KRONIEK DS. WIM SCHELTENS

Kroniek

1. Poetins oorlog als ketterij 2. Na de verkiezingen van de gemeenteraad 3. Anne Frank en de notaris 4. Het geloof in God verdwijnt snel 1. Poetins oorlog als ketterij Op de zondag van de Orthodoxie, 13 maart 2022 heeft een aantal theologen van de Oosters-Orthodoxe Kerkenfamilie een belangrijke verklaring uitgebracht die ingaat tegen de leer van de “Russische wereld”. De Russische invasie op 24 februari 2022 is een historische bedreiging voor mensen van de Oosters-Orthodoxe traditie. Daarmee begint de verklaring. Dat is dus een regelrechte aanval op de legitimiteit van de oorlog, die patriarch Kirill in Moskou juist heeft gegeven. Dit lees ik in Nederlands Dagblad van 16 maart 2022. Op de website van het ND is een verwijzing naar de website van deze verklaring, die opent met een gebed uit de ‘goddelijke liturgie’: “Voor vrede in de hele wereld, voor standvastigheid van de heilige kerken van God en voor de eenheid van ons allen, laat ons bidden tot de Heer.”

Geen verregaande verbinding met een staat In die verklaring ontdek ik twee opvallende punten. I. Er wordt verwezen naar het Concilie van Constantinopel in 1872. Daar werd het beginsel van nationale organisatie van de kerk veroordeeld: ethno-phyletisme is een verregaande verbinding van een staat of ras met de kerk. De “Russische wereld” is een leer die nu juist de kerk en de staat ontoelaatbaar verbindt. Want zo is de kerk niet meer één met de kerk van het Evangelie van Jezus Christus, de apostelen, de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel, de oecumenische concilies en de kerkvaders. Zo wordt eenheid intrinsiek onmogelijk. Ik lees het met verbazing. Eerlijk gezegd denk ik wel eens: wat zullen theologen nu te zeggen hebben over de grote wereldpolitiek? Hier blijkt, dat theologische en kerkelijke documenten verhelderend kunnen zijn over wat we voor onze ogen zien gebeuren. En wat wordt er nog meer verklaard? Wij verwerpen de ketterij van “de Russische wereld” en de beschamende acties van de Russische regering om een oorlog tegen Oekraïne te ontketenen met medeweten van de Russisch Orthodoxe Kerk, als een verregaande on-Orthodoxe, on-christelijke leer, die ingaat tegen humaniteit. Die ketterse leer wordt gerechtvaardigd in de naam van onze Heer Jezus Christus en door de Geest van God. Zoals Rusland een invasie in Oekraïne is begonnen, zo is het patriarchaat van Moskou van patriarch Kirill de Orthodoxe Kerk binnen gevallen om het heil en het geloof in gevaar te brengen. Dat lees je allemaal in die verklaring.

Bijbelse uitspraken II. In de krant lees ik dat er ook Bijbelse uitspraken zijn in het tweede deel van de verklaring. Ik raak nieuwsgierig: welke uitspraken zijn dat? En welke conclusies worden uit die teksten getrokken? Ik heb ze opgezocht in die verklaring: 1. ‘Mijn koningschap hoort niet bij deze wereld. Als mijn koningschap bij deze wereld hoorde, zouden mijn dienaren wel gevochten hebben om te voorkomen dat ik aan de Joden werd uitgeleverd. Maar mijn koninkrijk is niet van hier.’ (Johannes 18:36) - Geen land ter wereld kan plaatsvervangend zijn voor het Koninkrijk van God. 2. ‘Geef dan wat van de keizer is aan de keizer, en geef aan God wat God toebehoort.’ (Matteüs 22: 21) - Geen staat mag de kerk absorberen en geen aardse leider kan ons rechtvaardigen of verlossen. 3. Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus. (Galaten 3:28) - Aards gezag mag zich niet goddelijk wanen.

President Poetin en partiarch Kirill te Moskou.

4. Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: “Je moet je naaste liefhebben en je vijand haten.” En Ik zeg jullie: heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen, alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. (Matteüs 5: 43-45) - Er behoort geen verdeeldheid, wantrouwen, haat en geweld gezaaid te worden onder volken, godsdiensten, belijdenissen en landen. 5. Overdenk eens goed wat dit wil zeggen: “Barmhartigheid wil ik, geen offers.” Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen, maar zondaars.’ (Matteüs 9: 13) - Bidden voor vrede zonder praktische daden om die vrede te bereiken is onwaardig. 6. En tegen de Joden die in hem geloofden zei Jezus: ‘Wanneer u bij mijn woord blijft, bent u werkelijk mijn leerlingen. U zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u bevrijden.’ (Johannes 8: 31,32) - Wij verwerpen het weigeren om de waarheid te spreken over het kwaad dat gedaan wordt tegen het Evangelie van Jezus Christus in Oekraïne.

Verlegen Na dit alles raak ik onder de indruk van dit massieve tegengeluid. Ik ben ook wat verlegen met de wonderlijke gedachte, dat een traditionele kerk in Rusland met eeuwenoude wortels, die het staats-atheïsme heeft overleefd, nu de wapens zegent waarmee een broedervolk wordt aangevallen. Begrijpt u?

