570

‫مەال بەختیار لە زانكۆی سلێمانی‬ ‫كۆڕێك سازدەكات‬ ‫رۆژی چوارشەممە ‪ ،2016/7/13‬مــەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەژێر ناونیشانی (مەترسییەكانی دۆخی ئێستا؛ سازان‬ ‫یان ترازان؟) سەعات (‪)5‬ی ئێوارە لە هۆڵی كۆنگرێس‪-‬ی‬ ‫كەمپی نوێی زانكۆی سلێمانی كۆڕێك سازدەكات‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫بارزانی داوای كۆبونەوە دەكات‌و‬ ‫پارتیش هیچ دەستپێشخەرییەكی نییە‬

‫هەوڵی لێكنزیككردنەوەی الیەنە ناكۆكەكانی هەرێم فراوان دەبێت‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬پێویستە بارزانی "كۆبونەوە لەگەڵ الیەنەكان" رونبكاتەوە‬

‫‪3‬‬

‫لۆزانێكی تر بەڕێوەیە‬ ‫‪2‬‬

‫ترافیکی‬ ‫سینەما‬ ‫الیتێکی خۆی‬ ‫لە دەست دا‬

‫ئیسالم و‬ ‫هاوڕەگەزبازی‬

‫"عەلی قەرەداغی‪ ،‬رێبەری‬ ‫ناردنی گەشتیار بۆ‬ ‫كەناراوەكانی ئەنتاڵیاو‬ ‫دیسكۆكانی ئەستەنبوڵ"‬ ‫رۆشنبیران‌و نوسەران رەخنەی‬ ‫توند لە قەرەداغی دەگرن‬ ‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫رێگرتن لەسەركەوتن‌و‬ ‫پێشڕەویی هێزە كوردییەكان‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان‌و دژایەتی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬بەشێكن لەو سیاسەتە‬ ‫تایبەتییەی توركیا دەیەوێت‬ ‫لەناوچەكەدا پیادەی بكات‬

‫لۆزانێكی تر بەڕێوەیە‬

‫كورد دەكەوێتە كوێی رێككەوتنی زلهێزەكانی روسیا‪-‬توركیا‪-‬ئیسرائیل‬ ‫شرۆڤە راپۆرتی بابان حەمە‪:‬‬ ‫خستنەخوارەوەی فڕۆكەی جەنگییەكەی‬ ‫روسیا لەرۆژی ‪ 24‬تشرینی دووەمی ساڵی‬ ‫پــار‪ ،‬لەالیەن فڕۆكەیەكی ســەر بەهێزی‬ ‫ئاسمانی توركیاوە‪ ،‬بووە سەرەتایەك بۆ‬ ‫پچڕانی پەیوەندیی نێوان روسیا‪-‬توركیا‪،‬‬ ‫پاشان كۆمەڵێك ســزای مۆسكۆشی دژ‬ ‫بەئەنقەرە لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابــردوودا‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫ئــەردۆغــان بەرەسمی داوای لێبوردنی‬ ‫كردو هەردوال لەرێگەی وەزیری دەرەوەی‬ ‫واڵتەكانیانەوە‪ ،‬پێشنیاری نەخشەرێگەیەگی‬ ‫نوێی سیاسی‌و ئابوری‌و بەرژەوەندی هەردو‬ ‫واڵتیان لەناوچەكە گەاڵڵە كرد‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫تەلەفۆنی سەرەكی هەردو واڵتی بەدواداهات‌و‬ ‫پەیوەندییەكانیان بــەرەو ئاساییبوونەوە‬ ‫هەنگاوی نا‪ ،‬دەكرێت بڵێین گەیشتونەتە‬ ‫رێكەوتنێكی سیاسی نوێ لەناوچەكەدا‪،‬‬ ‫كە چاوەڕواننەكراو بوو‪ .‬هاوكات رێكەوتنی‬ ‫روسیاو توركیا‪ ،‬رێكەوتن‌و لێكگەیشتنی‬ ‫ئیسرائیل‌و توركیاشی بەدوای خۆیدا راكێشاو‬ ‫بەشێك لەشرۆڤەكارانی سیاسی رێكەوتنی‬ ‫ئەم زلهێزانە‪ ،‬وەك قەبارەیەكی ئێجگار‬ ‫مەترسیدار بۆسەر كیانی كوردو پارچەكانی‬ ‫كــوردســتــان لــێــكــدەدەنــەوە‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫پەیماننامەی شومی لۆزان‌و ریكەوتنامەی‬ ‫جەزائیر لێكی دەدەنــەوەو هەندێكیشیان‬ ‫پێیان وایە بۆ كەمكردنەوەی رق‌و فشاری‬ ‫كوردە لەباكوری كوردستان‌و ئەو پێشكەوتن‌و‬ ‫پێشڕەوییانەی یەپەگەو پەیەدە لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەدەستیان هێناوە‪.‬‬ ‫شكست یان سەركەوتنی پرۆژەكەی‬ ‫ئەنقەرە؟‬ ‫توركیا ستراتیژێكی تایبەتی لەناوچەكەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬رووبــەڕووبــوونــەوەی هەڕەشەكانی‬ ‫داعـــــش‌و رێــگــرتــن لـــەو ســەركــەوتــن‌و‬ ‫پێشڕەوییانەی هێزە كوردییەكان لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و سیاسەتی توركیا بۆ دژایەتی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬بەشێكن لەو سیاسەتە تایبەتییەی‬ ‫توركیا لەناوچەكەو لەو ئاگربارانەی ئێستا‬ ‫لەسوریا دەگوزەرێت‪ ..‬بەو رێكەوتنەی نێوان‬ ‫روسیا‪-‬توركیا‪ ،‬رووسیا دەتوانێت رۆڵێكی‬

‫كاریگەر لەسەركەوتن یان شكستهێنان بۆ سەرۆكایەتی بگۆڕێت‪ ،‬دەشخوازێت‬ ‫بەو ستراتیژیەتەی ئەنقەرە بگێڕێت‪ ،‬ئیدی سوپای واڵتەكەی لەشەڕی دژی پەكەكەدا‬ ‫یاخود ئەوەتا سەرلەبەر ئەو ستراتیژە پشتگیری ئەندامان‌و الیەنگرانی مەهەپە‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬یاخود دەبێتە تەواوكەری ئەو لەهەر هەڵبژاردنێكی پێشوەختەدا یان‬ ‫ستراتیژو سیاسەتەی توركیا بۆ ناوچەكەو لەهەر راپرسیەكدا بۆ گۆڕینی دەستوور‬ ‫سوریاو كوردانی رۆژئاواو پەكەكە بەتایبەتی مسۆگەر بكات‌و سەرنجی نەیارانی لەپارت‌و‬ ‫هەیەتی‪.‬‬ ‫كوتلە سیاسییەكانی توركیا رابكێشێت‌و‬ ‫قەناعەتیان پێبكات كە ئەو واقعەی هاتۆتە‬ ‫پێش لەناوخۆی توركیا (مەبەست فشارو‬ ‫مسۆگەر كردنی بڕینی هاوكارییەكانی‬ ‫شەڕی پەكەكەیە لەدژی حكومەتەكەی)‬ ‫پەكەكە‬ ‫نــزیــكــەی ساڵێكە شــەڕێــكــی تــونــدو ببێتە فاكتێك كە نەیارانی ناچاربكات مل‬ ‫خوێناوی لەباكوری كوردستان‪ ،‬لەنێوان بۆ سیاسەت‌و پرۆژە سیاسەكانی بدەن‪.‬‬ ‫پەكەكە‌و سوپای توركیا دەستی پێكردوەو‬ ‫بەردەوامیشە‪ ،‬ترسی جیدی توركیاش‬ ‫ترازاندنی كانتۆنەكان وەك ستراتیژ‬ ‫ئەوە بوو كە روسیا چەك بداتە پەكەكە‬ ‫ئــــەوەی پــەیــوەنــدی بـــەرۆژئـــاوای‬ ‫بۆئەوەی لەشەڕی دژ بەسوپای واڵتەكەیاندا كوردستانەوە هەیە‪ ،‬پەیەدە دەیەوێت‬ ‫بەكاری بهێنێت‪ ،‬وەك چۆن روسیا لەچەندین‬ ‫هەڵوێست‌و پشتیوانی‌و پشتگیری كردارەكیدا‬ ‫چەكی دەدایە یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫(یەپەگە)‪ ،‬تا رۆڵی تەواوكار‌و بەئەنجام‬ ‫بگێڕێت لەجەنگی روبـــەڕوبـــوونـــەوەو‬ ‫لەناوبردنی داعشدا لەرۆژئاوای كوردستان‪..‬‬ ‫هەنگاوەكانی ئەم رێكەوتنە سیاسیەش‪،‬‬ ‫بـــەواتـــای رەویــــنــــەوەی ئـــەو دودڵــــی‌و‬ ‫نیگەرانییەی حكومەتی ئەنقەرە دێت لەهەر‬ ‫ئەگەرێكی پشتیوانیكردنی پەكەكە لەباكوری‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬دژ بەحكومەتی توركیا‌و‬ ‫بــەردەوامــی ئەو شەڕوكوشتارەی ئێستا‬ ‫لەهەندێك لەشارەكانی باكوری كوردستان‬ ‫پەكەكە دژی حكومەتەكەی ئەردۆگان پێی‬ ‫هەستاوە‪.‬‬ ‫كانتۆنەكانی كۆبانێ‌و جەزیرە بەكانتۆنی‬ ‫هــاوكــات تــوركــیــاش‪ ،‬هــەلــی ئاسایی عەفرینەوە گرێ بدات‪ ،‬بەاڵم توركیا دژی‬ ‫كردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ روسیادا ئەو پالنەیە‌و تەنانەت هەڕەشەشی كردووە‪.‬‬ ‫قۆستۆتەوە‌و یەكێكیش لەداواكارییەكانی ســـەرەڕای ئـــەوەش‪ ،‬توركیا پێویستی‬ ‫ئەوەیە كە دەیەوێت مۆسكۆ رازی بكات بەروسیا هەیە بۆئەوەی رێگا لەو پالنەی‬ ‫بۆئەوەی لەبواری سەربازییەوە یارمەتی پەیەدە بگرێت‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا نەخشە‬ ‫پەیەدە نەدات‪.‬‬ ‫رێگە سیاسی‌و هاوبەرژەوەندەكەی روسیاو‬ ‫توركیا‪ ،‬دەبێتە هۆی بەدیهاتنی ئامانجێكی‬ ‫دیكەی توركیا‪ ،‬ئەویش دروستكردنی‬ ‫ئەردۆگان نەیارانی ناچار دەكات‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا‪ ،‬رەجەب تەیب لەمپەرو ئاستەنگە بۆ پەیەدە‪ ،‬تا نەتوانێت‬ ‫ئەردۆغان‪ ،‬لەهەوڵی جیدی ئەوەدایە كە كانتۆنەكان بەیەكتریەوە ببەستێتەوەو ئەو‬ ‫گۆڕانكاری لەدەستووری واڵتــدا بكات‌و جوگرافیایەی رۆژئاوای كوردستان هەروا‬ ‫سیستەمی بەڕێوەبردنیش لەپەرلەمانییەوە بەپەرتەوازەیی‌و شكاوی بهێڵێتەوە‪.‬‬

‫ملدان بە مانەوەی ئەسەدو‬ ‫بەكاربردنی ئەنچەرلیك‬ ‫هاوكات ڕۆژنامەی شەرقولئەوسەت‬ ‫لەزاری بەرپرسێكی وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫توركیاوە دەڵێت‪ :‬حكومەتی توركیا‬ ‫بــەرەو ئــەوە دەچێت كە ڕازی بێت‬ ‫بەمانەوەی بەشار ئەسەد سەرۆكی‬ ‫ســوریــا‪ ،‬بەمەرجی ڕێكەوتنی واڵتە‬ ‫گــەورەكــان لــەســەر ئــەو ستراتیژو‬ ‫سیاسەتە نوێەی توركیا وەك پرۆژە بۆ‬ ‫ناوچەكە هەیەتی‪.‬‬ ‫هەتا ئێستا فڕۆكەكانی روسیا نەیان‬ ‫توانیوە بنكەی ئەنچەرلیك بۆ شەڕی‬ ‫لەناوبردنی داعش بەكاربهێنن‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫یەكێك لەمەرجەكانی روسیاش بریتیبێت‬ ‫لەبەكارهێنانی ئەو بنكەیەو هەڵكردنی‬

‫هەمو ئەو رێكەوتن‌و لێكگەیشتن‌و‬ ‫دانوستانە سیاسییەی ئەم‬ ‫زلهێزانە‪ ،‬دەكرێت وەك ترسێكی‬ ‫قەبارە ئێجگار گەورە بۆ ئایندەی‬ ‫كورد لێكبدرێتەوە‬ ‫گڵۆپی سەوز بۆ فڕۆكەكانی روسیا‪.‬‬ ‫هاوكات رووسیاش داوا لەتوركیا بكات‬ ‫واز لەپشتگیریكردنی هەندێك لەگرووپە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكانی سووریا بهێنێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو گروپانەی لەپارێزگاكانی‬ ‫حەلەب‌و ئیدلیب‌و ریفی دیمەشق‌و ریفی‬ ‫الزقییە بەهێزن‌و سوپای حكومەتەكەی‬ ‫بەشار ئەسەدیان لەهەندێك لەوناوچانە‬ ‫شــپــرز كــــردووە‪ ،‬بەتایبەت بــەرەی‬ ‫نوسڕەو ئەحرار شام‌و گروپە توركمانە‬ ‫چــەكــداریــیــەكــان‌و هــەنــدێــگ تاقمی‬ ‫چەكداری دیكە‪ ،‬كە توركیا بەئاشكرا‬ ‫پشتیوان‌و هاوكاریانە‪.‬‬

‫بۆیە قەبارەی ئەم مەترسییە جدییە‪،‬‬ ‫مانەوەی هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا لەسەر‬ ‫دوور نییە لەو كەش‌و بارو زروفەی رێكەوتنی‬ ‫مێزەكەی ئیسرائیل‬ ‫رێككەوتن‌و لێكگەیشتنی نێوان ئیسرائیل‪ -‬شومی جەزائیر‌و لۆزانی بەرهەم هێناو كورد‌و‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەوەی میدیاكان ناویان نا (دابەزینی سیاسەتی كوردو خەونی كوردی بۆ چەندین‬ ‫ئەردوگان لەسەر دارەك ــە)‪ ،‬چ میدیاكان‌و دەیە لەناوبرد‪.‬‬ ‫چ شرۆڤەكارانی سیاسی ناوچەكە بەهیچ‬ ‫شێوەیەك چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەكرد كە‬ ‫بۆ كەمكردنەوەی فشارو رقی كوردە‬ ‫ئیسرائیل گەمارۆی كەرتی غەززە هەڵبگرێت‌و‬ ‫سیاسەتمەدارێكی كورد ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫لەگەڵ‬ ‫بكەوێتە دانــوســتــان‌و رێــكــەوتــن‬ ‫دەكات كە رێكەوتنی نێوان توركیاو روسیا‬ ‫حكومەتەكەی ئــەردۆگــان‪ ..‬ئەم رێكەوتنە مەترسی بۆ سەر كوردی باكور‌و رۆژئاوا نییە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدایە كە توركیا بەدوای سەرچاوەی چونكە ئەوان بەپشتی كەس شۆڕش ناكەن‬ ‫بەرژەوەندی ئابوری‌و غازی دیكەدا دەگەڕا لەدژی ئەنكەرە‌و داعش‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫لەناوچەكە‪ ،‬چونكە ئێستا وەك گــەورە توركیا ترسی لەهەڵگەڕانەوەی چەكداری‬ ‫واڵتێكی بەرهەمهێنان‌و نێردەی غازی ناوچەكە سەرباز‌و رقی زیاتری كــورد هەبوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬بێجگە لەبەرژەوەندییە ئابورییەكانی رێكەوتنی لەو جۆرەی ئیمزاكردووە‪.‬‬ ‫كەرتی گەشتیاری‪ ..‬سەرەكی ترین خاڵی‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی شارەزا لەبواری‬ ‫دیكەیش پەیڕەوی سیاسەتی ئەمەریكایە توركیا دوابـــەدوای ئەو رێكەوتنەی نێوان‬ ‫كە بریتییە لە(راگرتنی پەیوەندی‌و رایەڵەی توركیا‪-‬روسیاو لێكگەیشتن‌و نزیكبوونەوەكانی‬ ‫هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا)‪.‬‬ ‫نێوان توركیا‪-‬ئیسرائیل‪ ،‬باس لەوە دەكات‬ ‫هــەنــگــاوەكــانــی ئیسرائیل بــۆ ئــەو كە توركیا لەترسی فشارەكان‌و رقی كورد‌و‬ ‫رێكەوتنەش‪ ،‬بەشێك دەبن لەو ستراتیژە بەرزكردنەوەی ورەی سەربازەكانی‪ ،‬لەروسیا‌و‬ ‫نوێیەی توركیا لەناوچەكە‪ ،‬بەشێوەیەك كە ئیسرائیل نزیكبۆتەوە»‪.‬‬ ‫چ ئێران‌و چ روسیا دەیانەوێت هاوسەنگییەك‬ ‫دروســت بكەن لەنێوان بەرژەوەندییەكانی‬ ‫روسیا خۆی ناكاتە قوربانی توركیا‬ ‫ئێران‌و توركیا لەسوریادا‪.‬‬ ‫پێنجوێنی بە سایتی دواڕۆژی راگەیاندووە‪،‬‬ ‫ئەو رێکكەوتنەی نێوان روسیا‌و توركیا‪ ،‬زیانی‬ ‫بۆ كورد تێدانییە‪ ،‬چونكە مۆسكۆ ئەجێندای‬ ‫دووبارە بوونەوەی مێژوو و لەناوبردنی‬ ‫خۆی هەیە لەناوچەكەدا‌و نایكات بەقوربانی‬ ‫خەوەنەكانی كورد‬ ‫هەمو ئەو رێكەوتن‌و لێكگەیشتن‌و دانوستانە بەرژەوەندییەكانی توركیا‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬توركیا وەك سیاسەت‌و ئاڕاستە‬ ‫سیاسییەی ئەم زلهێزانە‪ ،‬دەكرێت وەك‬ ‫ترسێكی قەبارە ئێجگار گەورە لێكبدرێتەوە‪ ،‬لەسوریا شكستی هێنا بەرامبەر بەكوردی‬ ‫چ بۆ ئەو دەستكەوت‌و گۆڕانكارییە گەورەیەی رۆژئــاوا‌و گەیشتە ئەو قەناعەتەی پێویستە‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان بەدەست هاتوون‪ ،‬چ بەخۆیدا بچێتەوە‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئەو فشارەیەی گەورەیەی پەكەكە لەباكوری توركیا بۆیدەركەوت كە گەر بەمشێوەیە‬ ‫كــوردســتــان بــەتــەواوەتــی حكومەتەكەی بــەردەوامــبــێــت‪ ،‬مەترسی هەڵگەڕانەوەی‬ ‫ئەردۆگانی شپرزە كـــردووە‪ ،‬چ ئایندەی چەكداری سەربازی‌و زیاتر بوونی رقی كوردی‬ ‫دوورو نزیكی پەیوەندییە سیاسی‌و ئابوری‌و لەسەرە‪.‬‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی راشیگەیاند‪:‬‬ ‫بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫لەگەڵ توركیا لەالیەك‌و ئێران‌و پشتیوانییە پێشتر چــوونــی ســەاڵحــەدیــن دەمیرتاش‬ ‫الپەڕو هاوسۆزییەكانی روسیا‌و ئیسرائیلیش هاوسەرۆكی هەدەپە بۆ روسیا لەنێو میدیای‬ ‫كە لەشەڕی داعشدا بۆ هەرێمی كوردستان‌و توركیا بەخیانەت لێكدرایەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫هێزی كارای پێشمەرگەیان هەبووە لەجەنگی ئەنكەرە بەرەسمی داوای لێبووردن لەمۆسكۆ‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫دژ بەتێرۆرو داعشدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هەوڵی لێكنزیككردنەوەی الیەنە ناكۆكەكانی هەرێم فراوان دەبێت‬

‫بارزانی داوای كۆبونەوە دەكات‌و پارتیش هیچ‬ ‫دەستپێشخەرییەكی نییە‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬پێویستە بارزانی «كۆبونەوە لەگەڵ الیەنەكان» رونبكاتەوە‬ ‫وتەبێژی پارتی‪ :‬ئێمە یەكەم حزبین دەچین بەدەم داواكەی بارزانییەوە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫لەگەڵ تــەواوبــونــی جەژنی رەمــەزانــدا‬ ‫لەئێستادا جــارێــكــی تــرو بەمەبەستی‬ ‫چــارەســەركــردنــی كێشەو قەیرانەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و لێكنزیككردنەوەی‬ ‫الیەنە ناكۆكەكانی هەرێم‪ ،‬هەوڵەكان زیاتر‬ ‫بەرفراوانتر دەبــن‪ ،‬تاكو چارەسەرێك بۆ‬ ‫دۆخــی چەقبەستوی هەرێم بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫هاوكات مەسعود بارزانی لە دو بەیاننامەدا‬ ‫داوای كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫دەكـــات‪ ،‬بەبێ ئـــەوەی حــزبــەكــەی هیچ‬ ‫دەستپێشخەرییەك بخاتەڕو‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیش دەڵێت « دەبێت‬ ‫ئەوەمان بۆ رونبكرێتەوە‪ ،‬كە ئایا الیەنەكان‬ ‫مەبەست لێی كێیە‪ ،‬لەكاتێكدا پارتی لەگەڵ‬ ‫گــۆڕان‌و كۆمەڵدا پەیوەندییەكانی گرژی‬ ‫تێكەوتوەو ئاساییكردنەوەی دۆخەكەش‬ ‫تەنیا بــە بەیاننامە نابێت»‪ .‬هاوكات‬ ‫بەرپرسێكی پارتیش ئاشكرایدەكات‪ ،‬هەر‬ ‫كاتێك كاتی كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫دیاریبكرێت حزبەكەی یەكەم الیەن دەبێت‬ ‫بەدەمیەوە بڕوات‪.‬‬

‫جەژنی رەمەزانەوە رایگەیاند‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫جەخت لەناوەڕۆكی پەیامەكەم بۆ حزب‬ ‫و الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬لــە‪2016/6 /23‬‬ ‫دەكەمەوەو هیوادارم دوای جەژن حزب‌و‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫كۆببنەوەو لەسەر ڕیفراندۆم‌و پەیوەندیی‬ ‫هــەرێ ـم‌و بــەغــداد بگەنە كۆدەنگییەكی‬ ‫نیشتیمانی‌و لەبارەی بارودۆخی سیاسیی‬ ‫هەرێمیش چارەسەرێك بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫هاوكات لەپەیامەكەی ‪23‬ی حوزەیرانیشدا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكردبو‪ ،‬دۆخی ناوچەكە بە‬ ‫قۆناغێكی نوێدا تێدەپەڕێت و بەهەمو‬ ‫لێكدانەوەیەك گۆڕانكاریی گەورە لەئارادان‪،‬‬ ‫گەلی كوردستان و ئەزمونەكەیشی لەبەردەم‬ ‫قۆناغێكی هەستیار و چارەنوسسازدایە‪،‬‬ ‫ناكرێت ئــەو دەرفــەتــەی ئــەم جــارە بۆ‬ ‫گەلەكەمان هاتوەتەپێش‪ ،‬لەدەستی بدەین‪.‬‬

‫دەستپێشخەرییەكەی یەكگرتو‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫(چاودێر) كەوتون‪ ،‬بڕیارە لەم هەفتەیەدا‬ ‫شاندێكی یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەسەرۆكایەتی ســەاڵحــەددیــن محەمەد‬ ‫بەهائەدین‪ ،‬بەجیا سەردانی پارتی دیموكراتی‬ ‫پەیامەكەی بارزانی‬ ‫مەسعود بــارزانــی‪ ،‬ســەرۆكــی پارتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان بكات‌و چەند‬ ‫لەپەیامێكیدا رۆژی ‪5‬ی تەموز بەبۆنەی پێشنیازێك بۆ ئاساییكردنەوەی بارودۆخەكە‬

‫فــــارس نـــەورۆڵـــی‪ ،‬وتــیــشــی «ئــەو‬ ‫بخاتە بەردەم بەرپرسانی بااڵی هەردو حزب‌و‬ ‫مەسعود بارزانی‌و نەوشیروان مستەفا‪ ،‬كە كوبونەوەیە بۆ هەمو الیەنە سیاسییەكانەو‬ ‫بریتی دەبن لەپێشنیازی كۆبونەوەی دو بەشداربونیان هەنگاوێكی باشەو دەبێتەهۆی‬ ‫قوڵی هەردو سەركردەو پێشنیازی دوەمیش تواندنەوەی بەستەڵەكی بەستوی چەند‬ ‫كۆبونەوەی تەواوی سەركردەكانی پارتەكان مانگەی الیەنەكان»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە ئایا كۆبونەوەكان‬ ‫دەبێ‪.‬‬ ‫هاوكات جگە لەم هەوڵەی یەكگرتوی ئەگەر ئەنجامبدرێت ئەنجامیان دەبێت‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬بەپێی زانیارییەكان بڕیار یاخو نا‪ ،‬ناوبراو ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وایـــە‪ ،‬یەكێتی‌و پارتیش بەمەبەستی نیەتی خێر هەبێت ئــەوا كۆبونەوەكان‬ ‫ئاساییكردنەوەی بارودۆخی كوردستان‌و ئەنجامی دەبێت بەتایبەتی بۆ مەسەلەی‬ ‫چارەسەری كێشەكان كۆبونەوە ئەنجام ریــفــرانــدۆم‌و هەندێك بابەتی تریش كە‬ ‫لــەدەرەوەی جیاوازییەكانە‪ ،‬ئەوانە خاڵی‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫هاوبەشی هەمومانە‪ ،‬وەك مەسەلەی‬ ‫ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی‪ ،‬گرنگ ئەوەیە لە‬ ‫پارتی بەدەنگ داواكەی بارزانییەوە‬ ‫كۆبونەوەكاندا بتوانن لەسەر كۆمەڵێك خاڵ‬ ‫دەچێت‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬وتەبێژی ئەنجومەنی رێكبكەون‌و ئەم دەرفەتە لەدەستنەدرێت‌و‬ ‫سەركردایەتی پارتی لەپارێزگای سلێمانی‪ ،‬رێكبكەون‪.‬‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬بارزانی ئەو دو‬ ‫پەیامەو ئەوانەی پێشتریشی ئاڕاستەی‬ ‫ئەسەسەرد‪ :‬باشبونی دۆخەكە بە‬ ‫هەمو حزبەكانی كوردستان كردوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەیاننامە نابێت‬ ‫پارتیش یەكێكە لەو حزبانە‪ ،‬بۆیە هەركاتێك‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی سەركردایەتی‬ ‫كاتی كۆبونەكە دیاریبكرێت‪ ،‬ئەوا حزبەكەم یــەكــێــتــی‪ ،‬بــۆ (چـــاودێـــر) رایــگــەیــانــد‪،‬‬ ‫یەكەم الیەنی سیاسی دەبێت‪ ،‬بەدەمیەوە لــەدوایــن كــۆبــونــەوەی هـــەردو مەكتەبی‬ ‫بچێت‪ ،‬واتــە چۆن پەیامەكانی بارزانی‪ ،‬سیاسی یەكێتی‌و پارتیدا‪ ،‬پێش ئەوەش‬ ‫ئــاڕاســتــەی حزبەكان كـــراوە‪ ،‬بەهەمان لەكۆبونەوەكانی تردا باسمان لەوەكردوە‪،‬‬ ‫شێوەش ئاڕاستەی پارتی كردوە‪.‬‬ ‫كە پێویستە پارتی دەستپێشخەرییەك‬

‫بكات‪ ،‬بۆ چاككردنەوەی ئەو دۆخەی ئۆباڵی‬ ‫تێكچونی لەئەستۆی ئــەودایــە‪ ،‬چونكە‬ ‫پارتی بۆتەهۆی پەككەوتنی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‌و دەركــردنــی چەند وەزیرێك‬ ‫لەحكومەتدا‪ ،‬بۆیە پێویستە لەبەرئەوەی‬ ‫خۆی تێكیداوە‪ ،‬هەر خۆشی چاكیبكاتەوە‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا بۆچونمان ئەوەیە‪ ،‬هەر هەوڵێك‬ ‫بۆ چاككردنەوەی دۆخەكە تەنیا لەرێگەی‬ ‫راگەیاندراو بەیاننامەوە نابێت‌و دەكرێت‬ ‫لەرێگەی كۆبونەوەو دانیشتنی شاندەوە بێت‬ ‫بۆ دۆزینەوەی رێگا چارەیەك یاخود دانانی‬ ‫بەرنامەیەك بۆ شێوازی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەو قــەیــرانــەكــان‪ ،‬یــاخــود لەرێگەی‬ ‫پێشكەشكردنی پڕۆژەیەكی تەواو بۆ ئەوەی‬ ‫الیەنەكان تاوتوێی بكەن‌و بڕیاری خۆیان‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬نەشیشاردەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تائێستا كراوە تەنیا داواكردنی كۆبونەوەیە‬ ‫لــەگــەڵ الیــەنــەكــان‪ ،‬لــەم هەلومەرجەی‬ ‫ئێستاشدا پێویستە بۆمان رونبكرێتەوە‪،‬‬ ‫كۆبونەوە لەگەڵ الیەنەكان كێ دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەمكاتەدا پــارتــی پەیوەندیی‬ ‫گرژی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی كوردستان هەیە‪ ،‬ئایا ئەوانیش‬ ‫دەگرێتەوە؟ ئایا لەكاتێكدا كێشەی پارتی‬ ‫لەگەڵ ئەو دو الیەنە بەردەوامەو چارەسەر‬

‫نەكراوە‪ ،‬دەكرێت باس لەكاری تر بكرێت؟‬ ‫دەكرێت حزبێك كە كورسی زۆری هەبێت‬ ‫لەپارلەمانداو ئەوانیش لەگەڵ ‪ 25‬حزبی تردا‬ ‫كۆببنەوە‪ ،‬كە بەهەر هەمویان كورسییەكی‬ ‫پارلەمانیان نەبێت‪ ،‬ئایا ئەو كۆبونەوەیە چی‬ ‫ئەنجامێكی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬بۆیە داوا دەكەین‬ ‫ئەوانەمان بۆ رونبكرێتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی بۆچی پارتی نایەوێت‬ ‫لەگەڵ واقیعی حاڵدا مامەڵە بكات‌و لەگەڵ‬ ‫شاندی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان كۆببێتەوە‪،‬‬ ‫ئەسەسەرد وتی «سەرەتا وەك یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان پێمان باش بو شاندی هاوبەشمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە رێگر‬ ‫نییە لەوەی پارتی بەجیا لەگەڵ یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕاندا كۆببێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بەجیا‬ ‫باشتر دەستنیشانی كێشەكان دەكرێت‌و‬ ‫چارەسەریشیان بۆ دەدۆزرێــتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە كە هێشتا پارتی گوێناداتە ئەوەی‬ ‫كە كۆمەڵێك قەیرانی جدی لەكوردستاندا‌و‬ ‫كێشە لەنێوان الیەنەكاندا هەیە‪ ،‬سەڕەڕای‬ ‫ئەوەش بەردەوامە لەدروستكردنی كێشە‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی تر‪ ،‬وەك ئــەوەی لەم‬ ‫دواییەدا لەگەڵ كۆمەڵی ئیسالمی كردی‌و‬ ‫ژمــارەیــەك كــادری گرت لەشاری هەولێر‬ ‫بۆ ئەوەی گوایە ئاسایشی ئەو شارەیان‬ ‫تێكداوە»‪.‬‬

‫رۆشنبیران‌و نوسەران رەخنەی توند لە قەرەداغی دەگرن‬

‫«عەلی قەرەداغی‪ ،‬رێبەری ناردنی گەشتیار بۆ‬ ‫كەناراوەكانی ئەنتاڵیاو دیسكۆكانی ئەستەنبوڵ»‬ ‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئــــەوەی عــەلــی قـــەرەداغـــی‬ ‫ئەمینداری گشتیی یەكێتی جهانیی‬ ‫زانایانی موسڵمان‌و سەرۆكی رابیتەی‬ ‫ئیسالمی كــورد لەمیدیاكانی توركیاوە‬ ‫داوای لەگەشتیاران كردبو سەردانی‬ ‫واڵتی توركیا بكەن‪ ،‬كاردانەوەیەی زۆری‬ ‫لەناو هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬بەشێوەیەك رەخنەی ئەوەی‬ ‫لێدەگیرێت‪ ،‬كە لەكاتێكدا دەوڵەتی توركیا‬ ‫بەرامبەر بەكورد هەڵوێستی توندەو رۆژانە‬ ‫رەشبگیری‌و رەشەگوژی ئەنجامدەدات‪،‬‬ ‫كەچی بەرگری لــەم دەوڵــەتــە دەكــات‪،‬‬ ‫جگە لــەوەش بەشێكی زۆری فانەكانی‬ ‫فەیسبوك پێیانوایە‪ ،‬كە عەلی قەرەداغی‬ ‫بۆتە رێبەری گەشتیاری توركیا‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بواری گەشتیاری توركیا زۆربەی لەگەڵ‬ ‫شەرعیەتی ئیسالمدا ناگونجێت‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫كەسێتییە دینییە بێ گوێدانە شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی هانی گەشتیاران دەدات رو بكەنە‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫وەك مەالیەكی توركە‬ ‫لەدرێژەی كاردانەوەكانی هاواڵتیان‌و‬

‫ئەدیبان‌و نوسەران‌و مامۆستایانی ئایینی‬ ‫بەرامبەر وتەكانی عەلی قــەرەداغــی‪،‬‬ ‫راوێــژكــاری ئایینی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی باسلەوەدەكات‪ ،‬عەلی قەرەداغی‬ ‫وەك مەالیەكی تــورك مامەڵە دەكــات‌و‬ ‫پۆستەكەی لەخزمەتی دەوڵەتی توركیا‬ ‫بەكاردەهێنێت‌و لەئاست ئــەو تاوانانە‬ ‫بێدەنگە كە بەرامبەر بەكوردانی باكور‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫نیازی هەورامانی‪ ،‬باسلەوەشدەكات‪،‬‬ ‫دەبێت حكومەتی هەرێم هەڵوێستی توند‬ ‫بەرامبەر عەلی قــەرەداغــی بگرێتەبەر‪،‬‬ ‫چونكە خۆی بەكورد دەزانێت‌و لەوالشەوە‬ ‫بەهەڵوێستەكانی پشتگیری لەدەوڵەتی‬ ‫تــورك دەكـــات‌و لەئاست ئــەو تاوانانە‬ ‫بێدەنگە‪ ،‬كە بەرامبەر بەگەلی كورد‬ ‫لەباكور ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫نوسەران رەخنەی توند لەقەرەداغی‬ ‫دەگرن‬ ‫هــاوكــات شێركۆ كرمانج‪ ،‬نوسەرو‬ ‫روناكبیر لەپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتی فەیسبوك نوسیویەتی‪،‬‬ ‫جوانترین وەســفــی عــەلــی قــەرەداغــی‬

‫لەم چەند رۆژە دیبێتم ئەمەیە»عەلی‬ ‫قەرەدۆغان‪ ،‬ئەوەی لەقەتەر عەگال لەسەر‬ ‫دەكات‌و لەهەولێریش جەمەدانی»‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كەسێكی غــازفــرۆش لە كوردستان بە‬ ‫هاوڕێیەكمی وتبو‪.‬‬ ‫هەر لەدرێژەی كاردانەوەكاندا كەمال‬ ‫رەئــوف رۆژنــامــەنــوس‪ ،‬لە نوسینێكیدا‬ ‫لەژێر ناونیشانی «خەمی مایكل لیرنر و‬ ‫عەلی قەرەداغی» باس لەوەدەكات‪ ،‬ئەوە‬

‫ئەركی دینی‌و دنیایی ئەو نییە‪ ،‬خەڵك‬ ‫هانبدات بۆ گەشتی هاوینە رو لەتوركیا‬ ‫بكەن‪ ،‬نەبا توركیا لەروی ئابورییەوە زیان‬ ‫بكات‪ ،‬ئەم خەمەی قەرەداغی نە خەمێكی‬ ‫ئیسالمییانەیەو نە خەمێكی نەتەوەییانەیە‪،‬‬ ‫ئیتر بۆ دەبێت بەڕێزیان كە پۆستێكی‬ ‫گرنگ‌و دیاری ناو دنیای ئیسالمییان هەیە‪،‬‬ ‫ئەم تەكلیفە بۆ توركیا‌و دەسەاڵتێكی وا‬ ‫شەڕەنگێز بەخەرج بــدات‪ ،‬كە ئەركیان‬

‫وێرانكردنی شارە كوردییەكان‌و كوشتنی‬ ‫خەڵكی مەدەنییە‪.‬‬ ‫هەروەها لە پەڕە فەرمییەكانی الیەنگرانی‬ ‫پەكەكەو چاالكوانانی توركیا رەخنەی توند‬ ‫لەعەلی قەرەداغی گیراوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئەم وتانە خزمەت بە ئابوریی توركیا‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو واڵتە بەتەواوی‬ ‫دژایــەتــی كــورد دەكـــات‌و ئابورییەكەی‬ ‫لەداژایەتی كورد بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫«عــەلــی قـــەرەداغـــی لــەمــێــژە وەك‬ ‫خزمەتكارێكی توركیای ئەردۆگانیزم دەور‬ ‫دەگێڕێت‌و لەپێناو بەرژەوەندییە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەكانی ئەم واڵتەدا فتوا دەدات»‬ ‫مستەفا زاهــیــدی‪ ،‬نوسەر و ڕوناكبیر‬ ‫وادەڵێت‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە یادگار فایەق رۆژنامەنوس‪،‬‬ ‫لــەپــەڕەی تایبەتی خــۆی لەفەیسبوك‪،‬‬ ‫چەند پرسیارێكی وروژانــــدوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫پرۆفیسۆر‫قەرەداغ ‬ی هەرگیز بانگەوازێكی‬ ‫هاوشێوەی كردوە بۆ پشتگیری گەلەكەی‬ ‫خــۆی لە‏باشور‬‪ ،‬كە ك ــوردەو پێویستە‬ ‫بیری بخرێتەوە‪ ،‬چونكە ئاشكرایە بیری‬ ‫چۆتەوە؟ ئایا هەرگیز داوایەكی هاوشێوەی‬ ‫لەجیهانی ‫ئیسالم ‬ی كردوەو پێیان بڵێت‬

‫«لەوەتەی هەن زوڵم لەكورد دەكەن‌و كاتی‬ ‫ئەوەیە دان بەمافەكانی گەلێكی لەخۆتان‬ ‫مسوڵمانتردا بنێن؟» ئایا هەرگیز روی‬ ‫دەمی لەسوڵتانەكانی توركیا كردوەو پێیان‬ ‫بڵێت «‏كورد كوشتن‬‌و كورد چەوساندنەوە‬ ‫بكەنەوە؟»‪.‬‬ ‫‬‬‬ ‫بەسەو الیەك لەكوردانی‏باكو‬ر‬ ‫هەڵوێستی هاوشێوەی هەبوە‬ ‫لـــەدوای سەرهەڵدانی شەپۆلێك لە‬ ‫ناڕەزایی بە وتەكانی عەلی قەرەداغی‪،‬‬ ‫ناوبراو رونكردنەوەیەكی باڵوكردەوەو تێیدا‬ ‫ئاماژەی بەوەداوە‪ ،‬كە ئەو مەبەستی لەو‬ ‫قسانە‪ ،‬بۆ وەستانەوەبوە بەروی داعش‌و‬ ‫تیرۆردا لە دوای تەقینەوەكانی ئیستەنبوڵ‪،‬‬ ‫كە داعش ئامانجی وێرانكارییە‪ ،‬تاكو بەو‬ ‫شێوەیە وەاڵمییان بدرێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم رونــكــردنــەوەی قــەرەداغــی هیچ‬ ‫لەنیگەرانیەكان ناڕەوێنێتەوە‪ ،‬چونكە ئەمە‬ ‫یەكەمینجار نییە‪ ،‬داوای هاوشێوە دەكات‪.‬‬ ‫ئەو كاتەشی پەیوەندییەكانی توركیاو‬ ‫روسیا تێكچون‪ ،‬داوایكرد‪ ،‬خەڵكی كااڵی‬ ‫توركی بكڕن‌و گەشت بۆ توركیا بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئابوری ئەو واڵتە نەكەوێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫كوردستان دەبێتە‬ ‫واڵتی پشوەكان!‬

‫چەند خاڵێك سەبارەت بەڕێككەوتنی‬ ‫توركیا‌و ئیسرائیل‬ ‫كێشــەی قوبــرێ‌و كوردیــش لــەوالوە‬ ‫بوەستێت‪..‬فشــاری میدیــای جیهانــی‌و‬ ‫سۆشــیال میدیاش لەســەر ئاكپارتی بوە‬ ‫سەرباری هەموی‪.‬‬

‫بەهرۆز جەعفەر *‬

‫یەكەمینجــار بەســەرۆكایەتی «جیمــی‬ ‫كارتەری ســەرۆكی ئەمریــكا لەویالیەتی‬ ‫میریالنــدی ئەمریــكا رێككەوتننامــەی‬ ‫كامــپ داڤیــد‪ ١٩٧٨-‬مۆركــرا لەنێــوان‬ ‫میســر (وەك ســەری جیهانــی عەرەبی)‬ ‫شەشــەم‪ :‬وزە‪ ،‬بەتایبەتــی غــازی‬ ‫لەگــەڵ ئیســرائیل‪ .‬ســاڵی دوای ئەوەش‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی ئاشتی بەو بۆنەیەوە درایە سروشــتی هۆكاری ســەرەكی پەیوەندیی‬ ‫ساداتی ســەرۆكی میسر‌و موناحیم بیغنی توركیا ئیســرائیلە‪ .‬توركیا ســااڵنە (‪)٢٥‬‬ ‫ئیســرائیل‪ .‬دواتریش كۆنگرەی مەدریدی ملیار پێ سێجا غازی لەڕوسیا وەرئەگرت‪،‬‬ ‫‪١٩٩١‬ی بــەدوادا هــات‪ ..‬ئیتــر ئەمانــە (‪ )٩,٥‬ملیــاری لەئێــران‪)٤,٥( ،‬‬ ‫سەرەتای ئاشتی نێوان عەرەب‪-‬ئیسرائیل لەئازەرباینجــان وەرئەگرێت‪ ،‬گریبەســتی‬ ‫بون‪ ..‬تاوای لێهات میسر بۆماوەی (‪ )١٠( )١٥‬ملیــار یشــی لەگەڵ هەرێــم هەیە‪،‬‬ ‫ساڵ غاز بەئیسرائیل بفرۆشێت‌و‪ ،‬سنوری لەكێڵگەی « میران»‌و « بینا باوی» ەوە‬ ‫ســاڵی (‪ )٢٠١٧‬ئەكەوێتە رێ‪ .‬لەناوخۆی‬ ‫فەلەستین یش بۆ ئیسرائیل بگرێت!‪.‬‬ ‫خۆیشیدا كەمێكی زۆر كەم بەرهەمدێنێت‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬توركیا تاقە واڵتی ئیســامی روســیا (‪ )٢٥‬ملیار پێ ســیجاكەی خۆی‬ ‫بــو‪ ،‬كــە زۆرترین ژمــارەی دانیشــتوانی راگرت‪ .‬بۆیە ئیسرائیل ئێستا بۆتە واڵتێك‬ ‫موســڵمانی هەیە‪ ،‬بۆ یەكەمجــار دانی نا كە غاز هەناردە ئەكات‪ ،‬لەدەریای ســپی‬ ‫ناوەڕاستەوە توركیا غازی لێ ئەكڕێت‪.‬‬ ‫بەدەوڵەتی ئیسرائیلدا‪.‬‬

‫یەكەم‪ :‬هەمــو پەیوەندییەكی توركیا‌و‬ ‫ئیســرائیل لەسەر حیسابی كوردی باكور‌و‬ ‫پەكەكەیە‪ .‬چونكە فاكتەرە نێوخۆییەكان‬ ‫هەمیشــە هۆكاری بەســتنی پەیوەندیین‬ ‫لەگەڵ جیهانــی دەرەوەدا‪ .‬لەنەوەدەكاندا‬ ‫تێچوی شــەڕی پەكەكە بۆ توركیا سااڵنە‬ ‫(‪ )١٠-٨‬ملیــار دۆالر بــو‪ .‬ئیســرائیل‬ ‫بــاری توركیــای ســوككرد‪.‬بەپوختی ئەم‬ ‫رێككەوتنە دژی پشــتیوانی نێودەوڵەتییە‬ ‫بۆ رۆژئاڤا‪ .‬وە لەدەقەكانیشــیدا نەوتراوە‬ ‫ئیســرائیل ئەمە بۆ توركیا ئەكات‪ ،‬باسی‬ ‫ئەو شتانە كراوە كە توركیا بۆ ئیسرائیلی‬ ‫ئەكات‪.‬‬

‫چوارەم‪ :‬هــەر پەیوەندییەكــی توركیا‬ ‫لەگــەڵ ئیســرائیل‪ ،‬ئەمریــكا تیایــدا‬ ‫بەشدارە لە(‪١٩٤٨‬ەوە تا ‪ .)٢٠١٦‬جونكە‬ ‫لەبەرژەوەنــدی ویالیەتــە یەكگرتــوەكان‬ ‫نییــە هاوپەیمانەكانــی لەناوچەكە لەیەك‬ ‫داببڕێن‪.‬‬

‫دوەم‪ :‬خاڵەكانــی رێككەوتنەكــە‬ ‫زۆربەیان بۆ چاوبەســتكردنن‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫ئــەوەی توركیــا هــاوكاری حەممــاس‬ ‫نــەكات‪ .‬بەپێچەوانــەوە قەتــەر‌و توركیاو‬ ‫ســعودییەش لە(‪)٢٠١٥‬ەوە ئیش لەســەر‬ ‫ئــەوە ئەكەن حەمماس لەگەڵ ئیســرائیل‬ ‫پەیوەندیی ستراتیجی ببەستێت‪ .‬هەروەكو‬

‫پێنجــەم‪ :‬تێكــدان لەگــەڵ ئیســرائیل‬ ‫لەســاڵی (‪ )٢٠١٠‬ســەرەتای شــۆك‌و‬ ‫قەیرانێكی گەورە بو لەسیاسەتی دەرەوەی‬ ‫توركیــا‪ .‬كــە دواتریش بەهــاری عەرەبی‬ ‫بەســەرداهات لــە(‪ )٢٠١١‬بــەو بۆنەیەوە‬ ‫هەمــو رۆژهــەاڵت بەئێران‌و روسیاشــەوە‬ ‫لەگەڵ توركیــا تێكچون‪ .‬ئەڵمان‌و یۆنان‌و‬

‫بازرگانــی هــەردوال لــە (‪ )٢٠١٥‬دا بــڕی‬ ‫(‪ )٥،٥‬ملیــار دۆالربــوە‪ .‬لــە(‪ )٢٠١٥‬دا‬ ‫كــە رێــژەی گەشــتیاری توركیــا زۆریش‬ ‫كەمی كردوە (‪ )٤٢‬ملیۆن گەشــتیار بوە‪.‬‬ ‫ژمارەی گەشــتیاری ئیســرائیلیەكان هەر‬ ‫زیاتری كردوە‪.‬‬

‫نۆیەم‪ :‬هەمــو رێككەوتنێكــی توركیا‪-‬‬ ‫ئیســرائیل‪ ،‬جێگــەی تەتــەر‌و مەترســی‬ ‫عێــراق‌و ســوریایە ئەوجا ئێــران‪ .‬توركیا‬ ‫تاكە واڵتی ئیســامیە كە ئەندامە لەناتۆ‌و‬ ‫‪ ،‬راســتەوخۆ ســنوری لەگــەڵ دو واڵتی‬ ‫گرنگی نیشتمانی عەرەبیدا هەیە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫عێراق‌و ســوریان‪ ..‬چونكــە لەپەنجاكاندا‬ ‫عێراق‌و سوریا شوێنی باڵوبونەوەی فكری‬ ‫شــیوعیەت بوە‪ ،‬ئەمەش دژی پرەنسپیی‬ ‫ئەمریكا‪-‬توركیا‪-‬ئیسرائیلە‪ .‬لەشەستەكاندا‬ ‫عێــراق‌و ســوریا مەڵبەندی ســەرهەڵدانی‬ ‫بیــری عروبەو بان‪-‬عەرەبیزم‌و بەعســیەت‬ ‫بوە‪ .‬وە لەسەدەی بیستویەكیشدا عێراق‌و‬ ‫حەوتەم‪ :‬ئیســرائیل ئەیەوێت نفوســی سوریا شــوێنی ســەرهەڵدانی تیرۆریزم‌و‬ ‫هەواڵگریــی‌و جاسوســی‌و ئابوریــی خۆی توندوتیــژی بــوە‪ .‬ئەمــەش وا ئــەكات‬ ‫بەنــاو خاكی توركیادا بگەیەنێتە ناوچەی توركیا‪-‬ئیســرائیل‪ -‬ئەمریكا لەپەیوەندیدا‬ ‫قەوقــاز‌و ئۆراســیا (كە بەدڵــی جیهانی بن‪..‬‬ ‫ناســراوە)‪ .‬وە لەتوركیاشــەوە چاودێریی‬ ‫دەیەم‪ :‬سروشــتی توركیاو ئیســرائیل‬ ‫ئێران ‪-‬سوریا‪-‬عێراق بكات‪.‬‬ ‫وایــە‪ ،‬كــە دەســتبەرداری یەكتــر نەبن‪.‬‬ ‫هەشــتەم‪ :‬هەرچەندە لەماوەی شــەش ئەگەرچــی ناوەندی بڕیاری ئیســرائیلی‌و‬ ‫ســاڵی الوازی پەیوەندییــە سیاســی‌و رای گشتی جولەكە متمانەی بەتوركیایەك‬ ‫دیبلۆماســیەكانیاندا ماوەیەكــی چۆڵیان نییە لەسەردەمی ئاكپارتی دا‪.‬‬ ‫لەپەیوەنــدی بەڕێكردوە‪ .‬بــەاڵم ژمارەی‬ ‫گەشــتیار‌و كۆی گشتی بازرگانی هەردوال‬ ‫*خوێنــدكاری دكتــۆراو ماســتەر‬ ‫زۆر گەشــەی كــردوە لەمــاوەی (‪ -٢٠١٠‬لەپەیوەندییەكانــی توركیــاو ئیســرائیل‬ ‫ئایــاری ‪ .)٢٠١٦‬قەبــارەی ئاڵوگــۆڕی لەسەردەمی حوكمی ئاكپارتی دا‪.‬‬

