voor

de patiënten en bewoners als voor de werknemers. Sfeer en ambiance zijn factoren van belang geworden.

Licht speelt daarbij een belangrijke rol.

Er is de laatste jaren meer aandacht voor de rol die licht kan spelen om een sfeervolle omgeving te creëren. Hoe kan dat?

“Dat ligt aan twee factoren”, aldus Mathijs Sommeijer, lichtontwerper bij adviesbureau Deerns. “Aan de ene kant legt de gebruiker meer nadruk op een goed gebruik van licht. Ziekenhuizen willen op hotels lijken, met luxe en goedverlichte patiëntenkamers. Aan de andere kant hebben architecten steeds beter door hoe ze met een combinatie

2014-Februari / ZorgInstellingen 29

FOCUS

Verlichting

Overzicht van enkele verlichtingsleveranciers: -

Commscope, www.commscope.com Eglo, www.eglo.com Fagerhult, www.fagerhult.nl GreenFox, www.green-fox.nl Lightronics, www.lightronics.nl Philips, www.lighting.philips.nl Steinhauer, www.steinhauer.nl World Light Design, www.worldlightdesign.nl Zumtobel, www.zumtobel.com

van daglicht en kunstlicht een goede sfeer kunnen creëren.”

Een goed lichtplan

Hoewel het lichtplan voor een ziekenhuis natuurlijk anders is dan een plan voor een verzorgingstehuis, zijn er wel een aantal factoren waar ontwerpers altijd rekening mee houden. Rick ter Wee, directeur van adviesbureau Dutch Light Pro: “Bij een project spelen altijd drie factoren. Ten eerste kijken we naar het decoratieve aspect.

Hoe creëren we een zo aangenaam mogelijke omgeving? Hoe kunnen we optimaal gebruik maken van daglicht in combinatie met kunstlicht? De tweede factor heeft te maken met energiebesparing. Dat is een thema dat je de laatste jaren omhoog ziet komen.

In zorginstellingen, zeker in ziekenhuizen, brandt het licht vaak lang en is het ook ’s nachts aan. Dan is het interessant om te kijken naar bijvoorbeeld LED-toepassingen.”

Als derde factor noemt Ter Wee het medische aspect. “Je kunt licht gebruiken om het bioritme van oudere mensen beter onder controle te krijgen.”

Gezondheid verbeteren

Licht gebruiken om de gezondheid van bewoners en patiënten te verbeteren: het is een hot item in de verlichtingswereld. Leveranciers schermen met de zogeheten dynamische verlichtingssystemen, die het ‘daglicht naar binnen

30

2014-Februari / ZorgInstellingen

brengen, het gevoel van welzijn van mensen verhogen en de gezondheid verbeteren’.

Maar werken die systemen ook in de praktijk? Dat is een lastige vraag.

Volgens Joost van Hoof, hoofd van het Expertisecentrum voor Gezondheidszorg & Technologie van Fontys Hogescholen en voor zijn werk voortdurend bezig met de nieuwste technologische ontwikkelingen in de

‘Ik vind het belangrijk om eerst een goed plan te maken, in plaats van uit het product te denken’ zorg, is er te weinig onderzoek gedaan om die vraag goed te kunnen beantwoorden.

“Natuurlijk kan het zo zijn dat die verlichtingssystemen werken en de gezondheid van bewoners inderdaad bevorderen. Maar er is vrijwel geen wetenschappelijk bewijs voor de werking van de dynamische component. Leveranciers doen allerlei beloften waarvan in de praktijk helemaal niet bewezen is dat ze ook

kloppen. Klanten weten dat niet en daardoor kunnen er verwarrende situaties ontstaan.”

Volgens Van Hoof biedt zo’n dynamisch verlichtingssysteem dan ook geen meerwaarde.

“Er is naar mijn weten geen enkel wetenschappelijk bewijs dat dynamische verlichtingssystemen beter zijn. Ik denk zelf dat blootstelling aan voldoende licht heel belangrijk is voor bewoners, maar dit hoeft niet dynamisch te zijn. Ook op het vlak van uitvoering van de verlichting is veel te verbeteren, zodat bewoners daadwerkelijk aan voldoende licht worden blootgesteld.”

Bioritme

Lichtontwerper Mathijs Sommeijer is dat met hem eens. “Het is moeilijk te bewijzen dat de juiste verlichting bijdraagt aan de gezondheid van bewoners en patiënten, maar ik denk zeker wel dat het kan helpen; als je overdag voldoende licht krijgt, slaap je daar ’s nachts beter van. In een ziekenhuisomgeving kan het voor mensen soms lastiger zijn om een goed bioritme vast te houden. De oplossing is dan te proberen het daglichtverloop zo goed mogelijk te simuleren. Als er ruimtes zijn in een ziekenhuis of zorginstelling waar er niet voldoende daglicht binnenkomt, kunnen we heel eenvoudig met de juiste kleur licht toch een goede sfeer creëren.”

Vuurtoreneffect

En sfeer is heel belangrijk in een zorgomgeving. Een goed lichtplan is vaak een kwestie van het combineren van verschillende kleuren en lampen.

