BUNT MIAST. PRAWO DO MIASTA I MIEJSKA REWOLUCJA / DAVID HARVEY

P rawo d o miasta i miejska r ewolucja

D av i d H a r v e y

David Harvey Bunt miast.

Prawo do miasta i miejska rewolucja Originally published in English as Rebel Cities © David Harvey 2012, Verso Books the imprint of New Left Books 2012 © Do wydania polskiego Fundacja Bęc Zmiana

Tłumaczenie:

Praktyka Teoretyczna — w składzie: Agnieszka Kowalczyk, Wiktor Marzec, Maciej Mikulewicz, Maciej Szlinder Konsultacja terminologiczna:

Piotr Juskowiak, dr Krzysztof Nowak Redakcja:

Krystian Szadkowski Zespół redakcyjny:

Ela Petruk, Bogna Świątkowska Korekta i opracowanie:

Anna Wojczyńska Projekt graficzny:

Grzegorz Laszuk, Anna Hegman Wydawca:

Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana Ul. Mokotowska 65/7 00-533 Warszawa bec@funbec.eu tel. 22 827 64 62 Warszawa, 2012 Druk:

P.W. Stabil Ul. Nabielaka 16 31-410 Kraków

ISBN 978-83-62418-13-8

spis treści Przedmowa

Wizja Henriego Lefebvre’a

7

Część I

Prawo do miasta

19

Rozdział pierwszy

Prawo do miasta Rozdział drugi

Miejskie korzenie kryzysów kapitalistycznych Perspektywa marksistowska Akumulacja kapitału poprzez urbanizację Kapitał fikcyjny i fikcje, które nie mogą trwać Wytwarzanie wartości i kryzysy miejskie Łupieżcze praktyki miejskie Chińska opowieść Urbanizacja kapitału Rozdział trzeci

Tworzenie miejskich dóbr wspólnych Rozdział czwarty

Sztuka renty Renta monopolowa i konkurencja Ryzyko w handlu winem Miejska przedsiębiorczość i poszukiwanie rent monopolowych Kolektywny kapitał symboliczny, znaki dystynkcji i renty monopolowe Renta monopolowa i przestrzenie nadziei

21 50 61 70 74 78 85 90 101 102 130 131 139 142 146 153

Część II

Bunt miast

Rozdział piąty

Odzyskiwanie miasta dla walki antykapitalistycznej Nowe lewicowe spojrzenie na walki antykapitalistyczne Alternatywy Prawo do miasta jako polityczne żądanie klasowe Ku miejskiej rewolucji „Jak zatem organizować miasto?”

Przyszłe kroki Rozdział szósty

Londyn 2011: Zdziczały kapitalizm wychodzi na ulice Rozdział siódmy

159 161 166 175 186 189 191 204 208

#OWS: Partia Wall Street spotyka swoje przeznaczenie

211

Podziękowania

217

Indeks

218

Przedmowa

Wizja Henriego Lefebvre’a Pewnego razu w połowie lat 70. natrafiłem na plakat autorstwa Ecologistes, radykalnego ruchu dzielnicowego działającego na rzecz kreowania bardziej uwrażliwionego ekologicznie stylu życia miejskiego. Plakat ten ukazywał alternatywną wizję miasta. Przedstawiał ludyczny wizerunek starego Paryża przywróconego do życia dzięki lokalnej aktywności, z kwiatami i balkonami, skwerami pełnymi ludzi i dzieci, małymi sklepami i warsztatami otwartymi na świat, z licznymi kawiarniami, tryskającymi fontannami, ludźmi rozkoszującymi się odpoczynkiem nad brzegiem rzeki. Kraj­obraz uzupełniały pojawiające się tu i ówdzie ogrody (być może jest to już wytwór mojej pamięci), a każdy znajdował tam czas na rozmowy czy zapalenie fajki (zwyczaj, który wówczas nie był tak demonizowany, o czym niestety sam się przekonałem podczas dzielnicowego spotkania Ecologiste odbywającego się w gęsto wypełnionym dymem pokoju). Uwielbiałem ten plakat, jednak przez lata stał się tak wystrzępiony i podarty, że z wielkim żalem musiałem go wyrzucić.

