raport nn6t
RAPORT NN6T RAPORT NN6T
BI
Kongres Kultury Co zrobić, by z Kongresu Kultury wyniknęło nie tylko dużo mówienia, ale i konkretne scenariusze działań na przyszłość? Czy bunt ludzi związanych z kulturą współczesną wobec polityki kulturalnej obecnego rządu jest obroną statusu, jaki zdobyli przez ostatnie lata, czy walką o status kultury w życiu społecznym? Na Kongres zarejestrowało się blisko 3000 osób, co dwukrotnie przewyższyło oczekiwania organizatorów. Zaskakujące, że najmniej liczną grupę wiekową stanowią osoby poniżej 25. roku życia, jedynie 6 procent, a niemal ¾ zgłoszonych uczestników to mieszkańcy dużych miast liczących powyżej pół miliona mieszkańców – co dobrze ilustruje kwestię napięcia między centrum a peryferiami. O tym, czego po Kongresie spodziewają się jego uczestnicy, można wnioskować, analizując tematy wybrane do programu drogą głosowania: jedną z wiodących kategorii tematycznych jest „Organizacja, samoorganizacja, instytucjonalizacja”. Choć przedstawiciele ministerstwa ani podległych mu instytucji nie zapowiedzieli swojej obecności na Kongresie, niemal połowa jego uczestników to pracownicy sektora publicznego. To również wskazuje, gdzie najsilniej odczuwana jest potrzeba diagnozowania obecnego stanu i poszukiwania nowych sposobów działania w kulturze. Ponieważ w programie Kongresu nie znalazło się kilka naszym zdaniem istotnych tematów odnoszących się m.in. do nowych technologii, budowania relacji z odbiorcą kultury czy aktywności obywatelskiej twórców, poprosiliśmy ich autorów o wypowiedzi dotyczące zaproponowanych zagadnień. Kongres Kultury 2016, 7–9.10, Pałac Kultury i Nauki w Warszawie kongreskultury2016.pl
Domiechowice 1 Drezdenko 1 Drozdowo 1 Dywity 1 Dziechciniec 1 Edynburg 1 Elbląg 3 Ełk 4 Galowice 1 Gdańsk 72 Gdynia 20 Giessen 1 Gliwice 7 Głogów 1 Głogówek 2 Gniezno 7 Gogolin 1 Gorzów Wielkopolski 6 Góra Kalwaria 1 Grabiszyce Dolne 1 Grójec 1 Grudziądz 2 Gryfino 3 Hażlach 2 Heidelberg 1 Iłża 1 Istebna 1 Jabłonna 1 Jaraczewo 1 Jarocin 1 Jasienica Rosielna 1 Jastrzębie-Zdrój 1 Jazgarzewszczyzna 1 Jelenia Góra 3 Jędrzejów 1 Józefosław 3 Józefów 5 Justynów 1 Juszczyna 1 Kalisz 3 Katowice 39 Kazimierz Dolny 2 Kędzierówka 1 Kędzierzyn-Koźle 2 Kępice 2 Kępno 1 Kielce 9 Kiełczówek 1 Kłodzko 1 Knurów 1 Kobylin 1 Kolbudy 1
Kołbaskowo 1 Kołobrzeg 3 Komorniki 1 Komorów 2 Konin 3 Konstancin-Jeziorna 4 Kopanki 1 Koszalin 2 Kowary 2 Kozłów 1 Kraków 176 Krapkowice 1 Krasnystaw 1 Krobia 2 Krosno 2 Krotoszyn 3 Kryg 1 Krzaki Czaplinkowskie 1 Krzepice 1 Krzeszowice 1 Kurzętnik 1 Kutno 1 Kuźnica 1 Legionowo 4 Legnica 2 Lekarty 1 Lesko 1 Leszno 1 Lędziny 1 Linköping 1 Lipka 1 Londyn 6 Lubartów 2 Lublin 43 Luboń 2 Łeba 1 Łochów 1 Łomianki 7 Łomża 2 Łośno 1 Łowicz 1 Łoziska 1 Łódź 66 Maków Mazowiecki 1 Marki 2 Mazury 1 Miasteczko Śląskie 1 Michałowice 1 Mielec 1 Międzyświeć 1 Mikołów 2 Milanówek 7
* Prezentowane przez nas liczby i statystyki ilustrują stan z dnia 16.09.2016, kiedy trwała jeszcze rejestracja na Kongres Kultury.
