533

‫دوو ملیۆن ئاوارەی‬ ‫دیكە روو لەهەرێم‬ ‫دەكەن‬ ‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫حكومەت حساب بۆ پارلەمان ناكات‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ :‬پارلەمان هەڵبوەشێتەوە باشترە‬ ‫ئەگەر وەزیری سامانە‬ ‫سروشتییەكان ئامادەی‬ ‫پارلەمان نەبێت‪،‬‬ ‫پێویستە متمانەی‬ ‫لێبسەندرێتەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پارلەمانتاران ئاماژە بەوەدەكەن‪،‬‬ ‫كــە حــكــومــەت رێ نــــادات هیچ‬ ‫وەزیرێك بۆ مەبەستی رونكردنەوەو‬ ‫لێپرسینەوە ســەردانــی پارلەمان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە یەكێك‬ ‫لەئەركە سەرەكییەكانی پارلەمان‬ ‫رۆڵــی چاودێریكردنی كارەكانی‬ ‫حــكــومــەت‌و وەزیــرەكــانــیــەتــی‪.‬‬ ‫لەنوێترین پێشهاتیشدا جارێكی‬ ‫دیكە ســەرۆكــی لیژنەی دارایــی‬ ‫پارلەمانی كوردستان بەنوسراو‬ ‫داوای بانگهێشتكردنی وەزیــری‬ ‫سامانە سروشتییەكان دەكــات بۆ‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی نوسراوەكە‬ ‫نادرێتەوە‪ .‬لەوبارەیەشەوە د‪ .‬عیزەت‬ ‫سابیر ســەرۆكــی لیژنەی دارایــی‬ ‫دەڵێت "ئەگەر كارەكان بەو شێوەیە‬ ‫بـــڕوات‪ ،‬ئــەوا هەڵوەشاندنەوەی‬

‫پارلەمان‌و هەڵبژاردنی پێشوەخت‬ ‫زۆر باشترە"‪.‬‬ ‫ســەرۆكــی لــیــژنــەی دارایــــی لە‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬داوای ئــامــادەبــوونــی‬ ‫ئاشتی هەورامی وەزیــری سامانە‬ ‫سروشتییەكانمان كردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بێتە بەردەم پارلەمانتاران‌و پرسیاری‬ ‫لە بارەی ئەو بارودۆخەی پێوەی‬ ‫پەیوەندیدارە ئاراستەبكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامادەنەبوە‪ ،‬ئەوەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ داوای ســەرۆكــی حكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬كە رێگەنادات بە ئامادەبونی‬ ‫وەزیرەكانی حكومەتەكەی لە بەردەم‬ ‫پــارلــەمــانــتــاران‪ ،‬بۆیە پێمانوایە‬ ‫باشترین چــارەســەر سەندنەوەی‬ ‫متمانەیە لێی‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫مەال بەختیار لە شەشەمین كۆنگرەی پەیەدە‪:‬‬

‫ئەوەی لەساڵی ‪ 1975‬بۆ پشتیوانی‬ ‫پارچەكانی دیكەی كوردستان وتومانە‬ ‫یەك میلیمەتر پاشەكشەی لێناكەین‬ ‫ئەنجامی خەباتەكەتان‬ ‫سوریایەكی دیموكرات‌و‬ ‫رۆژئاوایەكی فیدراڵی‬ ‫راستەقینە دەبێ‬ ‫‪3+2‬‬

‫عیراق سیناریۆی ‪ 2015‬دوبارەدەكاتەوە‬

‫مێزەكە خەریكە‬ ‫هەڵدەگەڕێتەوە!‬

‫لەبودجەی ‪ 2016‬پشكی هەرێم (‪ )17%‬یە‪ ،‬بەاڵم یەك دیناری نانێرێت‬

‫روسیا سەركردایەتی‬ ‫لەئەمەریكا وەردەگرێت؟‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئەگەرچی پشكی هەرێمی كوردستان لەپرۆژە بودجەی‬ ‫(‪)2016‬ی عیراقدا بەڕێژەی ‪ %17‬جێكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەتی عیراق بەنیازە هەمان سیناریۆی بودجەی‬ ‫(‪ )2015‬دووبارەبكاتەوە‪ ،‬ئەویش نەناردنی بودجەو‬ ‫موچەی هەرێمی كوردستانە‪ .‬هاوكات بڕیاردەری لیژنەی‬ ‫دارایی لەپارلەمانی عیراق رایدەگەیەنێت كە نابێت كورد‬ ‫ئەمە قبوڵبكات‌و پێویستە پارلەمانتارانی كوردیش‬

‫دەنگ بەو پرۆژە بودجەیە نەدەن‪.‬‬ ‫ئەحمەد حاجی رەشید‪ ،‬بڕیاردەری لیژنەی دارایی‌و‬ ‫وەبەرهێنان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە‬ ‫"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هەمان ئەو هۆكارانەی رێگربون‬ ‫لەبەردەم جێبەجێكردنی یاسای بودجەی ‪ 2015‬لە بارەی‬ ‫هەرێمەوە‪ ،‬لە پرۆژەیاسای بودجەی ‪ 2016‬دانراونەتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬ئەگەر هەرێم قەناعەتی بەوە‬ ‫هەیە لەگەڵ عیراق یەك پرۆژەیاسای بودجەیان هەبێ‌‌و‬

‫بەرەو نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیات‬ ‫‪4‬‬

‫بەشداری بكات لە هەناردەی نەوت‪ ،‬دەبێت دانوستانی‬ ‫نوێ‌ بكات‪ ،‬بــەاڵم كەسانی پرۆفێشناڵ دابنرێن لە‬ ‫دانوستانەكان‪ ،‬هەروا سەرۆكی فراكسیۆنی ‪ 5‬الیەنەكە‬ ‫لە بەغداد بەشداری دانوستانەكان بكەن‪ ،‬چونكە دواجار‬ ‫ئەوان لە پارلەمان بڕیاری لەسەر دەدەن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫لە گۆڕینی‬ ‫نیشتمانەوە‬ ‫بۆ گۆڕینی ئاین‬ ‫عـەلی مستـەفا‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار لە شەشەمین كۆنگرەی پەیەدە‪:‬‬

‫ئەنجامی خەباتەكەتان سوریایەكی دیموكرات‌و‬ ‫رۆژئاوایەكی فیدراڵی راستەقینە دەبێ‬ ‫چاوێر‪:‬‬

‫ئێوە نەبونایە زیاتر لە ‪150‬‬ ‫هەزار ژن‌و كچ‌و گەنج‌و منداڵ‌و‬ ‫پیری شنگالی چارەنوسیان لە‬ ‫كوێ دەبو؟‬

‫دەقی وتاری‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫لە شەشەمین‬ ‫كۆنگرەی پەیەدە‪:‬‬ ‫ئەم كاتەتان باش ‪..‬‬ ‫من دژی تەعریب بە سۆرانی قسە دەكەم‬ ‫هاوسەرۆكە جوامێرەكان ‪..‬‬ ‫شەڕەڤانانی قارەمان ‪..‬‬ ‫میوانانی ئازیزی شەشەمین كۆنگرەی‬ ‫پەیەدە ‪..‬‬ ‫بەناوی مەكتەبی سیاسی‌و ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كــوردســتــانــەوە‪ ،‬خۆشحاڵین ئــەمــڕۆ‬ ‫لەشەشەمین كۆنگرەی ئێوە‪ ،‬تێكۆشەرانی‬ ‫ئازادی‌و رزگاریخوازی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫بەشدارین لەكۆنگرەی حزبێك كە بە راستی‬ ‫بوو بەبەشێك لە سەربەرزی نەتەوەی كوردو‬ ‫ئاسودەیی شەهیدانی نەتەوەی كورد‪ ،‬بو بە‬ ‫بەشێك لەوەی رۆژئاوای كوردستان ببێت بە‬ ‫ژمارەیەك لەژمارە سیاسییە سەنگینەكانی‬ ‫هاوكێشە سیاسییەكانی ئێستای سوریاو‬ ‫ناوچەكەو رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و دونیا‪.‬‬ ‫ساڵویان لێبێت ‪..‬‬ ‫لەو شەرەڤانانە لەو ژن‌و كچ‌و كوڕانەی‬ ‫كە ئێمەیان لێرە كۆكردەوە‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫كێلی ئەم شەهیدانەو شەهیدەكانی تر‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە دوێنێ بیستمان رۆژئاوا تائێستا ‪7‬‬ ‫هەزار شەهیدی داوە‪ 4 ،‬هەزار شەهیدی لە‬ ‫ریزی پەكەكە داوە لە پێناو ئازادی باكوری‬ ‫كوردستان ‪ 3‬هەزار شەهیدیشی بۆ ئازادی‬ ‫رۆژئاوا داوە‪.‬‬ ‫ساڵویان لێبێت ‪..‬‬ ‫لە ئاستی كێلەكانیان بااڵی كەسمان‬ ‫بەرزتر نییە‪ ،‬هەموومان هەرچییەك بین‬ ‫لە ئاست كێلی شەهیدەكانمان نزمترین‬ ‫هەرچییەك بین لەئاست كێلی تازەترین‬ ‫شەهیدمان بااڵمان نزمترە‪.‬‬ ‫ئامادەبووان‬ ‫ئێمە نەهاتوین پێتان بڵێین چیمان‬ ‫كــردووە‪ ،‬نەهاتوین پێتان بڵێین تائێستا‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان قەرزدارباری‬ ‫هیچ بەشێكی كوردستان نییەو شەهیدەكانی‬ ‫ئێمە لە هەموو بەشەكانی تری كوردستان‬ ‫قەبریان هەیە‪ ،‬نەهاتوین ئەمە بڵێین‪.‬‬

‫ئەبەدەن شانازی بەوەوە ناكەین چیمان‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەمەیان جێئەهێڵین بۆ ویژدانی‬ ‫مێژوو و دڵنیاین مێژوونوسان بە جوانی‬ ‫ئەینوسنەوە‪ ،‬كە هەرالیەكمان چیمان‬ ‫كردبێت‌و چیمان نەكردبێت‪.‬‬ ‫ئێمە هاتوین بڵێین سوپاستان دەكەین‬ ‫شــەڕڤــانــان‪ ،‬سوپاستان دەكــەیــن‪ ،‬لە‬ ‫كۆنگرەكەتاندا‪ ،‬سوپستان دەكەین كە ئێوە‬ ‫زیاتر لە ‪ 200‬هەزار ئێزدیتان لە شەنگال‬ ‫رزگار كرد‪.‬‬ ‫ئێوە نەبونایە ئێمە لە كارەساتی‬ ‫شنگالدا‪ ،‬عەیبدارتر دەبوین‪.‬‬ ‫ئێوە نەبونایە ئێمە نەماندەزانی زیاتر لە‬ ‫‪ 150‬هەزار ژن‌و كچ‌و گەنج‌و منداڵ‌و پیری‬ ‫شنگالی چارەنوسیان لە كوێ دەبو‪.‬‬ ‫ئێوە توانیتان لــە چیای شەنگال‬ ‫رێرەوێك بكەنەوەو هەموو ئەو دەیان هەزار‬ ‫كەسە رزگار بكەن كە بەراستی الپەڕەیەكی‬ ‫ئێجگار گەش‌و جوان‌و پر لەسەر بڵندیتان بۆ‬ ‫خۆتان‌و نەتەوەكەتان تۆمار كرد كاتێك كە‬ ‫توانیتان شەوە زەنگی داعشە فاشستەكان‬ ‫دڕ بدەن‌و داعشەكان‌و ئەوانەی لە پشتی‬ ‫بوون‌و ئەوانەی وایاندەزانی داعش ناشكێت‬ ‫ئێوە یەكەمینجار لە شنگال شكانتانن‪.‬‬ ‫ئێمە هاتوین پر بە دڵ سوپاستان‬ ‫بكەین‪ ،‬دڵنیاین سەركەوتن لە شنگال‬ ‫هاندەرێكی گەورە بوو بۆ سەركەوتن لە‬ ‫كۆبانێ‪.‬‬ ‫ســەركــەوتــن لــە كۆبانێ درێــژەدانــی‬ ‫سەركەوتنتانە لە سەرێ كانی كە یەكەمین‬ ‫فیشەكتان تەقاند ئێمەی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان وتمان چارەنوسی‬ ‫رۆژئــاوا بەستراوە بەسەركەوتنی سەرێ‌‬ ‫كانییەوە‪.‬‬ ‫ئامادەبووان ‪..‬‬ ‫كــ ‌ێ شـــەش ســـاڵ لــەمــەوبــەر بیری‬ ‫لێئەكردەوە رۆژئــاوا ببێت بەم رۆژئــاوا‬ ‫ئازادە؟‬ ‫كەم كەس هەبوو بیری لێئەكردەوە‪،‬‬ ‫تەنها تێكۆشەرەكان‌و حزبە تێكۆشەرە‬ ‫شۆڕشگێرەكانی رۆژئاوا نەبێت‪.‬‬ ‫بــــــەاڵم ئــێــســتــا ســـەرەنـــجـــامـــی‬ ‫قــوربــانــیــدانــەكــانــتــان هــەمــوو حزبە‬ ‫تێكۆشەرەكان‌و بەتایبەتی شەڕڤانان كە بە‬ ‫حەق داستانەكانی سەركەوتنەكانی ئێوە‬ ‫وایكردوە كە دەرگای كۆشكی كۆمارەكانی‬ ‫گەورە واڵتانی دنیاتان بۆ بكرێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرەتای گۆڕینی هاوكێشەی سیاسی‬ ‫گەورەیە لە ناوچەكە لە ناو سوریاو لە‬

‫بەشەكانی كوردستان كە بە دڵنیاییەوە‬ ‫ئــەم ســەرەتــایــە كۆتایشی هــەیــە كە‬ ‫كۆتاییەكەی بەدیهێنانی مافی چارەنوسی‬ ‫هەموو بەشەكانی كوردستانە‪ ،‬كۆتاییەكەی‬ ‫سوریایەكی دیموكراتی راستەقینەیەو‬ ‫رۆژئــاوای فیدراڵی راستەقینە دەبێت بە‬ ‫دڵنیایەوە بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی‬ ‫ئێوە لە خەباتان‪.‬‬ ‫ئامادەبووان ‪..‬‬ ‫سەدەی هەژدەهەم‌و نۆزدەهەم‪ ،‬سەدەی‬ ‫تێكشكانی میرنشینەكانی كوردستان بوو‪،‬‬ ‫سەدەی بیستەهەم سەدەی سەركوتكردنی‬ ‫بەشێك لــە شــۆڕشــەكــانــی بەشەكانی‬ ‫كوردستان‌و سەركەوتنی ناسیۆنالیزمی‬ ‫عــەرەب ـی‌و تــوركـی‌و فارسی بــوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەدەی ‪ 21‬سەرەتای هــەزارەی سێهەم‬

‫ئەوە قاڵكردن‌و قوڵكردنی ئیرادەی میلەتە‬ ‫بۆ ئەوەی جارێكیتر باشتر هەڵسێتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا لــە بــاكــور لــــەدوای ئـــەوەی‬ ‫حــكــومــەتــەكــانــی پێشو لــەســەردەمــی‬ ‫عوسمانی‌و كەمال ئەتا تورك‌و سەردەمی‬ ‫حكومەتەكانی تــری كۆماری توركیاوە‬ ‫توانیویانە سەركەوتنی عەسكەری بەسەر‬ ‫هەندێك لە راپەڕینەكانی مێژودا بەدی‬ ‫بهێنن‪ ،‬بــەاڵم لەساڵی ‪1984‬ـــــەوە كە‬ ‫پەكەكە خەباتی رزگــاری‌و دیموكراسی‬ ‫دەستپێكردووە‪ ،‬تا ئێستا دەوڵەتی توركیا‬ ‫نەیتوانی ئەو سەركەوتنانەش بەدەست‬ ‫بهێنێت كە لە مێژودا حكومەتەكانی تری‬ ‫توركیا توانیبوی بەسەر راپەڕینەكانی تردا‬ ‫بەدی بهێنێت‪.‬‬ ‫لەباشوریش تا ساڵی ‪ 1975‬خیانەتنامەی‬

‫سەركەوتنی دیموكراسی لە‬ ‫تەواوی سوریا لە رۆژئاواوە‬ ‫دێتەدی‬ ‫سەركەوتنی خەباتی دیموكراسی سیاسیی‬ ‫گەالنی ئازادیخوازی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەو‬ ‫خەباتی نــەتــەوەی كــورد لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستەو خەباتی دیموكراسی كورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەراست دەبێتە خەباتی پلە‬ ‫یەكی نەتەوەیەكی ئازادیخوازو گەلەكانی‬ ‫تــریــش لــە كــوردســتــانــەوە فێر دەبــن‬ ‫دیموكراسی‌و پشتیوانی دیموكراسی بۆ‬ ‫خۆیان دابین دەكەن‪.‬‬ ‫تازە هەرگیز رێڕەوی مێژوو ناگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەدەی نۆزدەهەم‌و بیستەهەم‪ ،‬ئێمە لە‬ ‫سەدەی بیست‌و یەكەمداین بۆیە دەوڵەتی‬ ‫توركیا ئەبێت بــاش بزانێت گفتوگۆی‬ ‫سیاسیەكەی سەربخاتایە باشتر بوو لەوەی‬ ‫ئەكەپە خۆی دووچاری شەڕێكی نەخوازراو‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫شەڕ لە باكور‪ ،‬لە رۆژهەاڵت‪ ،‬لە باشور‪،‬‬ ‫تاقیكراوەتەوە‪ .‬كام حكومەت توانیویەتی‬ ‫بەشەڕ ئیرادەی كوردو گەالن بشكێنێت؟‬ ‫هیچ حكومەتێك‪.‬‬ ‫سەركەوتن لە عەسكەریدا لە راپەڕینێك‌و‬ ‫شۆڕشێك لە هەربەشێكی كوردستان‌و‬ ‫لەالیەن هەر حكومەتێكی داگیركەرەوە ئەوە‬ ‫سەركەوتن نییە بەسەر ئیرادەی میلەت‬

‫جەزائیر شــۆڕشــی ئەیلولی لەناوبرد‪،‬‬ ‫ێ كە دەستیپێكرد‪،‬‬ ‫بــەاڵم شۆڕشی نــو ‌‬ ‫كارەساتەكانی كە بەسەر ئێمە هاتون‬ ‫ێ بە كیمیاباران‌و ئەنفال‌و‬ ‫لە شۆڕشی نو ‌‬ ‫راگواستنی دێهات بەوەی كە نیزامی عیراقی‬ ‫رۆژهەاڵت‌و رۆژئاوای دنیا پشتیوانی دەكرد‪،‬‬ ‫سوپای عیراق پێنچ هەزار فڕۆكەی هەبوو‪،‬‬ ‫حەوت هەزار تانكی هەبوو‪ ،‬دەیان هەزار‬ ‫تۆپی دورهاوێژو چەكی كیمیاویی هەبوو‪،‬‬ ‫ئایا توانی شۆڕش لەناوبەرێت؟ نا نەیتوانی‪.‬‬ ‫رۆژئــــــاواش كــە لــە شــۆڕشــدایــە نە‬ ‫داعــــش‌و پــاشــەڕۆژیــش ئــومــێــدەواریــن‬ ‫حكومەتی بەشار ئەگەر لە ناو معادەالتی‬ ‫سیاسیی رزگاری بوو و نیزامە سەنتراڵە‬ ‫ناسیۆنالیستەكەی گـــۆڕا بــە نیزامی‬ ‫دیموكراسی بیر لەوە نەكاتەوە بێتە سەر‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬چونكە ئەگەر داعشەكان‌و ئێستا‬ ‫بەهۆی ئۆپۆزسیۆنی الوازی سوریا لەروی‬ ‫بەرنامەی سیاسییەوە ستراتیجی سیاسیی‌و‬ ‫روئیای دیموكراسییەوە موعارەزەی سوری‬ ‫نەیتوانی بێت تەعبیرێكی باشی خەڵك‬ ‫بكات‪ ،‬لە پاشەڕۆژدا یان لەهەركاتێكدا‬ ‫بێتە سەر رۆژئــاوا دڵنیابن لە رۆژئــاواوە‬ ‫سەرەتای تیاچونی تــەواوی گۆڕانكاریە‬

‫پێشەوەچوەكانی ناسیۆنالیزمی عەرەبی‬ ‫تیا ئەچێت‌و دیموكراسیەتی راستەقینە‬ ‫لەسوریا دێتەدی‪ ،‬تازە رۆژئاوا هەڵساوەو‬ ‫دانانیشێتەوەو سەركەوتنی دیموكراسی لە‬ ‫تەواوی سوریا لە رۆژئاواوە دێتەدی‪.‬‬ ‫ئێمە ئێستا خەبات بۆ رزگاركردنی‬ ‫نەتەوەكەمان‌و بۆ بەدیهێنانی دیموكراسی‬ ‫لە چ سەردەمێك دەكەین؟ لەسەردەمی‬ ‫جیهانگیری‪ ،‬لەسەردەمێك كە ئێستا‬ ‫شەپۆلەكانی دیموكراسی لە رۆژئــاواوە‬ ‫بــەرەو رۆژهــەاڵت یەت‪ ،‬هــەزارەی دووەم‬ ‫هەزارەی سەركەوتنی دیموكراسی بووە لە‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬هەزارەی سێهەم هەزارەی هاتنی‬ ‫شەپۆلەكانی دیموكراسی بەرەو رۆژهەاڵتە‪.‬‬ ‫ئێمە كە ئەڵێین تازە رەوڕەوەی مێژوو‬ ‫ناگەڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم خۆ‬ ‫تەنها بــەوە نانازین ئیعتمادمان لەسەر‬ ‫شەڕكەرەكان‌و شەڕڤانە ئازاكانمان لە‬ ‫یەپەگەو یەپەژەو پێشمەرگەو گەریال نییە‬ ‫‪ ..‬نا ئیعتمادمان لەسەر مەنتقی سەردەمە‪،‬‬ ‫ئیعتمادمان لەسەر ئەوەیە‪ ،‬كە هاوكێشە‬ ‫سیاسییەكان سیستەمی سیاسیەتی‬ ‫دەول ــی‪ ،‬ئیقلیمی‪ ،‬ناوخۆیی‪ ،‬عیراقی‪،‬‬ ‫كوردستانی‪ ،‬توركی‪ ،‬سوری‌و ئێرانی بەرەو‬ ‫گۆڕانكارییەكی هەمەالیەنە ئەڕوات‪ ،‬ئەمە‬ ‫مەنتقی سەردەمەو بە هیچ حكومەتێك لە‬ ‫حكومتەكانی دونیا‪ ،‬ئەم مەنقی سەردەمە‪،‬‬ ‫ئەم گۆڕانكاریانەی هاوكێشەكان ناوەستێت‬ ‫تەنانەت ئەم حكومەتانە ئەگەر لەنێوان‬ ‫خۆیان هاوپەیمانیش بكەن وەك چۆن‬ ‫جــاری جــاران لە سایكس پیكۆو سەعد‬ ‫ئاباد كردیان‌و ئەرز رومی یەكیان كرد‪،‬‬ ‫رێككەوتننامەی زەهاوی یەك‌و دویان كردو‬ ‫دەیان رێككەوتننامەیان كرد تا گەیاندیانە‬ ‫رێككەوتننامەی جەزائیر‪ ،‬توانیان لەو‬ ‫سەردەمە گەلێك ئیتیفاق بكەن‌و توانیان‬ ‫بەشداری بكەن لە تاوانی سەركوتكردنی‬ ‫خەباتی ئازادیخوازی ئێمە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫لەو سەردەمە نین بە رێككەوتنی دوو‬ ‫دەوڵــەت‌و س ‌ێ دەوڵــەت لەناوبچین‪ ،‬خۆ‬ ‫چەندین رێككەوتنیان كــردووەو چەندین‬ ‫هاوكارییان هەیە‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام بینیمان‬ ‫نەك نەیانتوانی لە باشورو لەباكور شۆڕشی‬ ‫كوردستان لەناوبەرن بگرە لە رۆژئاواش‬ ‫بۆیان هەڵساوینەتەوە بەیانی‌و دو بەیانی‬ ‫داعشیش لە ناوبەرین نۆرەی ئێمەیە بۆ‬ ‫گەالنی هەموو مەنتقەكە باشتری بسەلمێنین‬ ‫كە ئێمە نوێنەری راستەقینەی دیموكراسین‬ ‫لە هەموو مەنتقەكە‪ ،‬مێژوو وایە هەموجارێك‬ ‫هەمو نەتەوەیەك ناتوانێت قفڵی مێژوو‬ ‫بدات بۆ ئەوەی نوێنەری دیموكراسی بێت‬ ‫نوێنەری خەباتی شۆڕشگێرانە بێت‪.‬‬ ‫خەباتی شۆڕشگێرانە لەناوەندێكەوە بۆ‬ ‫ناوەندێكی تر‪ ،‬لە گەلێكەوە بۆ گەلێكی تر‪،‬‬ ‫لە واڵتێكەوە بۆ واڵتێكی تر نەقڵ دەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئەركی خەباتی شۆڕشگێرانەو‬ ‫بەدیهێنانی دیموكراسی لەم چواردەورەی‬ ‫ئێمە ئەم ئەركە لە حەفتاكان‌و هەشتاكان‬ ‫فەڵەستینیەكان تەمسیلیان دەكرد‪ ،‬ئێستا‬ ‫لە نەوەدەكان بە دواوە كوردستان‌و هێزە‬ ‫سیاسییە دیموكراسییە ڕاستەقینەكان ئەو‬ ‫تەمسیلە دەكــەن‪ ،‬ئەمە ئەركی مێژوییە‬ ‫لە هاوكێشەی ئێستای گۆڕاوی ناوچەكەو‬ ‫جیهاندا روبـــەڕوی ئێمە بــۆتــەوە ئێمە‬

‫دروستمان نەكردووە‪ ،‬زروفەكە مەوزوعیەو‬ ‫ئێمە لەروی زاتییەوە باشمان قۆستۆتەوەو‬ ‫باشمان ئیستسمار كردووەو بەردەوامیش‬ ‫دەبین لە ئیستسماركردنی‪.‬‬ ‫ئــومــێــدەواریــن هــەمــوو دەوڵــەتــانــی‬ ‫مەنتقەكە لەم پەیامەی ئێمە تێبگەن كە‬ ‫ئێمە ئاشتی‌و دیموكراسیمان ئەوێت‌و بە‬ ‫دانوستان ئەمانەوێت مافەكانمان وەرگرین‪،‬‬ ‫ئەگەر شەڕیش ئەكەن نەتیجەی ئەمجارە‬ ‫خراپتردەبێت لە سەرەنجامی شەڕەكانی‬ ‫ترتان‪.‬‬ ‫خوبەرائی سوریاو تــورك‌و دەوڵەتان‌و‬ ‫ناوچەكە ببینن ئاخر بۆ داعش بەدەستی‬ ‫حكومەتی سوریا تێك ناشكێت؟ بۆ داعش‬ ‫بە دەستی حكومەتی عیراقی تێكناشكێت؟‬ ‫بــۆ توركیا زیــاتــر لــە ساڵێكە خۆی‬ ‫ئەدزێتەوە لەشەڕی داعش‪ ،‬بەڵكو داعش‬ ‫وابكات معادەالتەكان لە مەساڵحی خۆی‬ ‫بگەڕێتەوە‪ ،‬بۆ؟‬ ‫ئــەم هەموو حكومەتانە بــەم هەموو‬ ‫فڕۆكەیە بەم هەموو چەك‌و تۆپ‌و چەكە‬ ‫كیمیاویانە ناتوانن داعش لەناوبەرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە باشورو رۆژئاوای كوردستان شەڕڤانان‌و‬ ‫پێشمەرگە بە پشتیوانی گەریالكانی پەكەكە‬ ‫دەتوانین لەدوو بەشی كوردستان داعش‬ ‫تێكبشكێنین‪ ،‬زیاتر لەو حكومەتانەی بەم‬ ‫هەموو چەكەوە هەیانە بتوانین واڵتەكەی‬ ‫خۆمان بپارێزین‌و لە باشور حكومەتی‬ ‫فیدراڵ هەیەو لە رۆژئــاواش كانتۆنەكان‬ ‫هەیە‪ .‬ئاخر بۆ؟ بۆ وایە؟ ئەمە پرسیارێكی‬ ‫گرنگە بۆ حكومەتەكان دەرەقەتی میلشیای‬ ‫داعش نایەن‪ ،‬بەاڵم شۆڕشگێرەكانی كورد‬ ‫لە دوو بەشی كوردستان ئەتوانن داعش‬ ‫تێك بشكێنن‪.‬‬ ‫ئێستا كەركوك‪ ،‬خانەقین‪ ،‬مەخمورو‬ ‫خــازرو دەوروبــــەری هەموومان تەئمین‬ ‫كـــــردووە‪ ،‬جــــاران تــێــرۆریــس ـت‌و كۆنە‬ ‫بەعسییەكان بەپێنج كیلۆمەتر لەكەركوكەوە‬ ‫دوربــــوون‌و بــــەردەوام لــەنــاو كەركوك‬ ‫تەقینەوەیان دەكرد‪ ،‬ئێستا بە ‪ 50‬كیلۆمەتر‬ ‫لە دەوری كەركوك دورمان خستونەتەوە‬ ‫پێش ئەوەی داعش بێت جەلەوالو سەعدیە‬ ‫لە دەست پێشمەرگە نەبوو ئێستا جەلەوالو‬ ‫سەعدیەش بە دەســت پێشمەرگەوەیە‪،‬‬ ‫دڵنیاین بە هیمەتی هەموو الیەكمان‬ ‫شنگالیش رزگار دەكەین‪.‬‬ ‫بۆ كۆبانێ ناكەوێت‪ ،‬لە كاتێكدا واڵتانی‬ ‫دەروبەرمان دەیانوت كۆبانێ لەم هەفتەیە‬ ‫دەكــەوێــت‪ ،‬چونكە شەڕڤانان ئیرادەی‬ ‫دیموكراسی‌و نەتەوەیی هاوچەرخیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬بۆیە كۆبانێ سقوتی نەكردو ئەوان‬ ‫سیاسەتی خۆیان گۆڕی بۆ ئەوەی بێت‬ ‫دژی داعــش شــەڕ بكەن ئەمە ئیرادەی‬ ‫سیاسیی دیموكراسی ئێمەیە ئەمەیە كە‬ ‫دەڵێین هاوكێشەكان گۆڕاون ئاوا گۆڕاون‪،‬‬ ‫خۆ شەڕەكەی ئێمە تەنها بۆ ئەوە نییە‬ ‫داعش تێكبشكێنین شەڕەكەی ئێمە بۆ‬ ‫ئەوەیە كە هەموو ئەو غەدرانەی لە مێژودا‬ ‫لە ئێمە كراوە هەموویان نەهێڵین‌و مافی‬ ‫چارەنوسمان بەدی بێنین‪.‬‬

‫«« «‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان لە شەشەمین كۆنگرەی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات پەیەدە‪ ،‬وتارێكی‬ ‫پێشكەشكرد‪ ،‬كە تێیدا تیشكی خستەسەر‬ ‫گۆڕانكارییەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬كە ئەنجامی خەباتی‬ ‫شەڕڤانان‌و حزبە تێكۆشەرەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەدیهاتنی سوریایەكی دیموكرات‌و‬ ‫رۆژئاوایەكی فیدراڵ دەبێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لەبەشێكی دیكەی وتارەكەیدا‪،‬‬ ‫سوپاسی شەڕڤانانی كرد‪ ،‬كە لە كارەساتی‬ ‫شنگالدا بونە هۆی رزگاركردنی زیاتر لە‪200‬‬ ‫هەزار ئێزدی‪.‬‬ ‫هەروەك لەبارەی پەككەوتنی پرۆسەی‬ ‫ئاشتی لەتوركیا مەال بەختیار رایگەیاند‪،‬‬ ‫هیچ یەكێك لەحكومەتەكانی ناوچەكە‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە بە شەڕ ئیرادەی میللەتی كورد‬ ‫تێكبشكێنن‪ ،‬بۆیە ئاكپارتی هەڵەی كرد‪ ،‬كە‬ ‫پرۆسەی ئاشتی لەتوركیا تێكداوەو خۆی‬ ‫خستە شەڕێكی نەخوازراوەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار لە شەشەمین كۆنگرەی پەیەدە‪:‬‬ ‫وەك یەكێتی ئەوەی لەساڵی ‪ 1975‬بۆ پشتیوانی پارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستان وتومانە یەك میلیمەتر پاشەكشەی لێناكەین‬

‫«« «‬

‫ئــەگــەر هــەر حكومەتێك بیەوێت‬ ‫لەپاشەڕۆژدا شەڕمان لەگەڵ بكاتەوە‬ ‫بێگومان ئەوە ئێستا لە باكور شەڕە‪،‬‬ ‫زۆرمـــان دەبیست ئــەیــانــوت بــا شەڕ‬ ‫نەبێتەوە‪ ،‬ئەگەر شەڕ ببێتەوە لەماوەی‬ ‫هەفتەیەكدا هەموو گەریالكان وا لێدەكین‌و‬ ‫وا دەكەین‪ ،‬ئێ ئەوە باشە دوو مانگیش‬ ‫شەڕە دوو مانگی تریش تەرح بۆ ئێوە‬ ‫سەرەنجام چی ئەبێت سەرەنجام هەر‬ ‫قسەی ئێمەومانان‌و ئەو دەستپێشخەرییە‬ ‫مێژوییە دێتە دی كــە ساڵی ‪1993‬‬ ‫جەنابی مــام جــەالل لــەگــەڵ جەنابی‬ ‫ئۆجەالن یەكەمین شەڕیان لە بیقاعی‬ ‫لوبنان راگرت‪ ،‬بۆئەوەی دەرفەت بدەن بۆ‬ ‫گفتوگۆ هەر ئەوە دێتەدی رێگەیەكی ترت‬ ‫لە بەردەمدا نیە‪ ،‬ئاكپارتی كە مفاوەزاتت‬ ‫دەستپێكرد تۆزێ زمانی كوردیت بردە‬ ‫پــێــشــەوەو تــۆزێــك كێشەی خەڵكت‬ ‫چارەسەركرد رێژەی دەنگەكانت زیادی‬ ‫كــرد‪ ،‬كە مفاوەزاتت خــراپ كرد مافی‬ ‫كوردت نەسەلماندو جەنابی ئۆجەالنت‬ ‫ئازاد نەكردو وردە وردە پەشیمان بویتەوە‬ ‫لە مفاوەزاتەكە باری ئابوری واڵت خراپ‌و‬ ‫نرخی لیرەش دابەزی ئۆپۆزسیۆنی ئاك‬ ‫پارتی بەهێز بوو‪ ،‬هەدەپە هاتە پێشەوە‬ ‫هەدەپەیەك كە جــاران پێیان دەوت‬ ‫ئەمانە نوێنەری توركە شاخاویەكانن‌و‬ ‫ئەمانە تیرۆریستن‪ ،‬هەدەپەیەك دێت‬ ‫ستراتیژیەكی تازە دادەنێت ئەبێت بە‬ ‫نوێنەری خەباتی دیموكراسی گەالنی‬ ‫توركیا ئەتوانێت لەیەكەمین گۆڕانكاری‬ ‫ستراتیجی وەرچەرخان بەدی بهێنێت بۆ‬ ‫ئەوەی لە ‪ %13‬ی دەنگەكان بێنێت كە‬ ‫تەوەقوعی ئاك پارتی‌و زۆر الیەن پێیان‬ ‫وابــوو كە هەدەپە لە ســەدا حــەوت بۆ‬ ‫هەشت ناهێنێت‪ ،‬ئێمە ئەو كاتە یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان وتمان لەسەدا‬ ‫دوانـــزە بۆ سیانزە ئەهێنن‌و‪ ،‬هەموو‬ ‫قوەتی خۆشمان خستە پاڵ هەدەپە‌و لەم‬ ‫هەڵبژاردنەی كە دێتە پێشەوە لە ئێستاوە‬ ‫راگەیاندنی یەكێتیمان ئامادەكردووە‪،‬‬ ‫هەموو قوەتی خۆی بخاتەكار بۆ ئەوەی‬ ‫پشتیوانی هەدەپە بكات‌و ئەمجارەیان‬ ‫ئومێدەوارین لەسەدا چواردە تا لەسەدا‬ ‫پانزە بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫پڕ بــەدڵ ئومێدەوارین كە دێینەوە‬ ‫بــۆ ئێرە بــۆ حەوتەمین كۆنگرەتان‬

‫سوپاستان دەكەین كە ئێوە‬ ‫زیاتر لە ‪ 200‬هەزار ئێزدیتان‬ ‫لە شەنگال رزگاركرد‬ ‫پشتیوانی شەڕڤانان‌و‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانین‪ ،‬هەمومان‬ ‫لەخۆشی‌و ناخۆشیدا لەگەڵتانین‬

‫بەتەواوەتی كانتۆنەكان توانیبێتیان‬ ‫پرۆژەیەكی ستراتیجی ئابوریی‌و یاسایی‌و‬ ‫ئــیــدارەیــان هەبێت گــۆڕانــكــاری باش‬ ‫لە ژیانی كۆمەاڵیەتی بــەدی بهێنن‪،‬‬ ‫ئومێدەوارین ئــەوەی كە نوسیوتانە‬ ‫لــەرۆژئــاوای ئـــازادەوە بــەرەو سوریای‬ ‫دیموكرات پر بەدڵ ئومێدەوارین بەراستی‬ ‫سوریا ببێت بەدیموكرات‪.‬‬ ‫ســـوریـــا ئـــدوایـــیـــن ســەنــگــەری‬ ‫ناسیۆنالیزمی عەرەبییە نامێنێت‪،‬‬ ‫كە سەنگەری ناسیۆنالیستی عەرەبی‬ ‫شۆڤێنی بێگومان نامێنێت ئومێدەوارین‬ ‫بنەماكانیشیان بگۆڕن دیموكراسی بە‬ ‫دروشــم نیە ئێمە تاقیمان كردۆتەوە‬ ‫دیموكراسی بە گۆڕانكاریە بنەڕەتیەكانی‬ ‫ئابورییە‪ ،‬پەیوەندی كۆمەاڵیەتییەو‬ ‫بەدیهێنانی تەواوی بەدیهێنانی مەفاهیمی‬ ‫دیموكراسییە‪ ،‬دیموكراسی لە دنیادا زۆر‬ ‫نەوعی تاقی كرایەوە هیچی سەرنەكەوت‬ ‫ئــیــا یــەكــێــكــی ســـەركـــەوت ئــەویــش‬ ‫دیموكراسیەكی هــاوچــەرخ‌و سیكوالرو‬ ‫راستەقینەیی بتوانێت دەستاودەستی‬ ‫دەســــەاڵت بــكــات‌و بتوانێت تـــەواوی‬ ‫ئازادی بەهەموو كۆمەڵی مەدەنی بدات‬ ‫ئەم دیموكراسیە لەدنیا سەركەوتووە‬ ‫دیموكراسیەكانی تــری لــە تـــەواوی‬

‫ئەوروپای رۆژهەاڵت لەروسیا لە چین لە‬ ‫هەموو الیەنەكانی تر هەموو سەركەوتنی‬ ‫بەدەست نەهێناوە‪.‬‬ ‫ئێمە دڵنیاین پەیەدە خەوێكی گەورەی‬ ‫مێژویی هەیەو ئەمە سەرەتای بەدیهێنانی‬ ‫خەوەكانیەتی ئێوە دڵنیابن هەڤاڵ ئاسیاو‬ ‫هەڤاڵ ساڵح دڵنیابن سەركردایەتی‬ ‫پەیەدەو كــادرو پێشمەرگە‪ ،‬یەپەگەو‬ ‫یــەپــەژە دڵنیابن هــەمــوو حزبەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دڵنیابن ئێمە هەموو‬ ‫باشور پشتیوانتانین‌و لە باشوردا ئێمە‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە ساڵی‬ ‫‪ 75‬ـەوە تا ئێستا ئەوەی وتومانە یەك‬ ‫میلیمەتر بۆ پشتیوانی هیچ بەشێكی‬ ‫كوردستان پاشەكشەمان نــەكــردووەو‬ ‫بەردەوام دەبین‪.‬‬ ‫ئومێدەوارین ئەم سەركەوتنانە بە‬ ‫رێكخستنەوەی باشتری ناوماڵی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان وردە وردە هەنگاو بنێن كە‬ ‫ئێمە دەمێكە ئەم قسەیەمان كردووەو‬ ‫بەردەوامیش ئەو داوایەمان هەیە‪.‬‬ ‫تەنزیمكردنی ناوماڵی خۆتان پشتیوانی‬ ‫ئێوە زیــاد دەكــات‌و كێشەكانتان كەم‬ ‫دەكات‌و تواناو تاقەی هەموو هێزەكان‌و‬ ‫ئازادیخوازەكان هەموو تواناكان دەخاتە‬ ‫خزمەتی كانتۆنەكان‌و كانتۆنەكان‬

‫دڵنیاین سەركەوتن لە شنگال‬ ‫هاندەرێكی گەورە بوو بۆ‬ ‫سەركەوتن لە كۆبانێ‬

‫سەردەكەوێت‪.‬‬ ‫ئومێدەوارین ئەم ئامانجەش بەدیبێنن‬ ‫ئێمەش پشتیوانتانین‪.‬‬ ‫جارێكی تر ساڵوتان لێبێت ‪..‬‬ ‫چاوتان ماچ دەكەین ‪..‬‬ ‫بەداخەوە جەنابی مام جەالل نەخۆشە‬ ‫من دڵنیام ئەگەر نەخۆش نەكەوتایە‬ ‫ئێستا خۆی لێرە دەبوو‪ .‬دڵنیام خۆی‬ ‫تەشریفی لێرە دەبــوو لەباتی من كە‬ ‫پێشمەرگەیەكی جەنابی مام جەالل‪-‬م‬ ‫خۆی لێرە خوتبەی بۆ ئێوە ئەدا‪.‬‬ ‫زۆر سوپاس بۆئەوەی كە دەعوەتتان‬ ‫كردین‪.‬‬ ‫ئێمەو وەفــدەكــانــی تــر كــە لێرەین‬ ‫بەشداریمان بۆئەوەیە كە بەهەموو دنیا‬ ‫بڵێین پشتیوانی شەڕڤانان‌و كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئـــــاوای كــوردســتــانــیــن‪ ،‬هەمومان‬ ‫لەخۆشی‌و ناخۆشیدا لەگەڵتانین‪.‬‬

‫ئەمە سەرەتای گۆڕینی‬ ‫هاوكێشەی سیاسیی گەورەیە‬ ‫لە ناوچەكە لە ناو سوریاو‬ ‫لە بەشەكانی كوردستان‬ ‫كە بە دڵنیاییەوە ئەم‬ ‫سەرەتایە كۆتاییشی هەیە كە‬ ‫كۆتاییەكەی بەدیهێنانی مافی‬ ‫چارەنوسی هەموو بەشەكانی‬ ‫كوردستانە‬

‫ساڵوتان لێبیت ‪..‬‬ ‫ساڵو لە هەموو ئەو شەڕڤانانەی كە‬ ‫دڵنیام ئێستا هەندێكیان لە شەڕن‌و‬ ‫دڵنیاین رەنگە ئەمڕۆ شەهیدو برینداری‬ ‫تر بدەن دیسان سوجدە بۆ شەهیدەكان‬ ‫دەبەین چاوی هەموتان ماچ دەكەین‪.‬‬

‫حكومەت حساب بۆ پارلەمان ناكات‬

‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ :‬پارلەمان هەڵبوەشێتەوە باشترە‬ ‫هەولێر‪ -‬ستار باقی‪:‬‬ ‫پارلەمانتاران ئاماژە بەوەدەكەن‪،‬‬ ‫كــە حكومەت رێ نـــادات هیچ‬ ‫وەزیــــرێــــك بـــۆ مــەبــەســتــی‬ ‫رونــكــردنــەوەو لێپرسینەوە‬ ‫ســەردانــی پارلەمان بكات‪،‬‬ ‫ئەمەش لەكاتێكدایە یەكێك‬ ‫لــەئــەركــە سەرەكییەكانی‬ ‫پارلەمان رۆڵی چاودێریكردنی‬ ‫كـــارەكـــانـــی حــكــومــەت‌و‬ ‫وەزیــرەكــانــیــەتــی‪ .‬لەنوێترین‬ ‫پێشهاتیشدا جارێكی دیكە سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دارایی پارلەمانی كوردستان‬ ‫بەنوسراو داوای بانگهێشتكردنی وەزیری‬

‫ئەگەر وەزیری‬ ‫سامانە سروشتییەكان‬ ‫ئامادەی پارلەمان‬ ‫نەبێت‪ ،‬دەبێت متمانەی‬ ‫لێبسەندرێتەوە‬

‫سامانە سروشتییەكان دەكات بۆ پارلەمان‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەاڵمـــی نــوســراوەكــە نــادرێــتــەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە د‪ .‬عیزەت سابیر سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دارایــی دەڵێت «ئەگەر كارەكان‬ ‫بەو شێوەیە بڕوات‪ ،‬ئەوا هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫پارلەمان‌و هەڵبژاردنی پێشوەخت زۆر‬ ‫باشترە»‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایــی لە پارلەمانی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬رایــدەگــەیــەنــێــت‪ ،‬داوای‬ ‫ئامادەبوونی ئاشتی هــەورامــی وەزیــری‬ ‫سامانە سروشتییەكانمان كردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بێتە بەردەم پارلەمانتاران‌و پرسیاری لە‬ ‫بارەی ئەو بارودۆخەی پێوەی پەیوەندیدارە‬ ‫ئاراستەبكەین‪ ،‬بەاڵم ئامادەنەبوە‪ ،‬ئەوەش‬

‫دەگەڕێتەوە بۆ داوای سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬كە رێگەنادات بە ئامادەبونی‬ ‫وەزیــرەكــانــی حكومەتەكەی لە بــەردەم‬ ‫پارلەمانتاران‪ ،‬بۆیە پێمانوایە باشترین‬ ‫چارەسەر سەندنەوەی متمانەیە لێی‪.‬‬ ‫د‪ .‬عــیــزەت سابیر‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر»‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬بانگهێشتكردنیش‬ ‫وەك لە پــەیــڕەوی نــاوخــۆی پارلەماندا‬ ‫هاتوە دەبێت پرسیار بنێردرێت بۆ وەزیر‪،‬‬ ‫ئەگەر ئامادەنەبو‪ ،‬وەاڵمیان بداتەوە‪ ،‬دەبێ‌‬ ‫بانگهێشتی پارلەمان بكرێت‌و دیسانەوە‬ ‫هەمان ئــەو پرسیارانەی لێبكرێت‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر وەاڵمەكانی جێی متمانە پێكردن‬ ‫نەبون‪ ،‬ئــەوا دەبێت متمانەی وەزیرێتی‬

‫لێوەربگیرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬وەكچۆن س ‌ێ‬ ‫مانگ جارێك كــۆبــونــەوەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كارێكی نایاساییە‪ ،‬بە هەمانشێوەش‬ ‫رێــگــرتــن لــە وەزیـــر بــۆ ئــامــادەبــون لە‬ ‫پارلەمانیش كارێكی زۆر نایاساییە‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ یاسایەك نییە ئەو كارە بگرێتەخۆ‪،‬‬ ‫واشپێدەچێت ئــەو بڕیارە یــان داوایــەی‬ ‫سەرۆكی حكومەت بەرنامەبۆدارێژراو بێت‪،‬‬ ‫مەبەست لێی پەكخستنی كاری پارلەمانییە‪.‬‬ ‫سابیر‪ ،‬وتیشی «ئێمە لەكاری خۆمان‬ ‫بــەردەوامــدەبــی ـن‌و ئێستاش تۆپەكە لە‬ ‫گۆڕەپانی حكومەتی هەرێم خۆیدایە‪ ،‬كە‬ ‫ئاخۆ چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە‌و ئەو‬

‫هەمو قەیرانانەدا دەكات»‪.‬‬ ‫لە وەاڵمــی پرسیاری ئەگەر كارەكە‬ ‫وابــــــڕوات‪ ،‬ئــایــا رۆڵــــی پــارلــەمــان چ‬ ‫دەمێنێتەوە؟ سەرۆكی لیژنەی دارایی وتی‬ ‫«هیچ نامێنیتەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە باشترین‬ ‫چــارەســەر هەڵوەشاندنەوەی شتەكان‌و‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك‌و بێگەردی‬ ‫پێشوەختەیە لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەو وەزیرانەی ئامادەنین بێنە پارلەمان‬ ‫ئایا سەر بە حزبێك نین‪ ،‬بێگومان سەر‬ ‫بە حزبێكن‪ ،‬باشە ئەی ناب ‌ێ حزبەكانیان‌و‬ ‫ئەندام پارلەمانەكانیان داوایان لێبكەن بێنە‬ ‫بەردەم پارلەمان‌و ملكەچبن بۆ یاساكانی‬ ‫كاری پارلەمانی؟»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫عیراق دەیەوێت سیناریۆی‬ ‫‪ 2015‬دوبارە بكاتەوە‬ ‫پشكی هەرێم لەبودجەی ساڵی داهاتوودا (‪ )17%‬یە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەك دیناری نانێرێت‬ ‫‪ 2016‬هاتوە‪ :‬سەرفكردنی بودجەی لە‪%17‬‬ ‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫بۆ هەرێم‪ ،‬ئەمەش دوای بڕینی نەفەقاتی‬ ‫سیادی‪ ،‬هەر ئەمەش وایكرد هەرێم چیتر‬ ‫ئەگەرچی پشكی بڕە بودجەی هەرێمی‬ ‫نەوت رادەستی سۆمۆ نەكات‪ ،‬چونكە مانگ‬ ‫كوردستان لەپرۆژە بودجەی (‪)2016‬ی‬ ‫عیراقدا بەڕێژەی ‪ %17‬جێكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم هەبوە هەرێمی كوردستان بە بڕی ‪750‬‬ ‫حكومەتی عیراق بەنیازە هەمان سیناریۆی ملیۆن دۆالر نەوتی فرۆشتوە‪ ،‬كەچی تەنها‬ ‫بڕی ‪ 450‬ملیۆن دۆالری بۆ رەوانەكراوە‪،‬‬ ‫بودجەی (‪ )2015‬دووبارەبكاتەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫بۆیە چاوەڕێ ناكەم ئەو پرۆژەیە لەالیەن‬ ‫نەناردنی بودجەو موچەی هەرێمی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە جێگای قبوڵ بێت‌و‬ ‫كوردستانە‪ .‬هاوكات بڕیاردەری لیژنەی‬ ‫نوێنەرانی كوردیش دەنگی پێبدەن‪ ،‬هەرێمی‬ ‫دارایی لەپارلەمانی عیراق رایدەگەیەنێت‬ ‫كوردستانیش ئامادەنیە نەوتی خۆی‬ ‫كە نابێت كورد ئەمە قبوڵبكات‌و پێویستە‬ ‫رادەستی سۆمۆ بكات‪ ،‬لەكاتێكدا پارەیەكی‬ ‫پارلەمانتارانی كوردیش دەنگ بەو پرۆژە‬ ‫كەمتری دەستبكەوێ‌‪.‬‬ ‫بودجەیە نەدەن‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬دڵشاد شەعبان جێگری‬ ‫سەرۆكی لیژنەی وزە‌و سامانە سروشتییەكانی‬ ‫چاوەڕێ ناكر ‌ێ ‪2016‬ش پشكی هەرێم‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬هۆكارەكانی دانانی‬ ‫رەوانەبكرێ‌‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی دارایی‌و وەبەرهێنان لە پشكی هەرێم لە بودجەی ‪2016‬ی عیراق‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ئاشكرایدەكات‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئاشكراكرد‪ ،‬حكومەتی عیراق‬ ‫هەمان ئەو هۆكارانەی رێگربون لەبەردەم ئەمەی لەبەر دو شت كردوە‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫جێبەجێكردنی یاسای بودجەی ‪ 2015‬ئێستا بۆ رای جیهانی‪ ،‬كە پێیان بڵی ئێمە‬ ‫لە بارەی هەرێمەوە لە پرۆژەیاسای بودجەی حكومەتی هەرێممان لەبەرچاوە لەبارەی‬ ‫دابینكردنی بودجە‪ ،‬هەروا بۆ رای ناوخۆش‪،‬‬ ‫‪ 2016‬دانراوتەوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد حاجی رەشید بە «چاودێر»ی بە حزبەكانی خۆیان بڵێن كە ئێمە هەمو‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لە پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی كات هەرێمی كوردستان بە بەشێك لەعیراق‬

‫دەزانین‪ ،‬ئێمە لەرێی بودجەوە نامانەو ‌ێ‬ ‫هەرێمی كوردستان جیابكەینەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر بودجە ببڕن دەبێتە دانپیانانی ئەوان‬ ‫بەوەی هەرێمی كوردستان خۆی ئیدارەی‬ ‫ئابوری‌و كارگێڕیی خۆی بكات‪.‬‬

‫لەوەكردەوە‪ ،‬كە هیچ كاتێك قەناعەتی بە‬ ‫بەغداد نەبوە‪« ،‬بۆیە تازە ئێمە بڕیاری‬ ‫خۆمان داوە‌و پێویستە بەردەوام بین لەسەر‬ ‫ئەو بڕیارەی خۆمان ئەگەر ماوەیەكیش ئەو‬ ‫قەیرانە بخایەن ‌ێ بەرگەی بگرین‪ ،‬تا دۆخەكە‬ ‫باش دەبێ‌«‪.‬‬

‫هەرێم چی بكات؟‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی دارایی‌و وەبەرهێنان لە‬ ‫تەنها ‪ 50‬هەزار بەرمیل نەوت رادەستی‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند‪،‬‬ ‫سۆمۆ دەكات‬ ‫پێویستە حكومەتی هەرێم دانوستانی بڕیاردەری لیژنەی دارایی‌و وەبەرهێنان‪،‬‬ ‫جددی بكات لەسەر ئەم بابەتە‪ .‬حاجی سەبارەت بە هۆكاری بەردەوامی هەرێم‬ ‫رەشید‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتیشی «ئەگەر لەسەر هەناردەكردنی نەوت لەرێگەی‬ ‫هەرێم قەناعەتی بەوە هەیە لەگەڵ عیراق سۆمۆشەوە وتی «س ‌ێ ئەگەر هەیە‪ ،‬یەكەم‪:‬‬ ‫یەك پرۆژەیاسای بودجەیان هەبێ‌‌و بەشداری هەرێم نایەو ‌ێ پەیوەندییەكانی لەگەڵ‬ ‫بكات لە هەناردەی نەوت‪ ،‬دانوستانی نو ‌ێ بەغداد بپچرێنێ‌‪ ،‬یاخود ئەوەی رەوانەی‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم كەسانی پرۆفێشناڵ دابنرێن لە دەكات بەشێكە لە بەشداریی هەرێم لە‬ ‫دانوستانەكان‪ ،‬هەروا سەرۆكی فراكسیۆنی ‪ 5‬نەفەقاتی سیادیی بەغداد‪ ،‬ئەگەری كۆتایی‪:‬‬ ‫الیەنەكە لە بەغداد بەشداری دانوستانەكان ئەو نەوتە هی ئەو بیرەنەوتانە هی ناوچە‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە دواجار ئەوان لە پارلەمان دابڕێنراوەكانە‌و عیراق بەرپرسیارە لێی‪،‬‬ ‫بڕیاری لەسەر دەدەن»‪.‬‬ ‫بەاڵم لە رێگەی بۆڕی نەوتی هەرێمەوە‬ ‫هاوكات جێگری سەرۆكی لیژنەی وزە‌و رەوانەدەكرێ‌‪ ،‬تائێستاش هەرێمی كوردستان‬ ‫سامانە سروشتییەكانی پارلەمانی كوردستان هیچی لە بارەی ئەو نەوتەی رەوانەی دەكات‬ ‫نیگەرانیی خۆی نیشاندا كە دۆخەكە لەرێگەی سۆمۆوە‪ ،‬نەوتوە»‪.‬‬ ‫هەروەك وەكو خۆیەتی‪‌ ،‬و جەختیشی‬

‫مێزەكە خەریكە هەڵدەگەڕێتەوە!‬ ‫روسیا سەركردایەتی لەئەمەریكا وەردەگرێت؟‬ ‫ئاژانسەکان ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫پاش ئەوەی لەچەند رۆژی رابردودا‬ ‫دوو كەشتی زەبەالحی سەربازی روسی‬ ‫لەكەناراوەكانی الزقییەی سوریا‪،‬‬ ‫(كە شوێنی سەرەكی بەشار ئەسەدو‬ ‫رژێمەكەیەتی) هاتنە نێو خاكی سوریاوە‬ ‫لەچەند رۆژی رابردوشدا سوپای پیادەی‬ ‫روسیا چوونە ناوخاكی سوریاوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫چاودێرانی سیاسیش پێشبینی گۆڕانكاری‬ ‫نوێ لەناوچەكە دەكەن‪.‬‬ ‫لەنوێترین لێدوانیشیدا‪ ،‬دوێنێ وەلید‬ ‫موعەلیم وەزیری دەرەوەی سوریا جەختی‬ ‫لەهاوكاری‌و هاوپەیمانی نێوان واڵتەكەی‬ ‫و روسیا كردەوەو رایگەیاند كە ئەمەریكاو‬ ‫هاوپەیمانانی لەجەنگی دژ بە داعش‬ ‫شكستیان هێناوەو ئەوەی دەتوانێت جەنگی‬ ‫راستەقینە دژ بەتێرۆر بكات روسیایە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتە هەواڵگرییەكانی ‪ cia‬و‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا (هاوپەیمانانی جەنگی‬ ‫دژ بە تێرۆر كە ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمەریكا سەرۆكایەتی دەكات)‪ ،‬ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەكەن كە لەدوو هەفتەی رابردووەوە‬ ‫بەردەوام لەرێگەی بەندەری تەرتوس‌و فڕۆكە‬ ‫بارهەڵگرە جەنگییەكانەوە رۆژانە كەل‌و پەل‌و‬ ‫چەك‌و تەقەمەنی جۆراوجۆرو پێداویستی‬ ‫جەنگ‌و سەربازانی روسیا بۆ پشتیوانی‬ ‫حكومەتەكەی ئەسەد دێنە نێو خاكی‬ ‫سوریاوە‪ .‬كە ئەم هەڵوێست‌و هاتنەپشەوەی‬ ‫روسیا بۆ نێو ملمالنێ سیاسی‌و جەنگییەكانی‬ ‫دژ بەتێرۆر لەناوچەكەدا‪ ،‬نیگەرانی زۆری‬ ‫ئەمەریكاو هەندێك لەو واڵتانەی رۆژئاوای‬ ‫لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫پێچەوانەی ئەم نیگەرانی‌و هەڵوێستە‬ ‫توندانەی هاوپەیمانان‪ ،‬حكومەتەكەی بەشار‬ ‫ئەسەد بەرەسمی‌و لەزاری خودی بەشار‬ ‫ئەسەدەوە‪ ،‬هەڵوێست ‌و هاتنە ناوەوەی‬

‫وەلید موعەلیم‪:‬‬ ‫روسیا بۆ شەڕی دژی تێرۆر هاتۆتە سوریاو‬ ‫پێشوازیشی لێدەكەین‬ ‫روسیای بە خێر گێڕا‪ ،‬بەشێوەیەك كە كە‬ ‫بەشار ئەسەد لەووتارێكیدا پاش گەیشتنی‬ ‫كەشتییە سەربازییەكە وتی « هاتنی‬ ‫سوپای روسیا بۆ سوریاو هەندێك ناوچەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬پێشوازی لێكراوەو‬ ‫بگرە زۆریش گرنگە‪ ،‬چونكە روسیای‬ ‫دۆست‌و هاوپەیمانمان رۆڵی گرنگ دەگێڕێت‬ ‫لە ئارامی جیهان‌و ناكرێت رۆڵی تەریك‬ ‫بكرێت»‬ ‫هەر لەوبارەیەوە وەلید موعەلیم‪ ،‬وەزیری‬ ‫دەرەوەی سوریا‪ ،‬لە چاوپێكەوتنێكیدا‬ ‫لەگەڵ (روسیا الیوم) كە پاش ئەو زنجیرە‬

‫نیگەرانی‌و هەڵوێستەی توندانەی ئەمەریكاو‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا لەگەڵیدا ئەنجامدراوە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ئەمەریكاو هاوپەیمانانی‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫ستراتیژێكی روون ‌و ئاشكرایان بۆ جەنگی‬ ‫دژ بە تێرۆرو داعش نەبووەو ناشبێت‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت لە ئەڵتەرناتیڤی ئەمەدا پەیام‌و‬ ‫ستراتیژە روونەكەی روسیا تێبگەن‌و بگرە‬ ‫هاوكاریشی بكەن»‪.‬‬ ‫موعەلیم ئاماژە راشیگەیاند كاتێك ئەمەریكاو‬ ‫هاوپەیمانان جەنگیان دژی داعش تیرۆر‬ ‫هەڵگیرساند‪ ،‬بە ئیعترافی خۆیان سەركەوتوو‬ ‫نەبوون‌و بگرە شكستیشیان هێناوە‪ ،‬چونكە‬

‫هیچ ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبووە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی روسیا دەیكات ستراتیژو كارایی زۆر‬ ‫جیاواز دەبێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئاشكرایی پشتیوانیكردنی‬ ‫روسیاش بۆ سوریا‪ ،‬وەلید موعەلیم دەڵێت‬ ‫« ئێمە وەك سوریا باوەڕی تەواومان بە‬ ‫روسیا هەیەو هاوپەیمانی‌و هاوڕێیەتی‬ ‫روسیاو سوریا شتێكی شاردراوە نییەو‬ ‫راستگۆیانەیە‪ ،‬ئەوەی روسیا دەیكات‬ ‫جەنگی دژی تێرۆرە كە هەڕەشەیە بۆسەر‬ ‫هەموو جیهان‌و روسیاش لەچوارچێوەیەكی‬ ‫یاسایی‌و نێودەوڵەتیدا ئەوە ئەنجامدەدات»‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫نوێنەری ئۆباما‪:‬‬

‫ئامادەكاری‬ ‫بۆ گرتنەوەی‬ ‫موسڵ تەواو‬ ‫بووە‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕەكە‪،‬‬ ‫دوو ملیۆن ئاوارەی دیكە روو‬ ‫لەهەرێم دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬ئەحمەد عەبدوڵاڵ‪:‬‬ ‫تائێستا كاتی دەستپێكردنەوە‌و ناوی هەڵمەتی سەربازی بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی‬ ‫موسڵ دیاری نەكراوە‪ ،‬بەاڵم دەرئەنجام‌و ئامادەكاری هێزە بەشدارەكان ئاشكران‪،‬‬ ‫كە دیارترینیان كردنەوەی ناوەندێكی سەربازییە بۆ هەماهەنگی هێزە هاوبەشەكان‬ ‫كە بنكەكەی لەشاری هەولێرە‌و بەوەش زۆرترین پریشك‌و گەرمای شەڕی موسڵ‬ ‫بەر هەولێر‌و هەرێمی كوردستان دەكەوێت‪ ،‬كە گرنگترینیان بەشداری پێشمەرگە‌و‬ ‫ئەگەری هاتنی لێشاوێكی دیكەی ئاوارەیە لەو شارەوە‪ ،‬كە ڕەنگە بگاتە نزیكەی دوو‬ ‫ملیۆن كەس‪.‬‬ ‫بۆچی شەڕەكە دەستی پێنەكردوە؟‬ ‫دوای كەوتنی موسڵ لەرۆژی ‪ 10‬حوزەیرانی ساڵی رابردوەوە زۆرترین لێدوانی سەربازی‬ ‫لەعیراقدا لەسەر هەڵمەتی كۆنترۆڵكردنەوەی موسڵ بوە‌و چەندجارێكیش چەند كاتێكی‬ ‫دیاریكراو بەشێوەیەكی نافەرمی دەستنیشانكراوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی چەند هۆكارێكەوە‬ ‫تائێستا نەتوانراوە شەڕەكە دەستپێبكرێت‪،‬جەنەڕاڵ جۆن ئالین نوێنەری سەرۆكی‬ ‫ئەمەریكا بۆ شەڕی داعش لەتازەترین لێدوانیدا سەبارەت بەشەڕی موسڵ ئاماژەی‬ ‫بەوەكردوە‪ ،‬كە ئامادەكاری هێزەكانی هاوپەیمانان‌و سوپای عیراق لەگەڵ پێشمەرگەدا‬ ‫تەواوبوە بۆ دەستپێكردنی شەڕەكە‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی ئەو پرسیارەی نەداوەتەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫لێیان پرسیوە‪ ،‬كەی هەڵمەتەكە ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫جۆن ئالین بۆ كەناڵی ئەلعەرەبیە باسی لەوەكردوە‪ ،‬هێزەكانی سوپای عێراق‌و‬ ‫چەكدارانی عەشایەر بۆ شەڕی موسڵ هەنگاوی باشیان بڕیوەو لەبەرامبەردا توانستی‬ ‫داعش لەموسڵدا كەمتربوەتەوە‪ ،‬بەتایبەتی بەهۆی بەردەوامی هێرشی هاوپەیمانانەوە‬ ‫بەردەوام كوژراو‌و برینداریان هەیە‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لەهۆكارەكانی دواخستنی هەڵمەتەكە نائامادەگی هێزەكانی عێراقە‪،‬‬ ‫چونكە كاتێك لەسەرەتای مانگی نیساندا سوپا‌و حەشدی شەعبی تكریتیان‬ ‫كۆنترۆڵكردەوە زۆرترین زومەكان چونەسەر شەڕی موسڵ‪ ،‬بەاڵم داعش هەمو هێزی‬ ‫بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی رومادی‌و بەشێكی بێجی بەكارهێنا‌و رۆژی ‪ 17‬ئایاری ئەمساڵ‬ ‫شاری رومادی كۆنترۆڵكرد‌و مانگێك دواتریش تەواوی بێجی كۆنترۆڵ كردەوە‌و بەوەش‬ ‫هێزە ئامادەكارییەكانی سوپای عیراقی بەرەو شەڕی ئەنبار جواڵن‌و بەرەكانی شەڕی‬ ‫فراوانكرد‪ ،‬تا مانەوەی لەموسڵ زیاتر دوابخات‪.‬‬ ‫ئاوارەبونی دو ملیۆن كەسی تر‬ ‫تائێستا بەهۆی هێرشی داعشەوە بۆ سەر شاری موسڵ نزیكەی یەك ملیۆن هاواڵتی‬ ‫ئاوارەبون‌و نزیكەی دوو ملیۆن‌و ‪ 500‬هەزار كەسیش نەیانتوانی هەڵبێن‌و لەشارەكەدا‬ ‫مانەوە‪ .‬هەرچەند ناوبەناو میدیا ناوخۆی‌و جیهانییەكان باس لەهەڵهاتنی خەڵكی‬ ‫موسڵ دەكەن‪ ،‬بەاڵم بەپێی دواین ئامارەكان تائێستایش نزیكەی دوو ملیۆن‌و ‪500‬‬ ‫هەزار كەس لەموسڵدا دەژین‌و پێشبینی دەكرێت بەهۆی شەڕی چاوەڕوانكراوەوە‬ ‫نزیكەی دوو ملیۆن كەس لەموسڵ‌و دەوربەری ئاوارەببن‌و رو لەهەرێمی كوردستان‬ ‫بكەن‌و بەوەش فشارێكی یەكجار قورسی ئەمنی‌و ئابوری روبەڕوی هەرێم بكەنەوە‪،‬‬ ‫چونكە بەپێی دواین ئامارەكانی حكومەتی هەرێم نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەیە‪ ،‬كە رێژەكەی دەگاتە نزیكەی ‪‌%29‬و بەو ژمارەیەش رەنگە لەگەڵ‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی هەرێمدا جیاوازییەكی ئەوتۆیان نەمێنێتەوە‪ ،‬بۆیە دەبێت حكومەتی‬ ‫هەرێم ئامادەكاری پێویست بكات‪ ،‬بەتایبەتی وەك دەوترێن شەڕی موسڵ قورسترین‬ ‫شەڕ دەبێت‌و ڕەنگە كاتێكی زۆری پێ بچێت‪.‬‬ ‫شەڕی موسڵ‪ ..‬دواهەمین سەنگەری داعش‬ ‫لە ئێستادا حكومەتی عێراق لەچەند بەرەیەكی جیاوازەوە شەڕی داعش دەكات‪ ،‬لەالیەك‬ ‫لەپارێزگای ئەنبارو بەدیاریكراوی شەڕی كۆنترۆڵكردنەوەی فەللوجە‌و رومادی دەكات‌و‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬هێشتا نەیتوانیوە بەتەواوەتی شارۆچكەی بێجی كۆنترۆڵبكاتەوە‪،‬‬ ‫بەوەش رێگای سەرەكی پێكەوەبەستی هەر س ‌ێ پارێزگای سەاڵحەدین‪ ،‬ئەنبار‌و‬ ‫موسڵ لەژێر كۆنترۆڵی داعشدایە‪ ،‬بۆیە شارەزایانی سەربازی پێیانوایە شەڕی ئەنبار‌و‬ ‫سەاڵحەدین دەروازی كردنەوەی شەری موسڵە‪ ،‬بۆیە لەئێستا حكومەتی عێراق زۆرترین‬ ‫تەركیزی شەرەكەی خستوەتەسەر ئەنبار‌و سەاڵحەدین‌و پێشبینی دەكرێت دوای‬ ‫كۆنترۆڵكردنەوەی ئەو شوێنانە هێزەكان بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی موسڵ وەك دواهەمین‬ ‫سەنگەری داعش بجوڵێنرێن‪.‬‬

‫ه‬ ‫چ‬ ‫د‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫لەپێناوی كۆچدا‬ ‫خێزانەكان ماڵ‌و موڵكیان هەڕاج دەكەن‬ ‫بەرپرسی سەنتەری راوێژكاری خێزانی‪ :‬كۆچ مەترسی لەسەر هەڵوەشاندنەوەی زۆر خێزان دروستكردوە‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوری‪ :‬سەرخانی ئابوری بەرەو واڵتانی تر دەڕوات‪ ،‬كە زیانێكی زۆر لە هەرێمی كوردستان دەدات‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫كۆچكردنی هاواڵتیان بۆ دەرەوەی واڵت‬ ‫بەردەوامەو هاواڵتیان بۆ گەیشتن بەئەوروپا‬ ‫ماڵ‌و موڵكیان هەراج‌و هەرزانفرۆش دەكەن‌و‬ ‫بەخێزانی واڵت بەجێدەهێڵن‪ ،‬ئەوان باس‬ ‫لەوەدەكەن‪ ،‬كە لە واڵتی خۆیان ژیانیان‬ ‫نەماوەو دەیانهەوێت ژیانێكی مسۆگەرتریان‬ ‫هەبێت‪ .‬دەرونناسێكیش باسلەوەدەكات‪ ،‬كە‬ ‫بەهۆی ئەو رەوشەی دروستبوە‪ ،‬مەترسی‬ ‫لەسەر خێزانەكان دروستبوە‪ .‬پسپۆڕێكی‬ ‫ئابوریش دەڵێت "ئەو هێزەی پێی دەوترێت‪،‬‬ ‫سەرخانی ئابوری لەواڵت كەمەو‪ ،‬ئێستا‬ ‫بەرەو واڵتانی تر دەڕوات‪ ،‬دەبێتەهۆی‬ ‫زیانێكی زۆر بۆ هەرێمی كوردستان"‪.‬‬ ‫هەراج لەپێناو كۆچ‬ ‫گــۆران عەلــی‪ ،‬فەرمانبــەر‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬لەگــەڵ خێزانەكــەی بڕیــاری‬ ‫كۆچكردنیان داوە بۆ دەرەوەی واڵت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بــە رەزامەنــدی هەردوكیــان بــوە‪ ،‬مــاوەی‬ ‫دو مانگــە خەریكــی فرۆشــتنی كەلوپەلــی‬ ‫ماڵەكانیانن‌و زەوییەكەشــی هەبوە‪ ،‬ئەویشی‬ ‫فرۆشــتوە‪ ،‬مامەڵەكەی تەواوكردوە‪ ،‬بەنیازە‬ ‫دوای تەواوبونــی جــەژن كوردســتان جــێ‬ ‫بهێڵــن‪ ،‬بەو هیوایەی لــەوێ ژیانێكی خۆش‬ ‫دەستەبەربكەن‪.‬‬ ‫سۆران محێدینیش‪ ،‬كە مامۆستایە‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"هیــچ ژیانمان لەم واڵتە نییە‪ ،‬خۆم‌و خێزانم‬

‫مامۆســتاین‪ ،‬ماوەی ســێ مانگــە موچەمان‬ ‫وەرنەگرتــوە‪ ،‬ئەی ئەگەر موچەمان نەدەنێ‪،‬‬ ‫بەچی بژین‪ ،‬ئەو پارەی پاشەكەوتمان كردبو‪،‬‬ ‫ئەوەشمان خەرج كردو نەما‪ ،‬بۆیە بڕیارمان‬ ‫دا تــەواوی كەلوپەلەكانمان بفرۆشــین‌و كۆچ‬ ‫بكەین بەرەو ئەوروپا"‪.‬‬ ‫خێزانەكان لە مەترسیدان‬ ‫الیخۆیــەوە شــارەزایەكی دەرونــی‪،‬‬ ‫رونیدەكاتــەوە‪ ،‬ئەوانــەی خێزانــدارن‌و كۆچ‬ ‫دەكەن‪ ،‬هەندێ جار بڕیارەكە لەالیەن خودی‬ ‫پیاوەكەوەیە بەهۆی خراپی باری داراییەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هاوســەرەكەی رازی نییــە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكــردوە‪ ،‬كــە لــەروی كۆمەاڵیەتییــەوە‬ ‫هەڕەشــەی هەڵوەشــاندنەوەی خێــزان‬ ‫دەكات‪ ،‬چەندین كێشــە و ئــاژاوەی خێزانی‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫سامان سیوەیلی‪ ،‬كە بەرپرسی سەنتەری‬ ‫راوێژكاری خێزانیشــە‪ ،‬ئاماژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫تائێســتا لەسەنتەری راوێژكاری خێزانی سێ‬ ‫خێزان سەردانیان كردون‪ ،‬كە ژنەكان هاتون‪،‬‬ ‫دەڵێن پیاوەكانیان دەڕۆن‪ ،‬ئەوان دەزانن‪ ،‬كە‬ ‫مافی پەنابەری وەرناگــرن‪ ،‬ناتوانن جارێكی‬ ‫تر بێنەوە بیان بەن‪ ،‬لەبەرئەوە گەشــتونەتە‬ ‫ئــەوە بڕیارە‪ ،‬داوای جیابونەوە بكەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەو شێوە بڕوات‪ ،‬ئایندەیەكی خراپ چاوەڕێی‬ ‫پێكهاتەی خێزانی كوردی دەكات‪.‬‬ ‫سیوەیلی‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫كۆچ دەكــەن لەڕوی دەرونییــەوە كاریگەری‬