Jak bardzo chciałbym go odzyskać! Ktoś powinien go wznowić.

Kontrast między tą wizją a wyłaniającym się wówczas nowym Paryżem, dążącym do wchłonięcia starego, był porażający. Strzeliste giganty wokół Place d’Italie groziły inwazją staremu miastu, niebezpiecznie zbliżając się do podania sobie ręki z tą okropną Wieżą Montparnasse. Projektowana trasa szybkiego ruchu wzdłuż Lewego Brzegu, bezduszne bloki komunalne (HLM1) na przedmieściach i w Trzynastej Dzielnicy, dominujące utowarowienie ulic. Nie wspominając już o rozkładzie niegdyś tętniącej życiem dzielnicy stworzonej na rzemieślniczej pracy małych warsztatatów w Le Marais, o rozsypujących się budynkach Belleville czy fantastycznej architekturze Placu Wogezów popadającej w ruinę.

Znalazłem kolejny rysunek (autorstwa Batelliera). Przedstawiał kombajn, który miażdżył i pożerał wszystkie stare dzielnice Paryża, aby pozostawić za sobą jedynie równe rzędy wysokich bloków.

1

7

Habitation à loyer modéré — forma dofinansowywanego ze środków publicznych mieszkalnictwa we Francji. Najczęściej mieszkania tego rodzaju mieszczą się w posępnych blokach szeregowych (przyp. tłum.).

Wizja Henriego Lefebvre’a

Ten rysunek stanowił kluczową ilustrację w The Condition of Postmodernity.

Począwszy od początku lat 60. XX wieku Paryż ewidentnie znajdował się w egzystencjalnym kryzysie. To, co stare, nie mogło trwać, a nowe wydawało się po prostu zbyt okropne, bezduszne i puste, aby brać je pod uwagę. Film Jean-Luca Godarda z 1967 roku, Deux ou trois choses que je sais d’elle, doskonale uchwytuje wrażliwość tego okresu. Opowiada o zamężnych matkach zajmujących się na co dzień prostytucją, tyleż z nudy, co z powodów finansowych. W tle ukazana jest inwazja amerykańskiego kapitału korporacyjnego na Paryż, wojna w Wietnamie (w pewnym momencie sprawa bardzo francuska, lecz później przejęta przez Amerykanów), budowlany boom na autostrady i wieżowce oraz pojawienie się na ulicach i w sklepach całego miasta bezmyślnego konsumeryzmu. Jednak filozoficzne ujęcie zaproponowane przez Godarda — zagadkowe, pełne zadumy, w Wittgensteinowskiej manierze zapowiadające postmodernizm; ujęcie, w którym nic nie może utrzymać się w centrum jaźni ani społeczeństwa — nie było dla mnie.

Tego samego roku Henri Lefebvre napisał swój nowatorski esej o Prawie do miasta (1967). Jak wówczas utrzymywał, prawo to było jednocześnie wołaniem i żądaniem. Wołanie było odpowiedzią na ból egzystencjalny wyjaławiającego kryzysu życia codziennego w mieście. Żądanie było w istocie nakazem spojrzenia w oczy temu kryzysowi, by móc stworzyć alternatywne życie miejskie. Życie mniej wyalienowane, w większym stopniu posiadające znaczenie i radosne, ale jednocześnie, jak to zwykle bywa u Lefebvre’a, konfliktowe i dialektyczne, otwarte na stawanie się, spotkania (zarówno te przerażające, jak i przyjemne) oraz nieustanną pogoń za niepoznawalną nowością2.

My, akademicy, jesteśmy niezłymi ekspertami w rekonstruowaniu genealogii idei. Możemy więc wziąć na warsztat pisma

2

8

H. Lefebvre, La Proclamation de la Commune, Paris 1965; Le Droit a la Ville, Paris 1968 (polskie tłumaczenie fragmentu tej książki: tegoż, Prawo do miasta, tłum. E. Majewska, tekst dostępny na stronie http://www. wuw2009.pl/download/lefebvre_prawo%20do%20miasta%20pl.pdf (dostęp 27.04.2012); L’Irruption, de Nanterre au Sommet, Paris 1968; La Révolution Urbaine, Paris 1970; Espace et Politique (Le Droit a la Ville, II), Paris 1973; La Production de l’Espace, Paris 1974.