RAPORT NN6T
Adamkowo 2 Aleksandrów Łódzki 1 Alling 1 Alwernia 1 Amstelveen 1 Antwerpia 1 Arciechów 1 Baranówko 1 Bartoszyce 1 Baszkówka 1 Berlin 11 Biała Podlaska 1 Białystok 15 Bielsko-Biała 3 Blachownia 1 Błędów 1 Błonie 2 Borzęta 1 Bremen 1 Brodnica 1 Brody 1 Bruksela 1 Brwinów 6 Brzeg 1 Brzesko 1 Burzenin 1 Bychawka Druga 1 Bydgoszcz 28 Bytom 11 Chabówka 1 Chełm 3 Chełmek 1 Chmielowice 1 Chobienice 3 Cholewiana Góra 1 Chorążanka 1 Chorzów 7 Chotomów 1 Chropy 1 Chrzanów 3 Cieszyn 6 Czarnochowice 1 Czarnów 1 Czarny Młyn 1 Czerwionka 1 Częstochowa 4 Daszewice 1 Dawidy Bankowe 1 Dąbrowa Górnicza 4 Dębica 1 Dobre 1 Dobrzeń Wielki 1
II
Spis miejscowości / liczba osób zgłoszonych na Kongres Kultury*
III RAPORT NN6T
Mława 3 Mordy 1 Mrągowo 1 Mrocza 2 Mszczonów 2 Mysiadło 1 Mysłowice 8 Myszków 1 Myślenice 2 Nadarzyn 1 Norwalk 1 Nowe Miasto Lubawskie 1 Nowy Dwór Gdański 1 Nowy Jork 2 Nowy Sącz 2 Nysa 1 Oborniki Śląskie 1 Olecko 2 Oleszyce 1 Oleśnica 2 Olsztyn 16 Opole 15 Ornontowice 1 Orvieto 1 Orzesze 3 Orzysz 1 Osiek 1 Ostrołęka 2 Ostróda 1 Ostrów Mazowiecka 2 Otwock 2 Ożarów Mazowiecki 1 Pabianice 3 Pagorzyna 1 Paryż 4 Piaseczno 7 Piastów 2 Piątek 1 Piechowice 1 Piekary Śląskie 1 Pilawa 1 Piła 2 Pionki 1 Piotrków Trybunalski 1 Plock 1 Płochocin 1 Płock 9 Podkowa Leśna 6 Pogorzela 1 Pomiechówek 1 Popielów 1 Poznań 143 Prabuty 1 Pruszków 8 Przasnysz 1
Przemyśl 5 Pszczyna 4 Pszów 1 Puławy 1 Pułtusk 1 Puszcza Mariańska 1 Puszczykowo 1 Racibórz 1 Radom 2 Radonie 1 Radostków 1 Radzionków 1 Raszowa 1 Rączna 1 Rogoźno 1 Ruda Śląska 9 Rudnik nad Sanem 1 Rudy 1 Rumia 1 Rybnik 4 Rydzyna 1 Rzeszów 4 Samborowo 1 Samsonów 1 Sandomierz 1 Siedlce 3 Siemianowice Śląskie 8 Sierpc 1 Skarszewy 1 Skierdy 1 Skierniewice 1 Skoczów 2 Skrzyszów 2 Słupsk 4 Sobótka 1 Sopot 8 Sosnowiec 8 Stalowa Wola 1 Stara Wieś 1 Stare Babice 1 Sulejówek 3 Suszec 1 Szczebrzeszyn 1 Szczecin 32 Szczecinek 1 Szklarska Poręba 1 Sztokholm 2 Szydłowiec 1 Świdnica 3 Świerklaniec 1 Świnoujście 1 Talki 1 Tarnowskie Góry 2 Tarnów 5 Tczew 1
Teremiski 2 Tomaszów Mazowiecki 1 Toruń 24 Trzebnica 1 Turek 1 Tychy 7 Tyczyn 1 Ustroń 1 Wadowice 1 Wałbrzych 4 Warszawa 1442 Wąchock 1 Węgajty 2 Węgorzewo 1 Węgrzce 1 Wiedeń 2 Wieliczka 2 Wierzbna 1 Wierzyce 1 Wilcza Góra 1 Wilga 1 Wilno 1 Włocławek 2 Włodawa 1 Wola Burzecka 1 Wołów 1 Wrocław 106 Wronki 1 Wysoka Lelowska 1 Zaborówek 1 Zabrze 5 Zagórz 1 Zakrzyn 1 Zalesie Górne 1 Zambrów 1 Zamość 1 Zawidz Kościelny 1 Zawiercie 4 Zbąszyń 1 Zdzieszowice 1 Zębice 1 Zgierz 2 Zielona Góra 12 Zielonka 3 Ziębice 1 Złotniki 1 Złotokłos 1 Żabno 1 Żory 3 Żółwin 1 Żukowo 1 Żyrardów 1 Żywiec 2
