Verduurzaming keten

Als er een duidelijk prijsverschil is, is er onder consumenten slechts beperkt bereidheid om voor een duurder duurzaam product te kiezen. (Foto: LADO/ Shutterstock)

Agro-Nutri Monitor 2021: prijs is bottleneck voor substantiële groei ACM: ingrijpen nodig voor groei duurzamere voedselketens

Voor een doorbraak in de verduurzaming van voedselproductieketens zal de overheid moeten ingrijpen. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) ziet twee typen oplossing: het duurzame product goedkoper maken voor de consument of het reguliere aanbod beperken.

Tekst: Bert Kleiboer

De verduurzaming stagneert bij de kassa. Boeren hebben een hogere opbrengst nodig als ze biologisch werken, maar de bereidheid van consumenten om voor een duurder product te kiezen is beperkt. Daarom moet de overheid bijsturen als deze een transitie naar duurzamere productiesystemen op gang wil brengen. Dat concludeert de Autoriteit Consument & Markt (ACM) in de Agro-Nutri Monitor 2021. De monitor is een inventarisatie in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV). De minister wil inzicht in de prijsontwikkeling in de keten en een beter beeld krijgen van de mogelijke belemmeringen die boeren en tuinders ervaren als ze verduurzamen. Vorig jaar verscheen de eerste editie. Op 4 oktober dit jaar heeft de ACM de tweede monitor aangeboden aan demissionair minister Carola Schouten. Deze editie schetst een beeld voor zeven producten in de supermarkt, waaronder melk. Voor de margeverdeling in de keten kijken de onderzoekers naar de kosten en opbrengsten in drie schakels: boer, verwerker en supermarkt. Ze vergelijken de reguliere en biologische variant. De nieuwe monitor beslaat de periode 2017-2019. De margeverdeling in de keten blijkt consistent met de cijfers in de vorige Agro-Nutri Monitor. (zie ook kader Margeverdeling keten).

Marge smaller

Voor melk zijn de gemiddelde kosten van de productie van biologische grondstof circa een derde hoger dan de kosten van gangbare boerderijmelk. In de meeste gevallen worden de meerkosten voor biologische productie gedekt door de opbrengsten, stelt de ACM in de monitor. Het netto rendement per kilogram melk is bij biologische melkveehouders echter iets lager dan bij hun gangbare collega’s. Opmerkelijk genoeg zijn biologische melkveehouders wel meer tevreden

Biologische melkveehouders zijn tevredener met de prijzen dan hun gangbare collega’s

met de prijzen, concludeert de ACM uit online- onderzoek.

Belemmeringen

Voor de Agro-Nutri Monitor is – in een online-enquête – ook gevraagd naar de belangrijkste belemmeringen voor een omschakeling. De beperkte afzetmogelijkheden blijken de grootste belemmering in de ogen van melkveehouders die van plan zijn om om te schakelen. Bij hun vaste afnemer hebben zij vaak te maken met wachtlijsten voor het leveren van biologische melk. Deze zuivelbedrijven zijn terughoudend, omdat ze onzeker zijn over de consumentenvraag en de bereidheid om extra prijs te betalen, meldt de Agro-Nutri Monitor. Ook voor andere duurzame alternatieven, in de vorm van aparte melkstromen zijn de mogelijkheden voor deelname beperkt. Biologische bedrijven die al omgeschakeld zijn, vinden achteraf de hoge inkoopkosten van bijvoorbeeld voer de belangrijkste belemmering. Daarnaast werd de beschikbaarheid van grond en de omschakelingsperiode genoemd

Stimuleren en beperken

Onder de huidige marktomstandigheden zal de verduurzaming geen grote vlucht nemen, voorspelt de ACM. Voor een “significante omschakeling van reguliere naar duurzamere productie” zijn beleidsmaatregelen nodig. In de aanbiedingsbrief voor de minister suggereert de marktautoriteit twee soorten maatregelen: de consumentenvraag stimuleren en het aanbod beperken. Het stimuleren van de binnenlandse vraag zou kunnen met subsidies of belastingen (btw-tarief) om zo het kostprijsverschil te verminderen of zelfs

Industriële koeling Highcare Kaasrijping Cleanrooms Airconditioning Maatwerk

Voets & Donkers ontwikkelt met grote precisie luchtbehandelingssystemen die exact de juiste condities creëren voor kaasrijping.