‫لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫ئەگــەر پێشــتر هەرێمی كوردســتان بەواڵتــی قەیرانــەكان هەاڵوســانی قەیرانەكان‬ ‫ناوزەندمان كردبێت‪ ،‬ئەوە بەپێچەوانەوە لەم باسەماندا ئەوەی بەالیدا ناڕوات قەیرانە!!‪.‬‬ ‫بەڵكو بۆ داپۆشینی قەیرانەكانی بۆشاییەكی وای دروستكردوە‪ ،‬هیچ قەیرانێك زاتی ئەوە‬ ‫ناكات‌و ناوێرێت لێی نزیكبێتەوە‪ .‬ئەوەش دەستكراوەیی‌و دڵفراوانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬بەرانبەر بەپشوەكانی ساڵ‪ ،‬كارەسات لەوەدایە ب ‌ێ بیركردنەوە لەزەرەرەو‬ ‫زیانەكانی لەروی ئابوریەوە‪ ،‬زۆرجار وەك مژدانە دەیدات بەدانیشتوانەكەی!!!‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان تائێستا وەك هەرێمێك لەعێراقدا لەگەڵ ئەوەی پابەندی زۆربەی‬ ‫رۆژەكانی پشــوەو بەفەرمی پەیڕەوی دەكات لەهەمان كاتیشــدا ســەرقاڵی پشوەكانی‬ ‫خۆیشــیەتی كە سنوری یاســاكانی تێپەراندوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬بەپێی یاسا‌و بڕیاری فەرمی‬ ‫تەنها ســ ‌ێ رۆژ جەژنی رەمەزانە‪ ،‬بەاڵم حكومەتی هەرێم بێگوێدانە لەزەرەروزیانەكانی‬ ‫داهێنانی تیادا دەكات‌و دەیكات بە دە رۆژ!!!‪.‬‬ ‫ئەگەر ساڵێك (‪ )365‬رۆژ بێت كە دەكاتە ‪ 52‬هەفتە‌و لەهەر هەفتەیەكیشدا رۆژانی‬ ‫هەینــی‌و شــەممە دەوام نەبێــت دەكاتە (‪ )104‬رۆژ ئەمە بەس پشــوی هەفتانە‪ ،‬جگە‬ ‫لــە (‪ )50‬رۆژی پشــوە فەرمیەكان كە خــۆی لەجەژن‌و بۆنە نیشــتیمانی‌و نەتەوەیی‌و‬ ‫جیهانیەكاندا دەبینێتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی لەسنوری پارێزگای سلێمانی‌و دەوروبەری رۆژی‬ ‫پێنچ شــەموانیش كراوەتە پشــو‪ ،‬ئەوە بەدەر لەو پشــوانەی كە بەهۆی دۆخی كەش‌و‬ ‫هەواوە كە حكومەتی هەرێم ئەوەندە دەســت‌و دڵفراوانە یەكە ئیداریەكان‌و بەرێوەبەری‬ ‫قوتابخانەكان سەرپشك دەكات گەر پێویستی كرد خۆیان پشو راگەیەنن!!‪ .‬ئەمە وێڕای‬ ‫ئەو پشوانەی بەهۆی باری ئەمنی‌و پرۆسەی سیاسی وەك هەڵبژاردنەكانەوە دێتە پێش‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی هەر فەرمانبەرێك بەپێ ‌ی یاسا بۆی هەیە لەساڵێكدا (‪ )30‬رۆژ مۆڵەت‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬هەروەها مۆڵەتی دایكایەتی‌و نەخۆشی‌و حەج‌و چەندینی تر‪ ،‬ئەگەر بەروارد‬ ‫بكەین بەواڵتانی تری دونیا كە پالن‌و كاتیان بەالوە گرنگە ئەوا رێژەی پشوەكان ‌ی ئێرەو‬ ‫ئەو ‌ێ ئاسمان‌و رێسمانە‪.‬‬ ‫پشــوەكانی هەرێم ئەوەندە زۆرن‌و ب ‌ێ ســەروبەرن مرۆڤ شــەرمەكات بەراوردی كات‬ ‫بەواڵتانی تری جیهان‌و تەنانەت واڵتانی عەرەبی‌و ئیسالمیش‪.‬‬ ‫بــۆ نمونــە‪ ..‬لەم واڵتانەی نزیك لەهەرێم جگە لەپشــوەكانی كۆتایی هەفتە ژمارەی‌‬ ‫پشــوە فەرمیەكان بەمجۆرەیە‪ :‬توركیای دراوســ ‌ێ ‪ 7‬رۆژ‌و قەتەری بەناو واڵتی عەرەبی‬ ‫ئیســامیش ‪ 9‬رۆژە!!!‪ .‬بۆئەوەی توشــی شــۆك نەبیــن ئەوە ناپەڕینــەوە بۆ واڵتانی‬ ‫ئەوروپاو رۆژئاوا‪ ،‬چونكە كات لەالی ئەوان لەهەموشتێك بەنرخترە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویســتە لەهەرێمی كوردســتاندا یاســایەكی تایبەت هەبێت كــە چەندایەتی‌و‬ ‫چۆنایەتی پشــوەكان رێكبخاتەوە‪ ،‬چونكە بنەمای كات‌و ئیدارەی كات یەكێكە لەبنەما‬ ‫گرنگــە كێبەركــ ‌ێ كە ئێمــە ئەمانەو ‌ێ تەبەنی سیســتەمی بازاڕی ئــازاد بكەین ئەبێت‬ ‫رەچاوی خێرایی بكەین لەبەرهەمهێناندا‪ ،‬هەروەها چارەســەری ئەو ســوپا زەبەالحەی‬ ‫فەرمانبەران بكرێت كە دەســەاڵتی حیزبی دروســتیكردوەو‪ ،‬بوەتە بار بەســەر ئابوری‬ ‫هەرێمەوەو كە لەئێستادا ناتوانرێت وا بەئاسانی لێی دەربازبێت‪.‬‬ ‫دەبێت ئەم كێشــانە چارەســەربكرێت بەیاســا رێكبخرێت‌و هەروەها لەو یاســایەدا‬ ‫ئەوەش رێكبخاتەوە كە ئەگەر ژمارەی پشــوەكان زۆربو قەرەبوی ئەو كاتانە بكرێتەوە‬ ‫كە لەدەستچون‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی پشوەكان بەجۆرێك بن ئەو كارمەندانەش بگرێتەوە‬ ‫كە لەكەرتی تایبەتدا كار دەكەن‪.‬‬

‫بەرداشی شوڤێنیستان‬

‫هیوا محەمەد‬ ‫بــەالی شوڤێنیســتانی عەرەبــەوە‬ ‫توركیــا دۆســتێكی باشــەو مەرایــی‬ ‫دەكــەن‪ ،‬چونكە دەترســن لەوەی كە‬ ‫توركیــا دەتوانێت دۆســتێكی باشــی‬ ‫ئیسرائیل بێت ئەمەش لەسودی ئەوان‬ ‫نیــە‪ ،‬دەســەاڵتدارانی شوڤێنیســتی‌و‬

‫ئیســامی لەناوچەكە لەپشتی توركیا‬ ‫دەوەســتن كاتێــك خەڵكــی ســڤیلی‬ ‫كــورد دەكوژێــت‪ ،‬چونكــە كــورد بۆ‬ ‫ئەوان مایەی جێپێ لەقكردنە‪.‬‬ ‫ئــەوان دەزانن كە كورد دەســەاڵتی‬ ‫فراوان بێت ئەوە چەند شــتێك بەرەو‬ ‫كاڵ بونــەوە دەچێت لەوانــە حوكمی‬ ‫تاكــڕەوی‌و دیكتاتــۆری‌و توندرەویــی‬ ‫ئیســامییە‪ ،‬كە لەئێســتادا ئەو دوانە‬ ‫هەوێنی مانەوەی ئەو رژێمانەن وێنەی‬ ‫سعودیە‌و توركیا‪.‬‬ ‫شۆڤێنیســتانی ناوچەكــە پێیانوایە‬ ‫كــە كــورد دەســتەمۆی دەســتی‬ ‫ئەمریــكا‌و دۆســتەكانی ئــەوە‪،‬‬ ‫نایانەوێــت كیانێــك دروســتببێت‌و‬ ‫بڵــێ‌ ئێمــە خۆمــان بڕیــار دەدەیــن‬ ‫وەك واڵتێكــی ســەربەخۆ پەیوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتییەكانمــان‌و موعاهــەدەكان‬ ‫دیاریدەكەیــن‪ ،‬دەترســن لــەوەی‬ ‫دەوڵەتێكــی زۆر نزیــك لەئەمریــكا‌و‬ ‫ئیســرائیل دروســتببێت‌و قاعیــدەی‬ ‫سەربازی ئەوانی لێدابندرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫مەترســی گــەورەی بۆ ســەر شــیعەو‬ ‫شوڤێنیستانی عەرەبیش دەبێت‪.‬‬ ‫شۆڤینیســتەكانیش‬ ‫توركــە‬ ‫لەكاتێكدا لەڕێگەی ئایینی ئیسالمەوە‬

‫كارتێكــەری عەرەبیــان لەســەرە‬ ‫لەپاڵیشــیدا هەمیشە پشــتیان بەوان‬ ‫بەســتوە بۆئەوەی رێگری لەگەیشتنی‬ ‫كــورد بكــەن بەئامانجــی خــۆی كــە‬ ‫ئەویــش بونــی دەوڵەتێكــی كــوردی‬ ‫سەربەخۆیە‪ .‬سەردەمانێك بو وەزیری‬ ‫دەرەوەی ئیــران‌و ســوریا‌و توركیــاو‬ ‫عێــڕاق زو زو كۆدەبونــەوە بۆ دانانی‬ ‫پالنــی دژ بەكــورد‪ ،‬ئــەوان لەهەمــو‬ ‫شــتێكدا ناڕێــك بــون‪ ،‬بــەاڵم لەزیان‬ ‫پێگەیاندنــی كــورد یــەك بــون‪ ،‬هەر‬ ‫هیچیان پێنەكرا بێت هەڵگیرســێنەری‬ ‫شەڕی ناوخۆی كورد بون‪.‬‬ ‫كــورد لەهەرێــم واتــا باشــوری‬ ‫كوردســتان كــە لەمــاوەی ســەدەی‬ ‫رابــردودا لەشــەڕ‌و شۆڕشــدا بــوە‬ ‫لــەدژی حكومەتەكانــی عێــڕاق كــە‬ ‫دواترینیان بەعســیەكان بو‪ ،‬بۆ هەمو‬ ‫ئەم شۆڕشــەش گەورەترین پاڵپشــتی‬ ‫راســتەوخۆی ئیران بــوە چ لەزەمانی‬ ‫شاداو چ لەدوای شۆڕشی ئیسالمیش‪.‬‬ ‫كەوابــو دەبێت دان بــەوەدا بنێین كە‬ ‫ئەم شۆڕشــە پێویســتی بەپاڵپشتێك‬ ‫هەبــوە دەنــا نەیدەتوانــی بــەردەوام‬ ‫بێــت ئەگەرچــی قوربانــی زیاتــر بوە‬ ‫لەدەستكەوت‪.‬‬

‫دیتمان ســاڵی ‪ ١٩٧٥‬كاتێك شــای‬ ‫ئێــران پشــتی لەشــۆڕش كــرد ئیدی‬ ‫چراكــە لەســەرەكییەوە كوژایــەوە‪،‬‬ ‫هــەروا دیتمــان كاتێــك كیمابارانــی‬ ‫هەڵەبجە كرا هەمو بەرەو ئیران ئاوارە‬ ‫بوین‪ ،‬ئەگەر ئەمەمان نەكردایە دەبوا‬ ‫بەرەو باوەشــی ســوپای بەعسییەكان‬ ‫بچوینایــەو ئەوانیــش بــۆ نوگرەیــان‬ ‫بناردینایە‪.‬‬ ‫بــۆ‬ ‫شۆڕشــەكەمان‬ ‫ئێمــە‬ ‫دەوڵەتــی كــوردی نەبــو هەرچەنــدە‬ ‫جارجــار دەمانــوت تێدەكۆشــین بــۆ‬ ‫بەدەســتهێنانی مافەكانمــان ئەگــەر‬ ‫ســەربەخۆییش بێت‪ ،‬پاڵپشتەكەشمان‬ ‫دەیزانــی ئێمــە خۆشــمان دەزانیــن‬ ‫كــە ئــاوا پێی ناگەیــن‪ ،‬لەگەڵیشــیدا‬ ‫ئــەوان پێیــان دەوتیــن ئەوانە لەدژی‬ ‫دوژمنەكەی ئێمە دەجەنگن لەبەرئەوە‬ ‫سودیان هەیە‪ ،‬هەروەك ئەوەی ئێستا‬ ‫ئەمریــكاو هاوپەیمانانی بۆمان دەكەن‬ ‫لەبەرئەوەی لەدژی داعش لەشەڕداین‪.‬‬ ‫ئێمــە دەبوا دەوڵەتێك دراوســێمان‬ ‫بوایــە كــە كێشــەی كــوردی تیــادا‬ ‫نەبوایــە ئــەوكات دەكــرا بەئاســانی‌و‬ ‫بێچاوەڕوانی كەس دەوڵەتی سەربەخۆ‬ ‫رابگەیەنین‪ ،‬هــەر واش بوە لەدونیادا‬

‫هیــچ واڵتێــك ناتوانێــت لەســەر پێی‬ ‫خــۆی رابوەســتێت گەر چــواردەوری‬ ‫داخراو بێت‪.‬‬ ‫دابینكردنــی ئاسایشــی ناوخــۆ‬ ‫تەنهــا مەرجــی دروســتبونی دەوڵەت‬ ‫نیــە‪ ،‬بەڵكــو جگــە لەئابوریــی‬ ‫ســەربەخۆ پێویســتی بەپشت‌و پەنای‬ ‫دراوســێكانیەتی‪ ،‬مەنگۆلیــا واڵتێكــی‬ ‫هــەژارە‪ ،‬بــەاڵم ســەربەخۆیە چونكە‬ ‫لەگــەڵ دراوســێكانیدا كێشــەی نیە‪،‬‬ ‫هەرچەنــدە ئێمە لەو ئاسایشــە پتەوە‬ ‫ناوخۆییەشــمان نیــە‪ ،‬چونكــە لەژێر‬ ‫چەتــری مەســەلەی نەتەوەییدا دەیان‬ ‫حــزب‌و گروپــی پارچەكانــی دیكــەی‬ ‫كوردستان لەهەرێمدا هەن‌و بێگوێدانە‬ ‫ئاسایشــی هەرێــم‌و پابەندبونــی‬ ‫بەرێكەوتنــە نێودەوڵەتییەكانەوە جار‬ ‫جار بەتەقاندنی دو فیشەك كێشەیەك‬ ‫دەنێنەوەو هەرێم توشــی ئیحراج بون‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫هەرێــم دەوڵەتێكی ســەربەخۆ نیە‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی لەچوارچێــوەی عێڕاقدایە‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەبینیــن چۆن درواســێكانمان‬ ‫هــەر كات بیانەوێــت پێدەخەنــە ئەم‬ ‫دیوەوە‌و چۆنیان بوێت وادەكەن‪ ،‬ئەی‬ ‫لــەدوای دروســتبونی دەوڵەتی خۆیی‬

‫بێگوێدانە ئەم پێداویســتییانە‪ ،‬دەبێت‬ ‫چۆنــی بپارێزین؟ دڵنیــام ئەوەی زۆر‬ ‫بەتۆخــی باســی لێــوە دەكات رەنگە‬ ‫ئێســتا بــەم وتــارەی مــن پێكەنینی‬ ‫بێــت‌و بڵێت ئەم بــرادەرە بۆ وا خۆی‬ ‫ســەغڵەت كردوەو باســی ئەم بابەتە‬ ‫دەكات خــۆ ئێمەش دەزانین نابێت‪.‬‬ ‫دوا وتــە دەڵێین لەبری ئەم مەتەڵە‬ ‫‪،‬نەخشــە رێگاكانــی رێكەوتننامەكەی‬ ‫هاوبــەش باشــترین رێگایــە كە هەمو‬ ‫سیاســییەكانی هەرێــم كاری لەســەر‬ ‫بكەن‪ ،‬با رۆڵەكانمان لەســەر بنەمای‬ ‫راســتی‌و شــەفافیەت پێبگەیەنیــن‬ ‫بەرێبــازی كوردانــەو مرۆڤدۆســتانە‬ ‫تــارادەی رێزگرتــن لەیاســا‌و دژە‬ ‫گەنــدەڵ‌و تاكــڕەوی‌و دیكتاتــوری‌و‬ ‫یەكتر پەسەندكردن‪ ،‬با هەرێمەكەمان‬ ‫فیدڕاڵیــدا‬ ‫لەچوارچێــوەی‬ ‫گەشــەپێبدەین‪ ،‬چونكــە ئەمەمــان‬ ‫بــە ئاســانی‌و بەپشــتگیری هەندێــك‬ ‫لەدرواســێكانمان‌و جیهان پێدەكرێت‪،‬‬ ‫بادەســت بدەینە ئەو بەردەی كەنەك‬ ‫دڵنیایــن دەتوانیــن بیهاوێژیــن بەڵكو‬ ‫دڵنیاش بین كــە دەتوانین لەهەدەفی‬ ‫پێ بدەین‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )570‬دو شەممە ‪2016/7/11‬‬

‫تونجەل‪:‬‬ ‫ئاشتی لە دەستی ئۆجەالندایە‬ ‫سەباحەت تونجەل‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫هەرێمی دیموكراتی دەڵێت «داكۆكی‬ ‫لــە ئاشتی تــاســەر دەكــەیــن و بــۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش توركیا رێگە بدات لەگەڵ‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن دابنیشێت بە بەشداری‬ ‫ئەو دەتوانێت دۆخی شەڕ رابگرن»‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫چەوشئۆغڵو‪:‬‬ ‫هەماهەنگی سەربازیمان لەگەڵ روسیا دەبێت‬

‫موسلیم‪:‬‬ ‫سیتمی فیدڕاڵی تاكە چارەسەرە‬ ‫ســاڵــح موسلیم هــاوســەرۆكــی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات رایگەیاند‪ :‬بۆ ئەوەی‬ ‫سوریا بە یــەك پارچەیی بمێنێتەوە‬ ‫تاكە چارەسەر راگەیاندنی سیستەمی‬ ‫فیدڕاڵییە و پێشمانوایە ئەمە دەبێتە‬ ‫مۆدێلێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان‪.‬‬

‫مەولود چەوشئۆغڵو‪ ،‬وەزیــری دەرەوەی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬بەم زوانە رێككەوتنی‬ ‫نوێ لەگەڵ روسیا دەكەین و رێگەخۆش‬ ‫دەكرێت بۆ ئەوەی هەماهەنگی سەربازی‬ ‫زیــاتــر لــەنــێــوان هـــــەردووال هەبێت‬ ‫بەتایبەت لە دۆسیەی سوریادا‪.‬‬

‫ئاو‪ ،‬وەك جیۆپۆلەتیكی نوێی توركیا‬ ‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫ئاو كەرەستەیەكی ئیكۆ‪-‬سیاسییە‪،‬‬ ‫لەدونیای تازەدا ئاو سامانێكە هاوشانی‬ ‫«سامانی سروشتی» دەخرێتە خزمەتی‬ ‫سیاسەت و جیۆ‪-‬ئابوری و جیۆ‪-‬ستڕاتیژی‬ ‫پێ دروســت دەكرێت‪ ،‬ئاو بەشێكە لە‬ ‫جیۆ‪-‬پۆڵەتیكی نوێ‪ ،‬بەشێكی گەورە‬ ‫دەبێت لەدروستكردنی هەژمونی سیاسی‬ ‫و ئابوری بۆ ئەو واڵتانەی كە لە ئاوەوە‬ ‫دەوڵەمەندن‪ ،‬لە ئاو و دەریاوە نزیكن و‬ ‫خاوەن سەرچاوەی ئاوی گەورەن‪.‬‬ ‫لەچەند ساڵی داهــاتــوودا‪ ،‬ئــاو لە‬ ‫نەوت زیاتر قسەوباسی لەسەردەكرێت‪،‬‬ ‫رێــكــكــەوتــنــی ســیــاســی و ئــابــوری و‬ ‫پەیوەندیی سیاسی پێ دروست دەكرێت‬

‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬ئاو هاوشانی‬ ‫نەوت و گازی سروشتی دەبێتە رەگەزێكی‬ ‫گەورەی دروستكردنی جیۆ‪-‬پۆڵەتیك و‬ ‫جوگرافیای سیاسی تێدەپەڕێنیت‪.‬‬ ‫توركیا یەكێكە لەو ئەكتەرە گرنگ‬ ‫و سیاسییانەی لەهەموو ئەكتەرەكانیتر‬ ‫زیاتر دەســت بۆ ئــاو و دەســت بۆ بە‬ ‫سیاسییكردنی ئاو دەبات‪ ،‬ئاو دەتوانیت‬ ‫قواڵیی ستڕاتیژی بۆ توركیا فراوانتر و‬ ‫قوڵتر بكات‪ ،‬ئاك پارتی لەبەرنامەیدایە‬ ‫تاساڵی (‪ )٢٠٢٣‬بەرمیلێك ئاو بە نرخی‬ ‫بەرمیلێك نــەوت بە واڵتانی ناوچەكە‬ ‫بفرۆشێت و ئــاو بــەتــەواوی بكات بە‬ ‫كەرەستەیەكی گەورەی ئابوری و بیخاتە‬ ‫ناو تێكەولێكەی ئابوری سیاسییەوە‪،‬‬ ‫بیكات بــە بەشێك لــە (لیبڕاڵیزمی‬ ‫ئــیــســامــی) بــە مــەســەلــەی بــــازاڕ و‬ ‫گەشەی ئابوری و بازرگانی دەرەكی و‬ ‫«خۆبەناوەندكردن‪»Core‬ببەستێتەوە‪،‬‬ ‫لەڕێگەی ئاوەوە خۆی بكات بە چەق و‬ ‫ناوەند لە سیستمی هەرێمی ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫بیركردنەوە لە ئــاو و تێكەڵكردنی‬ ‫لــەگــەڵ ئــابــوری ســیــاســیــدا لــەالیــەن‬ ‫دەستەبژێری سیاسی توركییەوە بۆ‬

‫ســەدەی رابــردوو دەگەرێتەوە‪ ،‬كەمال‬ ‫ئــەتــاتــورك لەڕێگەی پــڕۆژەی(گــاپ‪/‬‬ ‫باشوری رۆژهەاڵتی ئەنادۆڵ)ەوە خەونی‬ ‫گەورەی بە سیاسیكردنی ئاوەوە بینیەوە‪،‬‬ ‫توركیا لە یادی سەد ساڵەی توركیای‬ ‫هاوچەرخدا بەڕژدی كار بۆ ئەو خەونە و‬ ‫كار بۆ دروستكردنی نەخشەیەكی نوێی‬ ‫خیۆپۆڵەتیك لەڕێگەی ئاوەوە دەكات‪.‬‬ ‫ئـــاو بــەشــێــكــە لــە ســمــارت پــاوە‬ ‫(‪ )Smart power‬هەم رەگەزێكی‬ ‫نەرمی هەیە‪ ،‬هەمیش رەگەزێكی رەق‪،‬‬ ‫هــەم هــێــزی نــەرمــە‪ ،‬هەمیش هێزی‬ ‫رەق‪ ،‬توركیا ئاو زیاتر بۆ بەستنەوەی‬ ‫هەرێمەكانی دەوروبەری بەخۆیەوە وەك‬ ‫ناوەندێك بەكاردێنیت‪ ،‬هەوڵ دەدات لە‬ ‫رێگەی ئاوە وە‪ ،‬لە ڕێگەی ئەنادۆڵەوە‬ ‫بەشێكی نیشتیمانی عەرەبی بەخۆیەوە‬ ‫ببەستێتەوە‪ ،‬حەوشەی پشتەوەی توركیا‬ ‫لــە رێــگــەی سامانی ئـــاوەوە دروســت‬ ‫بكات‪ ،‬مێژوی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی‬ ‫بە كەرەستەی نوێ و رێگای سیاسی‪-‬‬ ‫ئابوری نوێوە دووبارە بكاتەوە‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫لە رێگەی (سمارت پــاوەر)ەوە دەست‬ ‫بۆ واڵتانی قەوقاز و واڵتانی سەردەریای‬

‫سپی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاست‬ ‫ببات و بیانكات بە بەشێك لە بیركردنەوە‬ ‫و بەرنامەی سیاسی خۆی‪.‬‬ ‫توركیا یەكێكە لەو ئەكتەرە گرنگ‬ ‫و سیاسییانەی لەهەموو ئەكتەرەكانیتر‬

‫زیاتر دەســت بۆ ئــاو و دەســت بۆ بە‬ ‫سیاسییكردنی ئاو دەبات‪ ،‬ئاو دەتوانێت‬ ‫قواڵیی ستڕاتیژی بۆ توركیا فراوانتر و‬ ‫قوڵتر بكات‪ ،‬ئاك پارتی لەبەرنامەیدایە‬ ‫تاساڵی (‪ )٢٠٢٣‬بەرمیلێك ئاو بە نرخی‬

‫بەرمیلێك نــەوت بە واڵتانی ناوچەكە‬ ‫بفرۆشێت و ئــاو بــەتــەواوی بكات بە‬ ‫كەرەستەیەكی گەورەی ئابوری و بیخاتە‬ ‫ناو تێكەولێكەی ئابوریی سیاسییەوە‪.‬‬

‫رێككەوتنەكانی توركیا لەگەڵ نەیارەكانی‬ ‫روشەن چەكر‬ ‫و‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫هــەفــتــەی رابــــردوو دەنــگــۆی ئــەوە‬ ‫بــاوبــوەوە كە مەولود چەوشئۆغڵوی‬ ‫وەزیــری دەرەوەی توركیا رەزامەندی‬ ‫واڵتەكەی نیشانداوە بۆ ئەوەی روسیا‬ ‫بنكەی ئینجەرلیك بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫دواتـــر لــەالیــەن وتــەبــێــژی وەزیـــری‬ ‫دەرەوەی توركیا ئــەو هــەواڵــە بــەدرۆ‬ ‫خرایەوە‪ .‬دەكرێت چۆن لە رێككەوتنی‬ ‫شاراوەی نێوان توركیا و روسیا تێبگەین‪.‬‬ ‫هــاوكــات چەند لێكەوتەیەكیتر لە‬ ‫دۆسیەی سوریا هاتە ئاراوە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هێزەكانی یەپەگە لە پێشڕەویدان بەرەو گرتنەوەی شارۆچكەی منبج‌و دەركردنی روسیا ببێتەوە‪ .‬ئەمەش دژواریــی ئەو هاوپەیمانان‪ ،‬بەم پێشهاتەكانی سوریا‬ ‫مونبیج‪ ،‬لەالیەكیتر توركیا و ئەمریكا داعش بنێرێت!‬ ‫قەیرانە نیشان دەدا كە ئەمڕۆ ئەنكەرە وا دەبینرێت ئەمریكا بەتەواوی ناكۆكە‬ ‫لەمەسەلەی دۆسیەی سوریا كۆك نین‪،‬‬ ‫واشنتۆن لەنیگەرانییەكانی توركیا لەسیاسەتی لەسوریا توشی هاتووەو لەگەڵ توركیا لــەو بــارەیــەوە ئەمەش‬ ‫توركیا بەفەرمی داوای لە ئەمریكا بــەرامــبــەر بــەپــەیــەدە بێئاگا نییە و بەتەنیایی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫نێگەرانی زۆری توركیای لێكەوتۆتەوە‬ ‫كردووە كە ئامادەگی هەیە هێزی خۆی لــەچــوارچــێــوەی سیاسەتی لەسوریا‪،‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری بەجۆرێك كە توركیا پەنا ببات بۆ‬ ‫بۆ هەند ‌‬ ‫ێ ناوچەی باكوری سوریا بنێرێت نایەو ‌‬ ‫ێ لەگەڵ نەیارەكانی‬ ‫ێ هیچ دەرفەتێك بۆ بەهێزبونی توركیا‪ ،‬لە هەوڵی ئــەوەدایــە پارتی رێككەوتنی نــو ‌‬ ‫بەشداریی‬ ‫ئەمریكا‬ ‫هێزی‬ ‫هاوشانی‬ ‫و‬ ‫پێگەی توركیا لەسوریا بڕەخسێنێ‌‪ .‬یەكێـتی دیموكرات (پــەیــەدە) وەك تەنانەت تەنازولیش بكات وەك ئەوەی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان بــكــات‪ ،‬بــەاڵم ئەم كێشەی توركیا لەسوریا ئەوەیە كەوای ل ‌‬ ‫ێ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بەفەرمی داوای لێبوردنی لە روسیا كرد‪.‬‬ ‫ێ لەیەك كاتدا روبەڕووی بە رێكخراوێكی تیرۆریستی بناسێنرێت‬ ‫داوایەی لەالیەن واشنتۆنەوە رەتكرایەوە‪ .‬هاتووە كە دەب ‌‬ ‫توركیا بەهۆی شكستی لەپڕۆسەی‬ ‫لــەســوریــاش‪ ،‬تێكڕای سیاسەتی دوو زلهێزی جیهانیی وەك ئەمریكا و بــەتــایــبــەت الی ئەمریكا و واڵتــانــی رێككەوتنەكانی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا‬ ‫ئەنكەرە شكستی هێناوەو ئێستا ئەم‬ ‫سیاسەتە لەسایەی فۆبیای كورد بەڕێوە‬ ‫دەچــێــت‪ ،‬هەفتەی رابــــردوو مــەولــود توركیا بەهۆی شكستی لەپڕۆسەی رێككەوتنەكانی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا‬ ‫چەوشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیا‪ ،‬بۆ بەئەندامبونی‪ ،‬ئێستا دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ رێككەوتن لەگەڵ واڵتانی‬ ‫ئەو پێشنیازەی خستە بەردەم واشنتۆن‬ ‫كە پێكەوە‪ ،‬بەب ‌ێ پەیەدە‪ ،‬بەرنامەیەك ناوچەی دەوروبەری لەوانەش ئیرسائیل و روسیا بەشێكە لەئەنجامی سیاسەتی‬ ‫بۆ گرتنەوەی شــاری رەققە دابنێن‪،‬‬ ‫ئامادەیی ئەوەشی دەربڕی كە هێزیش بۆ شكستخواردوی توركیا‬

‫ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا لە هەوڵی ئەوەدایە‬ ‫پەیەدە وەكو پەكەكە بە رێكخراوێكی تیرۆریستی‬ ‫بناسێرنێت‪ ،‬بەتایبەت الی ئەمریكاو هاوپەیامنان‪،‬‬ ‫بەاڵم پێشهاتەكانی سوریا وا دەبیرنێت ئەمریكا‬ ‫بەتەواوی ناكۆكە لەگەڵ توركیا دەربارەی پەیەدە‬

‫بــۆ بەئەندامبونی‪ ،‬ئێستا دەیــەوێــت‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ رێككەوتن لەگەڵ واڵتانی‬ ‫ناوچەی دەوروبەری لەوانەش ئیسرائیل‬ ‫و روسیا‪ ،‬ئەمەش بەشێكە لەئەنجامی‬ ‫سیاسەتی شكستخواردوی توركیا‪.‬‬ ‫توركیا لە رێگەی ئاشتكردنەوەی‬ ‫ێ‬ ‫نەیارەكانی دەیەوێت هاوپەیمانی نو ‌‬ ‫واژوو بكات لەدژی هەریەك لە پەكەكە‬ ‫و یەپەگە‪ ،‬ئەمەش لەدوای ئەوە هات كە‬ ‫ئەمریكا پشتیوانی بۆ یەپەگە گەیشتۆتە‬ ‫ئاستی هاوپەیمانی بەتایبەت لە دۆسیەی‬ ‫ســوریــا‪ .‬توركیا دەیــەوێــت درێــژە بەو‬ ‫شەڕەی پەكەكە لە ناوخۆی واڵتەكەی‬ ‫بـــدات و لــەوالشــەوە لـــەدژی یەپەگە‬ ‫بوەستێتەوە لە رێگەی فراوانكردنی‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫دۆخــی ناوخۆی توركیا بەجۆرێك‬ ‫ناجێگیرە راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر‬ ‫كەرتی گەشتیاری كـــردووەو ئەمەش‬ ‫پێویستی بە سەقامگیریی زیاتر هەیە‬ ‫بــۆئــەوەی گەشتیار روو لە واڵتەكەی‬ ‫بكاتەوە‪ .‬تەقینەوەكانی ئەمدواییەی‬ ‫لەناو توركیا رویدا جارێكیتر كاریگەری‬ ‫سلبی لێكەوتەوە‪ ،‬توركیا وەك واڵتێكی‬ ‫ناسەقامگیر دەركەوتووە‪ .‬زیانی كەرتی‬ ‫گەشتیاری بەجۆرێكە كە كاریگەری‬ ‫لەسەر پێگەی ئابوری واڵت كردووە‪.‬‬ ‫چــاكــكــردنــەوەی پەیوەندییەكان و‬ ‫ئاسایی كردنەوەی دۆخەكە پێدەچێت‬ ‫كاتی بوێت و ئاسان نەبێت‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫راگەیاندنی ئاگربەست لەنێوان توركیا‬

‫و پەكەكە كاریگەری لەسەر ئاسای‬ ‫بونەوەی دۆخی ناوخۆی توركیا دەكات‪،‬‬ ‫گەرچی هەوڵێك نابینرێت بۆ ئەوە بەوەی‬ ‫لە دوا لێدوانی ئەردۆغان وتی «لەپاش‬ ‫جەژن‪ ،‬ئۆپەراسیۆنەكان لەدژی پەكەكە‬ ‫چڕتر دەكەینەوە»‪.‬‬

‫تــوركــیــا لـــە رێــگــەی‬ ‫ئـــاشـــتـــكـــردنـــەوەی‬ ‫نەیارەكانی دەیەوێت‬ ‫هاوپەیامنی نوێ‌ واژوو‬ ‫بكات لــەدژی هەریەك‬ ‫لە پەكەكە و یەپەگە‪،‬‬ ‫ئەمەش لــەدوای ئەوە‬ ‫هـــات كـــە ئــەمــریــكــا‬ ‫پشتیوانی بۆ یەپەگە‬ ‫گــەیــشــتــۆتــە ئاستی‬ ‫هاوپەیامنی بەتایبەت‬ ‫لە دۆسیەی سوریا‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Medyascope.tv‬‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ئەنجامە گشتییەكانی‬

‫رۆژمێری ڕوداوەكانی كەیسی‬

‫هاوسەرگیریی دکتۆر عەبدوللەتیف سەلەفی‬

‫بەشی حەوتەم و کۆتایی‬ ‫هەرچەندە تاكو ئێستا‪ ،‬بەتەواویی كۆتایی‬ ‫بەكەیسی هاوسەرگیریی (د‪.‬عەبدول لەتیف)و‬ ‫(چاوان سۆران) نەهاتوە‪ ،‬بەتایبەتیی لەسێ‬ ‫ڕوەوە‪ ،‬كەبریتیین لەچارەنوسی سكااڵی‬ ‫یاسایی داواكاریی گشتیی خانەقین؛ لەسەر‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬بەهۆی هاوسەرگیریی‬ ‫سێیەمیەوە‪ ،‬كەپێئەچێ چەندین مانگ‬ ‫بخایەنێ‪ ،‬هەروەها چارەنوسی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف)؛ وەكــو مامۆستاو یــاریــدەدەری‬ ‫ڕاگــری پەیمانگە‪ ،‬لەپەیمانگەی زانستە‬ ‫ئیسالمییەكانی سلێمانی‪ ،‬پاش پێكهێنانی‬ ‫لیژنەیەكی تایبەتیی لــەالیــەن وەزارەتـــی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪ ،‬بۆ لێكۆڵینەوە لەكەیسەكەی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدول لــەتــیــف)‪ ،‬لــەالیــەكــی تریش‬ ‫چارەنوسی (د‪.‬عەبدول لەتیف)؛ وەكو وەكیلی‬ ‫ڕێپێدراو بانگخوازی یەكەمی ڕێبازی سەلەفیی‬ ‫ناسراو بەمەدخەلییزم لەعیراقداو كوردستاندا‪،‬‬ ‫كەهێشتا ڕون نییە‪ ،‬ئایە وەكــو خۆی‬ ‫ئەمێنێتەوە لەو پلەو پۆستەدا‪ ،‬یان كەسێكی‬ ‫تر لەبری ئەو دائەنرێ‪ ،‬بەتایبەتیی پاش‬ ‫ئەوەی كەڕكابەرو دژو نەیارانی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لــەتــیــف)؛ توانییان ڕابــــەرو تیۆرسین‌و‬ ‫مــەرجــەع‌و بانگخوازی یەكەمی ڕێبازی‬ ‫سەلەفیی مەدخەلیی جیهانیی لەسعودیە؛‬ ‫بەناوی (د‪.‬ڕەبیع بن هادی ئەلمەدخەلیی)‪،‬‬ ‫ئاگاداربكەنەوە لەدۆكیۆمێنت‌و زانیاریی‌و‬ ‫نامە دەنگییەكانی (د‪.‬عــەبــدول لەتیف)‬ ‫و ئەو بەسەرهات‌و ڕوداو‌و هەوااڵنەی تر‪،‬‬ ‫كەپەیوەندیی بەم كەیسەوە هەیەو پێیانوایە‬ ‫بەخراپیی كاریكردۆتەسەر ناوبانگ‌و ڕەوشی‬ ‫بانگەوازی سەلەفیی لەكوردستان‌و لەعیراقدا‪.‬‬ ‫بەپشتبەستن بەلێكەوتەو ڕوداوەكانی ئەم‬ ‫كەیسە‪ ،‬كەخۆی لــە(‪ )٩٧‬خاڵدا بینیەوە؛‬ ‫چەندین ئەنجامی گشتیی‪ ،‬بەم شێوەیەی‬ ‫خوارەوە بەدەستهاتوە‪ ،‬كە بەخاڵ ئاماژەیان‬ ‫پێ ئەكەم‪:‬‬ ‫‪ -١‬ئــەتــوانــیــن بڵێین مــاڵــپــەڕەكــانــی‬ ‫تــۆڕی‬ ‫ئینتەرنێت‌و واڵ‌و پەیجەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبوك؛ بە بەراورد بەمیدیای‬ ‫چاپكراو بینراو بیستراو‪ ،‬زیاتر گرنگییاندا‬ ‫بەڕوماڵكردن‌و بەدواداچون‌و سۆراخكردنی‬ ‫ئەم كەیسە‪ ،‬شایەنی باسە نادیدەگرتن‌و‬ ‫پشتگوێخستن‌و گرنگیینەدانی میدیای‬ ‫چاپكراو‪ ،‬بەم كەیسە كاریگەرو وروژاوە؛‬ ‫ئەبوەهۆی ونبون‌و داپۆشین‌و بیرچونەوەی‬ ‫كەیسەكە‪ ،‬یەكێك لەپاڵنەرەكانی تۆماركردنی‬ ‫ئەم ڕۆژژمێرە؛ بۆ ئامانجی ئەوە بو؛ تاكو ئەم‬ ‫كەیسە بەدۆكیۆمێنت بكرێ‌و بەتۆماركراویی‌و‬ ‫چاپكراویی بمێنێتەوەو ڕزگاربكرێ نەمان‪.‬‬ ‫‪ -٢‬لــەنــاو ماڵپەڕەكانی ئینتەرنێتدا؛‬ ‫ژمارەیەك ماڵپەڕی خــاوەن سەردانیكەری‬ ‫بەرفراوان‪ ،‬گرنگییاندا بەم كەیسەو بەردەوام‬ ‫ڕوماڵیان ئەكردو تیشكیان ئەخستەسەر‬ ‫تــازەتــریــن هـــەواڵ‌و گــۆڕانــكــاریـی‌و ڕوداو‌و‬ ‫زانیاریی‌و دۆكیۆمێنت‪ ،‬ئەوانیش ماڵپەڕەكانی‬ ‫(چاودێر‪ ،‬دوڕیان‪ ،‬دواڕۆژ‪ ،‬خەندان‪ ،‬وێستگە‪،‬‬ ‫ڕوداو‪ ،‬ئێن ئاڕ تی‪ ،‬ئاوێنە‪ ،‬سپی میدیا‪،‬‬ ‫لڤین پرێس‪ ،‬میللەت)‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫چەندین ماڵپەڕی تــر‪ ،‬كــەڕۆژانــەو سات‬

‫لەكاتێكدا كەچاوەڕێی ئەوە ئەكرا؛ یەكێتیی زانایانی‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬خێرا بەپیر ئەم كەیسەوە بچێ‌و لیژنەی‬ ‫لێكۆڵینەوەی بۆ دروستبكا‪ ،‬كەچی ئەم یەكێتییە‬ ‫هیچ هەڵوێستێكی نەبو‪ ،‬نەیتوانی بەرچاوڕونیی بدا‬ ‫بەجەماوەری موسوڵمان‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیرییەی دكتۆر؛ بەكارێكی‬ ‫پێچەوانە بەشەریعەتی ئیسالم‪ ،‬لــەوەش‬ ‫زیاتر؛ گروپێكیان پاش كۆكردنەوەی بەڵگەو‬ ‫زانیاریی‌و وەرگێڕانی تۆمارە دەنگییەكانی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬سەردانی (د‪.‬ڕەبیع بن‬ ‫هادی ئەلمەدخەلیی)ی تیۆرسێن‌و مەرجەع‌و‬ ‫دامەزرێنەری ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلییان‬ ‫لــەواڵتــی سعودیە كــرد‪ ،‬لــەو ســەردانــەدا‬ ‫ئاگادارییان كــردۆتــەوە لەوردەكاریی ئەو‬ ‫كەیسەو خستنەڕوی زانیاریی‌و دۆكیۆمێنت‌و‬ ‫تۆمارە دەنگییەكان‪ ،‬شایەنی باسە یەكێك‬ ‫لــەو بانگخوازە سەلەفییانەی كەڕۆڵی‬ ‫بەرچاوی هەبوە‪ ،‬لەهەڵوێست وەرگرتن لەدژی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)؛ (مەال سیروان ئەشقەر)‬ ‫ە‪ ،‬كە لەهەولێر سەرقاڵی بانگەوازە بۆ ڕێبازی‬ ‫سەلەفیی‪..‬‬ ‫‪ -١١‬ژمارەیەك لەكەسایەتیی كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫ئایینیی‌و كەسانی دەستڕۆیشتو؛ لەپشتی‬ ‫پەردەو دور لەچاوی میدیا‪ ،‬ڕۆڵی بنەڕەتییان‬ ‫هەبو‪ ،‬لەهاوكاریی‌و پشتیوانییكردن لە(د‪.‬‬ ‫عەبدول لەتیف)‪ ،‬لەسەرەتای كەیسەكەوە‪ ،‬تا‬ ‫ساتی ئازادكردنی بەكەفالەت!‬ ‫‪ -١٢‬بەهۆی ملمالنێ‌و ناكۆكیی توندو‬ ‫لەمێژینەی نێوان ڕێبازی سەلەفیی‌و ڕێبازی‬ ‫سۆفیگەریی لەالیەك‌و ئایینزای شیعە لەالیەكی‬ ‫تر؛ كەچی نەسۆفییەكانی نەقشبەندیی‪،‬‬ ‫نەدەروێشەكانی قادریی‪ ،‬نەشیعەكان؛ ئەم‬ ‫كەیسەیەیان نەقۆستەوە‪ ،‬بۆ بەرەنگاربونەوەو‬ ‫دژایەتیی ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیی‪.‬‬ ‫‪ -١٣‬هەرچەندە ڕەوتی سەلەفیی جیهادیی‬ ‫لەكوردستاندا؛ پێگەیەكی بەهێزی نییەو تاكو‬ ‫ئێستا هیچ قەوارەیەكی ڕێكخراوەیی‌و سیاسیی‬ ‫نییەو بەنهێنیی كار ئەكەن؛ بەاڵم زۆر ناكۆك‌و‬ ‫ڕكابەری توندی ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیین‪،‬‬ ‫هەر بۆیە سەلەفییە جیهادییەكان‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫هەندێ پەیج‌و واڵی فەیسبوكەوە؛ هەوڵئەدەن ئەم‬ ‫كەیسە بقۆزنەوە بۆ الوازكردنی ڕەوتی سەلەفیی‬ ‫مەدخەلیی‌و دروستكردنی لێكترازان تیایاندا‪.‬‬

‫‪ -١٤‬لــێــدوانــی تــونــدو بــاوكــردنــەوەی‬ ‫پروپاگەندەو سوكایەتییكردن‌و دروستكردنی‬ ‫تۆمەتی ئەخالقیی بۆ ئایینی زەردەشتیی‪،‬‬ ‫لــەالیــەن (د‪.‬عــەبــدول لــەتــیــف)و پەیڕەو‬ ‫سەلەفییەكانەوە لەماوەكانی پێشودا؛‬ ‫پاڵی بەبەشێك لەپەیڕەوكەرانی ئایینی‬ ‫زەردەشتییەوە نا‪ ،‬لەڕێگەی چەند واڵ‌و‬ ‫پەیجێكی فەیسبوكەوە؛ ئەم كەیسە بقۆزنەوە‬ ‫بۆ وروژاندنی زیاترو تۆڵەكردنەوەی خۆیان!‬ ‫‪ -١٥‬لەكاتیكدا كەچاوەڕێی ئەوە ئەكرا؛‬ ‫یەكێتیی زانایانی ئیسالمیی‪ ،‬خێرا بەپیر‬ ‫ئەم كەیسەوە بچێ‌و لیژنەی لێكۆڵینەوەی‬ ‫بۆ دروستبكا‪ ،‬كەچی ئەم یەكێتییە هیچ‬ ‫هەڵوێستێكی نەبو‪ ،‬نەیتوانی بەرچاوڕونیی‬ ‫بــدا بــەجــەمــاوەری مــوســوڵــمــان‪ ،‬لەسەر‬ ‫كەیسی یەكێك لەمەالو وتاربێژو فەتوادەرو‬ ‫بانگخوازەكانی ئایینی ئیسالم لەكوردستان‪،‬‬ ‫كەئاخۆ بەپێچەوانەی شەریعەتی ئیسالم‬ ‫هەڵەی كردوە‪ ،‬یان هاوتەریب مامەڵەی كردوە‬ ‫لەگەڵ شەریعەتی ئیسالمدا!‬ ‫‪ -١٦‬وەزارەتی ئەوقاف‌و كاروباری ئایینیی‪،‬‬ ‫ئەمانیش وەكو یەكێتیی زانایانی ئیسالمیی؛‬ ‫ئەم كەیسەیان بەكەیسێكی پەیوەندیدار‬ ‫بەوەزارەتەكەیان نەزانی‪ ،‬نەهاتن لیژنەیەكی‬ ‫لێكۆڵینەوە بــۆ كەیسی ئــەم وتاربێژو‬ ‫پێشنوێژە دروستبكەن‪ ،‬تاكو ساغی بكەنەوە‬ ‫كە(د‪.‬عەبدول لەتیف)؛ تا چەند لەم كەیسەدا‬ ‫وەكو مەالیەك‪ ،‬نادادیی بەرامبەر كراوە‪ ،‬یان‬ ‫بەپێچەوانەوە كەیسەكەی؛ تا چەند بەخراپیی‬ ‫كارئەكاتە سەر ناوناوبانگی مــەالو زانای‬ ‫ئایینیی؟!‪ ،‬تەنها ئەوە نەبێت كە(مەریوان‬ ‫نەقشبەندیی) ی بــەڕێــوەبــەری گشتیی‬ ‫پەیوەندییەكان‌و پێكەوەژیان لەوەزارەتی‬ ‫ئەوقاف؛ لەلێدوانێكدا ڕایگەیاند؛(ئێمە وەكو‬ ‫وەزارەتــی ئەوقاف‪ ،‬هیچ قسەیەك لەبارەی‬ ‫دۆسیەی مامۆستا عەبدول لەتیف ناكەین‪،‬‬ ‫چونكە ئەوەی ڕویداوە كێشەیەكی خێزانییە)‪،‬‬ ‫بۆ دڵنیایی لەهەڵوێستی وەزارەتی ئەوقاف؛‬