Uczestnicy i uczestniczki Kongresu Rozkład procentowy uczestników w zależności od wielkości miejsca zamieszkania
69% Miasto powyżej 500 000 mieszkańców
Liczba osób
1973
Miasto 50 000 – 500 000 mieszkańców
18%
505
Miasto 10 000 – 50 000 mieszkańców
191
7% Miejscowość poniżej 10 000 mieszkańców
172
6%
Kongres Kultury zwoływano w najważniejszych momentach naszej współczesności: pierwszy, w 1981 roku, został brutalnie przerwany wprowadzeniem stanu wojennego, drugi odbył się u progu nowego milenium, w grudniu 2000 roku, trzeci, będący próbą podsumowania dwudziestu lat polskiej wolności i próbą wytyczenia miejsca kultury w życiu publicznym w dzisiejszej Polsce, zwołano w 2009 roku. Celem tegorocznego Kongresu jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: jakiej kultury dziś potrzebujemy?
„Chcemy dyskutować o wartościach, pytać o autonomię kultury, polityki kulturalne i ekonomię kultury, o media publiczne, biblioteki i domy kultury, o sztukę i jej odbiorców, o rolę twórców i animatorów kultury, o to, czym powinna być edukacja kulturalna. Tylko w wolnej, twórczej kulturze pojawiają się pierwsze intuicje innego świata i wizje naprawy świata zastanego. Tylko w otwartym i aktywnym społeczeństwie obywatelskim może dokonać się zmiana”. Zbierzmy się!
Rozkład procentowy uczestników ze względu na wiek Poniżej 25 lat 6%
34,1%
Liczba osób
170 IV
25–35 lat
970
36–45 lat
837
Powyżej 46 lat
30,4%
863
RAPORT NN6T
29,5%
Uczestnicy i uczestniczki Kongresu Rozkład procentowy uczestników ze względu na miejsce pracy Sektor prywatny
Liczba osób
16%
458
NGO
21%
596
45% Sektor publiczny
1279
Inne
507
8%
Rozkład procentowy uczestnictwa w Kongresie Kultury
70,5% Obecność na Kongresie
Liczba osób
2004
Jeszcze nie wiem
19,7%
559
Uczestnictwo on-line
9,8%
277
Rozkład procentowy uczestników ze względu na płeć
V
Kobieta
65%
Liczba osób
1852
RAPORT NN6T
Mężczyzna
35%
988
Zgłoszone tematy Liczba zgłoszonych tematów
302 165 42 7 1282
Liczba tematów poddanych głosowaniu
Liczba wybranych tematów
Każdy uczestnik Kongresu mógł głosować na
tematów
Zwyciężczyni głosowania Joanna Olech zgłosiła temat:
VI
Liczba głosujących
Czy kultura dla dzieci ma płeć? Dlaczego tracimy chłopców dla kultury i jak temu zapobiec?
