Madelon Sinnige - Ervaringen in de tijd plaatsen met Clean Language-vragen

Madelon Sinnige

Madelon Sinnige werkt met Clean Language-vragen om cliënten te ondersteunen. In haar artikel bespreekt ze eerst Clean Language en de Clean-vragen. Vervolgens laat ze zien hoe Clean-vragen over tijd en volgorde de coachee kunnen helpen ervaringen in de tijd te plaatsen om te helpen gewenste uitkomsten te bereiken.

Er is tijd en er is tijd. Die eerste tijd is de kloktijd. De tijd van dag en nacht, van seizoenen, van uren, dagen, maanden, jaren. Die andere tijd is de tijd zoals we die beleven. Een tijd ‘die stil lijkt te staan’ of ‘die vliegt’. We moeten ‘met de tijd meegaan’ of alles ‘op zijn tijd’ laten komen.

Mensen zien hun leven vaak als een doorlopend verhaal met een chronologische volgorde, als een tijdlijn met daarop allerlei gebeurtenissen. Een tijdlijn geeft tijd een plek in de ruimte. Tijdens coaching kan het van belang zijn om de tijdlijn van een ander te verkennen. Een tijdlijn geeft structuur en overzicht aan het verhaal van de ander. Tegelijkertijd kunnen breuken of in de tijd gestolde ervaringen zichtbaar worden.

Wanneer ik mensen coach, speelt ‘belevingstijd’ en de relatie met de doorgaande ‘kloktijd’ een heel belangrijke rol. Zo merk ik dat heftige ervaringen soms zoveel van mensen vragen, dat ze vaak niet direct een plek krijgen in de doorgaande tijd. Mensen blijven inzoomen op de specifieke gebeurtenis zelf, alsof deze geïsoleerd heeft plaatsgevonden. Wanneer we ook de momenten of gebeurtenissen voor en na die belangrijke gebeurtenis onderzoeken, herstelt de tijdlijn en kan de coachee de context van de specifieke gebeurtenis terugvinden.

Clean Language is een taal van vragen

Een ander soort problematiek waarin inzicht in de tijdlijn helpt, is gedrag dat mensen zelf ongewenst vinden en waarin ze verandering willen brengen. “Ik baal ervan. Dan heb ik weer een heel pak koekjes en drie dropveters weggewerkt, terwijl ik het belangrijk vind om goed voor mezelf te zorgen en gezond te eten.” Wanneer we dergelijk gedrag ‘in de tijd’ weten te plaatsen, lukt het mensen vaak om vóór het ongewenste gedrag plaatsvindt een meer gewenste keuze te maken.

Bij dergelijke coachingsvraagstukken werk ik graag met de Clean Language-vragen over tijd en volgorde om de coachee te ondersteunen.

Clean Language

Clean Language is een taal van vragen. Uniek aan deze taal is dat de vragen jou als coach geen ruimte bieden om eigen oordelen en aannames in te brengen. Dit borgt een open luisterhouding waarbij de coachee alle ruimte krijgt om de eigen belevingswereld te verkennen en indien gewenst te transformeren.

Clean Language is ontwikkeld door klinisch psycholoog David Grove (1950-2008). Hij werkte met ernstig getraumatiseerde mensen en ontdekte dat het doorvragen naar de ervaring van de ander met de exacte woorden van de ander herstel van trauma bevordert. Wanneer cliënten de ruimte krijgen om ervaringen in eigen woorden te delen, ontstaat er verbinding tussen woorden en belevingswereld en komt er beweging in (in de tijd) gestolde ervaringen. De vragen die Grove gebruikte, zijn gestandaardiseerd en wereldwijd gebruiken vele professionals ze met succes in hun dagelijkse praktijk.

In juni 2023 is het eerste Nederlandstalige boek over deze methodiek gepubliceerd: Clean Language. Taal van aandacht voor verandering en groei, geschreven door Michael Oskam en mij, Madelon Sinnige. In het boek beschrijven we de uitgangspunten van Clean Language, de Clean-vragen en hoe je met de methodiek verandering begeleidt. Je leert, eenvoudig en effectief, vragen te stellen zonder oordeel. Elk hoofdstuk biedt praktijkvoorbeelden en oefeningen, waardoor je meteen zelf aan de slag kan om de kracht van Clean Language te ervaren.

Clean-vragen

Om je een idee te geven hoe Clean-vragen werken, volgt hieronder een korte casus van een coachee die met een duidelijke wens in de praktijk komt (C = coachee, F = facilitator/coach). Ik nodig je uit het voorbeeld te lezen en op te merken wat je opvalt in de begeleiding.

C: Ik heb altijd wat. Dan weer pijn in mijn onderrug, dan gedoe op het werk, dan verlies ik mijn sleutels.

Ik wil gewoon alleen maar lekker leven. Is dat nou zoveel gevraagd?

F: … altijd wat ... pijn, gedoe op het werk, verlies van sleutels. En je wilt lekker leven.

En wat voor lekker leven is dat?

C: Eh, nou gewoon. Gewoon geen gedoe. Dat alles lekker loopt, gemakkelijk gaat.

F: Gewoon geen gedoe, gemakkelijk, lekker.

En is er nog iets over lekker?

C: Ja, ik wil leven zoals tijdens mijn vakantie. Lekker op een bankje in de zon, ijsje erbij. Heerlijk!

Tot zover het voorbeeld. Tijdens een begeleiding kan je als coach natuurlijk het beeld dat de coachee heeft van ‘lekker leven’ verder verkennen. Misschien vindt de coachee wel aanknopingspunten in het vakantieleven om ook het dagelijks leven ‘lekker’ te maken. Voor nu gaat het om de Clean-methodiek: wat is je opgevallen in bovenstaande korte casus?