‫«« «‬

‫نیاز سەعید عەلی‬

‫بەسات‌و بەگەرمیی؛ هەواڵ‌و كێشەو ڕوداوە‬ ‫جۆراوجۆرەكانی كوردستان ڕوماڵ ئەكەن‪،‬‬ ‫كەچی هیچ گرنگییەكیان بەم كەیسە نەدا‪،‬‬ ‫لەنمونەی ماڵپەڕەكانی (پی یوكەی میدیا‪،‬‬ ‫سبەی‪ ،‬كەی ئێن ئێن‪ ،‬شارپرێس‪ ،‬باسنیوز‪،‬‬ ‫كوردستان‪ ،٢٤‬كۆمەڵی ئیسالمیی‪( ،‬باسك‬ ‫نێت)ی ماڵپەڕی بزوتنەوەی ئیسالمیی‪،‬‬ ‫(كوردیو)ی ماڵپەڕی یەكگرتوی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان)و چەند ماڵپەرێكی تر‪.‬‬ ‫‪ -٣‬سێ میدیای چاپكراو؛ كەبریتین‬ ‫لەهەفتەنامەكانی (چاودێر‪ ،‬ڕوداو‪ ،‬ئاوێنە)‪،‬‬ ‫لەڕۆژنامەو باڵوكراوەكانی تر‪ ،‬زیاتر گرنگییان‬ ‫بەم كەیسە داو ژمارەیەك ڕاپۆرتە هەواڵ‌و‬ ‫بابەتیان لەسەر كەیسەكە باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫‪ -٤‬مــیــدیــای بــیــنــراو؛ خــۆی پــاراســت‬ ‫لەبەدواداچونی ئــەم كەیسە‪ ،‬تەنها (‪)٣‬‬ ‫كەناڵ نەبێ‪ ،‬یەكەمیان كەناڵی تەلەفزیۆنیی‬ ‫(ئــامــۆژگــاری)ی سەر بەڕەوتی سەلەفیی‬ ‫مەدخەلیی‪ ،‬كە بەناڕاستەوخۆو بەڕاستەوخۆ‪،‬‬ ‫بابەتی پەیوەندیدار بەكەیسەكەی؛ بۆ‬ ‫ئامانجی بەرگرییكردن لە(د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫باڵوئەكردەوە؛ چ بەوتارو ڕونكردنەوە‪ ،‬چ‬ ‫بەپەخشكردنی تۆماری ڤیدیۆیی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف)‪ )٢( ،‬كەناڵەكەی تریش بریتیین‬ ‫لە(ئێن ئاڕ تی‪ ،‬ڕوداو)‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫چەندین كەناڵی تر لەكوردستاندا هەیە‪،‬‬ ‫كــەبــەردەوام كــار لەسەر ڕومــاڵــی بابەتی‬ ‫وروژاوی ڕۆژ ئەكا‪ ،‬بەاڵم لەم كەیسەدا خۆیان‬ ‫پاراست لەباڵوكردنەوەی هەواڵ‌و بەدواداچون؛‬ ‫لەسەر ئەم كەیسە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم كەیسە‬ ‫ببوە بابەتێك بۆ ڕای گشتیی!‬ ‫‪ -٥‬لەناو میدیای بیستراویشدا؛ كەمتر‬ ‫گرنگیی بەم كەیسە درا‪ ،‬جێی ئاماژەیە‬ ‫كەناڵی ڕادیۆیی (نەوا)‪ ،‬زیاتر گرنگیی بەم‬ ‫كەیسە دا‪.‬‬ ‫لەگەڵیدا‪ ،‬كەچی هێزەكانی ئیسالمی سیاسیی‌و‬ ‫‪ -٦‬لەناو تۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبوكدا؛‬ ‫كەسایەتییە دیــارو ناودارەكانیان؛ خۆیان‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەپەیج‌و واڵ‪ ،‬بــەردەوام‬ ‫بەدورگرت لەلێدوان‌و دەربڕینی هەڵوێستی‬ ‫گرنگییان بــەم كەیسە ئــەدا‪ ،‬لەنمونەی‬ ‫تایبەتیی‌و فەڕمیی لەسەر ئــەم كەیسە‪،‬‬ ‫(پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای زانستە‬ ‫بێجگە لە(‪ )٣‬لێپرسراوی بااڵی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬لەهەمانكاتدا پەیجی ئەو‬ ‫ئیسالمیی‌و تەنها هێزێكی ئیسالمی سیاسیی‬ ‫ماڵپەڕانەی كەگرنگییان بەم كەیسە ئەداو‬ ‫نەبێ‪ ،‬یەكێك لەو (‪ )٢‬كەسایەتییە؛ بەفەرمیی‬ ‫لەخاڵی (‪)٢‬دا ئــامــاژەی پێكراوە؛ ئەو‬ ‫لەڕێگەی لێدوانی ڕاپۆرتە هەواڵەوە؛ بەرگریی‬ ‫پەیجانە بابەتی باڵوكراوەی ماڵپەڕەكانیان‬ ‫لە(د‪.‬عەبدول لەتیف) كرد‪ ،‬ئەویش (دكتۆر‬ ‫لەسەر كەیسەكە باڵوئەكردەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫محەمەد ئەحمەدی یاریدەدەری ئەمینداری‬ ‫چــەنــدیــن واڵ‌و پەیجی ســەر بــەڕەوتــی‬ ‫گشتیی یەكگرتوی ئیسالمیی كوردستان)‬ ‫سەلەفییش‪ ،‬لەنمونەی پەیجی (د‪.‬عەبدول‬ ‫بو‪ ،‬دوەمیشیان لەڕێگەی وتاری ئایینییەوە؛‬ ‫لەتیف ئــەحــمــەد)‪ ،‬وەك ــو جەمسەرێكی‬ ‫بــەرگــریــی لــە(د‪.‬عــەبــدول لــەتــیــف)كــرد‪،‬‬ ‫سەرەكیی ناو كەیسەكە؛ بــەردەوام پەیام‌و‬ ‫ئەویش (مەال سەید ئەحمەد عەبدولوەهاب‬ ‫ڕونكردنەوەو وتاری پەیوەندیداری بەم كەیسە‬ ‫بەرزنجیی ئەندامی سەركردایەتیی یەكگرتوی‬ ‫باڵوئەكردەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمیی كوردستان) بو‪ ،‬ئەو تەنها هێزە‬ ‫‪( -٧‬پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای‬ ‫ئیسالمی سیاسییەش كەبەرگریی لێكرد؛‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)؛ كەنوێنەرایەتیی‬ ‫بریتییە لــە(ڕەوتــی چاكسازیی‌و گەشە)؛‬ ‫پۆلێك لەخوێندكارانی پەیمانگەی زانستە‬ ‫بەسەركردایەتیی (محەمەد بازیانیی)‪،‬‬ ‫ئیسالمییەكانی سلێمانی ئەكرد‪ ،‬جەمسەرێكی‬ ‫هەروەها لەهەڵوێستێكی دانسقەی پێچەوانەدا‪،‬‬ ‫سەرەكیی ملمالنێی ناو كەیسەكە بو‪ ،‬ئەویش‬ ‫(ئەبوبەكر هەڵەدنیی )ی ئەندامی (م‪.‬س)‬ ‫بەهۆی باڵوكردنەوەی چەندین بەیاننامەو‬ ‫ی یەكگرتوی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬لە(‪)٢‬‬ ‫ئــاگــاداری ـی‌و ڕونــكــردنــەوە‪ ،‬شانبەشانی‬ ‫لێدوانی جیاوازدا‪ ،‬بۆ (‪ )٢‬ڕاپۆرتە هەواڵی‬ ‫باڵوكردنەوەی (‪ )١٧‬بەڵگەی تۆماری دەنگیی‬ ‫هەفتەنامەو ماڵپەڕی (ئاوێنە)‪ ،‬لەدژی ئەو‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬كە بەنامەی دەنگیی‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیرییەی (د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫تۆماركراو؛ ناردبوی بۆ (چــاوان سۆران)ی‬ ‫ڕاوەســتــاو بەكارێكی خراپی لەقەڵەمداو‬ ‫خوێندكاری‪.‬‬ ‫ئەو هاوسەرگیرییەی بەهاوسەرگیرییەكی‬ ‫‪ -٨‬یــەكــەم نــامــەی تــۆمــاری دەنگیی‬ ‫ئاسایی نــەزانــی‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا كــە(د‪.‬‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬كەبۆ (چاوان سۆران)‬ ‫عەبدول لەتیف)‪ ،‬چەندینجار بەڕاستەوخۆو‬ ‫ی ناردبو‪ ،‬لەالیەن (پەیجی خوێندكارانی‬ ‫بــەنــاڕاســتــەوخــۆ؛ داوای لەكەسایەتیی‬ ‫پەیمانگای زانستە ئیسالمیەكان)؛ لەڕۆژی‬ ‫وهێزەكانی ئیسالمی سیاسیی كرد؛ پشتی‬ ‫(‪)٢٠١٦/٤/١٠‬دا باڵوكرایەوە‪ ،‬دوا نامەی‬ ‫بگرن‌و بەرگریی لێ بكەن!‬ ‫تۆماری دەنگییشیان‪ ،‬لەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٥/٢٣‬‬ ‫‪ -١٠‬چەندین مەالو بانگخوازیی سەلەفیی‬ ‫دا باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫ناكۆك‌و ڕكابەر‪ ،‬لەڕێگەی وتارو نوسینەوە‪،‬‬ ‫‪ -٩‬لەكاتێكدا كەئەم كەیسە؛ كاریگەریی‬ ‫لەچەند واڵ‌و پەیجێكی سەلەفییدا؛ نەك‬ ‫لــەســەر ڕەوشـــــی ئــیــســامــی سیاسیی‬ ‫بەرگرییان لە(د‪.‬عەبدول لەتیف) نەكرد‪،‬‬ ‫دروستكردوەو پریشكەكانی ئەم كەیسەی‬ ‫بەڵكو كەوتنە ڕەخنەگرتن لە(د‪.‬عەبدول‬ ‫بەرئەكەوێ‌و بەناڕاستەوخۆ بەرلێكەوتنی ئەبێ‬ ‫لەتیف)و هەڵسەنگاندنی ئەو پەیوەندیی‌و‬

‫خوێنەر ئەتوانێ پیاچونەوەیەك بەخاڵی‬ ‫(‪)٥٠‬ی ڕۆژژمێرەكەدا بكا‪.‬‬ ‫شایەنی بــاســە (د‪.‬عـــەبـــدول لەتیف)‬ ‫بــەڕەزامــەنــدیــی ئــەو وەزارەتـــــە‪ ،‬بوەتە‬ ‫پێشنوێژو وتاربێژی مزگەوتی (بەهەشت)‪،‬‬ ‫ماوەیەك بەرلەئێستاش؛ هەمان وەزارەت‬ ‫سوپاسنامەیەكیان ئاراستەكرد‪.‬‬ ‫‪ -١٧‬یەكەم الیەن كەدەستپێشخەریی كرد‪،‬‬ ‫بۆ باڵوكردنەوەو وروژاندنی ئەم كەیسە ؛‬ ‫بریتیبو لەپۆلێك لەخوێندكارانی پەیمانگەی‬ ‫زانستە ئیسالمییەكان لەسلێمانی؛ كەهەستان‬ ‫بەكردنەوەی پەیجێك لەفەیسبوكدا‪ ،‬بەناوی‬ ‫(پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬لــەو پــەیــجــەوە كەوتنە‬ ‫بــاوكــردنــەوەی بەیاننامەو ڕونــكــردنــەوەو‬ ‫ئاگاداریی‌و بەڵگەو تۆمارە دەنگییەكانی‬ ‫د‪.‬عەبدول لەتیف‪.‬‬ ‫ئەو پەیجە یەكەمجار لەسەرەتاكانی مانگی‬ ‫(‪)٢٠١٦/٤‬دا‪ ،‬نوسراوێكی ئاراستەكراوی‪،‬‬ ‫بۆ چەندین الیەنی پەیوەندیدار باڵوكردەوە؛‬ ‫بەمەبەستی بـــەدواداچـــون‌و هەڵوێست‬ ‫وەرگرتن لەبەرامبەر ئەم كەیسە‪ ،‬كە لەخاڵی‬ ‫(‪)١‬ی ڕۆژژمێرەكەدا ئاماژەی پێكراوە‪ ،‬دواتر‬ ‫هەمان پەیج‪ ،‬لــەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٤/١٨‬دا‪،‬‬ ‫ڕونكردنەوەیەك باڵوئەكاتەوە‪ ،‬تیایدا ئاماژە‬ ‫بەوە ئەكا؛ هیچ الیەنێكی پەیوەندیدار بەدەنگ‬ ‫نوسراوەكەیانەوە نەهاتوە‪ ،‬پاشان لەڕۆژی‬ ‫(‪)٢٠١٦/٤/١٩‬دا‪،‬پــەیــجــەكــە بەپراكتیكیی‬ ‫كــەوتــە جێبەجێكردنی هــەڕەشــەكــەی‪،‬‬ ‫ئەوەبو لەو ڕۆژەدا؛ یەكەم‌و دوەم تۆماریی‬ ‫دەنگیی (د‪.‬عەبدول لەتیف)ی لەفەیسبوك‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬كەئاراستەی (چاوان سۆران)ی‬ ‫خوێندكاری كردبو‪.‬‬ ‫هەر هەمان پەیج‪ ،‬ڕۆژی (‪)٢٠١٦/٤/٢٣‬؛‬ ‫دوای باڵوكردنەوەی تۆماری دەنگیی سێیەم‪،‬‬ ‫بەیاننامەیەكی كۆمەڵێك لەخوێندكارانی‬ ‫پەیمانگەی زانستە ئیسالمییەكانی سلێمانی‬ ‫بــاوكــردەوە‪ ،‬كە لــە(‪ )٧‬خــاڵ پێكهاتبو‪،‬‬ ‫لەكۆتایی بەیاننامەكەدا مۆڵەتی (‪)٤٨‬‬ ‫سەعات درابو بە(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬تاكو‬ ‫دان بەتاوانەكەیدا بنێ‌و داوای لێبوردن بكا‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە ئەگەر ڕەتی كــردەوە؛ ئەوا‬ ‫بەڵگەی تر لەدژی باڵوئەكاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) داواكــەی ڕەتكردەوە‪،‬‬ ‫دو ڕۆژ دواتــر؛ پەیجەكە چــوارەم تۆماری‬ ‫دەنگیی (د‪.‬عەبدول لەتیف)ی باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫بەهەمانشیوە لەڕۆژەكانی دواتردا؛ پەیجەكە‬ ‫درێژەی دا بەباڵوكردنەوەی چەندین تۆماری‬ ‫دەنگیی تری دكتۆر‪.‬‬ ‫دیسان هەمان پەیج‪ ،‬ڕۆژی (‪،)٢٠١٦/٥/١٢‬‬ ‫ئاگاداریینامەیەكی بۆ (د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬تیایدا مۆڵەتی نوێژی هەینیی‬ ‫ڕۆژی دواتــری دا بەدكتۆر؛ بۆ ئەوەی دان‬ ‫بەتاوانەكەیدا بنێ‌و داوای لێبوردن بكا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نا‪ ،‬ئەوا بەڵگەی تر لەدژی باڵوئەكاتەوە‪،‬‬ ‫لــەوەاڵمــدا (د‪.‬عــەبــدول لەتیف)؛ شــەوی‬ ‫(‪ ،)٢٠١٦/٥/١٣-١٢‬لەدەركەوتنێكی (‪)٣٠‬‬ ‫خولەكیی تۆماركراوی تەلەفزیۆنییدا‪ ،‬كە‬ ‫لەكەناڵی (ئامۆژگاری) پەخشكرا‪ ،‬دەربارەی‬ ‫هاوسەرگیرییەكەی لەگەڵ (چاوان)؛ هەندێ‬ ‫ڕونــكــردنــەوەی خستەڕو‪ ،‬تیایدا دانــی نا‬ ‫بەهەبونی پەیوەندیی‌و قسەكردنی پێشوەختی‬ ‫نــێــوان خـــۆی‌و (چـــــاوان)ی خوێندكاری‬ ‫وهاوسەرگیریی نێوانیان‪ ،‬لێرەدا سەرنجی‬ ‫خوێنەران بۆ ئەوە ڕائەكێشم؛ كە لەخاڵی‬ ‫(‪)٦٧‬ی ڕۆژژمێرەكەدا‪ ،‬بەدرێژیی‌و بەوردیی‪،‬‬ ‫ئاماژە بەدەقی قسەكانی (د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )570‬دو شةممة ‪2016/7/11‬‬

‫«« «‬

‫لــەكــاردانــەوەی قسەكانی (د‪.‬عــەبــدول‬ ‫لەتیف)؛ لەتۆمارە ڤیدیۆییەكەی كەناڵی‬ ‫(ئــامــۆژگــاری)دا‪( ،‬پەیجی خوێندكارانی‬ ‫پەیمانگای زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬سبەی‬ ‫كە ڕۆژبـــوەوە‪ ،‬دو تــۆمــاری تــری دەنگیی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)ی باڵوكردەوە‪ ،‬كەوەاڵم‬ ‫بو بۆ دەرخستنی جیاوازیی‌و ناكۆكیی‌و‬ ‫ناتەریبیی؛ لەنێوان قسەكانی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف)‪ ،‬لەو تۆمارە ڤیدیۆییەدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەقی قسەكانی لەناو ئەو تۆمارە دەنگییانەی‬ ‫كەئاراستەی (چاوان )ی كردوە!‬ ‫هەر لەدرێژەی بەڕێوەبردنی ملمالنێ لەگەڵ‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬ڕۆژی (‪،)٢٠١٦/٥/١٩‬‬ ‫دیسان هەمان پەیج؛ ئاگادارییەكی تری‬ ‫ب ــاوك ــردەوە‪ ،‬كـــەڕۆژی (‪،)٢٠١٦/٥/١٧‬‬ ‫ئاراستەی وەزارەتـــی ئــەوقــاف‌و كاروباری‬ ‫ئایینیی‌و فەرمانگەی ئەوقافی سلێمانی‌و‬ ‫یەكێتیی زانایانی ئیسالمیی كردوە‪ ،‬تیایدا‬ ‫ڕەخنە لەوەزارەتی ئەوقاف ئەگرێ‪ ،‬لەسەر‬ ‫پشتگوێخستنی لێكۆڵینەوەو دورنەخستنەوەی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)؛ لەوتاردان‌و پێشنوێژیی‬ ‫لەمزگەوتی (بەهەشت)‪ ،‬ڕۆژی دواتریش‬ ‫تۆمارێكی تــری دەنگیی تــازەی دكتۆری‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی بەڵگەی شانزەیەم‪.‬‬ ‫شــایــەنــی بــاســە هــەمــان پــەیــج‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫(‪ ،)٢٠١٦/٥/٢٤‬ئــاگــاداریــیــەكــی گرنگی‬ ‫تــری بــاوكــرد‪ ،‬تیایدا وەزارەتـــی ئەوقافی‬ ‫ئــــاگــــاداركــــردەوە؛ ئــەگــەر تــاكــو ڕۆژی‬ ‫(‪ ،)٢٠١٦/٥/٢٧‬كەئەكاتە یەكەم ڕۆژی‬ ‫هەینیی دوای ئــەو ئاگادارییە؛ وەزارەت‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) دورنەخاتەوە لەوتاردان‌و‬ ‫فەسڵی نەكا‪ ،‬ئەوا ڕۆژی هەیینی سەعات (‪)٢‬‬ ‫ی دوانیوەڕۆ‪ ،‬واتە دوای پێشكەشكردنی وتار‬ ‫لەالیەن (د‪.‬عەبدول لەتیف)ەوە؛ پەیجەكە‬ ‫یەكەم تۆماری دەنگیی سێكسیی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف) باڵوئەكاتەوە‪ ،‬لەبەرامبەردا دكتۆر‬ ‫شەوەكەی‪ ،‬واتە شەوی (‪،)٢٠١٦/٥/٢٥-٢٤‬‬ ‫لەڕێگەی پەیجەكەی خۆیەوە‪ ،‬كرتەیەكی‬ ‫ڤیدیۆیی خۆی بــاوكــردەوە‪ ،‬كە لەكەناڵی‬ ‫(ئامۆژگاری)یەوە پەخشكرابو‪ ،‬تیایدا دكتۆر‬ ‫ڕایگەیاند ئیتر ئەو‪( ،‬واتە د‪.‬عەبدول لەتیف)؛‬ ‫وت ــاری هەینیی لەمزگەوتی (بەهەشت)‬ ‫پێشكەش ناكاو لەبری ئەو؛ مامۆستایەكی تر‬ ‫پێشكەشی ئەكا‪.‬‬ ‫دوای وازهێنانی ناوبراو‪ ،‬لەپێشكەشكردنی‬ ‫وتــاری هەینیی‪ ،‬لەمزگەوتی (بەهەشت)‌و‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیاری وازهێنانەكەی لەوتاری‬ ‫هەینیی ڕۆژی (‪)٢٠١٦/٥/٢٧‬دا؛ (پەیجی‬ ‫خوێندكارانی پەیمانگای زانستە ئیسالمیەكان)‪،‬‬ ‫هەمان ڕۆژ لەڕاگەیاندنێكدا بڕیاری ڕاگرتنی‬ ‫باڵوكردنەوەی تۆمارە دەنگییە سێكسییەكانی‬ ‫دكتۆری دا‪ ،‬لەبەرامبەر الچونی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف)؛ لەوتاربێژیی مزگەوتی (بەهەشت)‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا لەكۆتایی ڕاگەیاندنەكەدا‬ ‫سوربونی خــۆی دوپــاتــكــردۆتــەوە؛ لەسەر‬ ‫سازش نەكردن لەداواكارییەكان‪ ،‬كەئاراستەی‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‌و وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬ ‫كراوە‪ ،‬خۆی وتەنی چاوەڕێی ئەنجامەكانە‪،‬‬ ‫ئەگەر نا‪ ،‬ئەوا بەردەوام ئەبێ لە باڵوكردنەوەی‬ ‫بەڵگەكانی تر‪.‬‬ ‫وردەكــاریــی دوایین هەڕەشەی (پەیجی‬ ‫خوێندكارانی پەیمانگای زانستە ئیسالمیەكان)‬ ‫و بڕیاری وازهێنان لەپێشكەشكردنی وتار؛‬ ‫لەالیەن (د‪.‬عەبدول لەتیف)ەوە‪ ،‬كەوتۆتە ناو‬ ‫خاڵەكانی (‪)٨٩‬و (‪)٩٠‬ی ڕۆژژمێرەكە‪.‬‬ ‫‪ -١٨‬هـــەواڵ‌و زانــیــاریــی یــەكــاكــەرەوە‪،‬‬ ‫لەسەر بونی پرۆسەی هاوسەرگیریی لەنێوان‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)و (چــاوان)دا؛ تەمومژو‬ ‫ناڕۆشن بو‪ ،‬تا ئەو كاتەی بۆ یەكەمجار‪،‬‬ ‫هەواڵی هاوسەرگیریی نێوانیان؛ لەالیەن‬ ‫مامێكی (چاوان)ەوە باڵوكرایەوە‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫كە لەخاڵی (‪)37‬ی ڕۆژژمێرەكەدا خراوەتەڕو‪،‬‬ ‫ئەو مامەی (چــاوان) بەناوی (سەربەست‬ ‫خەسرەو)؛ دەستپێشخەریی كردو لەواڵی خۆی‬ ‫لەفەیسبوكدا‪ ،‬ئەو هەواڵەی ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫‪ -١٩‬پــرۆســەی بەفەرمیی‌و بەیاسایی‬ ‫جیابونەوەی (چــاوان ســۆران)‪ ،‬لە(ئۆرڤان‬ ‫ئـــــاراس)ی مــێــردی پــێــشــوی لــەدادگــای‬ ‫سلێمانیی‪ ،‬لــــەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٥/٣‬دا‬ ‫ڕوی ــدا‪ ،‬هــەر هەمان ڕۆژ؛ دوای گەڕانەوە‬ ‫لەدادگا‪( ،‬چاوان) گواستراوەتەوە بۆ ماڵی‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)ی مێردی تازەی‪ ،‬شایەنی‬ ‫باسە پــرۆســەی مــارەبــڕیـن‌و شایەتییدانی‬ ‫مارەبڕینی نێوانیان‪ ،‬هەر لەڕێگەی مۆبایلەوە‬ ‫ئــەنــجــامــدراوە‪( ،‬د‪.‬عــەبــدول لەتیف) لەو‬ ‫مارەبڕینە تەلەفۆنییەدا؛ خۆی ڕۆڵی زاواو‬ ‫مەالی مارەبڕیشی بینیوە‪ ،‬بۆ بەدواداچون‌و‬

‫ناوخۆ‬

‫درێژەی ئەو زانیاریی‌و هەوااڵنە‪ ،‬بگەڕێرەوە‬ ‫بۆ خاڵەكانی (‪)٦٦ ،٦٣ ،٥٤ ،٤٢ ،٣٢‬ی‬ ‫ڕۆژژمێرەكە‪.‬‬ ‫‪ -٢٠‬لەناو ئەم كەیسەدا‪ )٣( ،‬جار ئاماژە‬ ‫بەهەڕەشەكردن كــراوە‪ ،‬لــەدژی (ئۆرڤان‬ ‫ئاراس)ی مێردی پێشوی (چاوان)؛ لەالیەن‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)ەوە‪ ،‬یەكەمجار لەخاڵی‬ ‫(‪)٤٦‬ی ڕۆژژمــێــرەكــەدا باسكراوە‪ ،‬تیایدا‬ ‫زانیاریی‌و لێدوان لە(ئۆرڤان) وەرگیراوە؛‬ ‫بۆ ڕاپۆرتە هەواڵێكی ماڵپەڕی (وێستگە)‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی ئەو ڕاپۆرتەدا هاتوە؛(د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف) پەیوەندی ئەكا بە(ئۆرڤان)ەوەو‬ ‫پێی ئەڵێ كارێك مەكەن؛ دوایی هەمو الیەك‬ ‫پەشیمان بێتەوە‪ ،‬دوەمجار لەخاڵی (‪)٤٩‬‬ ‫ی ڕۆژژمێرەكەدا خراوەتەڕو‪ ،‬تیایدا ئاماژە‬ ‫بەڕاپۆرتێكی ماڵپەڕی (خــەنــدان) كــراوە‪،‬‬ ‫كەچاوپێكەوتنێكی لەگەڵ (ئۆرڤان)دا كردوە‪،‬‬ ‫لەوەاڵمدا (ئــۆرڤــان) ئاماژە بەهەڕەشەی‬ ‫كوشتن بەمۆبایل؛ لەدژی خۆی‌و خێزانەكەی‬ ‫ئەكا؛ لــەالیــەن (د‪.‬عــەبــدول لەتیف)ەوە‪،‬‬ ‫سێیەمجاریش لەخاڵی (‪)٨٧‬ی ڕۆژژمێرەكەدا‬ ‫ئاماژەی پێكراوەو بریتییە لەڕونكردنەوەیەكی‬ ‫(ئاسۆ خالید)ی خاڵی (ئۆرڤان)؛ كەتیایدا‬ ‫جەخت لــەوە ئــەكــاتــەوە‪ ،‬كــە(د‪.‬عــەبــدول‬ ‫لەتیف)‪ ،‬هەڕەشەی لەبنەماڵەی (ئۆرڤان)‬ ‫كــردوە؛ ئەویش بەجیاكردنەوەی سەریان‬ ‫لەجەستەیان!‬ ‫‪ -٢١‬پــاش تێپەڕبونی چەندین هەفتە‪،‬‬ ‫بەسەر سەرهەڵدان‌و وروژاندنی ئەو كەیسە‪،‬‬ ‫لەمیدیاكان‌و تۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبوكداو‬ ‫تێپەڕبونی (‪ )١‬هەفتە بەسەر جیابونەوەی‬ ‫فەرمیی‌و یاسایی لــە(چــاوان) لــەدادگــا؛‬ ‫(ئۆرڤان ئاراس)ی مێردی پێشوی (چاوان)‪،‬‬ ‫بەگوێرەی هــەردو خاڵی (‪)٤٦‬و (‪)٤٩‬ی‬ ‫ڕۆژژمێرەكە؛ (‪ )٢‬جار زانیاریی‌و لێدوانی داوە‪،‬‬ ‫بە(‪ )٢‬ماڵپەڕ‪ ،‬ئەوانیش ماڵپەڕی (وێستگە‪،‬‬ ‫خەندان)و لەڕاپۆرتە هەواڵدا باڵویانكردۆتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها (ئــۆرڤــان) بۆ ڕونكردنەوە‪)٢( ،‬‬ ‫نامەشی باڵوكردۆتەوە لەواڵی (ئاسۆ خالید)‬ ‫ی خاڵی لەفەیسبوك‪ ،‬هــەردو نامەكەش‬ ‫لەخاڵەكانی (‪‌)٨٨‬و (‪)٩٥‬ی ڕۆژژمێرەكەدا‪،‬‬ ‫ئاماژەیان پێكراوە‪.‬‬ ‫‪ -٢٢‬بەگوێرەی ناوەرۆكی نامەی دوەمی‬ ‫(ئۆرڤان)‪ ،‬كە لەخاڵی (‪)٩٥‬ی ڕۆژژمێردا‬ ‫ئــامــاژەی پــێــكــراوە‪( ،‬ئــۆرڤــان) لەڕێگەی‬ ‫(ئاسۆ خالید)ی خاڵیەوە‪ ،‬داوای دیدارێكی‬ ‫تەلەفزیۆنیی لە(د‪.‬عەبدول لەتیف) كردوە؛ بۆ لەبڕگەیەكی تریشدا ئەڵێ؛(ئەگەر قسەیەكیش‬ ‫ڕوبەڕوبونەوە لەسەر ئەو كەیسە‪ ،‬بەاڵم دكتۆر كرابێت ‪،‬حەاڵڵی خۆم بوە‪ ،‬وە من حەاڵڵی ئەو‬ ‫ڕەتی كردۆتەوە!‬ ‫بوم)‪ ،‬بۆ زانیاری زیاتر لەسەر كۆی گشتیی‬ ‫‪ -٢٣‬بــۆ لێكۆڵینەوە لـــەم كەیسە‪ ،‬ناوەرۆكی ئەم خاڵە؛ بگەڕێرەوە بۆ خاڵەكانی‬ ‫لەپەیمانگەی زانــســتــە ئیسالمییەكان ژمارە (‪ )١٠،١٤،١٧،١٨،٦٧‬ی ڕۆژژمێرەكە‪.‬‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬چەندین لیژنە پێكهاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ -٢٥‬دوای بــاوبــونــەوەی دەنگوباس‌و‬ ‫هیچ ئەنجامێكی لیژنەكان ڕانەگەیەندراوە‪ ،‬زانیاریی‌و هەواڵەكانی كەیسەكەی دكتۆر‪،‬‬ ‫یان هەڵوەشاوەتەوە‪ ،‬یان ئەندامانی لیژنەكە لەفەیسبوك‌و هەندێ ماڵپەڕدا‪( ،‬د‪.‬ئەنوەر‬ ‫كشاونەتەوەو وازیان هێناوە‪ ،‬یان نەیانتوانیوە ئەبوبەكر)ی ڕاگ ــری پەیمانگەی زانستە‬ ‫لێكۆڵینەوەی وردو بابەتیی لەسەر كەیسەكە ئیسالمییەكان‪ ،‬لەلێدوانێكدا بۆ ڕاپۆرتێكی‬ ‫بكەن‪ ،‬هەربۆیە وەزارەت ــی خوێندنی بااڵ‪ ،‬ماڵپەڕی (خەندان) ڕایگەیاند؛(تا ئێستا‬ ‫بەفرمانێك بڕیاری پێكهێنانی لیژنەیەكی ناتوانین بڵێین د‪.‬عەبدول لەتیف كاری لەو‬ ‫تایبەتیی داوە؛ بۆ لێكۆڵینەوە لەكەیسەكە‪ ،‬شێوەیەی كــردوە)‪ ،‬دواتر لەبڕگەیەكی تردا‬ ‫بۆ وردەكاریی زیاتر بڕوانە خاڵەكانی (‪ ،١٠‬ئەڵێ؛(دەنگۆیەكی لەو شێوەیە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ )٨٣ ،٧٨ ،٦٥ ،٥٥ ،٤٧ ،٣٠ ،٢٥ ،١٩‬ی ئەندامانی ئەنجومەنی پەیمانگەكەمان‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕۆژژمێرەكە‪.‬‬ ‫دەنگۆیانەیان بە بوختان وەسفكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫‪ -٢٤‬لەسەرەتای دەركەوتنی كەیسەكەو دوای وەك ڕێكارێكی یاسایی لیژنەیەكمان بۆ‬ ‫هەڕەشەی (پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای دەنگۆكە پێكهێناوە)‪ ،‬هەروەها (د‪.‬ئەنوەر‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان) بەباڵوكردنەوەی بەڵگە ئەبوبەكر‪ ،‬لەكاتی بەشدارییكردنی لەبەرنامەی‬ ‫لەدژی دكتۆرو‌و پێش باڵوكردنەوەی تۆمارە (هــۆتــایــن)ی كەناڵی (ڕوداو)‪ ،‬لــەڕۆژی‬ ‫دەنگییەكان؛ (د‪.‬عەبدول لەتیف) لەڕاپۆرتێكی (‪)٢٠١٦/٤/٢١‬دا‪ ،‬لەبارەی ئەو دەنگۆیانەی‬ ‫ماڵپەڕی (خەندان)دا‪ ،‬نكوڵیی كرد لەهەبونی كەباس لەپەیوەندیی نێوان (د‪.‬عــەبــدول‬ ‫بەڵگەو هەڕەشەی پەیجەكەی ڕەتكردەوە‪ ،‬لەتیف)ی مامۆستای پەیمانگەكەو (چاوان‬ ‫لەمڕوەوە وتویەتی؛(جگە لەوتیان‌و دەڵێن‪ ،‬ســۆران)ی خوێندكاری پەیمانگەكە ئەكەن‬ ‫زۆر لــەوەش دڵنیام‪ ،‬ئەگەر بەڵگەیەكیان وتی؛(من هەقم نییە بەسەر مەوزوعی ئەعالم‪،‬‬ ‫هەبوایە‪ ،‬ڕەحمیان بەمن نەدەكردو باڵویان خۆتان ئەزانن ئەعالم دەزگایەكی دو الیەنەیە‪،‬‬ ‫دەكردەوە)‪ ،‬پاشان كەیەكەم‌و دوەم تۆماری الیەنی چاك‌و خراپی هەیە‪ ،‬شتی بچوك گەورە‬ ‫دەنگیی (د‪.‬عەبدول لەتیف) باڵوكرایەوە‪ ،‬ئەكاو شتی گەورەش بچوك ئەكا)!‬ ‫(د‪.‬ع ــەب ــدول لەتیف) ڕونــكــردنــەوەیــەكــی‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا وا چاوەڕوان ئەكرا‪ ،‬لیژنەی‬ ‫باڵوكردەوەو ڕایگەیاند كەئەو تۆمارە دەنگییە؛ لێكۆڵینەوە لەپەیمانگەو ڕاگرایەتیی پەیمانگە؛‬ ‫دەنگی ئەو نییەو دورە لەڕاستییەوە)‪ ،‬هەروەها وەكو یەكەم الیەنی ئۆرگانیی پەیوەندیدار بەم‬ ‫پاش باڵوبونەوەی تۆماری دەنگیی سێیەم؛ كەیسە‪ ،‬بیتوانییایە كەیسەكە یەكالبكاتەوەو‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) لەپەیجەكەی خۆیدا‪ ،‬ڕۆژی ڕێگری بكردایە لەبەردەوامبون‌و درێژبونەوەی‌و‬ ‫(‪ ،)٢٠١٦/٤/٢٠‬ڕونكردنەوەیەكی باڵوكردەوەو بونی بەبابەتێك بۆ ڕای گشتیی!‬ ‫تیایدا ئەڵێ؛(وە سەبارەت بەتۆماری دەنگیی‬ ‫‪ -٢٦‬دوای بــاوبــونــەوەی دەنگوباس‌و‬ ‫كەباڵودەكرێتەوە‪ ،‬دو وەاڵمم هەیە‪ ،‬یەكەم‪ :‬زانیاریی‌و هەواڵی پەیوەندیی نێوان (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەسەردەمی پێشكەوتن‌و تەكنەلۆژیا بەتایبەت لەتیف)‌و (چاوان)ی خوێندكاری‪ ،‬وردتر دوای‬ ‫الی كەسانی ژیر‪ ،‬ئەمە شتێكی زۆر ڕون‌و باڵوبونەوەی تۆماری دەنگیی (د‪.‬عەبدول‬ ‫ئاشكرایە كەبواری دەستكاریكردن‌و شێواندنی لەتیف)؛ كەبۆ (چاوان)ی ناردوە‪( ،‬د‪.‬خالید‬ ‫زۆر تێدایە‪ ،‬دوەم‪ :‬لەئاییندەدا ان ‌شا‌و اللە ئــەحــمــەد)ی بــرای (د‪.‬عــەبــدول لەتیف)و‬ ‫ڕاستیەكان دەردەكەون)‪.‬‬ ‫مامۆستا لەپەیمانگەی زانستە ئیسالمییەكان؛‬ ‫كەناڵی (ئــامــۆژگــاری) بۆ وەاڵمــی ئەو لەبەرنامەی (هۆتالین)ی كەناڵی (ڕوداو)‪،‬‬ ‫تۆمارە دەنگییانەی دكتۆر؛ شــەوی (‪ -٢٠‬لەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٤/٢١‬دا‪ ،‬ڕەتی كردەوە كەئەو‬ ‫‪ ،)٢٠١٦/٤/٢١‬دەقی وتارێكی (د‪.‬عەبدول نامە دەنگییانە؛ نامەی (د‪.‬عەبدول لەتیف) بن‪،‬‬ ‫لــەتــیــف)ی بـــاوكـــردەوە‪ ،‬كــەتــایــبــەت بو لەمڕوەوە وتی؛(ئەمەوێ بۆ ڕای گشتیی دەری‬ ‫بەبەرپەرچدانەوەی ئــەو دەنگۆیانەو ئەو‬ ‫تۆمارە دەنگییانەی كەباڵوبۆتەوە؛ تیایدا‬ ‫نمونەی دروستكردنی بەڵگەنامەی ساختە‪،‬‬ ‫بۆ ناوزڕاندنی كەسایەتیی ئایینیی (شێخ‬ ‫مەحمود غەریب) ئە‌هێنێتەوە‪ ،‬كەوتاربێژی‬ ‫مزگەوتی (ئەلبونیە) بو لەبەغدا‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ڕۆژی (‪ ،)٢٠١٦/٥/١٢‬پاش‬ ‫ئەوەی كە(پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬لەئاگاداریینامەیەكدا‬ ‫بەناونیشانی (ئاگاداری بۆ عەبدول لەتیف)؛‬ ‫مۆڵەتی نوێژی هەینیی ڕۆژی دواتــری دا‬ ‫بەدكتۆر‪ ،‬تاكو لەو وتارەكەیدا دان بەتاوانەكەیدا‬ ‫بنێ‪ ،‬ئەگەر نا؛ ئەوا بەڵگەی ترسناكی تر‬ ‫باڵوئەكەنەوە‪ ،‬لــەكــاردانــەوەدا (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف) شــەوەكــەی‪ ،‬واتــە شــەوی (‪-١٢‬‬ ‫‪ ،)٢٠١٦/٥/١٣‬لەدەركەوتنێكی تۆماركراوی‬ ‫تەلەفزیۆنییدا‪ ،‬لەكەناڵی (ئامۆژگاری)یەوە‪،‬‬ ‫دانــی نا بەبونی پەیوەندیی‌و قسەكردنی‬ ‫پێشوەختی قۆناغی هاوسەرگیریی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫(چاوان)‪.‬‬ ‫دكتۆر لەو تۆمارە ڤیدیۆییەدا‪ ،‬دانپیانانەكەی‬ ‫بەمشێوەیە بو؛(كەقسەش لەبەینماندا ڕویداوە‪،‬‬ ‫بەمەبەستی هاوسەرگیرییەكە لەبەیندا بوە)‪،‬‬

‫بخەم‪ ،‬تا ئێستا هەمو ئەوانەی كەهەڵساون‬ ‫بەم كارە‪ ،‬نەیانتوانیوە بەڵگەیەكی مەلموس‬ ‫بخەنە بەردەست خەڵكیی‪ ،‬غەیری چەند‬ ‫دەنگییەك نەبێت‪ ،‬كەپێموایە پسپۆڕانی ئەم‬ ‫باسە‪ ،‬ئەم مەسەلەیەیان یەكالكردەوە)‪ ،‬لێرەدا‬ ‫(د‪.‬خالید) مەبەستی لە(هەڵكەوت زاهیر)ە‪،‬‬ ‫كە لەلێدوانێكیدا بۆ (تۆڕی میدیایی ڕوداو)‪،‬‬ ‫نكوڵی لەوە كردبو كەئەو تۆمارە دەنگییانە؛‬ ‫دەنگی ڕەسەن‌و ڕاستیی (د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫بێ‪ ،‬شایەنی باسە (د‪.‬عــەبــدول لەتیف)ی‬ ‫برای؛ بەگوێرەی خاڵی (‪)٦٧‬ی ڕۆژژمێرەكە‪،‬‬ ‫ئەم قسەیەی (د‪.‬خالید)ی برای ڕەتكردەوەو‬ ‫دانی نا بەتۆمارە دەنگییەكان!‬ ‫‪ -٢٧‬دوای باڵوبونەوەی دەنگۆی پەیوەندیی‬ ‫نێوان (د‪.‬عەبدول لەتیف)و (چاوان)و پاش‬ ‫باڵوبونەوەی تۆماری دەنگی یەكەم‌و دوەمی‬ ‫دكتۆر بۆ (چاوان)‪ ،‬لەلێدوانێكدا بۆ (تۆڕی‬ ‫میدیایی ڕوداو)‪ ،‬لەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٤/١٩‬دا؛‬ ‫(چاوان) ڕەتی كردەوە كەهیچ پەیوەندییەك‬ ‫لــەنــێــوان خ ــۆی‌و (د‪.‬ع ــەب ــدول لەتیف)ی‬ ‫مامۆستایدا هەبێ‪ ،‬لەمڕوەوە بــە(ڕوداو)ی‬ ‫ڕاگەیاند؛ (ئەو قسانەی دەكرێن‪ ،‬ئەسڵ‌و‬ ‫ئەساسیان نییەو هەمویان پروپاگەندەن)‪،‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەتیف)‪ ،‬كە لەگەرمەی وروژاویی كەیسەكەی‬ ‫دكتۆردا؛ لەالیەن ماڵپەڕی (ئێن ئاڕ تی)ەوە‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬شایەنی باسە (د‪.‬خالید)ی برای‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬لەبەشێكی قسەكانیدا‬ ‫لەبەرنامەی (هۆت الین)ی كەناڵی (ڕوداو)‪،‬‬ ‫كە لەخاڵی (‪)١٩‬دا تیشكی خراوەتەسەر؛ دانی‬ ‫نا بەدانیشتنی دوقۆڵیی (د‪.‬عەبدول لەتیف)و‬ ‫(چاوان)‪ ،‬لەژوری دكتۆر لەپەیمانگەی زانستە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬بۆ چەندینجار؛ وەكو مامۆستاو‬ ‫خوێندكار‪ ،‬بۆ گفتوگۆ لەسەر توێژینەوەی‬ ‫دەرچونی (چاوان)!‬ ‫‪ -٣٠‬لەكاتێكدا كــە بــەگــوێــرەی خاڵی‬ ‫(‪ )١٨‬لەڕۆژژمێرەكە‪( ،‬د‪.‬عەبدول لەتیف)‬ ‫لەپەیجی خۆی لەفەیسبوك؛ وتەیەكی خۆی‬ ‫لەبارەی (ئارامیی دڵ)ەوە باڵوئەكاتەوە‪،‬‬ ‫تیایدا لەڕستەیەكیدا ئەڵێ؛(تاكە خۆشیی‌و‬ ‫ئیسراحەت‌و ئــارام‌و لەزەتی دڵ؛ لەوەدایە‬ ‫كەتەنها بۆ خواپەرستراویی بێت)‪ ،‬كەچی‬ ‫خــودی دكتۆر لەتۆماری دەنگیی (‪)١٦‬‬ ‫یدا كە بۆ (چــاوان)ی خوێندكاری ناردوە‪،‬‬ ‫تیایدا ئەڵێ؛(واهلل وأصبح فؤادي أنا فارغ ًا‬ ‫من كل شيء‪ ،‬إال من ذكر حبيبيت چاوان‬

‫چەندین مەالو بانگخوازیی سەلەفیی ناكۆك‌و ڕكابەر‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫وتارو نوسینەوە‪ ،‬لەچەند واڵ‌و پەیجێكی سەلەفییدا؛ نەك‬ ‫بەرگرییان لە(د‪.‬عەبدول لەتیف) نەكرد‪ ،‬بەڵكو كەوتنە‬ ‫ڕەخنەگرتن‌و هەڵسەنگاندنی ئەو پەیوەندیی‌و پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیرییەی دكتۆر‪ ،‬بەكارێكی پێچەوانە بەشەریعەتی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬لەوەش زیاتر گروپێكیان پاش كۆكردنەوەی بەڵگەو‬ ‫زانیاریی‌و وەرگێڕانی تۆمارە دەنگییەكانی سەردانی (د‪.‬ڕەبیع‬ ‫بن هادی ئەلمەدخەلیی)ی تیۆرسێن‌و مەرجەع‌و دامەزرێنەری‬ ‫ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلییان لەواڵتی سعودیە كرد‬ ‫دواتر لەبەشێكی تری لێدوانەكەیدا ئەڵێ؛(هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی خۆشەویستی لەنێوانماندا‬ ‫نەبوەو داوای هاوسەرگیریشی لێنەكردوم‪،‬‬ ‫تەنیا ئەوەبوە من خوێندكاربوم‌و ئەویش‬ ‫سەرپەرشتیاری توێژینەوەكەم بوە)‪.‬‬ ‫شایەنی باسە هەر خودی (چاوان سۆران)‪،‬‬ ‫لەدەقی ڕونكردنەوەیەكر تردا‪ ،‬كە بۆ ڕۆژنامەی‬ ‫(ڕوداو)ی نــاردو لــەڕۆژی (‪)٢٠١٦/٥/٩‬دا‬ ‫باڵوكرایەوە؛ تیایدا پێچەوانەی لێدوانەكانی‬ ‫پێشوی‪ ،‬لەم ڕونكردنەوەیەدا بەوردیی دان‬ ‫بەبونی پرۆسەی هاوسەرگیریی نێوان خۆی‌و‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) ئەنێ!‬ ‫‪ -٢٨‬دوای باڵوبونەوەی تۆماری دەنگیی‬ ‫یەكەم‌و دوەمی (د‪.‬عەبدول لەتیف)‪( ،‬تۆڕی‬ ‫میدیایی ڕوداو)‪ ،‬ڕۆژی (‪)٢٠١٦/٤/١٩‬‬ ‫لێدوانێكی ئاوازدانەرو میوزیسیان (هەڵكەوت‬ ‫زاهــیــر)ی بـــاوكـــردەوە‪ ،‬كەتیایدا ڕەتــی‬ ‫كردۆتەوە؛ ئەو تۆمارە دەنگییانە‪ ،‬دەنگی‬ ‫ڕەسەنی (د‪.‬عــەبــدول لەتیف) بێ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێیوابوە كەساختەیە‪ ،‬لــەم سۆنگەیەوە‬ ‫ئەڵێ؛(ئەم تۆمارە دەنگییەی باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی نییە بەدەنگی د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف سەلەفی‪ ،‬دروستكراوە)‪ ،‬شایەنی باسە‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬وەك پێشوتریش ئاماژەی‬ ‫پێكرا؛ بەگوێرەی خاڵی (‪)٦٧‬ی ڕۆژژمێرەكەو‬ ‫لەتۆمارێكی ڤیدیۆیی كەناڵی (ئامۆژگاری)یدا‪،‬‬ ‫دانی ناوە بەتۆمارە دەنگییەكان‪.‬‬ ‫‪ -٢٩‬لەكاتێكدا كە(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪،‬‬ ‫لەدیدارێكی كۆنی كەناڵی (ئێن ئاڕ تی)‬ ‫یداو لەوەاڵمی پرسیارێكدا وتویەتی؛(حەرامە‬ ‫ژن‌و پیاو‪ ،‬بەتەنها لەژورێكدا دابنیشن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی ناموسی كچان‌و خوشكان پارێزراو‬ ‫بێت)‪ ،‬كەچی خــودی خۆی بۆ چەندینجار‬ ‫بەدوقۆڵیی لەژورەكەی خۆیدا‪ ،‬لەپەیمانگەی‬ ‫زانستە ئیسالمییەكان؛ لەگەڵ (چــاوان)ی‬ ‫خوێندكاریدا‪ ،‬پێش پرۆسەی هاوسەرگیریی‪،‬‬ ‫پــێــكــەوە دانــیــشــتــون؛ بەهەنجەتی (‪)٢‬‬ ‫هۆكار‪ ،‬یەكەمیان بۆ گفتوگۆو پیاچونەوە‬ ‫بەتوێژینەوەی دەرچونی (چاوان)‪ ،‬دوەم بۆ‬ ‫دەركردنی جن لەجەستەو گیانی (چاوان)‬ ‫لەالیەن(د‪.‬عەبدول لەتیف)‪ ،‬بۆ زانیاریی‌و‬ ‫بەدواداچونی زیاتر لەوبارەیەوە؛ ئەتوانیت‬ ‫بگەڕێیتەوە بۆ خاڵەكانی (‪)٧٩،٤٦،٤٠،١٩‬‬ ‫ی ڕۆژژمێرەكە‪ ،‬كەتیایدا ئاماژەكراوە بەو‬ ‫بڕگەیە لــەدیــدارێــكــی كۆنی (د‪.‬عــەبــدول‬