170
głosów
RAPORT NN6T
Zdobyła
Zgłoszone tematy Rozkład procentowy kategorii tematycznych, uwzględniający 165 tematów poddanych głosowaniu Kultura dzieci i młodzieży
6,7%
Liczba tematów
11
Organizacja, samoorganizacja, instytucjonalizacja
4,2%
7
Polityki kulturalne
10,3%
17
Edukacja
11%
18
Kultura i demokracja
10,3%
17
Odbiorcy, uczestnicy, użytkownicy
9%
15
Twórcy
11%
18
Europa, migracje, wielokulturowość
5,4%
9
Ekonomia i finanse 1,2%
2
Instytucje i infrastruktura
12,7%
21
Historia, dziedzictwo, tożsamość VII
6%
10
Media i cyfryzacja
7,3%
12
Kultura obywatelska i trzeci sektor
RAPORT NN6T
3%
5
Inne 1,9%
3
Wybrane tematy Rozkład procentowy kategorii tematycznych, uwzględniający 42 tematy wybrane na drodze głosowania
16,6% 16,6% Kultura dzieci i młodzieży
Liczba tematów
7
Organizacja, samoorganizacja, instytucjonalizacja
7
Polityki kulturalne
14,3%
6
Edukacja
9,5%
4
Kultura i demokracja
12%
5
Odbiorcy, uczestnicy, użytkownicy
9,5%
4
Twórcy
12%
5
Europa, migracje, wielokulturowość
9,5%
4
Ekonomia i finanse
0 0 0 0
VIII
Instytucje i infrastruktura
Historia, dziedzictwo, tożsamość
0 0 Media i cyfryzacja
Kultura obywatelska i trzeci sektor
0 0 Inne
0 0
RAPORT NN6T
0 0
Wybrane tematy Stosunek liczbowy tematów zgłoszonych i wybranych w poszczególnych kategoriach
Kultura dzieci i młodzieży
Polityki kulturalne
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
11
7
17
6
Edukacja
Twórcy
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
18
4
17
5
Organizacja, samoorganizacja, instytucjonalizacja
Europa, migracje, wielokulturowość
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
7
7
9
4
Odbiorcy, uczestnicy, użytkownicy
Kultura i demokracja
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
15
4
17
5
Kultura obywatelska i trzeci sektor
Ekonomia i finanse
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
5
0
2
0
RAPORT NN6T
IX
Media i cyfryzacja
Historia, dziedzictwo, tożsamość
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
12
0
3
0
Instytucje i infrastruktura
Inne
zgłoszono
wybrano
zgłoszono
wybrano
21
0
3
0
Płeć osób zgłaszających tematy na Kongres Rozkład procentowy osób zgłaszających tematy w zależności od płci Kobieta
48%
Liczba osób
79
52% Mężczyzna
86
Rozkład procentowy osób, których tematy zwyciężyły w głosowaniu, w zależności od płci
55% Kobieta
Liczba osób
23
Mężczyzna
w pewnym momencie okazało się jednak, że są niewydolne jako środowisko pracy, oferują bardzo niskie zarobki, są także niewydolne jako miejsce realizacji zadań długoterminowych. To rozczarowanie powinno stać się kołem zamachowym zmian usprawniających działanie organizacji pozarządowych w obszarze kultury. Zaproszeni eksperci prezentować będą różne perspektywy: crowdfunding, sponsoring, kooperatywność, aktywność gospodarcza. 7.10 (piątek), g. 18:30, Sala Niebieska
x
STOLIKI TEMATYCZNE: Spośród ponad stu zgłoszonych tematów w otwartym głosowaniu wybrano 42, wśród nich zgłoszony przez Fundację Bęc Zmiana: „Samoobsługa. Alternatywy dla nie-instytucji kultury”. Będziemy się zastanawiać, jak robić kulturę bez wsparcia MKiDN czy instytucji miejskich: gdzie szukać alternatywnych źródeł finansowania, jakie wybierać sposoby działania i formy zaangażowania. Organizacje pozarządowe przez lata z powodzeniem realizowały projekty kulturalne,
19
RAPORT NN6T
45%
Ciekawi nieobecni Prezentujemy tematy i obszary tematyczne, które nie zdobyły wystarczającej liczby głosów, by znaleźć się w programie Kongresu. Ich przedyskutowanie wydaje się nam jednak kluczowe dla projektowania przyszłości polskiej kultury.