Przedmowa

Indeks Abu Dhabi, 33 Akropol w Atenach, 150 Afganistan, 31, 84, 172 Afryka Południowa, 109.

Zobacz też Johannesburg Allen, Paul, 47 Appelbaum, Binyamin, 80 Argentyna, 31, 165, 181. Zobacz też Kordoba, Argentyna Ateny, 16, 147, 162. Zobacz też Akropol w Atenach; Syntagma Plac Australia, 90, 140-141. Zobacz też Melbourne; Nowa Południowa Walia Bali, 143 Baltimore, 32, 34, 47, 56, 86-89, 116, 118, 147, 198 Bangkok, 45, 156, 161, 162 Bangladesz, 44, 182 Bank Rezerwy Federalnej, 34, 47, 48, 82 Bank Światowy, 53, 55, 60, 99, 113, 165, 187 Banzer, Hugo, 197 Barcelona, 16, 110, 147–150, 156, 161, 162 Barcelońskie Muzeum Sztuki Współczesnej, 149 Basków Kraj, 143. Zobacz też Bilbao; Mondragon Bechtel korporacja, 192, 200 Bell, Daniel, 130 Berlin, 147, 150–152, 156, 162 Big Short, The (Lewis), 77, 78 Bilbao, 148, 157 Blair, Tony, 208

218

Bloomberg, Michael, 32, 46 Boliwia , 128, 162, 165, 192–200, 205–206. Zobacz też Cochabamba; El Alto; La Paz Bolonia, 157, 186 Bombaj, 12, 32, 40, 52, 129, 216.

Zobacz też Dharavi, Bombaj Bonaparte, Napoleon, 26, 28 Bookchin, Murray, 120, 124, 125, 173, 188, 189, 205–206 Brazylia, 10–11, 36, 56, 156, 166, 187. Zobacz też Rio de Janeiro; São Paulo BRIC (ekonomia), 71, 73, 94.

Zobacz też Brazylia; Chiny; Indie; Rosja Brytania. Patrz Wielka Brytania Brixton, Londyn, 208 Brown, Michael D., 212 Buffalo, Nowy Jork, 88 Buffett, Warren, 84, 213, 214 Burlington, Vermont, 186 Bush, George W., 84, 212 Cameron, David, 208 Canary Wharf, Londyn, 145 Castells, Manuel, 136 Chateau Tahbilk. Patrz Tahbilk Cheney, Dick, 84 Chicago, 45, 59, 87, 89, 161, 162, 164, 204 Chile, 162, 180, 206, 207, 216.

Zobacz też Santiago Chiny, 13, 14, 31, 32 passim, 34, 35, 41, 42 passim, 45, 52, 56, 71 passim, 73, 75, 90–100 passim, 171, 182; miliarderzy, 36, 100;

indeks

konsumeryzm, 8, 10; wyjątek od globalnych antywojennych protestów, 162; urbanizacja, 14, 31–32; kryzys na rynku mieszkaniowym w USA i, 55, 56; Bank Światowy i, 84. Zobacz też Pekin; Chongqing; Guangdong; Szanghaj; Shenzhen Chongqing, 14, 98 Christiania, Kopenhaga, 116 Cleveland, 34, 56, 88, 123 Clinton, Bill, 73, 84, 85, 88, Cochabamba, Boliwia, 122, 161, 192, 194, 195 passim, 196, 202 Columbia Uniwersytet, 47 Commonwealth (Hardt i Negri), 205 Cordoba, Argentyna, 161 Countrywide, 75, 85 De Angelis, Massimo, 103 De Soto, Hernando, 43, 113 Detroit, 34, 81, 84, 88, 119 Deux ou trois choses que je sais d’elle (Godard), 8 Dharavi, Bombaj, 40, 47, 52, 154 Disney World, 134 Dongguan, 97 Droit ŕ la ville, Le (Lefebvre).