Margeverdeling keten

De prijs voor een liter melk in de supermarkt was in de periode 2017-2019 gemiddeld € 0,81 (exclusief btw) voor gangbare en € 1,03 voor biologische melk. In 2019 was de melk iets duurder geworden ten opzichte van voorgaande jaren van het onderzoek. Voor gangbare melk had de melkveehouder in deze periode een opbrengst van €0,41 per kilogram. De nettomarge op boerderijniveau was negatief: -2 procent. Voor verwerkers was de brutomarge (omzet minus inkoop) € 0,11. De nettomarge (brutomarge minus kosten) was -3 procent. De supermarkten hadden een brutomarge van € 0,30 en een positieve nettomarge: +8 procent. De gemiddelde opbrengst van de biologische melkveehouder was duidelijk hoger dan van gangbare melkveehouders, maar de kosten ook. De melkopbrengst was € 0,52 per kilo, de nettomarge -9 procent. Voor de verwerkers was de brutomarge € 0,20, de nettomarge 0 procent. De brutomarge van supermarkten was € 0,33 per kg, de nettomarge 0 procent. Opvallend is dat supermarkten aan een liter biologische melk minder overhouden dan van gangbare melk. De marge is krapper omdat het volume van deze productgroep relatief klein is en de kosten daardoor hoger.

Tabel 1. Bruto- en nettomarges per ketenschakel, 2017-2019. a) De brutomarges in de keten tellen niet op tot het totaal van de consumentenprijs doordat inkoopprijs van de ene schakel niet helemaal gelijk is aan de verkoopprijs van de voorliggende schakel; opbrengsten exclusief subsidies en overige opbrengsten. (Bron: Agro-Nutri Monitor 2021)

Tabel 2. Overzicht prijzen, exclusief btw, kosten en marges voor verwerker en supermarkt. NB: De inkoopwaarde en prijzen van de verschillende schakels in de tabellen sluiten in sommige gevallen niet helemaal op elkaar aan. Dat komt doordat verschillende bronnen zijn gebruikt, door seizoensinvloeden, en door de manier waarop prijzen per ketenschakel zijn geaggregeerd en gemiddeld over bedrijven. (Bron: Agro-Nutri Monitor 2021)

weg te nemen. Het effect van een binnenlandse maatregel is echter beperkt, want een groot deel van de productie wordt geëxporteerd. Ook de buitenlandse consument zal bereid moeten zijn de meerprijs te betalen. De overheid zou samenwerkingen in de keten verder kunnen stimuleren, stelt de ACM. Harmonisatie van Nederlandse keurmerken en promotie in het buitenland zou de vraag naar duurzame producten op export-markten kunnen stimuleren. De ACM oppert ook een verdere stimulering van pan-Europese keurmerken.

Duurzaamheidsafspraken

De ACM vreest dat alleen vraagstimulerende maatregelen niet genoeg zijn. Als de binnenlandse en buitenlandse vraag niet snel genoeg stijgt, zouden voor een significante verduurzaming, ook “productiebeperkende maatregelen overwogen moeten worden.” Dat kan bijvoorbeeld met duurzaamheidsafspraken tussen producenten of binnen de keten, waarvoor aldus de ACM “de mededingingsregels meer ruimte bieden dan nu soms wordt verondersteld”. Andere opties volgens de toezichthouder: een verscherping van de minimumduurzaamheidseisen voor landbouwproducten, het uitkopen van regulier producerende boeren die niet rendabel kunnen omschakelen of – als meest vergaande maatregel – onteigening.