Mirosław Filiciak, Aleksandra Janus, Alek Tarkowski
RAPORT NN6T
XI
Kongresowy update
W programie Kongresu Kultury, decyzją głosujących uczestników, nie znalazł się żaden z tematów z kategorii „Media i cyfryzacja”. Ich wspólnym mianownikiem były zjawiska występujące poza sferą instytucji kultury, związane z mediami i technologiami, definiowane jako popkultura, powstające oddolnie lub na styku z działaniami biznesowymi. Szanując wybory uczestników Kongresu, uważamy, że usuwają one z pola widzenia wiele istotnych kwestii związanych z mediami i technologią, a co za tym idzie z przemianami całego kulturowego ekosystemu. Doceniamy wagę dyskusji o sytuacji artystów, finansowaniu instytucji czy edukacji, ale mamy poczucie, że z perspektywy aktualnych, szerokich definicji kultury nie wyczerpują one pełnego spektrum dotyczących jej problemów – w tym tych, które pośrednio oddziałują na środowisko tradycyjnych instytucji czy trzeci sektor. Wiedźmin kontra kanon literatury Myślenie Polaków o kulturze jest formatowane przez szkołę, która kojarzy to pojęcie głównie ze sztuką lub tradycją: kultura to
wycieczka do teatru albo do muzeum. Paradoksalnie takie myślenie dostarcza dobrej legitymizacji dla środowisk kultury zinstytucjonalizowanej – ważnej, potrzebnej i niedofinansowanej. Kultura to jednak coś więcej: to także zjawiska sytuujące się „poza radarem” tego typu myślenia: oddolne inicjatywy, nieformalne działania, ale też procesy zachodzące w przestrzeni Internetu. Dla wielu nie tylko młodych Polaków instytucje kultury to także firmy takie jak CD Projekt czy Techland; serwisy internetowe: Facebook i YouTube, Wikipedia i Chomikuj. To one wywierają wpływ na to, co oglądamy, czego słuchamy, co czytamy i jak spędzamy czas, a przy tym kształtują nasze relacje z innymi ludźmi. Wielkie platformy internetowe coraz silniej organizują też debatę publiczną i wpływają na doświadczenia kulturowe milionów Polaków. Kiedyś mieliśmy kanon literacki, dziś mamy łączący nas – i pozostający poza kontrolą Ministerstwa Kultury czy samorządów – algorytm Facebooka. Paradoksalnie, w jego cieniu kwitną niezliczone subkultury, korzystające z nowych form wyrazu i komunikacji. Obszar kiedyś etykietowany jako „nowe media” dostarcza dobrych ilustracji dla przemian hierarchii kultury w wymiarze zarówno lokalnym, jak i globalnym. Być może kiedyś naszym towarem eksportowym były filmy szkoły polskiej;
XII
Czy da się użyć słów „kultura” i „technologia” w jednym zdaniu? Pula tematów ostatecznie wybranych na Kongres potwierdza pojawiające się od pewnego czasu w środowisku „kultury cyfrowej” głosy, że skończył się okres wzmożonego zainteresowania tym polem. Że minął już czas ekscytacji potencjałem nowej technologii, nie spełniły się nadzieje pokładane w cyfrowej „kulturze uczestnictwa”, nie powtórzą się też protesty takie jak te przeciw ACTA, gdy w Polsce w imię kultury cyfrowej ludzie wychodzili na ulicę. W 25. rocznicę uruchomienia w naszym kraju pierwszego
połączenia internetowego wątki cyfrowe powróciły na margines dyskusji o kulturze. Można też spotkać się z argumentem, że po prostu oswoiliśmy już technologię, wobec czego nie ma już potrzeby o niej mówić, bo stopiła się z innymi elementami kulturowego ekosystemu. To, o czym tutaj piszemy, może być więc odczytane jako głos kolejnego środowiska, które niepokoi się, że jego interesy nie będą na Kongresie odpowiednio reprezentowane. Nie chodzi nam jednak o pisanie petycji do ministerstwa – mamy zresztą poczucie, że w wielu spośród wzmiankowanych tutaj obszarów jego sprawczość jest zerowa, bez względu na zainwestowane środki. Nie chodzi też o dyskusję o blogach, smartfonach, czy goglach VR – lecz o tym, jak zmiany technologiczne przeorały wszystkie sfery naszego życia. Przede wszystkim nie chcemy jednak stracić z pola widzenia uczestników kultury, także tych, do których nie dociera oferta tradycyjnych instytucji. Dlatego zamiast szukać w Kongresie potwierdzenia tezy, że „kultura 2.0 umarła”, chcemy wziąć sprawy w swoje ręce. Usieciowiona, cyfrowa kultura ma się bowiem w Polsce dobrze, i rozwija się wśród badaczy mediów, w medialabach i hakerspace’ach, nowatorskich organizacjach kulturalnych i odważnych instytucjach. Nowa kultura to także świat startupów, aktywnie poszukujących nie tylko zysku, ale też przydatnych form współpracy i ekspresji. Te światy bywają źródłem nowych wzorców aktywności, ról dla instytucji, modeli działania twórców, choć
RAPORT NN6T
dziś są nim przede wszystkim gry komputerowe. Wiedźmin pozostaje jedyną rozpoznawalną na świecie polską marką popkulturową – dzięki grze, a nie książkom. Zasoby finansowe firm takich jak CD Projekt stawiają je wśród czołowych graczy polskiej kultury. Jednocześnie przedstawiciele tych przedsiębiorstw niezbyt chętnie włączają się do dyskusji z „ludźmi kultury”. Ta dyskusja nie może dziś ograniczać się do kontekstu tradycyjnych instytucji, ani nawet ruchów miejskich czy trzeciego sektora. Wiemy, że takie kwestie nie wpisują się w łatwy sposób w typowe narracje o współczesnej kulturze w Polsce. Przynajmniej w części dotyczą jednak tych samych aktorów: twórców, instytucji, państwa, a przede wszystkim obywateli. Mimo to postrzegamy je w zupełnie inny sposób: jakby ktoś nałożył na nie inny filtr w Instagramie.