‫دەكاتــە ســەر بــاری دەرونــی‪ ،‬بەجۆرێــك‬ ‫لەجــۆرەكان خەڵــك متمانــەی بــەرەوش‌و‬ ‫ئاینــدەی كوردســتان نەمــاوە‪ ،‬كێشــەكە‬ ‫ئەوەنییە‪ ،‬كە لێرە توشی نائومێدی دەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئەوەیە‪ ،‬كە بــەرەو نائومێدی هەنگاو‬ ‫دەنێــن‪ ،‬چونكە لە ئەوروپــا مافی پەنابەری‬ ‫نادرێت بەدانیشــتوانی هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئەگــەر ئــەو مافەیــان نەبێــت دواجــار‪ ،‬كە‬ ‫گەشــتنە ئەوێش توشــی كێشــەی دەرونی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەبنەوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "رێژەیەكــی بەرچــاو‬ ‫لەژێــر كاریگەری الســاییكردنەوە بوەو دوای‬ ‫قەرەباڵغــی كەوتون‪ ،‬كە بەهــۆی كاریگەری‬ ‫ئینتەرنێت‌و تــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە بوە‪،‬‬ ‫دواجــار ئەوەی بــێ بەرنامەو پــان بڕوات‪،‬‬ ‫دڵنیایــان دەكەمــەوە‪ ،‬ئــەو بڕە پــارە‪ ،‬كە‬ ‫رۆژانێــك كۆیان كردۆتەوە‌و پێی رۆشــتون‪،‬‬ ‫ئەمانــە هەموی لەدەســت دەچــن‪ ،‬دوایش‬ ‫خۆدروستكردنەوەیان زۆر ئەستەمە"‪.‬‬ ‫السەنگی ئابوری دروست دەبێت‬ ‫هەرلەبــارەی كاریگەرییەكانــی كۆچەوە‪،‬‬ ‫پســپۆڕێكی ئابــوری‪ ،‬دەڵێت "ئــەو هێزەی‬ ‫پێی دەوترێت‪ ،‬سەرخانی ئابوری لەواڵت‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا بەرەو واڵتانی تر دەڕوات‪ ،‬دەبێتەهۆی‬ ‫زیانێكی زۆر بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەشداری‬ ‫لەپرۆســەی بەرهەمهێنــان لــەواڵت بەتواناو‬ ‫ئیمكانیــەت كەمبێتەوە‪ ،‬ئــەوەش وادەكات‪،‬‬ ‫پێشــكەوتنی ئابــوری كوردســتان ماوەكەی‬

‫درێژ تر بێت یان دواكەوێت"‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالیــد حەیــدەر‪ ،‬باســی لەوەشــكرد‪،‬‬ ‫كۆچكردنی هاواڵتیان دەبێتە هۆی السەنگی‬ ‫لەئابــوری واڵت‪ ،‬چونكە ژێرخانێكی تۆكمەو‬ ‫توندوتــۆڵ هەبێت‪ ،‬هەر بەشــی ئەوە ناكات‬ ‫ئابوری پێش بكەوێت‪ ،‬ئەگەر دەســتی كاری‬ ‫بیانی بهێنیت وەك هاواڵتی خۆی ئیشــوكار‬ ‫ناكات بەدڵسۆزی‪.‬‬ ‫نائومێدی هۆكاری كۆچكردنی خەڵكە‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی پەیوەندیی كاروباری‬ ‫رەوەندی كوردستان لەپارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬لەئێستادا كۆچكردنی‬ ‫خەڵــك بــۆ دەرەوەی واڵت بیانویەكــە بــۆ‬ ‫خەڵك بۆ ئەوەی بچن لەوێ مافی پەنابەری‬ ‫وەربگــرن‪ ،‬ئــەو هێزە راكێشــەری لەئەوروپا‬ ‫هەیــە بەئــاوارە بێت یــان پەنابــەر‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫ئەوروپا دەرگایەكی كردۆتەوە بۆ خەڵك‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڕوات‪ ،‬بەشــێكی پەیوەندی بەو نائومێدیە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لەناوخۆی كوردستان دروستبوە‪.‬‬ ‫زانــا عەلــی‪ ،‬ئەوەشــی راگەیاند‪ ،‬خەڵك‬ ‫دوای شــتێك كەوتــوە‪ ،‬ئەنجامەكــەی رون‬ ‫نییە‪ ،‬باشــترین شــت ئەوەیە لەكوردســتان‬ ‫چاكســازی بكرێت‪ ،‬بگەینە ئاســاتی خەون‌و‬ ‫خولیاو داخوازییەكانیان‪ .‬وتیشــی "ئامارێكی‬ ‫ورد لەســەر رێژەی كۆچكــردوان نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە پێی ئاماری رێكخراوەكان ‪ 11‬هەزار كەس‬ ‫لەباشوری كوردستان كۆچیان كردوە"‪.‬‬

‫ژمارەیەک پەنابەر لە کەمپێکی کاتیدا‬

‫كێشەی جلوبەرگی خوێندكاران سەرهەڵدەداتەوە‬

‫بڕیاری بەڕێوەبەری پەروەردەو بەڕێوەبەری قوتابخانەكان جیاوازن‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪ :‬هەر بەڕێوەبەرێك فشار لەخوێندكاران بكات‪ ،‬بەدواداچونی بۆ دەكەین‬ ‫لــەدوای كردنــەوەی خوێندنگــەكان بەڕوی‬ ‫قوتابیانــدا لەالیــەن هەندێــك قوتابخانەوە‪،‬‬ ‫بــەوەی دەبێت لــە كۆمپانیایەكــی تایبەت‬ ‫جلوبــەرگ بكــڕن‪ ،‬لەگــەڵ بەڕێوەبــەری‬ ‫پــەروەردەی رۆژئــاواش ســەردانی چەنــد‬ ‫قوتابخانەیەكمان كرد‪ ،‬ئەو راســتییەمان بۆ‬ ‫ئاشكرابو‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬وەكو پەروەردە‬ ‫هیچ مەرجێكمــان دانەناوە‪ ،‬ئاســانكاریمان‬ ‫كــردوە‪ ،‬پێشــمان راگەیانــدون‪ ،‬نابێت زۆر‬ ‫لەخوێنــدكاران بكــەن‪ ،‬بــەاڵم هەنــدێ لەو‬ ‫بەڕێوەبەرانە پێشوەختە گرێبەستیان لەگەڵ‬ ‫ئــەو كۆمپانیایانــە كــردوە‪ ،‬كــە جلوبەرگی‬ ‫خوێندكاران دابینبكەن‪ ،‬داوا لەدایك‌و باوكان‬ ‫دەكــەن‪ ،‬ســكااڵكانیان بەرەســمی بەرنــە‬ ‫پەروەردەكانیان‪ ،‬ئەوانیش لێپرســینەوەیان‬ ‫لێدەكەن‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫لەگەڵ كردنەوەی سەرلەنوێی دەرگای‬ ‫قوتابخانەو خوێندنگەكان‪ ،‬كێشەیەكی‬ ‫دیكە سەریهەڵدا‪ ،‬ئەویش ناچاركردنی‬ ‫كەسوكاری خوێندكارانە‪ ،‬بە كڕینی‬ ‫پۆشاكی نوێ بۆ خوێندكارەكانیان بە‬ ‫نرخێكی گران‪ ،‬ئەمەش نیگەرانی هاواڵتیانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪ ،‬بەرپرسانی پەروەردەش‬ ‫جەخت لەوەدەكەنەوە‪ ،‬كە بەڕێوەبەرەكان‬ ‫تەنها دەتوانن رەنگ‌و دیزاینی جلوبەرگ‬ ‫دیاریبكەن‪ ،‬نەك شوێنی كڕینیان‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكانیش ئاماژەبەوەدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫پێشتر لەگەڵ قوتابخانەكان گرێبەستیان‬ ‫كردوە‪ .‬بەڕێوەبەری گشتیی پەروەردەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬قوتابخانەكان‬ ‫تەنها بۆیان هەیە‪ ،‬دیزاین‌و رەنگی پۆشاكی‬ ‫خوێندنگەكە دیاریبكەن‪.‬‬ ‫نرخەكەی گرانە‬ ‫دایكــی محەمــەد‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫ســاڵی پــار جلوبەرگــی بــۆ منداڵەكــەی‬ ‫كڕیــوە بــە ‪ 40‬هەزار دینار‪ ،‬بۆ ئەم ســاڵی‬ ‫خوێندنیش جلوبەرگی تازەیان پێدەكەنەوە‪،‬‬ ‫ئەویــش دەبێت لەرێگەی ئــەو كۆمپانیایەوە‬ ‫بێت‪ ،‬كە خۆیان دەستنیشــانیان كردوە‪ ،‬بۆ‬ ‫هــەر قاتێكیش دەبێت ‪ 40‬هــەزار بدەن لەم‬ ‫باردۆخــەی ئێســتادا‪ ،‬كە قەیرانــی داراییەو‬ ‫موچەكــەش لەكاتی خۆی نادرێت‪ ،‬فشــاری‬ ‫داراییشیان بۆ دروستدەكەن‪.‬‬

‫گــۆڕاوە‪ ،‬ئێســتا ناچــارم جلێكی نــوێ بۆ‬ ‫منداڵەكەم بكڕمەوە"‪.‬‬

‫خەڵك پارەی پێ نییە‬ ‫عائیشــە عەبدوڵــا‪ ،‬كــە دایكــی ســێ‬ ‫خوێنــدكارە‪ ،‬دەڵێــت " ئــەم جــل گۆڕینە‬ ‫نرخەكەی گونجاوە‬ ‫باش نەبو لەم كاتەدا‪ ،‬چونكە ئێســتا موچە‬ ‫بەپێــی ســەرچاوەیەكی نزیــك لــەو‬ ‫دوادەكەوێــت‌و خەڵــك پــارەی پــێ نییــە‪ ،‬كۆمپانیایانــەی جلی تایبەت بۆ خوێندكاران‬ ‫دایــك‌و باوك ئەگــەر پارەشــیان پێنەبێت‪ ،‬دابیندەكەن‪ ،‬ئەوان بەهەڕەمەكی ئیشناكەن‪،‬‬ ‫ناچارن بەهەر شێوەیەك بێت‪ ،‬جلی نوێ بۆ بەڵكــو گرێبەســتیان لەگــەڵ بەڕێوەبــەری‬ ‫منداڵەكانیان بكڕن"‪.‬‬ ‫قوتابخانەكانــدا هەیــەو پێشــتر لەگەڵیاندا‬ ‫ئەو هاواڵتییە‪ ،‬وتیشی "لەڕەنگی جلەكانی قسەیانكردوە‪.‬‬ ‫ســاڵی پار جلی بۆ منداڵەكەی كڕیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نرخــی‬ ‫خســتەڕو‪،‬‬ ‫ئەوەشــیان‬ ‫دواتــر خوێندنگــە پێیانوتــون‪ ،‬جلەكانیان جلوبەرگەكانمــان لەگەڵ نرخی نــاو بازاڕدا‬

‫گونجــاوەو ئەگــەر هەرزانتر نەبێــت‪ ،‬گرانتر‬ ‫نییەو نرخی جلەكانیان ‪ 40‬هەزار دینارە‪.‬‬ ‫سزا دەدرێن‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی پەروەردەی سلێمانی‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬قوتابخانەكان تەنها بۆیان‬ ‫هەیە‪ ،‬دیزاین‌و رەنگی پۆشاكی خوێندنگەكە‬ ‫دیاریبكــەن‪ ،‬مندااڵن خۆیان سەرپشــكن لە‬ ‫كو ‌ێ بەدەستی دەهێنن‪ ،‬لەگەڵ فشاردانین‪،‬‬ ‫بەتوندیش سزای ئەو كەسانە دەدەین‪ ،‬فشار‬ ‫لەسەر خوێندكار دروستدەكەن‪.‬‬ ‫دڵشاد عومەر‪ ،‬بە"چاودێر"یشی راگەیاند‪،‬‬

‫لیژنەیان پێكهێناوە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی پەروەردە لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بە"چاودێری" راگەیاند‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری پێشــوی پەروەردە گرێبەستی‬ ‫لەگەڵ چەنــد كۆمپانیایەك كردوە‪ ،‬ســاڵی‬ ‫پار قیاسیان بۆ بەشێكی زۆری خوێندكاران‬ ‫كردوە‪ ،‬ئەم ساڵ ئەو بڕیارە راگیراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕیارەكە قەتعی نییــە‪ ،‬چونكە ناكرێت ئەو‬ ‫كۆمپانیایانــە زەرەر بكــەن‪ ،‬لەهەمانكاتــدا‬ ‫قۆرخی بــازاڕ بكەن هەر بۆ خۆیان‪ ،‬دواجار‬ ‫بڕیارماندا لەگەڵ بەڕێوەبەرەكانی پەروەردە‪،‬‬ ‫كە تەنها بەڕێوەبــەری خوێندنگەكان بۆیان‬

‫هەیە‪ ،‬دیزاین‌و رەنگی پۆشاكی خوێندنگەكە‬ ‫دیاریبكەن‪ ،‬خوێنكاران ئازادن لەوەی لەكوێ‬ ‫بیكڕین‪.‬‬ ‫هاوســەر هۆشــیار‪ ،‬جەختــی‬ ‫لەوەشــكردەوە‪ ،‬هــەر بەڕێوەبەرێــك‬ ‫خوێندكار ناچاربــكات بەكڕینی جلوبەرگ‬ ‫لــەو كۆمپانیایانە‪ ،‬چاودێرییــان دەكرێت‪،‬‬ ‫لێپرســینەوەیان لەگــەڵ دەكرێت‪ ،‬لەرۆژی‬ ‫شــەممەوە لیژنەكانمــان دەســتدەكەن‬ ‫بەچاودێریكردنــی خوێندنگــەكان لەبارەی‬ ‫ئەو بابەتەوە لەپارێزگای سلێمانی‪.‬‬ ‫پێویستە بەڕێوەبەرەكان نەبنە بارگرانی‬ ‫الیخۆیــەوە ســەرۆكی لقــی یەكێتیــی‬ ‫مامۆســتایان لە ســلێمانی‪ ،‬دەڵێت "كەرتی‬ ‫پــەروەردە وەك كەرتەكانــی تــر توشــی‬ ‫قەیرانی دارایی هاتوە‪ ،‬پێویســتە مامۆستاو‬ ‫بەڕێوەبــەرەكان هاوكاربــن‌و نەبنە بارگرانی‬ ‫بــۆ خێزانــەكان بــەزۆر ناچاریــان بكــەن‬ ‫لــەم دۆخــە قورســەی ئابــوری جلوبەرگی‬ ‫خوێندكارەكانیان لەكۆمپانیا بەگران بكڕن"‪.‬‬ ‫دڵشــاد مەجید‪ ،‬بۆ "چاودێر" وتیشــی "‬ ‫مــەرج نییە هەر كۆمپانیــا بێت بۆ كڕینی‬ ‫جلوبەرگی خوێندكار‪ ،‬بەاڵم دەبێت خوێندنگە‬ ‫هەموی یەكپۆشــی بێــت‪ ،‬ئیتــر خوێندكار‬ ‫ئازادە لەكوێ جلوبەرگ‌و بەنرخێكی كەمتر‬ ‫دەكڕێت‪ ،‬بەهیچ شــێوەیەك لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫نیــن‪ ،‬كە زۆر لەخوێندكار بكرێت لە رێگەی‬ ‫كۆمپانیــاوە جلوبــەرگ بكرێــت بەنرخێكی‬ ‫گرانتر"‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫سازش بۆ سازان‬ ‫مەترســیدارە لەبەرئەوەی پێشــوەختە‬ ‫بڕیاری لەســەر دراوەو هەرچی الیەنی‬ ‫بەرامبــەرە هەر بۆچــون‌و رایەكی تری‬ ‫هەبێت ئەوا پشــتگوێ دەخرێت‌و وەك‬ ‫دەڵێن ئاســنی سارد دەكوتێت بۆچی؟‬ ‫چونكە لەپێشتر بڕیاری كۆتایی لەسەر‬ ‫ئەم پرسە دراوەو كۆتاییپێهاتوە‪.‬‬ ‫دور ناكەومــەوە لەبابەتەكــە‪،‬‬ ‫نوسینەكە پڕاوپڕ دەتوانرێت گوزارشتی‬ ‫لەســەر هەرێم بۆ بكرێت‪ ،‬ئەم هەرێمی‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫كوردســتانەی ئێستا گیرۆدەی چەندین‬ ‫بابەتــە كــە راســتەوخۆ پەیوەنــدی‬ ‫دانوستان بۆ گەیشتن بەسازان ئەگەر بەژیانــی تاكەكانــی ئەم نیشــتمانەوە‬ ‫سازشــی لەگەڵــدا نەبێت‪ ،‬ئــەوا بەری هەیە‪ ،‬لەگەڵیشــیدا هەندێ كێشەی تر‬ ‫نابێت‌و رەنج‌و كاتە تەرخانكراوەكان بۆ كە هاتونەتــە ئاراوەو دەســتلەمالنێی‬ ‫كردنی گفتوگۆیەكی جدی لەســەر هەر‬ ‫مەسەلەیەك كە بوبێتە جێی مشتومڕ‪،‬‬ ‫بەهەدەر رۆیشتوە‪.‬‬ ‫دانوســتان بۆچی دێتە گۆڕێ كاتێك‬ ‫پرسێك یان مەسەلەیەكی چارەنوسساز‬ ‫دێتــە ئــاراوە یاخــود لەكات‌و ســاتی‬ ‫خۆیدا توشی هەاڵوسان بوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫پەنجــە لەســەر برینــەكان دابنرێــت‌و‬ ‫نەهێڵرێــت دوچــاری خوێنڕێژییــەك‬ ‫ببێت كە برینەكــەی بەچەندان حەكیم‬ ‫تیمــار نەكرێــت‪ ،‬ئەوانــەی دەكەونــە‬ ‫نــاو دانوســتانەوە دیــارە كــە یــەك‬ ‫الیــەن نییە هەمیشــە الی یەكەم‌و الی‬ ‫بەرامبەرێتی‪ ،‬واتا دو بۆچونی جیاوازو‬ ‫دو تێڕوانینی جیاواز لەسەر هەر شتێك‬ ‫یــان مەســەلەیەكی پەیوەندیــدار بەو‬ ‫بابەتەوە‪ ،‬ئەمانە لەدانوســتانەكانیاندا‬ ‫چــی دەدەن‌و چی دەســتێنن‪ ،‬كەواتە‬ ‫كــە (چــی دەدەن یــان دەبەخشــن)‌و‬ ‫بەدیاریكراوی بەخشــینەكە پێویســتی‬ ‫بەگیانــی سازشــكردن بــۆ بەرامبــەر‬ ‫هەیە بۆ گەیشــتن بەئامانج‌و سازانێكی‬ ‫گشــتگیر‪ ،‬دەنا بەردەوام بون لەســەر‬ ‫بۆچون‌و جەختكردنەوە لەســەر هەمان‬ ‫ئەو تێڕوانینەی لەسەرەتاوە تا كۆتایی‬ ‫كێشــەكانی تــر بون‪ ،‬كۆبونــەوە پێنج‬ ‫هەبێت ئەوا هیچ ئاكامێكی نابێت‪.‬‬ ‫بڕیــاردان بــۆ ســوربون لەســەر قۆڵییەكان بۆ یەكالكردنەوەی پرســی‬ ‫داواكارییــەك لەســەر مافێــك پێــش سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ناگەنە‬ ‫دەســتپێكی كۆبونەوەو دانوستانەكان دەرەنجامێكــی دروســت؟ پرســیارەو‬

‫‪,,‬‬

‫دەكرێــت‪ ،‬ئایــا پێــش دەســتپێكی‬ ‫دانوســتاندن بڕیــار لەســەر پرســەكە‬ ‫دراوەو لەالیەنــی خــاوەن مەســەلە‬ ‫بڕیــاری یەكالكەرەوەی خۆیداوە؟ ئەی‬ ‫ئاخۆ گیانی سازشــكردن بۆ گەیشــتن‬ ‫بەســازان تاچەند لەنێــوان الیەنەكاندا‬ ‫هەیە بۆ گەیشتن بەرێكەوتنی كۆتایی؟‬ ‫پێویســتە ئــەم گیانــە لەنێــوان هەمو‬ ‫الیەنەكانــدا هەبێــت دەنــا بەچەندیــن‬ ‫كۆبونەوەی تر ئەم مەســەلەی یەكالیی‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬سەرباری هەمو ئەو قەیرانانە‪،‬‬ ‫ئەمیشــی هاتۆتــە ســەرو كاریگەریــی‬ ‫نێگەتیڤــی لەســەر ژیانــی هاواڵتیان‌و‬ ‫رەوتــی پێشــڤەچونی هەرێــم داناوەو‬ ‫زۆربــەی جومگەكانی ئەم نیشــتمانەی‬

‫ئاخۆ گیانی سازشكردن بۆ‬ ‫گەیشتن بەسازان تاچەند‬ ‫لەنێوان الیەنەكاندا هەیە‬ ‫بۆ گەیشتن بەرێكەوتنی‬ ‫كۆتایی؟‬ ‫ئیفلیجكــردوە‪ .‬سازشــكردن ئەگــەر‬ ‫لەســەر پرســێك بێت كــە پەیوەندی‬ ‫بە بەرژەوەندی‌و ژیانــی كۆمەڵگاكەوە‬ ‫هەبێت پێویســت‌و ئەركیشــە لەســەر‬

‫الیەنەكان سازشبكەن لەپێناو میللـەتدا‪،‬‬ ‫ئەم ئیرادەیە‪ ،‬ئیرادەی لەبەرچاوگرتنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی خەڵــك‪ ،‬كارو‬ ‫كەسابەت‌و بەڕێوەبردنی ژیانێكی ئارام‬ ‫بۆ تاكەكان‪ ،‬جگە لەوەش بەردەوامبون‬ ‫لەســەر ئیــرادەی سازشــكردن واڵت‬ ‫گەشــاوەترو ئارامتــرو ســەقامگیرتر‬ ‫دەكات‪ ،‬لەكاتێكدا ئاشكرایە كوردستان‬ ‫بەتایبەت ئەم هەرێمە وەك دورگەیەكی‬ ‫لێهاتــوە كە هەرچوار الكەی ئاگر بێت‪،‬‬ ‫هەمو الیەنەكانیش ئەم مەسەلەیەو ئەم‬ ‫راســتییە باش دەزانن‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫بەجــدی بیــر لەبەرژەوەنــدی خەڵك‌و‬ ‫دانیشتوانی كوردستان ژیان‌و گوزەرانی‬ ‫میللـــەت بكاتــەوەو سازشــبكەن بــۆ‬ ‫گەیشــتن بەسازان‌و چارەسەكردنی ئەو‬ ‫كێشــانەی رویان تێكردوین‌و بەردەوام‬ ‫رومان تێدەكەن‪ ،‬لەبەرچاوی بگرن ئەم‬ ‫واڵتــە چەندین كــەس‌و هاواڵتییەكانی‬ ‫لەپێناویــدا شــەهید بــون‪ ،‬قوربانــی‬ ‫دراوە بــۆی‪ ،‬خۆ ئەمانــە دەزانن بەاڵم‬ ‫بــۆ لەبەرچاوی ناگرن‪ ،‬هەمو ئەو واڵتە‬ ‫عەرەبیانــەی لەچواردەورمانن‌و ئێســتا‬ ‫كاولبون هەمــو دەرەنجامــی پێداگری‬ ‫بوە لەسەر خواستێك كە تەنها الیەنێك‬ ‫یان دەسەاڵتێك هەیبوە‪ ،‬پێویست نییە‬ ‫ئەمانە بوبێتە وانە بۆمان‪ ،‬نابێت لەبیری‬ ‫بكەین‪ ..‬با لەبەرچاو بێت نەهامەتی دو‬ ‫ساڵی موچەخۆرانی ئەم واڵتە بەنەبون‬ ‫لەم نیشتمانەدا دەژین دەرەنجامی ئەو‬ ‫سیاســەتە دوژمنكارانەی بەرامبەرمان‬ ‫كراوە‪ ،‬ئەگەر خۆمان مشــوری خۆمان‬ ‫نەخۆیــن‪ ،‬ئەگەر ئێمە لەنــاو خۆماندا‬ ‫بیــر لەخوشــك‌و براو كەســوكارەكانی‬ ‫ێ بیری‬ ‫خۆمــان نەكەینــەوە‪ ،‬ئــەدی ك ‌‬ ‫لێدەكاتەوە؟ ئایــا قەت نەیار‪ ،‬دوژمن‪،‬‬ ‫بینیوتانــە دەســتی هــاوكاری بــۆ‬ ‫دوژمنەكانی درێژ بكات‌و لەخنكانی ناو‬ ‫دەریایــەك رزگاری بكات‪ ،‬یان ســەری‬ ‫زیاتــر كردۆتە ناو ئاوەكــەوە بۆئەوەی‬ ‫زوتــر بخنێكیت‪ ،‬با ئەمانەمان بیر بێ‌‌و‬ ‫لەبەرچاومان بێت‪.‬‬

‫سازان لەسەردەمی قەیراندا‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫هاوڕێیەكم لەپۆستێكی فەیسبوكی‬ ‫خــۆی نوســیبوی‪ ،‬تا ئێــوە ئەگەنە‬ ‫ســازان‪ ،‬گەنجی كوردســتان دەگەنە‬ ‫یۆنــان‪ ،‬ئەم دێڕەی ئــەو هاوڕێیەم‌و‬ ‫ســەرجەم هــاوڕێ‌‌و خەڵكــی ئــەم‬ ‫واڵتــە بەســە بــۆ ئــەوەی بەدەنگی‬ ‫بــەرز بــەروی دەســەاڵت‌و حزبــە‬ ‫سیاســییەكانی هەرێمــدا دەنگ بەرز‬ ‫بكەیتــەوەو پێیــان بڵێیت‪ ،‬ســازانی‬ ‫ئێــوە خەریكــە قیمەتــی نامێنێــت‪،‬‬ ‫چونكە ســازانەكەی ئێوە رێك وەك‬ ‫خۆشەویســتی ســەردەمی كۆلێــرای‬ ‫لێهاتــوە‪ ،‬واڵت پــڕ بــوە لەكێشــەو‬ ‫قەیرانــی ئابــوری‌و كۆمەاڵیەتــی‌و‬ ‫خەڵك‌و تاكی ئەم هەرێمەتان توشی‬ ‫چەندیــن گرفت‌و نەخۆشــی دەرونی‬ ‫كردۆتــەوە‪ ،‬كە رەنگە پاش ســازانە‬ ‫نا ســازەكەی ئێوەش ئەســتەم بێت‬ ‫چارەســەری ئــەم كێشــەو دەردو‬ ‫گرفتانە بكرێت‪...‬‬ ‫مــاوەی چەنــد مانگێكــە خەڵكی‬ ‫كوردســتان بەدیــار كورســییەكەوە‬

‫چارەســەركردن‌و‬ ‫لەچاوەڕوانــی‬ ‫كوێــرەی‬ ‫گــرێ‌‬ ‫كردنــەوەی‬ ‫ســەرۆكایەتیكردنی هەرێمێكــی پــڕ‬ ‫لەقەیــران‌و كێشــەدایە‪ ،‬خەریكــن‬ ‫یاســایەكی نایاســایی بۆ كورسیەك‬ ‫دابتاشــن كــە گەنجەكانــی لەتــاو‬ ‫دەموچــاو دوبارەبونەوەیان واڵتیان‬ ‫بۆ بەجێدەهێڵن‌و بەرون‌و ئاشــكرایی‬ ‫پێیان دەڵێن سازانەكەتان پێشكەش‬ ‫بەخۆتــان بێــت‌و ئێمە لــەم واڵتەدا‬ ‫بەتەواوی نائومێدكراوین‌و لەدەســت‬ ‫نــادادی‌و گەندەڵــی‌و ناهەقییەكانی‬ ‫ئێوە رێگەی مەرگ دەیانجار باشترە‬ ‫لەمانــەوە‪ ،‬ئەمە بەبــێ‌ ئەوەی ئەم‬ ‫حزب‌و دەسەاڵتدارانەی ئێمە رۆژێك‬ ‫لەرۆژان ئەوەیان بەخەیاڵدا هاتبێت‬ ‫كە گرنگی ســەرۆكایەتی‌و بااڵدەست‬ ‫بــون لەواڵتێكــدا كــە گەنجەكانی‌و‬ ‫پیــرو منداڵــی‌و كچ‌و كوڕی هەســت‬ ‫بەئەمــان‌و ئارامــی ژیانــی نــاكات‪،‬‬ ‫ئەمــە لەكاتێكدایــە كــە ســازانە‬ ‫سیاســییەكەی ئــەوان كاریگــەری‬ ‫لەســەر سازانی كۆمەاڵیەتی خەڵك‌و‬ ‫خێزانــەكان كــردوەو رۆژ لــەدوای‬ ‫رۆژ رێــژەی بێــكاری‌و هــەژاری‌و‬ ‫توندوتیژی‌و جیابونەوەی هاوسەران‌و‬ ‫كەمبونەوەی هاوسەرگیریی بەرۆكی‬ ‫ئەم كۆمەڵگەیە دەگرێت كە هەموی‬ ‫هەڕەشــەیە بــۆ ســەر ئاسایشــی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئەم كۆمەڵگەیە‪.‬‬ ‫حزبەكانــی ئێمە دەبێت ئەوە باش‬ ‫بزانن كە چیرۆكی راســتەقینەی ئەو‬ ‫كەســەیان لەبیــر بێت كــە لەتاریكە‬ ‫شەودا بۆ دۆزینەوەی دینارێكی ئاسن‬

‫‪ 10‬دینارییەكی كاغەز دەســوتێنێت‪،‬‬ ‫ئەمانیــش خەریكــە بــەرۆژی روناك‬ ‫لەپێناوی كورســییەكدا كە سااڵنێكی‬ ‫زۆرە لەسەری دانیشــتون‌و بەتەمای‬ ‫مانەوەی هەتا هەتاین‪ ،‬ژیانی خەڵك‬ ‫لەكوللــە مەرگی دەرچوەو ناتوانرێت‬ ‫هەر‌وا بەئاســانی ئاسەوارەكانی ئەم‬ ‫ملمالنێ‌ سیاســییانە لەبیــر خەڵكی‬ ‫ببرێنەوە‪ ،‬هەتا ئەم چركە ســاتەش‌و‬ ‫پــاش ئــەو هەمــوە چاوەڕوانییــەی‬ ‫خەڵكــی لەكۆبونــەوەكان‌و وتــەی‬ ‫وتەبێژانــی حزبــەكان‌و كۆنگــرە‬ ‫رۆژنامەوانییەكانیــان‪ ،‬هیــواو ئومێد‬ ‫بــۆ چارەســەركردنی كێشــەكان‌و‬ ‫گەیشــتن بەسازان هێشتا دیار نییەو‬ ‫خەڵكــی ژیــان‌و گوزەرانــی تا دێت‬ ‫خراپترو ئاڵۆز دەبێت‪..‬‬ ‫ئەگەرچــی هەمیشــە ئەو راســتیە‬ ‫دەبێــت لەبەرچــاو بگریــن بــۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی ملمالنێ‌ سیاسییەكان‬ ‫پەنــا بــۆ كۆبونەوەو مێــزی گفتوگۆ‬ ‫بــردن بژاردەیەكــی حەكیمانەیــە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناكرێــت حزبەكانی ئێمە ئەمە‬ ‫بكەنە پاســاوێك بۆ ئــەوەی لەپێناو‬ ‫دابەشكردنی خێروبێری واڵت بەسەر‬ ‫خۆیــدا درێــژە بەۆكبونــەوە بدەن‌و‬ ‫خەڵكیش تا بۆیان دەكرێت لەخۆیان‌و‬ ‫لەژیــان دور بكەونــەوە‪ ،‬لەهەمو ئەو‬ ‫كێشــەو قەیرانانــەی‌واڵت بــۆ مــان‬ ‫دەركەوتوە كە سیستمی حزبایەتی‌و‬ ‫ژیانــی سیاســی ئێمــەو هۆشــیاری‬ ‫سیاسی حزبەكانی ئێمە كەوتۆتە بەر‬ ‫دەم مەترسی‌و پرسیاری جددییەوە‪،‬‬ ‫دەنــا چۆن دەكرێت واڵت لەملمالنێی‬

‫سیاسی‌و حزبایەتی نێوان حزبەكاندا‬ ‫دامودەزگاكانی حكومەتەكەشــی كە‬ ‫حكومەتــی هاواڵتی‌و خەڵكە ئیفلیج‌و‬ ‫كەمدەســت‌و بێدەســەاڵت بێــت‌و‬ ‫تەنانەت نەتوانرێت كارە ئاساییەكانی‬ ‫حكومی خۆی رایی بكات‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لــەوەی پێمان دەڵێــت لەواڵتی ئێمە‬ ‫حــزب‌و حكومەت هێشــتا دوانەیەكی‬ ‫دانەبــڕوان‌و پیاوانــی حوكمڕانــی‌و‬ ‫حزبایەتی هێشــتا لەیــەك بۆتەدان‌و‬ ‫هاوتەریبــی یەكتــری دەڕۆن‪ ،‬هــەر‬ ‫ئەمەیە وایكردوە هەمیشە حزبەكانی‬ ‫ئێمە لەهەڵبژاردنەكانداو بۆ مانەوەی‬ ‫دەســەاڵتی خۆیــان دەیــان درۆی‬ ‫گــەورەو شــاخدار لەگــەڵ خەڵــك‌و‬ ‫دەنگــدەر بكەن‌و دوای هەڵبژاردنیش‬ ‫بۆیان نەچێتە ســەر‪ ،‬چونكە لەواڵتی‬ ‫لەمــەڕ ئێمــە ناتوانرێت بەربەســتی‬ ‫حزبــی بــون‌و كارو حوكمڕانــی‬ ‫بشــكێنرێت‌و شكۆو شانی حكومەت‌و‬ ‫دامەزراوەكانــی خەڵكــی بپارێزرێت‪،‬‬ ‫بۆیــە لەهیچ كاتێكدا حزبەكانی ئێمە‬ ‫ناتوانن بۆ ژیانی خەڵك‌و باشتركردنی‬ ‫ژیانیان هەوڵ‌و تەقەال بدەن‌و كێشەو‬ ‫گرفتەكانیــان چارەســەر بكــەن‪،‬‬ ‫ئەمەشە وایكردوە خەڵكی ئەم واڵتە‬ ‫بەدەرونێكــی نائــارام‌و قەناعەتێكی‬ ‫كوللــی خۆیــەوە بڵێــت حكومــەت‌و‬ ‫پارلەمان‌و سەرۆكایەتیكردن هەبێت‌و‬ ‫نەبێت وەكو یەكەو خەڵك دەتوانێت‬ ‫بەبــێ‌ ئەوانیش ژیانی خۆی رێبكات‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی ئێســتا لەكوردســتاندا‬ ‫دەبینرێت‪..‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫تەڵەی سازان‬ ‫دواخستن‌و داخستن!‬ ‫سەرەتا‬ ‫وەنەبــێ لەئێســتادا زۆرینــەی خەڵــك ئومێدێكــی‬ ‫گەورەیی لەسەر رێكەوتن‌و واژۆكردن‌و دواجار بەئەنجام‬ ‫گەیشــتنی كۆبونــەوە پێنــج قۆڵیەكان‪ ،‬یــان ئەوەی‬ ‫گاڵتەئامێــز ناونراون كۆبونــەوە ‪‌1 + 4‬و هەروا بێتەوە‬ ‫‪ 17‬قۆڵییەكان هەڵچنی بێت‪ .‬خۆ ئەگەر چاوەڕوانیەكی‬ ‫‌وا هەڵــەش لەگۆڕێــدا هەبێت‌و كەمینەیــەك لەخەڵك‬ ‫تاكو ئێستا بەو گوتارە مەبەستگەرا میدیاییە مەست‌و هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫گۆشــكرا بێت! تەنها فاكتــەر ئەوەیە كە ئاخۆ چەندە‬ ‫دروشــم‌و بانگەشــە درۆی هێزە بەڕواڵەت‌و پاشــگر دیموكراتیەكان بۆ یەكجار وەڕاســت‬ ‫دەگەڕێــت كــە بەنیازی هاوردەكردنی ئەزمونی دیمۆكراســی بون بــۆ عیراق‌و ناوچەكە؟!‬ ‫لەهەنبــەر تەماشــاچییەكانی كۆبونــەوەكان بۆچونــم وایــە ئــەو كەمینەیــە زەرورە بەر‬ ‫لەهــەر هیوا هەڵنان‌و خەم‌و خواســتێك یاخو دانیشــتن بەدیار زنجیــرە كۆبونەوە داخراو‬ ‫و دواخــراوەكان خــراپ نابێــت هەر لەجێوە ئەركێكی ســاناتر بكێشــن‌و عەقڵ‌و لۆجیكی‬ ‫خۆییان‌و ئینجا واقیعی حاڵ پێكڕا بخەنە ژێر پرســیار‪.‬‬ ‫یەكەم‬ ‫دەبێــت بزانــرێ ئــەو كۆبونەوانەی كە لەژێــر تایتڵ‌و تێرمی (ســازان) دەكرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئەساســدا نیەت‌و نیاز تەنها دروســتكردنی كۆدەنگییەكی سیاســی دەرە یاســاو ئاوت‬ ‫دیموكراتیە‌و بەرهەمهێنانی دیكتاتۆریەتێكی دەســتە جەمعیە‪ .‬بەركەنار خســتنی زیاتری‬ ‫یاســاو ئەتككردنــی خەســتری دەزگاو دامەزراوە شــەرعیەكان‌و لەگۆڕنانــی ئەو هەرچی‬ ‫زیاتری پرەنســیپە مەدەنیی‌و دیمۆكراتیانەی كە تازە پشكوتوتن‪.‬‬ ‫دووەم‬ ‫لەكاتێكــدا چــوار الیەنی سیاســی چونەتە دیالۆگ‌و كەوتونەتە ناو تەڵەی ســازان! كە‬ ‫پارتــی دیموكراتی كوردســتان نەك هەر باوەڕی بەدەستاودەســتكردنی دەســەاڵت نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەباشــترین پابەندبونیدا بەیاســاو عورفی تەنانەت دەوڵەتە ســوڵتانیەكان باوەڕی‬ ‫بەپشتاوپشتكردنی دەسەاڵتیش نیە تەنانەت لەو هەشت كۆبونەوەیەدا بچوكترین خواستی‬ ‫هەرچــوار الیەنــی بەرچــاو نەگرتوە چی ویســتوە هەرئەوەی كردو ملیمێك پاشەكشــەی‬ ‫لەداخوازیەكانی نەكردوە!‬ ‫كورتەی دەرئەنجام‬ ‫دەبێــت هەرچــوار الیەنی خاوەن پڕۆژە لەو خواســتەی بنكــەی جەماوەریان هەروەها‬ ‫الیەنگر‌و شــەقام تێبگەن نە ســازش بەســازان رەنگ ئەكرێ نە كۆبونەوە دواخراوەكان‬ ‫دەتوانێــت دەرگایــی داخــراوی ئومێــد بەئێســتاو ئایندەی پرۆســەی سیاســی بكاتەوە‬ ‫ئەگــەر لەئاســت ئەركی قۆنــاغ‌و تێپەڕاندنی ئــەو واقیعە نامەعقولەدا نەبن بەئاراســتەی‬ ‫وەرچەرخانێكــی مێــژو و‪ .‬خــۆ دەنا باشــتر لەدوا خســتن بەرپرســیاریەتیە داخســتنی‬ ‫كۆبونەوە لەپێناو كۆبونەوەكان‪..‬‬

‫ئەوسا و ئێستا!‬

‫كاروان یاروەیس‬ ‫ســاڵی ‪ 1991‬كــە راپەریــن بەرپا بوو‪ ,‬لە‬ ‫پۆلــی یەكەمــی ســەرەتایی بووم‪ ,‬بــەرواری‬ ‫‪ 2015/9/15‬دەرگای خوێنــدن دەكرێتــەوەو‬ ‫ساڵی نوێ‌ خوێندن دەستی پێكرد‪ ,‬كوڕەكەم‬ ‫چووە پۆلی یەكی سەرەتایی‪ ,‬ئەوسا تا ئێستا‬ ‫‪ 24‬ساڵ گوزەری كردووە‪ ,‬لەقۆناغی سەرەتایی‬ ‫خۆمــەوە تــا قۆناغــی ســەرەتایی منداڵەكەم‬ ‫ڕاستە گۆڕانكاریی گەورەو پێشكەوتنی بەرچاو‬ ‫روویــداوە‪ ,‬بەاڵم بەداخــەوە هەندێك دیاردەو‬ ‫رووداوی وا دەبینم هەست دەكەم هێشتا لەزۆر‬ ‫بواردا وەستاوین و چەقیوین!‬ ‫هەســتێكی ناخۆشــە‪ ,‬كاتێــك مــرۆڤ‬ ‫لەســاتێكدا وا بیردەكاتــەوە ئەمــرۆی وەك‬ ‫ئەوســایە‪ ,‬دۆخەكــە نەچۆتــە پێــش و‬ ‫گەڕاوەتــەوە‪ .‬لەچەنــد رۆژی رابــردوودا‬ ‫گەرامــەوە گەرمیــان بۆ بەشــداری كــردن لە‬ ‫پرســەیەك‪ ,‬بێئــەوەی بمــەوێ‌ لە ســاتێكدا‬ ‫كەوتمــەوە بیركردنــەوەو بــەراوردكاری ئەگەر‬ ‫بینــا و رێگا و بانەكان و رووخســاری گۆڕاوی‬ ‫مرۆڤەكان نەبوایە وا هەســتم دەكرد دوو دەیە‬ ‫لەمەوبەرە‪ ,‬لەیەك رۆژدا پرسەی چوار گەنجی‬ ‫گەرمیانیە‪ ,‬كە واڵتیان جێهێشتووەو لەرێگای‬ ‫هەنــدەران مردوون‪ ,‬لەالیەكی تریش پرســەی‬

‫ئەو گەنجانەیە لە جەنگی پاراستنی كوردستان‬ ‫و مرۆڤایەتی و دیموكراسی شەهید دەبن‪.‬‬ ‫ســااڵنی نــەوەدەكان زوو زوو هەواڵــی‬ ‫جوانەمــەرگ بوونی گەنجــان لەرێگای هات و‬ ‫نەهاتــی هەنــدەران و یاخود شــەهیدبوونیان‬ ‫لەبەرەكانــی جەنگ خەڵكــی ڕادەچەڵەكاند‪,‬‬ ‫بەداخــەوە ئێســتاش رۆژانــە هەمــان هــەواڵ‬ ‫دەمانتاسێنێ‌‪.‬‬ ‫لەم هەرێمەدا‪ ,‬كە ئۆقرەیی سیاســی نیە‪,‬‬ ‫هــەر جارە و بەهۆی رووداو یان ســەرهەڵدانی‬ ‫ناكۆكییەكــەوە هاوكێشــە سیاســیەكان‬ ‫دەگــۆڕدرێ‌ و دۆخی سیاســیش ئالۆز دەبێ‌ و‬ ‫ڕەنگدانەوەی ڕاســتەوخۆی لەســەر كۆی كایە‬ ‫و جومگە ســەرەكییەكانی ژیانــی هاواڵتیان و‬ ‫دۆخی گشتی كوردستان دەبێ‌‪ ,‬چونكە هێشتا‬ ‫حوكمڕانــی لەكوردســتاندا‪ ,‬بەدامەزراوەیــی‬ ‫نەكراوە‪ ,‬بنچینە سەرەكییەكانی‪ ,‬كە دەستور‬ ‫و یاسا و كارایی دەسەاڵتە جیاجیاكانە بوونی‬ ‫نیە‪ ,‬پاش ‪ 24‬ســاڵ ئێستا مشــتومڕی گەرم‬ ‫لەئارادایە لەبارەی دەستور و كێشانی سكێچی‬ ‫دەوڵەتــداری لەكوردســتاندا‪ ,‬كە ڕاســتیدا لە‬ ‫كەشــێكی ئەوتــۆدا بەرێوەناچێ‌‪ ,‬كە لەســەر‬ ‫بنەمای دیموكراســی و فرەیی و پەرۆشی بێت‬ ‫بۆ ئایندەی ئەم واڵتە‪.‬‬ ‫ئیتر هەرچەندە دوو دەیە و نیوە راپەڕیوین‬ ‫و ئازادیــن‪ ,‬كاتیەتی بەزۆر بــواردا بچینەوە‪,‬‬ ‫دەبــێ‌ داببڕێــن و قۆناغێكی نوێ‌ دەســت پێ‌‬ ‫بكرێت‪ ,‬پێویســتیمان وەرچەرخانە‪ ,‬ئەمەش‬ ‫بــاج و قوربانــی دەوێ‌‪ ,‬كە پێویســتە الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی ناو بەرەی سیستمی دیموكراسی‬ ‫و پەرلەمانی (یەكێتــی‪ ,‬گۆڕان‪ ,‬یەكگرتوو‪,‬‬ ‫كۆمەڵ) و دەســتەبژێری روناكبیران و ناوەندە‬ ‫جیاجیا كاراكان هەوڵی بۆ بدەن‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫قەرەیاڵن‪:‬‬ ‫پابەندی پڕۆسەی ئاشتی بوین‬ ‫مـــوراد قــەرەیــان‪ ،‬ئــەنــدامــی كۆنسەی‬ ‫كەجەكە رایگەیاند‪ :‬لەسەرەتای پڕۆسەی‬ ‫ئاشتییەوە كەجەكە پابەندی پڕۆسەكە‬ ‫بوەو تەنانەت لەقۆناغی كۆتایی نزیك‬ ‫بوبوینەوە‪ ،‬بەاڵم توركیا نیەتی چارەسەری‬ ‫نەبوەو پڕۆسەكەی پەكخستوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئێزگی بەشەران‪ :‬دەبێت توركیا‬ ‫خۆی بۆ ئاشتی یەكالبكاتەوە‬

‫ئاكدۆوان‪:‬‬ ‫لە ئۆپەراسیۆنەكان بەردەوامدەبین‬

‫ئیزگی بەشەران رۆژنامەنوسی ناوداری‬ ‫توركیا لەوتارێكیدا دەڵێت «پاساوەكانی‬ ‫توركیا بۆ دەستپێكردنەوەی شەڕ دروست‬ ‫نییە‪ ،‬دەبــێــت تــوركــیــا خــۆی بــۆ ئاشتی‬ ‫یەكالبكاتەوە بــڕیــاری ئاشتی ب ــدات و‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ‪.‬‬

‫یاڵچن ئــاكــدۆوان یــاریــدەدەری ســەرۆك‬ ‫وەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ :‬لەكارنامەی‬ ‫حــكــومــەتــی كــاتــی هـــاتـــووە كـــەدرێـــژە‬ ‫بەئۆپەراسیۆنەكانمان دەدەین و روبەڕووی‬ ‫پەكەكە و ئەندامانی جەماعەتی گولەن‬ ‫دەبینەوە‪.‬‬

‫رەمزی كارتاڵ‪ ،‬ئەندامی دەستەی (كەجەكە)‪:‬‬

‫لە (‪)11/1‬دا كورد تۆڵەی خۆی‬ ‫لە ئەردۆگان دەكاتەوە‬

‫رۆڵی ئاك پارتی‬ ‫لە پێشهاتەكانی توركیا‬

‫رەمزی كارتاڵ‬ ‫سیاسەتكاری كورد‬‫لە ‪ 1948‬لە وان لەدایك بووە‬‫كۆلێجی دانسازی تەواوكردووە‬‫لە ‪ 1994‬نوێنەری شاری وان بوە‬‫لەپارلەمانی توركیا‬ ‫ئە‬‫ندامی چەندین پارت و رێكخراوی‬ ‫سی‬ ‫سیا كورد بوە لە ئەوروپا‬ ‫ماوەیەك ئەندامی دەستەی‬‫بە‬ ‫ڕێوەبەری كۆنگرەی نەتەوەی كورد‬ ‫(ك‬ ‫ەنە‬ ‫كە)‬ ‫ب‬ ‫ووە‬ ‫خ‬‫ێزا‬ ‫ندارەو خاوەنی س ‌ێ منداڵە‬

‫ئامادەكردنی‪ :‬چاودێر‬ ‫ئەندامێكی دەستەی كۆنسەی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان(كەجەكە)‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت بەهۆی ئەوەی ئەردۆغان‬ ‫سیاسەتی شەڕی لەدژی كورد گرتۆتەبەر‪،‬‬ ‫ئەوا پێناچێت جارێكیتر دەنگدەری كورد‬ ‫دەنگ بە ئاك پارتی بدات و وەك چۆن‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪7‬ی حوزەیران كورد دەنگی‬ ‫پێنەدا‪ ،‬ئاواش لەهەڵبژاردنی ‪ 1‬ی تشرینی‬ ‫دوەمدا كورد تۆڵەی خۆی لە ئەردۆغان‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫رەمزی كارتاڵ‪ ،‬سیاسەتكاری ناوداری‬ ‫پەكەكە لە ئەوروپاو هاوسەرۆكی‬ ‫كۆنگرەی گەل‪ ،‬لە دیدارێكی بۆ رۆژنامەی‬ ‫جمهورییەتی توركی تیشك دەخاتەسەر‬ ‫چەند بابەتێكی گرنگ سەبارەت بە‬ ‫رەوشی سیاسی‌و ئەمنی لەتوركیا‪ ،‬پێیوایە‬ ‫هۆكاری دەستپێكردنەوەی شەڕ لەنێوان‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە) و‬ ‫سوپای توركیا دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی‬ ‫ئەردۆغان ودەشڵێت « بەپشتیوانی‬ ‫بەرەی ئاشتیخواز لە توركیا‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫لەهەڵبژاردنی ‪ 1‬ی تشرینی دوەمدا‪،‬‬ ‫ئەردۆغان لەسەڵتەنەت الدەبەن یاخود ئەو‬ ‫كاتە گەلی كورد خۆی چارەنوسی خۆی‬ ‫دیاری دەكات‪.‬‬ ‫*ئەوەی لە توركیا روو دەدات چاوەڕوان‬ ‫نەكراو بو‪ ،‬یاخود شەڕێكی سەپێنراوە دژبە‬ ‫كورد؟‬ ‫رەمـــزی كــارتــاڵ‪ :‬پــارتــی دیموكراتی‬ ‫گەالن(هەدەپە) لە هەڵبژاردنی حوزەیرانی‬ ‫ئەمساڵ بەبانگەشەكردن بۆ توركیایەكی‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬توانی سەركەوتنی بەرچاو‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئەمەش وایكرد ئاك پارتی‬ ‫دەنگی زۆرینە بەدەستنەهێنێت و شكست بە‬ ‫پڕۆژەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بهێنێت‬ ‫كە دەیویست سیستمی واڵت بگۆڕێت‪ .‬بۆیە‬ ‫كاردانەوەی ئەردۆغان دژبە سەركەوتنی‬ ‫كورد و شكستی خۆی‪ ،‬بەوە بو كە توركیا‬ ‫دیسان بەرەو دۆخی شەڕ بباتەوە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫قەتڵوعامی پەرسوس(سورچ) رویداو دواتر‬ ‫گرژییەكان بەشێوەیەك تەشەنەی كرد كە‬ ‫ســەدان كەس بونەتە قوربانی‪ ،‬ئەمەش‬

‫هاوژین محێدین‬

‫‪,,‬‬

‫ئاگربەستی یەكالیەنە هیچ ئەنجامێكی‬ ‫نابێت‬ ‫نیگەرانی رایگشتیی لەتوركیا لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫بــەرەیــەك گفتوگۆی سیاسەتی توركیا‬ ‫دەكات بەوەی شەڕی هەڵگیرساندۆتەوە‬ ‫بەرەكەیتریش چاوی لەسەر هەڵوێستی‬ ‫پەكەكەیە‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫بۆیە شەڕ دەستیپێكردۆتەوە‪ ،‬ئەمە راست‬ ‫نییە بەڵكو بۆ مــانــەوەی خۆیەتی ئەم‬ ‫شــەڕەی دەستپێكردۆتەوە‪ .‬هەمو كەس‬ ‫بەمە دەزانێت‪ .‬ئەمەی ئێستا هەیە شەڕێكی‬ ‫قورسە و تاكە بەرپرسیش لێی ئەردۆغانە‪.‬‬

‫سیستەمی توركیا سیستمێكی تاكە‬ ‫كەسییەو ئەردۆغان بەڕێوەی دەبات‬ ‫ێ رەخنە ئاڕاستەی كەجەكە‬ ‫*هەند ‌‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەڵوێستی رونی ئێوە لەسەر‬ ‫دۆخی شەڕ چییە؟‬ ‫رەمــزی كارتاڵ‪ :‬رەخنەكان بەدروست‬ ‫نــابــیــنــم‪ ،‬چــونــكــە ئــــەوەی كــە شــەڕی‬ ‫دەستپێكردۆتەوە كەجەكە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خــودی دەوڵەتی توركیا و ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە)‪ ،‬تەنها‬ ‫بەرگری لەخۆیان دەكــەن‪ ،‬ئەوەش مافی‬ ‫خۆیانە لەكاتی هێرشدا وەاڵمیان هەبێت‪.‬‬

‫دەبێت‪ ،‬دواجــار گەڕانەوە بۆ سەر مێزی‬ ‫گفتوگۆ و چارەسەری كێشەكان بەدیالۆگ‬ ‫و رێككەوتن باشترین چارەسەرە‪ .‬ئێستاش‬ ‫لەبەرامبەر ئەو جەنگەی ئەردۆغان لەدژی‬ ‫كورد دەستیپێكردووە‪ ،‬گەلی كورد لەباكور‬ ‫مافی خۆیانە چارەنوسی خۆیان دیاری‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڕێوەبەرێتی خۆسەری داواكاری‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو مافێكی رەوای كوردەو ئێستا‬ ‫كاتی ئەوە هاتوە ئیتر كورد خۆی خۆی‬ ‫بەڕێوەبات‪.‬‬ ‫*هـــەدەپـــە بــانــگــەوازی ئــاشــتــی و‬ ‫بێدەنگبونی چەكەكان دەكات و لەالیەكیتر‬ ‫شــەڕ درێـــژەی هەیە‪ ،‬ئــەم بانگەوازەی‬ ‫هەدەپە چۆن دەخوێننەوە؟ پێتان وایە‬ ‫كاردانەوەی هەبێت؟‬ ‫رەمزی كارتاڵ‪ :‬پێموایە لێرەدا دەبێت‬ ‫هـــەردوال نییەتیان لە بێدەنگ كردنی‬ ‫چەكەكان هەبێت‪ ،‬تاكو كەشێكی لەبار‬ ‫بۆ قۆناغی دانوستان بێتەئاراوە‪ ،‬بەتەنها‬ ‫داوا بكرێت الیەنی كــورد چەك دابنێت‬ ‫ئەمە رەوا نییە و كارێكی شیاو نابێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئاگربەستی یەكالیەنە هیچ‬ ‫ئەنجامێكی نابێت‪ ،‬لەكاتێكدا ئەوەی شەڕی‬ ‫دەستپێكردووە‪ ،‬ئەردۆغانە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەبێت داوای وەستانی شەڕ لەو بكرێت‪.‬‬

‫*تادێت ناڕەزاییەكان بۆ ئاك پارتی و‬ ‫ئەردۆغان زیاتر دەبێت بەوەی سیاسەتی‬ ‫شەڕ پەیڕەودەكەن‪ ،‬پێتان وایە هێرشەكانی‬ ‫ئەمدواییە هۆكاری چیبوو؟‬ ‫*بەم سیاسەتەی ئێستاوە پێتان وایە‬ ‫رەمــزی كارتاڵ‪ :‬وا باس دەكرێت كە‬ ‫ئاك پارتی لەهەڵبژاردنی ئایندە دەنگی‬ ‫ئــاك پــارتــی هەبێت و رەجـــەب تەیب‬ ‫كورد ببات؟‬ ‫ئەردۆغانیش هەبێت‪ ،‬لەراستیدا ئەوەی‬ ‫رەمزی كارتاڵ‪ :‬بەهۆی هەڵگیرساندنەوەی‬ ‫نوێنەرایەتی سیاسەتی حكومەت و‬ ‫شەڕ‪ ،‬ئێستا لەالیەن كوردەوە توڕەییەكی‬ ‫دەوڵەتی توركیا دەكات لە ئێستادا بەتەنها‬ ‫زۆر لەبەرامبەر ئەردۆغان و حكومەتی ئاك‬ ‫خودی ئەردۆغانە‪ .‬واتە سیستەمی توركیا‬ ‫پارتی هەیە‪ ،‬پێموانییە جارێكیتر كورد‬ ‫بەسیستمێكی تاكە كەسی بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫ێ لە پارتە دەنگ بە ئاك پارتی بداتەوە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫ئیتر رایگشتی لەتوركیا بــەم راستییە‬ ‫*لــەمــاوەی دوایـــدا هەند ‌‬ ‫دەزانــن و لــەدژی سیاسەتی ئەردۆغان سیاسیەكان بانگەشەیان بۆ بەڕێوەبەرێتی لە هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی حوزەیران كورد دەنگی‬ ‫دەوەستنەوە‪ .‬لەهەمانكاتیشدا جگە لە خۆسەری بۆ كورد كرد‪ ،‬پێتان وایە ئەمە بە هەدەپە دا‪ ،‬دەنگدەری كورد جارێكیتر‬ ‫دەنگ بە ئەردۆغان نادەنەوە كە دەڵێت‬ ‫بزوتنەوەی سیاسی كورد و چەند بەرەیەكی چارەسەر بێت؟‬ ‫رەمــزی كارتاڵ‪ :‬رێككەوتننامەی ‪ 28‬پرسی كورد نییەو شەڕ دەكەم پێموابێت لە‬ ‫دیموكراتخواز لە توركیا‪ ،‬هیچ پارتێكی‬ ‫سیاسی بونی نییە وەك ئۆپۆزسیۆن ی شوبات دوا قۆناغی چارەسەركردنی هەڵبژاردنی تشرینی دوەمیشدا دەنگدەری‬ ‫رۆڵی خۆیان لەدژی سیاسەتی ئەردۆغان پرسی كورد بوو‪ ،‬ئەگەر جێبەجێبكرابایە‪ ،‬كورد دەتوانێت تۆڵەی خۆی لە ئەردۆغان‬ ‫بگێڕن‪ ،‬هەمویان دەترسن یان فشاریان رێككەوتن لەسەر ئەو بەندانە بكرابایە كە بكاتەوەو دەنگی پێنەدات‪ .‬بەسەركەوتنی‬ ‫لەسەرە‪ .‬لەم شەڕەی ئێستا هەیە‪ ،‬بەتەنها عەبدواڵ ئۆجەالن پێشنیازی بۆ كردبو‪ ،‬بەاڵم هەدەپە دەتوانین فشاری زیاتر بۆ ئاشتی‬ ‫كورد زەرەرمەند نابێت‪ ،‬بەڵكو توركیاش ئەردۆغان لەدژی ئەو بانگەوازە وەستایەوەو دروست بكەین ئەوكات دەشبێت شەفافانە‬ ‫زەرەرمەند دەبێت‪ ،‬ئێستا ئەردۆغان دەڵێت دواتریش واڵتی بــەرەو دۆخی شەڕ برد‪ ،‬پــڕۆســەی دانــوســتــان بــەڕێــوە بچێت و‬ ‫ئەوەتا من بەتەنها دەسەاڵتم نەگرتەدەست‪ ،‬ئەم دۆخــەش زیانێكی زۆری بۆ توركیا رایگشتی لەتوركیا ئاگاداری بێت‪.‬‬

‫بەر لە بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ‪ 7‬ی حوزەیران زۆربەی بەرپرسانی ئاك پارتی‬ ‫پێیانوابو پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪ ،‬بەربەستی ‪%10‬ی هەڵبژاردن تێپەڕناكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكاتی بانگەشەدا و لێدوانە كاریگەرییەكانی سەاڵحەدین دەمیرتاش ی هاوسەرۆكی‬ ‫پارتەكە‪ ،‬وایكرد ناوەندەكانی توێژینەوە بە تایبەت گەورەترین ناوەندی توێژینەوەی‬ ‫توركیا بەناوی ‪ SETA‬كە سەربە وەزارەتی دەرەوەیە‪ ،‬سیمینار و وۆرك شۆپیان لەسەر‬ ‫ئەگەری تێپەڕاندنی بەربەستەكە و گۆڕینی هاوكێشەی سیاسی توركیا سازبكات‪ ،‬ئەو كات‬ ‫ئاك پارتی لەبەر بانگەشە و سەرقاڵیان بە هەوڵەكانی هەستانەوەی كێرڤی جەماوەریان‬ ‫نەیانپەرژایە دژایەتی و رێگریكردن لە گەشەی هەدەپە‪ .‬ئیتر دوای ئەنجامەكە دژایەتیەكە‬ ‫قوڵتر بۆوەو تا دواجار دۆخەكە گەیشتە سەرهەڵدانەوەی پێكدادانی چەكداری‪.‬‬ ‫گۆڕینی سیاسەتی ئاك پاتی‬ ‫گەشەی هەدەپە لە سەرانسەری توركیا وایكرد حكومەتی ئاك پارتی بیر لەوە بكاتەوە‬ ‫گەشەی پارتەكە سنوردار بكات‪ ،‬بەتایبەت لە هەرێمەكانی دەریای سپی‪ ،‬ئەنادۆڵی‬ ‫ناوەڕاست‪ ,‬مەڕمەڕا و ئەگە‪ ،‬چونكە لەو هەرێمانەدا هەدەپە توانی بۆ یەكەمجار كاندیدی‬ ‫زۆرتر سەربخات‪ .‬بێگومان لە هەردوو هەرێمی خۆرهەاڵت و باشوری خۆرهەاڵت كە‬ ‫هەرێمی كوردین‪ ،‬ئاك پارتی ناتوانێت زیان بە پێگەی جەماوەری هەدەپە بگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئەم خوێندنەوە سایكۆلۆژیەی ئاك پارتی كە بێهیوا بووە لە دەنگدەری كورد وایكرد‪،‬‬ ‫هەڵگیرسانەوەی شەڕی بەدواوە بێت‪ ،‬ئەم ستراتیژە لەالیەن پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست‬ ‫(مەهەپە)وە تەواو پشتیوانی دەكرێت‪ ،‬هەرچەندە پارتی كۆماری گەل (جەهەپە) زۆر‬ ‫گۆڕاوە و هەڵوێستی ئەرێنیە بەرامبەر هەدەپە‪ ،‬بەاڵم دواجار جەهەپەش بەڕێژەیەكی‬ ‫دیاریكراو دەنگەكانی بۆ هەدەپە رۆیشت‪ ،‬ئێستاش كە دۆخی پێكدادان سەریهەڵداوەتەوە‪،‬‬ ‫جەهەپە دەیەوێت ئەو دەنگانەی بۆ بگەڕێتەوە و لەبەرئەوەشە تا سنورێك بێ هەڵوێستە‬ ‫و بۆ ئەوەی زیانی پێنەگات دوای شەپۆلە دەمارگیریەكەی تورك كەوتووە‪ .‬ستراتیژی‬ ‫بەرتەسككردنەوەی چاالكی كورد لە ناوچەیەكی دیاریكراو لەوە ناچێت سەركەوتوبێت و‬ ‫خەباتی كورد سنوردار ناكرێت‪ ،‬بەاڵم كاریگەری الوەكی دەبێت و ئەگەر قەندیل هاوكار‬ ‫نەبێت و هێرشەكانی نەوەستێنێت‪ ،‬بێگومان زیانی دەبێت‪.‬‬ ‫كۆنگرەی ئاك پارتی‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنی حەوتی حوزەیران‪ ،‬بۆ ئاك پارتی نەخوازراو بوو‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫پارتەكە بڕیاری كۆنگرە و خۆ نوێكردنەوەی دا‪ ،‬كۆنگرەكەی ئاك پارتی گۆڕانكاری تێدا‬ ‫كرا‪ ،‬گۆڕانكاریەكان ئەوە بوو‪ ،‬بەشێكی ئەندامانی دەستەی بااڵی بەڕێوەبردن و بڕیاردانی‬ ‫پارتەكە گۆڕان‪ ،‬ئەوانەی لە سەرۆككۆماری پێشو و دامەزرێنەری پارتەكە عەبدواڵ گویل‬ ‫نزیك بوون البران‪ ،‬ئەوانەی لە داودئۆغڵو نزیكبوون البران‪ ،‬زاوای رەجەب ئەردۆغان‬ ‫بوو بە ئەندامی دەستەی بااڵ‪ .‬بولەنت ئارنچ كە دامەزرێنەری پارتەكەیە و بە نزیك لە‬ ‫«جەماعەت» دادەنرێت الدرا و ‪ 2‬رۆژ بەر لە كۆنگرەكە وتی «سەرەتای دروستكردنی‬ ‫پارتەكە ئێمە بووین‪ ،‬بەاڵم هەموو شتێك بۆ من گۆڕا»‪ .‬لێرەدا رەخنەی لە ئەردۆغان‬ ‫گرتووە و بە تاكڕەوی داناوە‪ .‬ئەردۆغان لەوەاڵمی ئەو رەخنانەی باس لە دەستوەردانی‬ ‫كۆنگرە دەكەن وتی «داودئۆغڵو بۆ راوێژ هاتۆتە الم و منیش بۆچونی خۆم پێڕاگەیاندووە‬ ‫و ئەمەش بەكارێكی ئاسایی دەبینم»‪ .‬بێگومان لە دەستوری توركیادا هاتووە دەبێت‬ ‫سەرۆككۆمار بێالیەن بێت! وەكو زانراویشە لەئێستاوە ئەردۆغان كەوتۆتەوەخۆ بۆئەوەی‬ ‫شار و شارۆچكەكانی توركیا بگەڕێت و بانگەشە بۆ ئاك پارتی بكات‪ .‬لەڕاستیدا ئاك‬ ‫پارتی كێشەی زۆری هەیە‪ ،‬یەكێك لە سەر راوێژكارەكانی ئەحمەد داودئۆغڵو لەبارەی‬ ‫كێشەكانی ئەو پارتەوە ئاشكرایكرد كە بەڕێوەبردنی توركیا لە بەڕێَوەبردنی ئاك‬ ‫پارتی ئاسانترە!‬ ‫پەالماردانی گروپی میدیایی دۆغان‬ ‫یەكێك لە گروپە میدیاییە باش و بێالیەنەكانی توركیا گروپی دۆغانە‪ ،‬ئەم گروپە‬ ‫لە كەناڵەكانی سی ئێن ئێن تورك‪ ،‬كەناڵ دی‪ ،‬ئاژانسی دۆغان‪ ،‬پێگەی ئەلیكترۆنی‬ ‫و رۆژنامەی رادیكاڵ و هەروەها پێگەی ئەلیكترۆنی و رۆژنامەی حورییەت و چەندین‬ ‫دەزگای دیكە پێكهاتووە‪ ،‬بەاڵم ماوەیەك لەالیەن ئاك پارتیەوە دژایەتیان دەكرێت‪،‬‬ ‫هۆكاری دژیەتی گروپەكەش وەكو گۆشەنوسی رادیكاڵ ئێزگی بەشاران نوسیویەتی‬ ‫بۆ ئەوەیە كە كەناڵی سی ئێن ئێن تورك لە بانگەشەی هەڵبژاردندا دیداری لەگەڵ‬ ‫هاوسەرۆكی هەدەپە سەاڵحەدین دەمیرتاش ئەنجامداوە و لە دیدارەكەدا دەمیرتاش‬ ‫سازی لێداوە‪ ،‬ئەو نوسەرە بەڵگەی ئەوەی هێناوەتە كە زیاتر لە ‪ 8‬جار ئەردۆغان لە‬ ‫بانگەشە و دوای بانگەشە بە چەندین شێوەی ناشیرین باسی لە ژەنیاری ساز كردووە‬ ‫و رەخنەی لێگرتووە‪ ،‬نوسەر ئەمەشی بە یەكێك لەڕقەكانی سەر ناوەندە میدیایەكانی‬ ‫دۆغان لێكداوەتەوە‪.‬‬ ‫لە ‪ 6‬و ‪ 8‬ی ئەیلول دا دوو جار هێرشكرایە سەر رۆژنامەی حورییەت‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫هێرشبەرەكان پەرلەمانتاری ئاك پارتی عەبدولڕەحیم بۆیونكاڵن بوو‪ ،‬ئەوەی جێگەی‬ ‫سەرنج بوو ئەوە بوو بۆیونكاڵن لە كۆنگرەی ئاك پارتی بوو بە ئەندامی دەستەی‬ ‫بااڵی بەڕێوەبردن و بڕیاردان‪ ،‬نوسەران و رۆژنامەنوسانی گروپی میدیایی دۆغان‪ -‬یش‬ ‫ئەمەیان بەڕەوایەتیدانی پەالمارەكانی دژیان لێكدایەوە‪ .‬كات ‌ێ تەماشای گۆڕانكارییەكان‬ ‫و روداوەكان دەكەین پێشهاتی خراپبون و مەترسی زیاتری رەوشی توركیا دەكرێت‪.‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‌‬

‫ذمارة (‪ )533‬دو شةممة ‪2015/9/21‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫لەشەش مانگی رابردودا‬

‫‪2600‬‬

‫سكااڵی توندوتیژیی خێزانی‬ ‫تۆماركراون‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی خانمان‪ :‬بەهۆی قەیرانی سیاسی‌و ئابورییەوە رێژەی توندوتیژیی بەرزبۆتەوە‬ ‫شێوەیە بوە‪ ،‬رێژەی كوشتن ‪ 50‬حاڵەت‪،‬‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫خۆكوشتن ‪ ،36‬سووتان ‪ ،236‬خۆسوتاندن‬ ‫‪ ،113‬تۆماركردنی سكااڵ چوار هەزارو ‪،811‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارو زانیاریانەی دەست‬ ‫دەستدرێژی سێكسی ‪138‬حاڵەت بوە‪ ،‬كۆی‬ ‫«چاودێر» كەوتون لەشەش مانگی‬ ‫گشتی هەموو جۆرەكانی توندوتیژی پێنج‬ ‫رابردودا زیاتر لە دوو هەزرو ‪ 600‬سكااڵی‬ ‫تایبەت بەتوندوتیژی خێزانی تۆمار كراون‪ .‬هەزارو ‪307‬حاڵەت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكە ساڵی ‪ 2014‬رێژەی‌ كوشتنی‌‬ ‫شارەزایانی بواری جێندەرو خێزانیش‬ ‫ژنان ‪ 35‬حاڵەتە‪ ،‬خۆكوشتن ‪ ،47‬سوتان‪،‬‬ ‫پێیانوایە قەیرانی سیاسی‌و ئابوریی‬ ‫‪ ،178‬خۆسوتان ‪ ،94‬سكااڵی جۆراوجۆر‬ ‫كوردستان كاریگەریی زۆری لەسەر‬ ‫بەرزبونەوەی ئاستی توندوتیژی بەرامبەر بە شەش هەزارو ‪ ،673‬دەستدرێژی سێكی‬ ‫‪.151‬‬ ‫ژنان هەیە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی ئامارە رەسمیەكان‪ ،‬لەشەش‬ ‫ئامارەكان هەڵكشانی توندوتیژیەكان ئاشكرا مانگی رابردوی ‪2015‬دا دوو هەزارو‬ ‫‪ 842‬حاڵەتی توندوتیژی بەم شێوەیەیە‬ ‫دەكەن‬ ‫بەپێی ئامارە رەسمیەكانی وەزارەتی ناوخۆ تۆماركراون‪ ،‬كوشتن ‪ ،22‬خۆكوشتن‪28 ،‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەساڵی ‪2013‬دا سوتان‪ 65 ،‬خۆسوتاندن‪ 36 ،‬دەستدرێژی‬ ‫حاڵەتەكانی توندوتیژی دژی ژنان بەم سێكسی ‪ ،46‬زۆرترین سكااڵی توندوتیژی‬

‫خێزانیش دوو هەزارو ‪ 645‬حاڵەت بوە‪ ،‬راوێژكاری یاسایی دادگای هەرێمی‬ ‫بەبەراوردكردنی ئاماری هەرسێ‌ ساڵەكە كوردستان‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬رێژەی توندوتیژی دژی ژنان یاسایی بەرەنگاربونەوە توندوتیژی خێزانی‬ ‫سااڵنی ‪ 2014‬و ‪2015‬دا بەرزبۆتەوە‪ ،‬هاوكات بەپێ‌ بارودۆخی كوردستان بۆ ئیستا‬ ‫قەیرانەكانی ئابوری ‌و سیاسیش زیاتر گونجاوە پێویست بە گۆڕین ناكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەوتوەنەتە ئەو دوو ساڵەوە‬ ‫لە ئایندەدا بارودۆخی كوردستان هێور‬ ‫بۆیەوە پێویستە گۆڕانكاری بەسەردا بێت‬ ‫زیاتر توندبكرێتەوە و فراوانتر بكرێت و زیاتر‬ ‫یاسایی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزان مافی خۆی بدرێتێ‌‪.‬‬ ‫خێزانی گونجاوە‬ ‫بەهۆی رێكخراوەكانی ژنان‌و كۆمەڵی مەدەنی‌و سەیران عەبدولڕەحمان‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەرێوبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان‪ ،‬یاسای هۆكارە جۆراوجۆرەكانی توندوتیژی‬ ‫ژمارە( ‪ )8‬ی ساڵی‪2011‬ی بەرەنگاربونەوەی لەهەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫توندتیژی خێزانی دەرچوە‪ ،‬كە لێرەدا ئامانج بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‌و تێكچونی‬ ‫لەم یاسایە پاراستنی رەگەزی مێیە‪ ،‬بۆیە بارودۆخی دارایی‪.‬‬ ‫گرنگیدان بە یاساو جێبەجێكردنی یاسا ئەوە ناوبراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو توندوتیژیانەی‬ ‫توندوتیژیەكان كەم دەبێتەوەو دەبێتە هۆی لەڕێگەی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكاندا دروستدەبێت‬ ‫وشیاركردنەوەی تاك‌و رێگریكردن لە تاوان‪ .‬دەگەڕێتەوە بۆ بونی چەند پەیوەندیەك‬

‫لەگەڵ رەگەزی بەرامبەردا‪ ،‬دوای ئاشكرابونی‬ ‫ئەو پەیوەندیەش سەرەتای توندوتیژیەكان‬ ‫سەر هەڵدەدەن‪.‬‬ ‫ناسەقاگیری‌و بەرزبونەوەی توندوتیژی‬ ‫ئەندامێكی بااڵی ئەنجومەنی كاروباری‬ ‫خانمان‪ ،‬بە «چاودێر»ی رایگەیاند‪،‬‬ ‫لەئێستادا ژنانی كۆمەڵی كوردی لەچاو‬ ‫رابردودا هۆشیارتر بونەتەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫توندوتیژیان بەرامبەر بكرێت‪ ،‬ئەوا سكااڵ‬ ‫تۆمار دەكەن‌و داوای مافی خۆیان دەكەن‪.‬‬ ‫پەروین حەسەن‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫ناسەقامگیری (قەیرانی سیاسی) واڵتدا‬ ‫رێژەی توندوتیژی بەرەو هەڵكشان دەڕوات‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە بونی قەیرانی دارایی‪،‬‬ ‫هاوسەرگیری پێشوەخت‌و لێكتێنەگەیشتن‬ ‫جۆرێكی دیكەن‪.‬‬

‫ئەندامەكەی بااڵی ئەنجومەنی كاروباری‬ ‫هەرچەندە‬ ‫رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫خانمان‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی‌و ژنان لەكارو‬ ‫چاالكیەكانیان بەردەوامن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫نەبونی بودجە‌و هاوكارینەكردنی حكومەت‬ ‫سااڵنە توندوتیژیەكان بەرەو هەڵكشان‬ ‫دەڕۆن‪.‬‬ ‫جۆرەكانی توندوتیژی خێزانی‬ ‫جەستەی‪ :‬لێدان شەق زلە بۆكس قژراكێشان‬ ‫برینداربون لەئەنجامدا تاڕادەی مردن‬ ‫كوشتن بە ئەنقەست‪ ،‬خەتەنەكردنی مێینە‪،‬‬ ‫سێكس‪ ،‬القەكردن‪ ،‬پاش بازی بەزۆر‪،‬‬ ‫تەنانەت سەرجێگای ژن‌و مێرد بەزۆر‪ ،‬بەبێ‬ ‫رەزامەندنی ژن‪ ،‬دەرونی‪ ،‬تف لێكردن‪،‬‬ ‫پەراوێزكردن‪ ،‬سوكایەتی‪ ،‬ناوزڕاندن‪ ،‬قسەی‬ ‫ناشرین‬