Joost van Hoof: “Mensen willen graag sfeerverlichting omdat ze het anders niet gezellig vinden. Maar het probleem met sfeerverlichting kan weer zijn dat een kamer te donker blijft. Aan de andere kant krijg je met een speciaal verlichtingssysteem vaak weer een vuurtoreneffect: ouderen zit in de spotlight en de rest van de kamer valt weg.

Dat is heel vermoeiend voor het oudere oog.”

FOCUS

Kies bewust voor een schoner milieu

Verlichting

‘Blootstelling aan voldoende licht is heel belangrijk voor bewoners’

renovatie = hergebruik = duurzaam

Volgens hem ligt de oplossing dan ook in een combinatie van daglicht en extra verlichting dat een goede verdeling heeft over de ruimte. “Managers in de zorg moeten zich afvragen of ze het de investering waard vinden om zo’n dynamisch lichtsysteem te installeren voor extra geld. Er zijn geen negatieve gezondheidseffecten van het licht op bewoners, maar het probleem blijft gewoon dat niet bewezen is dat dynamisch licht beter is dan statisch licht.”

eenoorde ntw vera keuze

Overlegproces

Rick ter Wee en Mathijs Sommeijer zijn beiden (los van elkaar) voor hun werk dagelijks bezig met het maken van lichtplannen. Zo’n proces bestaat vooral uit veel overleggen. Rick ter Wee van Dutch Light Pro: “Het verschilt per project met wie we overleggen. In een vroeg stadium praten we met de architect en de interieurarchitect, later komt de opdrachtgever erbij, we praten met de installateurs, de facilitair managers… In overleg maken we dan een lichtplan dat bestaat uit een aantal fases. We maken een inventarisatie met alle wensen en mogelijkheden en gaan dan kijken naar de bouwkundige en facilitaire aspecten.”

Een goed lichtplan heeft de prioriteit. Pas dáárna wordt gekeken naar de producten. Mathijs Sommeijer van adviesbureau Deerns: “Facilitair managers worden vaak bestookt met informatie van fabrikanten die graag hun producten willen verkopen. Ik zie het als mijn taak om het kaf van het koren te scheiden. Ik vind het belangrijk om eerst een goed plan te maken, in plaats van uit het product te denken. Het product komt pas in een later stadium. Het voordeel is dan ook dat ten tijde van de aanbesteding de prijzen vaak lager zijn door dalende kostprijzen. Dan heb je de nieuwste technieken tegen de laagste prijs.”

Kostenbesparing

Kostenbesparingen zijn belangrijk voor facilitair managers.

Rick ter Wee: “De prijs kan de zaak maken of breken. Je moet oppassen dat je op dezelfde golflengte zit wat dat betreft, zodat de kosten in een later stadium geen struikelblok worden. Als adviesbureau moeten wij ervoor zorgen dat we de opdrachtgever goed begrijpen.”

Mathijs Sommeijer vindt het weleens jammer dat de focus zo vaak op het budget ligt. “Vanuit facilitair oogpunt is dat goed te begrijpen, maar in hoeverre wil je investeren in een fijne en prettige zorgomgeving? Op de lange termijn verdien je die investering altijd terug.”

Natuurlijk HOROS voor een verantwoord klimaat!

Sinds 1953 levert en upgrade Horos, luchtbehandelingssystemen en koelmachines - Energie quickscan voor luchtbehandeling, koelmachines en warmtepompen - Renovatie & upgraden van bestaande luchtbehandelingssystemen - Renovatie & upgraden van bestaande koelmachines - Renovatie & upgraden van bestaande warmtepompen

+31 (0)35 603 90 60 | www.horos.nl

2014-Februari / ZorgInstellingen 31 2076130 kies bewust voor 90x267.indd 1

30-01-14 08:57

Vakevent Safety&Health@work 2014

Kennis en innovatie

Op dinsdag 8 en woensdag 9 april vindt het vakevent Safety&Health@work plaats in Ahoy Rotterdam. Naast een grote variatie aan stands met innovaties op het vlak van veiligheid en gezond werken, biedt deze beurs een doorlopend programma met maar liefst 30 gratis kennissessies van hoog niveau plus een gratis congres.

O

m veilig en gezond te kunnen werken moeten organisaties ervoor zorgen dat gevaren en risico’s zo efficiënt mogelijk worden beheerst. Maar hoe inventariseer je de risico’s en hoe weeg je die risico’s op de juiste wijze af? Hoe zorgt je ervoor dat alle partijen die hierbij betrokken zijn hun rol op de juiste manier invullen: deskundigen, verzekeraars en

32

2014-Februari / ZorgInstellingen

werknemers? En ook uw onderaannemers? Hoe organiseert u dat alles?

Tijdens Safety&Health@work presenteren kennispartijen, stakeholders, bedrijven en standhouders de nieuwste en meest actuele aanpakken, visies, technieken en producten op het gebied van veilig en gezond werken. Of in het kort: alles wat u nodig heeft voor een optimale risicobeheersing.