XIII
w dużej mierze rozwijają się jako odrębne, zamknięte subkultury. Nie mamy gotowych recept. Chcemy zastanowić się, jak usprawnić przepływy pomiędzy tymi środowiskami. Postawić pytania o relacje środowisk „kultury sieciowej” ze środowiskiem „ludzi kultury”. Przyjrzeć się sukcesom i porażkom w łączeniu tradycyjnych instytucji z rozwiązaniami „born digital”. Zapytać o potrzeby i możliwości wywierania wpływu na środowisko sieciowe poprzez politykę kulturalną. Wreszcie: zastanowić nad wpływem przemian zachodzących w mediach na debaty prowadzone w polskiej przestrzeni publicznej. Zdajemy sobie sprawę z ryzyka, z jakim może się wiązać poszerzenie dyskusji. W kontekście nowych technologii dość łatwo snuć technoutopijne fantazje, w których problemy w niemal magiczny sposób rozwiązują się same w sieci, bez wsparcia państwa; albo rozwijać ponurą narrację o bezradności instytucji publicznych w tym obszarze. Jesteśmy jednak przekonani, że pomijanie wszystkich poruszanych tu wątków nie jest żadnym rozwiązaniem. Jeśli też tak myślicie, dołączcie do nas! Równolegle do Kongresu Kultury organizujemy wydarzenie satelitarne: Sieci Kultury, 8.10, g. 15–18
RAPORT NN6T
www.facebook.com/ events/1769834146628218/ Śledź wydarzenie, aby dowiedzieć się, gdzie się ono odbędzie.
Weronika Czyżewska-Waglowska
Aktywność obywatelska w kulturze. Modele współpracy 16 maja 2011 roku przez stronę społeczną i rządową został uroczyście podpisany Pakt dla Kultury. Nad procesem wdrażania jego postanowień – także tych związanych z opiniowaniem projektów wydatków środków publicznych – czuwał Komitet Społeczny przy MKiDN. Zostały powołane grupy robocze złożone z członków Komitetu Społecznego, Zespołu ds. Paktu dla Kultury przy KPRM, a także z przedstawicieli odpowiednich resortów związanych z danym programem oraz zewnętrznych ekspertów (przedstawiciele instytucji kultury i organizacji pozarządowych oraz Obywateli Kultury). Od 2012 roku grupy robocze w różnych konfiguracjach osobowych i instytucjonalnych opracowywały kolejne wersje programu „Aktywność Obywatelska”, wypełniającego bezpośrednio postanowienia Paktu (par. 3: „Realizując zadania publiczne, zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, władza publiczna w pierwszej kolejności wspiera inicjatywy wynikające z aktywności obywatelskiej i działalności statutowej instytucji kultury”). W ciągu tych kilku lat powstało około 10 wersji tego programu, regulaminów i innych dokumentów, które były potrzebne, aby w MKiDN lub instytucji podległej ministerstwu mógł zostać
1 http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/994501. html 2 Preambuła do programu „Aktywność Obywatelska 2015”.