‫ئەركی ژنانە كۆدەنگیەك بۆ چەسپاندنی‬ ‫سیستمێكی عەلمانی دروستبكەن‬ ‫چرۆ سابیر‪ :‬نوسەرو چاالكوانی ژنان بۆ «چاودێر»‬ ‫چاودێر‪ -‬ئەنوەر غەریب‬ ‫چرۆ سابیر‪ ،‬نوسەرو چاالكوانی بواری ژنان‪،‬‬ ‫پێیوایە كە تائێستا پرسی ژنان لەهەرێمی‬ ‫كوردستان وەك پێویست قەبارەو بایەخی‬ ‫خۆی وەرنەگرتوە‪ ،‬لەمڕەوە رەخنە لە‬ ‫رێكخراوەكانی بواری ژنان دەگرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو لەم دیالۆگەیدا لەگەڵ «چاودێر»‬ ‫جەخت لەوەشدەكاتەوە‪ ،‬لەم قۆناغەی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا ئەركی ژنانە‬ ‫كۆدەنگیەك بۆ چەسپاندنی دەستورێكی‬ ‫عەلمانی دروستبكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پرسی ژن تاچەند لەگەڵ‬ ‫گۆڕانكاریەكانی كوردستاندا ڕۆیشتوە؟ ئەگەر‬ ‫لەدواوەیە هۆكارەكەی چی بوە ؟‬ ‫چرۆ سابیر‪ :‬لەكۆی ئەو بارودۆخە نائارام‌و‬ ‫ناهەموارەدا پرسی ژنی كورد‪ ،‬پرسێكە تاكو‬ ‫ئێستا وەكو پێویست قەبارە‌و بایەخی خۆی‬ ‫وەرنەگرتوە‪ ،‬پرسێكە ناوهێنانی زۆربەی‬ ‫كات تەنها بۆ جوانكردن‌و ڕازاندنەوەی كۆڕ‌و‬ ‫كۆبونەوە‌و كۆنگرەكان بوە‪ ،‬هەڵبەت ئەمەش‬ ‫هۆكاری خۆی هەیە‪ ،‬هەندێ‌ لەو هۆكارانە‬ ‫خودیین واتا پەیوەندیی راستەوخۆیان‬ ‫بە ژنانەوە هەیە‌و هۆكاری بابەتیش هەن‬ ‫كە ئەوەیان زیاتر پەیوەندیی بە سەرجەم‬ ‫جومگەكانی كۆمەڵەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم گرنگترین‬ ‫خاڵ لێرەدا ئەوەیە كە بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫لە كوردستاندا گۆڕانكارییەكان لە روكەشدان‬ ‫نەك گۆڕانكاری ڕیشەیی بن‪ ،‬دەتوانم بڵێم‬ ‫ئەوە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دیاردەیەكی‬ ‫گشتگیرە‪ ،‬واتا ئەوەندەی كۆمەڵی ئێمە‬ ‫خەریكبوە بە وەرگرتنی شتە سەرپێی‌و السایی‬ ‫كردنەوەی شكڵ‌و شێوەی شتەكان‪ ،‬ئەوەندە‬

‫خەریكی وەرگرتنی زانیاری‌و مەعریفەی‬ ‫كۆمەڵە كراوە‌و پێشكەوتوەكان نەبوین‪،‬‬ ‫چونكە وەك دەزانن لەو چەند سااڵنەی دوایی‬ ‫شەڕ لەزۆربەی ئەو واڵتانەی رۆژهەاڵتدا بونی‬ ‫هەیە‪ ،‬بێجگە لەوەیش پێكهاتە‌و ستراكتوری‬ ‫كۆمەڵی ئێمەو هاوشێوەی واڵتانی ئێمە‬ ‫لەزۆر روەوە زۆر نەریتی‌و دواكەوتوانەیە‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬تێڕوانینی بۆ ژن‪ ،‬تێڕوانینی بۆ‬ ‫بەها كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬هەتا تێڕوانینی بۆ‬ ‫گۆڕانكاری لە كۆمەڵ تێڕوانینێكی هەڵەیە‪،‬‬ ‫هەمیشە لەو جۆرە كۆمەاڵنەشدا پرسی ژن‬ ‫وەك پرسێكی نوێ‌ لە كۆمەڵدا بە ئاستەم‬ ‫دەتوانێ‌ سنورەكان ببڕێت‌و ببێتە پرسێكی‬ ‫جددی ‪.‬‬ ‫ژنان‌و‬ ‫ڕێكخراوەكانی‬ ‫چاودێر‪:‬بونی‬ ‫وابەستەبونیان بەحزبەسیاسیەكان‌و جۆری‬ ‫چاالكیەكانیان كەخۆی لەتەقلیدا دەبینێتەوە‬ ‫تاچەند هۆكاربون بۆ ئەوەی پرسی ژن‬ ‫لەكوردستاندا لەگەڵ گۆڕانكاریەكانی تردا‬ ‫هەنگاونەنێت؟‬ ‫چرۆ سابیر‪ :‬لە راستیدا هۆكارەكانی‬ ‫چەقبەستویی پرسی ژنی كورد لە كوردستانی‬ ‫باشوردا زۆرن‪ ،‬ئەگەر كەمێك بۆ رابردو‬ ‫بگەڕێینەوە لە سەرەتای نەوەدەكاندا لە‬ ‫هەرێمی كوردستان دیاردەی رەشەكوژی ژنان‌و‬ ‫كوشتنی ژن بەناوی شەرەفپارێزی هەبو كە‬ ‫بە داخەوە تا ئێستاش ئەو دیاردەیە بنەبڕ‬ ‫نەبوە‪ ،‬بەڕای من بونی ئەوەش دەگەرێتەوە‬ ‫بۆ هەبونی میلیشیا‌و ئەقڵیەتی خێڵەكی‬ ‫ئەو كاتەی حزبە سیاسییەكان‪ ،‬بونی ئەو‬ ‫دیاردەیەو مانەوەی‪ ،‬هەر تەنها مێژویەكی‬ ‫تاڵ نەبوە بۆ ژن‪ ،‬بەڵكو دەیان ساڵ‬ ‫كاركردنی ژنانی گەڕاندۆتە دواوە‪ ،‬یەكێكی‬

‫یەكێكی تر لە خاڵە هەرە نێگەتیڤەكانی رێكخراوەكانی‬ ‫ژنان ئەوەیە كە زۆرینەی ئەو ژنانەی لەو‬ ‫رێكخراوانەدا كاردەكەن باكگراوندێكی فیكری و‬ ‫رۆشنبیری ئەوتۆیان نیە كەبتوانن رێبكەن لەگەڵ‬ ‫پێشكەوتنەكانی سەردەم‬ ‫تر لە هۆكارەكانی پێش نەكەوتنی پرسی‬ ‫ژن لە كوردستاندا ئەوەیە كە‪ ،‬رێكخراوەكانی‬ ‫ژنان بە شێوەیەكی سروشتی‌و لە هەناوی‬ ‫واقیعی كۆمەاڵیەتی كوردیدا نەهاتونەتە بون‪،‬‬ ‫بەڵكو خواستێكی حزبیانە دروستی كردون‌و‬ ‫هەروەها بەتەقلیدێكی حزبیانەش دروستبون‬ ‫لەكاركردندا تەواو السایی كردنەوەی مۆدێلی‬ ‫حزبەكانە‪ ،‬لەو جۆرە رێكخراوانەدا هەمیشە‬ ‫وابەستەبونێك هەیە بە پرۆگرامی حزب‌و‬ ‫دەرنەچون لەو چوارچێوەیەی كە حزب‬ ‫بۆی دیاریدەكات‪ ،‬یەكێكی تر لە خاڵە هەرە‬ ‫نێگەتیڤەكانی ڕێكخراوەكانی ژنان ئەوەیە كە‬

‫زۆرینەی ئەو ژنانەی لەو رێكخراوانەدا كاردەكەن‬ ‫باكگراوندێكی فیكری‌و ڕۆشنبیری ئەوتۆیان‬ ‫نیە كەبتوانن ڕێبكەن لەگەڵ پێشكەوتنەكانی‬ ‫سەردەم‌و قەبوڵی بیری یەكسانی جێندەری‌و‬ ‫تەواوی مافەكانی ژنان بكەن بەڵكو هەمیشە‬ ‫بە شێوازێكی زۆر تەقلیدی كاریان كردوە‪،‬‬ ‫ئەوەش بەتەواوی لە نێو رێكخراوەكاندا ڕەنگی‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬هەر بۆیەش دەبینین كاریگەری ئەو‬ ‫ڕێكخراوانە لەسەر كۆمەڵ زۆر كەمە‌و رەخنەی‬ ‫زۆریان لێدەگیرێت‪ ،‬بەاڵم بەو مانایە نیە كە‬ ‫ژنانی چاالك لەنێو ئەو ڕێكخراوانەدا نەبوبن‌و‬ ‫كاری باش نەكرابێت‪.‬‬

‫چاودێر‪:‬بۆچی لەمەڕ پرسی ژندا ئاڕاستەی ناوچەكە كێشەیەكی زۆری بۆ ژنان‬ ‫رەخنەكان زیاتر لەئاینە لەكاتێكدا دروستكردوە‪.‬‬ ‫زۆرینەی ئەحزابی سیاسی شوناسیی‬ ‫عەلمانیان هەڵگرتوەو زۆرترین جەماوەری چاودێر‪ :‬وەك چین‌و توێژەكانی دیكە فشاری‬ ‫كۆمەڵیان لەدەوری خۆیان كۆكردۆتەوە واتە ژنان لەسەر دەسەاڵتی سیاسی‌و كۆمەڵیش‬ ‫كاریگەریی ئەو حزبە عەلمانیانە چی بوە وەك دەنگی ناڕەزایی تایبەت بەپرسەكانتان‬ ‫لەسەر پەروەردەكردنی تاكەكانی كۆمەڵ كاریگەریی كەمترە بۆ ؟‬ ‫بەئاڕاستەی كرانەوە لەبەرامبەر پرسی چرۆ سابیر‪ :‬هەمیشە لە كۆمەڵە داخراوەكاندا‬ ‫بیركردنەوەی دەستە جەمعی هەیە‪ ،‬واتا‬ ‫ژناندا؟‬ ‫چرۆ سابیر‪ :‬وەك ئاشكرایە عەلمانیەت بە ئەو ڕەوت‌و بیركردنەوانەی كە داهێنان یان‬ ‫واتای جیاكردنەوەی ئایین لە دەوڵەت دێت‪ ،‬گۆڕانكاری بەدوای خۆیاندا دەهێنن‪ ،‬لەنێو‬ ‫ئەگەر ئەزمونی واڵتانی پێشكەوتو تەماشا كۆمەڵە داخراو نەریتییەكاندا رەتدەكرێنەوە‪،‬‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەو واڵتانەی كە دەستوریان‪ ،‬بەڕادەیەك كە بوار بۆ دروستبونی دەنگی‬ ‫دەستورێكی عەلمانییە‪ ،‬مێژویەكی دور‌و ناڕەزایی‌و گروپی فشار نادات و دەرفەتی‬ ‫درێژیان لە بەدەستهێنانی مافەكانی ژنان دروستبونی پرسیار الی تاكەكان ناهێڵێتەوە‪،‬‬ ‫هەیەو مەسەلەی ژنان تیایدا زۆر سنوری بەپێچەوانەی كۆمەڵە كراوەكان كە تەنها‬ ‫بڕیوە‪ ،‬ژنان لە یاسای ئەو واڵتانەدا لە دەنگێك شوێنی خۆی دەگرێت‪ ،‬بۆیە دەبینی‬ ‫هەمو رویەكەوە یەكسانن لەگەڵ پیاودا‪ ،‬هەوڵی تاك لە كۆمەڵی ئێمە‌و هاوشێوەی‬ ‫ئەوان ئەو ئەزمونانەیان تێپەڕاندوە‌و ئێمەدا هەوڵێكی لەبارچوە‪ ،‬تا ئێستا لە‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری مافە یاساییەكانی ژنان كوردستان بەدەگمەن نەبێ‌‪ ،‬هیچ چین‌و‬ ‫لە نێو خێزان لە دەستوری واڵتەكانیاندا توێژێك وەكو هێزێكی فشار لە هەناوی‬ ‫چەسپاندوە‪ ،‬مەسەلەی عەلمانی بونی كۆمەڵەوە دروستنەبوە‌و مابێتەوە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫حزبەكان لە كوردستاندا قسەی زۆر میسر لەدوای شۆڕشی یەنایەر بۆ ماوەی‬ ‫هەڵدەگرێت‪ ،‬ئەوە مەسەلەیەك نییە ساڵێك لە سەر شەقام‌و شۆستەكان بون‪،‬‬ ‫پەیوەندیی بە خواست‌و ویستی حزبێكەوە تاكو حوكمی ئیخوانیان لە میسر هەرەس پێ‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەڵكو پەیوەندیی بە ئاڵوگۆڕێكی هێنا‪ ،‬ژنان لە ڕابردودا هەوڵی زۆر جوانیان‬ ‫سەرتاسەرو بنەڕەتی كۆمەڵەوە هەیە‪ ،‬هەبوە بۆ ئەوەی دەنگێكی بەرز‌و فشار بن بۆ‬ ‫بە ڕای من زیاتر ئەركی ئێمەی ژنان لەو بەدیهێنانی مافە رەواكانیان‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬دروستكردنی كۆدەنگییەكە رەنگە ژنان‌و جەماوەری ژنانیش‪ ،‬زۆر جار‬ ‫بۆ ئەوەی لەسنوری دەسەاڵتی هەرێمدا رژاونەتە سەر شەقام‌و دەنگی ناڕەزاییان‬ ‫دەستورێكی عەلمانی بچەسپێت‪ ،‬نەك بەرز كردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم زۆر بەدەگمەن‬ ‫گەیشتونەتە‬ ‫نمونەی دەستورێكی وا كە ژنان جارێكی داواكاری‌و داخوازییەكان‪،‬‬ ‫تر بخاتەوە سەردەمە تاریكەكان‪ ،‬چونكە بەر گوێی دەسەاڵت‌و حكومەت‌و الیەنی‬ ‫مەسەلەی نەبونی دەستور لە كوردستان‌و پەیوەندیدارەكان‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )53٣‬دو شةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەنجلینا جولی‪ ،‬كتێبە ترسناكەكەی لۆنج ئونگ دەكاتە فیلم‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫خانمە ئەكتەری ئەمەریكی ئەنجلینا جولی‌و‬ ‫نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ نیاز پاكیی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی وردەكــــاری فیلمە نوێیەكەی‬ ‫لەسەر رژێمە خوێناویەكەی (الخمیر الحمر)‪،‬‬ ‫سەردانی كەمبۆدیای كــرد‪ .‬كــارە نوێیەكەی‬ ‫جولی‪ ،‬پشت بەكتێب‌و یاداشتە ترسناك‌و‬ ‫كاریگەرییەكانی چاالكوانی بواری مافی مرۆڤ‬ ‫لونج ئونگ‪-‬ی كەمبۆدی دەبەستێت‪ ،‬كە باس‬ ‫لەساتە خوێناویەكانی دەسەاڵتی (الخمیر‬ ‫الحمر) دەكات لەكەمبۆدیا‪ .‬لەلێدوانێكیدا جولی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬یاداشت‌و كتێیەكانی لونج ئونگ زۆر‬ ‫كاری تێكردوم‌و چۆتە ناو ناخ‌و هزری منەوە‪،‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كە چۆن ئەو رژێمە منداڵی كردۆتە خۆراكی‬ ‫شەڕ‪ ،‬وتیشی كار كردن لەفیلمێكی وەهادا‪،‬‬ ‫هاوكارێكی باشە بۆمن كە زیاتر نزیكبمەوە‬ ‫لەگەلی كەمبۆدی‌و نیشتمانی كوڕەكەم‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر ئەم كارە لەرابردودا خەونێك بوبێت‬ ‫ئێستا بۆتە راستەقینە‌و هەلمان بۆ رەخساوە‬ ‫كتێبەكەی لونج وەك كــردار بخەینە سەر‬ ‫شاشەی سینەماكان‪ ،‬بڕیاریشە لەساڵی ئایندەدا‬ ‫فیلمەكە لەشاشە جیهانیەكانەوە پەخشبكرێت‪.‬‬ ‫جێی وەبیرهێنانەوەیە جولی خاوەنی شەش‬ ‫منداڵە كە چواریان بەتەبەنیەو دوانیشیان‬ ‫لەبرادی هاوسەریەتی‪ .‬یەكێك لەو چوار منداڵە‬ ‫تەمەنی ‪ 10‬سااڵنەو كەمبۆدیەو ناوی مادوكسە‪.‬‬

‫نەخشاندن‪،‬‬ ‫لەپێناو‬ ‫بەختەوەری‬ ‫مندااڵندا‬

‫بااڵبەرزترین دو هاوسەر‬ ‫چونە گینسەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای ‪ 25‬ساڵ وتنەوەی وانەی هونەریی‪ ،‬ڤالیری خراموف‪-‬ی روسی لەپیشەكەی خانەنشین‬ ‫ێ مانگی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەم مامۆستا تەمەن ‪ 90‬ساڵییە‪ ،‬لەهونەر خانەنشین نابێت‌و بەدرێژایی سـ ‌‬ ‫ێ‬ ‫هاوینی ئەمساڵ‪ ،‬لەنێو خوێندنگەیەكی روسیا‪ ،‬وەك پاسەوان دەمێنێتەوەو خوێندنگەیەكی سـ ‌‬ ‫نهۆمی بەتابلۆ دەنەخشێنێت‪ .‬میدیا لۆكاڵییەكانی روسیا باڵویانكردەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەسەرەتای‬ ‫ساڵی خوێندندا منداڵەكان هەست بەخۆشی‌و سەرسوڕمان بكەن‪ ،‬ڤالیری خوێندنگەكەی بەتابلۆ‬ ‫ێ نهۆمی خوێندنگەكەی گرتۆتەوە‪ ،‬تابلۆكان لەنهۆمی‬ ‫نەخشاندوە‪ ،‬تابلۆكانی ڤالیری هەر سـ ‌‬ ‫یەكەمدا باس لەپاراستنی ژینگە دەكەن‪ ،‬لەدوەمدا باس لەجوگرافیای سەر روی زەوی دەكات‪،‬‬ ‫لەسێهەمیشدا ناساندنی پیتەكانە بەشێوازێكی خەیااڵوی‪ ،‬وەك ئەهرامەكانی میسر‪ ،‬دیواری‬ ‫گەورەی چین‪ ،‬تاج محەلی هیندستان‪ ،‬كە وێنەكان بەشێوەیەك دروستكراون بینەر وا‬ ‫هەست دەكات لەو شوێنانەیە‪.‬‬

‫ئەشكەوتی‬ ‫شوفیە ‪425‬‬ ‫وێنەی ئاژەڵ‬ ‫لەخۆدەگرێت‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنــامــەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫بــاویــكــردەوە‪ ،‬ئەشكەوتی شوفیە‬ ‫لــەنــاوچــەی ئـــەردیـــش‪-‬ی خـــواروی‬ ‫فرەنسا‪ ،‬تەنها لەدو مانگی سەرەتای‬ ‫كردنەوەیدا‪ ،‬پێشوازی لە ‪ 150‬هەزار‬ ‫گەشتیار كــردوە‪ ،‬ئەشكەوتی شوفیە‬ ‫مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ‪ 36‬هەزار‬ ‫ساڵ لەمەو پێش‌و لەمانگی نیسانی‬ ‫رابــردو كرایەوە‪ ،‬ئەشكەوتی شوفیە‬ ‫چەندین وێنەی ئاژەڵی لەبەرد تێدا‬ ‫هەڵكۆڵراوە‪ ،‬وەك ئەسپ‪ ،‬حوشتر‪،‬‬

‫شێر‪ ،‬كەركەدەن‪ ،‬ورچ‪ ،‬بزنە كێوی‪،‬‬ ‫پڵنگ‪ ،‬مانگا‪ ،‬كــە ژمــارەیــان ‪425‬‬ ‫دانەیەو لەچواردە رەگــەزی جیاوازە‪،‬‬ ‫كە بەدرێژایی ئــەو مێژوە وێنەكان‬ ‫پارێزگارییان لەجوانی خۆیان كردوە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لــەوەی چەندین وێنەی‬ ‫جــۆراو جــۆر لەسەر روبـــەری ‪8500‬‬ ‫مەتری سێگۆشەی تر دروستكراوە‪،‬‬ ‫ئــەم شــوێــنــەوارە فۆلكلۆرە لەالیەن‬ ‫رێكخراوی یونسكۆوە ناسێنراوەو پلە‬ ‫بەندی بۆكراوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ پــڕۆژەیــەك دەگریتە‬ ‫دەســـــت‪ ،‬گـــــورج‌و گــۆڵ‬ ‫بــە لــەكــارەكــانــتــا‪ ،‬هــەل‬ ‫لەدەستمەدە‪ ،‬قەت نهێنی‬ ‫خۆشەویستی مەدركێنە‪.‬‬

‫ـ ســـەفـــەرێـــك دێــتــە‬ ‫رێـــت‪ ،‬مــانــدوت دەكـــات‪،‬‬ ‫ســەركــەوتــنــی لــەدوایــە‪،‬‬ ‫زۆر ســەرمــەكــەرە ســەر‬ ‫خۆشەویستەكەت‪ ،‬دڵپیس‬ ‫مەبە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ پڕۆژەكان رو لەباشین‪،‬‬ ‫بــــڕوات بــەخــۆت هــەبــێ‌‌و‬ ‫دو دڵ مــەبــە لــەكــاردا‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت سەفەرێك‬ ‫دەكا‪ ،‬باشدەبێت‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ لەهاوڕێكانت مەكەوەرە‬ ‫گومانەوە‪ ،‬كاركردن هیالكی‬ ‫دەوێــــت‪ ،‬لــەوانــەیــە ئەم‬ ‫هەفتەیە خۆشەویستەكەت‬ ‫ێ بڵێ‌‪.‬‬ ‫شتێكت پ ‌‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ كاتی كارەكانت بەفیڕۆ‬ ‫مەدە‪ ،‬كات گرنگە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫لەپڕ شتێكی دڵخۆشكەرە‬ ‫روبــدات‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫دیاریت دەداتێ‌‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ هــەواڵــێــكــی گــرنــگ‬ ‫دەبیستیت‪ ،‬تا سودمەند‬ ‫ێ دڵــت فـــراوان‬ ‫بیت دەبـــ ‌‬ ‫بـــێ‌‪ ،‬لــەخــۆشــەویــســتــیــدا‬ ‫خۆفەرزكردن نییە‪ ..‬وریابە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بە بەرزایی ‪ 590‬پێ‌ لەسەر‬ ‫روی زەوی‪ ،‬لەنێوان هەردو لوتكە‬ ‫چیای بـــوزاو هــونــان لەچین‌و‬ ‫بەدرێژایی ‪ 980‬پـێ‌‪ ،‬چەندین‬ ‫ئــەنــدازیــارو كرێكار‪ ،‬خەریكی‬ ‫گۆڕینی پردێكن لەتەختەوە بۆ‬ ‫شوشە‪ ،‬مەیل ئۆنالیەنی چین‪-‬ی‬ ‫بــاویــكــردەوە‪ ،‬ئــەو ئەندازیارو‬ ‫كرێكارانە لەساڵی ‪ 2014‬وە‪،‬‬

‫رۆژانە بۆ ماوەی ‪ 12‬سەعات بۆ‬ ‫تەواوكردنی ئەو پردە كاردەكەن‪،‬‬ ‫بڕیاریشە لەسەرەتای مانگی‬ ‫داهــاتــودا كارەكانیان بەكۆتا‬ ‫بگات‪ .‬كە هاوكاتە لەگەڵ رۆژی‬ ‫نیشتمانی چین‪ .‬ترسی پەڕینەوە‬ ‫لــەم پــردە تەنها لــەوەدایــە كە‬ ‫لەبەرزاییەكی زۆر دروستكراوەو‬ ‫تەنها بەئاسنی پۆاڵ جێگیركراوە‪.‬‬ ‫لەكاتی پەڕینەوە لەم پردەدا‪،‬‬

‫گەشتیاران بە ئاسانی بەشی‬ ‫خوارەوە دەبینن‌و‪ ،‬شوشەكانیش‬ ‫بــەرگــەی چەماوەبون دەگــرن‌و‬ ‫كێشی هـــەر پــارچــەكــی ‪140‬‬ ‫كیلۆیەو تــوانــای هەڵگرتنی‬ ‫چوار كەسی مامناوەندی هەیە‪،‬‬ ‫هێزی شوشەكە ‪ 25‬ئەوەندی‬ ‫هێزی بــەردی هەیە‪ ،‬ئەم پردە‬ ‫لەتوانایدایە لە یەك كاتدا ‪800‬‬ ‫كەس لەخۆ بگرێت‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی میروری بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬فەرهەنگی‬ ‫گینس بۆ ژمارە پێوانەییەكان‪ ،‬سان مینگ‪-‬و‪ ،‬وسو یان‪-‬ی‬ ‫هاوسەری لەپەكینی پایتەختی چین بەبااڵبەرزترین هاوسەر‬ ‫لەجیهاندا تۆماركرد‪ ،‬كە توانییان بەجیاوازی تەنها چوار‬ ‫سانتیمەتر ژمارە پێوانەییەكەی پێشو بشكێنن‪.‬‬ ‫لەلێدوانێكیشدا رایانگەیاند‪ ،‬بەهۆی بەرزی بااڵمانەوە زۆرجار‬ ‫لەكاتی هاتوچۆكردندا لەناو ئۆتۆمبێل‌و فڕۆكە‪ ،‬كێشەمان بۆ‬ ‫دروستبوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا راهاتوین‪ ،‬سان مینگ یارزانی‬ ‫تۆپی سەبەتەیەو وسو خێزانیشی یاریزانی تۆپی دەستە‪،‬‬ ‫یەكەمجار لەساتەوەختی یارییەكانی ئۆلۆمپیادی نیشتمانی‬ ‫چین‪ ،‬ساڵی ‪ 2009‬یەكتریان بینیوە دواتریش لەساڵی ‪2013‬دا‬ ‫هاوسەرگیرییان ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫لەساتی ئاهەنگی دیاریكردنیان لەالیەن فەرهەنگی گینسەوە‬ ‫بەدرێژترین دو هاوسەر دیاریكران‪ ،‬سان رایگەیاند‪ ،‬چین واڵتێكە‬ ‫پڕە لەدابونەریتی جیاواز‪ ،‬ئەگەر پیاوێك بیەوێت ژنێكی بااڵ‬ ‫كورت بخوازێت ئەوا خانەوادەكەی رێی لێدەگرن‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫پێداگیریم كرد لەوەی وسو بخوازم‪ ،‬وسو یان‪-‬یش رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئاواتەخوازبوم شو بەپیاوێكی لەخۆم بااڵ بەرزتر بكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەك بەم شێوەیە بااڵی بەرز بێت‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬گۆرانیبێژێكی كۆچكردوی كوردە‪.‬‬ ‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-2‬خێرا‪ ،‬رۆن ئەیناسێ‌‪ ،‬بیگرە‪.‬‬ ‫‪-1‬بۆ خوالنەوەیە‪ ،‬رۆنی زۆرە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫‪-3‬پیتێك ‪ +‬نیگار‪ ،‬هەمو واڵت ‌‬ ‫‪-2‬خوێندنەوەی پیت بەپیت‪ ،‬زۆر‬ ‫هەیەتی‪.‬‬ ‫كەس ئەیكات‪.‬‬ ‫‪-4‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫‪-3‬بۆ بڕینەوەیە‪ ،‬كۆنە‪.‬‬ ‫لەدەشتا زۆرە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لەرەشە‪ ،‬نیوەی شاڵی‪.‬‬ ‫‪-6‬شیرینییەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬ژمارەیەكە‪ ،‬ئادەمیزاد‪.‬‬ ‫‪-7‬ژمــارەیــەكــە‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬جۆرە‬ ‫‪-6‬بینی‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫فڕۆكەیەكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەزیز‪ ،‬شارۆچكەیەكە ‪+‬‬ ‫‪-8‬السار‪ ،‬زۆر كەس ئەیكات‪ ،‬بوخار‪ .‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-9‬نیوەی قەوس‪ ،‬پیتێك ‪ +‬سەیری‬ ‫‪-8‬خەیاڵ‪ ،‬بۆ چاككردنە‪.‬‬ ‫كرد‪ ،‬پرسیارە‪.‬‬ ‫‪-9‬چیایەكە لەكوردستان‪ ،‬نیوەی‬ ‫‪-10‬رومەت ئەیناسێ‌‪ ،‬نیگار‪ ،‬كێڵگە شەدە‪.‬‬ ‫ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-10‬لەئاودایە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬درەخــتــێــكــە‪ ،‬نــیــوەی كاڵی‪،‬‬ ‫‪-11‬ناوێكی كچانەیە‪ ،‬حیزبێكە‪.‬‬ ‫لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬بۆ پێوانەیە‪ ،‬بەشێكە لەروخسار‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی عەرەبە‪،‬‬ ‫پلەیەكی سەربازییە‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫گۆڕینی‬ ‫بەرزترین‬ ‫پرد‬ ‫لەتەختەوە‬ ‫بۆ شوشە‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «تا» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «تا» ‪ 50‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆنمونە‪. :‬تاپڕ‪ ،‬تاسكەبابی‪ ،‬تاسڵوجە‪ ،‬تاوان ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬نەجم بەكر عەبدوڵاڵ‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ پارەیەك دێتە دەستت‬ ‫بەفیڕۆی مەدە‪ ،‬هەوڵەكانت‬ ‫فــــــەرامــــــۆش مـــەكـــە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی ئــەوە نییە‬ ‫توڕەیی بەكاربهێنیت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ ســەفــەرێــك لــەهــات‌و‬ ‫نەهاتدایە‪ ،‬ئەوەندە قەرز‬ ‫كەڵەكە مەكە‪ ،‬كارێكی‬ ‫ێ دەگریتە دەست‪ ،‬زۆر‬ ‫نو ‌‬ ‫بیركردنەوە لەخۆشەویستی‬ ‫باش نیە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ دەبــــێ‌ بــەبــەرنــامــە‬ ‫كــارەكــانــت ئەنجامبدەی‪،‬‬ ‫پــەلــەكــردن نەخۆشییە‪.‬‬ ‫دو دڵــیــی ســەرشــێــتــیــە‪،‬‬ ‫تەمەڵ‬ ‫لەخۆشەویستیدا‬ ‫مەبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ بــڕوا بەهەمو گفتێك‬ ‫مەكە‪ ،‬مرۆڤ دەبێ‌ بۆچونی‬ ‫خۆی هەبێ‌‪ ،‬قەت بەرامبەر‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت شت‬ ‫مەگرە دڵ‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هــەرگــیــز تــوڕەیــی‬ ‫مەكەرە دروشمی ژیان‪،‬‬ ‫هێمن بــەو یارمەتیەك‬ ‫لەڕێدایە‪ .‬لەكەسوكاری‬ ‫خۆشەویستەكەت گومان‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ دڵــپــیــســی مـــرۆڤ‬ ‫دەكــــوژێــــت‪ ،‬تــەمــەڵــی‬ ‫لــەكــاركــردنــدا دەردی‬ ‫سەرییە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫لەچاوەڕوانی مژدەیەكدایە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (533) 21-9-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ناودارەكانیش‬ ‫پەناهەندەییان بینیوە‬ ‫چاودێر‪ -‬میدیاكان‪:‬‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬كۆچككردن بۆتە دیاردەیەك‪ ،‬بەتایبەتی لەواڵتانی‬ ‫ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەشێك لە واڵتانی ئەفریقیا‪،‬‬ ‫ئەم كۆچكردنەی لەئێستادا ئەگوزەرێت مێژویەكی دێرینی‬ ‫هەیە نەك تەنها لەنێو خەڵكە ئاساییەكەیدا‪ ،‬بەڵكو زۆرێك‬ ‫لە كەسایەتییە جیهانییەكان لەتاراوگەو پەناهەندەیدا ژیانیان‬ ‫گوزەراندوەو توانیویانە ناوبانگێكی باشیش بۆخۆیان پەیدا بكەن‪،‬‬ ‫بگرە هەندێكیشیان پلەو پۆستیان هەبوە لەوانە‪:‬‬ ‫داالی الما‪ ،‬سەركردەی روحی و سیاسی تبتیەكان‪ ،‬لەتەمەنی ‪ 24‬ساڵییەوە‬ ‫نەفی كراوەو لەهندستان مافی پەنابەری وەرگرتوە‪ ،‬ژیانێكی زۆر سادەی بردۆتە‬ ‫سەر لەدایكو باوكێكی جوتیار لەدایكبوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 1940‬بۆتە سەركردەی رۆحی‬ ‫تبتیەكان‪.‬‬ ‫مارلین ئۆڵبرایت‪ :‬لەرابردودا وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بوە‪ ،‬لە براغ لەدایك‬ ‫بوە لە دایك‌و باوكێكی جولەكە‪ ،‬دواتر بونەتە مەسیحی‪ ،‬لەكاتی جەنگی جیهانی‬ ‫دوەمدا كۆچیان كردوە بۆ لەندەن‪ ،‬لەسەرەتای منداڵیدا بەشداری فیلمێك دەكات كە‬ ‫باس لەمنداڵە پەناهەندەكان دەكات لە لەندەن‪.‬‬ ‫ئیلبێرت ئەنیشتاین‪ :‬زانای فیزیای ئەڵمانیا‪ ،‬لەالیەن نازیەكانەوە ئازار دراوەو تا ئەو‬ ‫ئاستەی دەڵێن توشی سوتان بوە‌و ناچار بەدەربەدەری كراوە‪.‬‬ ‫جاكی شان‪ :‬لەكاتی جەنگی ناوخۆی چین‪ ،‬چۆتە ئوستورالیاو وەك پەناهەندە ژیاوە‪.‬‬ ‫فرۆید‪ :‬كە پسپۆڕی بواری لێكۆڵینەوە دەرونیەكانە‪ ،‬دوای ‪ 79‬ساڵ ناچار كرا لەنەمسا هەڵبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەخێزانێكی جولەكە بوە‪ ،‬لەكاتی هێرشی نازیەكان بۆ نەمسا‪ ،‬هەڵهاتوە بۆ لەندەن‌و وەك پەناهەندەیەك‪ ،‬هەر لەوێ‌‬ ‫كۆچی دوایی كردوە‪.‬‬

‫دڵنیا‬

‫پەژارەو كەسەری‬ ‫مەرزیە دەڵێتەوە‬

‫یەكێتی‬ ‫پاشكۆی كێیە؟‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەو رۆژەوە چاوم بەدنیا هەڵهێنا‬ ‫دەردو پەژارەو كەسەرم بۆ دایكی داماوم هێنا‬ ‫‪ 10‬ساڵ بەسەر كۆچی ناوادەی هونەرمەندی دەنگخۆش‌و بەناوبانگی كورد «مەرزیە‬ ‫فەریقی»دا تێپەڕی‪ 10 ،‬ساڵە ئەو لەئامێزی گردی سەیواندایەو هەناسەكانی لەنێو‬ ‫رۆحی ئێمەدا دێت‌و دەچێ‌‪.‬‬ ‫پاش ئەم ‪ 10‬ساڵە‪ ،‬دڵنیا رەزازی كچی‪ ،‬یەكێك لەگۆرانیەكانی دایكی بەناوی‬ ‫«لەو رۆژەوە»‪ ،‬بەشێوازێكی نوێ‌ دەڵێتەوەو لەساڵڕۆژی كۆچی دوایی دایكیدا‬ ‫باڵویكردەوە‪ .‬دڵنیا بۆ وتنەوەی ئەم گۆرانییە تەنیا ئەوەندەی وت‪ :‬ئەم گۆرانییەم‬ ‫وەك یادگارییەك بۆ دایكم وتۆتەوە‪.‬‬

‫رۆژانی جەژن‬ ‫رۆژانی زانكۆ پەخش دەكرێ‌‬ ‫رەوا‪ :‬یەكەم گۆرانیبێژی كوردم‬ ‫كە بە (رۆك ستار) بناسرێم‬

‫چاودێر – نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هونەرمەندی الو «رەوا غەفور»‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫بەهرەمەندە گۆرانیبێژانەی شاری سلێمانی‪،‬‬ ‫كە بــەكــوردی‌و ئینگلیزی گــۆرانــی دەڵێت‪،‬‬ ‫خاوەنی هەشت گۆرانییەو بەشداری لەچەندین‬ ‫كۆنسێرتدا كردوە‪ ،‬لەوانەش زانكۆی سلێمانی‌و‬

‫زانــكــۆی ئــەمــەریــك ـی‌و چەندین‬ ‫شوێنی جیا جیای تر‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫ئەلبومێكی هەیەو باڵونەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫رەوا غەفور‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ :‬مــن بــەشــێــوازی رۆك‬ ‫گۆرانی دەڵێم‌و بە «رۆك ستار»‬ ‫ناسراوم‪ ،‬یەكەم گۆرانیبێژم كە بەو‬ ‫ناوە ناسراوم‪ ،‬ئەوەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ جیاوازی لەكارەكانمدا‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاریگەری گۆرانیبێژان‬ ‫لەسەری وتی‪ :‬تاكە هونەرمەندێك‬ ‫كــە كــاریــگــەری لــەســەرم هەبێت‬ ‫«ئێلفیس بیرسلی» ئەمەریكییە‪،‬‬ ‫یەكەم گۆرانیم بەناوی «هێڵی‬ ‫روناكی – ‪»Walk the line‬‬ ‫باڵوكردەوەو دوجار كلیپی بۆ كرا‪.‬‬ ‫لــــەبــــارەی وتــنــی گـــۆرانـــی‌و‬ ‫هــاریــكــاریــكــردنــی رایــگــەیــانــد‪:‬‬ ‫ســەربــاری گــۆرانــی‪ ،‬گیتاریش‬ ‫دەژەنم‌و هیچ كەس هاوكارم نەبوە‪،‬‬ ‫لەخێزانەكەشمدا تەنیا كەسم كە‬ ‫گۆرانی دەڵێم‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬تائێستا هونەری كوردی بەگشتی‬ ‫رۆڵی خۆی نەبینیوەو لەئاستێكی زۆر نزمدایە‪،‬‬ ‫بۆیە بەزمانی ئینگلیزی گــۆرانــی دەڵێم‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا كارێكی نوێم بەناوی «رۆژانــی‬ ‫زانكۆ» ئامادەیەو لەرۆژانی جەژندا لەشاشەكانی‬ ‫تیڤیدا پەخش دەكرێ‌‪.‬‬

‫سامانی پیانۆ كۆنسێرتێكی‬ ‫موزیك سازدەكات‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫«ســامــان تــەهــا» نــاســراو بە‬ ‫«ســامــان پــیــانــۆ» دەرچـــوی‬ ‫پەیمانگەی هونەرە جوانەكانەو‬ ‫ماوەی ‪ 18‬ساڵە لەبواری هونەری‬ ‫كوردی بەتایبەتی هونەری موزیك‬ ‫كاردەكات‪ ،‬ئەو ماوە زۆرە لەسوید‬ ‫نیشتەجێ‌ بــوەو لەئێستاشدا‬ ‫ێ‬ ‫گەڕاوەتەوە كوردستان‌و دەیەو ‌‬ ‫پەرە بەبواری هونەرەكەی بدات‪،‬‬ ‫سەبارەت بەكاری هونەری خۆی‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬یەكەم‬ ‫كــاری هونەریم كە ساڵی ‪2000‬‬ ‫بەئەنجامم گەیاند‪ ،‬سیدییەكی‬ ‫مــوزیــكــی پــیــانــۆ بــو بــەنــاوی‬ ‫«هێمنییەكی خامۆش»‪ ،‬دوەم‬ ‫كاریشم لەسوید ساڵی ‪2004‬‬

‫سیدییەكی موزیكی پیانۆ بو‬ ‫بەناوی «سەما»‪.‬‬ ‫لەكوردستانیش پارچە موزیكێكم‬ ‫بەناوی «كۆرپەكانی واڵتەكەم»‬ ‫ساڵی ‪ 2014‬باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫دەربـــــارەی موزیكیی كــوردی‬ ‫ئەمرۆ لەكوردستاندا وتی‪ :‬موزیك‬ ‫لەكوردستان پێویستی بەكاری‬ ‫زیاترە بۆ پەرەپێدان‌و پێشكەوتنی‬ ‫دەبێ‌ فێركار بەستایلێكی نوێ‌ فێر‬ ‫بكرێ‌‪.‬‬ ‫لــەبــارەی پـــڕۆژەی داهاتوشی‬ ‫رایگەیاند‪ :‬بەنیازم لە ‪2015/9/30‬دا‬ ‫لــەتــەالری هــونــەری پایتەختی‬ ‫رونــاكــبــیــریــی‪ ،‬كۆنسێرتێكی‬ ‫موزیك پێشكەش بكەم بەناوی‬ ‫«هەستەكان»‪ ،‬كە لەهەشت تراكی‬ ‫موزیك پێكهاتوە‪.‬‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬

‫ناو بەناو‪ ،‬هێزە نەیارو دژەكانی یەكێتی‪ ،‬بانگەشەو پڕوپاگەندەی جیاواز جیاواز‬ ‫باڵودەكەنەوە‪ ،‬كە یەكێتی جارێك پاشكۆی پارتییە‪ ،‬جارێك پاشكۆی گۆڕانە‌و جارێك‬ ‫پاشكۆی پەكەكەیە‪ ،‬یان لەژێر كاریگەری واڵتانی ناوچەكەدایە‪.‬‬ ‫ئەم پڕوپاگەندانە نەك راستی تێدا نییە‪ ،‬هەر باسكردنیشی كارێكی نامۆراڵییە‪.‬‬ ‫ئاشبەتاڵ باشترە لەپاشكۆبون‪ ،‬چونكە ئەم هێزە داینەمۆی روداوەكانی كوردستانەو‬ ‫فاكتەری سەرەكی هەڵسوڕاندنی روداوەكانی كۆمەڵگەی كوردستانە‪.‬‬ ‫واقیعیەتێك هەیە‪ ،‬كە لەماوەی چەند ساڵی رابردودا سەركردەكانی تا رادەیەكی باش‬ ‫ئیدارەو بەڕێوەبەری ئەم حزبەیان گرتۆتە ئەستۆ‪ ،‬تەنانەت ئیحتیوای زۆر لەقەیرانە‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكێتی‪ ،‬كوردستان‌و پارچەكانی تری كوردستانیشی كردوەو دەورو‬ ‫نەخشی جدی هەبوە لەچارەسەرو راگرتنی‪ ،‬یان دۆزینەوەی چارەسەر بۆیان‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی ناوخۆیی كوردستان‪ ،‬كام حزب پەیوەندی سیاسی‌و دبلۆماسی هێندەی‬‫یەكێتی لەگەڵ هەمو الیەنەكانی تر باشترە؟‪.‬‬ ‫ لەسەر ئاستی كوردستان‪ ،‬هیچ هێزێك نییە بڕیاری نیشتمانی‌و نەتەوەیی دروستی‬‫دابێت لەپشتگیری لەهەدەپەو هەڵبژاردنەكانی رابــردو‪ ،‬پرۆسەی ئاشتی‌و تەنانەت‬ ‫پشتیوانی لەقەندیل‌و پەكەكەش‪.‬‬ ‫ لەسەر ئاستی رۆژئاوا‪ ،‬هەر لەسەرەتای روداوەكانەوە یەكێتی‪ ،‬پشتیوانی لەكانتۆنەكان‬‫كردو دژی خەندەق لێدان‌و داخستنی سنورەكان بوە‪ ،‬لەهەمانكاتدا تاكە هێزبو‪ ،‬كە‬ ‫داوایكرد پەرلەمانی كوردستان كانتۆنەكان بەرەسمی بناسێنێت‪.‬‬ ‫ لەكۆبانێ‌‪ ،‬یەكێتی تاكە هێزبو‪ ،‬چەكی ناردو پشتیوانی لەهەڵبژاردنەكانی عەفرین‌و‬‫جەزیرە كردو كادری خۆی نارد‪ ،‬پارەو هاوكاری مادی كردن‪.‬‬ ‫ئایا ئەم بڕیارو هەڵوێستە نیشتمانیانەی یەكێتی پاشكۆبونە؟ یان دانی بڕیاری مۆراڵی‌و‬ ‫نیشتمانییە لەروداوەكانی باكور؟ لەروداوەكانی رۆژئاوا؟ لەشەڕی داعش؟ لەقەیرانیی‬ ‫دەستوری سەرۆكی هەرێم؟ لەسیاسەتی هەڵەی توركیا؟ هیچ هێزێك‪ ،‬هیچ بڕیارو‬ ‫هەنگاوێكی باشتر‪ ،‬دروستر‪ ،‬نیشتمانیتر‪ ،‬مۆراڵیتر‪ ،‬مێژوییتری پێشتری نەناوەو نەداوە؟‬ ‫بەاڵم لەهەندێك فایل‌و كەیسی تایبەت كە بەرژەوەندی گەلی كوردی تێدایە‪ ،‬بەڵێ‌‬ ‫یەكێتی (نەرمی نواندوە)نەك پاشكۆیەتی‪!....‬‬ ‫بــەاڵم هێزێك ئــاوا تەفسیر بۆ بــەرژەوەنــدی نیشتمانی بكات (نەرمی نواندن)‬ ‫بە(پاشكۆیەتی) بزانێت لەبەر خاتری نیشتمان‪ .‬دەب ‌ێ وازی لێبێنیت هەر خەریكی ئەم‬ ‫بانگەشە چەواشەكارانە بێت كە كەس لێیان وەرناگرێت‪.‬‬ ‫بۆیە هەر هێزێك نەرمی نواندنی هێزێكی نیشتمانی‌و پێشكەوتنخواز بەپاشكۆیەتی بزانێت‪،‬‬ ‫وەكو ئەوەوایە جیاوازی لەنێوان جاشایەتی‌و شۆڕشگێری نەكات‪ ،‬بەداخەوە هەندێك هێز‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬تەنها بیر لەبااڵدەستی حزب‌و هێز دەكەنەوە‪ ،‬توشی دۆگما بون‌و ناتوانن‬ ‫روداوەكان باش بخوێننەوە‪ ،‬پێیوایە هەمو هێزەكان لەدامێنن‌و خۆی لەلوتكەدایە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ناتوانن ئاڵوگۆڕێكی لۆژیكی لەخۆیاندا پێكبێنن‌و بەم عەقڵیەتەشیانەوە‪ ،‬مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ هێزە دیموكراتەكان روبەڕوبونەوەی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەندێك هێزیش هەمیشە‪ ،‬بیر لەموئامەرەو چەواشەكردنی خەڵك دەكەنەوەو وا دەزانن‬ ‫بەپڕوپاگەندە‌و بانگەشەی درۆو هاندانی گەنجان‪ ،‬سیستمی سیاسی بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو هێزانە زۆرجار رۆڵی بەرپرسیارانەی یەكێتی بەهەڵە تەفسیر دەكەن‪،‬‬ ‫بۆنمونە لە‪ 30‬ی حوزەیران‪ ،‬ئەو هەمو رەخنەیان لەیەكێتی گرت‪ ،‬كەچی ئێستا هیچكام‬ ‫لەو هێزانە ئەڵتەرناتیڤێكی واقعیان نیەو كاندیدیان نییە بۆ سەرۆكی هەرێم‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫یەكێتی پۆستی سەرۆك كۆماری وەرگرتوە‪.‬‬ ‫بۆیە پڕوپاگەندەی هەندێك هێز كە خۆیان ناتوانن بڕیاردەربن بۆ دەرچونی هەرێم‬ ‫لەقەیرانەكان‌و بێچارەیی قەیرانە ناوخۆییەكانیان‪ ،‬بانگەشەی پاشكۆبونی یەكێتی‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم هێزانە‪ ،‬یەكێتی لەهەمو كەس باشتر دەناسن‌و هیچ هێزێك نییە‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬یەكێتی بەپێشڕەوی كوردو كوردایەتی بزانێت لەچاو خۆیدا‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫خۆیشی بەپاشكۆی هیچ هێزو الیەنێكی نەك كوردستان‪ .‬بەڵكو واڵتانی ناوچەیش‬ ‫نازانێت‪ .‬روانگەو تێڕوانین‌و تەشخیسی دروستی خۆی هەیە بۆ روداوەكان‪ ،‬خۆیشی‬ ‫بەئەڵتەرناتیڤی هیچ كەس‌و هێزێك نازانێت‪ .‬بەو هەمو خوێن‌و خەبات‌و شۆڕش‌و‬ ‫قوربانیدانیەشەوە بانگەشەی تاكە حزب –حزبی قائیدو پێشڕەویەتی تاك حزب‪-‬‬ ‫تاكڕەوی ناكات‪ .‬هەمیشە لەگەڵ فرە حزبی‌و پلورالیزمی سیاسییە‪.‬‬ ‫كە هەندێك هێز لەم هاوكێشانە سەرودەر ناكات‌و تێناگات‌و ناتوان ‌ێ هەزمی ئەم چەمك‌و‬ ‫فەلسەفە هیومانسیتی و پلورالیزمە نوێ‌‌و مۆدێرن‌و بەرپرسیارێتیە قبوڵبكەن‪ ،‬پەنا بۆ‬ ‫چەمكی سوننەتی‌و ب ‌ێ ئەرزش دەبەن‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا كە رەوشەكە تەواو ئاڵۆزەو هەرێم لەبەردەم سازان‪ ،‬یان ترازانە‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫یەكێتی بەمشێوەیەیە‪:‬‬ ‫لەگەڵ پارتی‪ ،‬قۆناغەكانی پەیوەندی سیاسی‪ ،‬حكومی‌و ئیداری رابــردوی ‪30‬ی‬‫حوزەیران دوبارە ناكاتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬گێژاوەكانی رابردو‪ ،‬دوبارە ناكاتەوە‪،‬بەشێوەیەكی واقیعی وەكو هیزێكی‬‫كوردستان مامەڵەی لەگەڵ دەكات‪.‬‬ ‫لەگەڵ یەكگرتو‪ ،‬پەیوەندی دبلۆماسی هەیەو روانگەو ئایدۆلۆژییە جیاوازەكان لەشوێنی‬‫خۆیانن‪.‬‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵ‪ ،‬رێز لەهەڵوێستەكانی دەگرێت‪ ،‬بەاڵم جیاوازی فكری‌و سیاسیەكانیان‬‫لەشوێنی خۆیانن‪.‬‬ ‫ سەبارەت بەهێزەكانی تر‪ ،‬بەپێی هەڵوێست‪ ،‬ئایدیا‪ ،‬سەنگ‌و قورسییان مامەڵەیان‬‫لەگەڵ دەكات‌و بڕیار دەدات‪.‬‬ ‫ئیتر لەكوردستان‪ ،‬با كەس موزایدە نەكات بەسەر یەكێتییەوە‪ ،‬چونكە بارودۆخەكە‬ ‫گــۆڕاوەو خرۆشاویی جەماوەری لەدەستی حــزب‌و كەسێكدا نییە‪ ،‬ئەگەر هەبێت‬ ‫خۆرسكانەیەو هەڵوێست‌و كاریگەری سایكۆلۆژیای پۆپۆلستی هیچ هێزو كەسێك ئیتر‬ ‫كاریگەری نابێت‌و تاكڕەوی ‪ -‬تۆتالیتاریەت –جێگە لێژكردن بەكەس‌و هێزە دیموكرات‌و‬ ‫مەدەنیەكان‪ ،‬جگە لەیۆتۆپیا‪ ،‬هیچی تر نییە‌و هیچی لێناچنرێتەوە‪.‬‬

‫ڕۆژی جیهانیی وەرگێڕان‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫بە یادی وەرگێڕی ئینجیل‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )474‬دووشةممة ‪ 201٥/9/21‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫بەرەو نۆبێڵی ئەدەبیات‬

‫ئەمساڵ کێ دەبێتە نووسەرێکی جیهانی؟‬

‫براوەکانی ساڵی ڕابردووی خەاڵتی نۆبێڵ‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەمساڵیش وەک سااڵنی ڕابـــردوو‪،‬‬ ‫بە نزیکبوونەوەی وادەی ئاشکراکردنی‬ ‫براوەی ساڵی نۆبێڵی ئەدەبیات‪ ،‬دەنگۆ‬ ‫و پێشبینی و گرەو و گرەوکاری دەست‬ ‫پێ دەکاتەوە‪ .‬هەمیشەیش پێشبینییەکان‬ ‫لە دەوری چەند ناوێک دەخولێنەوە‪،‬‬ ‫کە هیی سااڵنی ڕابــــردوون‪ .‬بــەاڵم لە‬ ‫ڕۆژەکانی کۆتاییی پێش ئاشکراکردنی‬ ‫براوەکە‪ ،‬ڕۆژنامە و سایتە جیهانییەکان‬ ‫یەک‪-‬دوو ناوی تر دەخەنە ڕوو‪ .‬ئەمەیش‬ ‫دیــارە هۆکار ئەوەیە زانیارییەکان لە‬ ‫ئەکادیمیای سویدییەوە دزە دەکەنە‬ ‫دەرەوە‪ .‬هەرچەند وەک پیتەر ئینگڵۆند‪-‬‬ ‫سکرتێری هەمیشەییی ئەکادیمیای‬ ‫سویدی دەڵێت‪ ،‬ئەوان زۆر پابەندن بە‬ ‫ڕازداریی کاندیدەکانی نۆبێڵی ئەدەبیاتەوە‬ ‫و هەرگیز ئاشکرای ناکەن‪ .‬هەر ساڵێک‬ ‫کاندیدەکانی پەنجایەمین ساڵی لەمەوبەر‬ ‫ئاشکرا دەکرێن‪ .‬بە کورتی خەاڵتی نۆبێڵ‬ ‫هەرگیز ناوی هیچ کاندیدکراوێک ناهێنێت‪،‬‬ ‫ئــەوەی هەیە تەنیا گریمانەی سایت و‬ ‫ڕۆژنامە جیهانییەکانە‪.‬‬ ‫بۆ ئەمساڵیش بە گشتی ئەم ناوانە‬ ‫لەسەر زارن و سایتەکان دەیخەنەوە ڕوو‪.‬‬ ‫پیتەر ئینگڵۆند‪ ،‬لەبەردەم دەرگا دووتاکییەکەی ئەکادیمیای سویدیدا‬ ‫فلیپ ڕۆت‪ ،‬ڕۆماننووسی ئەمەریکی‬ ‫ئیسپانی‬ ‫میالن کوندێرا‪ ،‬ڕۆماننووسی فەرەنسی‪ ،‬چیرۆکنووسی ‪٦٦‬ـساڵەی ئەرجەنتینی‬ ‫میا کۆتۆ‪ ،‬نووسەری ‪٦٠‬ـساڵەی‬ ‫جۆن بانڤیڵ‪ ،‬نووسەری ‪٦٩‬ـساڵەی‬ ‫هەرچەند بە هۆی ئەوەوە کە ساڵی پار‬ ‫مۆزەمبیقی‬ ‫پاتریک موندیانۆی فەرەنسی وەری گرت‪ ،‬ئیرلەندی‬ ‫نوورەدین فەرەح‪ ،‬نووسەری‬ ‫ئادام زاگاچیوسکی‪ ،‬نووسەری‬ ‫چانسی کوندێرا بێئەندازە کەم بووەتەوە‪.‬‬ ‫‪٦٩‬ـساڵەی سۆماڵی‪.‬‬ ‫‪٧٠‬ـساڵەی ئۆکرانی‬ ‫جۆیس کاڕۆڵ ئوتس‪ ،‬ڕۆماننووس و‬ ‫هەڵبەت ئەمساڵیش وەک هەموو‬ ‫ئەنتۆنیۆ لۆبۆ ئەنتۆنیس‪ ،‬نووسەری‬ ‫چیرۆکنووسی ئەمەریکی‬ ‫ســاڵــێــک نــاوگــەلــێــکــی وەک هــاروکــی‬ ‫‪٧٣‬ـساڵەی پورتوگالی‬ ‫جۆن فۆس‪ ،‬نووسەری نەرویجی‬ ‫موراکامی‪ ،‬ئەدۆنیس‪ ،‬ئیسماعیل کادارێ‪،‬‬ ‫نیل گەیمان‪ ،‬نووسەری ‪٥٤‬ـساڵەی‬ ‫کۆ ئون‪ ،‬شاعیری ‪٨٢‬ـساڵەی کۆری‬ ‫سەلمان ڕوشــدی‪ ،‬مارگارێت ئاتوود و‬ ‫بەریتانی‬ ‫پیتەر هانکە‪ ،‬نووسەری ‪٧٢‬ـسالەی‬ ‫ئومبێرتۆ ئێکۆ‪ ،‬نووسەری ‪٨٣‬ـساڵەی چەند ناوێکی تر دووبارە دەبنەوە‪.‬‬ ‫ئوستورالی‬ ‫لە تایبەتمەندییە گشتییەکانی خەاڵتی‬ ‫ئیتاڵی‬ ‫ئاموس ئوز‪ ،‬نووسەری ئیسرائیلی‬ ‫نۆبێڵ ئەوەیە‪ ،‬کە دوو ساڵ لەسەر یەک‬ ‫کۆڵم تۆیبین‪ ،‬نووسەری ‪٦٠‬ـساڵەی‬ ‫ماریلین ڕۆبینسۆن‪ ،‬نووسەری‬ ‫نادرێت بە نووسەرانی یەک واڵت‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫ئیرلەندی‬ ‫‪٧١‬ـساڵەی ئەمەریکی‬ ‫لە حاڵەتێکی جیاوازدا ئەمەش ڕوو دەدات‪.‬‬ ‫کارمەک مککارسی‪ ،‬نووسەری‬ ‫پیتەر ناداس‪ ،‬نووسەری ‪٧٢‬ـساڵەی‬ ‫بەاڵم کاتێک واڵتێک نۆبێڵی ئەدەبیی پێ‬ ‫‪٨٢‬ـساڵەی ئەمەریکی‬ ‫هەنگاری‬ ‫دەبەخشرێت‪ ،‬خەاڵتی نۆبێڵ تا چەندان‬ ‫ئیان مەک ئیڤان‪ ،‬نووسەری‬ ‫ئورسوال لگڤین‪ ،‬نووسەری ‪٨٥‬ـساڵەی‬ ‫ساڵ لەو واڵتە دوور دەکەوێتەوە‪ .‬کاتێک‬ ‫‪٦٧‬ـساڵەی بەریتانی‬ ‫ئەمەریکی‬ ‫ئۆرهان پاموک لە ساڵی ‪٢٠٠٦‬ـدا خەاڵتی‬ ‫جۆن مارسێ‪ ،‬نووسەری ‪٨٢‬ـساڵەی‬ ‫کێسەر ئیرا‪ ،‬ڕۆماننووس و‬

‫نۆبێڵی پێ بەخشرا‪ ،‬ئــەم چانسە بۆ‬ ‫هەمیشە لە یەشار کەمال دوور کەوتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی پار بە هۆی مۆدیانۆوە بۆ هەمیشە‬ ‫لە کوندێرا لەوانەیە دوور کەوتبێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها دەگوترێت کە خەاڵتی نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیات زیاتر دەدرێت بە نووسەرانی‬ ‫ئەورووپی‪ ،‬پیتەر ئینگلۆند دەڵێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەوڵ دەدەین لەگەڵ ئەورووپامیحوەریی‬ ‫خۆماندا شەڕ بکەین‪ ،‬بەاڵم هیچ بڕیارێکی‬ ‫لەو جــۆرە بوونی نییە کە نووسەرانی‬ ‫ئەورووپی باشترین بن‪ .‬بەاڵم هۆکارەکە‬ ‫تەنیا ئــەوەیــە ئێمە زیــاتــر درک بە‬ ‫ئەدەبیاتی ئــەم نووسەرانە دەکەین‪،‬‬ ‫چونکە لە خۆمانەوە نزیکترن‪ .‬بەاڵم هەر‬ ‫ئینگڵۆند خۆی ئاماژە بەوە دەکات‪ ،‬کە لە‬ ‫سەرتاسەری جیهاندا پسپۆڕ و شارەزایان‬ ‫هەیە و سااڵنە ڕاپۆرتەکانی خۆیان‬ ‫ســەبــارەت بە نووسەرانی ناوچەکانی‬

‫خۆیان ڕەوانـــەی ئەکادیمیای سویدی‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫کۆمیتەی نۆبێڵ ‪ ٦‬کەسن و هەموو‬ ‫ساڵێک کۆبەرهەمی ‪ ٥‬کاندیدی کۆتایی‬ ‫دەخــوێــنــنــەوە‪ .‬پــاشــان ‪١٠‬ــــی ‪١٠‬ـــی‬ ‫هــەمــوو ساڵێک‪ ،‬دەرگـــای دووتاکیی‬ ‫ئەکادیمیای ســویــدی دەکــرێــتــەوە و‬ ‫سکرتێری هەمیشەییی ئەکادیمیاکە ناوی‬ ‫براوەکە لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت و لەناو‬ ‫ئاپۆرای ڕۆژنامەنووساندا ڕایدەگەیەنێت‪.‬‬ ‫نزیکەی هەمیشەش ئەکادیمیای سویدی‬ ‫پێچەوانەی هــەمــوو دەنــگــۆکــان ئیش‬ ‫دەکــات و دایمە ناوی نووسەرێک وەک‬ ‫براوە ئاشکرا دەکات کە کەس پێشبینیی‬ ‫نەکردووە و ناوەکەیشی نەبیستراوە‪ .‬لە‬ ‫ماوەی کەمتر لە کاتژمێرێکدا نووسەرەکە‬ ‫دەبێتە ناوێکی جیهانی و لە هەموو‬ ‫نوختەیەکی ئەم جیهانەدا دەیناسن‪.‬‬

‫ئەمەش گەورەترین چاکەی خەاڵتی نۆبێڵە‬ ‫بەرامبەر نووسەر و کتێب و خوێنەران‪.‬‬ ‫لەم سااڵنەی دواییدا قسەوباسی ئەوە‬ ‫هەبوو کە لە مێژە نۆبێڵی ئەدەبی بە‬ ‫نووسەرانی ئەمەریکا نەبەخشراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەمساڵ بدرێت بە‬ ‫نووسەرێکی ئەمەریکی و فلیپ ڕۆت لە‬ ‫هەموان لە پێشترە‪ .‬ماوەیەکی زۆر گلەیی‬ ‫دەکرا کە چیرۆکنووسان لە بیر دەکرێن‬ ‫و تا لە ‪٢٠١٤‬ـــدا درا بە چیرۆکنووسی‬ ‫کەنەدی‪ ،‬ئالیس مونرۆ و ئەمەیان وەک‬ ‫جۆرێک لە حورمەتگەڕاندنەوە بۆ چیرۆک‬ ‫نــاوزەد کردو زۆر کەسی دڵخۆش کرد‪.‬‬ ‫هەروەها شاعیران کەمترین ژمارەیان‬ ‫وەریــانــگــرتــووە‪ ،‬دواشــاعــیــر تۆماس‬ ‫ترانسترۆمەری سویدی بوو لە ‪٢٠١١‬ـدا‪،‬‬ ‫بۆیە دەکرێت پێشبینی بکرێت نۆرەی‬ ‫شاعیران هاتبێتەوە‪ .‬لە الیەکی ترەوە‬ ‫هەرچەند خانمان کەمترین ژمارەیان‬ ‫وەریان گرتووە‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەمساڵ ناتوانین‬ ‫زۆر پشت بــەو گریمانەیە ببەستین‬ ‫کە ئــەوان بیبەنەوە‪ ،‬چونکە دوو ساڵ‬ ‫لەمەوبەر خانمێک پێی بەخشرا‪ .‬یەک‬ ‫جاریش تورکەکان وەریان گرت و ئیتر‬ ‫وەکوو کاندیدیش ناویان نەهێنرایەوە‪.‬‬ ‫بۆ عەرەبەکانیش بە هەمان شێوەیە‪،‬‬ ‫پــاش ئـــەوەی نەجیب مەحفووز پێی‬ ‫بەخشرا‪ ،‬ئیتر هیچ نووسەرێکی عەرەب‬ ‫ئەم خەاڵتەی پێ نەبەخشرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە سااڵنی ساڵە لەگەڵ نزیکبوونەوەی‬ ‫وادەی ڕاگەیاندنی خەاڵتی نۆبێڵدا‪،‬‬ ‫ناوی ئەدۆنیس دەکەوێتە سەر زاران‪،‬‬ ‫ســەبــارەت بە ئێرانییەکانیش هەرگیز‬ ‫هیچ کاندیدێکیان نەبووە‪ .‬چەند ڕۆژێک‬ ‫لەمەوبەر‪ ،‬لە دانیشتنێکدا‪ ،‬ڕۆماننووسی‬ ‫ئــێــرانــی‪ ،‬مــەحــمــوود دەوڵــەتــئــابــادی‪،‬‬ ‫نووسەری ڕۆمانی دەبەرگیی «کەلیدەر»‬ ‫کــە بــە کوردییش هــەیــە‪ ،‬ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫«ئــەوەی بیری لێ نەکەمەوە خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵی ئەدەبییە‪ .‬من تەنیا ئــەوەم بە‬ ‫الوە گرنگە کە خەریکم کار دەکــەم و‬ ‫دەنووسم‪».‬‬ ‫وەکوو گابۆی مەزن دەڵێت‪« :‬هەموو‬ ‫ساڵێک‪١٠ ،‬ـی ‪ ،١٠‬دێوەزمەیەک خۆی‬ ‫بە ماڵی نووسەراندا دەکات‪ ،‬کە خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵی ئەدەبیی ناوە‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ئانا گاڤاڵدا‪:‬‬

‫ته‌له‌فۆن بۆ خۆشه‌ویسته‌که‌ت بکه‌‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬هه‌ڵۆ فاریق‬

‫دانیشــتبووم چاوه‌ڕێی (ئانــا گاڤاڵدا)‬ ‫م ده‌کــرد‪ .‬کــ ‌ه ســه‌رکه‌وتووترین کچــ ‌ه‬ ‫ڕۆماننووســی نه‌ته‌وه‌یییــ ‌ه ل ‌ه فه‌ڕه‌نســا‪.‬‬ ‫ده‌مزانی ک ‌ه ده‌بێت به‌ڕێزه‌و‌ه هه‌ڵسوکه‌وت‬ ‫بکه‌م له‌ناو هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی ل ‌ه ده‌ورم‬ ‫دانیشتبوون بۆ نانخواردنی نیوه‌ڕۆ‪.‬‬ ‫شوێنی چــاوپێکــه‌وتــنـه‌کــــــه‌مــــان‬ ‫ڕێستۆرانتێکی جه‌نجاڵ بوو ب ‌ه ناوی (گێر‬ ‫دو نــۆرد) لــ ‌ه کاتێكــدا هــه‌ر چاوه‌ڕوانی‬ ‫هاتنــی ئــه‌و بــووم‪ ،‬زه‌نگــی مۆبایله‌که‌م‬ ‫لێیدا‪ ،‬ک ‌ه کردمه‌و‌ه نامه‌یه‌ک بوو ل ‌ه (ئانا)‬ ‫وه‌‪ .‬کــ ‌ه تێیــدا داوای لێبوردنــی ده‌کــرد‬ ‫ک ‌ه ‪ 15‬خولــه‌ک بــوو دواکه‌وتبوو‪ .‬منیش‬ ‫وه‌اڵمم دایه‌و‌ه ک ‌ه کێشه‌یه‌ک نییه‌‪ .‬دووبار‌ه‬ ‫نامه‌یه‌کــی نــارده‌و‌ه وێنــه‌ی ســتیکێکی‬ ‫پێکه‌نین بوو‪.‬‬ ‫نوقمــی ده‌نگه‌ده‌نگی خه‌ڵــک و ده‌نگی‬ ‫پیاکێشانی شووشه‌ی شه‌رابی خه‌ڵکه‌کانی‬ ‫ئــه‌وێ بووم‪ .‬ل ‌ه چــوارده‌ورم ئــه‌و خانم ‌ه‬ ‫جوانانــ ‌ه بوون ک ‌ه بــۆ نانخواردنی نیوه‌ڕۆ‬ ‫له‌گــه‌ڵ پیــاوی کورته‌بــااڵ و که‌شــخ ‌ه‬ ‫دانیشــتبوون‪ .‬شــامپانیایان ده‌خوارده‌و‌ه‬ ‫و گوێچکه‌ماســییان داوا کردبــوو‪ .‬ئه‌مان ‌ه‬ ‫و ده‌نگــی خزمه‌تــی خزمه‌تکاره‌کانیــش‬ ‫کــ ‌ه ب ‌ه هه‌موو الیه‌کــدا ڕایانده‌کرد‪ ،‬ئه‌وێی‬ ‫قه‌ره‌باڵغترکردبوو‪.‬‬ ‫بــوو لــ ‌ه دووتوێــی به‌رگێکــدا‪ .‬یه‌کێکیان دوو منــداڵ بــوو‪ ،‬بۆی ‌ه پرســیم ئایا ژیانی‬ ‫ئانــا ده‌رکــه‌وت‪ ،‬دیاربــوو کــ ‌ه گله‌یــی باسی پیاوێکی ڕووخاو‪ ،‬ئه‌وه‌ی دیکه‌شیان بریتی بوو‌ه ل ‌ه چه‌ند قۆناغێکی ناخۆشــی‬ ‫یــه‌ک ل ‌ه دوای یــه‌ک؟ ل ‌ه وه‌اڵمــدا گوتی‪:‬‬ ‫هه‌بــوو له‌خــۆی له‌ســه‌ر دواکه‌وتنه‌که‌ی‪ ،‬ده‌رباره‌ی خۆپاراستن بوو‪.‬‬ ‫وای ده‌رخســت ک ‌ه خه‌ڵکی ئه‌وێ هه‌مووی‬ ‫ئــه‌م ڕۆمان ‌ه به‌گشــتی باس لــ ‌ه ئازار و هێشــتا نــا‪ ...‬لــ ‌ه ڕاســتیدا له‌وانه‌یه‌‪....‬‬ ‫ده‌یناسن‪ .‬مینۆی خواردنه‌که‌ی هه‌ڵگرت و پــه‌ژاره‌ ده‌کات‪ .‬جیــاواز لــ ‌ه ڕۆمانه‌کــه‌ی به‌ڵێ‪ ...‬ژیان‪....‬‬ ‫گوتی‪ :‬خواردنه‌کانی ئێره‌ هه‌موو باشن‪.‬‬ ‫به‌په‌لــ ‌ه خــۆی ڕێکخســته‌و‌ه و گوتــی‬ ‫پێشووی نووسه‌ر ک ‌ه ب ‌ه ناوی (ڕاوکردن و‬ ‫کــ ‌ه جیابوونــه‌وه‌ی لــ ‌ه مێرده‌کــه‌ی لــ ‌ه‬ ‫دواتر گوتی ک ‌ه با بچین ‌ه ناو بابه‌ته‌که‌و‌ه کۆکردنه‌وه‌)وه‌ بووه‌‪.‬‬ ‫که‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌مان بۆ ساز کردبوو‪.‬‬ ‫ئانــا گوتی‪ :‬نوســین کارێکی قورســه‌‪ ،‬ته‌مه‌نــی الوێتیدا بارودۆخێکــی نامۆی بۆ‬ ‫ئانــا خانمێکی ‪ 39‬ســاڵ بــوو‪ ،‬که‌مێک چونک ‌ه هه‌میشــ ‌ه به‌شــی یه‌که‌مــی ئاڵۆز دروســتکردوو‌ه و له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌یدا خاڵی‬ ‫الواز و ڕووخۆش بوو‪ ،‬قژی ڕه‌شی بریقه‌دار ده‌بێــت‪ ،‬به‌اڵم به‌شــی دووه‌می ئاســانه‌‪ ،‬لێکچوویان زۆر هه‌بووه‌‪ ،‬تا ڕاده‌یه‌کیش ب ‌ه‬ ‫بوو‪ ،‬جلێکی ڕه‌شی که‌شخه‌ی پۆشیبوو‪.‬‬ ‫ئانــا کتێبێکــی وه‌رگێڕابــوو‪ ،‬ڕۆمانێک‬ ‫بوو ب ‌ه ناوی (خۆشــحاڵیی) ک ‌ه ئه‌و مانگ ‌ه‬ ‫که‌وتبــوو‌ه بــازاڕه‌و‌ه لــه‌ کتێبخانه‌کانــی‬ ‫بریتانیا‪.‬‬ ‫ئانــا گوتــی‪ :‬زۆر خۆشــ ‌ه به‌شــداریی‬ ‫یارییــه‌ک بکه‌یــت کــ ‌ه بردنــه‌و‌ه یاخــود‬ ‫دۆڕاندنــی تێــدا نه‌بێت‪ .‬به‌ڵکــو ته‌نها بۆ‬ ‫خۆشیی خۆت بێت و یاری بکه‌یت‪.‬‬ ‫چونک ‌ه هه‌میشــ ‌ه شت ‌ه ســاده‌کان ئاسانن‪ .‬هۆی بوونی منداڵــه‌و‌ه ڕابردووی ال خۆش‬ ‫بــووه‌‪ .‬گوتی ک ‌ه کوڕه‌کــه‌ی زۆر ل ‌ه باوکی‬ ‫له‌م ڕۆمانه‌دا (چارلس براندا) بیناسازێکی تێده‌گه‌یت؟‬ ‫‪ 40‬سااڵن بوو‪ .‬له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویسته‌که‌ی و‬ ‫ئانــا گرنگیه‌کــی زۆر ده‌دات بــ ‌ه الیه‌نی ده‌چێت‪ .‬ئه‌م ‌ه شێتییه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت له‌وه‌شدا‬ ‫کچ ‌ه تــاز‌ه پێگه‌یشــتووه‌که‌ی ده‌ژیا‪ .‬ئه‌م ســۆزدارییه‌کان لــ ‌ه چیرۆکه‌کانــدا‪ ،‬بۆیــ ‌ه ل ‌ه یه‌ک ده‌چن ک ‌ه ب ‌ه چه‌تاڵ نان ده‌خۆن‪.‬‬ ‫که‌ســایه‌تیی (چارلس) لــ ‌ه ڕۆمانه‌که‌دا‬ ‫پیاو‌ه به‌دوای خۆشــبه‌ختییه‌کی ئاساییدا گوتی‪ :‬من گرنگی زۆر ب ‌ه الیه‌نی ڕازیبوونی‬ ‫بریتــی بوو ل ‌ه که‌ســێک له‌وپــه‌ڕی خه‌م و‬ ‫ده‌گــه‌ڕا‪ .‬بــه‌اڵم کاتێک دایکــی یه‌کێک ل ‌ه خه‌ڵکی ده‌ده‌م ل ‌ه ناوه‌ڕۆکی کاره‌کانم‪.‬‬ ‫هاوڕێکانــی ســه‌رده‌می منداڵیی ده‌مرێت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئانا گۆرانییه‌کی بۆ سه‌رکه‌وتن په‌ژاره‌دا‪ .‬پرســیم ک ‌ه ئایــا پیاوان هه‌موو‬ ‫ژیانی ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫به‌و جۆره‌ن؟ گوتی‪ :‬پیاوان نا‪ ،‬مرۆڤه‌کان‬ ‫نووسیبوو‪.‬‬ ‫کتیبی خۆشــحاڵیی به‌گشتی دوو کتێب‬ ‫ئانــا ل ‌ه مێرده‌که‌ی جیاببــۆو‌ه و دایکی هه‌موو به‌و جۆره‌ن‪ .‬درێژه‌ی پێدا و گوتی‪:‬‬

‫ته‌نیا خۆشه‌ویستیی ‌ه ک ‌ه ده‌توانێت‬ ‫هه‌موو شتێک بگۆڕێت‬

‫ئەوەیە! من وەک کۆالرە وام؛ ئەگەر کەسێک بە پەتێک نەمگرێت‪ ،‬هەڵدەفڕم‪ ...‬تۆش بایی ئەوەندە بەهێزیت‬ ‫بمگریت و بایی ئەوەندەش زیرەکیت بەرمدەیت‪( ...‬له‌ ڕۆمانی خۆشم ویسته‌وه‌)‬

