537

‫كورد سێكۆالرترین نەتەوەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‬ ‫سالڤۆی ژیژەك‬ ‫لەبارەی کوردەوە دەدوێت‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫"رەنگە هەدەپە ‪15%‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت"‬ ‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫ئاك پارتی پالنی هەیە لەناوچە كوردییەكاندا رێگری بۆ دەنگدان دروستبكات‬

‫محەمەد تۆفیق‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫تاكو سەرۆكی‬ ‫پارلەمان‌و وەزیرەكان‬ ‫نەگەڕێنەوە‪ ،‬گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ پارتی ناكەین‬ ‫ئامانجی هەدەپە بەدەستهێنانی ‪%20‬ی دەنگەکانە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش‪ ،‬سیاسەتكاری باكوری‬ ‫كوردستان‌و ئەندامی جڤاكی كۆما جڤاكێن‬ ‫دیموكرات (كەجەدە)‪ ،‬لە دیالۆگێكی تایبەتدا‬ ‫لــەگــەڵ "چــاودێــر"‪ ،‬ئــاشــكــرایــدەكــات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫نزیكبونەوەی هەڵبژاردنە پارلەمانییەكەی توركیا‪،‬‬

‫ئاك پارتی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی لەناوچە‬ ‫كوردییەكاندا فراوانكردوەو‪ ،‬ئەمەش لە پێناوی‬ ‫ئەوەدایە كە لە رۆژی هەڵبژاردندا رێگریی بۆ‬ ‫چەندین بنكەی دەنگدان لە ناوچە كوردییەكاندا‬ ‫دروستبكات‪ .‬ناوبراو‪ ،‬پێشبینی ئەوەش دەكات‪،‬‬ ‫هەدەپە ‪%15‬ی دەنگەكان بەدەست بهێنێت‪.‬‬

‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش‪ ،‬كە چەند رۆژێكە لە‬ ‫زیندان ئــازادكــراوەو ئێستا لەژێر چاودێریی‬ ‫تەندروستیدایە‪ ،‬لەو دیالۆگەیدا لەگەڵ "چاودێر"‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئامانجی هەدەپە ئەوەیە ‪ %20‬ی‬ ‫دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪ ،‬لەدوا هەڵبژاردنیشدا‬ ‫توانی سەركەوتنێكی بەرچاو بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫بۆیە پێموایە رێــژەی دەنگەكانی هەدەپە لە‬ ‫هەڵكشاندایە‪ ،‬بۆچونی من ئەوەیە هەدەپە‬ ‫دەتوانێت ‪ %15‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪5‬دا دەخوێننەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوابەدوای روداوەكانی ئەمدواییەی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫دەركردنی سەرۆكی پارلەمان‌و وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەالیەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە‪ ،‬هێشتا دیار نییە‪ ،‬كە‬ ‫ئاخۆ كەی دۆخی ناوخۆیی هەرێم ئاسایی دەبێتەوە‌و ئایندەی‬ ‫ملمالنێ سیاسیەكانیش‪ ،‬رەوشەكە بەرەو كوێ دەبات؟ بەاڵم‬ ‫ئەوەی رونە تاكو ئێستا پارتی جەخت لەبڕیارەكانی خۆی‬ ‫دەكاتەوەو بزوتنەوەی گۆڕانیش هەمو دانوستانێك لەگەڵ‬ ‫پارتی رەتدەكاتەوە‪ ،‬تا ئەو كاتەی وەزیرەكان‌و سەرۆكی‬ ‫پارلەمان دەگەڕێنەوە سەر كارەكانیان‪ .‬هاوكات وتەبێژی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش جەخت لەو هەڵوێستە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‬ ‫فۆلکەر بڕاون‪ ،‬شاعیری ناوداری ئەڵامنی‬ ‫خەاڵت دەکات‬ ‫بیری‬ ‫سینەما رەشید‬ ‫ئەكەم‬ ‫رزگار فایەق‬

‫‪3‬‬

‫هەرێم بۆ بەغداد‪:‬‬

‫دێینەوە‬

‫سەلەفییەت و‬ ‫عەرەبچێتیی‬ ‫محەمەد هەریری‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫سالڤۆی ژیژەك‪:‬‬

‫كورد سێكۆالرترین گروپی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‬ ‫كورد لەگەورەترین قوربانییەكانی كۆڵۆنیاڵییەكانە‬ ‫كورد پێویستی بەوەیە ببێتە نوسخەیەكی تری جولەك ‌ە لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ .‬واتە ستەمكار‌و پەالماردەر نا‪ ،‬بەڵكو دینامیكی‌و كراوە‬

‫سالڤۆ ژیژەك فەیلەسوفی ناوداری جیهان‪،‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی‬ ‫(مید نوچە) بەڕونی‌و راشكاوی باسی‬ ‫كورد و دۆزی كوردو رەوایی مافەكانی‬ ‫كورد‌و سەركردەی دیاری كورد عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالن دەكات‪.‬‬ ‫ژیژەك‪ ،‬كە فەیلەسوفێكی كۆمنیستە‪،‬‬ ‫دەڵێت «كورد سێكۆالرترین تاقم‌و گروپن‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‌و لەناخی دڵمەوە‬ ‫پشتگیرییان لێدەكەم»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەپرسی ئاشتی‌و ئارامیش‪،‬‬ ‫ژیژەك ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫سەالمەتترین‌و ئەمینترین ناوچەی عیراق‬ ‫بریتییە لەناوچە كوردنشینەكان‌و دەشڵێت‬ ‫«تا ئێستا كورد هیچ ئارەزویەكی‬ ‫ئیمپریالیستی‌و پەالماردەرانەیان نەبوە‪.‬‬ ‫هەرگیز دەستیان نەداوەتە كوشتن‌و‬ ‫قڕكردنی ئەوانیتر»‪.‬‬

‫تا ئەو جێیەی ئاگام لێیەتی‪ .‬ئەو فەیلەسوفە‬ ‫گەورەیەی رۆژئاوا باس لەو وێنا ناشیرینە‬ ‫دەكات كە دەدرێتە پاڵ كورد‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫وێنایەیش كە پێیوایە (ئەوان لەشاخەكاندا‬ ‫دەژی ـن‌و خێڵێكی بــەدەوی‌و سەرەتایین‌و‬ ‫لەعەزابدا دەژین) ئاماژ بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫تێبینیی ئەوەی كردوە كە بەپێچەوانەوەیەو‬ ‫كــوردەكــان زۆر سێكۆالرن‪ ،‬كــوردەكــان‬ ‫لەهەوڵدان خۆیان بەڕۆشنبیر‌و مۆدێرن‬ ‫بەخەڵكی دونیا بناسێنن‪ .‬ئەمە شێوازێكی‬ ‫راست‌و دروستە‪ .‬منیش لەجێی ئێوە بومایە‬ ‫هەمان شتم دەكرد‪.‬‬ ‫هــەر ســەبــارەت بە ئــۆجــەالن‪ ،‬ژیــژەك‬ ‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬حەزدەكەم لەزینداندا‬ ‫بیبینم‪ ،‬بــەاڵم بیستومە لەگۆشەگیریدا‬ ‫دەژی‪ ،‬لەڕاستیدا تەنانەت ناتوانێت‬ ‫پارێزەرەكانیشی ببینێت‪ ،‬ئەوەی ئەو داوای‬ ‫دەكــات‪ ،‬ئۆتۆنۆمی‌و خۆبەڕێوەبەرییە بۆ‬ ‫كوردەكان‪ .‬دەبو هەلی داواكردنی زیاتری‬ ‫هەبێت‪.‬‬

‫ژیژەك‌و ئۆجەالن‬ ‫ژیــــژەك بــاســی وێــنــەیــەكــی خــۆی‌و‬ ‫سەركردەی باكوری كوردستان ئوجەالن‬ ‫دەكـــات‪ ،‬كە خــراوەتــەســەر ئینتەرنێت‌و‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەیــەی هەشتا‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«بــەداخــەوە ئــەم وێنەیە راســت نیە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬هەرگیز دژی دیدارێكی‬ ‫لــەو جــۆرە نیم‪ .‬بەپێچەوانەوە پێموایە‬ ‫چیرۆكێكی قەشەنگی لەپشتەوەیە»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو سەركردەیەی كوردیش‪،‬‬ ‫ژیــژەك رایدەگەیەنێت‪ ،‬بەداخەوە حاڵی‬ ‫حازر لەزینداندایە‌و ئەمەش بەها‌و بایەخێكی‬ ‫داوەتەپاڵ شوناسی ئەو وەك رۆشنبیرێك‪.‬‬ ‫لیستی ئەو كتێبانەم دیوە كە لەزیندانەوە‬ ‫داوایكردوە‪ .‬بۆنمونە‪ ،‬فۆكۆ دەخوێنێتەوە‪.‬‬

‫كوردانی پارچەكان یەكگرن‬ ‫دەربــــــارەی دابـــەشـــكـــاری‌و پــارچــە‬ ‫پــارچــەكــردنــی خــاكــی كــوردســتــانــیــش‪،‬‬ ‫ژیــــژەك رون ــی ــدەك ــات ــەوە‪ ،‬ك ــوردەك ــان‬ ‫لەگەورەترین قوربانییەكانی دابەشكارییە‬ ‫كۆڵۆنیاڵییەكانن‪ .‬دیدی رۆژئاواییەكان بۆ‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬لەسەر ئەوە بەندە‬ ‫كە كــام قــەوم‌و قەبیلە دژی ئەویتریان‬ ‫راستدەبێتەوە‪ .‬بەدەربڕینێكی تر‪ ،‬رۆژئاوا‬ ‫لــەم بــارەوە بــڕیــاردەدات‪ .‬ئەمە نەریتی‬ ‫دەستێوەردانی رۆژئــاوایــە لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫ئــەو فەیلەسوفەی رۆژئــــاوا لەسەر‬ ‫سنورە دەستكردەكانی نێوان پارچەكانی‬ ‫كوردستان دێتە دەن ـگ‌و دەڵێت «هەمو‬

‫چاودێر‪ -‬وەلید عومەر‪:‬‬

‫كەسێك دەتوانێت نەخشەی كوردستان‬ ‫ببینێت‪ ،‬بەاڵم لەپێشەوەی دیمەنەكەوە‬ ‫(‪ )foreground‬هەندێك سنوری‬ ‫دەستكرد هەن‪ .‬زلهێزەكان ئەو دەرفەتە‬ ‫نادەن‪ ،‬بەاڵم گەر لەمن بپرسن ئەوا پێتان‬ ‫دەڵێم باشترین چارە ئەوەیە كوردەكان‬ ‫یەكبگرن‪ .‬النیكەم رۆژهـــەاڵت‌و باشوری‬

‫نــەبــوە‪ .‬هــەرگــیــز دەســتــیــانــنــەداوەتــە‬ ‫كوشتن‌و قڕكردنی ئەوانیتر‌‪ .‬بەخشینی‬ ‫هەرێم ئارامترینی عیراقە‬ ‫ژیــژەك دەربــارەی باشوری كوردستان دەرفەتی خۆفەرمانڕەواییكردن (‪self-‬‬ ‫دەڵێت «لەم ساتەوەختەدا سەالمەتترین‌و ‪ )governance‬بەكوردەكان‪ ،‬بەمانای‬ ‫ئەمینترین پنتی عیراق بریتییە لەناوچە سەقامگیری دێت بۆ ناوچەكە‪ .‬كوردەكان‬ ‫كوردنشینەكان‪ ،‬لەوێدا سەفەری ئاسمانی سێكۆالرترین تاقم‌و گروپن لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫بۆ زۆرێك لەناوچەكانی تری دونیا بونی نـــاوەڕاســـتـــدا‪ .‬بــەڕەســمــی نــاســاانــدنــی‬ ‫هەیە‪ ..‬بۆیە ئایا وا باشتر نیە چانسێك خۆفەرمانڕەواییكردنی كوردەكان‪ ،‬بەمانای‬ ‫كورد بكرێتە نوسخەیەكی جولەكەكان‬ ‫بدرێتە كوردەكان بۆ فەرمانڕەواییكردنی پشتیوانی دێت لەئاشتی‪ .‬من ئەمە دەزانم‌و‬ ‫ژیـــژەك دێتە ســەر باسێكی ئێجگار‬ ‫خۆیان؟ ئێمە دەزانین ئەمە یۆتۆپیایە‪ .‬لەناخی دڵمەوە پشتگیری لەكوردەكان هەستیار ســەبــارەت بــەكــوردو دەڵێت‬ ‫تا ئەمڕۆ كوردەكان توانیویانە بەرگری دەكەم‪.‬‬ ‫«دەمەوێت ئاوڕ لەهەندێك شت بدەمەوە‪،‬‬ ‫لەخۆیان بكەن»‪.‬‬ ‫كە زۆرێك لەخەڵك كۆك نین لەگەڵیدا‪:‬‬ ‫پێموایە كوردەكان پێویستیان بەوەیە ببنە‬ ‫دەوڵەتی كوردی هەڕەشە نییە‬ ‫سەبارەت بە بونی كــوردو رۆڵگێڕانی ‌نوسخەیەكی تری جولەكەكا ‌ن لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫كورد لەناوچەكەدا‪ ،‬ژیژەك واباس لە كورد ناوەڕاستدا‪ .‬واتە ستەمكار‌و پەالماردەر نا‪،‬‬ ‫دەكات‪ ،‬كە رۆڵێكی گرنگیان لەڕۆژهەاڵتی بەڵكو دینامیكی‌و كــراوە‪ .‬حەساسیەتی‬ ‫نــاوەڕاســتــدا هــەیــە‪ .‬هــەركــات كێشەی كوردەكان دەتوانێت بۆخۆی نمونەیەك‬ ‫كوردەكان چارەسەر بو‪ ،‬كۆی كێشەكانی بێت‪ .‬خۆبەڕێوەبەریی كوردەكان هیوایەكی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش چارەسەر دەبن‪ .‬گەورەیە»‪.‬‬ ‫حاڵی حازر كێشەیەكی نالۆژیكی لەباڵكاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەلبانیا‌و كۆسۆڤۆ دو دەوڵەتی‬ ‫عەرەبەكان بەكورد تاقیدەكەمەوە‬ ‫جودان‌و هەمان خەڵكیشیان هەیە‪ .‬رۆژئاوا‬ ‫ســەبــارەت بــەئــیــرادەی دیموكراسی‌و‬ ‫مۆڵەتی یەكگرتنیان نــاداتــێ‪ ،‬چونكە دیــمــوكــراســیــیــەتــی كـــوردیـــش‪ ،‬ژیـــژەك‬ ‫ئەوان لەئەلبانیایەكی گەورەتر دەترسن‪ .‬تاقیكردنەوەیەكی خــۆی بــاس دەكــات‬ ‫دەوڵەتێكی كوردی لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا لەگەڵ عەرەبەكانداو رایدەگەیەنێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫نابێتە هــەڕەشــە بۆسەر هیچ كەسێك‪ .‬هــاوڕێ عەرەبەكانم دەڵێن «پشتیوانی‬ ‫لەڕاستیدا ئەم دەوڵەتە دەتوانێت ببێتە لەدیموكراسی دەكەین»‪ ،‬ئیدی منیش بەم‬ ‫پردێك لەنێوان خەڵكدا‪.‬‬ ‫پرسیارە تاقییان دەكەمەوە‪ :‬ئەی چۆن‬ ‫بیر لەكوردەكان دەكەنەوە؟ دەتوانیت بەم‬ ‫توركیا دەیەوێت كورد وەك پەالماردەر پرسیارە تاقییان بكەیتەوە‪ .‬من دەتوانم‬ ‫بــەڕون‌و راشكاوی بڵێم‪ :‬دەمەوێت هەمو‬ ‫بناسێنێت‬ ‫ئەو فەیلەسوفە دیدی دەوڵەتی توركیا شتێك بۆ كوردەكان بەباشی بڕواتە پێشێ‌و‬ ‫ســەبــارەت بەهەڵوێستی ئاشتییانەی‬ ‫كـــوردەكـــان‌و پــرســی سێكۆالریزمیش سەبارەت بەكورد دەخاتە بەرباس‌و پێیوایە‪ ،‬دەمەوێت لە(ڕۆژئاڤا) بیانبینم‪ ،‬بەاڵم نازانم‬ ‫ژیــــــژەك بــــاس لـــە مـــێـــژو دەكـــــات‌و هەڵوێستی توركیا قــورس‌و ترسناكە‌و چۆن ئەم كارە ئەنجام بدەم‪ .‬لەڕاستیدا‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬تا ئێستا هیچ ئارەزویەكی حزبەكەی ئــۆردوگــان لــەو هەڵبژاردنەی خوازیارم‪ .‬هەروەها لەدەرەوەی زیندانیش‬ ‫پ ــەالم ــاردەران ــەی ــان لەبەردەمماندایە زۆرینە بەدەستناهێنێت‪ ،‬چاوم بەئۆجەالن بكەوێت‪.‬‬ ‫ئیمپریالیستی‌و‬

‫بۆیە پێموایە چەپەكان‪ ،‬كەمالیستەكان‪،‬‬ ‫كوردەكان بلۆك(‪)bloc‬ێك دروستبكەن‪.‬‬ ‫دیارە شەڕەكانی ئەم دواییە لەبەرژەوەندیی‬ ‫ئــۆردوگــانــدا بـــوە‪ .‬ئــەوانــە دەیــانــەوێــت‬ ‫كــوردەكــان وەك پــەالمــاردەر بناسێنن‌و‬ ‫رایانكێشنە بەردەم هەڵبژاردنەكان‪.‬‬

‫هەڵوێستی توركیا قورس‌و ترسناكە‌و‬ ‫حزبەكەی ئۆردوگان لەو هەڵبژاردنەی‬ ‫لەبەردەمماندایە زۆرینە بەدەستناهێنێت‬ ‫بەخشینی دەرفەتی‬ ‫خۆفەرمانڕەواییكردن بەكورد‬ ‫بەمانای سەقامگیری دێت بۆ ناوچەكە‬ ‫رۆژهــەاڵتــی توركیا‪ ،‬بــاكــوری‌و سوریا‌و‬ ‫باكوری عیراق‪ .‬رەنگە ئەوانە هێشتاش هەر‬ ‫پەیوەست بن بەو دەوڵەتانەوە كە تێیدان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕوی مێژوییەوە مافی ئەوەیان هەیە‬ ‫یەكبگرن‪.‬‬

‫داعش مانگانە بایی ‪ 50‬ملیۆن دۆالر نەوت دەفرۆشێت‬ ‫چاودێر‪ -‬میدیاکان‪:‬‬ ‫ئاژانسی (ئاسۆشێتدپرێس)‪،‬‬ ‫لـــەزاری دەزگـــای هەوڵگری‬ ‫عیراقەوە‪ ،‬باس لەوەدەكات‬ ‫كە داهاتی داعش مانگانە‬ ‫لەرێگەی فرۆشتنی نەوتەوە‬ ‫لــەو كێڵگەنەوتییانەی‬ ‫لـــەســـوریـــاو عــیــراقــدا‬ ‫كــۆنــتــڕۆڵــی كـــــردووە‪،‬‬ ‫دەگاتە ‪ 50‬ملیۆن دۆالری‬ ‫ئەمەریكی‪.‬‬ ‫ئــاژانــســەكــە بــاس لــەوەش‬ ‫دەكــات‪ ،‬كە ئەو داتاو ژمارانەی‬ ‫فرۆش ‌و داهاتی نەوتی داعش‪ ،‬زۆر‬

‫توركیا‬ ‫گەورە تۆمەتباری‬ ‫بازرگانیی نەوتی‬ ‫داعشە‬

‫نزیكە لەو داتاو زانیارییانەی پسپۆڕە‬ ‫ئەمەریكییەكان‌و دەزگـــای هەوڵگری‬ ‫ئەمەریكی ناسراو بە ‪ CIA‬ئاماژەیان‬ ‫پێداوە‪.‬‬ ‫بازرگانیی نــەوت نــەك هــەر بووەتە‬ ‫سەرچاوەی سەرەكی دارایـی‌و مانەوەی‬ ‫داعش بەتەنهاو نەشیكردۆتە تەنها یەك‬ ‫ئامانج بۆ پارێزگاریكردن لەخۆی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫وایكردووە كە پسپۆڕە بیانییەكان بۆالی‬ ‫خۆی رابكشێت‌و كارێكی واشیكردووە رۆژ‬ ‫بــەڕۆژ لەرێگەی هێنانی ئەوپسپۆڕانەو‬ ‫هــەنــدێــك ئــامــێــرو كــەل‌وپــەلــی بــواری‬ ‫بازرگانی‌و وەبەهێنانی كەرتی نەوتەوە‪،‬‬ ‫پــەرە بــەبــڕو زیــادكــردنــی دەرهێنان‌و‬ ‫فرۆشتنی نەوت بدات‪.‬‬

‫ئاژانسی ئاسۆشێتدپرێس لــەزاری‬ ‫بەرپرسێكی بااڵی ئەمەریكاوە ئەوەش‬ ‫ئاشكرادەكات كە ئەمەریكا بەمزوانە‬ ‫لەسەر ئەو مەسەلەیە دەچێتە تاوتوێی‬ ‫گفتوگۆیەكی فراوانەوە لەگەڵ واڵتانی‬ ‫ئیقلیمی لەناوچەكەو بەتایبەت توركیا‪،‬‬ ‫كە تائێستا گەورەترین پەنجەی تۆمەتی‬ ‫بۆ رادەكێشرێت سەبارەت بەكارئاسانی‌و‬ ‫ئاڵۆگۆڕو پەیوەندیی بازرگانیی نەوتی‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫ئاژانسەکە‪ ،‬ئــەوەش ئاشكرا دەكات‬ ‫كە نرخی یەك بەرمیل نەوتی داعش لە‬ ‫‪ 10‬دۆالرەوە تا ‪ 35‬دۆالر دەفرۆشرێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا نرخی نــەوت لەبازاڕەكانی سیاسەتەی (بەتااڵنفرۆشتنی نەوت)ە‬ ‫جیهاندا دەگاتە نزیكەی ‪ 50‬دۆالر‪ ،‬ئەم الی داعش‪ ،‬وایكردووە كە لەچەندین الوە‬

‫بە نهێنی هەوڵی كڕینی نەوتی داعش‬ ‫بدرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫چۆن پەیوەندییەكانی پارتی‌و گۆڕان ئاسایی دەبنەوە؟‬ ‫محەمەد تۆفیق‪ :‬تاكو وەزیرەكان‌و سەرۆكی پارلەمان نەگەڕێنەوە‪ ،‬گفتوگۆ لەگەڵ پارتی ناكەین‬ ‫مەبەست لەئەنجامدانی ئەو كۆبونەوانە‬ ‫بــۆ هــێــوركــردنــەوەی ئــەو بــارودۆخــە‬ ‫سیاسییەیە كــە لــەمــاوەی رابـــردودا‬ ‫هاتۆتەئاراوە‪ ،‬بەتایبەتی كە رۆژی ‪11‬ی‬ ‫ئەم مانگە پارتی دیموكراتی كوردستان‪،‬‬ ‫بەهۆی سوتاندنی چەند بارەگایەكی‬ ‫لــەنــاوچــەكــانــی سلێمانی‌و قـــەاڵدزێ‌و‬ ‫گەرمیان‪ ،‬هەڵوەشانەوەی رێككەوتنی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی لەگەڵ گــۆڕان‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كە لەرۆژی ‪12‬ی ئەم مانگەوە‬ ‫لەرێگەی هــێــزەوە رێگری لە(یوسف‬ ‫محەمەد) سەرۆكی پارلەمان‌و وەزیرەكانی‬ ‫گۆڕان دەكات بگەڕێنەوە هەولێر بۆ سەر‬ ‫كارەكانیان‪ ،‬بەگوێرەی زانیارییەكانیش‪،‬‬ ‫گــۆڕان دەیــەوێــت بەكۆمەڵێك هەنگاو‬ ‫دۆخــەكــە هــێــوربــكــاتــەوەو ســەرۆكــی‬ ‫پارلەمان‌و وەزیرەكانی بگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫ناو پارلەمان‌و حكومەت‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوابەدوای روداوەكانی ئەمدواییەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و دەركردنی سەرۆكی‬ ‫پارلەمان‌و وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەالیەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫هێشتا دیار نییە‪ ،‬كە ئاخۆ كەی دۆخی‬ ‫ناوخۆیی هەرێم ئاسایی دەبێتەوە‌و‬ ‫ئایندەی ملمالنێ سیاسیەكانیش‬ ‫رەوشەكە بەرەو كوێ دەبات؟ بەاڵم‬ ‫ئەوەی رونە تاكو ئێستا پارتی جەخت‬ ‫لەبڕیارەكانی خۆی دەكاتەوەو بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش هەمو دانوستانێك لەگەڵ پارتی‬ ‫رەتدەكاتەوە‪ ،‬تا ئەو كاتەی وەزیرەكان‌و‬ ‫سەرۆكی پارلەمان دەگەڕێنەوە سەر‬ ‫كارەكانیان‪ .‬هاوكات وتەبێژی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش جەخت لەو هەڵوێستە‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫گۆڕان چاوەڕێیە‌و ئاسۆیەكی رونیش‬ ‫نییە‬ ‫دوای ئــەوەی «چــاودێــر» لەژمارەی‬ ‫پێشویدا لــەزاری )د‪.‬ئــاســۆ مەحمود(‪،‬‬ ‫ئەندامی جڤاتی نیشتیمانیی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە باڵویكردەوە‪ ،‬هەر ئەگەرێكی ئاسۆیەکی روون بۆ نزیکبونەوەی پارتی و‬ ‫پەیوەست بە بەشداریكردن یان نەكردن‬ ‫لەكابینەی نوێی حكومەتی هەرێم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫رابگەیەنرێت‪ ،‬ئــەوا جــارێ تەماشای حكومڕانی‌و لەنوێترین پێشهاتیشدا‪،‬‬ ‫هەڵوێستی رەسمیی هەر سێ الیەنەكەی بەمەبەستی هێوركردنەوەی بارودۆخەكە‪،‬‬ ‫تر (یەكێتی‌و یەكگرتو‪ ،‬كۆمەڵ) دەكەن‪ ،‬لــەســەرەتــای ئــەم هــەفــتــەیــەوە گــۆڕان‬ ‫بۆیە ئەگەر هەر چواریان بڕیارێكی پتەوی دەستی بەكۆبونەوە كردوە لەگەڵ الیەنە‬ ‫یەكهەڵوێستیان هەبێت‪ ،‬پارتی دیموكراتی سیاسییەكانی هەرێم‌و تائێستاش وەفدێكی‬ ‫ئەو حزبە لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسالمی‌و‬ ‫كوردستان هیچی پێناكرێت‪.‬‬ ‫ئـــەوەی تێبیندەكرێت‪ ،‬ئــەوەیــە كە بــەرەی توركمانی كۆبونەتەوەو بڕیارە‬ ‫تاكو ئێستا لەنێوان ئەو چــوار الیەنە‌و لەگەڵ چەند الیەنێكی تریش كۆببنەوە‪.‬‬ ‫لەپێناوی هەڵسەنگاندنی دۆخی هەنوكەیی‬ ‫دواین هەڵوێستی گۆڕان چییە؟‬ ‫هەرێمی كوردستان هیچ كۆبونەوەیەك‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬محەمەد تۆفیق رەحیم‪،‬‬ ‫ئەنجامنەدراوە‪ ،‬ئــەوەش هێشتا نەبۆتە‬ ‫ئاسۆیەكی رون بۆ چارەسەركردنی كێشە‌و وتەبێژی رەسمی بــزوتــنــەوەی گــۆڕان‪،‬‬ ‫ئاستەنگەكانی بەردەم پڕۆسەی سیاسی‌و لەلێدوانێكی تایبەتدا‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬

‫گۆڕان لە ئارادا نییە ‬ ‫راگەیاند‪ ،‬وەك گۆڕان دواین هەڵوێستمان‬ ‫بــەرامــبــەر بــەكــێــشــەكــان لــەهــەرێــمــی‬ ‫كوردستان ئەوەیە‪ ،‬كە دەبێت پارلەمان‬ ‫دەستبەكاربێتەوە‌و (د‪.‬یوسف محەمەد)‬ ‫سەرۆكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەر كاروباری خۆی‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی»بۆ ئاساییكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پێویستە كە وەزیرەكانمان‬ ‫لەكابینەی هــەشــتــدا بــەزوتــریــن كات‬ ‫بگەڕێنەوە‪ ،‬وەزیرەكانمان كە بەدەنگی‬ ‫جەماوەر هەڵبژێردراون كە نوێنەرایەتیی‬ ‫گــۆڕان دەكــەن بگەڕێنەوە ئەنجومەنی‬

‫فۆتۆ‪ :‬نزار جەزا‬ ‫ئاشكرایكرد‪ ،‬لەگەڵ هەر سێ الیەنەكە‬ ‫لەهەماهەنگی‌و گفتوگۆی بەردەوامدان‌و‬ ‫ئاڵوگۆڕی بیروڕایان هەیە‪.‬‬

‫وەزیران‪ ،‬كە خۆیان لەناو خۆیاندا بڕیار‬ ‫بدەن‌و نەگەڕێنەوە بۆ بڕیاری مەكتەبی‬ ‫سیاسیی هیچ حزبێك» ‪.‬‬ ‫نــاوبــراو ئاماژە بــەوەشــدەكــات‪ ،‬دوای‬ ‫جێبەجێكردنی ئــەو مەرجانە دەتوانن‬ ‫گۆڕان‪ :‬كار بۆ هێوركردنەوە دەكەین‬ ‫باسی كێشە‌و قەیرانەكانی تر بكەن‌و تا‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬مــحــەمــەد حــاجــی‪،‬‬ ‫ئەو مەرجانە جێبەجێ نەكرێن‪ ،‬ئامادەی رێكخەری ژوری پەیوەندییە سیاسییەكانی‬ ‫گفتوگۆ‌و دانیشتن نین‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ ،‬لەلێدوانێكیدا كە راگەیاندنەكانی‬ ‫وتەبێژی گۆڕان‪ ،‬لەبارەی هەڵوێستیان حــزبــەكــەی بــاویــانــكــردۆتــەوە‪ ،‬باسی‬ ‫بەرامبەر سێ الیەنەكەی تر (یەكێتی‌و لـــــەوەكـــــردوە‪ ،‬كـــە ئــــــەوان چــەنــد‬ ‫كــۆمــەڵ‌و یەكگرتو) كــە پڕۆژەیەكیان كۆبونەوەیەكیان لەگەڵ الیەنەكان كردوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەهەمواری یاسای سەرۆكایەتیی بڕیارە چەند كۆبونەوەیەكی تریش بكەن‪.‬‬ ‫هــەرێــم پێشكەشی پــارلــەمــان كــردوە‪،‬‬ ‫نــاوبــراو جەختی لەوەشكردۆتەوە‪،‬‬

‫«هەمو الیەك ئاگادارە دۆخی ئێستای‬ ‫پارلەمان چۆنە»‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬سەبارەت بەپێگەی‬ ‫ئێستای پارلەمانی كــوردســتــان‪ ،‬كە‬ ‫ســەرۆكــەكــەی كـــاروبـــاری رۆژانــــەی‬ ‫لەنوسینگەی سلێمانی پــارلــەمــان‬ ‫ب ــەڕێ ــوەدەب ــات‪ ،‬فــەخــرەدەیــن قــادر‪،‬‬ ‫سكرتێری پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئامادە نەبو لەسەر ئەو بابەتە‬ ‫هیچ لێدوانێك بدات‪ ،‬بەپاساوی ئەوەی‬ ‫كە هەمو الیەك ئاگادارە دۆخی ئێستای‬ ‫پارلەمانی بەچی قۆناغێكدا دەگوزەرێت‌و‬ ‫ئەو بابەتە لەئێستادا قسە هەڵناگرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەشی نەشاردەوە كە خەڵكی‬ ‫كوردستان لەهەمو راستیەكان تێدەگەن‌و‬ ‫هــەر خۆشیان دەزانـــن‌و چــاوەڕوانــیــان‬ ‫لەنوێنەرە هەڵبژێردراوەكانیان ئەوەیە‬ ‫نوێنەرەكانیان لەباڵەخانەی پارلەمان‬ ‫لەسەر كێشەكانیان بێنە دەنگ لەڕێی‬ ‫دەركردنی یاساوە‪.‬‬

‫هەرێم بۆ بەغداد‪ :‬دێینەوە‬ ‫پارلەمانتارێكی كورد لە بەغداد‪ :‬گەڕانەوە بۆ بەغداد واتای شكستهێنانی سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستانە‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوری‪ :‬ئەزمون دەریخست خۆمان بۆ بەڕێوەنابرێ‬ ‫بودجە كۆمەڵێك كەسی شارەزایان لەگەڵ‬ ‫بێت‌و ڕێكەوتنێكی نوێ بكەن‪.‬‬

‫«‬ ‫«‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫دوای تێپەڕێنی نزیكەی دو ساڵ بە‬ ‫سەر هەناردەكردنی نەوتی كوردستان‌و‬ ‫بڕینی بەشە بودجەی ‪ ،%17‬تادێت‬ ‫قەیرانی دارایی قوڵتردەبێتەوەو‬ ‫فەرمانبەران نزیكەی چوار مانگە‬ ‫موچەیان وەرنەگرتوە‪ ،‬دوای دیاریكردنی‬ ‫بەشەی بودجەی هەرێمیش لە بودجەی‬ ‫‪2016‬دا‪ ،‬باس لەپێویستی گەڕانەوە‬ ‫دەكرێت بۆ بەغدادو رێككەوتن لەگەڵ‬ ‫ناوەند لەبارەی پرسی نەوت‌و بودجە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقیش‬ ‫دەڵێت «گەڕانەوەی هەرێم بۆ بەغداد‬ ‫كارێكی باشە‪ ،‬بەاڵم مانای ئەوەشە‪ ،‬كە‬ ‫سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان‬ ‫شكستیهێناوە»‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ بەغداد چارەسەری‬ ‫كێشەكان دەكات‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی دارایی لەئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەگەر هەرێم دەتوانێت بەسەربەخۆ نەوت‬

‫کۆبونەوەیەکی هەرێم و ناوەند‬ ‫بفرۆشێت‌و هیچ كێشەیەكی یاسایی‌و سیاسی‬ ‫بۆ دروست نابێت‌و ئەو بانگەشانەی وەزیری‬ ‫سامانە سروشتییەكانی هەرێم دەیانكات‬ ‫راستبن‪ ،‬كە دەڵێت»مانگانە دەتوانین‬ ‫بەبەهای ‪ 1‬ترلیۆن دینار نەوت بفرۆشین»‪،‬‬ ‫ئەوا باشترە هەرێمی كوردستان سەربەخۆ‬ ‫نەوت بفرۆشێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر وانەبێت ئەوا‬ ‫قەیرانەكان هێندەی دیكە قوڵتر دەبنەوە‪.‬‬

‫ئەحمەدی حاجی ڕەشــیــد‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بـــەوەشـــدا‪ ،‬ئـــەو بــەشــە بــودجــەیــەی‬ ‫لەپڕۆژەیاسای بودجەی عیراقدا بۆ هەرێم‬ ‫داندراوە‪ ،‬چارەسەری موچە‌و بەكاربردن‌و‬ ‫وەبەرهێنان دەكــات‪ ،‬بــەاڵم چارەسەری‬ ‫قەرزە كەڵەكەبووەكان ناكات‌و ناتوانرێت‬ ‫وەبەرهێنانی تازە بكرێت‪.‬‬ ‫ن ــاوب ــراو‪ ،‬جەختی لــەوەشــكــردەوە‪،‬‬

‫گــەڕانــەوەی هەرێم بۆ بەغداد نیشانەی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬هەرێم لەسیاسەتی نەوتی شكستی‬ ‫هێناوە‪ ،‬هاوكات بــەو بڕگە‌و ماددانەی‬ ‫لەپڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی ‪ 2016‬دا‬ ‫هەیە‪ ،‬حكومەتی هەرێم زەرەر دەكات‌و‬ ‫ناتوانێت هیچ مافێك بەدەستبێنێت‪ ،‬تەنها‬ ‫كاتێك حكومەت دەتوانێت بۆ بەغداد‬ ‫بگەڕێتەوە‪ ،‬كە بۆ وردەكارییەكانی ناو‬

‫خۆمان پێ بەڕێوەنابرێ‬ ‫پسپۆڕێكی ئــابــوری‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەر لــەزووەوە دەبوو لەبەغداد‬ ‫دانەبڕاینایە‪ ،‬بەاڵم كە ئێستاش دابڕاوین‪،‬‬ ‫تەجروبە سەلماندی كە توانامان نییە‬ ‫خۆمان بەڕێوەبەرین‌و هیچمان پێناكرێت‪.‬‬ ‫پڕۆفیسۆر د‪.‬محەمەد رەئوف ئاماژەی‬ ‫بــەوەشــدا‪ ،‬رەنگە بۆ مــاوەیــەك لەگەڵ‬ ‫بەغداد رێكەوتنێك بكەن‪ ،‬تاكو فشارەكان‬ ‫لەسەریان كەمدەبێتەوە‪ ،‬دواتر واز لەبەغداد‬ ‫دێننەوە‪ ،‬ئەمەش دەبێتە بێمتمانەیی‪ ،‬كە‬ ‫پێشتر ئەم بێمتمانەییە هەبووە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫بەقەناعەتێكی تــــەواوەوە بــۆ بــەغــداد‬ ‫ناگەڕێنەوە‪ ،‬چونكە لەژێر فشاری ئێران‌و‬ ‫ناوخۆ‌و ئەمریكا دەگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «بەغداد ئەو پارەیەی‬ ‫هــەیــەتــی‪ ،‬هــەر لەفرۆشتنی نــەوتــەوە‬ ‫بەدەستیهێناوە‪ ،‬بــەاڵم هــەرێــم نــەوت‬ ‫دەفرۆشێت‌و پــارەش دیارنییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫لەهەرێم پارە هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتداران‬ ‫بۆ خۆیانی دەبــەن‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەشە‬

‫نایانەوێت لەگەڵ بەغداد رێكبكەون‪ ،‬چونكە‬ ‫كاتێك نەوتەكەیان دەدەن بەبەغداد‪،‬‬ ‫ئاشكرا دەبێت‪ ،‬كە چەند نەوت فرۆشراوەو‬ ‫داهاتەكەی چەندە»‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕە وتیشی «بەشە بودجەی‬ ‫هەرێم لەپڕۆژەیاسای هەرێم بەتەواوی‬ ‫چــارەســەری قەیرانەكان نــاكــات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتــوانــرێــت موچە دابینبكات‌و هەندێ‬ ‫كێشەی دیكە چارەسەربكات‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫بڕە پارەیەش وابەئاسانی نایەت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەرجدارە»‪.‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬نییەتی‬ ‫باش بۆ چارەسەر و رێكەوتن لەگەڵ بەغدا‬ ‫نییە‪ ،‬زیاتریش ئــەو نییەتە لەهەرێمی‬ ‫كوردستانەوە نییە‪ ،‬ئەگەر نا دەتوانرێت‬ ‫هەرێم‌و بەغداد ڕێكبکەون‌و چارەسەریش‬ ‫هــەبــێــت‪ ،‬بـــەاڵم ئــەم كێشەیە خۆمان‬ ‫بۆخۆمانمان دروستكردووە‪ ،‬ئەگینا سااڵنی‬ ‫پێشتر ئاسایی بەشە بــودجــەی هەرێم‬ ‫هاتووە و ئێستاش بەشە بودجەی هەمو‬ ‫پارێزگاكانی عیراق دەدرێت‪ ،‬بەاڵم هەرێمی‬ ‫كوردستا بەهۆی ئەوەی نەوت دەفرۆشێت‌و‬ ‫بەشی بەغدادی لێ نادات ئەوە سەرچاوەی‬ ‫كێشەكەیە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫ئەمەریكا‌و كورد‬ ‫لە دەستێوەردانەكەی روسیا‬

‫سیروان مەحمود‬

‫لەپــاش هەرەســی بلۆكــی‬ ‫ســۆڤییەتی‌و گۆڕانكارییە سیاســی‌و‬ ‫جیۆسیاســییەكان لــە نەوەدەكانــی‬ ‫ســەدەی رابــردودا‪ ،‬شــوێنپێی‬ ‫روســیای میراتگەر لەدەریای رەشدا‬ ‫كــە بەچەقی قورســایی ســۆڤیەت‌و‬ ‫هاوپەیمانیــی وارشــۆ دادەنرا لەقی‌و‬ ‫دوچــاری پاشەكشــەی سیاســی‌و‬ ‫ســەربازی بــوەوە‪ ،‬ســەربەخۆیی‬ ‫ئۆكرانیا‌و جۆرجیــا‌و چونی بولغاریا‌و‬ ‫رۆمانیا بۆ نێو ناتۆ‪ ،‬ئەو قورساییەی‬ ‫لەو ناوچەیە بەتەواوی نەهێشت‪.‬‬