Patrz The Right to the City (Lefebvre) Dubaj, 32, 33 DUMBO, miasto Nowy Jork, 116 Ecologistes, 7, 9, 13 Egipt. Zobacz Kair El Alto, Boliwia, 118, 162, 163, 180, 192, 193, 195–204 passim

219

El Alto, Rebel City (Lazar), 196– 203 passim Elyachar, Julia, 43 Engels, Fryderyk, 22, 38–40 passim, 61, 85 Environmental Protection Agency (EPA), 212 Escobar, Arturo, 193 Europejski Bank Centralny, 47 Euskadi Ta Askatasuna (ETA), 143 Fallujah, Irak, 163 passim Fannie Mae, 66, 69, 73 passim, 76, 79 passim, 81 passim Federal Emergency Management Agency (FEMA), 212 Federal Home Mortgage Corporation Patrz Freddie Mac Federal National Mortgage Association. Patrz Fannie Mae Fletcher, Bill, 184, 191, 192 Flint, Michigan, 181 Floryda, 56, 57, 74, 86, 91 Forum Społeczne Stanów Zjednoczonych, 11 Foster, Norman, 148, 152 Francja, 8, 13, 56, 139, 165, 180, 202. Zobacz też Paryż Freddie Mac, 66, 73, 81 Francuska Partia Komunistyczna, 186 Gapasin, Fernando, 184, 191, 192 Gaudí, Antoni, 148 Gehry, Frank, 148 Genua, 161 George, Henry, 54 Georgia, 56

indeks

Gill, Leslie, 196, 197 passim, 198 Giuliani, Rudolph, 149 Godard, Jean-Luc, 8 Goetzmann, William, 59, 66 Goldman Sachs, 32 Gottlieb, Robert, 70 Governing the Commons (Ostrom), 104 Graeber, David, 173 Grecja, 126, 153, 210, 216.

Zobacz też Ateny Greenspan, Alan, 54, 73 Guangdong, 95. Zobacz też Dongguan Hamas, 163 passim Hamburg, 116, 187 Hanzeatycka, Liga, 207 Hardin, Garrett, 102, 103, 105, 112, 118, 119 Hardt, Michael, 62, 102, 109, 117, 193, 199, 205; Common­ wealth, 113 Harlem, Nowy Jork, 40, 154 Haug, Wolfgang, 134 Haussman, Georges-Eugène, 26-32, 38, 69, 163, 179 Hezbollah, 163 High Line, Nowy Jork, 112 Hiszpania, 31, 32, 56, 161, 2010, 216. Zobacz też Barcelona; Kraj Basków; Madryt Hiszpańska wojna domowa, 161 Hitler, Adolf, 152 Hittorf, Jacques Ignace, 26 Holandia, 56 Hollywood Ten, 183 passim Hong Kong, 32, 146 Igrzyska Olimpijskie (1992), 148

220

Indie, 35, 36, 42, 44, 45, 95, 98, 127, 166 Zobacz też Bombaj Indonezja, 42 Irak, 31, 84, 162, 163 Irlandia, 31, 56, 71, 76 Isaac, William, 55 Izrael, 163 Jacobs, Jane, 29, 39, 47, 205 Japonia, 55, 56, 92, 94. Zobacz też Tokio Johannesburg, 12, 32, 129 John Hopkins Uniwersytet, 47 Kair, 16, 43, 110, 147, 162, 213.

Zobacz też Tahrir plac Kalifornia, 57, 74, 126, 141.

Zobacz też Los Angeles; San Diego; San Francisco Kapitał (Marks), 9, 12, 62, 67, 75, 114, 118, 170 Katedra św. Pawła, Londyn, 213 Kierland Commons, Phoenix, 108 King, Martin Luther, Jr., 81, 86 Kohn, Margaret, 108, 181 Komuna Paryska (Lefebvre), 12 Kongres Wykluczonych Robotników, 180, 188, 200, 204 Kopenhaga, 116 Królewski Instytut Brytyjskich Architektów, 148 Kurytyba, Brazylia, 156, 187 La Paz, 192, 196, 197 passim, 202 La Revolution Urbaine (Lefebvre). Patrz The Urban Revo­ lution (Lefebvre) Lazar, Sian: El Alto, Rebel City, 118, 196 passim, 198–203 Lefebvre, Henri, 7–17, 21, 30, 42, 49, 188, 192