‫ژنان تایبه‌تمه‌ندیی خۆیان هه‌ی ‌ه ل ‌ه ژیاندا‪،‬‬ ‫ده‌زانن چۆن ڕووناکــی بکوژێننه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫کتێبه‌کــه‌ی مــن ده‌ربــاره‌ی پیاوێکــ ‌ه ک ‌ه‬ ‫نوقمی دڵته‌نگی ده‌بێت و دواتر لێی ده‌رباز‬ ‫ده‌بێت‪ .‬وه‌ک هه‌میش ‌ه خۆشه‌ویستی هه‌موو‬ ‫شته‌کان ده‌گۆڕێت‪ ،‬زۆر بیرم کرده‌و‌ه به‌ چ‬ ‫شــتێک یارمه‌تی بده‌م ئه‌مــ ‌ه تێبپه‌ڕێنێ‪.‬‬ ‫به‌اڵم لــ ‌ه ئه‌نجامــدا ته‌نها خۆشه‌ویســتی‬ ‫توانی کاری خۆی بکات‪.‬‬ ‫ڕۆمانی (ڕاوکردن و کۆکردنه‌وه‌) کرا ب ‌ه‬ ‫فیلم له‌الیه‌ن (ئۆدری تاوتو)ه‌وه‌‪.‬‬ ‫لــ ‌ه ته‌له‌گرافه‌و‌ه هه‌واڵێــک باڵوبۆو‌ه ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن ڕۆژنامه‌نووسێکه‌و‌ه ب ‌ه ناوی (ئاماندا‬ ‫گره‌یل) ک ‌ه نووســیبووی سه‌رکه‌وتنی ئانا‬ ‫گاڤاڵدا لــ ‌ه کتێبی (نیــگای ئیمیلی)یه‌و‌ه‬ ‫بــووه‌‪ .‬زۆر جار هه‌بوونی بیروباوه‌ڕی نوێ‬ ‫الی ئانا کێشه‌ی بۆ وه‌رگێڕانه‌که‌ی دروست‬ ‫ده‌کرد‪.‬‬ ‫ئانا ماڵێکــی جه‌نجاڵی هه‌بوو‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫خه‌یاڵێکی ئه‌ده‌بیی ژنانه‌ی پێ به‌خشیبوو‪.‬‬ ‫ئانا گوتــی‪ :‬خه‌ڵکی کاری بچووک ده‌که‌ن‬ ‫ته‌نهــا بــۆ ناوبانــگ و پاره‌په‌یداکــردن‪،‬‬ ‫خه‌ڵکی شێتی فرۆشتنن نازانم بۆ وان؟‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌که‌مــان درێــژه‌ی کێشــا‪،‬‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌کــه‌م له‌گه‌ڵیــدا وه‌ک ئه‌و‌ه وا‬ ‫بوو خــواردن بۆ (هیســتۆن بلومیشــاڵ)‬ ‫ئاماد‌ه بکه‌یت‪ ،‬ک ‌ه که‌ســی ژمار‌ه یه‌ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫جیهاندا له‌ خواردن‌دروستکردندا‪.‬‬ ‫پرسی‪ :‬جگه‌ره‌ ده‌کێشیت؟‬ ‫گوتم‪ :‬کاتێک که‌ ئه‌رکم زۆره‌‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬که‌واته‌ ده‌کێشیت؟‬ ‫دواتر من گوتم‪ :‬پیاوان ده‌خوێننه‌و‌ه بۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی هه‌ڵبێن‪ ،‬به‌اڵم ژنــان ده‌خوێننه‌و‌ه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی وه‌اڵمیان ده‌ست بکه‌وێت‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬جوانه‌‪ ،‬تۆ بیرۆکه‌ت پێیه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫مۆڵه‌تی شۆفێریت پێ نییه‌‪.‬‬ ‫ئانــا ماوه‌یــه‌ک وه‌ک مامۆســتا لــ ‌ه‬ ‫قوتابخانه‌یه‌کــی ناوه‌نــدی لــ ‌ه پاریــس‬ ‫کاری کردبوو‪ .‬کاتێک هه‌ندێک پرســیاری‬ ‫تایبه‌تیم لێ ده‌کرد‪ ،‬ته‌نها ب ‌ه (به‌ڵێ) یان‬ ‫به‌ (به‌ڕاست؟) وه‌اڵمی ده‌دامه‌وه‌‪.‬‬ ‫لــ ‌ه نووســه‌ر‌ه فه‌ره‌نســییه‌کاندا ئانــا‬ ‫حــه‌زی بــ ‌ه (فلوبێرت و بالــزاک) ده‌کرد‪.‬‬ ‫به‌اڵم خۆی له‌ســه‌ر ڕێچکه‌ی (ئانی تایلۆر‬ ‫و نیــک هۆرنبــی) بــوو‪ .‬ڕۆمانێکــی دیک ‌ه‬ ‫کــ ‌ه ئانــا زۆر حــه‌زی لێــی بــوو‪ ،‬ڕۆمانی‬ ‫نووســه‌رێک بوو ب ‌ه ناوی (لیان شاپتۆن)‪،‬‬ ‫ک ‌ه باسی جیابوونه‌وه‌ی دوو خۆشه‌ویستی‬ ‫ده‌کــرد‪ .‬ئانــا گوتــی‪ :‬زۆرم حــه‌ز لــه‌و‬ ‫ڕۆمانه‌یه‌‪ ،‬بیرۆکه‌که‌ی جوانه‌‪ ،‬هیچ شــتێک‬ ‫ناڵێت و هه‌موو شــتێکیش ده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌گوترێــت و ناشــگوترێت بریتییــ ‌ه لــ ‌ه‬ ‫درۆکانی ناخ‪.‬‬ ‫ئانــا پاڵــی دایــه‌و‌ه و هه‌ناســه‌یه‌کی‬ ‫قوڵــی هه‌ڵمــژی و ده‌ســتی کێشــا بــ ‌ه‬ ‫مێزه‌که‌دا و گوتی‪ :‬به‌ڵێ به‌ڵێ چیرۆکێکی‬ ‫سه‌رنجڕاکێشه‌‪.‬‬ ‫کاره‌کانی ئانا هه‌ڵسوکه‌وتیان گۆڕیبوو‪،‬‬ ‫گفتوگۆکه‌مان به‌رده‌وام بوو تا گه‌یشــتین ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی ئانا گوتی‪ :‬من ئه‌م خه‌ڵکه‌م خۆش‬ ‫ده‌وێت‪ ،‬زۆر (ئیلهام)به‌خشن بۆ نووسین‪.‬‬ ‫ئــه‌وان شــێتن‪ ،‬ئــه‌وان شــیرینن‪ ،‬ئــه‌وان‬ ‫شێتانه‌ شیرینن‪ ،‬شیرینان ‌ه شێتن‪.‬‬ ‫ئانــا زۆری حه‌ز لــ ‌ه به‌رهه‌م‌کۆکردنه‌و‌ه‬ ‫بوو‪ .‬پرســیم‪ :‬ئێستا چی کۆ ده‌که‌یته‌وه‌؟‬ ‫ئانــا گوتــی‪ :‬یادگارییــه‌ باشــه‌کان کــۆ‬ ‫ده‌که‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫چاوپێکه‌وتنه‌وه‌که‌مان دوای خواردنه‌وه‌ی‬ ‫ئێکسپریســۆیه‌ک و پارچه‌کێکێــک به‌ره‌و‬ ‫کۆتایی چوو‪.‬‬ ‫دواتــر کــ ‌ه ئانــا زانــی کچه‌هاوڕێکــه‌م‬ ‫چاوه‌ڕێــم ده‌کات‪ ،‬گوتی‪ :‬ئــاه ئازیزه‌که‌م‬ ‫ناته‌وێت په‌یوه‌ندی پێو‌ه بکه‌یت؟‬ ‫• ســه‌رنج‪ :‬ڕۆمانی «خۆشــم ویست»ـــی ئانا‬ ‫گاڤاڵــدا‪ ،‬لــ ‌ه مــاوه‌ی ڕابــردوودا لــ ‌ه الیــه‌ن ژوان‬ ‫جه‌اللــه‌وه‌‪ ،‬لــ ‌ه ئینگلیزییــه‌و‌ه کــرا به‌ کــوردی و‬ ‫ناوه‌ندی غه‌زه‌لنووس چاپ و باڵوی کرده‌وه‌‪.‬‬

‫گالێری‬ ‫میوزیگ‬ ‫دیاری قەرەداغی‬

‫دوو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینووسێت‬ ‫کە واڵت توشــی هــەر تاریکییەک دەبێ هونــەر ڕووناکییەو هونەرمەند‬ ‫چرا بەدەستی ئەو میحنەتەیە‪ ،‬چرای هونەرمەند بەرهەم و هەڵڕشتنی ناخ‬ ‫و ویژدانییەتی‪ ،‬ڕەنگە لەو کاتەدا کەمترین گۆشــەی ژیانیش ڕۆشــن بکا‪،‬‬ ‫بەاڵم گرنگ ئەوەیە ڕازی نەبووە بە تاریکی‪ ،‬چۆکی لەبەردەم قەیرانەکاندا‬ ‫دانــەداوە‪ .‬ئەمە جگە لە خود هەســتیاریی‪ ،‬هاوکاتیــش ئەرکە‪ ،‬ئەرکێکە‬ ‫جگە لەوەی خۆت بەرپرسیاری لەبەردەمیدا و خۆت هەڵگریی گەورەترین‬ ‫ناونیشــان و پۆســتی کە هونەرمەندبوونــە‪ ،‬هاوکاتیــش هارمۆنیکردن و‬ ‫هاوجووتکردنی فەلسەفەی خۆت و ژیانتە بە ڕووی سەدان و هەزاران فان‬ ‫و هەواداری خۆت کە تۆی لە جێگایەکی تایبەت داناوە‪.‬‬ ‫لە دوا دیمەنەکانی نغرۆبوونی کەشتی تایتانیک هەموو سەرنشنینەکان‬ ‫ســەرگەرم و پەلەقاژێــی ڕزگاربــوون و خــۆ قوتارکردن بوون لە دەســت‬ ‫نقومبــوون و خنــکان‪ ،‬هەموو لــە فیلمەکەدا ئــەو قیامەتەمان دی کە بە‬ ‫گەنــج و پیــر و منداڵەوە هەر کەس فریای خــۆی دەکەوت و گوێی بەوی‬ ‫تر نەئەدا‪ ،‬ئەوەی کە تەنها مایەوە بێ شڵەژان لە سەر ڕووی کەشتییەکە‬ ‫ئەو میوزیکژەنانە بوون کەمیوزیکیان بە بێ وەستان دەژەنی‪ ،‬ئەو مرۆڤە‬ ‫جواننــاس و ئارامانــەی کە لە هەمــوو کاتەکاندا لە ئارامیــی دەریا و لە‬ ‫هەڵچونی دەریا و لە سەما و کەیفی سەرنشینەکان تا گەیشتنە ژاوەژاو و‬ ‫پەلەقاژەی ژیان لە دوا ســاتەکاندا‪ ،‬بەاڵم ئەمان بێباک بوون و بە یەک‬ ‫ڕیتم و بە بەردەوامی بۆ ژیان دەیانژەنی‪...‬‬ ‫ئــەم دیمەنــە بۆ من جوانتریــن دیمەنی فیلمەکە بوو کــە لە کورتترین‬ ‫دیمەنی ســینەماییدا زۆرترین قســەی هەڵگرتبوو‪ ،‬چونکە لەو تاریکییەدا‬ ‫ڕووناکییــەک هەبــوو کــە میوزیــک بوو‪ ،‬کەســانێک هەبــوون جوداتر لە‬ ‫هەمــووان کــە ڕێگایەکیــان هەڵبژارد بــۆ جوانترین ســاتەکانی کۆتایی و‬ ‫ســاوی خۆیان بە ئاوازە ســیحراوییەکانیان نارد‪ .‬هەروەها ئەم دیمەنە‬ ‫پێمان دەڵێ ئەو هەســتە هەســتیارییەی هونەرمەند هیــچ کات ناکەوێتە‬ ‫دوای قەرەباڵخی‪ ،‬گەر بە کۆتایی ژیانیشــی بێتەوە‪ ،‬ڕاســتە لەسەرەتادا‬ ‫ئەم باندە میوزیکییە لە بەرامبەرێکی ماددیدا میوزیکیان ژەنیوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫دواساتەکانی ژیانیشدا لە ژەنین هەر بەردەوام بوون کە ئەمەش ئەوەمان‬ ‫بۆ دەسەلـمێنێ کە بەهاو ڕەنگ و شەوق و پڕشنگی میوزیک بێ ئەندازە‬ ‫لە کۆی دنیا ماددییەکە گەورەترە‪.‬‬ ‫هەموو قەیرانێک کە دەســەپێ بەسەر واڵتدا کۆی توێژەکان دەگرێتەوە‬ ‫و هەر توێژێک بە پێوەرێک زەرەرمەند دەبێت و زۆرێکی تر دەبنە قوربانی‬ ‫و دەســت و پێوە‪ ..‬هونەرمەند بەدەر نییــە لە قوربانیی و خۆخواردنەوە‬ ‫هاوکاتیش بەدەر نییە لە هەڵهاتن لەو تاریکســتانە‪ ،‬کە دیوی قســەکەم‬ ‫ئەوەیە کە ئایا هەڵبێین لەو تاریکستانە یا ئەو تاریکییە ڕۆشن بکەین؟‬ ‫لە پێشــترا لە یەکێک لە دیمانەکاندا بە وردی باســم لە جەنگی داعش‬ ‫کــرد کە ئــه‌وه‌ی داعش ده‌یکات دوو جه‌نگه‌‪ ،‬یه‌کێکیان له‌ســه‌ر ئاســتی‬ ‫کاولکردنی مێژوو و شارستانیی و به‌هاکان‪ .‬ئه‌وی تر جه‌نگی ده‌روونییه‌‪،‬‬ ‫جه‌نگه‌ بۆ ســه‌ربڕنی هیوا و خۆشــنوودی‪ ،‬بۆ تۆقاندنی نه‌وه‌یه‌ک که گه‌ر‬ ‫ی که‌هێزی تاریکیی خۆی‬ ‫ش ده‌ستیشی پێی نه‌گات‪ ،‬به‌سه بۆ ‌‬ ‫بێت و داع ‌‬ ‫بداتــێ و بیچێنــێ‪ ..‬داعش ناتوانێ دنیا کۆنتڕۆڵ بکات و ئه‌مه‌ زۆر دوور‌ه‬ ‫لــ ‌ه لۆجیکی ســه‌ربازیی و سیاســیی‪ ،‬به‌اڵم هه‌وڵ ئه‌دا بۆ په‌لهاویشــتنی‬ ‫فه‌لســه‌فه‌و سیسته‌می ئیشــکردن و ئایدۆلۆژیای خۆی بۆ نیو بیرو هزری‬ ‫زۆرینــه‌‪ ،‬کــ ‌ه ب ‌ه بڕوای من ماک و زه‌بری ئه‌مه‌یان هێجگار مه‌ترســیدار‌ه و‬ ‫درێژخایه‌نه‌‪ ..‬تۆ ته‌ماشــا بک ‌ه گه‌ر ته‌مه‌نی ســته‌م و جه‌وری ده‌ســه‌اڵتی‬ ‫ڕژێمی به‌عس ل ‌ه نێو ئێمه‌د‌ا زیاتر ل ‌ه ‪ 35‬ساڵ حکومڕانی بوو‪ ،‬ک ‌ه پڕی بوو‬ ‫ل ‌ه تۆقین و کوشتن و کاولکردن و سه‌رگه‌ردانی و ڕه‌شپۆشکردنی دایکان و‬ ‫هه‌تیو بوونی نه‌وه‌یه‌ک و کاره‌ســات ‌ه گه‌وره‌کان ک ‌ه هه‌مووی چوون ‌ه قاڵبی‬ ‫جینۆســایدی جیهانییه‌وه‪ ،‬به‌اڵم له‌ته‌ک ئه‌مانه‌شــدا به‌عســیزم کاریگه‌رتر‬ ‫ڕه‌گی داکوتا ل ‌ه ئاکار و مۆراڵی زۆرینه‌‪ ،‬ب ‌ه ویســت و بێ ویســت السایی‬ ‫کرانه‌وه‌‪ ..‬ک ‌ه ڕه‌نگ ‌ه ئێستاشــی له‌ســه‌ر بێ هێشــتا ماتریالی ئیشــکردنی‬ ‫به‌عس وه‌ک ئیدیا ل ‌ه ڕه‌فتاری ڕۆژانه‌ی زۆرینه‌مان به‌رجه‌سته‌یه‌‪..‬‬ ‫ک ‌ه داعش دێت‪ ،‬یه‌که‌م شــت که‌زه‌بری به‌رده‌که‌وێ کولتووره‌‪ ..‬چونک ‌ه‬ ‫لــ ‌ه په‌رچه‌کرداری کولتوور و ســتاتیکاو‌ه گروپێک تووڕه‌و یاخیی ‌ه و نامۆ‬ ‫و بێ جێگا ده‌مێنێته‌وه‌‪ ..‬جا بۆ ئه‌وه‌ی تاسه‌ر بێ جێگا نه‌بێ‪ ،‬ئه‌و دێت‬ ‫و هه‌مــوو جێــگاکان کاول ده‌کات و ده‌نگــه‌کان بێده‌نگ ده‌کات‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫جێــگای ئــه‌و گه‌رمیی مۆزه‌خان ‌ه نییه‌‪ ..‬تێڕامانــی ئه‌و گروپ ‌ه بۆ تابلۆ و‬ ‫په‌یکه‌ر نییه‪ ،‬بگر‌ه‌ئه‌وان هه‌راســان ‌ن ب ‌ه ده‌نگی ئه‌هریمه‌نی میوزیک‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆی ‌ه الشیان تابۆیه‌‪ ،‬به‌اڵم خۆ ده‌شبێ ده‌نگێک ئه‌لته‌رناتیڤ بێ ل ‌ه الیان‪،‬‬ ‫بۆیــ ‌ه هه‌ڵبژاردنــی ئه‌و ده‌نگ ‌ه الی ئه‌وان شــه‌ڕ‌ه ته‌قه‌و شــریخه‌ی گولله‌و‬ ‫هه‌رای شێتانه‌ی ڕمانی بیناو ته‌قینه‌وی ئاسه‌واری مێژووه‌‪..‬‬ ‫خــۆی ل ‌ه ڕاســتیدا ئه‌وان نه‌هاتوون شــه‌ڕ بــ ‌ه دنیا بفرۆشــن‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫بــێ ئــاگا ل ‌ه خۆیان هونــه‌ر و کولتــوورو ئه‌ده‌ب ‌ه ئه‌م جه‌نگــه‌ی ل ‌ه مێژ‌ه‬ ‫هه‌ڵگیرســاندووه‌و ئه‌مــان سه‌رشــیتان ‌ه قبوڵــی فه‌نابوون ناکــه‌ن ل ‌ه نێو‬ ‫پڕشنگ و ڕووناکی‪ ،‬ئه‌وه‌ی ئه‌م جه‌نگه‌ی هه‌ڵگیرساندوو‌ه خودی جوانیی‬ ‫هونه‌ر‌ه که‌ل ‌ه بنه‌چه‌دا ته‌با نیی ‌ه له‌گه‌ڵ دێوەزمه‌ی ڕه‌فتار تیرۆری مرۆڤ‬ ‫له‌هه‌موو ئایدیاکاندا‪.‬‬ ‫که‌ره‌سه‌ی گه‌وره‌ی شارستانیی میلله‌تێک ئه‌ده‌ب و هونه‌ره‌‪ ،‬زیاده‌ڕۆییش‬ ‫نییه بڵێ ‌م ک ‌ه هه‌راســان بوون و جه‌نگی تیرۆریســتان ل ‌ه دژی مرۆڤایه‌تی‬ ‫ن ‌ه نه‌وته‌‪ ،‬ن ‌ه خاکه‌‪ ،‬به‌ڵکوو لێدانی شارســتانی و مێژووه‌‪ ،‬لێدانی شــکۆی‬ ‫هونه‌ره‌‪ ،‬سوتانی ئه‌ده‌به‌‪ ،‬ڕمانی جوانییه‌‌‪ ،‬ئه‌و جوانی و به‌ها پیرۆزانه‌ی‬ ‫لــ ‌ه مێــژ‌ه ئه‌وان لێی بێبه‌ش بوون و ڕۆژان ‌ه ل ‌ه جوگرافیای جوانیدا ته‌ریک‬ ‫و نامــۆ و گۆشــه‌گیرن‪ ..‬بۆی ‌ه تا (هێڵی به‌یانی)ـــی هونــه‌ر و ئه‌ده‌ب ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵکشاندا بێ هه‌موو هێزێکی تاریک له‌ داکشاندا ئه‌بێ‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆمان و خەیاڵ‬ ‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫(‪)3-3‬‬

‫عیسا دەکات نەڕوات و بەجێی نەهێڵێت‪.‬‬ ‫پێشــتر عیسا داوای لە گێرەڕەوە کردووە‬ ‫کە ئەو لەگەڵی بچێت بۆ ئاســمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قســەکەی بەرپــەرچ دراوەتەوە‪ .‬ئێســتا‬ ‫دیســانەوە ترســی تەنیایی گێــرەڕەوەی‬ ‫خســتووەتە گومــان و ناهومێدییەکــی‬ ‫کوشەندەوە و بەمجۆرە ڕستەی چەندەها‬ ‫جار دووپاتکراوەی گێڕانەوەکە هەمدیسان‬ ‫دووپات دەکرێتەوە‪« :‬خــودا‪ ..‬هاوارە‪..‬‬ ‫هاوار‪ ..‬بۆ بە تەنیا جێتهێشتم»‪)٢٩٩( .‬‬

‫دیمەنــی ســورڕێئالیی زۆر جــوان لــە‬ ‫ژووری گێــرەڕەوە دەبن بە دیمەنی هەرە‬ ‫ســەرکەوتووی ئــەم ڕۆمانە‪ .‬بــۆ نموونە‬ ‫هەڵســوکەوتی عیســا لەگــەڵ وێنەکەی‬ ‫خــۆی لە ژوورەکەی گێــرەڕەوەدا دەبێتە‬ ‫دیمەنێکــی زینــدوو کە لەودیــوی خەون‬ ‫و خەیاڵــدا‪ ،‬خوێنــەرەوە لــە ماندوویــی‬ ‫گێڕانەوەیەکــی بێجووڵــە قوتــار دەکات‬ ‫و چێــژی وێناکردنــی دیمەنێکــی جوانی‬ ‫پێدەبەخشێت‪)١٩٢( .‬‬ ‫ئێمــە وەک خوێنــەرەوە زوو لــە‬ ‫ورووژاندنی پرسیار و شوێنپێی واقیع‬ ‫گەمــەی خەیاڵکــردی گێڕانەوەکــە‬ ‫الیەنێکی بەرچاوی دواشەوی دابەزینی‬ ‫تێدەگەیــن و دەزانین عیســا و شــەوەکە‬ ‫و تایبەتمەندییەکانــی گێرەڕەوە هەمووی عیســا وەک زۆربەی هــەرە زۆری ڕۆمانە‬ ‫بەهانــەن بــۆ هێنانــە ئــارای کۆمەڵێک کوردییــەکان و بە تایبەتــی ڕۆمانەکانی‬ ‫کێشــە وگرفتــی مرۆڤــی و کۆمەاڵیەتــی شــێرزاد حەسەن ئاراســتەکردنی دەرد و‬ ‫و هەستیناســانە‪ .‬هــەر بۆیــە پرســیارە ئازاری نەتەوەی کوردە‪ .‬لەم ڕۆمانەشــدا‬ ‫لۆجیکییەکانــی دیــداری دوو مــرۆڤ بە باســی ڕاســتەوخۆ لە کورد و ئازارەکانی‬ ‫مەودای ‪ ٢٠٠٠‬ساڵ وەپشت گوێ دەخەین بووە بــە تایبەتمەندییەکی ناوەرۆکییانە‪.‬‬ ‫وناپرسین باشە ئێوە بە چ زمانێک قسەتان بۆ نموونە کاتێک گێرەڕەوە باســی خۆی‬ ‫دەکــرد؟ بە کوردی یــان بە ئارامی؟ ئەم بــۆ عیســا دەکات‪ ،‬دەڵێــت‪« :‬منیش لە‬ ‫لێکتێگەیشتنەی خوێنەرەوە و گێرەڕەوە واڵتێکــەوە هاتووم داگیــر کراوە‪ .‬گەر تۆ‬ ‫لەبــەر لۆجیکێکی ترە کــە دەکرێ وەک وەک تەنها کەسێک چوارمێخەت کێشراوە‬ ‫لۆجیکــی گێڕانەوە و گەڕانەوەی ئێســتا و لە خاچ دراویــت‪ ،‬من‪..‬واڵتەکەم‪ ..‬هەر‬ ‫بۆ ڕابردوو نــاوی بنێین‪ .‬کاتێک دەبینین هەموومــان بە خــاک و خەڵکەوە لە خاچ‬

‫هێندێــک جار هەســت دەکەی هەوێنی‬ ‫پرســیاری زۆر گرنــگ لــەم ڕۆمانــەدا‬ ‫دەکرا شــیری جۆرەیەکی تر لە نووســین‬ ‫بمەیەنێــت و دەقەکــە تووشــی ئەم بارە‬ ‫قورســە نەکرابوایــە و ڕۆمانبوونەکــەی‬ ‫تووشــی گرفــت نەکردبوایە‪ .‬بــۆ نموونە‬ ‫کاتێک نووسەر باس لە هێندێک بۆچوونی‬ ‫مێژوویی لەســەر عیسا دەکات و دەڵێت‪:‬‬ ‫«‪-‬گوایە عیسا هەر بوونی نەبووە‪ ..‬گوایە‬ ‫مەســیح بێجگە لە ئەفسانە و چیرۆکێکی‬ ‫خەیاڵــی هیچی دیکە نەبــووە‪ .‬گوایە تۆ‬ ‫دەســتکرد و زادەی خەیاڵــی هەندێــک‬ ‫نووسەر و بیریاری کە نیازیان بووە ‪»...‬‬ ‫(‪ .)١٢٥‬ئــەم چەنــد گریمانەیــە زۆر بە‬ ‫ســانایی و بــە دروســتی دەکرێت ببن بە‬ ‫بنەمای وتارێکی زانستییانەی سەرکەوتوو‬ ‫کــە ئەگــەر بــە مێتۆدۆلۆژییەکی شــیاو‬ ‫هەوڵی ســەلماندن یاخود رەتکردنەوەیان‬ ‫بۆ بدرێــت‪ ،‬دەتوانن باشــتر لە ڕۆمانێک‬ ‫ئامانج بپێکن‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی لــە نیــگای یەکەمــدا وا‬ ‫هەســت دەکرێــت کــە ئــەم ڕۆمانــە بە‬ ‫تۆوێکــی ســەرەکیی ڕۆمان واتــا دیالۆگ‬ ‫خەمڵێنــدراوە‪ ،‬بەاڵم لەڕاســتیدا زۆرجار‬ ‫شــتێک کە دەکرا بە دیالۆگێکی ســاکار‬ ‫ڕازاباوە و گێڕدراباوە‪ ،‬بە شێوەیەکی زۆر‬ ‫ئینتزاعــی و ئابســتراکت گێڕدراوەتەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە کاتێکــی بــاس لــە ئەڤینی‬ ‫گێــرەڕەوە و مریەم دەکرێت مرۆڤ دڵنیا‬ ‫نییە کە عیســا هیچ جیاوازییەک لەنێوان‬ ‫ســەردەمی خۆی و ســەردەمی ئێســتادا‬ ‫بکات‪ .)١٨٣( .‬دیالۆگ تەنیا قســەکردن‬ ‫لەگەل الیەنێکی تر نییە‪ ،‬دیالۆگ دواجار‬ ‫دەرخســتنی جیاوازییەکانــە و هێمایە بۆ گێرەڕەوە بەردبارانی ژنان لە ســەردەمی‬ ‫تەفســیرە جۆراجۆرەکانــی مرۆڤگــەل لە ئێستادا بۆ عیسا باس دەکات‪ ،‬تێدەگەین‬ ‫بوون و ژیان و دەوروبەر‪.‬‬ ‫کــە بردبارانەکــەی مریەمــی مەجدەلییە‬ ‫‌لــە دوا شــەوی دابەزینــی عیســادا تەنیــا بیانوویەکی مێژووییە بۆ خســتنە‬ ‫خوێنــەرەوە هێندێکجــار تووشــی ڕووی ڕووداوێکی ئەمڕۆیی‪.‬‬ ‫وەســفگەلێک دەێت کە لەوپەڕی جوانیدا‬ ‫کۆتایی ڕۆمانەکە ڵێڵە‪ .‬کە دەگەنەوە‬ ‫خزمەتــی ئاوەدانیــی فــەزا و بەســتێنی مــاڵ‪ ،‬عیســا لــە جێــگای هاوڕێیەکــی‬ ‫گێڕانەوەکــە دەکەن‪ .‬بۆ نموونە وەســفی هــاوژووری گێــرەڕەوەدا ڕادەکشــێت و‬ ‫دوا پیاســەی مریــەم و گێــرەڕەوە لــە گێرەڕەوە قسەی لەگەڵ دەکات‪ .‬وێدەچێت‬ ‫دارســتانێکی وەرزی خەزانــدا‪ ،‬زۆر عیســا بــەدەم ئــازار و ناهومێدییــەوە‬ ‫وەســتایانەیە و توانایــی نووســەر لــە خــەوی لێکەوتبێت و لــە خەونیدا درێژە‬ ‫وێناندنی دیمەنێکی خەیاڵیدا دەردەخات بە قســە و باس لەگــەڵ گێرەڕەوە بدات‪.‬‬ ‫(‪ )٢٣٨-٢٣٢‬هەر بەم چەشنەش هێندێک ئەمجارەیــان ئەوە گێرەڕەوەیە کە داوا لە‬

‫وشــیار نەتوانــی ڕێگــە لە هاتنەپێشــی‬ ‫کۆمەڵێک پرســیار بگری‪ :‬دەبێ هۆکاری‬ ‫ئەوەی نووسەرێکی کوردی ڕۆژهەاڵتی بە‬ ‫پێشخانی کولتورێکی ئیسالمییەوە‪ ،‬پەنا‬ ‫بــۆ پێغەمبــەری مەســیحییەکان بەرێت‪،‬‬ ‫چــی بێــت؟ ئایــا کۆمەڵگای کــوردی و‬ ‫جیهانی ئیسالمی زەرفییەتی ئەوەی هەیە‬ ‫نووســەرێک بوێرێــت بــۆ گێڕانەوەیەکی‬ ‫ئەدەبییانە پەنا بۆ دەق و کەسایەتییەکی‬ ‫دینیــی جێی باوەڕی زۆرینەی کۆمەڵگای‬ ‫کوردی و ئیسالمی بەرێت؟ خوێنەرەوەی‬ ‫ژیــر هەســت بــە هاودەردییەکــی قووڵ‬ ‫لەگــەڵ نووســەری ئــەم کتێبــە دەکات‪.‬‬ ‫ئــەو لە نەبوونی فەزای ڕۆمانی و ئازادیی‬ ‫ئەندێشە و بیر لە سەرزەمینی خۆیدا هەر‬ ‫بــە جەســتە نەچووەتە قوتبــی باکوور‪،‬‬ ‫ئەو ئیشتاش ســاالنێک دوای گەڕانەوەی‬ ‫بــۆ زێدی خــۆی تەنانەت بــە فانتازیاش‬ ‫ناتوانێــت یــان ناوێرێــت دەردی دڵــی‬ ‫هەستیناسانەی خۆی لەگەڵ پێغمبەرێکی‬ ‫نزیکتر و ناسیاوتر لە زۆرینەی دانیشتوانی‬ ‫واڵتی خۆی بکات‪ .‬ئــەوە ئازاری دونیای‬ ‫بــە مۆدێرنیتــە شــادنەبۆوەی ئێمەیە کە‬ ‫نووسەرێک دەخاتە ناو زیندانی غوربەتی‬ ‫ئەندێشــەوە و حەســرەتی بوونی کالڤین‬

‫دوا شەوی دابەزینی عیسا بە گێڕانەوەی دیدارێکی‬ ‫خەیاڵیی کاراکتێرێکی بێناوی کورد لەگەڵ عیسای پێغەمبەر‬ ‫لە قوتبی باکوور و گفتوگۆیەکی درێژی ئەم دوو کەسە‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک پرسیاری هەستیناسانە ئاراستە دەکات‬ ‫دراوین [‪)١٥٥( »]...‬‬ ‫گێــرەڕەوە لــە نەبوونــی گوێیــەک‬ ‫بــۆ بیســتنی هــاواری کــوردان‪ ،‬ڕوو‬ ‫لــە عیســا دەکات و دەپرســێت‪« :‬تــۆ‬ ‫ئــاگات لــە میللەتێک هەیە کــە وەک تۆ‬ ‫چوارمێخــەی کێشــراوە و خوێنــی لــێ‬ ‫دەچۆڕێــت؟» (‪ .)٤٦‬بــەاڵم چــۆن لەم‬ ‫دونیــا پڕ لــە مەینەت و ئــازارەدا کەس‬ ‫ئاگای لە دەردی کوردان نییە‪ ،‬ویدەچێت‬ ‫عیساش هەمان گرفتی هەبووبێت و بۆیە‬ ‫دەڵڵێــت کە ئەو «لــەو دوورەوە خوێنی‬ ‫میللەتــەکان لە یەکدی جیــا» ناکاتەوە‪.‬‬ ‫لــە دوا چرکەکانی گفتوگۆی گێرەڕەوە و‬

‫و لۆتێرێکــی موســوڵمان پەلکێشــی‬ ‫مەیدانێکی تری دەکات بۆ ئاراستەکردنی‬ ‫کۆمەڵێک پرســیار کە بــۆ مرۆڤ ئەزەلی‬ ‫و ئەبەدییــن‪ .‬لــە واڵتێکــدا کــە مرۆڤ‬ ‫نەوێرێت تاقە پرســایرێک لە باوکی بکات‬ ‫و مامۆستاکانیشی دڵڕەقتر لە باوکی بن‪،‬‬ ‫دەبــێ دواجار مــرۆڤ جەســتەی بەرێتە‬ ‫قوتبی باکوور و هۆشییشی لە سەرزەویی‬ ‫پێغەمبەران و بیریارانی تردا ڕەها بکات‪.‬‬ ‫هێندێکجــار ســەرتاپای نەریتی باوی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی لە ڕستەیەکی کورتدا بەخێرایی‬ ‫دەدرکێندرێــت و لەگــەڵ نەریتێکــی بــە‬ ‫ڕوژاوییکــراودا بــەراورد دەکرێت و ئاماژە‬

‫کەمپێکــی واڵتێکــی ڕۆژاوایــی بووبێتــە‬ ‫پێشخانێکی گونجاو بۆ هۆگریی زۆری ئەو‬ ‫بــە ڕۆژاوا‪ .‬لە زۆر شــوێنی گێڕانەوەکەدا‬ ‫مرۆڤ باســی ئەم هۆگرییە لە گێرەڕەوە‬ ‫دەبیسێت و دەبینێت ئەو چۆن بەراوردی‬ ‫ڕۆژاوا و ڕۆژهــەاڵت دەکات و چەنــدە بە‬ ‫پێشــکەوتەکانی ڕۆاژاوا سەرسامە‪ .‬بەاڵم‬ ‫کە باسی وەفاداریی بە ئارمانەکانی عیسا‬ ‫دێتە گــۆڕێ ئەوە ڕۆژهەاڵتــی و جیهانی‬ ‫ســێهەمییەکانن کــە لــە عیســا خــودی‬ ‫دەردەکەون‪ .‬لە ڕووداوەکانی ئامادەبوونی‬ ‫عیســا لــە دیســکۆیەکدا دەبینیــن کــە‬ ‫ئەوە پەنابــەرە سەرڕەشــەکانی جیهانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتین کە داکۆکی لە عیسا دەکەن و‬ ‫بەپێچەوانە ڕۆژاواییەکان هێرشی دەکەنە‬ ‫ســەر‪ .‬وێدەچێــت عیســا لــە گەیاندنــی‬ ‫پەیامەکەیــدا ســەرکەوتوو نەبووبێــت و‬ ‫دوای شکســتەکەی لــە پێکداچوونەکانی‬ ‫نــاو دیســکۆکە و تەنانــەت دەرەوەی‬ ‫دیسکۆکەشــدا‪ ،‬بــە ناچــاری لەگــەڵ‬ ‫گێــرەڕەوە بــەرەو کەمپەکــە بڕۆنــەوە‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بەرەو کەمپەکە دەبێتە هۆکارێک‬ ‫بۆ گێــرەڕەوە کە ئەوپەڕی توانایی خۆی‬ ‫لە ئافراندنی فانتێزییانەی گڕانەوە نیشان‬ ‫بــدات‪ .‬پرســیار ئەوەیــە وەدەنگهاتنــی‬

‫له‌م ڕۆمانه‌دا هێندێکجار سەرتاپای نەریتی‬ ‫باوی ڕۆژهەاڵتی لە ڕستەیەکی کورتدا بەخێرایی‬ ‫دەدرکێندرێت و لەگەڵ نەریتێکی بە ڕوژاواییکراودا‬ ‫بەراورد دەکرێت و ئاماژە خێرایەکە دەرفەت نادات‬ ‫خوێنەرەوە لە وردەکاریی ئەم به‌راوردە چاک تێبگات‬ ‫عیســادا دیســان نزا و هاواری گێرەڕەوە‬ ‫دەبیســین کە بە عیســا دەڵێت چیرۆکی‬ ‫واڵتــی ئــەو بــۆ «شانشــینی» خــۆی‬ ‫بگێڕێتــەوە‪ )٢٨٩( .‬گێــرەڕەوە خەونــی‬ ‫خۆی بــۆ عیســا دەگێڕێتــەوە و دەڵێت‬ ‫کــە هــۆکاری ئاوارەبوونــی ئــەو تەنیــا‬ ‫هەبوونی خەون و خولیا بووە‪ .‬وێدەچێت‬ ‫گێــرەڕەوە بییەوێت خەونــی نەتەوەیەک‬ ‫نوێنەرایەتــی بــکات و بــە عیســا بڵێت‬ ‫کــە ئەو باخچەیەکــی دەوێت‪« ،‬باخچەی‬ ‫عاشــقان»‪ ،‬باخچەیــەک کە کــەس بۆی‬ ‫نەبێــت تێیدا عاشــقان لەیەکتر داببڕێت‪.‬‬ ‫(‪)٢٨٢‬‬ ‫کاتێــک لە خوێندنــەوەی ئەم ڕۆمانە‬ ‫تەواو دەبی‪ ،‬ڕەنگە وەک خوێنەرەوەیەکی‬

‫خێرایەکە دەرفەت نــادات خوێنەرەوە لە‬ ‫وردەکاریی ئەم بــه‌راوردە چاک تێبگات‪.‬‬ ‫وەک نموونــە دەکرێ ئاماژە بە بەراوردی‬ ‫دوا وتەکانــی عیســا و حــەالج بکرێت لە‬ ‫کاتــی گیاندانیانــدا‪ .‬بەراوردکردنــی دوا‬ ‫وتــەی عیســا لەســەر خاچەکــەی‪“ ،‬هۆ‬ ‫باوکــە بۆچی منت تەنیا جێهێشــت؟” و‬ ‫حــەالج کە لە کاتی داپاچینی ســەری بە‬ ‫شمشێر و لێڕژانی خوێنیدا دەڵێت «وای‬ ‫لــە جوانــی ئەو هەمــوو نــاز و دەاللە»‬ ‫(‪ )٦٢‬لەم چەشــنە دەربڕینانەیە کە زۆر‬ ‫لــەوە زیاتر هەڵدەگرێت ئــاوا بە خێرایی‬ ‫بگوترێت و قســە و باسی زیاتری لەسەر‬ ‫نەکرێت‪.‬‬ ‫وێدەچێــت بوونــی گێــرەڕەوە لــە‬

‫ڕەشپێســت و ڕۆژهەاڵتییەکان لە عیســا‬ ‫نیشــانەی چییە؟ ئایا داکۆکیی لە ئایین‬ ‫هەر بەشــی بەشــمەیناتانە؟ ئایا عیســا‬ ‫هاوبەرەی ڕۆژهەاڵتییەکانە؟ ئایا داکۆکیی‬ ‫لە عیســا خۆفرئودانی مرۆڤی دەردەداری‬ ‫پەنابەرە یاخــود هێمایە بۆ بەرەرەکانیی‬ ‫ڕۆژهــەاڵت ە ڕۆژاوا؟ لــەو هێمایــەوە‬ ‫دەکرێت پرسیارگەلی زیاتر سەر هەڵدەن‬ ‫و دوا شەوی دابزینی عیسا لە ورووژاندنی‬ ‫کۆمەڵێک پرســیار و هاندانی خوێنەرەوە‬ ‫بــەرەو دۆزینــەوەی وەاڵم‪ ،‬ڕۆمانێکــی‬ ‫سەرکەوتوو بێت‪.‬‬ ‫لە کۆتایی ئەم گێڕانەوەیەدا بەردەوام‬ ‫بیری هــەردەم ئامــادەی ژیانی مرۆڤ و‬ ‫گەڕان بە شــوێن “فریادڕەســێک” خۆی‬

‫دەردەخــات‪ .‬بــەاڵم وێدەچێــت مرۆڤــی‬ ‫ســەردەمی ئێســتا زۆر بێچارەتــر لــەوە‬ ‫بێت کە شانســی باوەڕ بــە فریادڕەس و‬ ‫پەرجوویــەک یارمەتیــدەری بێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫مــرۆڤ ناحەقی نابێت ئەگەر وەبیر هزرە‬ ‫بە ناوبانگەکەی نیچە بکەوێتەوە و وەبیر‬ ‫خــۆی بێنێتەوە کە “خودا کوژراوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەمــە هیچ بە ڕێکەوت نییە کە ”تەنانەت‬ ‫عیســاش دوای ئەزموونــی دابەزینەکەی‬ ‫دێتــە ســەر ئــەو بــاوەڕە کــە ڕۆژگاری‬ ‫موعجیزە بەسەر چووە و کەس بڕوای بە‬ ‫فریادڕەس نەماوە‪)٢٨٠( .‬‬ ‫ئەنجام‬ ‫دوا شەوی دابەزینی عیسا بە گێڕانەوەی‬ ‫دیدارێکی خەیاڵیــی کاراکتێرێکی بێناوی‬ ‫کــورد لەگــەڵ عیســای پێغەمبــەر لــە‬ ‫قوتبــی باکــوور و گفتوگۆیەکــی درێژی‬ ‫ئــەم دوو کەســە‪ ،‬کۆمەڵێــک پرســیاری‬ ‫هەستیناسانە ئاراستە دەکات‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئامادەبوونی چەندیــن فاکتی واقیعی کە‬ ‫شــاهیدی لەسەر پێوەندیی گێڕانەوەکە و‬ ‫کەســایەتیی گێرەڕەوە‪/‬نووسەر دەدەن‪،‬‬ ‫ئــەوە الیەنی خەیاڵی و فانتاســتیکە کە‬ ‫بە سەر هەموو تۆوەکانی تری ژانرییانەی‬ ‫گێڕانەوەکــەدا زاڵ دەبێــت‪ .‬چڕی و پڕی‬ ‫و ئابستراکتبوونی گێڕانەوەکە زۆر جاران‬ ‫دەروازەکانی چێــژی دەق لە خوێنەرەوە‬ ‫دادەخــەن و دەیخەنــە بــەردەم دەقێــک‬ ‫دوور لە تایبەتمەندییەکانی سەرکەوتووی‬ ‫گێڕانەوەیەکــی ســەمیمی و سروشــتی و‬ ‫دینامیکیــی ڕۆمانییانــە‪ .‬گرنگی بابەت و‬ ‫هەســتیاریی پرســیار و ماندوویــی زۆری‬ ‫نووسەر ناتوانن جێگرەوەی گێڕانەوەیەکی‬ ‫پڕ جموجــۆڵ بن کە حەزی خوێندنەوەی‬ ‫بێ ناوبڕ بۆ خوێنەرەوە دەستەبەر بکات‪.‬‬ ‫ســەرەڕای گرفتــی تێکنیکیــی گێڕانەوە‬ ‫و ســەرنەکەوتن لە ڕاکێشــانی ســرنجی‬ ‫تەواوی خوێنــەرەوە بۆ بەردەوامبوون لە‬ ‫خوێندنەوەیەکی هەناســەبڕ‪ ،‬دوا شــەوی‬ ‫دابەزینــی عیســا هەوڵێکــی جیددییە بۆ‬ ‫ســکااڵ لە زەمیــن و زەمــان و لە دەردە‬ ‫کورد و دەردە مرۆڤ‪ .‬ئاســمانی خەیاڵی‬ ‫شــێرزاد حەســەن بەم ڕۆمانــەی بەرزتر‬ ‫دەبێتــەوە و زمانــە بــە بڕشــتەکەی لە‬ ‫نەبوونی فریادڕەســێکدا دەبێتە هیوایەک‬ ‫بــۆ هەڵچنینــی دیــواری بەرزی وشــە و‬ ‫ئاوەدانکردنــەوەی ماڵــی هەستونەســتی‬ ‫کــورد واتــا زمانــی کــوردی‪ .‬بێگومــان‬ ‫خوێنــەرەوەی دوا شــەوی دابەزینــی‬ ‫عیســا لەگەڵــم هــاوڕا و هاودەنگــە بــۆ‬ ‫پیرۆزبایی لە مامۆســتا شــێرزاد حەسەن‬ ‫و نوێتریــن ئافراندنــی‪ .‬ســپاس بــۆ ئەو‬ ‫نووسەرەی کە لە ڕەخساندنی دەرفەت بۆ‬ ‫بەخۆداچوونەوەی مرۆڤی کورد بەردەوام‬ ‫پێشەنگە!‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫بەرەی ڕۆژئاوا ئارامە‬

‫سانسۆرکراوترین ڕۆمان‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫سەیوان محەمەد‬ ‫ئــەم دێڕانــەی کۆتاییــی ڕۆمانــە‬ ‫بەناوبانگەکــەی ئیریــش ماریــا ڕیمــارک‬ ‫تەنیــا دەربــڕی ئایرۆنیــی مەرگــی ئەم‬ ‫ســەربازە ونــە نییــە‪ ،‬بەڵکــو ئایرۆنیی‬ ‫ڕاگەیاندنــی ســەردەمی جەنگیشــە کــە‬ ‫ڕایدەگەیەنێــت هیچ شــتێکی نــوێ نییە‬ ‫شــایەنی باس بێت‪ ،‬لە کاتێکدا ڕۆژانە بە‬ ‫هەزاران ســەرباز کوژراو و بریندار هەیە‪.‬‬ ‫(ناونیشــانی ئەڵمانیــی ڕۆمانەکــە‪Im ،‬‬ ‫‪ ،Westen Nichts Neues‬بــە‬ ‫مانــای «لە ڕۆژئــاوا هیچی نوێ لە ئارادا‬ ‫نییــە‪ )».‬دواهەمیــن دێــڕەکان هــاوکات‬ ‫ئایرۆنیــی ناونیشــانەکە دەستنیشــان‬ ‫دەکات‪ ،‬تاڵییەک کە سەراپای کتێبەکەی‬ ‫گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫«لە ســاڵی ‪١٩١٨‬دا مــرد‪ ،‬لە ڕۆژێکدا‬ ‫لە سەرجەمی بەرەدا هێندە ئارام و هێور‬ ‫بوو‪ ،‬هەواڵی ئــۆردوو خۆی تەنیا لەوەدا‬ ‫ســنووردار کردبوو‪ ،‬کە لە ڕۆژئاوا هیچی‬ ‫نــوێ لە ئــارادا نییــە‪ .‬بە دەمــدا نەوی‬ ‫بووبــووەوە و وەکــو خەوتبێت لە ســەر‬ ‫زەوییەکە کەوتبوو‪ .‬کاتێ خســتیانە سەر‬ ‫پشت‪ ،‬بینییان کە زۆر ئازاری نەکێشاوە؛‬ ‫ڕوخســاری گوزارشــتێکی هێنــدە ئارامی‬ ‫هەبوو‪ ،‬وەکو بەو شتە ئاسوودە بێت‪ ،‬کە‬ ‫ڕوویــداوە‪( ».‬وەرگێڕانی ئەو دێڕانەی لە‬ ‫وتارەکــەدا هاتوون لە چاپە کوردییەکەی‬ ‫ڕۆمانەکــەوە وەرگیراون‪ ،‬بــەرەی ڕۆژئاوا‬ ‫ئارامــە‪ ،‬ئیریــش ماریــا ڕیمــارک‪ ،‬لــە‬ ‫ئەلمانییــەوە‪ :‬کەریم پەڕەنــگ‪ ،‬ناوەندی‬ ‫غەزەلنووس‪ ،‬سلێمانی‪)٢٠١٥ ،‬‬ ‫ژمارەیەکــی زۆر ســەربازی ون لــەم‬ ‫ڕۆمانەدا لە هــەردوو بەرەدا هەن‪ .‬ئەوان‬ ‫جەستەن و لە چاڵی جێی گوللەتۆپەکاندا‬ ‫کەڵەکەبــوون‪ ،‬جەســتە لەتوپەتبووەکان‬ ‫لــە گۆڕەپانەکانــدا باڵوبوونەتــەوە‪،‬‬ ‫«ســەربازێکی ڕووت لەســەر لقێکــی‬ ‫دووفلیقانــە هەڵکورمــاوە‪ ،‬هێشــتا‬ ‫کاڵوزرێکەی لەســەرە‪ ،‬ئەگینا هیچی تری‬ ‫لە بەر نییە‪ .‬تەنیا نیوەی جەستەی لەوێ‬ ‫دانیشــتووە‪ ،‬لە ناوک بە ســەرەوەی‪ ،‬کە‬ ‫القی پێــوە نییە‪« ».‬الوێکی فەرەنســی‬ ‫دوا دەکەوێــت‪ ،‬پێــی دەگەیــن ‪. . . .‬‬ ‫لێدانی دەمەبێڵێک ڕوخساری دەکاتە دوو‬ ‫کەرتەوە‪».‬‬ ‫سەربازە ونەکان لە دواوەی وێنەکەدان‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکــە جەخــت دەخاتــە ســەر پاوڵ‬ ‫بۆیمــەری گێــڕەرەوە و هەڤاڵەکانــی کە‬ ‫خەڵکانــی ئاســایین لــە بەتالیۆنی دوو‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکــە پێنج میل لە پشــت بەرەکانی‬ ‫جەنگەوە دەست پێدەکات‪ .‬پیاوەکان «لە‬ ‫پشوودان» پاش تێپەڕاندنی چواردە ڕۆژ‬ ‫لە بەرەکانی پێشەوە‪ .‬لە سەدوپەنجا پیاو‬ ‫کە نێردراونەتە پێشــەوە تەنیا هەشتایان‬ ‫گەڕاونەتــەوە‪ .‬تێمایــەک – لەگەڵ تۆنی‬ ‫بێئومێدیشــدا – هەر زوو دەخرێتە ڕوو‪،‬‬ ‫پاڵنەرەکــەش گەیشــتنی نامەیەکــە لــە‬ ‫کانتۆرەکــەوە کــە پێشــتر بەڕێوەبــەری‬ ‫قوتابخانەکەیــان بووە‪ .‬هەر ئەویش بووە‬ ‫کە هانی دابوون خۆبەخشانە بچنە ڕیزی‬ ‫ســوپاوە و وای کردبــوو ئەوانەی دوودڵ‬ ‫بوون وەک ترسنۆک دەربکەون‪.‬‬ ‫«دەبــوو بــۆ ئێمــەی هــەژدە ســااڵن‬ ‫ببنــە نێوەندگیر و پێشــڕەو بــۆ دونیای‬ ‫گەورەیی‪ ....‬لە بنەمادا بڕوامان پێکردن‪.‬‬ ‫بــە چەمکــی دەســتەاڵت‪ ،‬کــە ئــەوان‬ ‫هەڵگــری بــوون‪ ،‬لــە بیــر و خەیاڵماندا‬ ‫تێگەیشــتنی گەورەتــر و زانســتی و‬ ‫مرۆڤانەتر هاوپەیوەســت بــوو‪ .‬بەاڵم کە‬ ‫یەکــەم مردوومــان بینی‪ ،‬ئــەم قەناعەتە‬ ‫داڕووخا‪ ....‬یەکەم تۆپباران هەڵەکەمانی‬ ‫بــۆ دەرخســتین و لــە ژێریــدا ئــەو‬ ‫دونیابینییە‪ ،‬کە ئەوان فێریان کردبووین‪،‬‬ ‫هەرەسی هێنا‪».‬‬ ‫دیمەنــی ژیانی ســەربازەکان لە چەند‬ ‫بەشی ســەرەتادا خراوەتەڕوو‪ :‬مامەڵەی‬

‫نامرۆڤانــەی ســەربازە نوێیەکان لەســەر‬ ‫دەســتی عەریفێکی شەڕخواز کە شانازی‬ ‫بە پلە سەربازییەکەیەوە دەکات‪ ،‬مەرگی‬ ‫بە ئازاری هاوڕێیەکی سەردەمی قوتابخانە‬ ‫پاش بڕینەوەی القــی‪ ،‬ژەمە خواردنێکی‬ ‫کــەم کــە زۆرجــار درەنگیــش دابــەش‬ ‫دەکرێــت‪ ،‬خراپــی شــوێنی حەوانــەوە‪،‬‬ ‫هەســتکردن بــە ترس و تۆقیــن‪ ،‬دەنگی‬ ‫هاوار و تەقینەوەی بەرەکانی پێشەوە‪.‬‬ ‫مقۆمقۆی هێرشــێک دەبێت بە ڕاستی‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەســتپێکی هێرشەکەدا دیوارێکی‬ ‫پــان و بــەرزی تابوتــی زەردی نــوێ‬ ‫هەڵدەســتێتەوە و خواردنی زیادەشــیان‬ ‫بۆ دێت‪ .‬کاتێک تۆپبارانی دوژمن دەست‬ ‫پێــدەکات‪ ،‬ئەرزەکــە دەلەرزێنێتــەوە و‬ ‫ئاگربارانی ســەخت بەسەریاندا دادەکات‪.‬‬ ‫تۆپــەکان ســەنگەرەکان تێکدەشــکێنن‬ ‫و بەربەســتەکان هەڵدەتەکێنــن و ڕووی‬ ‫ســەرەوەی کۆنکریتــی حەشــارگەکان‬ ‫دەڕووخێنــن‪ .‬هێڵــی دواوەش تۆپبــاران‬ ‫دەکرێت‪ .‬ســەربازێکی نوێ جڵەوی خۆی‬ ‫لە دەست دەدات و دەبێت توند لێی بدرێت‬ ‫بۆ ئەوەی بێتەوە سەرخۆی‪ .‬هێرشەکە بە‬ ‫ڕەشاش و نارنجۆک بەرپەرچ دەدرێتەوە‪.‬‬ ‫تووڕەیی شوێنی ترس دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫«ئیتــر دەستەوەســتان لەســەر‬

‫هەیە‪ .‬پاوڵ بیر لە داهاتوو دەکاتەوە‪:‬‬ ‫«لێمانیش تێناگەن‪ ،‬چونکە وەچەیەک‬ ‫لەبەردەمماندا گــەورە دەبێت‪ ،‬کە لەگەڵ‬ ‫ئەوەشــدا لێرە ســاڵەکانی لەگەڵ ئێمەدا‬ ‫گوزەرانــدووە‪ ،‬بــەاڵم جێخەو و پیشــەی‬ ‫هەبــوو و بــۆ ئــەو شــوێنگە کۆنانــە‬ ‫دەگەڕێنــەوە‪ ،‬کە جەنگیان تێــدا لە بیر‬ ‫دەکرێــت‪ .‬لــە دوای ئێمــەش وەچەیەک‬ ‫گــەورە دەبێت‪ ،‬وەکو جارانــی ئێمە‪ ،‬کە‬ ‫بــۆ ئێمە نامۆیە و وەالمان دەخات‪ .‬ئێمە‬ ‫لە خۆمــان زیادەین‪ ،‬ئێمە گەورە دەبین‪،‬‬ ‫هەندێک خۆمان دەگونجێنین‪ ،‬هەندێکی تر‬ ‫ملکەچ دەبین و زۆر کەس دەستەوەستان‬ ‫دەبن؛ ســااڵن بەسەر دەچن و سەرەنجام‬ ‫دەفەوتێین‪».‬‬ ‫ئەو دەمــەی لە ســاڵی ‪ ١٩٢٨‬ڕۆمانی‬ ‫بــەرەی ڕۆژئــاوا ئارامــە لــە ئەڵمانیــا‬ ‫باڵوبووەوە‪ ،‬نازییەکان هێزێکی سیاســیی‬ ‫بــە برەو بــوون‪ .‬دەرەنجامــی بارودۆخی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و سیاســی دەیەیەک دوای‬ ‫جەنگ‪ ،‬ڕۆمانەکە کاردانەوەیەکی گەورەی‬ ‫بــەدوای خۆیــدا هێنا و پێــش ئەوەی لە‬ ‫ئەمەریکا باڵوببێتەوە‪ ،‬شەش سەد هەزار‬ ‫دانەی لێ فرۆشــرا‪ ،‬بەاڵم هاوکات ڕقێکی‬ ‫گەورەشــی بزواند‪ .‬ڕۆمانەکــە ئیهانەیەک‬ ‫بوو بۆ نازییەکان کە وەک سووکایەتییەک‬

‫هەراسانکردنی لەالیەن نازییەکانەوە قوتار‬ ‫بکات و ڕووبکاتە سویســرا‪ ،‬پاشانیش بۆ‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا‪.‬‬ ‫یاساغ کردن لە واڵتانی تری ئەوروپاش‬ ‫جێبەجێ کرا‪ .‬ساڵی ‪ ،١٩٢٩‬سەربازەکانی‬ ‫نەمســا لێیان قەدەغەکرابــوو ئەم کتێبە‬ ‫بخوێننەوە‪ .‬لە چیکسلۆڤاکیا لە کتێبخانە‬ ‫ســەربازییەکاندا قەدەغە کرابوو‪ .‬ســاڵی‬ ‫‪ ١٩٣٣‬لــە ئیتالیــا وەرگێڕانی قەدەغەکرا‬ ‫بەهــۆی ئاراســتەی دژ بــە جەنگــی‬ ‫کتێبەکەوە‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ ،١٩٢٩‬لــە ئەمەریــکا باڵوکار‬ ‫لیتــڵ بــراون و هاوڕێکانــی قایل بوون‬ ‫بــە پێشــنیاری داوەرەکانــی یانــەی‬ ‫کتێبی مانــگ (‪ ،)BMOC‬کە وەک‬ ‫کتێبــی مانگی حوزەیرانــی یانەکەیان‬ ‫هەڵیانبژاردبــوو‪ ،‬بــەوەی گۆڕانکاریی‬ ‫تێــدا بکــەن؛ ســی و پێنــج وشــە و‬ ‫پێنــج دەســتەواژە و دوو دیمەنــی‬ ‫تەواویان سڕییەوە – یەکێکیان باسی‬ ‫ئاودەستە دەستەجەمعییەکە و ئەوی‬ ‫تریشــیان دیمەنــی نەخۆشــخانەکە‬ ‫کــە تێیــدا ژن و مێردێــک‪ ،‬کــە دوو‬ ‫ســاڵە لێکدابڕاون‪ ،‬جووت دەبن‪ .‬باڵوکار‬ ‫ئــەوەی ڕاگەیاندبوو کە «هەندێک وشــە‬ ‫و ڕســتەی کتێبەکــە زۆر زبــرن بۆ چاپە‬

‫فیلمەکەی ساڵی ‪ ،١٩٣٠‬بەرەی ڕۆژئاوا ئارامە‪ ،‬کە وەک‬ ‫یەکێک لە گرنگترین فیلمەکانی دژی جەنگ ناوبانگی‬ ‫پەیداکرد و براوەی خەاڵتی ئۆسکار بوو بۆ باشترین‬ ‫فیلم و باشترین دەرهێنەر‪ ،‬هەم قەدەغەکرا و هەمیش‬ ‫بە زەقی لێی قرتێندرا‬ ‫ســەربڕینگە چــاوەڕێ ناکەین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خۆمــان قوتــار بکەین و تۆڵــەی خۆمان‬ ‫بکەینــەوە‪ ،‬دەتوانیــن وێــران بکەیــن و‬ ‫بکوژیــن‪ ....‬وەکو پشــیلە خۆمان کووڕ‬ ‫دەکەینــەوە و ڕادەکەیــن‪ ،‬دەکەوینە ژێر‬ ‫ئــەو شــەپۆلەوە‪ ،‬کە هەڵمانــی گرتووە‪،‬‬ ‫کــە دڵڕەقمــان دەکات‪ ،‬دەمانکاتە ڕێگر‬ ‫و جــەردە‪ ،‬دەمانکاتە بکــوژ‪ ،‬دەمانکاتە‬ ‫شــەیتان‪ ،‬ئەم شــەپۆلەی کە وزەمان بۆ‬ ‫تــرس و ڕق و چاوچنۆکیــی بۆ ژیان فرە‬ ‫دەکات‪ ،‬کە بە دوای قوتاربووندا بۆ ئێمە‬ ‫دەگەڕێت و بە کۆشش دەربازبوونمان بۆ‬ ‫مەیســەر دەکات‪ .‬وەدەســتی دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئەگەر باوکــت لەگەڵ ئەوانەی ئەوبەرەوە‬ ‫بێت‪ ،‬دوودڵی ناکەیت لەوەی نارنجۆکەکە‬ ‫بەرەو سینەی هەڵبدەی!»‬ ‫هێرشــەکان بە دژەهێــرش دەگۆڕێن و‬ ‫«هێدی هێدی لەســەر بەرەی چاڵەکانی‬ ‫نێــوان گۆڕەکانــدا مــردوو زۆر دەبــن‪».‬‬ ‫کاتێــک دوایــی دێــت و ســەربازان‬ ‫دەحەوێنــەوە‪ ،‬تەنیا ســی و دوو پیاویان‬ ‫ماون‪.‬‬ ‫لە پاییزدا باســی ئاشتی و ئاگربەست‬

‫بەرامبەر نمونە بااڵکانیان بۆ نیشــتیمان‬ ‫و واڵت خوێندنەوەیــان بــۆ دەکــرد‪ .‬ئەم‬ ‫ڕقە بووە هانــدەری دەرچوونی باڵوکراوە‬ ‫و نامیلکــە لــە دژی ڕۆمانەکــە‪ .‬ئەوەبوو‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٣٠‬لــە ئەڵمانیــا قەدەغە کرا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٣٣‬هەموو کارەکانی ڕیمارک لە‬ ‫ئاگرە بەدناوەکاندا ســووتێنران‪ .‬لە ‪١٠‬ی‬ ‫ئایــار یەکەمین خۆپیشــاندانی گەورە لە‬ ‫پێش زانکۆی بەرلین ڕێکخرا‪ .‬خوێندکاران‬ ‫‪ ٢٥٠٠٠‬ناونیشــانی نووسەرە جووەکانیان‬ ‫کۆکــردەوە‪ ٤٠٠٠٠ ،‬خەڵکــی «خوێــن‬ ‫سارد» تەماشایان دەکرد‪ .‬خۆپیشاندانی‬ ‫هاوشــێوە لە زانکۆکانی تریــش ڕێکخرا‪،‬‬ ‫لــە میونیــخ ‪ ٥٠٠٠‬منــداڵ تەماشــاکەر و‬ ‫بەشداری ســووتاندنی ئەو کتێبانە بوون‬ ‫کــە بە مارکســی و نا‪-‬ئەڵمانــی لەقەڵەم‬ ‫درابوون‪.‬‬ ‫ڕیمــارک‪ ،‬کــە بــەو هێرشــە توندانەی‬ ‫دەکرانــە ســەر کتێبەکــەی بێدەنــگ‬ ‫نەکرابــوو‪ ،‬پاشکۆیەکیشــی لــە ســاڵی‬ ‫‪١٩٣٠‬دا باڵوکــردەوە‪ ،‬ڕێگــەی گەڕانەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئیتر لە ســاڵی ‪ ١٩٣٢‬کار گەیشــتە‬ ‫ئەوەی بــارودۆخ ناچاریی بکات خۆی لە‬

‫ئەمەریکییەکــەی ئێمــە» و بەبــێ ئــەو‬ ‫گۆڕانکارییانە ڕەنگە کێشە دروست بکات‬ ‫لەگەڵ یاســای فیدراڵی‪ ،‬بە دڵنیاییشەوە‬ ‫لەگەڵ یاســای ویالیەتی ماساشوســێتس‬ ‫گرفتــی دەبێــت‪ .‬وتەبێــژی باڵوکارەکــە‬ ‫ئەوەی ڕوونکردەوە‪:‬‬ ‫«ئەو کاتەی هێشــتا کتێبەکە لەالیەن‬ ‫داوەرانــی یانــەی (‪)BMOC‬ەوە‬ ‫هەڵدەســەنگێنرا‪ ،‬چاپــە ئینگلیزییەکــە‬ ‫باڵوبووبووەوە‪ ،‬لە کاتێکدا بەشــی زۆری‬ ‫خوێندنــەوە ڕەخنەییــەکان بە ســوودی‬ ‫کتێبەکە بوون‪ ،‬تەنیا دوو ســێ ڕەخنەگر‬ ‫کتێبەکەیان بە خراپ و بازاڕی ناوزەدکرد‪.‬‬ ‫ئێمە باوەڕمان وایە ئەمە گرنگترین کتێبە‬ ‫تا ئێســتا لەبارەی جەنگەوە نووسرابێت‪،‬‬ ‫هەروەها لەبــەر بەرژەوەندیی مرۆڤایەتی‬ ‫دەبێــت تا دەکرێت بە فراوانترین شــێوە‬ ‫باڵوبکرێتــەوە‪ ،‬بۆیــە ئێمە گەیشــتووین‬ ‫بــەو دەرەنجامــەی کــە ڕەنگە باشــترین‬ ‫شــت ئەوەبێت کە هێرش نەبێت بۆ ڕووە‬ ‫گشــتییەکەی‪ ،‬بۆیە بە گشتی ڕازیین ئەو‬ ‫گۆڕانکارییانــە بکەین کــە لەالیەن یانەی‬ ‫کتێبــی مانگــەوە پێشــنیارکراوە‪ ،‬دوای‬

‫جۆرێک سانسۆری باڵوکار لەالیەن ڕیمارک خۆیەوە‬ ‫ئاشکرا کرا‪ .‬باڵوکاری پونتام لە ساڵی ‪ ١٩٢٩‬کتێبەکەی‬ ‫ڕەت کردبووەوە‪ ،‬سەرەڕای بەڵگەی سەرکەوتنە‬ ‫بەرچاوەکانی لە ئەوروپا‪ .‬بە گوێرەی قسەی دانەر‪،‬‬ ‫«گەمژەیەک گوتبووی کە کتێبێک باڵو ناکاتەوە لەالیەن‬ ‫سەربازێکی گەمژەی ئەڵمانییەوە نووسرابێت‪».‬‬

‫ئەوەی‬ ‫داوەرانــی بــە تێکــڕا دەنگیــان لەســەر‬ ‫کتێبەکە داوە‪».‬‬ ‫چەندیــن دەیــە دواتــر‪ ،‬جۆرێکی تری‬ ‫سانســۆری بــاوکار لەالیــەن ڕیمــارک‬ ‫خۆیەوە ئاشــکراکرا‪ .‬باڵوکاری پونتام لە‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٢٩‬کتێبەکەی ڕەتکردبووەوە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای بەڵگــەی ســەرکەوتنە‬ ‫بەرچاوەکانــی لــە ئەوروپــا‪ .‬بەگوێرەی‬ ‫قســەی دانەر‪« ،‬گەمژەیەک گوتبووی کە‬ ‫کتێبێک باڵوناکاتەوە لەالیەن سەربازێکی‬ ‫گەمژەی ئەڵمانییەوە نووسرابێت‪».‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫سانســۆرکردنی‪ ،‬ڕۆمانی بــەرەی ڕۆژئاوا‬ ‫ئارامە‪ ،‬کەچی ســاڵی ‪ ١٩٢٩‬لە بۆســتن‬ ‫قەدەغەکــرا بــە بیانــووی نەشــیاوی‪.‬‬ ‫هەمــان ســاڵ لــە شــیکاگۆ دەزگای‬ ‫گومرکی ئەمەریکی دەستی بەسەر چەند‬ ‫کۆپییەکــی وەرگێڕانــە ئینگلیزییەکــەدا‬ ‫گــرت‪ ،‬کــە بــە سانســۆردا تێنەپــەڕی‬ ‫بــوو‪ .‬ڕۆمانەکە لە ‹جەنگــی کتێبەکان‪:‬‬ ‫سانســۆری ئەدەبــی لــە قوتابخانــە‬ ‫حکومییەکانــدا ‪ ،›١٩٨٥ -١٩٥٠‬وەکــو‬ ‫ڕۆمانێکی بەرهەڵســتیی کراو ناوبراوە بە‬ ‫هۆی ئەوەی کتێبێکی «زۆر توندوتیژ»ە‬ ‫و بە هۆی وێناکردنی جەنگیشــەوە وەک‬ ‫«دڕندانە و نامرۆڤانە‪».‬‬ ‫هێشــتاش وەک یەکێــک لــە‬ ‫«فرەسانســۆرکراوترین» کتێبــەکان‬ ‫نــاو دەبرێــت (بڕوانــە لیســتی کتێبــە‬ ‫یاســاغکراوەکان)‪ .‬نمونەیەکــی نــوێ لە‬ ‫‹هێرش بۆ سەر ئازادیی فێربوون ‪-١٩٨٧‬‬ ‫‪›١٩٨٨‬دا هاتــووە‪ ،‬کــە ڕووپێوییەکــی‬ ‫ســااڵنەی سانســۆری قوتابخانەکانە‪ ،‬بە‬ ‫تۆمەتی—»زمانی خراپ» (کالیفۆرنیا)‪.‬‬ ‫مەبەستەکە ئەوەیە کە سانسۆر شێوازی‬ ‫خــۆی گۆڕیــوە‪ ،‬ئــەم تۆمەتانــە لەبری‬ ‫تۆمەتبارکردنە ترادیســیۆنییەکانی وەکو‬ ‫«جیهانگەرایی» و «وشەی بریندارکەر»‬ ‫بەکاردێنێت‪.‬‬ ‫فیلمەکەی ساڵی ‪ ،١٩٣٠‬بەرەی ڕۆژئاوا‬ ‫ئارامــە‪ ،‬کــە وەک یەکێک لــە گرنگترین‬ ‫فیلمەکانــی دژی جەنــگ ناوبانگــی‬ ‫پەیداکرد و براوەی خەاڵتی ئۆســکار بوو‬ ‫بۆ باشــترین فیلم و باشترین دەرهێنەر‪،‬‬ ‫هــەم قەدەغەکــرا و هەمیــش بــە زەقی‬ ‫لێی قرتێندرا‪ .‬ســەرکردەکانی ســوپا لە‬ ‫ئەڵمانیا دژی نمایشــکردنی بوون بەهۆی‬ ‫ویناکرنی نەرێنیی سوپاوە لە فیلمەکەدا‪.‬‬ ‫شەوی یەکەمی نمایشکردنەکەی‪ ،‬پێنجی‬ ‫دیســامبری ســاڵی ‪ ،١٩٣٠‬نازییە کراس‬ ‫قاوەییەکان لە ســینەما خۆپیشــاندانیان‬ ‫کرد و ڕێگربوون لە پیشاندانی فیلمەکە‪.‬‬ ‫ئــەم ڕووداوە و ڕووداوەکانی تری ڕۆژانی‬ ‫دواتــر‪ ،‬کــە هەمــوو لەالیــەن جۆزێــف‬ ‫گۆبڵــزەوە ڕێکخرابــوو‪ ،‬بەشــێوەیەکی‬ ‫کاریگەر پیشــاندانی فیلمەکەی شێواند‪.‬‬

‫ڕەخنەی‬ ‫چەپــە ئەڵمانییــەکان لــە فیلمەکە وەک‬ ‫«درۆیەکــی جــووەکان» فیلمەکــەی‬ ‫ناســاند و وەک «فیلمێکــی کینەدۆز کە‬ ‫سووکایەتی بە سەربازی ئەڵمانی دەکات»‬ ‫دیاریــی کــرد‪ .‬کێشــەکە گەورەبــووەوە‬ ‫و لــە مــاوەی هەفتەیەکــدا فیلمەکــە‬ ‫قەدەغەکــرا‪ .‬هۆکارەکــە‪« :‬ســەربازی‬ ‫ئەڵمانیی لە هەموو شــکۆیەکی دابڕیوە»‬ ‫و تایپێکی نەرێنیی لێ داتاشیوە‪ .‬ڕەخنە‬ ‫ناسیۆنالیستییەکان جەختیان کردەوە لە‬ ‫«تێمای دژەجەنگی فیلمەکە و باسکردنی‬ ‫ســەربازی ئەڵمانی و ســوپای ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫دەرەنجــام فیلمەکەیــان بــە دەرنەچوون‬ ‫لــە ڕیتمــی ڕۆمانەکــە مەحکــوم کــرد‪.‬‬ ‫بــەالی ئەوانــەوە‪ ،‬وێناکردنی ســەربازی‬ ‫ئەڵمانــی وەک مرۆڤی ترســاو لە یەکەم‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەیانــدا و بێئومێدبوونیان‬ ‫لــە قەســابخانەکانی مەیدانــی جەنــگ‪،‬‬ ‫بااڵدەســتییان و ئامانجــی ســەرەکیی‬ ‫جەنگیــان دەخاتــە ژێــر پرســیارەوە‪،‬‬ ‫هــەروەک بــە کــەم زانینــی بوێــری و‬ ‫دیســپلینی جەنگاوەری ئەڵمانییە و جێ‬ ‫لــەق کردنی متمانــەی نەتەوەیە بە هێزە‬ ‫چەکدارەکانی‪( ».‬سیمۆنز)‪ .‬کاردانەوەی‬ ‫هاوشێوە لە نەمسا‪ ،‬پاش یەکەم نمایشی‬ ‫فیلمەکە لە سێی جانوەریی ساڵی ‪،١٩٣١‬‬ ‫بووە هۆی پێکداهەڵپژانی سەرشەقام‪ ،‬لە‬ ‫دەی جانــوەری بە تــەواوی قەدەغەکرا‪.‬‬ ‫لــە هەنگاریــا و بولگاریا و یوگۆســاڤیا‬ ‫ڕێگــە بــە پیشــاندانی نەدرا‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫هەموو ئەمانەش‪ ،‬لە سێپتەمبەری ساڵی‬ ‫‪١٩٣١‬دا‪ ،‬لــە ئەنجامی گۆڕانی بارودۆخی‬ ‫سیاسی‪ ،‬دەســەاڵتداریی ئەڵمانیا ڕێگەی‬ ‫دا بە نمایشی بەرەی ڕۆژئاوا ئارامە کە بە‬ ‫شێوەیەک بگونجێت دەستکاریی کرابوو‪،‬‬ ‫ئەو کات هیچ خۆپیشاندان و تووڕەییەکی‬ ‫ئاشکرای بەدوای خۆیدا نەهێنا‪.‬‬ ‫ستۆدیۆکانی یونیڤێرساڵ لە ئەمەریکا‬ ‫دەســتیان کــرد بــە بڕینــی فیلمەکە لە‬ ‫ســەرەتای ســاڵی ‪١٩٣٣‬وە‪ ،‬چەندیــن‬ ‫دیمەنــی گرنگیــان لــە ئەمەریــکا و لــە‬ ‫دەرەوەی ئەمەریــکاش بــڕی‪ ،‬ئــەم‬ ‫قرتاندنانەش دەرەنجامی سانسۆرکردن و‬ ‫سیاسەت و مەســەلەی کات و ئارەزووی‬ ‫نمایشکەرەکانی فیلم بوون‪ .‬کاتێک بەرەی‬ ‫ڕۆژئــاوا ئارامــە جارێکــی دەرهێنرایەوە‬ ‫وەک فیلمێکــی دژە‪-‬هیتلــەر‪ ،‬گێڕانەوەی‬ ‫لەبــارەی نازییەکانیشــەوە تێدابــوو‪ .‬لە‬ ‫ڤێرژنێکــی تــردا مۆســیقا بــۆ کۆتایــی‬ ‫فیلمەکە زیادکرابوو‪ ،‬بۆ ئەو بەشــەی کە‬ ‫بە بێدەنگی تۆمارکرابوو‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪Encyclopedia of Censorship.—New‬‬ ‫‪ed. / Jonathon Green, Nicholas J.‬‬ ‫‪Karolides. New York, 2005.‬‬