‫بۆ پاراســتنی بەرژەوەندییەكانی‌و‬ ‫راگرتنــی بااڵنســی بەرامبەر رۆژئاوا‌و‬ ‫بەكاراكردنــەوەی رۆڵــی لەســەر‬ ‫سیاســەتی ناوچەكە‌و جیهان‪ ،‬روسیا‬ ‫هەوڵدەدات شــوێنپێیەكی بەهێزی لە‬ ‫دەریــای ناوەڕاســتدا جێگیــر بكات‪،‬‬ ‫ســوریاش لەم كاتــە خراپەیدا‌و وەك‬ ‫ئــەوەی هاوپەیمانێكــی ســتراتیژی‬ ‫روســیایە‌و دەكەوێتــە ســەر دەریای‬ ‫ناوەڕاســت‪ ،‬ئەوا باشــترین بژاردەیە‬ ‫بۆی بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی‪.‬‬ ‫شــەڕی داعــش رژێمی ئەســەدی‬ ‫الوازكــردوە تــا ئاســتی چاوەڕوانــی‬ ‫روخاندنــی‪ ،‬گەر بێتو ئەم رێكخراوە‌و‬ ‫تونــدڕەوە ئیســامییەكان ســوریا‬ ‫كۆنترۆڵ بكەن‪ ،‬ئەوا لەرێی توركیاوە‬ ‫دەشگەنە قەفقاز‌و ئاسیای ناوەڕاست‌و‬ ‫دەبنە مەترسییەكی گەورە بۆ روسیا‪.‬‬ ‫ئەمانەو چەندیــن هۆكاری دیكە‪،‬‬ ‫روســیا ناچــاردەكات بەگرنگییــەوە‬ ‫بڕوانێتــە پاراســتنی رژێمــی‬ ‫ســوریا‪ ،‬تــا ئــەو ئاســتەی بڕیاریدا‬ ‫دەســتێوەردانی سەربازی راستەوخۆ‬ ‫لــەو واڵتە ئەنجامبدات‪ ،‬كە كاریكردە‬ ‫ســەر گۆڕینــی ئاراســتەی جەنگــە‬ ‫ناوخۆییەكــەی بــۆ بەرژەوەندیــی‬ ‫ئەسەد‪.‬‬ ‫بەهــۆی بونــی خاڵــی هاوبــەش‬ ‫بــۆ لێدانــی داعــش‪ ،‬ئەمەریــكا‌و‬ ‫هاوپەیمانەكانی ئەگەرچی نیگەرانی‌و‬ ‫قایلنەبونیــان بــەو دەســتێوەردانە‬ ‫دەربــڕی‪ ،‬بەاڵم دژایەتیی ســەختیان‬ ‫نەكرد‪ ،‬دیارە لەبەر زۆر هۆكار بڕوایان‬ ‫ێ روســیاش‬ ‫بــەوە هێنــاوە كــە دەب ‌‬ ‫بەشــێكی ســەرەكی بێت لــە بڕیار‌و‬ ‫روداوە چارەنوسسازەكانی ناوچەكە‪،‬‬ ‫هەڵبەتە كاردەكەن بۆ سنورداركردنی‬ ‫دەســتێوەردانەكە‌و بااڵدەستییەكەی‬ ‫لە ناوچەكە‪ ،‬بێگومان روسیاش درك‬ ‫بەو راستییە دەكات‌و نایەوێت بكەوێتە‬

‫دژایەتییەكــی گەورە لەگەڵ رۆژئاوادا‬ ‫كە ببێتەهۆی دوبارەبونەوەی سیناریۆ‬ ‫شكستخواردوەكەی ئەفغانستان‪.‬‬ ‫كــورد ئەزمونێكــی مێژویــی‬ ‫تاڵــی هەیــە لەگــەڵ سیاســەتە‬ ‫دژوارەكانی روســیا لە ئاســت كێشە‬ ‫نەتەوەییەكــەی‪ ،‬دیارە لە نێو واقعی‬ ‫سیاسی نوێی ناوچەكەو ئەو ناوبانگە‬ ‫باشــەی كــورد بەدەســتیهێناوە لــە‬ ‫شــەڕی دژ بەداعش‪ ،‬ئەوا روســیاش‬ ‫نییەت باشــی پێشاندەدات لە ئاست‬ ‫مافە رەواكانیدا‪.‬‬ ‫پوتیــن لــە نەتەوەیەكگرتــوەكان‬ ‫دانــی بــە رۆڵی ســەرەكیی كوردانی‬ ‫رۆژئاوایــدا لــەو جەنگە ســەختەدا‪،‬‬ ‫لێپرســراوانی پەیەدەش بــاس لەوە‬ ‫دەكەن كە نوســینگەیان لە مۆســكۆ‬ ‫دەكرێتــەوە‪ ،‬چەنــد هێمایەكــی‬ ‫دیكــەش ئامــاژە بــەوە دەدەن كــە‬ ‫روســیا گەیشــتوەتە ئەو بڕوایەی كە‬ ‫هەماهەنگیان لەگەڵ یەپەگە رۆڵیكی‬ ‫گــەورە دەبینێــت بــۆ سەرخســتنی‬ ‫بەرنامەكانیان لە ســوریا‌و ناوچەكە‪،‬‬ ‫دەزگاكانــی راگەیانــدن بــاس لــەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە پوتین داوای لە ئەســەد‬ ‫كــردوە‪ ،‬كــوردەكان بگــەن بەمافی‬ ‫خۆیــان لە نێو پرۆســەی سیاســیی‬ ‫نوێدا كە رۆژئاواش پەســەندیدەكات‌و‬ ‫فیدراڵی یان ئۆتۆنۆمیان پێبدرێت‪.‬‬ ‫ســاڵح موســلیم ئامــاژە بــەوە‬ ‫دەدات‪ ،‬كــە ئــەوان پێشــوازی لــەو‬ ‫دەســتێوەردانە دەكــەن ئەگــەر بــۆ‬ ‫بەرژەوەندیــی هەمــو گەالنی ســوریا‬ ‫بێت‪ ،‬نەك تەنها بۆ پاراستنی رژێمی‬ ‫ئەســەد‪ ،‬ئــەو رەزامەندیــی كــوردی‬ ‫پێشاندا بۆ بەشــداری لەدەوڵەتێكی‬ ‫دیموكراســیی المەركــەزی لەئەگەری‬ ‫بەدیهێنانی پرۆســەیەكی سیاســی‌و‬ ‫ئیداریــی نوێ لە ســوریادا‪ ،‬كوردانی‬ ‫رۆژئــاوا بــە وریایی مامەڵــە لەگەڵ‬

‫ئــەو پێشــهاتە دەكــەن‌و نایانەوێــت‬ ‫ببنــە جەمســەری روســیا‌و پاشــان‬ ‫ئەمەریكا‌و هاوپەیمانەكانی لە خۆیان‬ ‫بكــەن‪ ،‬ئێســتا ئــەوان بەدانپێنانــی‬ ‫هــەردو جەمســەر‪ ،‬قورســاییەكی‬ ‫گــەورەی ئەرێنیان هەیــە لەمەیدانی‬ ‫جەنگــدا‪ ،‬بەپێچەوانەشــەوە رۆڵــی‬ ‫توركیای دوژمنكار لە پاشەكشێیەكی‬ ‫بەردەوامدایــە‌و كاریگەرییەكانــی‬ ‫لەسەر دەســتكەوتەكانیان الواز بوە‪،‬‬ ‫هــەر بۆیــە چاوەڕواندەكرێــت كورد‬ ‫سودمەندبێ‌ لەم پێشهاتەدا‪.‬‬ ‫لەباشــوری كوردســتان‪ ،‬دوا‬ ‫ئۆپەراســیۆنی هاوبەشــی ئەمەریــكا‬ ‫لەگــەڵ هێــزی پێشــمەرگە بــۆ‬ ‫رزگاركردنــی ‪ ٧٠‬دیــل‪ ،‬شــكۆی‬ ‫پێشمەرگەی بەرزتركردەوە‌و پەیامێك‬ ‫بو بۆ روســیا‪ ،‬كە ئەوان بەبایەخەوە‬ ‫دەڕواننە پێشــمەرگە بەبێ جیاوازی‪،‬‬ ‫دیارە ئەمە كاریگەری ئەرێنی دەبێت‬ ‫بۆ یەكســانی پڕ چەككردن‌و یارمەتی‬ ‫لۆجیســتیكیی هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫لــەو ناوچەیــەی كــە پێشــبینی‬ ‫دەكرێ روســیا بتوانێــت رۆڵی تیادا‬ ‫ببینێــت‪ ،‬ئەمیــش ئامــاژەی بەوەدا‬ ‫كە لــە رێــگای بەغــدادەوە چەكیان‬ ‫گەیاندوە بەپێشــمەرگە‌و بەشــداریان‬ ‫بەهێزێكی كوردی كردوە لەمەڵبەندی‬ ‫هەماهەنگیــی هەرێمــی تایبــەت بە‬ ‫بەرەنگاربونەوەی داعش‪.‬‬ ‫هێماكان هەموی بەو ئاراستەیەن‪،‬‬ ‫كە ئەم دەستێوەردانە بەسودی كورد‬ ‫دەشــكێتەوە لەهەردو بەشەكەدا‪ ،‬چ‬ ‫ئەمەریكا‌و چ روســیا دەیانەوێ كورد‬ ‫بــۆ الی خۆیــان راكێشــن‌و بیكەنــە‬ ‫هاوپەیمانێكی ســتراتیژی‪ ،‬كوردیش‬ ‫دەبێ بااڵنســەكە راگرێــت‌و هەلەكان‬ ‫باش بقۆزێتەوە‪.‬‬

‫چەقۆ‪ ،‬چەقۆی هەمان سەردەمە!‬

‫هیوا محەمەد‬

‫خەڵكی ئێمە‪ ،‬هەروەك ئەوەی شــتێكی‬ ‫بەنرخــی لەشــوێنێكی چڕوپــڕ لەخەڵكــدا‬ ‫لێون بوبێــت‌و بەپەلەو پرتــاو بۆیبگەڕێت‪،‬‬ ‫لەگەڵیشــیدا بزانێــت لەگەڵ بەســەرچونی‬ ‫هەرچركەیەكدا ئومێــدی دۆزینەوەی الوازتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬هێندە بەهەڵەداوان دەپرســێت ئایا‬ ‫داعشییەكان ئیسالمن یان نا؟ ئەم پرسیارە‬ ‫گەوجانەیە وەاڵمەكەشــی زۆر ئاسانە ئەگەر‬ ‫ئەوەی دەیپرسێت خۆی نەگەوجێنی‪.‬‬ ‫ئــەوەی جێگــەی ســەرنجە ئەوەیەكــە‬ ‫داعشــییەكان‌و نمونەكانیشــیان هەمویــان‬ ‫بــۆ نوســڕەی ئیســام‌و گەڕانــەوەی روە‬ ‫راســتەقینەكەی دەوڵەتــی خەالفــەت (كە‬

‫هەرزو لەسەر كورســییەكەی كەوتنە شیرو‬ ‫تیر لێكخشاندن) هەوڵدەدەن‪ ،‬ئەوان نەوەی‬ ‫پیاوە بــەرزو بڵندەكانی ئەو ســەردەمەن‌و‬ ‫هیــچ جیاوازییان نیە‪ ،‬مەگــەر لەچەكەكانی‬ ‫دەستیاندا‪ ،‬دەنا مێشك هەر ئەو مێشكەیەو‬ ‫چەقۆش هەمان چەقۆیەیە‪.‬‬ ‫كە ئەمەشــمانزانی ئیدی ســەیر دەبێتە‬ ‫سەمەرە! كاتێ بمانەوێت بزانین ئایا ئەوانە‬ ‫ئیسالمن یان نا؟!‬ ‫ئەوانەی دەیانەوێت خۆیانی لێ گێلبكەن‬ ‫یان وابكەن كە ئەو تێرۆریستە ئیسالمییانە‬ ‫بخەنــە دەرەوەی ئیســام‪ ،‬تەنهــا بــۆ ئەو‬ ‫مەبەســتەیە كە ئــەو بازرگانییە گشــتییە‬ ‫لەدەستنەدەن كە چەندین ساڵە‌و بەبنەماڵە‬ ‫لەژێــر پــەردەی ئیســامگەریدا بۆخۆیــان‬ ‫بنایتناوەو بە لەدەســتدانی یــان الوازبونی‬ ‫پێگەیان الوازدەبێت‪.‬‬ ‫لەدونیــادا نــەك كەســاێتی یــان تیرە‪،‬‬ ‫بەڵكــو دەوڵــەت هەیــە لەســەر الشــەی‬ ‫ئیســامگەرایی دەژی‌و ســەدان ســاڵە‬ ‫دونیــای پــێ كۆنتڕۆڵكردوە‪ ،‬ئاخــر ئەگەر‬ ‫ئــەم چەواشــەكارییە نەبێــت ســااڵنە ئەم‬ ‫هەمو خەڵكە رو لەســعودییە ناكەن‌و پاشاو‬ ‫بنەماڵەی پاشــاش ناتوانن ببنە ئەســیادی‬ ‫دونیا!‬ ‫ئەگــەر ئیســام نەبێــت ئــەو هەمــو‬ ‫دەســتورە پەنهانەی پڕ لەزوڵم‌و زەوتكردنی‬ ‫سەربەستییە لەواڵتانی سەرچاوە ئیسالمدا‪،‬‬ ‫دەبێت بــەر الفــاوی ئازادییــەكان بكەون‌و‬ ‫ســەرلەبەرییان نوێ بكرێنەوە‪ ،‬هەندێكیش‬ ‫هــەر وەك نەریــت‌و بــاو وایان هێنــاوە كە‬ ‫ئیسالم وای وتوە‌و ئەویش لەسەری دەڕوات‪،‬‬ ‫جــا ئەوەی پێویســتە بەنێرینەوە هەركەس‬ ‫حــەزی لەفرەژنی بێت‌و پارەی پێبێت ئەوە‬ ‫هەڵگری ئااڵی پیرۆزی ئیســامە‪ ،‬هەركەس‬ ‫حــەزی لەچەوســاندنەوەی ژن‌و تەنهــا‬

‫بەمێینەزانینی بێت ئەوە لەڕیزی پێشەوەی‬ ‫ئــەو كاروانەدایــە‪ ،‬ئــەوەش كــە دوای ئەو‬ ‫قەڵەباڵغییــە دەكەوێت بۆ مەرامی خۆی زو‬ ‫زو دەڵێت ئێمە وەك كورد زۆرینەی رەهامان‬ ‫مسوڵمانین‌و هێرشكردنە سەر پیرۆزییەكانی‬ ‫ئیسالم هێڵی سورن‪.‬‬ ‫باوانــی ئێمــە ئەگەرچــی كەمتــازۆر‬ ‫لەروانگــەی نەتەوەییە وە یان چەوســانەوە‬ ‫دەركیان بەوە كردوە كە ئێمە نابێت چی تر‬ ‫دوای ئایینێك بكەوین كە لە بنەڕەتدا ئێمە‬ ‫جێ شــەقی ئەوانمــان پێوە دیــارەو بەزۆر‬ ‫لەئایینــی خۆمانیــان هەڵگەڕاندوینەتــەوە‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا ئێســتاش بەوشــەكانی‬ ‫لەچەشــنی ئەنفالــی نــاو قورئــان‌و خێڵی‬ ‫عەرەبی سەربەو ئایینە دەچەوسێندرێینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوان ئەو هوشیارییە پێگەیشتوەیان‬ ‫نەبوە كە ئەو دەنگە ناڕازییانە یەك بخەن‌و‬ ‫خۆیان دەرباز بكــەن‪ ،‬یان النی كەم پێیان‬ ‫نیشــان بدەن كە ئێمــە لەئێوەنین‪ ،‬لەبری‬ ‫ئــەوە ئاینیان كردوەتــە كولتورو لەژێر ئەم‬ ‫بیانوەدا دوای بەشــە سیاسییەكەی ئیسالم‬ ‫كەوتون وەك ئەوەی لەئێســتادا دەیبینین‪.‬‬ ‫ئەوە شــەقی ئەو لێدوانانەی پێشــینانمانە‬ ‫كە هەمیشــە جەختیان لەسەر بەمسوڵمان‬ ‫بونی كــورد كردوەتەوە لەبەرامبەر شــێخە‬ ‫عەرەبەكانیــان لەڕێگەی ئەو پەیامانەوە كە‬ ‫لەسەر پشتی هێســتری كوردی‌و حوشتری‬ ‫عەرەب بۆیــان گەیاندراوەتــە مۆڵگەكانیان‬ ‫لەبیابانەكان‪.‬‬ ‫پێدەچێــت كــورد لەســەردەمی هاتنــی‬ ‫ئیســامدا هێنــدە الواز بوبێــت‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫نەیتوانیبێــت بگاتــە ئاســتی ئــەو هــۆزە‬ ‫عەرەبەش كــە كچیــان زیندەبەچاڵكردوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر وانەبــا‪ ،‬هــەروا بائاســانی خــۆی‬ ‫نەدەدایە دەســت ئەو الفــاوی جیهادەی كە‬ ‫سامانەكانیان بردوەو پیاوەكانیان كوشتوە‌و‬

‫ژنەكانیشیان بۆ بەتاڵ كردنی شەهوەتەكانی‬ ‫ناوگەڵیــان بەكارهێنــاوە‪ ،‬گەرنا بەوشــێوە‬ ‫خــۆی نــەدەدا بەدەســتەوە‪ ،‬بەجۆرێــك‬ ‫كــە لەئێســتادا باپیرانــی ئــەوان لەناوچە‬ ‫كوردییــەكان مەزارییــان هەبێــت‌و ئێمەش‬ ‫سەری بۆدابنەوێنین‌و هانای بۆبەرین‪.‬‬ ‫چاوەڕێــی چی دەكەین؟ كاتێك دەبینین‬ ‫داعشییەكان چی بەڕۆڵەكانمان دەكەن؟ ئەو‬ ‫مزگەوتانە بۆچی پڕن لەداعشــی؟ جیاوازی‬ ‫لەنێوان ئەو مســوڵمانە نوێژكەری سەلەفی‬ ‫تونــدڕەوەی مزگەوت‌و ئەوانی تر لەگەڵ ئەو‬ ‫چەقۆ بەدەســتەی كە ملی پێشمەرگەیەكی‬ ‫پێ دەبڕێت چییە؟ ئەو باڵی گرتوەو ئەمیان‬ ‫هێشــتا دان دەكــەن بەدەمییــەوەو پــاش‬ ‫ماوەیەكی تر باڵدەگرێت‪ .‬ئەگەر ئەم خاوەن‬ ‫مزگــەوت‌و دەمڕاســتانەی ســەلەفییەكانی‬ ‫كوردستان راستدەكەن‌و لەگەڵ رەفتارەكانی‬ ‫داعــش نین‪ ،‬بــا رایبگەیەنن كــە هەركەس‬ ‫هاوكاری داعشییەكان بكات كافرەو لەئایینی‬ ‫ئــەوان الیــداوە‪ ،‬واتا تەكفیــری كارەكانیان‬ ‫بكــەن‪ ،‬بــەاڵم ئەمەناكــەن‌و ناشــیانەوێت‬ ‫بەداعشــییەكان بوترێت تێرۆریست‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوانــە ئەنســاڕی خــودای ئیســامن‌و زۆر‬ ‫لەمێــژە چاوەڕوانی هاتنیان دەكەن‪ .‬دەبێت‬ ‫حكومەتــی هەرێــم زۆر بوێرانــە بڕیــاری‬ ‫كاردانــەوە بەرامبــەر ئەو ســەلەفیانە بدات‬ ‫دەنــا كوردســتان لەئێســتادا مەترســیدار‬ ‫تریــن پــەروەردگای ئیســامی تونــدڕەوە‬ ‫ئیسالمییەكانەو هەندێكیش لەدەسەاڵتداران‬ ‫خۆیان وەك روەكی مشــەخۆر لەســەر ئەو‬ ‫ئیســامییانە دەژێنــن‌و كۆمەڵــی مرۆییش‬ ‫چــی بەســەر دێت بابێــت‪ ،‬هــەر وەك ئەو‬ ‫سەرنشــینەی كــە لەفڕۆكــەدا بــو لەكاتی‬ ‫دروستبونی كێشە بۆ فرۆكەكە وتبوی‪ :‬خۆ‬ ‫هی باوكم نیە چش با بكەوێتە خوارەوە!‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫بەغداد تاكو كەی بودجە‬ ‫نانێرێت؟‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫بــەدور لەمانــا دارایی‌و ئابورییەكانی‪ ،‬شــەڕی بڕینی بودجەی كوردســتان‪،‬‬ ‫ماناو دەاللەتی سیاسی‌و ئایندەیی قوڵی هەیە‪ .‬باشترین بەڵگەش بۆ ئەو رایە‪،‬‬ ‫ئەوەیە لەســەرەتای قەیرانەكەوە تاكو ئێســتا كێشەكە هێڵێكی بەیانیی بەرەو‬ ‫ســەرەوەی گرتوەو‪ ،‬بەشــێوەی ژەم بــەژەم كارتەكان تیایدا نمایشــدەكرێن‌و‬ ‫بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی لەالیەنــی كوردەوە‪ ،‬لەئاســتی بــژاردەی سیاســی‌و میدیاكاراندا‬ ‫هەنــدێ هــەوڵ هەبون بــۆ تێكەاڵوكردنی پرســی بڕینی بودجەی كوردســتان‬ ‫بەهەندێ خوێندنەوەی روكەش‌و ســادە‪،‬و بەهەندێ ناكۆكیی حیزبییەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجــار ئەو خوێندنەوە روكەشــبینانە خۆی نەگرت لەبــەردەم هێڵی بەیانی‌و‬ ‫ریتمی نەگۆڕی تەمەنی كێشەكەدا‪.‬‬ ‫هەروەها یەكێكی تر لەئەرگۆمێنتەكان لەســەر ئــەوەی رەهەندەكانی بڕینی‬ ‫بودجــە قوڵ‌و دیراســەكراون‪ ،‬ئەوەبو گۆڕان‌و موتەغەیری یاســاییش نەیتوانی‬ ‫كێشەكە چارەسەربكات‪ .‬مەبەستم لە كۆتاییهاتنی كاركردن بە یاسای بودجەی‬ ‫‪‌2014‬و دەستكردن بەكاركردن بەبودجەی ‪ 2015‬بو‪ .‬كە وێرای ئەوەی ئەو یاسا‬ ‫تازەیــە كە حاڵی حازر بەرقــەرارەو كاری پێدەكرێت‪ ،‬ژمارەیەك كۆت‌ومەرجی‬ ‫داناوە بۆ چارەســەری كێشــەكە‪ ،‬بــەاڵم ئەوەش نەیتوانــی كۆتایی بەتەمەنی‬ ‫كێشەكە بهێنێت‪.‬‬ ‫لێــرەوە دەگەینــە ئــەو دەرەنجامــەی كــە قواڵیی كێشــەكە‪ ،‬لــەدەرەوەی‬ ‫ســوڵتانی یاسا‌و‪ ،‬لەدەرەوەی سوڵتانی خوێندنەوەی تاكجەمسەر‌و روكەشانەی‬ ‫میدكارەكانی كوردەوەیە‪.‬‬ ‫بۆیە پێموایە بڕیاردەری كورد هەڵەیەكی تر دەكات ئەگەر رەچاوی ئەو خاڵە‬ ‫نەكات كە كێشــەكە سنوری ســوڵتانی زۆرێك لە موتەغەیرەكانی تێپەڕاندوە‪.‬‬ ‫یانــی هەڵەدەكەیــن ئەگەر پێمــان وابێت یاســای بودجــەی ‪ 2016‬دەتوانێت‬ ‫كێشــەكەمان بــۆ چارەســەر بــكات‪ ،‬چونكــە وەك گوتمان خودی كێشــەكە‬ ‫لەدەرەوەی هەژمون‌و دەسەاڵتی یاسادایە‪ .‬بەتایبەتی كە لەعیراقیشدا هەرگیز‬ ‫یاســا نەیتوانیوە چارەسەری كێشەكان بكات‪.‬‬ ‫لەئێســتادا كە نیازێك هەیە بۆ چونەوەی شــاندێكی هەرێمی كوردستان بۆ‬ ‫بەغداد بۆ قسەكردن لەسەر كێشەی بڕانی بودجە‪ ،‬دەبێ وێڕای ئەو تێبینیانەی‬ ‫لەچەند دێڕی پێشودا خستمانە بەرچاو‪ ،‬بڕیاردەری كورد رەچاوی رەهەندێكی‬ ‫گرنگی ئەنجامی ئەو كێشەیە بكات كەتاكو ئێستا گەاڵڵە بوە‪ .‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫لەكۆی ئەو بارودۆخەی لەســەرەتای ‪2014‬ەوە لەنێوان هەرێم‌و بەغداد هاتۆتە‬ ‫كایــەوە‪ ،‬قورســایی ئەنجام لەالی كــوردە نەك لەالی بەغــداد‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫بڕینی بودجە‌و هاتنەپێشــەوەی داعش‌و بارودۆخەكانی تر بەوردی‌و وەك یەك‬ ‫پاكێچ بخوێنینەوە كە دواجار هەر یەك لەو پێدراوانە نەخشــی خۆیان لەســەر‬ ‫جوڵەی سیاســییەكان‌و بڕیــاری بڕیار بەدەســتەكانەوە دیاریدەكەن‪ ،‬دەگەینە‬ ‫دەرەنجامێكــی سیاســی‌و لۆژیكی ئەویــش ئەوەیە‪ :‬كورد لەئێســتادا خاوەنی‬ ‫هێزگەلێكە‪ ،‬كە بەر لەبڕینی بودجە نەیبوە‪‌.‬وەك ئەزمونێكی نوێ لەئیدارەدان‌و‬ ‫پشــت بەستنێكی زیاتر بەخۆ‪ .‬هەروەها لەمەلەفی نەوتیش دەبینین جاران كە‬ ‫بەغداد خۆی بەخاوەنی بێ ركاربەری نەوتی كەركوك دەزانی‪ ،‬ئێستا وەك لە‬ ‫یاســای بودجەی ‪ 2015‬بەبێ خەوش دانی پێداناوە‪ ،‬بەغداد بەبێ رەزامەندیی‬ ‫كــورد ناتوانێــت هیچ تەســەروفێك بەنەوتی كەركوكەوە بــكات‪ .‬واتە بەغداد‬ ‫لەژێر فشاری واقیعی تازەدا‪ ،‬دانی بەوەداناوە كە كورد خاوەنی كردەیی نەوتی‬ ‫كەركوكە‪ ،‬كاتێكیش یاســا ئەو خاوەندارێتییە لەبودجەی ‪ 2015‬دەنوســێتەوە‪،‬‬ ‫ئیــدی دەســتكەوتێكی گاڵتەپێنەكراو بەهۆی گۆڕانی واقیعەوە دەســتی كورد‬ ‫دەكەوێت‌و‪ ،‬نابێ شــاندی كوردی لەپێناوی دەســتكەوتی هەنوكەیی ســیولەی‬ ‫نەختینەیــی (پارەی كاش) دا ئەو بەها گەورەیە بدۆڕێنێت‪.‬‬ ‫مەرجەكانی بەغداد بۆ ناردنی بودجە لە یاسای ‪ 2016‬دا هەمان مەرجەكانی‬ ‫‪2015‬ن‪ ،‬بەبێ گۆڕانی زەمینەی ســەرەكی ســەرهەڵدانی كێشــەكە‪ ،‬پرســیار‬ ‫ئەوەیە‪ :‬ئایا چەندە چانســی ســەركەوتنی هەیە؟ لەكاتێكدا زەمینەی بابەتی‌و‬ ‫ســایكۆلۆژیای پشــتی بڕیــاری برینی بودجە وەك خۆی مــاوە‪ ،‬دابڕانەكانیش‬ ‫قوڵتربونەتــەوە‪ ،‬بەغدادش پتر بەهۆی هاتنی داعشــەوە ماندوترەو‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫بڕیاری یەكالیی كەرەوە بدات!‪.‬‬ ‫دواجار‪ ،‬دەستكەوتەكانی كورد لەكۆی كێشەكە لەپەنای ناسۆرەكانی رۆژانەی‬ ‫هاواڵتییانی كوردســتاندا شــاردراونەتەوە‪ ،‬هاواڵتییانی هەرێم لەناو دەریایەك‬ ‫قەیراندان‪ .‬ئەمە راســتییەكی حاشــا هەڵنەگرە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــدا لەڕوی‬ ‫خوێندنــەوەی خەریتەی بەرەو پێشــەوەچونی قەیرانەكــەوە‪ ،‬تێدەگەین كۆی‬ ‫موعاناتەكانــی هاواڵتیانی هەرێم‪ ،‬یــەك ئەنجامی بێ پالنی ئیدارەی ناوخۆیە‪،‬‬ ‫دویــش لێكەوتەی تاكتیكی كایە ســتراتیژیی‌و ملمالنێ گەورەكەیە‪ ،‬كەبرییتیە‬ ‫لەملمالنێی لەســەر بڕیار‌و خاوەندارێتی لەنێوان كورد وەك نەتەوەیەكی خاك‬ ‫زەوتكــراو‪ ،‬لەگــەڵ بەغــداد وەك پایتەختی دەوڵەتی ئیحتیــال كە دەیەوێت‬ ‫هەمــو دەرچــەكان بەشــێوەیەكی مەركەزی لەكورد دابخــات‪ .‬بۆیە هەر بەرەو‬ ‫پێشــەوە چونێكی كەیســتەكە بێ گومان باج‌و ماندوبونی زۆر تاقەت پڕوكێنی‬ ‫دەوێت‪ .‬بەغدادش پڕ بەپێســت لەڕەهەندی كێشــەكە گەیشــتوە‪ ،‬بۆیە سزای‬ ‫فەرمانبەرانی ســادە دەدات‪ ،‬تاكو لەو رێگەیەوە كایە ســتراتیژییەكە بگۆڕێت‪،‬‬ ‫بەچاوپۆشــین لە ئەخالقیبون‌و نائەخالقیبونی سزادانی فەرمانبەرێك كە تاكو‬ ‫ئێســتاش ئامادەیە لەژێر ئااڵی عیراقدا خزمەتی مەدەنی بكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ێ كورد‬ ‫ئەحمەد تورك‪ :‬ئاشتی بەب ‌‬ ‫هیچ مانایەكی نییە‬ ‫ئەحمەد تورك سەرۆك شارەوانی ماردین‬ ‫رایگەیاند توركیا لەدژایەتیكردنی‬ ‫پــەیــەدە بــەردەوامــە‪ ،‬ئــەم سیاسەتە‬ ‫هەڵەیەو هیچ ئەنجامێكی نابێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاشتی بەبێ‌ كورد هیچ كاردانەوەیەكی‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست نابێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كـــەجـــەكـــە‪ :‬دەبـــێـــت تــوركــیــا‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان بوەستێنێت‬

‫ئاكدۆغان‪:‬‬ ‫پشتیوانی لە پڕۆسەی ئاشتی زۆرە‬

‫كۆما جڤاكێن كوردستان رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئاگربەستی تاكالیانە درێــژە پێدەدەین‬ ‫و پــێــویــســتــە لــەبــەرامــبــەر ئــەمــەدا‬ ‫توركیاش ئۆپەراسیۆنەكانی بوەستێنێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەمە ئەركێكی ئەخالقی و‬ ‫سیاسییە‪.‬‬

‫یاڵچن ئاكدۆغان یاریدەدەری سەرۆك‬ ‫وەزیـــرانـــی تــوركــیــا رایــدەگــەیــەنــێــت‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەالیەن ئاك پارتییەوە‬ ‫دەستیپێكردووەو هەنگاوی بۆ نــراوە‪،‬‬ ‫ئێستاش لــەالیــەن گــەالنــی توركیاوە‬ ‫پشتیوانی زۆری لێدەكرێت‪.‬‬

‫عەبدواڵ دەمیرباش بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫«ئەگەر هەیە هەدەپە ‪15%‬ی‬ ‫دەنگەكان بەدەستبهینێت»‬

‫‪5‬‬

‫ئەگەری حكومەتی‬ ‫هاوپەیمانێتی لەتوركیا‬

‫هاوژین محێدین‬

‫عەبدواڵ دەمیرباش‬

‫سازدانی‪ :‬چاودێر‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ ،‬سیاسەتكارێكی‬ ‫باكوری كوردستان رایدەگەیەنێت ئاك‬ ‫پارتی پالنی هەیە لەرۆژی هەڵبژاردندا‬ ‫رێگری بۆ بنكەكانی دەنگدان لەچەند‬ ‫ناوچەیەكی باكوری كوردستان‬ ‫دروستبكات‪ .‬دەمیرباش ئەندامی جڤاكی‬ ‫كۆما جڤاكێن دیموكرات (كەجەدە)‪ ،‬یەك‬ ‫لەو سیاسەتكارانەی باكوری كوردستانە‬ ‫كە لەماوەی رابردودا لەئۆپەراسیۆنەكانی‬ ‫پۆلیس دەستگیركراو ئێستا لە‬ ‫نەخۆشخانە لەژێر چاودێری پزیشكدایە‬ ‫و هەر لەوێشەوە ئەم دیالۆگەی لەگەڵ‬ ‫«چاودێر» ئەنجامداوە‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫هەدەپە پشتگیری لەپێكهێنانی هەر‬ ‫حكومەتێك دەكات‪ ،‬بەمەرجێك چارەسەری‬ ‫پرسی کورد بکات‬

‫‪,,‬‬

‫بانگەوازەكەی لەیال زانا زۆر گرنگ و‬ ‫مانادارە‪ ،‬ئەو وەك دایكێك وەك ژنێكی‬ ‫سیاسەتكار بانگەوازی ئاشتی كردووەو‬ ‫پێویستە توركیا بەدەم بانگەوازەكەیەوە‬ ‫بچێت‬

‫چـــاودێـــر‪ :‬مــــاوەی چــەنــد مانگێكە‬ ‫ئــۆپــەراســیــۆنــی پۆلیسی لــەبــاكــوری‬ ‫كــوردســتــان دەستیپێكردووە ئێوەش‬ ‫یـــەك لــــەو ســیــاســەتــكــارە بـــون كە‬ ‫دەستگیركران‪ ،‬هۆكاری ئــەوە چی بوو‬ ‫دەك ــرێ‌ هەڵسەنگاندنێك بــۆ هۆكاری‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان بكەن؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬لەپاش ئــەوەی‬ ‫دەوڵەتی توركیا پڕۆسەی چارەسەری و‬ ‫قۆناغی دانوستانەكانی لەگەڵ عەبدواڵ‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬ئامانجی هەدەپە‬ ‫ئۆجەالن سەرۆكی پەكەكە كۆتایی پێهێنا‪ 3000 ،‬كەسیتر تۆمەتباركراون‪ ،‬هەر لەماوەی‬ ‫پاشان لە هەڵبژاردنی حــوزەیــران ئاك سێ‌ مانگی رابردودا‪ 19 ،‬سەرۆك شارەوانی ئەوەیە لە ‪ %20‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫پارتی دەنگی تەواوەتی نەهێنا بۆئەوەی لەباكوری كوردستان دەستگیركراون‪ .‬لەدوا هەڵبژاردنیشدا توانی سەركەوتنێكی‬ ‫بەتەنها حكومەتی پێكبهێنێت‪ ،‬وایكرد ئەمەش بۆ رێگرییە لەخەبات و چاالكی بەرچاو بەدەستبهێنێت‪ .‬پێموابێت رێژەی‬ ‫دەنگەكانی هەدەپە لە هەڵكشاندایە‪،‬‬ ‫كە دوبارە درێژە بە سیاسەتی رابردوی بزوتنەوەی سیاسی كورد‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬راگەیاندنی ئاگربەست لەالیەن بۆچونی من ئەوەیە هەدەپە دەتوانێت‬ ‫بداتەوە‪ ،‬ئەوەبو ئۆپەراسیۆنی سەربازی‬ ‫و پۆلیسی بەشێوەیەكی گشتیی و پەكەكەوە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ ئەمە ‪ %15‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫چــاودێــر‪ :‬لەهەڵبژاردنی رابـــردودا‪،‬‬ ‫هاوكات لــەدژی پەكەكە و الیەنی كورد لەهەڵبژاردنی ئایندەدا چ كاردانەوەیەكی‬ ‫هەدەپە توانی دەنگی زۆربەی دەنگدەری‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬ئێستا الیەنی پەكەكە بۆ رێژەی دەنگەكانی هەدەپە دەبێت؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬هەوڵ و تەقەالی كورد ببات‪ ،‬پێتان وایە دەنگدەری كورد‬ ‫ئاگربەستی راگــەیــانــدووە بــەاڵم الیەنی‬ ‫توركیا درێژە بەئۆپەراسیۆنەكانی دەدات‪ ،‬پەكەكە بۆ ئەوەیە دەرفەت بەتوركیا بدات جارێكیتر دەنگ بە ئاك پارتی بداتەوە؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬ئــاك پارتی لە‬ ‫ئەمەش سیاسەتێكی هەڵەیە و چارەسەری بۆ ئاشتی‪ ،‬بەاڵم دەبینین دەوڵەتی توركیا‬ ‫درێژە بەئۆپەراسیۆنی سەربازی دەدات‪ .‬هەرێمە كوردییەكان چانسی لەدەستداوە‪،‬‬ ‫پرسی كورد قوڵتردەكاتەوە‪.‬‬ ‫چــاودێــر‪ :‬لە ئۆپەراسیۆنەكانی ئەم ئەمەش ئاستەمی لــەبــەردەم دانوستان بەهۆی ئــەوەی هەمو ئەو بانگەشانەی‬ ‫دواییە‪ ،‬دوا ئاماری دەستگیركراوەكانی لەگەڵ ئۆجەالن دروستدەكات‪ ،‬ئێمە لەدژی بۆ ئاشتەوایی و خۆشگوزەرانی ناوچەكە‬ ‫چاالكوان و سیاسەتكارانی كورد چەند هەمو شەڕو ئۆپەراسیۆنێكین پێویستە دەیكرد نەیتوانی بەكردار بیباتەسەر‪،‬‬ ‫هەمو سیاسەتكارێك هەوڵ و كۆشش بۆ ئێستاش هــاوكــاری داع ــش دەكـــات و‬ ‫بوە؟‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی پەكخستووە‪ ،‬توركیای‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬ئۆپەراسیۆنەكانی ئاشتی بدات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هەڵبژاردنی یەكی تشرینی بــەرەو دیكتاتۆری بــردووە‪ ،‬گەلی كورد‬ ‫ئەم دواییە درێــژەی ئۆپەراسیۆنەكانی‬ ‫كەجەكە بوو‪ ،‬ئۆپەراسیۆنەكانی پۆلیسی دووەم هەدەپە ئامانجی ئەوەیە رێژەی لەباكور بەئاگایە لەمانە بۆیە جارێكیتر‬ ‫ئەمجارە تائێستا ‪ 1300‬بۆ ‪ 1500‬كەس چەندی دەنگەكان ببات؟ پێشبینی ئێوە دەنگ بە ئاك پارتی نادەنەوە‪.‬‬ ‫دەستگیركراون‪ ،‬جگە لەوانەش نزیكەی چەندە؟‬

‫*‪ 1966‬لــە لیجەی ســەربــە ئامەد‬ ‫لەدایك بووە‬ ‫*لە ‪ 1987‬كۆلیجی ئەدەبی لە زانكۆی‬ ‫فرات تەواوكردووە‬ ‫*‪ 17‬ساڵ مامۆستا بوە‬ ‫*لــە ‪ 2004‬و ‪ 2009‬وەك ســەرۆك‬ ‫شارەوانی قەاڵ لەئامەد هەڵبژێردراوە‬ ‫*لە ‪ 2009‬لەئۆپەراسیۆنی كەجەكە‬ ‫یەك بوە لەسەرۆك شارەوانییەكانی‪،‬‬ ‫کە دەستگیركراوە‬ ‫چاودێر‪ :‬هەفتەی رابــردوو لەیال زانا‬ ‫بانگەوازی ئاشتی بۆ الیەنی توركیا كرد‪،‬‬ ‫پێتان وایە توركیا بەدەم ئەم باگەوازەوە‬ ‫بچێت؟ یاخود چی بكرێت تاكو دوبارە‬ ‫ئاشتی بێتەئاراوە؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬بانگەوازەكەی‬ ‫لەیال زانــا زۆر گرنگ و مــانــادارە‪ ،‬ئەو‬ ‫وەك دایكێك وەك ژنێكی سیاسەتكار‬ ‫بانگەوازی ئاشتی كـــردووەو پێویستە‬ ‫توركیا بــەدەم بانگەوازەكەیەوە بچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا توركیا هیچ كاردانەوەیەكی‬ ‫بۆ ئەو پەیامەی لەیال زانا نەبوە‪ ،‬بەڕای‬ ‫من بــۆئــەوەی ئاشتی دەستەبەربێت‪،‬‬ ‫دەبێت بەزوترین كات دەوڵــەت لەگەڵ‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن دابنیشێت و رێككەوتن‬ ‫لەگەڵیدا بكات‪ .‬من ئومێدم بەوە هەیە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی دەستپێبكاتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا ئاك پارتی پالنێكی هەیە‬ ‫بۆئەوەی هەدەپە بەربەستی هەڵبژاردن‬ ‫نەبڕێت؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬ئاك پارتی چەند‬ ‫پالنێكی هەیە‪ ،‬یەك لەوانە هێرشەكانی‬ ‫بۆ سەر هەرێمە كوردییەكان زیادكردووە‪،‬‬ ‫دەیــەوێــت چەند رێگایەك بگرێتەبەر‬ ‫بـــۆئـــەوەی رێــگــری لــە سندوقەكانی‬ ‫هــەڵــبــژاردن بكات لەچەند بنكەیەك‪،‬‬ ‫پێموابێت بەم پالنانە ناتوانێت رێگری‬ ‫لەسەركەوتنی هەدەپە بگیرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتان وایە حكومەتی داهاتوی‬ ‫توركیا چــۆن دەبــێــت‪ ،‬ئایا لەشێوەی‬ ‫حكومەتێكی هاوبەشی دەبێت؟‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ :‬پێشبینییەكان‬ ‫لەسەر ئــەوە دەوەستێتەوە كە لەپاش‬ ‫هەڵبژاردن هیچ پارتێكی سیاسی بەتەنها‬ ‫نەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت‪ ،‬بەدور‬ ‫نییە ئــاك پارتی و جەهەپە پێكەوە‬ ‫حكومەتی هاوبەشی پێكبهێنن‪ .‬لەوانەشە‬ ‫ئاك پارتی و مەهەپە پێكەوە حكومەت‬ ‫پێكبهێنن‪ ،‬ئەگەر بێت و ئــاك پارتی‬ ‫و جەهەپە حكومەت پێكبهێنن ئــەوا‬ ‫هەدەپە پشتگیری لەو حكومەتە دەكات‬ ‫بەمەرجێك هەنگاوی ئیجابی و دیموكراسی‬ ‫بنێت‪ .‬هەدەپە پشتیوانی لە پێكهێنانی‬ ‫هەر حكومەتێك دەكات كە چارەسەری‬ ‫پرسی كورد لەتوركیا بكات و لەدەرەوەیدا‬ ‫سیاسەتێكی ئاشتیخوازانە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بگرێتەبەر‪.‬‬