Informatie Wat? Safety&Health@work Wanneer? 8 en 9 april 2014 Waar? Rotterdam, Ahoy Meer weten? Kijk op www. safetyandhealthatwork.nl

Sterk inhoudelijk programma De stands op de beursvloer kennen een grote variëteit. Het doorlopende beursprogramma met 30 gratis kennissessies van hoog niveau en het gratis congres hebben een sterk inhoudelijke insteek.

Op dinsdag 8 april staat het beursprogramma vooral in het teken van arbeidsveiligheid, gezondheid, externe veiligheid, security en verzekeren. Op diezelfde dag vindt ook het congres ‘Handen en voeten aan kennis’ plaats in samenwerking met de Stichting PPM (NVVK, BA&O) en NVAB. Op woensdag 9 april is het programma geconcentreerd rond arbeidsveiligheid, gezondheid, HR, or, preventiemedewerker en inkoop.

Er valt voor u op deze dagen veel kennis te halen! Bekijk het veelzijdige beursprogramma uitgebreid op www.safetyandhealthatwork.nl.

Doelgroepen en partijen Het event is opgezet voor risicoprofessionals en arboprofessionals, zoals veiligheidskundigen, arbeidshygiënisten, bedrijfsartsen, A&O’ers, arbo- en KAMcoördinatoren en preventiemedewerkers. Maar ook inkopers, verzekeringsdeskundigen, securitymanagers, orleden en HR-managers kunnen hier nieuwe en actuele kennis opdoen.

Aan het programma werken onder andere mee: de Stichting PPM (NVVK, BA&O) en NVAB, TNO, TU Delft, FNV Bondgenoten, ISZW, het ministerie van Defensie, FNV Bondgenoten, het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, NEN, VenVN, NVBF en AVAG en HCW. Bedrijven als Prorail, Reym, Nationale-Nederlanden, NAM, het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis en Menzies

Gratis kennissessies Het doorlopende beursprogramma biedt naast het gratis congres Handen en voeten aan kennis ook nog eens meer dan 30 kennissessies: » Samen voor veiligheid » Gezocht: risicoadviseur (m/v) » Lawaai: conflicten van plichten » Veiligheid: meer dan een systeem, techniek en PBM » Alles over de RI&E » Meten van veiligheid? Wat zeggen de cijfers? » Zitten is dodelijk? » Biomonitoring: werken met gevaarlijke stoffen in de industrie » Persoonlijke valbeveiliging en het rode Safetysign » Defensie: veilig werken volgens de wet of overleven? » Outsourcen van veiligheid, kan dat wel? » Een nieuw tijdperk voor adembescherming » Draagvlak voor werkplektrainingen » Hoe de inspectie SZW ongevallen onderzoekt » Inkoop: mvo of juist niet? » Bescherming tegen infectieziekten op de werkvloer » Een boete! En wat nu? » Druk de werkdruk » Hoe koop je een nieuwe kledinglijn in? » Ketenverantwoordelijkheid op het werk » Veiliger werken en RI&E door OHSAS18001 » Samen - veilig en gezond - werken: get it done! » Redden en evacueren op hoogte » Gezonder uit de crisis? » Help, hoe voorkom je een loonsanctie? » Smile&Squeeze, wat is jouw DNA?

Aviation vertellen over hun ervaringen.

Op de beursvloer: keynote speeches van Dr. Carel Hulshof, bijzonder hoogleraar Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde, Prof. dr. ir. Pieter van Gelder, Professor of Safety and Security Science TU Delft, Rafael Gallis van TNO en Jos Bus.

Activiteiten Tijdens het event wordt de Nationale Veiligheidsaward uitgereikt en zullen er vele (spectaculaire) activiteiten te volgen

zijn. Blijf op de hoogte en volg de ontwikkelingen op de website www.safetyandhealthatwork.nl.

In Ahoy vindt op 8, 9 en 10 april ook de Emergency Expo plaats, een beurs voor partijen die betrokken zijn bij rampenbestrijding, risicomanagement en crisisbeheersing. Kijk voor meer informatie op www.emergencyexpo.nl.

Veilig en gezond werken 2014-Februari / ZorgInstellingen 33

INKOOP

Inkoopsamenwerking in de zorg

Inkoop en het onderste uit de kan halen GPO’s (Group Purchasing Organizations) in de zorg kunnen de nodige voordelen bieden. Maar er is nog niet één GPO binnen de zorg die op alle vlakken het onderste uit de kan heeft weten te halen.

Wat zijn de kritische succesfactoren?

Tekst Royan van Velse en Koen de Wijs*

34

2014-Februari / ZorgInstellingen

INKOOP

Inkoopsamenwerking in de zorg

De Autoriteit Consument en Markt (ACM, voorheen NMa) gaf het in 2012 al aan: inkoopafdelingen in de zorg zouden meer met elkaar mogen samenwerken. In de praktijk gebeurde dat al. Verschillende adviesbureaus deden de afgelopen jaren ook al onderzoek naar inkoopsamenwerking in de zorgsector en kwamen tot een gelijke conclusie.