‫گیان‪ ،‬تەواو ئەو دڵەی من وەك وتم‪ ،‬هیچی‬ ‫تیا نەما‪ ،‬هیچ هیچ هیچ‪ ،‬ئــەو دڵــەی من‬ ‫بەس الی تۆیە گیانەكەم)‪ ،‬ئەگەر ئەو دێڕە‬ ‫عەرەبییەی نامە دەنگییەكە؛ وەرگێڕینە سەر‬ ‫زمانی كوردیی‌و بــەراوردی بكەین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو بڕگەیەی وتەكەی لەپەیجەكەی خۆی‪،‬‬ ‫دەرئەكەوێ كەنەك یەكانگیر نابنەوە لەڕوی‬ ‫ماناو ناوەڕۆكەوە؛ بەڵكو ناكۆك‌و پێچەوانەو‬ ‫دژ بەیەك ئەبن‪ ،‬چونكە لەوتەكەی دكتۆردا؛‬ ‫ئەبێ دڵەكان بۆ ئارامیی؛ تەنها تەرخان بن‬ ‫بۆ زیكری خواو خواپەرستیی‌و خۆشەویستیی‬ ‫خــوا‪ ،‬بــەاڵم لــەتــۆمــارە دەنگییەكەیدا بۆ‬ ‫(چــاوان)ی خوێندكاری؛ دڵی خۆی خاڵی‬ ‫بۆتەوە لەهەمو شتێك‪ ،‬بێجگە لەزیكری چاوان‬ ‫گیانی نەبێ!‬ ‫‪ -٣١‬ئــەم كەیسە بـــەدەر لـــەوەی كە‬ ‫بەدرێژایی مانگەكانی (نیسان‪ ،‬ئایار)و‬ ‫سەرەتای مانگی (حوزەیران)ی ڕابردو؛ بوە‬ ‫دیارترین‌و وروژاوترین بابەت بۆ ڕای گشتیی‌و‬ ‫زۆرترین بەدواداچون‌و ڕوماڵی بەخۆیەوە بینی‪،‬‬ ‫ئەتوانین بڵێین لەڕوی ئەنجام‌و دەرهاویشتەو‬ ‫لێكەوتەكانییەوە؛ چەندین كاریگەریی‬ ‫خراپی لەسەر ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیی‌و‬ ‫كەسایەتیی (د‪.‬عەبدول لەتیف) دروستكردوە‪،‬‬ ‫بەم شێوەیەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‌‌ێ‌‪ -‬ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیی‌و خودی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدول لەتیف)ی گــەورە بانگخوازو‬ ‫وەكیلی شەرعیی‌و فەڕمیی ڕێپێدراوی ڕەوتی‬ ‫سەلەفیی مەدخەلیی لەعیراق‌و كوردستان؛‬ ‫ڕوبــەروی هەڵمەتێكی بەرفراوانی ڕەخنەو‬ ‫گازندە بونەوە‪،‬؛لەالیەن نەیارەكانیان‪ ،‬لەناو‬ ‫ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیی‌و ڕەوتی سەلەفی‬ ‫جیهادیی‌و ڕەوتــی عەلمانیی‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫بــەشــاراوەیــی؛ ڕوبـــەڕوی ڕەخــنــەی ڕەوتــی‬ ‫ئیسالمی سیاسیی كوردستانیش بونەوە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬بەهۆی نەیارەكانییەوە؛ بەتایبەتیی‬ ‫نەیارە سەلەفییە مەدخەلییەكان؛ دەنگوباس‌و‬ ‫هەواڵ‌و زانیاریی‌و تۆمارە دەنگییەكانی دكتۆرو‬ ‫دۆكیۆمێنتەكانی تری ئەم كەیسە‪ ،‬گواسترایەوە‬ ‫بۆ ناو میدیای عەرەبیی‌و ناو ناوەندو مونتەدا‬ ‫سەلەفییە عیراقیی‌و عەرەبییەكان‪.‬‬ ‫ج‪ -‬بەهۆی نەیارو دژو ڕكابەرەكانی دكتۆر‬ ‫لەناو سەلەفییە مەدخەلییەكانی كوردستان‌و‬ ‫ناوچە عەرەبییە سوننەكانی عیراق؛ چیرۆك‌و‬ ‫وردەكاریی ئەم كەیسە گواسترایەوەو خرایە‬

‫‪7‬‬

‫بــەردەم دامەزرێنەرو تیۆرسێن‌و مەرجەعی‬ ‫یــەكــەمــی ڕەوتـــی سەلەفیی مەدخەلیی‬ ‫لەسعودیە؛ ئەویش (د‪.‬ڕەبــیــع بن هادی‬ ‫ئەلمەدخەلیی)‪ ،‬تاكو ئەو پلەو پۆستە لە(د‪.‬‬ ‫عەبدول لەتیف) بسەنێتەوەو یەكێكی تر لەبری‬ ‫ئەو؛ بكاتە باوەڕپێكراو بانگخوازی یەكەمی‬ ‫ڕەوتی سەلەفیی مەدخەلیی لەكوردستان‌و‬ ‫عیراق‪.‬‬ ‫د‪ -‬بەهۆی ئــەم كەیسەوە؛ ژمارەیەكی‬ ‫بەرچاو لەخوێندكارانی سەلەفیی‌و نوێژكەرانی‬ ‫مزگەوتی (بەهەشت)و الیەنگرانی ڕەوتی‬ ‫سەلەفیی مەدخەلیی؛ پشتیانكردە (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف)و ڕویانكردە مەالو بانگخوازی سەلەفیی‬ ‫تر؛ كەناكۆكن لەگەڵ (د‪.‬عەبدول لەتیف)‪،‬‬ ‫لەنمونەی (مەالعەبدولكەریم)ی وتاربێژی‬ ‫مزگەوتی (ئیمان)‪ ،‬لەگەڕەكی (مامەیارە)‬ ‫لەسلێمانی‌و (مەال سیروان ئەشقەر) لەهەولێرو‬ ‫چەندین مــەالو بانگخوازی تری سەلەفیی‬ ‫لەچەمچەماڵ‌و گەرمیان‌و شارەزورو كەركوك‪.‬‬ ‫ها‪ -‬بەهۆی ئەم كەیسەوە؛ دكتۆر وازی‬ ‫لەپێشكەشكردنی وتاری هەینیی مزگەوتی‬ ‫(بەهەشت) هێنا‪ ،‬كە بەداینەمۆو ناوەندی‬ ‫سەرەكیی ڕەوتـــی سەلەفیی مەدخەلیی‬ ‫لەقەڵەمئەدرێ لەكوردستان‌و عیراق‪.‬‬ ‫و‪ -‬هەرچەندە بەهۆی ئــەم كەیسەوە‪،‬‬ ‫هێشتا بڕیاری كۆتایی دەرنەچوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫یــەكــایــكــردنــەوەی چــارەنــوســی دكــتــۆر‬ ‫لەپەیمانگەكە‪ ،‬بەاڵم بڕیاری سڕكردن لەپۆستی‬ ‫یــاریــدەدەری ڕاگــری پەیمانگەو مامۆستا‬ ‫لەپەیمانگەی زانستە ئیسالمییەكان‪ ،‬لەالیەن‬ ‫وەزارەتــی خوێندنی بــااڵوە بۆ (د‪.‬عەبدول‬ ‫لەتیف) دەركـــراوە‪ ،‬تا ئەو كاتەی بڕیاری‬ ‫كۆتایی دەرئەچێ‪ ،‬پاش تەواوبونی كارەكانی‬ ‫لیژنەی لێكۆڵینەوەی وەزارەتیی لەكەیسەكەی‬ ‫دكتۆر؛ كەلەالیەن هەمان وەزارەتەوە پێكهاتوە‬ ‫بۆ لێكۆڵینەوە لەكەیسەكە‪.‬‬ ‫ز‪ -‬بەهۆی ئەم كەیسەوە؛ داواكاریی گشتیی‬ ‫لەخانەقین‪ ،‬سكااڵیەكی یاسایی لەسەر‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) تۆماركرد‪ ،‬بەهۆی ئەم‬ ‫سكااڵیەوە؛ بڕیاری دەستبەسەركردنی بۆ‬ ‫دەركراو هەمان شەو بەكەفالەت ئازادكرا‪ ،‬تا‬ ‫ڕۆژی دادگاییكردنی!‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ -1‬ماڵپەڕی (دوڕیان)‬ ‫(‪)www.dwryan.net‬‬ ‫‪-2‬ماڵپەڕی (چاودێر)‬ ‫( ‪)chawdernews.com‬‬ ‫‪ -3‬ماڵپەڕی (ڕادیۆی نەوا)‬ ‫(‪) www.radionawa.com‬‬ ‫‪ -4‬ماڵپەڕی (ڕادیۆی خەڵك)‬ ‫(‪)radiodang.org‬‬ ‫‪ -5‬ماڵپەڕی (خەندان)‬ ‫(‪)www.xandan.org‬‬ ‫‪ -6‬ماڵپەڕی (ڕووداو) ‪)rudaw.net( ،‬‬ ‫‪ -7‬ماڵپەڕی (ئێن ئاڕ تی)‬ ‫(‪)www.nrttv.com‬‬ ‫‪ -8‬ماڵپەڕی (وێستگە)‪)westga.net( ،‬‬ ‫‪ -9‬ماڵپەڕی (ئاوێنە)‬ ‫(‪)www.awene.net‬‬ ‫‪ -10‬ماڵپەڕی (دواڕۆژ)‬ ‫(‪)www.dwarozh.net‬‬ ‫‪ -11‬ماڵپەڕی (لڤین پرێس)‬ ‫(‪)www.lvinpress.com‬‬ ‫‪ -12‬ماڵپەڕی (سپی میدیا)‬ ‫(‪)www.speemedia.com‬‬ ‫‪ -13‬ماڵپەڕی (میللەت)‬ ‫(‪)www.milletpress.com‬‬ ‫‪ -14‬پەیجی (پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -15‬پەیجی (دكتۆر عبداللگیف أحمد)‪ ،‬لەتۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -16‬پەیجی (كەناڵی ئاسمانی ئامۆژگاری)‪،‬‬ ‫لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -17‬واڵــی نــووســەر (‪Mohammed‬‬ ‫‪ ،)Hariri‬لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -18‬واڵی (‪،)Sarbast Arif Xasraw‬‬ ‫لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -19‬واڵی (هەڵتەكاندنی مەدخەلیەت)‪ ،‬لەتۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -20‬واڵ ــی (بــاوكــی شــوعــەیــب)‪ ،‬لــەتــۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك ‪.‬‬ ‫‪ -21‬واڵــی (‪،)Aso Khaled‬لـــەتـــۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی فەیسبووك‪.‬‬ ‫‪ -22‬هەفتەنامەی چاودێر ژمارە (‪ )565‬رۆژی‬ ‫‪2016/5/30‬‬ ‫‪ -23‬هەفتەنامەی (ڕووداو)‪ ،‬ژمــارە(‪)407‬ی‬ ‫ڕۆژی (‪.)2016/5/9‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (570) 11-07-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بەهاوبەشی بنكەی روناكبیریی گەالوێژو زانكۆی سلێمانی‬

‫چلەو ئەندێشەی زەڵمی بەڕێوەدەچێت‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی پێنجشەممە ‪ ،2016/7/14‬كاتژمێر‬ ‫‪ 12,30 – 9,30‬بــەیــانــی‪ ،‬لەهۆڵی‬ ‫ئیسماعیل بێشكچی‪ ،‬كەمپی نوێی زانكۆی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬چلەو ئەندێشەی پرۆفیسۆری‬ ‫كۆچكردو د‪ .‬مستەفا زەڵمی بەهاوبەشی‬ ‫لەالیەن كۆلێژی پــەروەردەی بنەڕەتی ـ‬ ‫زانكۆی سلێمانی‌و بنكەی روناكبیریی‬ ‫گەالوێژەوە سازدەكرێت‪.‬‬ ‫دەربــــارەی چلەی ئــەم زانــا گــەورەو‬ ‫ناودارە‪ ،‬عەلی مستەفا ئەندامی لیژنەی‬ ‫ئامادەكاریی چلەو ئەندێشەی د‪ .‬زەڵمی‬ ‫بــە(چــاودێــر)ی راگەیاند‪ :‬د‪ .‬مستەفا‬ ‫زەڵمی‪ ،‬زاناو ناودارێكی كوردە لەبواری‬ ‫ئاییناسیی‌و پەیوەندی ئایینی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫ئاین‌و یاسا‪ ،‬راڤــەكــردن‌و پێداچونەوە‬ ‫بەكولتوری دینیدا‪ ،‬ئەم زانایە خاوەنی‬ ‫بەرهەمێكی زۆرو ناوازەیە‪ ،‬كە دەتوانین‬ ‫بڵێین خــانــەیــەكــی تــایــبــەتــی هەیە‬ ‫لەرۆشنبیریی ئایینیدا‪.‬‬ ‫ئــەم چلەیەش كــە تایبەتە بــەو زانــا‬

‫ناودارەوە‪ ،‬كارێكە تەنیا چلەو یادێكی د‪.‬‬ ‫مستەفا زەڵمی نییە‪ ،‬بەڵكو ئامادەكردنی‬ ‫چەند لێكۆڵینەوەیەكی تایبەتن بەژیان‌و‬ ‫كارەكانیەوە‪ ،‬هــەروەهــا ئامادەكردنی‬ ‫فیلمێكی دێكیۆمێنتارییە لــەســەر‬ ‫كەسایەتی‌و ژیان‌و بەرهەمەكانی‪.‬‬

‫هــەر لــەم چلەیەدا دەیــان كەسایەتی‬ ‫ناودارو شارەزاو بەئەزمونی كە شارەزای‬ ‫ئەو بوارەن ئامادەییان دەبێت‪.‬‬ ‫بەرنامەكانی چلەو ئەندێشەی د‪ .‬زەڵمی‬ ‫بەم شێوەیە بەڕێوەدەچێت‪:‬‬ ‫ـ وتەی لیژنەی ئامادەكاری لەالیەن بەڕێز‬

‫د‪ .‬سەالحەدین سەعید عەلی‬ ‫ـ پێشكەشكردنی چــوار توێژینەوە‬ ‫دەربـــارەی د‪ .‬زەڵمی‪ ،‬بەڕێوەبەر‪ :‬د‪.‬‬ ‫نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‪.‬‬ ‫ـ لۆژیك‌و فەلسەفە لەهزری زەڵمیدا –‬ ‫د‪ .‬سەباح بەرزنجی‪.‬‬ ‫ـ بۆچی مستەفا زەڵمی جیاوازبو؟ =‬ ‫رێــدار رەوف ئەحمەد‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫كارەكانی زەڵمی‪.‬‬ ‫ـ زەڵمی دەریایەك لەزانست‌و تاڤگەیەك‬ ‫لەبەرهەمی پیرۆز – د‪ .‬ئەنووەر جاف‪.‬‬ ‫ـ هەڵسەنگاندنی ئەو تێزە ئەكادیمیانەی‬ ‫لــەســەر مستەفا زەڵــمــی نــوســراون –‬ ‫عەبدوڵاڵ محەمەد ئەحمەد‪ ،‬ماستەر‬ ‫لەفكرو بەرهەمەكانی زەڵمی‪.‬‬ ‫ـ فیلمێكی دێكیۆمێنتاری لەسەر ژیان‌و‬ ‫بەرهەمەكانی د‪ .‬مستەفا زەڵمی‪.‬‬ ‫ـ بەخشینی خەاڵتی رێزلێنان بەتوێژەران‌و‬ ‫بنەماڵەی زەڵمی‪.‬‬ ‫ـ وتاری بنەماڵە‪.‬‬ ‫ـ كۆتایی‪.‬‬

‫هەردی عوسمان‪ ،‬وەك تاكە كوردێك بەشداری‬ ‫لەپیشانگەیەكی جیهانیدا دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانــی ‪،2016/7/30-16‬‬ ‫لەپێشانگەیەكی هاوبەشدا لەشاری‬ ‫(ئــەنــدریــا)ی بــاشــوری ئیتالیا‪،‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەكار (هــەردی‬ ‫عــوســمــان)‪ ،‬وەك تاكە كوردێك‬ ‫بەحەوت تابلۆی پۆرترێت بەشداری‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــەبــەشــداریــكــردن‬ ‫لــەو پیشانگە شــێــوەكــاریــیــەدا‪،‬‬

‫هـــەردی عــوســمــان بــە(چــاودێــر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ :‬بــۆ ئــەم پیشانگە‬ ‫هاوبەشەش لەئیتالیا‪ ،‬وەك تاكە‬ ‫هونەرمەندێكی كورد‪ ،‬لەسەر داوای‬ ‫نوسەرو شاعیرو رەخنەگری ئیتالی‬ ‫‪COSIMO ANTONINO‬‬ ‫بانگهێشت‬ ‫‪STRAZZERI‬‬ ‫كـــــراوم‪ ،‬ك ــە ژمـــارەیـــەكـــی زۆر‬ ‫لەشێوەكارە ئیتالیەكان بەشدارن‪.‬‬ ‫دەربــارەی هونەرە جیاوازەكانیش‬

‫لـــەم پــیــشــانــگــەیــەدا وتـــی‪ :‬ئــەم‬ ‫پیشانگەیە لــەجــۆرەهــا هونەری‬ ‫جیاواز پێكدێ‌ لەوانە‪ :‬شێوەكاری‪،‬‬ ‫دیجیتاڵ ئـــارت‪ ،‬ڤیدیۆ ئــارت‪،‬‬ ‫پەیكەرسازی‪ ،‬پۆرترێت‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو وتــیــشــی «بــەڕاســتــی‬ ‫هەستێكی جوانم لەال دروست بوە‬ ‫بەوەی وەك كوردێك‌و بۆ یەكەمجار‬ ‫لەپیشانگەیەكی لەوشێوەیەدا بەشدار‬ ‫ببم‌و ئیشەكانم بەرزدەنرخێنن»‪.‬‬

‫بێدەنگیی مێرولەكان لە ستروبێری پیشان دەدرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فیلمی (بــێــدەنــگــیــی مــێــرولــەكــان)‪،‬‬ ‫لەنوسین‌و دەرهێنانی هونەرمەندی‬ ‫ســیــنــەمــاكــار (ســـــۆران ئــیــبــراهــیــم)‪،‬‬ ‫لەفێستیڤاڵی سینەمایی بریتانیا بەشداری‬ ‫دەكات‌و خەاڵتی رێزلێنانیش دەبەخشرێتە‬ ‫دەرهێنەری ئەم فیلمە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم فیلمەو بەشداریكردنی لەو‬ ‫فێستیڤاڵەدا سۆران ئیبراهیم بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬فیلمی بێدەنگیی مێرولەكان‪،‬‬ ‫لە (فیلم فێستیڤاڵی ستروبێری) لە‬

‫بریتانیا بەشداری دەكات‌و نمایشدەكرێت‪،‬‬ ‫(فیلم فێستیڤاڵی ستروبێری) لەمانگی‬ ‫(نـــۆ)دا ئەنجام دەدرێـــت‌و فیلمەكەی‬ ‫ئێمەش لە ‪ 2016/9/3‬نمایشدەكرێت‪،‬‬ ‫وا بڕیاریشە لەو فێستیڤاڵەدا خەاڵتی‬ ‫رێزلێنانمان پێبەخشرێت‪.‬‬ ‫دەبـــــارەی نـــاوەرۆكـــی فیلمەكەیش‬ ‫وتی»سینۆپسی فیلمەكە بــاس لە‬ ‫چەمكی مردنێكی شەرەفمەندانە دەكات‪،‬‬ ‫بەباشیشمزانی پێشكەشی بكەم بەرۆحی‬ ‫(فەریناز خوسرەوانی)‪ ،‬ئەو كچە كوردەی‬

‫لەپێناو پاراستنی شــەرەف‌و ناموسی‬ ‫خۆیدا كۆتایی بە ژیانی خــۆی هێناو‬ ‫مردنێكی شەرەفمەندانەی هەڵبژارد‪،‬‬ ‫فیلمەكە ســەبــارەت بە كەسایەتیەكە‬ ‫كە ئومێدی ژیان لەدەستدەدات‌و وابیر‬ ‫دەكاتەوە جگە لەمردن هیچ رێگەیەك‬ ‫نەماوە بۆ ژیانكردن»‪.‬‬ ‫دەربـــــارەی ستافی بەرهەمهێنانی‬ ‫فیلمەكەیش وتی «ستافی بەرهەمێنانی‬ ‫فیلمەكە بریتین لە‪ :‬خۆم كاری نوسین‌و‬ ‫كامێراو دەرهێنانم بۆ ئەنجامداوەو هەریەك‬

‫كارە هونەرییەكانی شۆڕشی كورد كۆدەكرێنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫لەهەوڵێكی نــوێــداو لــەبــواری‬ ‫ئەرشیفكردن‌و دێكیۆمێنتكردنی‬ ‫كارە هونەرییەكان لەناو شۆڕشی‬ ‫كوردا كۆدەكرێنەوە‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫شــێــوەكــار (بەختیار سەعید)‬ ‫سەبارەت بەم پڕۆژەیە بە(چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬لەهەوڵێكی نوێدام‬ ‫بـــۆ بــەئــەرشــیــفــكــردن‌و كـــارە‬ ‫دێكیۆمێنتیەكانی بواری هونەر‪،‬‬ ‫دیــارە ئەم پرۆژەیە هەمو الیەنە‬ ‫ســیــاســیــیــەكــان لــەنــاو خــۆیــدا‬ ‫كۆدەكاتەوە‪ ،‬ئەوكاتەی پڕۆژەكە‬ ‫تەواو دەبێت هونەرێكی بەرگریی‬

‫دێكیۆمێنتكراومان بۆ كۆدەبێتەوەو‬ ‫هێندەی تر شانازییەكانمان زیاتر‬ ‫دەبن‌و ئاشنایەتیمان زیاتر دەبێت‬ ‫لەگەڵیاندا‪ ،‬چونكە ســەربــاری‬ ‫ئـــەوەی كــە هــونــەرمــەنــد بــون‪،‬‬ ‫پێشمەرگەش ب ــون‪ ،‬كــە كــاری‬ ‫هونەرییان لەبوارە جیاوازەكانی‬ ‫وەك شانۆو شێوەكاری موزیك‌و‬ ‫سینەماو چاپەمەنی هــونــەری‬ ‫بەئەنجام گەیاندوە‪.‬‬ ‫دەربـــارەی كــاری زیاتر بۆ ئەم‬ ‫پــرۆژەیــە‪( ،‬بەختیار سەعید)‬ ‫دەڵێ‌‪ :‬بۆئەوەی زۆرترین زانیاری‬ ‫لــەســەر ئــەم هــونــەرە بەرگرییە‬

‫بــەرزە كۆبكەینەوەو ئەنجامێكی‬ ‫سەركەوتو بەدەست بهێنین‪ ،‬داوا‬ ‫لەسەرجەم ئەو هونەرمەندانەی كە‬ ‫لەشاخ كاری هونەرییان كردوە‪،‬‬ ‫دەتوانن پڕۆژەكەمان دەوڵەمەند‬ ‫بكەن‌و هاوكاریمان بكەن بەفۆتۆ‪،‬‬ ‫كە دواتر لەناو كتێبەكەدا وەكو‬ ‫نــاوی بەشێك لەسەرچاوەكان‬ ‫ناویان دێت‪.‬‬ ‫ئەم پڕۆژەیە كارە هونەرییەكانی‬ ‫(شانۆ‪ ،‬شێوەكاری‪ ،‬فۆتۆ‪ ،‬میوزك‪،‬‬ ‫گــۆرانــی‪ ،‬ئەنیمەیشن‪ ،‬سینەما‪،‬‬ ‫چاپكراوی هونەری) دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ ‬

‫لە‪ :‬تەها ئاغاجان‪ ،‬دڵنیا كاموسی‪ ،‬چیا‬ ‫هــەورام ـی‌و چەند ئەكتەرێكی تر رۆڵ‬ ‫لەفیلمەكەدا دەبینن»‪.‬‬ ‫دەرهێنەری فیلمەكە ئاماژەی بەوەیشدا‬ ‫كــە‪ ،‬فیلمەكە بەپشتگیری بەهمەنی‬ ‫قوبادی بەرهەمێنراوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند (سۆران ئیبراهیم) لەچەند‬ ‫فێستیڤاڵێكی نێوخۆیی‌و جیهانیدا‬ ‫خەاڵتكراوەو ساڵی ‪ 2014‬لەالیەن دەزگای‬ ‫روانگەوە‪ ،‬خەاڵتی (الوی ساڵ)ی وەك‬ ‫باشترین سینەماكار پێبەخشراوە‪.‬‬

‫پڕ‪ ...‬پڕكردنەوە‬ ‫سەالم مستەفا‬ ‫(جام كە پڕ بوو لێی دەڕژێ)‌‪ ،‬ئەمە پەندێكە و لە دێر زەمانەوە بۆمان ماوەتەوە‬ ‫و تا هەنووكەش بەكاری دەهێنین‪ ..‬لەگەڵ ئەمەشدا زۆر شت هەیە پڕ دەبێ و لێشی‬ ‫ناڕژێ‪ ..‬قاسەكە پڕ بوو هەرگیز لێشی ناڕژێ!‪ ..‬ئاخر چۆن لێی بڕژێ كە قاسە قاسە‬ ‫ڕاكێشێ ؟!!‪.‬‬ ‫مرۆڤەكان زۆر جاران دڵیان پڕ دەبێ‪ ..‬یان بە گریان هەڵی دەڕێژێن‪ ،‬یاخود لە ناوەوە‬ ‫پەنگی پ ‌ێ دەخۆنەوە‪ ..‬منداڵەو بووە بە پۆلیس دڵ پڕ دەبێ‪ ..‬منداڵەو شت دەفرۆشێ‬ ‫دڵ پڕ دەبێ‪ ..‬كەناسەو دەست و قاچێكی نییە دڵ پڕ دەبێ‪ ..‬نەخۆش دڵ پڕ دەكاو‬ ‫زیندانیی دڵ پڕ دەكاو بۆ شێتێكیش دڵ هەر پڕ دەبێ‪ ..‬مرۆڤیش هەیە پڕاوپڕ پڕ دەبێ‬ ‫!‪ ..‬ئەمجارەیان بە ڕق و قین و پیش خواردنەوەوە‪ ..‬پڕ دەبێ‪ ،‬سێ مانگ ئەیهێنن و‬ ‫ئەیبەن بۆ ئیمزایەك‪ ..‬پڕ دەبێ‪ ،‬كارەباو ئاوی نادەنێ و لە مووچە‌شی دەبڕن !!‪ ..‬پڕ‬ ‫دەبێ‪ ،‬بۆ چاوپێكەو‌تنێك وەاڵمی نادەنەوە‪ ..‬پڕ دەبێ‪ ،‬بە هەر شێوەیەك بێت هەقی‬ ‫بخورێت !!‪.‬‬ ‫زۆر جاران مێشكیش پڕ دەبــێ‪ ..‬ئەوەندەی فشە بۆ هەڵدەڕێژن قژی خۆی‬ ‫دەڕنێتەوە‪ ..‬ڕۆژنامە و تەلەفزیۆن و ڕادیۆ و سمینارەكان پڕاوپڕ دەبن لە فشە و مێشكی‬ ‫داماویش هەر لەقەی دێت !‪.‬‬ ‫شاریش پڕ دەبێ لە شتەكان‪ ..‬كارەبا بەم دەردەی ئێستایەوە بازاڕ پڕاوپڕ دەكات‬ ‫لە موەلیدەو شاحینەو جۆرەكانی‪ ..‬ئاو نەبێ‪ ،‬هەموو دوكانێ دەبێتە مزەخە فرۆش‪..‬‬ ‫كۆگای دەرمانێك دەدزن یان دەیسوتێنن‪ ،‬نەخۆشخانەكان پڕ تر دەبن لە نەخۆش!‪..‬‬ ‫هەر ئەوەندەی لێژنەیەك نەخۆش كەوت (كە هەر نیشە!)‪ ،‬خواردنە ئێكسپایەرەكان پڕ‬ ‫دەبن لە كرم !!‪.‬‬ ‫هەر ئەوەندەی فیشەكێك تەقی‪ ..‬سەرمایەدارێك گیانی سپارد‪ ..‬ئاسەوارێك‬ ‫دۆزرایــەوە‪ ..‬فڕۆكەیەك هاتە خــوارەوە‪ ..‬ئەوە لە خوا بەزیاد بێت ڕۆژێكی تریشمان‬ ‫دەبێت ‌ە پشوو‪ ،‬واتە ساڵەكە پڕاوپڕ دەكرێتەوە !‪ ..‬خوا نەیانبڕێ كیژۆڵە گەنجەكانیشمان‪،‬‬ ‫ئەوانەی تەمەنیان زۆر منداڵە‪ ،‬زوو زوو سكیان پڕ دەبێ‪ ..‬چییە و چی بووە؟ وەڵاڵ‬ ‫شووی كردووە بە لێپرسراوێك‪ ..‬هەندەرانییەك‪ ..‬سەرمایەدارێك‪....‬هتد!!‪.‬‬ ‫ئەوەندەی بیستوومانەو بینیومانە لە پرسیاری تاقیكردنەوەكانی خوێندندا‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەیە كە دەڵێ‪ :‬ئەم بۆشاییانەی خــوارەوە بە وشەی گونجاو پڕ بكەرەوە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫ڕۆژگارەكە بە شێوەیەك وەرچەرخاوە هەر مەپرسە جگە لەوەی لە مانگێكدا جۆرەها‬ ‫فۆڕمی سەیرو سەمەرەت بۆ دەهێنن بۆ پڕ كردنەوە‪ ..‬كۆمەڵێ پڕكردنەوەی تریشی‬ ‫هاتۆتە پاڵ !‪.‬‬ ‫دەبا هەموومان ئەم بۆشاییانەی خوارەوە پڕ بكەینەوە ‪:‬‬ ‫ دەستوور الی جەعفەری دەبێ لەسەر پێستی‪ ..........‬پڕ بكرێتەوە !‪.‬‬‫ ‪ ..........‬عەموود بۆ گۆیژەو ئەزمڕ دانــراوەو كانی سپیكەش‪..........‬ی‬‫نووقستانە !‪.‬‬ ‫ ‪ 10‬نان بە هەزار دینارەو بەشی خواردنی تەنها‪ ..........‬كەسە‌!‪.‬‬‫‌‬ ‫ ئیتر جێگەی قبوڵ‪ ..........‬نەماوەو كەس سەر‌دانمان نەكات !‪.‬‬‫ لەسەر كارتی ئاسیا نووسینی‪ ..........‬الچوو‪ ،‬ئێستە عەرەبی و ئینگلیزییە !‪.‬‬‫ لە دەستووردا كەركوك دەكەوێتە‪ ..........‬كوردستانەوە !‪.‬‬‫ ئەڵێن تیرۆرستێك دەگرن و دانەیەك بەرئەدەن‪ ،‬چونكە تاكو ئێستا كەس‪..........‬‬‫نەدرا !‪.‬‬ ‫ ئۆخەی دوای چوار ساڵ‪ ،‬چاڵەكەی هینەكە پڕ‪.! ..........‬‬‫ كاسەی پڕ ئاشتی ماڵە‪ ،‬كاسەی بەتاڵ‪ ..........‬ماڵە !‪.‬‬‫دە توخوا وەرن با هەموومان ئەم دەستوورە تووڕ دەین و دەستوورێكی نوێ‬ ‫پڕ بكەینەوە‪(..‬ببورن ئەمەیان بۆشایی تیا نەبوو هەر خۆم پڕم كردەوە)‪.‬‬ ‫بەڵێ هەر خۆم‪ ..‬چونكە ئەوەندە پڕ كراوم گەر خاڵی بكرێمەوە‪ ..‬سیانزە هەزار‬ ‫دەستووری نوێ ‪ ،‬لەبەر ئەو بۆگەنەی لێمدێ نامگرنە خۆیان !‪.‬‬ ‫لەبەر‪ .. ..‬موچەی ‪ .. ...‬مانگی منتان‪ .. ..‬و ئەی من بۆچی‪ .. ..‬بێدەنگم؟ ئیتر‬ ‫‪ .. ...‬نابم!‪.‬‬

‫ێ ‪ ..‬مێژوی چەپ لەتوركیا‬ ‫باڵوكراوەی نو ‌‬ ‫مێژوی چــەپ لەتوركیا لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫هاوكارمان (د‪ .‬سەالم عەبدولكەریم)ە‪ ،‬كە لەدو‬ ‫توێی (‪ )380‬الپەڕەی قەوارە مامناوەندیدا‬ ‫بەچاپ گەیەنراوە‪ ،‬چەند لێكۆڵینەوەو روماڵێكی‬ ‫مێژویی ‪ -‬سیاسییە ســەبــارەت بەمێژوی‬ ‫سەرەتاتكێ‌و دەركەوتنی بزاوتی چەپ لەمێژوی‬ ‫هاوچەرخی توركیادا بەگشتیی‌و‪ ،‬رۆشنایی‬ ‫خستنە سەر چەپی كوردیی‌و گرنگترین پارت‌و‬ ‫رێكخستنە سیاسیی‌و چەكدارییەكان لەباكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەالیەكی تــرەوە‪ ،‬خوێنەرانی‬ ‫كورد ئاشنا دەكات بە هێڵەكانی شەڕەقۆچ‌و‬ ‫جیاوازیی‌و رایەڵە هاوبەشەكانی نێوان پارتە‬ ‫چەپگەراكان لەپاڵ تۆماركردنی روداوە‬ ‫زیندوە یەكالكەرەكان‌و بەرەوپێشچونی سیماو‬

‫تایبەتمەندییەكانی چەپی كوردیی‌و بەرخودانی‬ ‫بزوتنەوەی رزگارییخوازیی گەلی كــورد لە‬ ‫باكوری كوردستان‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە بریتیە لە(‪ )18‬هەژدەیەمین كتێب‌و‬ ‫بەرهەمی روناكبیریی‌و كارێكی ئەكادیمی‬ ‫دیكەیە لەچوارچێوەی بــواری كاركردنی‬ ‫زانستیی‪ ،‬كە مێژوی هاوچەرخی كــورد‌و‬ ‫توركیایە‪ ،‬بەهاوبەشی لەگەڵ (پ‪.‬ی‪.‬د‪ .‬یاسین‬ ‫سەردەشتی‪ ،‬بەرزان مەال تەها‪ ،‬ماجید خەلیل)‬ ‫نوسراوە‪ .‬بەهیوای ســودو كەڵك بۆ هەمو‬ ‫الیەك‪ .‬ئەم كتێبە لەباڵوكراوەكانی ناوەندی‬ ‫مێژویی جەمیل رۆژبەیانی سەر بەدەزگای‬ ‫رۆشنبیریی (جەمال عیرفان )‌و لەسەر ئەركی‬ ‫بەڕێز (د‪.‬تەها رەسول) چاپكراوە‪.‬‬

‫داهاتوو‬

‫دادگایییەکەی بۆدلێر‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەی‬

‫و‪ :‬د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٥١١‬دووشەممە ‪2016/٧/١١‬‬

‫پاشكۆيۆكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ترافیکی سینەما الیتێکی خۆی لە دەست دا‬ ‫مەرگی کیاڕۆستەمی‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫عەباس کیاڕۆســتەمی‪ -‬دەرهێنەری‬ ‫نــاوداری ئێرانــی‪ ،‬کە لە جیهانیشــدا‬ ‫گەلێــک ناســراو بــوو‪ ،‬لــە تەمەنــی‬ ‫‪٧٦‬ـــساڵیدا لە پاریــس کۆچی دوایی‬ ‫کــرد‪ .‬لــەم یادداشــتەدا بۆچوونــی‬ ‫ڕەخنەگر و دەرهێنەرە بەناوبانگەکانی‬ ‫جیهــان ســەبارەت بــە ســینەمای‬ ‫کیاڕۆستەمی دەخەینە ڕوو‪.‬‬ ‫موحسین مەخمەلباف‪ -‬دەرهێنەری‬ ‫ئێرانــی دەڵێــت‪ :‬کیاڕۆســتەمی لــە‬ ‫ڕێــی فیلمەکانییــەوە وێنەیەکــی‬ ‫ڕاســتەقینەی ئێرانییەکانی نیشــانی‬ ‫خــودی ئێرانییــەکان دا‪ .‬ئەمــە ئــەو‬ ‫شــتە بوو کــە میدیا بــە پێچەوانەوە‬ ‫ئەنجامــی دەدا‪ .‬لــە الیەکــی ترەوە‪،‬‬ ‫کاتێــک توندوتیــژی بایەخێکی زۆری‬ ‫پــێ دەدرا کیاڕۆســتەمی هــات و بە‬ ‫فیلمــە ئەهوەنەکانــی سوهراب‌ئاســا‬ ‫میهرەبانیــی هێنایــە ناو ســینەماوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ســینەمای جیهانیش‪،‬‬ ‫کاتێــک فیلمەکانــی هۆڵیــوود‬ ‫پێشەســازی و بازرگانــی بــوون‪،‬‬ ‫سینەمای کیاڕۆستەمی هونەر بوو‪ -‬بە‬ ‫سەرمایەیەکی زۆر کەمەوە‪.‬‬ ‫مەخمەلبــاف هەروەهــا دەڵێــت‪:‬‬ ‫کیاڕۆستمەی ژیانی خەڵکی سادەی بە‬ ‫شێوەیەکی قووڵ لە سینەمادا نمایش‬ ‫کــرد‪ .‬ئــەو کاتەی ســینەمای جیهان‬ ‫زیاتــر بایەخی بــە تەنیاییــی مرۆڤ‬ ‫دەدا و نەشیدەتوانی چارەسەرێکی بۆ‬ ‫بخاتە ڕوو‪ ،‬فیلمەکانی کیاڕۆســتەمی‬ ‫وەک چارەسەر دەرکەوتن‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫فیلمــی «ماڵی دۆســت لــە کوێیە»‪،‬‬ ‫کاتێــک تــۆ هاوڕێکــەت دەدۆزیتەوە‪،‬‬ ‫واتــە لــەو تەنیایییە دێیتــە دەرەوە‪.‬‬ ‫ئەمــەش پەیامە ئینســانییەکەی ئەو‬ ‫دەرهێنەرەیە‪.‬‬ ‫کیاڕۆســتەمی ســەبارەت بە فیلمی‬ ‫«ماڵی دۆســت لە کوێیــە» دەڵێت‪:‬‬ ‫هەرکــەس بڵــێ مــن ئــەو منداڵــەم‬ ‫خــۆش دەوێ‪ ،‬قســەیەکی جیــاوازی‬ ‫نەکــردووە‪ ،‬چونکــە بەهەرحــاڵ ئەو‬ ‫منداڵــە کارێکــی باش ئەنجــام دەدا‪،‬‬ ‫بــەاڵم گرنگەکە ئەوەیــە کاتێک ئێمە‬

‫حوســەین ســەبزییانمان لــە فیلمــی‬ ‫«کڵــۆز ئــەپ»دا خــۆش دەوێ‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا ئینسانێکی کەڵەکەبازە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە گرنگیــی فیلمەکانی‬ ‫کیاڕۆســتەمی لە نــاوەوە و دەرەوەی‬ ‫ئێــران‪ ،‬مەخمەلبــاف دەڵێــت‪:‬‬ ‫فیلمەکانی کیاڕۆســتەمی لە ناوەوەی‬ ‫ئێران وەک ئاوێنەیــەک بوو بەرامبەر‬ ‫ڕۆحی ئێرانییەکان‪ ،‬بەاڵم لە دەرەوەی‬ ‫ئێــران وەک نامەیەک بــوو کە بڵێت‪،‬‬ ‫ئەمەیــە ژیانــی ڕاســتەقینەی ئێمە‪.‬‬ ‫ئــەو ژیانەی کە سیاســییەکانی ئێمە‬ ‫نیشــانی ئێوەی دەدەن بەو تاریکییە‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی گاردیان لە گوتارێکدا بە‬ ‫ناوی «کیاڕۆستەمی‪ -‬مامۆستای لێزان‬ ‫و هێمنــی ســینەمای شــاعیرانە» بە‬ ‫قەڵەمی پیتەر برادشاڤ‪ -‬ڕەخنەگری‬ ‫ڕۆژنامەکــە‪ ،‬هاوکاتــی ئامــاژەدان بە‬ ‫ســادەیی و واقعی‌بوونــی فیلمەکانــی‬ ‫کیاڕۆســتەمی‪ ،‬ئەوی وەک گەورەترین‬ ‫ســینەماکاری ڕۆژگارەکەمان ناســاند‬ ‫و لە فیلمەکانیدا ستایشــی شــێوازی‬ ‫خستنەڕووی سروشــت و پەیوەندییە‬ ‫ئینسانییەکانی کرد‪.‬‬ ‫ئــەو ڕەخنەگــەرە هــاوکات ئاماژە‬ ‫بــەوە دەکات کــە فیلمــی «‪»١٠‬ـــی‬ ‫کیاڕۆســتەمی بەیانێکــی سیاســی و‬ ‫فێمێنیستیی سەبارەت بە دۆخی ژنان‬ ‫لە ڕۆژهەاڵت خستووەتە ڕوو‪ .‬هاوکات‬ ‫دەڵێت‪ :‬فیلمەکە کاریگەرییەکی زۆری‬ ‫بۆ سەر فیلمی «تاکسی»ـی جەعفەر‬ ‫پەناهی هەبووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم برادشــاڤ پێــی وایــە‪:‬‬ ‫کیاڕۆســتەمی لەنــاو ئێرانــدا فیلمــی‬ ‫باشــتری دروســت دەکــرد وەک لــە‬ ‫دەرەوەی ئێران‪.‬‬ ‫هــاوکات ویلیەم گریمز‪ -‬ڕەخنەگری‬ ‫نیــۆ یــۆرک تایمــز دەنووســێت‪:‬‬ ‫کیاڕۆســتەمی هەرگیز بە دیاریکراوی‬ ‫فیلمســازێکی سیاسی نەبووە و دوای‬ ‫شۆڕشــی گەالنی ئێرانیش‪ -‬سەرەڕای‬ ‫سانسۆرەکان توانی بە شێوەی خۆی‬ ‫درێژە بە کاری سینەمایی بدات‪.‬‬ ‫کیاڕۆســتەمی پێشتر لەم بارەیەوە‬ ‫خۆی بــە گاردیانی گوتــووە‪ :‬کاتێک‬ ‫درەختێــک کــە ڕەگــی داکوتیــوە‪،‬‬

‫لــە شــوێنی خــۆی بگوازیتــەوە بــۆ‬ ‫شو‌ێنێکی تر‪ ،‬چیتر میوە نادات‪ .‬یان‬ ‫ئەگەر بەریشــی هەبێ بەو شێوەیەی‬ ‫پێشوو نابێت‪ .‬ئەمە یاسای سروشتە‪.‬‬ ‫منیش ئەگــەر واڵتەکەم بەجێ بهێڵم‪،‬‬ ‫چارەنووسم وەکوو ئەم درەختەی لێ‬ ‫دێت‪ ».‬هەڵبەت کیاڕۆستەمی هەرگیز‬ ‫ئێرانی بە یەکجاری بەجێ نەهێشــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە دەرەوەی ئێــران فیلمــی‬ ‫دروست کرد‪.‬‬ ‫لە الیەکی ترەوە پیت ساپرســتین‪-‬‬ ‫ڕەخنەگــەری ســینەما دەنووســێت‪:‬‬ ‫نیگای ئەزموونــی‪ ،‬فەزای دژەچیرۆک‬ ‫و شــاعیرانەی کیاڕۆســتەمی جێــی‬ ‫ستایشە‪.‬‬ ‫ساپســتین قســەکەی ژان لــۆک‬ ‫گــۆدار بیر دەهێنێتەوە کە گوتبووی‪:‬‬ ‫«سینەما بە گریفیس دەستی پێ کرد‬ ‫و بە کیاڕۆستەمی کۆتایی هات‪».‬‬ ‫لە هۆڵیوود ڕیپۆرتەریشدا گوتارێک‬ ‫بە قەڵەمی دبۆرا یانگ باڵو بووەتەوە‬ ‫کە نووســیویەتی‪ :‬ترافیکی ســینەما‬ ‫یەکێک لە الیتەکانی لە دەست دا‪.‬‬ ‫دەیلــی مەیلیــش هەواڵــی مەرگی‬ ‫کیاڕۆستەمی بەم جۆرە باڵو کردەوە‪:‬‬ ‫دێوی ســینەمای ئێران کۆچی دوایی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە‪ ،‬کیاڕۆســتەمی جگە‬ ‫لە دەر‌هێنەر‪ ،‬هاوکات شاعیر‪ ،‬وێنەگر‪،‬‬ ‫وێنەکێش و فیلمنامەنووسیش بوو‪ .‬ئەو‬ ‫کاتێک لە ‪١٩٩٧‬ـــدا بە فیلمی «تامی‬ ‫گێالس» خەاڵتی چلەخورمای زێڕینی‬ ‫کانی بــردەوە‪ ،‬لە گەڕانــەوەدا ناچار‬ ‫بوو لە دەرگای پشتەوەی فڕۆکەخانە‬ ‫ڕابــکات‪ ،‬چونکــە نەیارانێکی زۆر کۆ‬ ‫بووبوونەوە کە هێرشــی بکەنە سەر‪،‬‬ ‫بەاڵم شــەممەی ڕابردوو بە هاتنەوەی‬ ‫تەرمەکــەی لە پاریســەوە بــۆ تاران‪،‬‬ ‫دیســان خەڵکێکــی زۆر لــە بــەردەم‬ ‫فڕۆکەخانــە کــۆ بوونــەوە‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫ئەمجارەیــان ئاپــۆرای ســینەماکاران‬ ‫و هونەردۆســتان بــوو‪ .‬ئــەو دوێنــێ‬ ‫یەکشــەممە نێژرا‪ .‬بــەاڵم فیلمەکانی‬ ‫هەمیشــە تامێکی نەبڕاوەیان دەبێت‪،‬‬ ‫کــە دەیهێنێ بۆی بژیــت‪ ،‬وەک تامی‬ ‫گێالس‪.‬‬

‫بۆنڤوا فەرمانڕەوای بیابان مرد‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بونڤوا‪ -‬شــاعیری ناوداری فەڕەنســا‪،‬‬ ‫لــە تەمەنی ‪٩٣‬ـــساڵیدا کۆچــی دوایی‬ ‫کرد‪ .‬ئەو هــاوکات وەرگێڕی کتێبەکانی‬ ‫شەکسپیرش بوو بۆ زمانی فەڕەنسی‪.‬‬ ‫بونڤــوا‪ ،‬نووســەر و وتارنووســی‬ ‫فەڕەنسی کە زیاد لە ‪ ١٠٠‬کتێبی چاپ و‬ ‫باڵو کــردەوە‪ ،‬بەرهەمەکانی بۆ زیاتر لە‬ ‫‪ ٣٠‬زمان وەرگێڕدراون و هەروەها وەرگری‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیی «گۆنکوور»ـیشە‪.‬‬ ‫بۆنڤــوا لە واڵتــە ئینلگیزی‌زمانەکان‪،‬‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬ئیتاڵیا و ســویددا ناوبانگێکی‬

‫زۆری هەیە و شیعرەکانی ییتس‪ ،‬پترارک‬ ‫و جۆرج سفریشی کردووە بە فەرەنسی‪.‬‬ ‫فڕانســوا ئۆالنــد‪ -‬ســەرۆککۆماری‬ ‫فەڕەنســا‪ ،‬پاش بیستنی هەواڵی مەرگی‬ ‫بۆنڤــوا‪ ،‬ئــەوی بــە یەکێک لە شــاعیرە‬ ‫گەورەکانی سەدەی بیستەم ناساند‪.‬‬ ‫بونڤوا‪ ،‬لەدایکبووی ســاڵی ‪١٩٢٣‬ـــی‬ ‫شــاری تــۆری فەڕەنســا بــوو‪ .‬باوکــی‬ ‫کرێکاری ئاســنەڕێ و دایکی مامۆستای‬ ‫خوێندنگــە بــوو‪ .‬لــە کۆتایییەکانــی‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٤٣‬چوو بــۆ پاریس تا درێژە‬ ‫بــە خوێندنــی فەلســەفە بــدات‪ .‬لــەو‬ ‫قۆناغــەدا بوو کە یەکەمین شــیعرەکانی‬ ‫خــۆی نووســی‪ .‬ســەرەتا مەیلی بە الی‬ ‫سوریالیزمدا چوو‪ ،‬بەاڵم دواتر وازی لەو‬