‫تەنها شەش رۆژی ماوە هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمان ئەنجامبدرێت و‬ ‫پارتە بەشداربوەكانیش بە تایبەت چوار پارتەكەی پەرلەمان دەیانەوێت لەڕێگەی‬ ‫كۆبونەوەی فراوانی جەماوەری بەتایبەت ئاك پارتی و جەهەپە بانگەشە بۆ‬ ‫پارتەكانیان بكەن‪ ،‬بەاڵم هەدەپە بەهۆی تەقینەوەكەی ئەنقەرە كە ‪ 36‬ئەندامی‬ ‫پارتەكەی تێدا كوژرا‪ ،‬كۆبوونەوە جەماوەریە فراونەكانی هەڵوەشاندەوە‪.‬‬ ‫لە ‪ 22‬ی تشرینی یەكەمەوە لەالیەن كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنی توركیاوە‬ ‫بەپشتبەستن بەیاساكان بڕیاردرا تا رۆژی هەڵبژاردن هیچ راپرسیەك لە میدیا‬ ‫باڵونەكرێتەوە‪ .‬بەپێی ئەنجامی دوا راپرسیەكان بەتایبەت سەنتەرەكانی ‪konda‬‬ ‫و ‪ andy-ar‬كە هەمیشە راپرسیەكانیان نزیك بووە لە ئەنجامی هەڵبژاردن‬ ‫دەریدەخەن ئاك پارتی ناتوانێت بە تەنها دەسەاڵت بگرێتەوە دەست و ‪276‬‬ ‫كورسی پەرلەمان مسۆگەر بكات‪ ،‬هەروەها راپرسی ئەم دوو سەنتەرە و ناوەندەكانی‬ ‫دیكەی راپرسی دەریانخستوە كە جەهەپە كەمێك دەنگەكانی زیاد دەكات‪ ،‬هەرچی‬ ‫مەهەپەشە دەنگەكانی كەم دەكات‪ ،‬سەبارەت بە هەدەپەش ئاماژەدراوە دەنگەكانی‬ ‫نزیك دەبێت لە هەڵبژاردنی پێشو‪ ،‬بەاڵم ئەگەری هەیە هەدەپە دەنگەكانی زیاد‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە بەشێك لەوانەی فۆڕمی راپرسیان خراوەتە بەردەست نەیانویستوە‬ ‫بۆچوونیان بخەنەڕوو بەهۆی ئەو ترس و تۆقاندن و فشارەی لەسەر كوردانی باكور‬ ‫لەئارادا بووە‪.‬‬ ‫تێكچونی وەستانی قۆناغی چارەسەر و سەرهەڵدانەوەی پێكدادانەكان و‬ ‫چاالكیەكانی پەكەكە ترس و دڵەڕاوكێی بۆ كوردان بەتایبەت ئەوانەی نیشتەجێی‬ ‫شارە گەورەكانی توركیان دروستكرد‪ .‬هۆكارێكی دیكەش كە ئاماژە بۆ زیادبونی‬ ‫دەنگی هەدەپە دەكات ئەوەیە ئەو ناوچانەی پێكدادانیان تێدابوو بەتایبەت ناوچە‬ ‫سنوریەكان فۆڕمی ڕاپرسیان بۆ نەچووە‪ ،‬لەكاتێكدا زیاتر لە ‪ %85‬ی دانیشتوانی‬ ‫ئەو ناوچانە دەنگدەری هەدەپەن‪.‬‬ ‫لــەبــارەی راپرسیەكانەوە یــاریــدەدەری پێشوی ســەرۆك وەزیــرانــی توركیا‬ ‫و دامەزرێنەری ئاك پارتی بولەنت ئارنچ ئاماژەیدا كە ئاك پارتی دەنگەكانی‬ ‫زیادیكرووە و ئێستا لەسەر لێوارن و پارتەكەیان ‪ 276‬پەرلەمانتاری مسۆگەر‬ ‫كردوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان زیاتر دەخوازن‪ ،‬ئارنچ دانی بەوەشدا نا كە هەدەپە رێژەی‬ ‫دەنگەكانی پاراستوە‪.‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابردودا چەند لێدوانێكی سەرۆك وەزیرانی توركیا و سەرۆكی‬ ‫ئاك پارتی ئەحمەد داودئۆغڵو زیانی زۆری بە پارتەكەی گەیاند‪ ،‬لە لێدوانەكانیدا‬ ‫داودئۆغڵو وتبوی «دوای تەقینەوەكەی ئەنقەرە راپرسیمان كــردووە‪ ،‬دەنگی‬ ‫پارتەكەمان زیادیكردووە!»‪ .‬ئەمەش كاردانەوەی لێكەوتەوە و وەكو دەستكەوتێكی‬ ‫پارتەكە لێكدانەوەی بۆ كرا كە وا وێنای كردووە پەالمارە تیرۆرستیەكە سوودی بۆ‬ ‫ئاك پارتی هەبوبێت‪ .‬لێدوانێكی دیكەی داودئۆغڵو لەشاری وان بوو كە هەڕەشەی‬ ‫ئەوەی كردبوو ئەگەر ئاك پارتی لە دەسەاڵت نەبێت توركیا دەگەڕێتەوە بۆ سااڵنی‬ ‫نەوەدەكان كە ژیتەم ئۆتۆمبێلێكی سپی بەكاردەهێنا بۆ تیرۆركردنی چاالكوانانی‬ ‫سیاسی كورد‪ .‬لەداوی تەقینەوەكەی ئەنقەرە لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا پرسیار‬ ‫لە وەزیری ناوخۆ سەالمی ئاڵتنئۆك كرا كە دەست لەكارناكێشێتەوە‪ ،‬بەاڵم وەزیری‬ ‫داد كەنعان ئیپەك بزە دەیگرێت‪ ،‬ئەمەش بەسەر خۆیی و پارتەكەیدا شكایەوە كە‬ ‫لەڕەوشێكی وەها خراپدا پێكەنینی دێت‪.‬‬ ‫ئاك پارتیش بەهۆی ئەو ئەزمونە ‪ 13‬ساڵیەی هەیەتی دەیەوێت لەڕێگەی پالنێكی‬ ‫وردەوە زۆرترین ژمارەی پەرلەمانتار مسۆگەر بكات ئەگەر سەربە پارتەكەشی نەبن‪،‬‬ ‫پشتیوانی هەریەك لە كاندیدەكانی پارتی سەعادەتی ئیسالمی و چەند پارتێكی‬ ‫دیكە دەكات كە بەشێوەیەكی سەربەخۆ خۆیان هەڵبژاردووە‪ ،‬هاوكات هوداپار‬ ‫كە پارتێكی كوردی ئیسالمیە لە شارە كوردیەكان پشتیوانی ئاك پارتی دەكات‪،‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی ئەگەری هەیە كاندیدی چەند پارتێكی پەرلەمان بەشێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان ڕازیبكرێن كە بێنە ناو ئاك پارتیەوە كە لە خولی پێشوی پەرلەماندا‬ ‫ئەرتوغڕوڵ توركێش كوڕی دامەزرێنەری پارتی مەهەپە چووە ناو ڕیزەكانی ئاك‬ ‫پارتی‪ ،‬هەرچەندە توركێش لە سااڵنی ڕابوردودا بە ئاكپارتی وتبوو «بیزەنتیەكان‬ ‫چەند نەتەوەین‪ ،‬ئاكپارتیش هەر ئەوەندە نەتەوەییە»‪ .‬ئەمەی زۆر ڕون دەبێت لەو‬ ‫هەڵبژاردنەدا ئەوەیە هەدەپە لەڕوی ژمارەی پەرلەمانتارانەوە دەبێتە سێیەم پارتی‬ ‫توركیا و پێشی مەهەپە دەكەوێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئاك پارتی بەمشێوانە نەیتوانی ‪ 276‬پەرلەمانتار مسۆگەر بكات‪ ،‬نزیكترین‬ ‫سیناریۆ ئەوەیە لەگەڵ جەهەپە حكومەتی هاوپەیمانێتی پێكبێنێت‪ .‬لە هەفتەی‬ ‫پێشودا هاوسەرۆكی هەدەپە سەاڵحەدین دەمیرتاش لەبارەی بەشداریكردنیان لە‬ ‫حكومەتی ئایندەدا وتی «ئەگەر ئاكپارتی و جەهەپە حكومەت پێكبێنن‪ ،‬دەكرێت‬ ‫قسە لەسەر بەشداریكردنمان بكەین‪ ».‬ئەم ئاماژەیەش دەریدەخات ئیتر بەهۆی‬ ‫كاریگەری روداوەكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و دۆخی ناو توركیا ئەوە دەخوازرێت‬ ‫حكومەتی بنكە فراوان پێكبهێنرێت و تەنها تەواوكردنی ژمارەی پەرلەمانتاران‬ ‫لەالیەن ئاك پارتیەوە‪ ،‬بەس نابێت بۆ ئەوەی حكومەتێكی بەهێز دروستبێت و‬ ‫بتوانێت زۆربەی كێشەناوخۆیی و دەرەكی و ئابورییەكانی توركیا چارەسەر بكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬نزار‬

‫رەخنە‬ ‫لەڕێكخراوەكانی ژنان‬ ‫دەگیرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان‪ -‬نزار‪:‬‬ ‫بەشێك لەچاالكوانانی ژنان رەخنە‬ ‫لەڕێكخراوەكانی ژنان دەگرن‪ ،‬كە وەك‬ ‫پێویست لەناڕەزایەتیەكانی فەرمانبەران‌و‬ ‫مامۆستایاندا هەوڵوێستیان نەبووە‪،‬‬ ‫هاوكات بەشێكی ژنانیش هۆكارەكەی‬ ‫بۆ ئەوە دەگێڕنەوە كە خۆپیشاندانەكان‬ ‫بەسیاسی كراون‪.‬‬ ‫رێكخراوەكانی ژنان مەیدانی‬ ‫داواكاریەكانیان چۆڵكرد‬ ‫ڕازاو عەبدول‪ ،‬كە پیشەی پارێزەریە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەبێدەنگی ڕێكخراوەكانی ژنان‬ ‫لەبەرامبەر ئەو داواكارییانەی لەئێستادا‬ ‫مامۆستایان‌و فەرمانبەران بۆی هاتونەتە‬ ‫سەر شەقام بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫زۆرێك لەو رێكخراوانە سەر بەحزبێكی‬

‫دەسەاڵتن كە بەتەنها قسە لەسەر ئەو‬ ‫پرسانەی ژنان دەكەن‪ ،‬كە دەسەاڵت‬ ‫پێی خۆشە‪ ،‬هاوكات دەسەاڵتیش ئەم‬ ‫ڕێكخراوانە بەشێوەیەك دروستدەكات‌و‬ ‫هاندەدات‪ ،‬بۆئەوەی ژنان خۆیان ڕقیان‬ ‫لەمافەكانیان بێتەوە‪ ،‬بەنمونە ڕێكخراوێك‬ ‫بەتەنها قسە لەسەر ئەو كەیسانەی ژنان‬ ‫دەكات كە لەسەر ئەخالق‌و شەرەف‬ ‫دەكوژرێن‪ ،‬بەاڵم لەسەر زۆرێك پرسی‬ ‫ژنان قسە ناكەن‪ ،‬كە ئێستا ژن فەرمانبەر‌و‬ ‫مامۆستا‌و دایكە‌و مافیان دەخورێت‪.‬‬ ‫ناوبراو زیاتر رونیكردەوە‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە ئەم پرسە سیاسییانەی كە‬ ‫ئێستا هەیە قسەی لەسەر ناكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەئیستادا ڕێكخراوێك نییە بەكرداری‬ ‫بەرگری لەمافەكانی ژنان بكات‌و ئەو‬ ‫ڕێكخراوانەی كە هەیە‪ ،‬تەنها كار لەسەر‬ ‫كەیسێكی تایبەت دەكەن‪.‬‬

‫یەكەم خۆپیشاندان‬ ‫كە لەسلێمانی لەبەردەم‬ ‫كۆبونەوەی پێنج قۆلی‬ ‫لەشاری سلێمانی سازكرا‪،‬‬ ‫نزیكەی كۆمەڵێك ڕێكخراو ئامادەكارییان‬ ‫بۆ كردبو‪ ،‬بەاڵم بەوتەی ئەو پارێزەرە‪ ،‬لەو‬ ‫ڕێكخراوانەدا تەنها چەند ڕێكخراوێكی كەمی‬ ‫ژنان بەشداربون‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا ژنان‬ ‫لەو خۆپیشاندانەدا بەدیدەكران‌و بەكردار‬ ‫بەشداربون‪ ،‬بەاڵم كاتێك خۆپیشاندانەكە‬ ‫گرژی تێكەوت ژنان كشانە دواوە‪ ،‬ئایا‬ ‫بەهۆی ئەوەبوو كە لەخۆیان ڕانەدەبینی‬ ‫یان ئەوەبوو كە لەگەڵ سیاسەتی‬ ‫ڕێكخراوەكەیان نەدەگونجا‪.‬‬ ‫كێ‌ بڕیار دەدات ؟‬ ‫سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئاماژە‬ ‫كوردستان‬ ‫لەپارلەمانی‬

‫مامۆستایان‌و فەرمانبەراندا‬ ‫«لەناڕەزایەتیەكانی‬ ‫هەڵوێستیان نەبووە»‬

‫بەوەدەكات‪ ،‬بەگشتی ئەم خۆپیشاندانانە‬ ‫بەشێوەیەكی رێكخراو نەبوە‌و ئەو‬ ‫بڕیارانەش كە دراون لەالیەن كۆمەڵێك‬ ‫خەڵكەوە بوەو رێكخراوەكانی ژنان‬ ‫كەمتر بەشدار بوو‪ ،‬واتە بڕیارەكە پیاو‬ ‫داویەتی‪ ،‬ئەمەش بەهۆی ناڕێكخراوی ئەو‬ ‫خۆپیشاندانانە كە وایكردوە پەیوەندیی‬ ‫بەژنان‌و رێكخراوەكانیانەوە نەكرابێت‪.‬‬ ‫گەشە دارا‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬ژن وەك‬ ‫پیاو وەك هەرتاكێكی ئەم كۆمەڵگەیە‬ ‫مافی خۆیەتی داوایی مافەكانی بكات‪،‬‬ ‫بەشێوازێكی مەدنیانەیش سوربن لەسەر‬ ‫وەرگرتنی مافەكانیان‪ ،‬بەاڵم هەمو‬ ‫وەكو‬ ‫رێكخراوەكان بەژنانیشەوە‬

‫پێویست نەیانتوانیوە بەمەبەستی‬ ‫داواكردنی مافەكانی خەڵك سەركردایەتی‬ ‫شەقام بكەن‪.‬‬ ‫ژنان ترسیان لەتوندوتیژی هەیە‬ ‫چاالكوانێكی بواری ژنان بە»‬ ‫چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬پێوستە ژنان‌و‬ ‫پیاوانیش گرنگی بەداواكردنی مافە‬ ‫رەواكانیان بدەن‪ ،‬بەاڵم هەندێكجار‬ ‫رێكخراوەكانی ژنان ترسیان هەیە لەوەی‬ ‫توندوتیژییان بەرامبەر بكرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫كەمتر بەشداریدەكەن‪.‬‬ ‫پەروین حەسەن‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئەو خۆپیاشاندانانەی كە دەكرێت‬

‫بۆسەرجەم تاكەكانی كۆمەڵگەیە‪،‬‬ ‫گوێ بەوەنادات كە ئەم كەسانە سەر‬ ‫بەچ رێكخراو الیەنێكن‪ ،‬بەاڵم كێشەكە‬ ‫ئەوەیە ئەم خۆپیشاندانانە بەسیاسی‬ ‫كراون‪ ،‬هاوكات هەندێك لەرێكخراوەكانی‬ ‫ژنانیش پەیوەندییان بەحیزبەكانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كەواتە سیاسەت‌و حیزبایەتی‬ ‫وای لەرێكخراوەكانی ژنان كردووە‬ ‫كە دەستكراوەنەبن‪ ،‬تەنانەت هەتا‬ ‫ئێستا رێكخراوەكانی ژنان لەهەندێ‬ ‫مەهامی كاری رێكخراوی كۆمەڵگەیی‬ ‫تێنەگەشتون‪ ،‬پێیانوایە تەنها پرسەكانی‬ ‫ژنان كاری ئەوانە‪.‬‬

‫سەبری بەهمەنی‪ ،‬چاالكوانی ژنان بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫هێزە ئیسالمییەكان زۆر دەستەواژە بەكاردەهێنن‪ ،‬كە پێموانیە‬ ‫بۆخۆیشیان بڕوایان پێبێت‪ ،‬بۆ نموونە فێمینیزمی ئیسالمی‬

‫سازدانی‪ :‬لەتیف حسێن‬ ‫(سەبری بەهمەنی) چاالكوانی‬ ‫بواری ژنان‪ ،‬لەدیدارێكی تایبەتی‬ ‫رادیۆی مەدەنیەت‪ ،‬كە بەشێكی لە‬ ‫«چاودێر»دا باڵو دەكرێتەوە پێیوایە‪،‬‬ ‫لەكوردستان هێشتا ژنان مرۆڤی پلە‬ ‫دوون‪ ،‬ئەمەیش دەرخەری ئەوەیە كە‬ ‫بارودۆخی ژنان هەر لەخراپبوندایە‪.‬‬ ‫ناوبراو لەبارەی بۆچونی هێزە‬ ‫ئیسالمیەكان لەسەر پرسی ژن‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات‪ ،‬ئەوان هەندێك بابەت‬ ‫لەسەر ژنان باس دەكەن‪ ،‬كە خۆیشیان‬ ‫باوەڕیان پێی نیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەڕای تۆ بۆچی رەوشی ژنان‬ ‫لەكوردستاندا باش نییە لە كاتێكدا ژنان‬ ‫لە ئێستادا لە سەركردایەتی حزبەكاندان‌و‬ ‫چەندین رێكخراوی تایبەتمەندیان هەیە‌و‬ ‫لە پەرلەمان ژمارەیەكی زۆر ژن بوونیان‬ ‫هەیە؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬ئێمە باشبوونی‬ ‫بارودۆخی ژنان بە چی دەبینین؟ ئایا‬ ‫بەوەیە كە سەدان رێكخراوی ژنانمان‬ ‫هەیە یان بەوەیە كە وەزعی ژنان لە‬ ‫كۆمەڵگە‌و پێگەی ژنان لە كۆمەڵگە‬ ‫چۆنە من بەوەی دەبینم‪ ،‬پێگەی ژن لە‬

‫كۆمەڵگەی ئێمە ئێستاش پێگەیەكی پلە‬ ‫دووە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگەر تا ئێستاش پێگەی‬ ‫ژن پلە دوو بێت‪ ،‬ئەی كاری ئەو هەموو‬ ‫رێكخرا‌وو چاالكوانی بواری ژنان چی بوە؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬بە بڕوای من‬ ‫كارەكانی رێكخراوەكانی ژنانیش‬ ‫كەموكوڕی تێدا بووە زۆربەی‬ ‫رێكخراووەكان سەر بە حزبەكانن ئەوەش‬ ‫بۆ خۆی رێگرییەكە بۆ كاروچاالكی‬ ‫ئەو رێكخراوانە‪ ،‬رێكخراوەكانی ژنان لە‬ ‫هەندێك چاالكیاندا توانیویانە جوڵەیەك‬ ‫دروست بكەن‪ ،‬بەاڵم بە پێی ئەو كاتە‬ ‫زۆرەی كە بوونیان هەیە دەسكەوتیان‬ ‫كەمە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆ باسی ئەوە ناكرێت لەناو‬ ‫خودی ژنانیشدا جۆرێك لە ساردی‌و‬ ‫ناكۆكیەكی بەردەوام هەیە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫زیانێكی گەورە بە پێگەو توانای‬ ‫ڕێكخراوەكانی ژنان دەگەیەنێت‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫گلەییە لە خۆتان ناكەن؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬ئەوە بەردەوام‬ ‫یەكێكە لە گرفتەكانی ئێمە‪ ،‬كە ژنان بۆ‬ ‫ناتوانن تەبابن بەتایبەت لە سەر مەسەلەی‬ ‫ژنان‪ ،‬كە گرفتی هاوبەشی هەموو‬ ‫ژنێكە‪ .‬من پێموایە ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫پەروەردەی تاكەكانی كۆمەڵگە‪ ،‬ژنانیش‬

‫بە عەقڵیەتی ژێردەستەو سەركوتكاران‬ ‫پەروەردە بوون‪ ،‬بۆیە بەڕای من دیسان‬ ‫ژنان ئەو جۆرە سەركوتكردنە لەنێوان‬ ‫خۆیاندا دووبارە دەكەنەوە‪ .‬بەرای من تا‬ ‫رادەیەكی ئاساییە هەروا كە پیاوانیش لە‬ ‫نێو خۆیاندا ناكۆكیان هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬با بێینە سەر كێشەی‬ ‫ژنان لە رۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬لەو‬ ‫بەشەی كوردستان رێكخراوەكانی ژنان‌و‬ ‫چاالكوانان‌و بزوتنەوەی فێمینیستی لە چ‬ ‫ئاستێكدایە؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬ئەگەر ئێمە‬ ‫بەراوردێك بكەین لە نێوان پارچەكانی‬ ‫كوردستاندا سەبارەت بە بارودۆخی ژنان‪،‬‬ ‫دەبێت بە پێی سیستەمی دەسەاڵت كە‬ ‫لە هەر كام لەو بەشانەدا بوونی هەیە‬ ‫هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین‪ ،‬بەنموونە لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا دەسەاڵت ڕێگری‬ ‫ناكات لە دروستكردنی هەر رێكخراوێك‬ ‫یان ئەنجامدانی هەر چاالكییەك‪ ،‬رەنگە‬ ‫هەندێك یاسا هەبێت كە بەربەست بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دیسان دەتوانن ئەو بەربەستانە‬ ‫تێپەڕێنن‌و لە دژیان بوەستنەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی كوردستان زۆر جار ئەوەی لە‬ ‫ڕاگەیاندنەكاندا لەسەر كێشەی ژنان باس‬ ‫دەكرێت لە رۆژهەاڵتدا باس ناكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەوێ راستەوخۆ لەگەڵ دەسەاڵتێكدا‬

‫رووبەڕووی‪ ،‬كە بۆ خۆی بەشێكە لە ژێر‬ ‫دەستەكردنی ژنان لە ڕێگەی یاساو بە‬ ‫كولتووركردنی یاساكانەوە‪ .‬هەروەها رێگە‬ ‫نادرێت بە چاالكی رێكخراوی ژنان‌و بوونی‬ ‫رۆژنامەی تایبەت بە ژنان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەی چ جۆرێك لە خەبات‬ ‫پێویستە بۆ ئەوەی ڕێكخراوەكانی ژنان لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان كاریگەرییان هەبێت‬ ‫بەتایبەت كە ئێران واڵتێكی ئیسالمییە؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬ئەم باسە زۆر‬ ‫دوورودرێژە ئێمە دەبێت سەرەتا‬ ‫هەڵسەنگاندن بكەین بۆ چەندین‬ ‫دەیەی خەباتی حزبەكانی رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫كە بەشێكن لەو بارودۆخەی ئێستای‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬خەباتی ژنانیش‬ ‫بەدەر نییە لەو بارودۆخەی كە ئێستا‬ ‫لە رۆژهەاڵتی كوردستاندا زاڵە‪ ،‬بۆیە لە‬ ‫ناوخۆی خۆی لە خەباتی كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنیدا پێناسەدەكات‌و لە دەرەوەی‬ ‫سنوورەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫تێكەڵەیەك لە خەباتی حزبی‌و سیاسی‌و‬ ‫جێندەریانە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی پێویستەو لە‬ ‫ئێستادا دەكرێت ئەوەیە كە بزوتنەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان لەناو رۆژهەاڵتدا بەهێزو‬ ‫كارا بكرێن بەتایبەتی خوێندنەوەیەكی‬ ‫نوێ بۆ پێگەی ژن لە ئیسالمدا بكرێت‌‌‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬با باسێكی دیموكراسی بكەین‪،‬‬

‫دیموكراسی لە هەرێمی كوردستاندا لە چ‬ ‫ئاستێكدایە‪ ،‬ئایا تەنیا لە چوارچێوەی‬ ‫دروشمدا ماوەتەوە ؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬بۆ هەڵسەنگاندنی‬ ‫دیموكراسی لە هەر كۆمەڵگەیەكدا دەبێت‬ ‫بارودۆخی ئابووری‌و كۆمەاڵیەتی ئەو‬ ‫كۆمەڵگەیە لەبەر چاوبگرین‪ ،‬دیموكراسی‬ ‫مانای زۆر فراوانی هەیە ناتوانین ئێمە لە‬ ‫چەند شتێكدا بەدی بكەین‪ ،‬بۆیە دەبینین‬ ‫بۆچوونەكانیش لەسەر دیموكراسی‬ ‫جیاوازە‪ ،‬بەاڵم ئێمە لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەندێك شتمان هەیە‬ ‫دەتوانین بڵێن تا رادەیەك هەناسەی‬ ‫دیموكراسیانەی هەیە‪ ،‬بۆ نموونە ئازادی‬ ‫رادەربڕین ئازادی چاپەمەنییەكان ئەوەی‬ ‫لە واڵتانی دەوروبەر زۆر كەمە وریا نەبین‬ ‫ئەو ئازادیەش لەبار دەچێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەوەش دەگوترێت كە رۆژنامەكان‬ ‫سەربەخۆ نین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر سەربەخۆش‬ ‫نەبن زۆر بە ئاسانی لە سەر هەموو‬ ‫تەوەرەكانی ژیانی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫قسە ئەكەن‌‌‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬زۆرجار باس لەوە دەكرێت‬ ‫لە كۆمەڵگەیەك كە ئایین بااڵدەست‬ ‫بێت ئاسان نییە دیموكراسی جێگەی‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان هەندێك‬ ‫حزبی ئیسالمی هەیە باسی دیموكراسی‬

‫دەكەن لە هەمانكاتدا ئیسالمیشن؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫زۆر دەستەواژە بەكاردەهێنن‪ ،‬كە‬ ‫پێموانیە خۆیشیان بڕوایان پێبێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە فێمینیزمی ئیسالمی! كاتێك كە‬ ‫ژن لە نێو ئاییندا دەچەوسێنرێتەوە چۆن‬ ‫دەتوانین باسی فێمینیزم لە ئیسالمدا‬ ‫بكەین كاتێك كە ژن‌و پیاو لە رووی‬ ‫ئایینەوە هەرگیز ناتوانن یەكسان بن‪،‬‬ ‫بۆیە من پێموانیە ئەو دەستەواژانەی‬ ‫ئەوان بەكاری دەهێنن بتوانین بە راستی‬ ‫تەنانەت لە ناو خۆیاندا پەیڕەوی بكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬رۆڵی مامۆستایانی ئایینی لە‬ ‫كێشەی ژناندا چۆنە؟‬ ‫سەبری بەهمەنی‪ :‬رۆڵی مامۆستایانی‬ ‫ئایینی زیاتر رۆڵێكی نەرێنییە‪ ،‬زیاتر‬ ‫هاندانی كۆمەڵگەیە دژی مافەكانی‬ ‫ژنان‪ ،‬من نەمبینیوە لە ماوەی ڕابردوودا‬ ‫مامۆستایانی ئایینی قسەیەكی باشیان‬ ‫لەسەر كێشەی ژنان كردبێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە دەیبیستین زیاتر سوكایەتی‌و بێڕێزی‬ ‫كردنە بە ژنان‪ ،‬پەراوێزخستن‌و بە پلە دوو‬ ‫كردنی ژنانە لە كۆمەڵگەدا‪ ،‬پێویست بوو‬ ‫دەسەاڵت لێپرسینەوەی لەو بانگخوازە‬ ‫ئایینیانە بكردایە‪ ،‬كە مزگەوتەكانیان‬ ‫كردووە بە مینبەری سووكایەتی بە ژنان‌‪،‬‬ ‫دەبێت بەربەستێكیان بۆ دابنێت‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )537‬دو شةممة ‪2015/10/26‬‬

‫وێستهام‬ ‫بتەكان دەشكێنێ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یانەی وێستهامی ئینگلیزی بە تێكشكاندنی گەورەكانی ئینگلتەرا‬ ‫خۆی گەیاندۆتە پلەی سێیەمی ریزبەندیی پریمەرلیگ‪ ،‬وێستهام‬ ‫لەو ‪ 20‬خاڵەی ئێستا كۆی كردۆتەوە ‪ 12‬خاڵی بەهۆی بردنەوەیە‬ ‫بووە لە چوار یانەی گەورەی خولەكە‪.‬‬ ‫وێستهام بە راهێنەرایەتیی بیلیچی كرواتی‪ ،‬هەموانی توشی شۆك‬ ‫كرد‪ ،‬كاتێك لەیارییەكانی ئەم هەفتەیەی پریمەرلیگدا توانییان‬ ‫لە چێڵسی ببەنەوە‪ ،‬پێشتر لەدەرەوەی یاریگای خۆیان و بە‬ ‫ئەنجامی قورس توانیبووی لە یانەكانی ئارسناڵ‪ ،‬مانچستەر‬ ‫سیتی و لیڤەرپول بباتەوە‪.‬‬

‫سێڵفی لەگەڵ دوو سەرۆك‬ ‫سێڵفیەكی سێرجیۆ ئەگوێرۆی ئەرجەنتینی یاریزانی یانەی مانچستەر‬ ‫سیتی لەگەڵ هەریەك لە دەیڤد كامیرۆن سەرۆك وەزیرانی بریتانیا و شی‬ ‫جین بینگ سەرۆكی چین‪.‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابردوودا‪ ،‬سەرۆكی چین بەسەردانێك گەیشتە بریتانیا و‬ ‫لەمیانی گفتوگۆكانیدا لەگەڵ بەرپرسانی ئەو واڵتە‪ ،‬باسیان لە پتەوكردنی‬ ‫پەیوەندییە وەرزشییەكانیش كردووە‪ ،‬لەمیانی سەردانێكیشیدا بۆ یاریگای‬ ‫ئیمارات‪ ،‬ئەگوێرۆ ئەو هەلەی قۆستۆتەوە و سێڵفیەكی لەگەڵ گرتووە‪.‬‬ ‫وشەی یەکتربڕ‬

‫‪7‬‬

‫هازارد دەبێتە‬ ‫سێ كەرتەوە!‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫سەرچاوە رۆژنامەنوسیەكان‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكەن ئیدین هازاردی بەلجیكی‬ ‫ئەستێرەی هەڵبژاردەی بەلجیكا‬ ‫بڕیاری رۆیشتنی داوە لە یانەی‬ ‫چێڵسیی ئینگلیزی‪ .‬سێ گەورە‬ ‫یانەی ئەوروپایش چاویان بڕیوەتە‬ ‫تواناكانی‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی رۆژنامەی زە‬ ‫سەن‪ ،‬یانەی پاریس سان جێرمان‬ ‫یەكێكە لەو یانانەی زۆر بەجدی‬ ‫بەدوای هازاردەوەیە‪ ،‬بەرپرسانی یانە‬ ‫فرەنسیەكە ئامادەن گرێبەستێكی ‪75‬‬ ‫ملیۆن پاوەندیی بدەنە یانەی چێڵسی‪،‬‬

‫سەرباری موچەیەكی خەیاڵی كە‬ ‫زیاتر بێت لەو موچەی ئێستای كە‬ ‫لەچێڵسی وەریدەگرێت و بڕەكەی ‪200‬‬ ‫هەزار پاوەندە بۆ هەفتەیەك‪.‬‬ ‫ئیدارەی پاریس سان جێرمان‬ ‫دەیانەوێت ئەو پەیوەندییە خراپەی‬ ‫نێوان هازارد و مۆرینیۆی راهێنەر‬ ‫بقۆزنەوە و ئەستێرە بەلجیكیەكە‬ ‫پەلكێشی پاریس بكەن‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی رۆژنامەی دەیلی‬ ‫ستار‪ ،‬یانەكانی ریاڵ مەدرید و‬ ‫بەرشەلۆنەیش ركابەریی پاریس سان‬ ‫جێرمان دەكەن بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫تواناكانی هازارد‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «پۆ» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «پۆ» ‪ 25‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬پۆپەشمین‪ ،‬پۆڕ‪ ،‬پۆستە ‪ ....‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬دیاری حەمەالو یوسف‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بالۆتێللی پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ ژنێكی ‪ 40‬ساڵدا‬ ‫هەبووە‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬میوەیەكە‪ ،‬زام‪.‬‬ ‫‪-2‬هونەرمەندێكی كوردە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫قاسە‪ ،‬هیوا بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-3‬دەم‌و چــاو‪ ،‬رێگە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫مەرج‪.‬‬ ‫‪-4‬نابێ‌ «پ»‪ ،‬شارێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-5‬پلەدارێكە ‪ +‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬ماوە‪ ،‬دوعا «پ»‪ ،‬مەیمونی عەرەب‪.‬‬ ‫‪-7‬دراوێكە‪ ،‬بۆنێكە ‪ +‬پیتێك‪ ،‬نیوەی‬ ‫باقی‪.‬‬ ‫‪-8‬خواردنی ئاژەڵە‪ ،‬كەسێكی بەدە‪،‬‬ ‫روناككەرەوەیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪،‬‬ ‫هەرا‪.‬‬ ‫‪-10‬رەنــگــێــكــە‪ ،‬بــۆ نـــاو باخچەیە‪،‬‬ ‫لەوەرەدایە‪.‬‬ ‫‪-11‬مـــەزن «پ»‪ ،‬ژمــارەیــەكــە ‪ +‬بۆ‬ ‫بڕینەوەیە «پ»‪ ،‬نیوەی كارل‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی كــوردە ‪+‬‬ ‫شەوێكی درێژی ساڵە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬شاعیرێكی كــوردە ‪ +‬پێداویستی‬ ‫خانوە‪.‬‬ ‫‪-2‬چۆن «پ»‪ ،‬گاڵتەپێكردنێكە‪ ،‬تین‪.‬‬ ‫‪-3‬پیاوی دارستانە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەلەش‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬جۆرە چاوێكە‪ ،‬پایە‪.‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫‪-6‬ژمـــارەیـــەكـــە‪،‬‬ ‫زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬گیانلەبەرێكە ‪ +‬پەت‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪.‬‬ ‫‪-9‬درەختێكە‪ ،‬كەسی نزیكە «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی فاتە‬ ‫‪-10‬روخسار‪ ،‬برا گەورەی لم‪.‬‬ ‫‪-11‬وازی‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرو نوسەرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪.‬‬

‫جۆرە یارییەكە‬ ‫موچە – شلیك – قەشانی – زەرف – كۆپان – سفت – دۆز‬ ‫– مستەشار – شاپلن – بڕێش – مازندەران – مەسینە – پەسند –‬ ‫زەرور – هۆز – جبە – زێڕ – پەژار – كەتن – هەسان – چەماوە‬ ‫ێ – جەمیل – خەستاوی – فلوت‬ ‫– بیرە – كۆساری – الدا – قەت ‌‬ ‫– پڕ‪.‬‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫رۆژنامەكانی ئیتاڵیا‪ ،‬یەكێكی دیكە لە كارە‬ ‫سەرنجڕاكێشەكانی ماریۆ بالۆتێللی یاریزانی یانەی‬ ‫میالنیان باڵوكردەوە‪ ،‬هەڵاڵیەكی زۆریشی نایەوە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی رۆژنامەكان‪ ،‬لەچەند رۆژی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬ژنێك داوایەكی یاسایی لەسەر سوپەر‬ ‫ماریۆ تۆماركردوە‪ ،‬پاش ئەوەی بینیویەتی كە‬ ‫بالۆتێللی وێنەیەكی ئەوی لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكاندا‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ژنە‪ ،‬بە رۆژنامەكانی راگەیاندوە‪ ،‬كە لە تەمەنی‬ ‫‪ 40‬ساڵیدا پەیوەندیی خۆشەویستیی لەگەڵ بالۆتێللیدا‬ ‫هەبووە و وێنەیان پێكەوە گرتووە‪.‬‬ ‫ژنەكە دەڵێت «بالۆتێللی وێنەیەكی تەنهای منی لە‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان باڵوكردۆتەوە بەبێ ئەوەی‬ ‫پرسم پێ بكات‪».‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (537) 26-10-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫سۆالڤ شەیدا‪:‬‬

‫شۆربای هونەری كوردیی یان‬ ‫سوێرە یان بێ خوێیە‬ ‫چاودێر‪ ،‬سلێمانی‪:‬‬ ‫سۆالڤ شەیدا‪ ،‬هونەرمەندی سینەماكار‪،‬‬ ‫رەخنەی توند لە هونەریی كوردیی‬ ‫دەگرێت و تەنانەت پێیوایە شارەزایی و‬ ‫پسپۆڕیی كورد لە بوارەكانی هونەردا لە‬ ‫ئاستێكی “نزمدان” و “نادیارن”‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬كە بەشداریی چەندین‬ ‫فیلم و درامای كوردیی كردوە‪،‬‬ ‫لەم چاوپێكەوتنە كورتەیدا لەگەڵ‬ ‫“چاودێر”‪ ،‬بە تەنزەوە رەخنە دەگرێ و‬ ‫دەڵێ “شۆربای هونەریی كوردیی یان‬ ‫سوێرە یان بێ خوێیە”‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێگەی هونەر و سینەمای‬ ‫كوردیی چۆن دەبینیت؟‬ ‫ســۆالڤ شــەیــدا‪ :‬لــە كــۆنــەوە تاكو‬ ‫ئەمڕۆ هونەر و هونەرمەندی كورد لە‬

‫ژێر زەبروزەنگ و هەڕەشەی دیكتاتۆریدا‬ ‫بووە‪ ،‬بۆیە ئاستی ئەزمون و شارەزایی‬ ‫و پسپۆڕیمان لە ئاستێكی نزمدایە و‬ ‫تەقریبەن نادیارە‪.‬‬ ‫لە ئاست سەدان چایخانەی سلێمانی و‬ ‫هەولێر و دهۆك و زاخۆ و كەركوكدا‪ ،‬چەند‬ ‫كتێبخانەت هەیە؟ چەند هۆڵی هونەریی‬ ‫و سینەمات هەیە؟ چەند هاواڵتیت هەیە‬ ‫بچنە پێشانگەیەكی هونەریی؟ واڵتێكمان‬ ‫هەیە لە كارەساتدایە‪ ،‬خەمی گەورەی‬ ‫سك و ژێر سكە‪ ،‬چۆن دەتوانیت خاوەنی‬ ‫هونەرێكی پێشكەوتوو بیت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬چۆن لەداهاتووی سینەما‬ ‫دەڕوانیت؟‬ ‫ســــۆالڤ شـــەیـــدا‪ :‬گــەشــبــیــنــی لە‬ ‫دڵـــی تــاریــكــیــدا یـــان شێتیە یــان‬ ‫خۆهەڵخەڵەتاندن‪ .‬تاكو سیاسییەكان‬

‫بڕیاردەری هونەر بن و تاكو بازرگان‬ ‫و هەلپەرستەكان لەناو هونەرمەنداندا‬ ‫لە بێژنگ نەدرێن‪ ،‬ئەوا باسكردن لە‬ ‫پێشكەوتنی هونەر لە كوردستاندا‬ ‫گێلییە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆ پێتوایە لە كوردستان كێ‬ ‫هونەر بەڕێوەدەبات؟ چۆن چارەسەر‬ ‫دەكرێ؟‬ ‫سۆالڤ شەیدا‪ :‬بۆ ئەوەی دامودەزگا‬ ‫هونەرییەكان بە باشی بەڕێوەببرێن‪،‬‬ ‫پێویستمان بە وەالنــانــی ئازایانەی‬ ‫بەڕێوەبەرە نەشارازە و نەخوێنەوارەكان‬ ‫و دانانی هونەرمەندانی بە ئەمەك و بە‬ ‫ئەزموون هەیە‪ .‬ئەگەر ئەمە نەكرێت‪،‬‬ ‫ئـــەوا هەمیشە شــۆربــای هونەریی‬ ‫كوردیی وەك هەمیشە سوێر دەبێ یان‬ ‫بێ خوێ‪.‬‬

‫چــاودێــر‪ :‬بەڕێزتان وەك ژنێك كە‬ ‫لەنێو هونەر و سینەمادا ئەزمونتان‬ ‫هەیە‪ ،‬دەتوانیت ئەو ئاستەنگانەمان پێ‬ ‫بڵێیت كە دەبنە بەربەست لەبەردەم‬ ‫ژناندا؟‬ ‫ســـۆالڤ شــەیــدا‪ :‬كــاتــێــك ژن لە‬ ‫كۆمەڵێكی داخـــراو و داســەپــاو بە‬ ‫بیروباوەڕی ژەنگگرتووی پیاوساالر و‬ ‫ئایین ساالر نەیەوێت بچێتە ژێر ركێفی‬ ‫ئەم دەسەاڵتە نادیموكراتەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫تووشی دەیان بەربەست و سوكایەتی‬ ‫و ئازار دەبێتەوە‪ .‬رێگری سەرەكیی كار‬ ‫و چاالكیی ژنان‪ ،‬بیری پیاوسارالری و‬ ‫یاسا و دابونەریتی كۆنە‪ ،‬كە ریشە و‬ ‫لق و پۆی هەموویان دەگەڕێتەوە سەر‬ ‫ئایین‪.‬‬