In deze rapporten komen echter lacunes voor omdat de bureaus niet alle samenwerkingsverbanden hebben geïnventariseerd. Het geschetste beeld is hierdoor enigszins vertekend, maar de gemene deler blijft dat zorginstellingen op het vlak van inkoop de handen ineen moeten slaan om de prijzen te drukken.

GPO

In het jargon wordt een inkoopsamenwerkingsverband ook wel GPO (Group Purchasing Organization) genoemd.

De Engelstalige term is niet geheel vreemd, omdat de trend is overgekomen uit de Verenigde Staten waar GPO’s machtig zijn en sommige markten zelfs domineren.

Het gevaar in dit geval is overigens wel dat sommige van die GPO’s zoveel overhead kennen, en dusdanig veel hebben ingeboet aan flexibiliteit, dat het voor afnemers interessanter wordt om weer individueel zaken te doen met een leverancier in plaats van via het verband.

Pril stadium

In Nederland is het nog niet zo ver omdat wij ons in een redelijk pril stadium bevinden van die inkoopsamenwerking. Het aantal verbanden dat in Nederland acteert, hangt heel erg af van de definitie die men eraan geeft.

Zo zijn er commerciële partijen die inkoopvolumes van verschillende instellingen bundelen en zijn er regionale samenwerkingsverbanden.

Er zijn samenwerkingsvormen waarbij inkoop slechts een deel vormt van de doelstellingen, verbanden met een streng toelatingsbeleid, maar ook verbanden waarbij iedere instelling zich

mag inschrijven en mee mag profiteren van afgesproken kortingen. Er zijn ook veel initiatieven geweest die inmiddels al gestrand zijn.

Volumes bundelen

In eerste instantie is de achterliggende gedachte bij een inkoopsamenwerkingsverband om volumes van verschillende organisaties te bundelen met als doel om bij leveranciers betere condities te kunnen afdwingen.

Leveranciers kijken kritisch naar deze ontwikkeling en deze insteek. Het levert hen namelijk in eerste instantie niets op: het totaalvolume blijft gelijk en hun marge gaat omlaag.

‘GPO: handig voor delen ervaringen met inkopers van andere zorginstellingen’ Het wordt een ander verhaal wanneer de GPO langdurige samenwerking biedt in plaats van korte contracten, waardoor leveranciers meer zekerheid krijgen.

Het is ook interessanter voor leveranciers wanneer zorginstellingen naast inkoop tevens samenwerking zoeken op het gebied van logistiek. Een centraal distributiecentrum betekent voor leveranciers dat er een single point of delivery is en dat de bestelstromen geoptimaliseerd kunnen worden. In deze gevallen vertegenwoordigt een GPO een ‘win-win’- situatie. Inkopen blijft immers een kwestie van geven en nemen.

Benchmark

De benchmark die een GPO uitvoert, is waardevol voor haar leden. Met inzicht in de laagste tarieven binnen het verband krijgt de onderhandeling met leveranciers een heel andere

2014-Februari / ZorgInstellingen 35

INKOOP

Inkoopsamenwerking in de zorg

4 Succesfactoren inkoopsamenwerking 1. COMMITMENT Samenwerken met andere organisaties vereist dat niet alleen de inkopers maar ook de besturen van de instellingen er in geloven en er tijd en energie in steken. Lid worden van een GPO is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. De ambitie om in de toekomst standaardisering te stimuleren hoort ook bij dit commitment. Het opstellen van spelregels kan verhelderend werken.

2. VERTROUWEN De leden (en eventueel een ondersteunende partij) delen gegevens met elkaar en moeten er vanuit kunnen gaan dat deze ook geheim blijven. Daarnaast moeten zij het vertrouwen hebben dat de anderen geen verborgen agenda’s hanteren.

3. VOLWASSENHEID De volwassenheid van de verschillende inkoopafdelingen is belangrijk. Als inkopers niet de beschikking hebben over cijfers en rapportages om te benchmarken en een database op te bouwen, ontbreekt een belangrijk gereedschap voor de samenwerking. Het professionele niveau van de inkopers is evenzeer van belang voor het slagen van de samenwerking.

4. FINANCIËLE AFSPRAKEN Voor het deelnemen aan een GPO worden soms vaste bedragen gevraagd en soms een percentage van de gerealiseerde besparing.

Deze dienen om de overhead te dekken of de marge van een ondersteunende partij te betalen. Onderling dienen er vooraf afspraken gemaakt te worden over de baten en de lasten. Wat gebeurt er bijvoorbeeld indien een lid wel fee behaalt maar uiteindelijk geen voordeel behaalt en andere leden wel?

36

2014-Februari / ZorgInstellingen

dimensie en wordt er gestreefd naar gelijke lage prijzen voor alle deelnemende instellingen. Het verbeteren van de tarieven door het samenvoegen van contracten is slechts een eerste, relatief eenvoudige stap op de lange en hobbelige weg die volgt. Om nog meer profijt te hebben van de samenwerking en om de tarieven nog meer omlaag te krijgen, verwachten leveranciers dat hen een groter aandeel wordt toebedeeld. Dit kan gerealiseerd worden door productieverhoging, maar landelijk is er in de ziekenhuizen eerder een productiedaling zichtbaar. Dus kan een leverancier nog wel een groter marktaandeel krijgen, maar dan wel ten koste van andere leveranciers.