‫ڕەوتــە هێنــا و دژی ڕەوتــە هاوچەرخە‬ ‫ئەدەبییەکانی ئەو ســەردەمە دەستی بە‬ ‫کارە کالسیکەکانی خۆی کرد‪.‬‬ ‫لە گرنگترین کتێبە شیعرییەکانی بونڤوا‬ ‫دەتوانین ئاماژە بەم دەفتەرەشیعرییانە‬ ‫بکەیــن‪ :‬دوێنــێ فەرمانڕەوایانی بیابان‪،‬‬ ‫لە ئاستانەی فریودا‪ ،‬ئەوەی بێ‌ڕووناکی‬ ‫بــوو‪ .‬هەروەها کتێبێکــی وتارەکانی بە‬ ‫ناوی‪ :‬گفتوگۆ سەبارەت بە شیعر‪.‬‬ ‫بونڤوا تا تەمەنی هەشتاســاڵییش بە‬ ‫وریایییەوە درێژەی بە نووسینەکانی دا‪.‬‬ ‫بەردەوامیش ناوی ئەو وەک نووســەرێک‬ ‫کە چانســی وەرگرتنــی خەاڵتی نۆبێڵی‬ ‫هەیە لەسەر زاران بوو‪.‬‬

‫ژان لۆک گۆدار‪ :‬سینەما بە‬ ‫گریفیس دەستی پێ کرد و‬ ‫بە کیاڕۆستەمی کۆتایی هات‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٧/١١‬‬

‫‪2‬‬

‫'لۆجیکی هیگڵ' بە کوردی‬ ‫هەرێم عوسمان‬ ‫کتێبی ‹لۆجیکی هیگڵ›‪ ،‬لە نووسینی‬ ‫(د‪.‬محەمــەد کەمــال)‪ ،‬یەکێکــە لــەو‬ ‫بەرهەمە فەلســەفییە گرنگانەی بە زمانی‬ ‫کوردی لەبارەی لۆجیک و لۆجیکی هیگڵ‬ ‫نووسراوە‪.‬‬ ‫لــەم بەرهەمــەدا خوێنــەر بــە‬ ‫وردەکارییەکانــی لۆجیــک بەگشــتی و‬ ‫دیالێکتیکی لۆجیکی هیگڵ ئاشنا دەبێت‪.‬‬ ‫لێرەشەوە ئاشنای بابەت و بیرکردنەوەی‬ ‫لۆجیکــی و هەڵە لۆجیکییــەکان دەبین‪.‬‬ ‫ئەرســتۆ وەک یەکــەم فەیلەســوف‪ ،‬کە‬ ‫لەبــارەی لۆجیــک و بابەتەکانی لۆجیکی‬ ‫نووســیوە‪ ،‬پێیوایــە لۆجیــک زانســتی‬ ‫بەڵگەهێنانەوەیــە‪ .‬بەڵگەهێنانــەوەش‬ ‫لەنێــو بیرکردنەوەدایــە‪ ،‬بــەاڵم هەمــوو‬ ‫بیرکردنەوەیــەک بەڵگەهێنانــەوە نییــە‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە لۆجیک فێــری بیرکردنەوەی‬ ‫بەڵگەئامێز‪ ،‬نەک بیرکردنەوە بەگشتیمان‬ ‫دەکات‪ .‬بنەمــای ئــەم پێناســەیەش بۆ‬ ‫بوونی مــرۆڤ وەک بوونێکــی ئاگامەندە‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ ،‬کە بەردەوام بیردەکاتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم مەرج نییــە بیرکردنــەوەی مرۆڤ‬ ‫لۆجیکی بێت‪ .‬ئەم جۆرەی ‹بیرکردنەوەی‬ ‫بەڵگەئامێز› ئاکامی لەهەڵەبەدەری هەیە؛‬ ‫چونکــە ئاکامەکــە لە پێشــەکییەکانەوە‬ ‫دێتەئــاراوە‪ .‬بیرکردنــەوەی لۆجیکــی‬ ‫هەوڵە بۆ گەیشــتن بە راســتی(ئەمەش‬ ‫بەستنەوەی لۆجیکە بە ئۆنتۆلۆجییەوە)‬ ‫الی ئەرســتۆ بەڵگەهێنانــەوە فۆرمــی‬ ‫(دیدەکشن)ی هەیە‪ ،‬کە بە (سیلۆجیزم)‬ ‫ناســراوە‪ .‬بێگومان ســیلۆجیزم چەندین‬ ‫مەرجــی هەیە(خوێنــەر دەتوانێــت‬ ‫وردەکارییــەکان لــە کتێبــی ناوبــراودا‬ ‫بخوێنێتەوە) کە رەچاوکردنی ئەو مەرجانە‬ ‫پێویســتە‪ ،‬دەنا تووشی هەڵەی لۆجیکی‬ ‫دەبین‪ .‬دیدەکشــن‪ ،‬واتە دوو پێشــەکی‪،‬‬ ‫کە النیکــەم یەکێکیان هەمەکی بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫گەیشــتن بە ئاکامێکی جیــاواز‪ .‬هاوکات‬ ‫هەبوونــی هــەر پێشــەکییەکی هەندەکی‬ ‫ئاکامەکــە هەندەکــی دەکات‪ .‬لە الیەکی‬ ‫دیکەوە مەرجە دەســتەواژەکان ســادە و‬ ‫ناکۆک نەبن(نەبوونی ناکۆکی لە لۆجیکی‬ ‫ئەرســتۆ بنەڕەتــە‪ ،‬بــەاڵم بەپێچەوانەوە‬ ‫هەبوونــی ناکۆکــی لە لۆجیکــی هیگڵدا‬ ‫بنەڕەتە)‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫هەموو مرۆڤێک دەمرێ‪.‬‬ ‫سوکراتیش مرۆڤە‪.‬‬ ‫کەوابوو سوکرات دەمرێ‪.‬‬ ‫لێــرەدا‪ ،‬پێشــەکی یەکــەم هەمەکی و‬ ‫دووەم هەندەکیــە‪ ،‬لەبەرئــەوە ئاکامەکە‬ ‫هەندەکیە‪.‬‬ ‫بێگومــان چەندین بوونیادی جیاوازی‬ ‫بەڵگەهێنانــەوە هەیــە‪ .‬بــۆ نموونــە‬ ‫(ئیندەکشــن) کــە لەبیرکردنــەوەی‬ ‫زانســتیانەدا گرنگــی خــۆی هەیــە‪ ،‬لــە‬ ‫پێشەکی هەندەکیەوە بە ئاکامی هەمەکی‬ ‫دەگەین (بەاڵم ئــەم ئاکامەی ئیندەکش‬ ‫مەرج نییە‪ ،‬هەمیشە راست بێت)‪.‬‬ ‫نووســەر لــە بەرهەمەکەیدا بــەردەوام‬ ‫بــۆ پێشــینەی لۆجیــک و دیالێکتیــک‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ ،‬لەبەرئــەوە بەرهەمەکــە‬ ‫بــەراوردکاری‬ ‫بــە‬ ‫دەوڵەمەنــدە‬ ‫تێگەیشــتنی فەیلەســوفەکان لە لۆجیک‬ ‫و دیالێکتیک‪ .‬بەشــی دووەمی کتێبەکە‪،‬‬ ‫بەناوی(بیرکردنــەوەی دیالێکتیکــی)‬ ‫بــە ســوکرات دەســتپێدەکات‪ ،‬کە چۆن‬ ‫وەک یەکــەم فەیلەســوف توانیویەتــی‬ ‫لەڕێگــەی بیرکردنــەوەی دیالێکتیکیەوە‬ ‫بــە ئاکامــی نــوێ بــگات‪ .‬بۆ ســوکرات‬ ‫بیرکردنــەوەی دیالێکتیکــی مۆنۆلــۆگ‬ ‫نەبووە‪ ،‬بەڵکــو دیالۆگ بووە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بۆچوونی جیاوازو دژ بنەمای بیرکردنەوە‬ ‫دیالێکتیکــی و گەیشــتن بــە ئاکامــی‬ ‫نوێ‌بــووە‪ .‬ئەمــەش جیاوازی ســوکرات‬ ‫و هیگڵــە‪ ،‬کــە دیالێکتیکــی هیــگڵ‬ ‫مۆنۆلۆگییــە‪ ،‬لەنێــو خــودی چەمکــە‬ ‫جیاوازەکانــەوە دێتــەدەرێ‪ .‬بە واتایەکی‬ ‫دیکە هەموو چەمکێکی پۆزەتیڤ دەبێت‬ ‫بە نێگەتیڤ و نیگەتیڤیش بە پۆزەتیڤ‪.‬‬ ‫دیالێکتیکــی هیــگڵ‪ ،‬پرۆســەی‬

‫کایەکردنــی بوونــی رەهایە لەگەڵ خۆی‪.‬‬ ‫لەم سیســتمەدا زانینی رەها دوا قۆناغی‬ ‫گەشەکردنی ئاگامەندییە‪ ،‬بەاڵم دوا قۆناغ‬ ‫لە سەرەتادا هەبووە‪ ،‬بەاڵم بۆ دڵنیابوون‬ ‫لــە بوونی خــۆی لە خۆی دێتــە دەرێ‪.‬‬ ‫یاخــود بــۆ خۆدەوڵەمەندکردنــی زیاتــر‬ ‫ئــەم کارە دەکات‪ .‬چونکە بە دەرچوونی‬ ‫(ئەویدی)لەبوونــی خۆیــەوە‪ ،‬الیەنێکــی‬ ‫بێگانــە دروســتدەکات و لەخــۆی نامــۆ‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بــەاڵم لە قۆناغی ســێیەمدا کە‬ ‫گەڕانــەوەی بێگانــەو نامۆکەیە بۆ خۆی‪،‬‬ ‫ئیدی ئاگامەنــدی و جیهانی دەرەوە یان‬ ‫خــۆو بابــەت یەکدەگرن و دەبــن بەیەک‬ ‫راســتەقینە‪ ،‬ئەمــەش بــۆ گەشــەکردنی‬ ‫زیاتــر و یاخــود لەخۆدڵنیابوونی بوونی‬ ‫رەهایــە لەخۆی‪ ،‬چونکــە بوونی رەها لە‬ ‫بوونی ئەویدیدا خۆی بەرجەســتە دەکات‬ ‫و دڵنیادەبێــت‪ ،‬کــە ئەمــە خــۆی نییە‪،‬‬ ‫بۆیــە قۆناغی ســێیەم دەســتپێدەکات‪،‬‬ ‫کــە هاتنەنێــوەوەی ئەویدیــە بــۆ خــۆ‪.‬‬ ‫هاوکات ناکرێــت‪ ،‬بڵێین لەم دەرچوون و‬ ‫هاتنەنێــوەوەی بێگانە بــۆ نێو خۆی(کە‬ ‫هەربەشــێکبووە لەخــۆ)و بڕینــی ئــەم‬ ‫قۆناغانــە لەالیەن بوونــی رەهاوە بوونی‬ ‫رەهای دەوڵەمەند نەکردووە‪.‬‬ ‫ئەرســتۆ بەپێچەوانــەی هیــگڵ و‬ ‫ئەفالتونــەوە‪ ،‬دیالێکتیــک بــە زانســت‬ ‫دانانێت‪ .‬چونکە زانســت الی ئەرستۆ لە‬ ‫چوارچێوەی هەســت و ئەزموندایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیالێکتیک ئەو ســنوورە دەبەزێنێت‪ .‬الی بــە (ئەنتینــۆم)ی دادەنێــت‪ ،‬کە لە دوو‬ ‫ئەرســتۆ دیالێکتیک سێ ســودی هەیە‪ .‬دەستەواژەی ناکۆک پێکهاتووە‪ ،‬پێیوایە‬ ‫بــۆ (راهێنانــی بیرکردنەوە‪ ،‬بۆ زانســتە بــۆ بیرکردنــەوەی فەلســەفی گرنگــن‬ ‫فەلســەفییەکان‪ ،‬بــۆ ڕووبەڕووبوونەوەی و لەخــەوی دۆگمــا راماندەچڵەکێنــن‪.‬‬ ‫بەرانبــەر)‪ .‬فێرمــان دەکات‪ ،‬چــۆن کانت بەگشــتی ئاماژەی بە چواردەســتە‬ ‫لەبۆچوونــە جیــاوازەکان رزگارمان بێت‪ ،‬ئەنتینــۆم کــردوە‪ ،‬کە وابەســتەی چوار‬ ‫یــان لــە بۆچوونــە تەمومژاوییەکانــەوە دەســتە کاتیگۆرییەکانن(چەندەکــی و‬ ‫بــە ئاکامێکــی روون بگەیــن‪ .‬هــاوکات چۆنیەتــی‪ ،‬پەیوەنــدی و مەرجێتــی)‬ ‫دەمانگەیەنێــت بە هۆکاری یەکەم و دوا‪ -‬هەریەک لەمانە ناتوانن لەڕێگەی هەســت‬ ‫ڕاستەقینە‪.‬‬ ‫و تێگەیشــتنەوە بسەلمێنرێن‪ ،‬بۆیە سەر‬ ‫خاڵێکی گرنگ لەم بەشەدا‪ ،‬کە نووسەر بەهۆشــی رەوانــن‪ .‬لێرەوە هــۆش بەبێ‬ ‫ئاماژە بۆ دەکات‪ ،‬ئەوەیە‪ ،‬کە توێژینەوەی هەســتکردن دەســتەواژەی میتافیزیکــی‬ ‫دیالێکتیکی وەک فەلسەفە الی ئەرستۆ و بەرهەمدەهێنێت‪ .‬لە ئاکامدا کانت روو لە‬ ‫کانت و هیگڵ میتافیزیکییە‪.‬‬ ‫(نازانمکاری) دەکات‪ ،‬چونکە ئامێرەکانی‬ ‫الی کانــت بنەمــای زانیــن لەســەر زانیــن ناتوانــن بچنە ئەودیــو جیهانەوە‪،‬‬ ‫هــاوکاری نێــوان هەســت و تێگەیشــتن لەبەرئــەوە ئێمە ناتوانین راســتییەکانی‬ ‫رادەوەستێت‪ ،‬هەستەکان خەسڵەتەکانی ئەودیو جیهان(نۆمینە) بناســین‪ .‬لەگەڵ‬ ‫جیهانــی دەرەوە وەردەگرن و بەیارمەتی ئەمەشــدا کانــت راســتییەکانی ئەودیــو‬ ‫تێگەیشــتن خەســڵەتەکان لێکدەدرێــن جیهــان رەتناداتەوە‪ ،‬بەڵکو بێتوانایی لە‬ ‫بــۆ دامەزراندنی بیرۆکــە‪ ،‬لەبەرئەوە بێ سەلماندنیان نیشاندەدات‪.‬‬ ‫هەســتکردن‪ ،‬تێگەیشتن ناتوانێت بیرۆکە‬ ‫فەلســەفەی کانــت کاریگەری لەســەر‬ ‫دامەزرێنێت‪ ،‬بێ تێگەیشتنیش هەستکردن فیختە دانا‪ ،‬بەجۆرێک شێوازی نووسینی‬ ‫بــێ بیرۆکەیــە‪ .‬لێــرەوە تێدەگەیــن فیختــە هێندە نزیکە لــە کانتەوە‪ ،‬فیختە‬ ‫زانینی مرۆڤ ســنوردارە لە تێگەیشــتن کتێبێــک بەبێ ناو باڵودەکاتەوە‪ .‬خەڵکی‬ ‫تێپەڕنابێــت‪ .‬بــەاڵم دیالێکتیکیــش بــۆ کتێبەکــە دەدەنە پــاڵ کانــت‪ ،‬کانتیش‬ ‫کانت پێویستی بە تێپەڕکردنی سنورەکە کتێبێــک لەبارەی ئەو کتێبــە بێ ناوەوە‬ ‫هەیــە‪ .‬چونکــە دیالێکتیــک ســەر بــە دەنووســێت و زۆر ستایشــی دەکات(لە‬ ‫هەوڵدانــی هۆشــەو زانینی ئەو شــتانەی کاتێکدا پێشــتر فیختــە هەوڵی زۆریداوە‬ ‫ئەودیــو هەســتە‪ .‬لێرەوە کانت کێشــەی لــە کانت نزیــک بێتەوە‪ ،‬کانــت بایەخی‬ ‫بۆ دروســتدەبێت‪ ،‬لەالیەک زانینی مرۆڤ پێنــەداوە)‪ .‬ئەمە فیختە دڵخۆشــدەکات‬ ‫بــە هەســت و تێگەیشــتن لــەم جیهانە و هانیــدەدات بــەردەوام بێــت‪ .‬فیختــە‬ ‫ســنووردار دەکات‪ ،‬بــەاڵم جەختیــش هەوڵــدەدات ئەو کەلێنــەی کانت لەنێوان‬ ‫لەســەر زانینی جیهانــی ئەودیو دەکات‪ ،‬ســنووردارێتی زانین و هەبوونی نۆمینەدا‬ ‫لەکاتێکدا هۆش دەسەاڵتی نییە هەست و دروســتی کردووە پڕی بکاتــەوە‪ .‬فیختە‬ ‫تێگەیشتن تێپەڕبکات‪ ،‬ئەو دەسەاڵتەشی پێی‌وایــە ناکرێــت‪ ،‬جیهانی دیــاردەکان‪،‬‬ ‫هەبێــت‪ ،‬بەاڵم توانای ســەلماندنی نییە‪ ،‬بەبــێ ناســینی راســتەقینە بناســین‪،‬‬ ‫چونکە ئەو زانینە هۆشــیە لە هەســت و چونکــە جیهانــی دیــاردەکان هۆکــردی‬ ‫تێگەیشــتنەوە پەیدانەبــووە‪ .‬لەبەرئەوە نۆمینەن(راســتەقینەن)‪ .‬لێــرەوە فیختە‬ ‫کانــت توشــی کورتهێنانی زانیــن بووە‪ .‬هەوڵی رەتبوون لەو بۆچوونە دووەلیستیە‬ ‫لەگەڵ ئەوەشــدا کانت ئەم کورتهێنانەی دەدات‪ ،‬کە بووەتە هۆی هێنانەکایەی ئەو‬ ‫بــە لەخەوهەســتان دانــاوە‪ ،‬چونکــە ئاکامە نەرێنییە‪ .‬بۆچوونی دووەلیســتی‬ ‫جەختــی لەســەر ئەوە کــردووە‪ ،‬کە ئەم لەســەر بنەمــای جیاکردنــەوەی (خــۆ)‬ ‫زانینە هۆشــەکیە ســەر بەهۆشی رەوانە و (بابەت)ەکــەی رادەوەســتێت‪ ،‬چونکە‬

‫««‬

‫یەو (خــۆ)ش (خۆ)یە‪ .‬بۆیــە دەتوانین دەیــکات بە خاوەن (زانینــی رەها)‪ ،‬کە‬ ‫بڵێین هــۆکارو هۆکردە‪ ،‬ســنووردارکەر‪ ،‬لەبوونی خۆیی و بابەتەکەی دڵنیادەبێت‪.‬‬ ‫کۆتا جیاوازیی‪ ،‬کە نووسەر ئاماژەی بۆ‬ ‫سنووردارکراوە‪.‬‬ ‫هیگڵ ســودی زۆری لە فیختە بینیوە‪ .‬دەکات‪ ،‬بیرکردنەوەی دیالێکتیکی فیختە‬ ‫چونکە وەک فیختە پێیوایە (ئاگامەندی) (خۆ)یــە‪ ،‬بەاڵم بۆ هیــگڵ (ئاگامەندی)‬ ‫بۆ(خــۆ)ی دەبێــت بــە ئەویــدی‪ ،‬واتــە یــە‪ .‬بۆیــە دەکرێــت بیرکردنــەوەی‬ ‫ئاگامەنــدی و ئەویدی دەبن بە دوو دیوی دیالێکتیکــی هیــگڵ بــە (دیالێکتیکــی‬ ‫یەک ڕاستەقینە‪ ،‬بەاڵم تێهەڵکێشەکەیان ئاگامەنــدی) دابنرێت‪ .‬کە لەســێ قۆناغ‬ ‫پرۆســەی مێژوویی هەیە‪ ،‬کە ئاگامەندی پێکدێــت‪ ،‬هــەر قۆناغێک گەشــەی تێدا‬ ‫دیالێکتیانــە دەیجوڵێنێت و لەم جواڵنەدا رووئــەدات‪ .‬دەکرێــت ئــەم ســێ قۆناغە‬ ‫بــە دەوڵەمەندییــەوە بــۆ نێــو خــۆی لــە سێکوچکەی(ئاگامەندی‪-‬سرووشــت‪-‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ ،‬بێ ئــەوەی جیاوازییەکان مێژوو)دا بەرجەستە بکەین‪.‬‬ ‫ئاگامەندی= تێز‬ ‫لەنێو ببات‪ ،‬هەوڵدەدات ئەویدی بەتەواوی‬ ‫سرووشت= دژەتێز‬ ‫بخاتــەوە ســەر خــۆی‪ .‬لێــرەدا گرنگــە‬ ‫مێژوو= تێهەڵکێشی تێزو دژە تێز‪.‬‬ ‫ئامــاژە بــەو بکەین‪ ،‬هیــگڵ یەکێکە لەو‬ ‫تێبینــی دەکەیــن‪( ،‬مێــژوو) وەک‬ ‫فەیلەســوفانەی رێزی زۆری لە ناکۆکی و‬ ‫جیاوازییەکان گرتووەو کردونیەتە بنەمای تێهەڵکێشــی تێز(ئاگامەنــدی) و‬ ‫لۆجیکــە دیالێکتیکیەکەی و رەخنەی لە دژەتێز(سرووشــت) لــە هەردووکیــان‬ ‫فیختــەو شــێڵینگی هاوڕێــی گرتــووە‪ ،‬دەوڵەمەندتــرە‪ ،‬لەبەرئــەوە لــە هــەر‬ ‫لەبەرئەوەی لە سیســتمی فەلســەفیاندا قۆناغێکــی نوێــدا گــۆڕان بە ئاراســتەی‬ ‫گەشــەکردندا تێبینــی دەکەیــن‪ .‬بۆیــە‬ ‫جیاوازی لەناودەبەن‪.‬‬ ‫لەبەشی سێیەم‪ ،‬بە ناونیشانی (هیگڵ هیــگڵ پێی‌وایــە جیهــان بــەردەوام‬ ‫و بیرکردنەوەی دیالێکتیکی)‪ .‬نووســەر‪ ،‬لــە گەشــەکردندایە‪ .‬بــەاڵم خاڵێکــی‬ ‫ئامــاژە بــە دیالێکتیکی هیــگڵ دەکات‪ ،‬کێشــەهەڵگر الی هیگڵ ئەوەیە‪ ،‬کە ئەم‬ ‫دەڵێــت‪›‹ :‬هیــگڵ توانــی (دیالێکتیک) گەشــەیە (یــەک ڕەهەندی)یــە‪ .‬هیــگڵ‬ ‫بکات بە کرۆکی بیرکردنەوەی فەلســەفی ســەرهەڵدانی کۆمەڵگــەی بــۆرژوازی بە‬ ‫و بەمیتۆد بۆ گەیشــتن بە ڕاستەقینە››‪ .‬حەتمی و دواقۆناغ دەزانێت‪ ،‬بەاڵم مارکس‬ ‫نووســەر لەســەرەتادا بــە ســێ خــاڵ بەپێچەوانەوە قۆناغێکی پێشــکەوتوتر و‬ ‫جیــاوازی دیالێکتیکی هیــگڵ بەراورد بە کۆمەڵگەیەکی نوێ پێشبینی دەکات‪.‬‬ ‫لــەم کتێبەدا لەبــارەی لۆجیکی هیگڵ‬ ‫خۆ لەدەرەوەی بابەتەکەی رادەوەستێت‪ .‬بیریارانــی پێشــوو باســدەکات‪ .‬پێیوایە‬ ‫لێــرەوە بۆچوونــی یەکانەکــی فیختــە دیالێکتیــک بــۆ هیــگڵ تەنیــا لۆجیک و نووســەر زۆر بــە پرۆســەی گەشــەی‬ ‫جێگــەی بۆچوونــە دووەلیســتیەکەی بەڵگەهێنانەوە نییە‪ ،‬بەڵکو سیســتمێکی لۆجیکــی دیالێکتیکی هیگڵ خراوەتەڕوو‪،‬‬ ‫کانــت دەگرێتــەوەو جەخــت لەســەر فەلسەفی ســەرجەمگیرە‪ ،‬کە هەوڵیداوە کــە وەک چیرۆک یان رۆمانێکە و گرێچنە‬ ‫نزیکبوونــەوەی خــۆو بابــەت دەکات‪ ،‬هەموو دیاردە سرووشتی و مێژووییەکانی لۆجیکیەکە لە ‹بوون›ەوە دەستپێدەکات‬ ‫بەجۆرێک جیاوازییەکەیــان نەهێڵێت‪ ،‬تا پێ‌راڤەبــکات‪ .‬واتە پرۆژەکــە بریتییە لە و بەشێوەیەکی دیالێکتیک گەشەدەکات و‬ ‫راڤەکردنــی ئاگامەنــدی رەهــا‪ ،‬کــە ئەم کاتیگۆرییەکانی دیکەی لێوە دێنەدەرێ‪.‬‬ ‫خۆ بابەت دەناسێت‪.‬‬ ‫لێــرەدا (خــۆ)ی فیختــە دەچێتە نێو ئاگامەندییــە دەبێت بە زەمینە بۆ هەموو بوونیش زیاتــر لەهەموو کاتیگۆرییەکانی‬ ‫جواڵنی دیالێکتیکیەوە‪ ،‬تاوەکو جیاوازیی دیاردەیەکــی سرووشــتی و مێژوویــی‪ .‬دیکــە راســتەوخۆیەو لــە قۆناغــی‬ ‫نێــوان (خۆ)و (بابــەت) نەهێڵێت‪ .‬بۆیە لێرەوە ئاگامەندی رەها ژیانە‪ ،‬لەبەرئەوە گەشــەکردنیدا دژەتێزی خۆی (جەوهەر)‬ ‫نووسەر فەلسەفەی فیختە بە(دیالێکتیکی تەنیــا بــە خوێندنــەوەو توێژینــەوە بــە ی هێنایــە کایــە‪ ،‬کــە جەوهــەر وەک‬ ‫خۆ)ناودەبات‪ .‬چونکە (خۆ) راستەقینەی ئاگامەندی رەها ناگەین‪ ،‬بەڵکو پێویستە دژەتێز پێچەوانەی بوون ناڕاســتەوخۆیە‪.‬‬ ‫لێــرەدا ناکۆکــی نێوان بــوون و جەوهەر‬ ‫رەهایــە‪ ،‬بۆیــە پۆزەتیڤە‪ .‬بــەاڵم یەکێک بژین تاکو لەو بوونە تێبگەین‪.‬‬ ‫خاڵێکــی دیکە کە پێشــتر ئاماژەم بۆ بە قۆناغێکی پێشــکەوتوو تێهەڵکێشــدا‬ ‫لــە خەســڵەتەکانی (خــۆ) ئاگامەنــد و‬ ‫خــاوەن (تێ‌‪-‬ڕوانینە)‪ ،‬واتــە لە خۆیەوە کــردووە‪ ،‬پەیوەســتە بــە مۆنۆلۆگی ئەم دەڕوات‪ ،‬تاوەکــو یەکبگــرن‪ .‬ئەمــەش‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬دەبێت بە ئەویدی(لێرەدا خۆ دیالێکتیکەوە‪ ،‬واتە دژە تێز نوێنەرایەتی وەک هیــگڵ باســیدەکات لە(چەمــک)دا‬ ‫بەرەهایــی و پۆزەتیڤی نامێنێتەوە)‪ .‬ئەم الیەنی بەرانبەر ناکات(کە الی ســوکرات دەبینرێت‪ .‬وەک باســمانکرد دیالێکتیکی‬ ‫ئەویدییە خۆ سنووردار دەکات‪ ،‬هەروەک هەبووە)‪ .‬بەڵکو ئــەم دیالێکتیکە کایەی هیگڵ دیالێکتیکی ئاگامەندییە‪ .‬ڕاڕەوەی‬ ‫چــۆن‪ ،‬خۆ ئەویــدی ســنووردار دەکات‪ ،‬ئاگامەنــدی رەهایە لەگەڵ خۆیدا‪ ،‬چونکە (چەمک) یەکێتــی دوو ڕاڕەوەی بوون و‬ ‫لەبەرئــەوە هەریــەک لــە خــۆو ئەویدی نوێنەرایەتی هیچ شتێک لە دەرەوەی خۆی جەوهەرە‪ ،‬چونکە چەمک کاتیگۆرییەکی‬ ‫یەکنین(یەکیشــن)‪ .‬لێــرەوە هەریەک لە ناکات‪ .‬لــەم کایەیــەدا ئاگامەندی رەها‪ ،‬راستەوخۆ و ناڕاســتەوخۆیە‪ ،‬کە دەبێتە‬ ‫خۆو ئەویــدی لەنێوان (سەربەســتی) و چونکە ئاگامەندییە لەشــتێک‪ ،‬لەبەرئەوە رەتدانــەوەی جەوهــەرو جەوهەریــش‬ ‫(پێویستی)دان‪ ،‬چونکە راستە لەخۆیاندا الیەنــی نێگەتیڤ بۆ خۆی ســازدەکات‪ ،‬رەتــی بــوون دەداتــەوە‪ ،‬بۆیــە چەمــک‬ ‫سەربەســتن‪ ،‬بــەاڵم لەالیــەن یەکدیــەوە تاوەکو بە (ئاگا)بێ‪ ،‬ئەمەش خەسڵەتی دەبێتــە رەتدانــەوەی رەتدانەوە‪ ،‬دووجار‬ ‫سنووردار دەکرێن‪ ،‬لەبەرئەوە سەربەستی ئاگامەنــدی لەخــۆی دەدۆڕێنێت‪ ،‬دەبێت نێگەتیڤ‪ .‬دووجــار نێگەتیڤ پۆزەتیڤە‪.‬‬ ‫و پێویســتی رەهانین‪ .‬بــە کورتییەکەی بەهەبوویەکــی لە ئاگابەدەر‪ .‬لەبەرئەوەی لەبەرئەوە بوون و جەوهەر لەنێو یەکێتی‬ ‫ئەویدی بێگانە نیــەو لەخۆوە دەرچووە‪ ،‬ئاگامەنــدی هەمیشــە ئاگاییــە‪ ،‬کەوابوو (چەمک)دا‪ ،‬کــە کاتیگۆرییەکی (خۆ)ی‬ ‫هەرچەند دەبێت‪ ،‬بە نێگەتیڤی خۆ‪ ،‬بەاڵم بیــر لە بوونــی خۆی دەکاتــەوە‪ ،‬لێرەوە و ناوەکییــە یەکدەگرن‪ .‬لەبەرئەوەی هیچ‬ ‫وەک هیــگڵ ناویدەنێــت‪ ،‬کایەکردن‪ ،‬ئەم دەبێتە(بیرلێ‌کــراوە) واتە خــۆو بابەت‪ ،‬چەمکێــک بە بێ(خۆ)نییــە‪ ،‬بۆیە هیگڵ‬ ‫کایەکردنە بۆ ناسینە‪ ،‬چونکە هەریەک لە یــان ئاگامەنــدی و ئەویــدی دوو شــتی لەگەڵ باســکردنی چەمکدا باســی (خۆ)‬ ‫ش دەکات‪.‬‬ ‫خۆو ئەویدی یەکدی رەتدەدەنەوە‪ ،‬دەبن جیاوازن و جیاوازیشنین‪.‬‬ ‫لــە کۆتاییــدا پێویســتە ئامــاژە بەوە‬ ‫ئاگامەندی= تێز‬ ‫بە ســنوور بــۆ یەکدی‪ .‬لەم پرۆســەیەدا‬ ‫بکەم‪ ،‬لێرەدا تەنیا لەســەر ســێ بەشــی‬ ‫ئەویدی= دژە تێز‬ ‫خــۆ باشــتر خــۆی دەناســێت‪ ،‬بــۆی‬ ‫خاڵێکــی گرنــگ بــۆ جوڵەی ســێیەم کتێبەکــە وەســتاوم و بــوارم نییــە‪ ،‬تا‬ ‫دەردەکەوێــت‪ ،‬کە (خۆ)یەکــی چاالکە‪،‬‬ ‫چونکــە ئەویــدی ســنووردار دەکات‪ ،‬بریتییــە لــەو نامۆبوونــەی لەئەنجامــی کۆتایی بەردەوام بم‪ .‬کتێبەکە سەرچاوەی‬ ‫هاوکات ئەویدیش خۆ ســنووردار دەکات‪ ،‬دەرچوونــی (ئەویــدی)ە لــە ئاگامەندی یەکەمی نووســینەکەم‌بووە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لەبەرئەوە خۆ ناچاالکە‪ .‬لێرەوە چاالک و رەهــا دێتە ئاراوە‪ .‬ئەم ئازاری نامۆبوونە گەلێــک دەوڵەمەنــدەو خوێنــەر تاوەکو‬ ‫ناچاالک‪ ،‬پۆزەتیڤ و نێگەتیڤ‪..‬بەدیدی ئاگامەنــدی هانــدەدات‪ ،‬لەڕێگــەی نەیخوێنێتــەوە‪ ،‬نازانێــت چ شــاکارێک‬ ‫فیختە پەیوەندییەکــی هۆکارییەو دەبێت یەکگرتنەوە(تێهەڵکێش) رزگاربێت‪ .‬ئەم هاتووەتــە نێــو کتێبخانــەی کوردییەوە‪.‬‬ ‫بە تێهەڵکێشی هۆکاری هەردوو الیەنەکە‪ .‬یەکگرتنە بە پرۆســەیەکی سرووشــتی و چونکــە لەم کتێبــەدا خوێنەر نەک تەنیا‬ ‫لەبەرئــەوە لــە جواڵنــە دیالێکتیەکــەوە مێژووییدا دەڕوات‪ ،‬ئەمەش گەشــەکردنی بە لۆجیکی هیگڵ ئاشــنا دەبێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تێدەگەیــن‪ ،‬کە ئــەوەی خۆ نییە‪ ،‬خۆیەو لێدەکەوێتەوەو (ئەویدی)دەناســێت و بۆ بــە مێژووی لۆجیک و دیالێکتیک ئاشــنا‬ ‫خــۆ خۆیــە؛ واتــە (ئەویــدی) (خــۆ) نێو خۆی دەگەڕێنێتەوە‪ ،‬ئەم ناســینەش دەبێت‪ .‬لــە رێگەی ئەم کتێبەوە خوێنەر‬ ‫تێدەگات هیگڵ ئەو فەیلەســوفەبووە‪ ،‬کە‬ ‫ســڵی لە جیاوازییــەکان نەکردووەتەوە‪.‬‬ ‫خوێنــەر فێردەبێت‪ ،‬تەنیــا بە پۆزەتیڤ‬ ‫دڵخــۆش نــەکات‪ ،‬چونکــە پۆزەتیــڤ‬ ‫نێگەتیڤــە‪ .‬یاخــود لەناکۆکــی و دژەکان‬ ‫نەترســێ‪ ،‬چونکــە بنەمــای گەشــەو‬ ‫پێشــکەوتنن‪ .‬لــەم کتێبەوە تێگەیشــتم‬ ‫فەیلەســوفانی وەک ژیــژەک و پیتــەر‬ ‫ســلۆتەردایک بۆچــی بــەردەوام بــۆی‬ ‫دەگەڕێنەوە‪ .‬چونکە الی ئەم فەیلەسوفە‬ ‫سنووریش دەبێتە بێسنوور‪.‬‬

‫نووسەر لە بەرهەمەکەیدا بەردەوام بۆ پێشینەی لۆجیک و دیالێکتیک‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬لەبەرئــەوە بەرهەمەکە دەوڵەمەندە بە بەراوردکاریی‬ ‫تێگەیشتنی فەیلەسووفەکان لە لۆجیک و دیالێکتیک‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٧/١١‬‬

‫‪3‬‬

‫یاداشتەكانی كافكا‬ ‫فرانتس كافكا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫ئەمە ئەو گلەییەیە كە دەمەوێت‬ ‫بیكەم‌و بنەمایەكی لۆژیكی هەیە‪ .‬لەڕوی‬ ‫تیوریشەوە قابیلی بەرگری لێكردنە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی بەڕاستیی لەمندا نەماوە‪،‬‬ ‫چركەساتی لەبیركردنە‪ .‬لەبارەیشیەوە‬ ‫هەراوزەنا دروست ناكەم‪ .‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە‪ ،‬دەتوانم لەهەموو كاتێكدا ئەوە‬ ‫بسەلمێنم كە پەروەردەكەم ویستویەتی‬ ‫كەسایەتییەك بم جیاواز لەم كەسایەتییەی‬ ‫ئێستام‪ .‬كەواتە من گلەییان لەسەر ئەو‬ ‫ژیانە لێ دەكەم كە پەروەردەكەرەكانم‬ ‫بەپێی مەبەستی خۆیان دەیانتوانی‬ ‫ێ‬ ‫بەمنی بگەیەنن‪ .‬من ئەو كەسەیان لـ ‌‬ ‫داوا دەكەم كەئێستا هەم‪ .‬لەبەرئەوەیش‬ ‫ێ ببەخشن‪،‬‬ ‫كە ناتوانن ئەو كەسایەتیەم پ ‌‬ ‫بۆیە لەگلەیی لێكردن ‌و قەشمەری‬ ‫كردنیاندا تەپڵێك دروست دەكەم دەنگی‬ ‫ێ هەموو ئەمانە‬ ‫بگاتە ئەوپەڕی دنیا‪ .‬ل ‌‬ ‫لە ڕاژەی ئامانجێكی جیاوازدایە کە‬ ‫گلەییكردن هەرچۆنێك بێت بەشێكی‬ ‫ئێمەی لەناوبردوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بەشێكی‬ ‫ش و جوانی لەناوبردوە‪( .‬هەندێك‬ ‫با ‌‬ ‫بەشێوەیەك‬ ‫لەخەونەكانمدا‬ ‫جار‬ ‫دەردەكەوێت وەك بووك مردوویەك بۆ‬ ‫كەسانی دی‪ ،‬ئەم گلەییكردنە بەردەوام‬ ‫لەقۆناغی گۆڕاندایە بە ئاهێك‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەم گلەییە پێش هەر شتێك گلەییەكی‬ ‫شەرافەتمەندانە بێت‪ ،‬كە جگە لەوە هیچی‬ ‫ژینەو دەبێت بەسەالمەتی بگاتە ئەوێ‌‪.‬‬ ‫بەم جۆرە‪ ،‬گلەیی گەورە كە چ بەاڵیەكی‬ ‫بەسەرنایەت‪ ،‬دەستی گلەیی بچووك‬ ‫دەگرێت‪ .‬ئەگەر گلەیی گەورە هەنگاو‬ ‫هەڵبهێنێت‪ ،‬گلەیی بچوك جرت‌وفرت‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم كە گلەیی بچووك گەیشتە‬ ‫ئەوێ‌‪ ،‬خۆی دەردەخات‪ ...‬ئەوە ئەو‬ ‫شتەیە بەردەوام چاوەڕێی دەكەین‪ ...‬بۆ‬ ‫تەپڵلێدەریش حوكمی شەیپووری هەیە‪.‬‬ ‫زۆرجار بیری لێدەكەمەوە و جڵەو‬ ‫ێ هیچ‬ ‫بۆ خەیاڵم شل دەكەم‪ .‬ب ‌‬ ‫ئەمالوالكردنێك بەو ئەنجامە دەگەم كە‬ ‫پەروەردەی من زیاتر لەتوانای دەرككردنم‬ ‫منی لەناوبردووە‪ .‬بە ڕووكەش مرۆڤێكم‬ ‫وەك هەركەسێكی دی‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫پەروەردەی جەستەیی من نزیك بووە‬ ‫لە ئاساییەوە بۆیە لەشیشم هەر ئاسایی‬ ‫هەڵكەوتوە‪ .‬ئەگەرچی تاڕادەیەك‬ ‫كورتەبااڵو كەمێكیش بەخۆوەم‪ ،‬هێشتا‬ ‫الی گەلێك كەس‪ ،‬تەنانەت بەالی‬ ‫كچانیشەوە پەسەندم‪ .‬گومان لەمەیاندا‬ ‫نیە‪ .‬تەنیا لەم دوادواییەدا یەكێك لەوانە‬ ‫قسەیەكی زۆر ئاقاڵنەی كرد‪« :‬ئاه‪،‬‬ ‫ئەگەر تاقە جارێك بەڕووتی بمبینیتایە‪،‬‬ ‫تۆ بڵێی ئاوا بەڕاستیی شۆخوشەنگ‬ ‫ێ ئەگەر لێرەوە لێوی‬ ‫بوویتایە! لـ ‌‬ ‫سەرەوەم نەبوایە‪ ،‬لەوالوە گوێچكەیەك‪،‬‬ ‫لێرە پەراسویەك‪ ،‬لەوێ قامكێك‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەندێك لەسەرم كەچە ‌ڵ و دە ‌م و چاوم‬ ‫ئاواڵوی بوایە‪ ،‬هێشتا هەر نەدەگەیشتە‬ ‫ئاستی كەموكورتیە دەروونیەكەم‪ .‬ئەم‬ ‫كەموكورتیە زگماك نیە بۆیە بەرگە گرتنی‬ ‫زۆر زەحمەتە‪ .‬لەبەرئەوەی منیش وەك‬ ‫هەركەسێكی دی‪ ،‬لەسەرەتاوە چەقی‬ ‫قورسایی خۆمم لەدەروونمدا هەبوە‪،‬‬ ‫تەنانەت گەوجانەترین پەروەردەیش‬ ‫ناتوانێت جێگای ئەوە بگرێتەوە‪ .‬من‬ ‫هێشتا ئەو چەقی قورساییە پتەوەم‬ ‫هەیە‪ .‬بەاڵم لەشێكی وەك ئەوم نیە‪.‬‬ ‫ئەو چەقی قورساییەیش كە كارێكی‬ ‫ێ دێت‪ ،‬وەك‬ ‫نەبێت وەك قوڕقوشمی لــ ‌‬ ‫فیشەك دەچێتە لەشەوە‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫كەمایەسیەیش دەستكەوت نیە‪ ،‬منیش‬ ‫بێ‌ كەم‌و كاسی ئازاری پەیدا بوونیم‬ ‫هەڵگرتوە‪ ،‬بۆیە چەند دەگەڕێم هیچ‬ ‫ئاسەوارێكی پەشیمانی لەخۆمدا بەدیی‬ ‫ناكەم‪ .‬لەبەرئەوەیش كە پەشیمانیی بۆ‬ ‫من باشە‪ ،‬بەتەواویی خۆی دەردەخات‪.‬‬ ‫ئازارەكە دەخاتە الوە و هەموو شتەكان‬

‫وەك ڕوداوێكی شەرافەتمەندانە وەك‬ ‫خۆیان دەپارێزێت‪ .‬ئێمەیش بەئاسوودەیی‬ ‫دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫وەك وتم كەمایەسیەكەی من زگماك‬ ‫نیە‪ ،‬دەست خستەیش نیە‪ .‬بۆیە لەخەڵكی‬ ‫دی باشتر بەرگەی دەگرم‪ .‬بەهاوكاریەكی‬ ‫بەرژەوەندیە‬ ‫بیرو‬ ‫كاریگەریانەی‬ ‫گونجاوەكان‪ ،‬بەرگەی بەدبەختیە زۆر‬ ‫چكۆلەكانی تری وەك ژنی گول‪ ،‬هەژاری‪،‬‬ ‫پیشەی پیس و پۆخڵ دەگرم‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا بەهیچ جۆرێك لەنائومێدی ڕەش‬ ‫بین نیم‪ ،‬بەڵكو گەش بینم‪.‬‬ ‫ئەگەر پەروەردەكردنی من بەو قووڵیەی‬ ‫كە خۆی دەیویست لەبوونی مندا ڕیشەی‬ ‫دابكوتایە وەك ئێستا نەدەبووم لەوانەبو‬ ‫تەمەنی الویەتیم بۆ كارێكی وا زۆر كورت‬ ‫بێت كە لەم حاڵەتەدا‪ ،‬ئێستاكە تەمەنم‬ ‫چل ساڵە‪ ،‬هێشتا لەناخی دڵەوە شادمان‬ ‫بوومایە بەكورتیەكەی‪ .‬هەر ئەمەیش وای‬ ‫لێكردم توانای تەواوم هەبێت بۆئەوەی‬ ‫ێ بەشیانە بم‬ ‫ی و ب‌‬ ‫ئاگاداری ئەو نەبون ‌‬ ‫كە لە الویەتیدا تووشیان هاتووم‪ .‬جگە‬ ‫ێ بەشیانەوە بچێژم‪.‬‬ ‫لەمەیش‪ ،‬ئازار بەو ب ‌‬ ‫هەروەها گلەیی لەهەموو رابوردوو بكەم‪.‬‬ ‫سەرئەنجامیش‪ ،‬پاشماوەی ئەو توانایەی‬ ‫كەماوەتەوە بۆ خۆمی بهێڵمەوە‪.‬‬ ‫ێ لێرەیشدا‪ ،‬تەواوی ئەو توانایانە‪،‬‬ ‫ل‌‬ ‫پاشماوەی ئەوەیە كە لەمنداڵیمدا‬ ‫هەمبوون‪ ،‬كە من‪ ،‬لەپێش ئەوانی ترەوە‬ ‫بەرەو رووی بەفیڕۆچوونی الویەتیەكەی‬ ‫خۆم ببمەوە‪ ،‬بەڵێ‌‪ ،‬ئەرەبانەیەكی باشی‬ ‫كێبڕكێ زووتر سەرنج رادەكێشێت‌و‬ ‫لەتۆز و خۆڵدا گیردەخوات‪ ،‬تایەكانیشی‬ ‫بەربەستەكاندا‬ ‫بەسەر‬ ‫بەجۆرێك‬ ‫بازدەدات كە لەوانەیە مرۆ تاڕادەیەك‬ ‫باوەڕ بەخۆشەویستی بكات‪.‬‬ ‫بونی ئێستام لەڕێی توانایەكەوە‬ ‫تەواو بۆم ئاشكرا بوە كە بەهۆیەوە‬ ‫ئەم گلەییانە لەدەروونمەوە سەرچاوەیان‬ ‫گرتوە‪ .‬ڕۆژانێك بوو جگە لەو گلەییانەی‬ ‫كە لە ڕ ‌ق و قینەوە سەرچاوەیان دەگرت‬ ‫چی ترم نەبوو‪ .‬بەجۆرێك‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لەالیەنی جەستەییەوە باش بووم‪،‬‬ ‫بەاڵم ناچاربووم لەشەقامەكاندا پەنا بۆ‬ ‫كەسانی غەریبە بەرم‪ ،‬چونكە گلەییەكانی‬ ‫دەروونم‪ ،‬وەك ئاوی ناو دەفرێك كە زۆر‬ ‫خێرا هەڵبگیرێت‪ ،‬منی بەمال و بەوالدا‬ ‫دەكێشا‪.‬‬ ‫تێپەڕین‪،‬‬ ‫سەردەمانە‬ ‫ئەو‬ ‫سەرزەنشتیەكانی دەروونم‪ ،‬وەك ئەو‬ ‫كەرەسە نامۆیانەی كە ئیدی بەزەحمەت‬ ‫دەتوانم دەستیان بۆ بەر ‌م و بەرزیان‬ ‫ێ‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬هەریەكەو لەجێگایەك فڕ ‌‬ ‫ێ دەچێت‬ ‫دراون‪ .‬لەهەمان كاتدا پ ‌‬ ‫پاشماوەی ئەو پەروەردە بەهەدەر چوەی‬ ‫كۆنم‪ ،‬بەهۆی ئەو ئاسەوارەوە كە تیامدا‬ ‫ماوەتەوە‪ .‬ئەڵهای بەیادهێنانەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەوانەیە پەیوەندیی تەواویی بەتەمەنی‬ ‫منەوە هەبێت‪ ،‬دیسانەوە‪ ،‬دەرچەیەكی‬ ‫دڵم بەڕووی كەسانێكدا بكاتەوە كە‬ ‫دەشێت ئامانجی گلەییەكانی من بن‪ .‬ئەو‬ ‫ێ رویداوە‪ ،‬پێشتر‬ ‫كارەساتەیش كە دوێن ‌‬ ‫وەك نان خواردن لەبەردەست بوە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫هێند كەمە كە من دەیان نووسمەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم تەنانەت لەوەیش گرنگتر‪،‬‬ ‫خۆم‪ ،‬خۆم كەوا ئێستا قەڵەمەكەمم دانا‬ ‫بۆئەوەی پەنجەرەكە بكەمەوە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫باشترین هاوكاربم بۆ ئەوانەی پەالمارم‬ ‫دەدەن‪ .‬چونكە خۆم بەكەم دەزانم‪،‬‬ ‫ئەمەیش مانای وایە ئەوانی دی بەبااڵ‬ ‫دەست دەزانم‪ .‬تەنانەت جگە لەمەیش‪،‬‬ ‫من ئەوان زۆر بەبااڵتر دادەنێم‪ ،‬بەمەیش‬ ‫راستەوخۆ زیان بەخۆم دەگەیەنم‪ .‬ئەگەر‬ ‫مەیلی سەرزەنشت كردن بەسەرمندا زاڵ‬ ‫بێت‪ ،‬لەپەنجەرەوە تەماشای دەرەوە‬