‫عاشقەكان لەكوردستان بەپێوە دەمرن‬ ‫شەهرام‪ :‬ئەم‬ ‫فیلمە پێشكەشە‬ ‫بەو مندااڵنەی‪،‬‬ ‫شەپۆلەكانی دەریا‬ ‫دەبنە جۆالنە بۆیان‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فیلمی “عاشقەكان بەپێوە دەمــرن”‪،‬‬ ‫لــەدەرهــێــنــانــی هــونــەرمــەنــد شەهرامی‬ ‫مەسلەخییەو هەریەك لەهونەرمەندان‪:‬‬ ‫شوان عەتوف‪ ،‬سروش سیحەت‪ ،‬پوریا‬ ‫پورسۆرخ‪ ،‬لەعیا زەنگەنە‪ ،‬ئاسۆ عومەر‬ ‫سوارە‪ ،‬سۆلین دڵپاك‪ ،‬چریكە عەبەڕەش‌و‬

‫چەندین هونەرمەندی تر رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫ئــەم فیلمە لە”‪”32‬ەمین فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی فەجر‪ ،‬خەاڵتی گەنجترین‬ ‫دەرهێنەری وەرگرتوە‪ ،‬هەروەها لەالیەن‬ ‫لیژنەی دادوەرانی حەوتەمین فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی بەغداد خەاڵتی باشترین‬ ‫فیلمی پێبەخشراوە‪.‬‬ ‫فیلمەكە لەپاڵ عەشق‌و خۆشەویستیدا‬ ‫بــاس لەكۆچ‌و ئــاوارەی ـی‌و شــەڕ دەكــات‪،‬‬ ‫بۆیە شەهرامی مەسلەخی ئەم فیلمەی‬ ‫پێشكەشی ئەو منداڵە پەنابەرانە كردوە‬ ‫كە لەجیاتی یاریكردن لەسەر جۆالنە‪،‬‬ ‫شەپۆلەكانی دەریا دەبنە جۆالنە بۆیان‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بـــەم فیلمە‪ ،‬دەرهــێــنــەر‬ ‫بـــە”چـــاودێـــر”ی راگــەیــانــد‪ ،‬شــانــازی‬ ‫بــەفــیــلــمــەكــەمــەوە دەكـــــەم‌و بــەنــیــازم‬

‫لەئایندەیەكی نزیكدا لەهەرێمی كوردستان‬ ‫نیشانی بدەم‌و جێی رەزامەندیی هەموان‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫هیوای ئەوەشی خواست كە بتوانێت‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬

‫لەفێستیڤاڵەكاندا نیشانیبدات‌و سەركەوتن‬ ‫بەدەستبهێنێ‌‪ ،‬سوپاسی هەمو ئەوانەش‬ ‫دەكـــات كــە لــەم بــارودۆخــە دژوارەدا‬ ‫هاریكارییان كردوە‪.‬‬

‫چاوەڕوانییەكان‬ ‫لەیەكێتی‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫بڕواناكەم هیچ كاتێك بەئەندازەی ئێستا‪ ،‬چاوی چاوەڕوانییەكانی كۆمەاڵنی خەڵك‬ ‫لەسەر هەنگاو و هەڵوێستە ئایندەییەكانی یەكێتی‪ ،‬دەرهەقی ئەو دۆخە سیاسییە‬ ‫هەستیارو مەترسیدارو ئایندە نادیارەی هەرێم‌و ناوچەكەی پێدا تێپەڕدەبێت‪ ،‬وا تۆخ‬ ‫بوبێت‪ .‬دەبێت بوترێت روداوەكانی رۆژانی رابردو‪ ،‬دەریخست كە جار ‌ێ لۆژیكی هێز‬ ‫چەندە فاكتەری بەالداخستن‌و پەكخستنی پرۆسەی سیاسی‌و دامودەزگا شەرعییەكان‌و‬ ‫چەندە سیحرئامێزو سەرسوڕهێنەر‪ ،‬دەتوانێت ریسی چەندین ساڵەی خەون‌و خواستە‬ ‫رەنگاوڕەنگەكانی دیموكراتخواز‌و ئازادیویست‌و سەروەریی یاسا‪ ،‬لەكونفەیەكونێكدا‬ ‫بكاتەوە خوری‌و‪ ،‬بەیەك چركە خەونەكان بەتاڵبكاتە‌وەو‪ ،‬خواستەكان نابوتكات‌و‪ ،‬هێزی‬ ‫لۆژیكیش خانەنشین بكات!‬ ‫ئێستا ئایا بەم روداوانە‪ ،‬لەحیكمەتی مانەوەی هێزو چەكداری یەكێتی تێگەیشتین؟‬ ‫هەڵبەت بەزەرورەت ئێستای پرۆسە الڕێبوەكەی سیاسی‌و حكومڕانیی یەكێتی ئەركدار‬ ‫دەكەن كە لەئاست چاوەڕوانییەكانی خەڵك‌و ئەركە مێژوییەكەیدا بێت‌و دەور‌و رۆڵگێڕیی‬ ‫ئەم قۆناغە هەستیارەو مەترسیدارە بێت‪ ،‬بەاڵم با جار ‌ێ بزانین ئەم قۆناغە چ هەنگاو‬ ‫و هەڵوێستێك لەیەكێتی دەخوازێت؟‬ ‫یەكەم‪ :‬چاوەڕوانی بەشێك لەخەڵك لەژێر كاریگەریی دۆخی نەخوازراو‪ ،‬هەروا‬ ‫دەركردنی گۆڕان لەالیەن پارتی لەحكومەت‌و رێگریی لەسەرۆكی پارلەمان بۆ پارلەمان‌و‬ ‫تەنانەت رۆیشتنی بۆ شاری هەولێر! چاوەڕوانن لەیەكێتی‌و خواستییانە دەبێت هەرچی‬ ‫زوە یەكێتی تەڕەفداربێت‌و‪ ،‬بەهەمان لۆژیك‌و كاردانەوە هەنگاو هەڵگرێ‌‪ ،‬لەوەش زیاتر‬ ‫ئەمبەری دێگەڵە ئاوەدانكاتەوەو! بڵێت برامان برایی‌و ماڵمان جیایی دو ئیدارەیی‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬چاوی چاوەڕوانییەكانی بەشێكی تری خەڵك وایــە‪ ،‬لەم دۆخە باشترین‬ ‫ئەرك‌و هەنگا‌و بێالیەنبون‌و تەماشاچییەتییە بۆ یەكێتی! لەوەش زیاتر مەرام‌و پەنا‌و‬ ‫هەلپەرستانە‌و دیماگۆگیانە رایانوایە یەكێتی با بەدەستێك چەپڵە لێدات‪ ،‬بۆ رەفتارەكانی‬ ‫پارتی‌و بەدەستێك سنگ بكوت ‌ێ بۆ وەدەرنانی گۆڕان لەحكومەت! هەرگیز نابێت ئەوانە‬ ‫فرچكیان بەرێبازی یەكێتی خواردبێت كە گەرەكیانە یەكێتی وا دەورێك ببینێ‌‪.‬‬ ‫دیقەت بدەن‪ ،‬هەردو چاوەڕوانییەكان ناتەواو و ئیشكال دروستكەرن‪ ،‬بۆچونموایە‬ ‫كە گرنگە یەكێتی نەكەوێتە ژێر كاریگەریی هیچ خواستێكی نەخوازراو ‌و كاركردن‬ ‫بەكاردانەوە‌و هەڵە بەهەڵە چارەسەركردن‌و خەستركردنی قوڕە گیراوەكە‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیش بەڕەوای نابینم بۆ هێزێكی وەك یەكێتی لەدۆخی پەكخستن‌و ئیفلیجكردنی‬ ‫پارلەمان‌و ژێرپێخستنی یاساو بەكارهێنانی هێز بەرانبەر هێزی ب ‌ێ چەك‌و چەكدار بێ‌‬ ‫تەڕەف بێت‪ ،‬بەڵكو پێویستە یەكێتی تەڕەفداری سەروەریی یاساو پرەنسیپەكانی‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادیی‌و فرەیی سیاسی‌و لەسەروی هەمو ئەمانەش‪ ،‬الیەنداری خواست‌و‬ ‫داواكارییە رەواكانی خەڵكی ناڕازی بێت‪ ،‬چونكە هەمیشە ئەو هێزانە دەتوانن بەردەوامبن‬ ‫كە گرەوی شەقام دەبەنەوە‪.‬‬

‫حیكایەتی (‪)3‬‬

‫كۆمەڵكوژیی ئەشكەوتی (میالتۆس)‬ ‫یۆنان ‪ -‬گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫پاش ئەوەی دەوڵەتی عوسمانی ساڵی (‪،)1359‬‬ ‫هەڵمەتی داگیركردنی خاكی یۆنانی دەستپێكرد‪ ،‬هەر‬ ‫شوێنێكی داگیردەكرد‪ ،‬وێرای ئەنجامدانی كوشتارگەل‬ ‫تێیدا‪ ،‬یاساو رێسای ئیسالمی تێدا جێبەجێدەكرد‪.‬‬ ‫لەهەر شوێنێك ناڕەزایی رویبدایە‪ ،‬بەدڕندانەترین‬ ‫شێوە سەركوتدەكرا‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا بەدرێژایی‬ ‫ئەو پێنج سەدەیەی كە توركە عوسمانییەكان‪،‬‬ ‫یۆنانیان داگیركردبو‪ ،‬بەردەوام شۆڕش‌و سەرهەڵدان‬ ‫لەدژی داگیركەران رویدەدا‪ ،‬بەتایبەتیش لەدەڤەرە‬ ‫دورەدەستەكان‪.‬‬ ‫یەكێك لەو سەرهەڵدانانەی دژی عوسمانییەكان‬ ‫ئەنجامدرا‌و تائێستاش لەزەین‌و دێرۆكی یۆنانییەكان‬ ‫بەگشتی‌و كرێتاییەكان بەتایبەتی مــاوەتــەوە‪،‬‬ ‫سەرهەڵدانی دەڤەری (میالتۆس)ی دورگەی كرێتایە‪.‬‬ ‫چەند گوندێك لەباكوری رۆژهــەاڵت‪ ،‬بڕیاردەدەن‬ ‫ملكەچی ئەو یاسا نوێیە نەبن‪ ،‬ئەویش زیادكردنی‬ ‫(جیزیە)یە لەسەریان‪.‬‬ ‫بۆ ناچاركردنی ئەو گوندنشینانە بەپێدانی زیادە‬ ‫زەكات‪ ،‬سوپایەكی گەورەی توركە عوسمانییەكان‬ ‫كە ژمارەیان نزیكەی (‪ )5000‬جەندرمە دەبێت‪،‬‬ ‫هێرش دەكەنە سەر ئەو گوندانە‪( .‬حەسەن پاشا)‬ ‫كە پادشای دورگەكەیە خودی خۆی سەركردایەتیی‬ ‫ئەم شااڵوە سەربازییە دەكات‪.‬‬

‫كە گوندنشینان هــەواڵــی هاتنی ئــەو سوپایە‬ ‫دەبیستن‪ ،‬لەئەشكەوتی (میالتۆس) خۆیان حەشار‬ ‫دەدەن‪ .‬ئەگەری رودانی جەنگ لەنێوانیاندا بەدور‬ ‫نازانن‪ ،‬بۆیە خۆیان بۆ ئەو ئەگەرە ئامادەدەكەن‪،‬‬ ‫هەرچی لەتوانادابێت لەتفاقی جەنگ‪ ،‬خواردن‪ ،‬ئاو‪،‬‬ ‫لەتەك خۆیاندا دەیبەنە نێو ئەشكەوتەكەوە‪.‬‬ ‫كات ‌ێ سوپای عوسمانی دەگاتە نێو گوندەكان‪،‬‬ ‫سەریان سوڕدەمێنێت كە كــەس لــەم گوندانەدا‬ ‫نەماون‪ .‬بەرلەوەی بەدویاندا بگەڕێن چەند توركێك‬ ‫كە لەو ناوچەیە دەژیان‪ ،‬ئاگاداری خۆحەشاردانی‬ ‫خەڵكەكە بون‪ ،‬بۆیە دەبنە چاوساغی سوپاكەو‬ ‫ئەشكەوتەكەیان نیشاندەدەن‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی سوپای توركەكان خۆیان دەگەیەننە‬ ‫نزیك ئەشكەوتەكە‪ ،‬حەسەن پاشا پەیامێكیان بۆ‬ ‫دەنێرێت‪ ،‬تا بێنە دەرەوەو خۆیان بدەن بەدەستەوە‪.‬‬ ‫لەپەیامەكەدا بەڵێنی ئــەوەی تێدایە كە ژیانیان‬ ‫سەالمەت دەبێت‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی یۆنانییەكان ئەزمونێكی تاڵیان دەبێت‬ ‫لەگەڵ ئەوجۆرە بەڵێنانەدا‪ ،‬بۆیە باوەڕیان پێناكەن‌و‬ ‫ئەو پەیامە رەتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئیدی شەڕ لەنێوان هەردوالدا هەڵدەگیرسێت‪ .‬بەهۆی‬ ‫ئــەوەی رەوایەتی الی یۆنانییەكان بوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫شوێنەكەیان بەرزبوە‌و روانیویەتی بەسەر سوپای‬ ‫توركیادا‪ ،‬سەركەوتنی باش بەدەستدەهێنن‪ .‬پاشان‬ ‫بۆئەوەی لەهێرشی ناكاو خۆیان بپارێزن‪ ،‬لەبەردەمی‬ ‫ئەشكەوتەكەدا بەبەردو كەرەستەی دی‪ ،‬سەنگەر‬

‫دروستدەكەن‪.‬‬ ‫بەرەنگاریی یۆنانییەكان بەدەڤەرەكەدا باڵودەبێتەوە‪،‬‬ ‫هاوكات بەهیوای ئــەوەن كە كۆمەكی سەربازیان‬ ‫پێبگات‪ .‬هەرواش دەبێت ژمارەیەكی زۆری چەكدار‬ ‫بەرەو جەنگاوەران دێن تا هاوكاریان بكەن‪ .‬لێبەداخەوە‬ ‫ئەم هێزە ناگاتە شوێنی مەبەست‪ ،‬ئەوەیش بەهۆی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی سەرجەم رێگە سەرەكییەكان لەالیەن‬ ‫سوپای عوسمانییەوە‪.‬‬ ‫بەرەنگاربونەوە درێژەدەكێشیت‌و پێدەنێتە‬ ‫ساڵی ‪ 1823‬وە‪ .‬لــەو مــاوەیــەدا وێــرای‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەكوژراو لەنێو جەنگاوەراندا‪،‬‬ ‫ئازوقەو تفاقی شەڕ زۆر كەمدەبێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫الشەی كوژراوەكانیش دەبێتە كێشەیەكی گەورە‬ ‫بۆیان‪ .‬هەر لەو ماوەیەدا لەنێو ئەشكەوتەكەدا پتر‬ ‫لە (‪ )40‬منداڵ لەدایكدەبن‪ ،‬كە ئەمەش دەبێتە‬ ‫كێشەیەكی دیكە‪.‬‬ ‫بۆ كۆتاییهێنان بەو پرسە دواهــەوڵ دەخەنەگەڕ‪،‬‬ ‫ئەوەیش دوكەڵكردنی ئەشكەتەكەیە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫توركەكان ئەشكەوتەكە بەتۆپی ئاگر هاوێژ‪ ،‬ئاگرو‬ ‫دوكەڵ بەردەدەنە ئەشكەوتەكە‪ .‬ئیدی یۆنانییەكان‬ ‫هیچ دەرفەتێكیان بۆ مانەوە لەئەشكەوتەكەدا‬ ‫نامێنێت‌و بەناچاری جێیدەهێڵن‪ .‬بەمەش جەنگەكە‬ ‫لەكۆتایی مانگی جەنیوەری (‪)1823‬دا كۆتایی‬ ‫پێدێت‌و جەنگاوەرەكان خۆیان تەسلیمدەكەن‪.‬‬ ‫سەرەتا هەر لەوێدا بەفەرمانی (حەسەن پاشا)‬ ‫(‪ )150‬جەنگاوەر دەكـــوژن‪ .‬ئــەوانــی دیكەش‬

‫زنجیربەستدەكە ن‌و‬ ‫دەیاننێرن بۆ باژێڕێكی‬ ‫نزیك لەو دەڤەرەو پاشان‬ ‫هەمویان كوشتن‪.‬‬ ‫هەرچی پیاوی پیرو منداڵ هەن هەمویان دەكوژن‪.‬‬ ‫دەمێنێتەوە ژنەكان‪ .‬كچە جوان‌و گەنجەكان وەك‬ ‫(سەبایا) دەنێرن بۆ كۆشكی حەسەن پاشا تا‬ ‫ئــارەزوە سێكسییەكانی حەسەن پاشا بەنیكاحی‬ ‫ئیسالمی دابمركێننەوە‪ .‬هەرچیش ژنانی دیكە هەن‬ ‫دەیانكەنە كەنیزەك‌و خزمەتكار لەكۆشكەكانی‬ ‫حەسەن پاشاو دەستوپێوەنەكانی‪.‬‬ ‫مێژو دەیگێرێتەوە ژمارەی ئەو كوشتارگەریە نزیكەی‬ ‫(‪ )2000‬كەس بون‪.‬‬ ‫وەك دەڵێن سروشت تۆڵەی ئەو خەڵكە بێتاوانەی‬

‫لە(حەسەن پاشا) كردەوە‪ ،‬پاش تێپەڕبونی كەمتر‬ ‫لەهەفتەیەك حەسەن پاشا لەهەمان دەڤەری شاخاوی‬ ‫بەدوی یاخیبوی دیكەدا دەگەڕێت‪ ،‬لەپڕ ئەسپەكەی‬ ‫بەلەسە دەبێت‌و حەسەن پاشا فڕێدەداتە خوارەوە‪،‬‬ ‫هەر لەوێدا گیان لەدەستدەدات‪.‬‬ ‫چەند زانیاریەك دەربارەی ئەشكەوتی (میالتۆس)‪:‬‬ ‫‪ 75‬م درێژە‪ 2 ،‬م بەرزە‪ ،‬پانی دەرگاكەی‬ ‫‪ 9‬م‪ ،‬لەساڵی ‪ 1953‬دا كەنیسەیەكیان تێدا‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬هەموساڵێك لەیادی كۆمەڵكوژەكەدا‬ ‫لەوێدا یادیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ناوی (میالتۆس) ناوی هەمان گوندە كە خەڵكەكەی‬ ‫پەنایان بۆ برد‪.‬‬

‫ژمارەکا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫وو‬

‫چوار دەقی شیعریی نوێ‬ ‫بێستون مینە‪ ،‬گۆران ڕەسوڵ‬ ‫شانیا ئاری‪ ،‬ئەنوەر عەرەب‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )478‬دووشةممة ‪ 201٥/10/26‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫بیری سینەما رەشید ئەكەم‬ ‫لەبارەی «پیاوی سینەما»و كولتوری سەیركردنی فیلم‬

‫ر‬ ‫زگار فایەق‬ ‫لە منداڵێكی بۆیاخچی سەر شەقامەكانەوە‪،‬‬ ‫تاوەكو پرۆفیسۆرەكانی سەر كاغەز‌و دەوڵەمەندە‬ ‫هەڵتۆقیوەكانی سەر گیرفانی هەژارەكان‪ ،‬دەزانن‬ ‫كە لە هونەری یەكەمەوە تاوەكو هونەری حەوتەم‬ ‫لە قــەیــران‌و سەرلێشێواویدایە‪ .‬ئوستادەكانی‬ ‫هونەرو بۆینباخ لەملەكانی ناو هۆڵی بێ مەعریفەی‬ ‫زانكۆكان دەزانن كە بوارێك نییە لە كوردستاندا‬ ‫كەوتبێتە سەر سكەی پێشكەوتن‪ ،‬لەمەش خراپتر‬ ‫خراونەتە سەر رێڕەوی پاشەكشێ‪ ،‬ئیتر لەناو‬ ‫ئەم جەنجاڵی‌و پێشكەوتنی پاشكەوتنەدا دەبێت‬ ‫حاڵی سینەما چۆن بێت؟‬ ‫قسەكردن لەسەر بنەماكانی هونەری سینەما‪،‬‬ ‫ئایا كورد سینەمای هەیە یان نا؟ بابەتی ئەم‬ ‫وتارەی من نین‪ ،‬بەڵكو ئەوەی باسی دەكەم‬ ‫تایبەتە بە كولتوری سەیركردنی فیلم‌و رۆشتن‬ ‫بۆ سینەما‪ ،‬تایبەتن بە بیابانی پڕ لەتۆزی یەك‬ ‫دوو هۆڵی بێكەس‌و بێ فیلمی سینەماكانی‬ ‫كوردستان‪ .‬نەك ئــەوەی بتوانم وەاڵمــی ئەو‬ ‫پرسیارە بــدەمــەوە كە ئایا كــورد سینەمای‬ ‫هەیە یان نا؟ ئەمەیان جێدەهێڵین بۆ ئەو‬ ‫لێكۆڵینەوانەی كە دڵنیام ناكرێن‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫بكرێن ئەوە دڵنیام كە گوێیان پێنادرێت‪.‬‬

‫كاتێك‬ ‫سینەما وێران دەكەین‬ ‫هەرگیز زەنــگــی چونە ژورەوەی هۆڵی‬ ‫سینەماكانی سلێمانی‌و بلیتبڕی ناو ژورە‬ ‫بچوكەكەی كە پەنجەرەكەی هاوشێوەی‬ ‫پەنجەرەی زیندان بوو‪ ،‬بیرناچێتەوە‪ .‬تیشكە‬ ‫شین‌و پەرش‌و جواڵوەكەی ماكینەی پەخشی‬ ‫سینەماكانی رەشیدو دڵشادو سیروانم لەبیر‬ ‫ناچێتەوە‪ ،‬قــاورمــەی نــۆك‌و گوڵەبەڕۆژە‬ ‫خواردنی سەر كورسیە ئاسنینەكانی بە لباد‬ ‫پێچراوی ناو هۆڵەكان لەیاد ناكەم‪ ،‬فیلمە سێ‬ ‫سەعاتیەكانی ئەمیتا باباجان‌و دارامەندەرو‬ ‫ئــاڕنــۆڵ ـد‌و ئیبراهیم تاتڵیسس هــەر لە‬ ‫یادەوەریمدا ماونەتەوە‪ .‬الیت بەدەستەكان‌و‬ ‫فیكەی كوژانەوەی روناكی‌و فیكەی پەڕاندنی‬ ‫گرتەی ماچەكان‌و ریكالمی فیلی داهاتو‪،‬‬ ‫هەروەها دەرگای چونە دەرەوەش هەر لە‬ ‫زەینمدان‪ .‬هەر ئەمەی كە من باسی دەكەم‬ ‫كولتوری سەیركردنی فیلم‌و خۆشەویستی‬

‫سینەما‌و فیلمە‪ ،‬كەواتە لەرووی مێژوییەوە ئێمە‬ ‫كولتوری سەیركردنی فیلم‌و چون بۆ سینەمامان‬ ‫هــەبــوە‪ ،‬چونكە ئــەو یــادەوەریــانــەی من‪،‬‬ ‫یادەوەری سەدان‌و هەزاران هاوتەمەن‌و تەنانەت‬ ‫نەوەی سااڵنی شەت‌و حەفتاكانی سلێمانین‪،‬‬ ‫بــەاڵم كارەساتەكە ئــەوەیــە ئــەم كولتورە‬ ‫پاشەكشێی كرد‪ .‬بە جۆرێك پاشەكشێی كرد‬ ‫كە لە سااڵنی دوای راپەڕین گەیشتە پلەی‬ ‫سفر‪ .‬لەوەش كارەساتبارتر لە دوای ساڵی‬ ‫‪‌2003‬و كرانەوەی كوردستان بەروی جیهان‌و‬ ‫پەرەسەندنی هەمو جــۆرە بازرگانیەكان‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەم كولتورە زیندو نەكرایەوەو هەر‬ ‫بە مردویی مایەوە‪ .‬چونكە نەمانتوانی لەپاڵ‬ ‫بازرگانیكردن لە بــواری بیناسازی‌و نەوت‌و‬ ‫ئۆتۆمبێلدا‪ ،‬وەبەرهێنان لە بواری سینەمادا‬ ‫بكەین‪ .‬ئاخر ئێمە خاوەنی حكومەتێكی‬ ‫داماڵدراو لە هونەر بوین‌و كەسانێكیش چینی‬ ‫دەوڵەمەندەكانیان پێكدەهێناین‪ ،‬كە تەنیا‬ ‫بیریان لە كۆكردنەوەی زۆرترین پارە «ئیتر‬ ‫هەر چۆنێك بێت» دەكردەوە‪ ،‬ئەمانە نەك‬ ‫هەر نەهاتن بەالی بازرگانیكردن لە بواری‬ ‫سینەمادا‪ ،‬بەڵكو نەشیانتوانی لە بوارەكانی‬ ‫دیكەشدا پرۆژەی ستراتیژی بكەن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەبوو لەسەر حیسابی گیرفانی هەژارەكان‌و‬ ‫تااڵنكردنی زەویەكانی شار بە هاوكاری‬ ‫بەرپرسە گەندەڵەكان زۆرتــریــن پارەیان‬ ‫خستە حسابە بانكییەكانیانەوە‪.‬‬

‫پیاوی سینەماو‬ ‫فیلمی «گل چهرە»‬ ‫بــا هــەر لــەســەر سەرزەنشتكردنی‬ ‫دەوڵەمەندەكان بمێنمەوە‪ ،‬لەمەشەوە‬ ‫دەمەوێت زاراوەیـــەك دابتاشم بە ناوی‬ ‫«پیاوی سینەما»‪ ،‬هەروەك چۆن «رجل‬ ‫الــدولــە» پیاوی دەوڵـــەت‪ ،‬یــان «رجل‬ ‫المبارات» هەیە‪ ،‬ئاوهاش سینەما پیاوی‬ ‫دەوێت‪ ،‬زاراوەكە پەیوەندی بە جیاكاریی‬ ‫جێندەرییەوە نییە‪ ،‬خۆ دەشكرێت پیاوی‬ ‫سینەما‪ ،‬ژنێك بێت‪ .‬قسەكەی من لەسەر‬ ‫ئەوەیە كە خەمخۆرێكی هونەری سینەما‬ ‫هەبێت‪ ،‬پاڵەوانێك دەست بداتە شانی‬ ‫الری هۆڵە داخراوەكانی سینەماو كەمێك‬ ‫ئەو برینە پڕ لەخوێنە سارێژ بكات‪ ،‬شەوق‬ ‫‌و زەوق بگەڕێنێتەوە بۆ سینەما‪ ،‬ئاستی‬ ‫ماركێتین‌و بازرگانیی فیلم بەرزبكاتەوەو‬ ‫بینەر لە ژوری ماڵەكانیان راپێچی‬ ‫ناو هۆڵەكان بكات‪ .‬ئەم پیاوە دەبێت‬ ‫لەسەر شەقامەکان هاوار بكات‪« :‬فیلمی‬ ‫ئەمڕۆ فیلمێكی فارسیە بە ناونیشانی‬ ‫(امروز)»‪ .‬لە شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە‬ ‫بانگەواز بكات‪ ،‬سبەینێ فیلمێكی ئیتاڵی‬ ‫نیشاندەدرێت بە ناونیشانی (‪twinc‬‬ ‫‪ )born‬دوو سبەی فیلمی فرەنسی‪-‬‬ ‫كوردی (‪ )welcome‬سێ سبەی‬ ‫فیلمی كوردی «بێكەس»‌و چوار سبەی‬ ‫«باخەكەی باوكم»‌و رۆژی هەینیش‬ ‫فیلمی فارسی‪-‬ئەفغانی (سنگ صبور)‬ ‫پیشاندەدرێت‪.‬‬

‫پاڵەوانێك لەگەڵ سینەماكانی جیهاندا‬ ‫پەیوەندیی بەهێز دروستبكات‌و نوێترین‌و‬ ‫باشترین فیلمەكانی جیهان بخاتە سەر شاشەی‬ ‫سینەما‪ .‬پاڵەوانێك كاتێك فیلمی مەغریبی‬ ‫(الزین لی فیك) لەسەر شاشەی سینەمای‬ ‫واڵتە عەرەبییەكان سانسۆر دەكرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫بیخاتە سەر شاشەی سینەماكانی كوردستان‪،‬‬ ‫كاتێك سعودیە فەتوای قەدەغەكردنی فیلمی‬ ‫فارسی (پێغەمبەر محەمەد) دەدات‪ ،‬ئەم‬ ‫بیهێنێتە كوردستان‪.‬‬ ‫ئەم پاڵەوانە (پیاوی سینەما) دەكرێت‬ ‫دامــەزراوەیــەك بێت‪ ،‬خۆ دەشێت تاكە‬ ‫كەسێك بــێــت‪ ،‬وەكــچــۆن كــارئــەكــتــەری‬ ‫(ئەشرەف خان) لە فیلمی فارسی (گل‬ ‫چهرە) بەرجەستەی دەكــات‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫پاڵەوانی فیلمی (نیگای یۆلیسیس)ی‬ ‫تیۆدۆر ئەنجیلۆپۆلۆز لە خەمی سینەمادایە‪.‬‬ ‫(ئــەشــرەف خـــان) لــە كــۆتــایــی جەنگی‬ ‫داگیركاریی ئەفغانستان لەالیەن سوپای‬ ‫روسیاوە‪ ،‬دەست دەكات بە نۆژەنكردنەوەی‬ ‫سینەما روخاوەكەی دوای جەنگ‪ ،‬چەندین جار‬ ‫گیانی خۆی دەخاتە مەترسییەوە تا سینەماكە‬ ‫نۆژەندەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ یەكەم رۆژی‬ ‫كاركردنی سینەماكەدا‪ ،‬ئیسالمیە توندڕەوەكان‬ ‫سینەماكەی دەتەقێننەوە‪ .‬كاتێكیش تاڵیبان‬ ‫دەســت بەسەر ئەفغانستاندا دەگرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫فیلمەكان لەناو دیواردا دەشارێتەوە‪ ،‬ئەشرەف‬ ‫خان كۆڵ نادات تا لەو پێناوەدا دەكوژرێت‪.‬‬ ‫ئەمەیە پاڵەوان‪ ،‬ئەمەیە پیاوی سینەما‪ ،‬لەژێر‬ ‫ســەدان هەڕەشەی ئیسالمیە توندڕەوەكاندا‬ ‫خەمی سینەمایەتی‪ ،‬بــەاڵم پیاوەكانی ئێمە‬ ‫خەریكی ڤێالو گوندی ئەڵمانی‌و ئینگلیزی‌و‬ ‫ئیتاڵی‌و هۆڵەندین‪ ،‬ئاخر ئەوان كە قازانجیان‬ ‫‪ %800‬بێت لە بواری بیناسازیدا‪ ،‬چۆن روو لە‬ ‫سینەما دەكــەن‪( .‬ئەشرەف خان) ئاوا خەمی‬ ‫سینەمایەتی‪ ،‬ئێمەش بەبێ ئــەوەی مەترسی‬ ‫تاڵیبان‌و هاوشێوەكانیمان لەسەر بێت‪ ،‬خۆمان‬ ‫بە دەستی خۆمان سینەماكان دەڕوخێنین‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی بەسەر (سینەما رەشید) كۆنترین‬ ‫سینەمای شاردا هات‪.‬‬

‫گل چهرە‬ ‫دەرهێنەر‪:‬‬ ‫وەحید موساییان‬

‫چیرۆکی ئێمە و‬ ‫سینەمای ئەوان‬ ‫كۆتایی ئەم باسە‪ ،‬دەقۆزمەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بە كورتی باسی فیلمی (‪)welcome‬‬ ‫بکەم‪ ،‬کە فیلمێكی فرەنسیەو لەالیەن‬ ‫(‪ )philippe lioret‬كاری دەرهێنانی‬ ‫بۆ كراوە‪ ،‬ئەم فیلمە یەكێك لە كارەكتەرە‬ ‫سەرەكییەكانی كوڕێكی كوردە كە دەیەوێت‬ ‫لە بــەنــدەری «ك ــااڵس»ی فرەنساوە بە‬ ‫قاچاخ بپەڕێتەوە بۆ بریتانیا‪ .‬فیلمەكە‬ ‫لە سینەمای فرەنسیدا بە ئاستێكی بەرز‬ ‫بەرهەم هاتوە‪ ،‬چیرۆكی پیاوێكی فرەنسی‌و‬ ‫نەوجەوانێكی كــوردی تێكەڵی یەكتر‬ ‫كــردوە‪ .‬چیرۆكێك كە الی فرەنسیەكە‬ ‫خەریكە عەشقی لەگەڵ ژنەكەیدا كۆتایی‬ ‫دێـــت‌و الی كـــوڕە كــوردەكــەیــش تــازە‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬بەاڵم هەرگیز پێیناگەت‪.‬‬ ‫ئــەو كوردێكی شــاری موسڵە چەندین‬ ‫واڵت دەبڕێت بۆ ئەوەی بگاتە بریتانیا‪،‬‬ ‫چونكە مەعشوقەكەی لەوێیە‪ .‬دوای‬ ‫چەند هەوڵێكی شكستخواردووش بۆ‬ ‫گەیشتن بە بریتانیا بە رێگەی قاچاخ‪،‬‬ ‫دواجـــار بــڕیــار دەدات بــە مەلەوانی‬ ‫بەندەری كااڵس ببڕێت‪ ،‬بەاڵم لە ئاوی‬ ‫بەندەرەكەدا دەخنكێت‌و خەونی گەیشتن‬ ‫بە خۆشەویستەكەی لە نێوانی فەرەنساو‬ ‫بریتانیادا دەنێژێت‪.‬‬ ‫مەبەستم بوو ئاوا بە كورتی باسی‬ ‫ئەم فیلمە بكەم كە دڵنیام كەسانێكی‬ ‫زۆر كەم نەبێت لە كوردستان‪ ،‬كەسی‬ ‫دیكە ئەم فیلمەیان نەبینیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ دەبێت واڵتانی دیكە چیرۆكەكانی‬ ‫ئێمە بكەنە فیلم‌و ئێمەش نەك ناتوانین‬ ‫فیلمەكە بەرهەمبهێنین تەنانەت‬ ‫سەیریشیان ناكەین؟ چ كارەساتێكە لە‬ ‫سینەماكانی فرەنساو بریتانیا سەیری‬ ‫چیرۆكەكانی ئێمە بكەن‪ ،‬بەاڵم خۆمان‬ ‫سەیری چیرۆكەكانی خۆمان ناكەین؟ ئا‬ ‫لێرەوەیە دەردەكەوێـت كە ئێمە چەندە‬ ‫پێوستمان بە بینەری سینەماو فیلم‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەیە دەریدەخات كە بینەری‬ ‫ئێمە چەندە سەری لێشێوێندراوە‪.‬‬ ‫‪ 300‬رۆژ بە دیار درامایەكی كۆریی‌و‬ ‫تــوركــیــەوە گــەمــژە دەبــێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫سەیری شاكارەكانی سینەمای جیهان‬ ‫ناكات‪ ،‬هــەر ئەمەیە كە وادەكــات‬ ‫دەبێت هۆڵەكانی سینەما ئاوەدان‬ ‫بكەینەوەو شاشەكانی تەلەڤزیۆن‬ ‫بكەینە شوێنی گــێــڕانــەوەی ئەو‬ ‫چیرۆكانەی كە دەبێت بیانبینین‪.‬‬

‫‪welcome‬‬ ‫دەرهێنەر‪:‬‬ ‫‪philippe lioret‬‬

‫پێغەمبەر محەمەد‬ ‫دەرهێنەر‪:‬‬ ‫مەجید مەجیدی‬

‫باخەكەی باوكم‬ ‫دەرهێنەر‪:‬‬ ‫شوان عەتوف‬

‫الزین لی فیك‬ ‫دەرهێنەر‪ :‬نەبیل عیوش‬

‫ژمار ‌ه (‪ )478‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/10/26‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ئاگرەكەم مەسڕنەوە‪ ..‬بە نوقسانیەوە‬ ‫شوان ئەحمەد‬ ‫(ئاگرەكــەم مەســڕنەوە) دووەمیــن‬ ‫ی و ســێیەمین كتێبــی‬ ‫دیوانــی شــیعر ‌‬ ‫چاپكراوی ئازاد سوبحییە‪ .‬تا لەژیاندابوو‬ ‫گۆڤاری (سەراب) (باخچەكانی باوكم)‌و‬ ‫گۆڤاری (نما) یان سەنتەری لێكۆڵینەوەی‬ ‫فیكری‌و ئەدەبی نما (دەنگ‌و ســێبەر)‬ ‫یــان بۆ چــاپ كرد‪ .‬ئــەو دوو بەرهەمەی‬ ‫هــەم بە تیراژ كــەم‌و هەم وەك كوالێتی‬ ‫خراپ‌و سادەو شێواوبوون‪.‬‬ ‫(ئاگرەكــەم مەســڕنەوە) كە ســاڵێك‬ ‫دوای لەدنیادەرچونــی بــاو دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫لــەڕووی بەرگ و نەخشەســازی‌و فۆنت‬ ‫ێ عەیبــەو قەرەبووی دوو‬ ‫‌و تیــراژەوە‪ ،‬ب ‌‬ ‫كتێبی پێشــووی كردۆتەوە‪ .‬دڵنیام گەر‬ ‫سوبحی لە ژیاندا بمایەو ئەم دیوانەی بەم‬ ‫شــێوەیە ببینیایە‪ ،‬خۆشــحاڵ دەبوو‪ .‬بە‬ ‫پێكەنینێكەوە دەستێكی بۆ چاویلكەكەی‬ ‫دەبــردوو دەیگــوت‪( :‬ئەمە لــە كتێب‌و‬ ‫لەدیوانە شــیعر دەچێ‌‪ ..‬وادیارە ئەمجارە‬ ‫حسابی شاعیریان بۆ كردووم)‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــۆ ئــەم دیوانە‪ ،‬ئــەوە هەموو‬ ‫ێ نییــە‪ .‬یــەك دوو ڕۆژێــك دوای‬ ‫شــت ‌‬ ‫باڵوبوونــەوەی‪ ،‬ئەو كتێبــەم كڕی‪ .‬دوای‬ ‫خوێندنەوەی شیعرەكەی (مەحوی) كە لە‬ ‫سەرەتای دیوانەكەدایە‪ ،‬یەكسەر بەدوای‬ ‫شــیعرە دڵخوازەكەی خۆمدا گــەڕام‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی یەكەمجار بــە خوێندنەوەی ئەوە‬ ‫دەست پێ بكەم‪( .‬بوونەوەرێك بە قەدەر‬ ‫لەزەتی گومان)‪..‬‬ ‫ئاخــر مــن یەكەمجــار لەڕێــی ئــەم‬ ‫تێكستە قەشــەنگەوە‪ ،‬بەئازاد سوبحی‌و‬ ‫ئەدەبیاتی ئەو ئاشــنابووم‪ .‬بیست ساڵی‬ ‫ڕەبەقە (‪ )2015-1995‬ئەو قەســیدەیەم‬ ‫لە ئەرشیفی خۆمدا پاراستووەو ناو بەناو‬ ‫دەچمــەوە ســەری‪ ،‬هەرچەنــدە زۆرێكی‬ ‫زۆریشم ئەزبەر كردووە‪.‬‬ ‫بەبــڕوای من ئەو قەســیدەیە‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لــە بەرهەمــە هــەرە جــوا ‌ن و قــوڵ و‬ ‫پڕمانــاو كامڵەكانی ســوبحی‪ .‬هەندێجار‬ ‫لەو ســەردەمانەی پێكەوە لە (هاواڵتی)‬ ‫كارمان دەكــردو قسەوباســمان دەچووە‬ ‫ســەر شــیعر و نووســین‌و نەنووسین‌و‬ ‫ی و‪ ..‬چــی‌و چــی‪ ،‬مــن چەنــد‬ ‫بێدەنگــ ‌‬ ‫دێڕێكــی ئــەو قەســیدەیەم دەدا بــە‬ ‫ت و دەیگوت‪:‬‬ ‫گوێیــداو بزەیــەك دەیگــر ‌‬ ‫(بوونەوەرێــك بەقەدەر لەزەتی گومان‪..‬‬ ‫دەســت خۆش‪ ،‬لەكاتــی خۆیدابوو‪ ،‬ئەوە‬ ‫بیرت ماوە؟)‬ ‫لــە وەاڵمــدا دەمــوت‪( :‬ئــەی چۆن‪،‬‬ ‫من لەنــاو هەمــوو شــیعرەكانتا ئولفەتم‬