Zorginstellingen zullen dus keuzes moeten maken met betrekking tot hun producten en hun merken. Als leden van een GPO in staat zijn om onderling hun assortiment aan producten te standaardiseren, liggen er echt miljoenen euro’s aan besparingen in het verschiet.

Om allerlei legitieme redenen die te maken hebben met kwaliteitsborging,

ervaring, lopende contracten en het doen van onderzoek, is het niet altijd mogelijk om op korte termijn te switchen van leverancier. De inkopers van deelnemende instellingen moeten een lange adem hebben en een langetermijnplanning aanhouden om dit proces van standaardisering eerst intern bespreekbaar en vervolgens uitvoerbaar te maken.

Kennisuitwisseling

De voordelen van een GPO liggen niet alleen op het vlak van besparingen.

Een GPO is het platform bij uitstek om kennis en ervaringen te delen met inkopers van soortgelijke instellingen.

Programma’s van Eisen kunnen worden uitgewisseld en inkooptools, zoals een platform voor elektronisch aanbesteden, kunnen samen worden gebruikt. Bij een goede verstandhouding is het ook mogelijk tijdelijke personeelstekorten bij een van de leden op te vangen.

Velen zijn zich bewust van het feit dat een GPO voordelen biedt, maar er zit ook waarheid in gepubliceerde rapporten: er kan nog veel meer uit gehaald

INKOOP

Inkoopsamenwerking in de zorg

worden. Inkoopsamenwerkingsverbanden ontstaan en verdwijnen waarbij sommige steviger in het zadel blijken te zitten dan andere. Maar er is nog niet één GPO binnen de zorg die op alle vlakken het onderste uit de kan heeft weten te halen.

opgesteld door een vertegenwoordiger van de GPO of is deze getekend door de individuele ziekenhuizen die daardoor ook hun verplichtingen jegens de leverancier houden? Het zijn zaken die beter van tevoren besproken kunnen worden.

Successen zijn er zeker. Er zijn dan ook enkele kritische succesfactoren te onderscheiden (zie het kader links).

Meer samenwerking

En als het fout gaat?

Wanneer het dan toch fout gaat en een lid treedt uit, wat zijn dan de afspraken met dat lid? Houdt die instelling zich aan de afspraken met de leveranciers of moeten de andere instellingen boeten wegens het feit dat de volumes van de GPO omlaag gaan? Wat gebeurt er als de hele GPO wordt opgeheven in de relatie tot leveranciers? Is een leveringsovereenkomst

De levensloop van een GPO bestaat uit successen, maar ook uit valkuilen.

Er kan inderdaad veel meer uit samenwerking gehaald worden, maar er zijn allemaal goede redenen waarom dat nog niet zo snel gaat. Een welkome volgende stap zou kunnen zijn om de GPO’s in de gezondheidszorg meer met elkaar samen te laten werken, al is het maar op enkele deelgebieden.

Instellingen in de zorg zoeken elkaar steeds vaker op, ook buiten het GPO-verband. Samenwerkende GPO’s kunnen daarop inspelen.

*Royan van Velse (rechts) is manager inkoop en logistiek bij Ziekenhuis Rijnstate in Arnhem.

Koen de Wijs is strategisch inkoper bij Ziekenhuis Rijnstate.

2014-Februari / ZorgInstellingen 37

PRODUCT & MARKT SALTO introduceert nieuwe SALTO GEO Automatencilinder SALTO Systems heeft een nieuwe GEO elektronische cilinder voor knevelsluitingen aan haar modellenreeks toegevoegd. Met de cilinder kan de veiligheid van deze veelgebruikte sloten bevorderd worden. Automatencilinders worden meestal gebruikt voor het afsluiten van onder andere kasten, documentarchieven, kluisjes op scholen en elektrische panelen. De cilinders behoren tot de meest eenvoudige sluitoplossingen. De meenemer zelf werkt als schoot die bediend wordt wanneer de kaart van de gebruiker voor de lezer is gepresenteerd. Dit kan een draaiing zijn tussen 180 en 90 graden. De Automatencilinder kan zo ingesteld worden dat deze precies op het slot past. De GEO Automatencilinder is volgens de leverancier voorzien van een uniek high security blokkeringsmechanisme. De cilinder is geschikt voor diverse deurtypes van verschillende dikten en kan ook op metalen en houten deuren toegepast worden. De cilinder wordt geleverd met twee verschillende meenemers zodat het slot drie standen aan kan nemen. Meer informatie: www.saltosystems.nl.

Sint Franciscus Gasthuis gaat ziekenhuisafval en afvalwater op duurzame wijze verwerken Het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam heeft een contract met Pharmafilter gesloten voor het bouwen van een Pharmafilter-systeem. Met dit systeem kan het ziekenhuis zijn ziekenhuisafval en afvalwater op een duurzame en milieuvriendelijke wijze verwerken. Het Sint Franciscus Gasthuis is het eerste ziekenhuis in Rotterdam en het derde ziekenhuis van Nederland dat deze techniek en nieuwe werkwijze gaat toepassen.