‫ێ دەتوانێت نكوولی لەوە بكات‬ ‫دەكەم‪ .‬ك ‌‬ ‫ئەو ماسیگرانەی لەناو بەلەمەكانیاندا‬ ‫دادەنیشن‪ ،‬وەك ئەو قوتابیانە وان‬ ‫كە لەقوتابخانەوە هێنرابنە كەناری‬ ‫ڕووبار‪ ،‬باشە زۆرجار نازانیت ئەوان‬ ‫بۆ ناجوڵێن‪ .‬وەك چۆن مێش بەجامی‬ ‫پەنجەرەوە دەلكێت‪ .‬یان شەمەندەفەر‬ ‫بەسەر پرددا تێدەپەڕێت‪ .‬بێگومان‬ ‫وەك هەمیشە بەهەراوزەنایەكی وەك‬ ‫با‪ ،‬گر ‌م و هوڕی باو‪ ،‬هەروا بەدەنگی‬ ‫سەعاتە لەكاركەتوەكا ‌ن و بێگومانی‬ ‫پۆلیسی‪ ،‬سەراپا رەش پۆش‪ ،‬بەنیشانە‬ ‫زەردەکەی سەر سنگیانەوە‪ ،‬كاتێك كە‬ ‫هەر ئێستا‪ ،‬وەك بیركردنەوەكەی من‪،‬‬ ‫بیر لەماسیگرێك دەكاتەوە كە لەپڕێكدا‬ ‫دەیەوێت بگری‪ ،‬تارماییەكی دیوە‪ .‬یان‬ ‫ێ‬ ‫ێ گرتنەكەی سەروخوار پ ‌‬ ‫داری ماسی پ ‌‬ ‫دەگات بەالی بەلەمەكەیدا دەچەمێتەوە‪،‬‬ ‫مرۆڤ وەبیری شتێك دەخاتەوە كە جگە‬ ‫لەدۆزەخ هیچی تر نیە‪ .‬هەموو ئەمانە‬ ‫ڕاستن‪ ،‬بەاڵم ئەوە بۆ خۆیان‪ .‬هەنووكە‬ ‫تەنیا گلەییەكانی من راستن‪ .‬ئەم گلەیی‬ ‫كردنانە روو بەڕووی كەسانێكی زۆر‬ ‫دەبنەوە‪ .‬لەڕاستیا ئەمە هەراسان كەرە‪.‬‬ ‫نەك تەنیا بۆ من كە لەپاڵ پەنجەرەیەكی‬ ‫كراوەدام‪ ،‬بەڵكوو هەركەسێكی تریش‬ ‫بێت كە دەیەوێت تەماشای رووبارەكە‬ ‫بكات‪ .‬باوك‌و دایكم‌و كەسوكارم كە‬ ‫ێ‬ ‫بەناوی خۆشەویستیەوە زیانیان پ ‌‬ ‫گەیاندووم گوناهیان قورسترە‪ .‬چونكە‬ ‫بەو خۆشەویستیەی ئەوان قوڕێکی‬ ‫باشیان بۆ دەگرتمەوە‪ .‬پاشان ئەو‬ ‫خێزانانەی هاوڕێمانن ‌و چاویان بە‬ ‫دوومە بەهەست كردن بەو گوناهەی‬ ‫كردویانە قورستر دەبن‌و نایانەوێت بیری‬ ‫لێبكەنەوە‪ .‬پاشان كۆمەڵێك پەرستار‪،‬‬ ‫مامۆستاو نووسەرو بەتایبەتی چێشت‬ ‫لێنەرەكە‪ .‬سزایشیان ئەوەیە ئاوێتەی‬ ‫یەك دەبن‪ .‬پزیشكێكی خێزانەكەمان‪،‬‬ ‫ئارایشت كارێك‪ ،‬پاپۆڕەوانێك‪ ،‬ژنێكی‬ ‫سواڵكەر‪ ،‬رۆژنامەفرۆشێك‪ ،‬پاسەوانی‬ ‫پاركێك‪ ،‬ڕاهێنەری مەلە‪ ،‬پاشان ئەو‬ ‫ژنە بێگانانەی لەپاركی شاردا بوون‌و‬ ‫ێ نەدەكرا‪.‬‬ ‫هەرگیز چاوەڕێی ئەوەیان لـ ‌‬ ‫سەیرانكەرانی هاوین‪ ،‬ئەوانەی سوكایەتی‬ ‫بەپاكیزەیی سروشت دەكەن‪ .‬گەلێكی‬ ‫تریش‪ .‬ئەگەر بمویستایە ناوی هەموویان‬ ‫بهێنم‪ ،‬ئەوا زۆر لەمە زیاتر دەبوون‪.‬‬ ‫بەكورتی‪ ،‬ژمارەیان ئەوەندە زۆرە دەبێت‬ ‫مرۆڤ ئاگادار بێت نەكا یەكێك لەوانە‬ ‫دوو جار ناوەكەی دووبارە بێتەوە‪.‬‬ ‫زۆرجار لەوبارەیەوە بیردەكەمەوەو‬ ‫ێ هیچ‬ ‫جڵەو بۆ خەیاڵم شل دەكەم‪ .‬بەب ‌‬ ‫ێ هەمیشە‪ ،‬بەو‬ ‫دەست تیوەردانێك‪ ،‬لـ ‌‬ ‫ئەنجامە دەگەم‪ :‬كە پەروەردەی من زیاد‬ ‫لەهەمو كەسێكی تر كەبیناسم‌و زیاد‬ ‫لەوەی كەالی خۆمەوە بەبیرمدا بێت‬ ‫زیانی بەمن گەیاندوە‪ .‬لەگەڵ ئەمەیشدا‪،‬‬ ‫دوای ماوەیەكی زۆر تەنیا یەكجار‬ ‫دەتوانم ئەمە بڵێم‪ .‬چونكە ئەگەر خێرا‬

‫لێم بپرسن‪ :‬بەڕاست؟ ئایا ئەمە دەبێت؟‬ ‫ئەمەت قبووڵە؟» بەدوو دڵیەوە خێرا‬ ‫هەوڵی شاردنەوەی دەدەم‪.‬‬ ‫بەڕواڵەت وەك هەركەسێكی تر‬ ‫وام‪ ،‬پێم هەیە‪ ،‬سەر و لەشم هەیە‪.‬‬ ‫پانتۆڵ‪ ،‬چاكەت‪ ،‬كاڵوم هەیە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫جەستەییەوە ئەمانە شایستەییان‬ ‫ێ داوم‪ .‬ئەگەر هێشتا كەم تا زۆر‬ ‫پ‌‬ ‫تاڕادەیەك كورت‌و الوازم‪ ،‬ئیتر ئەوە‬ ‫ناچاریە‪ ،‬لێرەوە‪ ،‬من الی گەلێك كەس‪،‬‬ ‫تەنانەت الی كچۆڵەكانیش‪ ،‬پەسەندم‪.‬‬ ‫ئەوانەیش كە بەالیانەوە پەسەند نیم‪،‬‬ ‫هێشتا دەتوانن لەگەڵما هەڵبكەن‪.‬‬ ‫دەڵێن ئێمەیش حەزمان لێیە؟ بڕوا‬ ‫بەمە بكەین كاتێك پیاو دەكەوێتە‬ ‫ێ بەژنی جوانی‬ ‫مەترسیەوە هیچ گو ‌‬ ‫غەوارە نادات‪ .‬ئەوەندە بەسە ئەو ژنانە‬ ‫سەرەڕێی هەاڵتن لەپیاوەكان بگرن‪،‬‬ ‫لەوكاتەدا كە شانۆكە ئاگری گرتوە و‬ ‫ت و ئەژنۆ‬ ‫ئیتر پیاوەكان بە سەر و دەس ‌‬ ‫و ئانیشك بەرەو دیوار ژنەكان دەڵەك‬ ‫دەدەن‪ .‬لەوكاتەدا ژنە چەنەبازەكانمان‬ ‫بێدەنگ دەبن‪ .‬زۆر وتنەكەیان كە كۆتایی‬ ‫نایەت دەبێت بەكارو هەڵوێستێك‪ .‬برۆیان‬ ‫بەرز دەبێتەوە‪ .‬جووڵە هاوئاهەنگەكانی‬ ‫را ‌ن و كەفەڵیان تێك دەچێت‪ .‬دەمیشیان‬ ‫كە لەترسا بەنیوە كراوەیی ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ت و گۆنایشیان‬ ‫ف دەکا ‌‬ ‫لەجاران زیاتر پ ‌‬ ‫كەمێك بەپف كراوەیی دێتە بەرچاو‪.‬‬ ‫وتم «تۆ» پاشان بەئاستەم‬ ‫ئەژنۆیەكم پیاكێشا‪( .‬لەكاتێكدا كتوپڕ‬ ‫ئەم وشەیەم لەدەم دەرچوو‪ ،‬کە هەندێك‬ ‫لە لیكەكەم وەك نیشانەیەکی شەڕ لە‬ ‫دەمم دەرپەڕی)‪.‬‬ ‫وەاڵمی دایەوە «خەوت نایەت»‬ ‫لەوكاتەدا كە چاوی دەكردەوە سەری‬ ‫راوەشاند‪« .‬ئەگەر بنووستمایە چۆن‬ ‫دەمتوانی ئاگاداری تۆبم؟ نەدەبوو ئەم‬ ‫كارە بكەم؟ هەر لەبەرئەمە نەبوو كە‬ ‫لەبەردەم كڵێساكەدا بەرۆكت گرتم؟‬ ‫راستە‪ ،‬زۆردەمێكە ئەوە روویداوە‪ ،‬خۆمان‬ ‫دەیزانین‪ ،‬سەعاتەكەت بخەرە گیرفانت‪،‬‬ ‫وتم‪« :‬لەڕاستیا كات بەبەریەوە نەماوە»‬ ‫ناچار بووم كەمێك بزە بخەمە سەر لێوم‪،‬‬ ‫بۆ شاردنەوەی زەردەخەنەكەیش ڕێك‬ ‫لەناو خانوەكەم ڕوانی»‪.‬‬ ‫ێ خۆشە؟ كەواتە‬ ‫«بەڕاست ئەمەت پ ‌‬ ‫زۆر حەز دەكەیت بچیتە قاتی سەرەوە؟‬ ‫دەی بیڵێ‌‪ ،‬گازت لێناگرم‪ ،‬بڕوانە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وا دەزانیت سەرەوە بۆ تۆ چاكترە لێرە‪،‬‬ ‫ئەوا رێك بڕۆرە سەرەوەو بیر لەمن‬ ‫مەكەرەوە‪.‬‬ ‫ئەمە ڕای منە‪ ،‬ڕای ڕێبوارێك كە‬ ‫بایەخ بەهیچ نادات‌و زۆرنابات دووبارە‬ ‫دەگەڕێیتەوە خوارەوە‪ ،‬ئەوسا زۆر چاك‬ ‫دەكەوێتەوە كاتێك یەكێك لێرە وەستا‬ ‫بێت كە تەنانەت نەتەوێت سەرو چاوی‬ ‫ببینیت‪ ،‬بەاڵم قۆڵت دەگرێت‪ .‬بەپێكێك‬ ‫شەرابی مەیخانەیەكی نزیك خومارت‬ ‫دەكات‪ ،‬پاشان دەتباتە ژوورەكەیەوە‪.‬‬

‫هەرچەندە دڵگیرە‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫هێشتا لەنێوان شەو و خۆیدا چەند‬ ‫جامێكی پەنجەرە هەیە‪ .‬پێویستیش‬ ‫ناكات بڕوا بەمە بكەیت‪ .‬ئەمە راستە‪،‬‬ ‫دەتوانم لەبەردەمی هەركەسێكدا تۆ‬ ‫بتەوێت دووبارەی بكەمەوە كە ئێرە بۆ‬ ‫ێ‬ ‫ئێمە خراپە‪ ،‬بەڵێ‌‪ ،‬ژیانی سەگیە‪ ،‬لـ ‌‬ ‫من هیچ كارێكم لەدەست نایەت‪ .‬چ ئێرە‬ ‫كە لەناو جۆگەلەی پاڵ شەقامەكەدا‬ ‫رابكشێم‌و باراناو بخۆمەوە‪ ،‬یان‬ ‫لەسەرەوەو بەهەمان لێو‪ ،‬لەژێر رووناكیی‬ ‫ێ لەمە‪.‬‬ ‫چل چرادا شامپانیا بنۆشم‪ .‬ب ‌‬ ‫لەنێوان ئەم دوانەدا مافی بژارەی زیاترم‬ ‫نیە‪ .‬لەڕاستیا‪ ،‬هەرشتێك سەرنجی‬ ‫خەڵكیی بەرەو الی خۆی رابكێشێت‬ ‫هەرگیز نایەتە رێم‪ .‬ئەمە لەچوارچێوەی‬ ‫ئەو مەراسیمەدا كە من پێویستم پێیەتی‪،‬‬ ‫كە بەڕاستیی تەنیا لەوێدا دەتوانم وەك‬ ‫كرم بخشێم‪ ،‬كەی ئەمە دێتە دی‪ .‬تۆ‬ ‫بەدڵنیاییەوە دەزانیت هەموو ئەم شتانە‬ ‫لەخۆتدا شاراونەتەوە‪ .‬تۆ ئازایت‪ ،‬یان‬ ‫هیچ نەبێت بەخەیاڵ وا دەزانیت هەتە‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ هەوڵی خۆت بدە‪ ،‬هەرچۆنێك‬ ‫بێت هیچت لەكیس ناچێت‪ .‬زۆرجار‪،‬‬ ‫ئەگەر تەماشای دە ‌م و چاوی نۆكەرەكەی‬ ‫بەر دەرگاکە بكەیت هەر لەو سەرەتایەوە‬ ‫دەتوانیت خۆت بناسیت» «ئەگەر دڵنیا‬ ‫بوومایە لەگەڵما راستگۆیت‪ ،‬دەمێك بوو‬ ‫ێ بوم‪ .‬بەاڵم چۆن لەوە دڵنیا بم‬ ‫لەو ‌‬ ‫كە تۆ لەگەڵما راستگۆیت؟ تۆ هەنووكە‬ ‫وەك منداڵ لەمن دەڕوانیت‪ .‬هەرگیز ئەمە‬ ‫كۆمەك بە من ناكات تەنانەت خراپتری‬ ‫دەكات‪ .‬بەاڵم ڕەنگە بتەوێت خراوتری‬ ‫بكەیت‪ .‬لەهەمان كاتدا ئیدی من ناتوانم‬ ‫بەرگەی هەوای شەقام بگرم‪ .‬بۆیە‬ ‫لەئێستاوە بەشێكم لەكەسانی سەرەوە‪.‬‬ ‫كە ورد دەبمەوە گەرووم دەخورێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئێستا‪ ،‬جگە لەمەیش دەكۆكم‪ ،‬تۆ هیچ‬ ‫لەوە دەزانیت كە كاروبارم لەسەرەوە‬ ‫چۆن دەبێت؟ هەر ئەوەندەی پێم‬ ‫بكەوێتە ئەوێ‌‪ ،‬پێش ئەوەی هەنگاوێكی‬ ‫تر بنێم بەتەواویی دەگۆڕێت»‬ ‫«تۆ ڕاست دەكەیت‪ ،‬من لەگەڵ تۆدا‬ ‫ڕاستگۆ نیم»‪.‬‬ ‫«من دەمەوێت بڕۆم‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫بەپلیكانەكاندا سەر بكەوم‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر بیشكەوم‪ ،‬لەگەڵ ئەو خەڵكەدا‬ ‫بەڵێنی هەموو ئەو شتانە دەدەم‬ ‫كە نیمە‪ ،‬لە هەموو شت زیاتر‪،‬‬ ‫رێكخستنی توانامە كە بۆ بەهێزكردنی‬ ‫رووبەڕووبونەوەی تەنانەت ئەو كەسە‬ ‫رەبەنەیش كە لەسەر شەقامە‪ ،‬بەس نیە‪.‬‬ ‫ئەو كەسە بەختەوەرە كاتێك جەستە‬ ‫شەكەتەكەی توانای سەركەوتنی هەیە‪.‬‬ ‫چەند ژەمە خواردنێكی دەپارێزێت‪ ،‬لە‬ ‫كاریگەریی خەڵكانی دی خۆی الدەدات‪،‬‬ ‫بەكورتی‪ ،‬ئەوەندەی بكرێت لەم دنیایە‬ ‫بۆ خۆی پاشەكەوت بكات كە روو‬ ‫لەنەمانە‪ .‬بەاڵم ئەگەر شتێك لەدەست‬ ‫بدات‪ ،‬هەوڵ دەدات بەزۆر ئەو شتە‬ ‫بەدەست بهێنێتەوە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫ئەو شتە گۆڕانیشی بەسەردا هاتبێت‬ ‫یان الواز بووبێت‪ .‬بەڵێ‌‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫ئەو شتە تەنیا بەڕووكەش لەپێشووی‬ ‫خۆی بچێت (زۆربەی بەم جۆرەیە)‬ ‫هەر بەسروشت ئەو كەسە حەزی‬ ‫بەخۆكوژیە‪ ،‬بۆیە‪ ،‬ددانەكانی تەنیا‬ ‫بۆ گۆشتی خۆیەتی ‌و گۆشتەكەیشی‬ ‫ێ‬ ‫تەنیا بۆ ددانەكانی خۆی‪ .‬چونكە بەب ‌‬ ‫ێ پیشەیەك‪،‬‬ ‫وجودێكی ئەسڵیی‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ێ عەش ‌ق و خێزانێك ‌و دەرامەتێك‪،‬‬ ‫بەب ‌‬ ‫ێ ئەوەی بەشتە نابووتەكانی‬ ‫واتا بەب ‌‬ ‫خۆی ‪-‬بێگومان بەدوودڵیەوە‪ -‬بەرانبەر‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫بەدنیا بوەستێت‪ ،‬هەروەها‪ ،‬بەب ‌‬ ‫لەڕێی دەرامەتێكی زۆرەوە كە تاڕادەیەك‬

‫جارێک کچێک پێــی گوتی‪ :‬ئاهـ‪ ،‬ئەگەر تاقــە جارێك بە ڕووتی‬ ‫مببینیتایە‪ ،‬تۆ بڵێی ئاوا بەڕاستیی شۆخوشەنگ بوویتایە!‬

‫««‬ ‫بتوانێت كاریگەریەكی لەبەرچاوی‬ ‫هەبێت‪ ،‬مرۆڤ ناتوانێت خۆی لەو‬ ‫زیانانە بپارێزێت کە بۆماوەیەكی كاتیی‬ ‫مرۆڤ نابود دەكات ‪ ،‬ئەم مرۆ رەبەنە‬ ‫بەبەرگی ناسك‌و هونەری نزا كردنەوە‪،‬‬ ‫بەو قاچانەیەوە كە بەرگریی دەكەن‌‪ ،‬بە‬ ‫كرێی خانوەكانیشی كە لێیان دەترسێت‪،‬‬ ‫بەو وجودەیەوە كە تەواو لێك دابڕاوە‬ ‫و ئێستا دوای ماوەیەكی زۆر هاتۆتەوە‬ ‫سەرخۆی‪ ،‬ئەم كەسە رەبەنە بە هەموو‬ ‫ئەم شتانەوە کە لە ئامێزی گرتوون‪،‬‬ ‫ێ بەها‬ ‫هەرگیز ناتوانێت شتێكی ب ‌‬ ‫بەدەست بهێنێت كە دووجار لەدەستی‬ ‫دابێت‪ .‬سروشتیە ئەمە هەقیقەت بێت‪.‬‬ ‫ئەو هەقیقەتەی لەهیچ شوێنێكی تردا‬ ‫بەڕوونی دەرناكەوێت‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫هەركەسێك وەك هاونیشتمانیەكی‬ ‫بەكەشتیەك‬ ‫دەربكەوێت‪،‬‬ ‫ڕاست‬ ‫بەدەریادا سەفەر بكات كە بەردەمی‬ ‫كەف چڕین‌و دواوەی شەپۆل بێت‪ ،‬واتا‬ ‫لەبارودۆخێكی تەواو جیاوازدا کاریگەری‬ ‫هەبێت‪ .‬جیاوازە لەگەڵ كەسێكدا كە‬ ‫لەنێوان شەپۆلەكاندا بەسەر چەند‬ ‫پارچە تەختەیەكەوە بێت كە تەنانەت‬ ‫خۆیشیان بەیەكدا دەكێشن ‌و یەكتر‬ ‫نقوم دەكەن‪ .‬ئەو كەسە‪ ،‬ئەو جەنتڵما ‌ن‬ ‫و هاونیشتمانیەیش‪ ،‬لە هیچ ناترسێت‪،‬‬ ‫چونكە خۆی ‌و ئەوەی هەیەتی یەك‬ ‫شت نین بەڵكوو دوانن‪ .‬هەركەسێكیش‬ ‫بیەوێت ئەم پەیوەندیە لەناوبەرێت‪،‬‬ ‫لەهەمان كاتدا خۆیشی لەناودەچێت‪.‬‬ ‫لەم الیەنەوە ئێمە و ناسیاوەكانمان‬ ‫بەڕاستیی بەیەك نائاشناین‪ .‬چونكە‬ ‫بەتەواویی شاراوینەتەوە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫من‪ ،‬هەنووكە پیشەكەم شاردومیەتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها خەیاڵ و ئازارەکان‪ ،‬حەزە‬ ‫ئەدەبیەکانیشم و‪ ...‬هتد‪ ..‬بەاڵم تەنیا‬ ‫من بەچاكیی هەست بەقوواڵییەكانی‬ ‫خۆم دەكەم‪ .‬بەتوانایەكیش زیاد لەوەی‬ ‫تەنانەت بتوانم نیمچە بەختەوەرێك‬ ‫بم‪ ،‬ئەوەندەیشم بەسە تەنیا بۆماوەی‬ ‫چارەكە سەعاتێك هەست بەو قواڵییە‬ ‫بكەم‪ ،‬بۆئەوەی ئەم دنیا ژەهراویە‬ ‫بەشێوەیەك بەناودەممدا بڕوات وەك ئاو‬ ‫لەدەمی خنكاوێكدا‪.‬‬ ‫لەم چركەساتەدا جیاوازییەكی وا‬ ‫لەنێوان من ‌و ڕەبەنەكەدا نیە‪ .‬جگە‬ ‫لەوەی كە من هێشتا دەتوانم لەبارەی‬ ‫گەنجایەتی خۆمەوە لەو گوندەدا‬ ‫بیربكەمەوە‪ .‬ڕەنگە ئەگەر بمەوێت‪،‬‬ ‫ڕەنگە ئەگەر تەنانەت دۆخەكەم‬ ‫پێویستیی بەمە بێت‪ ،‬بتوانم خۆم فڕی‬ ‫بدەمە ناو گوندەكەم‪ .‬بەاڵم ئەو كەسە‬ ‫ڕەبەنە هیچی لەپێشەوە نیە‪ ،‬كەواتە‬ ‫هیچیشی لەپشتەوە نیە‪ .‬كەواتە بۆ ئەم‬ ‫چركەساتە هیچ جیاوازیەك نیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ڕەبەنەكە تەنیا هەر ئێستای هەیە‪ .‬ئەو‬ ‫لەسەردەمی ڕابورودودا هەڵەی كردوە‪.‬‬ ‫سەردەمێك كە ئەمڕۆ كەس نایزانێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی هیچ شتێك لەتوانایدا نیە‬ ‫وەك ئەم سەردەمە لەدەست بچێت‪ ،‬ئەو‬ ‫لەو سەردەمەدا‪ ،‬كاتێك كەوتە الڕێ‌‪،‬‬ ‫وای دەزانی قواڵییەكەی خۆی گۆڕانی‬ ‫بەسەردا نایەت‪ .‬وەك كەسێك لەپڕێكدا‬ ‫هەست بە برینێك لەجەستەیدا بكات كە‬ ‫تا ئەوكاتە هیچ شتێك بەجەستەیەوە دیار‬ ‫نەبوە‪ .‬بەڵێ‌‪ ،‬تەنانەت تا ئەو چركەساتە‬ ‫نەك بچووكترین شت بەلەشیەوە‬ ‫نەبوە‪ ..‬بەڵكوو لەوەدەچێت هێشتا‬ ‫هەر نەبووبێت‪ .‬هەنووكە لە هەمووی‬ ‫گرنگتر شتێكە كە ئێمە هەر لەسەرەتای‬ ‫بوونمانەوە بەجەستەمانەوە بوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫تائێستا بەهەموو بوونمانەوە پشتمان‬ ‫بەوە ببەستایە كە دەستمان كردوویەتی‪،‬‬ ‫ئەوەی چاومان بینیویەتی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫گوێمان بیستوویەتی‪ ،‬ئەوەی لەڕۆیشتندا‬ ‫هەنگاومان هەستی پێ كردوە‪ ،‬كەچی‬ ‫لەپڕا تەواو بەپێچەوانەوە ئاوەژوو‬ ‫بووبێتینەوە‪ .‬وەك ئاوەژووبوونەوەی با‬ ‫نمایەك لە چیاكاندا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬یادداشت ها‬ ‫فرانتس كافكا‪ .‬ترجمە مستەفا ئیسالمیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٧/١١‬‬

‫‪4‬‬

‫ترىس سه‌وز‬

‫نزی ‌ه ابوعفش ‪ -‬شاعیری سوری‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬ئارام ئیسماعیل‬ ‫له‌سه‌رم بچۆره‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ئه‌ى ئه‌وه‌ى له‌شه‌یتاىن سه‌وز‬ ‫ده‌چیت‬ ‫ئه‌ى خوێنڕێژى واقوڕماو‬ ‫بڕۆ ده‌ره‌وه‌و وازم لێ بهێنه‌‬ ‫با پیاسه‌یه‌ك به‌نێو بیروباوه‌ڕه‌ دڕنده‌كامندا بكه‌م‌و‬ ‫كه‌مێك فه‌وزاكانم ڕێك بخه‌مه‌وه‌‬ ‫ده‌ربچۆ‪...‬‬ ‫له‌زماىن حیكمه‌ت‌ و له‌ڕۆحه‌ كوێره‌ ته‌وه‌زله‌كه‌م‬ ‫له‌كه‌ىف تاڵى ترسان‬ ‫ئه‌وه‌ى هێز‪ ...‬له‌ ئاوه‌زێىك ترساو‪ ،‬له‌برین‌ و شیوه‌ن‪..‬‬ ‫جێیده‌هێڵێت‬ ‫بڕۆ ده‌ره‌وه‌ له‌ دڵم‬ ‫بڕۆ ده‌ره‌وه‌ له‌ڕیخۆڵه‌كانم‪ ،‬له‌ جگه‌رم‪ ،‬له‌ ملیواىن كراسه‌كه‌م‪،‬‬ ‫ه ئاره‌زووه‌ ئاگرینه‌كانم‪ ،‬له‌تووڕه‌بوون‌و له‌ ته‌ماحه‌كانم‪...‬‬ ‫ل‌‬ ‫له‌ هه‌مووى بچۆ ده‌ره‌وه‌‬ ‫(ده‌رچوو!!‪)...‬‬ ‫كێوێك له‌نێو دڵمدا قوت بووەته‌وه‌‬ ‫هزر و ژه‌هرى لێدێنه‌ ده‌رێ‬ ‫دارستاىن تاریك‌ و نوته‌ك دێته‌ ده‌رێ‬ ‫میوزیىك مردووه‌كان‪ ،‬به‌ردى ڕه‌ش‪ ،‬یان به‌ردى سه‌وز دێن ‌‬ ‫ه‬ ‫ده‌رێ‬ ‫بیروباوه‌ڕ و ئه‌تنى جیاواز و دێوه‌زمه‌ دێنه‌ ده‌رێ‬ ‫(دێوه‌زمه‌یه‌ىك سه‌وز)‬ ‫پشیله‌یه‌ىك مه‌كرباز‪ ،‬به‌ چڕنووكه‌كاىن شاخاو له‌ چاوى‬ ‫پێغه‌مبه‌ر ده‌دات‬ ‫الفاوێك به‌رازى كوێر‪ ،‬الهووتێىك تۆقیوى ڕه‌ش‪،‬‬ ‫هێلكه‌شه‌یتانۆكه‌ى سه‌وز‪ ،‬ئه‌و ده‌نكۆاڵنه‌ى كه‌ له‌ شه‌ودا‬ ‫ده‌بریسكێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌ڕین‪ ،‬ڕه‌نگێىك كه‌سىك تۆخ‪ ،‬له‌سه‌ر باڵه‌كاىن قه‌له‌ڕه‌ش‪،‬‬ ‫خڵته‌ى خۆر‬ ‫(ئه‌وه‌ى شێخێىك كیمیاگه‌ر‪ ...‬ناوى لێناوه‌ ئاڵتووىن كوێر)‬ ‫قه‌شه‌یه‌ىك كه‌نیسه‌‪ ،‬كفنى سه‌وز‪ ،‬یاقووىت ژه‌هراوى‪،‬‬ ‫گه‌نیوى‪ ،‬مار‪،‬‬ ‫(شه‌یتاىن نێر له‌نێو ڕووخسارى شه‌یتاىن مێدا)‬ ‫ترس‪ ...‬ترس‬ ‫ه هێواىش‪،‬‬ ‫پاشان مردن ب ‌‬ ‫مردىن سپى‬ ‫بڕۆ ده‌ره‌وه‌ و وازم لێ بهێنه‌‪...‬‬ ‫نه‌شته‌ر ‌ه دره‌وشاوه‌كەت له‌نێو فیكرم ده‌ربهێنه‌و بڕۆ‬ ‫له‌ خه‌ونه‌كانم بڕۆ ده‌رێ‬ ‫ه گۆگردی ئێسكه‌كانم‪،‬‬ ‫له‌ ئاوى سێبه‌ره‌كه‌م‪ ،‬ل ‌‬ ‫بڕۆ ده‌رى‌ و لێم‌گه‌ڕێ‬ ‫ه بگرمه‌ به‌ر‬ ‫تا ڕێى ئه‌و ونبوونه‌ سه‌رلێشێواویی ‌‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫منیش ده‌یزانم‌و ده‌یبینم‬ ‫(ده‌مناسیت‌و ده‌مبینیت)‬ ‫ده‌زانم‌ و خۆم ڕادێنم به‌بێ تۆ‬ ‫هه‌رچه‌ند ‌ه سێبه‌ره‌كه‌شم ته‌نگرت بكه‌یته‌وه‌‬ ‫ئه‌وه‌ش ده‌زانم كه‌ تۆ له‌سه‌ر من نایزانیت‪،‬‬ ‫ئه‌ى شه‌یتاىن سه‌وز‬ ‫بۆ منوونه‌‪:‬‬ ‫ده‌زانم كه‌ من نارشین‌و له‌خۆوه‌ هه‌ڵده‌چم‪...‬‬ ‫(هه‌ندێكجار ناسكرتم له‌ دڵى كابان‌ و له‌ خه‌یاڵه‌كاىن خۆشم‬ ‫شیرینرتم)‬ ‫ده‌زانم كه‌ من هه‌ندێكجار هه‌ڵه‌ ده‌كه‌م‬ ‫به‌اڵم ده‌توانم به‌ر به‌و خراپه‌یه‌م بگرم‌ و تۆبه‌ بكه‌م‌ و په‌شیامن‬ ‫ببمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌زانم كه‌ ژیانم ئیرت ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ه كه‌ زوو زوو ڕه‌نگى ده‌گۆڕێت‪...‬‬ ‫ئه‌و به‌هه‌شته‌ی ‌‬ ‫له‌ كاتێكدا‪ :‬ده‌نووم‪ ،‬ده‌ڕۆم‪ ،‬زۆران ده‌گرم‪ ،‬خۆشه‌ویستى‬ ‫ده‌كه‌م‪،‬‬ ‫گۆراىن ده‌چڕم‪ ،‬ڕێگاكه‌م ون ده‌كه‌م‪ ،‬گومان دروست ده‌كه‌م‪،‬‬ ‫بڕوا دێنم‪ ،‬ده‌ترسم‪،‬‬ ‫هیوا هه‌ڵده‌چنم‌ و ئاره‌زووى ڕووناىك له‌ خولیام ده‌دات‪.‬‬ ‫هه‌ندێكجار پێده‌كه‌نم‬ ‫هه‌ندێكجار ده‌گریم‬ ‫ه قووڵى پێداگرى ده‌كه‌م‬ ‫هه‌ندێكجار ده‌فه‌لسه‌فێنم‌ و ب ‌‬ ‫هه‌ندێكجار به‌ ڕووى ژنه‌كه‌مدا هه‌ڵده‌شاخێم‌ و‬ ‫پێى ده‌ڵێم‪ :‬تۆ ئه‌وه‌ت كرد‪ ...‬به‌ڵێ تۆ بوویت‪ ...‬ئه‌وه‌ و‪ ...‬ئه‌وه‌‬ ‫به‌ڵێ تۆ بوویت‪ ...‬به‌ڵێ تۆ‪ ...‬تا دوایى‬ ‫هه‌ندێكجار كڕوكپ ده‌بم تاكو هیچم لێ نه‌بیسرتێت‬ ‫جگه‌ له‌ نووزه‌یه‌ىك پڕئێش‪ ،‬ئه‌ویش كه‌سێك نایبیستێ‬ ‫له‌ خۆم زیاتر‪.‬‬ ‫هه‌ندێكجار سینۆگرافیا و بیروباوه‌ڕى كه‌هنوىت خۆ ده‌گۆڕم‬ ‫هه‌ندێكجار ناوبانگ بۆ چه‌قۆكه‌م په‌یدا ده‌كه‌م‬ ‫تا غه‌در له‌و چۆله‌كه‌یه‌ش بكه‌م كه‌ له‌سه‌ر بانیژه‌كه‌م ئۆقره‌ى‬ ‫گرتووه‌‪.‬‬ ‫ه پشت ده‌مامىك خۆشه‌ویستییه‌وه‌ خۆم‬ ‫هه‌ندێكجار ل ‌‬ ‫ده‌شارمه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى الوازیى خۆم حه‌شار بده‌م‪.‬‬ ‫هه‌ندێكجار له‌ودیوى ده‌مامىك الوازییه‌وه‌‪ ،‬خۆم مه‌اڵس‬ ‫ده‌ده‌م‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى ئاگرى ئه‌و حه‌ز ‌ه ڕۆحییه‌ گوماناوییه‌م ده‌رنه‌كه‌وێت‬ ‫هەندێکجار پارووی خۆشەویستی دەبەخشمەوە‬ ‫هەر بە خۆم‬ ‫هه‌ندێكجار قووىت بێتاقه‌تیى خۆم له‌ دڵى چۆله‌كه‌یه‌ك ده‌دزم‬ ‫هه‌ندێكجار ده‌توانم ئازا و ئازاد بم‬ ‫(سه‌ر ده‌كه‌ومه‌ لێوارى ته‌نىك شووراى زه‌مین‌و پڕ به‌ گه‌رووم‬ ‫هاوار ده‌كه‌م‪ :‬من ئازا و ئازادم)‬ ‫ده‌توانیت مبدۆڕێنى‪ ،‬ده‌توانیت لێم ببووریت‌ و‬ ‫ده‌ست بده‌یته‌ باڵم‪ ،‬كاتێك له‌بوومه‌لێڵدا ڕێ ده‌رناكه‌م‬ ‫ده‌توانیت گومان بكه‌یت‪ ...‬كه‌وا له‌ بنى بیرێكدام‪.‬‬ ‫ده‌توانم له‌نێو خه‌ونه‌كامندا وه‌ك دزێىك تۆقیو بم‪،‬‬ ‫بزه‌ڕ‌م‪ ،‬ده‌توانم بگریم‌ و په‌شیامن ببمه‌وه‌‪.‬‬ ‫(بیرم ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬یان له‌ یادم ده‌چێته‌وه‌‪...‬‬ ‫كه‌ ده‌مه‌وێت په‌شیامىن ده‌رببڕم)‬ ‫ئێى‪...‬‬ ‫ده‌توانم پۆخڵه‌واتییه‌كاىن نێو ده‌روونم‬ ‫به‌ زماىن ویژداىن یه‌كێىك تر بسڕمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانم سه‌ركرده‌یه‌ك بم‪ .‬كاتێك الواز ده‌نوێنم‪،‬‬ ‫بكوڕووزێمه‌وه‌‪.‬‬

‫ده‌توانم هه‌ڵه‌ى تر بكه‌م‪ ،‬ده‌توانم جۆره‌ها ته‌ئه‌مول‬ ‫به‌ ڕه‌نگه‌كاىن (با)ـو ‌ه بكه‌م‪.‬‬ ‫ده‌توانم له‌سه‌ر ڕووكارى ئاو‪ ...‬به‌ ئاو بنووسم‪.‬‬ ‫من سه‌رۆك و قازى و به‌ره‌اڵیه‌كم‬ ‫من سواڵكه‌رێىك كوێر و ئیمپڕاتۆرێىك خوێنڕێژم‬ ‫من هه‌ندێكجار تۆم‬ ‫هه‌ندێكجاریش قه‌شه‌ى كه‌نیسه‌یه‌ك‬ ‫من شوانێىك ڕه‌زاگراىن داماوم‬ ‫له‌كانیله‌یه‌كه‌وه‌ هاتووم‬ ‫من سووتاىن ڕۆحى ئه‌و شوانه‌م‪،‬‬ ‫الى كانیله‌یه‌كه‌وه‌ هه‌ڵده‌قرچێت‬ ‫من هه‌ڵچووىن كانیله‌و جۆگه‌و به‌هه‌شتى په‌رستنم‬ ‫من كه‌س نیم‬ ‫ه لێره‌یه‌و دوایى ده‌ڕوات‬ ‫سواڵكه‌رێك ‌‬ ‫(كه‌سێك نییه‌)‬ ‫‪ ...‬دوایى ده‌ڕوات‬ ‫كه‌سێ‪ ...‬نا‬ ‫من هه‌ر خۆمم‬ ‫ده‌توانم ده‌نگ به‌ڕووى خواكه‌مدا‪ ،‬شێخه‌كه‌مدا‬ ‫به‌رز بكه‌مه‌وه‌‬ ‫گله‌یییان لێ بكه‌م‪ ،‬یان پرسیارى دوورودرێژیان‪،‬‬ ‫به‌ره‌و ڕوو بكه‌مه‌وه‌‬ ‫كاتێك ترسێكم ده‌بێت‪ ،‬ده‌توانم‬ ‫نه‌زرێك قه‌رار بده‌م‬ ‫به‌رخێك‬ ‫كه‌ڵه‌شێرێىك خۆماڵى‬ ‫یان په‌شیامنییه‌ك‪ ..‬بپه‌ڕێته‌ گه‌روومه‌وه‌‬ ‫ده‌توانم به‌دزییه‌وه‌ بگریم‬ ‫كاتێك سڵ له‌مه‌رگ ده‌كه‌مه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌توانم خوایه‌ك بۆ خۆم بخوڵقێنم تاكو مبپارێزێت‬ ‫ه بكه‌م‬ ‫ده‌توانم سوژده‌ به‌رم و نوێژ بكه‌م و تۆب ‌‬ ‫ده‌توانم هه‌موو ئه‌وانه‌ش نه‌كه‌م‬ ‫ده‌توانم بێمه‌ ده‌ره‌وه‌‪...‬‬ ‫(كه‌واته‌ تۆ كێیت یان كـێ ده‌بیت)‬ ‫پرسیارم لێ بكه‌ ئه‌ى شه‌یتاىن سه‌وز‬ ‫پرسیارم لێ بكه‪ ،‬به‌اڵم نامناسیت‬ ‫ئه‌وه‌ش هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ تۆ‪...‬‬ ‫شه‌یتاىن سه‌وزیت و هیچى تر‬ ‫تۆ نازانیت وه‌ك ئێمه‌ بگریت‬ ‫نازانیت ماناى گریان چییه‌؟‬ ‫نازانیت خه‌مى ئازارچه‌شنت چۆن دێت‬ ‫نازانیت چۆن بتوانیت الواز بیت‬ ‫نازانیت چۆن ده‌ترسین‬ ‫كه‌واته‌ تۆ كێیت؟‬ ‫ئه‌وقبووىن یه‌كه‌مجارت‬ ‫ئه‌وقبووىن دڵى مرۆڤێىك تۆقیوه‌‬ ‫ئه‌وقبووىن كزۆڵه‌یى و الوازیته‌‪...‬‬ ‫(ده‌ى جوانرتین خه‌یاڵه‌كانت فڕێ بده‌ ئاگره‌وه‌ و‬ ‫داواى ئه‌و ‌ه بكه‌ كه‌ داوا ناكرێت)‬ ‫كه‌واته‌ تۆ كێیت؟‬ ‫ئه‌قڵێىك مه‌زمه‌عیل و كوێر‪...‬‬ ‫په‌ژموورده‌ و برىس‪،‬‬ ‫ه تاریكیى ئه‌م گه‌ردوونه‌ ڕووتوڕه‌جاڵه‌دا‬ ‫ل‌‬ ‫كه‌واته‌ تۆ كێیت؟‬ ‫گیانێك ئازار ده‌كێشێت‬ ‫تۆ كێیت؟‬ ‫من‪...‬‬ ‫هه‌ندێكجار خوێنڕێژێىك تاریىك‬ ‫هه‌ندێكجاریش سواڵكه‌رێىك ڕووناىك‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫««‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٢‬دوشەممە ‪201٦/٧/١١‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪٣٠٢‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٢‬دوشەممە ‪2016/٧/١١‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫دو رەوتی دژ بە جەژنەکان‬

‫«ملمالنێ لەسەر جەژنەکان ڕو لە کشانە»‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫دو رەوت بــۆ دژایەتــی هەنــدێ لــە‬ ‫بۆنــە و جەژنــەکان لــە هەشــتاکانەوە‬ ‫بــۆ ئەمــڕۆ دەرکەوتــون؛ رەوتێکیــان لە‬ ‫ئیســامییەکان و زۆرێــک بانگخــواز و‬ ‫مــەالدا خــۆی دەبینێتــەوە کــە دژایەتی‬ ‫نەورۆز و هەندێک بۆنەیان کردوە‪ .‬رەوتی‬ ‫دوەم‪ ،‬یان شــێوە رەوتێکی پرشــوباڵوە‪،‬‬ ‫تــازە بەتــازە لــە تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫دەرکەوتــوە‪ .‬ئەم رەوتــە تازەیان لەگەڵ‬ ‫ئــەوەی کەســەکانی جۆراوجــۆ و فــرە‬ ‫ئایدیــا و هــەواداری الیەنــی فرەڕەنگ و‬ ‫ناکۆکن‪ ،‬بــەاڵم ئەوە کۆیان دەکاتەوە کە‬ ‫دژ و ناکۆکــن بــە جەژنە ئاینییەکان و بە‬ ‫جەژنیان نازانن‪ ،‬بەتایبەت هەردو جەژنی‬ ‫رەمــەزان و قوربان‪ .‬پرســیار لەم بوارەدا‬ ‫ئەوەیــە بۆچــی جەژنەکان لــە بۆنەیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و گشــتییەوە دەبنــە خاڵی‬ ‫ناکۆکــی رەوت و ئایدۆلۆجیــا و تەتانەت‬ ‫الیەنە سیاســییەکان؟ پاســاوی هەریەک‬ ‫لەو الیەنانە چییە بۆ دژایەتیکردنەکەیان؟‬ ‫لــە هەشــتاکاندا ئیســامییەکان کــە‬ ‫قۆناغــی گەشەســەندن و دەرکەوتنیانبو‪،‬‬ ‫یەکێــک لــەو دیــاردە و چەمکانــەی بــە‬ ‫تونــدی دژایەتییــان دەکــرد ناونانی هەر‬ ‫بۆنــە و یادێک بــو بە نــاوی «جەژن»‪،‬‬ ‫لەمەشــدا زۆر دژایەتی ئەوەیان دەکرد کە‬ ‫بــە نەورۆز بگوترێــت «جەژنی نەورۆز»‪،‬‬ ‫هەروەهــا دژایەتی چەند بۆنــە و یادێکی‬ ‫وێنــەی ڤالەنتایــن و جەژنــی لەدایکبون‬ ‫و ســاڵی نوێــی زاینــی و چەندانیتریــان‬ ‫کردوە بە شــێوازی جیاواز‪ .‬لە سەرەتا و‬ ‫ناوەڕاســتی نەوەدەکاندا تاکو ســەرەتای‬ ‫دوهــەزار ئــەم دژایتیکردنــەی نــەورۆز‬ ‫بــە گوتــار و ئەدەبیاتیانــدا زەقبویەوە و‬ ‫نەیاندەشــاردەوە و دایاندەبەزانــدە نێــو‬ ‫شــەقام و مینبــەری مزگەوتەکان و میدیا‬ ‫و کــۆڕ و کۆبونــەوەکان‪ .‬رێــژە و توندی‬ ‫و زەقــی دژایەتییەکــە لەنێــو رەوتەکەدا‬ ‫بــەرز و نزمی و گرژی و خــاوی تێدابوە‪.‬‬ ‫بــۆ نمونــە ئیخوانــەکان لە کوردســتان‪،‬‬ ‫کــە دواتــر یەکگرتویــان راگەیانــد‪ ،‬لــە‬ ‫حەفتــا و هەشــتاکاندا لــە پــەروەردە و‬ ‫ئەدەبیاتی خۆیاندا نەکو خۆیان ئەو یادە‬ ‫نەتەوەیی و کۆمەاڵیەتییەیان نەکردۆتەوە‬ ‫و بەشــدارییان تێدا نەکــردوە‪ ،‬بەڵکو بە‬ ‫جۆرێــک لــە ئاگرپەرســتیان زانیــوە و‬ ‫ئەندام و الیەنگر و خەڵکانی سادەشــیان‬ ‫لــێ ئاگادارکردۆتــەوە‪ .‬ئــەم تێڕوانیــن و‬

‫هەڵوێســتەی ئیخوانەکان هەندێکی لەژێر‬ ‫کاریگــەری ئایدۆلۆجیــای عروبەدایــە کە‬ ‫دژایەتــی کلتــوری نەتــەوە ناعەرەبەکان‬ ‫دەکات‪ ،‬بەتایبــەت لــەو خــاڵ و کایانەی‬ ‫کە وەکو هێــزی بەرگری دەردەکەون الی‬ ‫ئــەو گەالنە‪ ،‬نەورۆزیش لــە مێژوی نوێدا‬ ‫رەمــز و یەکێکبــوە لــە چەقــی بەرگری‬ ‫و مانــەوەی گەلــی کــورد‪ ،‬هەندێکیشــی‬ ‫لەژێــر کاریگەری دەقــی ئاینی و بۆچونی‬ ‫توندڕەوانــەی هەنــدێ لــە رێبەرانــی‬ ‫ســەلەفیزمدابوە‪ .‬لەوەشــدا پشــتیان بەو‬ ‫فەرمــودە بەســتوە کــە ئامــاژە دەکات‬ ‫بــەوەی «موســڵمان تەنهــا دو جەژنــی‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەوانیــش رەمــەزان و قوربانن»‪.‬‬ ‫ئــەم دژایەتییەی ئیخوان بــۆ نەورۆز‪ ،‬کە‬ ‫یەکگرتوی ئیســامی لە نەوەدەکاندا بویە‬ ‫میراتگــری‪ ،‬بەهۆی تێکەاڵوی سیاســی و‬ ‫فشــار و رەخنەکانــەوە‪ ،‬بەرەبەرە توندی‬ ‫و رەتکردنەوەکــەی خاوبویــەوە‪ .‬بۆیــە‬ ‫بینیومانــە لــە ســااڵنی دوهــەزار بەرەو‬ ‫ســەرەوە لــە میدیای خۆیانــدا لە جەژنی‬ ‫نــەورۆزدا ســوکە پیرۆزباییەکیان کردوە‪،‬‬ ‫ئەویش بــە خۆپارێزییەکی زۆرەوە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئــەوەی بنوســن و بڵێن جەژنــی نەورۆز‪،‬‬ ‫بەڵکو دەیاننوســی «بۆنە‪ ،‬یاد‪ ،‬ئاهەنگ‪،‬‬ ‫رێوڕەســمی نــەورۆز»‪ .‬لــەم ســااڵنەی‬ ‫کۆتــادا زۆر بە کەمی و تەنها لە ئاســتی‬ ‫میدیاکانیانــدا دەربڕینــی «جەژن»ی بۆ‬ ‫بەکاردێنن‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە هێڵــە توندترەکەی نێو‬ ‫ئیسالمییەکان‪ ،‬کە سەرەتا لە بزوتنەوەی‬ ‫ئیســامی و دواتــر لە باڵــە جیاوازەکانی‬ ‫بزوتنەوەدا خۆی بینییەوە‪ ،‬لەنێویشــیاندا‬ ‫کۆمەڵی ئیســامی ئێســتا و ســەلەفییە‬ ‫جیهــادی و ناجیهادییەکانیــش‪ ،‬هەمو بە‬ ‫الســاییکردنەوەی ئیخوانەکان و توندتر و‬ ‫گرژتــر و ئایدۆلۆجیتر لەوان‪ ،‬هەڵوێســت‬ ‫و رایــان بەرامبەر نــەورۆز وەرگرت‪ .‬جگە‬ ‫لەوەی لە نەوەدەکان و سەرەتای دو هەزاردا‬ ‫خۆیــان ئــەو جەژنەیــان یادنەکردۆتەوە‪،‬‬ ‫بــە درێژایی دەسەاڵتیشــیان لە هەڵەبجە‬ ‫و هەورامــان‪ ،‬نەیانهێشــتوە کەســیتریش‬ ‫پێیهەستێت و کارێکی لەمجۆرە یەکێکبوە‬ ‫لە قەدەغەکان‪.‬‬ ‫پاســاوی دژایەتــی ئیســامییەکان‬ ‫بــۆ جەژنــی نــەورۆز یەکــەم لەســەر‬ ‫چەمکــی جەژنــە‪ ،‬دوەم لەســەر فۆرم و‬ ‫ناوەرۆکەکەیەتــی‪ .‬ئــەوان پێانوایە جەژن‬ ‫بەشــێکە لە پەرســتش و ئاینداری‪ ،‬واتە‬ ‫جەژن خواپەرستییە‪ .‬خواپەرستیش شێواز‬ ‫و جۆر و پەیڕەوکردنەکەی لەالی پێشینان‬