‫بــەم شــیعرەتەوە گرتــووە)‪ .‬ئەڵبــەت‬ ‫خۆشــی پەســنی ئەوەی دەداو دەیگوت‪:‬‬ ‫(ڕاســت دەكەی‪ ،‬پێم وایە شتێكی باشم‬ ‫نووسیوە)‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەداخــەوە ئــەم تێكســتە لەم‬ ‫ێ‬ ‫دیوانەدا بزرە‪ .‬وەك ناو مەوجودەو ســ ‌‬ ‫ێ ڕەوا بینــراوە (‪-50-49‬‬ ‫الپەڕەیەكــی پ ‌‬ ‫‪ ،)51‬لەكاتێكدا ئەوە بەشێكی زۆر كەمی‬ ‫قەســیدەكەیەو بەشــە ســەرەكیەكەی‬ ‫نوقســانە‪ .‬من لێرەدا تەواوی ئەو بەشــە‬ ‫باڵو دەكەمــەوە‪ ،‬بەهیوای ئەوەی گەر لە‬ ‫ێ‬ ‫داهاتوودا دیوانەكە چانســی ســەرلەنو ‌‬ ‫چاپكردنــەوەی هەبــوو‪ ،‬ئەو نوقســانییە‬ ‫پڕ بكرێتەوەو قەسیدەكە سەرجەمی باڵو‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬ ‫بەشێك لە‪....‬‬ ‫«بوونەوەرێك بەقەدەر‬ ‫لەزەتی گومان»‬ ‫دەقی شیعری‪ :‬ئازاد سوبحی‬ ‫ڕاوەستن‬ ‫گەر بڕۆن‪ ،‬دڵم بەچی خۆش بێت‬ ‫ئەگەر نەتوانن تاریكی بكەن بەیەقین‬ ‫مەرگ بكەن بە قوماش‬ ‫چۆن دڵم بە نەمریی خۆش بێت؟‬ ‫خودایــە‪ ...‬ئەمانە بۆچی ناتوانن نەمر‬ ‫بن؟‬ ‫خودایە‪...‬‬ ‫ئــەم هەمــوو خوداوەندانــە چیــن کە‬ ‫ناتوانن نەمر بن‪ ،‬جاران ڕێگاکان بێکەس‬ ‫نەبوون‪ ،‬خەمیان نەبوو‬ ‫من‌ و تەزبیح‌ و پیاوەكان‪،‬‬ ‫پەیكەری هەڵممان ئەتاشی‬ ‫مــ ‌ن و جوتیــارەكان پەیمانێــك كۆی‬ ‫كردینەوە‬ ‫لەسەر شەقامەكان بە نازەوە تەمەنمی‬ ‫ئەكــرد بــە ڕێــگا (بەڵكو ئەمــە ئاخرین‬ ‫پەیمان بێت)‬ ‫پەیمانــەكان ڕۆیشــتن (لەگەڵ بەردی‬ ‫پەیكەر)‬ ‫پیاوە باشەكان بوونە خەمی گەورە‪،‬‬ ‫ئــۆی مــن لێرەمامــەوە‪ ..‬منــی منداڵ‬ ‫بەتەنیامامەوە‪،‬‬ ‫بەم شــەوە لە کۆاڵنە تاریکەکانی ئەم‬ ‫بەهەشتە‬ ‫لەتاریكیــدا پیاوێــك نەما لــە دوایەوە‬ ‫بڕۆم‪،‬‬ ‫بەچ گومانێك مناڵیم بپارێزم؟‬ ‫چەند خۆشە ئەم ترسە!‬ ‫تۆئەی خۆشەویسترین نزیك‬ ‫لەمــاوە دێی‪ ،‬لێرەوە دەڕۆیت‪ ،‬لەوێوە‬ ‫دێی‪.‬‬ ‫دڵخۆشكەرێكی كوشندەی‬

‫بەدرێژایی هەناسەم (مەرگم)‪ ،‬پیاسەی‬ ‫خۆت ئەكەی‬ ‫مەترسن ئەم ترسە ترسی ناوێ‌‪.‬‬ ‫كــێ‌ دەڵێــت ئەوانــە جوتیارەكانــی‬ ‫یۆتۆپیانین‬ ‫ت و كۆشــكەكانی‬ ‫ی و تابــوو ‌‬ ‫كورســ ‌‬ ‫بەهەشت چاك دەكەنەوە‬ ‫مەترسن‬ ‫ڕەنگــە تابووتەكــە خۆشەویســتیەك‬ ‫بێت‪،‬‬ ‫شــەرم بكــەم زنجیرەكانــی تێــدا‬ ‫بدۆزمەوە‪.‬‬ ‫زنجیرە خۆشەویستەكان‬ ‫خۆشەویستە زنجیرییەكان‬ ‫هاتن زۆر جوانن‬ ‫بەخەنــدەوە بەســەر شــەقامەكاندا‬ ‫دەڕۆن‪،‬‬ ‫قەشەنگن چڵكنەكانی تەكنۆلۆژیا‪،‬‬ ‫سەیری پەیامنێرانی تاریكی مەكەن‬ ‫بەئەسانسۆر لەنوسینگەوە بۆ ئاودەس‬ ‫دەچن‬ ‫لەئەشــكەوتەكاندا داهاتــووی خەیــاڵ‬ ‫ناخوێننەوە‪،‬‬ ‫لەژێر بێهودەیی هەڵچونم مامەوە‬ ‫چونكە خۆشەویســتی لەو بۆشــاییانە‬ ‫پەشیمانی كردمەوە‬ ‫كەپڕبوون لەئێوە‪.‬‬ ‫لەوێــوە بۆتەنیایــی (خودایە بەقەدەر‬ ‫من تەنیانیت)‬ ‫كەهونەرمەندەكانی یاسا‬ ‫پەیكەرەكانیان لەسەر ڕێگاكان ڕیزكرد‪،‬‬ ‫زۆر خەفەتم خوارد‪...‬‬ ‫وتم پیــاوە جوانــەكان‪ ،‬بۆچی درەنگ‬ ‫گەیشتن؟‬ ‫پێغەمبەرەكان بۆچی هێندە كەمن؟‬ ‫با هەموو ئەستێرەكانی دنیا بێن‬ ‫لەسەر ئەم جوگرافیا بچووكە كۆبنەوە‬ ‫خۆزگە مامۆستایانی مۆسیقا دیسان‬ ‫لەدۆزەخ سەمایان پێدەكردم‬ ‫تــا زیاتــر هەســت بەدڵنیایــی بكــەم‬ ‫(هەمیشە تەنیام ئەوكاتە نەبێ‌‪،‬‬ ‫دیــوار و دەمامكــەكان لێــك نزیكتــر‬ ‫دەبنەوە)‪.‬‬ ‫ئاوێنــە‬ ‫پیرەمێــردە‬ ‫لــەدوای‬ ‫بەدەستەكانەوە دەڕۆم‬ ‫بۆچی تەنیام؟‬ ‫ئــەم هەموو پیرەژنانــە چین لەبازنەی‬ ‫خۆڵەمێشیدا دەپەشۆكێن؟‬ ‫ئەوەنییــە لەقوڕاوێكــی فێنكدا لەگەڵ‬ ‫منداڵە بێخەمەكان‬ ‫لەیەكتر جیا ئەبینەوە!‬ ‫دەبین بە دووبەش‬ ‫یەكێكمان لەدەرەوەی دەریادەگرین‪،‬‬

‫ئارام و دڵەکانی سیزیف‬ ‫شادان ئەحمەد‬ ‫لــە دوانیوەڕۆیەکــی درەنگــی ئــەم‬ ‫ســەرەتای پاییزەدا‪ ،‬لە زرینگەی بۆکسی‬ ‫پۆســتی ســەردەرگاکەم ڕاچڵەکیــم‪ ،‬هەر‬ ‫لەوکاتــەدا خەریکــی خــۆ کۆکردنــەوە‬ ‫بــووم بــۆ ســەردانی دکتۆری ئێشــکگر‪،‬‬ ‫پێــش چوونــەدەرەوە پۆســتەکەم‬ ‫لەبــەردەم دەرگاکــە هەڵگرتــەوەو بەدەم‬ ‫چوونــەدەرەوەوە کەوتمــە هەڵپچڕینــی‬ ‫زەرفــی پۆســتەکە‪ ،‬هەســتم کرد کێشــی‬ ‫کتێبێک لەناو دەستمدا بوونی هەیە‪ ،‬هەتا‬ ‫لــە قادرمەی ئاپارتمانەکە هاتمە خوارەوە‬ ‫بەرگەکەیم خوێنــدەوە‪ ،‬دوایەمین ڕۆمانی‬ ‫ئارام کاکەی فەالح‪ ،‬لەژێر ناوی (سیزیف‪،‬‬ ‫ئەو کوڕەی دوو دڵی هەیە)‪ ،‬کەمێک دوودڵ‬ ‫بووم لەوەی ســەردانی نەخۆشخانە بکەم‬ ‫یان بگەڕێمەوەو دەســت بە خوێندنەوەی‬ ‫ڕۆمانەکــە بکــەم‪ ،‬بــەاڵم بەردەوامیــم بە‬ ‫ڕێگەکەم دا‪ ،‬بەبێ پێشەکیەکی بۆنووسراو‬ ‫لەمیترۆکــەدا دەســتم بــە خوێندنــەوەی‬ ‫یەکەمین الپەڕەکانی کرد‪.‬‬ ‫دوای نزیکەی ســەعاتەڕێیەک گەیشتمە‬ ‫الی نەخۆشــخانەکە بــۆ وەرگرتنــی کاتی‬

‫دکتــۆر‪ ،‬دکتــۆری نــاو ڕۆمانەکەیــش لە‬ ‫کۆنگرەیەکی گرنگدا کەوتبووە باسکردنی‬ ‫ڕاپۆرتێکی گرنگی سەرنجڕاکێش سەبارەت‬ ‫بــەو پڕۆژە تایبەتە بێوێنە پزیشــکیەکەی‬ ‫کە لەنــاوەو دەرەوەی واڵت بــە ئەنجامی‬ ‫گەیاندبــوو‪ ،‬کتێبەکەم خســتە ژێر باڵم و‬ ‫نــاو کەوتمــە باســکردنی حاڵەتەکــەم بۆ‬ ‫پەرســتارەکە ‪ ...‬لەخۆڕاهەناســەم سوار‬ ‫دەبێت‪ ،‬وا هەست دەکەم دڵم لە سینەمدا‬ ‫ئۆقرە ناگرێت و هەرکوتەکوتیەتی‪ ،‬هەندێ‬ ‫جاریــش پەلەپەلیەتی وەختە بێتە دەرێ‪،‬‬ ‫ئنجا لێــم دەکات بەدڵەخورپــێ‪ ،‬دەمێکە‬ ‫مەلەفــم لەم نەخۆشــخانەیە هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫یەکــەم جار نییە بــۆ پشــکنین دێمەوە‪،‬‬ ‫داوای لێ کردم بچمە بەشــی چاوەڕوانی‪،‬‬ ‫تاسەرەم دێت‪.‬‬ ‫چیرۆکی ڕۆمانەکەی ئارام کاکەی فەالح‬ ‫باســی کچێکی عەیار دەکات کە عاشــقی‬ ‫دوو برای دوانەی کوڕی دایکێکی میهرەبان‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەهۆی لەیەکچونیانەوە‪ ،‬پێی وایە‬ ‫ئەمانــە تەنهــا یەکن‪ ،‬بــەاڵم دوای ئەوەی‬ ‫بۆی ئاشکرا دەبێت کە ئەمانە یەک کەس‬ ‫نیــن‪ ،‬دەکەوێتــە بەردەمــی هەڵبژادنێکی‬ ‫ســەختەوە‪ ،‬خوشەویســتی بۆیان ناچاری‬ ‫دەکات زەمەنــی یەکترناســینێکی‬

‫چڕوپڕلەگەڵ کوڕەکان دەســت پێ بکات‪،‬‬ ‫پێش هەمووشــتێک یەکی ملوانکەیەکیان‬ ‫پــێ دەبەخشــیت کــە دڵێکــی بەردینــی‬ ‫پێوەیە‪ ،‬داواشــیان لــێ دەکات کە بەهێز‬ ‫بن لەبەردەم ئەو ڕۆژەی‪ ،‬کە بڕیار دەدات‬ ‫لەگەڵ کامیان بێت‪ ،‬هەڵنەبژێردراو دەبێت‬ ‫دڵــی وەک بــەرد ڕەق بێت و نەشــکێت‪،‬‬ ‫چونکە چارەیەکی تــر نییە هەریەکێکیان‬ ‫شانســی ئــەوەی دەبێت ببێتە هاوســەر‪،‬‬ ‫دوای کاتێکــی دیاریکراو ڕۆژی هەڵبژاردن‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫چ سەختە لەنێوان دووهەستی هاوتادا‬ ‫هەڵبــژادن ئەنجــام بدەیــت! ئاخــر ئــەم‬ ‫دووبرایە لە هەڵسوکەوتیاندا یەکجار لەیەک‬ ‫دەچــن‪ .‬ئــارام کارامەیە بــۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەســەری گرێیەکانی نــاو گێڕانەوەکە‪،‬‬ ‫بە ماچێکی دەم دوایەمین بڕیاری کۆتایی‬ ‫هەڵبژادنەکە بــە کچەکە دەدات هیچ لەوە‬ ‫زیاتر نا‪.‬‬ ‫ـ جــا کــێ براوەیەوە و کێ دڵشــکاوی‬ ‫عیشــقە؟ بەدڵنیاییــەوە دڵشــکانێک‬ ‫ڕوودەدات کە سەت تەبیب بۆی چارەسەر‬ ‫ناکرێــت‪ ،‬مەگەر ئــارام هەرخــۆی فریای‬ ‫کارەکتەرەکانی بکەوێت‪.‬‬ ‫تا ئێرە ئەم گێڕانەوەیەی من بۆ ڕۆمانەکە‬

‫یەكێكمان لەدەرەوەی دەریا دادەنیشین‬ ‫سەیری هیچ ناكەین‪.‬‬ ‫نەخۆشە خەمبارەكان وتیان‪:‬‬ ‫تازە دەریا ئــاوی تێدانەما‪ ،‬بابچین بۆ‬ ‫شێتخانە‬ ‫(شــێتەكان لەدەرەوەی دەریا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫منداڵــەكان بەخــەون باســی بێهودەیــی‬ ‫دەریایان دەكرد)‪.‬‬ ‫سەختە بۆمن‪،‬‬ ‫ســلڤادۆر دالیــم لەپەپولەیەكــی ئــەم‬ ‫بەهەشتە خۆشترنەوێ‌‪.‬‬ ‫بڕۆین‪ /‬بڕۆین‪ /‬بابڕۆین‪( /‬با)ی چی؟‬ ‫دووكەڵەكــە كوێــرم دەكا‪ /‬نەلە باكور‬ ‫نەلەباشور واتایەك نییە‪،‬‬ ‫چۆن بگریم‪ /‬ئەم نامانانەش دەیانەوێ‌‪/‬‬ ‫بۆبەرد‪ /‬بچن؟‬ ‫مــن چــی بكــەم لــەم بەهەشــتە؟‪/‬‬ ‫ڕاوەستن‪.‬‬ ‫لەمەزیاتــر نەمتوانــی بەرگــەی‬ ‫بیابانەكانتان بگرم‬ ‫بیابانە بەهەشتیەكانتان‪ ،‬پڕن لەوێنەی‬ ‫مناڵیم‬ ‫نەمتوانــی لەمەزیاتــر لەكەنــارە‬ ‫فرمێسكاوییەكانی پیاوەتیم‬ ‫پیاسەبكەم‌ و پەیژەیەكم نەبێ‌‪،‬‬ ‫تەمەنێكم نەبێ‌ بۆ ئاشنایی‪،‬‬ ‫قوڕێكم نەبێ‌ بۆ پەرستن‪.‬‬ ‫ئێوەش بڕۆن هیچ ڕوونادات‬ ‫هــەر لەمەرگــدا لــەزەت لەتەنیایــی‬ ‫وەردەگرم‬ ‫ئێوەش بڕۆن‪ ،‬تازە بەهەشتم لەدەست‬ ‫چوو‬ ‫ێ كۆمەڵە پیاوێكــی درۆز ‌ن و‬ ‫هەردەبــ ‌‬ ‫خەمبار بین‌و بەرد بپەرستین‬ ‫خەم لەدووكەڵێك بخۆین‬ ‫پڕە لە تەزبی ‌ح و ئافرەتی ڕووت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ڕاوەســتن‪ ،‬چركەیەكــم بدەنــ ‌‬ ‫بۆمنداڵییەك بگریم‬ ‫زوو كوژرا‬ ‫بۆ پیرییەتیەك بگریم‪ ،‬هێشتا منداڵە‬ ‫چركەیەكی ژەهراویم بدەنێ‌‬ ‫تاكو ئاوێنەكانی بەرایی بسوتێنم‬ ‫چركەیەك بۆ دەربازبوون‬ ‫لەسیحری تەبایی ناو مێگەل‬ ‫لە (باخچەكانم باوكم)* ســەوزاییەكی‬ ‫ترهەیە‪،‬‬ ‫لەودیو ڕوخســارم تەنیاییەك چاوەڕێی‬ ‫ڕوبارێكی تردەكا‪،‬‬ ‫ئاوێكی ترە‬ ‫ئەوەی مەلەی تیابكا‬ ‫دوور لەبەزەیی باوانی دەسوتێ‌‪..‬‬ ‫ێ زەنگە‪.‬‬ ‫حەكایەتێكی ب ‌‬ ‫نە ئاوێكی سپی دێت‪ ،‬بەگات بێنێ‌‬

‫زۆر ســادەیە‪ ،‬چیرۆکــی ڕۆمانەکە لەڕێی‬ ‫دەیان نامەو ڕووداوی گرنگ و سەفەروهاتن‬ ‫و چــوون و ئاوارەیی و ڕۆژئاواو ڕۆژهەاڵت‬ ‫ژووری نەشتەرگەری و چاوەڕوانیدا دەگاتە‬ ‫کۆتایی‪ .‬لە کاتی خوێندنەوەی ڕۆمانەکەدا‬ ‫دەیــان جار بەخــەم و فرمێســکەوە قاقا‬ ‫پێدەکەنیــت‪ ،‬لەســەر پشــت دەکەویت و‬ ‫هەڵدەســتیت و فرمێســکەکانت دەسڕیت‬ ‫و بەردەوامــی دەدەیــت بــە خوێندنەوە‪،‬‬ ‫لــە هەمان کاتدا ناهێڵێت لەدەســت مردن‬ ‫ڕزگارت بێــت‪ ،‬بەڵکــو دەبێــت پێی قایل‬ ‫بیــت‪ ،‬لە دەیان شــوێن ڕێکەوتی خەڵکی‬ ‫قسەخۆش و تایبەت دەکەیت‪ ،‬کە قەهری‬ ‫ئــەم ژیانــە ســەراپای بوونیانــی داگیــر‬ ‫کــردووە‪ ،‬لەهەمانکاتــدا چەند چیرۆکێکی‬ ‫تر بۆ گێڕانەوە ئامادەن‪ ،‬کە سەرەتاکەیان‬ ‫دەســت پــێ دەکات و کۆتاییەکــەی الی‬ ‫خوێنــەرە‪ .‬ئــەم ڕۆمانــە دەســت و پیت‬ ‫دەگرێــت‪ ،‬بەجۆرێــک کــە دەســتت پــێ‬ ‫کــرد دەبێــت تا کۆتایی لــە خوێندنەوەی‬ ‫بەردەوام بیت‪.‬‬ ‫کتێبەکەم نابوو بە ســنگمەوە‪ ،‬دەستم‬ ‫لەنێوان الپەڕەکانی دانابوو تاکو الپەڕەی‬ ‫گەیشــتووم لــێ ون نەبێــت‪ ،‬دکتۆرەکــە‬ ‫ناردمــی بــۆ ژووری هێڵــکاری دڵ‪ ،‬بــە‬

‫نەڕەش دێت‪ /‬نەشین‬ ‫ئەگەر بەرگەی پرسیارەكانت نەگری‬ ‫لەسەرئاو داناگیرسێی‌‬ ‫گرفتــم لەگــەڵ وەخــت نییــە‪ ،‬گرفتم‬ ‫لەگەڵ شوێن نییە‪،‬‬ ‫وێنەكانیــش وەكــو جــاران‪ ،‬نــە‌ء‬ ‫جیاوازترن‬ ‫بەالیاندا تێدەپەڕم‪،‬‬ ‫بێ‌ ئەوەی بیر لە كۆسپەكانی نێوانمان‬ ‫بكەمەوە‪.‬‬ ‫ێ بەگومان‪..‬‬ ‫گرفتم لەگەڵ خەونێكە ناب ‌‬ ‫نــا‪ ،‬بەدرێژایــی جەســتەیەك‬ ‫هاتوچۆدەكەم‬ ‫كورت ناكرێتەوە‪،‬‬ ‫(با ئامادەگی شتە جوا ‌ن و ئاسانەكان‬ ‫لەپشت ئەم وشە‪ /‬ورچانەوە بزرنەبن)‬ ‫بــا (مــردووەكان وەاڵمەكانــی خۆیان‬ ‫بنێژن)**‌و‬ ‫ێ بێڵن‪.‬‬ ‫ئاخرین كەنارمان بۆج ‌‬ ‫نە‌ء گرفتم لەگەڵ خۆڵە‬ ‫شــوێنەكەم تەســكە جێگــەی گریانی‬ ‫نییە‬ ‫نە‌ء گرفتم لەگەڵ سێبەرە‬ ‫ناتوانم لەژێر خۆردا پیاسەبكەم‬ ‫هەموو تەمەن دەكەمە شەوێكی درێژی‬ ‫پڕ لەقەیران‬ ‫وەختێكــی زۆری پڕ لەڕاوەســتانە ئەم‬ ‫دورگەیە‬ ‫بەرینێكی پڕ لە ج ‌ل و بەرگە ئەم شارە‬

‫پەرستیاری ژووری دڵەکەم وت‪:‬‬ ‫ـ دەکرێت ئەم کتێبەم هەر بەدەستەوە‬ ‫بێت و لە کاتی شیکارەکەدا بیخوێنمەوە؟‬ ‫وتی‪ :‬نەخێر‪ ،‬لەوانەیە ڕووداوەکانی ناو‬ ‫کتێبەکــە کارت تێ بکات و ئەنجامی باش‬ ‫بەدەست نەهێنین‪.‬‬ ‫حەزم دەکرد باسی هەستی خوێندنەوەی‬ ‫ئــەم ڕۆمانــە بۆ پەرســتیارەکە بکەم‪ ،‬کە‬ ‫تــەواوی هەڵســوکەوتی کارەکتەرەکانــی‬ ‫نــاو ڕۆمانەکــە ناتوانرێــت بەبــاش یــان‬ ‫خــراپ هەڵبســەنگێنیت‪ ،‬سروشــتیان‬ ‫وایــە کێشمەکێشــم درووســت ناکەن‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە شــێوازێکی نووســینی نووسەرە لە‬ ‫چیرۆکەکانیشیاندا بەدی دەکەیت‪ ،‬هێندەی‬ ‫ئەوەی بە هەســتێکی جیا دەتژیێنێت کە‬ ‫چاوەڕوانــی پێشــوەختت بــۆی نەبــووە‪،‬‬ ‫ئەوەی جوانبوو و زۆرتر سەرنجی ڕاکێشام‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬هەمــوو زانســت لەبــەردەم ئەم‬ ‫ڕۆمانەدا خــۆی هەڵدەوەشــێنێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫دەبێتــە پڕۆژەییەکی زانســتی پیادەکراو‪،‬‬ ‫خەیاڵێکی زانستیت لێ دەبێتە حەقیقەت‪،‬‬ ‫بەردەوامی ژیان ســەمەرەیە هەروەک ئەو‬ ‫بەریەککەوتنــە دوورونزیکانــەی چنینــی‬ ‫بابەتەکان هەیانە‪ ،‬ترس و نەبوونی ئازادی‬ ‫لێــرەو لەوێ کاریگەرییان بە تێکەاڵوییەک‬

‫چی بكەم من ج ‌ل و بەرگ‌و جوگرافیا!‬ ‫حەزدەكــەم لەم كەنارە بۆ خۆم یاریی‬ ‫بكەم‪.‬‬ ‫با سێبەر گرفت بێ‌‬ ‫ڕاوەستان گرفت بێ‌‪ ،‬گرفت ئاسان بێ‌‬ ‫چی بكەم من لەوێنەی منداڵەكان‪،‬‬ ‫منداڵەكانی یۆتۆپیا‬ ‫ئۆی منداڵە چڵكنەكانی كەنار‬ ‫خۆ هیچ دادگایەك لەم بیابانە ســەوزە‬ ‫نەما‪..‬‬ ‫بابەنوئێلێك لەم بەفرە سپیە نەما‪.‬‬ ‫وەرن وەرن‪ ،‬منداڵــە تاوانبارەكانــی‬ ‫یەزدان‬ ‫وەرن یەخەم بگرن‪ ،‬پرسیارم لێبكەن‬ ‫پرسیاری وێنەكەم‪.‬‬ ‫ئیتر تەواو‬ ‫شوێنێك نەما لەگەڵتانا پێبكەنم‪،‬‬ ‫پێكەنینێك نەما پێكەوە یاری بكەین‬ ‫دوورن‬ ‫زۆر دوورن ئێوە لەبەهەشت‬ ‫چۆلەكەش بن هەر دوورن‬ ‫نزیكن‬ ‫نزیكــن ئێــوە لەڕووەكە ســەوزەكانی‬ ‫گۆڕستان‬ ‫ڕووەكە تەڕەكان‪.‬‬

‫سەرەتای ‪1994‬‬ ‫*(باخچەكانی باوكم) یەكەمین دیوانە شیعری‬ ‫شاعیرە‪.‬‬ ‫** مەســیح دەڵــێ‌‪( :‬واز لە مــردوان بێنن‪،‬‬ ‫مردووەكانیان بنێژن)‪.‬‬

‫لەگەڵ ڕۆمانەکەدا هەیە‪.‬‬ ‫لەناو ئەتمۆســفیری ڕووداوەکاندابووم‪،‬‬ ‫گوێــم لــە نــاوی خــۆم بــوو‪ ،‬دابــڕام لە‬ ‫خوێندنەوەکە‪ ،‬چومەوە الی دکتۆرەکە بۆ‬ ‫ئەنجامی پشکنینەکە‪ ،‬هەنگاوەکانم کەمێک‬ ‫بەترسەوە دەنا‪ ،‬تۆ بڵێی دڵم نەشکابێت؟‬ ‫خەریــک بــوو خــۆم و کارەکتەرەکانم لێ‬ ‫تێکەڵ دەبوون‪.‬‬ ‫دکتۆرەکە بە خەدەخەنەیەکەوە وتی‪:‬‬ ‫ـ ئەنجامــی هێڵکاری دڵت باشــن‪ ،‬پێ‬ ‫دەچێــت دڵەڕاوکێت هەبێت‪ ،‬پاییز هەندێ‬ ‫جــار هەســتێکی وا الی مرۆڤ درووســت‬ ‫دەکات‪ ،‬تەنیا ئارامی بدە بە خۆت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )478‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/10/26‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ماسک‬

‫سێبەرەکانیشامن بدەرەوە‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫مرۆڤبــوون پڕۆســەیەکی درێــژی لــە‬ ‫دوانەهاتــووی خوڵقاندنــە‪ .‬ئێمــە بــە‬ ‫بەردەوامی لە دروســتکردن و دۆزینەوەی‬ ‫خۆماندایــن‪ ،‬زۆرجاریــش ئەم پرۆســەی‬ ‫خۆدۆزینەوەیــە بەپێــی ســتراکتور و‬ ‫بنەمایەکــی دیاریکــراو ڕێچکــەی خــۆی‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬وێنە سەرەتاییەکان و هێدمە‬ ‫دەروونییەکانمــان فۆرمــی مرۆڤبوونمان‬ ‫لەنێــو کۆمــەڵ و لەگەڵ خــودی خۆمان‬ ‫و دەوروبەرەکەیشــمان دروســت دەکات‪.‬‬ ‫ئێمــەی مــرۆڤ‪ ،‬هەریەکــە و بەجۆرێــک‬ ‫پاشــخانی دەروونــی و کۆمەاڵیەتــی و‬ ‫میراتێکی تایبەت بەخۆمان‪ ،‬بۆ گەڕانەوە‬ ‫و ســوودلێوەرگرتن و بەکارهێنــان و‬ ‫دەوڵەمەندکردنیخۆمــان‪ ،‬هەیە‪ .‬هەندێک‬ ‫جــار خوێندنەوەی کتێبێک یــان بینینی‬ ‫نەمایشــێکی شــانۆیی مــرۆڤ تووشــی‬ ‫ڕاچڵەکینێکــی گــەورەی وا دەکات‪،‬‬ ‫سەرلەبەری ژیانی بگۆردرێت‪.‬‬ ‫الش نۆرێن‪ ،‬کە بۆ یەکەمجار نەمایشی‬ ‫(ڕۆژێکی درێژ بەرەو شــەو)ی نووسەری‬ ‫ئەمەریکــی )ئۆژیــن ئۆنێــل) دەبینێــت‪،‬‬ ‫چەکــەرەی درامایەکــی نەنووســراو لــە‬ ‫دەروون و هەستیدا گەشە دەکات‪ ،‬هەست‬ ‫دەکات ئەو درامایەی ئۆنێل سەبارەت بە‬ ‫خانەوادەکــەی ئەو نووســراوە‪ :‬باوکێکی‬ ‫بەدمەســت‪ ،‬دایکێکی تەنها و نەخۆش و‬ ‫دوو برا‪ ،‬هــەروەک خانەوادەکەی نۆرێن‪.‬‬ ‫نۆرێــن لــە ژێــر هەژموونی ئــەو دەقەی‬ ‫ئۆنێلدا شــانۆنامەی (سێبەرەکانیشــمان‬ ‫بــدەرەوە) دەنووســێت؛ ئــەم دەقەیش‬ ‫دیــدی نۆرێــن بــە تــەواوی دەکاتــەوە‪،‬‬ ‫دەیخاتــە بــەردەم گــرێ دەروونییەکانی‬

‫و خــودی خــۆی بەخــۆی دەناســێنێت‪.‬‬ ‫ڕووداوەکانــی شــانۆنامەکەیش لــە ‪١٦‬ی‬ ‫مانگــی ‪١٠‬ی ســاڵی ‪١٩٤٩‬دا‪ ،‬ڕۆژی لــە‬ ‫دایکبوونی شەســت و یەک ساڵەی یۆژێن‬ ‫ئۆنێــل ڕوودەدات‪ ،‬کورەکانــی ئۆنێــل‬ ‫(یۆژێنــی بچووک و شــەین) لە ژنەکانی‬ ‫تــری ســەردانی باوکیــان و (شــارلۆتا)‬ ‫ی دوا ژنــی دەکــەن‪ .‬دەقەکــەی نۆرێــن‬ ‫لــە ســەرەتادا ناونیشــانی (خێزانەکەی‬ ‫ئۆنێل) بــووە‪ ،‬دواتر دەبێتە (پیاوێک لە‬ ‫خۆڵەمێــش) (بۆســتن نۆکتیــن) (لەژێر‬ ‫چارەنووسی ئەســتێرەکاندا) و (شەوێک‬ ‫درێژتــر لــە ژیــان) بــۆ یەکەمجاریش لە‬ ‫ئۆســلۆ لە ژێر نــاوی (شــەوێک درێژتر‬ ‫لە ژیان) نەمایــش کراوە‪ .‬کە لە دراماتن‬ ‫نەمایــش دەکرێتەوە‪ ،‬نۆرێــن بە تەواوی‬ ‫ناونیشانەکەی دەکاتە (سێبەرەکانیشمان‬ ‫بدەرەوە) ئەمەیــش یەکێک لەو دەقانەی‬ ‫ئۆنێلمــان بیردەخاتــەوە‪ ،‬کــە بــە‬ ‫ماوەیەک بەر لە مردنی ســووتاندویەتی‪،‬‬ ‫بــە نــاوی (مەرگیشــمان بــدەرەوە)‪.‬‬ ‫(سێبەرەکانیشــمان بــدەرەوە) بــۆ‬ ‫ئــەو زنجیــرە دەقــەی نۆرێــن‪ ،‬کــە لــە‬ ‫هەشــتاکاندا‪ ،‬ســەبارەت بــە خێزانــە‬ ‫بۆرژوازییــە ســوێدییەکان دەینووســێت‪،‬‬ ‫دەبێتــە خاڵــی کۆتایــی و وەرچەرخان‪.‬‬ ‫نۆرێن لەسەرەتاکانی ژیانی ئەدەبیشیدا‪،‬‬ ‫دوای دەقەکــەی ئۆنێل‪ ،‬هــەروەک ئۆنێل‬ ‫دەگەڕێتــەوە ســەر تراجیدیــای گرێکــی‬ ‫و لــە دیــد و چارەســەرێکی مۆدێرنــەوە‬ ‫شانۆنامەی (ئۆرستین) دەنووسێت‪.‬‬ ‫لــەو ڕۆژەوە نۆرێــن‪ ،‬هــەروەک ئۆنێل‬ ‫لەبەردەم کۆشــکی بنەماڵە ئەتریدەکانی‬ ‫گرێــک و پەرســتاگاکانی کنۆسۆســدا‬ ‫وەســتاوە و بەبێ مروەتی لەو دەرگایانە‬ ‫دەدات‪ .‬نۆرێــن لــەو ڕۆژەوە لەدەقــە‬

‫شــانۆییەکانیدا دەگەڕێتــەوە بــۆ ســەر‬ ‫شــانەکانی خێزانەکــەی خــۆی و لەوێوە‬ ‫چارەســەری گرفتە خێزانییەکان دەکات‪،‬‬ ‫دێتــە نێــو ماڵــە بۆرژواکانــی کۆمەڵــی‬ ‫ســوێدییەوە و لەوێوە سەردەکات بەسەر‬ ‫ماڵــی زۆربــەی کۆمەڵگاکانــی ئەوروپا و‬ ‫دونیادا‪ ،‬سوود لە ئێسخیلۆس وەردەگریت‬ ‫و ئۆنێل دەکاتە کەرەسە و وشەکانی خۆی‬ ‫دەکاتە ئــەو دیمەنە ڕەشــانەی نەوەکان‬ ‫دەستەویەخەی یەکتری دەبنەوە‪.‬‬ ‫ریژیســۆرێکی نەرویــژی لــە دراماتن‪،‬‬ ‫ســەرلەنوێ دوای بیســت ســاڵ کار لەم‬ ‫دەقــەی نۆرێنــدا دەکاتەوە وبــە دیدێکی‬ ‫نوێــوە دەیخوێنێتەوە‪ ،‬پانتایی شــانۆ بۆ‬ ‫ئەو دیــدە نوێیەی دادەماڵێت و لەهەموو‬ ‫شتێکی زیادە پاکی دەکاتەوە‪ .‬دەرگایەکی‬ ‫ئێجــگار گــەورە‪ ،‬بــەڕووی بینەراندا‪ ،‬کە‬ ‫هێماگەلی دەروازە دێرینەکانی پەرســتگا‬ ‫و کۆشــکەکانی گرێکەبــەرز بۆتــەوە؛‬ ‫هــاوکات ئەم دەرگایەیش وەکوو خاڵێکی‬ ‫کۆتایی و وەســتانێکی ئەبــەدی بەرووی‬ ‫ئــەو خێزانــە و بینەرانیشــدا داخــراوە‪.‬‬ ‫پانتایی شــانۆکە بەتاڵە‪ ،‬کورسییەک الی‬ ‫چەپی شــانۆ و قەنەفەیەکیش لە بەشــی‬ ‫ڕاســت و لــە قوواڵیی شــانۆکەدا‪ ،‬لەنێو‬ ‫تاریکییەکەوە جار بە جار دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫هەندێــک جــار گەمــەی ئەکتــەرەکان‬ ‫یــان یەکێک لــەو ئەکتەرانــەی چاودێری‬ ‫ئەکتەرێکــی تر دەکات‪ ،‬بــە گەورەیی بە‬ ‫پرۆژێکتــەر‪ ،‬وەکــوو فیلم لەســەر دەرگا‬ ‫گەورەکە پێشــان دەدرێت‪ .‬ئەم پانتاییە‬ ‫گەورەیــەی دراماتــن‪ ،‬دەبێتــە مێــژووی‬ ‫شــانۆ‪ :‬ئێســخیلۆس‪ ،‬ســتریندبێرگ و‬ ‫هەروەهــا مێــژووی خێزانەکــەی ئۆنێل‪،‬‬ ‫کە لە شــانۆنامەی (ڕۆژێکی درێژ بەرەو‬ ‫شــەو)دا بەرجەســتە بــووە‪ ،‬لێــرەدا‪،‬‬

‫مۆنۆلۆگی ئەکتەرێکی که‌ڕ‬ ‫ئه‌میر ڕه‌زا کوهێستانی‬ ‫وه‌رگێڕ‪ :‬برایم شه‌وقی‬

‫بە خۆمدا بگرم؟» کاتێ وەاڵمی پێشوو‬ ‫«بوون» بێ‪ ،‬وەاڵمی پرســیاری دواییش‬ ‫هەر ئەوەیە و شــتێک نییە بێجگە لەوەی‬ ‫ســەبرت هەبێ لە ئاست ڕۆژگاردا و متەق‬ ‫لــه خۆت ببــڕی‪ .‬واتا مەرجی نووســینی‬ ‫شانۆنامە کپبوون و بێدەنگی بینەرە‪.‬‬ ‫میزانســیەنی ناسراو لە شانۆدا ئەوەیە‬ ‫کــە بینەران لە چەند مەتری ســەکۆکەدا‬ ‫دابنیشــێنین و گڵۆپــی ســەر ســەریان‬ ‫بکوژێنینەوە و بــە زمانی بێزمانی پێیان‬ ‫بڵێین «الڵ بە و لە جێی خۆت دانیشــە!‬ ‫پرسیاریشــیان لــێ کــردی‪ ،‬دەنگت لێوە‬ ‫نەیــە!»‪ .‬ئەمەیــە فەلســەفەی دیــواری‬ ‫چوارەمی شــانۆ‪ .‬لە تۆ پرســیار دەکرێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم تــۆ وەاڵم مــەدەوە! چونکــە لــە‬ ‫بنەڕەتــدا تــۆ هــەر بوونت نییە‪ .‬شــانۆ‬ ‫هونەرێکــی زیندووە‪ ،‬بــەاڵم دەڵێی تەنیا‬ ‫ئەکتەرەکانــی مافــی هەناسەکێشــانیان‬ ‫هەیــە‪ .‬بینــەران ئــەو تەرمانــەن گــەر‬ ‫بێتــو قســە بکــەن‪ ،‬کێشــە بــۆ ئەکتەر‬ ‫ســاز دەکــەن‪ .‬بــا ئینسافیشــمان بــێ‪،‬‬ ‫کارێکی ئاســان نییــە کە تۆ هەم وەاڵمی‬ ‫بەردەنگەکەت بدەیتــەوە و هەم بکەویتە‬ ‫شــوێن گێڕانەوەیەک کە نووسەری بێئاگا‬ ‫لە هەموو شوێن‪ ،‬ڕۆژان و ڕەنگە سااڵنێک‬ ‫پێشتر لە پشت مێزەکەیدا نووسیویەتی‪.‬‬

‫مۆنۆلۆگ وتووێــژ‌ه له‌گه‌ڵ خۆ‪ ،‬کاتێک‬ ‫«ئــه‌وی دی» لــ ‌ه ژوورێــدا نییــ ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌تــدا ئه‌م ڕۆژانــ ‌ه «ئه‌وی دی» هیچ‬ ‫کات هــه‌ر نییه‌‪ .‬گه‌ر به‌خــت یارت بێت‪،‬‬ ‫ده‌توانــی ده‌نگی ل ‌ه ته‌له‌فوندا ببیســتی‪،‬‬ ‫ئه‌ویــش بۆ ئێمــ ‌ه ک ‌ه چووینه‌تــ ‌ه ژووری‬ ‫میــوان و گوێمان ل ‌ه ده‌نگی نییه‌‪ ،‬ده‌نگی‬ ‫تــۆ ده‌بێتــ ‌ه مۆنۆلۆگ‪ .‬بــه‌م پێیه‌‪ ،‬با ب ‌ه‬ ‫تاریفه‌که‌مدا بچمــه‌وه‌‪ ،‬مۆنۆلۆگ‪ ،‬ده‌نگی‬ ‫تۆیــ ‌ه کاتێک «ئه‌وی دی» نییه‌‪ .‬ئێســتا‬ ‫چ ب ‌ه ده‌نگی به‌رز بیڵێیت و ئێم ‌ه گوێمان‬ ‫لێ بــێ ک ‌ه ده‌بێت ‌ه شــانۆ‪ ،‬چ ئه‌و ده‌نگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه مێشــکتدا په‌نــگ بخواته‌و‌ه ک ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫خه‌یــاڵ‪ ،‬و چ بینووســیته‌و‌ه و ئێمــ ‌ه و‬ ‫«ئــه‌وی دی» بیخوێنینه‌و‌ه کــ ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بیات‪.‬‬ ‫مۆنۆلــۆگ پرســیارەکانی تۆیشــە لــە‬ ‫ئینســانەکانی ناو ژوورەکەدا‪ ،‬کاتێ ئەوی‬ ‫دی نییە کە پرســیاری لێ بکەیت‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆچی هێشتا له کەسێ کە لە ژوورەکەدایە‬ ‫پرسیار دەکەی دەبێتە مۆنۆلۆگ‪ ،‬مەگەر‬ ‫نە ئـــەوەی لــە ژیان و فیلــم و تەنانەت‬ ‫زۆرێــک لــە شــانۆکان بینیومانــە ئەگه‌ر‬ ‫مۆنۆلۆگ واتە بێدەنگکردنی «ئەوی‬ ‫کەســێک پرسیار بکات له کەسێکی دیکە‬ ‫دی» به زۆرەملێ‬ ‫لە ژوورێکدا بەوە دەڵێن وتووێژ! ئەو قسە‬ ‫چونکــە ئەکتــەرەکان دەنگــی ئێــوە‬ ‫وتووێــژە‪ ،‬چونکە ئه‌وەی لە ژوورەکەدایه‬ ‫دەتوانــێ وەاڵم بداتەوە‪ ،‬لــە حاڵێکدا لە نابیســتن‪ ،‬یانــی نابــێ گوێیــان لێ بێ‪.‬‬ ‫مۆنۆلۆگــدا کەس وەاڵمی پرســیارەکانت دەنگــی زەنگــی مۆبایلەکەتــان‪ ،‬جیــڕە‬ ‫ناداتــەوە‪ ،‬کــە ئەگــەر وەاڵم بداتــەوە جیــڕی ئــەو کورســییانەی لــە ســەری‬ ‫پرســیاری دوایی تۆ ئیدی بێمانا بوو‪ .‬وا دانیشــتوون‪ ،‬دەنگــی هەڵدانــەوەی‬ ‫بزانــە هاملێت لە بینەران پرســیار بکات الپەڕەکانــی برووشــوورەکەتان تەنیــا‬ ‫«بوون یان نەبوون؟» ئەو کات کەسێک ئــەو بینەرانــە دەیبیســتن کە لــه ڕیزی‬ ‫لــە ناو خەڵکەکــەدا هاواربــکات «دیارە ئێوە دانیشــتوون‪ .‬ئەوالتــر‪ ،‬چەند مەتر‬ ‫بــوون!» ئیــدی چ مانایەکــی دەبــێ کە ئەوالتــر‪ ،‬لە ســەر ســەکۆ‪ ،‬ژێــر نووری‬ ‫ئەو شــازاده دانمارکییە دووباره پرسیار پڕۆژێکتۆرەکان‪ ،‬ئەکتــەرەکان هیچ یەک‬ ‫بکات «چەکی شــه‌ڕ هەڵگــرم یان ددان لەم دەنگانە نابیستن‪ .‬یانی گوێیان لێیە‪،‬‬