indeks

Lenin, Włodzimierz, 156, 167 Les Halles, 9, 26 Lewis, Michael: Wielki szort, 76-78 Libération, 10 Liverpool, 147, 150. Zobacz też Toxteth Livingstone, Ken, 186, 192 Locke, John, 113-115 passim Londyn, Anglia, 32, 43, 52, 66, 138, 145, 157, 162 passim, 163, 186, 194, 208, 213, 216.

Zobacz też Rada Wielkiego Londynu; katedra św.

Pawła, Londyn Los Angeles, 11, 12, 32, 89, 129, 163, 164, 180, 182, 187, 205.

Zobacz też Watts, Los Angeles Madison, Wisconsin, 16, 161 Madryt, 16, 161, 162 Manifest komunistyczny (Marks i Engels), 85 Manhattan, Nowy Jork, 36, 47, 52, 138. Zobacz też SoHo, Nowy Jork; Wall Street Marks, Karol, 9, 12, 14, 23, 61– 69 passim, 74-76, 85, 114– 118 passim, 132, 135, 168, 170, 175, 179, 187, 207; Ka­ pitał, 9, 12, 62–69 passim, 74, 75, 114–119 passim, 170; Walki klasowe we Francji, 64; Manifest komu­ nistyczny, 85; Osiemnasty brumaire’a Ludwika Bona­ parte, 64; Zarys krytyki eko­ nomii politycznej, 62, 63, 65 Meier, Richard, 148

221

Melbourne, 156, 162 Mesa, Carlos, 192 Meksyk, 36. Zobacz też Oaxaca; zapatyści Meksyk, miasto, 45, 47, 161, 162 Mediolan, 147, 156, 162 Miasto Boga, 143 Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), 96, 97, 165 Milwaukee, 186 Mondragon, 174 Morales, Evo, 192, 193, 194, 195 Moskwa, 32 Moses, Robert, 28, 29, 39, 42, 47, 205 Mubarak, Hosni, 216 Mumford, Lewis, 188 Murdoch, Rupert, 135, 208 Muzeum Guggenheima w Bilbao, 148, 156 Nandigram, Bengal Zachodni, 42 Napoleon, Ludwik (Napo­ leon III), 27 Napoleon I. Patrz Bonaparte, Napoleon Narodowe Biuro Badań Ekonomicznych (National Bureau of Economic Research – NBER), 57, 71, 79 National Partners in Homeownership, 73 Negri, Antonio, 62, 102, 109, 117, 199; Commonwealth, 205 New Haven, Connecticut, 47 Newman, Frank, 57, 59, 66, 73 Niemcy, 27, 36, 56, 90, 151, 153, Zobacz też Berlin; Hamburg

indeks

Nowy Meksyk, 183 Nowa Południowa Walia, 179 Nowy Jork, 11, 32, 46, 56, 59, 89, 147, 149, 179, 180, 204; antywojenny protest (2003), 165; udział artystów, 130; Uniwersytet Columbia i, 47, 77; budowa, 57, 59, 74; „komitet przyzwoitości” w, 149; gentryfikacja, 40,116; High Line, 112; importowane piwa w, 138; Michael Bloomberg 32, 46; Occupy Wall Street ruch, 162, 165, 213–216; Robert Moses 28, 29, 39, 42, 47, 205; kapitał symboliczny i, 147; Zuccotti park, 16.