‫««‬ ‫«دواهەمین هەناری دنیا بە نەمری لە یادەوەریی ئێرانییەکاندا دەمێنێتەوە»‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫‪5‬‬

‫گفتوگۆی ڕەخنەی چاودێر لەگەڵ برایم پشت کوهیی شانۆکار‬ ‫ڕێگايــه‌ك بــۆ به‌راوردكــردن نامێنێــت‪.‬‬ ‫ئــه‌وه‌ى ده‌مێنێتــه‌و‌ه توانا و ده‌ســه‌اڵتی‬ ‫سازدانی مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫ئێمه‌يــ ‌ه و ده‌گه‌ڕێتــه‌و‌ه بۆ هێــز و وزه‌ى‬ ‫نمايشــيى ئێم ‌ه و ئه‌وه‌ى ك ‌ه چى ل ‌ه ڕيتم‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫و وێنــه‌ی شــانۆيى و مۆســيقا ده‌كه‌يــن‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬ئایــا شــانۆیی له‌ســه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ‪ .‬هيوادارم بتوانين‬ ‫دواهەمیــن هەناری دونیا دەتوانێت بگات به‌رهه‌مێكى دره‌وشــاو‌ه له‌ســه‌ر ته‌خته‌ى‬ ‫بــە فیســتیڤاڵی نێونەتەوەیــی فەجــری شــانۆ پێشــكه‌ش بكه‌يــن كــ ‌ه بتوانێــت‬ ‫ســاڵی ئایندە؟ بەرنامــەی ئەوە هەیە کە لــ ‌ه يــاده‌وه‌رى بينــه‌ران و به‌تايبه‌تيــش‬ ‫لــە واڵتانی تر پێشــکەش بکرێت یان لە خه‌ڵكى ئێراندا بمێنێته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ك چۆن‬ ‫دوای تاران لە شــارەکانی تــری ئێران و ڕۆمانه‌ك ‌ه دره‌وشايه‌و‌ه و بۆ هه‌ميش ‌ه وه‌ك‬ ‫به‌رهه‌مێكــى نه‌مر ل ‌ه يــاده‌وه‌رى خه‌ڵكى‬ ‫هەروەها کوردستان؟‬ ‫برایم پشت کوهی‪ :‬بڕيار واي ‌ه ل ‌ه ساڵی ئێرانــدا ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌هه‌مان شــێوه‌ش‬ ‫ئايينــده‌دا لــ ‌ه فێســتيڤاڵى نێونه‌ته‌وه‌يى شــانۆك ‌ه ببێت ‌ه شانۆيه‌كى نه‌مر و بێهاوتا‬ ‫فه‌جــر و له‌چه‌ند به‌شــێكى ســه‌ره‌كيدا‪ ،‬ل ‌ه شانۆى ئێراندا‪ .‬هيوادارم بتوانين شكۆ‬ ‫ئه‌م نمايشــ ‌ه پێشــكه‌ش بكه‌ين‪ .‬دواتر له و هه‌يبه‌تى ئه‌و ڕۆمان ‌ه دره‌وشاو‌ه و مه‌زن ‌ه‬ ‫‌چه‌ندين شارى ئێراندا نمايشی ده‌كه‌ين و بپارێزين و له‌هه‌مان كاتدا نمايشه‌كه‌شمان‬ ‫پاشــانيش ده‌مانه‌وێت لــه‌چه‌ند واڵتێكى وه‌ك به‌رهه‌مێكــى ســه‌ربه‌خۆ و جيــاواز‬ ‫ده‌ره‌و‌ه پێشكه‌ش بكرێت و دواتريش گه‌ر لــ ‌ه ڕۆمانه‌كــ ‌ه به‌ســه‌ربه‌خۆيى خۆيــه‌و‌ه‬ ‫هه‌لومه‌رج له‌بار بێت‪ ،‬ل ‌ه كوردستان و ل ‌ه بد‌رەوشــێته‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ى كــ ‌ه لێى دڵنياين‬ ‫له‌سه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ پڕۆژه‌يه‌كى هونه‌رى‬ ‫زێدى ڕۆمانه‌كه‌ پێشكه‌شی بكه‌ين‪.‬‬ ‫ده‌بينين سه‌ربه‌خۆ و جياواز ل ‌ه ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬پێت وایە هەمان ئەو و ئــه‌و به‌رهه‌مــ ‌ه ئه‌ده‌بييــه‌‪ .‬به‌هه‌رحاڵ‬ ‫پێشوازییەی لە ڕۆمانی دواهەمین هەناری ئه‌گــه‌ر بچوكتريــن گومانمــان هه‌بووايه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ڕه‌نگ ‌ه ئه‌م به‌رهه‌م ‌ه له‌ســه‌ر ته‌خته‌ى‬ ‫دونیا کرد‪ ،‬لە شانۆییەکەشی بکرێت‪.‬‬ ‫برایــم پشــت کوهــی‪ :‬خۆشــبه‌ختان ‌ه شــانۆ نەتوا‌نێت سه‌ركه‌وتووبێت‪ ،‬هه‌رگيز‬ ‫به‌رهه‌مه‌شــانۆييه‌كانى گروپى(تيتــوك) نه‌ده‌چويــن ب ‌ه دوايدا و ئــه‌و كاره‌مان بۆ‬ ‫هه‌ميشــ ‌ه له‌اليــه‌ن هــه‌ردوو توێژه‌كــه‌و‌ه نمايش هه‌ڵنه‌ده‌بــژارد‪ .‬ئێم ‌ه وه‌ك چۆن‬ ‫پێشــوازى باشــى لێ كــراوه‌‪ ،‬واتا‪ :‬هه‌م لــه‌و‌ه دڵنيانين ك ‌ه ئه‌م ڕۆمان ‌ه نه‌ك ته‌نيا‬ ‫ڕه‌خنه‌گــران و هه‌م بينــه‌ران زۆريان پێ شــاكارێكى ڕۆژهه‌اڵتييــه‌‪ ،‬به‌ڵكوو هيچى‬ ‫بــاش بــوو‌ه و به‌دڵيــان بــووه‌‪ .‬له‌باره‌ى لــه‌و شــاكار‌ه جيهانييانــه‌ى ك ‌ه پێشــتر‬ ‫شــانۆيى دواهه‌مين هه‌نارى دونياشــه‌وه‌‪ ،‬له‌ســه‌ر ته‌ختــه‌ى شــانۆ پێشكه‌شــمان‬ ‫جــارێ ناتوانــم زۆر پێشــبينى هه‌مــوو كــردووه کەمتر نییە‌‪ .‬هه‌ر به‌و ئاســته‌ش‬ ‫شــته‌كان به‌ڕه‌هاييه‌و‌ه بكه‌م‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك بڕوامــان بــه‌و‌ه هه‌ي ‌ه ئــه‌م ڕۆمان ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫پێشــتر ل ‌ه زۆربــه‌ى گفتوگۆكاندا وتومه‌‪ ،‬ســاتی دراماتيكى زۆر جوان و ده‌گمه‌ن و‬ ‫دڵنيابن له‌وه‌ى نمايشى دواهه‌مين هه‌نارى ناياب و ده‌توانێت له‌ســه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ‬ ‫دونيــا هێنــد‌ه ســه‌رنجڕاكێش ده‌بێــت‪ ،‬زۆر نه‌مر بێــت و وه‌ك به‌رهه‌مێكى ته‌واو‬ ‫بينــه‌ران تووشــی ڕامــان و حه‌په‌ســان شانۆيى خۆى پێشــكه‌ش بكات‪ .‬ئێمه‌ش‬ ‫ده‌كات‪ .‬بــۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌كى ته‌واو دڵنيا بڕيار‌ه ب ‌ه ڕوانينێكى شانۆييانه‌و‌ه كار له‌م‬ ‫و یه‌كالكه‌ره‌و‌ه ده‌بێت ڕاوه‌ستين تا كاتی ڕۆمانــه‌دا بكه‌يــن و وه‌ك پێشــتريش ل ‌ه‬ ‫چه‌نــد گفتوگۆيه‌كدا وتوومــه‌‪ ،‬ده‌مه‌وێت‬ ‫نمايشكردنی‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬پێــت وایە هۆکاری به‌م شانۆيي ‌ه توانا به‌رفراوانه‌كانى شانۆى‬ ‫پێشــوازی کردن لــە ڕۆمانــی دواهەمین ئێران زياتر بكه‌م و بيســه‌لمێنم شــانۆى‬ ‫ئێــران ده‌توانێــت هه‌نــگاوى زۆر زياتــر‬ ‫هەناری دونیا چییە؟‬ ‫برایــم پشــت کوهی‪ :‬هه‌روه‌ك پێشــتر لــه‌وه‌ى كــ ‌ه ئێســتا هه‌يــه‌‪ ،‬هه‌ڵبهێنێت‪.‬‬ ‫وتومه‌‪ ،‬بڕيار نيي ‌ه خودی ده‌قی ڕۆمانه‌ك ‌ه شــانۆيى دواهه‌ميــن هه‌نــارى دونيــا‬ ‫پێشكه‌ش بكه‌ين‪ .‬هه‌ر كه‌س پێى خۆش ‌ه ته‌حه‌دايــه‌ك ده‌بێت بۆ شــانۆيى ئێران‪،‬‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه له‌ســه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ ببێنێت‪ ،‬کەواتــە تێدەگــەی ئــەم بەرزەفڕییــەی‬ ‫باشــتر‌ه بڕوات ڕۆمانه‌كــ ‌ه بخوێنێته‌و‌ه و ئێمــە لە دۆخێکی سروشــتییەوەیە و لەو‬ ‫لێكــى بداتــه‌وه‌‪ ،‬چونكــ ‌ه خه‌ياڵی مرۆڤ ڕابردووەی کە هەمانە و هەروەها لەو توانا‬ ‫بێوێنــ ‌ه و چاوه‌ڕواننه‌كــراو و بێئه‌نــداز‌ه و ڕووانینەماندایە کە بۆ دواهەمین هەناری‬ ‫جوانه‌‪ .‬بڕيــار نيي ‌ه ئێمــ ‌ه گێڕانه‌وه‌يه‌كى دونیــا هەیــە‪ .‬کارکردنمــان لەســەر ئەم‬ ‫نمايشــيمان بۆ دواهه‌ميــن هه‌نارى دونيا ڕۆمانە و ئەنجامی نمایشــەکەمان دەبێتە‬ ‫هه‌بێــت و ته‌نيا ديمه‌نگه‌لێك ل ‌ه ڕۆمانه‌ك ‌ه وەرزێکــی نوێی کارکردنی گروپەکەمان و‬ ‫وه‌ك گێڕانــه‌وه‌ى نمايشــى بێنين ‌ه ســه‌ر چوونەناو دنیایەکی تازەترەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬وتووتــە دەتەوێت‬ ‫ته‌ختــه‌ى شــانۆ‪ ،‬به‌ڵكــوو بگــر‌ه ئێمــ ‌ه‬ ‫ديمه‌نى وامان ده‌بێت ك ‌ه له‌ناو ڕۆمانه‌كه‌دا تواناکانی شــانۆی ئێران زیاتر لەوەی کە‬ ‫بوونــى نييه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه به‌پێى ئه‌م ڕوانينه‌‪ ،‬هەیە نیشــان بدەیت و شتێکی تر بخەیتە‬

‫هاوینی ئەم ساڵ چووینەتە بەندەرعەباس و لەناو‬ ‫بیاباندا خوێندنەوەی دەستەجەمعیمان بۆ ئەو ڕۆمانە‬ ‫کردووە و ڕاڤەمان بۆ ڕۆمانەکە هەبووە و لەوێ بەش‬ ‫بە بەش پڕۆڤەمان تێدا کردووە و چووینەتە دۆخێکی‬ ‫وەهاوە کە موزەفەری سوبحدەم تیایدا ژیاوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫باسی بیابان و کاریگەری بیابان دەکات‪ ،‬مووی لەشی‬ ‫مرۆڤ ڕاست دەبێتەوە‪ ،‬مرۆڤ تووشی شۆک دەکات‬ ‫ســەر ئەوەی کە هەیە‪ .‬بــە مانایەکی تر‬ ‫کارێــک بکەیت کە تا ئێســتا لە شــانۆی‬ ‫ئێراندا نەکراوە‪ .‬چۆن دەتەوێت بەو کار و‬ ‫ئاســتە بگەیت کە دەتەوێت و بانگەشەی‬ ‫بۆ دەکەیــت‪ .‬پشــکی دواهەمین هەناری‬ ‫دونیا لەم بەرفراوان کردن و گەشــەدان و‬ ‫درەوشانەوەی شانۆی ئێرانەدا چەندە؟‬ ‫برایم پشــت کوهی‪ :‬خاڵێک کە دەبێت‬ ‫ئامــاژەی پێ بدەم ئەوەیــە ئەکتەرەکانی‬ ‫ئەم شــانۆییە وا بەرەو دووســاڵ دەڕوات‬ ‫پــەروەردە دەکرێن و کارم لەســەر ئەوە‬ ‫کــردووە ئاســتی توانــا و لێهاتووییــان‬ ‫ببەمە ئاستێکی بااڵتر و ئامادەم کردوون‬ ‫بــۆ شــتێکی جیــاواز‪ .‬شــتێکی تــەواو‬ ‫هاوئاهەنــگ و هاودەنــگ و هاوڕەنگ بن‪.‬‬ ‫بەمانایەک بتوانن شانبەشــانی یەک و بە‬ ‫لێکتێگەیشــتن و هەر کەســە و لە جێگا‬

‫ئێم ‌ه وه‌ك چۆن له‌و ‌ه دڵنياين ك ‌ه ئه‌م ڕۆمان ‌ه نه‌ك‬ ‫ته‌نيا شاكارێكى ڕۆژهه‌اڵتييه‌‪ ،‬به‌ڵكوو هيچى له‌و‬ ‫شاكار ‌ه جيهانييانه‌ى كه‌ پێشتر له‌سه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ‬ ‫پێشكه‌شمان كردووه کەمتر نییە‌‪ .‬هه‌ر به‌و ئاسته‌ش‬ ‫بڕوامان به‌و ‌ه هه‌ي ‌ه ئه‌م ڕۆمان ‌ه پڕ ‌ه ل ‌ه ساتی دراماتيكى‬ ‫زۆر جوان و ده‌گمه‌ن و ناياب و ده‌توانێت له‌سه‌ر‬ ‫ته‌خته‌ى شانۆ زۆر نه‌مر بێت و وه‌ك به‌رهه‌مێكى ته‌واو‬ ‫شانۆيى خۆى پێشكه‌ش بكات‬

‫و لەنــاو ڕۆڵێ تایبەتی خۆیدا بە باشــی‬ ‫بگونجێــت و بتوانێت تا ئەوپــەڕی توانا‬ ‫ڕۆڵەکەی خۆی جێبەجێ بکات‪ .‬هەروەک‬ ‫چۆن نووســەر لە کاراکتەرسازی ڕۆمانی‬ ‫دواهەمیــن هەنــاری دونیادا لە‬ ‫بااڵتریــن ئاســتدا ئــەو کارەی‬ ‫بەجێ گەیاندووە‪ .‬وەک دەبینین‬ ‫هەریــەک لە سەریاســەکان یان‬ ‫خوشکە سپییەکان و محەمەدی‬ ‫دڵشووشــە و ئیکرامــی کێوى و‬ ‫نەدیمی شــازادە‪ ،‬هەریەکەیان لە‬ ‫بااڵترین ئاست و بەباشترین شێوە‬ ‫بە گۆشت و خوێنەوە چونەتە ناو‬ ‫پێستی کەســێتییەکانی خۆیانەوە‬ ‫و دەژیــن و ژیان دەکەن و هەموو‬ ‫مرۆڤێــک لەگــەڵ خۆیانــدا هــاوڕا‬ ‫دەکــەن‪ ...‬هەمــوو ئەکتەرەکانــی‬ ‫دواهەمین هەناری دونیا مۆسیقارن‬ ‫و ژەنیاری سازن و زیاد لە ساڵێکە‬ ‫بەشــێوەی ڕیتمیــک و مۆســیقایی‬ ‫کار دەکەیــن و لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫نمایشــەکەمان هاوڕاێ دەبێت لەگەڵ‬ ‫مۆســیقادا و ئەکتەرەکانمــان لەنــاو‬ ‫شانۆکەدا مۆسیقای زیندوو پێشکەش‬ ‫دەکــەن و لەهەمان کاتیشــدا گۆرانی‬ ‫دەڵێن‪ .‬ئەوەش بڵێــم هەر هەموویان‬ ‫لە ئاســتێکی زۆرباشی جەستەیی دان‬ ‫و جەســتەیان زۆربەباشی ئامادەکراوە‬ ‫بــۆ ئــەوەی شــانۆیەکی ئاســتبەرز و‬ ‫بــااڵ پێشــکەش بکــەن‪ .‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫ئەکتەرەکانــم ببەمە دۆخی کاراکتەر و‬ ‫کەسێتییەکانی ناو جیهانی ڕۆمانەکەوە‪،‬‬ ‫ماوەی چەند مانگێک لە باشووری ئێران‬ ‫و لە بەندەرعەباس و لە دوورگەدا و لەناو‬ ‫کەشــتیدا پڕۆڤەم پێ کــردوون‪ .‬هاوینی‬ ‫ئەم ساڵ چووینەتە بەندەرعەباس و لەناو‬ ‫بیابانــدا خوێندنەوەی دەســتەجەمعیمان‬ ‫بــۆ ئــەو ڕۆمانــە کــردووە و ڕاڤەمان بۆ‬ ‫ڕۆمانەکــە هەبووە و لەوێ بەش بە بەش‬

‫پڕۆڤەمــان تێــدا کــردووە و چووینەتــە‬ ‫دۆخێکــی وەهــاوە کــە موزەفــەری‬ ‫ســوبحدەم تیایــدا ژیاوە‪ ،‬کاتێک باســی‬ ‫بیابــان و کاریگــەری‬

‫بیابان دەکات‪ ،‬مووی لەشی مرۆڤ ڕاست‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬مرۆڤ تووشــی شۆک دەکات‪،‬‬ ‫دەمەوێــت بڵێــم هەمــوو ئەکتەرەکانم و‬ ‫تەنانەت کاستەکەش و ئەوانەش کە وەک‬ ‫ئەکتەر ڕۆڵیان لە نمایشەکەدا نییە‪ ،‬هەر‬ ‫هەموویان لەگەڵ کاراکتەرەکاندا ژیاون و‬ ‫وێنەی جوانیان بۆ جیهانی ناو دواهەمین‬ ‫هەناری دونیا هەیە‪ ،‬جیهانێک وای لە من‬ ‫کرد کە ســاڵ زیاتر بوو لەســەر دەقێکی‬ ‫شانۆیی خۆم کارم دەکرد و تەواوی بکەم‬ ‫و بیهێنمە ســەر تەختەی شانۆ‪ ،‬وازی لێ‬ ‫بهێنــم و ئەمە بکەمە پڕۆژەی ســەرەکی‬ ‫خۆم‪ .‬ئەکتەرەکانم لە ئاســتی کەســانی‬ ‫ژومالســتیککار و ســەماکەرانی بالێــدا‬ ‫ئامــادە کردووە‪ .‬بۆ ئەوەی بە باشــترین‬ ‫شــیوە ڕۆڵەکانیان لەسەر تەختەی شانۆ‬ ‫بگێــڕن‪ .‬ئــەم تایبەتمەندییانــە وای لــە‬ ‫ئەکتــەرەکان کردووە‪ ،‬کە دەتوانن ســەر‬ ‫تەختەی شانۆ داگیر بکەن و بە مانایەکی‬ ‫تر تیایدا فەرمانڕەوایەکی ڕەهابن و چیان‬ ‫دەوێت بیکەن و بینەر بەتەوای بخەنە ژێر‬ ‫کۆنتڕۆڵی خۆیانەوە و وابکەن لەگەڵیاندا‬ ‫بژی و ڕۆحی ڕەسەنی شانۆ بە گەورەیی‬ ‫خۆی بەرجەســتە بکــەن و کارێک بکەن‬ ‫بەرهەمێکی نەمر لەســەر تەختەی شانۆ‬ ‫ببینــن و شــتێک لەســەرووی ئــەوەی‬ ‫لە ئێســتای شــانۆی ئێمەدا پێشــکەش‬ ‫دەکرێــت‪ ،‬ببینرێت‪ .‬ئەم بــاوەڕە لەوێوە‬ ‫ســەرچاوە دەگرێت کە خاوەنی ئەکتەری‬ ‫زۆرباشــین بــە وزەیەکــی لــە ڕادەبەدەر‬ ‫و خەیاڵێکــی فــراوان و لــە هەمانکاتــدا‬ ‫دەقێکی پڕ لە خەیاڵ و ڕۆحێکی شاعیران‬ ‫و ئیشکردن لەســەر زۆر پرسی ئینسانی‬ ‫گەورە و خەمی جیهانێک بە جوانیی وێنا‬ ‫کــراوە کە دەتوانێت هەر شــوێنێکی ئەم‬ ‫دونیایەبێــت و بــە مانایەکی تــر هەموو‬ ‫شــوێنێکی جیهانە و ئیســتاتیکایەکە کە‬ ‫ئەندێشــە و خەیاڵ و ڕۆحی هەر مرۆڤێک‬ ‫لە هەر جێگیەکی ئەم دنیایە دەخاتە ژێر‬ ‫کاریگەری خۆیەوە‪ .‬پێم وایە دەرەنجامی‬ ‫هەمــوو ئەمانــە دەبێتــە کارێکــی زۆر‬ ‫سەسوڕهێنەر و شایستەی ستاییش‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫‪6‬‬

‫لە ئاشووبەوە تا شانۆی بەڵگەنامەیی‬

‫««‬

‫ئاوڕدانەوەیەک لە بەرهەمەکانی پیتەر وایس‬ ‫جام جم آنالين‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬پێشڕەو حسێن‬ ‫ئــەوەی موڵکــی تاکــە دەڤەرێــک‬ ‫نەبێــت هاواڵتییەکــی جیهانییــە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئەمــڕۆ لە جیهانــدا ڕوودەدات پەیوەندی‬ ‫بــە منــەوە هەیــە‪ ،‬چونکە دانیشــتووی‬ ‫ئــەم ســەرزەمینەم‪ ،‬لە راســتیدا من لەو‬ ‫کونجــە بچوکــەی شــوێنی نیشــتەجێم‬ ‫ناژیــم‪ ،‬کەواتــە هەمــوو رووداوەکانم بۆ‬ ‫گرنگە‪ .‬ڕاڤەکردنی ئەم قسەیە دەتوانێت‬ ‫بە ئاســانی ڕەنگدانــەوەی دیدگای وایس‬ ‫بێــت لە پانتایی شــانۆدا‪ ،‬بە واتایەکیتر‪،‬‬ ‫ئــەم نووســەرە ئەڵمانییــە بــاوەڕی بــە‬ ‫جــۆرە قوتابخانەیەکی شــانۆیی هەیە کە‬ ‫ســەرەکیترین کەرەســتەکانی نووسینی‪،‬‬ ‫رووداوە هاوچەرخەکانــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی‬ ‫لــەم بوارەدا جێگەی ســەرنجە شــێوەی‬ ‫بەرکەوتنــی وایســە لەگــەڵ بیرۆکــە‪،‬‬ ‫رووداو و جــۆری پێشــکەش کردنی‪ .‬واتا‬ ‫هەمــان ئەو جۆرە نمایشــییەی لە بواری‬ ‫شــانۆ و چوارچێــوە جوانیناســیەکەدا‬ ‫پێــی دەگوترێت نمایشــی بەڵگەنامەیی‪.‬‬ ‫دەکرێت به ئاوڕدانەوە لە ڕووداوەکانی ئەو‬ ‫سەردەمەی تیایدا ژیاوە‪ ،‬لە بەرهەمەکانی‬ ‫پیتــەر وایــس و شــانۆ تایبەتەکــەی‬ ‫تێبگەیــن؛ هەڵگیرســانی جەنگی یەکەم‬ ‫و دووهــەم و لێکەوتــە جیاوازەکانــی‬ ‫(کوشــتار و وێرانــی‪ ،‬بــێ متمانەیــی و‬ ‫بــێ باوەڕیــی تووندڕەوانــە) کاردانەوەی‬ ‫رووناکبیرانــی بــوارە هونەرییەکانــی‬ ‫لێکەوتــەوە‪ .‬گەاڵڵەی ئــەم کاردانەوەیە‪،‬‬ ‫تەنیا لەناو گووتار و بەیاننامەکاندا خۆی‬ ‫نەنوانــد بەڵکو زۆربەی کات لە فۆڕمێکی‬ ‫هونەریدا پێشــکەش کرا‪ ،‬ئەمە جگە لەو‬ ‫کارانەی بەناوی ریالیزمی رەخنەکارانەوە‬ ‫پێشــکەش دەکــران (رۆمانــی ماڵئــاوا‬ ‫چــەک‪ ،‬بــەری رۆژئــاوا ئارامــە یــان‬ ‫شــانۆنامەی تفەنگەکانــی خاتــوو کارار‪،‬‬ ‫مردنــی دێوەرەیــەک) رۆحێک لە هەناوی‬ ‫بەرهەمــە هونەرییەکاندا گنگڵی دەدا‪ ،‬که‬

‫لــە رووبەڕووبوونەوەی توخمــی واقیعدا‪،‬‬ ‫لەپێــش واقعیگەرایــی رەخنەکارانــەوە‬ ‫هەنــگاوی دەنــا‪ ،‬گرنگتریــن نموونــەی‬ ‫ئــەم رۆحیەتــە‪ ،‬نیــگای دیکۆمێنتاریانە‬ ‫و بابەتیانەیــە بۆ پرســەکان‪ .‬جان دوس‬ ‫پاسوســی نووســەری ئەمریکــی‪ ،‬بــۆ‬ ‫یەکەم جار ئەم شــێوازەی لــە زەمینەی‬ ‫ئەدەبــدا بەکارهێنــاوە و رۆمانی یو ئێس‬ ‫ئــای‪ ،‬بەپێزتریــن نموونــەی کارکردنــی‬ ‫ئــەم نووســەرەیە لــەم بــوارەدا‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لەبــواری ئەدەبیاتــی شــانۆ و پانتایــی‬ ‫نمایشــدا‪ ،‬بەکارهێنانــی واقیعگەرایــی‬ ‫دیکۆمێنتارییانــە‪ ،‬زیاتــر پەیــڕەو کراوە‬ ‫و لــەدوای ئەزموونــە ســەرەتاییەکانی‬ ‫مەیرهۆلــد و پیســکاتۆرەوە (کــه تەنیا‬ ‫نمایشــی دەگرتەوە)‪ ،‬بێرتۆڵد برێشت بە‬ ‫کونجکۆڵکردنی وردبینانەتری ئەم پرسە‪،‬‬ ‫توانــی لــەڕووی تیۆرییــەوە رەهەنــد و‬ ‫کاراییەکانی نیگای داستانی شیبکاتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم شــێوه کارکرکردنە لە نێــو نەوەی‬ ‫شەستەکانی نووســەراندا تەجەالی کرد‪،‬‬ ‫که بەرجەســتەترین ســیمای ئەو نەوەیە‬ ‫پیتەر وایســە‪ .‬بەرهەمە ســەرەتاییەکانی‬ ‫ئــەم نووســەرە ئەڵمانییە (شــانۆنامەی‬ ‫شــەوێک بەدیــار میوانەکانــەوە‪ ،‬بــورج) زەمینەیەکی بابەتی و کاریگەر‪.‬‬ ‫ج ) خولقاندنی پەیوەندییەکی ئەقاڵنی‬ ‫پەلکێــش بوونییەتی بۆ پێشکەشــکردنی‬ ‫دیــدگا‪ ،‬ناوەخنێکی میتــا واقیعگەرایی‪ ،‬لەنێوان رابردوو و هەنوکەدا‪.‬‬ ‫د ) پشتبەســتن و راوەســتان لەســەر‬ ‫کــە تاڕادەیــەک هاوشــێوەی کافکایــە‪،‬‬ ‫هەرچەنــدە هەڵبژاردنــی بابــەت لەالیەن وشــیاریی بینــەر و دروســتکردنی‬ ‫وایسەوە دەرخەری مەیلی ئەم نووسەرەیە پەیوەندییەکی هەســتەوەر و ســۆزدارانە‬ ‫بۆ داڕشتنی شــێوازێک‪ ،‬کە لە بەرهەمی لەگەڵ وەرگر‪.‬‬ ‫پیتەر وایس لەســەر بنەمــای یەکەم‪،‬‬ ‫دواتریــدا دەردەکەوێــت‪ .‬شــانۆنامەی‬ ‫«ماراســاد‪ ،»1963 ،‬درێژەپێدانــی ئەو ئەم بەرهەمانەی نووسیوە‪:‬‬ ‫الف‪ -‬ماراساد‪ ،‬که گێڕانەوەی بەشێکی‬ ‫پڕۆسێسەیە که وایس پاش چەندین ساڵ‬ ‫گــەڕان و لێکۆڵینەوە بەدەســتی هێناوە ژیانی ژان پۆل مارا (سیمای بەرجستەی‬ ‫و بــەردەوام وردەکاری زیاتــری لەســەر شۆرشــی فەرەنســا) و مارکی دوســادی‬ ‫دەکات‪ ،‬ئــەو لە ماراســاد‪ -‬دا تۆتالیتی نووسەری فەرەنسییە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬شــانۆنامەی «لێپێچینــەوە»‪ ،‬که‬ ‫یان بناغــەی گەاڵڵەیــەک دادەڕێژێت که‬ ‫لەسەر چوار بنەمای سەرەکی راوەستاوە‪ :‬حیکایەتــی دادگایی کردنی بەرپرســانی‬ ‫ئەلــف ) پشتبەســتن بــه واقیع وەک گرتووخانەی ئاشۆیتســە‪ ،‬لە سەردەمانی‬ ‫جەنگی دووهەمدا‪.‬‬ ‫بیرۆکەی ناوەکی چیرۆک‪.‬‬ ‫ج‪ -‬شــانۆنامەی «ئــاوازی ئەڵماســی‬ ‫ب ) باوەڕهێنــان بــە مێــژوو وەک‬

‫لە هەناوی ئەو داب و نەریتە شانۆییەدا که پیتەر وایس باوەڕی پێیەتی (وەکو‬ ‫مەیرهۆڵد‪ ،‬پیسکاتۆر و بێرتۆڵد برێشت) بینەر‪ ،‬تەنیا کاری تەماشاکردن نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو چەشنی چاودێرێکی وشیار و بەئاگا‪ ،‬کاردانەوە دەنوێنێت‬ ‫تانیــان»‪ ،‬که راپۆرتێکە لەســەر ئەفریقا‬ ‫و ئەو رووداوانەی لە ئەنگۆال روویاندا‪.‬‬ ‫د‪ -‬شــانۆنامەی «دەربارەی ڤێتنام»‪،‬‬ ‫کــه چیرۆکی ئامادەبوونی ئەمریکاییەکان‬ ‫و سوپای فەرەنسا دەگێڕێتەوە لە ڤێتنام‪.‬‬ ‫و‪ -‬شــانۆنامەی «هۆڵدرلیــن»‪ ،‬کــه‬ ‫شــیکردنەوەی ‪ 72‬ســاڵی تەمەنــی‬ ‫هۆڵدرلینــی شــاعیرو غەزەلنووســی‬ ‫ئەڵمانییە و شــانۆنامەی «ترۆتســکی لە‬ ‫مەنفا»‪ ،‬که لە تەمەنی پەنجا ساڵی پیتر‬ ‫وایسدا چاپکراوە و بیرۆکەکەی‪ ،‬داستانی‬ ‫مەرگی لیۆن ترۆتســکی ( تیۆریســیەنی‬ ‫شۆڕشی روسیا) لە مەکسیکە‪.‬‬ ‫وایس لەســەر بنەمای دووهەم‪ ،‬مێژوو‪،‬‬ ‫دەپەرژێتە ســەر ئــەو بابەتانەی که هەر‬ ‫یەکیان قۆناغێکی مێژوویان خولقاندووە‪:‬‬ ‫شۆرشــی فەرەنســا‪ ،‬جەنگــی دووهــەم‪،‬‬

‫گێرمەوکێشەکانی سەرمایەداریی‪ ،‬ئەدەب‬ ‫و شۆڕشی رووسیا‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەســەر بنەمــای ســێهەم و‬ ‫چــوارەم‪ ،‬شــانۆنامەکانی پیتــەر وایــس‬ ‫پەیــڕەوی چەمکــە دەاللییــەکان نیــن‪،‬‬ ‫بگــرە دەگەڕێنــەوە ســەر ســتاتیکای‬ ‫ئامادەیــی بینــەر و ســەرچاوەی ئــەم‬ ‫ئامادەییــە‪ .‬لە هەناوی ئەو داب و نەریتە‬ ‫شــانۆییەدا کــه پیتــەر وایــس بــاوەڕی‬ ‫پێیەتــی (وەکــو مەیرهۆڵد‪ ،‬پیســکاتۆر‬ ‫و بێرتۆڵــد برێشــت) بینــەر‪ ،‬تەنیا کاری‬ ‫تەماشــاکردن نییــە‪ ،‬بەڵکــو چەشــنی‬ ‫چاودێرێکی وشــیار و بەئــاگا‪ ،‬کاردانەوە‬ ‫دەنوێنێت‪ ،‬ئــەم کاردانەوەیە لە روانگەی‬ ‫وایســەوە نه هەســتەوەر و ســۆزدارانە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەبێت لەسەر بناغەیەکی ئەقاڵنی‬ ‫بێــت‪ .‬لەراســتیدا و بەپێــی شوناســی‬ ‫شــانۆی بەڵگەنامەیــی‪ ،‬بێمانایــە وایس‬

‫کار لەســەر تــەوەری ســەرگەرمی و‬ ‫ئەفسانەبێژیی بکات‪ ،‬چونکە ئەو بەدوای‬ ‫پێشکەشــکردنی رەخنەیەکی شیکاریی و‬ ‫کونجکۆڵییەکــی مێژووییەوەیــە‪ .‬ئەوەتا‬ ‫وایس‪ ،‬بەپێی پێداویستییە دەاللییەکان و‬ ‫کارایی شانۆی بەڵگەنامەیی‪ ،‬فۆتۆ و فیلم‬ ‫و سالید بەکارناهێنێت‪ ،‬چونکە دەیەوێت‬ ‫تۆتالیتــی بابەتییانەی بەرهەم و چیرۆکە‬ ‫الوەکی و شــاراوەکانی‪ ،‬بەشــێوەیەک بۆ‬ ‫بینــەر بگوێزێتــەوە ئەنگێــزەی غەریزیی‬ ‫بینــەر بهەژێنێت‪ ،‬زەمینەی باوەڕپێهێنان‬ ‫و رەوتــی پەیوەندیــی بینــەر لەتــەک‬ ‫ناوەخنــی بەرهــەم‪ ،‬دەســتەبەر و بەگەڕ‬ ‫بخــات‪ .‬بــە واتایەکیتــر و لــە روانگــەی‬ ‫وایســەوە‪ ،‬رووبەڕووبوونەوەی وشــیاریی‬ ‫بینەر لەگەڵ ئەندێشەی دەق‪ ،‬نەشونمای‬ ‫زەینــی بینەر و ئاگایی بینەر بەرامبەر به‬ ‫سەردەمەکەی‪ ،‬لێدەکەوێتەوە‪.‬‬

‫حەوت چیرۆكی ئەندێشەكراو‬ ‫ئاسن دەكەوێتە كوتینی قفڵ و زنجیرەكە‬ ‫ڕەبیع جابر‬ ‫ی‬ ‫و ئارەق لە گیانی دەچۆڕێ‌‪ ،‬تینو‌و برس ‌‬ ‫و‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ێ دەست نابات بۆ پارووە‬ ‫و ماندووە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ێ ناســرەوێ‌‪ ،‬تا ئەو قفڵە‬ ‫نانێك‌و ســات ‌‬ ‫نەشكێنێ و سندوقەكە نەكاتەوە‪ .‬ئەركی‬ ‫‌‌‬ ‫چیرۆكــی یەكــەم لــە ئێراقــەوە‪.‬‬ ‫فەرمانبەرێــك لــە فەرمانگــەی كارەبــا ئەو ئەوەیە‪ ،‬ئەو سندوقە بكاتەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫ێ ئیشــە‪ .‬بەهۆی‬ ‫لە بەغــدا‪ ،‬ماوەیەكە ب ‌‬ ‫دووەم چیرۆك دەربارەی عەبدولوەهاب‬ ‫شــەپۆلی ئــەو گەرمــا زۆرەوە‪ ،‬هەســت‬ ‫بە بێــزاری دەكات‪ .‬ناچــار خۆی دەداتە ئینگلیزییــە لــە بەیــروت‪ .‬چیرۆكەكــە‬ ‫دەست ڕوباری دیجلە‪ ،‬تا فێنكی بێتەوە‪ .‬بەرگدرویــەك دەیگێڕێتــەوە كە بەشــارە‬ ‫كەمێك مەلە دەكات‪ ،‬پاشان بڕیار دەدات خــوری یەكەمیــن ســەرۆكی لوبنانــی‬ ‫ێ ژێــر ئاوكەوێــت‪ .‬ڕێكەوت وایە ناســیووە‪ .‬بەرگدرووەكــە لەبــەردەم‬ ‫بۆ ســات ‌‬ ‫لە بنكی ڕووبارەكەدا‪ ،‬ســندوقێكی ئاسن پەنجەرەیەكــدا وەســتاوە‌و پەنجەرەكــە‬ ‫بەســەر زانكــۆی یەســوعیدا دەڕوانــێ‌‌و‬ ‫دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ســندوقەكە بــە زنجیرێــك پێچراوەو دەڵێــت‪( :‬چاخواردنەوە لەگەڵ شــەكری‬ ‫زنجیرەكــەش قفڵێكی گــەورەی پێوەیە‪ .‬زۆردا‪ ،‬لــە ســەروەختی دووەم جەنگــی‬ ‫دوای كێشمەكێشــمێكی زۆر لەگــەڵ جیهانیــدا فێربــووە)‪ .‬هەروەهــا دەڵێت‪:‬‬ ‫شــەپۆلەكاندا‪ ،‬كابــرا ســندوقەكە كێش (ســەربازە هندییەكانــی نــاو ســوپای‬ ‫دەكاتــە كەنــاری ڕووبارەكە‪ .‬خــۆر ئاوا بەریتانــی‪ ،‬بە دەوری ئەو كەللە شــەكرە‬ ‫دەبێت‌و لە پەنجەرەی ماڵەكاندا ڕووناكی ئەمریكییانەی دەگەیشتە ئەو قشڵەیەی‬ ‫دەبینرێت‪ .‬مۆم‌و چرا و فتیلە و لۆكس‪ .‬لــە گۆڕەپانــی دەباســەوە نزیــك بــوو‪،‬‬ ‫كابــرا ســندوقەكە دەباتــەوە ماڵەوە‪ .‬بازنەیــان دەبەســت و ســەمایان دەكرد‪.‬‬ ‫مــاوەی ســێ‌ ســەعات بــە شــكاندنی چایەكی خەستی خۆش دەخۆنەوەو سەما‬ ‫قفڵەكــەوە خەریــك دەبێت‪ .‬ســندوقەكە دەكەن‪ .‬هەرا و زەنای بەیروت هەنوكە لە‬ ‫ێ شوشــەی پەنجەرەكانــەوە دەێتەژورێ ‌و‬ ‫كێشــی قورســە‪ .‬لــە مــاوەی ئەو ســ ‌‬ ‫ســەعاتەدا كابرا خەیاڵی زۆر بە مێشكیدا لەگەڵ دەنگی ئێركۆندێشــنەكەدا تێكەڵ‬ ‫ك و پروســك یان دەبــن‪ .‬هەڵــم لەكوپــی چای ســەرمێزی‬ ‫دێــت‪ ..‬ڕەنگــە ئێســ ‌‬ ‫بەڵگەنامــە یاخود زێڕ و دینار و كتێب‌و درومانەكە هەڵدەستێت‪).‬‬ ‫سێیەم چیرۆك لە چینەوەیە‪ .‬ژنێك لە‬ ‫پو‬ ‫خۆڵ و خاشاك‌و چەك‌و چۆڵ و قا ‌‬ ‫شەنگەهای دەخەوێت‌و ئارەق دەكاتەوە‪،‬‬ ‫قاچاخ‌و وردەواڵەی تێدابێت‪.‬‬ ‫تل بە سەندوقەكە دەدات‌و ئەمالوالی دوای كاتژمێرێك بەخەبەردێت‌و لەشانیدا‬ ‫پــێ دەكات‪ ،‬دەیەوێت گوێــی لە دەنگی هەســت بە ئازار دەكات‪ .‬لە تاریكیەكەدا‬ ‫شــتێک بێت لەناویدا‪ .‬هیچ نابیســتێ‌‪ .‬بە ســەیری پانكە بەرزەكە دەكات‪ .‬پانكەكە‬

‫ك و پێــك دەخولێتەوەو‬ ‫بــە دەنگێكی ڕێ ‌‬ ‫لــەو بەرزیــەوە هــەوا بەهێواشــی دێتــە‬ ‫ت و لەسەالجەكەدا‬ ‫خوارێ‌‪ .‬ژنە هەڵدەستێ ‌‬ ‫پەرداخێك چای ســارد دەردێنێ‌‪ .‬لەگەڵ‬ ‫یەكــەم قومــدا‪ ،‬ئــەو خــەوەی دێتــەوە‬ ‫ێ بەخەبــەری‬ ‫بەبیــردا كەپێــش تــۆز ‌‬ ‫هێنا‪ .‬لەخەوەكەیدا ئەو ســەالجە ســپیە‬ ‫گەورەیــەی هەڵگرتــووەو بەپێــی پەتی‬ ‫لەشەنگەهایەوە بەرەو پەكین دەڕوات‪.‬‬ ‫*‬ ‫چــوارەم چیرۆك لە لەندەنی ســەدەی‬ ‫نۆزدەهەمەوەیە‪ .‬ئێــدوارد لیر پەرداخێك‬ ‫شــیری مانگا دەخواتەوەو وێنەی پیاوێك‬ ‫دەكێشــێت بە دوو قاچــی درێژەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫پیــاوە بەنــاو دوورگەكانــی ئەرخەبیلــی‬ ‫یۆنانیــدا گەشــت دەكات‪ .‬بەیەك هەنگاو‬ ‫ماوەی نێوان كریت بۆ ئەســینا دەبڕێت‪.‬‬ ‫ئێدوارد لیر لە كێشانی وێنەكە دەبێتەوەو‬ ‫پاشان سەرنج لە پەپولەیەكی زەرددەدات‬ ‫كــە بەژوورســەریەوە‪ ،‬ئــەم چڵــە و چڵ‬ ‫دەكات‪ .‬زۆر بەرز و دوور‪ ،‬ئاســمان شین‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫*‬ ‫ئەو ئاســمانە شــینە بەســەر ســەری‬ ‫هەر حــەوت قارەمانەكەوەیە‪ ،‬بەچیرۆكی‬ ‫پێنجەمیشــەوە‪ .‬ئــەم چیرۆكەیــان لــە‬ ‫بیابانێكــدا ڕوق دەدات‪ .‬بیابانی دورگەی‬ ‫عــەرەب یان ڕەنگــە بیابانــی حەمادەی‬ ‫ســوربێت لە باكوری ئەفریقیــا‪ ..‬بیابانی‬ ‫كو‬ ‫بیابــان‪ .‬تــا چــاو بــڕكات تەپەڕیــ ‌‬ ‫گردۆڵكەی لمینە‪ .‬لــەو دیمەنەدا‪ ،‬حەوت‬ ‫ێ‬ ‫پیــاوی وێڵگــەرد و بێچــارە دەبینین ب ‌‬ ‫ێ ئــاو‪ .‬بەڕێگایەكی پێچاوپێچدا‌و‬ ‫نا ‌ن و ب ‌‬

‫لەژێر تیشــكی خۆرێكــی تاقەتپڕوكێندا‪،‬‬ ‫بەڕیز بەرەو زۆرنگێك دەڕۆن كە لە دوری‬ ‫دوورەوە دیــارە‪ .‬لەوێــدا دار خورمایــەك‬ ‫بــەدی دەكەن‪ ،‬لەژێــر دارخورماكەدا ئاو‬ ‫شــەپۆل دەدا‪ ،‬یــان ڕەنگە تراویلكەیەك‬ ‫بێت‌و هیچی تر‪.‬‬ ‫*‬ ‫چیرۆكــی شەشــەم خەونبینیــن‪.‬‬ ‫یەكشــەممەیەكی دوور و درێــژ و گــەر ‌م‬ ‫و بێزاركــەرە‪ ،‬دوای نانخواردنــی نیــوەڕ‬ ‫لەبەردەم تەلەفزیۆنەكەدا كە كوژاوەتەوە‪،‬‬ ‫تەنها دوو دەقەیەك چاوی گەرم دەبێت‌و‬ ‫خــەو دەیباتــەوەو لەخەویــدا دەبینێــت‬ ‫مردووە‪ .‬ســەروەختێك چــاو دەكاتەوەو‬ ‫تەلەفزێونەكــە بەكــوژاوەی‌و دیمەنــە‬ ‫ئاســاییەكە لەو دیو پەنجەرەی ئەو ڕۆژە‬ ‫ێ دەنگەوە دەبینێت‪ ،‬نازانێت بەڕاســتی‬ ‫ب‌‬ ‫زیندووە یان‪....‬‬ ‫*‬ ‫چیرۆكــی حەوتەم ئەســتونێكە هەموو‬ ‫ئەو چیرۆكــە لەیەكچوانــە كۆدەكاتەوە‪.‬‬ ‫فەرمانبــەرە عێراقیەكــەی فەرمانگــەی‬ ‫ێ كارەو‬ ‫كارەبــا كــە چەنــد مانگێكــە بــ ‌‬ ‫شــەاڵڵی ئارەقە‪ ،‬دواجار دەتوانێت قفڵی‬ ‫سەر سندوقەكە بشكێنێ‌‪ .‬بەاڵم بەرلەوەی‬ ‫ســندوقەكە بكاتــەوە‪ ،‬بیــری ڕووداوێكی‬ ‫ســەردەمی منداڵــی دەكەوێتــەوە‪.‬‬ ‫ســەردەمانێكی زۆر دوور‪ ،‬ســندوقێكی‬ ‫تەختــە لــە گۆڕســتانێكدا دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ســندوقە تەختەیەش هەر داخرابوو‪،‬‬ ‫كاتێكیــش دەیكاتــەوە‪ ،‬ســەیر دەكات‬ ‫بەتاڵــەو هیچــی تێدا نییــە‪ .‬تۆبڵێی ئەم‬ ‫سندوقە ئاسنەش بەتاڵ بێت؟‬

‫ســەرچاوە‪ :‬پاشــكۆی (أفــاق)‪.‬ی ڕۆژنامــەی‬ ‫(الحیاة)‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫‪7‬‬

‫بیرەوەرییەكانی ئانا گریگۆریڤنا‬

‫««‬

‫خێزانی ڕۆماننووس دۆستۆیڤسكی‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫لــە ژنێڤیشــدا هاوڕێمــان نەبــوو‪،‬‬ ‫دۆستۆیڤســكی بــە سروشــتی خــۆی‬ ‫ێو‬ ‫ئــارەزووی لــەوە نییە بــەدوای هاوڕ ‌‬ ‫ناســیاوی تــازەدا بگەڕێــت‪ ،‬لەوێدا هیچ‬ ‫یەكێك لە ناســیاوە كۆنەكانــی نەبینی‪،‬‬ ‫جگــە لــە شــاعیری ناســراوی رووســی‬ ‫نیكۆالی ئۆگاریۆڤ كە زوو زوو سەردانیی‬ ‫دەكردین و كتێب و گۆڤاری بۆ دەهێناین‪،‬‬ ‫ێ جار بڕە پارەیەكی كەمی‬ ‫تەنانەت هەند ‌‬ ‫بــە قەرز دەداینێ‌‪ ،‬ئێمەش كە بارودۆخی‬ ‫ئابووریمــان باش دەبــوو قەرزەكەمان بۆ‬ ‫دەگەڕاندەوە‪ ،‬نیكۆالی ئۆگاریۆڤ پیاوێكی‬ ‫بەتەمەن بوو و خۆشــحاڵ دەبووین پێی‪،‬‬ ‫ێ مانگ سەردانیی نەكردین‪،‬‬ ‫بۆ ماوەی س ‌‬ ‫تەندروســتیی تێكچوبــوو‪ ،‬هاوڕێكانــی‬ ‫بردبوویان بۆ ئیتاڵیا بۆ چارەسەر‪.‬‬ ‫بــۆ بەدبەختــی هــەر زوو نیعمەتــی‬ ‫ژنێڤمــان لەدەســتچوو‪ ،‬كەشــوهەوا‬ ‫بەشێوەیەكی خراپ گۆڕا‪ ،‬رەشەباو زریان‬ ‫و ناهەمواریی رۆژانەی كەشــوهەوا كاری‬ ‫كردە سەر تەندروستیی مێردەكەم‪ ،‬ئیدی‬ ‫زوو زوو فــێ دەیگرت‪ .‬ئەو دەمە پاییزی‬ ‫ســاڵی ‪ 1867‬بوو و دەســتی كردبوو بە‬ ‫نووســینی رۆمانی (گێل)‪ ،‬لە بەشەكانی‬ ‫یەكەمی رۆمانەكــە رازی نەبوو هەروەكو‬ ‫عادەتــی خــۆی كــە رازی نەدەبــوو لــە‬ ‫ســەرەتاكان‪ .‬ئەو زۆر سەرسام دەبوو بە‬ ‫بیرۆكــەی هەموو رۆمانێك‪ ،‬بەاڵم هەر كە‬ ‫دەینووسیەوەو بگرە كە تەواویشی دەكرد‬ ‫نارازی دەبوو لێی‪.‬‬ ‫لــە ژنێــڤ كچەكەمان «ســۆفیا» لە‬ ‫‪22‬ی شــوباتی ‪ 1868‬لەدایــك بــوو‪ ،‬بۆ‬ ‫مــن دۆخەكــە زۆر ســەخت و دژوار بوو‪،‬‬ ‫دۆستوێڤســكیش زۆری ئــازار چەشــت‬ ‫ێ جــار دەگریا‪،‬‬ ‫و نوێــژی دەكــردو هەند ‌‬ ‫لــەوە دەترســا بمــرم‪ .‬لەدواییــدا لــە‬ ‫رۆمانــی (شــەیتانەكان)دا وەســفی ئەو‬ ‫لەدایكبوونــەی كــردووە‪ ،‬دۆستوێڤســكی‬ ‫یەكێــك بوو لە باوكە هەرە ناســكەكان‪.‬‬ ‫بەاڵم بەداخــەوە چانس یاوەرمان نەبوو‪،‬‬ ‫كچــە بچكۆلەكەمــان نەخــۆش كــەوت‬ ‫ێ مانگیدا مــرد‪ .‬ئیدی‬ ‫و لــە تەمەنی ســ ‌‬ ‫خەمەكانی ئێمە بێســنوور بوون‪ ،‬هەموو‬ ‫رۆژێــك چەپكــە گوڵمــان هەڵدەگــرت و‬ ‫دەچووینە ســەر گۆڕەكەی و فرمێسكمان‬ ‫هەڵدەڕشــت‪ ،‬تــا كار گەیشــتە ئــەوەی‬ ‫مانەوەمان لەم شارەدا لە سەرووی تواناو‬ ‫وزەی ئێمەوە بوو‪.‬‬ ‫هەردووكمان لەسەر ئەوە رێك كەوتین‬ ‫بچینە ڤیەننا‪ .‬بەدرێژایی ‪ 14‬ساڵی ژیانی‬ ‫هاوسەرگیریمان‪ ،‬ناخۆشترین ساتەوەختی‬ ‫گوزەرانمــان خەمەكانــی هاوینی ســاڵی‬ ‫‪ 1868‬بــوو لــەو شــارەدا‪ ،‬تەنانەت الی‬ ‫ئێمــە وەك ئەوە وابوو ژیان وەســتابێت‪،‬‬ ‫هەمــوو قســەكردن و بیرەوەرییەكمــان‬ ‫دەربــارەی كچــە كۆچكردووەكەمان بوو‪،‬‬ ‫هەر منداڵێكمان لەســەر شــەقام دەبینی‬ ‫كچەكــەی خۆمــان بیــر دەكەوتــەوە‪.‬‬ ‫مێردەكــەم بە زەحمەت دەســتی كردەوە‬ ‫بە نووســینی رۆمانــی (گێل)‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫رۆمانە خۆشیی بۆ نەهێنا‪.‬‬ ‫چووین بۆ میالنۆ‪ ،‬گۆڕینی هەڵوێســت‬ ‫و رێگاوبانەكــە كەمێــك میزاجــی‬ ‫دۆستوێڤســكیی باش كرد‪ ،‬بەاڵم پاییزی‬ ‫ئــەم شــارە ســاردو بارانــاوی بــوو‪ ،‬لە‬ ‫كتێبخانەكانیشیدا رۆژنامەی رووسیی لێ‬ ‫نەبوو‪ .‬پاش دوو مانگ گواســتمانەوە بۆ‬ ‫فلۆرەنســای پایتەختی ئەوسای ئیتالیا‪.‬‬ ‫بۆ خۆشــبەختی لە كتێبخانە جوانەكەی‬ ‫ئــەو شــارەدا دوو رۆژنامەی رووســیمان‬ ‫بینی‪ ،‬ئەمە وای لە مێردەكەم كرد رۆژانە‬ ‫ئــاگاداری بارودۆخــی نیشــتیمان بێــت‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەو چەند مانگەی زســتانیش چەند‬ ‫كتێبێكــی خواســت‪ ،‬لەوانــە دانراوەكانی‬ ‫ڤۆڵتێرو دیــدرۆ‪ ،‬ئەو كتێبانەی بە زمانی‬

‫فەرەنســی خوێنــدەوە كــە زۆر باشــی‬ ‫دەزانــی‪ .‬لەدواییــدا كاریگەریــی رۆمانی‬ ‫«كاندیــد»ی ڤۆڵتێــر زۆر بەڕوونــی لــە‬ ‫رۆمانی (برایانی كارامازۆڤ)دا دەركەوت‪،‬‬ ‫هەروەهــا كاریگەریــی دیدرۆ لــە رۆمانی‬ ‫(گێــل) و (بیرەوەرییەكان لەژێر زەویدا)‬ ‫دەركەوت‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1869‬هــات و لەگــەڵ خۆیدا‬ ‫خۆشــیی بــۆ هێناین‪ .‬دەركەوت دیســان‬ ‫ســكم هەیە‪ ،‬دۆستوێڤســكی زۆر بەوردی‬ ‫بایەخــی بە تەندروســتیم دەدا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫یەكێــك لــە بەرگەكانی رۆمانی (شــەڕو‬ ‫ئاشــتی)ی رۆماننوسی الو لیۆ تۆڵستۆیی‬ ‫ێ شــاردمەوە كە تــازە چــاپ كرابوو‪،‬‬ ‫لــ ‌‬ ‫تەنهــا لەبــەر ئــەوەی رۆماننــوس لــەو‬ ‫ێ‬ ‫بەرگەدا وەســفی مردنی ژنی میر ئەندر ‌‬ ‫بۆلكۆنســكی دەكات كــە لەكاتــی ژانــی‬ ‫منداڵبوونــدا دەمرێت‪ .‬ئەو لەوە دەترســا‬ ‫ئەو وەســفە هونەری و نایابەی تۆلستۆی‬ ‫كار لە من بكات‪.‬‬ ‫لەســەر ژیانی نەبوونــی و بێدەرامەتی‬ ‫راهاتیــن‪ ،‬بــەاڵم رووبــەڕووی گرفتێكــی‬ ‫تــر بووینــەوە‪ ،‬لەپڕێكدا دۆستوێڤســكی‬ ‫بــۆی دەركــەوت كە بەرادەیەكــی زۆر لە‬ ‫رووســیا دوور كەوتۆتــەوە‪ ،‬بەتایبەتــی‬ ‫لەم دوو ســاڵەی دواییدا‪ ،‬ئیدی دوچاری‬ ‫نوســتالجیا بوو و سۆز بەرەو نیشتیمانی‬ ‫دەبرد‪ .‬هەستی كرد پێویستییەكی زۆری‬ ‫بــە ماتریاڵێكــە لــە واقعی رووســیدا تا‬ ‫بتوانێت بەردەوامبێت لەســەر نووســین‪.‬‬ ‫من پیشــنیاری ئەوەم بۆ كرد زســتان لە‬ ‫شــاری پراگ بەســەر بەرین‪ ،‬ئەو شــارە‬ ‫ســاڤییەی لــەڕووی رۆحییــەوە نزیكترە‬ ‫لە كەشــوهەوای رووسی‪ .‬جا لەبەرئەوەی‬ ‫رێگاكە زەحمەت و ناخۆش بوو‪ ،‬بۆ ماوەی‬ ‫چــوار رۆژ لە شــاری ڤینیســیا ماینەوە‪،‬‬ ‫زوربەی كاتەكەمان لە گۆڕەپانی قەدیس‬ ‫مەرقوس بەســەر بــرد چونكە مێردەكەم‬ ‫زۆر سەرســام ببــوو بــە بیناســازیی‬ ‫كەنیســەكەو بــە بنمیچی كۆشــكەكە كە‬ ‫بە تابلۆكانی باشــترین نیگاركێشــەكانی‬ ‫سەدەی پانزەهەم رازێنرابۆوە‪.‬‬ ‫لــەدوای دە رۆژ گەشــت وگــەڕان‪،‬‬ ‫گەیشــتینە پراگ‪ ،‬زەحمــەت بوو بتوانین‬ ‫لــەو شــارەدا بمێنینەوە بەهــۆی گرانیی‬ ‫گــوزەران و بەرزبوونــەوەی كــرێ‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ رۆژ ئەو شــارەمان‬ ‫بەناچاری پاش ســ ‌‬ ‫جێهێشت‪ ،‬ئومێدی مێردەكەم بۆ گەیشتن‬ ‫بە دونیای ســاڤی ڕەوییەوە‪ ،‬ئیدی هیچ‬ ‫شــتێكی دیكەمان لەبەردەمدا نەبوو ئەوە‬ ‫ێ كــە جارێكی تــر بگەڕێینــەوە بۆ‬ ‫نەبــ ‌‬ ‫درسدن‪ .‬چونكە دۆخی شارەكە شارەزاین‬ ‫و هەروەهــا جالییەیەكی زۆری رووســیی‬ ‫لێیە دەتوانــن یارمەتیدەرمان بن‪ .‬لەوێدا‬ ‫كچــی دووەمــم «لۆبــۆڤ» لەدایك بوو‪،‬‬ ‫خــۆری كامەرانــی لەنێــو خێزانەكەماندا‬

‫هەڵهات‪.‬‬ ‫دۆستوێڤســكی لــە زســتانی ‪1870‬دا‬ ‫ێ‬ ‫ســەرقاڵی دانانــی رۆمانێكی قەبەی نو ‌‬ ‫ێ (گوناهكار)‬ ‫بوو‪ ،‬دەیویســت ناوی بنــ ‌‬ ‫كــە بریتــی بوو لە پێنــج چیرۆكی درێژو‬ ‫ســەربەخۆو پێكەوەبەســتراو‪ ،‬ناوەرۆكی‬ ‫ســەرجەمی چیرۆكەكان باسی مەسەلەی‬ ‫خاڵــق و گونــاه دەكات كــە مێردەكــەم‬ ‫بەدرێژایی ژیانی بایەخێكی زۆری پێدەدا‪.‬‬ ‫دەشێت ژیانی غوربەت هەستێكی قووڵی‬ ‫مەســیحیەت و فیكــری روونــی ئاینیــی‬ ‫لەناخــدا زیندوو كردبێتــەوە‪ ،‬ئیدی ئەمە‬ ‫دۆستوێڤســكیی لــە فیــزو كەللەڕەقیــی‬ ‫رزگاركردو وای لێكرد پتر مرۆڤێكی باش‬ ‫و لەخۆبردوو بێت‪ ،‬ئەمەش لە كارەكانیدا‬ ‫بەرجەستە بوو‪.‬‬ ‫نیازی بوو رووداوەكانی چیرۆكی یەكەم‬ ‫لە «گوناهكار» لــە چلەكاندا ڕوو بدات‪،‬‬ ‫بابــەت و نموونــەی كارەكتــەرەكان لــە‬ ‫زەینیدا ئامادە بوون‪ ،‬دەیتوانی دەست بە‬ ‫نووسینی بكات لەكاتێكدا ئەو لەواڵتێكی‬ ‫دەرەوەدا دەژی‪ .‬بەاڵم لەبابەتی چیرۆكی‬ ‫دووەمــدا دەســتكورت بــوو‪ ،‬رووداوەكان‬ ‫لــە یەكێــك لــە كەنیســەو دێرەكانــدا‬ ‫روو دەدات‪ ،‬كارەكتــەری ســەرەكی‬ ‫كەســایەتییەكی واقعییە ئەویش قەشــە‬ ‫تیخون زادۆنســكییە بێگومــان بەناوێكی‬ ‫ترەوە‪ .‬ئیدی هــەر دەبوو بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫رووسیا بۆ بەدەســتهێنانی ماتریاڵێك بۆ‬ ‫ئەو رۆمانەی دۆستوێڤسكی كە بایەخێكی‬ ‫ێ ببێتە كۆتایی‬ ‫ێ دەداو دەیــەو ‌‬ ‫زۆری پــ ‌‬ ‫چاالكییــە ئەدەبییەكانی‪ .‬بەاڵم نەیتوانی‬ ‫ێ بــكات چونكــە‬ ‫ئــەم ویســتە جێبەجــ ‌‬ ‫ســەرقاڵی نووســینی بابەتێكــی تر بوو‪،‬‬ ‫ئەویــش رۆمانی (شــەیتانەكان) بوو كە‬ ‫باســی ژیانی سیاســیی ئەو سەردەمەی‬ ‫رووسیای دەكرد‪.‬‬ ‫دۆستوێڤســكی لــەم رۆمانــە رازی‬ ‫نەبــوو‪ ،‬تەنانــەت پانــزە مەلزەمــەی لە‬ ‫دەستنووســەكەی فەوتانــدو‪ ،‬تــەواوی‬ ‫ێ داڕشتەوە‪.‬‬ ‫بەشی سێیەمیشی سەرلەنو ‌‬ ‫ێ ئەو رۆمانەی الیەنگریی سیاسیی‬ ‫پێدەچ ‌‬

‫ســەر نووســین و قەرەبــووی زیــان و‬ ‫دۆڕانەكان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫چۆنی بۆچووم وادەرچوو‪ ،‬ئەنجامەكەی‬ ‫ناخــۆش بوو‪ ،‬مێردەكــەم هەرچی پێبوو‬ ‫دۆڕاندی‪ ،‬بۆ مــاوەی هەفتەیەك دوچاری‬ ‫ئــازاری وێــژدان بوو‪ ،‬چونكــە ژنەكەی و‬ ‫كچــە بچكۆلەكــەی لە پــارووی گوزەران‬ ‫بێبــەش كرد! بەاڵم ئەمجارە ســوور بوو‬ ‫لەســەر ئــەوەی خــۆی لەو نەخۆشــییە‬ ‫رزگار بــكات كــە بەدرێژایــی دە ســاڵ‬ ‫ئــازاری پێــوە چەشــت‪ .‬بەڵێنــی پێدام‬ ‫تــا كۆتایی ژیان نەگەڕێتــەوە بۆ قومار‪،‬‬ ‫ێ نەكرد‪ ،‬چونكە‬ ‫بێگومــان من باوەڕم پــ ‌‬ ‫پێشــتر لەرابــردوودا چەندیــن جــار ئەم‬ ‫بەڵێنەی داوە‪ .‬بەاڵم ئەمجارە بەڵێنەكەی‬ ‫هێنایــە دی و تاهەتایــە وازی لــە قومار‬ ‫هێنا‪ .‬دواتر لە گەشتە بەردەوامەكانی بۆ‬ ‫واڵتانــی دەرەوە بەالی قوماردا نەدەچوو‬ ‫و هەرگیــز بیری لەوە نەدەكردەوە بچێتە‬ ‫گازینــۆو یانەكانــی قوماركردن‪ .‬راســتە‬ ‫دوای ئەوەی ئەڵمانیامان جێهێشــت ئەو‬ ‫گازینۆیانە داخران‪ ،‬بەاڵم لە سەكسۆنیاو‬ ‫مۆنــت كارلــۆ دەرگاكانــی كراوەبــوون‪،‬‬ ‫زۆریــش دوور نەبــوون لێمانــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆشــبەختانە دۆستوێڤســكی خۆی لەم‬

‫پێــوە دیارە لەگەڵ رۆحــی بەرهەمەكانی‬ ‫ئەودا نەگونجێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا رۆمانی‬ ‫(شــەیتانەكان) بەدەنگەوەهاتنێكــی‬ ‫باشــی لــەالی خوێنەران هەبــوو‪ .‬كەچی‬ ‫لەالیەكــی تــر ئــەم رۆمانــە گرفتــی بۆ‬ ‫دۆستوێڤســكی دروســت كردو لەناوەندی‬ ‫ئەدەبیــدا چەندین دوژمنــی بۆ خوڵقاند‪.‬‬ ‫دەیــان رۆژنامەو گۆڤاری چەپ و راســت‬ ‫بەرەخنەو ئیدانەكردنەوە دابارینە سەری‬ ‫بێئەوەی شــیكردنەوەیەك بــۆ رۆمانەكە‬ ‫بكــەن‪ ،‬رەخنەگرانیش پێیــان وابوو ئەم‬ ‫رۆمانــە بێویژدانییەكی گەورەو غەدرێكی‬ ‫ێ پاســاوە بۆ بزووتنەوەی شۆڕشگێڕی‬ ‫ب‌‬ ‫و الوانی هاوچەرخ‪ .‬كاتێك دۆستوێڤسكی‬ ‫شكســتی هێنــا لەنووســینی رۆمانــی‬ ‫(گوناهكار)‪ ،‬بابەتی رۆمانەكەی فەرامۆش‬ ‫نەكــردو دواتر زۆربەی كەســایەتییەكانی‬ ‫هێنایــە نێــو (برایانــی كارامــازۆڤ) كە‬ ‫بەراســتی ئــەم رۆمانــە بوو بــە كۆتایی‬ ‫چاالكییە ئەدەبییەكانی‪.‬‬ ‫چوار ســاڵ بەســەر ئــەو تاراوگەیەدا‬ ‫تێپەڕی كە خۆمــان هەڵمانبژاردبوو‪ .‬من‬ ‫بەشــێوەیەك وێنام دەكــرد وەك ئەوەی‬ ‫بەندیخانەیــەك بێــت و چووبێتمــە ناوی‬ ‫بێئــەوەی بتوانــم جێی بهێڵــم‪ .‬جاروبار‬ ‫تروســكایی هیوایــەك بــۆ گەڕانــەوە‬ ‫بــۆ رووســا دەردەكــەوت و ون دوبــوو‪.‬‬ ‫كاتێكیــش ئــەم تروســكاییە ون دەبوو‪،‬‬ ‫دوچاری خەمۆكییەكی بێئامان دەبووین‪،‬‬ ‫ئەوســا دۆستوێڤســكی دەیــووت بەهرە‬ ‫ئەدەبیەكــەی خامــۆش بــووەو لەدواییدا خەوشە ناشیرینە رزگار كرد‪.‬‬ ‫ئەو بەهرەیە دەتوێتەوەو دەمرێت‪ .‬جا بۆ‬ ‫لــە پێنجی مانگــی تەمــوزی ‪1871‬دا‬ ‫ئەوەی ئەو خەمۆكییەی لەســەر ســووك خۆمــان بــۆ گەڕانــەوە بــۆ رووســیا‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬پەنام بۆ رێگەیەكی ئەزمونكراو كۆكردەوە‪ ،‬مێردەكەم دەستنووســەكانی‬ ‫بــرد‪ .‬پێشــنیارم بــۆ كــرد ســەفەر بــۆ هێناو داوای لێكردم هەمووی بســووتێنم‪،‬‬ ‫ســپادن بــكات و لەوێ‌ دڵخۆشــیی خۆی بەپێــی توانــا هەوڵمدا رێگــری لێبكەم‪،‬‬ ‫بــە قوماركــردن بداتەوە بەشــكو چانس بەاڵم ئــەو قەناعەتی پێكردم كە پیاوانی‬ ‫یاوەری بێت‪ .‬لەراستیدا من دەمویست بە پۆلیــس لەبازگەكانــی ســەر ســنووری‬ ‫بەردێــك دوو چۆلەكە بكــوژم‪ ،‬من دڵنیا رووســیادا‪ ،‬لەهەموو حاڵەتێكدا‪ ،‬دەستی‬ ‫بــووم ئەو پارەیەی ماومانە دەیدۆڕێنێت‪ ،‬بەســەردا دەگــرن‪ ،‬وەك چــۆن لەكاتــی‬ ‫بەاڵم لەســەرێك خەمەكانی دەڕەوێنەوەو دەستگیركردنیدا لەساڵی ‪ 1849‬ئەمەیان‬ ‫لەســەرێكی تر بەحەماسەوە دەگەڕێتەوە كرد‪ .‬بەمجۆرە دەستنووســەكانی رۆمانی‬

‫سوپایەك لە خاوەن قەرزەكان هێرشیان بۆ هێناین‬ ‫دوای ئەوەی لە ڕۆژنامەو گۆڤارەكان هەواڵی گەڕانەوەی‬ ‫فیۆدۆر دۆستۆیڤسكییان خوێندبۆوە‪ ،‬هەڕەشەی‬ ‫ئەوەیان لێكرد كە ئەگەر قەرزە كۆنەكانیان بۆ‬ ‫نەگەڕێنێتەوە ئەوا دەیخەنە زیندانەوە‬

‫(گێل) و (هاوســەرگیریی هەمیشەیی) و‬ ‫(شــەیتانەكان)مان لەناوبــرد‪ .‬كاتێكیش‬ ‫گەیشتینە سەر سنوور‪ ،‬وەك چاوەڕێمان‬ ‫دەكرد پشكنینێكی وردیان كردین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەموو شتێك بەسەالمەتی تێپەڕی‪ .‬ئێمە‬ ‫چەندە دڵخۆش بوویــن كە گەڕاوینەتەوە‬ ‫بۆ نیشتمان‪!.‬‬ ‫لەرۆژێكــی خۆرەتــاوی گەرمــدا لــە‬ ‫ئەڵمانیاوە گەڕاینەوە بۆ پیتەرســبۆرگ‪،‬‬ ‫دۆستوێڤســكی لــەو بــاوەڕەدا بــوو‬ ‫ئایندەیەكی تەماوی و تاریك چاوەڕێمانەو‬ ‫دوچــاری كێشــەو گرفتــی زۆر دەبین كە‬ ‫ێ بدەین‬ ‫پێویســت ناكات زۆر گرنگییان پ ‌‬ ‫بــۆ ئــەوەی شــوێن پێی خۆمان لەســەر‬ ‫خاكی نیشــتماندا قایم بكەین‪ .‬لەتەنیشت‬ ‫پاركی یوسف دوو ژوورمان لە شوقەیەكی‬ ‫ێ گرت‪ ،‬من ســكم هەبوو و‬ ‫كاتیــدا بەكر ‌‬ ‫چاوەڕێــی مناڵی ســێیەم بوویــن‪ .‬پاش‬ ‫هەشــت رۆژ لە گەیشتنەوەمان‪ ،‬كوڕەكەم‬ ‫لەدایــك بــوو كــە نــاوم نا «فیــۆدۆر»‬ ‫وەك گەشــبینییەك بــۆ نــاوی باوكــی‪.‬‬ ‫پاشان گواســتمانەوە بۆ شوقەیەك چوار‬ ‫ژووری تیابوو‪ ،‬دەمودەســت خزمەكانمان‬ ‫بەســەرماندا دابارین‪ ،‬ئێمــەش بەجوانی‬ ‫و دڵخۆشــییەوە پێشــوازیمان لێكــردن‪.‬‬

‫خۆشــبەختانە كوڕەكانی برای مێردەكەم‬ ‫و ئیمیڵیــای دایكیــان زۆر بــاش دەژیان‬ ‫و لەحۆشــگوزەرانیدا بــوون‪ ،‬داوای‬ ‫یارمەتییــان لە دۆستوێڤســكی نەدەكرد‬ ‫ێ حاڵەتی زۆر كەمدا نەبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەهەند ‌‬ ‫پاڤێــل‪-‬ی كــوڕە تەبەنیەكــەی كە چەند‬ ‫مانگێــك بــوو ژنی هێنابوو‪ ،‬هەر پشــتی‬ ‫بە دۆستوێڤســكیی «باوكی» دەبەســت‬ ‫ێ هەتــا پیری بەخێوی‬ ‫و وایدەزانــی دەب ‌‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫كاتێك ئێمە لــەدەرەوەی واڵت بووین‪،‬‬ ‫ئــەم پاڤێلــە وێرابــووی هەمــوو شــتە‬ ‫بەنرخەكانــی كتێبخانــەی مێردەكــەم‬ ‫بفرۆشێت‪ ،‬ونبوونی كتێبخانەكە لێدانێكی‬ ‫ســەخت بوو لە دۆستوێڤسكی‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تــر ســوپایەك لــە خــاوەن قــەرزەكان‬ ‫هێرشــیان بــۆ هێنایــن دوای ئــەوەی‬ ‫لەرۆژنامەو گۆڤارەكان هەواڵی گەڕانەوەی‬ ‫فیــۆدۆر دۆستوێڤســكییان خوێندبــۆوە‪،‬‬ ‫هەڕەشــەی ئەوەیــان لێكــرد كــە ئەگەر‬ ‫قــەرزە كۆنەكانیان بۆ نەگەڕێنێتەوە ئەوا‬ ‫دەیخەنە زیندانــەوە‪ ،‬لێرەوە ئیتر جەنگە‬ ‫ســەختەكەمان لەگەڵ خــاوەن قەرزەكان‬ ‫دەســتی پێكــردو رۆژانەو بــۆ ماوەی دە‬ ‫ێ تێكداین تا كۆچی دوایی‬ ‫ساڵ ژیانیان ل ‌‬ ‫مێردەكەم لەسەرەتای ساڵی ‪.1881‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/٢١‬‬