‫بەاڵم وا دەنوێنن کە نایبیستن‪ .‬ڕێک وەک‬ ‫ئــه‌و سیاســییانەی نەک ئــەوەی گوێیان‬ ‫لە دەنگــی خەڵکی شــەقام نەبێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەیبیســتن و مەجبوورن خۆیان لێ کەڕ‬ ‫کەن‪ ،‬چونکە ئەوانیش وەک ئەکتەرەکان‬ ‫تەنیــا ئــەو دەقــە دەزانــن وا لەبەریــان‬ ‫کردووە و بۆ بەردەنگەکانیان دەیڵێنەوە‪،‬‬ ‫ئێســتا ئێوە چەند گەرووی خۆتان بدڕن‬ ‫بــۆ ده‌ربڕینــی ناڕەزایەتی لــ ‌ه بارودۆخی‬ ‫هەنوکــەوە‪ ،‬ئــەوان هەر ئــەو دەقەی وا‬ ‫دوێنــێ لــە بەریان کردبــوو دەیڵێنەوە و‬ ‫مەجبــوورن جۆرێــک خۆیــان بنوێنن کە‬ ‫ئێوە بۆ ئــەوان بوونتان نییە‪ .‬ڕێک وەک‬ ‫ئەکتەرێک چۆن خۆی ڕادەگرێ لە ئاست‬ ‫دەنگی زەنگی مۆبایلــی بەردەنگەکەی و‬ ‫درێــژە دەدا بــە دەوری ناو شــانۆکەی‪،‬‬ ‫ئەوانیــش درێژە دەدەن بە شــانۆی»تۆ‬ ‫نابینم کە واتە بوونت نییە»‪ .‬سیاسییەکان‬ ‫لە مۆنۆلۆگــە ئاگرین و درێژدادڕەکانیاندا‬ ‫لهگــەڵ بەردەنگــی ئامادەنەبوو دەدوێن‪:‬‬ ‫ئەو مێژوونووس و ڕۆژنامەنووســانەی وا‬ ‫لە دووی ســەردێڕی ســبەینێ دەگەڕێن‪.‬‬ ‫ئەوانەی به ئوتووبووس هاوردویانن‪ ،‬ئەو‬ ‫تارماییەنانەن کە تەنیا ئەوە دەزانن کەی‬ ‫نۆرەیــان بێ تا فیتــوو و چەپڵە لێدەن‪.‬‬ ‫ئێمەی شانۆســاز تەنانەت ئەمەیشمان لە‬ ‫بینەرانمان ناوێ‪ .‬کاری بینەری شــانۆ لە‬ ‫مــەش ڕاحەتتره‪ ،‬ئەو دەبێ تەنیا جارێک‬ ‫لە کۆتایی شــانۆکەدا لە جێی خۆی بەرز‬ ‫بێتەوە و چەپڵە لێدات و دواتر ملی خۆی‬

‫وەک تارمایــی بەســەر شــانۆکەوەن‪.‬‬ ‫کارەکتەرەکان خۆیان وەک ســینۆگرافیا‬ ‫بەکاردەهێنــن‪ ،‬بەتایبەتی بۆ ئەو دەقەی‬ ‫خۆیــان دەیانەوێــت نەمایشــی بکــەن و‬ ‫لەگەمەیەکــی هونەریدا دەبنــە ئەکتەر و‬ ‫بینــەری یەکتــری‪( .‬ســەمای مــەرگ)ی‬ ‫ســتریندبێرگ دەبێتــە نموونەیەکــی ئەو‬ ‫نەمایشــە و کارەکتەرەکان وەک (ئێدگار‬ ‫و ئالیــس) نەمایش بــۆ یەکتری دەکەن‪.‬‬ ‫شــارلۆتە‪ ،‬کــە یەکێکــە لــە کارەکتەرە‬ ‫ســەرەکییەکان و ڕۆڵــی ژنەکــەی ئۆنێل‬ ‫دەبینێت‪ ،‬خۆی ئەکتەر بووە‪ ،‬هەر لەبەر‬ ‫ئــەوە لــە نەمایشــەکەدا‪ ،‬هەندێــک جار‬ ‫وەک ئەکتەرێک‪ ،‬بەپێی پێویست هەست‬ ‫و ســۆزی بەکاردەهێنێــت و تۆنی دەنگ‬ ‫و جووڵــەی جەســتەی دەگۆڕێت‪ .‬ئۆنێل‬ ‫خۆیشی شانۆنامەنووس بووە و ڕێساکانی‬ ‫گەمەکــە دەزانێــت‪ ،‬هــاوکات شــەینی‬ ‫کوریشــی هەر ئەکتەر بووە‪ .‬نەمایشەکە‬

‫بشــکێنێت و بــڕوات‪ .‬چونکــە ئەکتەر و‬ ‫دەرهێنەر ماندوون و تاقەتی باسکردنیان‬ ‫لەگــەڵ کەســدا نییە‪ ،‬چۆن پێویســتیان‬ ‫نییە‪ ،‬چۆن ئەوەی ئێوە دەتانەوێ بیڵێن‪،‬‬ ‫ئــەوان دەیزانن‪ ،‬کە واتە هــۆکاری ناوێ‬ ‫له گەڵتان وتووێژ ســازکەن‪ .‬ئەمڕۆکە له‬ ‫واڵتــی ئێمەدا وتووێژ نیشــانەی جەهل و‬ ‫گەمژەییە و مۆنۆلۆگ نیشــانەی زانســت‬ ‫و زانایی‪.‬‬ ‫ئەکتەرەکانیــش وەک سیاســییەکان‬ ‫لەگــەڵ تارماییەکان دەدوێــن‪ .‬ئەگەر له‬ ‫ڕەوتــی نواندندا ئەکتەرێــک چاوی بڕییە‬ ‫ناوچاوانتەوە‪ ،‬پێویست ناکات بشڵەژێیت‪،‬‬ ‫ئــەو تۆ نابینێ‪ ،‬ئەو لــه گەڵ تارماییەک‬ ‫دەدوێ کە بە دڵنیاییەوە تۆ نیت‪ .‬وێنەی‬ ‫زەینی و تاکەکەســی هــەر ئەکتەرێکە له‬ ‫«ئــەوی دی» کــە له هۆڵەکــەدا ئامادە‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫لە ســاڵی ‪ 1390‬هیچ جۆره شــانۆیەک‬ ‫وەک مۆنۆلــۆگ وێکچووتــر بــە دۆخــی‬ ‫ئێمــە نییە‪ .‬ئەمە یەکێکە له هۆکارەکانی‬ ‫بەردەوامــی پێشــوازی بەردەنگــەکان‬ ‫لــە نواندنــی مۆنۆلــۆگ‪ .‬ئێمــه وەک‬ ‫هاوواڵتییەکی ئێرانی لە جیهانی دەرەوەی‬ ‫هۆڵەکانی شانۆدا هەموومان یان ئەکتەری‬ ‫مۆنۆلۆگین یان بەردەنگی مۆنۆلۆگ‪ .‬یان‬ ‫باشــترە بڵێم هەم مۆنۆلــۆگ دەنوێنین‪،‬‬ ‫هــەم له پێگــەی ئەویدی دانیشــتووین و‬ ‫گــوێ دەگرین لــه مۆنۆلۆگەکــەی‪ .‬وەک‬ ‫دەرهێنەرێکی شــانۆ ئەمن گوێم دەخنم و‬

‫دەبێتە تاقیگەیەک بۆ خوڵقاندنی هونەر‪،‬‬ ‫بۆ تاقیکردنەوەی تواناکانی ئەکتەر و بۆ‬ ‫هەڵسەنگاندنی هونەری نواندن‪.‬‬ ‫نۆرێــن بەدیقەتێکی گــەورە و بەچڕی‬ ‫و لــە فۆرمێکــی لیریکیدا ئۆنێل بە ژیانی‬ ‫خۆیــەوە دەلکێنــێ و یەکەیەکی تایبەتی‬ ‫لــێ دروســت دەکات‪ .‬ئــەو کارەکتەرەی‬ ‫ڕۆڵەکــەی ئۆنێــل دەبینێــت‪ ،‬لەســەر‬ ‫مێزەکــەی و لەبەردەمیــدا‪ ،‬دوو بەرگــە‬ ‫گەورەکەی‪ ،‬یاداشتەکانی نۆرێنی لەسەرە‬ ‫و جاربەجار تەماشایەکیان دەکات‪ ،‬وەک‬ ‫ئــەوەی ئۆنێل لە نۆرێنــدا و نۆرێنیش لە‬ ‫ئۆنێلــدا ڕەنگ بدەنــەوە و یەکتری تەواو‬ ‫بکــەن‪ .‬نۆرێــن دەبێتــە درێژکراوەیەکی‬ ‫ئاســایی ژیانــی ئۆنێــل‪ :‬ئێســتا ئێمــە‪،‬‬ ‫وەکــوو وێنەیەکی میتافۆری‪ ،‬لە ڕوانگەی‬ ‫یاداشــتەکانی نۆرێنــەوە دەزانیــن ژیانی‬ ‫ڕۆژانــەی ئۆنێــل‪ ،‬هێدمــە دەروونییــە‬ ‫کۆنەکان و کێشە پڕ لە ئازار و سوێیەکان‬

‫ڕوو له ئەکتەرەکانی‬ ‫شــانۆکەم مۆنۆلۆگ‬ ‫دەڵێــم‪ .‬شــورای‬ ‫و‬ ‫چاودێــری‬ ‫هەڵســەنگاندنیش‬ ‫گوێ لە قسەکانی‬ ‫مــن ناگــرێ و‬ ‫مۆنۆلۆگی خۆی‬ ‫دەڵێ‪ .‬ئەوسا کە‬ ‫هیــوام ده‌بــڕێ‬ ‫لــە بیســتنی‬ ‫وەاڵمــی بــه‬ ‫بەڵگەیانەوە‪،‬‬ ‫مۆ نۆ لۆ گــی‬ ‫لــه‬ ‫پــڕ‬ ‫ناڕەزایەتیــم‬ ‫دەگوازمەوە‬ ‫بــۆ مــاڵ و‬ ‫خێــزان و‬ ‫منــدااڵن و‬ ‫هاوڕێیانم‪.‬‬ ‫لە حاڵێکدا چاوەڕوانیان لێ دەکەم‬ ‫تەنیــا مۆنۆلۆگەکــەم پەســند کــەن و‬ ‫کارێک نەکەن قســه و کێشەی لێبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ سیاسییەکانمان مۆنۆلۆگ دەڵێن‪.‬‬ ‫هەندێــک له مامۆســتایانی قوتابخانە کە‬ ‫دەڵێن «پرسیار نه‌بێ» مۆنۆلۆگ دەڵێن‪.‬‬ ‫باوک و دایکێکیش که ئەنگوستی نیشانە‬ ‫هەڵدێنــن و لــە منداڵەکەیــان هەڕەشــە‬ ‫و گوڕەشــە دەکــەن مۆنۆلــۆگ دەڵێــن‪.‬‬

‫شانۆ هونەرێکی زیندووە‪ ،‬بەاڵم دەڵێی تەنیا ئەکتەرەکانی‬ ‫مافی هەناسەکێشانیان هەیە‪ .‬بینەران ئەو تەرمانەن گەر‬ ‫بێتو قسە بکەن‪ ،‬کێشە بۆ ئەکتەر ساز دەکەن‬

‫چــۆن بــووە و چــۆن لــە نەوەیەکــەوە‬ ‫دەشگوێزرێتەوە بۆ نەوەیەکی تر‪.‬‬ ‫ئــەم ریژیســۆرە نەمایشــەکەی بــە‬ ‫ریتمێکی مۆسیقای جازی ئەمەریکای چل‬ ‫و پەنجاکان دەوڵەمەند کردووە و زۆرجار‬ ‫لەنێــو دیمەنــە ڕەش و کێشــە دەروونی‬ ‫و شــەری نەوەکانــدا‪ ،‬هەناســەیەکمان‬ ‫پــێ دەبەخشــێت‪ ،‬دیمەنــەکان ئــارام و‬ ‫کارەکتەرەکان هێور دەکاتەوە‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫کارەکتــەرەکان‪ ،‬یــەک لــەدوای یــەک‬ ‫دەمامکەکانــی روخســاریان الدەبەن یان‬ ‫دەمامکــی تــر بەکاردەهێنن‪ ،‬مۆســیقای‬ ‫جازەکەیش هێدی هێدی دەرواتە خوارەوە‬ ‫و تۆنێلێکــی پــڕ لەهیــوا و هەروەهــا‬ ‫شــپرزەیش لــەو ئەتمۆســفێرە ڕەشــەدا‬ ‫دروســت دەکات‪( .‬سێبەرەکانیشــمان‬ ‫بدەرەوە) دەبێتە پەیامنێرێکی ڕاستەوخۆ‬ ‫و ڕووداوەکانــی شــانۆنامەی (شــەو‬ ‫دایکــی ڕۆژە)مــان بۆ دەگێڕێتــەوە‪ .‬ئەو‬ ‫دەقــەی نۆرێنــی لــە هەشــتاکاندا کردە‬ ‫شانۆنامەنووســێکی گەورە‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫دەقــە ڕەنگدانەوەیەکی تــری هەژموونی‬ ‫ئۆنێل و شانۆنامەی (ڕۆژێکی درێژ بەرەو‬ ‫شــەو)ە‪ .‬تارمایــی نۆرێن لەناوەڕاســتی‬ ‫نەمایشــەکەدا بــە ڕوونــی دەبینرێــت‪،‬‬ ‫بەدەنگــی چــوار کارەکتەر قســەمان بۆ‬ ‫دەکات و ئــەو چیرۆکــەی ژیانی خێزانی‬ ‫ئۆنێلمــان بــۆ دەگێڕێتــەوە‪ ،‬کــە ژیانی‬ ‫ئەویان دروست کردووە‪.‬‬ ‫ئــەم نەمایشــە بەرجەســتەی مەرگی‬ ‫مــرۆڤ دەکات‪ ،‬ئەو مرۆڤەی هێدی هێدی‬ ‫و پارچــە پارچــە دەمرێــت و لە خالێکی‬ ‫کۆتا و لە دونیایەکی نادیار و نەبینراودا‪،‬‬ ‫لەپــڕ و بــێ گەڕانــەوە بــۆ تاهەتایە بزر‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫زانستگاکانمان‬ ‫پــڕ بوون لــە مۆنۆلۆگی مامۆســتایانێک‬ ‫کــە لــە پێداهەڵگوتنی ڕێگا و ڕەوشــتی‬ ‫ژیانیــان و خراپــەی «ئەوانی دی»ـــدا‬ ‫مەســنەوی هــەزار مــەن هەڵــدەدەن و‬ ‫خوێندکارەکانیشــیان یان خەریکی دۆزە‬ ‫دۆزەی نــاو مۆبایلــن یــان کاریکاتــۆڕی‬ ‫مامۆستا ده‌ستاودەست دەگەڕێنن و هەر‬ ‫دووکیشیان بەم وەزعە ڕازین‪.‬‬ ‫لــە واڵتێکــدا کە دەترســین لــە گەڵ‬ ‫«ئەوی دی»ڕووبــەڕوو ببینەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫شــت له ئامادەنەبوونی یەکتر ڕوو دەدات‬ ‫کە ئامادەنەبوون واتە وتووێژ نەبێ‪ ،‬تەنیا‬ ‫مۆنۆلــۆگ و بەس؛ مۆنۆلۆگی ئه‌کتەرێکی‬ ‫کەڕ‪.‬‬ ‫ســه‌رچاوه‌‪:‬فصل نامه ی نمایشنامه‪ ،‬شماره ی‬ ‫‪7‬و‪ ،6‬تابستان و پاییز ‪1391‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )478‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/10/26‬‬

‫‪4‬‬

‫دانپیانان بە شەرمەزاریم‬

‫««‬

‫فۆڵکەر بڕاون‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬د‪ .‬سەروەر عەبدوڵاڵ‬

‫شوورەی الواز‬

‫شانۆی مردووان‬

‫ئەوروپا‪ ،‬کەنارەکانت فریودەرن‪ ،‬لە جلی شەوانەیانیدا‪.‬‬ ‫شارموسێ‪ ،‬شانێل‪ ،‬ئەمانە خۆراک بە ئاژەلی پێدەشتەکانەوە‬ ‫دەبەخشن‪.‬‬ ‫وێنا قوببەکانی تێر حەسانەوەی پەناهەندەکانن‪.‬‬ ‫پەناهەندەیی‪ ،‬ئەسپی تڕوادە و کەشتییە چارۆکەدارەکانی‪ ،‬فرێدا‬ ‫دەریاوە‪.‬‬ ‫ئەمێستا ئەو شانی ساردوسڕی منایش دەکات ‪ ...‬سنگی ڕووتی‪.‬‬ ‫خوانێک لە ژێر دارکاژەکان‪ ،‬و دەستێکی ڕەش‪ ،‬توند دەستێکی سپی‬ ‫دەگرێ‪.‬‬ ‫جوانییەکی سووک‪ ،‬شتێکی هەڵە دەکەیت‬ ‫ئەو بێسۆز وەک سۆزانییەک دەبردرێت‬

‫مردووەکان وەک هەموو جارێ‪ ،‬خۆیان منایشدەکەن‬ ‫ئەوان شەوانە لە گۆڕستانی ڕۆتۆلی بەدەردەکەون‬ ‫هەر کۆنەچەک و پەیڤەکانن‪ .‬لەمە زیاتر چیرت نازانن‪.‬‬ ‫خوێن دەرژێتە دەریای ناوەڕاستەوە‪ .‬بینای تۆپەڵە وێرانە سازدەکەن‬ ‫قەرتاجە‪ ،‬نیۆیۆرک‪ .‬زلەقۆڵی چەپی جۆبیتێر‪ ١‬لە مۆزەی تونس‪.‬‬ ‫ئەو (جۆبیتێر)‪،‬هەردوکیانی بەکاردەهێنا لەپێناو سەرکەوتن‪.‬‬ ‫بەاڵم زیندووەکان جارێ دێ بتوانن‪ ...‬ئاخ چی‬ ‫هاشووهوشێکی تایبەت‪،‬‬ ‫گەر لە دەسەاڵتی مرۆڤ ببووایە و دەمی خۆی بگرتایە‪.‬‬ ‫و منایشەکەشی کۆتایی پێبێت‪.‬‬ ‫بە هەر حاڵ من پێموایە‪:‬‬ ‫پێویستە سۆسیالیزم بڕوخێندرێت‪،‬‬ ‫و خۆشحاڵ دەبم بە کەوتنی دۆڕاوەکان‪.‬‬

‫مارلبۆڕۆ سوورە‪ ،‬سوورە مارلبۆڕۆ‬ ‫دە ئێستا بخەوە‪ ،‬ئارامبەوە ‪..‬ئەوەتا هێشتا بەئاگاو دەمبەخەندەوە‬ ‫ڕاکشاوی‬ ‫ئا ئەوەتانێ سەروسیامم بە تەنیاییەوە‪،‬‬ ‫لە یەکێ لە شەقامەکانا بەڕێگەوەیە‪ ،‬ئاه بەرەو کوێ‪.‬‬ ‫تۆ دەتەوێت باوەش بە نادیارەکانەوە بکەیت‪.‬‬ ‫ئەمێستا لە هەموو شتێک تێدەگەم‪ .‬ئەمەیان بیابانە‪.‬‬ ‫دەڵێیت بیابانە‪ .‬یان دەکرێت بلێم بەختەوەرییە‬ ‫ڕابوێرە‪ ،‬هەناسە هەڵمژە‪ ،‬بخۆ‪ .‬دەستەکانت بکەوە‪.‬‬ ‫جارێکی دیکە ناژیمەوە بۆ گۆڕانێک‪.‬‬

‫ترسی من‬ ‫کە ئارەزوو لەدەستدەدەم؟ من ئا لەوە دەترسم‪ ،‬و ئیدی ژیان‬ ‫بە گژوگیا و مێرگەکانییەوە لەناوبچێت‪ ،‬وشکانی رسوشت بگرێتەوە‪.‬‬ ‫گەر من خۆشەویستی نەکەم و ڕێژنەی بارانیش نەبێت یارمەتی‬ ‫بیرکردنەوە بدا‪.‬‬ ‫هاوین گەرم بوو‪ ،‬لە ئابدا گەاڵی درەختەکان دەوەرن‬

‫دەزگای ڕۆشنگەریی چاودێر خەاڵتی فۆلکەر بڕاون‪ ،‬شاعیری ناوداری ئەڵامنی دەکات‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتیی نیشــتمانیی كوردســتان‪ ،‬لــە پەرلەمانی‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬میدالی كوردســتان‪ ،‬بــە ڤۆڵكەر براونی‬ ‫شاعیر و دۆستی گەلەكەمان دەبەخشێت‪.‬‬ ‫لە مەراســیمەكەدا‪ ،‬پاش ئەوەی مەال بەختیار‪،‬‬

‫خەاڵتی ڕێزلێنانی ناوەندی ڕۆشــنگەری چاودێری و‪ ..‬پڕیشە لە خەاڵتەكانی (شیللەر) و (ڕەخنەی‬ ‫بــە (ڤۆلكەر بــڕاون) بەخشــی‪ ،‬لە وتەیەكیشــدا ئەدەبــی) و (ئەرڤیــن‌) و (بوشــنێر)‪ .‬ئێمە زیاتر‬ ‫ستایشی ڕۆ ‌ڵ و بەخشی ‌ن و داهێنانەكانی ڤۆلكەری بــۆ ئــەوەش هاتوویــن بــە ئێــوەو بە(ڤۆڵكــەر)‬ ‫كــردو سوپاسیشــی كرد‪ ،‬كە لەبەرامبەر هەســتی بڵێین‪ :‬كورد دۆســتی خۆی لەهــەر كوێیەكی ئەم‬ ‫ێ و ڕێزی لێ دەگرێ‪.‬‬ ‫جوان‌و هەڵوێســتە گەشەكانی لەو شیعرانەی كە جیهانەدابێ خۆشی دەو ‌‬ ‫پاشــان ڤۆلكەر بڕاونی دۆســتی نەتەوەكەمان‪،‬‬ ‫بۆ كوردو شەڕەڤانان‌ و كۆبانێی نووسیوە‪.‬‬ ‫ڕاشــیگەیاند‪ :‬مێژووی (ڤۆلكەر) خۆی لەخۆیدا وتەیەكی پێشــكەش كردو تیایدا‪ ،‬سوپاســی مەال‬ ‫پڕە لە جوانی‪ ،‬پڕە لە هەڵوێســت‪ ،‬پڕە لە عیش ‌ق بەختیــار‌و ناوەندی ڕۆشــنگەری چاودێــری كردو‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ڕێزلێنانەكەشی بە شەرەفێكی گەورە وەسف كرد‪ .‬ئــەم گەلە لە بــەردەم تیــرۆردا دەبینم‪ ،‬هەســت‬ ‫بڕاون‪ ،‬هەســتی خۆشی خۆی دەربڕیی‌و‪ ،‬وتی‪ :‬دەكــەم هەڵوێســتەكانی دوێنــێ لەبەرامبــەر ئەم‬ ‫«كاتــێ خوێندنەوەی بــۆ خەباتی گەالن كردووە‪ ،‬میللەتەدا شــەرمەزار دەبێ‪ ،‬خەباتی ئەم گەلە لە‬ ‫هەمیشــە كوردی بینیــوە زوڵملێكــراو بوو ‌ن و لە هەستمدا زەنگ لێ ئەداو پشتیوانیانم‪.‬‬ ‫وتیشــی‪« :‬خۆشــحاڵم كە دەبینم لە باشووری‬ ‫مێــژودا ناهەقیــان بەرامبــەر كراوە‪ .‬بــەاڵم ئەوان‬ ‫بەردەوامــن لــە خەبــات‌و ژنانیــان نموونەیەكــی كوردستانیشدا دامەزراوەی ڕووناكبیریی‌و یاسایی‬ ‫جوانیان لە تێكۆشانی ژنانی جیهان وێنا كردووە‪ ».‬جوانیــان وێنــا كردووە‪ .‬هیوای ســەركەوتنیان بۆ‬ ‫ڤۆلكەر براون‪ ،‬ڕاشــیگەیاند‪ ،‬من كاتێك شەڕی دەخوازم‪».‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )269‬دوشةممة ‪2015/10/26‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪269‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )269‬دوشةممة ‪2015/10/26‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئیسالم لەهەڵبژاردنەكانی توركیادا‬

‫«دەربارەی جواڵندنی هەستی ئاینی الی ئاكەپە‌و پاڵپشتی‌و بێئاگایی ئیسالمگەراكانی باشوور»‬ ‫سیروان عومەر‬ ‫رۆژی یەكی مانگش داهاتوو جارێكی‬ ‫دیكە لەتوركیا هەڵبژاردنی پێشوەختەی‬ ‫پەرلەمانی ئەنجام دەدرێــتــەوە‪ ،‬پاش‬ ‫ی دادو‬ ‫تێكچوونی ئەجێنداكانی پارت ‌‬ ‫گەشەپێدان بۆ بەسوڵتانیزم كردنی‬ ‫سیستەمی پــەرلــەمــانــی لــەو واڵتــە‪،‬‬ ‫بەتایبەت بەهۆی سەركەوتنە گەورەكەی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن(هــەدەپــە)‪،‬‬ ‫كەنوێنەرایەتی كێشەی كورد بەپلەی‬ ‫یەكەم دەكات‌و پاشان نوێنەرایەتی دەیان‬ ‫هەزار مرۆڤی ئازادیخواز‌و دیموكراتخوازی‬ ‫تورك‪ ،‬چونكە كارنامەی هەدەپە‪ ،‬بەرنامە‬ ‫سیاسیی‌و ئابووریی‌و كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬سیاسەتەكانی لەماوەی رابردوو‬ ‫بەگشتیی‌و كەسایەتییەكی كاریزمی‬ ‫وەك دەمیرتاش‪ ،‬وتە‌و لێدوان‌و نەخشە‬ ‫رێگاكانی‪ ،‬بەرگرییەكانی لەبەردەوامی‬ ‫سیستەمی پــەرلــەمــانــی‪ ،‬وتــارەكــانــی‬ ‫لەبارەی ئــازادی تاكەكەس‪ ،‬داهاتووی‬ ‫توركیا‪ ،‬تــەواو حزبی فــەرمــانــڕەوای‬ ‫تووشی شۆك كــردووە‪ ،‬هەموومان ئەو‬ ‫وێنەیەمان بینی لەمیدیاكانەوە‪ ،‬كەچۆن‬ ‫بەنیوە شەو ئۆردوگان ناچار بوو پەیگیری‬ ‫چاوپێكەوتنێكی دەمیرتاش بكات‪ ،‬كە‬ ‫لــەبــارەی هەڵبژاردنە پێشوەختەكە‌و‬ ‫كارنامەی هەدەپە لەیەكێك لەكەناڵە‬ ‫تەلەفزیۆنییەكانی توركیاوە لەگەڵیدا‬ ‫ئــەنــجــامــدرا‪ .‬هــەمــوو ئــەمــانــە هــەم‬ ‫لەهەڵبژاردنی ئاسایی پێشترو ئێستاش‬ ‫كابووسی سەر دڵی ئاكەپەن‪ ،‬چونكە‬ ‫راستە پارتەكانی تری وەک جەهەپە‌و‬ ‫مەهەپە‌و كەسایەتییەكانی وەك كەمال‬ ‫كلچدار ئۆغلو ئەوانیش خاوەن سەنگ‌و‬ ‫پێگە‌و دەەن ـگ‌و قورسایین‌و ركابەریی‬ ‫ئەكەن‪ ،‬بەاڵم ئاكەپە‌و خودی ئۆردوگان‬ ‫باش دەزانێت‪ ،‬كام پارتی سیاسیی‌و‬ ‫كام سەركردە توانا‌و لێهاتووی ئەوانی‬ ‫هەیە بــۆ رێگرتن لــەبــەردەم خەونە‬ ‫سوڵتانییەكانیاندا‪ .‬بۆیە هەموو رێ‌و‬ ‫شوێنێك لــــەدژی شكستپێهێنانی‬ ‫هەدەپە‌و خودی دەمیرتاش دەگرنەبەر‪.‬‬ ‫بەتایبەت وروژانــدنــی هەستی ئاینی‌و‬ ‫بەبێباوەڕ ناساندن‌و ماركسی ناساندنی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن‪.‬‬ ‫ئــەوەی جێی ســەرســوڕمــان‌و لەسەر‬ ‫راوەستانە‪ ،‬بێئاگایی‌و نەخوێنەواری‬ ‫بەشێك لەئیسالمگەراكانی باشووری‬ ‫كــوردســتــانــە‪ ،‬لــەنــمــوونــەی كــۆمــەڵ‌و‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬كە لەسەری ســەرەوەیــان‪،‬‬ ‫كەسێكی وەك عەلی قەرەداغی هەرزوو‬ ‫خۆی پێنەگیرا‌و بەوتارێك كەوتە شان‌و‬ ‫باڵ‌و وەسف‌و سەنای ئاكەپە‌و ئۆردوگان‌و‬ ‫عــەبــدواڵ گویل‌و دونــیــای لەسەردەمی‬ ‫ئەواندا كــردە شامی شەریف‪ ،‬ئەوەی‬ ‫مایەی خەجاڵەتی بــوو‪ ،‬بەئەنقەست‬ ‫عەلی قەرەداغی وەك كوردێكی غەوارەی‬ ‫تاراوگە نشین شاهێدی ناڕاستی دا‌و‬

‫پشتگیرییکردنی عەلی قەرەداخی و ئیسالمگەراکان بۆ ئەردۆگان بەناوی ئیسالمەوە‬

‫كێشەی كورد‌و ژیانی كوردی لەباكوور‌و‬ ‫رۆژئاواش تەنانەت‪ ،‬لەسەردەمی ئاكەپە‬ ‫بەژیانێكی زۆربـــاش لەقەڵەمدا‪ ،‬ئەم‬ ‫شاهێدیدانە سبەی رۆژ لەبەردەم قاپی‬ ‫بــارەگــای خــوا ســەرو دڵــی قــەرەداغــی‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬خوێنی دەیان مناڵ‪ ،‬تەرمی‬ ‫ســاردبــۆوەی دەیــان گەنجی كــوژراوی‬ ‫دەستی حكومەتە مرۆڤكوژەکەی ئاكەپە‌و‬

‫مرۆڤی كورد بخوێنێت‌و بدوێت‪ .‬دەروون‬ ‫نەخۆشێكی تــری ئیسالمگەرا دەڵێت‬ ‫نابێت پشتگیریی هەدەپەی ماركسی‬ ‫بكەین لەبەر قیامەت‪ ،‬ئــەو نەخۆشە‬ ‫شارەزا نییە‪ ،‬كە بەهێزترین كەسایەتی‬ ‫ئیسالمگەرای نەك كورد بەڵكو تورك‪،‬‬ ‫كە خانمە بااڵپۆش ( هودا كایا) پێشتر‌و‬ ‫ئێستاش یەكێك لەكاندیدە بەهێزەكانی‬

‫هەڵبژاردنی پێشوو لەناوچە كوردییەكانی‬ ‫باكوور گەورەترین وەاڵم بوو بۆ سەرانی‬ ‫ئاكەپە‪ ،‬گەورەترین وەاڵم بوو‪ ،‬كەئیدی‬ ‫ئێوە لەناوچە كوردنشینەكان ناتوانن ئاین‬ ‫لەبەرژەوەندی خۆتان‌و كەمەندكێشكردنی‬ ‫كـــوردان بەكاربێنن‪ ،‬ئیدی خەڵكانی‬ ‫دیندارو بااڵپۆش لەبری ئێوەی ساختە‬ ‫خۆیان نوێنەرایەتی خۆیان ئەكەن‪ ،‬ئیدی‬

‫لەزیهن‌و بیرو هۆشی كوردانی كوردستانی‬ ‫گەورە‪ ،‬پشتیوانییە ئاینیە‌و سوننەگەرا‬ ‫ئیخوانییەكەی عەلی قــەرەداغــی بۆ‬ ‫ئاكەپە‌و ئۆردوگان‌و پشتكردنە كێشەی‬ ‫رەوای كورد لەباكوور لەبیر نەكردووە‌و‬ ‫بیریشی ناچێتەوە‪ ،‬بەڵكو هەڵیان‬ ‫گــرتــووە تــا لەهەڵبژاردنێكی دیكەی‬ ‫پەرلەمانیدا وانــەی یەكگرتوو سەرانی‬

‫رۆژانە‌و شەوانە لەمیدیاكانی ئیسالمگەراكانەوە‪ ،‬لەفەیسبووك‌و تویتەرو‬ ‫كەناڵەكانی سۆشیال میدیایانەوە بەئاشكرا‌و بێپەردە دژایەتی خۆیان‬ ‫بەناوی ئاینەوە بۆ هەدەپە‌و كوردانی باكوور ناشارنەوە‌و لەوالشەوە‬ ‫هاوسۆزی خۆیان بۆ ئاكەپە هەر بەناوی ئاینەوە دەردەبڕن‬ ‫خۆشی نەدیوی باكوور‪ ،‬جەرگی سوتاوی‬ ‫دەیــان دایكی كــورد ئــەو شاهێدیدانە‬ ‫خەجاڵەت دەكات‪.‬‬ ‫ئێستاش‪ ،‬كە وردە وردە لەهەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە نــزیــك ئــەبــیــنــەوە‪ ،‬هەم‬ ‫لەتوركیا‌و لەناوچە كوردنشینەكانی‬ ‫بــاكــوور‪ ،‬هــەم لــێــرەش ئیسالمگەرای‬ ‫كوردیی لەباشوور لەسەردەستی كادیرە‬ ‫پێشكەوتووەكانی یەكگرتوو بەتایبەت‪،‬‬ ‫ژەهری بەكارهێنانی ئایین دژ بەكورد‌و‬ ‫بەهەدەپە‌و كاندید‌و هێما بەهێزەكانی‬ ‫بەكارئەهێننن‪ ،‬ئیسالمگەرایەكی دەروون‬ ‫نەخۆش لەسەر وێنەیەكی دەمیرتاش‬ ‫دەنووسێت‪ ،‬دەمیرتاش كــوردە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەتوركی قسە دەكات‪ ،‬بێ ئاگا لەوەی‬ ‫ناپرسێت‌و نایەوێت‪ ،‬كە بزانێت ئەوە‬ ‫دەسەاڵتدارانی توركە لە ئەتاتوركەوە‬ ‫تا ئۆردوگان رێگەیان نەداوە بەكوردی‬

‫هونەر وەك فاكتێكی خودگەرایی و‬ ‫بابەتگەرایی‬

‫‪2‬‬

‫دژایەتی و پشتکردنە هودا کایاو هەدەپە هەر بەناوی ئیسالمەوە الی قەرەداخی و ئیسالمگەراکان‬

‫سەنگەر قوباد‬

‫هەدەپەیە‪ ،‬كە چەندین ساڵ زیندانی‬ ‫دەستی توركەكان بووە‪.‬‬ ‫ئیتر لێرەوە‌و ئەم هەڵبژاردنە گرەوكردن‬ ‫لەسەر ئاین كۆتاییهات‪ ،‬گرەوكردن لەسەر‬ ‫جواڵندنی هەستی ئاینی كوردانی باكوور‬ ‫كۆتایی هات‪ ،‬چونكە ئیتر هەدەپە ئەو‬ ‫كەلێن‌و درزەشی پڕكردەوە‪ ،‬كە ئاكەپە‬ ‫بیەوێت ســوی لێوەربگرێت‪ ،‬بوونی‬ ‫ژمارەیەكی زۆری كاندیدی هەم باوەڕدارو‬ ‫هــەم بــااڵپــۆش لەنێو لیستەكەیدا‌و‬ ‫پشتیوانی بەشی هەرە زۆری بزوتنەوەی‬ ‫خــزمــەت‌و فــەتــحــواڵ گوڵەنییەكان‪،‬‬ ‫خــەون‌و ئەفسانەی ئاكەپەی لەگۆڕنا‪،‬‬ ‫ئــیــدی كــوردانــی مسوڵمانی بــاكــوور‬ ‫تێگەیشتن‪ ،‬كە تاكە ئامانجی ئاكەپە‬ ‫سوود وەرگرتنە لەهەستی ئاینی ئەوان‬ ‫لەكاتی هەڵبژاردن‌و دواتر فەرامۆشكردنی‬ ‫مافە نەتەوایەتییەكانیان‪ ،‬ئەنجامەكانی‬

‫ئــەم هەڵبژاردنەش كۆتایی یەكجاری‬ ‫بەخەونی سوڵتانیزمی ئێوە بەیەكجاری‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫بەكارهێنانی ئاین دژی جواڵنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی كورد‌و لەناوبردنی كێشەی‬ ‫كورد‪ ،‬مێژوویەكی دوورو درێژی هەیە‪،‬‬ ‫لــەكــۆنــەوە تائێستا‪ ،‬هێشتا خەڵكی‬ ‫كوردستان فەتواكەی مەالی خەتێی لەبیر‬ ‫نەچۆتەوە‪ ،‬هێشتا رێكەوتننامەی مەال‬ ‫ئیدریسی بەدلیسی‌و سوڵتان سەلیمی‬ ‫یەكەمی عوسمانی لەسەروبەندی شەڕی‬ ‫چاڵدێراندا لەبیر ماوە‪ ،‬هێشتا هاندانی‬ ‫كوردانی عەلەوی لــەدژی شۆڕشەكەی‬ ‫شێخ سەعیدی پیران‪ .‬ئێستا‌و ئەمڕۆ‬ ‫خەڵكی كوردستان لەباكوور‪ ،‬لەرۆژئاوا‪،‬‬ ‫ل ــەرۆژه ــەاڵت‪ ،‬لــەبــاشــوور‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫كۆبوونەوەی سەرجادەی ئیسالمگەراكانی‬ ‫بیر نەچۆتەوە بۆ مورسی‌و ئیخوان‪ ،‬هێشتا‬

‫مردن‌و فۆبیاكانی‬ ‫لەتێڕوانینی ئاینیانەی ئێمەدا‬

‫‪3‬‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫ئیسالمگەراكان بــدات‌و هێندنەی تر‬ ‫بیان كەنەوە بەقەزەمی سیاسیی‌و لەسەر‬ ‫نەخشەی سیاسی باشووری كوردستان‬ ‫بێ ئەرزشیان بكەن‪.‬‬ ‫مێژوو هەرگیز رەحم بەعەلی قەرەداغی‬ ‫نــاكــات‪ ،‬كــە سەرۆكایەتی رێكخراوی‬ ‫زانایانی مسوڵمانی جیهانی ئەكات‪،‬‬ ‫كــە چـــوار مــانــگ كــۆبــانــێ لــەبــەردەم‬ ‫قەتل‌و عامی داعشدا بوو‪ ،‬چوار مانگ‬ ‫مناڵی كــورد‪ ،‬ژنی كــورد‪ ،‬پیرەمێردی‬ ‫كورد لەرۆژئاوا لەبەردەم قەتڵ‌و عامدا‬ ‫بــوون فزەیەكی لێنەهات‪ ،‬كەبەرگری‬ ‫كۆبانێ سەركەوت‪ ،‬رایگەیاند ئامادەیە‬ ‫كۆبانێ ئاوەدان بكاتەوە‪ ،‬بۆ كردنەوەی‬ ‫مزگەوتی پڕ روپامایی‌و دامەزراندنی‬ ‫رێكخراوی خێرخوازی وەك ئەوەە رابیتە‬ ‫بۆ پــەروەردە كردنیان بەپەروردەیەكی‬ ‫ئیخوانی‌و لەبن دەست دەرهێنانی منااڵنی‬