‫«سەلەفی ســاڵح» دیاریکراوە‪ ،‬جەژنیش‬ ‫یەکێکــە لــەوان‪ ،‬بــە دەقــی فەرمودەش‬ ‫موســڵمان تەنها دو جەژنــی هەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫هەمــو جەژنێکیتــر بیدعەیــە و بیدعەش‬ ‫گومڕاییە‪ .‬دوەم لە روی فۆرم ناوەرۆکەوە‬ ‫کە لە نەورۆزدا ئاگر دەکرێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫جەژنێکی کۆنی ئێرانییە(مەجوسی) بۆیە‬ ‫جۆرێکە لە ئاگرپەرستی و زیندوکردنەوەی‬ ‫زەردەشــتی و ئاینەکۆنــەکان‪ .‬هەمــو‬ ‫ئەمانــەش هەڕەشــەیەکن بۆ ســەر ئاینی‬ ‫ئیسالم و بە دژایەتی و وەرگەڕان لە ئاین‬ ‫ئەژمار دەکرێن‪.‬‬ ‫بە‌گشــتی تاکو ئێســتەش لەو بوارەدا‪،‬‬ ‫الی یەکگرتــوەکان ئەوانیتریــش‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫هەندێــک گۆڕانــکاری کرابێــت‪ ،‬ئــەوا‬ ‫دژایەتیکردنی نــەورۆز هەر لە ئەدەبیاتی‬ ‫ئاینی و پەروەردەییانــدا ماوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەنێــو ئەو توێژ بانگخــوازە ئاینییەی کە‬ ‫رەوتە ئیسالمییەکە ئاراستە دەکات‪.‬‬ ‫لــە بەرامبــەردا‪ ،‬چەند ســاڵێکی کەمە‬

‫شــێوە رەوتێکی پێچەوانە دەرکەوتوە لە‬ ‫نێــو چەپ و ســێکیوالر و ناسیۆنالیســت‬ ‫و لیبراڵــدا کــە پێیانوایــە جەژنەکانــی‬ ‫«رەمەزان و قوربان» جەژنی کوردی نین‬ ‫و ناکرێــت پێان بگوترێت جەژن و نەورۆز‬ ‫و چەند بۆنەیەکیتر «جەژن‪-‬ی کورد»ن‪.‬‬ ‫کاتێک دەڵێین شــێوە رەوتێک مەبەســت‬ ‫لەوەیە ئەوانە کەســانێکن بە باکگراوندی‬ ‫چەپ و ناسیۆنالیزم و سێکیوالر و هتد‪...‬‬ ‫ییەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لــە تۆرەکۆمەاڵیەتییــەکان بــەو جــۆرە‬ ‫رای خۆیــان دەردەبڕن کــە «جەژنەکانی‬ ‫قوربان و رەمەزان‪ ،‬جەژنی کوردی نین»‪،‬‬ ‫«تکایــە پیرۆزباییم بە بۆنەی جەژنەکانی‬ ‫قوربان و رەمەزانەوە لێ مەکە» و چەندین‬ ‫دەربڕینی دیکە‪ .‬ئەم ئایدیا و هەڵوێستانە‬ ‫لەالیەن هیچ یــەک لەو رەوتانەوە کە ئەو‬ ‫کەســانە دەکرێت لێیــان نزیکبن تەبەنی‬ ‫نەکــراوە‪ .‬بۆیە هەمیشــە بینراوە لە کۆن‬ ‫و نوێــدا‪ ،‬ئەو رەوت و الیەنانە لە میدیا و‬

‫دەمــی رێبەرەکانیانــەوە جەژنە پیرۆزە و‬ ‫یادی هەردو جەژنی قوربان و رەمەزانیان‬ ‫کردۆتــەوە‪ .‬لەبــەر ئــەو فرەرەنگــی‬ ‫و فرەپاشــخانی و هەڵوێســتە تاکــە‬ ‫کەسییەیان‪ ،‬دیاریکردن و ئاماژەکردن بە‬ ‫پاساو و مەرجەعی فیکرییان‪ ،‬بۆ دژایەتی‬ ‫و رەتکردنەوەکەیان بۆ جەژنەکان‪ ،‬ئاسان‬ ‫نییــە‪ .‬هەرچەند هەندێکی زۆر کەم لەوانە‬ ‫خۆیــان بــە بێئایــن دەناســێنن و ئــەوە‬ ‫دەکەنە پاساو‪ ،‬هەندێکیتریان عەرەببونی‬ ‫جەژنــەکان‪ ،‬یان کــورد نەبونیان دەکەنە‬ ‫پاساو‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئێمــە پێمانوایــە پەیدابونــی‬ ‫ئەم شــەپۆلە بــۆ دو هۆکاری ســەرەکی‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ :‬یەکەمیــان پەرچەکــرداری‬ ‫هەڵوێســت و ئایدیــای ئیســامییەکانە‬ ‫بەرامبەر دژایەتیکردنی نەورۆز‪ .‬دوەمیان‪،‬‬ ‫بەبۆنەی ئەو هەمو تیرۆر و توندڕەوییەی‬ ‫کــە بەنــاوی ئاینــەوە ئەنجامدەدرێــت‪،‬‬ ‫بەتایبــەت لــە ســەردەمی پەیدابونــی‬

‫داعشەوە‪ ،‬دژایەتییەک و رەتکردنەوەیەک‬ ‫بۆ زۆرێک دیاردەی ئاینی ســەریهەڵداوە‪،‬‬ ‫دژایەتی ئــەو دو جەژنەش دەکەوێتە ئەو‬ ‫چوارچێوەوە‪.‬‬ ‫ئەم رەوتە کە هێشــتا تازەیە و فۆرمی‬ ‫نەگرتوە رەنگە لەســااڵنی داهاتودا زیاتر‬ ‫گەشــەبکات و وەکــو رەوتێکــی دژەئاین‬ ‫ببێتــە دیاردەیــەک و تەنها بــە دژایەتی‬ ‫جەژنــەکان نەوەســتێتەوە و پەلبهاوێــت‬ ‫بــۆ دژایەتی چەندیــن جومگە و دیاردە و‬ ‫دەزگای دیکەی پەیوەست بە ئاینداری‪.‬‬ ‫دیــارە ئەمــڕۆ تۆڕەکۆمەاڵیەتییــەکان‬ ‫زۆر خێراتــر کاریگــەری خۆیــان لەســەر‬ ‫کۆمــەڵ و ئاراســتەکانی بەجێدێڵــن‪.‬‬ ‫ملمالنێــی نێــوان ئەم دو رەوتــە ئەوکات‬ ‫توندتردەبیتەوە کــە رەوتە تازەکەیان لە‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکانــەوە دابەزێتــە نێــو‬ ‫پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکان و لە واقیعی‬ ‫کۆمەاڵیەتیدا ببێتە دیاردە‪.‬‬

‫ئــەم رەوتــە کە هێشتا تــازەیــە و فۆرمی نەگرتوە رەنگە‬ ‫لەسااڵنی داهاتودا زیاتر گەشەبکات و وەکو رەوتێکی‬ ‫دژەئاین ببێتە دیاردەیەک و تەنها بە دژایەتی جەژنەکان‬ ‫نەوەستێتەوە و پەلبهاوێت بۆ دژایەتی چەندین جومگە و‬ ‫دیاردە و دەزگای دیکەی پەیوەست بە ئاینداری‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٢‬دوشەممە ‪201٦/٧/١١‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی هەژدەهەم‬ ‫پاشخانی یەهودیی چیرۆکەکە‬ ‫الیەنێکی تر‬ ‫داکۆکیکارە ئیسالمیەکان کە هەوڵ‬ ‫دەدەن گومان لە چیرۆکە ئیسالمیەکەی‬ ‫سەرچاوەکانی ژیاننامەی پێغەمبەر ساز‬ ‫بکەن؛ لە ڕێگەی چەند شێوازێکەوە هەوڵ‬ ‫دەدەن چیرۆکەکە بگێڕنەوە بۆ پاشخانێکی‬ ‫یــەهــودی‪ .‬ئەمەشیان لە دو الیەنەوە‬ ‫وروژانــدوە‪ .‬الیەنی یەکەم‪ :‬دۆزینەوەی‬ ‫هەندێک لێکچونی چیرۆکی ڕەشەکوژیی‬ ‫بەنو قوڕەيظه لەگەڵ چیرۆکی جولەکە‬ ‫ئابڵوقەدراوەکانی قەاڵی مەصادا‪ ،‬کە لە‬ ‫بەشەکانی پێشودا ئەم الیەنەمان ساخ‬ ‫کردەوە‪ .‬الیەنی دوەمیش‪ :‬ئەوەیە هەوڵ‬ ‫دەدەن بڵێن ئەمەی پێغەمبەر دەرهەق‬ ‫بەو خێڵە یەهودیە ئەنجامی داوە؛ هەر‬ ‫ئەوەیە لە یاسای خۆیاندا هەبوە یان‬ ‫لە دەقەکانی خۆیاندا هاتوە و یەهود‬ ‫لە مێژوی کۆنیاندا ئەوەیان بەسەر ئەو‬ ‫ئاوەدانیانەدا هێناوە کە داگیریان کردون‪.‬‬ ‫لەم بەشەدا هەوڵ دەدەین ئەم الیەنەش‬ ‫ساخ بکەینەوە‪.‬‬ ‫حوکمی قەتڵ‌وعام و بەکۆیلەکردن لە‬ ‫دەقە یەهودیەکاندا‬ ‫هەندێک لــە نــوســەرە داکۆکیکارە‬ ‫ئیسالمیەکان‪ ،‬بۆ پاساودانی ئەو حوکم‬ ‫و ســەرەنــجــامــەی بــەســەر خێڵەکەدا‬ ‫سەپێنراوە‪ ،‬دەڵێن‪ :‬ئەو بڕیارەی سەعدی‬ ‫کــوڕی موعاذ داوێتی و جێبەجێ کرا‬ ‫بەسەر خێڵەکەدا‪ ،‬کە بریتی بو لە‬ ‫کوشتنی پیاوەکانیان و بردنی ژن و‬ ‫مناڵەکانیان وەکو دەسکەوت و کردنیان‬ ‫بە کۆیلە؛ ئەمە هەر هەمان ئەو یاسا و‬ ‫ڕێسایەیە کە لە کتێبە پیرۆزەکانی یەهود‬ ‫خۆیاندا هاتوە دەرهــەق بە گەالنی تر‬ ‫کاتێک پێشینانی یەهود بەسەریاندا زاڵ‬ ‫بون‪ .‬بەم پێیە گوایە ئەو ڕێ‌وشوێنەی‬ ‫دەرهـــەق بــە خێڵی یەهودیی (بەنو‬ ‫قوڕەيظه) گیراوەتە بــەر؛ هەر یاسای‬ ‫ئایینیی خۆیانە و بــەســەر خۆیاندا‬ ‫جێبەجێ دەکرێت!‬ ‫داکۆکیی (هاشم معروف الحسني)‬

‫لەم نوسەرانە‪ ،‬زانای ئایینیی شیعەی‬ ‫ناوچەی (جبل عامل) باشوری لوبنان‪،‬‬ ‫(هــاشــم مــعــروف الحسني) (‪-١٩١٩‬‬ ‫‪ ،)١٩٨٣‬لــە کتێبەکەیدا دەربـــارەی‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەر «سيرة املصطفى‬ ‫ـ نظرة جــديــدة»‪ ،‬کە دەڵێت‪ :‬سەعد‬ ‫بە شەریعەتی یەهود خۆیان حوکمی‬ ‫بەسەردا داون کە خۆیان لەسەری دەڕۆن‬ ‫و بــە گــوێــرەی حوکم دەدەن بەسەر‬ ‫خەڵکانی تردا‪ .‬ئینجا لە ڕێگەی کتێبی‬ ‫«العبقريات اإلسالمية» ى (العقاد)‬ ‫و «تفسير الكاشف» ى (محمد جواد‬ ‫مغنية)ـەوە هەندێک لە دەقەکانی تەوڕات‬ ‫دەهێنێتەوە لەسەر کوشتاری گەالنی‬ ‫دوژمن بە ئیسرائیلیەکان و بەتااڵنی‌بردنی‬ ‫ژن و مناڵیان‪ .‬ئینجا دەڵێت‪ :‬ئەمە دەقە‬ ‫پیرۆزەکانیان و مێژوەکەیانە کە پیاوانی‬ ‫گەالنی تر دەکوژن و ژن و مناڵیان بە‬ ‫تااڵنی دەبەن و ئاوەدانیەکان دەسوتێنن‪،‬‬

‫ئەگەرچی ئــەو گــەالنــە پەیمانیشیان‬ ‫نەشکاندبێت و نــیــازی شەڕیشیان‬ ‫ڕانەگەیاندبێت‪ ،‬ئیتر دوای ئەم دەقانەی‬ ‫شەریعەتەکەیان و ئــەو مامەڵەیەی‬ ‫کــردویــانــە لــەگــەڵ گــەالنــی تــر؛ ئەگەر‬ ‫خەڵکێکی تر هەمان یاسا و ڕێ‌وشوێن‬ ‫بەرامبەر ئەوان بگرێتە بەر دوای ئەوەی‬ ‫ئەوان پەیمان دەشکێنن و نیازی شەڕ‬ ‫ڕادەگەیەنن؛ ئایا ئەمە دەبێتە ستەم‌کردن‬ ‫لێیان؟! بەتایبەتی دوای ئەوەی ڕازی بون‬ ‫بە خۆبەدەستەوەدان و داوەریی سەعد‪،‬‬ ‫ئیتر بەم شێوەیە حوکمەکەی سەعدیان‬ ‫بەسەردا دەسەپێت‪ ،‬و ئەمەش شتێکە‬ ‫هەمو ئایینەکان پەسەندی دەکــەن‪ ،‬و‬ ‫ئەمەیە نهێنیی ئەو وتەیەی پێغەمبەر کە‬ ‫حوكمەکەی سەعدی بە «حوکمی خوا‬ ‫لەسەروی حەوت ئاسمانەکەوە» وەسف‬ ‫کرد(‪.)١‬‬ ‫گرنگترینی ئەم دەقانەی تەوڕات‪ ،‬پێنج‬ ‫کتێبی یەکەمی (تاناخ) کتێبی پیرۆزی‬ ‫یەهودی‪ ،‬ئەمانەن‪:‬‬ ‫ـ لــە تـــــەوڕات‪ ،‬کتێبی «دوبــــارە‬ ‫خوێندنەوەی شەریعەت»ـدا هاتوە‪:‬‬ ‫کاتێک هێرش دەبــەنــە ســەر شارێک؛‬ ‫بانگیان بکەن بــۆ ڕێــکــەوتــن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ڕێ‌ک ــەوت ــن لــەگــەڵــتــان و خــۆیــان بە‬ ‫دەستەوە دا؛ ئەوە هەمو گەلی دانیشتوی‬ ‫شارەکە دەبنە کۆیلە بۆتان‪ .‬ئەگەریش‬ ‫خۆیان بەدەستەوە نەدا و ڕێ‌نەکەوتن؛‬ ‫ئابڵوقەی بدەن‪ ،‬جا ئەگەر شارەکە کەوت‬ ‫و بەرگریی تێک‌شکا و چونە ژورەوە؛‬ ‫هەمو نێرینەکانی بە شمشێر بکوژن‪،‬‬ ‫و ژن و مناڵەکان و ئــاژەڵ و هەمو‬ ‫دەسکەوتی شارەکە بە تااڵنی بۆ خۆتان‬ ‫ببەن‪ ..‬ئەمە ئەو ڕێ‌وشوێنەیە کە بەسەر‬ ‫شارە دورەکاندا دەیسەپێنن کە شار و‬ ‫ئاوەدانیی گەالنی ئەم واڵتــەی خۆتان‬ ‫نین‪ .‬جا ئەم شارانەی [واڵتی کەنعان‬ ‫و دوروبـــەری] کە خوا وەکــو میراتێک‬ ‫پێتانی دەبەخشێت؛ یەک ڕۆحلەبەری‬ ‫تێدا مەهێڵنەوە‪ ،‬بەڵکو هەر هەموی‬ ‫لەناو ببەن‪ ،‬وەکو شار و ئاوەدانییەکانی‬ ‫خیتتیەکان و عەمۆریەکان و کەنعانیەکان‬ ‫و پــێــریــززیــەکــان و حیڤڤیەکان و‬ ‫یەبوسیەکان‪( ..‬دوبــارە خوێندنەوەی‬ ‫شەریعەت‪.)١٨-١٠ :٢٠ :‬‬ ‫ـ ل ــە ه ــەم ــان کــتــێــبــی «دوبـــــارە‬ ‫خوێندنەوەی شەریعەت»ـدا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەر لە شارێک لەو شارانەی خوا پێی‬ ‫داون کۆمەڵێک لەناوتاندا پەیدا بون و‬ ‫بانگەوازیان بۆ پەرستنی خواوەندەکانی‬ ‫تر کرد؛ و بۆتان سەلما کە ئەوە ڕاستە‬ ‫و ئەو کارە گاڵوە ئەنجام دراوە؛ ئەوانە‬ ‫لە دانیشتوانی ئەو شارە بدەن و هەرچی‬ ‫لەو شارەدا هەیە‪ ،‬بە ئاژەڵەکانیشەوە‬ ‫بە شمشێر بکوژن‪ ،‬و هەمو کەل‌وپەل‬ ‫و شت‌ومەکی شارەکە لە ناوەڕاستی‬ ‫گــۆڕەپــانــی شــارەکــە کــۆ بــکــەنــەوە‪ ،‬و‬ ‫شارەکە بە هەمو ئەو شتانەوە بسوتێن‪،‬‬ ‫وەکو قوربانییەک بۆ خوای خۆتان‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک ببێتە داروپەردویەکی سوتاو‬ ‫و هەرگیز دروست نەکرێتەوە (دوبارە‬ ‫خوێندنەوەی شەریعەت‪.)١٧-١٣ :١٣ :‬‬ ‫بۆ هەڵ‌سەنگاندنی ئەو بیروڕا و ـ‬ ‫دروستتر بڵێین ـ پینە و پاساوەی‬ ‫(الحسني)‪ ،‬دەبێت بڵێین‪:‬‬ ‫سەرەتا ڕاستە کە لەنێوان ئەو یاسا‬ ‫ئیسالمیەی جێبەجێ کــراوە دەرهــەق‬ ‫بە بەنو قوڕەيظه (و خەڵکی تریش)‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو یاسا تەوڕاتیەی لە دەقەکاندا‬ ‫هاتوە (بەتایبەتی بڕگەی دوەمی یاسای‬ ‫یەکەم لە دەقی یەکەمدا‪ :‬کوشتنی هەمو‬ ‫نێرینەکانی شارەکە‪ ،‬و بە‌تااڵنی‌بردنی ژن‬ ‫و مناڵەکان و ئاژەڵ و هەمو دەسکەوتی‬ ‫شــارەکــە)‪ ،‬لێکچونێک هەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک جیاوازییش‪ .‬و ئــەم جۆرە‬ ‫مامەڵە و یاسا و ڕێسا دڵڕەقانە کە‬ ‫بەتەواوی نامۆن بە کۆمەڵگای هاوچەرخ‪،‬‬ ‫وا دیارە لە گەلێک کۆمەڵگای جیهانی‬ ‫کۆندا یاسای ڕەوای هێز و دەسەاڵتی‬ ‫سەرکەوتو بون سەپاندونی بەسەر هێز‬ ‫و ئاوەدانیی تێکشکاودا‪ .‬هەرچەند ئەو‬

‫یاسا و ڕێنماییە تەوڕاتیە تا ئێستەش‬ ‫بەڵگەی مێژویی و ئارکیۆلۆجیایی‬ ‫پشتڕاستی ناکاتەوە ئیسڕائیلیە کۆنەکان‬ ‫جێبەجێیان کردبێت‪ ،‬و بەڵکو بەڵگە‬ ‫هەیە لەسەر ئەوەی وێران‌بونی شار و‬ ‫ئاوەدانیە کەنعانیەکانی ئــەو قۆناغە‬ ‫و پێشتر دەگەڕێتەوە بۆ هۆکاری تری‬ ‫وەکو گۆڕانکاریی ئاووهەوا و قات‌وقڕی‪ ،‬و‬ ‫هێرشی گەالنی تر (بەتایبەتی ئەوانەی بە‬ ‫«گەالنی دەریا» ئاماژەیان بۆ دەکرێت)‪..‬‬ ‫بـــەاڵم کاتێک لــە دەقــێــکــی عیبریدا‬ ‫یاساگەلی لەم شێوەیە دەبینینەوە کە‬ ‫الی عەرەب و لە ئیسالمیشدا هاوشێوەیان‬ ‫هەیە؛ ئەوە دەتوانین کولتورێکی کۆنی‬ ‫هاوبەشی عیبرانیەکان و عەرەبی کۆنی‬ ‫لێ بخوێنینەوە‪ ،‬شتێکی زانـــراوە کە‬ ‫کولتوری دێرینەی عیبرانیەکان و عەرەبی‬ ‫کۆن نزیکی و لێکچونێکی زۆریان هەبوە‪،‬‬ ‫هەتاکو لە شێوازی پەرستشیشدا (کە‬ ‫ئەم خاڵە کاتی خۆی ڕۆبێرتسن سمیث لە‬ ‫«وانەگەلێک لەسەر ئایینی سامیەکان»‬ ‫‪Lectures on the Religion‬‬ ‫‪ of the Semites‬ـدا باش ڕونی‬ ‫کردوەتەوە)‪.‬‬ ‫ئەمە وەکو خوێندنەوەیەکی مێژویی و‬ ‫کولتوری‪ .‬بەاڵم وەکو ئەوەی بەڕاستی‬ ‫ئەنجامگیری بکەین کە سەعدی کوڕی‬ ‫موعاذ و پێغەمبەر لەبەر ئەوە ئەو یاسا‬ ‫و حوکمەیان بەسەر بەنو قوڕەيظهدا‬ ‫داوە کە زانیویانە لە شەریعەتی یەهودی‬ ‫خۆیدا حوکمی لەم شێوەیە هەیە؛ ئەوا‬ ‫ئەمە هەم سەلماندنی تایبەتی دەوێ‪ ،‬و‬ ‫هەم تێبینیی لەسەر دروست دەبێت‪:‬‬ ‫سەلماندنەکە بــەوە دەبێت کە لەو‬ ‫دەق و وتە و گێڕانەوە ئیسالمیانەدا‬ ‫بە دەستمان گەیشتون ئاماژەیەک بۆ‬ ‫ئەوە هەبێت کە ئەو حوکمە لە تەوڕات‬ ‫و شەریعەتی یەهودی خۆیدا هەیە‪ .‬کە‬ ‫شتێکی لەم شێوەیەش لە کەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا نابینینەوە‪ .‬مەگەر تەنها‬ ‫وتەکەی پێغەمبەر بەپێی گێڕانەوەکان کە‬ ‫گوایە حوکمەکەی سەعدی بە «حوکمی‬ ‫خوا لە سەروی حەوت ئاسمانەکەوە»‬ ‫وەسف کردوە‪ ،‬ئەمە وەکو ئاماژەیەکی‬ ‫کاڵ ڕەنگە ئــەوەی لێ بفامرێتەوە کە‬ ‫پێشتر لە دەقێکی پیرۆزدا «خواوەند»‬ ‫حوکمێکی لەم شێوەیەی دەرکــردوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم تێگەیشتنەش الوازە و دەقەکە‬ ‫نایتوانێت‪ ،‬چونکە ئەگەر مەبەست دەقی‬ ‫تەوڕات بوایە؛ ئاماژەی ڕونی بۆ دەکرا‬ ‫(وەکو چۆن لە باسی «ڕەجم»ـدا بەڕونی‬ ‫باس کراوە کە لە تەوڕاتدا هەیە و لە‬ ‫تەوڕاتی بەردەستی یەهودی مەدینەشدا‬ ‫بینراوە هەرچەند ویستویانە بیشارنەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بەسەر پیاوماقوڵێکی خۆیاندا‬ ‫جێبەجێ نەکرێت!)‪ ..‬و دەتوانین بڵێین‬ ‫مەبەستی پێغەمبەر لەو قسەیە ـ ئەگەر‬ ‫بەڕاستی وای وتبێت ـ هەر ئەوەیە کە‬ ‫ئــەو حوکمە زۆر ڕەوایــە و حوکمێکی‬ ‫خواییە بەو واتایەی بە بڕوای ئەو الی‬ ‫خوایش پەسەندە‪.‬‬ ‫تێبینیەکەش ئەمەیە حوکمە تەوڕاتیەکە‬ ‫کە ئاماژەی بۆ کرا (دەقــی یەکەم)؛‬ ‫دەرهەق بە گەالنێکی هەم نایەهودی و‬ ‫هەم فرەپەرست وتــراوە‪ ،‬خۆ دەرهەق‬ ‫بە ئیسڕائیلیەکان یان یەهود خۆیان‬ ‫نــەوتــراوە! دەقەکە باسی داگیرکردنی‬ ‫ئاوەدانیی گەلێکی دوری فرەپەرست‬ ‫لەالیەن ئیسڕائیلیە کۆنەکانەوە دەکات‪ ،‬و‬ ‫دەربارەی ئیسڕائیلیەکان و یەهود خۆیان‬ ‫نیە هەتا بوترێت ئەمە باسی یاسایەکە‬ ‫بەسەر خۆیاندا جێبەجێ بکرێت (وەکو‬ ‫سزای بەردباران «رجم» لە تەوڕاتدا کە‬ ‫بەسەر «زیناکەر» ی خۆیاندا جێبەجێ‬ ‫کراوە)‪ ،‬و ئیتر بوترێت ئەمە شەریعەتی‬ ‫یەهودیە و بەسەر خۆیاندا جێبەجێ کراوە‪.‬‬ ‫تەنها دەقی دوەم (دوبارە خوێندنەوەی‬ ‫شەریعەت‪ )١٧-١٣ :١٣ :‬باسی حاڵەتێک‬ ‫دەکات لە کۆمەڵگای ئیسڕائیلیی کۆن‬ ‫کە ئەویش هەڵ‌گەڕانەوەیانە بۆ ئایینە‬ ‫کەنعانیە کۆنەکە و هەر هەوڵێکە بۆ‬ ‫زیندوکردنەوەی پەرستشی خواوەندە‬

‫کەنعانیەکان‪ ،‬نــەک شتی تــری وەکو‬ ‫شکاندنی پــەیــمــان لــەگــەڵ گەلێکی‬ ‫نایەهودی! دیسان ئەمەشیان یاسایەک‬ ‫نیە بەسەر یەهود خۆیاندا جێبەجێ‬ ‫بکرێت لەسەر ئەوەی پەیمانیان لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتدارێکی نایەهودی شکاندوە!‬ ‫هــەر بــۆیــە هــەتــاکــو ئــەگــەر لەژێر‬ ‫ناونیشانی «شـــرع مــن قبلنا» لە‬ ‫یاسادانانی ئیسالمیدا ئەو حوکمانەی‬ ‫تەوڕات لە ئیسالمدا جێ‌بکرێنەوە (کە‬ ‫ئەم ناونیشان و بنەمایە لە خۆیشیدا‬ ‫مشت‌ومڕی لەسەرە)؛ هێشتا دەمێنێتەوە‬ ‫کە بە هیچ شێوەیەک ئەوانە حاڵەتی‬ ‫بەنو قوڕەيظه ناگرنەوە‪ ،‬چونکە ئەمان‬ ‫یەهودی بون و لە گەالنی فرەپەرست‬ ‫نەبون‪.‬‬ ‫ئــەگــەریــش ـ گــریــمــان ـ توانیمان‬ ‫بەڵگەمان هەبێت بۆ ئــەوەی کە ئەم‬ ‫حوکمەی سەعدی کوڕی موعاذ داوێتی‬ ‫بەسەر خێڵەکەدا و پێغەمبەریش بە‬ ‫«حوکمی خوا» ی زانیوە‪ ،‬لە یاسای‬ ‫یەهودی و تــەوڕات خۆیەوە ئیلهامی‬ ‫وەرگــرتــوە (بەبێ بـــەراوردی تــەواوی‬ ‫حوکمەکان و پاساوەکانیان و شوێنی‬ ‫جێبەجێ‌کردنیان)؛ ئەو کاتە دەبینین‬ ‫شتێکی سەیر نیە‪ ،‬چونکە ئەمە تاکە یاسا‬ ‫و ڕێسایەکی ئیسالم نیە کە ڕیشەیەکی‬ ‫لە شەریعەتی یەهودیدا هەبێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫نمونەی تریش هــەیــە‪ ،‬وەکــو ڕێسای‬ ‫«ڕەجم» ی «زیناکەر» ی هاوسەردار‬ ‫کە لە دەقی تەوڕاتدا هەیە و پەڕیوەتەوە‬ ‫بۆ دەقە ئیسالمیە الوەکیەکان و یاسای‬ ‫ئیسالمی‪ .‬بەاڵم هێشتا هەر نابێتە بەڵگە‬ ‫بۆ ئــەوەی بوترێت ئــەوە شەریعەتی‬ ‫یەهودیە و بەسەر خۆیاندا جێبەجێ‬ ‫دەکرێت‪ ،‬چونکە یاساکە لە شەریعەتی‬ ‫یــەهــودی خــۆیــدا دەرهـــەق بــە گەالنی‬ ‫نایەهودیی فرەپەرست هاتوە نەک یەهود‬ ‫خۆیان!‬ ‫داکۆکیی (محمد أبو زهرة)‬

‫نــوســەرێــکــی تــر کــە مەبەستێکی‬ ‫هاوشێوەی دەربــڕیــوە‪ ،‬زانــای ئایینیی‬ ‫گـــەورەی ميصری (موحەممەد ئەبو‬ ‫زەهڕە) (‪)١٩٧٤-١٨٩٨‬ـە‪ ،‬لە کتێبەکەی‬ ‫خۆیدا دەربــارەی ژیاننامەی پێغەمبەر‬ ‫«خاتم النبيين صلى الله عليه وسلم»‪،‬‬ ‫کــە ئــەم بــاســی دەق و شەریعەتی‬ ‫یەهودی ناکات بەڵکو باسی یاسایەکی‬ ‫باو دەکات لە کۆمەڵگای نیمچەدورگەی‬ ‫عــەرەبــی‪ ،‬و بۆیە تەنها باسی یەهود‬ ‫ناکات بەڵکو بــەراوردەکــە لەگەڵ ئەو‬ ‫یاسا و ڕێ‌وشوێنە دەکات کە عەرەبی‬ ‫فرەپەرستیش پەنای بۆ بـــردوە‪ ،‬کە‬ ‫دەڵێت‪ :‬عەرەبە فرەپەرستەکانیش بەبێ‬ ‫شەڕیش خەڵکیان دەکــردە کۆیلە‪ ،‬و‬ ‫جارێکیان (ڕوداوی «يوم الرجيع»‪٤ ،‬‬ ‫ك‪ ).‬هەر بە غەدر هەندێک موسوڵمانیان‬ ‫گرتبو و لە مەککە فرۆشتبویانن و لەوێ‬ ‫ئەشکەنجەیان دابــون‪ ..‬ئینجا دەڵێت‬ ‫یەهودی بەنو قوڕەيظهش ئەگەر بۆیان‬ ‫بکرایە و موسوڵمانیان دەست بکەوتایە؛‬ ‫هەمان شتیان دەکرد‪ ،‬و ئەوانیش ئەگەر‬ ‫ژن و مناڵی موسوڵمانانیان بگرتایە؛‬ ‫دەیانکردنە کۆیلە‪ ،‬بۆیە ئەو مامەڵەیەی‬ ‫پێغەمبەر لەگەڵیان کە ژن و مناڵی ئەو‬ ‫خێڵە یەهودیەی کردە کۆیلە؛ مامەڵەکردن‬

‫بو لەگەڵیان بە هەمان مامەڵەی خۆیان‪،‬‬ ‫واتــە لە بابەتی «معاملة بالمثل»ـە‪،‬‬ ‫ئەوەش لە شەڕێکدا نەک بەبێ شەڕ(‪.)٢‬‬ ‫ئەم داکۆکی و پاساودان و بەڵگەسازیەی‬ ‫(ئەبو زەهڕە) زۆر الواز و پێچ‌وقەمچە‪ ،‬و‬ ‫بە بڕوای من خراپ‌بەکارهێنانی بنەمای‬ ‫«معاملة بالمثل»ـە‪ ،‬کە لە باس‌وخواسی‬ ‫تریش ئەمەمان ڕون کردوەتەوە‪ .‬چونکە‬ ‫ئەم بنەمایە کاتێک دەشێت کاری پێ‬ ‫بکرێت کە الیەنی بەرامبەر بە کردەوە‬ ‫دەس ـت‌درێــژیــیــەکــی کــردبــێــت ئینجا‬ ‫وەاڵمی ئەو الیەنە دیاریکراوە بدرێتەوە‬ ‫بە کــردەوەیــەکــی هاوشێوە‪ .‬بــەاڵم لە‬ ‫بەڵگەسازیە الوازەکەی (ئەبو زە‌هڕە)دا‬ ‫ئەو الیەنەی بە کردەوە بەکۆیلەکردنی‬ ‫ب ــەرام ــب ــەر مــوســوڵــمــانــان کــــردوە؛‬ ‫مەککەییەکانن‪ ،‬نــەک یــەهــودی بەنو‬ ‫قوڕەيظه کە ئەمان تاکە یەک کردەوەی‬ ‫لەم شێوەیەیان بەرامبەر موسوڵمانان‬ ‫نەکردبو (بەڵکو هەتاکو هاتنی هێزەکانی‬ ‫«أحزاب»ـیش هیچ کێشەیەکیان لەگەڵ‬ ‫موسوڵمانان نەبو‪ ،‬بەڵکو لە سەرەتاوە‬ ‫بە دابین‌کردنی هەندێک پێداویستیی‬ ‫وەکــو پاچ و خاکەنازیش هاوکارییان‬ ‫کــردبــو بــۆ هــەڵ‌کــەنــدنــی خــەنــدەک)‪.‬‬ ‫ئــەوەش دادی بەڵگەسازیەکەی (ئەبو‬ ‫زەهڕە) نادات کە ئەگەر یەهودی بەنو‬ ‫قوڕەيظهش لە حاڵەتی سەرکەوتنی‬ ‫خێڵەکاندا موسوڵمانیان بگرتایە؛‬ ‫دەیــان‌کــرد بــە کۆیلە‪ ،‬چونکە ئــەوە‬ ‫کردەوەیەکە ڕاستە ئەگەری هەیە بەاڵم‬ ‫خۆ ڕوی نەداوە‪ ،‬هەتا بنەمای «معاملة‬ ‫بالمثل» پاساوێکی هەبێت‪ .‬ئەگەریش‬ ‫بنەمای «معاملة بالمثل» لە ئیسالمدا‬ ‫ئــەوە بێت یــەک الیەنی ناموسوڵمان‬ ‫کــردەوەیــەکــی بــەرامــبــەر موسوڵمان‬ ‫کردبێت؛ هەمان کردەوە بەرامبەر هەمو‬ ‫الیەنە ناموسوڵمانەکان بکرێتەوە؛ پێم‬ ‫وایە ئەمە تێگەیشتنێکی هەڵەیە بۆ ئەم‬ ‫بنەمایە‪ ،‬کە ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە‬ ‫هەندێک زانای ئایینیی هاوچەرخی وەکو‬ ‫(سەیید سابیق) و (ئەبو زەهڕە) لەم‬ ‫سەردەمەدا بۆ پاساودانی کۆیالیەتی و‬ ‫بەکۆیلەکردن لە ئیسالمدا پەنایان بۆ‬ ‫بردوە‪.‬‬ ‫بەڵگەی بێدەنگیی سەرچاوە‬ ‫یەهودیەکان‬ ‫یەکێکی تر لە بەڵگەسازیەکانی‬ ‫داکۆکیکارە ئیسالمیەکان بۆ ئەوەی‬ ‫بگەنە ئەو ئەنجامەی گوایە قەتڵ‌وعامێکی‬ ‫وەکو ئەوەی لە ژیاننامەکانی پێغەمبەر‬ ‫و «حــەدیــث»ـــەکــانــدا بــاس کــراوە‬ ‫بەسەر خێڵێکی یەهودیدا بە ناوی‬ ‫«بەنوقوڕەيظه» نەهاتوە؛ ئەمەیە‬ ‫کە دەڵێن‪ :‬سەرچاوە یەهودیەکانی‬ ‫هـــاوچـــەرخـــی ڕوداوەکـــــــــە‪ ،‬یــان‬ ‫سەرچاوەکانی سەدەکانی ناوەڕاستیش‪،‬‬ ‫بێدەنگن لە چیرۆکی ئەو قەتڵ‌وعامە و‬ ‫دەنگ‌وباسی ئەو کارەساتە‪.‬‬ ‫ئیتر بۆ نمونە؛ دەڵێن‪:‬‬ ‫ـ ئــەو کــاتــەی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەری نوسیوەتەوە و‬ ‫کتێبی «السیر والمغازي» ی تۆمار‬ ‫کردوە‪ ،‬سەرۆکایەتیی ڕەوەندی یەهودی‬ ‫لە عێراق‪ ،‬و سەرۆکی ئەو ڕەوەنــدە‪،‬‬ ‫واتـــە ئـــەوەی پێی وتــــراوە «رأس‬ ‫الجالوت»‪ ،‬لە هەمان کاتدا دەست‌بەکار‬ ‫بوە‪ ،‬و یەهودیش ناسراون بەوەی زۆر‬ ‫حەزیان بە تۆمارکردنی کارەسات و‬ ‫تراجێدیاکانی مێژویانە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەو «مەرجیع» و دەسەاڵتە ئایینیانە‬ ‫و ئەو ئەکادێمیا و ناوەندە یەهودیانەی‬ ‫ـ بەتایبەتی ـ لە عێراق چاالک بون‬ ‫هیچ ئاماژەیەکیان بۆ قەتڵ‌وعامی بەنو‬ ‫قوڕەيظه نەکردوە‪.‬‬ ‫ـ هەر لەم بابەتە و سەبارەت بە‬ ‫سەدەکانی ناوەڕاست؛ باسی ئەوە دەکەن‬ ‫نوسەری یەهودی (ساموێل ئوسکوێ)‬ ‫‪( Samuel Usque‬دەوروبــەری‬ ‫‪-١٥٠٠‬دوای ‪ ،)١٥٥٥‬لــە یــەهــودی‬ ‫مــارانــۆس (یــەهــودی نیمچەدورگەی‬

‫ئێبریا)‪ ،‬و خەڵکی پۆرتوگال‪ ،‬کە دواتر‬ ‫گەلێک شوێن گــەڕاوە و گەیشتوەتە‬ ‫فەلەستینیش‪ ،‬ساڵی ‪ ١٥٥٣‬لە فێررارا‬ ‫‪ Ferrara‬لە ئیتالیا کتێبێکی لەسەر‬ ‫کارەساتەکانی مێژوی یەهود نوسیوە‪،‬‬ ‫بــە نـــاوی ‪Consolação ás‬‬ ‫‪،Tribulações de Israel‬‬ ‫واتە «دڵدانەوەی بەاڵکانی ئیسڕائیل»‬ ‫(بــە عەرەبی بە ناونیشانی «عــزاء‬ ‫عن باليا بني إسرائيل» ڕۆشتوە‪ ،‬و‬ ‫کتێبەکە وەرگێڕانی ئینگلیزییشی هەیە‬ ‫بە ناونیشانی ‪Consolation for‬‬ ‫‪،)the Tribulations of Israel‬‬ ‫کە لەم دەقــەدا بە زمانێکی شیعریی‬ ‫گــەرم و وروژێــنــەر و بە وردەکــاریــی‬ ‫زۆرەوە هەرچی بە درێژایی مێژو بەسەر‬ ‫یەهوددا هاتوە باسی کردوە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫هیچ ئاماژەیەکی بۆ قەسابخانەکەی‬ ‫بەنو قوڕەيظه نەکردوە!‬ ‫بــانــگــخــوازی نــوێــخــوازی ئیسالمی‬ ‫(عەدنان ئیبراهیم)‪ ،‬ئەمیش لە هەندێک‬ ‫وتاری داکۆکیکاریدا لەسەر ئەم بابەتە‬ ‫پەنای بۆ ئــەم بەڵگەسازیە بــردوە‪،‬‬ ‫هەرچەند دیارە کە لە خەڵکانی تری‬ ‫دەگوازێتەوە بەبێ ئاگاداریی ڕاستەوخۆ!‬ ‫هەڵسەنگاندنی ئێمە بۆ ئەم جۆرە‬ ‫بەڵگەسازیە‪ :‬ئەمەیە کــە یەهودی‬ ‫نیمچەدورگەی عەرەبی‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫لە چاوی «مەرجیع» و دەســەاڵت و‬ ‫پێشەوایەتیە ئایینە یەهودیەکانەوە‬ ‫وەکــو یــەهــودی نمونەیی و ڕەســەن‬ ‫دەرنــەکــەوتــون و دوریـــش بــون لەو‬ ‫ناوەندە یەهودیە ڕەسمیانەوە؛ بۆیە‬ ‫نەک هەر سەبارەت بە دەنگ‌وباسی‬ ‫کێشە و قەتڵ‌وعامێکی دیاریکراو‬ ‫لە پێچێکی ڕۆژگــاری نیمچەدورگەی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬بەڵکو هەر دەربــارەی بون‬ ‫و نــاو و ناونیشانیشیان زانیاریی‬ ‫ئەوتۆیان دەربارەیان تۆمار نەکردوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی کە یەهودی نیمچەدورگەی‬ ‫عەرەبی ئەگەریشی هەیە گەلێکیان بە‬ ‫بنەڕەت ئیسڕائیلی و عیبری نەبن و‬ ‫عەرەبی بەیەهودی‌بو «متهود» بوبن‪،‬‬ ‫هــەر وەکــو یەهودی یەمەنیش‪ ،‬یان‬ ‫یەهودی حەبەشە «فالشا»‪ ،‬کە ئەم‬ ‫گروپە یەهودیانە لەالیەن پێشەوایەتی‬ ‫و ناوەندە یەهودیە ستانداردەکانەوە‬ ‫بایەخێکی ئەوتۆیان پێ نەدراوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوە هیچ سەیر نیە ئەگەر دەنگ‌وباسی‬ ‫ڕوداو و کارەساتێکی لەو شێوەیەشیان‬ ‫بۆ بایەخدار نەبوبێت یان هەر پێیشیان‬ ‫نەگەیشتبێت‪.‬‬ ‫ئەمە بەگشتی‪ ،‬و ســەبــارەت بەو‬ ‫نــوســەرە یــەهــودیــە پــۆرتــوگــالــیــەی‬ ‫سەدەکانی ناوەڕاست و کتێبەکەی کە‬ ‫باسی کارەساتەکانی مێژوی یەهودیی‬ ‫تێدا کردوە؛ ئەمیش هەر ئەو یادەوەریە‬ ‫یەهودیە دوبارە دەکاتەوە کە لە دەق‬ ‫و داب‌ونەریتە جێگیرەکانی خۆیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەوەی پێشتر لە نوسراو‬ ‫و دەق و کەلەپوری خۆیاندا تۆمار‬ ‫نەکرابێت؛ ڕەنگە هەر باوەڕیشی پێی‬ ‫نەبوبێت‪ .‬دەشکرێت بڵێین چاوەڕوان‬ ‫دەکرا هیچ نەبێت ئەوەندە ئاگاداری‬ ‫مێژو و کەلەپوری ئیسالمی بوبێت کە‬ ‫دەنگ‌وباسی بەنو قوڕەيظه و خێڵە‬ ‫یەهودیەکانی تری مەدینە و دوروبەری‬ ‫بیستبێت‪ ..‬بۆیە هەر دەچینەوە سەر‬ ‫ئەو ئەنجامەی کە ناوبراو هەر بایەخی‬ ‫داوە بەو مێژوە ڕەسمیەی یەهود کە لە‬ ‫کەلەپوری خۆیاندا هەبوە و دەگەڕێتەوە‬ ‫بـــۆ ســـەرچـــاوە و پــێــشــەوایــەتــیــە‬ ‫ڕەسمیەکانیان لە عێراق و فەلەستین‬ ‫و ميصر و واڵتانی تری سەر دەریای‬ ‫سپیی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬احلسين‪ ،‬هاشم معروف‪ ،‬سرية املصطفى‬ ‫ـ نظرة جديدة‪ .‬بريوت‪ :‬دار املعارف للمطبوعات‪.‬‬ ‫‪ .١٩٩٠‬ص‌ص‪.٥١١-٥٠٩ .‬‬ ‫(‪ )٢‬أبو زهرة‪ ،‬حممد‪ .‬خامت النبيني صلى اهلل‬ ‫عليه وسلم‪ .‬املؤمتر العاملي الثالث للسرية والسنة‬ ‫النبوية ـ الدوحة‪ ١٤٠٠ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪.٩٥٦ .‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٢‬دوشەممە ‪201٦/٧/١١‬‬