Het Pharmafilter-systeem bestaat uit vermalers die worden geplaatst op diverse afdelingen binnen het ziekenhuis. Deze vermalers zijn via de riolering gekoppeld aan een zuiveringsinstallatie op het buitenterrein van het ziekenhuis. In de vermalers kunnen medewerkers onder andere biologisch afbreekbare po’s en urinalen, specifiek ziekenhuisafval en overgebleven voedsel deponeren. Het gebruik van de vermalers op de afdelingen verbetert de veiligheid en hygiëne van patiënten en medewerkers. Het ziekenhuisafval wordt door de installatie voor een groot deel op biologische wijze afgebroken met als restproduct biobrandstof en een sterk gereduceerd percentage restafval. Het afvalwater wordt door de installatie gezuiverd van verontreinigingen, waaronder medicijnresten. De biobrandstof en het gezuiverde water zal het Sint Franciscus Gasthuis hergebruiken in de technische installaties.

Bij opening deur automatisch ook handhygiëne Om infectieverspreiding tegen te gaan introduceert Cleanic, distributeur van handhygiëneoplossingen in de medische industrie en levensmiddelenbranche, de Purehold. Dit is volgens de leverancier een deurdispensersysteem met antibacteriële coating, ontwikkeld voor veeleisende omgevingen met infectierisico. “Voor veel organisaties is de persoonlijke hygiëne van de medewerkers binnen het productieproces geen prioriteit”, zegt Cleanic. “Een gebrek aan tijd en een ingeslopen routine zijn vaak voorkomende redenen voor het afzwakken van de aandacht voor handhygiëne.” Wetenschappelijke studies tonen volgens het bedrijf aan dat de regels voor handhygiëne in slechts 40 procent van de gevallen worden toegepast. Cleanic: “Zo worden de regels in ziekenhuizen op grote schaal overtreden. Dat bleek opnieuw toen het televisieprogramma Zembla beelden uitzond die waren gemaakt met een verborgen camera.” Bij het openen van de deur komt de medewerker in aanraking met de handgreep van het Purehold deurdispensersysteem. Bij het aanraken van de deurhendel wordt een dosering alcoholgel verstrekt, waardoor de gebruiker automatisch de handhygiëne toepast bij het in- of uitgaan van bijvoorbeeld productielokalen, kleedruimtes en toiletten. “Dit innovatieve systeem garandeert dat elke gebruiker de handen ontsmet bij het openen van de deur”, aldus Cleanic. Meer informatie: www.cleanic.be/purehold.

Nationale Hulpgids lanceert app voor zorgvragers De Nationale Hulpgids heeft een app gelanceerd waarmee het mogelijk is om met de smartphone snel en gemakkelijk professionele verzorging of begeleiding te vinden. Met de app kunnen zorgvragers en zorgaanbieders uit heel Nederland met elkaar in contact komen.

De gratis app maakt het makkelijker om een goede hulp te vinden. Na het formuleren van de hulpvraag kan er meteen gezocht worden op zorgaanbieders in de buurt. Zorgvragers kunnen gratis contact opnemen met geschikte zorgaanbieders. Op een veilige manier met respect voor privacy. Het gaat namelijk om mensen die elkaar willen helpen en daar moet je voorzichtig mee omgaan. Ook zorgaanbieders kunnen gebruik maken van de app. Zien zij een interessante hulpvraag, dan kunnen zij tegen een kleine vergoeding een bericht sturen via het veilige berichtensyteem. De app is vanaf nu gratis te downloaden op de iPhone of op een Android-toestel. Meer info: www.nationalehulpgids.nl.

38

2014-Februari / ZorgInstellingen

PRODUCT & MARKT Koffie met barista-kwaliteit op het werk Douwe Egberts Professional introduceert een nieuwe koffie- en theecorner voor op kantoor: D.E Coffee Kitchen.

Het gaat om een een moderne, geautomatiseerde koffiebeleving medewerkers zelf barista kunnen zijn. “De werkomgeving wordt steeds minder een kantoor en steeds meer een plek waar medewerkers zich thuis willen voelen. Een inspirerende omgeving waar ruimte is voor persoonlijke ontwikkeling en comfort”, aldus Frans Saelman, algemeen directeur van Douwe Egberts Professional in Nederland.

De espressomachine uit de corner brengt barista-kwaliteit naar het werk. Het apparaat is in staat met drie verschillende, geselecteerde espressoblends, een enorm gevarieerd aanbod aan koffies te zetten.

De machine biedt naast de bekende koffievariaties ook een aantal bijzondere smaken siroop zoals Vanilla, Salted Caramel en Raspberry.

Daarnaast biedt de machine ook koude dranken zoals een koude latte macchiato of koude chai latte maar ook een bijzondere selectie van Pickwick Slow Tea. In het ontwerp van de corner wordt gebruik gemaakt van warme, natuurlijke en authentieke materialen zoals notenhout in combinatie met robuust staal en frisse tegels - de typische Friese witjes - een knipoog naar de ‘roots’ van Douwe Egberts in Joure. Meer informatie: www.douweegbertsprofessional. com.