‫كــورد لــەژێــر پــــەروەردەی نەتەوەیی‬ ‫دایك‌و باوكیان‪ .‬ئەگەرنا ئەوە غیرەت‌و‬ ‫شەهامەتی دیــنــداری‌و كــوردپــەوەریــی‬ ‫هانی نــادات‪ ،‬ئەگەرنا تائێستاس یەك‬ ‫بەیاننامەی رەسمی رێكخراوەكەی بۆ‬ ‫پشتیوانی لەكێشەی رەوای كورد لەباكوور‬ ‫لەرۆژئاوا لەباشوور لەرۆژهەالت بەدی‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەس بۆ مسوڵمانانی بۆرما‌و‬ ‫میانمار بۆ چیچان بۆ ئیخوان‌و مورسی‬ ‫لەمیسر بۆ فەلەستین هەیە؟! ئەم جۆرە‬ ‫سەرۆكایەتیكردنە مایەی شەرمەزارییە‪،‬‬ ‫مایەی گاڵتەجاڕییە لەدەوحە‌و واڵتانی‬ ‫عەرەبی‌و توركیا جلی عەرەبی بپۆشیت‪،‬‬ ‫یەاڵم كە هاتیتەوە كوردستان بیكەی بە‬ ‫شاڵی مەرەز!‬ ‫بۆیە ئێستا كە هــەڵــبــژاردن بــەرەو‬ ‫دەستپێكردن دەڕوات‪ ،‬جارێكیتر رۆژانە‌و‬ ‫شەوانە لەمیدیاكانی ئیسالمگەراكانەوە‪،‬‬ ‫لەفەیسبووك‌و تویتەرو كەناڵەكانی‬ ‫سۆشیال میدیایانەوە بەئاشكرا‌و بێپەردە‬ ‫دژایــەتــی خۆیان بــەنــاوی ئاینەوە بۆ‬ ‫هەدەپە‌و كوردانی باكوور ناشارنەوە‌و‬ ‫لەوالشەوە هاوسۆزی خۆیان بۆ ئاكەپە‬ ‫هەر بەناوی ئاینەوە دەردەبــڕن‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەبێ چ گەوجێتییەك بێت‪ ،‬ئەبێ مێژوو‬ ‫چۆن ئەم هەڵسوكەوت‌و پاشكۆیەتیی‌و‬ ‫جاشایەتییە بنووسێتەوە؟ نەتەوەكەت‬ ‫لەساتەوەختێكی هەستیاردا بێت‪،‬‬ ‫كەچی تۆ مەچەكی بەهێزی دوژمنەكەی‬ ‫بیت؟ ئەوە چ پــەروەدە‌و دیندارییەكە‪،‬‬ ‫بۆ كوشتنی ئینسانی عەرەبی لەسەر‬ ‫جادە بی‪ ،‬هەیەجانت بێ‌و ئایەتەكانی‬ ‫قــورئــان ریــز بــكــەی‪ ،‬بــەاڵم لەهەمان‬ ‫كــات‌و لەهەمان ســەردەمــدا ئینسانی‬ ‫نەتەوەكەت‪ ،‬ژن‌و مناڵ‌و پیر لەبەردەم‬ ‫مەتەرێزی دیكتاتۆرەكانا بن‪ ،‬كەچی‬ ‫متەقت لێنەیەت‪ ،‬دینداریت‪ ،‬ویژدانی‬ ‫ئاینین لەكوێدایە؟ لــەبــەردەم خــوادا‬ ‫سبەێنێ چی دەڵێی؟ ئایا جیاوازییەك‬ ‫هەیە لەنێوان كوشتنی ئینسان بەبێتاوان‬ ‫لەسەر بنەمای نەتەوە؟‬ ‫ئــەم هــەڵــبــژاردنــە هــەدەپــە بــەدوو‬ ‫ئــاراســتــە كـــاریـــكـــردووە‪ ،‬كــە ئاین‬ ‫لەبەرژەوەندی خۆی بشكێنێتەوە‪ ،‬هەم‬ ‫بەكردار ژمارەیەكی زۆر لەكاندیدەكانی‬ ‫خەڵكانی بااڵپۆش‌و دیندارن‪ ،‬كە لەالیەك‬ ‫دەتــوانــێ خەڵكە دیــنــدارەكــە دەنگی‬ ‫پێبدەن‪ ،‬ئەم رێگەش لەبەردەم ئاكەپەدا‬ ‫ببڕێت‪ ،‬كە پێشتر‌و لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫رابردوودا سوودی لەو كەلێنە وەرگرتبوو‪،‬‬ ‫سەرباری بوونی پێوەندی‌و هاوسۆزی‌و‬ ‫پشتیوانی بەهێزی بەشێكی زۆری‬ ‫ئەندام‌و الیەنگرانی بزوتنەوەی خزمەت‌و‬ ‫فەتحواڵ گوڵەنییەكان بۆ كاندیدانی‬ ‫هەدەپە‌و بوونی هەندێ لەوان لەلیستی‬ ‫كاندیدەكاندا كۆتایی بەگوتاری سۆزاوی‬ ‫ئاینی ئاكەپە دەهێنێت‌و جاڕی مەرگی‬ ‫ئەو كارنامە‌و پەیامەش دەدات‪.‬‬

‫سەلەفییەت و‬ ‫عەرەبچێتی‬ ‫محەمەد هەریری‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )269‬دوشةممة ‪2015/10/26‬‬

‫سەنگەر قوباد‬ ‫ئەگەرچی بەرهەمهێنانی هونەری‬ ‫زادەی خستنەوەیەكی تاكەكەسیی‬ ‫هونەرمەندە و‪ ،‬هەڵگری تایپێكی‬ ‫خــودیــیــە و‪ ،‬هــەســت و نــەســت و‬ ‫ێ ڕۆڵی‬ ‫شــارەزایــی دەیخاتەوە‪ ،‬وەل ـ ‌‬ ‫خود و شوێنەواری لەسەر كاریگەرییە‬ ‫هونەرییەكان هێشتا جێی لێكدانەوەی‬ ‫پسپۆڕانە‪ .‬بەڵگەی خودگەرایییەكان‬ ‫بۆ سەلماندنی خودگەراییی هونەری‬ ‫ئەوەیە كە خودگەرایی و تاكگەرایی‪،‬‬ ‫هونەر و زانست لێك جیا دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەوەی كاری هونەری جگە لە زایەڵەی‬ ‫ئەزموونێكی دیاریكراوی هونەرمەند‬ ‫هیچی دی نــیــیــە‪ .‬ئــەگــەر هــەمــان‬ ‫ئەزموون كەوتە الی كەسێكی ترەوە‪،‬‬ ‫ئەوكات جۆریەكی تر دەبێت‪ ،‬واتا‬ ‫هەمان ئەزموون كاتێك كەوتە شوێن‬ ‫و كاتێكی تــرەوە‪ ،‬ئــەوا گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا دێت‪ .‬كەواتا ئەزموونەكان‬ ‫بە گــوێــرەی تاكەكان دەردەكـــەون‪،‬‬ ‫ئەمەیش گەواهیدەری تاكگەرایی یان‬ ‫خودگەراییی هونەرە‪.‬‬ ‫كاریگەریی هونەر تەنیا لە شێوازی‬ ‫تایبەتیی هونەرمەندایە‪ ،‬لە هەست‬ ‫و كارتێكردنە خودییەكانییەوە دێتە‬ ‫دەرێ‌‪ ،‬لــە پــەنــجــەرەی هەستگەی‬ ‫تاكەكەسیی داهــێــنــەرەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هــونــەرمــەنــد داهــێــنــان نــاكــات تا‬ ‫هەڵچوونەكانی ویــژدانــی لە ڕێگەی‬ ‫دڵییەوە بەتاڵ نەكاتەوە‪ .‬سروشتی‬ ‫هــونــەریــش ئــەمــەی ســەپــانــدووە‪،‬‬ ‫ئاخر پرۆسێسێكی بــژاردەیــیــیــە و‬ ‫وەاڵمدانەوەی خودی تاكە جیاجیاكانە‪.‬‬ ‫خۆ ڕاستە كاریگەریی دەرەكیش ڕۆڵی‬ ‫لە چێبوونی كاریگەرییە ناوەكییەكانی‬ ‫ێ مادام ئەو‬ ‫هونەرمەنددا هەیە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫كاریگەرییانە ڕەنــگــڕێــژی خــودن‪،‬‬ ‫ماتریاڵە هونەرییەكانیش دەبنە‬ ‫بەشێك لــە ڕەنــگــدانــەوەی خــود و‬ ‫دەربڕینەكانی‪ .‬هونەری ڕاستەقانی‬ ‫ئــاكــتــە هــەســتــیــیــەكــانــی ویــژدانــی‬ ‫هونەرمەند پێكەوە دەبەستێتەوە و‬ ‫بە توخمێكی خــوددی هونەرەكەیان‬ ‫دەكــات‪ .‬بە واتایەكی تر؛ دەروونــی‬ ‫هونەرمەند ناوەڕۆكی هونەرەكەیەتی‪.‬‬ ‫هەر ئەمەیشە هونەر لە كایەكانی دیكە‬ ‫جیا دەكاتەوە‪.‬‬ ‫كــــاری هـــونـــەری‪ ،‬تــاكــگــەرایــیــی‬ ‫ێ و‪ ،‬یەكێك‬ ‫هونەرمەند بەرهەمی دەهێن ‌‬ ‫لە الیەنەكانیشی جەختكردنەوەیە لە‬ ‫خود‪ ،‬چونكە خود توانای دەربڕینی‬ ‫ئاماژە گەردوونییەكانی هەیە‪ .‬كاتێكیش‬ ‫هونەرمەند توانا خوددییەكانی بەتاڵ‬ ‫دەكــاتــەوە‪ ،‬ئــەوا زانیاری لەهەمبەر‬ ‫حەقیقەتی دەروونی بەشەری و ژیان‬ ‫و ڕاستییەكانی دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئەمانوئێل كانت لە تیۆرەكەیدا‬ ‫توانی نێوان خودگەرایی و بابەتگەرایی‬ ‫كــۆ بــكــاتــەوە‪ .‬ئــەو وای دەبینێ‌؛‬ ‫هونەرمەند لــە كاتی ئەنجامدانی‬ ‫كــارە هونەرییەكەیدا خــودی خۆی‬ ‫دەردەبـــڕێـــت‪ .‬هـــەروەك ئاماژەیش‬ ‫دەدات؛ كــاری هونەری بە گوێرەی‬ ‫مەبدەئەكانی جوانیی گشتی پێك‬ ‫دێت كە خەڵكی ڕازی دەكــات‪ ،‬بۆیە‬ ‫ڕەزامەندیی خەڵكی وەك بنەمایەك بۆ‬ ‫بابەتگەراییی هونەر داناوە‪ .‬هەروەها‬ ‫تۆلستۆی و برناردچۆ لەگەڵ كانت دا‬

‫هاوڕان لە پێكەوەلكاندنی خودگەراییی‬ ‫هونەرمەند و چێژی گشتیی كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫باشتر بڵێین؛ ئـــەوان جــەخــت لە‬ ‫الیەنی كۆمەاڵیەتیی دەكــەنــەوە كە‬ ‫پێوەندییەكانی مــرۆڤــایــەتــی ڕێك‬ ‫دەخـــــات‪ .‬ئــەمــەیــش بــۆ ڕەگــــەزی‬ ‫سوودمەندیی كاری هونەریمان دەبات‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫كە زۆریەك لە بیریارانی كۆن و نو ‌‬ ‫بەم تێگەیشتنە ناكۆكن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫شێوازی تێگەیشتنەكان گۆڕابن‪ ،‬ئەوا‬ ‫خــودگــەرایــی هونەرمەند دەمێنێت‬ ‫و قابیلی ڕەتــكــردنــەوە نییە‪ ،‬الی‬ ‫هونەرمەندانی كالسیك و نوێگەریش‬ ‫شتێكی حەتمییە‪ .‬سوودگەراییی‬ ‫هــونــەریــش بابەتێكە زۆریــــەك لە‬ ‫بیرمەندانی سەرقاڵ كردووە‪ ،‬بەوەی‬ ‫ێ كــاری هــونــەری مەبەستێكی‬ ‫دەبــ ‌‬ ‫ێ و پووچگەرا نەبێت‪،‬‬ ‫بەسوودی هەب ‌‬ ‫وەك ئەوەی سوكرات دەڵێ‌‪« :‬هەموو‬ ‫شتێكی بەسوود جوانە»‪.‬‬ ‫ڕێــگــل‪ ،‬بــیــرمــەنــدی نــەمــســاوی‪،‬‬ ‫لــە تــیــۆری (مــەبــەســتــی هــونــەری)‬ ‫دا‪ ،‬ئــامــاژە بــۆ ئــەو هــونــەرمــەنــدە‬ ‫مەسیحییە سەرەتایییانە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫كورتكردنەوە و ساناكردنەوەیان بۆ‬ ‫بەرجەستەكردنی چەمكە ڕۆحییەكان‬ ‫ێ‬ ‫بەكار هێنا‪ ،‬ساناكردنەوەیەكی ب ‌‬ ‫ێ جیاوازی لە‬ ‫مەبەست‪ .‬لێرەدا دەب ‌‬ ‫نێوان مەبەستی هونەرمەند و توانای‬ ‫ئەداكردنی بكرێت‪ .‬ئەو هونەرمەندانە‬ ‫خاوەنی دروشمی‪« :‬جوانی تەنیا لە‬ ‫ڕۆحــدایــە» بــوون‪ .‬بۆیە پتر بابەتە‬ ‫ڕۆحییەكان تایبەتمەندییەكانی ئەو‬ ‫قۆناغە مێژوویییە بوون‪.‬‬ ‫پرسیارێك هەمیشە دەگوترێتەوە‪:‬‬ ‫ئایا قــەبــارەی سوودمەندیی كاری‬ ‫هونەری چەندە؟ لێرەدا بۆچوون و‬ ‫تێڕامانەكان لە نێوان فەیلەسوفان‬ ‫و جوانیناسان و تیۆرزانانی هونەردا‬ ‫دەگــۆڕێــت‪ .‬پرسیارێكی تر ئەمەیە‪:‬‬ ‫ێ تابلۆیەك بە‬ ‫ئاخۆ شێوەكار كات ‌‬ ‫ئەنجام دەگەیەنێت‪ ،‬هەست بە گۆڕینی‬ ‫جیهان دەكات؟ یان كارەكەی بریتییە‬ ‫لە خاڵێك لە نێوڕاستی دەریادا؟‬ ‫سەرباری ئــەوەی لەم سەردەمەدا‬ ‫جیهانی ماتریالی باڵی بەسەر زۆریەك‬ ‫لــە كایەكاندا كێشاوە و زۆرتــریــن‬ ‫سوودمەندیی مــاددی بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫ێ ئەم‬ ‫ێ ناكر ‌‬ ‫دەستەبەر كردووە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫تێگەیشتنە ماتریالییە بۆ هونەریش‬ ‫ێ‬ ‫بگوازرێتەوە‪ ،‬بــەوەی هونەر دەب ‌‬ ‫كایەیەكی سوودبەخشی ماددی بێت‪.‬‬ ‫ئامانجی سەرەكی هونەر گەیاندنی‬ ‫جوانییە وەك فاكتێكی خودگەرایی‪،‬‬ ‫واتــا سوودەكانی هونەر گەیاندنی‬ ‫جــوانــیــیــە‪ ،‬جــوانــیــش چێژبەخشە‪،‬‬ ‫چێژیش سوودێكی مەعنەوییە‪ .‬ڕێك‬ ‫بەم واتایە‪ :‬كاتێك كەسێكی ئاسایی‬ ‫لە تابلۆیەك یان پارچەیەك پەیكەری‬ ‫هونەری دەڕوانــێــت‪ ،‬ڕاستەوخۆ بیر‬ ‫لە الیەنی سوودمەندی (بەكارهێنان‬ ‫یان بازرگانی) ی كارە هونەرییەكە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم كاتێك جوانناسێك‬ ‫یان هونەردۆستێك لە هەمان كاری‬ ‫هونەری ڕادەمێنێ‌‪ ،‬ئەوا بیر لە جوانیی‬ ‫كارە هونەرییەكە دەكاتەوە و بە دوای‬ ‫چێژ و ئایدیای كارەكەوە دەبێت‪.‬‬ ‫بونیادگەراكان تێڕوانینێكی جیایان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئــەوان نەبوونی خودگەرایی‬ ‫لە كاریگەریی هونەریدا دەبینن و‪،‬‬ ‫ئاگەدارمان دەكــەنــەوە؛ هونەرمەند‬

‫مرد و پەیامەكەی لە ناوەڕۆكدا هیچ‬ ‫ئاماژە و وەزیفەیەك هەڵناگرێ كە‬ ‫حەقیقەت بسەلمێنێت‪ ،‬بەڵكو ئەوەی‬ ‫لە كاریگەریی هونەریدا ئیعتیباری‬ ‫هەیە‪ ،‬سروشتی خودی ئەو سەردەم‬ ‫و ژینگەیەیە كە كاریگەرییەكە تێیدا‬ ‫پــێــدەگــات‪ ،‬نــەك سروشتی خــودی‬ ‫هونەرمەند‪ .‬ئەمەیش وەك هۆكارێك‬ ‫بۆ هەڵسەنگاندنی كاری هونەری بەكار‬ ‫دەهێنن‪ .‬ئــەوان پێیانوایە؛ هەموو‬ ‫بەرهەمێكی هــونــەری دەربڕینە لە‬ ‫سەردەمی خۆی‪ .‬ناوەڕۆك و شێوەی‬ ‫كــارەكــان ڕەنــگــدانــەوەی ســـەردەم و‬ ‫نەریتەكانیەتی‪.‬‬ ‫جوانیناسان لە كۆششەكانیاندا‬ ‫هەوڵی دانــانــی مەرجی بابەتی بۆ‬ ‫لــێــكــجــیــاكــردنــەوەی خــودگــەرایــیــی‬ ‫هونەرمەند لــە كاریگەریی خــودی‬ ‫هونەری دەدەن‪ .‬بە گوێرەی بۆچوونی‬ ‫ئەوان؛ كاری هونەری بە شێوەیەكی‬ ‫خــوددی دەجووڵێ‪ ،‬جووڵەیەك هی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬هی خودگەراییی خاوەنەكەی‬ ‫نییە‪ ،‬وەك ئەوەی جووڵە خوددییەكەی‬ ‫ێ لە ســەرووی تاكەوە‪.‬‬ ‫مەبدەئێك ب ‌‬ ‫واتا كاری هونەری لە مێژووی ژیانی‬ ‫هونەرمەندا نییە‪ ،‬لە خــودی كاری‬ ‫هونەرییەوە هەڵدەقووڵێت‪ .‬بۆیە كاری‬ ‫هــونــەری خــاوەنــی مــەرجــی جوانیی‬ ‫بابەتییە و پێوەندییەكانی بەپێی‬ ‫ئــەزمــوونــی هونەرمەند ڕێكخراوە‪.‬‬ ‫بەگشتی هــونــەر الی جوانیناسان‬ ‫دەربڕین نییە لە كەسیەتی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ڕزگــاربــوونــە لــێــی‪ ،‬نــەمــانــە لێی‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــدیــش پتر هــونــەرمــەنــد لە‬ ‫خـــودی خــۆی دابــبــڕێــت‪ ،‬ئــەوەنــدە‬ ‫ئاماژەیە بۆ توانا هونەرییەكەی‪.‬‬ ‫پێوەریش بۆ سەركەوتووییی كاری‬ ‫هونەری‪ ،‬لە نمایشكردنی ئەزموونە‬ ‫بەپێی مەرجەكانی شێوەی جوانی‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫تا دوای توانا تەكنیكییەكانی بكەو ‌‬ ‫بۆ دابڕاندنی خــۆی لە مــاددەكــەی‪،‬‬ ‫بۆ گواستنەوەی زۆنــی خودگەرایی‬ ‫ێ‬ ‫بۆ زۆنی بابەتگەرایی‪ ،‬تا هونەر بب ‌‬ ‫بــە خوڵقێنراوێكی هــونــەری‪ ،‬نەك‬ ‫دەربڕینێكی تاكگەرایی‪ .‬بەم جۆرە‬ ‫هونەرێكی دامـــەزراو لەسەر خودی‬ ‫خۆی دەستەبەر دەبێت‪ ،‬نەك دامەزراو‬ ‫لەسەر خودی بكەرەكەی‪ ،‬جا ئەگەر‬ ‫بكەرەكەی خاوەنی پلەیەكی بڵندی‬ ‫ئایدیا و هەستگەیەكی قووڵیش‬ ‫بێت‪ .‬چونكە بەم شێوەیە جیهانێكی‬ ‫تایبەت بە كاری هونەری دێتە دی‪،‬‬ ‫كە لەسەر خودی خۆی پێدەگات و‬ ‫لە خوڵقێنەرەكەی دابڕاو دەبێت‪ .‬بە‬ ‫دەربڕینێكی تــر؛ كــاری هونەری لە‬ ‫خودی هونەرمەندەوە پەیدا دەبێت‪،‬‬ ‫ێ مــامــەڵــەكــردنــی هونەرمەند‬ ‫وەلـــ ‌‬ ‫لەتەك كارە هونەرییەكەی‪ ،‬پێویستە‬ ‫بــە چەشنێك بــێــت‪ ،‬خـــودی خۆی‬ ‫ڕەنگدانەوەی ڕاستەوخۆ و ڕوونی لە‬ ‫كارە هونەرییەكەیدا نەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ێ و‬ ‫كــارەكــەی سەربەخۆیی وەربــگــر ‌‬ ‫خاوەنداریەتی مسۆگەر بكات‪ ،‬تاوەكو‬ ‫هەمووان جیهانبینیی خۆیانی تێدا‬ ‫بدۆزنەوە و‪ ،‬وەك كارێكی سەربەخۆ‬ ‫و لواو بۆ دیدە جیاوازەكان تەماشا‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫جــوانــیــنــاســان مــەبــەســتــیــان لە‬ ‫گــواســتــنــەوەی خـــودگـــەرایـــی بۆ‬ ‫بابەتگەرایی ئەوە نییە بانگەواز بۆ‬ ‫ڕەتكردنەوەی هەستی خودگەرایی لە‬

‫بەرهەمهێنانی كاریگەریدا بكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئامانجیانە هەست لە خودگەرایییەوە‬ ‫بۆ بابەتگەرایی بگوازنەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫خــوڵــقــانــدنــێــكــی هــونــەریــی جــوان‬ ‫ێ خودی‬ ‫دەستەبەر ببێت‪ .‬چونكە ناكر ‌‬ ‫هونەرمەند بە ڕاستەوخۆیی لە كارە‬ ‫ێ‬ ‫هونەرییەكەیدا ببینرێتەوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫خودگەراییی هونەرمەند بە شێوەیەكی‬ ‫بابەتی بۆ گشتی بگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫دەبینین هەردووال‪ ،‬بانگەوازخوازانی‬ ‫خــودگــەرایــی و ڕەتــكــەرەوانــی‪ ،‬لە‬ ‫گۆشەنیگای جــیــاوازەوە دەڕوانـــن‪،‬‬ ‫بۆیە ناكۆكییەكی ڕاستەقانی لە‬ ‫نێوانیاندا بەدی ناكرێت‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئــەوان لە دوو شتی جیاواز نەك لە‬ ‫یەك شت‪ ،‬دەدوێــن‪ .‬جا لە هونەردا‬ ‫گرنگ پێناسەكردنی جوانیی ئەزموونە‬ ‫بۆ مەبەستی ئاشكراكردنی ڕاستی‪.‬‬ ‫مەرجەكانی جوانیش لە یەك كاتدا‬ ‫خودگەرایی و بابەتگەرایی دەسەپێنن‪.‬‬ ‫پرۆسێسی داهێنانیش لــە چەند‬ ‫ڕەگەزێكی پێوەندیكەر بە كاریگەریی‬ ‫هــونــەری و داهێنەر و وەرگــر پێك‬ ‫دێــت‪ ،‬ئەمەیش ڕێــگــری لــە بوونی‬ ‫فاكتەری چوارەم ناكات كە كەتواری‬ ‫ێ‬ ‫دەرەكییە و داهێنەر ئەزموونی ل ‌‬ ‫دەچنێتەوە‪ .‬لە ژێر ڕۆشناییی پێكهاتە‬ ‫هەستییەكانیدا‪ ،‬هونەرمەند هەوڵی‬ ‫دروستكردنی وێنەیەك دەدات لە‬ ‫ئاكامی هاوسەرگیریی جیهانی ناوەكیی‬ ‫هونەرمەند و جیهانی دەرەكییەوە‬ ‫پەیدا بووبێت‪ .‬هونەرمەند لە بنەڕەتی‬ ‫خوڵقاندنی هونەریدا پێگەی ناوەندی‬ ‫هەڵدەبژێرێ‌‪ ،‬تا لەوێوە ئەو دیاردە‬ ‫دەرەكییانەی پێشتر پەی پێ بردوون‬ ‫بە وێنەكەیدا تێپەڕ ببن‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫پێشتر لە ناخیدا وەك ئەزموونێكی‬ ‫هەستی گەییووە و‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫زیندوو و لە شێوەی كاری هونەریدا‬ ‫بەرجەستە دەبێت‪ .‬هونەرمەند بۆیە‬ ‫پێویستی بە جیهانی بابەتی هەیە‪،‬‬ ‫تــاوەكــو وێنە گەییووەكانی خودی‬ ‫خۆی بە شێوەیەكی بابەتی بگەیەنێتە‬ ‫وەرگر‪ ،‬ئەگەر بە شێوەیەكی بابەتی‬ ‫نەبێت‪ ،‬وەرگــر توانای تێگەیشتن و‬ ‫وەرگرتنی كارە هونەرییەكەی نابێت‪.‬‬ ‫ئامانجیش لە بەرهەمهێنانی هونەری‪،‬‬ ‫گەیاندنی پەیامە بە ئەویتر‪.‬‬ ‫باشترین هەوڵ دانانی چارەسەرێكی‬ ‫مامناوەندییە بۆ مەسەلەی خودگەرایی‬ ‫و بابەتگەرایی لە كاری هونەریدا‪ ،‬كە‬ ‫بیریارانی فەلسەفەی هونەر جەختی‬ ‫لەسەر دەكەنەوە و‪ ،‬هــەردوو تێرمی‬ ‫(خــودگــەرایــی ‪،Subjective‬‬ ‫بابەتگەرایی ‪ )Objective‬یان بۆ‬ ‫بەكار هێناوە‪ .‬یەكەمیان مەبەست لەو‬ ‫دەربڕینەیە كە هەڵگری هەست و سۆز‬ ‫و بیركردنەوەی ناوەكیی داهێنەرە‪.‬‬ ‫دووەمــیــشــیــان هــەمــوو ئـــەو شتە‬ ‫ئەزموونكراوانەی جیهانی دەرەكیی‬ ‫داهێنەرە كە تێكەڵ بە جیهانی ناوەكی‬ ‫خۆی دەكــات و‪ ،‬لە ئەنجامیشدا بە‬ ‫شێوەیەكی بابەتی دەیانڕژێنێتە‬ ‫واقیعەوە‪ ،‬تاوەكو بۆ وەرگر ماتریالێكی‬ ‫ئامادە بێت‪ .‬ئەمەیش دەیسەلمێنێ‌؛‬ ‫ێ بابەتگەرایی‬ ‫نە خودگەرایی بەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬نــە بابەتگەرایی بەب ‌‬ ‫خودگەرایی بوونی دەبێت‪.‬‬

‫لەم سەردەمەدا جیهانی ماتریالی باڵی بەسەر زۆرێك لە‬ ‫كایەكاندا كێشاوە و زۆرترین سوودمەندیی ماددی بۆ مرۆڤایەتی‬ ‫ێ ئەم تێگەیشتنە ماتریالییە بۆ‬ ‫دەستەبەر كردووە‪ ،‬وەلێ‌ ناكر ‌‬ ‫هونەریش بگوازرێتەوە‬

‫من و‬ ‫ئه‌وانی تر!‬

‫هونەر وەك فاكتێكی خودگەرایی و بابەتگەرایی‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫چاره‌نوسی په‌روه‌رد‌ه له‌نێوان «دۆزه‌خی‬ ‫کوردی و به‌هه‌شتی سویدی»دا‬ ‫پیاژێ و گرنگی زمان له‌په‌روه‌رده‌دا‬ ‫‪٢‬‬ ‫سویدی»‬ ‫‌‌‬ ‫بۆ زیاتر تیشکخستن ‌ه سه‌ر تراژیدیای ئه‌و سیستم ‌ه په‌روه‌رده‌ییه «کوردی ــ‬ ‫ی ‌ه که‌تێیدا هیچ تروسکاییه‌ک بۆ له‌دایکبونی مرۆڤ نابینین‪ ،‬سیستمێک ک ‌ه هێنده‌ی‬ ‫له‌زیندانێک بۆ دیلکردن و په‌کخستنی توانا ده‌رونی و فیزیکیه‌کانی تاکه‌کان ده‌چێت‪،‬‬ ‫له‌ژینگه‌یه‌کی پیداگۆگی ناچێت بۆ که‌شفکردنی ووز‌ه داهێنه‌ره‌کانی مرۆڤ‌‪ ،‬ده‌مه‌وێت‬ ‫ورده‌کارییه‌کانی ئه‌و گرت ‌ه ڤیدیۆیی ‌ه وه‌ک نمونه‌یه‌ک بهێنمه‌و‌ه تا به‌هۆیه‌وه قس ‌ه له‌سه‌ر هه‌ر‬ ‫یه‌ک ل ‌ه چه‌مکه‌کانی وه‌ک زمان و گه‌شه‌ی بیرکردنه‌وه‌‪ ،‬یاری و گه‌مه و گاڵته‌کردن‌‌‪ ،‬ژینگه‌ی‬ ‫په‌روه‌رده‌یی و دواجاریش په‌یوه‌ندی نێوان مامۆستا و خوێندکار بکه‌م‪ ،‬هه‌موو ئه‌مانه‌ش‬ ‫له‌به‌ر رۆشنایی تیۆره‌کانی هه‌ریه‌ک ل ‌ه ژان پیاژێ و لێڤ ڤیگۆتسکی دا‪ ،‬هه‌ڵبژاردنیشم‬ ‫بۆ ئه‌م دوو زانای ‌ه په‌یوه‌ستی گرنگی و کاریگه‌ریه‌کانیان ‌ه له‌سه‌ر توێژینه‌وه‌ی پێداگۆگی و‬ ‫پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌کردنی مۆدێرن‪.‬‬ ‫یه‌کێک له‌گرنگترین ئه‌و تیۆریانه‌ی له‌باره‌ی گه‌شه‌ی ئه‌قڵی مناڵه‌و‌ه دانرابێت بریتی ‌ه‬ ‫له‌تیۆرییه‌که‌ی ژان پیاژێ‪ .‬ب ‌ه بڕوای پیاژێ گه‌شه‌کردن وه‌ک پردێک وای ‌ه ک ‌ه دوو جیهانی‬ ‫جوداو ته‌واو لێکجیاواز به‌یه‌که‌و‌ه ده‌به‌ستێته‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه به‌ستنه‌وه‌ی جیهانی خودسه‌نته‌ریی‬ ‫«ئیگۆسه‌نته‌ریزم» ب ‌ه جیهانی کۆمه‌ڵسه‌نته‌ریی «سۆسیۆسه‌نته‌ریزم» ه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ڕای ئه‌و‪ ،‬مناڵ له‌سه‌ره‌تادا خۆی ب ‌ه سه‌نته‌ری هه‌موو شته‌کان ده‌بینێت و پێی‬ ‫وایە ته‌واوی شته‌کان ب ‌ه ده‌وری ئه‌مدا خولده‌خۆن و گردده‌بنه‌وه‌‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه مناڵ جیهان‬ ‫و روداوه‌کانی نێوی ب ‌ه به‌شێک له‌ئه‌زمونی خۆی ده‌زانێت و داده‌نێت‪ .‬به‌اڵم پاشتر و‬ ‫له‌قۆناغێکی دیکه‌ی گه‌شه‌ی ئه‌قڵییدا بۆی ده‌رده‌که‌وێت ک ‌ه ده‌شێت جیهان له‌ڕوانگ ‌ه و‬ ‫چاوی ئه‌وانی دیکه‌شه‌و‌ه ببینرێت و بناسرێت‪ .‬به‌ڕای ئه‌م دەروونناسە‌ زمان سیستمێکی‬ ‫ره‌مزیی ‌ه ک ‌ه مناڵ له‌سه‌ره‌تادا ‪-‬وات ‌ه له‌و قۆناغه‌دا ک ‌ه ب ‌ه خودسه‌نته‌ریی ناوده‌برێت‪-‬‬ ‫له‌بیرکردنه‌وه‌ی خۆیدا دروستیده‌کات‪ ،‬ئه‌ویش ب ‌ه تێترنجاندن ناواخنکردنی کۆی ئه‌و‬ ‫ڕووداوانه‌ی ک ‌ه له‌چوارده‌وری خۆیدا ڕووده‌ده‌ن‪ ،‬تا له‌کۆتاییدا ئه‌م سیستم ‌ه ره‌مزیی ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫زمان‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه له ‌زانستی ده‌روونیشدا بیرۆکه‌ی سه‌ره‌کی له‌دایکبونی زمان له‌فیکره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌پله‌ی یه‌که‌م ده‌خرێت ‌ه پاڵ پیاژێ‪.‬‬ ‫بۆ زیاتر رونکردنه‌وه‌ی هه‌ریه‌ک ‌ه له‌گه‌شه‌ی ئه‌قڵیی و زمانه‌وانی مناڵ‪ ،‬پیاژێ قۆناغه‌کانی‬ ‫ئه‌و گه‌شه‌کردنه بۆ چوار قۆناغ‌ دابه‌شده‌کات‪:‬‬ ‫‪١‬ــ قۆناغی (جوڵەهەستی) سێنسۆمۆتۆریسک (سفر بۆ دوو ساڵ)‬ ‫لەم قۆناغەدا مناڵ زیاتر لە ڕێێ جوڵە(مۆتۆریک) و هەست (سێنس) ەوە بیردەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دۆخە جۆريکە لە کاوس و ناڕێکی لە دەرەوە‪ .‬لێرەدا مناڵ بە تەواوی خودسەنتەرە‬ ‫و پێوایە هەموو شتێک لە دەوری ئەم خۆی دەسوڕێتەوە‪ ،‬هەر بۆیە لە ڕێی جوڵەو‬ ‫هەستەکانیەوە هەوڵدەدات لەو دەوروبەرە تێبگات کە تیایدا دەژی تا ئەو ناڕێکی و کاوسە‬ ‫ڕێکبخات کە لە دەرەوە‪ ،‬هەیەتی‪ .‬بۆ نموونە مناڵ هەر زوو بۆی دەردەکەوێت کە ئەگەر‬ ‫هاتو بەم جۆرە هاوار بکات و بگری‪ ،‬ئەوا دەستبەجێ نانی دەدرێتی‪ ،‬یا گەر بەو شێوەیەی‬ ‫تر نوزەنوز و گڕۆزی بکات ئەوا دەخرێتە باوەش و نازی دەکێشرێت‪ .‬بە واتەیەکی تر‪ ،‬تاکە‬ ‫ڕێگەیەک بۆ مناڵ کە بەهۆیەوە بتوانێت ئاخاوتن لە گەڵ دەوروبەرەکەیدا بکات بەکارهێنانی‬ ‫جۆری جیاوازە لە جوڵە و دەنگدەرکردن‪.‬‬ ‫‪٢‬ــ قۆناغی بەرلەبیرکردنەوە (دوو بۆ شەش ساڵ)‬ ‫ئەم قۆناغە ماوەیەکی درێژتر دەخایەنێت و تیایدا مناڵ دەستدەکات بە بەکارهێنانی‬ ‫سیمبولگەلێک کە پێشتر نەیتوانیوە بەکاریانبهێنێت‪ .‬لەم قۆناغەدا لەوە تێدەگات کە وێنەی‬ ‫خۆی لە ئاوێنەدا ئاماژەیە بۆ سیمبولی خۆی نەک ئەوانی تر‪ ،‬بەو مانایەی ئیتر مناڵ لەوە‬ ‫تێدەگات کە وێنە‪ ،‬سیمبولی مرۆڤەکان و شتەکانی تری دەوروبەری خۆیەتی‪ ،‬وەکچۆن هەر‬ ‫لەم قۆناغەیشدایە فێری ئەوە دەبێت کە ژمارەیش وەک سیمبول بەکاربهێنێیت‪.‬‬ ‫‪٣‬ــ قۆناغی دروستکردنی بیری کۆنکرێتی(ماوەی حەوت بۆ یانزە ساڵ)‬ ‫لەم قۆناغەدا مناڵ زیاتر سۆسیۆسەنتەریک بیردەکاتەوە تا ئەوەی ئێگۆسەنتەریزم بێت‪.‬‬ ‫لەم قۆناغەدا تێدەگات کە ژیان بە تەنیا ئەم خۆی نیە‪ ،‬بەڵکو ئەوانی تریش بوونیان‬ ‫هەیە‪ ،‬لەم قۆناغەدا مناڵ فێردەبێت خۆی بخاتە شوێنی ئەوانی تر‪ ،‬واتە بزانێت ئەوانی‬ ‫تر چۆن بیردەکەنەوە و هەست بە شتەکان دەکەن‪ .‬بەاڵم دەبێت بزانین کە هێشتا هەر‬ ‫بە شیوەیەکی کۆنکرێتی بیردەکاتەوە‪ ،‬بۆیە دەبینین کە لەکاتی ژماردندا هێشتا هەر‬ ‫پەنجەکانی بەکاردەهێنێت‪ .‬وەکچۆن هێشتا لە ڕەهەندە دزێو و ناشرینەکانی زمان و‬ ‫ئایرۆنیەکانی تێناگات‪.‬‬ ‫‪4‬ــ قۆناغی بیرکردنەوەی ئەبستراکتی (ماوەی یانزە بۆ شانزە ساڵ)‬ ‫لە ماوەی قۆناغی مامناوەندیدا مناڵ تا بێت ئەبستراکتتر بیردەکاتەوە و چیتر بنەمای‬ ‫بیرکردنەوەکانی کۆنکرێتی نین بەتەنها‪ ،‬بەو مانایەی لەم قۆناغەدا لەوە تێدەگات کە هەندێ‬ ‫زاراوە هەن کە بەرجەستە نین و ناتوانیت بە دەست بیانگریت وەکو (دیموکراتی‪ ،‬یەکسانی‪،‬‬ ‫ئازادی ‪ ...‬هتد)‪ .‬هەربۆیە کاتێک مناڵ فێردەبێت بە شێوەیەکی ئەبستراکت بیربکاتەوە‪،‬‬ ‫هاوکات دەیشتوانێت گفتوگۆ دەربارەی ئەو بابەتانە بکات‪ .‬ئا لەم قۆناغەدایە کە دەتوانین‬ ‫لە دووفاقی زمان و ئایرۆنی تێبگەین‪ .‬ئەو منااڵنەی کە ناتوانن بە شێوەیەکی ئەبستراکت‬ ‫بیربکەنەوە‪ ،‬ئەوا زمان بە شێوەیەکی حەرفی و وەک خۆی چۆن هەیە‪ ،‬وەردەگرن‪ .‬کاتێک‬ ‫کە قسە لەگەڵ مناڵێک بکەیت کە هێشتا نەگەیشتۆتە قۆناغی بیرکردنەوەی ئەبستراکتی‪،‬‬ ‫ئەوا جگە لە بە هەڵەدابردن و سەرلێتێکدانی‪ ،‬هیچی تر ناکەیت‪.‬‬ ‫ئەم پێشەکیەی پیاژێم لەبەرئەوە باسکرد وەک تیۆرە تا بیری مامۆستا (ناسیح) و‬ ‫هەموو مامۆستاکانی تریشی بخەمەوە و بڵێم ك ‌ه مناڵی تەمەن شەش ساڵ (وەک لە‬ ‫نمونەی هۆگردا بەرجەستەیە) ل ‌ه دیو‌ه ناشرین و گاڵته‌وگه‌پئامێزه‌كه‌ی زمانی تۆی مامۆستا‬ ‫وەک قۆشمەچییەک‪ ،‬ناگات! مناڵ هەموو سوعبەت و قەشمەریات و گاڵتەگەپەکانی تۆ بە‬ ‫کۆنکرێتی و وەک خۆی چۆن هەیە وەردەگرێت‪ ،‬هەربۆیەیشە کە دەبینین بێدەسەاڵتانە بە‬ ‫دەستتەوە دەگری و خەمبار دەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )269‬دوشةممة ‪2015/10/26‬‬