Wat de meeste mensen opvalt als ze voor het eerst kennismaken met Clean Language is dat de coach enkele kernwoorden van de ander herhaalt, exact zoals de ander ze noemt. Van jou als coach vraagt dit goed luisteren. Herhalen van kernwoorden geeft erkenning en helpt de ander om in de eigen belevingswereld te blijven en daarin verder te verkennen.

Van jou als coach vraagt dit goed luisteren

De Clean-vraag die volgt helpt die verdere verkenning. Als coach kies je één of enkele van de kernwoorden van de ander – we noemen dat inzoomen – om op door te vragen.

Misschien valt ook op dat de vragen die de coach stelt, beginnen met ‘En …’. Dit geeft aan dat je als gespreksbegeleider verder ingaat op hetgeen de ander vertelt. Zo faciliteer je een doorgaand onderzoek naar de innerlijke belevingswereld van de ander.

De vetgedrukte Clean-vragen ‘En wat voor is dat?’ en ‘En is er nog iets over …?’ zijn twee veelgebruikte Clean Languagevragen en verkennen de kenmerken van de ervaring van de ander.

Clean-vragen naar tijd en volgorde

Naast de bovengenoemde Clean-vragen naar kenmerken, zijn er ook Clean-vragen over tijd en volgorde. Deze vragen helpen de coachee zicht te krijgen op de sequentie van gebeurtenissen die context geven aan een voor de coachee belangrijke ervaring (in de figuur is dat ‘x ’).

De Clean-vragen die we gebruiken om terug te gaan in tijd en volgordelijkheid zijn (x -1, x -2 et cetera) zijn:

En wat gebeurt er net voor x ?

En wat gebeurde er daarvoor?

Om vooruit te gaan in tijd en volgordelijkheid (x +1, x +2, et cetera) gebruiken we:

En wat gebeurt er dan?

En wat gebeurde er daarna?

Bron: Clean Language (2023) (illustratie Hans Hoegaerts)

Om te beginnen een voorbeeld waarin de coach de coachee uitnodigt ongewenst eetgedrag te onderzoeken en in een tijdlijn te plaatsen.

C: Ik wil niet eten, maar toch eet ik dan een heel pak koekjes leeg. Ik blijf maar graaien, bijna gedachteloos.

F: … bijna gedachteloos, wil niet eten, toch eet je.

En wat gebeurt er net voor je toch eet?

C: Ik baal van mezelf. Ik voel me slecht.

F: En je voelt je slecht.

En wat gebeurt er net voor je je slecht voelt?

C: Nou, nu ik er zo over denk, vaak komt dat door een opmerking van een ander. Die landt dan gewoon verkeerd bij mij.

Deze korte facilitatie geeft de coachee inzicht in de context van het ongewenste gedrag. In dit geval gaf dat de coachee de ruimte om op een eerder moment – direct na een opmerking van een ander die verkeerd landt – een andere, meer gewenste keuze te maken dan een heel pak koekjes leeg te eten. Clean Language-vragen naar een gewenste uitkomst – zoals ‘En wat zou je willen dat er gaat gebeuren?’ helpen om gewenst gedrag te kiezen.

Vergelijkbaar is de begeleiding van een heftige ervaring die steeds maar weer aandacht vraagt van de coachee en daarmee ongewenste draaglast geeft.

C: En toen ging ik onderuit op de fiets.

F: Je ging onderuit.

En wat gebeurde er net voor je onderuitging?

C: Ik flirtte met wat meiden langs de weg. Ik knipoogde naar ze.

F: Meiden langs de weg en jij knipoogde naar ze.

En wat gebeurde er daarvoor?

C: Ik had met vrienden wat biertjes gedronken, terwijl ik eigenlijk de deur niet uit mocht van mijn pa.

F: Wat biertjes gedronken en het mocht niet van pa.

En wat gebeurde er daarna?

C: Ik lag op het trottoir, ik had pijn.

F: En wat gebeurde er daarna?

C: Ik ging naar het ziekenhuis. Ik belde mijn pa. Die was boos en weigerde me op te halen.

De Clean-vragen, waarin geen enkel oordeel zit over het gedrag van de coachee, creëren een veilige setting om de negatieve ervaring te verkennen. De jongeman uit het bovenstaande voorbeeld merkt na dit gesprek dat hij weer ontspannen kan zijn in contacten met vrouwen. Ook heeft hij minder last van de rugpijn die hij overhield aan deze ervaring.

Clean Language-vragen naar een gewenste

uitkomst helpen om gewenst gedrag te kiezen

Zelf aan de slag – de context van een positieve ervaring

Kies uit de afgelopen week een ervaring waarmee je blij bent, van hebt genoten, of waarop je trots bent. Schrijf deze ervaring op een post-it en plak die midden op een groot vel papier. Stel de volgende twee vragen elk zes keer, schrijf steeds de antwoorden op een post-it en plak ze in de juiste volgorde:

En wat gebeurt er net voor x ? / x -1 / x -2 enzovoort. En wat gebeurt er daarna (na x )? En wat gebeurt er dan?

En dan? / x +1 / x +2 enzovoort.

Laat je verrassen door je antwoorden en het overzicht dat je krijgt van jouw tijdlijn van een positieve ervaring.

Madelon Sinnige is bedrijfskundige en werkt als coördinator in de ggz. Daarnaast is ze Clean Language-trainer. Samen met Michael Oskam schreef ze het boek CleanLanguage.Taalvan aandachtvoorveranderingengroei (2023).