Zobacz też Harlem, Nowy Jork; Manhattan, Nowy Jork Nowy Jork, Stan 123 Nowojorska Centrala Związkowa, 204 Nixon, Richard, 81, 97 Northumbria, Wielka Brytania, 182 Nottingham, Wielka Brytania, 182, 190 Oaxaca, 161, 201 Ostrom, Elinor, 105, 108, 120–121 passim, 128, 205, 206; Go­ verning the Commons, 104 Ostrom, Vincent, 121, 123 Palestyna, 163 Park, Robert, 21–22, 102, 207 Parker, Robert, 140 Partia Pracy (Wielka Brytania), 181

222

Parti communiste français (PCF). Patrz Francuska Partia Komunistyczna Paryż, 7–9 passim, 7–8, 13, 15, 17, 25–30, 38, 39, 45, 69, 147, 161–163, 179, 208; Komuna Paryska, 12, 15, 27, 30, 156, 167, 177, 178, 186, 193, 204; demonizacja i, 208; El Alto i, 193; Haussman i, 27, 28 Pekin, 91, 93, 98. Zobacz też Tiananmen Plac Péreire, Émile, 33, 69 Péreire, Isaac, 33, 69 Phoenix, Arizona, 108 Pinochet, Augusto, 216 Plac Poczdamski, Berlin, 152 Placa de Catalunya, Barcelona, 110, 161 Polska, 56 Porto Alegre, Brazylia, 11, 156, 140, 187, 192 Praga, 156 Prawo do miasta (Lefebvre), 8, 9, 10, 11 Pribam, Karl, 59 Proclamation de la Commune, La (Lefebvre). Patrz Komu­ na Paryska (Lefebvre) Production of Space, The (Le­ febvre), 14 Puerta del Sol, Madryt, 161, 213 Quebec, miasto, 161 Rada Wielkiego Londynu, 186, 194 Ramallah, 163 Reagan, Ronald, 24, 83, 84, 2012 Reichstag, 152

indeks

Revueltas, Rosaura, 184 Right to the City Alliance, 11, 15 Rio de Janeiro, 42, 43, 95, 147, 154, 163 Rzym, 147, 162 Rosja, 31, 36, 95, 162. Zobacz też Moskwa Salt of the Earth, 183, 189 Samaranch, Juan Antonio, 148, 149 Sánchez de Lozada, Gonzalo, 192 Sancton, Andrew, 121 San Diego, 32, 74 San Francisco, 82, 147, 156, 204 Santa Cruz, Boliwia, 163, 194, 195, 197 Santiago, 32, 162, 206 São Paulo, 32, 95, 129 Schinkel, Karl Friedrich, 151, 152 Seattle, 47, 156, 161, 182 Seul, 32, 40, 41 Shanghai Expo, 97 Shenzhen, 31, 100, 216 Shiller, Robert, 50, 55 Simmel, Georg, 22 Singapur, 146, 150 sytuacjoniści, 9, 12, 16 Slim, Carlos, 36, 47 Smith, Adam, 113, 114, 136 Socjalistyczna Partia Robotnicza (Wielka Brytania), 167 SoHo, Nowy Jork, 116 Speer, Albert, 152 Stany Zjednoczone, 28, 34, 71, 98, 119, 200, 216; Ruchu Praw Obywatelskich, 21; robotnicy budowlani, 178; Kongres Wykluczonych

223

Robotników, 180, 188, 200, 204; kryzys finansowy, 5257 passim; ruch na rzecz praw imigrantów, 164; ruch robotniczy, 184; utrata majątku gospodarstw domowych, 183; refinansowanie hipotek, 31; ruch Occupy Wall Street, 162, 165, 213–216; miejskie powstania z lat 60. w, 30, 161; przemysł winiarski, 139. Zobacz też Wall Street Stiglitz, Joseph, 73 Stockman, David, 83, 84 Stowarzyszenie Amerykańskich Bankowców, 55 Sueski Kanał, 26 Suez S.A., 192, 200 Syntagma plac, Ateny, 110, 161, 163, 213 Szanghai, 40, 91, 92, 95, 98, 129, 161, 180 Szwecja, 55, 56, 115 Światowe Forum Społeczne, 11, 156, 165 Światowe Forum Urbanistyczne (2010), 187 Tabb, William, 30 Tafta–Hartleya, ustawa, 184 Tahbilk, 140 Tahrir, plac, Kair, 110, 161, 163, 213, 214, 216 Tajpej, 32 TARP Program Odciążenia z Kłopotliwych Aktywów (Troubled Asset Relief Program – TARP), 91 Tate Gallery, Londyn, 157