‫‪8‬‬

‫تەنیایی‬

‫««‬

‫زۆرجار لەسەر شاخ‪ ،‬لە سێبەری پیرەداربەڕوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆرئاوابوون بە خەمباری دائەنیشتم‪،‬‬ ‫نیگام بە ناو دەشتی بەرانبەر ئەگێڕا‪،‬‬ ‫دیمەن وەك تابلۆیەك هەردەم ئەگۆڕا‪.‬‬ ‫لێرەوە هەڵئەقوواڵ ڕووباری پڕ لە شەپۆڵ‪،‬‬ ‫دائەبەزی‪ ،‬پێچاوپێچ‪ ،‬گا بەم ال گا بەوال‪،‬‬ ‫لە ناو تاریكایی دوور بزر ئەبوو‪،‬‬ ‫لەوێشەوە دەریاچەی مەنگ قووتی ئەدا‪،‬‬ ‫ئەستێرەی ئێوارەش لە ئاسۆی پیرۆزەیی سەری دەردێنا‪.‬‬ ‫لە دوندی شاخی داپۆرشاو بە دارستانی تاریك‪،‬‬ ‫كازێوە دوا تیشكی خۆی پەرش ئەكردەوە‪،‬‬ ‫گالیسكەی تەمیی شاژنی تارماییش‪،‬‬ ‫هەڵئەكشا‪ ،‬دەمێكە سپییە لێوارەكانی ئاسۆ‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەش‪ ،‬بە قەد تیرهاوێژێك‪،‬‬ ‫دەنگێكی حەزین لە ئاسامن بڵند ئەبووەوە‪،‬‬ ‫پیادە ئەوەستا و سەدای زەنگی گوندیش‪،‬‬ ‫تێكەڵ بە دوا دەنگ و هەرای نەمانی رۆژ‪،‬‬ ‫ئاوازێكی پیرۆزیان ئەگەیان‪.‬‬ ‫بەرانبەر بەم دیمەنە ناسكانە گیانم بێباك بوو‪،‬‬ ‫هیچی دەرنەئەبڕی‪ ،‬نە دڵگیری‪ ،‬نە دڵفڕێنی‪،‬‬ ‫وەك تارماییەكی ئاوارە سەرنجی خاكم ئەدا‪:‬‬ ‫خۆری زیندووانیش چیرت مردووان گەرم ناكاتەوە‪.‬‬ ‫بێهوودە نیگام لەم گرد بۆ ئەو گرد ئەچوو‪،‬‬ ‫شەماڵ لە باشوور‪ ،‬گزنگ لە خۆرئاوا‪،‬‬ ‫هەموو ئەو بێپایانییە ئەگەڕام‪،‬‬ ‫دەمگوت‪ :‬بەختەوەری لە كوێیە؟‬ ‫بە من چی ئەم دۆاڵنە‪ ،‬ئەم كۆشكانە‪ ،‬ئەم كەپرە لە پووش و پەاڵشانە‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە بۆ من ئیرت دڵفڕێن نین‪،‬‬ ‫ڕووبار‪ ،‬تاوێر‪ ،‬دارستان‪ ،‬تەنیایی شیرین‪،‬‬ ‫تەنیا بیری یەكێك ئەكەم‪ ،‬ئەویرت هەمووی سەحرایە‪.‬‬ ‫بە نیگایەكی بێباك سەیری هاتوچوونی خۆر ئەكەم‪،‬‬ ‫ێ و هەڵدێ‌‪،‬‬ ‫لە ناو ئاسامنێكی تاریك‪ ،‬یان پاك كە ئاوا دەب ‌‬ ‫ئیرت بە من چی! چاوەڕێی هیچ شتێك ناكەم لە ڕۆژەكان‪.‬‬ ‫گەر بتوانم شوێنپێی خۆر هەڵگرم‪،‬‬ ‫نیگام تەنیا سەحرا چیرت نابینێ‌‪،‬‬ ‫ێ لەوانەی ڕۆشنیان ئەكاتەوە‪،‬‬ ‫هیچم ناو ‌‬ ‫هیچ لە گەردوونی بێپایان ناخوازم‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوانەیە لەودیو بازنە و چێوەی خۆر‪،‬‬ ‫شوێنێك هەتاوی ڕاستەقینە ئاسامنی تر ڕۆشن بكاتەوە‪،‬‬ ‫گەر بتوانم جەستەی بێگیانم لێی جێهێڵم‪،‬‬ ‫خەونێكە زۆر چاوەڕێم كردووە بە هەقیقی بیبینم‪.‬‬ ‫لەوێ‌‪ ،‬خۆم بە كانی سەرخۆش ئەكەم و هەناسە ئەدەم‪،‬‬ ‫ێ خۆشەویستی و هیوا ئەدۆزمەوە‪،‬‬ ‫لەو ‌‬ ‫ئەمەش ئیدیالێكە ئاواتی هەموو گیانێكە‪،‬‬ ‫ناوێكی نییە لە ژیانی سەر ئەرز‪.‬‬ ‫ێ هەڵمگرێ‌‪،‬‬ ‫كە گالیسكەی گزنگ نەتوان ‌‬ ‫پەنهانی وتەكانم تا الی تۆ ئەمهێنێ‌‪،‬‬ ‫بۆچی تا ئێستا لە سەر خاكی مەنفا ماومەتەوە؟‬ ‫شتێك نییە لە نێوان من و ئەم خاكە‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫المارتین‬ ‫وەرگێڕان‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫را‬ ‫ن‬ ‫سییەوە ‪:‬‬ ‫د‪ .‬مو‬ ‫ح‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫ح‬ ‫مەد عومەر‬ ‫كە لەوێ‌‪ ،‬گەاڵی درەختەكان ئەكەونە سەر چیمەن‪،‬‬ ‫بای ئێوارە هەڵدەكا و لە دۆڵیان دوور ئەخاتەوە‪،‬‬ ‫منیش‪ ،‬كە وەك ئەم گەاڵیە سیس و ژاكاوم‪،‬‬ ‫دەسا هەڵمگرە ئەی بای شەماڵ‪ ،‬ئەی بای شەماڵ‪.‬‬ ‫ ئەلفۆنس دو المارتین‪ :‬شاعیر و نووسەر و شانۆنووس و ڕۆماننووسێكی فرانسی ناسراوی نیوەی یەكەمی سەدەی نۆزدەمە‪ .‬لە ساڵی ‪ ،1790‬ساڵێك‬‫پاش شۆڕشــی مەزنی فرانســی لە دایكبووە و ســاڵی ‪ 1869‬لە پاریس كۆچی دوایی كردووە‪ .‬المارتین بە شــاعیری مەزنی ڕۆمانســیزمی فرانسی ناسراوە‪.‬‬ ‫ماوەیەكیش لە ســەردەمی ئیمپراتۆری دووەمی فرانســی وەزیری كاروباری دەرەوەی فرانســا بووە‪ .‬یەكەم كۆمەڵەشــیعری خۆی بە ناوی‪ :‬ڕامان – تامالت‬ ‫– ‪ Meditations‬لە ســاڵی ‪ 1820‬باڵوكردۆتەوە‪ .‬ئەم كۆمەڵەشــیعرە ســەدایەكی زۆر مەزنی ئەدەبی هەبوو‪ ،‬ئێستاش كاریگەری و ناوبانگی لە ئەدەبی‬ ‫فرانسی ماوە و لە گشت ئاستێكی خوێندن و لێكۆڵینەوە بایەخی پێ دەدرێ‌‪.‬‬ ‫ێ ئازار و ئەشكەنجەكانی‬ ‫لەم قەسیدەیەدا‪ :‬تەنیایی‪ ،‬شاعیر دوای لە دەستدانی خۆشەویستەكەی‪ ،‬ڕوو دەكاتە ناوچەی شاخاوی میلی – ‪ . Milly‬لەو ‌‬ ‫خۆی و ڕووانین و خەیاڵی بە شــیعر دەهۆنێتەوە‪ ،‬گوایە ئەمەندە خەمبار بووە گومانی هەبووە لێی دەرچێ‌‪ ،‬لێرەوە ئەم ئەتمۆســفێرە پڕ لە خۆشەویســتی‬ ‫و سروشت و مەرگ و بێهوودەییە ڕۆمانسیانە دەبینرێ‌‪.‬‬ ‫المارتین هەردەم وەك شــاعیرێكی مەزنی ڕۆمانســی ناســراوە‪ ،‬شــیعرە لیریكییەكانی ئەو هەردەم پڕن لە سروشت و خۆشەویستی و شۆڕش و مەرگ‪.‬‬ ‫ێ و ڕەخنەگری وەك سان بۆڤ زۆر سەرنجڕاكێش بووە‪ .‬بەاڵم لەوالشەوە فلۆبیرت و ڕامبۆ زۆر‬ ‫شیعرەكانی ئەو لە الی شاعیرانی وەك ڤیكتۆر هوگۆ و نۆدی ‌‬ ‫هێرشیان كردۆتە سەری‪ ،‬ڕامبۆ لە نامەیەكی خۆی بۆ پۆل دومونیدا بە ناوی‪ :‬نامەی پێشبینیكارێك بۆ پۆل دومونی ‪Lettre du voyant a Paul‬‬ ‫ێ جار وەك پێشبینیكارێك دەدوێ‌‪ ،‬ئەو خنكاوە بە فۆڕمی كۆن‪ ».‬لەگەڵ ئەمەش پێی وابووە بلیمەتێكی ناوێزە‬ ‫‪ Demeny‬دا دەڵێ‌‪« :‬المارتین هەند ‌‬ ‫لە شیعری پڕ لە هەست و هارمۆنی المارتیندا هەیە‪ ،‬ئەمەش وای كردووە هەردەم وەك شاعیرێكی مەزن بمێنێتەوە‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪26٥‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )26٥‬دوشةممة ‪2015/9/٢١‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لە گۆڕینی نیشتمانەوە بۆ گۆڕینی ئاین‬ ‫وەك چۆن نابێت ئاینەكەی بگۆڕێت‪ .‬بەاڵم دەبێت‬ ‫هەم ناسیۆنالیستەكان و هەمیش ئایندارەكانی‬ ‫ئەم واڵتانە ئەو پرسیارە لە خۆیان بكەن كە‬ ‫بۆچی مرۆڤەكان نیشتمان و ئاینیان دەگۆڕن؟ ئایا‬ ‫بەڕاستی ئەو مرۆڤانە هەستی مرۆڤبون و ژیانداری‬ ‫و ناسنامەیان ماوە تاكو بیگۆڕن بە شتێكی دیكە؟‬ ‫ئایا ئەو كەسانە هەست و سۆزی ئەوەیان ماوە‬ ‫كە ئاینەكەیان حەوانەوەی دەرونی و دڵنیاییان‬ ‫پێدەبەخشێت و لەم جیهانە جەنجاڵ و پڕ تراژیدیادا‬ ‫مانایەك دەدات بە ژیانیان؟ یاخود ئاینەكە خۆی‬ ‫بوەتە سەچاوەی تراژیدیا و نەهامەتییەكان و ئیتر‬ ‫پێویستە بیگۆڕن‪ ،‬وەكو چۆن نیشتمانەكەشیان‬ ‫دەگۆڕن؟! بۆیە هەردو رەوتی ناسیۆنالیستی و‬ ‫ئاینی بەقەد یەك بەرپرسیارن لەبەردەم نیشتمان‬ ‫گۆڕین و ئاینگۆڕیندا و لەجێگەی ئەوەی لۆمەی‬ ‫ئەو تاكەكەسانە بكەن‪ ،‬كە هەستی مرۆڤبون‬ ‫و ئایندارییان هیچ مانایەكی نەماوە‪ ،‬با لۆمەی‬ ‫خۆیان بكەن‪.‬‬

‫عـەلی مستـەفا‬ ‫گەنجانێكی زۆر نیشتمان بەجێدێڵن تاكو بگەنە‬ ‫نیشتمانێكی خۆشتر و گرەنتیتر بۆ ژیان و مانەوە‬ ‫و كار‪ .‬ئەم كەسانە زۆربەیان نایەنەوێت وەكو‬ ‫كۆچبەر(مهاجر‪ )migrant -‬بناسرێن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیانەوێت وەكو پەنابەر (الجیء‪)refugee -‬‬ ‫بناسرێن تاكو مافی مانەوە و وەرگرتنی مافی‬ ‫رەگەزنامەی ئەو واڵتەی روی تێدەكەن بەدەست‬

‫كاتێك مرۆڤێك‬ ‫ئاین و نیشتمانی‬ ‫پێكەوە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو مرۆڤە‬ ‫لەبەردەم دۆخێكی‬ ‫دەرونی و فیكری و‬ ‫واقیعی تاقەتپروكێن‬ ‫و دراماتیكی‬ ‫وەهادایە كە چیتر‬ ‫بەرگەگرتنی مەحاڵە‬ ‫بێنن‪ .‬واتە ئەوانە بە تەنها وەكو كۆچبەرێك نەچون‬ ‫بۆ كار و خۆشكردنی باری ژیانیان و دوای ماوەیەك‬ ‫بگەڕێنەوە‪ ،‬بەڵكو دەیانەوێت نیشتمانەكەیان‬ ‫بگۆڕن‪ .‬بەاڵم ئەم نیشتمان گۆڕینە لە زۆر دۆخدا‬ ‫پەیوەستە بە پرۆسەیەكی هەستیار و هەژێنەرەوە‬ ‫كە ئەویش ئاین گۆڕینە‪ .‬بەمپێیە ئەوانەی كە‬ ‫دەچنە دەرەوە و نیشتمانەكەیان بەجیدێڵن‪ ،‬یان‬ ‫نیشتمانەكەیان دەگۆڕن‪ ،‬یەكێك لە ئەگەرەكان و‬ ‫بژاردەكان لەبەردەمیاندا ئەوەیە كە ئاینەكەشیان‬ ‫بگۆڕن‪ .‬ئەمە دو پرۆسەن ئەمڕۆ پەیوەستن‬ ‫پێكەوە و بونەتە دو دیاردەی تەواوكەری یەكتر‪.‬‬ ‫چەندین ساڵە ئەم دو پرۆسە بەدوای یەكدا دێن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەواڵەكان ئەوەمان پێدەڵێن كە ئەوەی لەم‬ ‫شەپۆلە نوێیەی كۆچبەراندا دەبینرێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كۆچبەری واڵتە ئیسالمییەكان‪ ،‬رێژەیەكی زۆری‬ ‫ئاین گۆڕینە لە ئیسالمەوە بۆ كریستیانی‪.‬‬ ‫ئاین گۆڕینی ئەو پەنابەرانە بۆ چەندین هۆكار‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬دیارترینیان ئەوەیە كە ئەوانە‬ ‫دەیانەوێت ئەو ئاین گۆڕینە ببێتە رێگەخۆشكەرێك‬

‫بەم زووانە‬ ‫دیمەنێک لە ئاینگۆڕینی کۆچبەران‬

‫بۆ پێدانی مافی پەنابەرێتیان‪ .‬یاخود ئەو كەسانە‬ ‫لە واڵتەكانی خۆیان ئازادی و مافی ئەوەیان نەبوە‬ ‫كە ئاین بە باوەڕ و دڵی خۆیان هەڵبژێرن و یان‬ ‫رەتبكەنەوە یان بیگۆڕن‪ ،‬بۆیە كاتێك گەشتونەتە‬ ‫رۆژئاوا هەستیانكردوە ئەو مافەیان هەیە كە ئاین‬ ‫گۆڕین هیچ ترسێك لەسەر ژیانیان دروستناكات‪،‬‬ ‫بۆیە هەر بە گەشتنیان دەیگۆڕن‪.‬‬ ‫پێناسە سادە و میكانیكییەكانی نیشتمان‬ ‫پێشتر ئــەوەبــو كە سنورێكی جوگرافییە و‬ ‫خەڵكێكی لەسەر نیشتەجێیە‪ .‬بــەاڵم ناسینە‬ ‫نوێكان بۆ نیشتمان جەخت لەسەر ئەوە دەكەن‬ ‫كە مرۆڤ تەنها لە نیشتماندا وەكو سنورێكی‬ ‫ێ نییە‪ ،‬بەڵكو لە كلتور و زمان‬ ‫جوگرافی نیشتەج ‌‬ ‫و ئاین و پەیوەندییەكانیشدا نیشتەجێیە‪ .‬ئێمە‬ ‫لەوالوە تر دەچین و دەڵێین هەر ئەوە نییە كە‬ ‫مرۆڤ لە كلتور و زمان و ئایندا نیشتەجێیە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەو كلتور و زمان و ئاینە نیشتەجێن لەنێو‬ ‫مرۆڤدا و بە ئاسانی گەشت و كۆچ و گۆڕینی‬ ‫جوگرافیا و واڵتــەكــان ناتوانن ئــەو نیشتمانە‬ ‫مەعنەوییە بگۆڕن‪ .‬بۆیە كاتێك مرۆڤێك توانی‬

‫‪2‬‬

‫و ویست و حەزەكانی گەشتە ئەوەی نیشتمان و‬ ‫ئاین پێكەوە بگۆڕێت ئەوا لەبەردەم كارەساتێك‬ ‫و هەژانێك و گۆڕانكارییەكی گەورەی دراماتیكی‬ ‫وەهادایە كە بە ئاسانی ناتوانرێت مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵبكرێت و بەرگەبگیرێن‪ .‬واتە كاتێك مرۆڤێك‬ ‫ئاین و نیشتمانی پێكەوە دەگۆڕێت‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫مرۆڤە لەبەردەم دۆخێكی دەرونــی و فیكری و‬ ‫واقیعی تاقەتپروكێن و دراماتیكی وەهادایە كە‬ ‫چیتر بەرگەگرتنی مەحاڵە‪.‬‬ ‫ئەگەر وەكو ماف سەیری هەردو دیاردە بكەین‪،‬‬ ‫ئــەوا مافی هەمو كەسێكە هەم نیشتمان هەم‬ ‫ئاینەكەی بگۆڕێت‪ .‬لەمەشدا مرۆڤەكان پاساوی‬ ‫ێ ویستی‬ ‫زۆر لۆجیكیان هەیە‪ ،‬چونكە مرۆڤ بەب ‌‬ ‫خۆی و لە باوانیەوە هەم نیشتمان و هەم ئاینی‬ ‫وەرگرتوە و بۆی ماوەتەوە‪ ،‬یان بڵێین بەسەریدا‬ ‫سەپاوە‪ .‬بۆیە كاتێك گــەورە دەبێت و ئاستی‬ ‫هۆشیاری و جۆری كار و ژیانی دەگۆڕێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫مافی خۆیەتی ئەوانیش بگۆڕێت‪ ،‬بــەاڵم ئەم‬ ‫پرۆسە هەروا ئاسان نییە‪ .‬واتە مرۆڤ دەتوانێت‬ ‫نیشتمانەكەی بە مانای جوگرافی و سنورەكان‬

‫بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم بەئاسانی و بە بڕیارێكی زارەكی و‬ ‫كتوپڕ و لە دۆخێكی ناكاودا ناتوانێت زمان و كلتور‬ ‫و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكانی بگۆڕێت‪ ،‬مەگەر بە‬ ‫رێژەیەكی كەم نەبێت‪ .‬بۆ ئاینیش بەهەمان شێوە‪.‬‬ ‫بەاڵم گۆڕینی ئاین بۆ كۆمەڵگە رۆژهەاڵتییەكان‬ ‫هەر ئەوە نییە بڕیار و ویستی تاكە كەسێك بێت‬ ‫و هەر كاتێك ئەو كەسە ویستی بتوانێت بیدات‬ ‫و جێبەجێی بكات‪ .‬چونكە ئاین گۆڕین رۆدەچێتە‬ ‫نێو گۆڕینی ناسنامە و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫و ئاكار و تەنانەت ماهییەتی مرۆڤەكەوە‪ .‬كاتێك‬ ‫كەسێك بــەم گۆڕینە هەڵبستێت ئــەوا بەر‬ ‫نەفرەتێكی هەمیشەیی دەكەوێت‪ .‬نەفرەتێك كە‬ ‫قەت لێینابێتەوە و بۆ نەوەكانیشی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لــەوەی لە چەند واڵتێكی ئیسالمی‬ ‫ئەوەی ئاینەكەی دەگۆڕێت دەبێت بكوژرێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ناسیۆنالیزمەكان و ئایندارەكان‬ ‫بەرامبەر دیاردەیەكی لەمجۆرە وەكو یەكە‪ .‬لەمەدا‬ ‫خەیاڵی ناسیۆنالیستی و هەوادارەكانی و خەیاڵی‬ ‫ئاینی و ئایندارەكان یەكیان گرتوە و هاوڕان و‬ ‫پێیانوایە كە مرۆڤ نابێت نیشتمانەكەی بگۆڕێت‬

‫ئاین گۆڕین رۆدەچێتە نێو گۆڕینی ناسنامە و پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان و ئاكار و تەنانەت ماهییەتی مرۆڤەكەوە‪.‬‬ ‫كاتێك كەسێك بەم گۆڕینە هەڵبستێت ئەوا بەر نەفرەتێكی‬ ‫هەمیشەیی دەكەوێت‬

‫خۆری ئیسالمییەكانی كوردستان‬ ‫ئاوا دەبێت‬ ‫زانا ئەكرەم‬

‫فەلسەفەى‬ ‫ئاگامبێن‬

‫مینبەری دینی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا‬ ‫پڕ لە ڕق و كینەیە‬

‫‪3‬‬

‫عەزیز ڕەئووف‬

‫نووسینی‪ :‬كاترین میڵز‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪ :‬پێشڕەو‬ ‫محەمەد‬ ‫ئەم كتێبە لە پێنج بەش پێكهاتووە‬ ‫و بە وردی كــۆى فیكری ئاگامبێن بە‬ ‫زمانێكی ڕوون شەرح دەكات و دواتر باس‬ ‫لە كاریگەریی تێز و تیۆرییەكانی ئاگامبێن‬ ‫دەكات كە چۆن ڕەوتی باوی فەلسەفەى‬ ‫سەدەى بیست و یەكیان گۆڕیوە و هەروەها‬ ‫بــاس لــە گرنگیی تێزە سیاسییەكانی‬ ‫ئاگامبێن دەكات لە دونیای ئەمڕۆدا‬ ‫قەبارە‪21×14 :‬‬ ‫‪ 327‬الپەڕە‬

‫داعش بە توانا میدییاییەکەی‬ ‫خۆی دەژی‬ ‫پرۆفیسۆر دکتۆر ڕاینهارد شولتزە‬

‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫خۆری ئیسالمییەكانی كوردستان ئاوادەبێت‬

‫عەلی باپیر گلەیی لە گەنجان دەکات کە دەچن بۆ ئەوروپا‪ ،‬بەاڵم کوڕە گەورەکەی خۆی لەبەریتانیایە!‬

‫بە بەكرێگیراوی ئیخوانی میسر تۆمەتبار‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫زانا ئەكرەم‬ ‫(‪)2-٢‬‬

‫پێنجەم‬ ‫گرفتە نێوخۆییەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی لە كوردستاندا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫گرفتەكانی نێوان كۆمەڵ‌و یەكگرتووە‪.‬‬ ‫دیسانەوە ئەم هێزانە هــەروەك چۆن‬ ‫داعش‌و بەرەی نوسرەو ئەنساروسوننە‬ ‫لــەیــەك زۆنــی بــیــركــردنــەوەو مــێــژوودا‬ ‫لەدایكبوون‪ .‬بەوجۆرەش یەكگرتوو كۆمەڵ‬ ‫یەك مێژوویان هەبوو‪ ،‬ئەوان لەپشتی‬ ‫یەكتردا خزان‌و هاتنە بوون‪ .‬بەاڵم گرفتی‬ ‫مــەدرەســەی فیكری یەكگرتوو كۆمەڵ‬ ‫تەنگژاوی ترو قەیراناوی ترە تا گرفتی‬ ‫نێوان كۆمەڵ‌و داعش‪ .‬یەكگرتوو كۆمەڵ‬ ‫لەچەند بوارێكی سەرەكیدا دژی یەكن‬ ‫كە بواری عەقیدەیی‌و باوەڕدارییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫داعش‌و كۆمەڵ لە چەند هەڵوێستێكی‬ ‫سیاسیدا دژ بەیەكن‌و زیاتر جیاوازییەكی‬ ‫كاتییە‪ .‬لە جــۆری بەندایەتیدا زیاتر‬ ‫كــۆمــەڵ‌و یەكگرتوو نــەیــارو دورن تا‬ ‫داعش‌و كۆمەڵ‪ ،‬لەرووی شێوەو شكڵ‌و‬ ‫بەندایەتییەوە ئەوان زۆر نزیكن‪ .‬لەرووی‬ ‫نــەزمــی قــســەو گــوتــاری راگــەیــانــدن‌و‬ ‫خورافیاتی بـــاوەڕەوە زیاتر نزیكن لە‬ ‫یەكگرتووەكان‪ ،‬كە سەر بەمەدرەسەی‬ ‫ئیخوانن دوور تـــرن‪ .‬كــەواتــە خاڵی‬ ‫هاوبەشی كۆمەڵ‌و داعش خاڵی هاوبەشی‬ ‫جەوهەرییەو جیاوازییەكانیشیان زیاتر‬ ‫جــیــاوازی رۆتــیــن ـی‌و ســاخــتــەن‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەیش وایكردووە كە كۆمەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫لەگەڵ بچوكترین ناكۆكیدا ئەندامانیان‬ ‫بە خۆكرد دەستدەدەنە بینی یەكتری‌و‬ ‫یەكتر بەسەختی سەركۆنە دەكەن‪ .‬هەر‬ ‫ئەوەشە وایــكــردووە هەرگیز هەوڵێكی‬ ‫پێكەوەیی‌و بازنەیەكی ئیسالمی جدی‬ ‫بــۆ كــاری هــاوبــەش لەنێوان كۆمەڵ‌و‬ ‫یــەكــگــرتــوودا دروســـت نابێت‪ .‬چــوون‬ ‫كۆمەڵ قوتابخانەكەی جیهادییەكی سەر‬ ‫بەفیكری سیاسی شیعەیەو یەكگرتووش‬ ‫ســـەر بــە ئــیــســامــی ســونــنــەگــەرای‬ ‫ئیخوانیزمە‪ .‬ئەم ناكۆكییەی نێوان ئەم‬ ‫دوو حزبە ناكۆكییەكی جدییەو هۆكارێكی‬ ‫تەواو كارایە بۆ لەتمەدان لە دروستكردنی‬ ‫متمانە لەنێوان خــۆیــان‌و جــەمــاوەری‬ ‫موسڵمانی كورددا‪ .‬لەبەرئەوە تا ئێستەش‬ ‫نەیانتوانیوە لە هەڵبژاردنەكاندا بە یەك‬ ‫لیستی ئیسالمیی دابەزن‪ .‬چوون ئیمكانی‬ ‫یەك لیستی كۆمەڵ‌و داعش هەیە بەس‬ ‫ئیمكانی یەك لیستی كۆمەڵ‌و یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان نییە‪ .‬كەواتە ناكۆكی‬ ‫نێوان حزبە ئیسالمییەكان هۆیەكە بۆ‬ ‫لێژبونەوەی خێراتری گڵۆڵەكەیان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بچوكترین دەرفەتیشدا یەكگرتووەكان‬ ‫كۆمەڵ بــەبــەرەی داعــش‌و توندڕەویی‬ ‫تۆمەتبار دەكــەن‌و ئەوانیش یەكگرتوو‬

‫شەشەم‬ ‫گرفتە نێوخۆییەكانی كۆمەڵ لەهەموو‬ ‫كــات زیــاتــر زەق‌و بــەرچــاون‪ .‬چــوون‬ ‫كۆمەڵ لەناو گرفتدا لەدایك بوو‪ ،‬كۆمەڵ‬ ‫بە گرفت ژیاو پێی گرت‌و بە گرفتیش‬ ‫دەپوكێتەوە‪ .‬لەهەوەڵەوە كۆمەڵ كە‬ ‫دروستدەبێت بریتییە لە گردبوونەوەی‬ ‫چەند خەتێكی سیاسی‌و سەلەفی‌و‬ ‫دەرەكــی‪ .‬خەتی سەلەفیزمی جیهادی‌و‬ ‫بــنــاژۆی دڵــشــاد گــەرمــیــان ـی‌و خەتی‬ ‫رێكخراوەیی‌و تەقلیدگەرای ئیخوانی‬ ‫نێوبراو بەنەهزەو راپەڕینی كۆن‌و خەتی‬ ‫عەرەبگەرای شیعەی تەقلیدچی دەزگای‬ ‫میحراب‌و ئەنجومەنی بــااڵی شۆڕشی‬ ‫ئێراق‌و خەتی دەستەمۆو دەستكردی‬ ‫ئێرانیزمی شیعە كە ئێستە لەقوتبەكەیدا‬ ‫بریتییە لــە خــەتــی عــەلــی باپیرو‬ ‫داهێنەری كۆمەڵ‪ .‬هەموو ئەم خەتانە‬ ‫یەكتریان بەخەتابارو غەیان بەیەكدی‬ ‫تاوانباردەكردو بەشێوەی جەستەیەكی‬ ‫مەنگۆل لەیەكتری ئااڵ بوون‪ .‬لێرەداو لەم‬ ‫جەستە مەنگۆلەدا ئەگەرەكانی شكست‌و‬ ‫شیبوونەوەی جەستەی سیاسی ئەم هێزە‬ ‫زیاتر رووندەبێتەوە‪ .‬لە پێش هەموو‬ ‫ئەگەرەكانەوە ئەگەری ئەتواری عەلی‬ ‫باپیرو زیادبوونی دەنگە ناڕەزاییەكانی‬ ‫دژ بەم حزبەیە لەناو خودی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیدا‪ .‬گرفتی گــەورەی ئێستەی‬ ‫ناو كۆمەڵی ئیسالمی بریتییە لە خودی‬ ‫عەلی باپیرو هۆكاری بچووكبوونەوەی‬ ‫تــوانــاو تینی ئــەم هێزەیە‪ .‬هەڵگری‬ ‫چەندین لەتمەی قوڵە لەجەستەی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیدا‪ .‬لەتمەی یەكەم بریتی‬ ‫بو لەو قەیرانەی كە عەلی باپیر بۆخۆی‬ ‫لەجەستەی كۆمەڵی ئیسالمیدا‪ .‬چوون‬ ‫عەلی باپیر بەرپرسی هەوەڵی لەدایكبوونی‬ ‫حزبێكی نــەخــۆش‌و نــەخــوازراو بــوو‪.‬‬ ‫ئێستەش لەرووی ئەدای تاكڕەوانەیەوە‬ ‫ناتوانێت بەسەر هەموو ئەو فرەبڕواو فرە‬ ‫رەوتەدا سازش بكات‌و رۆژ لەدوای رۆژ‬ ‫تاكڕەوییەكەی تۆختر دەبێتەوە‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر بەخواستی خۆی‌و خود سەرانە‬ ‫هەموو هێلكە سیاسییەكانی خستووەتە‬

‫سەبەتەی هێزێكی ئیقلیمییەوەو لەو‬ ‫زۆنـــەوە سیاسەت نەبینێت‪ .‬هاوكات‬ ‫رۆحی ناوچەگەرێتی لە حزبەكەیدا زیندو‬ ‫راگیركردووەو چەند كەسێكی بنەماڵەو‬ ‫خزمانی كــردووەتــە هـــەوەڵ‌و ئاخری‬ ‫بــڕیــاری حــزبــەكــەی‌و تـــەواوی ئیمتیاز‬ ‫ئیمكانی مــادی‌و دەسەاڵتی حزبەكەی‬ ‫داوەتــــە دەســـت ئــــەوان‌و بۆخۆیشی‬ ‫رێبەرێكەو سیاسەتی بۆ ئەوانەی دەوری‬ ‫برتییە لــە دروســتــكــردنــی كەسانێك‬ ‫ێ قوربان‌و بەڵێ‌ گەورەم‬ ‫كە تەنها بەڵ ‌‬ ‫بزانن‪ .‬عەلی باپیر جیا لەوەش بەكامی‬ ‫مەكتەب سیاسییەكەی هەڵناسورێ‌‌و‬ ‫شــورای حزبەكەی كەمترین رۆڵــی لە‬ ‫بــڕیــاری حزبەكەیدا هــەیــەو مەیلێكی‬ ‫داوەتە ئەندامانی كۆمەڵ كە هەرگیز بیر‬ ‫لە بەدیلبوونی عەلی باپیر نەكەنەوە‪.‬‬ ‫هاوكات رەوشی خۆش ژیان‌و راقی ژیان‌و‬ ‫تێكەڵبوونی بەنازو نیعمەتی دونیاو‬ ‫ماشین‌و باڵەخانەی راقــی دڵكرمێیان‬ ‫كــــردووە لــەبــەرامــبــەر ئــەنــدامــەكــانــی‬ ‫كــۆمــەڵ‌و سیاسەتی چــەوتــی لەگەڵ‬ ‫رەوتی خۆنەوارو رۆشنبیری حزبەكەیدا‬ ‫یەكناگرێتەوە‪ .‬تەنانەت ئەندامانی بااڵو‬ ‫كادێرە رۆشنبیرەكان هەنگاو بەهەنگاو‬ ‫رەخنەی لێدەگرن‌و لەتازەترین رەخنەدا‬ ‫دیسانەوە بــەوە سەركۆنەیان كرد كە‬ ‫كەسە نزیكەكانی هەم پۆستی ئیدارییان‬ ‫پێدەداو هەم دەیانكاتە قسەكەری حزب‌و‬ ‫لەدانوستانە حەساسەكاندا هەر متمانەی‬ ‫بە خزمەكانی هەیە لەكاتێكدا سەرقاڵی‬ ‫كــردوون بەپۆستی حكومیشەوە‪ .‬جیا‬ ‫لەوەش عەلی باپیر بۆخۆی سیاسەتەكانی‬ ‫بەجۆرێكە بەشۆخی‌و گاڵتەجاڕییەوە‬ ‫دەڕوانێتە نەریت‌و روانینیی ئیسالمی‬ ‫میللی‌و ئاینداری كوردەواری‌و گەرەكیەتی‬ ‫بڵێت ئەو سەرچاوەی نەریت‌و شێوازی‬ ‫بــەنــدایــەتــیــیــەو كــەســایــەت ـی‌و مــەالو‬ ‫شــێـخ‌و سۆفییەكانی پێشخۆی هیچ‬ ‫ئەرزشێكیان بۆ دانانێت‌و بە كۆمیدیانە‬ ‫باس لەبەندایەتی وان دەكــات‪ .‬عەلی‬ ‫باپیر بۆخۆی ئێستە دانەری رەوتێكی‬ ‫سیاسی‌و رەوتێكی ئیمانداری‌و رەوتێكی‬ ‫حزبی نــاو كۆمەڵەو ئــەم شێوازەشی‬ ‫بەردەوامبوون لەسەری مایەی شكستی‬ ‫زیــاتــری حــزبــەكــەیــەو سەردەكێشێت‬

‫دەست لەسەر سنگن بۆ فەلەستین‪ ،‬بەاڵم تەرمی ژن و مناڵی کوژراوی باکور نایانجوڵێنێ!‬

‫بۆ جودابوونەوەیەكی چــاوەڕوانــكــراو‬ ‫لەپەیكەری سیاسی حزبەكەدا‪.‬هەروەها‬ ‫هەڵوێستە سیاسییەكانیشی وەختە‬ ‫ێ دەكــات لەبەرامبەر‬ ‫ئەندامانی دڵكرم ‌‬ ‫هەڵوێستەكانی كۆمەڵ لەپرسی سیاسی‬ ‫هەرێمداو پێی ناخۆشە پەرلەمانتارەكانی‬ ‫هەوساری سیاسەتی كۆمەڵ دەكــەن‌و‬ ‫ێ هەر ئیجابیاتێك بێت ئەوان‬ ‫نایهەو ‌‬ ‫ێ بریاری كۆمەڵ‬ ‫خاوەنی بن‌و دەیــەو ‌‬ ‫بریاری خۆی بێت نەك بڕیاری ئەندام‬ ‫پەرلەمانەكانی‪.‬‬ ‫حەوتەم‬ ‫باڵی ریفۆرم‌و نەهزەكان‌و پێڕەكەی‬ ‫ێ‬ ‫ئارام قادر لەالیەن عەلی باپیرەوە ب ‌‬ ‫بەها تەماشادەكرێن‌و هیچ كات گوێی‬ ‫ێ ئــەوان ژێر بەژێر‬ ‫بۆ نەگرتوون‪ .‬وەلـ ‌‬ ‫سەرقاڵی كــارن‌و بەدروستی هێڵەكانی‬ ‫شێوازی جودا بوونەوەیان دیاریكردووە‪.‬‬ ‫ئەم دیاریكردنە چارەنوسی كۆمەڵ وەك‬ ‫هێزێكی دیاری ئێستە كوێر دەكاتەوەو‬ ‫بەشێكی بەرین لە كەسەكانی رام دەكات‬ ‫بۆ بازنەیەكی تری سیاسی كەلەداهاتوودا‬ ‫چاوەڕواندەكرێت رابگەیەنرێت‪.‬‬ ‫هەشتەم‬ ‫بــوونــی سەلەفییە ناجیهادییەكان‬ ‫كە لەئێستادا لە كوردستاندا بونەتە‬ ‫دیــاردەو لە بەدیلی بێزراوی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی هاتوونەتە پێش‌و زەمینەیان‬ ‫هەیە‪ ،‬لەتمەی گــەورەی لە جەماوەری‬ ‫ئیسالمییەكان‌و بەتایبەتی لە جەماوەری‬ ‫كۆمەڵ داوە‪ .‬ئەم سەلەفیانە ئێستا وێنای‬ ‫ئیسالمییەكان دەكــەن لە كوردستاندا‬ ‫رواڵەت‌و رەونەقی وان ئیسالمیانەیەو لە‬ ‫مزگەوتەكاندا زیاتر بەردیدە دەكەون‌و‬ ‫بــە خێرایی بــازنــەی رێكخستنەكانی‬ ‫پــوكــانــدووەتــەوە‬ ‫ئیسالمییەكانیان‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی وەك حزبێك‬ ‫دیـــاردەكـــەون‌و بونیان هــەیــەو چەند‬ ‫بانگخوازێكو چەند مامۆساو مەالیەك‌و‬ ‫چەندەها خوێندكاری بەشە زانستییە‬ ‫ئیسالمییەكانیان لەگەڵدایەو بەتەواوی‬ ‫تەنگیان بەئیسالمیە سیاسییەكان‬ ‫هەڵچنیوە‪.‬‬

‫عەلی باپیر ماوەنتەوەن واتە هێزەكە‬ ‫دەبێتە هێزێكی سیاسی فرە لۆكاڵ‌و‬ ‫تایبەتمەندی گشتی بوونی لەدەستداوە‪.‬‬

‫نۆیەم‬ ‫سەلەفییە جیهادییەكان تەنها بەفەرمی‬ ‫رایان نەگەیاند كە جودا بوونەتەوە بەڵكو‬ ‫لـــەدوای كۆنگرەوە بەشێكی كارایان‬ ‫یازدەهەم‬ ‫لێ جــودابــوویــەوە‪ ،‬جودابوونەوەشیان‬ ‫شكستی كۆمەڵی ئیسالمی لە نەبوونی‬ ‫كاریگەریی ئەوتۆی دەبێت لەسەر كۆمەڵ‌و‬ ‫لـــەرووی جــەمــاوەریــیــەوە كەبەشێكی پەیامێكی روونــی تایبەت بە خزمەتی‬ ‫كۆمەڵەكانی هــەولــێــرو چەمچەماڵ‌و كۆمەڵگەی كـــوردی لەقەیرانەكانداو‬ ‫گــەرمــیــان لــەگــەڵــیــان بـــوون دەبێتە بەتایبەتی نەبوونی پەیامێكی كوردانە لە‬ ‫ئازارێكی كاریگەر بەجەستەی كۆمەڵی تەنگژەكانی نێوان بەغداو هەولێرو بوونی‬ ‫ێ دەن ـگ‌و سەداو‬ ‫ئیسالمیەوە‪ .‬دڵشاد گەرمیانی بەكاوەخۆ ئەندام پەرلەمانی ب ‌‬ ‫هەم لەتمەی لە رێكخستن‌و جەماوەری وەزیــری موفتە خــۆر بە خــودی عەلی‬ ‫عەلی باپیرداوەو سیاسەتی خۆگونجاندنی باپیریشەوە كە ئەزمونێكی بێدەنگی‬ ‫كۆمەڵی لەسایەی دیموكراسی‌و حكومەتدا لەپەرلەمانتاریدا گوزەراند هیوای لەو‬ ‫خەڵكە بڕی كە پێیان وابوو كۆمەڵ بۆ‬ ‫بەتەواوی لێژتركردووە‪.‬‬ ‫هێزێكی سیاسی خەڵك دۆست دەست‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫دەیەم‬ ‫لــەرووی ناوچە گەرێتیشەوە كۆمەڵ‬ ‫دوازدەهەم‬ ‫زیــاتــر لــۆكــاڵــی دەبــێــتــەوەو بــازنــەی‬ ‫هــاوكــات بــاوبــوونــەوەی دۆسیەی‬ ‫كوردستانی بوونی بەتەواوی لێژ دەبێت‬ ‫‪ ،‬چــوون ئێستە پــاش بەركەناربونی نــەخــوازراوی سیاسی لەسەر كۆمەڵ‌و‬ ‫سەلەفییە جیهادی‌و ئەلبانی مەزهەبەكان قوتارنەبونیان لە رەوشــی گەندەڵی‌و‬ ‫وەختە لە گەرمیان‌و چەمچەماڵ بەتەوای تێوەگالنی بەشێكیان بەتێرۆرو توندڕەوی‌و‬ ‫دەپوكێتەوەو لە ناوچەی هەڵەبجەو مەیلی تەنانەت ئەندام پەرلەمانیان بە‬ ‫هـــەورامـــان‌و شـــارەزووریـــش بــەهــۆی پــارەو خواستی نایاسایی بۆسەفرەو‬ ‫بەركەناركردنی پێگەو لەتمەدان لە گەشت هەموو ئەمانە وێنەیەكی بێزراوی‬ ‫شوناسی رابردوی شێخ محەمەد بەرزنجی‌و دایە ئەندامانی كاندیدو بەرپرسی كۆمەڵ‬ ‫كوێركردنەوەی پۆستەكەی‌و رێگریكردن لە حكومەت‌و پەرلەماندا‪.‬‬ ‫لەبەدیلی‌و هاوكات دانیشتاندنی بەشێكی‬ ‫سێزدەهەم‬ ‫فرەی بزووتنەوە كۆنەكانی ناو كۆمەڵ‬ ‫دیاردەی شەڕە جنێوو قسەی ناشیاوو‬ ‫لەودەڤەرانەدا دیسانەوە لەوێندەرێش‬ ‫كۆمەڵی پوكاندووتەوەو زۆرینەی خەڵكی نەبوونی مــۆراڵــی وتــوێــژوو نومایانی‬ ‫وان چاوەڕوانی پرۆژە نوێیەكەی باڵی دیوی خراپی رەفتار لەتەك یەكتریدا‬ ‫ریفۆرمی ناو كۆمەڵن‌و گەرەكیانە لەوێندەر كــە بــەرپــرســە بــااڵكــانــی كۆمەڵیشی‬ ‫درێژە بەو سیاسەتە ئیسالمیەی خۆیان گرتووەتەوە‪ ،‬بەتایبەت وەك نموونەیەك‬ ‫بدەن‪ .‬هاوكات كۆمەڵ لەنێو دهۆكیش دەتــوانــیــن نوسینێكی پــر لەهەڵەی‬ ‫بوونی خــۆی نــادۆزێــتــەوەو لــەتــەواوی ئیمالیی محەمەد حەكیم بێنینەوە كە‬ ‫ناوچەی بادیناندا ئەندامانیان بەپێی لێوان لێو بوو بە وتەو قسەی ناشیرین‬ ‫پەنجەی دەســت دەژمــێــردرێـن‌و بوونی دژ بە بزوتنەوە‪ ،‬هەموو ئەوانە مۆراڵی‬ ‫بارەگاكەی ئەوێیان ناتوانن پاسەوانیشی تەندروستی ئیسالمییەكان دەخاتە ژێر‬ ‫بۆ دابین بكەن چ جای ئەوەی خەڵكێك پرسیارەوەو ئاینداریی ساختەی ئەوان‬ ‫ێ حزبایەتیان بۆ بكات‌و تەنانەت بۆ روونــتــر راڤـــەدەكـــات‌و پێمان دەڵێت‬ ‫لەو ‌‬ ‫میدیاكانیشیان تەنها بۆ بەشی كرمانجی چ رووكــەشــێــكــی ئایینی بــە تـــەواوی‬ ‫مەرجی ئەندامبوونی كۆمەڵیان البردووە‪ .‬سیاسەتی دنیا ویستی وانــەوە هەیەو‬ ‫كەواتە ئەوان تەنها لە دەڤەری پشتدەرو دەگوزەرێت‌و پێمان دەڵێت ئەگەرەكانی‬ ‫هەولێرو سلێمانی وەك پێڕی دەوری مــردن‌و پوكانەوەی ئــەم هێزە چەندە‬ ‫لۆژیكی‌و چەندە چاوەڕوانكراون‌و چەندە‬ ‫ێ وەستان لەسەرپێن‌و بۆ‬ ‫بەكاوەخۆو ب ‌‬ ‫جاردانی یەكجارەكی ئەم هێزە بچوك‌و‬ ‫موفتخۆرو غەیانانەی مەیدانی سیاسەتی‬ ‫ێ پرۆژەو‬ ‫كوردی‌و پێمان دەڵێت چەند ب ‌‬ ‫ێ پــان‌و چــەنــدە جاهیلن بە‬ ‫چەند بـ ‌‬ ‫دیموكراسییەت‌و فەرهەنگ‌و رۆشنگەری‌و‬ ‫چەندەش موتیع‌و سەالرن بۆ پرۆژەكانی‬ ‫دەرەوەو چەندەش بە بای سیاسەت‌و‬ ‫ێ شەن دەكەن‌و سیاسەت‬ ‫تەوجیهی دەر ‌‬ ‫دەفرۆشن بە نرخی ئایین‌و ئایینداریی‪.‬‬

‫ناكۆكی نێوان حزبە ئیسالمییەكان هۆیەكە بۆ لێژبونەوەی خێراتری‬ ‫گڵۆڵەكەیان‪ ،‬لەگەڵ بچوكترین دەرفەتیشدا یەكگرتووەكان‬ ‫كۆمەڵ بەبەرەی داعش‌و توندڕەویی تۆمەتبار دەكەن‌و ئەوانیش‬ ‫یەكگرتوو بە بەكرێگیراوی ئیخوانی میسر تۆمەتبار دەكەن‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫محەمەد عەمارە لە ستایشی توندڕەوی و ئیبن تەیمیەدا‬ ‫محەمەد هەریری‬ ‫محەمەد عەمارە خاوەنی زیاتر لــە(‪)٧٠‬‬ ‫کتێب و سەدان لێکۆڵینەوەیە‪ ،‬لە سەرەتادا‬ ‫لە ژێر کاریگەریی قوتابخانەی (جەمالەدینی‬ ‫ئەفغانی و مەحمەد عەبدە و قاسم ئەمین و‬ ‫محەمەد ڕەشید ڕەزا) بوو‪ ،‬زیاتر لە عروبەت و‬ ‫لیبراڵیەت نزیکبوو‪ ،‬لە ڕێگای نووسینی چەندین‬ ‫کتێب لەسەر موعتەزیلە و وەک سوارچاکانی‬ ‫عەقاڵنیەتی ئیسالمی؛ ستایشێکی زۆری عەقڵی‬ ‫دەکــرد‪ .‬من زۆربــەی کتێبەکانی (محەمەد‬ ‫عمارە)م خوێندیتەوە‪ ،‬سەرەڕای سەرنجی زۆرم‬ ‫لەسەر ئەو ڕوحە عروبیە نەتەوەپەرستییەی‬ ‫کە زاڵە بەسەر ئەندێشەی کە دەگاتە ڕادەی‬ ‫ستایشکردنی حزبی بەعسی عەرەبی! بەاڵم‬ ‫هەر ناتوانرێت نکووڵی لە فراوانی فەرهەنگی‬ ‫ئــەو پیاوە بکرێت‪ ،‬دوای گۆڕانکارییەکی‬ ‫ڕەگوڕیشەیی بەسەردا هات‪ ،‬کە لە بانگەوازی‬ ‫بۆ عروبەتێکی لێبڕاڵی و دیموکراتی ڕێچکەی‬ ‫گۆڕی بۆ ئیسالمیزمێکی شەریعەتخواز و بە‬ ‫چنگ و نینۆك بەرگری لە گەڕانەوەی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالم و شارستانی ئیسالمی بکات‪ .‬تا ئەو‬ ‫ڕادەیەی زۆر نوسەر و بیرمەندان و ڕەخنەگران‬ ‫بە مونەزیری بزوتنەوەی ئیسالمی جیهانی‬ ‫دادەنێن‪ ،‬خۆشی دەڵێت‪ :‬ئەوە شەڕەفێکی‬ ‫گەورەیە بۆ من‪ ،‬هەرچەندە ئەوانەی ئەو نازناوەم‬ ‫دەدەنەپاڵ‪ ،‬وەك ستایش وا ناڵێن‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫وروژاندنی دەسەاڵتە لە دژی من! سەرەڕای‬ ‫ئەوەی عمارە بە هەموو ڤایرۆسی عروبەتیەوە‬ ‫هاتە ناو تەوری ئیسالمیزمی‪ ،‬بەاڵم من هەردەم‬ ‫وەک کەسێکی نزیک لە میانڕەوانی ئیسالمی‬ ‫حسێبم بۆی دەکرد‪ .‬بەاڵم بەو دوایە بە تەواوی‬ ‫گومانم لە (محەمەد عمارە) دروستبوە‪ ،‬کە‬ ‫نرخی قسە ونوسینەکانی بۆ ڕازاندنەوەی ڕووی‬ ‫قێزەونی سەلەفیەت وەردەگرێت لە واڵتانی‬ ‫خەلیج‪ .‬خەریکە دەگەمە قەناعەت کە وەك‬ ‫هەر نوسەرێکی تری قەڵمفرۆش‪ ،‬بازرگانی بە‬ ‫قەلەمەکەیەوە دەکات‪.‬‬ ‫نازانم چۆن دەتوانێت لە یەكکاتدا ستایشی‬ ‫موعتەزیلە وسەلەفیەت و سۆفیەت بکات‪ ،‬ئەخر‬ ‫کێ هەیە نەزانێت کە سەلەفیەت لە مامۆستای‬ ‫گەورەیان (ئیبن تەیمیە)وە فێری تەکفیرکردنی‬ ‫هەموو نەیارە موسڵمانەکانیان بن‪ ،‬ئەوە باسی‬ ‫تەکفیرکردنی خەڵکی تری بێ ئاگاش هەر‬ ‫ناکەین‪ ،‬بەس نیە ئیبن تەیمیە دەڵێت‪:‬‬ ‫«کافر خوا پێی ناخۆشە ڕزقیشی بخوات و‬ ‫لێی حەڕامە؟!»‬ ‫لـــەوەش سەیرتر ســـەرەڕای ئــەو هەموو‬ ‫«ئەگەر کافر چاکە و پیاوەتیشی لەگەڵ لــە گــەردەنــی دەدرێــــت(‪)٣٩‬جــــار هــاتــوە‪ ،‬تەمەنی چاخەکانی پاشەکشەی شارستانی‬ ‫کردی دەبێت دوژمنایەتی بکەیت؟!»‬ ‫ئێستا زانیتان داعش لە کوێوە هاتوە ئەی وژیاری چەندین سەدەی کورت کردبوەوە‪ ].‬ل‪ .٩‬ماستاوەی محەمەد عمارە بۆ سەلەفیەت و‬ ‫باشە ئــەوە دەوڵەتی شاگردەکانی (ابن ئیبن تەیمیەی دەکات سەلەفیەك لە [ملتقی‬ ‫«کافر خۆی و ماڵ ومنداڵی بۆ موسڵمان خوێنەواران؟!‬ ‫موباح وحەاڵڵە!»‬ ‫هــەزار قسەی قــۆڕی تــری نا مرۆیی‪ ،‬کە تیمیە) لە موسڵ و ڕەقە داعش دروستبوە‪ ،‬اهل الحدیث] لە ژێر کتێبێکی محەمەد عمارە‬ ‫«ئەگەر کافر خۆشیویستی دەبێت ڕقت لێی دەبوایە (محەمەد عمارە) شەرمی لە خۆی کە وابزانم هێشتا لە فیکرەکانی (ابن تیمیە) نوسیبوی‪« :‬الدكتور عمارة حامل لوا‌ء االعتزال‬ ‫بێتەوە»‬ ‫کردبا وا ستایشی فاشیستفکرێکی وای کردبا‪ .‬نــەرم ونیانترن‪ ،‬ئەمە بە دەقەکانی خودی وسادن الوثن العقالني في هذا الزمان‪ .‬عجيب أن‬ ‫ئەو (ئیبن تەیمیە)ی تەقدیسی ڕقوقینە و ئەو (محمەد عەمارە)یە سێ چوار کتێبی لەسەر خۆی بۆتان دەیسەلمێنم‪ .‬ئەو جۆرە دەوڵەتە اخندع به من أنتمى إلى العلم مع أنه اصرح ليل‬ ‫دوژمنایەتی دەکات و دەڵێت‪ :‬إذا َأ َق َ‬ ‫مت في دار سەلەفیەت نوسیوە‪ ،‬بە ناوەکانی‪( :‬السلف و دەیــان وســەدان ســەدە دەمانباتە پشتەوە‪ ،‬نهار أنه معتزلي ودراسته االكاديمية كلها في‬ ‫الكفر لل ّتطبيق أو ال ّتعلّم أو ال ّتجارە‪ ،‬فأقم بينهم السلفیة) هەیە هەمووی پێداهەڵگوتنە بەو یان پاشەکشەی ژیاریی کورتتر دەکاتەوە یا الدفاع عن فكر املعتزلة‪.»..‬‬ ‫وأنت تضمر العداوة هلم»‪.‬‬ ‫دکــتــۆر محەمەد عــمــارە هەڵگری ئــااڵی‬ ‫فیکرە فاشستە‪ .‬کتێبێکی هەیە لە بەرگری محەمەد عمارە؟!‬ ‫سەرەڕای ئەو هەموو ستایشانەش نوسەرێکی موعتەزیلەیە‪ ،‬وزێــوانــی وەسەنیەت و بتی‬ ‫یانی تۆ ئەگەر چوویتە واڵتانی غەیری (ابن تیمیە) بە ناوی‪ :‬رفع المالم عن شیخ‬ ‫نــاوداری سەلەفی (عبدالمنعم الشحات)‪ ،‬لە عەقاڵنیەتە لەو سەردەمەدا‪ ..‬سەیرە کەسانێك‬ ‫ئیسالمی بۆ چــارەســەری تەندروستی‪ ،‬یان االسالم ابن تیمیە!‬ ‫خوێندن‪ ،‬یان بازرگانی‪ ،‬و لەوێ نیشتەجێبویت‪،‬‬ ‫من زۆر شۆكنەبوم بەو ستایشکردنانەی کە وتارێکدا بەناوی‪[ :‬د‪ .‬محمد عمارە سلفی بعقله لە ئەهلی عیلمی دیــن پێی هەڵخەڵەتێن‪،‬‬ ‫دەبێت لە دڵەوە دوژمنایەتیان بکەیت!!‬ ‫محەمەد عەمارە لە ئیبن تەیمیە دەیکات‪ ،‬چونکە عقالنی بقلبه] دژی ستایشکردنی محەمەد هەرچەندە شەو و ڕۆژ دەڵێت موعتەزیلیە‬ ‫ئــەو ئیبن تەیمیەی کە دەڵــیــت‪ :‬ئــەوەی کابرایەك بەرگری لە سەدام و عودەی بکات عمارە بۆ ئیبن تەیمیە دەوەستێتەوە کە دەڵێت و توێژینەوە ئەکادیمیەکانی هــەمــووی لە‬ ‫گوناهی زۆر بوو باشترین دەرمانی جیهادکردنە! دەبێت چی لێ چاوەڕوان بکرێت؟! بەداخەوە ئیبن تەیمیە دڵی زۆر فراوانبوو[!] پێویستە بەرگریکردن لە فکری موعتەزیلەدا نوسیوە!»‬ ‫بــۆیــە مــن گــاڵــتــەم بــە زۆربــــەی ئەهلی‬ ‫سەلەفییەکان ئیقتیدا بە ئیمامەکەیانەوە بکەن!‬ ‫بەو قسەیەی هــەزاران شەالتی و داوێنپیس بۆ قەڵەمیکی وا نرخی لەبازاڕ عەرزبکرێت‪.‬‬ ‫وبێکەڵك پیشەیان بۆتە سەربڕین و کوشتنی‬ ‫ئەو یەک دوو دێــرەی زۆر جاڕسی کردم‪ ،‬کــابــرای سەلەفی وەاڵمــی ئــەو ستایشەشی میانڕەوی ئیسالمی دێت‪ ،‬چونکە ئەوە هەرە‬ ‫خەڵك‪ ،‬بەوپەڕی خۆپەرستی وئەنانیەتەوە گەیشتمە قەناعەت کە بازرگانیی دەکات وکابرا دەداتەوە ودەڵێت‪ :‬هەندێك داوامان لێدەکەن بلیمەتەکەمانە بزانە چۆن وەسفی سەلەفیەت و‬ ‫خەڵك دەکوژن تا خوا لەوان خۆش بێت!‬ ‫کاسبە! عمارە لە کتێبی‪ :‬رفع المالم عن شیخ کە ئەوانی تر قبوڵبکەین و سنگفراوان بین ئیبن تەیمیە دەکات‪ ،‬لە کاتێکدا هێشتاش لێی‬ ‫دەبێت‬ ‫ئەو ئیبن تەیمیەی دەڵێت‪« :‬ئافرەت‬ ‫بەرامبەریان‪ ،‬وەك ئیبن تەیمیە‪ ،‬بێ ئەوەی ڕازی نین و جوێنی پێدەدەن وتەکفیری دەکەن!‬ ‫االسالم ابن تیمیە دەڵێت‪:‬‬ ‫لە‬ ‫چونکە‬ ‫لە منداڵ زیاتر چاودێری بکەیت‪،‬‬ ‫[ئەگەر پرۆژە نوێخوازەکەی ئیبن تەیمیە پێمان بڵێن ئەوانی تر کێن؟! بۆ زانین هیچ دەبوایە ئەگەر خۆفرۆشتن نەبێت بە پارەی‬ ‫منداڵیش بێ عاقڵترە‪ ،‬بریتیە لە پارچە [دەوڵــەتــێــك‪...‬و سیاسەتێك]ی دۆزیبایەوە ئەوانێکی تر نییە [لە غەیری سەلەفی]‪ ،‬کە پەترۆدۆالر‪ ،‬چەندین کتێبی لەسەر پەتای ئیبن‬ ‫گۆشتێك لەسەر کۆتەی قەساب»!!‬ ‫بۆ پێ هەستانی‪ ،‬ڕووی جیهانی ئیسالمی و ئیبن تەیمیە وەاڵمێکی دەمکوتکەری بۆیان تەیمیە وسەرەتانی سەلەفیەت نوسیبا‪.‬‬ ‫ئــەو ئیبن تەیمیەی تەنها لــە کتێبی ئاڕاستەی گۆڕیبوو‪ ،‬ئومەتی ئیسالمی لە نەبوو بێت!‬ ‫(مجموع الــفــتــاوی) کـــەی‪ ،‬ئامارێكکراوە‬ ‫لەسەری دەڵــێــت‪ )٢١٦٩(:‬جار ژمــارەی ئەو‬ ‫تەشریعانەی کە داوای کوشتنی موخالیفانی‬ ‫ئیسالم و هەتا موسڵمانانیش دەکات لەکاتی‬ ‫موخالەفەکردنیان!! ژمارەی وشەی کافرکردنی‬ ‫خەڵک و موسڵمانان (‪)٩١٧‬جـــار هاتوە‪،‬‬ ‫کــافــری مــورتــەد(‪)٢٩‬جــار هــاتــوە‪ ،‬خوێنی‬ ‫حەاڵڵە(‪)١٩‬جارهاتوە‪ ،‬ئەگەر تۆبەی کرد‪ ،‬دەنا‬ ‫دەکوژرێت(‪ )٩٧‬جار هاتوە‪ ،‬دەکوژرێت(‪)٨٤٩‬‬ ‫جارهاتووە‪.‬‬ ‫تــۆبــەی پــێــدەکــرێــت(‪)٢١٩‬جــار هــاتــوە‪،‬‬

‫من زۆر شۆكنەبوم بەو ستایشکردنانەی کە محەمەد‬ ‫عەمارە لە ئیبن تەیمیە دەیکات‪ ،‬چونکە کابرایەك بەرگری‬ ‫لە سەدام و عودەی بکات دەبێت چی لێ چاوەڕوان بکرێت؟!‬ ‫بەداخەوە بۆ قەڵەمیکی وا نرخی لەبازاڕ عەرزبکرێت‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مینبەر و توندڕەوی‬ ‫سەرباری ئەوەی لە دنیای ئیسالمیدا ناتوانین مینبەر‬ ‫لە پەیامی دینی و سروتە دینیەكان جودا بكەینەوە‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی مینبەر شوێنیكی گرنگی گەیاندنی‬ ‫دەنگی موسوڵمانە بەوی تر‪ ،‬سەرباری بونی ئەم هەموو‬ ‫كەناڵ و شاشە و ئامیرەكانی گەیاندن لە دنیای مۆدێرندا‪،‬‬ ‫مینبەر تا ئەم چركەساتەش لە دنیای ئیسالمیدا شوێنی‬ ‫خۆی هەیە و گرنگیی تەواوی پێ دەدرێت و زۆرترین‬ ‫قسەی دین لە مینبەرەكانەوەیە‪ ،‬زۆرترین پەیام لە‬ ‫مینبەرەوە دەگەیەنرێت‪ .‬لەو ساتەوەی كە شوێنێك نیە‬ ‫بۆ گەیاندنی پەیام‪ ،‬مینبەر دەبێتە ئەو شوێنەی كە‬ ‫پەیام بە دەنگی بەرز دەگەیەنرێت‪ ،‬لەو ساتەوەی كە‬ ‫كۆمەڵگە مینبەرێكی تری نیە؛ وەكو شاشە و ئامێرەكانی‬ ‫تری پەیوەندی‪ ،‬باشترین شوێنێك بۆ گەیاندنی پەیام‪،‬‬ ‫مێنبەرێكی بەرزە‪ ،‬دەنگێكی بەرز و جوڵەی جەستە و‬ ‫هەندێ جار گریان‪ ،‬لەو دەركەوتانەن كە پیاوی دینی لە‬ ‫مینبەرەوە پەیام دەگەیەنێتە بەرامبەر‪ .‬ئەوەی دەچێتە‬ ‫سەر مینبەر شایەنی نە ڕەخنەیە و نە پرسیار و نە‬ ‫مشتومڕ‪ ،‬ئەوەی دەچێتە سەر مینبەر لە دنیای ئیسالمدا‪،‬‬ ‫هەڵگری حەقیقەتەو قسەكانی بە هەند وەردرەگیرێت بێ‬ ‫هیچ دیبەیتێك‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمە هەرگیز بێ مینبەر نەبووە‪ .‬ئەگەر بۆ‬ ‫دنیای عەرەبی و ئیسالمی ئەوە ڕاست بێت كە مینبەر‬ ‫گرنگی خۆی هەیە‪ ،‬ئەوە بۆ كۆمەڵگەی كوردی دروست‬ ‫ئەو ڕاستیە دەبینین مینبەری دینی و سیاسی بێ‬ ‫مشتومڕ و بێ قەلەقبوون قسەی خۆی كردوە‪ ،‬پەیامی‬ ‫خۆی گەیاندوە‪ .‬هەر بۆیە لە دنیای ئێمەدا چی دەبینین؟‬ ‫پیاوانی دینی هەڵگری هەموو حەقیقەتێك و پیاوانی‬ ‫سیاسی خاوەنی هەموو ســەروەری و ڕاستییەكان‪،‬‬ ‫پیاوانی دینی بۆ گەرانەوە بۆ كۆی پێدراوە دینیەكان‬ ‫و پیاوانی سیاسی بۆ قۆرخكردنی كۆی دەسكەوتەكان‪.‬‬ ‫مینبەری دینی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بەتایبەت لەم چەند‬ ‫ساڵەی دواییدا مینبەرێك پڕ لە ڕق و كینە‪ ،‬لێوانلێو‬ ‫لە توندوتیژی و پڕ لە باڵوكردنەوەی یەك حەقیقەت و‬ ‫یەك ڕوئیا و یەك دید‪ .‬بەاڵم خاڵی لە هەر هەوڵێك بۆ‬ ‫لێبوردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتیانە‪ .‬بۆ نمونە جوڵەی‬ ‫پیاوێكی دینی لە سەر مینبەرەوە بەبێ ئەوە هەست‬ ‫بەخۆی بكات هاواردەكات لەكاتێكدا مایكی لەبەردەمە و‬ ‫دەنگی بە باشی دەگات‪ ،‬ڕاوەشاندنی پەنجە و جوڵەی‬ ‫نائاسایی‪ ،‬پێمان دەڵێـت كە چۆن دەتوانین مینبەر‬ ‫بكەینە شوێنێك بۆ باڵوبونەوەی توندڕەوی‪.‬‬ ‫چۆن مینبەری موسوڵمانان كە پایەیەكی گرنگی‬ ‫ئایینە بۆتە مینبەری فڕێدانی ژەهــری توندڕەوی لە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی بریندار و پڕ لە قەیران و كێشەدا؟!‬ ‫كێشەكە لەوەدایە مینبەر ئێستا بەتەنها لە شوێنێك‬ ‫لە مزگەوتێكدا نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئــەم دیمەنانە‬ ‫دەگوازرێنەوە سەر شاشەی هێزە دینیەكان و الپەڕە‬ ‫و پەیجەكانی فەیسبوك‪ .‬ئەگەر مینبەر تەنها دەنگی‬ ‫بەوانە گەیشتبێت كە دەچنە مزگەوت‪ ،‬ئیستا مینبەر‬ ‫لەڕێی مایكەوە دەگوازرێتەوە بۆ كۆاڵنەكان و لەڕێی‬ ‫گرتە ڤیدیۆییەكانەوە دەگوازرێتەوە بۆ پەیجی تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬هەر بۆیە المان سەیر نەبێت بەشێكی‬ ‫زۆری ئەوانەی لە هەرێمی كوردستانەوە چونەتە نێو‬ ‫داعش‪ ،‬یان گوێگری مینبەرەكان بوون‪ ،‬یان پەروەردەی‬ ‫ئەم جۆرە لە پیاوی دینی كە لە مزگەوتەكانەوە نەوەی‬ ‫ئێمە بە ڕوئیا و دیدێكی تر پەروەردە دەكەن و ئامادەیان‬ ‫دەكەن بۆ توندڕەوی و دەیانگونجێنن‪ ،‬لەگەڵ كۆی ئەو‬ ‫هێزە توندڕەوانەی كە ئاین وەك پێدراوێكی توندوتیژ‬ ‫بەكاردەهێنن‪ .‬سەرباری ئەم هەموو قەیرانە قووڵەی‬ ‫لە سەر ئاستی سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابووری كە‬ ‫بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتوە‪ ،‬مینبەر و سیاسەت‬ ‫و گفت و ڕەفتارەكانی پیاوی ئاینی لەسەر مینبەر‬ ‫برینێكی نەبینراوی تری ئەم كۆمەڵگەیەیە و ئەگەر بە‬ ‫شێوازێكی تەواو عەقاڵنی مامەڵەی لەگەڵ ئەم جۆرە لە‬ ‫باڵوبونەوەی توندڕویی نەكرێت؛ ئەوا ئایندەی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی لێوانلێودەبێت لە توندڕەوی‪ .‬بۆ دەربازبون لە‬ ‫هەر هەوڵێكی توندڕەوی لەپاڵ كۆی كایە و پێدراوەكانی‬ ‫تردا‪ ،‬دەبێت دیدی خۆمان بۆ مینبەر بگۆڕین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دەستوری عەلمانی چیە؟‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫داواکاریی بەرە ئیسالمیەکە‬ ‫مەال تاهیر بامۆکی‬ ‫هــەنــدێــک لــە مــەالکــان و نــوســەرە‬ ‫ئیسالمیەکانیش هەڵوێستی خۆیان‬ ‫هەبو‪ ،‬کە گــوزارش لە بیروڕای خۆیان‬ ‫دەکەن نەک حیزب و الیەنێکی ئیسالمیی‬ ‫دیاریکراو‪ .‬لەوانە زیاتر لەسەر وتارێکی‬ ‫(مەال تاهیر بامۆکی) هەڵوێستە دەکەین‪:‬‬ ‫(مەال تاهیر بامۆکی)‪ ،‬پێشنوێژ و‬ ‫وتارخوێنی مزگەوتی (عومەری کوڕی‬ ‫خەتتاب) ـە لە هەڵەبجە‪ .‬بە وتــارە‬ ‫توندەکانی ناسراوە‪ .‬لە وتارێکیدا لە‬ ‫دەمی مشت‌ومڕەکانی لیژنەی دەستوری‬ ‫پــارلــەمــان لــەســەر مـــاددەی (‪ )٦‬کە‬ ‫س ــەب ــارەت بــە پــێــگــەی ئیسالمە لە‬ ‫دەستوردا‪ ،‬ڕۆژی (‪،)٢٠١٥ / ٧ / ١٠‬‬ ‫بە ناوی «فریاكه‌وتنی ڕۆژه‌كانی كۆتایی‬ ‫ڕه‌مه‌زان و كۆچی گه‌نجان»‪ .‬لە تەوەری‬ ‫سێیەمی وتارەکەیدا بە ناوی «وریا بن‬ ‫نوسینه‌وه‌ی ده‌ستور مه‌كه‌ن به‌ شه‌ڕ‬ ‫له‌گه‌ڵ خودادا»‪ ،‬ڕو دەکاتە حیزبەکان‬ ‫و نوێنەرەکان لە پارلەمان و لیژنەی‬ ‫دەستور و پێیان دەڵێت‪« :‬دەستور‬ ‫مــەکــەن بــە دەستپێکی شــەڕ لەگەڵ‬ ‫خوا و پێغەمبەرا‪ .‬بــەزۆر ئەم میللەتە‬ ‫بــەرەو بێدینی و عەلمانیەتی ئیلحادی‬ ‫مەبەن»! ئیتر بەم شێوەیە مشت‌ومڕ‬ ‫لــەســەر دەســتــور و پێگەی ئایین لە‬ ‫دەستوردا ئەگەر بەو شێوەیە نەبێت‬ ‫کە خۆیان دەیانەوێت کە «شەریعەت»‬ ‫سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان بێت؛‬ ‫ئیتر ئەوە «شەڕکردن»ـە لەگەڵ «خوا‬ ‫و پێغەمبەر» و بەزۆر بردنی هاواڵتیانە‬ ‫بــەرەو «بێدینی» و «ئیلحاد»! لە‬ ‫کاتێکدا لە ســەرەتــای عێراقی نوێوە‬ ‫[هەتاکو پێش زاڵ‌بونی حیزبە ئایینیە‬ ‫شیعیەکان بەسەر نوسینەوەی دەستوری‬ ‫عــێــراقــدا]؛ شــەریــعــەت ســەرچــاوەی‬ ‫سەرەکیی یاسادانان نەبوە و یاسایش‬ ‫هەبوە کە لەگەڵ هەندێک «حوکمی‬ ‫نــەگــۆڕ» ی ئیسالمدا نەگونجاوە‪ ،‬و‬ ‫ئەو «میللەت»ـیش بەرەو «بێدینی و‬ ‫عەلمانیەتی ئیلحادی»(!) نەچوە‪ .‬هەتا‬ ‫ئێستە دادگاکان لە عێراقدا «شەریعەت»‬ ‫سەرچاوەی سەرەکییان نەبوە و «حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم» پێوەریان نەبوە و‬ ‫هیچ کارەساتێکیش نەقەوماوە بەڵکو‬ ‫گەلێک چاکسازیی باشیش کــراوە و‬ ‫گەلێک نەخۆشیی کۆمەاڵیەتییش چارە‬ ‫کــراون کە مەالکان پێشتر چاویان لێ‬ ‫نوقاندون‪ .‬ئەو یاسایەی دادگاکانی عێراق‬ ‫و کوردستان جێبەجێیان کــردوە؛ ئەو‬ ‫کێشە و ئەو حوکمە ستەمکارانەی تێدا‬ ‫نەبوە کە لە گەلێک واڵت و دەوڵەتی‬ ‫عەرەبی و ئیسالمیدا هەن‪ ،‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫حوکمی کوشتنی موسوڵمانی پاشگەز‬ ‫«مــرتــد» لــە یــاســای گەلێک واڵتــی‬ ‫عەرەبی‪-‬ئیسالمیدا هــەیــە‪ .‬هەتا لە‬ ‫یاسای میسرییشدا (کە سەرچاوە و‬ ‫بنچینەی یاسای مەدەنیی هەمو واڵتانی‬ ‫عەرەبیە) موسوڵمانی پاشگەز کۆمەڵێک‬ ‫ســـزای بـــەســـەردا جێبەجێ دەبــێــت‬ ‫کە پەیوەندییان بە بــاری کەسێتیی‬ ‫کەسەکەوە هەیە‪ :‬لە هاوسەرەکەی جیا‬ ‫دەکرێتەوە (هەتا ئەگەر هاوسەرەکەی‬ ‫موسوڵمانیش نەبێت! یانی هەر بۆی‬ ‫نیە هاوسەری هەبێت!)‪ ،‬و میرات نابات‬ ‫و میراتی لێ نابرێت‪ .‬بەاڵم لە یاسای‬ ‫عێراقیدا ئەم یاسا دژ بە مافی مرۆڤە‬ ‫نیە‪ .‬هەمو هەوڵی حیزبە نا‪-‬ئیسالمیەکان‬ ‫و بــەرە عەلمانیەکە بۆ ئەمەیە کە بە‬ ‫بیانوی داوای پاراستنی پێگەی ئیسالم‬ ‫لــە دەســتــوردا و لــە ڕێــگــەی دانــانــی‬ ‫شەریعەتەوە بە سەرچاوەی سەرەکیی‬ ‫یاسادانان؛ ئەو جۆرە یاسا ئیسالمیە‬ ‫نەگونجاو و دژانــە لەگەڵ مافی مرۆڤ‬ ‫نەیەنە سیستەمی دادوەریی عێراقیەوە‬ ‫و لە داهاتودا نەکرێنە یاسا‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫عێراقدا حیزبە ئیسالمیەکان (بەتایبەتی‬ ‫شیعەکان کە خۆیان دەسەاڵتی یەکەمیان‬