‫‪3‬‬

‫مردن‌و فۆبیاكانی‬ ‫لەتێڕوانینی ئاینیانەی ئێمەدا‬

‫خەسرەو مەحمود‬ ‫ترس لەمردن لەكەلتوری ئاینیانەی‬ ‫ئێمەدا دۆخێكی نێگەتیڤی دروستكردوە‪،‬‬ ‫(هـــەر دەمـــریـــن)‪( ،‬دنــیــا فــانــیــە)‪،‬‬ ‫(كۆتاییەكەی هەر مردنە)‪( ،‬مادام مردن‬ ‫هەیە دنیا هیچ نیە)‪ .‬ئەم گوزارشتانەو‪،‬‬ ‫كۆمەڵێكی دیــكــەی لەمشێوەیەش‪،‬‬ ‫بــەردەوام بەگوێماندا دەدرێـن‌و‪ ،‬لەهەمو‬ ‫الیــەكــەوە دەیانبیستین‪ .‬ئەمجۆرە‬ ‫دەربڕینانە بەچەشنێك ئاوێتەی ژیانمان‬ ‫بون‪ ،‬كە هەر لەمنداڵیەوە ناچاریانكردوین‬ ‫لــەپــاڵ بــیــركــردنــەوە لــەژیــان‌و ئــەرك‌و‬ ‫چاالكیەكانیدا‪ ،‬بـــەردەوام لەخەیاڵی‬ ‫مــردن‌و جێهێشتنی ژیاندا بین‪ .‬دیارە‬ ‫گرفتی ســەرەكــی لــێــرەدا ئــەوەیــە‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە نازانین بۆچی بەمجۆرە گوزارشت‬ ‫لەمردن دەكەین؟ هۆكارەكەی چیە؟!‬ ‫حیكمەت‌و فەلسەفەكەی چیە؟! چیمان‬ ‫دەســتــدەكــەوێــت‌و بـــەچ ئەنجامێكی‬ ‫پۆزەتیڤ دەگــەیــن؟! هیچ پرسیارێك‬ ‫لــەمــڕوەوە بونی نیە‪ ،‬بەڵكو ئــەوەی‬ ‫بۆتە فاكتەری ئەمجۆرە رستانە‪ ،‬تەنیا‬ ‫كەلتورێكی بــۆمــاوەو‪ ،‬پەروەردەیەكی‬ ‫ترداسیۆنالیە كە لەسەر ئەم كەلتورە‬ ‫كۆنە وەســتــاوە‪ .‬بەگوزارشتێكی تر‪:‬‬ ‫تێگەیشتنێكی هەڵەو تەقلدییە لە(ئاین)‬ ‫بەگشتی‪ ،‬لە(چەمك‌و بابەتی مردن‬ ‫لەناو ئایندا) بەتایبەتی‪ .‬دەتوانین بڵێین‬ ‫یەكێك لەمانا ناڕاستەوخۆكانی (هەر‬ ‫دەمرین)‪ ،‬بریتیە لەوەی (بۆ بژین؟!)‪،‬‬ ‫بەم پێیە مانای (دنیا فانیە)ش بریتی‬ ‫دەبێت لەوەی (مانەوە لەژیاندا بێمانایە)‪.‬‬ ‫(كۆتاییەكەی هەر مردنە) واتە‪( :‬دەبا‬ ‫لەسەرەتاوە وەك مردو بژین)! یان ژیان‬ ‫لەبنەڕەتدا وەك قۆناغێكی زیادە وایە‬ ‫(مادام مردن هەیە دنیا هیچ نیە)‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫(مــادام مــردن هەیە‪( ،‬ژیــان)یــش هەر‬ ‫مردنە)‪....‬و هەروەها!!!‪.‬‬ ‫دەبێت ئــەوەش بڵێین كە ئەمجۆرە‬ ‫بابەتانە سەبارەت بەمردن‪ ،‬دەكرێت‬ ‫خوێندنەوەی دیكەی پۆزەتیڤیان بۆ‬ ‫بكرێت‪‌ ،‬و بەئاراستەی ژیاندۆستانەدا‬ ‫ببرێت‪ ،‬بێگومان مێژوی فیكرو كەلتوری‬ ‫ئیسالمییش خاڵیی نییە لەمچەشنە‬ ‫دیدە ئیجابییە‪ ،‬بەاڵم وەكدیارە‪ ،‬بابەتی‬ ‫مردن وەك سەرجەم بابەتەكانی دیكەی‬ ‫ناو ئایین‪ ،‬روكەشانە مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە (مردن) لەروی بابەتیی‌و‬ ‫زانستییەوە‪ ،‬هیچ نیە جگە لەساتەوەختی‬ ‫بەجێهێشتنی جەستە لەالیەن رۆحەوە‪،‬‬ ‫ئەو كاتەیە كە ژیانی جەستەی مرۆڤ‬ ‫بەتەواویی كۆتایی دێــت‪ ،‬بەو پێیەش‬ ‫بێت كە هەتا ژیان لەجەستەدا بمێنێت‬ ‫مــرۆڤ هــەر بەزیندویی دەمنێتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ساتەوەختی (گیانەاڵ)ش هەر‬ ‫دەكەوێتە ناو ساتەوەختەكانی ژیانەوە‪،‬‬ ‫چونكە هێشتا زیندوێتی لەجەستەدا‬ ‫ماوە‪ .‬كەواتە ساتەوەختی (گیانەاڵ)‪ .‬كە‬ ‫(گیانكێشان)یشی پێدەگوترێت‪ ،‬ساتێكە‬ ‫ناچێتە ناو دۆخی مردنەوە‪ ،‬بەڵكو دوایین‬ ‫ساتەوەختەكانی ناو ژیان خۆیەتی‪ ،‬ئەو‬ ‫ئازارو نارەحەتیەش كە مرۆڤ لەو ساتەدا‬ ‫دەیانچێژێت ئازارو ناڕەحەتی ناو ژیانن‬ ‫نەك مردن‪ ،‬وەك هەر ئازارێكی دیكەی‬

‫پێشتری ناو ساتەكانی تری ژیان‪ ،‬دیارە‬ ‫ئەمە لەدۆخێكدا گەر ئازار بونی هەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها ئەم ئازارە ئازاری نەخۆشیە نەك‬ ‫گیانكێشان‪ ،‬ئازار جۆرێكە یاخود دۆخێكە‬ ‫لەنەخۆشی كە تێیدا كۆتایی بەژیانی‬ ‫جەستە دێت‪ ،‬ئازارێكە كە بەكۆتاییهاتنی‪،‬‬ ‫خاوەنەكەی بەتەندروستییەوە ناگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ژیــان‪ ،‬لــەو سۆنگەیەوە كە ژیانی‬ ‫جەستە لەگەڵیدا كۆتایی دێــت‪ ،‬واتە‬ ‫لێرەدا كۆتاییهاتنی ئازار یەكسان دەبێت‬ ‫بەكۆتاییهاتنی تەمەن‪.‬‬ ‫ئەوەی سەبارەت بەهەڵوێستوەرگرتن‬ ‫لەبەرامبەر ئەمجۆرە لەئازارو ناڕەحەتیی‬ ‫مایەی سەرسوڕمانە‪ ،‬ئەوەیە كە مرۆڤ‬ ‫ترسێكی ئەوتۆی لەئازارو ناڕەحەتیەكانی‬ ‫پێشتری ژیــان نەبێت‌و‪ ،‬زۆر بەهەندی‬ ‫نەگرێت‪ ،‬كەچی بەدرێژایی ژیانی خەیاڵی‬ ‫هــەر الی ئــەو ئـــازارە بــێــت!! ئـــازارو‬ ‫ناڕەحەتیی‌و كێشەو مەینەتی تەمەنێك‬ ‫بەتەواوی گرفت نەبێت بەالیەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنیا دوایین ئازار ببینێت‌و وێنا بكات!‬ ‫ترس لەئازارێك كە ئایین‌و دەقەكانی بەم‬ ‫چەشنە گەورەو ترسناكە وێنایدەكەن‪،‬‬ ‫تا ئەو رادەیــەی هەندێك لەمرۆڤەكان‬ ‫بــەدرێــژایــی مـــاوەی ژیانیان لەترس‌و‬

‫دڵەڕاوكێی ئــەو دۆخــە مەترسیدارەدا‬ ‫دەژین!!‬ ‫بابەتێكی دیــكــە لــەم نــێــوەنــدەدا‬ ‫باسدەكرێت كــە بونی فریشتەیەكە‬ ‫بــۆ گیانكێشان بــەنــاوی (عیزرائیل)‬ ‫ەوە‪ ،‬كەئەركی دەركــێــشــان‌و هێنانە‬ ‫دەرەوەی ئـــەو گــیــانــە لەجەستەی‬ ‫زیندوەكە ئەنجامدەدات‪ ،‬وەكئەوەی گەر‬ ‫عیزرائیل نەبوایە ئەوا كەس نەدەمرد‪‌،‬و‬ ‫گیان بۆ هەتا هەتایە لەناو جەستەی‬ ‫زیندوەكاندا هەر دەمایەوە‪ ،‬بەم پێیەش‬ ‫ژیان بۆ هەمیشە بەردەوام دەبو ‌و هیچ‬ ‫كۆتاییهاتنێكی نەدەبو!!‬ ‫دەپرسین‪ :‬ئەگەر چەندین هۆكار بۆ‬ ‫مردنی مرۆڤەكان ئامادەگییان هەبێت‪،‬‬ ‫هــەر لەنەخۆشیی‌و كـــوژران‌و سوتان‌و‬ ‫روداوی ئۆتۆمبیل‌و‪ ..‬چەندین هۆكاری‬ ‫ێ ئەركی عیزرائیل‬ ‫ئاشكرای ترەوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫لێرەدا چی بێت؟! یان تۆ بڵێیت ئەم‬ ‫هــۆكــارانــە تــوانــای مــردنــی مرۆڤیان‬ ‫نەبێت‪‌،‬و ئەو پرۆسەی مردنە بەهاوكاریی‬ ‫عیزرائیل نەبێت نەیەتەدی!! یان ریشەی‬ ‫بیرۆكەكە لەوەدایە كە كــردەی مردن‌و‬ ‫هاتنە دەرەوەی گیان لەجەستە بەئاینی‬ ‫بكرێت بەو پێیەی ئەوە كردارێكە تەنیا‬

‫وەك ئەوەی گەر عیزرائیل نەبوایە ئەوا كەس‬ ‫نەدەمرد‌و گیان بۆ هەتا هەتایە لەناو جەستەی‬ ‫زیندوەكاندا هەر دەمایەوە‪ ،‬بەم پێیەش ژیان بۆ‬ ‫هەمیشە بەردەوام دەبو‌و هیچ كۆتاییهاتنێكی نەدەبو!!‬

‫ترسە زۆرە لەمردن‪ ،‬چەندە ترسە لە‬ ‫لەدەستدانی ژیان‌و بەجێهێشتنی دنیا‪،‬‬ ‫هێندەش ترسە لەسزایەكی سەخت كە‬ ‫دوای ژیان‌و بەمردویی ئــازارت دەدات!‬ ‫كەواتە مردن رزگاربون نییە لەئازارو‬ ‫مەینەتیەكانی ژیان‪ ،‬بەڵكو گەڕانەوەیە‬ ‫بۆ ژیان دوای دەرچونی گیان‪ ،‬ژیانێك‬ ‫كە ئازارەكەی هاوشێوەی ئازاری ژیانی‬ ‫ێ‬ ‫پێش مردن نییە كۆتایی بێت یان هاوڕ ‌‬ ‫بێت بەئومێدی رزگاربون‪ ،‬یان هیوای‬ ‫ئەوەی لەگەڵدا بێت كە كەسێك بێت‌و‬ ‫رزگارت بكات!‬ ‫لێرەشەوەیە كە گەرچی ژیانی دنیا‬ ‫كاتیی‌و فانیی‌و بێبەهایە‪ ،‬پڕە لەئازارو‬ ‫كێشەو مەینەتیی‪ ،‬بـــەاڵم تەنانەت‬ ‫مردنیش رزگارمان ناكات لێی‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫بەجۆرێكی دیكەو لەرێگەیەكی جیاوازەوە‬ ‫دوبارە دێینەوە ناو ژیان‌و ناوجەرگەی‬ ‫ئازار! هەر بۆیە كاتێك دەگوترێت مەگەر‬ ‫مردن لەم بەاڵو قەیرانانە رزگارمان بكات‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا گوزارشت لەوە دەكرێت كە‬ ‫كێشە راستەقینەكە لــەدوای مردنەوە‬ ‫دەستپێدەكات!‬ ‫هەمیشە ئاینداران شانازیی بەوەوە‬ ‫دەكــەن كە مــردن لەتێڕوانینی ئەواندا‬ ‫یــەكــســان نــیــیــە بـــەعـــەدەم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەردەوامیدانە بەژیان بەجۆرێكی دیكە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە ئەو بەردەوامیدانە بەژیان‪،‬‬ ‫زیاتر هەڵگری رەهــەنــدی نێگەتیڤ‌و‬ ‫ترسناكە‪ ،‬واتە كە بڕوابون بەعەدەم‌و‬ ‫لەناوچونی یەكجاریی مــرۆڤ‌و ژیــان‌و‬ ‫بونی لــەدوای مــردن‪ ،‬مەترسیدار بێت‌و‬ ‫رەشبینی‌و بێهودەیی الی خاوەنەكەی‬ ‫دروستبكات‪ ،‬ئەوا بڕوابون بەژیانێكی‬ ‫ئـــازاراویـــی دوای مــردنــیــش‪ ،‬ئــۆقــرە‬ ‫لەبرواداران هەڵدەگرێت‪‌،‬و لەناوجەرگەی‬ ‫ژیاندا توشی جۆرێك لەفۆبیایان دەكات!‬ ‫لێرەدا پرسیارێك سەرهەڵدەدات‌و بریتیە‬ ‫لەوەی ئایا عەدەم‌و نەمان باشترە یان‬ ‫ئازارو هەرژیان لەناویدا؟!‬ ‫دەتوانین هەمان پرسیار ئاراستەی ئەو‬

‫ئەم هەڵوێستە‬ ‫نەرێنییە‬ ‫لەبەرامبەر مردندا‬ ‫ئەوەمان پێدەڵێت‪،‬‬ ‫كە ئایندارانی‬ ‫ئەمڕۆكەی‬ ‫ئێمەش پشتیان‬ ‫لەژیان‌و مانا‬ ‫جوانەكانی‬ ‫كردوە‬ ‫خاوەنانی ئەم گوتارە‪ ،‬لەمڕۆدا كە‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری وتاربێژو بانگخوازو‬ ‫زانایانی ئاینین‪ ،‬لەو راستییە بێئاگان‬ ‫كە ئەم هەڵوێستە چەند دژە ژیان‪ ،‬و‬ ‫تــاچ رادەیـــەك ناكۆك بەژیاندۆستی‌و‬ ‫مــرۆڤــدۆســتــی‪ ،‬و خــــودی ئامانجە‬ ‫ئیجابیەكانی ئاینیش دەكەوێتەوە!‬ ‫تۆ بڵێیت قورئان‌و دەقەكانی‪ ،‬فەرمودەو‬ ‫باسوخواسەكانی‪ ،‬فیكرو فەلسەفەی‬ ‫ئیسالمی‌و ئیجتیهادی زاناكانی‪ ،‬تەنیا‬

‫وەك ئەوە وایە ناڕاستەوخۆ بەمرۆڤەكان بڵێن‪ :‬ئێوە‬ ‫بۆ ئەوە لێرەن‪ ،‬كە ترسی مردن زیاترو زیاتر لەخۆتاندا‬ ‫تۆخیكەنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەش بەردەوامیی بەژیان دەدەن‬ ‫بۆ ئەوەی مەرگ‌و بابەتە تۆقێنەرەكانی زیندو رابگرن‬ ‫بەخوداو (فریشتەكان)ی ئەنجامدەدرێت!‬ ‫یاخود لەو روەوەیە كە (رۆح) بابەتێك‌و‬ ‫نهێنیەكە تایبەت بەخوداوە هەر بۆیە‬ ‫دەبێت هەر لەالیەن ئەوەوە یان یەكێك‬ ‫لەفریشتەكانییەوە‪ ،‬وەك نوێنەری ئەو و‬ ‫بونەوەری پیرۆزو فەرمانبەردار‪ ،‬هێنانە‬ ‫دەرەوەی بەئاكام بگات!‬ ‫دیارە گەر مەبەست لەترس لەمردن‬ ‫لــێــرەدا‪ ،‬ترسان بێت لــەوەی لــەدوای‬ ‫زیندبونەوەی دوای مردنەوە رودەدات‪،‬‬ ‫ئـــەوەی بـــەدوایـــدا دێــت لەقیامەت‌و‬ ‫سەختیەكەی‪ ،‬ئــەمــەیــان الی كەسی‬ ‫بڕوادار دۆخێكی ئاسایی‌و چاوەڕوانكراو‌و‬ ‫شیاوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی لێرەدا جێگای‬ ‫سەرنجە‪ ،‬ئەوەیە كە ئەو جۆرە ترسەی‬ ‫لــێــرەدا بــاســیــدەكــەیــن‪ ،‬بــونــی ترسە‬ ‫لەبەرامبەر خــودی مــردن خۆیدا‪ ،‬واتە‬ ‫تــرس لەگیانكێشان‌و‪ ،‬دەرچــونــی رۆح‬ ‫لەجەستەو‪ ،‬نەمانی زیندوێتی لەمرۆڤدا‪.‬‬ ‫هەروەها سەبارەت بەمەترسیی مردن‌و‬ ‫ێ ئاماژە بــەوە بكەین‬ ‫گیانكێشان دەبـ ‌‬ ‫كە بەقەدەر ئــەوەی ترسەكە لەخودی‬ ‫دیــاردەی گیانكێشانەكەو كاراكتەری‌و‬ ‫عیزرائیلە‘ ئــەوەنــدەش ترسە لەسزای‬ ‫دوای گیانكێشانەكە كە دوای خستنە‬ ‫نــاو گــۆڕ دەستپێدەكات‪ ،‬كەواتە ئەو‬

‫كەسانە بكەین كە لەژیانی دنیادا دەژین‪،‬‬ ‫(لەوانەی بڕوایان بەعەدەمی دوای مردن‬ ‫هەیە)‌و ژیانیان هەموی نەخۆشییە یان‬ ‫پڕە لەموعاناتی گەورە‪ ،‬سەبارەت بەوەی‬ ‫ئایا مردن هەڵدەبژێرن یان مانەوەتان‬ ‫لەناو عەزابدا؟! هەرچەندە ‌وەاڵمەكان‬ ‫جیاواز دەكەونەوە‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە‬ ‫هەندێك لــەو ‌وەاڵمــانــە بەئاراستەی‬ ‫هەڵبژاردنی مەرگی عەدەمئامێزدا دەبن‪.‬‬ ‫مەگەر ئەوە خودی ئەو كەسانەش نین‬ ‫كە گەرچی لەمڕوەوە عەدەمگەران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامادەیی قوربانیدانیشن بەژیان لەپێناو‬ ‫رزگاربونیان لەتراژیدیاكانی‪‌،‬و گەیشتن‬ ‫بەئازادیی‌و بەختەوەریی مرۆڤ‪.‬‬ ‫باسوخواسی مردن الی ئایندارانی ئێمە‬ ‫بەچەشنێك گەرموگوڕو بەردەوامە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫ئەو قەناعەتەی لەكن دروستدەبێت كە‬ ‫ئاین لەبنەڕەتدا لەپێناو تۆخكردنەوەی‬ ‫بابەتی مــردن‪ ،‬و نەفرەتكردن لەژیان‬ ‫هاتبێتە ئاراوە! وەك بڵێیت مادام مردن‬ ‫هەیە كەواتە ئاینیش راستە‪ ،‬یاخود‬ ‫مادامەكی ئاین هەیە كەواتە دەبێت‬ ‫بابەتی مــردن‌و ئــازارو مەینەتیەكانی‬ ‫گیانكێشان‌و ناوگۆڕ‪ ،‬بابەتی سەرەكیی‌و‬ ‫بنەڕەتیی بن!‪.‬‬

‫باس لەمردن بكەن‪ ،‬و كۆی ئەم دەق‌و‬ ‫هــەواڵنــە لەپێناو تۆقاندن لەمردن‪،‬‬ ‫و لەبەرچاوخستنی ژیــانــدا درابـــن؟!‬ ‫ئــەم هەڵوێستە نەرێنییە لەبەرامبەر‬ ‫مردندا ئەوەمان پێدەڵێت كە ئایندارانی‬ ‫ئەمڕۆكەی ئێمەش پشتیان لەژیان‌و‬ ‫مانا جوانەكانی كردوە‪ ،‬وەكچۆن دەق‌و‬ ‫بابەتە زیندو و ژیاندۆستەكانی ئیسالم‌و‬ ‫كــەلــتــورەكــەوشــیــان فــەرامــۆشــكــردوە!‬ ‫هۆكارەكەشی ئەوەیە كە لەبنەڕەتدا‬ ‫شتێكی ئەوتۆ دەربارەی ژیان‌و ماناكانی‬ ‫نازانن‪ ،‬لەبەر ئەوە لەمیكیاژكردنی مردن‬ ‫بەو الوە هیچ بابەتێكی دیكە بۆ ژیانی‬ ‫ئەمڕۆی پڕ جوڵەو زیندوێتی شكنابەن!!‬ ‫لۆژیكی ئاین لەالیان یەكسانە بەلۆژیكی‬ ‫نێگەتیڤی مــەرگ‪ ،‬بەهای ئایندارییش‬ ‫هاوتاو تەریبە بە بەهای فۆبیای مەرگ‌و‬ ‫تۆقاندنی زیندوەكان! كتومت وەك ئەوە‬ ‫وایە ناڕاستەوخۆ بەمرۆڤەكان بڵێن‪ :‬ئێوە‬ ‫بۆ ئەوە لێرەن كە ترسی مردن زیاترو‬ ‫زیاتر لەخۆتاندا تۆخیكەنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەش‬ ‫بەردەوامیی بەژیان دەدەن بۆ ئەوەی‬ ‫مــەرگ‌و بابەتە تۆقێنەرەكانی زیندو‬ ‫رابگرن!‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )269‬دوشةممة ‪2015/10/26‬‬

‫‪4‬‬

‫سەلەفییەت و عەرەبچێتیی‬

‫سەلەفییەت کوردستان تەسلیمی ئەقڵی عەرەبی دەکات‬ ‫محەمەد هەریری‬ ‫سەلەفییەت ئــەگــەر دروســتــکــراوى‬ ‫دەســتــى ئومەوییەکان نەبێت؛ ئــەوە‬ ‫بونیادی گشتی و تیۆرەکانى لە ڕاژە‬ ‫وبەرژەوەندیى ئومەوییەکان بوە و تا‬ ‫ئەمڕۆش هەر ئەو ڕۆڵە دەگێڕێت‪ ،‬چونکە‬ ‫کە ئێمە باسی ئومەوییەکان دەکەین؛‬ ‫مەبەستمان تەنها ئەو ماوە مێژووییە نیە‬ ‫کە تێیدا ئومەوییەکان حوکمی جیهانى‬ ‫ئیسالمیان کــردوە‪ ،‬بەڵکو مەبەستمان‬ ‫ئەو شێوازە تایبەتەى ئومەوییەکانە‬ ‫لە نوسینەوەى تیۆری سەلەفیەت و‬ ‫تەقدیسکردنى ئــەو تاکە شێوازەیە‬ ‫ودوورخستنەوەی هەموو شێوازەکانى‬ ‫ترە‪ .‬بێگومان لەماوەى فەرمەنڕەوایی‬ ‫ئومەوییەکان لە ساڵی ‪ 40‬کۆچی تا‬ ‫دواییەکانى ‪ 132‬کۆچی‪ ،‬ئومەوییەکان‬ ‫بــە گیانێکى پــڕ لــە دەمــارگــیــری بۆ‬ ‫سێکوچکەى بەنى ئومەیە وقورەیش‬ ‫وعروبەت هەوڵیان دەدا‪ ،‬ڕونیشە لەو‬ ‫سێکوچەیە بەنى ئومەییە لەسەری‬ ‫لوتکەى ئەفزەڵیەتە وئینجا قورەیش بە‬ ‫پلە دوو وئینجا عروبەت بە شێوەیەکى‬ ‫گشتى‪ .‬وەک ئەبو زەهــرە لە کتێبی‬ ‫(ابو حنيفة حياته وعصره) ئاماژە بەو‬ ‫حاڵەتە دەکات و دەڵێت‪»:‬ئومەوییەکان‬ ‫نەزعەیەکى توندى عروبەتیان تێدابوو‪،‬‬ ‫زۆر لە کلتورى عەرەبی پێش ئیسالمیان‬ ‫زیـــنـــدووکـــردەوە‪ ».‬ڕق لێبوونەوەی‬ ‫سەلەفی (بەناو ساڵح) لە زمانەکانی تری‬ ‫ناعەرەبی تا ئەو ڕادەیە بڕی دەکرد کە‬ ‫ئەبو رەیحانی بەیرونی دەیگوت‪( :‬پێم‬ ‫خۆشترە بە عەرەبی دام شۆڕن وزەمم‬ ‫بکەن‪ ،‬نەك بە فارسی مەدح وسەنام‬ ‫أحب‬ ‫بکەن)!! «واهلل َأل ْن ُأهْجى بالعربية‪ُّ ،‬‬ ‫إلي من أن ُأمدح بالفارسية!»‪ .‬ئومەوییەکان‬ ‫َّ‬ ‫لەماوەى فەرمانڕەوایەتیاندا بیرۆکەى‬ ‫سەروەریى عەرەب بەسەر گەالنى تریان‬ ‫پیادە دەکرد کە زۆر بە ئاشکرایی لە دژی‬ ‫بنەماکانى ئیسالم بوون‪ ،‬ڕەگەزپەرستى‬ ‫عەرەبی ئومەوی گەیشتبووە ئــەوەی‬ ‫هەتا نەدەبوو غەیرە عەرەبێک (مەوالی‬ ‫بە زاراوەى ئەو ڕۆژگـــارە) پێشنوێژى‬ ‫بۆ عەرەب بکات!! یان نەدەبوو غەیرە‬ ‫عەرەبێک ژنێکى عەرەب بهێنێت! بەپێی‬ ‫کتێبى ابــن تیمیە (اقتضاء الصراط‬ ‫املستقيم) کە سانێک لەوانەى پێیان‬ ‫دەڵێن (سەلەفی سالح)یش لە سەحابە‬ ‫وتابعی وئەئیمەکان کەوتونەتە داوى‬ ‫ئەو عروبەتەى ئومەوییەکانەوە‪ ،‬وەک‬ ‫لەو بەشەى کتێبەى بە نــاوى (أعمال‬ ‫الكفار واألعاجم وحنوهم تنقسم إىل ثالثة‬ ‫أقسام) هەتا ڕیوایەتێکى داوەتــە پاڵ‬ ‫خــودى پێغەمبەر (د‪.‬خ) گوایە نەهی‬ ‫کردوە کەسانێک ئەگەر عەرەبی بزانن بە‬ ‫زمانێکى عەجەمى‪ ،‬واتە غەیرە عەرەبی‬ ‫قسەبکەن‪ ،‬بۆ؟! چونکە دەبێتە هۆی‬

‫دروستبونى نیفاق!! (‪ ..‬عن نافع عن ابن‬ ‫عمر رضي اهلل عنهما قال‪ « :‬قال رسول‬ ‫اهلل صلى اهلل عليه وسلم‪ :‬من حيسن أن‬ ‫يتكلم بالعربية فال يتكلم بالعجمية فإنه‬ ‫يورث النفاق (‪.‬من نازانم زمان پەیوەندیی‬ ‫بە نیفاقەوە چییە‪ ،‬هـــەزاران کەسی‬ ‫عەرەبی نەزان هەن چاکترین موسڵمانن‬ ‫بە پێوەری ئیسالم‪ ،‬لەکاتێکدا هەزارەها‬

‫عومەر باسی نــەورۆز دەکــات ودەڵێت‬ ‫ئــەوەى لە واڵتى عەجەمان بوو‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوان ئاهەنگى نەورۆزو میهرەگانی کرد‬ ‫وخــۆی پێیان چواند تا مــردن لەگەڵ‬ ‫ئەوان حەشردەکرێت‪( :‬عن عبد اهلل بن‬ ‫عمر قال‪ :‬من بنى ببالد األعاجم فصنع‬ ‫نريوزهم ومهرجانهم وتشبه بهم حتى ميوت‬ ‫وهو كذلك ‪ -‬حشر معهم يوم القيامة‪).‬‬

‫اجملوسية بعد احلنيفية‪ ).‬کــەوابــوو لە‬ ‫عەقڵیەتى سەعددا تەنها قسەکردن بە‬ ‫فارسی هاوتای مومارەسەکردنى دینى‬ ‫مەجوسیەت بوە‪ ،‬کێ ناڵێت هەر باس‬ ‫باسی ئیسالم بــوە‪ ،‬بــەاڵم بۆ عەرەبی‬ ‫نەزانێکى فــارس بە زمانى خۆی بۆی‬ ‫ڕونکراوەتەوە!! هەر لەو بارەیەوە چەندین‬ ‫ڕیوایەتى تر لە تابعیەکاندا دەگێڕدرێتەوە‬

‫سەلەفییەت ئەگەر دروستکراوى دەستى ئومەوییەکان‬ ‫نەبێت؛ ئەوە بونیادی گشتی و تیۆرەکانى لە ڕاژەو‬ ‫بەرژەوەندیى ئومەوییەکان بوە و تا ئەمڕۆش‬ ‫هەر ئەو ڕۆڵە دەگێڕێت‬ ‫وملیۆنەها عەرەبی زمان هەن خۆیان بە‬ ‫دوژمنی ئیسالمیش دەزانن!)‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا چــەنــدیــن ڕیــوایــەتــى لە‬ ‫سەحابەیەکى وەک (عومەر وعبداللەى‬ ‫کــوڕى وســعــدى کــوڕی ئەبو وەقــاس)‬ ‫دەگــێــڕێــتــەوە کــە عــەقــڵ پێی هــەرس‬ ‫ناکرێت کە چۆن ئەو ڕەگەزپەرستییە‬ ‫لەوانەوە دەرچوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ( :‬قال‪ :‬قال‬ ‫عمر‪ :‬إياكم ورطانة األعاجم‪ ،‬وأن تدخلوا‬ ‫على املشركني يوم عيدهم يف كنائسهم‪).‬‬ ‫[نەکەن بە عەجەمی بدوێن‪ ،‬یان بچنە‬ ‫الی موشریکەکان لــە پەرستگاکان‬ ‫وکلێساکانیان] هەر لە ڕیوایەتێکى تردا‬ ‫گوایە حەزرەتى عومەر وتویەتى‪( :‬وروى‬ ‫أبو بكر بن أبي شيبة يف املصنف‪... ،‬عن‬ ‫أبي بريدة قال‪ :‬قال عمر‪ ( :‬ما تكلم الرجل‬ ‫بالفارسية إال خب [صار خداعا]‪ ،‬وال خب‬ ‫إال نقصت مرؤته ) ئــەوەى بە فارسی‬ ‫بدوێت فێری تەڵەکەچیەتى دەبێت‪ ،‬کە‬ ‫بو بەتەڵەکچیش مروئەتى وپیاوەتی‬ ‫کەم دەبێتەوە!! کارەساتە ئەگەر ئەو‬ ‫ڕیوایەتانە درۆ وهەڵبەستراو نەبن‪،‬‬ ‫فارسی ئاخاوتن بۆچی مرۆڤ تەڵەکباز‬ ‫دەکات وبێ مروەتی لێ دەردەچێت!؟‬ ‫لە ڕیوایەتێکە تــرى عبداللەى کوڕى‬

‫بێگومان لەبەر نزیکی سەردەمی خەڵکی کە هەمووى ئەو پەڕی ڕەگەزپەرستى‬ ‫فارس بە ئیسالمبونیان دەکرێت (کوڕی پێوە دیارە‪ ،‬بۆ نموونە (موجاهید) رقی‬ ‫عومەر) ترسابێت کە نەورۆز ڕەهەندێکی لەناونانى مانگەکان بە فارسی بۆتەوە‪،‬‬ ‫ئایینی هەبێت کە لە ڕاستیدا نەورۆز نەک هێندە‪ ،‬بەڵکو ڕقی لەوەش بوە کە‬ ‫هیچ بنەمایەکى ئاینى نییە‪ ،‬بــەاڵم هەتا ناویشى فارسی بێت ناوى بهێنێت!!‬ ‫دەکــرێــت عــەبــدواڵی کــوڕی عومەرهەر (وروى فيه عن جماهد حديث ًا أنه كره‬ ‫هێندەى زانیبێت دەربـــارەى نــەورۆز‪ ،‬أن يقال‪ :‬آذرم��اه‪ ،‬وذي ماه قلت‪ :‬فإن‬ ‫بۆیە لەبەر نەبوونى زانیاری ئەو کاتە كان اسم رجل أمسيه به؟ فكرهه)‪( .‬ابن‬ ‫خەڵکى بەچاوى پڕ گومان وترسەوە موبارەک) ڕقی لەو وشەى (یەزدان) یش‬ ‫دەیــان ڕوانییە یەکتر‪ ،‬سەیر لەوەدایە بوە کە بە فارسی بەخوا دەگوترێت‪ ،‬لە‬ ‫سەلەفییەکانی سەدەی (‪ )٢١‬لە عەرەب ترسی ئەوەى ئیزافە کرابێت بۆ شتێکى‬ ‫وکــورد لەو ڕۆژگــارە هەمان قسەکانی پەرستراو! دەکــرا پرسیاری کردبا لە‬ ‫عەبدواڵی کوڕی عومەر دوبارە دەکەنەوە‪ ،‬ماناکەى بەر لەوەى ڕقی لە ناوى خوا‬ ‫بێ ئەوە هیچ بیانوێکیان هەبێت‪ ،‬تەنها بێتەوە‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەى بە فارسی‬ ‫دواکەوتنی کوێرانە و نا عەقاڵنیانەیە بە هاتوە‪( :‬ق��ال‪ :‬وك��ان ابن املبارك يكره‬ ‫شوێن سەلەفی ساڵح لە ورد ودرشت ايزدان حيلف به‪ ،‬وقال‪ :‬ال آمن أن يكون‬ ‫وچاك وخراپ وڕاست و چەوتیاندا‪!.‬‬ ‫أضيف إىل شيء يعبد) ئەو هەڵوێستانە‬ ‫هەر لە هەمان سەرچاوە (محەمەدی هەمووی یان زۆربەی لەترس ولە نەبوونی‬ ‫کوڕی سعدى کوڕی ئەبی وەقاس) گوێی زانیارییەوە هاتوە‪ ،‬یەکیان نازانێ نەورۆز‬ ‫لە کەسانێک بوە بە فارسی قسەیان چییە‪ ،‬ئەوی تریان نازانێت یەزدان مانای‬ ‫کــردوە‪ ،‬پێیى وتــون‪ :‬ئەو مەجوسیەتە چییە ترسی هەیە ئیزافەکرابێت بۆ‬ ‫لە پای چی لە پاش دینى حەنیفیەت شتێکى پەرستراو! هەروەها (ئەحمەدى‬ ‫(واتــە ئیسالم) (عن داود بن أبي هند کوڕی حەنبەل) وەسفی زمانى فارسی‬ ‫أن حممد بن سعد بن أبي وق��اص مسع دەکـــات بــە زمــانــى خـــراپ‪ ،‬کــە ناشێ‬ ‫قوم ًا يتكلمون بالفارسية‪ ،‬فقال‪ :‬ما بال سویندی پێ بخورێ یان نوێژ وهەموو‬

‫عیبادەتەکانی تری پێ بکرێت! ئەوە‬ ‫لــەو کــاتــەدا فارسی یەکێك بــووە لە‬ ‫گرنگترین زمانى جیهانى ئەوسا وعەرەب‬ ‫بە هەزاران کتێب ودەستنوسی فارسیان‬ ‫وەردەگێرا لە بەرهەمی ژیاری فارسیدا‪،‬‬ ‫ئەو زمانەی کە تا ئێستاش گرنگى خۆی‬ ‫لە دەستنەداوە‪ :‬وقد ُسئل اإلمام أمحد‬ ‫بن حنبل عن الدعاء يف الصالة بالفارسية؟‬ ‫فكرهه‪ .‬وق���ال‪ :‬لسان س��وء وال يصح‬ ‫احللف بها وال الصالة وال سائر العبادات‪.‬‬ ‫(اقتضاء الصراط املستقيم‪ ،‬ص ‪)204‬‬ ‫‪ .‬هەروەها (مالیک بن ئەنەس) بارەکە‬ ‫گرژتر وقوڕەکە خەستتر وکەیسەکە نزیك‬ ‫دەکاتەوە لە ڕەگەزپەرستییەکی ڕاشکاو‪،‬‬ ‫کاتێ دەڵێت‪ :‬ئەوەى لە مزگەوتەکانمان‬ ‫بە غەیری عەرەبی دوا وەدەردەنرێت!!‬ ‫ي الْ َع َرب َِّي ِة ُأ ْخر َِج‬ ‫« َم ْن َت َكلَّ َم ِف َم ْسجِ ِد َنا ِب َغ ْ ِ‬ ‫ِم ْنهُ»‪ .‬ئەو جۆرە بیرکردنەوە بوە هۆی‬ ‫کاردانەوەیەکى توند لەالیەن گەالنى‬ ‫غەیرە عەرەبەوە وڕەوتێکى پێچەوانە‬ ‫دروستبوو بە نــاوى بزوتنەوەى (اهل‬ ‫التسویە) یان بزوتنەوەى شعوبیەت‪.‬‬ ‫لەوەش ترسناکتر مەیلێکی ترهەیە بۆ‬

‫‪ .408‬بە پێی ئەو چەمکە عەرەبچێتی‬ ‫پەیوەندی بە خوێن ونەسەبەوە نیە؛‬ ‫بەڵکو زمانە‪ .‬هەرکەسەی بە عەرەبی دوا‬ ‫ئەوە عەرەبە‪ ،‬حەدیسێك لە پێغەمبەر‬ ‫دەگێڕنەوە کە لە چەندین سەرچاوە بە‬ ‫الواز وزەعیف دەستنیشانکراوە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫عەرەببوون بە دایک وباوك نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بە زمانە‪ ،‬ئــەوەی بە عەرەبی قسەی‬ ‫کرد عەرەبە! عن مالك بن أنس «‪...‬‬ ‫وإن العربية ليست ألحدكم بأب وال أم‪،‬‬ ‫إمنا هي لسان‪ ،‬فمن تكلم بالعربية فهو‬ ‫عربي»‪ .‬ابن تیمیە لە کۆمێنتی خۆیدا‬ ‫ســـەرەرای ناوهێنانی بـــەالواز‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هێشتا لەبەر مەیلی عروبیەتی دەڵێت‪:‬‬ ‫ئــەوە حەدیسێکی الوازە بــۆ مالیك‬ ‫هەڵبەستراوە‪ ،‬بەاڵم لە ڕووی ماناوە دوور‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو لە هەندێ ڕوەوە ڕاستە!!‬ ‫« هذا احلديث ضعيف‪ ،‬وكأنه مركب على‬ ‫مالك لكن معناه ليس ببعيد‪ ،‬بل هو صحيح‬ ‫من بعض الوجوه « اقتضاء الصراط‬ ‫املستقيم ‪ .410‬ئەوەش چەمکی سەرەکی‬ ‫ئومەوییەکان بوو بۆ تەعریبکردنێکی‬ ‫پەردەپۆشکراو بە دین‪ ،‬لەبەر ساویلکەیی‬

‫ئومەوییەکان لەماوەى‬ ‫فەرمانڕەوایەتیاندا بیرۆکەى‬ ‫سەروەریى عەرەب بەسەر گەالنى‬ ‫تریان پیادە دەکرد‬ ‫تەعریبکردنێکی تۆبزی بەبێ ئــەوەی‬ ‫لێشت بپرسن کە تۆ ڕات لەو بارەیەوە‬ ‫چییە‪ ،‬دەڵێن ئــەوەی بە موسڵمان لە‬ ‫دایكبوو‪ ،‬عەرەبە‪« :‬روى احلافظ أبو‬ ‫طاهر السلفي ‪ -‬يف فضل العرب ‪ -‬بإسناده‬ ‫عن أبي شهاب احلناط‪ ،‬حدثنا حبان بن‬ ‫موسى‪ ،‬عن أبي جعفر حممد بن علي بن‬ ‫احلسني بن علي قال‪ « :‬من ولد يف اإلسالم‬ ‫فهو عربي «‪ .‬اقتضاء الصراط املستقيم‪/‬‬

‫بە ناوی ئیسالمەوە خزمەتی عەربچێتی کراوە‪ ،‬سوکایەتی بە زمان و کلتوری‬ ‫میللەتان کراوە‪ ،‬بەزەبری دین‪ ،‬زۆربەی کات خۆبەخشانە‪ ،‬زمان و کلتوری‬ ‫خۆیانیان پێ سڕیونەتەوە‪ ،‬بەبەکارهێنانی سۆزی دینی دەیان میللەتی‬ ‫ناعەرەبیان کردوە بە عەرەب‬

‫ئایینی وژیاری زۆر میللەتانیان بە ئاسانی‬ ‫تواندەوە لە ناو عروبەت وئەمڕۆ بونەتە‬ ‫رەسید بۆ عروبەت نــەك بۆ ئیسالم!‬ ‫دەگێڕنەوە لە حەجاجی کوڕی یوسفی‬ ‫سەقەفی‪ ،‬کە کۆڵەگەیەکی عروبەتە‪،‬‬ ‫هاتە عێراق بە خەڵکەکەی گوت‪ :‬تەنها‬ ‫عەرەب دەبێ ئیمامەتی نوێژتان بۆ بکات‪،‬‬ ‫خەڵکەکەش هەڵیان کوتایە سەر یەحیای‬ ‫کوڕی وەساب بۆ وەالنانی‪ ،‬ئەو کارە بە‬ ‫حەجاج گەیشتەوە‪ ،‬گوتی‪ :‬هەی لەناوچن‬ ‫من گوتم عەرەبی زمان‪ ،‬بەاڵم یەحیای‬ ‫کــوڕی وەســاب هیچی تر ڕازی نەبوو‬ ‫پێشنوێژییان بۆ بکات‪ !!.‬أنساب األشراف‬ ‫للبالذري [‪ ]200 / 11‬ئەوە بەشێکە لەو‬ ‫نمونانەی کە دەیسەلمینێت چۆن بە ناوی‬ ‫ئیسالمەوە خزمەتی عەربچێتی کراوە‪،‬‬ ‫سوکایەتی بە زمان و کلتوری میللەتان‬ ‫کـــراوە‪ ،‬بــەزەبــری دیــن‪ ،‬زۆربـــەی کات‬ ‫خۆبەخشانە‪ ،‬زمان و کلتوری خۆیانیان‬ ‫پێ سڕیونەتەوە‪ ،‬بەبەکارهێنانی سۆزی‬ ‫دینی دەیان میللەتی ناعەرەبیان کردوە‬ ‫بە عەرەب‪.‬‬