Quli breidt dienstverlening uit met beeldbellen Zorgplatform Quli heeft haar dienstverlening verder uitgebreid met de beeldbelapplicatie van myCoachconnect. De geïntegreerde applicatie biedt patiënten de mogelijkheid om screen-toscreen contact te maken met verschillende hulpverleners en/of mantelzorgers op het zelfde moment. Quli (Quality of Life) is een eHealth-platform dat gebruikers zelfredzaam maakt, preventieve hulpmiddelen biedt en hen in staat stelt om zelf de regie over hun zorg en welzijn te voeren. In Quli is de burger in een veilige digitale omgeving de baas over al zijn medische gegevens. Via het sociale netwerk in Quli deelt de burger zijn ervaringen met familie, vrienden, lotgenoten en zorgprofessionals. Hij bepaalt wie er inzage heeft in welke gegevens. Dirk Jan van der Pol, programmamanager bij Quli: “De uitbreiding van Quli met een beeldbel-applicatie past volledig in onze filosofie, waarin de zelfredzaamheid van patiënten verder wordt vergroot. Daarnaast streven wij naar maximale beveiliging.

De nieuwe applicatie voldoet aan de NEN 7510-norm, waarbinnen beveiliging een belangrijk onderdeel is. Bij de selectie zijn we uitgegaan van reeds bestaande en bewezen oplossingen in de markt. De beeldbel-applicatie van myCoachconnect sloot het beste aan op deze wensen en eisen.” Meer informatie: www.quli.nl.

2014-Februari / ZorgInstellingen

39

labels maken Eenvoudig professionele P-touch D200VP beletteringsysteem: Beleef meer plezier aan het ordenen van uw werkomgeving.

Creëer snel en eenvoudig kleurrijke en slijtvaste labels voor verschillende items zoals ordners, archiefdozen, bewegwijzering en naamplaatjes. www.brother.nl

SERVICEWIJZER AUTOMATISERING

BEDRIJFSKLEDING

FACILITAIRE DIENSTEN Lloyd’s Register

Straight Systems Straight Systems, één adres voor al uw kassa- en betalingsuitdagingen in de zorg en ziekenhuizen.

Kattenburg 29-31 6651 AL Druten T 0487-517700 I www.straight.nl

BEVEILIGING

George Pisa & Zn. Stijlvolle bedrijfskleding George Pisa & Zn. Tailleurs Kanaaldijk Noord 15B 5613 DZ Eindhoven T 040-2433631 E info@georgepisa.nl I www.georgepisa.nl

ERKENDE CERTIFICATIEINSTELLINGEN

VDZ Security Hoofdkantoor Papendorpseweg 53-59 3528 BJ Utrecht Tel: 030-7991106 Regio Kantoor Oost Nederland Metaalstraat 2c 7483 PD Haaksbergen T 053-5742294 E info@vdzsecurity.nl I www.vdzsecurity.nl Beveiligingsdiensten voor zorgsector VDZ Security levert vakbekwaam en goed opgeleid beveiligingspersoneel.

40

Bureau Veritas Computerweg 2 3821 AJ Amersfoort T 088-4505500 E verkoopnederland@ nl.bureauveritas.com I www.bureauveritas.nl

Quality Assurance Certificatie en Training P.O. Box 701 3000 AS Rotterdam K.P. van der Mandelelaan 41a 3062 MB Rotterdam T 010-2018445 I www.lrqa.nl

TUV Nederland QA De Waal 21c 5684 PH Best T 0499-339500 E info@tuv.nl I www.tuv.nl TUV Nederland is uw partner in certificatie: o.a. de HKZ T, V&V, Gehandicaptenzorg, Jeugdzorg, Revalidatie, Kinderopvang en Zorg-boerderijen en Veiligheidsmanagementsystemen. Wij komen graag bij u langs !

EVACUATIE DNV Postbus 9599 3007 AN Rotterdam T 010-29 22 700 E certificatie@dnv.com I www.dnv.nl/zorg Zichtbare kwaliteit door certificering?

DNV certificeert managementsystemen volgens: HKZ, ISO 9001, NTA 8009, NEN 8048, OHSAS 18001, ISO 14001. Onze unieke auditmethode Risk Based Certification® gaat nét even verder en haalt het maximale uit uw certificatietraject. Resultaat?

Betrouwbare zorg van hoge kwaliteit.

2014-Februari / ZorgInstellingen

Landuwasco Bellstraat 10 3133KE Vlaardingen E mail@landuwasco.nl I www.landuwasco.nl Landuwasco Wasserijtechniek levert meer dan 48 jaar het totale pakket wasmachines, droogmachines en strijkmachines aan de wasserijindustrie, instellingen, campings, hotels, scheepvaart en professionele inhuiswasserijen.

Newasco Newasco Diensten BV Nijverheidsweg 40 2102 LL Heemstede T 023-5474004 E diensten@newasco.nl I www.newasco.nl Innovatieve regionale wasserijbedrijven met hoge kwaliteit, ontzorgt volledig op het gebied van textielvoorziening.

Onze dienstverlening sluit aan op de nieuwe AWBZ. Facturatie per bewoner is mogelijk.