‫لە دەستدایە و الیەنە سوننیەکەیان‬ ‫کەنار خستوە) کار بۆ ئــەوە دەکــەن‪،‬‬ ‫و ئیسالمیەکانی کوردستانیش بە‬ ‫ڕێی ئەواندا دەڕۆن و لەسەر بنچینەی‬ ‫کارەکەی ئەوان دەیانەوێت لە دەستوردا‬ ‫داوێــک بنێنەوە بۆ داڕشتنەوەی یاسا‬ ‫بــەپــێــی شــەریــعــەت‪ .‬ئــەوەتــا مــەالی‬ ‫ناوبراویش دەڵێت‪« :‬ناکرێت لە عێراق‬ ‫و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دەستورمان شاز‬ ‫بێت»! یانی دەبێت چاو بکرێت لە کار و‬ ‫پرۆژەی حیزبە ئایینیەکانی عێراق و ئەو‬ ‫دەستورەی دایان‌ڕشتوە و لە دەستوری‬ ‫واڵتانی ئیسالمیی ناوچەکە‪.‬‬ ‫مــــەال تــاهــیــر بـــە هــەمــو خــەڵــک‬ ‫(موسوڵمانان) دەڵێت‪« :‬دەنگ مەدەن‬ ‫بــە دەســتــورێــک پــێــچــەوانــەی ئیسالم‬ ‫بێت‪ .‬ئیسالم ســەرچــاوەی سەرەکیی‬ ‫ئەو دەستورە نەبێت و پێگەی ئیسالم‬ ‫جوان دیار نەبێت؛ دەنگی مەدەنێ»‪.‬‬ ‫و پێی وایــە ئــەو داواکــاریــە (ئیسالم‬ ‫وەکو سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان)‬ ‫«بــەرنــامــەی ئیسالمیەکان نــیــە»‪ ،‬و‬ ‫پێچەوانەی ئەوە «شەڕە لەگەڵ قورئان‬ ‫و سوننەتدا»‪ .‬و موسوڵمانان ئاگادار‬ ‫دەکــاتــەوە لە سەرەنجامی ئــەوەی لە‬ ‫دەســتــوردا شەریعەت بە ســەرچــاوەی‬ ‫ســەرەکــیــی یــاســادانــان و دادوەریــــی‬ ‫دادگاکان دانەنرێت و دەنگی پێ بدرێت‬ ‫و کاری پێ بکرێت‪ .‬بەاڵم لەم الیەنەوە‬ ‫ئــەوەنــدە نەزانانە دەدوێــت کە مرۆڤ‬ ‫سەری سوڕ دەمێنێت لە ئاستی نزمی‬ ‫بیرکردنەوە و لێکدانەوە و واقیعبینیی‬ ‫ئەم مەالیە و لە تێگەیشتنی لە یاسا‬ ‫و لە دەستور و لە عەلمانیەت و لە‬ ‫پەیوەندیی ئەمانە بە تاوان و الدانەکانی‬ ‫تاکەکانی کۆمەڵگاوە‪ .‬دەڵێت‪ « :‬ئاگری‬ ‫ئەو تاوانە [یانی ئەگەر شەریعەت بە‬ ‫سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان دانەنرا]‬ ‫ڕیشی هەمومان دەگرێت‪ .‬سبەینێ لە‬ ‫دادگا کوڕ لە کوڕ مارە ئەکرێ! سەگ‬ ‫لە کوڕ و لە کچ مارە ئەکرێ‪ .‬بەپێی‬ ‫ئەو یاسای عەلمانیەت و سیکۆالرەی کە‬ ‫لەو واڵتانەوە هاتوە»! ئەم مەالیە وا بیر‬ ‫دەکاتەوە کە هەر کاتێک یاسای واڵتێک‬ ‫یاسای ئیسالمی نەبو؛ ئیتر مارەکردنی‬ ‫هاوڕەگەزبازەکان لە یەکتر و سێکس‬ ‫لەگەڵ گیاندار دەبێتە یاسا! وەکو ئەوەی‬ ‫ئەمانە بەشێک بن لە هەر یاسایەکی نا‪-‬‬ ‫ئیسالمی‪ .‬وەکو ئەوەی مەال نەبو قسەمان‬ ‫بۆ بکات و شەریعەتی نەبو حوکممان بۆ‬ ‫بدات لەسەر کردەوەکان؛ ئیتر خۆمان‬ ‫عەقڵمان پێی ناشکێت کە خێزان لەسەر‬ ‫بنەمای دو ڕەگــەزی نێر و مێی مرۆڤ‬ ‫دادەمەزرێت! وەکو لە بەشی پێشویشدا‬ ‫لەسەر لێدوانێكی هاوشێوەی (زانــا‬ ‫ڕۆستایی) ـدا وتمان؛ ئەم ئیسالمیانە‬ ‫یان هەر نازانن و بێئاگان لە دەوروبەر‬ ‫و بەڕێوەچونی کارەکان‪ ،‬یان چاوەڕوانیی‬ ‫ئەوەیان لە پارلەمانی کوردستان و ئەو‬ ‫حیزبانەی لەوێ نوێنەریان هەیە ئەمەیە‬ ‫کــە هــەر کاتێک شــەریــعــەت و بنەما‬ ‫نەگۆڕەکانی لە دەســتــوردا نەکران بە‬ ‫سەرچاوەی سەرەکی؛ ئیتر بە زۆرینەی‬ ‫دەنگی نوێنەرانی ئەو حیزبانە (یانی‬ ‫حیزبە نا‪-‬ئیسالمیەکان) پرۆژە یاسای‬ ‫هاوسەرگیریی هاوڕەگەزبازەکان پەسەند‬ ‫دەکرێت و دەکرێت بە یاسا!! ئەم جۆرە‬ ‫قسانە یــان نیشانەی ئــەوەن کە ئەم‬ ‫وتەبێژە ئیسالمیانە کاتێک باوەڕدارانە‬ ‫و بە پاڵنەری باوەڕ قسە دەکەن هیچ‬ ‫ئاگاییەکیان لە واقیع نامێنێت و نازانن‬ ‫باس لە چی دەکەن (بۆ نمونە‪ :‬لە کاتی‬ ‫لێدواندا بیر لەوە ناکەنەوە هەر پرۆژە‬ ‫یاسایەک بە چەند فلتەردا تێپەڕ دەبێت‬ ‫هەتا دەبێتە یاسا!)‪ ،‬یان لێکدانەوە و‬ ‫«تــەص��هوور»یــان بۆ الیەنەکانی تری‬ ‫جگە لە خۆیان زۆر ڕەش و تاریکە و‬ ‫وا بیر دەکەنەوە ئەگەر ئەمان ـ ئەم‬ ‫پێغەمبەرانەی ڕەوشــت و ڕاســتــڕەوی‬ ‫ـ نەبن؛ ئیتر الیەنەکانی تر دەست‬ ‫دەدەنە هەمو الدانێک لە هەمو بنەما و‬ ‫ڕەوشتێک! جا هەر جارێک دەیانەوێت‬ ‫پاساو بهێننەوە بۆ شەریعەت و یاسای‬ ‫مەدەنی ناشیرین بکەن؛ یەک‌سەر بە‬ ‫باسی هاوڕەگەزبازی دەست پێ دەکەن‪،‬‬

‫مەال تاهیر بامۆکی‪ ،‬پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی (عومەری کوڕی خەتتاب) ـە لە هەڵەبجە‬

‫و بەمە دەیانەوێت بەرامبەریان بێدەنگ‬ ‫بکەن و وای لێ بکەن هیچ وەاڵمێکی‬ ‫نەبێت! یانی پشت دەبەستن بەم جۆرە‬ ‫فێڵە کە ئەگەر بەرامبەر وەاڵم بداتەوە و‬ ‫ئەو داواکاریەی کاکی ئیسالمی و کاکە‬ ‫مــەال بۆ سەپاندنی شەریعەت بەسەر‬ ‫یاسا و دادگــادا ڕەت بکاتەوە؛ کەواتە‬ ‫بــەرگــری لە هــاوڕەگــەزبــازی دەکــات و‬ ‫دەیەوێت «کوڕ لە کوڕ مارە بکرێت»!!‬ ‫ئەمەش شێوازێکی زۆر نزمە لە گفت‌وگۆ‬ ‫و گەیاندنی داواکاریدا‪ .‬و ئەو مەسجەی‬ ‫لێ دەفامرێتەوە کــە‪ :‬ئــەوەی یاسای‬ ‫مەدەنیی دەوێت ـ لەبریی شەریعەت ـ‬ ‫وەکو سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان؛‬ ‫ئەوە «هاوڕەگەزبازی» ی دەوێت! و هەر‬ ‫بەڕاستییش هەندێک لە ئیسالمیەکان‬ ‫ئەگەر لەو بارەیەوە بیاندوێنیت هیچ‬ ‫شەرمیان نیە لە گەیاندنی ئەو مەسجە‬ ‫بەئاشکرا!‬ ‫مــــەالی نـــاوبـــراو‪ ،‬لــــەوەش زیــاتــر‬ ‫تێنەگەشتن و نەزانین و بیرکردنەوەی‬ ‫ئاوەژو و ناواقیعی بە خەرج دەدات‪ ،‬کاتێک‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئەگەر ئیسالم لە دەستوردا‬ ‫پێگەی شیاوی نەبو؛ هەر کەس دەنگی‬ ‫پێ بدات؛ لەم کوردستانەدا پێکێ عەرەق‬ ‫بخورێتەوە؛ شەریکی گوناهەکەیەتی!‬ ‫زینایەک بکرێت؛ شەریکە‪ .‬دزییەک‬ ‫بکرێت؛ شەریکە‪ .‬هەر تاوانێک بکرێت؛‬ ‫شەریکە»!! من هەتا ئێستە قسەی لەمە‬ ‫ناقۆاڵترم لەم مەالیانە نەبینیوە! بەپێی‬ ‫ئەم قسە ناقۆاڵیە بێت؛ بەپێی یاسای‬ ‫هەمو واڵتــان‪ ،‬هەمو ئەو واڵتانەی کە‬ ‫واڵتی ئیسالمی نین و یاسایان شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی نیە؛ دەبــێــت دزی و هەمو‬ ‫تاوانێکی تــر(!) یاسا و ڕێگەپێ‌دراو‬ ‫بێت! ئەمە بیرکردنەوەی مەالیەکە کە‬ ‫ـ بە داخــەوە دەڵێم ـ مەالیەکی دیار‬ ‫و بەناوبانگیشە و خەڵکێک گوێی لێ‬ ‫دەگــرن و گوایە لە زۆر مــەالی تریش‬ ‫باشتر و ڕۆشنبیرترە! ئەوەتا چاوەڕوانیی‬ ‫ئەوەی هەیە ئەگەر لە دەستوری هەرێمی‬

‫کوردستان ئیسالم و شەریعەتی ئیسالمی‬ ‫نەکرا بە سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان‬ ‫ئیتر دزی و هەمو تاوانێکی تر دروست و‬ ‫یاسایی و ئاسایین!‬ ‫ناوبراو باسی خواردنەوەی «عەرەق»‬ ‫و باسی «زینا» دەکات‪ .‬بەاڵم دیسان‬ ‫بێئاگایە کە نازانێت هەر ئێستە و لەم‬ ‫دەوڵەت و دام‌ودەزگایەدا کە ئەو تێیدا‬ ‫کارمەندێكە و موچەی وەردەگــرێــت و‬ ‫ملکەچی یاساکەیەتی؛ نە خواردنەوەی‬ ‫کهولەمەنی و نە پەیوەندیی سێکسیی‬ ‫دەرەوەی پەیوەندیی ژن‌ومــێــردی‪ ،‬لە‬ ‫خۆیاندا بەپێی یاسا سزایان لەسەر نیە‪.‬‬ ‫تەنها بۆ هەندێک حاڵەت و بــارودۆخ‬ ‫سزایان هەیە (وەکو ئەوەی پەیوەندیی‬ ‫سێکسی لەگەڵ کچی منداڵ بکرێت یان‬ ‫ئارەزومەندانە بێت و بە زۆرکاری بێت‪،‬‬ ‫یان هاوسەردار یان لەگەڵ هاوسەردار‬ ‫بێت)‪ .‬ئەی هەتا ئێستا کاکە مەال بۆچی‬ ‫بەم یاسا و دام‌ودەزگایە ڕازی بوە؟ بۆچی‬ ‫هەتا ئێستە ڕازی بوە کە لە یاسای ئەم‬ ‫واڵتــەدا «عەرەقخۆر» هەشتا قامچیی‬ ‫لێ نادرێت و «زیناکار» ی بێ‌هاوسەر‬ ‫سەد قامچیی لێ نادرێت و «زیناکار»‬ ‫ی هاوسەردار ڕەجم ناکرێت؟! بۆچی تا‬ ‫ئێستە قبوڵت کردوە و بۆ لەمەودوا داوای‬ ‫چی دەکەیت ببێت بە یاسا؟!‬ ‫مــن بــەجــیــددی ئــەم پــرســیــارەم لە‬ ‫ئیسالمیەکان و مەالکان هەیە‪ :‬بەڕونی‬ ‫پێمان بڵێن لە چ مــاددە و بڕگەیەکی‬ ‫یاسای عێراقی‪/‬کوردستانی ڕازی نین‬ ‫و دەیــانــەوێــت بیگۆڕن بە یاسایەکی‬ ‫ئیسالمی؟ دەکرێت بزانین چ لیستێک لە‬ ‫پرۆژە یاسایان بە دەستەوەیە؟‬ ‫دیسان ناوبراو مەترسیی ئەوە دەخاتە‬ ‫دڵی گوێگرانیەوە کە ئەگەر شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی لە دەســتــوردا وەکــو پێوەر‬ ‫و ســەرچــاوەی سەرەکیی یاسادانان‬ ‫نەچەسپێنرێت؛ واڵت وەکـــو واڵتــە‬ ‫خۆرئاواییەکانی لێ دێت کە ڕێگە نادرێت‬ ‫بە بەرزکردنەوەی منارەی مزگەوتەکان‬

‫و بەرزکردنەوەی دەنگی بڵندگۆکانیان‪.‬‬ ‫بۆیە دەڵێت‪« :‬لەوانەیە سبەینێ منارەی‬ ‫مــزگــەوت مەمنوع بکرێت‪ .‬لەوانەیە‬ ‫موکەبەرەکان الببرێن‪ .‬لەو واڵتانە وایە‪،‬‬ ‫ئەڵێ‪ :‬تۆ ئـــازادی و حــەوانــەوەی من‬ ‫تێک‌ئەدەیت! ئەم قیڕەقیڕە چیە؟!»‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە چاوەڕێیە لە کوردستاندا‬ ‫ـ ئــەگــەر شــەریــعــەت لــە دەســتــوردا‬ ‫نەچەسپێنرێت ـ منارەی مزگەوت قەدەغە‬ ‫بکرێت! مەبەستی ئەوەیە لە ئەورۆپا‬ ‫وایە و لە کوردستانیش دەستور بەپێی‬ ‫ئیسالم نەبێت وای لێ دێت! لە کاتێکدا‬ ‫ئەورۆپاییەکان خۆیان ئەنجامی ئەو‬ ‫ڕاپرسییەی سویسێررایان بە دڵ نەبو کە‬ ‫بە قەدەغەکردنی دروستکردنی منارەی‬ ‫نوێ (یان دروستکردنی مزگەوتی نوێ‬ ‫بە منارەوە) بە ئەنجام گەیشتبو‪ .‬هەتا‬ ‫پیاوانی ئایینی مەسیحییش نیگەرانیی‬ ‫خۆیان لەو ئەنجامە دەربڕی‪ .‬و بێ گومان‬ ‫ئەو بنەمایەی کە عەلمانیەت دایمەزراندوە‬ ‫و موسوڵمانانیش لە ئەورۆپا سودیان لێ‬ ‫بینیوە؛ بنەمای «ئازادیی ئایینەکان» ـە‪،‬‬ ‫و بەپێی ئەم بنەمایەش شوێنکەوتوانی‬ ‫هەمو ئایینەکان مافی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫کاروباری ئایینیی خۆیان و دروست‌کردنی‬ ‫پەرستگای خۆیان هەیە‪ .‬و ئەنجامی‬ ‫ئەو ڕاپرسیەش لەگەڵ ئەم بنەمایەدا‬ ‫ناگونجێت‪ .‬ئەوەی ئەو ڕاپرسیەی بەو‬ ‫ئەنجامە گەیاندوە عەلمانیەت نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ترسی سویسێرراییەکانە لە زاڵ‌بونی‬ ‫سیمای ئیسالمی و تەوژمی ئیسالمی‬ ‫بەسەر واڵتەکەیاندا و لە داخــوران و‬ ‫سڕانەوەی بــەرە‪-‬بــەرەی تایبەتمەندیی‬ ‫کولتوریی خۆیان‪ ،‬و لە بەئیسالمی‌کردنی‬ ‫کۆمەڵگا لە سایەی تەوژمی پەنابەرانی‬ ‫موسوڵمان کە پەنا بۆ ئەورۆپا دەبەن‬ ‫و لــە کۆمەڵگای موسوڵمان‌نشینی‬ ‫خۆیان هەڵ‌دێن‪ .‬لە الیەکیشەوە مافی‬ ‫خــۆیــانــە ئــەورۆپــایــیــەکــان لــە خەمی‬ ‫داهاتوی کۆمەڵگا و کولتوری خۆیان‬ ‫بن و بیانەوێت نەتوێنەوە و لە واڵتی‬ ‫خۆیاندا نەبنە کەمینە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫خۆیان دەستی یارمەتی درێژ دەکەن و‬ ‫پەنابەر وەردەگرن‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫قەدەغەکردنی منارەی بەرزی مزگەوت‬ ‫بــیــرکــردنــەوەی هەمو ئەورۆپاییەکان‬ ‫نیە و لە بنەمای عەلمانیەت و ئازادیی‬ ‫ئایینەکانەوە هەڵ‌نەقواڵوە‪.‬‬ ‫ناوبراو ترسی لەوەش هەیە سبەینێ‬ ‫لە کوردستاندا بڵندگۆی مزگەوتەکان‬ ‫الببرێن‪ .‬ئەمەش هەر تێنەگەشتنێکی تر‬ ‫و گومانێکی خراپی ترە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫دەبێت بزانێت کە نزم‌کردنەوەی دەنگی‬ ‫ئەو بڵندگۆیانە داواکارییەکی ڕەوای‬ ‫خەفەکراوی خەڵکیشە‪ ،‬و بانگێک یان‬ ‫وتارێکی ئایینی کە بۆ نوێژخوێنانی‬ ‫مزگەوتە پێویست ناکات بەو بڵندگۆ‬ ‫گەورە بەهێزانە بدرێتە دەرەوە‪ .‬دەڵێن‬ ‫کاتی خــۆی (شێخ محەمەدی خاڵ)‬ ‫بــڕوای وا بوە کە پێویست ناکات ئەو‬ ‫بانگ و وتارە ئایینیانە بە بڵندگۆ بدرێنە‬ ‫دەرەوە‪ .‬ئەمە خــۆ سەرکوت‌کردنی‬ ‫ئیسالم نیە‪ ،‬شتێکە خــۆی لە خۆیدا‬ ‫پێویست نیە و دەبێتە هۆی بێزارکردنی‬ ‫خەڵک‪ ،‬بەتایبەتی سەبارەت بە مزگەوتی‬ ‫ناو مااڵن‪ .‬جۆرێکیشە لە خۆسەپاندن‪،‬‬ ‫کە پیاوانی ئایینی وەکو بنەمایەکی ئایین‬

‫ئێمە دەبینین ئەم میللەتە موسوڵمانە هەتا ئێستە‬ ‫ڕازی بوە بە یاسای واڵت‪ ،‬لە کاتێکدا یاسای واڵت‬ ‫شەریعەت سەرچاوەی سەرەکیی نیە‪ ،‬و لە یاساکانیشدا‬ ‫یاسای نەگونجاو لەگەڵ شەریعەت (و گونجاو‬ ‫لەگەڵ کۆمەڵگای نوێ و مافی مرۆڤ) هەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫داواکردنی شەریعەت وەکو سەرچاوەی سەرەکیی‬ ‫یاسادانان ئەجێندای ئەم تەوژمە ئیسالمیانەیە‬

‫بەرگریی لێ دەکەن‪.‬‬ ‫مـــەالی نــاوبــراو پێی وایـــە مــادەم‬ ‫«میللەت» موسوڵمانە؛ ئیتر دەبێت‬ ‫دەستور بکرێتە دەستورێکی ئیسالمی‪.‬‬ ‫دەڵــێــت‪« :‬دەســتــور ئەیبڕێنێتەوە‪:‬‬ ‫ئەو میللەتە موسوڵمانە یان شتێکی‬ ‫تــری ئــەوێــت غــەیــری ئیسالم‪ .‬ئەگەر‬ ‫میللەت دەنگی دا وتی‪ :‬ئیسالمم ناوێ‬ ‫دەستورێکی عەلمانیم ئەوێ؛ پیرۆزیان‬ ‫بێت‪ .‬بەاڵم ئەگەر میللەت موسوڵمان‬ ‫بو و وتی‪ :‬ڕازی نابم دین ئیسالم نەبێ‬ ‫لە کوردستان»؛ ئیتر دەبێت دەستور‬ ‫ئیسالمی بێت‪ .‬بەاڵم ئێمە دەبینین ئەم‬ ‫میللەتە موسوڵمانە هەتا ئێستە ڕازی بوە‬ ‫بە یاسای واڵت‪ ،‬لە کاتێکدا یاسای واڵت‬ ‫شەریعەت سەرچاوەی سەرەکیی نیە‪ ،‬و‬ ‫لە یاساکانیشدا یاسای نەگونجاو لەگەڵ‬ ‫شەریعەت (و گونجاو لەگەڵ کۆمەڵگای‬ ‫نوێ و مافی مرۆڤ) هەیە‪ .‬بۆیە ئەمە‬ ‫ئەجێندای ئەم تەوژمە ئیسالمیانەیە‪ ،‬کە‬ ‫چاو لە برا موسوڵمانەکانیان دەکەن لە‬ ‫سعودیە و کەنداو و کوەیت و ئوردون و‪..‬‬ ‫کە کەمترین مافی مرۆڤ ڕەچاو دەکەن‪،‬‬ ‫و یاسایەکی ئایینیی جیاکار دەسەپێنن‪.‬‬ ‫ناوبراو دەیەوێت لە هەمان کاتدا ئەو‬ ‫ترسەش بڕەوێنێتەوە کە بەگشتی هەیە لە‬ ‫جێبەجێ‌کردنی شەریعەت‪ .‬بۆیە دەڵێت‪:‬‬ ‫«کەسیش نەترسێ دەستی کەس نابڕرێ!‬ ‫ئەوە بڕوبیانوە ئەیهێننەوە»‪ .‬دەی کە داوا‬ ‫ناکەن دەستی دز ببڕرێت‪ ،‬و ناتانەوێت‬ ‫موسوڵمانی هەڵگەڕاوە بکوژرێت یان‬ ‫بێبەش بکرێت لە مافەکانی‪ ،‬و داوا ناکەن‬ ‫کچی خوار تەمەنی یاسایی مارە بکرێت‪،‬‬ ‫و باوەڕتان بە یاسای ئیسالمیی کۆیلە‬ ‫نیە‪ ،‬و داوای ڕەجم‌کردنی «زیناکار» ی‬ ‫هاوسەردار ناکەن‪ ...‬ئیتر بۆچی سورن‬ ‫لەسەر ئــەوەی شەریعەت سەرچاوەی‬ ‫سەرەکیی یاسادانان بێت؟ خۆ یاسای‬ ‫ئیسالمیی «بڕینی دەســتــی دز» لە‬ ‫قورئاندا هەیە‪ ،‬و بە هەمو پێوەرێک‬ ‫لە «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» ـە‪،‬‬ ‫ئیتر بۆچی داوای «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» دەکەن؟ ئەمە هەر دروشمێکە‬ ‫و پێتان خۆشە‪ ،‬یان بەباشی بیرتان لێ‬ ‫کردوەتەوە و ئامانجتانە؟‬ ‫مامۆستا تاهیر ئاماژە بۆ بابەتێکی‬ ‫تــر دەکـــات کــە بڕیارێکی دادگاکانی‬ ‫کوردستانە بەوەی نابێت ژن لە دەرەوەی‬ ‫دادگــا مارە بکرێت و دەبێت دادوەری‬ ‫دادگــا مــارەی بکات‪ .‬و دەڵێت‪ :‬ئەوە‬ ‫حیزبە نا‪-‬ئیسالمیەکانن کە ئەم یاسایەیان‬ ‫دەرکــــردوە و ئێوە (ی موسوڵمان)‬ ‫یــش(!) دەنگی پێ دەدەن! و ئیتر‬ ‫باسی کێشەکانی خۆی دەکــات لەگەڵ‬ ‫ئەم یاسایە‪ .‬دیارە ئەم یاسایەی بە دڵ‬ ‫نیە (و بە یاسایەکی عەلمانیی نەگونجاو‬ ‫لەگەڵ ئیسالمی دەزانێت) و بە ناچاری‬ ‫پێی ڕازیە‪ ،‬بەو مەرجەی دوای «عەقد»‬ ‫ی دادگــا الی مەالیش مارە بکرێت‪ ،‬و‬ ‫دیارە پێی وایە هەتا مەال مارەی نەکات؛‬ ‫«حەاڵڵ» نابێت!‬ ‫بەاڵم ناوبراو وەکو مەالکانی تریش لەم‬ ‫بابەتەدا تەنها داکۆکی لە پلە و پیشەی‬ ‫خۆیان دەکــەن‪ .‬ئەگەرنا لە ئیسالمدا‬ ‫مارەکردن مەالی پێویست نیە‪ .‬لە فیقهی‬ ‫ئیسالمی ئەوەی پێویستە لە «عەقد»‬ ‫ی مارەکردندا ئامادە بێت؛ سەرپەرشتیار‬ ‫«ولي» ی کچە‪ ،‬لەگەڵ شایەت «شاهد»‪.‬‬ ‫ئیتر کە لە کاتی خۆیدا مــەال کۆڕی‬ ‫مارەبڕینی بەڕێوە بردوە و لە کوڕ و کچی‬ ‫پرسیوە و وتەی لێ وەرگرتون؛ لەبەر‬ ‫ئەوە بوە دام‌ودەزگای هاوچەرخی دادگا‬ ‫نەبوە‪ ،‬و ئەو کاتە دادوەر هەر مەال بوە و‬ ‫«قازیی شەرع» بوە‪ ،‬ئێستە دادگا جێی‬ ‫دادگــای شەرعیی گرتوەتەوە و دادوەر‬ ‫جێی «قازیی شــەرع» ی گرتوەوە‪ ،‬و‬ ‫بەپێی ئیسالمیش سەرپەرشیار و شایەت‬ ‫ئامادە بن؛ ئیتر کێشەی تێدا نیە‪ .‬بەڵکو‬ ‫دەســەاڵت و ڕەسمیەتی دادگــا زۆر لە‬ ‫دەسەاڵتی مەال زیاترە‪ ،‬و دادوەرێکی‬ ‫دادگا «هەیبەت» ی سەد مەالی هەیە!‬ ‫ئیتر چ کێشەیەکی تێدایە؟ بەاڵم مەالکان‬ ‫بەرگری لە پلە و پیشەیەک و ـ بەڵکو ـ‬ ‫دەرامەتێکی خۆیان دەکەن!‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫محەمەد ئەركۆن‌و بزاوتە ئسوڵیەكان‬ ‫هاشم ساڵح‬ ‫و‪ .‬شوان ئەحمەد‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫لێرەدا دەبێت دان بەوە دابنێین كە‬ ‫مۆدێرنەی فیكری‪ ،‬خەریكە بەم دواییانە‬ ‫دێتە ناو واڵتانی كەنداوەوە‪ .‬واتە واڵتانی‬ ‫ێ بەو ئەركە هەڵدەستن كەپێشتر‬ ‫ئەو ‌‬ ‫بەیروت ‌و قاهیرە ڕاییاندەكرد‪ ،‬وەك‬ ‫ی‬ ‫ێ ‌و وەرگێڕان ‌‬ ‫باڵوكردنەوەی هزری نو ‌‬ ‫و پارەخەرجكردن بۆكاری كه‌لتوری ‌و‬ ‫ێ ڕەنگە‬ ‫گرنگیدان بەو بوارانە‪ .‬كەواب ‌‬ ‫ڕابونی ڕۆشنگەری عەرەبی‪ ،‬ئەمجارەیان‬ ‫لە واڵتانی كەنداوەوە سەردەربێنێ‌‪.‬‬ ‫پاشان ئــەركــۆن ڕەخــنــەی ئــەوە لە‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبی دەگرێت كە خوێندنی‬ ‫ئایینیان لە قوتابخانەو زانكۆكاندا‪ ،‬داوەتە‬ ‫دەست مەال كۆنسێرڤاتیڤ ‌و سەلەفیە‬ ‫دۆگــمــاكــان ئــەوانــەش بەهیچ جۆرێك‬ ‫ێ نین (بەزانستی‬ ‫ئاگاداری زانستی نو ‌‬ ‫ئایی ‌ن و مێژوی ئایینەكا ‌ن و فەلسەفەی‬ ‫ئایین)یشەوە‪.‬‬ ‫بۆ دەربــازبــوون لەو تەنگژە گەورەو‬ ‫ترسناكەش‪ ،‬داوا دەكات بەش‌و كۆلێژی‬ ‫ێ بۆ خوێندنی كەلەپوری ئیسالمی‬ ‫نو ‌‬ ‫لە زانكۆ عەرەبیەكاندا بكرێتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی خۆی لەزانكۆی سۆربۆندا دەیكات‪.‬‬ ‫واتە میتۆدی مێژویی ڕەخنەیی بەسەر‬ ‫كەلەپوردا پراكتیزەبكەن‪ ،‬بەوجۆرەی‬ ‫زانــایــا ‌ن و فەیلەسوفانی ئــەوروپــا لە‬ ‫سەدەی حەڤدەهەمەوە‪ ،‬لەگەڵ كەلەپوری‬ ‫مەسیحی خۆیاندا كردیان‪.‬‬ ‫بەبڕوای ئەركۆن هۆشیاری ئیسالمی‬ ‫كەهەنوكە لەقەیرانێكی كوشندەو‬ ‫زۆرترسناكدایە لەگەڵ خۆی‌و لەگەڵ ئەوانی‬ ‫دیكەشدا‪ ،‬ناتوانێت قوتاری بێت تەنها‬ ‫بەپراكتیزەكردنی میتۆدە زانستیەكان‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەسەر ئەو كەلەپورەی ماوەی‬ ‫چواردە سەدەیەو تا ئەمرۆش بەردەوامە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی بگەینە دەرەنجامێك‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەناخ ‌و قواڵییەكاندا دەست بەشۆڕشی‬ ‫فیكری بكەین‪.‬‬ ‫هۆشیاری ئیسالمی ترادسیۆنال‪،‬‬ ‫سەبارەت بە كەلەپور و مێژوی كۆنی‬ ‫خــۆی‪ ،‬بارگاوییە بە دیــد و بۆچونی‬ ‫ی و ئایدیالی‪ .‬واتە هۆشیاریەكە‬ ‫مێتۆلۆژ ‌‬ ‫ملكەچی مێژوی ئەفسانەییە نەك مێژوی‬ ‫واقعی ڕاستەقینە‪ .‬هەروەها بارگاوییە‬ ‫بەدیگای چەوتی ئایدیۆلۆژی دەربارەی‬ ‫مۆدێرنە و خۆرئاواو جیهان بەگشتی‪.‬‬ ‫بۆسەلماندنی ڕاســتــی ئــەو قسانە‬ ‫بــڕوانــە ئایدیۆلۆژیای نەتەوەچێتی‪-‬‬ ‫فێندەمێنتالیزم‪ ،‬بەهەموو ‌وتـــەزا و‬ ‫ت و هاوارەكانیەوە‪.‬‬ ‫دروشمە توندوتیژ و ها ‌‬ ‫بڕوانە چۆن ئەوە لەئێستادا‪ ،‬كۆنترۆڵی‬ ‫ی و ئێرانی كــردووە‪.‬‬ ‫شەقامی عەرەب ‌‬ ‫ی‬ ‫كەواتە پێویستە ئەو دیدگا میتۆلۆژ ‌‬ ‫و ئایدیۆلۆژیانەی لەجیهانی ئیسالمیدا‬ ‫بااڵدەستن و هۆشیاری موسڵمانانیان‬ ‫جڵەوكردووە لەبەریەك هەڵوەشێنین‪،‬‬ ‫چونكە ئەوەیە ناهێڵێت بەشێوەیەكی‬ ‫ی و ئەقاڵنی‪ ،‬لەخۆیان‌و‬ ‫ی و بابەت ‌‬ ‫زانست ‌‬ ‫لەدنیا تێبگەن‪.‬‬ ‫موسڵمانی تەقلیدی ناتوانێت بەدیدێكی‬ ‫ڕەخنەگرانە‪ ،‬لەو دنیابینیە فانتازی‌و‬ ‫میتۆلۆژیانە بــڕوانــێــت كــە لــەســەری‬ ‫پـــەروەردەبـــووەو وەك هەقیقەتێكی‬ ‫حاشاهەڵنەگر مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات‪.‬‬ ‫تا مەسەلەكەش بەوجۆرەبێت‪ ،‬ئەستەمە‬ ‫قوتارمان بێت‪.‬‬ ‫لــەدوایــن لــێــدوانــەكــانــیــدا ئــەركــۆن‬ ‫بەبڵقە ئاوێكی ئایدیۆلۆژی گــەورە‪،‬‬ ‫بن الدن نــاوزەد دەكــات‌و پێیوایە گەر‬ ‫ئــەو قـــات‌و قــڕیــە فیكریەی جیهانی‬ ‫ئیسالمی نەبوایە كە لەگەڵ هەرەسی‬ ‫شارستانیەتی كالسیكی ئیسالمی ساڵی‬ ‫‪ 1258‬لەالیەن مەغۆلەكانەوە دەستی‬ ‫پێكردو تاهەنوكەش بەردەوامێتی هەیە‪،‬‬ ‫كارەكتەرێكی وەك ئــەو نەیدەتوانی‬ ‫ت‬ ‫بەوجۆرە خەڵك بەخۆیەوە سەرقاڵ بكا ‌‬ ‫و ڕێژەیەكی زۆری خەڵكانی جیهانی‬ ‫ئیسالمی ‌و شەقامی عــەرەبــی‪ ،‬بەالی‬

‫خۆیدا ڕابكێشێت‪.‬‬ ‫كــەواتــە موشەكبارانكردنی عێراق‬ ‫‌و ئــەفــغــانــســتــان لـــەالیـــەن واڵتـــە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە كێشەی‬ ‫بــن الدن چــارەســەرنــاكــات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كێشەیەكی لەوجۆرە بەو بۆمبە فیكریانە‬ ‫یەكالدەبێتەوە كەلەناو جیهانی ئیسالمی‬ ‫خۆیەوە دێت‪.‬‬ ‫لێرەدا مەبەست لەبۆمبی فیكری‪،‬‬ ‫ڕوناككردنەوەی كەلەپوری ئیسالمیە‬ ‫بەشێوەیەك كەوێنەی نەبووە‪ .‬ئەویش‬ ‫لەڕێی پراكتیزەكردنی میتۆدی مێژوویی‬ ‫‌و ڕەخــنــەیــی بــەســەریــدا‪ ،‬بــەوجــۆرەی‬ ‫گەورە خۆرهەاڵتناسی ئەڵمانی جۆزیڤ‬ ‫ڤان ئێس دەیكات‪ .‬ئەو خۆرهەاڵتناسە‬ ‫ئەڵمانییە كتێبێكی بــەرگ ئەستوری‬ ‫دەربـــارەی زانستی كــەالم ‌و كۆمەڵگە‬ ‫لــەســەدەی یەكەم ‌و دووەمــی كۆچیدا‬ ‫چاپكردووەو تیایدا ئەوەی خستۆتەڕوو‬ ‫كەچۆن لەو قۆناغەدا‪ ،‬بیروباوەڕ و گروپە‬ ‫ئیسالمیەكان بەشێوەیەكی مێژوویی ‌و‬ ‫سۆسیۆلۆژی ورد پەیدابوون‪.‬‬ ‫بـــەوەش وێنەیەكی واقــعــی لەمەڕ‬ ‫كــەلــەپــوری ئیسالمی خــســتــۆتــەڕوو‪،‬‬ ‫نەك وێنەیەكی قەبەكراو و غەیبانی‌و‬ ‫ی و دەســتــەگــەریــانــە‪ ،‬وەك‬ ‫مــەزهــەب ـ ‌‬ ‫ئــەوەی ئێمە لەخوێندنگەو پەیمانگاو‬ ‫زانــكــۆ تەقلیدیەكانماندا دەیكەین‪.‬‬ ‫ئــــەو خـــۆرهـــەاڵتـــنـــاســـە جــگــە لە‬ ‫توێژینەوە گرنگەكانی‪ ،‬بەنوسینەوەی‬ ‫ئینسیكلۆپیدیای قورئانیشەوە خەریكە‬ ‫كە بەش بەش لەهۆڵەندا و بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر تایبەت‪ ،‬چاپدەکرێت و تیشك‬ ‫دەخاتە سەر ئەو تێكستە مەزنە‪ .‬ئەویش‬ ‫لەڕێگەی تاوتوێكردنی وشە بەوشەی‬ ‫قورئان‪ ،‬لەبەر ڕۆشنایی فیلۆلۆگی‌ا و‬ ‫زمانەوانی‌ و كۆمەڵناسی ‌و مێژووناسی‬ ‫‌و زانستی بەراوردكاری ئایینەكان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫تاوتوێكردنی فەرهەنگی وشە بیانیەكان‬ ‫لە قورئاندا و پەیوەندییان بە سەردە ‌م‬ ‫و هەلومەرجی مێژویی لەنیمچە دورگەی‬ ‫عــەرەبــیــدا‪ .‬هــەروەهــا لێكۆڵینەوە لە‬ ‫پەیوەندی قورئان بەتێكستەكانی پێش‬ ‫خۆیەوە دەکات‪.‬‬ ‫بەمجۆرە پێویستە بن ‌ج و بناوانی‬ ‫ێ بكەینەوەو‬ ‫هزری عەرەبی‪ -‬ئیسالمی نو ‌‬ ‫لەگەڵیشیدا‪ ،‬دەســت بەنوێكردنەوەی‬ ‫قۆناغە جیاجیاكانی پرۆگرامی خوێندن‬

‫بــكــەیــن‪ ،‬هـــەر لــە ســەرەتــایــیــەوە تا‬ ‫زانكۆكان‪ .‬ئەوەش دەبێت لەبەرڕۆشنایی‬ ‫ئــەو دەرەنــجــامــانــەدا بێت كە زانستی‬ ‫ێ سەبارەت بە كەلەپوری دێرینی‬ ‫نو ‌‬ ‫ئیسالمیمان پێیگەیشتووە‪.‬‬ ‫ئاخر خۆ نابێت تا هەتایە‪ ،‬فیقهو‬ ‫خوێندنی سەدەكانی ناوەڕاست بەردەوام‬ ‫بێت‪ .‬بەڕێزینە ئێمە پێویستمان بە‬ ‫ێ هەیە‪ ،‬فیقهێك شایستەی‬ ‫فیقهێكی نو ‌‬ ‫ســەدەی بیست ‌و یەك بێت‪ .‬پێویستە‬ ‫شەریعەت شانبەشانی گەشەكردنی ژیان‬ ‫‌و كۆمەڵگە‪ ،‬هەنگاوبنێ ‌‌و بەرەوپێش‬ ‫بچێت‪ .‬بەاڵم گەر وەك ئێستا دۆخەكە‬ ‫بمێنێتەوەو واڵتانی عەرەبی نەكەونە‬ ‫خۆیان‪ ،‬ئــەوا پەیدابونی تیرۆرستانی‬ ‫پەڕگیر و دۆگما زیاتر و زۆرتردەبێت‪.‬‬ ‫محەمەد ئەركۆن پێیوایە بن الدن‬ ‫‌و هاوشێوەكانی‪ ،‬بەرهەمی لۆژیكی‬ ‫دوو دابڕانی گــەورەن كەهزری عەرەبی‬ ‫بەدەستیانەوە دەناڵێنێت‪.‬‬ ‫یەكێكیان ناوخۆییەو ئەوی دیكەشیان‬ ‫دەرەكیە‪ .‬دابڕانی ناوخۆیی پەیوەندی‬ ‫ب و موسڵمانان‬ ‫بــەوەوە هەیە عــەرە ‌‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬ئــەو قۆناغە‬ ‫درەوشاوەو پڕ ئەفراندنەیان بیرچۆتەوە‬ ‫كە لەسەردەمی شارستانیەتی كالسیكی‬ ‫ئیسالمیدا هەبووە‪ .‬ئەو قۆناغە لەهاتنی‬ ‫ئــیــســامــەوە دەســـت پــێــدەكــات ‌و تا‬ ‫ساتەوەختی مردنی ئیبن ڕوشد لە ساڵی‬ ‫‪( 1198‬واتــە تا كۆتاییەكانی سەدەی‬ ‫دوازدەهەمی زایینی) دەخایەنێت‪.‬‬ ‫لــــەومــــاوەیــــەدا هــەمــاهــەنــگــی‌و‬ ‫پەیوەندیەكی پڕپیت‌و ئەفراندن‪ ،‬لەنێوان‬ ‫هــزری ئیسالمی لەالیەك‌و فەلسەفەی‬ ‫یۆنانی لەالیەكی دیكەوە دروست دەبێت‪.‬‬ ‫هەرئەوەش دەبێتە مایەی سەرهەڵدانی‬ ‫ی و ئەقاڵنی ئیسالمی كە‬ ‫ئاقاری مرۆگەر ‌‬ ‫چەند كارەكتەرێكی فیكری گەورەی وەك‬ ‫(جاحز و تەوحیدی‌و مەسكوەی‌و ئیبن‬ ‫ی و ئیبن ڕوشد و دەیانی‬ ‫سینا و مەعەڕ ‌‬ ‫دیكەی تر)‪ ،‬بەرجەستەیان دەكرد‪.‬‬ ‫مــوســڵــمــانــان لــــــەدوای ســــەدەی‬ ‫سیازەدەهەمەوە (واتە دوای ئەوەی داخڵ‬ ‫بەسەردەمی الوازی ‌و تێكشكان بوون ‌و‬ ‫قۆناغی زێڕینی مێژوییان كۆتایی هات)‪،‬‬ ‫ئەو ڕۆژگارە پرشنگدارە یان لەیادكردو‬ ‫ئــەوەی لەمێشكیاندا چەسپی‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی ئیبن قوتەیبە دەڵێت‪ :‬ئەو ئاقارە‬

‫فیقهیە بەرتەسكەی ئیسالم بوو كەدژ‬ ‫بەهەموو زانستێكی غەوارەو نەخوازراوبوو‬ ‫(ئەوەش ئەو شتەیە ئێمە بەزمانی ئەمڕۆ‬ ‫پێیدەڵێین شااڵوی فیكری)‪.‬‬ ‫كەواتە ئاقاری ئسوڵی (واتە ئیخوان‬ ‫موسلمین‌ و بــن الد ‌ن و تاڵیبان ‌و‬ ‫خومەینی)‪ ،‬حەوت سەدەیە بااڵدەست ‌ن و‬ ‫ێ‬ ‫بااڵدەستبونیان‪ ،‬بەرهەمی ئەمڕۆ و دوێن ‌‬ ‫نییە! لەوكاتەوەی غەزالی كاردانەوەی‬ ‫توندی بەرامبەر بە فەلسەفە نواندو‬ ‫لەجێی خۆیدا ڕایگرت‪ ،‬ئیدی فیكری‬ ‫ئەقاڵنی لەسەر زەمینی ئیسالمدا بونی‬ ‫نەما‪.‬‬ ‫ڕاســتــە دوای ئـــەوەی لــە واڵتــانــی‬ ‫خــۆرهــەاڵتــی ئیسالمی ئــەقــڵ توشی‬ ‫ب‬ ‫ئەو شكستە بوو‪ ،‬لە واڵتانی مەغری ‌‬ ‫س و لەسەر دەستی ئیبن‬ ‫و ئەندەلو ‌‬ ‫توفەی ‌ل و ئیبن باجە و ئیبن ڕوشد و‬ ‫ێ بوژایەوە‪ ،‬بەاڵم دواجار ئیبن‬ ‫كێ ‌‌و ك ‌‬ ‫ڕوشــدیــش لــەڕوبــەڕووبــونــەوەی لەگەڵ‬ ‫غەزالی شكستی خوارد‪ .‬كتێبی (تهافت‬ ‫پ‬ ‫التهافت) نەیتوانی بەر بەكاریگەریە خرا ‌‬ ‫و نەرێنیەكانی كتێبی (تهافت الفالسفە)‬ ‫ی ئیمامی غەزالی بگرێت‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــدە غــەزالــی كارەكتەرێكی‬ ‫گەورەیەو لەچەند بوارێكی دیكەدا بایەخ‬ ‫‌و گرنگی خۆیی هەیە‪ ،‬بــەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا گورزێكی كوشندەی لەفیكری‬ ‫ی و فەلسەفی وەشاند‪ .‬پاشان‬ ‫ئەقاڵن ‌‬ ‫لـــەدوای ئــەو ئیبن تەیمیە دێــت‪ ،‬تا‬ ‫پرۆسەكەی ئەو تەواوبكات ‌و پاشماوەی‬ ‫ئەقاڵنیەت ‌و كرانەوە لە هزری عەرەبی‬ ‫ئیسالمیدا ڕابماڵێت‪ .‬وەك دەزانرێت‬ ‫سەرجەمی بزاوتە ئسوڵیە هاوچەرخەكان‪،‬‬ ‫خۆیان دەگەڕێننەوە سەر ئیبن تەیمیەو‬ ‫بەمەرجەعی بااڵی خۆیانی دەزانن‪.‬‬ ‫قــــەت بــیــســتــوتــانــە گــروپــێــكــی‬ ‫فێندەمێنتالیزم‪ ،‬خۆی بداتە پاڵ فارابی‬ ‫یاخود ئیبن سینا و ئیبن ڕوشــدو یان‬ ‫تەنانەت موعتەزیلەكانیش؟ ئەوەكاری‬ ‫نەكردەیەو مەحاڵە ڕوبدات‪ .‬بەاڵم ڕەنگە‬ ‫ئەم حوكمدانەمان بەسەر شێخو لئیسالم‬ ‫س و ناڕەوابێت‪،‬‬ ‫ئیبن تەیمیەدا قــور ‌‬ ‫چونكە بە ئیعترافی ئــەركــۆن خۆی‪،‬‬ ‫فیكری ئەو زۆر لــەوەی باس دەكرێت‬ ‫بەبڕشتر و ئاڵۆزترە‪ .‬كابرا زانایەكی‬ ‫گەورەبووە‪ .‬ڕاستە زۆر بەتوندی پەالماری‬ ‫فەلسەفەی داوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لەئاگایی‬

‫‌و زانینەوە كردووە‪ ،‬نەك وەك سەركردە‬ ‫ئسوڵیەكانی ئەمڕۆ كە بە نەزانین ‌و‬ ‫بێئاگاییەوە ئەو كارەدەكەن‪.‬‬ ‫بۆیە ناكرێت ئەمانەی ئەمڕۆ‪ ،‬بەو‬ ‫بــەراورد بكرێن‪ .‬گومانی تێدانییە كە‬ ‫ئسوڵیەكان بەهەڵە لە ئیبن تەیمیە حاڵی‬ ‫بوون‪ ،‬بۆیە مافی ئەوەیان نییە بیكەنە‬ ‫موڵكی خۆیان‌و بەژێدەری خۆیانی بزانن‪.‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت دواجـــار لەدنیای‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬ملمالنێكە بەشكستی فەلسەفەو‬ ‫هـــزری ئەقاڵنی كۆتایی هـــات‪ .‬واتــە‬ ‫فەقیهە مالیكیە سەر سەختەكان بەسەر‬ ‫فەیلەسوفانی ئەندەلوسدا سەركەوتن‌و‬ ‫تێكو پێكیان شكاندن‪ .‬وەك چۆن لەدوا‬ ‫ڕۆژەكانی ژیانیشیدا سوكایەتیان بە ئیبن‬ ‫ڕوشــد كــرد‪ ،‬كاتێك لەگەڵ كوڕەكەیدا‬ ‫دەچوو بۆ مزگەوت‪.‬‬ ‫ئێمە تاهەنوكەش باجی ئەو شكستە‬ ‫دەدەین‪ .‬گەر ئەوەنەبوایە‪ ،‬ئاقاری ئسوڵی‬ ‫لەئێستادا هێزی بااڵدەست نەدەبوو‪.‬‬ ‫هاوكات نابێت ئەوەشمان لەیادبچێت كە‬ ‫چۆن لەسەردەمی خەلیفە متەوەكیلەوە‬ ‫حەنبەلیەكان كەوتنە سەركوتكردنی‬ ‫موعتەزیلەكان‪ ،‬دوای ئــەوەی پشتی‬ ‫لەسیاسەتە ئەقاڵنیەكانی خەلیفە مەئمون‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫كــەواتــە پرسی فێندەمێنتالیزم لە‬ ‫ئیسالمدا كۆنەو تازەنییە‪ ،‬شكستی هزر‬ ‫لەدنیای ئیسالمدا‪ ،‬تەمەنی هەزار ساڵێك‬ ‫دەبێت‪ .‬گەر وانەبوایە‪ ،‬شەڕكردن لەگەڵیدا‬ ‫سوك‌و ئاسان دەبوو‪ .‬تۆ كەشەڕ لەگەڵ‬ ‫فێندەمێنتالیزمی ئیسالمدا دەكەیت‪،‬‬ ‫تەنها ڕوبەڕووی سەدەیەك یان دووسەدە‬ ‫ت و الوازی نابیتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە شكس ‌‬ ‫دەسەدە یان زیاترت دێتەڕێ‌‪ .‬سەختی‬ ‫‌و دژواری بەرەنگاربونەوەشی لێرەدایەو‬ ‫ملمالنێکردن لەگەڵیدا‪ ،‬ماوەیەكی دور و‬ ‫درێژی دەوێت‪.‬‬ ‫هەرچی دووەم دابڕانیشە كە هزری‬ ‫عــەرەبــی بەدەستیەوە دەناڵێنێت ‌و‬ ‫بۆتە مایەی تەشەنەسەندنی ئاقاری‬ ‫ی‬ ‫ئسوڵیەت‌و سەلەفیەت لە واڵتانی عەرەب ‌‬ ‫و ئیسالمیدا‪ ،‬زۆر لە دابــڕانــی یەكەم‬ ‫مەترسیدارترە‪ .‬ئەو پرۆسەیەیە كەچەند‬ ‫ســەدەیــەكــە‪ ،‬لــەمــۆدێــرنــەی ئــەوروپــی‬ ‫دایبڕیوین‪ .‬مــۆدێــرنــەی ئــەوروپــی كە‬ ‫لەسەدەی شازدەهەمەوە دەست پێدەكات‬ ‫‌و تا سەدەی بیستەم دێت‪ ،‬ئێمە تەنها‬

‫محەمەد ئەركۆن پێیوایە بن الدن‌و هاوشێوەكانی‪ ،‬بەرهەمی لۆژیكی‬ ‫دوو دابڕانی گەورەن كەهزری عەرەبی بەدەستیانەوە دەناڵێنێت‬

‫لەنیوەی یەكەمی سەدەی نۆزدەهەمدا‬ ‫پێی ئاشنادەبین‪ .‬واتە لەگەڵ سەردەمی‬ ‫كۆمەڵەو ڕێكخراوەكانی ناو خەالفەتی‬ ‫عوسمانی یان شۆڕشی چاكسازی محەمەد‬ ‫عەلی گەورەدا‪ ،‬شتێک بەناوی مۆدێرنەوە‬ ‫دەناسین ســـەرەڕای شۆڕشی فیكری‬ ‫بەترۆس بوستانی‌و چەندانی دیكە لەناوە‬ ‫دیارەكانی سوریاو لوبنان‪ ،‬ئینجا لەگەڵ‬ ‫مۆدێرنەی ئەوروپیدا بەریەك دەكەوین‪.‬‬ ‫لێرەوە ئەو پرسیارەی محەمەد ئەركۆن‬ ‫ێ ئەمەیە‪( :‬پیاوانی ئایینی‬ ‫دەیوروژێن ‌‬ ‫ئێمە‪ -‬شێخ ‌و مەالكانمان‪ -‬لەسەردەمی‬ ‫ی و بەدرێژایی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمان ‌‬ ‫سەدەی شانزەو حەڤدەو هەژدە‪ ،‬خەریكی‬ ‫چی بوون؟ بۆچی بێئاگابوون لە كەسانی‬ ‫وەك گالیلۆ‌و دیكارت‌و ڤولتێ‌ر و نیوتن‬ ‫ت و ڕۆس ‌ۆ و تێكڕای ئەو زانا و‬ ‫‌و كان ‌‬ ‫فەیلەسوفانەی مۆدێرنەیان لەئەوروپادا‬ ‫دروستكرد؟ بۆچی بەر لەسەدەی نۆزدە و‬ ‫بیست‪ ،‬یەك كتێبی ئەوانە تەرجەمەنەكرا؟‬ ‫ی و ئیسالمی‬ ‫لەوكاتانەدا ئەقڵی عەرەب ‌‬ ‫ێ بـــوو؟ بــۆچــی لەخەونێكی‬ ‫لــەكــو ‌‬ ‫قوڵدابوو؟ ئەو هەموو دابڕانە لەكاروانی‬ ‫شارستانی ‌و ئەفراند ‌ن و بەرهەمهێنان‬ ‫بۆچی؟ ئەی چۆن بتوانین بەكاروانەكە‬ ‫ڕابگەین‪ ،‬دوای ئەو هەموو ساڵە؟ ئەوانی‬ ‫ت و هزر و شارستانیەت دروست‬ ‫دی زانس ‌‬ ‫دەكەن ‌و خەریكی دۆزینەوەو داهێنان‬ ‫‌و ئێمەش وەك ئەسحابولكەهف لەسەر‬ ‫مێژوو خەومان لێكەوتووە‪ .‬ئەوەی ئێستا‬ ‫بەسەرماندا دێت‪ ،‬هۆكارەكەی ئەوەیە‪.‬‬ ‫بۆیە باكەس پێی سەیرنەبێت كە پەڕگیر‬ ‫و نەفامەكان شەقامی واڵتانی ئیسالمی‬ ‫لەپاكستا ‌ن و ئێرا ‌ن و واڵتانی عەرەبیدا‬ ‫كۆنترۆڵ دەكەن‪ .‬چونكە ئەوە هۆكاری‬ ‫زۆر قوڵی لەپشتەوەیە‪ ،‬قوڵتر لەوەی‬ ‫ئێمە مەزندەی دەكەین)‪.‬‬ ‫پــاشــان ئــەركــۆن بــەمــە كۆتایی‬ ‫بــەقــســەكــانــی دێــنــێــت‪( :‬مــادامــەكــی‬ ‫بانگخوازە سەلەفیەكان لەڕێی فه‌توا و‬ ‫ی و بەرنامە هەفتانه‌ییەكانیان‬ ‫ئامۆژگار ‌‬ ‫لەكەناڵە ئاسمانیەكانەوە‪ ،‬كۆنترۆڵی‬ ‫هۆشیار ‌و بــیــركــردنــەوەی ملیۆنەها‬ ‫خەڵك بكەن‪ ،‬ئەوا هزری ئەقاڵنی هەر‬ ‫لەپەراوێزدا دەمێنێتەوە یاخو تایبەت‬ ‫دەبێت بەتوێژی ڕۆشنبیران كە لەناوخۆو‬ ‫دەرەوەدا ڕاوەدوو دەنرێ ‌ن و زۆربــەی‬ ‫زۆریشیان لەئێستادا ئــاوارەی واڵتانی‬ ‫دەرەوەبون و لە ئەوروپاو ئەمریكا ژیان‬ ‫بــەســەردەبــەن‪ .‬ئەوانەشی لە واڵتانی‬ ‫ئیسالمی ماونەتەوە دەرفــەتــی چونە‬ ‫دەرەوەیان نەبووە‪ ،‬نوزەیان دەرنایەت ‌و‬ ‫ێ تا كاتێكی‬ ‫ناتوانن دەم بكەنەوە‪ .‬كەواب ‌‬ ‫نادیار‪ ،‬توێژینەوەی زانستی ‌و ڕەخنەیی‬ ‫ئازاد لە كەلەپوری ئیسالمی‪ ،‬مەیسەر‬ ‫ێ زاتی ئەوەدەكات كۆلێژێك بۆ‬ ‫نابێت‪ .‬ك ‌‬ ‫سۆسیۆلۆژیای ئایین ‌و مێژووی ئایینی‬ ‫بەراوردكاری‌و فەلسەفەی ئایین بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا تەنها ئەو كۆلێژانە دەتوانن‬ ‫وێنەیەكی تر دەربارەی كەلەپوری ئایینی‬ ‫نیشان ب ــدەن‪ ،‬جــیــاواز لــەو وێنەیەی‬ ‫كۆلێژەكانی شــەریــعــەت‌ و پەیمانگا‬ ‫تەقلیدیەكا ‌ن و كەناڵە ئاسمانیەكا ‌ن و‬ ‫تەنانەت الپەڕەی كەلەپوور لە ڕۆژنامە‬ ‫گـــەورەو بەناوبانگەكاندا پێشكەشی‬ ‫ێ شەڕی ڕۆشنگەری ئیسالمی‬ ‫دەكەن‪ .‬بەڵ ‌‬ ‫دەستی پێكردووە‪ ،‬یان لەوەدایە دەست‬ ‫پێبكات‪ .‬بێگومان شەڕێكی لەو جۆرەش‬ ‫لەڕوی سەختی و ترسناکییه‌وە‪ ،‬هیچی‬ ‫لــەو ش ــەڕو ملمالنێیە كەمتر نابێت‬ ‫كــە فەیلەسوفانی ئــەوروپــا‪ ،‬لــەدژی‬ ‫فێندەمێنتالیزمی مەسیحی‪ -‬لەتایپە‬ ‫كاتۆلیكیە دۆگماكەیدا‪ ،-‬دەستیان دایە)‪.‬‬ ‫ئــەوانــەی زیــنــدووبــن ئــەو پرۆسەیە‬ ‫دەبینن‪ .‬بەاڵم خۆ ئەوە هەرگیز مانای‬ ‫وانییە كە ئایین لەناو دەچێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوه‌ی هەندێك پێیانوایە‪ .‬بەڵكو ئەوەی‬ ‫لەو پرۆسەیەدا لەناودەچێت‪ ،‬تێگەیشتنی‬ ‫ئایینە بەشێوەیەكی دۆگماو دەمارگیرانەو‬ ‫پێشكەشكردنی وێــنــەیــەكــی دیكەی‬ ‫كەلەپووری ئیسالمە كەزۆر پرشنگدارتر‬ ‫و تۆلێرانستر دەبێت)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬گۆڤاری (الوحدة)‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫دەربارەى ئیمپریالیزمی نوێ‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ دەیڤد هارڤەی‬

‫سازدانی‪ :‬هاری کرایسلەر‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بابان ئەنوەر‬ ‫(‪)2 – ٢‬‬ ‫هــــەروەهــــا جــەخــتــت لـــە گرنگی‬‫پەیوەندییەکی دینامیکیی کردەوە لەنێوان‬ ‫لۆژیکی ناوخۆیی و لۆژیکی دەرەکی‪ ،‬کە‬ ‫ئەویش پەیوەستە بەوەی لێردا دەیڵێیت‪.‬‬ ‫هــارڤــەی‪ :‬بــاری ناوخۆیی ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬ڕۆڵێکی گرنگی‬ ‫هەیە لە چۆنیيەتی ڕوودانی شتەکان لە‬ ‫دەرەوە‪ .‬بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬ئــەوەی لە‬ ‫دەرەوە ڕوودەدات دەبێتە سەرچاوەیەکی‬ ‫کاریگەر لەسەر ناوخۆی ئەمریکا‪ .‬ئێستا من‬ ‫زۆر گرنگی بەم بابەتە دەدەم‪ ،‬دەربڕینێکی‬ ‫بەناوبانگی (هانا ئارێنت) هەیە دەڵێت؛‬ ‫ئــەو دەوڵــەتــەی لە دەرەوە ئیمپراتۆر‬ ‫بێت‪ ،‬واتە لەناوخۆدا ستەمکارە‪ .‬کاتێک‬ ‫دەبینین کارەکانی ئەمریکا لە دەرەوە‬ ‫میلیتاریزەکراون‪ ،‬هاوکات هەوڵگەلێک‬ ‫دەبینین بەرەو میلیتاریزەکردنی کۆمەڵگەی‬ ‫ئەمریکی لەناوخۆدا‪ .‬لەمبارەیەوە ساتێکی‬ ‫نـــاوازەی (جــۆرج بــۆش) هەیە‪ ،‬کاتێک‬ ‫هەڵدەستێت بە ناساندنی داواکاريی گشتی‬ ‫(ئاشکرۆفت) دەڵــێــت‪" :‬ئەمە یەکێکە‬ ‫لە جەنەڕاڵەکان‪ ،‬خۆم دەپرسم بۆچی‬ ‫بە جەنەڕاڵ ناویدەبەین؟ زۆرباشە‪ ،‬من‬ ‫پێموایە هۆکارەکەی ئەوەیە کە ئێستا‬ ‫هەموومان لەناو کایەی سەربازییداین"‪.‬‬ ‫ئەم ئاڕاستەیەی لەسەر میلیتاریزەکردنی‬ ‫ژیانی سیاسيی ئەمریکا ڕاوەستاوە‪ ،‬بارێکی‬ ‫تۆقێنەرە‪ .‬بێگومان جەنگی دژ بە تیرۆر و‬ ‫ترس لە تیرۆر بۆتە یەکێک لە ڕێگەکان بۆ‬ ‫پاساودانەوەی ئەو میلیتاریزەکردنەی لە‬ ‫ناوخۆ و دەرەوەدا سەرپێخراوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫من تاڕادەیەک توڕەم دەربارەی چۆنیەتی‬ ‫بەکارهێنانی ئــەو ترسە بــۆ ئامانجی‬ ‫سیاسيی تایبەت لەپێناو باڵوکردنەوەی‬ ‫سیستەم و دەسەاڵت لە ناوخۆ و دەرەوەدا‪.‬‬ ‫تامەزرۆم بۆ زانینی بیرکردنەوەکانت‬‫دەربارەی ڕۆڵی تەکنەلۆژیا لە گشت ئەم‬ ‫بابەتانەدا‪ .‬وەک ئاماژەت پێدا ئەمریکا‬ ‫بەجۆرێک لە جــۆرەکــان شکستیهێناوە‬ ‫لە پڕۆسەی پێکەوەگرێدانی تەکنەلۆژیا‬ ‫لەگەڵ بەرهەمهێنان‪ ،‬کە ئەم شکستە‬ ‫بەتەواوی لێرەدا ئەکچواڵیزە بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە الیەنی پێکەوەگرێدانی تەکنەلۆژیا‬ ‫لەگەڵ بوارە میلیتارییەکاندا‪ ،‬سەرکەوتنی‬ ‫بەدەستهێناوە لە فەراهەمکردنی ئەو‬ ‫مەرجانەی ئەمریکای کردۆتە پۆلیسێکی‬ ‫ژمارە یەک لە جیهاندا بە ڕێگەیەکی نوێی‬ ‫کاریگەر لە بواری میلیتاریدا‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫زەروریـــی بێت کە ڕێگەیەکی سیاسی‬ ‫بگرێتەبەر‪ .‬دەتوانیت بۆچونی خۆت‬ ‫بڵێیت گەر پێتوایە پەیوەندییەک هەیە‬ ‫لەنێوانیاندا‪.‬‬ ‫هارڤەی‪ :‬دوو شت هەیە‪ :‬یەکەمیان‪،‬‬ ‫یەکێک لــەو مــەیــدانــانــەی کــە هێشتا‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا خاوەن‬ ‫هەژموونێکی زۆرە تێیدا‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫داهــێــنــانــە تــەکــنــەلــۆژیــیــەکــان‪ .‬زۆرێــک‬ ‫لە داهێنانەکانیش پــەیــوەنــدیــدارن بە‬ ‫الیەنی میلیتارییەوە‪ .‬نزیکەی ‪%٥٠‬ی‬ ‫کاروبارەکانی پەیوەست بە توێژینەوە‬ ‫و پەرەپێدان لەنێو خاکی ئەمریکادا‬ ‫ئــەنــجــامــدەدرێــن‪ .‬لــەبــەرئــەوە ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا هێشتا سەنتەری‬ ‫داهێنانی تەکنەلۆژییە لە جیهاندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫کێشە گەورەکە بریتییە لەوەی ئەم داهێنانە‬ ‫تەکنەلۆژییانە لەناوخۆدا بەکارناهێنێت‪،‬‬ ‫بەڵکو زۆرینەیان لە دەرەوە بەکاردەبرێن‪.‬‬ ‫ژاپۆنی و چینییەکان و خەڵکی سەنگافۆرە‬ ‫گەلێک کارامەن لە وەرگرتنی تەکنەلۆژیا‬ ‫ئەمریکییەکان‪ ،‬بە پێدانی مافی داهێنەر‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر ئەم داهێنانانە لە بەرژەوەندی‬ ‫سیستەمی بەرهەمهێنانی تایبەت بەخۆیان‬ ‫بەکاردەهێنن‪ ،‬تەنانەت ئــەو ســوودەی‬ ‫لە بــواری تەکنەلۆژییەوە بەدەستدێت‪-‬‬

‫جگە لەو پارەیەی بەهۆی خوالنەوەی‬ ‫پــارەی کرێوە دەگەڕێتەوە بۆ ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬کە بەهۆی‬ ‫بەدەستخستنی مەرجەکانی کارکردنەوە‬ ‫دەدرێـــت بــە ئەمریکا‪ -‬مــەرج نییە لە‬ ‫چوارچێوەی ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمریکادا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫دووەمــیــان‪ ،‬لە بــوارە میلیتارییەکەدا‬ ‫کێشەیەکی ڕاستەقینە دەبینین‪ :‬لە ڕووە‬ ‫تەکنەلۆژییەکەوە ئێستا ئەمریکا دەتوانێت‬ ‫لە بەرزایی ‪ ٣٠‬هــەزار پێوە هەژموونیی‬ ‫خۆی بەسەر هەموو شتێکدا بسەپێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر تۆ لە داگیرکردنی واڵتێکی‬ ‫وەک عێراقدا بیت لەسەر زەوییەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫سەپاندنی هەژموون بەسەر جیهاندا لە‬ ‫بەرزایی ‪ ٣٠‬هەزار پێوە بە بەکارهێنانی‬ ‫تــەکــنــەلــۆژیــای پێشکەوتوو بەتەنها‪،‬‬ ‫بەکارهێنانێکی ئەوتۆی نییە‪ .‬پێویستت‬ ‫بــە هێزێکی زەمینيی زەبـــەالح هەیە‪ .‬ترسناکیشە‪ .‬بــەاڵم لەگەڵ ئەوانەشدا‪،‬‬ ‫ئەمریکا کار بۆ پاراستن و لەدەستنەدانی ئۆپۆزسیۆنێکی هاوپەیمانیی گەلێک‬ ‫هێزە زەمینییەکانی دەکـــات‪ ،‬بۆ ئەم بەهێز هــەیــە لــەنــێــوان ڕوســیــا‪ ،‬چین‪،‬‬ ‫مەبەستەش هەوڵی دروستکردنی هێزی هیندستان‪ ،‬بــەڕازیــل‪ ،‬دژ بە ئەمریکا‪،‬‬ ‫میلیشیای بەکرێگیراو دەدات‪ ،‬بە پێدانی یاخود دژ بە ئــەوروپــا‪ ،‬کە لــەالی من‬ ‫پارە بە چەکدارە پۆڵەندییەکان بۆئەوەی وەک جەنگێکی جیهانی سەخت وەهایە‪،‬‬ ‫ئامادەییان هەبێت‪ ،‬هەروەها پارە دەدات ناخوازم لێکەوتەکانی[لێکەوتە سلبییەکان]‬ ‫بە ‪ ٢٠‬کــەس لە لیتوانیا و ئیستۆنیا پەرەبسەنێت‪ ،‬بەاڵم پێموایە بەو جۆرە‬ ‫و جێگەی دیکە بــۆئــەوەی لەشوێنی دەبێت‪.‬‬ ‫هــەروەهــا چــەنــدیــن فــۆڕمــی دیکەی‬ ‫مەبەست ئامادەبن‪ .‬بەمەش کار لەسەر‬ ‫دروستکردنی سوپایەکی بەکرێگیراو ئۆپۆزسیۆن هەن لەسەر ئاستی لۆکاڵی‪.‬‬ ‫دەکات‪ ،‬چونکە‪-‬ئەگەر دەڕبرینەکە دروست وەک باڵێکی بزوتنەوەی دژە جیهانگیری‪،‬‬ ‫بــێــت‪ -‬خــاوەنــی هــێــزی پێویست نییە جیهانگیریى جــێــگــرەوە‪ ،‬وەک پێشتر‬ ‫لەسەر زەوی‪ .‬لەڕاستیدا ئێستا دەبینین ئاماژەم پێدا‪ ،‬جەخت لەوەدەکاتەوە هەموو‬ ‫ماندوبوون و زیانلێکەوتنێکی گەورە بە ڕێگەچارەکان لەسەر ئاسی لۆکاڵی هەن و‬ ‫هێزە سەربازییەکانییەوە دیارە‪ ،‬کە بۆتە هەوڵ بۆ دۆزینەوەی ڕێگەچارەی لۆکاڵی‬ ‫کێشەیەکی جەوهەریی و هەرگیز ناتوانێت دەدات‪ .‬لە هەندێک دۆخدا دەکرێت ئەم‬ ‫بە جەختکردنەوە لەسەر سوودبەخشیی هێزانە سوودبەخشبن‪ ،‬بەوپێیەی دەکرێت‬ ‫هێزە تەکنەلۆژییەکەی چارەسەری بکات‪ .‬ئەو ڕێگەچارە لۆکاڵییانە درێژبکرێنەوە‬ ‫بۆ دەرەوە و گشتگیر ببن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لــەالیــەک مشتومڕ و ئاماژەکانت لەکاتێکدا ئەگەر خەڵک ڕێگەیەکیان‬‫تایبەتبوون بە سنوورەکانی ئیمپریالیزمی دۆزییەوە بــەرەو پێکەوانانی شتێک بۆ‬ ‫نـــوێ لــە ویــایــەتــە یــەکــگــرتــووەکــانــی کــارکــردن لــە چــوارچــێــوەی شوێنێکی‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬لەالیەکی دیــکــەوە ڕوانگەی تایبەت و بە ڕێگەیەکی تایبەت‪ .‬گەلێک‬ ‫دژە کۆڵۆنیال‪ ،‬لەوێشەوە بەئاڕاستەی ئەزموون هەیە لەنێوان ئۆپۆزسیۆنەکانی‬ ‫ســەرمــایــەداریــی ئەمریکی کــە بــەرەو ئــەم ئــاســتــەدا‪ .‬بــەاڵم ئ ــەوەی تائێستا‬ ‫بەداراییکردنی(‪ )financialization‬دڕدۆنــگــم دەکــات بریتییە لە نەبوونی‬ ‫ئەو دامودەزگایانە دەڕوات کە مامەڵەیان ئۆپۆزسیۆنێکی گشتگیری یەکگرتوو‬ ‫لەگەڵدا دەکــات‪ .‬دەخــوازم پرسیارێکت لەگەڵ نائامادەیی پالنێکی باش‪ ،‬کە دژ‬ ‫لێبکەم پەیوەست بە پێکهاتەی دژبەر و بەو دۆخە بێت لەسەرئاستی جیهانی و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن[دژبەری ئەو سیاسەتانەی لۆکاڵی دەگــوزەرێــت‪ .‬بۆنموونە تووشی‬ ‫ئــەمــریــکــا]‪ .‬تــۆ وەک مارکسیستێک سەرسوڕمان دەبم کاتێک دەزانم بڕێکی‬ ‫پێدەچێت هەستیار بیت بەرامبەر ئەو زۆر نیگەرانی و بێزاری لەنێو ئەمریکادا‬ ‫هێزە ئۆپۆزسیۆنانەی کە وردەوردە لە هەیە دەربارەی زۆر شت‪ ،‬وەک بوارەکانی‬ ‫هەندێک شوێنی تایبەتدا لە هەڵکشاندان‪ ،‬پـــــەروەردە و فــێــرکــردن‪ ،‬چــاودێــریــی‬ ‫وەک دەرئەنجامێکی ڕزگاربوونی خەڵک لە تەندروستی‪ ،‬خزمەتگوزارییە گشتییەکان‪،‬‬ ‫کۆتوبەندی ئەو پڕۆسانە‪ .‬بە بۆچوونی تۆ ژێرخانێکی شکستخواردوو‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای‬ ‫ئەو زەمینە سیاسییە بنەڕەتییە چییە کە ئەوانە تائێستا بزوتنەوەیەکی سیاسی‬ ‫گونجاوبێت بۆ خوڵقاندنی ئۆپۆزسیۆنێکی بوونی نییە کە بتوانێت ئەم بیرۆکانە‬ ‫لەخۆبگرێت و بڵێت کە پێویستە بەشێکبن‬ ‫ڕاستەقینەی ئیمپریالیزمی ئەمریکی؟‬ ‫هـــارڤـــەی‪ :‬گــەلــێــک ڕێــگــە هـــەن بۆ لە سیاسەتێکی پێشکەوتنخوازانەی نوێ‬ ‫ڕێکخستنی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بەهیچ جۆرێکیش لەم واڵتەدا‪ ،‬و هەر کەسێکیش دێتە سەر‬ ‫زەڕوری نییە ئەو ڕێگەیە زاڵبکرێت کە من دەسەاڵت پێویستە ئەم پرسانە چارەسەر‬ ‫بە باشتری دەزانم‪ .‬لە سەرتاسەری جیهاندا بکات‪.‬‬ ‫دەبینم دیموکراتەکان دەستیانکردووە‬ ‫گەلێک ئۆپۆزسیۆنی نەتەوەیی هەن دژ بە‬ ‫هەژموونی جیهانیی ئەمریکا‪ ،‬هەندێکیش بــە چــارەســەرکــردنــی ئـــەم پــرســانــە‪،‬‬ ‫لەوانە دەستیانکردووە بە هاندان بۆ بەستنی لەبەرئەوەنا کە ئەوەیان دەوێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هاوپەیمانێتیي ڕاستەقینە و دڵنایەکەرەوە بەهۆی فشاری بنکەی میللی لەسەریان‬ ‫لەنێوان ئەو هێزانەی بە شێوەیەکی گەورە بۆ ئەنجامدانی‪ .‬بەاڵم پێموانییە بتوانن‬ ‫بەرهەڵستکاری کردەوەکانی ئەمریکان لە تــوڕەیــی گــەشــەســەنــدووی نێو گروپە‬ ‫سەرتاسەری جیهاندا‪ .‬دەبینیت ئەم بابەتە گــەورەکــانــی دانیشتووان کەمبکەنەوە‬ ‫لەنێو هاوپەیمانەکاندا لە زیادبووندایە‪ ،‬سەبارەت بەو الیەنانەی پەیوەستە بە‬ ‫وەک ئەوەی لەنێوان بەرازیل و هیندستان ژیانیانەوە‪ ،‬وەک کێشەکانی چاودێریی‬ ‫و چین و ڕوســیــادا هــەیــە و خەریکە تەندروستی و کێشەی دڵنیایی(تأمین) و‬ ‫دەبێتە هاوپەیمانێتییەکی نیشتیمانی‪ .‬نەبوونی سەرچاوەی دەرامەت لەنێو ئەو‬ ‫بەاڵم ئەوەی ئێستا دەیبینین بریتییە لە سامانە گەورەیەی لەالیەن پلۆتۆکراسەکان‬ ‫بوونی زۆنی ئۆپۆزسیۆنیی لەسەر ئاستی (دەوڵەتمەدارە دەوڵەمەندەکان) و چینە‬ ‫واڵتێک‪ ،‬بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی هەوڵەکانی بااڵکانەوە کەڵەکەکراوە‪.‬‬ ‫ئەمریکا کە لەسەر ئاستێکی جیهانیین‪،‬‬ ‫ چــی پێناسەیەکت هەیە بــۆ ئەم‬‫بەگشتی پێموانییە ئـــەوەی دەیکەن‬ ‫کارێکی پێشکەوتنخوازانە بێت‪ .‬من لە دۆخــــە؟ ئــایــا بریتییە لــە شکستی‬ ‫چەند ڕێچکەیەکەوە پێموایە کارێکی دەزگاکانی ڕاگەیاندن؟ یان ئایا شتێک‬ ‫پاشکشەخوازانەیە‪ ،‬هــەروەک پێموایە هەیە لەنێو جیهانی پۆستمۆدێرندا‪ ،‬کە‬