2. Na de verkiezingen van de gemeenteraad Het CDA en (in mindere mate) de

ChristenUnie hebben op 16 maart 2022 weer verlies geleden. Waar zou dat aan liggen? De sfeer in Den Haag is geen opsteker voor plaatselijke politiek. Hoe er gehandeld is met Pieter Omtzigt is lastig. Een politieke afrekening vorig jaar op 1 april (!) met mede-Kamerlid Rutte, waarna hij gewoon weer premier wordt – wie snapt dat? Seegers met zijn “laatste druppel, die de emmer doet overlopen”. Advies: zorg voortaan dat je emmer bijtijds geleegd wordt, kan die ook niet overlopen. Diepste oorzaak van het verlies? Animo om christelijk handelen in de politiek te behouden is er steeds minder in ons land. Ik voorzie, dat de secularisatie doorwerkt. En dat de nuance ontbreekt om modern en principieel tegelijk te kunnen zijn. We willen af van het stramme en ouderwetse en veroordelende en betuttelende. Maar willen we ook af van zorgvuldigheid, hulpvaardigheid en solidariteit? Juist in vriendenkringen van jonge mensen gooien deze waarden hoge ogen. Waarom dan niet in de politiek? Zouden de partijen met diepe wortels in het christelijk-sociale denken zich daar niet eens stevig over moeten buigen? Beschouwingen van Abraham Kuyper en dominee Sikkel zouden nog wel eens boeiende lectuur kunnen zijn als je het archaïsche eraf schrapt.

3. Anne Frank en de notaris Op vrijdagavond 14 januari 2022 - zo vertelt Mirjam de Gorter in Haarlem aan het dagblad Trouw van 19 maart 2022 - krijgt ze een telefoontje van Vince Pankoke, oud-FBI-agent en één van de drijvende krachten achter een internationaal coldcase-team dat al jarenlang onderzoek doet om het verraad van Anne Frank op te lossen. Mirjam is kleindochter van notaris Arnold van den Bergh. Pankoke laat een bommetje vallen. “Jouw grootvader is de schuldige in het boek.” Arnold van den Bergh zou via de Joodse Raad de beschikking hebben over adressen van onderduikers, die hij geruild zou hebben voor de vrijheid van zichzelf en zijn gezin.

Nieuw onderzoek Nieuw onderzoek maakt gehakt van het coldcase-onderzoek naar de verrader van Anne Frank. Zes historici stellen vast dat er sprake is van amateurisme, tunnelvisie, fout bronnengebruik en rammelende argumentatie.

Het portret van ‘Ome Nol’ (notaris Arnold van den Bergh) in het fotoalbum van Cornelia van den Bergh in Dagblad Trouw.

Mijn vraag is van meet af aan geweest: wie bedenkt dat er lijsten zijn met adressen voor onderduikers? Wie iets weet van onderduiken in WO II, kan niets geloven van adressenlijsten. Het waren adressen via vertrouwenspersonen en tussenpersonen die zo min mogelijk op papier hadden staan en zelfs zo min mogelijk wisten. Mijn tweede vraag is: klinkt een coldcase-team niet te veel als de sfeer van politie en justitie, die een misdrijf moeten onderzoeken en een schuldige aanwijzen, als het even kan. Bij overduidelijk gebrek aan bewijs kan geen schuldige aangewezen worden, maar bij een grote mate van waarschijnlijkheid met raakvlakken aan de werkelijkheid kan een rechter uitspraak doen. Maar geschiedschrijving gaat niet om de noodzaak een schuldige te vinden. Het gaat om duiding met in achtneming van de toenmalige omstandigheden. Notaris Van den Bergh zat ten tijden van het verraad van de familie Frank zelf ondergedoken in het Gooi. In het dagblad Trouw van 23 maart 2020 wordt bericht, dat er nieuwe bronnen zijn, die het overtuigend maken dat Arnold van den Bergh vanaf februari 1944 wél onderdook, terwijl het coldcase-team hier juist geen aanwijzingen voor vond. Tot begin ’44 genoot de notaris bescherming tegen deportatie door de niet-Joods-verklaring die hij had bemachtigd via een speciale procedure. Arnold van den Bergh dook onder in Laren. Dat staat in het oorlogsdagboek van schilder Gerard Huijsser. In dat dagboek beschrijft Huijsser een ontmoeting met de Joodse notaris en zijn gezin, die bij zijn buurvrouw Jetske Hoeksema wonen. Prof. Bart Wallet zegt: “Het gaat er ons als historici om dat het verleden onrecht is aangedaan.” Volgens mij begint de fout al bij de naam van dat coldcase-team. Alsof er een schuldige gevonden ‘moet’ worden. Het zou kunnen, als er nieuw bewijs zou zijn om een schuldige te kunnen aanwijzen. Maar dat bewijs is er niet. Geschiedschrijving moet werken met betrouwbare bronnen en niet een knoop doorhakken om maar een schuldige te kunnen presenteren. Geschiedschrijving is geen speculatie.

Codesleutel van Groep 2000, waardoor niemand van de Groep en de duizenden onderduikers gepakt is. 4. Het geloof in God verdwijnt snel Bijna 70 procent van de Nederlanders gelooft niet (meer) in God. Dat staat te lezen in het rapport ‘Buiten kerk en moskee’ van het SCP. Die conclusie wordt getrokken uit een onderzoek, waarbij vierduizend Nederlanders vragen en stellingen voorgelegd kregen. Nog maar 33 procent gelooft in een persoonlijke God. De meesten noemen zich agnost of atheïst, de rest gelooft in een goddelijke kracht of energie. Ik heb me wel eens kritisch uitgelaten over de vragen die je beantwoorden moet. Dat zijn vaak vragen waar je genuanceerd op zou willen antwoorden, hetwelk niet kan; alleen mag je ja, nee of geen mening antwoorden. Dit keer zijn ook gesprekken gevoerd. Dat is wel zo goed. Daaruit volgt een beter beeld: 52 procent ziet zichzelf als atheïst (God bestaat niet) of agnost (weet niet of God of een andere kracht bestaat). Hieronder vallen ook cultuurchristenen: mensen die niet meer geloven, maar wel de waarde inzien van het christendom voor de maatschappij. En 16 procent van de Nederlanders