DE SCHADUW VAN HET KRUIS DS. KEIMPE DIJK

DE SCHADUW VAN HET KRUIS

EEN KRUISWOORDPUZZEL

We bevinden ons weer in de passage van passie naar Pasen. Passie, dat woord betekent hartstocht, maar ook lijden. Denk maar aan de Matthaüspassion of The Passion. Beide betekenissen vloeien samen in het Bijbelwoord ‘De ijver (passie, hartstocht) voor Uw huis zal Mij (Jezus) verteren’. Dat staat in het verhaal over de tempelreiniging (Johannes 2:17), maar werpt z’n schaduw vooruit naar Golgotha.

Golgotha - wat gebeurde daar precies? Daar is veel over te zeggen; daar is m.i. ook veel misverstand over, bijv. als zou God eerst bloed willen zien alvorens verzoening te bieden. Dus niet. Maar dat is een ander chapiter. Ik wil nu uw aandacht vragen voor het kruiswoord ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?’ Dat is een citaat uit Psalm 22:2. Nu is de vraag of Jezus enkel deze regel bedoelde of de hele psalm. Voor dat laatste is iets te zeggen omdat het kruiswoord ‘Het is volbracht’ (Johannes 19:30) zeer waarschijnlijk een citaat is van het slot van dezelfde psalm, wat in de berijming ervan heel goed tot uiting komt (‘dat Hij ‘t volbracht’). Psalm 22 begint met het woord van Godverlatenheid, met wanhoop, maar gaandeweg is het of in het donker van die wanhoop weer licht begint te klaren; gaandeweg gloort het licht van hoop en vertrouwen, dat wanhoop en wantrouwen als het ware inhaalt. In vers 11 belijdt de psalmist: ‘van de moederschoot af zijt Gij mijn God’. PASSIE

In dezelfde psalm (vers 19) lezen we: ‘Zij verdelen mijn klederen onder elkander en werpen het lot over mijn gewaad’, woorden die terugkeren in de beschrijving van de kruisiging. Zoals ook diverse andere woorden regelrechte aanhalingen zijn uit het psalmboek. Neem het woord ‘Mij dorst’, dat komt uit Psalm 69:22 en 63:1. Tussen de regels door kan men ook verwijzingen naar Psalm 118 en 140 vinden. Opmerkelijk is dat in meerdere van deze psalmen de regel voorkomt: ‘Gij zijt mijn God’. Vraag: hoe kwamen de omstanders op Golgotha erbij te zeggen: ‘Hij roept Elia’. Want ‘Mijn God, mijn God etc.’ is de vertaling van Eli, Eli. Nu was het niet zo vreemd dat men aan Elia dacht, want men verwachtte de terugkeer van Elia in die tijd. Denk aan de vraag aan Jezus of Johannes de Doper de teruggekeerde Elia was. Nu is een Bijbelgeleerde ooit op het idee gekomen, dat men verstond: ‘Elia’ta’, wat betekent: Elia, kom. Dat klinkt precies als ‘Eli’atta’ en dat betekent...: ‘Gij zijt mijn God’, het refrein uit hierboven genoemde psalmen. Maar maakt ook begrijpelijk dat mensen dachten dat hij om Elia riep.

Merkwaardig is overigens dat Lucas en Johannes het woord van de Godverlatenheid niet noemen. In Johannes lezen we zelfs dat Jezus nooit door God verlaten is (8:29). Daar klinkt meer het vertrouwen op God in door, zoals in: ‘In Uw handen beveel ik mijn geest’. Conclusie: Als Jezus inderdaad geroepen zou hebben ‘Mijn God zijt Gij!’, dan bedoelde hij al die klaagpsalmen waarin dit refrein voorkomt. Hoop en wanhoop, vertrouwen en wantrouwen doorkruisen elkaar. Golgotha is een kruispunt waar alle wegen van menselijk lijden samenkomen, maar de boventoon is uiteindelijk: ‘Toch overwint eens de genade en maakt een einde aan de nacht’. Noem de woorden ‘Mijn God zijt Gij’ maar het watermerk van de passie-geschiedenis. Of de grondtoon van Jezus’ lijden. De passie in zijn passie. LIJDEN VAN GOD?

Er is nogal eens beweerd dat in het lijden van Jezus tot uiting kwam dat God met hem meeleed. Want Jezus is immers God. Maar zo maakt men er een onoplosbare puzzel van. Jezus leed juist áán God! Want dat is wat tot uiting komt in het waarom-woord! Hij vereenzelvigt zich met ons lijden, niet enkel met het kwaad dat we doen maar ook met het kwaad dat ons overkomt. En dat is het geval wanneer je je van God en mens verlaten voelt. Van mensen verlaten en dat werkt onwillekeurig door in de verhouding tot God. Zo is het toch ook in Psalm 22. Dan valt de schaduw van het kruis op je, zoals de discipelen ook na de opstanding beleefd hebben. Lijden was voor hen in het spoor van de lijdende Jezus gaan, die ook na de opstanding nog gelittekend is! In die schaduw ervaren ze de kracht van de opstanding ‘Want Gij zijt bij mij.’. VAN AL ZO HOGE...

De Zweedse dichter en Nobelprijswinnaar Tomas Tranströmer schreef een gedicht over een laag overvliegend vliegtuig. En dat vliegtuig wordt gevolgd door ‘een schaduw in de vorm van een groot kruis voortstormend over de grond’. Een mens zit te wroeten in de grond en een onderdeel van een seconde bevindt hij zich in het midden van het kruis. De dichter zegt van zichzelf, dat hij een eigen invulling geeft aan zijn geloof: met zijn gezicht naar het christendom gekeerd, buiten het hek van de kerk. Geen belijdend christen, wel binnen het krachtenveld van het geloof. Bewust onder het beslag en de invloed van de Geest, zeg maar. Dus is er alle reden om te veronderstellen dat er een niet geringe symboliek in de zojuist weergegeven woorden zit. Maar hoe dan? Iemand zag het als een vinger Gods, als een stille troost als een schouderklop, dat de wroetende man mag weten dat zijn gezwoeg niet onopgemerkt is gebleven. De techniek kan blijkbaar ook een kruis slaan, in negatieve maar ook in positieve zin. Zo ergens zou je hier van het wonder van de techniek mogen spreken. Het vliegtuig slaat een kruis over wegen en velden, over akkers en huizen. We zeggen dan wel: ‘Ieder huis draagt zijn kruis’, Het kruis is een teken aan de wand. Ook hier geldt: negatief én positief! Om het tot slot even heel persoonlijk te maken: kort voor ze stierf riep mijn vrouw: ‘HIJ heeft mij nooit in de steek gelaten’. Deze woorden gaven we een plaats op haar grafsteen. Zoals het stond in het oude HA-formulier: Jezus van God verlaten opdat wij nimmermeer van Hem verlaten zou worden.

ds. Keimpe Dijk