XIV
konflikty i nierówności charakteryzujące daną społeczność mogą zostać wyrażone w pokojowy sposób. Przede wszystkim jednak to właśnie w obszarze kultury możliwe jest współdziałanie na rzecz porozumienia między zantagonizowanymi grupami i pokojowe rozwiązywanie konfliktów, włączanie grup wykluczonych i kształtowanie postawy solidarności społecznej. Budowanie kapitału społecznego na poziomie lokalnym na podstawie współdziałania organizacji pozarządowych, społeczności lokalnych i instytucji kultury jest możliwe przez prowadzenie lokalnych działań w kulturze. Kapitał społeczny, zgodnie ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego, oznacza zdolność ludzi do mobilizacji i łączenia zasobów – wynika ona z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania. Czy możliwe jest podjęcie działań systemowych, które wspierałyby uczestnictwo w kulturze grup wykluczonych z życia kulturalnego lub tych zlokalizowanych w podregionach o niskich wskaźnikach uczestnictwa, które integrowałyby aktywność obywatelską w kulturze na poziomie regionalnym i lokalnym, dzięki którym możliwe byłoby organizowanie warsztatów i udostępnianie informacji osobom chcącym lokalnie realizować działania nakierowane na budowanie aktywności obywatelskiej? I przede wszystkim: czy możliwe są zmiany systemowe wzmacniające współpracę między organizacjami pozarządowymi i instytucjami kultury? Z jakiego doświadczenia możemy czerpać,
RAPORT NN6T
uruchomiony tego typu program grantowy. Jako Obywatele Kultury i Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych społecznie animowaliśmy te prace; mieliśmy nadzieję, że program „Aktywność Obywatelska” stworzy system wsparcia oraz uformuje zaplecze społeczne wokół instytucji kultury, stworzy dobre wzory współpracy instytucji publicznych, organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych na rzecz kultury. Zależało nam na wspieraniu inicjatyw lokalnych. Do tej pory docelowy program nie został uruchomiony, choć jego elementy można znaleźć w innych programach wynikających z realizacji Paktu, nad którymi jako Obywatele Kultury pracowaliśmy wspólnie z przedstawicielami ministerstwa (program stypendialny „Aktywność Obywatelska”, program własny NCK „Dom kultury+ Inicjatywy lokalne”, program Instytutu Książki „Partnerstwo publiczno-społeczne” czy program na rzecz edukacji kulturalnej „Bardzo Młoda Kultura”1). Społeczeństwo demokratyczne jest przestrzenią sporów i konfliktów, niektóre z nich mogą prowadzić do głębokich podziałów zagrażających jego stabilności, do trwałej izolacji grup mniejszościowych i wykluczonych społecznie, a niekiedy również do przemocy fizycznej2. Aktywność obywatelska w kulturze opiera się na założeniu, że kultura to sfera, w której
XV RAPORT NN6T
jakie są możliwości i dobre praktyki w tym zakresie? Czy istnieją dobre wzory współpracy instytucji publicznych, organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych na rzecz kultury? Jak one wyglądają? Na te pytania chcieliśmy odpowiedzieć podczas Kongresu Kultury 2016 – istotnego wydarzenia, które organizowane jest w momencie, gdy dialog obywatelski m.in. w obszarze kultury przestał być realizowany. W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego przestały działać ciała dialogu3, w których uczestniczyły organizacje pozarządowe (Komitet Społeczny ds. Paktu dla Kultury, Rada NGO przy ministrze, a także Zespół ds. Paktu przy KPRM). Nie ma też programu współpracy z organizacjami, wymaganego znowelizowaną Ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie4, choć takie prace były prowadzone przez NGO-sy i ministerstwo w 2015 roku. Powstały nawet założenia do takiego programu5, poddane konsultacjom społecznym. Stworzenie mechanizmów i programów, które byłyby oparte na współdziałaniu MKiDN z organizacjami pozarządowymi, społecznościami lokalnymi i instytucjami kultury działającymi na poziomie
3 http://ofop.eu/aktualnosci/mkidn-zapowiedz -odwolania-trzech-cial-dialogu 4 Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, art. 5b: http://isap.sejm.gov.pl/ DetailsServlet?id=WDU20160000239 5 http://ofop.eu//sites/ofop.eu/files/Pogram_Rzeczniczy/Programy_dla_Zmiany/ materialy_koncowe_projektu/5-4_zaeo-enia_ programu_wsp-epracy_ministra_kultury_i_dziedzictwa_narodowego_z_organizacjami_pozarz_ udowymi_na_lata_2017oco2019.pdf
lokalnym, pobudziłoby aktywność obywatelską i tym samym wpłynęło na budowanie kapitału społecznego. Aby jednak to się stało, trzeba wyodrębnić obszary współpracy systemowej w drodze dialogu z obywatelami. Ciała dialogu (komitety, rady, komisje, zespoły) są sposobem na to, by włączać obywateli i organizacje do podejmowania decyzji dotyczących ważnych dla nich spraw, w tym przypadku w sferze kultury. Być może zbliżający się Kongres, zwołany i organizowany przez obywateli, będzie właśnie miejscem dialogu i współdziałania rożnych środowisk. Pytanie tylko, czy z tego spotkania wyniknie coś, co znacząco wpłynie na jakość kul tury obywatelskiej w naszym kraju.