INRICHTING

ARTIMO textiles Escape Mobility Company Marconistraat 32 6372 PN Landgraaf T 045-5727031 E info@escape-mobility.com I www.escape-mobility.com

Postbus 1150 4700 BD Roosendaal De Meeten 53 4706 NK Roosendaal T 0165-543940 E info@artimo.nl I www.artimo.nl Artimo is leverancier van permanent vlamvertragende gordijnen meubelstoffen voor projecten.

Eromes Projectinrichters Nieuweweg 240 Postbus 13 6600 AA Wijchen T 024-7502300 I www.eromes.nl Eromes ontwerpt, produceert en levert creatieve oplossingen voor zorg- en werkomgevingen. Creativiteit die voorkomt uit nieuwe inzichten en ook door anders te kijken naar bestaande.

E.S.T.I.D.A Interieurontwerp en - fabricage Amsterdam Scannerstraat 21 1033 RV Amsterdam T 020-3371576 E info@estida.nl I www.estida.nl E.S.T.I.D.A ontwerpt, realiseert en produceert totaalinterieurs en interieuronderdelen voor zorginstellingen, horeca, retail, kantoren en wellness. Uw inrichtingspartner voor nieuwbouwprojecten, uitbreiding, renovaties en stoffering.

Benelux Postbus 7102 5605 JC Eindhoven T 040-2661700 E gerflornl@gerflor.com I www.gerflor.nl of www.gerflor.be Sinds 1937 wereldwijd producent van professionele PVC projectvloeren en specialist in vloeroplossingen voor de gezondheidszorg.

SERVICEWIJZER LABELS

Artevo Alexanderstraat 6 6882 BG Velp T 026-3619334 E top@artevo.nl I www.naamlabels.nl Zelf investeren of uitbesteden? ARTEVO naamlabels maakt al ruim dertig jaar naamlabels voor uw kleding die wasecht en chemisch reinigbaar is.

INSTALLATIETECHNIEK EN ONDERHOUD

TRAININGEN

Straight Systems

BLR-Bimon airconditioning Postbus 72 3417 ZH Montfoort T 0348-472247 E airconditioning@ blr-bimon.nl I www.blr-bimon.nl BLR-Bimon is de specialist op het gebied van airconditioning.

Imtech Care & Cure Rivium Boulevard 122 2909 LK Capelle aan den IJssel Postbus 8584 3009 AN Rotterdam T 010-4477400 I www.zorg.imtech.nl

KASSASYSTEMEN

Bureau Veritas Training Computerweg 2 3821 AJ Amersfoort T 088-4505551 F 088-4505555 E bvct@ nl.bureauveritas.com I www.bureauveritas.nl Theoretisch of toege-past, standaard of maatwerk, intern of open inschrijving: training is altijd een bron voor het creëren van meerwaarde.

Straight Systems, één adres voor al uw kassa- en betalingsuitdagingen in de zorg en ziekenhuizen.

Kattenburg 29-31 6651 AL Druten T 0487-517700 I www.straight.nl

De kosten voor een vermelding in deze Service-rubriek (logo, adresgegevens en ca. 20 woorden tekst) bedragen 750 euro per jaar. Inclusief plaatsing van een logo/link op de website www. zorginstellingen.nl in de rubriek producten.

Informatie: Michel Lases T 06-52867256 E michellases@ vakmedianet.nl Bert Renkema T 06-30060061 E bertrenkema@ vakmedianet.nl

Slim, veilig & flexibel Van binnen- en buitendeuren tot kluisjes en kleedkamers – met Salto elektronisch

FORTEZZA VEILIG WERKEN. VEILIG WONEN. PRETTIG LEVEN. Hilversum

2014-Februari / ZorgInstellingen 41

AGENDA

Agendatip? Mail de redactie van ZorgInstellingen: redactie@zorginstellingen.nl

12 maart 2014

14-15 mei 2014

www.branchecontact.nl/facilitaircontact

Utrecht www.welkomindezorg.nl

Facilitair Contact 2014 25-27 maart 2014

Zorg & ICT

Utrecht www.zorg-en-ict.nl

1 april 2014

Welkom in de Zorg 12 juni 2014

Nationaal Congres Gastvrijheidszorg 2014 www.zorgmetsterren.nl

Congres Kleinschalig Zorgen Ede www.reedbusinessevents.nl

15 april 2014

Seminar Inspecties Brandveilige Zorginstellingen Baarn www.bouwforum.nl

ADVERTENTIE-INDEX Advertentie-index Brother International Fortezza Security Systems Horos Klimaattechniek Miele Professional SALTO Systems Saval Brandbeveiliging Stigho Electro Van Houtum

42

2014-Februari / ZorgInstellingen

39 18, 41 31 7, 13 37 44 27 2

Het is bijna zo ver!

Het Nationaal Congres Gastvrijheidszorg met Sterren

12-06-14

NATIONAAL CONGRES GASTVRIJHEIDSZORG MET STERREN

Check en noteer vast in uw agenda donderdag 12 juni 2014 INFO: WWW.ZORGMETSTERREN.NL