Markt

Analyse Annual Insight over het effect van de eerste coronagolf: Sturen op de achteruitkijkspiegel

Annual Insight analyseert maandelijks in ZuivelZicht de ontwikkelingen in de zuivelmarkt op basis van data. Het bedrijf gelooft dat het gebruik van data in toenemende mate van belang is om de juiste strategische beslissingen te kunnen nemen. Deze maand kijken we naar het effect van de eerste golf van het coronavirus op de Nederlandse zuivelexport.

Tekst: Mathieu Geuskens

Grafiek 1. Top 5 exportproducten Nederland; exportvolume in 1.000 ton

Grafiek 2. Top 5 exportproducten Nederland; gemiddelde prijs in €/kg

Wat wisten we in mei? Vicepremier Hugo de Jonge sprak op de persconferentie van 6 mei over ‘sturen op de achteruitkijkspiegel’ en over de uitdagingen die dit met zich meebracht. Ook voor de zuivelsector was het op dat moment moeilijk om de effecten van de pandemie in te schatten en hierop te handelen. In ons artikel in de mei-editie van ZuivelZicht onderstreepten we het belang van scenarioplanning in deze onzekere tijden. Nu er steeds meer data beschikbaar zijn over de effecten van de pandemie is het tijd om de balans op te maken: hoe hebben het coronavirus en de getroffen overheidsmaatregelen de zuivelmarkt in het eerste halfjaar van 2020 beïnvloed en wat merkt de Nederlandse zuivelsector hiervan? Wat weten we nu? Nederland zag de export van kaas in het eerste halfjaar van 2020 met 14,2 procent dalen ten opzichte van dezelfde periode in 2019. De daling wordt voor een belangrijk deel gedreven door het voornaamste exportproduct Gouda (-30.000 ton; -15,9 procent), maar relatief daalt de export van geraspte en verpoederde kaas het sterkst (-25.000 ton; -28,1 procent) (zie grafiek 1). Deze volumedaling wordt gedreven door een afgenomen vraag uit de horeca, maar ook door een toegenomen consumentenfocus op verse producten: zo nam in Nederland de verkoop van verse producten toe, terwijl de uitgaven aan kant-en-klaarmaaltijden (waar de geraspte kaas onder andere in wordt verwerkt) met 14 procent daalden. De marktprijzen worden minder hard geraakt door de pandemie: zowel Gouda, Emmentaler en geraspte en poederkaas waren in het eerste halfjaar van 2020 zelfs duurder dan in vergelijkbare periodes in de afgelopen vijf jaar (zie grafiek 2). Deze prijsstijgingen zijn niet voldoende om het negatieve volume-effect te compenseren: de totale exportwaarde van de vijf belangrijkste exportproducten daalt naar € 1,3 mil- jard, een daling van € 246 miljoen (-15,2 procent) ten opzichte van het eerste halfjaar van 2019.

Grote verschillen De ontwikkeling van exportvolumes verschilt sterk per land, waarbij Griekenland, België en Spanje opvallen (grafiek 3). De Griekse overheid stelde bovengemiddeld strikte beperkingen aan het dagelijks leven, wat zich heeft vertaald naar een volumedaling van meer dan 6.000 ton (-35 procent) in de eerste helft van dit jaar vergeleken met de eerste helft van vorig jaar. Ook de export naar België staat met een daling van 9 procent onder druk, terwijl de export naar Duitsland (+5 procent) juist in de lift zit. De exportstijgingen in

Grafiek 3. Top 5 exportproducten Nederland; volume in ton en procentuele verandering t.o.v. 2019H1

Grafiek 4. Import van Edam, Gouda en Maasland; % verschil t.o.v. dezelfde periode in 2019

Frankrijk (+6 procent) en Italië (+5 procent) vallen op, daar beide landen periodes hebben gekend met strenge lockdownmaatregelen die het openbare leven nagenoeg tot stilstand brachten. Tegelijkertijd ligt de export naar Zweden, een land waar de overheid nauwelijks beperkingen heeft opgelegd, 6 procent lager dan een jaar geleden.

Spanje-Zweden Om een beter inzicht te krijgen in het effect van overheidsmaatregelen op consumptie en handel vergelijken we Spanje en Zweden – twee landen met een zeer uiteenlopende intensiteit van overheidsbeperkingen maar met een vergelijkbare importontwikkeling in de eerste helft van dit jaar. Spanje geldt als een van de zwaarst getroffen landen in Europa en voerde op 15 maart een volledige lockdown in, die pas na een maand geleidelijk werd afgezwakt. Zweden is daarentegen relatief goed door de eerste golf heen gekomen, en kende nooit een volledige lockdown. In plaats daarvan riep de regering burgers op om zich uit eigen beweging aan te passen aan de nieuwe situatie, een boodschap die op 13 maart kracht werd bijgezet met de mededeling dat de bestrijding van het virus een kritische fase in ging.

Kaasimport Deze verschillen in aanpak zien we terug in de cijfers van de import van (voornamelijk Nederlandse) Gouda, Edam en Maasland (grafiek 4). Het patroon van de importcijfers komt aanvankelijk overeen. In beide landen herstelde de import in maart van een relatief laag

Relatief gezien daalt de export van geraspte kaas het sterkst

niveau in januari en februari en in beide landen keldert de import op het hoogtepunt van de crisis in april: Spanje importeert dan 31,1 procent minder kaas dan in dezelfde maand een jaar eerder en Zweden import die maand maar liefst 39,7 procent minder. Hierna ontwikkelt het importvolume van beide landen zich totaal verschillend. De import van het zwaar getroffen Spanje herstelt traag en ligt in juni nog steeds 10,6 procent lager dan in juni 2019, terwijl Zweden in mei al 5,1 procent meer kaas importeert dan een jaar eerder.

Vooruitzicht In combinatie met de ervaring die we hebben opgedaan tijdens de eerste coronagolf is de ‘achteruitkijkspiegel’ belangrijker dan ooit. We begrijpen beter welke effecten gehele of gedeeltelijke lockdowns hebben op consumptie en handel, en kunnen beter inschatten in welk tempo markten zich herstellen van een dergelijke klap. Het vooruitzicht is hierbij niet positief: oplopende besmettingsaantallen zorgen in heel Europa voor een aanscherping van eerder versoepelde maatregelen. Spanje heeft op 25 oktober wederom een landelijke lockdown ingevoerd. Dat zal het voorzichtige herstel van de import vermoedelijk voor een belangrijk deel teniet doen. Ook Zweden ziet het aantal besmettingen oplopen en onderzoekt stevigere beperkingen, waarbij er in tegenstelling tot in het begin van het jaar ook gekeken wordt naar een volledige lockdown. De kans dat de Zweedse import zich dan net zo snel herstelt als voorheen lijkt in die situatie klein. Tegelijkertijd kan Griekenland zich ontwikkelen tot een lichtpunt: de strenge maatregelen hebben hun vruchten afgeworpen en het land kent tot op heden nog geen maatregelen voor een tweede volledige lockdown, waardoor er ruimte is voor herstel van het fors gedaalde import- volume.

Mathieu Geuskens is zuivelanalist bij Annual Insight.