Agnieszka Rayzacher
Możemy? Jak współcześni artyści widzą swoją rolę w czasach społecznych i politycznych niepokojów Pomysł zorganizowania debaty wokół tematu zaangażowania społecznego i politycznego artystów był w gruncie rzeczy banalny: chciałam skonfrontować ze sobą różne pokolenia artystów, zderzyć ich wizje, poglądy i doświadczenia. Wielu z nas zauważa, że twórcom najmłodszej generacji brakuje zaangażowania. Rzeczywiście trudno wśród nich znaleźć artystów-aktywistów, takich jak Katarzyna Górna, Zuzanna Janin czy Artur Żmijewski. Nie znaczy
XVI
podczas zbiorowej wystawy Trup radości, ilustruje bezradność jednostki wobec dynamiki współczesnej rzeczywistości. Opowiada o młodej kobiecie, której czas upływa na wykonywaniu czynności kosmetycznych, podczas gdy na świecie, a nawet za oknem jej mieszkania, wydarzają się rzeczy dramatyczne. Ta pozornie naiwna postawa poprzez swoją szczerość i prostą formę wydała mi się jednym z najciekawszych komentarzy młodych artystów na temat bezsilności wobec aktualnych wydarzeń politycznych. Język, jakim posługuje się wielu przedstawicieli młodego pokolenia artystów, jest odmienny od języka sztuki współczesnej, który znamy od lat 60. Podczas debaty mielibyśmy szansę skonfrontować ze sobą te różne postawy i poszukać odpowiedzi na pytanie o możliwość włączenia się sztuki w wartki nurt rzeczywistości. Do dyskusji oprócz już wymienionych artystów zaprosiłabym też Natalię LL i Ewę Partum, członków Gruppy, Pawła Althamera, Artura Żmijewskiego, Zuzannę Janin, Karolinę Bregułę, Rafała Jakubowicza, Pawła Korbusa, Stacha Szumskiego, Polen Performance, Justynę Górowską czy Jerzego Bohdana Szumczyka.
RAPORT NN6T
to jednak, że powinniśmy ich w jakikolwiek sposób osądzać. Należy raczej zastanowić się, co dla różnych pokoleń artystów oznacza angażowanie się w rzeczywistość. Józef Robakowski, który przez wiele lat, w szczególności w latach 70. i 80., był outsiderem, jawnie krytykował to, co w kulturze mu nie odpowiadało. Jego działalność artystyczna była absolutnym zaprzeczeniem autonomii sztuki, którą Piotr Piotrowski postrzegał jako działania wspierające politykę kulturalną PRL. Szedł pod prąd, narażając się na ostracyzm i zyskując pełne uznanie dopiero w latach 2000. Nie prowokował jednak niepotrzebnie i kiedy podczas stanu wojennego przechadzanie się z prywatną kamerą po ulicach było niemożliwe, filmował z okna swojego mieszkania na łódzkim Manhattanie. W ten sposób powstał cykl filmów „domowych”, do których zaliczyć można również inny cykl związany z oknem – oknem telewizora, narzędzia opresji i propagandy. Robakowski namiętnie dokumentował te treści, by później umieszczać je w swoich pracach. Z kolei Anna Maria Łuczak, mieszkająca w Rotterdamie bardzo młoda artystka, której prace mieliśmy ostatnio okazję pokazywać