indeks

Tea Party, 200 Teetering on the Rim (Gill), 196 Tajlandia, 60. Zobacz też Bangkok Thatcher, Margaret, 24, 43, 168, 186, 194, 208 Thomas, Brinley, 70, 71 Thompson, E. P., 181 Tiananmen, plac, 163 Tiebout, Charles, 122 Tokio, 129 Toronto, 188 Toxteth, Liverpool, 208 The Tragedy of the Commons (Hardin), 102 Turyn, 162, 181 Unia Europejska, 52, 139 UNITE HERE, 182 Urban Revolution, The (Le­ febvre), 13, 17 Walki klasowe we Francji (Marks), 64 Wall Street, 36, 47, 48, 66, 85, 211–216 passim. Zobacz też ruch Occupy Wall Street Watts, Los Angeles, 81 Webber, Jeffrey, 193–195, 197, 205 Wiedeń, 162, 186 Wielka Brytania, 31, 34, 56, 71, 95, 103, 113, 125, 137, 186, 190; miliarderzy, 36; browarnictwo, 137; grodzenie ziemi, 103; rady miejskie, 185. Zo­ bacz też Liverpool; Londyn, Anglia; Nottingham

Willamsburg, Nowy Jork, 116 Wine Advocate, 140 Włochy, 13, 108. Zobacz też Bolonia; Genua; Mediolan; Rzym; Turyn Works Progress Administration (WPA), 83 World Development Report (2009) (Raport Banku Światowego), 51, 52, 53, 74, 80 World Wide Fund for Nature, 107 WPA. Patrz Works Progress Administration (WPA) Wschodnia Europa, 191 Uniwersytet Yale, 47 Young, Iris, 206 Yunus, Muhammad, 44 Zachodni Brzeg, Palestyna, 163 Zagrzeb, 187 zapatyści, 169, 173 Zarys krytyki ekonomii politycz­ nej (Marks), 63, 65, 137 Zimna Wojna, 28, 171 Zjednoczone Królestwo. Patrz Wielka Brytania Zuccotti park, Nowy Jork, 16 Zukin, Sharon, 35 Związek Kierowców Autobusów (Los Angeles), 180 Związek Radziecki, 28, 83, 151, 191 II wojna światowa, 28, 29, 56, 71, 79

Prawo do miasta jest czymś o wiele szerszym niż prawo dostępu jednostki lub grupy do zasobów, które zawiera miasto: jest prawem do zmiany i wynajdywania miasta na nowo takim, jakim go pragniemy. Jest też, co więcej, prawem bardziej kolektywnym niż indywidualnym, ponieważ wynajdywanie miasta na nowo w sposób nieunikniony zależy od sprawowania kolektywnej władzy nad procesami urbanizacji. Wolność do tworzenia i przekształcania samych siebie i naszych miast jest, chcę to podkreślić, jednym z najcenniejszych i jednocześnie najbardziej lekceważonych pośród praw człowieka.

David Harvey, Bunt miast

Książka Bunt miast Davida Harveya przedstawia miasto jako centrum zainteresowania kapitału oraz główną stawkę i miejsce walki klasowej. Przygląda się rozmaitym światowym metropoliom, od Johannesburga po Bombaj i od Nowego Jorku po São Paulo.

Nawiązując do Komuny Paryskiej, ruchu Occupy Wall Street, londyńskich zamieszek, zmian zachodzących w miastach Ameryki Południowej, Harvey stawia pytanie o to, jak można przekształcać miasta w sposób bardziej sprawiedliwy społecznie.

David Harvey (ur. 1935) – profesor antropologii w City University of New York (CUNY), teoretyk społeczny oraz jeden z najwybitniejszych współczesnych geografów. Autor ponad dwudziestu książek, w tym: Social Justice and the City (1973), The Limits to Capital (1982), Spaces of Hope (2000), The Enigma of Capital and the Crises of Capitalism (2010). W języku polskim dotychczas wydano: Neoliberalizm. Historia katastrofy (2008).

ISBN 978-83-62418-13-8

9 788362 418138 cena: 39 PLN