‫بەهۆیەوە خەڵک دەستەوەستان دەبن‬ ‫لە دروستکردنی پەیوەندییەک‪ ،‬کە بۆ‬ ‫بزاوتنیان بە ئاڕاستەی ئەکتی سیاسی‬ ‫زەرورییە؟‬ ‫هارڤەی‪ :‬هەموو ئەوانەی سەرەوەیە‪.‬‬ ‫کردەی ڕێکخستنەوەی ئەو شتانەیە کە‬ ‫دەکرێت پێکەوە بێن‪ .‬جەختکردنەوەیە‬ ‫لەسەر کێشە تایبەتەکان‪ ،‬بۆنموونە مافی‬ ‫نێربازەکان‪ ،‬بزوتنەوەکانی ژنان‪ ،‬وە هەموو‬ ‫ئەو بابەتانە‪ ،‬لەگەڵئەوەی من پێموایە زۆر‬ ‫گرنگن و دەمەوێت پشتگیرییان لێبکەم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر کێشەکان بەتەنها بریتیبن‬ ‫لەمانە‪ ،‬ئەوا شتەکان بەشێوەیەکی بەرچاو‬ ‫بەش بەش دەبن‪ .‬ئیدی دەبێتە بارێکی‬ ‫ترسناک‪ ،‬بۆنموونە بیهێنە پێشچاوت‬ ‫بڕیاربدرێت هەڵبژاردنەکانی داهاتوو‬ ‫بەشێوەیەکی سەرەکی پەیوەستبێت بە‬ ‫پشتگیریکردن یان پشتگیری نەکردنی تۆ‬ ‫بۆ (هاوسەرگیری نێربازەکان)! سەرەڕای‬ ‫ئەوە بەئاشکرا دیــارە چۆن ئەم شتانە‬ ‫وەک بەشێک لە ئامرازە سیاسییەکان‬ ‫بەکاردەهێنرێن بۆ مانەوەی حیزبەکان لە‬ ‫دەسەاڵتدا‪ .‬هەربۆیە من گەلێک پەیوەستم‬ ‫بەم بابەتەوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوە بەڵێ بێگومان دەزگاکانی‬ ‫ڕاگــەیــانــدن ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە‪.‬‬ ‫کاڵبوونەوەی گوتاری گشتی (‪Public‬‬ ‫‪ )discourse‬تەواو ئازاردەرە بۆ من‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ئێستا میدیا بەرپرسەکان‬ ‫کارناکەن بۆ وروژاندن و چارەسەرکردنی‬ ‫کێشەکان و پرسیارە ئــاڵــۆزەکــان بە‬ ‫ڕێگەیەکی بەرپرسانە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫زۆریــنــەی ئــەو بــارودۆخــەی لە تــەواوی‬ ‫جیهاندا دەگــوزەرێــت ســادە و ئاسان‬ ‫دەکرێتەوە تا ئەو ڕادەیــەی بریتیبێت‬ ‫لە هــاوارکــردنــی (تیم ئۆرێلی) بەسەر‬ ‫(ئەیڵ فرانکن)دا‪ ،‬یان بەپێچەوانەوە*‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پێدەچێت ڕێگەیەک نەبێت‬ ‫بەهۆیەوە بتوانین دانیشین و بەشێوەیەکی‬ ‫هۆشیارانە گفتوگۆبکەین دەربـــارەی‬ ‫دۆزینەوەی ئەو ڕێگەیەی کە پێویستە‬ ‫پێیدا بڕۆین و چۆنیەتی ڕێکردن تێیدا‪.‬‬ ‫هەر کاتێک هەوڵدەدەیت گفتوگۆیەکی‬ ‫هۆشیارانە بکەیت‪ ،‬ئەوا دەچیتە دەرەوە‬ ‫لەو بازنە داخــراوە بەردەوامیپێدراوەی‬ ‫بۆتە گەمەیەک بۆ بێناوەڕۆککردنی یەکتر‬ ‫و هــاوارکــردن بەسەر یەکتردا‪ .‬میدیا‬ ‫هەمیشە دەستی هەیە لــەم تــاوانــەدا‪،‬‬ ‫چونکە بۆتە ئاوێنەیەک بۆ پیشاندانی‬ ‫ئەو گفتوگۆیە‪ .‬لەڕاستیدا ئەم پرۆسەیە‬ ‫هەوڵێکە بۆ بێنرخکردنی گوتاری گشتی‪،‬‬ ‫لەپێناو پیشاندانی دیمەنێک لە گفتوگۆی‬ ‫بەتاڵی یەکتربەزێن(گالدیاتۆرانە) لەنێو‬ ‫ئــەو ســتــۆدیــۆیــەی گفتوگۆکەی تێدا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫هــەروەهــا ڕاستییەکی دیــکــە هەیە‬ ‫کــە بریتییە لــە نــەبــوونــی فۆڕمێکی‬ ‫دامــودەزگــایــی (‪.)institutional‬‬ ‫ئەمە گوزارشتە لە شکستی سیستمی‬ ‫حیزبایەتی لەم واڵتە[ئەمریکا]‪ ،‬هاوکات‬ ‫دەرخـــەری ڕاستییەکیشە کــە هــەردوو‬ ‫حــیــزبــەکــە[دیــمــوکــرات و کــۆمــاریــی]‬ ‫چــاوبــەرەوژێــری سەرمایەیەکی گــەورەن‬

‫تایبەت بــەو پــارانــەی هیچکامیان لە‬ ‫کێشەی چینایەتییدا بەکاریناهێنن‪،‬‬ ‫دەشڵێن "بەڵێ جەنگێکی چینایەتی هەیە‪،‬‬ ‫بەڵێ کێشەی چینایەتی هەیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەسەرمان رووبەڕووی ئەم پرسە ببینەوە‬ ‫وەک کێشەیەکی چینایەتی بە تێپەڕین لە‬ ‫هێڵە رەگەزییەکان(‪ ،)Race‬بە تێپەڕین‬ ‫لە هێڵە جێندەرییەکان‪ ،‬بە تێپەڕین لە‬ ‫هێڵی ئاڕاستە سێکسوالیتەکان‪ .‬ئەمەیە‬ ‫کێشەی چینایەتی‪ ،‬پێویستە لەسەرمان‬ ‫سیاسەتێکی چینایەتی پەیڕەوبکەین کە‬ ‫بە شێوەیەک لە شێوەکان پەیوەندیداربێت‬ ‫بە واڵتەوە"‪.‬‬ ‫دەخــــوازم بــۆچــوونــی خــۆت بڵێیت‬‫ســەبــارەت بــە ڕۆڵــی حکومەتی تۆنی‬ ‫بلێر و واڵتە ڕاستەقینەکەت(بەریتانیا)‬ ‫پەیوەست بە ئیمپریالیزمی نوێوە‪ ،‬چونکە‬ ‫حکومەتەکەی پارتی کرێکاران کە بلێر‬ ‫سەرکردایەتی دەکــات‪ ،‬لە ئێستادا بۆتە‬ ‫ئامڕازێک بۆ بەدیهێنانی ئامنجەکانی‬ ‫ئەمریکا‪ .‬هەڵسەنگاندنی تۆ چییە بۆ ئەم‬ ‫بارودۆخە و چی دەگەیەنێت بە بۆچونی‬ ‫تۆ؟‬ ‫هارڤەی‪ :‬ئەم پەیوەندییە [ئەمریکا‪-‬‬ ‫بەریتانیا] مێژووییەکی درێــژی هەیە‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ جەنگی سویس لەساڵی‬ ‫‪ ١٩٥٦‬کاتێک بەریتانیا بەتەنها چووە‬ ‫شــەڕەکــەوە‪ ،‬ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەمریکا هەستا بە سزادانی و پێیگوت‬ ‫"وەرە دەرەوە لــەوێ‪ ،‬وەرە دەرەوە لە‬ ‫میسر"‪ ،‬لەوە بــەدواوە بەریتانییەکان بە‬ ‫شێوەیەکی بەرچاو خۆیان پەیوەستکرد‬ ‫بە سیاسەتی دەرەکی ئەمریکاوە‪ .‬ئیدی‬ ‫هەمیشە دوودڵ بــوون لــە هاویشتنی‬ ‫هەنگاوێک کە دژ بە سیاستەی دەرەکی‬ ‫ئەمریکا بێت‪ .‬لــەبــەرئــەوە ئــەم جــۆرە‬ ‫پەیوەندییە هاوبەندییە[دەتوانین بڵێین‬ ‫پاشکۆیەتی بۆ بەریتانیا] مێژوویەکی‬ ‫کۆنی هەیە‪.‬‬ ‫جــگــە لـــــەوەش بــیــرمــان نــەچــێــت‬ ‫ئەمریکییەکان و بەریتانییەکان پێکەوە‬ ‫هەستان بە پڕۆسەی پاراستنی ئاسمانی‬ ‫عێراق لەسااڵنی نەوەدەکان (کە ئەودەم‬ ‫بــە نــاوچــەی دژە فــڕیــن نــاســرابــوو)‪،‬‬ ‫بەوەش درێژەیاندا بە زۆنی فڕینی ئازاد‪.‬‬ ‫بەریتانیا لەماوەی سەرۆکایەتیى کلینتۆندا‬ ‫بەشێوەیەکی چڕ ئامادەیی هەبوو لە‬ ‫عێراقدا‪ .‬کاتێکیش بۆش هاتەسەر دەسەاڵت‬ ‫و ئەو پۆستەی وەرگــرت‪ ،‬بژاردەیەکی‬ ‫قورس هاتە بەردەم بەریتانییەکان‪ .‬وەک‬ ‫دەزانــیــت یەکێک لە شتە گرنگەکانی‬ ‫ئەودەمە بریتیبوو لە ڕێگریکردنی فەڕەنسا‬ ‫لە بەشداریکردنی پڕۆسە سەربازییەکان‪،‬‬ ‫هەربۆیە گەلێک زەحمەت بوو بۆ بەریتانیا‬ ‫کە بڵێت "ئێمە لــەدەرەوەی بازنەی ئەو‬ ‫پڕۆسە سەربازییەین"‪.‬‬ ‫بەریتانییەکان ئــەوەشــیــان دەزانــی‬ ‫کە بۆش بەڕادەیەکی زۆر سیاسییەکی‬ ‫قینهەڵگر و تۆڵەسێنە‪ ،‬ئــەگــەر لێی‬ ‫جودابیتەوە‪ ،‬رووبــەڕووی تەنگەژەیەکی‬ ‫ڕاستەقینە دەبیتەوە‪ .‬ئەمریکا دەیتوانی‬ ‫کــێــشــەی ڕاســتــەقــیــنــە بــۆ بەریتانیا‬

‫بخوڵقینێت‪ ،‬بەتایبەت لە ئێرلەندای‬ ‫باکور‪ .‬لێرەدا تێبینی دەکەین یەکێک‬ ‫لــەو هۆکارانەی کە لە ئیسپانیا پاڵی‬ ‫بــە "ئ ــەزن ــار"ەوە نــا بــۆ هەنگاونان لە‬ ‫پــرۆســەی بــەشــداریــکــردن لــە جەنگدا‬ ‫بریتییبوو لە ناساندنی ڕێکخراوی ئیتای‬ ‫جوداییخواز(‪ )ETA‬وەک ڕێکخراوێکی‬ ‫تیرۆریستی لەالیەن ئەمریکاوە‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەمریکا لە دۆخێکدایە توانای خوڵقاندنی‬ ‫کێشەی هەیە بۆ ئــەو حکومەتانە بە‬ ‫هەر ڕێگەیەک بێت‪ ،‬بەریتانیاش ئەمەی‬ ‫ناهەوێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا پێم وایە بلێر‬ ‫بە ڕێگە میسیانیکەکەیەوە‪ ،‬بەشێوەیەکی‬ ‫ڕاستەقینە بــاوەڕی بە جۆرێکی دیکەی‬ ‫مـــومـــارەســـەی ئــیــمــپــریــالــیــزم هــەبــوو‬ ‫لەالیەن ئەمریکاوە‪ .‬بەشێوازێکی ناوازە‬ ‫وەهــا بابەتێکم کەشفکردووە‪ ،‬کاتێک‬ ‫بلێر لــەبــەردەم کۆنگرێسدا وتــەیــەک‬ ‫پێشکەشدەکات‪ ،‬جەخت لەوە دەکاتەوە‬ ‫کە "ئێمە قسە لەسەر بەها ئەمریکییەکان‬ ‫ناکەین‪ ،‬بەڵکو قسە لەسەر بەهاگەلی‬ ‫یونیڤێرساڵ دەکەین‪ ،‬بەجۆرێکیش قسە‬ ‫لــەو بەهایانە ناکەین کە ئیمتیازێکی‬ ‫تایبەتییان هەبێت"‪ .‬لەبەرئەوە پێموایە‬ ‫بلێر هەوڵدەدات چەمکێکی ئیمپریالیزمی‬ ‫(‪cosmopolitan‬‬ ‫جیهانییتر‬ ‫‪ )imperialism‬فــۆرمــولــەبــکــات‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەو ئیمپریالیزمە نیشتیمانییەی‬ ‫(‪)nationalism imperialism‬‬ ‫لــە ئەمریکا بــەهــۆی ئــیــدارەی جــۆرج‬ ‫بۆشەوە دروستبووە‪ ،‬کە دەیگوت "بەها‬ ‫ئەمریکییەکان‪ ،‬بەهاگەلی بااڵن‪ .‬هەموو‬ ‫کەسێک لە جیهاندا دەخوازێت ئەمریکیی‬ ‫بێت‪ ،‬هەموو کەسێک لەوباوەڕەدایە کە‬ ‫ئێمە قەاڵی ئازادیین" بۆش ئەم قسانەی‬ ‫دەکرد‪ .‬لە کاتێکدا بلێر دەیگوت "نەخێر‪،‬‬ ‫ئەوە پرسە ڕاستەقینەکە نییە"‪.‬‬ ‫هەربۆیە پێموایە بلێر لەو بڕوایەدابوو‬ ‫کە ڕێگەیەک لە ڕێگەکان دەتوانێت پاڵ‬ ‫بە بۆشەوە بنێت بۆ جۆرێکی جیاوازتری‬ ‫پڕاکتیکی ئیمپریالیستی‪ ،‬کە کەمتر‬ ‫نیشتیمانی بێت و زیاتر جیهانی بێت‪.‬‬ ‫ئێمە ئەم بابەتەمان بینی لەژێر ڕۆشنایی‬ ‫ئەو ڕاستییەدا کە ئاماژە بەوەدەدات بلێر‬ ‫ئەو کەسە بوو پاڵی بە بۆشەوە نا بۆ‬ ‫داڕشنی شتێک لە بابەتی نەخشەڕێگای‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ چارەسەرکردنی‬ ‫ملمالنێی فەلەستین‪-‬ئیسرائیل‪ .‬لەوباوەڕەدا‬ ‫نەبووم کە ئیدارەی بۆش بە شێوەیەکی‬ ‫ئاسایی ئەمە بکات‪ .‬بەاڵم کارەکەی کرد‬ ‫چونکە بەریتانییەکان پاڵیان پێوەنا بۆ‬ ‫کردنی‪ ،‬ئەوانیش پێویستبوو لەسەریان‬ ‫شتێک بکەن لەسەر ڕێــڕەوی ئەو هێڵە‪.‬‬ ‫دەبێت لەژێر ڕۆشنایی ئەم هەلومەرجەدا‬ ‫لە بارودۆخی بەریتانیای پەیوەندیدار بەم‬ ‫بابەتەوە تێبگەین‪.‬‬ ‫دەتــوانــم گریمانەی ئــەوە بکەم کە‬‫بــەڕێــگــەیــەک لــە ڕێــگــەکــان بــۆش وەک‬ ‫میدیۆمێک لەگەڵ ئەوروپییەکان دەڕوانێتە‬ ‫بەریتانیا‪.‬‬ ‫هارڤەی‪ :‬زۆرباشە دەتوانم بڵێم بەڵێ‬ ‫گومانی ئەوە دەکەم‪ ،‬بەاڵم بە دڵنیاییەوە‬ ‫ئەم کارەی نەدەکرد گەر ببوایەتە هۆی‬ ‫زیاتر بەدوژمنکردنی بەریتانیا بەرامبەر‬ ‫ئەوروپا‪ .‬بەاڵم لەم دواییانەدا بەریتانیا‬ ‫هەوڵدەدات بە گەڕانەوەیەکی کەم بۆ ڕیزی‬ ‫ئەوروپا سەرکەوتنێک بەدەستبهێنێت‪،‬‬ ‫چونکە هەستی بــەوە کــردبــوو کــە لە‬ ‫چوارچێوەی ئەوروپادا کەنارگیرخراوە‪.‬‬ ‫* ‪O'reilly‬دەزگایەکی میدیایی فرە لقی ئەمریکییە‬ ‫و لەالیەن تیم ئۆرێلییەوە دامەزراوە‪ ،‬کە یەکێک لە بەرنامە‬ ‫بەناوبانگ و پربینەرەکانی بریتییە لەو چەشنە بەرنامانەی‬ ‫دوو کــەس یــان دوو بــەرە بەرامبەر یەکتر دادەنــرێــن و‬ ‫شەڕەقسە و هــاوار پیشانی بینەر دەدەن و لە واڵتانی‬ ‫دیکەی جیهانیش بە الوازی السایی ئەو بەرنامە بێپیزانە‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬ئەیڵ فرانکنیش کە ئێستا ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫پیرانی ئەمریکایە‪ ،‬ئەوکات یەکێک بووە لە فیگورەکانی ئەو‬ ‫بەرنامەیە و یاریزانێکی مەیدانی هاوارکردن بووە‪ .‬وەرگێڕ‬ ‫‪http://www.m.ahewar.org/‬‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫«قاتی سیانزەيەم»ـی [بااڵخانه‌ى] فەنتازیا‬

‫سالڤـۆى ژيژه‌ك‬ ‫و‪ .‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫شتێكی ڕێكەوت نیە كە شكسپیر بەو‬ ‫جۆرە شەیدای پارادۆكسێكى وەك ئەم‬ ‫پارادۆكسانە ببوو«درووستبوونى شتێك‬ ‫به‌هۆى هیچەوە‪( »1‬هەمان كێشە‪ ،‬كرۆكى‬ ‫تراژیدیی «شا لیر»یش پێكدێنێت)‪ ،‬چونكە‬ ‫لە سەردەمێكدا دەژیــا كە پەیوەندییە‬ ‫پێش‌سەرمایەداری‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫بەخێرایی هەڵدەوەشایەوە و كۆڵەكەكانی‬ ‫ســەرمــایــەداری بــە جــۆش‌وخــرۆشــه‌وه‌‬ ‫هەڵدەكشان‪ ،‬واتــە ئەو سەردەمەی كە‬ ‫بــە چـــاوی خــۆی دەیبینی چۆنچۆنی‬ ‫جــۆرە گــەڕانــەوەیــەك بــۆ «هــیــچ»‪ ،‬بۆ‬ ‫جـــۆرە ڕواڵــەتــێــكــی پــەتــی (بۆنمونە‪،‬‬ ‫سەفتەبازی و سەرمایەگوزاری بە پارە‬ ‫كاغەزییە»بێ نرخ»ـەكان كە بە تاكە‬ ‫«پەیمان»ـی پ ــارەی «ڕاسته‌قينه»‬ ‫دادەنــرێــت)‪ ،‬كۆی دام‌ودەزگ ــای گەورەی‬ ‫پرۆسەی بەرهەمهێنان دەخاتەگەڕ كە‬ ‫تەنانەت ڕووى زەویش دەگۆڕێت‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫حەساسیەتی شكسپیر بەرامبەر دەسەاڵتی‬ ‫پارادۆكسانەی پــارە كە هەموو شتێك‬ ‫دەكاتەوە بە دژی خۆی‪ ،‬قاچ دەبەخشێتە‬ ‫مرۆڤی گۆج و گەواڵ‪ ،‬لە مرۆڤێكی شێواو‬ ‫پیاوێكی قۆز درووست دەكات و‪-...‬واتە‬ ‫هەموو ئەو دێڕە نەمرانەی [شانۆنامه‌ى]‬ ‫تیمۆنی ئه‌سينايى كە چەندین جار ماركس‬ ‫وتوویەتیەوە‪ .‬الكان بەتەواوی لەسەر حەق‬ ‫بوو كە مۆدێل و سەرمەشقی تێگەیشتنی‬ ‫خۆی بۆ چەمكی «چێژی زیاده‌« لەسەر‬ ‫بنەمای چەمكێكی ماركسییانەی وەك‬ ‫«بەهای زیادە» ڕێكدەخات‪ :‬چێژی زیادە‬ ‫هەمان دەسەاڵتی پارادۆكسانەی هەیە‬ ‫كە شتەكان(ئۆبێكتەكانی چێژ) بكاتەوە‬ ‫بــە دژی خــۆیــان‪ ،‬كــە زۆرجـــار ئــەوەی‬ ‫وەك بەچێژترین ئەزموونی سێكسیی‬ ‫«سرووشتی» باس دەكرێت‪ ،‬بێزاركەر‬ ‫و تێكدەر پیشان بدات و ‪ ،‬ئەوەشی كە‬ ‫زۆرجــار بە كارێكی بێزاركەر و قێزەون‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬سەرنجڕاكێش دەربكەوێت(بۆ‬ ‫نمونە‪ ،‬لێدان و ئه‌شكه‌نجه‌دانى مەعشوق‪،‬‬ ‫بەرگەگرتنی سوكایەتییه‌كی ئــازاردەر و‬ ‫هاوشێوەكانی)‪.‬‬ ‫دیـــارە ئــەم ج ــۆرە ئــاوەژووكــاریــیــە‪،‬‬ ‫تــاســەیــەكــی نۆستاليژى بــۆ «دۆخــى‬ ‫ئاسایی» درووســت دەكــات‪ ،‬دۆخێك كە‬ ‫تیایدا شتەكان هیچ نەبوون جگە لەوەی‬ ‫كــە هــەبــوون‪ ،‬كــە تیایدا شتەكانمان‬ ‫ڕاستەوخۆ و سەرڕاستانە درك دەكرد‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا هێشتا بەهۆی ئەو پەڵە ئه‌نامۆرفيك‬ ‫و شــێــواوه‌وه‌ خێچ نەببوو‪ .‬وەك بڵێی‬ ‫سنوری جیاكەرەوەی دوو «جەوهەر»‪،‬‬ ‫جیاكەرەوەی شتێك كە بە ڕوونی لە نیگای‬ ‫ئۆبێكتیڤدا دەردەكەوێت‪ ،‬لە «جەوهەری‬

‫ژویسانس» كە تەنیا بە «خێچ‌ڕوانین»‬ ‫دەتوانین بەڕوونی دركی بكەین و بە هیچ‬ ‫شێوەیەك جــۆرە «درزێــكــی پاتۆلۆژى‬ ‫و نــەخــۆشــانــە» ناهێنێتە پێش‌چاو‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕێــك ئــەو شتەیە كــە ئێمە لە‬ ‫داوی دەروونپەشێوی(‪)psychosis‬‬ ‫دەپاریزێت‪ .‬ئەمەیە كاریگەریی نەزمی‬ ‫ڕەمـــزی لــەســەر نیگای زه‌قــى مــرۆڤ‪.‬‬ ‫دەركــەوتــنــی زمــان چاڵێك لە واقیع‌دا‬ ‫درووست دەكات‪ ،‬و ئەم چاڵەش ئاراستەی‬ ‫نیگاكەمان دەگــۆڕێــت‪ .‬زمــان‪ ،‬واقیع لە‬ ‫هەناوی خۆیدا ده‌بڵ و دووقات دەكاتەوە‬ ‫و دەتوانین تەنیا بە هــۆی نیگایەكی‬ ‫ئه‌نامۆرفيكه‌وه‌ لەتەنیشتەوە بۆشایی‬ ‫شت(‪ )thing‬پڕ بكەینەوە‪.‬‬ ‫بۆ ڕوونبوونەوەی كێشەكە‪ ،‬با دیسان‬ ‫نمونەیەك لە بەرهەمە كەلتوورییە پۆپۆالر‬ ‫و عەوامپەسەندەكان بهێنینەوە‪ ،‬چیرۆكێكی‬ ‫خەیاڵی‪-‬زانستی لە نوسینی «هاین الین»‬ ‫بە ناونیشانی پیشەی ناخۆش(‪The‬‬ ‫‪)Unpleasant Profession‬ـی‬ ‫جۆناتان هوگ‪ .‬بەسەرهاتەكە لە نیۆركی‬ ‫هاوچەرخدا ڕوودەدات كە تیایدا كەسێك‬ ‫بــە نــاوی جــۆنــاتــان هــوگــەوە پۆلیسی‬ ‫لێكۆڵەری تایبەتی ڕانــداڵ(‪)Randal‬‬ ‫دادەمەزرێنێت تاكو لەوە تێبگات كە پاش‬ ‫چوونەژوورەوەی بۆ قاتی سیانزەيەم(ـی‬ ‫نەبوو) چیی بەسەردا دێت‪-‬هوگ بەدرێژایی‬ ‫ئەم ماوەیە و به‌ته‌واوى له‌ جموجووڵه‌كه‌ى‬ ‫بێئاگايه‌‪ .‬ڕۆژی دواتر‪ ،‬ڕاندال‪ ،‬دەكەوێتە‬ ‫دوای هوگ ئەو كاتەی كە دەڕوات بۆ سەر‬ ‫ئیشەكەی بەاڵم لەنێوان قاتی دوانزە و‬ ‫چواردەدا لەناكاو هوگ ون دەبێت و ڕاندال‬ ‫ناتوانێت قاتی سیانزەيەم بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫مەغریبی هەمان ڕۆژ‪ ،‬جمكه‌كه‌ى ڕاندال‬ ‫لە ئاوێنەی ژووری خــەوەكــەیــدا خۆی‬ ‫دەردەخات و بە ڕاندال دەڵێت بە دوامدا‬ ‫وەرە بۆ ناو ئاوێنەكە‪ ،‬چونكە كۆمیتە‬ ‫بانگهێشتیان كردووە‪ .‬ئەودیوی ئاوێنەكە‪،‬‬ ‫جمكه‌كه‌ى ڕاندال دەبات بەرەو هۆڵێكی‬ ‫گــەورەی كۆبوونەوە كە تیایدا سەرۆكی‬ ‫«كۆمیتەی دوانزە» ئاگاداری دەكاتەوە‬ ‫كە ئێستا لە قاتی سیانزەيەم وەستاوە و‬ ‫لەمە بەدواوە ئەویان بۆ لێپرسینەوە دەوێت‪.‬‬ ‫ڕاندال لە چوارچێوەی لێپرسینەوەكانی‬ ‫دواتــرەوە تێدەگات كە ئەندامەكانی ئەم‬

‫پۆلیسی فریاكەوتنیان بینی‪ ،‬هەروەها‬ ‫گــەمــەی پــڕ قــیــژوقــاژی مــنــاڵــەكــان‪ ،‬و‬ ‫شۆستەكە‪ ،‬و ئەوالتریش شارەكە‪ .‬سنتیا‬ ‫دەستی خستە سەر بازووی مێردەكەی‪.‬‬ ‫«لێخوڕه‌‪ ،‬تیدی!»‪.‬‬ ‫ڕاندال بە دەنگێكی توڕە و نیگەرانەوە‬ ‫وتی‪»:‬خولەكێك بوەستە!» و دواتریش‬ ‫گەڕایەوە بەرەو الی جامەكەی بندەستی‬ ‫خ ــۆی‪ .‬بــە پــارێــزی تــــەواوەوە هێنایە‬ ‫خــوارەوە‪ -‬تەنیا هێندەی درزێكن كه‌ لە‬ ‫سێ سانتیمەتر كەمتره‪‌.‬‬ ‫هـــەر ئـــەوەنـــدە بـــەس بــــوو‪ .‬تەمە‬ ‫خۆڵەمێشییە بێ‌شكڵەكەش لەوال بوو‪ ،‬لە‬ ‫پشتی جامەكەوە‪ ،‬قەرەباڵغیی شارەكە‬ ‫بوو و شەقامی ڕووناكی ژێر ڕووناكیی‬ ‫خۆرەكە‪ ،‬كە جامەكەی دەكردەوە‪-‬هیچ‪.‬‬

‫كۆمیتە نهێنیئامێزە بڕوایان بە باڵندەیەكی مەرجێك لەكاتی گەڕانەوەدا بۆ نیۆرك‬ ‫گەورەیە كە پێیان وایە باڵندەی بچوك‪ -‬لە كارێك غافڵ نەبن‪ ،‬ئــەو دووانــە‪-‬لــە‬ ‫واتە جوجەڵەكانی خۆی‪ -‬گەورە دەكات ژێر هیچ هەلومەرجێكدا و سەرباری ئەو‬ ‫و لەگەڵیاندا فەرمانڕەوایی هەموو دونیا شتانەی كە ڕەنگە بێتە بەر چاویان‪ -‬نابێت‬ ‫دەكات‪ .‬سەرەنجامی چیرۆكەكە‪ :‬دواجار جامی ئۆتۆمبێلەكەیان بێننە خــوارەوە‪.‬‬ ‫هــوگ لە شوناسی ڕاستەقینەی خۆی پاشان هوگ جێیان دەهێڵێت‪ ،‬ڕاندال و‬ ‫تێدەگات و ڕاندال و سینتیای هاوسەری سینتیا كە هێشتا حەپەساون‪ ،‬بە سواری‬ ‫داوەت دەكـــات بــۆ گەشت‌وگەڕانێكی ئۆتۆمبێلەكەیان دەڕۆنەوە بۆ ماڵەوە‪.‬‬ ‫تـــا ئــــەو كـــاتـــەی پــــەیــــڕەوی لە‬ ‫دەرەوەی شار تاكو كۆی بەسەرهاتەكەیان‬ ‫بۆ بگێڕێتەوە‪ .‬هوگ بەو دووانــە دەڵێت ئاگاداركردنەوەكەی هوگ دەكات شتەكان‬ ‫كە ئەو ڕەخنەگری هونەرە‪-‬بەاڵم لە جۆرە باش دەڕۆنە پێشێ‪ ،‬كارەساتێكی ناخۆش‬ ‫سەیر و سەمەرەكەی‪ .‬جیهانی مرۆیی ڕوو نــــادات‪ .‬بـــەاڵم كتوپڕ بــە چــاوی‬ ‫ئێمە تەنیا یەكێكە لەو جیهانانەی كە خــۆی ڕوودانـــی كارەساتێك دەبینێت‪،‬‬ ‫هەن‪ .‬سەرگەورە ڕاستەقینەكانی هەموو ئۆتۆمبیلێك دەبینێت كە مناڵێك دەكاتە‬ ‫جیهانەكان بریتین لە بوونەوەرگەلی ژێرەوە‪ .‬سەرەتا دوو هاوسەرەكە خۆیانی‬ ‫نهێنیئامێز كە خۆمان نایانناسین‪ .‬ئەوانە بۆ تێك نــادەن و درێــژە بە ڕێكردنی‬ ‫جیهانگەلی تر دەخولقێنن‪ ،‬دونیاگەلی خۆیان دەدەن‪ ،‬بــەاڵم كە چــاویــان بە‬ ‫ئــەم «تــەمــە ناسك و بێ‌شكڵە كە‬ ‫جیاواز كە وەكو بەرهەمە هونەرییەكان پۆليسى فریاكەوتن دەكــەوێــت ئیدی‬ ‫دادەهــێــنــرێــن‪ .‬جیهانەكەی خــۆمــان بە هەست بە بەرپرسیاری دەكەن و برێك لەسەرخۆ دەیترپاند‪ ،‬وەك بڵێی تازە‬ ‫دەستی یەكێك لەو هونەرمەندە جیهانییانە دەگرن(وشكی دەكەن) تاكو پۆلیس لە دەستی كردبووە ژیــان» جگە لە ڕیاڵی‬ ‫داهێنراوە‪ .‬ئەم هونەرمەندانە‪ ،‬بە مەبەستی ڕووداوەكە ئاگادار بكەنەوە‪ .‬ڕاندال داوا لە الكانی چيی تره‌؟‪ -‬ترپەكردنى جەوهەری‬ ‫چاودێریكردنی عەیبە و كەموكورتیی سینتیا دەكات كەمێك جامی ئۆتۆمبێلەكە پێش‌ڕەمزی لە ژیانه‌ وه‌ڕزكـه‌ره‌كـه‌يــدا‪.‬‬ ‫بەرهەمەكانی خۆیان لە ڕووی هونەرییەوە‪ ،‬بێنێتە خوارەوە‪:‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لێرەدا بۆ ئێمە گرنگترە‪ ،‬ئەو‬ ‫جــارجــار یەكێك لــە هاوچەشنەكانی‬ ‫ئــەو گــوێ و گرنگيى دایـــە قسەی جێیەیە كە ئەم ڕیاڵە لێیەوە دێتە دەرەوە‪:‬‬ ‫خۆیانیان بە جلی ساختەی یەكێك لە مێردەكەی‪ ،‬ئەودەم هەناسەی لە سینەیدا هەمان هێڵی سنوریی جیاكەرەوەی نێوان‬ ‫دانیشتووانی جیهانە درووستكراوەكەی قه‌تيس‌كرد و هاوارەكەی قووتدا‪ .‬ڕاندالیش‪ ،‬دەرەوە و نـــاوەوە‪ ،‬كە لــەم حاڵەتەدا‬ ‫خــۆیــانــەوە دەنــــارد بــۆ یاخیبوون له‌ هەرچەندە دەیویست‪ ،‬هاواری نەكرد‪.‬‬ ‫لــە جامی ئۆتۆمبێلەكەدا بەرجەستە‬ ‫درووستكراوەكانی خۆیان(سەبارەت بە‬ ‫لـــە دەرەوەی جـــامـــی كـــــراوەی بــووە‪ .‬دەبێت لێرەدا ئاماژە بكه‌ين بۆ‬ ‫هــوگ‪ ،‬لە شێوەی مرۆڤێكدا) كە وەك ئۆتۆمبێلەكەوە‪ ،‬نه‌ هه‌تاوه‌كه‌ دیار بوو‪ ،‬ئەزموونی فینۆمینۆلۆژییانەی نەگونجان‪،‬‬ ‫جۆرە ڕەخنەگرێكی هونەری جیهانی ڕۆڵ نە پۆليسێك‪ ،‬نە مناڵێك‪-‬هیچ شتێك‪ .‬بــۆ وێكنەهاتنەوەی نــێــوان نـــاوەوە و‬ ‫دەگێڕێت‪( .‬سەبارەت بە هــوگ‪ ،‬جۆرە هیچ‪ ،‬جگە لە تەمێكی ناسكی خۆڵەمێشی دەرەوە‪ ،‬كە هەركەسێك لە ناو ئۆتۆمبێلدا‬ ‫پەیوەندییەك لەئارادا بوو‪ ،‬ئەو لەبیری و بێ‌شكڵ كە بەهێواشی ده‌يترپاند‪ ،‬بێت ئەزموونی دەكــات‪ .‬لە دەرەوەوە‪،‬‬ ‫چۆتەوە لەڕاستیدا كێ بووە و یارمەتی وەك‌بڵێی تازە دەستی كردبووە ژیان‪ .‬ئۆتۆمبێلەكە بچوك دێتە بەرچاو‪ ،‬ئەو‬ ‫لە ڕانــدالــەوە وەردەگــرێــت)‪ .‬ئەندامانی بە ناو تەمەكەدا‪ ،‬هیچ كوێی شارەكەیان كاتەی كە دەچینە ناوەوەی‪ ،‬بۆ ساتێك‬ ‫ئەو كۆمیتە نهێنیيەی كە ڕاندال دەخاتە نەدەبینی‪ ،‬نەك وەك تەمێكی زۆر‪ ،‬خەست تووشی «فــەزایــەكــی داخـــراوی ترس»‬ ‫بــەر پرسیار‪ ،‬تەنیا نوێنەرانی جۆرە بوو بەڵكو وەك‪-‬خاڵی بوو‪ .‬هیچ دەنگێكی دەبین‪ ،‬بەاڵم هەركە لە نــاوەوە جێگیر‬ ‫هێزێكی خراپەی نزمتری خواوەندێك لێوە بــەرز نــەدەبــۆوە‪ ،‬جوڵەیەكی لێوە دەبین ئیدی ئۆتۆمبێلەكە یەكسەر زۆر‬ ‫بــوون كە هەوڵیان دەدا خەلەل بخەنە نەدەهات‪.‬‬ ‫لــەوە گــەورەتــر دەردەكــەوێــت و تیایدا‬ ‫كاری «خواوەند»ـه‌ ڕاستەقینەكانه‌وە‪-‬‬ ‫تەمەكە تێكەڵی چوارچێوەی جامەكە بەتەواوی هەست بە ئاسودەیی دەكەین‪.‬‬ ‫هونەرمەندانی جیهانی‪ .-‬پاشان هوگ بوو و بۆ ناوەوە ده‌خزا‪ .‬ڕاندال هاواری‬ ‫ئەو باجەی كە لە پێناوی ئاسودەییدا‬ ‫ئەو شتە گرنگە الی ڕانــدال و سینتیا كرد «جامەكە بەرز بكەوە!»‪ ،‬سینتیا دەیـــدەیـــن‪ ،‬لــەدەســتــدانــی هــەر جــۆرە‬ ‫دەدركێنێت كە لە جیهانی ئێمەدا دركی هەرچیی كرد نەیتوانی‪ ،‬دەستەكانی بێ پەیوەستبوونێكە لەنێوان «نــاوەوە» و‬ ‫بە بوونی بەشێك كەموكورتیی بچوك هەست ببوون‪ ،‬ڕاندال چەمایەوە و خۆی «دەرەوە»دا‪ .‬لە چاوى ئەو كەسانەوە‬ ‫كردووە كە بەبێ هیچ دواكەوتنێك لە چەند جامەكەی بەرز كردەوە و بە زۆر دایخست‪ .‬كە لە ناو ئۆتۆمبێلدا دانیشتوون‪ ،‬واقیعی‬ ‫كاتژمێری داهاتوودا چاك دەكرێنەوە‪ .‬ئەو‬ ‫دیمەنە هەتاوییەكە گەڕایەوە دۆخەكەی دەرەوە تۆزێك دوورتــر دەردەكــەوێــت‪:‬‬ ‫دووانە هەرگیز لە مەسەلەكە تێناگەن‪ ،‬بە ســەرەتــای خــۆی‪ ،‬لە پشتی جامەكەوە ئــەودیــوی دیــوارەكــە یــان ئــەو پــەردەی‬

‫الكان بەتەواوی لەسەر حەق بوو كە مۆدێل و سەرمەشقی تێگەیشتنی خۆی‬ ‫بۆ چەمكی «چێژی زیاده» لەسەر بنەمای چەمكێكی ماركسییانەی وەك‬ ‫«بەهای زیادە» ڕێكدەخات‪ :‬چێژی زیادە هەمان دەسەاڵتی پارادۆكسانەی‬ ‫هەیە كە شتەكان(ئۆبێكتەكانی چێژ) بكاتەوە بە دژی خۆیان‬

‫نمایشەی كە لە جامی ئۆتۆمبێلەكەدا‬ ‫مــادی بۆتەوە‪ ،‬ئێمە واقیعی دەرەوە و‬ ‫جیهانی دەرەوەی ئۆتۆمبێلەكە‪ ،‬وەك‬ ‫«واقیعێكی تر» درك دەكەین‪[ ،‬وەك]‬ ‫ڕوویەكی تری واقیع كە بەبێ میدیۆم و‬ ‫نێوانگر پەیوەست نیە بە واقیعی ناوەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەوە‪ .‬بەڵگەی پشتڕاستكەرەوەی‬ ‫ئەم پەیوەستنەبوونە‪ ،‬بریتییە لەو هەستە‬ ‫ناخۆشەی كە بەسەرماندا زاڵ دەبێت‪،‬‬ ‫هەركە كتوپڕ جامەكە دێنینە خوارەوە‬ ‫و دەیهێڵینەوە ئيدى واقیعی دەرەوە بە‬ ‫هۆی نزیكیيى حزووره‌ مادییەكەی خۆیەوە‬ ‫ئەزیەتمان دەدات‪ .‬بێ‌ئۆقرەییەكەمان‬ ‫بەرەنجامی ئەزموونی یەكجارەی ئەو‬ ‫واقیعەیە كە ئەوەی جامی ئۆتۆمبێلەكە‪،‬‬ ‫وەك جــۆرە پەردەیەكی جیاكەرەوە و‬ ‫پــارێــزەر‪ ،‬پێش ئەمە و لە دوورییەكی‬ ‫ئه‌مين و ئارام لە ئێمەوە هێشتبوویەوە‪،‬‬ ‫لەڕاستیدا چەندە نزیكە لە ئێمەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو دەمــەی كە بە ئاسودەیی و بیری‬ ‫سافەوە لە ناو ئۆتۆمبێلەكەدا دانیشتووین‪،‬‬ ‫لەم دیوی جامە داخراوەكانەوە‪ ،‬شتەكان‬ ‫و ئۆبێكتەكانی دەرەوە بە مانایەك لە‬ ‫ماناكان دەگوازرێنەوە بۆ دیوێكی تر[ـی‬ ‫واقــیــع]‪ .‬لە بنەڕەتەوە «نــا واقیعی»‬ ‫دێنە پێش چاو‪ ،‬وەك بڵێی واقیعەكەیان‬ ‫هەڵپه‌سێردراوه‌‪ ،‬خراوەتە ناو كەوانەوە‪-‬بە‬ ‫كورتییش‪ ،‬ئەوانە وەك جۆرە واقیعێكی‬ ‫سینەمایی دەردەكەون كە بەسەر شاشه‌ى‬ ‫جامی ئۆتۆمبێلەكەدا خراونه‌ته‌ ئيش‪.‬‬ ‫ڕێــك ئــەم ئەزموونە فینۆمینۆلۆژییەی‬ ‫پـــــەردەی جـــیـــاكـــەرەوەی نـــــاوەوە لە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ئــەو هــەســتــەی كــە جیهانی‬ ‫دەرەوە سەرەنجام[فەزایەكی] «وەهمی‬ ‫و خه‌ياڵى»یە‪ ،‬دەبێتە هۆی كاریگەریی‬ ‫تۆقێنەری دیمەنی كۆتایی چیرۆكەكەی‬ ‫هۆن الین‪ .‬بە جۆرێكە وەك بڵێی‪ ،‬بۆ چركە‬ ‫ساتێك‪« ،‬نواندن»ـی واقیعی دەرەوە‬ ‫بەسەر پــەردەی جامەكەوە وەستاوە‪،‬‬ ‫وەك بڵێی بۆ چركەیەك ڕووبەڕووی ئەو‬ ‫خۆڵەمێشییە بێ‌شكڵە بووینەتەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫بەتاڵێتیی پەردەی نمایشەكەدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫«شوێنێك كە تیایدا هیچ لە شوێندا‬ ‫ڕوونادات جگە لە شوێن»‪ .‬گەر مۆڵه‌تمان‬ ‫هەبێت قسەیەك لە ماالرمێ وەربگرین‪-‬كە‬ ‫ڕەنگە لێرەدا وەك بێ ڕێزی بە شیعری ئەو‬ ‫سەیر بكرێت‪.‬‬ ‫ئــــــــــەم نــــــــاســــــــازگــــــــارى و‬ ‫نــەگــونــجــانــە(‪ ،)discord‬یــان ئەم‬ ‫وێكنەهاتنەوەیەی نێوان ناوەوە و دەرەوە‪،‬‬ ‫یەكێكە لە تایبەتمەندییە بنەڕەتییەكانی‬ ‫بیناسازى له‌ بەرهەمەكانی كافكادا‪.‬‬ ‫بیناكانی(ئەو ڕیــزە بااڵخانەیەی كە‬ ‫دادگاكە لە ڕۆمانی دادگایی دا كەوتۆتە‬ ‫نێوانیانەوە‪ ،‬كۆشكەكەی خاڵۆ لە ڕۆمانی‬ ‫ئەمریكا دا‪ ،‬هتد) لەو واقیعەدا هاوبەشن‬ ‫كە ئەوەی لە دەرەوەوە وەك خانوویەكی‬ ‫تڕۆهات دێتە بەرچاو‪ ،‬هەركە پێمان خستە‬ ‫ناوی ئیدی بە شێوەیەكی موعجیزەئاسا‬ ‫دەگـــۆڕێـــت بــۆ تــۆڕێــكــی پێچاوپێچی‬ ‫نــاكــۆتــای پلیكانە و هـــۆڵ‪( .‬مــرۆڤ‬ ‫دیزاینە بەناوبانگەكانی «پیرانز»ـى‬ ‫بیردەكەوێتەوە لە پێچەڵپێچی شاراوەی‬ ‫پلیكانەكان و ژوورەكــانــی زینداندا)‪.‬‬ ‫هەركاتێك لە فــەزا و بۆشاییەكدا‪ ،‬بە‬ ‫دیوار و حەسار دەورى ڕووبه‌رێك بدەین‪،‬‬ ‫ئەوا لە «ناوەوە»یدا زیاد لەوەی كە لە‬ ‫دەرەوەوە دەردەكەوێت‪ ،‬فەزا و بۆشایی‬ ‫ئەزموون دەكەین‪ .‬نەپچڕان‪ ،‬بەردەوامی‪،‬‬ ‫وێكهاتنەوە مەحاڵە چونكە وێكنەهاتنەوە‬ ‫(واتە زیادەكەی «نــاوەوە» دەرهەق بە‬ ‫«دەرەوە») یەكێكە لــەو كاریگەرییە‬ ‫بونیادییە حاشاهەڵنەگرانەی ئەو دیوارە‬ ‫كە نــاوەوە لە دەرەوە جیا دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ناتوانرێت تەنیا بە البردنی دیوارەكە‪،‬‬ ‫بەهۆی ڕێگەپێدان بە دەرەوە كە ناوەوە لە‬ ‫خۆیدا قووت بدات‪ ،‬كۆتایی بە ناسازگارى‬ ‫و نەگونجانی نێوان نــاوەوە و دەرەوە‬ ‫بێنێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬كتێبى خێچ‌ڕوانين‪ ،‬به‌شى يه‌كه‌م‪،‬‬ ‫بەندرى يه‌كه‌م(له‌ژێر وه‌رگێڕاندا)‪.‬‬ ‫‪1-.«something‬‬ ‫‪begot‬‬ ‫‪by‬‬ ‫»‪nothing‬‬

‫ذمارة (‪ )26٤‬دوشةممة ‪2015/٩/٢١‬‬

‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫‪8‬‬

‫پرۆفیسۆر دکتۆر ڕاینهارد شولتزە‪ :‬هەر هەوڵێک بەئامانجی ژیاندنەوەی ئیسالمی سیاسی لە فۆڕمە‬ ‫کۆنەکەیدا دراوە‪ ،‬ئەنجامەکەی بە شکست تەواوبوە‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٣-١‬‬

‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬هەندێک شــارەزا و‬ ‫چاودێر پێیان وابــوو دوای «بەهاری‬ ‫عەرەبی» گروپە جیهادییەکان بەرەو‬ ‫پاشەکشە و پوکانەوە دەچن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئێستادا وەک دەبینرێت بارەکە تەواو‬ ‫پێچەوانەیە‪ ،‬بەڵکو بەهێزتربوون و‬ ‫ڕۆژبەڕۆژیش مەترسیدارتر دێنە پێشچاو‪،‬‬ ‫ئەم گەشە کردنەیان بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬گرفتی سەرەکیی‬ ‫بەهاری عەرەبی لە وەدا بوو کە بەشی‬ ‫هەرە زۆری ئۆپۆزسیۆنی سیاسی؛ پێی‬ ‫وابــوو کۆمەڵگە فۆڕمێکی چوونییەک‬ ‫و تەبای هەیە‪ ،‬وایان بیردەکردەوە کە‬ ‫جــەمــاوەر هەمان تێڕوانینی ئەوانیان‬ ‫بــۆ کۆمەڵگە هــەیــە‪ ،‬تــا ئـــەوەی ئەو‬ ‫گومانەیان ال دروستبوو کە کۆمەڵگە وەک‬ ‫سستمێکی نۆڕمی لە الیەن بەشی هەرە‬ ‫زۆری خەڵکەوە قبوڵدەکرێت‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئامانجی کۆمەڵگە لە بەهاری عەرەبی دا‬ ‫دەرهێنانی ڕاڤەی دەسەاڵتبوو لە چنگی‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬بەو ئومێدەی کۆمەڵگە خۆی‬ ‫سەرلەنوێ جارێکی تر پێناسە بە دەوڵەت‬ ‫بداتەوە‪ .‬ئەوەی لە هەڵبژاردنەکاندا بینرا؛‬ ‫بەشی زۆری دەنــگــدەران دەنگیان بەو‬ ‫سیستمە کۆنسێرڤاتیڤانەدا کە گەرەنتی‬ ‫سەقامگیری و ئاسایشیان بە چینی‬ ‫ناوەڕاست دەدا‪ .‬بەهاری عەرەبی ئەو‬ ‫وەهمەی خستەڕوو کە ئۆپۆزسیۆن نەک‬ ‫هەر لەو خاڵەدا کورتبین بو و وای مەزەندە‬ ‫کردبوو دانیشتوان لە کۆمەڵگەیەکی‬ ‫چوونیەک و تەبادا دەژین‪ ،‬بەڵکو بابەتی‬ ‫کۆمەڵگەی چوونیەک الی خەڵکی؛ تەنها‬ ‫بەشێوەیەکی زۆر سنوردار جێی باس‬ ‫و خــواس بــوو‪ .‬ئــەوەش ڕووندەبێتەوە‬ ‫کــە بەشی زۆری خەڵکی هیچ جــۆرە‬ ‫هاوکاری و پشتیوانییەکیان لە کۆمەڵگە‬ ‫و دەوڵەتەوە پێنەدەگەیشت‪ ،‬بێگومان‬ ‫هاوکاری لەو جۆرە بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ڕەزامەندیی خەڵک بەرامبەر بە کۆمەڵگە‬ ‫و دەوڵــەت کارێکی پێویستە‪ .‬لە پاڵ‬ ‫ئەو گۆڕانکارییە سیاسیانەی کە بەهاری‬ ‫عەرەبی لە زۆرێک لە و واڵتانەدا کردی‪،‬‬ ‫پەراوێزێکی کۆمەاڵیەتی لەباریش بۆ‬ ‫گەشەکردنی ڕەوتە ئاینییە پەڕگیرەکان‬ ‫هــاتــەکــایــەوە‪ .‬لــە نــاو ڕیــزبــەنــدی ئەو‬ ‫واڵتانەدا (تونس) تەنها نمونەیەکە لەو‬ ‫واڵتانەی کە ئەم پەراوێزەی بۆ گروپە‬ ‫جیهادییەکان تێدا چێبوو‪ .‬ئەوەی لێرەدا‬ ‫جێی مەترسیە‪ ،‬لەناو ئەو گروپە ئاینییە‬ ‫پەڕگیرانەی کە ئەمڕۆ لە تونس چاالکن‬ ‫نزیکەی ‪ ٣٠٠٠‬کەسێک لە پیاو و ژنی‬ ‫ئەو واڵتە جێدەگرن کە لە ماوەی ‪٢٠١٣‬‬ ‫تا ‪ ٢٠١٥‬بەرەو هەردوو واڵتی سوریا و‬ ‫ئێراق چــوون‪ .‬ئەو تونسیانە لە سوریا‬ ‫و ئێراق یەکێک لە گەورەترین کەتیبە‬ ‫دەرەکییەکانی «دەوڵــەتــی ئیسالمی‪-‬‬ ‫داعــش» پێکدەهێنن‪ ،‬کە لە کــردەی‬ ‫توندوتیژی و دڕندەیی دا کەموێنەن‪.‬‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجە؛ جیاوازییەکی گەورە‬ ‫لە نێوان ژمارەی ڕاستەقینەی ئەندامانی‬ ‫ئەو گروپە ئاینیە پەڕگیرانە لە الیەک‪،‬‬ ‫ئەوەی میدیاکان لە بارەیانەوە دەیخەنەڕوو‬ ‫لە الیەکی ترەوە بەدیدەکرێت‪ .‬دەتوانرێت‬ ‫لێرەدا قسە لەسەر نمایشێکی ڕێکخراو‬ ‫بکرێت لەڕیی میدیاکانەوە‪ .‬کاریگەری‬ ‫میدیا لەسەریان وەک تیشکی ئەو گڵۆپە‬ ‫وایە کە کاتێک دەکەوێتە سەر کەسێکی‬ ‫بچوک سێبەرەکەی وەک زەبەالحێک‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬هەر کە ئەو کەسە بچووکە‬ ‫خۆی بە گەورەیی دێتەبەرچاو و کەسانی‬ ‫تریش وا بە گەورەی دەبینن وردەوردە ئەو‬ ‫وەهمەی ال بەهێزدەبێت کە گوایە ئەم هەر‬ ‫خۆی لەخۆیدا گەورە و مەزنە‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫کاتی ئەوەیە کە ئیتر دەسەاڵتی گەورەیی‬ ‫خۆی نمایشبکات‪ ،‬تا دەگاتە ئەوەی لەم‬

‫پێناوەدا بۆ لێدانی ئەوانی دی بە ڕاست‬ ‫و چەپ دا بکەوێتە گەڕ‪ .‬بەم شێوەیە‬ ‫ئەو وێنەیەی الی خەڵک بۆ ئەو گروپە‬ ‫ئاینییە پەڕگیرانە دروستدەبێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو وێنەیەی کە گروپە پەڕگیرەکان بۆ‬ ‫خودی خۆیان هەیانە یەکانگیر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە گروپە پەڕگیرەکان قازانج لە‬ ‫گرنگیپێدانی میدیاکان دەکەن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬بەردەوام دەگوترێت‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناویندا گۆڕانکاریی گەورە‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬ئایا ئەو الیەنە ئیسالمییانەی‬ ‫کە ئیسالم بە چارەسەر دەزانن؛ خاوەن‬ ‫پڕۆژەیەکی وان تا لەو گۆڕانکارییەدا لە‬ ‫پێگەیەکی گرنگدا ببینرێنەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬بێگومان بەر‬ ‫لە هەرشتێک‪ ،‬ئەو گــروپ و الیەنانەی‬ ‫کــە ســەربــە هــەمــان ژیــنــگــەی فیکری‬ ‫کۆمەڵی (ئیخوان موسلیمین) بوون‪،‬‬ ‫ئیسالمیان بە چارەسەری گرفتە سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەکان دەبینی‪ .‬بــەاڵم لە‬ ‫هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا وردەوردە‬ ‫ئــەم دروشــمــە ڕەواجــــی کەمتربۆوە‪.‬‬ ‫سەرئەنجام ئەم دروشمە لە مێژینەی‬ ‫ئــیــخــوان «ئــیــســام چـــارەســـەرە» بۆ‬ ‫بنەمایەکی تەقلیدی بەهاخواز گۆڕا‪ ،‬کە‬ ‫بەو پێیە بەر لە هەرشتێک پێویستە‬ ‫ئیسالم ڕۆڵێکی ئێتیکی یان ئاکاری لە‬ ‫ڕەوایەتیدان بە سیاسەتی ئابوری ئازاد دا‬ ‫بگێڕێت‪ .‬زیاتر لە مەش پێویستە ئیسالم‬ ‫لە بەرامبەر هەموو ئــەو گۆڕانکارییە‬ ‫لیبراڵییە نوێیانەی؛ کە لە پەیوەندییە‬ ‫فەراهەمهاتون‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــەکــی ئــاکــاریــی لــەبــار بۆ‬ ‫کۆمەڵگە دەستەبەربکات‪ .‬لە گشت ئەو‬ ‫هەڵبژاردنانەی کە لە بەهاری عەرەبیدا بە‬ ‫ئەنجامگەیشتن‪ ،‬ئەوە ڕونتر کەوتە بەرچاو‬ ‫کە ئەو ژینگە کۆمەاڵیەتی و ئاکارییەی‬ ‫ئەو جۆرە بنەما تەقلیدییە بەهاخوازەی‬ ‫لەخۆگرتبوو‪ ،‬تەنها سێیەکی کۆی ژمارەی‬ ‫دانیشتوانی پێکهێنابوو‪ .‬بەهەمان شێوە‬ ‫هەڵبژاردنەکان ئــەوەیــان نیشاندا کە‬ ‫بەدەگمەن دەکرێت تەنها بە بەژداریکردنی‬ ‫ڕێژەی لە ‪ %٤٠‬بۆ لە ‪ %٦٠‬ی دەنگدەران‬ ‫تــەواوی ستروکتورە کۆمەاڵیەتیەکانی‬ ‫کۆمەڵگەیەک بخرێنەڕوو‪ ،‬چونکە بەالیەنی‬ ‫کەمەوە لە‪%٥٠‬ی کۆی دانیشتوان خۆ لە‬ ‫قەرەی بواری سیاسی گشتی نادەن‪ .‬ئەو‬ ‫مۆدێلە سەرکەوتووەی تورکیا کە لەالیەن‬ ‫پارتی داد و گەشەپێدانەوە بانگەشەی‬ ‫بۆ دەکــرا‪ ،‬نەدەکرا بۆ واڵتانی عەرەبی‬ ‫بگوێزرێتەوە‪ ،‬چونکە لــەم واڵتــانــەدا‪،‬‬ ‫بۆ نمونە لە کۆماری پێشووی ئێراق‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬لیبیا‪ ،‬یەمەن‪ ،‬لە سایەی ڕژێمە‬ ‫دەسەاڵتدارەکاندا بنەماکانی سیستمی‬ ‫کۆمەڵگەی ئازاد بە تەواوی ڕیشەکێش‬ ‫کراون‪ .‬بێگومان دەشێت بورژوازییەتی‬ ‫ئیسالمی کە ئەمڕۆ لە هەندێک پارتی‬ ‫ئیسالمیدا بەدیدەکرێت‪ ،‬لە ئایندەدا‬ ‫دەسکەوتی سیاسی گرنگ بەدەستبێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا پێم وایە هەر هەوڵێک کە‬ ‫بە ئامانجی ژیاندنەوەی مۆدێلی ئیسالمی‬ ‫سیاسی لە فۆڕمە کۆنەکەیدا دراوە‪،‬‬ ‫ئەنجامەکەی بە شکست تەواوبووە‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ملمالنێی مەزهەبیی‬ ‫نێوان سوننە و شیعە تا دێت لە ناوچەکەدا‬ ‫زیاتر پەرەدەستێنێت‪ ،‬هەروەک بە ڕونی‬ ‫ئــەمــڕۆ لــە ســوریــا و ئــێــراق و یەمەن‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬لە داهاتودا ئەم ملمالنێیە‬ ‫بە کــوێ دەگـــات؟ چی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەهێنێت؟ خوێـــن یان دابەشبوونی زیاتر‬

‫یاخود شیمانەی پێکەوە ژیانی ئاشتیانە‬ ‫هێشتا هەر لە ئارادایە؟‬ ‫پرۆفیس‬ ‫ۆر ڕاینهارد شولتزە‪:‬‬ ‫ئەو‬ ‫گشت‬ ‫لە‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪:‬‬ ‫•‬ ‫ئیسالمناسی و زانس‬ ‫تی‬ ‫ز‬ ‫ما‬ ‫نی‬ ‫لە‬ ‫گ‬ ‫ەڵ‬ ‫ملمالنێیانەدا کــە بــە تەنها بابەتی‬ ‫هەردوو‬ ‫با‬ ‫بەتی زمانە سامییەک‬ ‫ان و زمانی فەڕەنسی‬ ‫بااڵدەستبوون دەبێتە تەوەرەی سەرەکی‪،‬‬ ‫خوێندوە‪.‬‬ ‫•‬ ‫لە‬ ‫بنەمای پۆلێنکردنی گەورە ڕۆڵێکی گرنگ‬ ‫ساڵ‬ ‫ی(‬ ‫‪ )١٩٨١‬لە زانک‬ ‫ۆی بـــۆن لە ئەڵمانیا‬ ‫خ‬ ‫وێ‬ ‫ند‬ ‫نی‬ ‫د‬ ‫دەگێرێت‪ ،‬تا هەریەک لەو ملمالنێیانە‬ ‫کتۆرای تەواوکردوە‪.‬‬ ‫•‬ ‫ما‬ ‫وە‬ ‫یە‬ ‫ک‬ ‫شەرعییەتی پێویست بە خۆیان وەرگرن‪.‬‬ ‫لە هەندێک‬ ‫ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین ژیا‬ ‫وە‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ەش‬ ‫لە شەستەکان و سەرەتای حەفتاکاندا‬ ‫دار‬ ‫یی‬ ‫گ‬ ‫ەلێک گفتوگۆ و‬ ‫کۆڕ و‬ ‫سم‬ ‫ینا‬ ‫ری‬ ‫تای‬ ‫بە‬ ‫تایتڵی «ملمالنێی ڕۆژهەاڵت‪-‬ڕۆژئاوا» بۆ‬ ‫ت‬ ‫بە‬ ‫بوارەکانی کلتور و‬ ‫مێژووی‬ ‫سیا‬ ‫سی‬ ‫کل‬ ‫تو‬ ‫ری‬ ‫خۆی ئەو بنەمای پۆلێنکردنە گەورەیەی‬ ‫ئی‬ ‫سالمی لە سەردەمی‬ ‫نوێ و‬ ‫هاوچەرخ دا کردوە‪.‬‬ ‫پێکدەهێنا کە بە کردەی شەرعیەتپێدانی‬ ‫•‬ ‫خاوەنی چەندین دان‬ ‫ملمالنێیکان هەڵدەستا‪ .‬هەر کە ملمالنێی‬ ‫راو تێز و خوێندنەوەی‬ ‫تایبەت بە خۆیەتی‪.‬‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪-‬ڕۆژئاواش کۆتایی هات‪ ،‬ئیتر • چ‬ ‫اودێر و شارەزایەکی‬ ‫با‬ ‫شی‬ ‫پر‬ ‫سی‬ ‫ک‬ ‫ور‬ ‫دە‪.‬‬ ‫وەرچەرخان بەرەو دۆزینەوەی بنەمای • ئێ‬ ‫ستاش لە سویسرا پ‬ ‫رۆفیسۆری هەردوو‬ ‫دیکەی پۆلێنکردن هاتەکایەوە کە ئەمڕۆ بواری‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسی و مێژ‬ ‫وی ئیسالمناسییە لە‬ ‫بە ڕوونــی لە کــردەی مەزهەبگەریدا زانکۆی بێرن‪.‬‬ ‫دەبینرێت‪ .‬مەزهەبگەرییەتی ئەمڕۆ‬ ‫بۆتە یەکێک لەو هێڵە جیاکەرەوە هەرە‬ ‫گرنگانەی کە ملمالنێ کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دەخاتەڕوو‪ .‬ئەم هێڵە جیاکەرەوەیە‪ ،‬کە خۆ ی‬ ‫مە بەست لە مەزهەبگەرییە‪ ،‬دەکرێت بە هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەم پاشخانە هەرگیز‬ ‫گەڕانەوە بۆ مێژوو زیاتر بڕازێنرێتەوە هۆکاری وەرچەرخان بەرەو ئەم دیاردەی‬ ‫و ڕیــشــەی ناکۆکییەکانی پــێ قوڵتر مەزهەبگەرییەی ئەمڕۆ نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬لە کاتێکدا پێشتر لە ملمالنێی دەکرێت بگوترێت‪ :‬دیاردەی مەزهەب و‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪-‬ڕۆژئاوادا‪ ،‬گەڕاندنەوە بۆ مێژوو مەزهەبگەرییەتی لە ساتی ملمالنێکاندا‬ ‫کاریگەرییەکی وای نەبوو‪ .‬بەگشتی وا گرنگی پەیدادەکەن و بۆ خۆشکردنی‬ ‫چاوەڕواندەکرێت بابەتی مەزهەبگەری ئــاگــری ملمالنێکان بەکاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫گرنگی زیاتر پەیدابکات‪ .‬بۆ کۆتاییهێنان گرفتەکە ئـــەوە نییە کــە گــوایــە لە تایبەتمەند و شارەزا موسوڵمانەکان لەم‬ ‫بەو دیاردەیە لە هەر دوو ئاستی سیاسی ئیسالمدا ڕیفۆرم ئەنجامنەدرابێت‪ ،‬بەڵکو بوارەدا زیاتر لەسەر ئەم بابەتە بوەستن‬ ‫و کۆمەاڵیەتیدا بــەر لــە هــەر شتێک گرفتی سەرەکی لە نەبوونی ڕایەکی و گرنگی و ناگرنگی ئــەم دیــاردەیــە‬ ‫پێویستە چارەسەری تەواوی ئەو گرفتە جەماوەریی گشتیدایە کە دەســەاڵت و ڕونتربکەنەوە‪.‬‬ ‫سەرەکییە مێخداکوتراوانە بکرێن کە لە سەروەری بە جۆرێک لە دەستدابێت‪ ،‬کە‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ئیسالمی سوننی ئەو‬ ‫ئاکامی پێکەوەژیانی ئاسایی مرۆڤەکان بتوانێت لە الیەک ڕێ لە مەزهەبگەری مۆدێلەیە کە داعش لەئاواکردنی دەوڵەتی‬ ‫لە کۆمەڵگەیەکدا هاتوونە ئاراوە و دەبنە کۆمەاڵیەتی بگرێت‪ ،‬لە الیەکی ترەوە خەالفەتەکەیدا پشتی پێبەستووە‪ ،‬بە‬ ‫هۆکاری ڕاستەوخۆ بۆ ئەوەی کۆمەڵگە ئیسالم بۆ ئاواکردنی سیستمێکی ئاکاری هەمان شێوە سیستمی والیەتی فەقیه لە‬ ‫بــەرە و گرفتی کۆمەاڵیەتی بــەردەوام ئاڕاستەبکات کە کۆمەڵگەیەکی مەدەنی ئێران پشتی بە مۆدێلی شیعی ئیسالم‬ ‫ئـــازاد و پــلــوراڵ بەرهەمبێنێت‪ .‬لەم بەستووە‪ .‬هەر دووال بەردەوام لە الیەن‬ ‫بەرن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬وەک هۆکارێک بۆ پەیوەندیەدا ژمارەیەکی زۆر پێشنیازی گەلێک سەنتەر و الیەنەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەو ملمالنێ مەزهەبیەی نێوان سوننە و بەرچاو لە الیەن بیریارە موسوڵمانەکانەوە لەالیەن ئەو پارت و گروپە ئیسالمیانەوە‬ ‫شیعە کە بەم ئاستەی ئەمڕۆ گەیشتووە‪ ،‬خراوەتەڕوو‪ ،‬بەاڵم ئەو پێشنیازانە وەک کە نەیاریانن‪ ،‬بەوە تۆمەتباردەکرێن کە‬ ‫زۆرجار دەگوترێت لە ئیسالمدا ڕیفۆرم پێویست نەبوونە جێی بایەخ و بەهەند هەر یەک لە داعــش و دەوڵەتی ئێران‬ ‫نوێنەرایەتی «ئیسالمی ڕاستەقینە»‬ ‫نــاکــەن‪ ،‬بەڵکو هـــەردووال لــە ئیسالم‬ ‫الیانداوە و ئیسالمیان شێواندووە‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەر ئەمەدا بە هەمان شێوە داعش‬ ‫و ئێران هەمان تۆمەت دەخەنەنە پاڵ‬ ‫نەیارەکانیان‪ .‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا ناکرێت‬ ‫نکوڵی لێبکرێت ئەوەیە کە زۆر لەو بنەماو‬ ‫حوکمانەی سیستمی هەردوو دەوڵەتەکەی‬ ‫پێکهێناوە لــەســەرچــاوە فقهییەکانی‬ ‫ئیسالمەوە وەرگیراون‪ ،‬دەکرێت بپرسین‪:‬‬ ‫ئەو تۆمەتبارکردنانە و پەیوەندییان بە‬ ‫ئیسالمەوە چۆن لێکدەدرێتەوە؟‬ ‫پــڕۆفــیــســۆر شــولــتــزە‪ :‬ئاشکرایە‬ ‫سسیستمی فەرمانڕەوایەتی فەقیهەکان‪،‬‬ ‫کــە مــەبــەســت لــە هــــەردوو سیستمی‬ ‫ئەنجامنەدراوە‪ ،‬بۆ پشتڕاستکردنەوەی وەرگــرتــنــی مــیــدیــاکــان‪ ،‬کــە بێگومان والیەتی فەقیه و خەالفەتە‪ ،‬دەرهاویشتە‬ ‫ئەم تێزە ئەوە دەخرێتەڕوو کە ئەمڕۆ لە گرنگی پێدانیان لە الیەن میدیاکانەوە و بــەرهــەمــی ســەردەمــی هــاوچــەرخــن‪.‬‬ ‫هەردوو مەزهەبەکەدا هیچ ئۆپۆزسیۆنێکی دەبێتە هــۆی ئـــەوەی لــە کۆمەڵگەدا گەرچی بۆ شەرعییەتدان لێرەدا دەقی‬ ‫بەهێز نابینرێت تا بەرەنگاری ڕەوتی بتوانن جێیەک بۆ خۆیان بگرن‪ .‬مێژوو ئیسالمیی کۆن لە بەردەستدان کە وەک‬ ‫ت ــون ــدڕەوی بــبــێــتــەوە‪ .‬ئــایــا شکستی ئــەوەی خستۆتەڕوو کە کۆنترۆڵکردنی بناغە بۆ ڕاڤەکردنی هەردوو سیستمەکە‬ ‫ڕیفۆرمکاران هۆکارە کە ئەم ملمالنێ سیاسیانەی دیــاردەی مەزهەبگەری لە دەخرێنەڕوو‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا هەریەک‬ ‫مەزهەبیە تێناپەڕێنرێت؟ یــان چۆن هەوڵێکی نــەزۆک بــەوالوە شتێکی تر لەو دوو سیستمە لە سایەی بارودۆخی‬ ‫دەکرێت موسوڵمانەکان لــەو ملمالنێ نییە‪ ،‬هەر کات مەزهەبگەری لە هزری هەنووکەیی ئێستادا پێناسەی نوێیان‬ ‫مەزهەبییەی یـــەخەی گرتوون دەربچن؟ تاکەکاندا وەک بنەمای پۆلێنکردن بۆ وەرگـــرتـــووە‪ .‬بــۆ زیــاتــر ڕونــکــردنــەوە‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬ئــەو ملمالنێ حوکمدان بەسەر ئەوانی تردا چەسپا‪ ،‬بە دەتــوانــیــن ئــەم نمونەیە بهێنینەوە‪:‬‬ ‫مـــەزهـــەبـــیـــەی ئــێــســتــا دەیــبــیــنــیــن سانایی ناکرێت ئەو بنەمای پۆلێنکردنە کاتێک ناپلیۆن خۆی کردە ئیمپڕاتۆر‬ ‫بەرەنجامی ڕابردوویەکی نزیکە‪ .‬گەرچی لە هزریاندا البچێت‪ .‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا وا ئیمپراتۆریەتەکەی ناساند کە لە مەدا‬ ‫مەزهەبگەرییەتی پاشخانی کۆنی مێژوویی پێویستە ئەنجامبدرێت ئەوەیە کە دەبێت ئەو بە فەرمی دەگەڕێتەوە بۆ مۆدێلی‬

‫داعش مەبەستییەتی وێنەی خۆی الی ڕۆژئاوا‬ ‫وا بەرجەستەبکات کە ئەو لە ڕادەبەدەر‬ ‫بەهێزە و هێزی بەرچاوی بەرەنگارییە لە‬ ‫ناوچەکەدا‪ ،‬بە جۆرێک کە لە توانایدایە‬ ‫کلتوری تەواوی مرۆڤایەتی ڕیشەکێشبکات‬

‫گەرچی مەزهەبگەرییەتی پاشخانی کۆنی مێژوویی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەم پاشخانە‬ ‫هەرگیز هۆکاری وەرچەرخان بەرەو ئەم دیاردەی مەزهەبگەرییەی ئەمڕۆ نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەکرێت بگوترێت‪ :‬دیاردەی مەزهەب و مەزهەبگەرییەتی لە ساتی ملمالنێکاندا‬ ‫گرنگی پەیدادەکەن و بۆ خۆشکردنی ئاگری ملمالنێکان بەکاردەهێنرێن‬

‫ئیمپڕاتۆریەتی ڕۆمانی‪ ،‬واتە هیچ شتێکی‬ ‫نامۆی نەهێناوەتە گۆڕێ و ئەوەی ئەو‬ ‫دەیــکــات کارێکی تازەنییە‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫ڕاستیدا ئــەوەی ناپلیۆن پێی هەستا‬ ‫سەرتاپا داهێنانێکی نوێ بوو‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئەو ئیمپراتۆریەتەی ناپلیپۆن بانگەشەی‬ ‫بۆ دەکرد‪ ،‬دەکرێت لە ئاستی سیمبۆڵیدا‬ ‫بە ڕابــــردوەوە گرێبدرێت‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوەش دەکرێت خەالفەتەکەی داعش لە‬ ‫ڕووی سیمبوڵەوە بە خەالفەتی ڕابردوەوە‬ ‫گرێبدرێت‪ .‬گەر بابەتیانە وردبینەوە‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ :‬هیچ پەیوەندییەکی‬ ‫نۆرمی و سیاسی لەنێوان خەالفەتەکەی‬ ‫داعش لە الیەک وە خەالفەتی مێژوویی‬ ‫ڕابردوودا بەدیناکرێت‪.‬هەمان تێڕوانینیش‬ ‫بەسەر والیەتی فەقیهدا دەچەسپێت کە‬ ‫لێرەدا فەقیهەکان خۆیان ڕاستەوخۆ بە‬ ‫فەرمانڕەوایکردن هەڵدەستن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫لێرەدا وەک پاساو و گەڕانەوە بۆ کلتوری‬ ‫ئیسالمی دەخرێتە بەرباس‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫ڕاستیدا بابەتی سەرەکی لێرەدا تەنها‬ ‫فەراهەمهێنانی پێناسەیەکی نوێیە بۆ‬ ‫پێگەی سیاسی زانا شیعەکان‪.‬‬ ‫ڕوان ــگ ــە و ڕەخ ــن ــە‪ :‬هـــــەروەک لە‬ ‫میدیاکاندا دەبینرێت داعش لە هەموو ئەو‬ ‫شوێنانەدا کە دەستیانبەسەردا دەگرێت‪،‬‬ ‫هەڵدەستێت بە خاپورکردنی شوێنە‬ ‫دێرین و پیرۆزەکان‪ ،‬چ پەیامێک لە پشت‬ ‫ئەو کردانەوەیە؟ میدیاکان لە گەیاندنی‬ ‫ئەو پەیامەی داعش دا بە مەبەست یان‬ ‫بێمەبەست کام ڕۆڵە دەگێڕن؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬نمایشی میدییای‬ ‫ڕێکخراو ئەو هۆکارەیە کە بەردەوامیی‬ ‫ژیانی داعش مسۆگەردەکات‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫دەتوانرێت بگوترێت داعــش بە توانا‬ ‫میدییاییەکەی خۆی دەژی‪ .‬جگە لەوە‬ ‫داعش زۆر بەباشی دەرکــی کاریگەریی‬ ‫میدیای کردوە و باش دەزانێت چۆن ئەم‬ ‫توانایە دەخاتەگەڕ‪ .‬داعش مەبەستییەتی‬ ‫وێنەی خۆی الی ڕۆژئاوا وا بەرجەستەبکات‬ ‫کە ئەو لە ڕادەبــەدەر بەهێزە و هێزی‬ ‫بەرچاوی بەرەنگارییە لە ناوچەکەدا‪،‬‬ ‫بە جۆرێک کە لە توانایدایە کلتوری‬ ‫تەواوی مرۆڤایەتی ڕیشەکێشبکات‪ .‬لەم‬ ‫پەالمارەیدا داعش بە تەواوی بەها مرۆییە‬ ‫گەردوونیەکان دەپێکێت‪ .‬هەر لە ڕێی‬ ‫ئەو پەالمارەشەوە گەرەکیەتی بڵیت کە‬ ‫ئەو بە هەموو شێوەیەک دژ بەو بەها‬ ‫گەردونیانەیە و ئیسالمیش لە تێڕوانینی‬ ‫ئەودا هەر لە بناغەوە لەگەڵ سەرجەم ئەو‬ ‫بنەمایانە ناکۆکە‪.‬‬