‫نیـولیبراڵیزم‬ ‫داڤید هارڤه‌ی‬ ‫وه‌رگێڕانى‪ :‬هاوار محه‌مه‌د‬ ‫مێژوونووس ‌ه داهاتووگه‌راكان‪ 1‬سااڵنی‬ ‫‪ 1980-1978‬ب ‌ه خاڵێكی وه‌رچه‌رخانی‬ ‫شــۆڕشــگــێــڕانـ ‌ه ل ـ ‌ه مــێــژووی جیهانی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابوریدا داده‌نــێــن‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪ 1978‬دا‪« ،‬دینگ خیاوبینگ‪»2‬‬ ‫یه‌كه‌م هه‌نگاوی یه‌كالكه‌ره‌وه‌‌ی به‌ره‌و‬ ‫لیبراڵیزه‌یشن هه‌ڵگرت بۆ ئازادكردنی‬ ‫ئابوورییه‌ك ك ‌ه كۆمۆنیزم ل ‌ه واڵتێكدا‬ ‫به‌ڕێوه‌ی ده‌برد‪ ،‬ك ‌ه پێنج له‌سه‌ر یه‌كی‬ ‫دانیشتوانی جیهانی پێكده‌هێنا‪ .‬ئه‌و‬ ‫ڕێڕه‌وه‌ی ك ‌ه دینگ گرتبووی ‌ه به‌ر‪ ،‬ئامانجی‬ ‫ئه‌و‌ه بوو له‌ ماوه‌ی دوو ده‌ی ـه‌دا‪ ،‬چین‬ ‫ل ‌ه ده‌وڵه‌تێكی دواكه‌وتووی دووره‌په‌رێز‬ ‫و به‌سه‌رخۆدا داخـــراوه‌و‌ه بگۆڕێت بۆ‬ ‫ناوه‌ندێكی كراو‌ه به‌سه‌ر دینامیكییه‌تی‬ ‫سه‌رمایه‌داريیدا‪ ،‬ئه‌وه‌یش ب ‌ه تێكڕای‬ ‫گه‌شه‌كردنێكی خێرا و به‌رده‌وام ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫مێژووی مرۆڤایه‌تیدا نمونه‌ی نه‌بێت‪.‬‬ ‫له‌به‌ره‌كه‌ی دیكه‌ی ده‌ریــای ئارامدا و‬ ‫ل ‌ه هه‌لومه‌رجێكی ته‌واو جیاوازدا‪ ،‬پاۆل‬ ‫ڤۆلكه‌ر‪ ،3‬ك ‌ه له‌و كاته‌دا كه‌سێكی زۆردیار‬ ‫نه‌بوو (ل ‌ه ئێستادا ناوبانگی بــاوه‌)‪،‬‬ ‫سه‌ركردایه‌تيی بانكی یه‌ده‌گی فیدراڵيی‬ ‫ئه‌مریكيی ل ‌ه مانگی ته‌موزی ‪1979‬دا‬ ‫گرته‌ده‌ست‪ ،‬ل ‌ه ماوه‌ی چه‌ند مانگێكی‬ ‫كه‌مدا گۆڕانكارییه‌كی دراماتیكی [و‬ ‫خێرا]ـى ل ‌ه سیاسه‌تی دراوی ئه‌مریكیدا‬ ‫درووستكرد‪ ،‬له‌و كاته‌یشه‌و‌ه بانكه‌ك ‌ه‬ ‫پێشه‌نگیی جه‌نگێك ‌ه ك ‌ه دژ ب ‌ه هه‌اڵوسان‬ ‫به‌رپای كــردوو‌ه به‌بێ ئ ـه‌وه‌ی سه‌رنج‬ ‫له‌ ئاكامه‌كانی بــدات (بـ ‌ه تایبه‌تیش‬ ‫ئـه‌و ده‌ره‌نجامانه‌ی ك ‌ه په‌یوه‌ندییان‬ ‫بــ ‌ه بــێــكــاریــی ـه‌و‌ه هــه‌یــه‌)‪ .‬لــه‌ بــه‌ری‬ ‫ئه‌تڵه‌سیشدا‪ ،‬مارگرێت تاتچه‌ر‪ 4‬ل ‌ه مانگی‬ ‫نیسان‪/‬ئه‌پریلی ‪ 1979‬دا‪ ،‬ك ‌ه تاز‌ه ب ‌ه‬ ‫سه‌رۆك‌وه‌زیرانی به‌ریتانیا هه‌ڵبژێردرابوو‪،‬‬ ‫ویالیه‌ته‌كه‌ی ده‌ستی پێكرد و ئه‌مه‌یش‬ ‫هێزی ئــه‌وه‌ی پێدابوو سنوورێك بۆ‬ ‫ده‌سه‌اڵتی سه‌ندیكا كرێكارییه‌كان دابنێت‬ ‫و كۆتایی ب ‌ه حاڵه‌تی نه‌خوازراوی ئه‌و‬ ‫داكشان ‌ه هه‌ڵئاوساوییه‌‪ 5‬بهێنێت كه‌ ل ‌ه‬ ‫ده‌یه‌ی پێشوودا واڵته‌كه‌ی گرتبووه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫پاشان ل ‌ه ساڵی ‪1980‬دا ڕۆناڵد ڕه‌یگان‬ ‫ب ‌ه سه‌رۆكی ویالیه‌ت ‌ه یه‌كگرتووه‌كان‬ ‫هه‌ڵبژێردرا‪ ،‬ب ‌ه بلیمه‌تی و كاریزمایی‬ ‫كه‌سییانه‌ی خــۆی توانيی ویالیه‌ت ‌ه‬ ‫یه‌كگرتووه‌كان سه‌رله‌نوێ بخاته‌و‌ه سه‌ر‬ ‫ڕێگای بوژانه‌و‌ه و هه‌ستانه‌وه‌ی ئابوری‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌یش له‌ڕێگه‌ی پشتیوانیكردن ل ‌ه‬ ‫هه‌نگاوه‌كانی فۆلكه‌ر‪ ،‬ل ‌ه بانكی یه‌ده‌كی‬ ‫فیدراڵیدا و تێكه‌ڵكردنی به‌و سیاسه‌تانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئامانجیان ئه‌وه‌بوو سنوورێك بۆ هێزی‬ ‫كار دابنێن‪ ،‬هه‌روه‌ها سه‌ربه‌ستكردنی‬ ‫ك ـه‌رتــی پــیــشـه‌ســازی و كشتوكاڵ و‬ ‫ڕزگاركردنی سامان و سه‌روه‌ته‌كان له‌و‬ ‫كۆتوبه‌ند‌ه ڕێكخه‌رییانه‌ی ك ‌ه به‌سه‌ریاندا‬ ‫سه‌پێنرابوو‪ ،‬ئینجا ئاگاداریكردن و‬ ‫پاراستنی هێزی پاره‌‪ ،‬ل ‌ه یه‌ك كاتدا‪ ،‬هه‌م‬ ‫ل ‌ه ناوه‌و‌ه و هه‌م له‌سه‌ر شانۆی جیهانی‪.‬‬ ‫له‌م سه‌نته‌ره‌ زۆروزه‌به‌ند‌ه هه‌ژێنه‌رانه‌وه‌‪،‬‬ ‫شتێكی وه‌ك پاڵهێزی شۆڕشگێڕی‬ ‫ل ‌ه پانتاییه‌كی به‌رفراواندا باڵوبوویه‌و‌ه‬ ‫و ده‌نگدانه‌و‌ه و به‌ده‌مه‌وه‌چوونیشی‬ ‫س ـه‌رل ـه‌نــوێ جیهانی ده‌وروبــه‌رمــانــی‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی ته‌واو جیاواز داڕشته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌رچه‌رخانی وه‌ها به‌رفراوان و قوڵ‬ ‫ب ـه‌ڕێــك ـه‌وت ڕوونــــاده‌ن‪ ،‬ل ـه‌ب ـه‌رئ ـه‌وه‌ی‬ ‫ناوه‌ڕۆكی بابه‌ته‌كه‌ی ‌ه گه‌ڕان ‌ه بـه‌دوای‬ ‫چیه‌تيی ئه‌و كه‌ره‌ست ‌ه و ڕێگایانه‌دا ك ‌ه‬ ‫به‌هۆیه‌و‌ه پێكهاته‌ی ئابوريی نوێ –ك ‌ه‬ ‫زۆر جــار ده‌خرێت ‌ه ژێــر ده‌ســت ـه‌واژه‌ی‬ ‫«جیهانگیری»ـیه‌وه‌‪ ،-‬ل ‌ه هه‌ناوی قۆناغ ‌ه‬ ‫كۆنه‌كانی پێشترییه‌وه‌‪ ،‬هێنرای ‌ه ده‌رێ‪.‬‬ ‫هه‌ریه‌ك ‌ه له‌ فۆلكه‌ر و ره‌یگان و تاتچه‌ر‬ ‫و دینگ خیاوبینگ ئه‌و ئه‌رگومێنتانه‌ی‬ ‫كه‌مینه‪7‬یان وه‌رگــرت ك ‌ه سه‌رده‌مێكی‬ ‫درێژبوو باڵوبووبوونه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مان گۆڕيیان‬ ‫ب ‌ه ئه‌رگومێنته‌كانی زۆرینه‌‪( 8‬ل ‌ه هه‌موو‬ ‫حاڵه‌ته‌كاندا ئه‌مه‌ ب ‌ه بێ ملمالنێیه‌كی‬

‫‪3‬‬

‫پێشه‌كيی كتێبی «كورته‌مێژووی نیولیرباڵیزم»‬

‫فێركردن و چاودێریی ته‌ندروستی و‬ ‫ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی یان پیسبوونی‬ ‫ژینگه‌دا) له‌ئارادانه‌بێت‪ ،‬بازاڕ په‌یدابكات‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر پێویست بێت له‌ڕێگه‌ی‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی ڕاسته‌وخۆو‌ه ئه‌م كار‌ه‬ ‫بكات‪ .‬ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی ئه‌م‬ ‫ئه‌ركانه‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌ت هه‌رگیز بۆی نیی ‌ه‬ ‫سه‌ركێشی و ده‌ســتــێــوه‌ردان بكات‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌ت ل ‌ه بواری ئابوريیدا پێویست ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌ت به‌رده‌وام كه‌مترین ده‌ستێوه‌ردانی‬ ‫پێویست ل ‌ه بازاڕه‌كاندا بكات (دوای‬ ‫ئـــه‌وه‌ی ئ ـه‌م بــازاڕانــه‌ داده‌مه‌زرێنێت‬ ‫یان په‌یدایان ده‌كــات)‪ ،‬چونك ‌ه به‌پێی‬ ‫ئه‌م تیۆره‌‪ ،‬ده‌وڵه‌ت ناتوانێت زانیاريی‬ ‫پێویست به‌ده‌ستبهێنێت ك ‌ه توانای‬

‫درێژ ڕووینه‌دا)‪ .‬ڕه‌یگان نه‌ریتی كه‌مینه‌ی‬ ‫له‌نێو حیزبی كۆمارییدا زیندووكرده‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه مێژووه‌كه‌ی هی سه‌رده‌می باری گۆلد‬ ‫وۆته‌ر‪ 9‬بوو ل ‌ه سه‌ره‌تای شه‌سته‌كاندا‪.‬‬ ‫بینگیش قــه‌ڵــه‌مــڕه‌وی ســــه‌روه‌ت و‬ ‫ده‌سه‌اڵتی هه‌ڵكشاوی ل ‌ه یابان و هۆنگ‬ ‫كۆنگ و سه‌نگافور‌ه و كۆریای باشوردا‬ ‫ده‌بینی‪ ،‬بۆی ‌ه له‌بری پالنی ئابووریی‬ ‫سه‌نتراڵی‪ ،‬كاری كرد بۆ كۆكردنه‌وه‌ی‬ ‫هێزه‌كانی كۆمۆنیزمی بازاڕ و هه‌وڵیدا‬ ‫بیقۆزێته‌و‌ه و بــه‌كــاری بهێنێت بۆ‬ ‫پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیيه‌كانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫چینی و هه‌نگاوێك بیبات ‌ه پێش‪ .‬فۆلكه‌ر‬ ‫و تاتچه‌ریش ل ‌ه سایه‌ی ئاڵۆزییه‌كی‬ ‫ڕێژه‌ییدا‪ ،‬دۆكترینێكی دیاریكراویان‬ ‫به‌رهه‌مهێنا‪ ،‬ك ـ ‌ه ب ـ ‌ه «لیبرالیزمی‬ ‫نــوێ»‪ 10‬نــاوزه‌د كرا و كردیان ‌ه بنه‌مای‬ ‫سه‌نتراڵ بــۆ ئاراسته‌كردنی فیكری‬ ‫ئــابــوری و بــه‌ڕێــوه‌بــردن‪ .‬ڕێــك ئه‌م‬ ‫دۆكترین ‌ه ‪-‬ئه‌سڵه‌كانی و هه‌ڵكشانی‬ ‫و ناوه‌ڕۆكه‌كانی‪ -‬ئه‌و شته‌ی ‌ه ك ‌ه له‌م‬ ‫كۆنتێكسته‌دا بایه‌خی پێده‌ده‌م‪.‬‬ ‫نیولیبراڵیزم بــه‌ر لـ ‌ه هــه‌ر شتێك‬ ‫تیۆرێك ‌ه ده‌ربــاره‌ی پراكتیكی سیاسی‬ ‫و ئابوری‪ ،‬بڕوای وای ‌ه باشترین ڕێگا بۆ‬ ‫باشتركردن و به‌رزكردنه‌وه‌ی دۆخی مرۆیی‬ ‫وا ل ‌ه ئازادكردنی ئازادی و لێهاتوویی ‌ه‬ ‫داهێنه‌ریی ‌ه بازرگانییه‌كانی تاكه‌كه‌سدا‪،11‬‬ ‫له‌نێو چوارچێوه‌یه‌كی دامــه‌زراوه‌یــی‬ ‫گشتیدا‪ ،‬ك ‌ه به‌توندی پارێزگاری ل ‌ه‬ ‫مافه‌كانی خاوه‌ندارێتيی تایبه‌ت و‬ ‫ئــازاديــی بازرگانی و ئــازاديــی بــازاڕ‌ه‬ ‫ئابوورییه‌كان‪ ،‬ده‌كات‪ .‬له‌م تیۆره‌دا ڕۆڵی‬ ‫ده‌وڵه‌ت وا ل ‌ه دۆزینه‌وه‌ی پارێزبه‌ندیی‬ ‫ئه‌و چوارچێو‌ه دامـه‌زراوه‌یــیـه‌دا ك ‌ه بۆ‬ ‫ئ ـه‌و پراكتیكان ‌ه گونجاوه‌‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ده‌وڵـــه‌ت پێویست ‌ه گه‌ره‌نتيی‬ ‫به‌ها و سه‌المه‌تیی سامان ‌ه داراییه‌كان ئه‌وه‌ی پێبدات لێكدانه‌و‌ه و خه‌ماڵندن‬ ‫بكات؛ ده‌بێت په‌یكه‌ربه‌ندی و وه‌زیف ‌ه بۆ ئاماژه‌ده‌ره‌كانی بــازاڕ (نرخه‌كان)‬ ‫س ـه‌ربــازی و بـه‌رگــری و ئاساییشی و بكات‪ ،‬یان پێشبینیان بكات؛ هه‌روه‌ها‬ ‫دادوه‌رییه‌كان دابمه‌زرێنێت بۆ پاراستنی لــه‌بــه‌رئــه‌وه‌ی گــروپ ـه‌كــانــی فــشــار و‬ ‫مافه‌كانی موڵكایه‌تيی تایبه‌ت و ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی ‌ه به‌هێزه‌كان (به‌تایبه‌تیش‬ ‫كاتی پێویستیشدا هێز به‌كاربهێنێت لــ ‌ه ده‌وڵـــه‌تـــه‌ دیــمــوكــراســیــیـه‌كــانــدا)‬ ‫بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی كــاری بــازاڕه‌كــان هه‌میش ‌ه ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی ده‌وڵه‌ت بۆ‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی گونجاو‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌بێت به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆیان ده‌شێوێنن‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ ،‬ل ‌ه دۆخێكدا ك ‌ه بازاڕی ئابوری و ده‌قۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه حـه‌فــتــاكــانـه‌وه‌‪ ،‬ه ـه‌ردووالی ـه‌نــی‬ ‫(لـ ‌ه بواره‌كانی وه‌كــو زه‌وی و ئــاو و‬

‫بیركردنه‌و‌ه و پراكتیكی سیاسی‪-‬ئابوری‪،‬‬ ‫سه‌رله‌به‌ر وه‌رچه‌رخانێكی ڕوون و ئاشكرا‬ ‫و به‌هێزیان به‌ره‌و نیولیبراڵیزم به‌سه‌ردا‬ ‫هــات‪ .‬به‌ربه‌ره‌اڵیی و سه‌ربه‌ستكردنی‬ ‫ئابووری ل ‌ه كۆتوبه‌ند و ڕێكخستنه‌كان‬ ‫و كــشــانـه‌وه‌ی ده‌وڵـــه‌ت بــۆ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫چوارچێوه‌ی چه‌ندین بواری چاودێریی‬ ‫كــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی‪ ،‬ل ـ ‌ه ه ـه‌مــوو شوێنێكی‬ ‫جیهاندا و ل ‌ه به‌رفراوانترین پانتایيدا‬ ‫باو و به‌رباڵو بوو‪ .‬زۆرینه‌ی هه‌ر‌ه زۆری‬ ‫ده‌وڵه‌تان –هه‌م ئه‌وانه‌ی ك ‌ه تاز‌ه «ل ‌ه‬ ‫سكه‌درابوون»‪ 12‬دوای ڕووخانی یه‌كێتيی‬ ‫سۆڤیه‌ت و هه‌میش ده‌وڵه‌تانی چاودێريی‬ ‫كــۆمـه‌اڵیـه‌تــی و سۆشیال‌دیموكراتی‬ ‫ته‌رزی كۆن‪ ،‬وه‌كو سوید و نیوزله‌ندا‪-‬‬

‫وێڕای ئه‌مه‌یش‪ ،‬له‌مڕۆدا بانگه‌شه‌كارانی‬ ‫نیولیبراڵیزم له‌ بواره‌كانی پ ـه‌روه‌رد‌ه‬ ‫و فــێــركــردن (زانــكــۆكــان و چه‌ندین‬ ‫په‌یمانگای لێكۆڵینه‌وه‌)‪ ،‬ئامرازه‌كانی‬ ‫ڕاگ ـه‌یــانــدن‪ ،‬هۆڵه‌كانی كــۆبــوونـه‌وه‌ی‬ ‫ئــه‌نــجــومــه‌نــه‌كــانــی بــه‌ڕێــوه‌بــردنــی‬ ‫كۆمپانیا گـــه‌وره‌كـــان و دامــــه‌زراو‌ه‬ ‫دارایــیـ ‌ه جــیــاوازه‌كــان‪ ،‬دامـه‌زراوه‌كــانــی‬ ‫هه‌ستیاره‌كانی ده‌وڵه‌ت (وه‌زاره‌ته‌كانی‬ ‫خـه‌زێــنـ ‌ه و بانكه‌ نــاوه‌نــدیــی ـه‌كــان)‪،‬‬ ‫دامــــه‌زراو‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان وه‌كــو‬ ‫سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی (‪ )IMF‬و‬ ‫ڕێكخراوی بازرگانیی جیهانی (‪)WTO‬‬ ‫و بــانــكــی نــێــوده‌وڵ ـه‌تــی و چه‌ندین‬ ‫دامـه‌زراوه‌ی دیكه‌دا‪ ،‬ك ‌ه جوڵه‌ی دارایی‬ ‫و بازرگانیی جیهانی ڕێكده‌خه‌ن‪ ،‬پێگه‌ی‬ ‫زۆر كاریگه‌رییان گرتووه‌‪ .‬ب ‌ه كورتی‪،‬‬ ‫نیولیبراڵیزم وه‌ك مۆدێلێكی گوتار‬ ‫هه‌ژموونی خۆی سه‌پاندوو‌ه و كاریگه‌ريی‬ ‫به‌رچاوی له‌سه‌ر شێوازه‌كانی بیركردنه‌و‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬تا ئه‌و ڕاده‌ی ـه‌ی ئاوێزانی عه‌قڵ‬ ‫يان هه‌ستی سه‌لیم و باو‪ 14‬بوو‌ه و بۆت ‌ه‬ ‫كڵێشه‌یه‌ك بۆ ته‌فسیركردن و تێگه‌یشتن‬ ‫ل ‌ه جیهان و شێوازی ژیان له‌و جیهانه‌دا‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم وا پــێــده‌چــێــت پرۆسێسی‬ ‫نیولیبرالیزم ئاكامی زۆر «خاپووركردنی‬ ‫داهێنه‌رانه»‪15‬ی له‌گه‌ڵدا بــووه‌‌‪ ،‬نه‌ك‬ ‫ته‌نیا شكاندنی چــوارچــێــو‌ه و هێز‌ه‬ ‫دامه‌زراوه‌ییه‌كانی پێشتر (ك ‌ه ته‌نانه‌ت‬ ‫ته‌حه‌دای فۆرم ‌ه ته‌قلیدییه‌كانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫حاكمیه‌ت‪16‬ـى كردووه‌)‪ ،‬به‌ڵكو شكاندنی‬ ‫دابه‌شكردنه‌كانی كــار‪ ،‬په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‪ ،‬خزمه‌تگوزارییه‌كانی‬ ‫چــاودێــریــی كــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی‪ ،‬پێكهات ‌ه‬ ‫ته‌كنۆلۆژیی ‌ه جیاوازه‌كان‪ ،‬شێوازه‌كانی‬ ‫ژیــــــان‪ ،‬بـــیـــركـــردنـــه‌وه‌‪ ،‬چــاالكــی‬ ‫به‌رهه‌مهێنانه‌و‌ه و زۆربــوون‪ ،‬په‌یوه‌ندی‬ ‫بــ ‌ه زه‌وی و ن ـه‌ریــت ـ ‌ه هـه‌ســتـه‌كــی و‬ ‫ویژدانییه‌كانیش‪ .‬نیولیبراڵیزم پێى‌وای ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه ئــاڵــوگــۆڕكــاریــیـه‌كــان ل ‌ه‬ ‫بازاڕی ئابووريیدا »له‌خۆیدا به‌هایه‌كی‬ ‫ئه‌خالقییه‌‪ ،‬ده‌توانێت ببێت ‌ه ڕێنمای كار‬ ‫بۆ كرده‌ی مرۆیی به‌سه‌رجه‌م شێواز و‬ ‫فۆڕمه‌كانییه‌و‌ه و‪ ،‬جێگیره‌وه‌ی سه‌رجه‌م‬ ‫بیروباوه‌ڕ‌ه ئه‌خالقییه‌كانی پێشتریشه‌)‪،‬‬ ‫هــه‌ر لـه‌بـه‌رئـه‌مـه‌یــش جـه‌خــت له‌سه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه گرێبه‌ستییه‌كان‪ 17‬ل ‌ه مه‌یدانی‬ ‫بـــازاڕدا‪ ،‬ده‌كــات ـه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها بــاوه‌ڕی‬ ‫ب ‌ه تــوانــای ب ـه‌رزكــردن ـه‌وه‌ی خێروبێر‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان هه‌ی ‌ه تا دوا سنووری‬

‫نیولیرباڵیزم بـه‌ر له‌ هـه‌ر شتێك تیۆرێكه‌ ده‌ربــاره‌ی‬ ‫پراكتیكی سیاسی و ئــابــوری‪ ،‬بــڕوای وای ـ ‌ه باشرتین‬ ‫ڕێگا بۆ باشرتكردن و بـه‌رزكــردنـه‌وه‌ی دۆخــی مرۆیی‬ ‫وا ل ‌ه ئــازادكــردنــی ئ ــازادی و لێهاتوویی ‌ه داهێنه‌رییه‌‬ ‫بازرگانییه‌كانی تاكه‌كه‌سدا‪ ،‬له‌نێو چوارچێوه‌یه‌كی‬ ‫دامــه‌زراوه‌ی ــی گشتیدا‪ ،‬كـه‌ به‌توندی پــارێــزگــاری له‌‬ ‫مافه‌كانی خاوه‌ندارێتيی تایبه‌ت و ئازاديی بازرگانی و‬ ‫ئازاديی بازاڕه‌ ئابورییه‌كان‪ ،‬ده‌كات‬ ‫نــوســخ ـه‌ی ـه‌كــی چ ــاك ــك ــراوی تــیــۆری‬ ‫نیولیبراڵیزمیان هه‌ڵگرته‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێجار ب ‌ه‬ ‫خۆشيی خۆیان و هه‌ندێجاریش ل ‌ه ژێر‬ ‫فشار‌ه ناچاركه‌ره‌كاندا‪ ،‬به‌م هۆیه‌شه‌و‌ه‬ ‫الیه‌نیكه‌م هه‌ندێك سیاسه‌ت و پراكتیكی‬ ‫خۆیان گۆڕی‪ .‬ته‌نانه‌ت باشوری ئه‌فریقای‬ ‫پاش ئاپارتاید‪ ،13‬به‌خێرایی باوه‌شی بۆ‬ ‫نیولیبراڵیزم گرته‌وه‌؛ وایش پێده‌چێت‪،‬‬ ‫وه‌ك دواتر ده‌بینین‪ ،‬ك ‌ه واڵتی چینیی‬ ‫نوێیش ب ‌ه هه‌مان ئاراسته‌دا ده‌ڕوات‪.‬‬

‫خۆی‪ ،‬ئه‌وه‌یش له‌ڕێگه‌ی به‌رفراوانكردنی‬ ‫ته‌وه‌ری مامه‌ڵه‌كانی بازاڕه‌و‌ه تا دوایین‬ ‫ڕاده‌ی خۆی‪ ،‬بۆی ‌ه هه‌وڵده‌دات سه‌رجه‌م‬ ‫شــێــوازی كـــرده‌ی مــرۆیــی بخات ‌ه نێو‬ ‫پانتایی بازاڕه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌یش ب ‌ه زه‌رووره‌ت‬ ‫پێویستی ب ‌ه داهێنانی ته‌كنۆلۆژیای‬ ‫جیاوازی زانیاری و دۆزینه‌وه‌ی تواناكانی‬ ‫كه‌ڵه‌كه‌ڵكردن و خه‌زنكردن و گۆڕین‬ ‫و شیكردنه‌و‌ه و به‌كارهێنانی ڕێسای‬ ‫زانیاریی ‌ه زۆروزه‌ب ـه‌نــده‌كــان هه‌یه‌‪ ،‬بۆ‬

‫ڕێنماییكردن و ئاراسته‌كردنی بڕیاره‌كان‬ ‫به‌درێژایی مه‌یدانی بازاڕی جیهانی‪ ،‬ڕێك‬ ‫لێره‌دای ‌ه ك ‌ه نیولیبراڵیزم بایه‌خێكی‬ ‫ئێجگار زۆر ب ‌ه ته‌كنۆلۆژیای زانیاری ده‌دات‬ ‫(ئه‌مه‌یش وای ل ‌ه هه‌ندێكیان كرد كرد‬ ‫ك ‌ه سه‌رهه‌ڵدان و په‌یدابوونی جۆرێكی‬ ‫نوێی «كۆمه‌ڵگه‌ی زانیاری» ڕابگه‌یه‌نن)‪.‬‬ ‫ئه‌م ته‌كنۆلۆژیایان ‌ه پشتیان به‌ست ب ‌ه‬ ‫چڕبوونه‌وه‌ی زیاتری مامه‌ڵ ‌ه شوێنی‬ ‫و كاتییه‌كانی بــازاڕ‪ ،‬بۆی ‌ه پاڵهێزێكی‬ ‫به‌هێزیان به‌رهه‌مهێنا به‌ره‌و ئه‌و شته‌ی ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه جێیه‌كی تردا ناومناو‌ه «چڕبوونه‌وه‌ی‬ ‫كاته‌كى‪-‬شوێنه‌كی»‪ ،‬ب ‌ه جۆرێك ك ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌رفراوانبوونی مه‌ودای جوگرافی‬ ‫(له‌به‌رئه‌مه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌وه‌ند‌ه جه‌خت له‌سه‌ر‬ ‫بایه‌خی «جیهانگیری» ده‌كرێته‌وه‌) و‬ ‫كورتبوونه‌وه‌ی كاتی گرێبه‌ستی بازاڕدا‪،‬‬ ‫سوود زیاتر ده‌بێت‪ .‬ئه‌م له‌پێشترێتییه‌ی‬ ‫ك ‌ه كاتی مــاو‌ه كــورت هه‌یه‌تی ته‌ریب‬ ‫و هاوتای ‌ه ب ‌ه وه‌سف ‌ه به‌ناوبانگه‌كه‌ی‬ ‫لیوتار بۆ حاڵه‌تی «پۆست‌مۆدێرنیتی»‪،‬‬ ‫ك ‌ه تێیدا «گرێبه‌ستی ده‌ستبه‌جێ و‬ ‫كاتی» جێگای «دامه‌زراو‌ه هه‌میشه‌یی ‌ه‬ ‫پیشه‌یی و عاتیفی و ڕه‌گه‌زی و كه‌لتوری‬ ‫و خێزانی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و ئینجا‬ ‫دامــــه‌زراوه‌ی كــاروبــاری سیاسییش»‬ ‫ده‌گــرێــت ـه‌وه‌‪ .‬وه‌ك پێشتر لـ ‌ه كتێبی‬ ‫«دۆخی پۆستمۆدێرنیتی»ـدا وتوومه‌‪،‬‬ ‫ئ ـه‌و ئاكام ‌ه كولتوورییانه‌ی كـ ‌ه له‌م‬ ‫هه‌ژموون ‌ه ئه‌خالقییه‌ی بازاڕ ده‌كه‌ونه‌وه‌‪،‬‬ ‫زۆروزه‌به‌ند و پێكه‌وه‌به‌ستراون‪.‬‬ ‫لــ ‌ه كــاتــێــكــدا لـــه‌مـــڕۆدا چـه‌نــدیــن‬ ‫گــیــڕان ـه‌وه‌ی گشتی هه‌ی ‌ه ده‌ربـــاره‌ی‬ ‫گــۆڕانـ ‌ه جیهانییه‌كان و شوێنه‌وار و‬ ‫كاریگه‌رییه‌كانی ئه‌م گۆڕانانه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌گشتی نیمان ‌ه و نوقسان ‌ه چیرۆكێكی‬ ‫سیاسی‪/‬ئابوریی نیولیبراڵیزمه‌‪ :‬ل ‌ه كوێو‌ه‬ ‫هاتوو‌ه و چۆن ب ‌ه وه‌ها گشتگیرییه‌ك‬ ‫ل ‌ه سه‌ر شانۆی جیهانی باڵوبۆته‌وه‌؟‬ ‫ه ـه‌روه‌هــا بـ ‌ه ئومێدم به‌یه‌كداچوون ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌ییه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌م گێڕانه‌وه‌یه‌دا‬ ‫ئاماژه‌بده‌ن ب ‌ه بوونی چوارچێوه‌یه‌ك‬ ‫بۆ دیاریكردن و دامه‌زراندنی ڕێككاریی ‌ه‬ ‫سیاسی و ئابوریی ‌ه ئه‌ڵته‌رناتیڤه‌كان‪.‬‬ ‫لــه‌م دوایــیــانــه‌دا ســـوودم وه‌رگـــرت‬ ‫له‌و گفتوگۆیانه‌ی ك ‌ه له‌گه‌ڵ «جیرار‬ ‫دومینیل» و «سام گیندن» و «لیۆ‬ ‫پانچیچ»ـدا ئـه‌نــجــامــمــداون‪ ،‬قــه‌رزی‬ ‫ماوه‌یه‌كی پێشتریشم له‌ئه‌ستۆیه‌‪ ،‬هی‬ ‫«مــاســیــۆ میوشیی» و «جیۆڤانی‬ ‫ئه‌ریگی» و «پاتریك بۆند» و «سیندی‬ ‫كاتز» و «نیل سیمیس» و «پیتره‌ل‬ ‫ئۆلمان» و «ماریا كایكا» و «ئیریك‬ ‫سۆنگیدۆ»یه‌‪ ،‬كـ ‌ه لـ ‌ه كۆنگره‌یه‌كدا‬ ‫ده‌ربــاره‌ی نیولیبراڵیزم‪ ،‬ب ‌ه چاودێریی‬ ‫دامـــه‌زراوه‌ی «ڕۆزا لۆكسمبۆرگ» ل ‌ه‬ ‫به‌رلین‪ ،‬ل ‌ه تشرینی دووه‌م‪/‬نۆڤێمبه‌ری‬ ‫‪ 2001‬ڕێكخرابوو‪ ،‬له‌گه‌ڵیاندا كۆبوومه‌و‌ه‬ ‫و ئه‌مه‌یش وه‌ك مه‌شخه‌ڵێك بوو ك ‌ه وای‬ ‫لێكردم گرنگی به‌م بابه‌ته‌ بده‌م‪.‬‬

‫‪1- Future historians‬‬ ‫‪2- Deng Xiaoping‬‬ ‫‪3- Paul Volcher‬‬ ‫‪4- Margaret Tatcher‬‬ ‫‪5- Miserable inflationary‬‬ ‫‪6- Ronald Reagan‬‬ ‫‪7- minority‬‬ ‫‪8- Majoritarian‬‬ ‫‪9- Barry Goldwater‬‬ ‫‪10- neoliberalism‬‬ ‫‪11- Liberating individual‬‬ ‫‪entrepreneurial freedoms.‬‬ ‫‪12- newly minted‬‬ ‫‪13- Post-apartheid‬‬ ‫‪14- common-sense‬‬ ‫‪15- creative destruction‬‬ ‫‪16- state sovereignty‬‬ ‫‪17- contractual relations‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی وه‌رگێڕانی ئه‌م وتاره‌‪:‬‬ ‫ديفد هارفي‪ ،‬الليبرالية الجديدة‬ ‫‪ -1‬‬ ‫(موجز تأريخي)‪ ،‬ترجمة‪ :‬مجاب اإلمام‪ ،‬الناشر‬ ‫للنشر‪ ,‬العبيكان‪ ,‬الطبعة األولى‪ ،2008 ,‬ص‪-11‬‬ ‫‪.16‬‬ ‫ ‪2-‬‬ ‫‪David Harvey, A brief‬‬ ‫‪History‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪Neoliberalism,‬‬ ‫‪Oxford University Press, New‬‬ ‫‪York, 2005, Pp. 1-4.‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٢‬دوشەممە ‪201٦/٧/١١‬‬

‫‪4‬‬

‫ئیسالم و هاوڕەگەزبازی‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ئیامم موحسین هندریكس‪-‬‬‫و‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ئایا ئیسالم و هاوڕەگەزبازی پێكەوە‬ ‫كۆدەبنەوە؟‬ ‫زۆربــــەی زۆری زانــایــانــی ئایینی‬ ‫پێیان وایــە ئــەوانــەی هــاوڕەگــەزبــازن‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەی یاسا ئاسمانییەكانەوە‬ ‫هەڵسوكەوت دەكەن‪ .‬بەاڵم ئیمام موحسین‬ ‫هندریكس لە ئەفریقای باشور پێی وایە‬ ‫(قورئان هاوڕەگەزبازی تەحریمناكات)‬ ‫و دەڵێت‪( :‬لەناخی دڵمەوە دەم زانی‬ ‫ئــەوە كۆمەڵگەكەمە ڕەتــم دەكاتەوەو‬ ‫قبوڵم ناكات‪ ،‬نەك خــودا‪ .‬چونكە من‬ ‫خۆم ئــەوەم هەڵنەبژاردووە کە هۆمۆ‬ ‫سێکچواڵ بم)‪ .‬هەر لەدرێژەی قسەكانیدا‬ ‫دەڵێت‪( :‬ئیسالم بواری بیركردنەوەمان‬ ‫دەداتـــێ‌‪ ...‬قورئان وەك چــارەســەر و‬ ‫ڕەحمەتێك دابەزی بۆ مرۆڤایەتی)‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر دەربارەی ژیانی تایبەتی‬ ‫ئیمامی هاوڕەگەزباز موحسین هندریكس‬ ‫و تێڕوانینی بۆ ئیسالم و هاوڕەگەزبازی‬ ‫و شرۆڤەكردنی قورئان‪ ،‬لەم گفتوگۆیەدا‬ ‫دەخوێنیتەوە كە (ئانیس هاگمان)‬ ‫لەگەڵیدا سازیكردووە‪.‬‬ ‫دەقی گفتوگۆكە‪-‬‬ ‫‪+‬بەڕێز هەندریكس تۆ لەبنەماڵەیەكی‬ ‫موسڵمانی لەئەفریقای باشور‪ .‬كەی‬ ‫هەستت كرد كە هۆمۆییت؟‬ ‫كاتێك لەتەمەنی پێنچ سااڵندا‬‫ێ ئەوەی بزانم‬ ‫بووم هەستم بەوەكرد‪ ،‬ب ‌‬ ‫ئــەوە پێی دەوتــرێــت (هــۆمــۆ)‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەڵسوكەوتم لە هەڵسوكەوتی ژنانەوە‬ ‫نزیك بوو‪ .‬كاتێك باڵقبووم‪ ،‬یەكەمجار‬ ‫هەستم بۆ كوڕێژگەیەك جواڵ كە هاوپۆلم‬ ‫بـــوو‪ .‬كاتێك گەیشتمە ئــەو حاڵە‪،‬‬ ‫هەستم كرد دوچــاری كێشەیەك بووم‪.‬‬ ‫من باپیریشم هەر ئیمام بــوو‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بەگوێی خەڵكیدا دەدا كێن ئەوانەی‬ ‫دەچنە دۆزەخــەوە‪ .‬بۆیە بیرم كردەوە‪:‬‬ ‫(ئاخۆ من بەد و خراپم؟ ئایا من یەكێكم‬ ‫لەوانەی دەچنە دۆزەخ؟)‪.‬ئەمە وایلێكردم‬ ‫تا هۆكاری ئەوەبزانم ‪،‬بۆچی خودای‬ ‫میهرەبان من قبوڵ ناكات‪.‬‬ ‫‪+‬بـــۆخـــاتـــری خــوێــنــدنــی زانــســتــە‬ ‫ئیسالمییەكان لە زانكۆی كەراتشی‪،‬‬ ‫چویت بــۆ پاكستان‪ .‬ئاخۆ ئەوكات‬ ‫دڵنیابویت لـــەوەی هیچ دژبــــەری و‬ ‫ناكۆكییەك لەوەدانییە كەهەم موسڵمانیت‬ ‫و هەم هۆمۆ سێکچواڵ؟‬ ‫لەناخی دڵــمــەوە‪ ،‬دەم زانــی ئەوە‬‫كۆمەڵگاكەمە قبوڵم ناكات‪ ،‬نەك یەزدان‪،‬‬ ‫چونكە ئەوە دەستی خۆمی تێدانەبووە‪.‬‬ ‫‪+‬دەی باشە سەرباری ئەوە‪ ،‬بۆ بڕیارتدا‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ ژنێكدا بكەیت؟‬ ‫بــەهــۆی فشاری كۆمەاڵیەتییەوە‪.‬‬‫ویستم هەوڵبدەم لەگەڵ ژنێكدا بم‪ .‬وام‬ ‫دەزانی ئەوە چارەسەرم دەكات‪ .‬ژنێك‬ ‫هــەبــوو زۆری خــۆش دەویــســتــم‪ .‬پێم‬ ‫وت من هۆمۆم و هەوڵدەدەم بگۆڕێم‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫خۆشحاڵ بوو بە هاوسەرگیرییەكە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫دواتر بۆی دەركەوت كە پەیوەندییەكی‬ ‫ســەركــەوتــوونــەبــووە‪ .‬ئــارەزووەكــانــی‬ ‫تێرنەدەبوو‪ ،‬منیش بۆخۆم ژیانێكی‬ ‫دووفاقیم دەگوزەراند‪.‬‬ ‫‪+‬تـــــــــــۆ ســــــەرپــــــەرشــــــتــــــی‬ ‫ڕێكخراوی(‪)INNER CIRCLE‬‬ ‫دەکەیت كە كۆمەك بەو موسڵمانانە‬ ‫دەكات هاوڕەگەزبازن‪ ..‬ئەو ئاستەنگانە‬ ‫چیین ئەندامانی ئەو ڕێکخراوە ڕوبەڕوی‬ ‫دەبنەوە؟‬ ‫زۆرێكیان دەترسن خێزانەكانیان‬‫لەدەستبدەن‪ ،‬یاخود باوكان و دایكانیان‬ ‫حاشایان لێبكەن‪ .‬لەبەرئەوە هەندێكیان‬ ‫دەســـتـــدەدەنـــە مـــەی خـــواردنـــەوەو‬ ‫حەشیشەكێشان‪ ،‬یاخود بەشێوەیەكی‬ ‫نــاقــۆاڵو ســەرەڕۆیــانــە سێكسدەكەن‪.‬‬ ‫هــەنــدێــجــاریــش كەسانێكیان واز لە‬ ‫دینەكەیان دێنن و خۆیان دەكوژن‪.‬‬ ‫ئایا خــودا ئەمەی دەوێــت؟ قورئان‬ ‫وەك ڕەحمەت و بەزەییەك بۆ مرۆڤایەتی‬

‫ئیمام موحسین هندریكس‬

‫هاتەخوار‪ .‬بەاڵم چی دەربــارەی ئەو لە‬ ‫‪%10‬و ‪ %15‬بڵێین كە لەقورئاندا ئەو‬ ‫ڕەحمەت و بەزەییە بۆخۆیان نابینن؟‬ ‫ئایا قورئان هەڵەیە‪ ،‬یاخود پێویستە‬ ‫لەسەرمان بەشێوەیەكی قوڵتر و وردتر‬ ‫لەو تەفسیر و لێكدانەوانە بگەڕێین كە‬ ‫چارەسەر و ڕەحمەت بۆ ئەو بەشەی‬ ‫كۆمەڵگە دێنێت؟‬ ‫‪+‬لەزمانی عەرەبیدا خەڵك و خوا‬ ‫بــەهــاوڕەگــەزبــاز دەڵــێــن هەتیوباز و‬ ‫لوسكەباز‪ ،‬ئەوەش ئاماژەیەكە بۆ قەومی‬ ‫((لوط)‪ .‬ئەو پێغەمبەرەی (بەو جۆرەی‬ ‫قورئان باسی دەكــات)‪ ،‬خوا فەرمانی‬ ‫پێدەكات گوندەكەی جێبێڵێت (سەدوم‬ ‫و عامورا‪ ،‬وەك لە تەوراتدا هاتووە)‪،‬‬ ‫بەرلەوەی خودا لەسەر گوناهەكانیان‬ ‫ســـزای قــەومــەكــەی بــــدات‪ ،‬یـــەك لە‬ ‫گوناهەكانیشیان نێربازییە‪.‬‬ ‫ســەرنــج و تێبینیم لەسەر وشەی‬‫هەتیوبازی هەیە‪ ،‬لەبەرئەوەی چەمکی‬ ‫هاوڕەگەزبازی لە (سەدوم و عامورا) بونی‬ ‫نەبووە‪ .‬تەنها لە دوو دەیەی ڕابردودا‪،‬‬ ‫قسە و باس دەربــارەی هاوڕەگەزبازی‬ ‫لەئیسالمدا هاتۆتەئارا‪ .‬لە چاخی زێڕینی‬ ‫ئیسالمدا (لەنێوان ســەدەی حەوتەم‬ ‫و نۆیەمی زایینیدا)‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫كۆمەاڵیەتی تا ڕادەیەك هاوڕەگەزبازی‬ ‫قبوڵكراوە‪ .‬هەر بۆنمونە ئەبو نەواسی‬ ‫شاعیر لەژێرسایەی حوكمڕانی خەلیفە‬ ‫هارونە ڕەشیددا شیعری وەهای نوسیووە‪،‬‬

‫بــاســی لــە هــاوڕەگــەزبــازی كـــردووەو لە تەوراتدا هاتووە‪ ،‬هەروەها كەوتمە‬ ‫قەدەغەش نەبووەو ڕێی پێدراوە‪.‬‬ ‫تاووتوێكردنی نوسینەكانی فەیلەسوفی‬ ‫‪+‬لەبارەی چیرۆكی (سەدوم و عامورا) جولەكە (فالفیۆس جــۆزفــۆس)و لەو‬ ‫دۆزینەوە شوێنەوارناسییانەشم كۆڵییەوە‬ ‫وە دەڵێیت چی؟‬ ‫ئــــەو چــیــرۆكــە پـــەیـــوەنـــدی بە كــە لــەنــاوچــەی (ســـدوم و عــامــورا)دا‬‫هاوڕەگەزبازییەوە نییە‪ .‬بریتی بووە كراوە‪ .‬وەك (تابلێتی ئێبال) كە ساڵی‬ ‫لــە بتپەرستی و دزیــكــردن و تــااڵن ‪ 1974‬لە سوریا دۆزرایەوە‪ .‬تەواوی ئەو‬ ‫و بـــڕۆی و تــا دەگــاتــە القــەكــردن‪ .‬شتانە پاشخانی ئەو بەسەرهاتەیان بۆ‬ ‫لەپەرستگای عەشتار (خواوەندی شەڕ ڕونكردمەوە‪.‬‬ ‫و خۆشەویستی)‪ ،‬ئاهەنگی سێكسكردنی‬ ‫‪+‬لەنێو هەموو ئــەوانــەدا‪ ،‬ئــەی كوا‬ ‫بەكۆمەڵ (تگەو بەرانی) ڕێكدەخرا‪ .‬نەك قورئان؟‬ ‫تەنها لەنێوان كوڕاندا‪ ،‬بەڵكو لەنێوان‬ ‫دواجـــار گــەڕامــەوە الی قــورئــان و‬‫ئەوان و سۆزانییەكانی پەرستگاكەدا‪ .‬بەراوردم كرد بە توێژینەوەكەم‪ .‬پێویستە‬ ‫لەسەروەختی حوكمڕانی (بابلی)دا‪ ،‬ژنان لە قورئاندا چیرۆكی (سەدوم عامورا)‬ ‫ناچاردەكران بەرلەوەی هاوسەرگیری كۆكەیتەوەو پێكەوە گرێی بدەیتەوە‪،‬‬ ‫بكەن‪ ،‬پاكیزەیی خۆیان پێشكەش بە چونكە قورئان لە ‪ 76‬ئایەتدا كە بەسەر‬ ‫عەشتاربكەن‪.‬‬ ‫نۆ سورەتدا دابەشبووە‪ ،‬ئاماژەی بۆ‬ ‫‪+‬چـــۆن گەشتیت بــەو تەفسیرەی‬ ‫دەڵێت ئەو چیرۆكە (چیرۆكی سەدوم و‬ ‫عامورا)‪ ،‬پەیوەندی بە هاوڕەگەزبازییەوە‬ ‫نییە؟ زانایانی ئایینی ئیسالم لە تەواوی‬ ‫دنیادا‪ ،‬ئەوە ڕەتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ســەروەخــتــێــك بــەخــوێــنــدنــەوەی‬‫قورئانەوە خەریك دەبیت‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫یەكەمین ئەو شتانەی فێری دەبیت‪،‬‬ ‫هۆكاری هاتنەخوارەوەی هەر ئایەتێكە‬ ‫لە ئایەتەكان‪ .‬واتــە هەر بەسەرهاتەو‬ ‫سیاقی خۆیی هەیە‪ .‬لەمیانەی سۆراخ‬ ‫و بەدواداچونەكانمدا‪ ،‬چومەوە سەر‬ ‫ئــەوەی دەربــارەی (ســەدوم و عامورا)‬

‫دەكات‪ .‬ناتوانیت تاكە یەك ئایەت بگریت‬ ‫و بڵێیت‪( :‬دەبینن! خودا دەڵێت نابێت‬ ‫پیاو ئارەزوی پیاوبكات)‪.‬‬ ‫‪+‬بـــــەاڵم زانـــایـــانـــی موسڵمانیش‬ ‫ئەرگۆمێنتەکانی خۆیان سەبارەت بە‬ ‫تەحریمكردنی هاوڕەگەزبازی‪ ،‬لەسەر‬ ‫فەرمودەكانی پێغەمبەر بونیاددەنێن؟‬ ‫ئــــەوان فــەرمــودە نــادروســتــەكــان‬‫وەردەگــــرن‪ .‬دیــارتــریــن فــەرمــودەیــەك‬ ‫لــەو بـــارەیـــەوە دەڵــێــت‪( :‬پێویستە‬ ‫ئەوانەی نێربازی دەكەن و بەسەریاندا‬ ‫ســاغــدەبــێــتــەوە‪ ،‬بــكــوژرێــن)‪ .‬بــەاڵم‬ ‫بەنێوبانگترین زانایانی فەرمودە وەك‪:‬‬ ‫(بوخاری و نەسائی و تەرمزی و ئیبن‬ ‫ماجە)‪ ،‬دوپاتیان كــردۆتــەوە كە ئەو‬ ‫فەرمودەیە ناڕاستە‪ .‬ئیتر بۆچی ئەو‬ ‫زانایانە لەسەر هێنانەوەی ئەو حەدیسە‬

‫ئیسالم دەرفەتی پێویستامن دەداتێ‌ بۆ بیركردنەوە‪ .‬ناتوانین دەسكاری‬ ‫قورئان بكەین‪ ،‬بەاڵم پێامن دەكرێت لێكدانەوە و تەفسیركردمنان بۆ‬ ‫قورئان بگۆڕین‪ .‬ئێمە ئەمڕۆ لە دنیایەكدا دەژین‪ ،‬جیاوازە لەو دونیایەی‬ ‫هــەزار ساڵ پێش ئێستا هەبووە‪ .‬پێویستە لەسەرمان سەرلەنوێ‌ بە‬ ‫قورئاندا بچینەوە و بزانین چۆن دەكرێت‪ ،‬ئیسالم ببێتە ڕەحمەتێك بۆ‬ ‫بەشێك لە كۆمەڵگا كە ئێستا موبتەالبووەو دەناڵێنێ‌‬

‫*‬

‫بەردەوامن؟ بۆچی دەتەوێت حەدیسێك‬ ‫بێنیتەوە كە خزمەت بە ئامانجە نێرانە‬ ‫تایبەتیەكانت دەكات؟‬ ‫‪+‬گــەر چیرۆكی (ســەدوم و عامورا)‬ ‫یــان ژیــانــی پێغەمبەر (مــوحــەمــەد)‪،‬‬ ‫ئێماژەی بۆ هاوڕەگەزبازێتی تێدانەبێت‪،‬‬ ‫ئەی تۆ ئەرگیۆمێنتەکانت لەسەر چی‬ ‫هەڵدەچنیت؟‬ ‫چەند ئایەتێك لە قورئاندا هەن ئێماژە‬‫بۆ ڕەهەندەكانی هاوڕەگەزبازی دەكەن‪،‬‬ ‫وەك (ئایەتی ‪ 84‬لە سورەتی ئیسرا)‬ ‫كە دەڵێت‪( :‬قل كل یعمل علی شاكلتە‪،‬‬ ‫فربكم أعلم بمن هو أهدی سبیال)‪ .‬مانای‬ ‫ئەم ئایەتە ئەوەیە كە بەو شێوەی چۆن‬ ‫هەن وەها هەڵسوكەوت بكەن‪ ،‬واتە بەو‬ ‫جــۆرەی خــوا خــۆی دروســتــی كــردون‪.‬‬ ‫مــرۆڤ بە خۆڕسك چۆن دروستبووە‪،‬‬ ‫وەك خۆی ڕەفتاربكات و ئێمەش نابێت‬ ‫حوكمیان بەسەردا بدەین‪.‬‬ ‫هاوكات لە هەردوو ئایەتی (‪31‬و ‪)60‬‬ ‫ی سورەتی (نور)دا خودا دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(لەنێو خزمەتكارانی ماڵی پێغەمبەردا‪-‬‬ ‫درودی خوای لێبێت‪ ،-‬پیاوانێكیان تێدایە‬ ‫ئارەزوی ژنان ناكەن‪ -‬غري ذوی آ‌الربة)‪.‬‬ ‫هەروەها خودا دەفەرموێت(والقواعد من‬ ‫النساء الالتی الیرجون نكاحا)‪ .‬ئەمەش‬ ‫ێ لە ژنان هیچ ناكەن‪.‬‬ ‫مانای وایە هەند ‌‬ ‫زۆرجــار ئەو ئایەتە وا لێكدەدرێتەوە‬ ‫گوایە مەبەستی ئەو ژنە بەسااڵچوانەیە‬ ‫كە شوناكەن‪ .‬بەاڵم ژنانێكی زۆرهەن‬ ‫حەزناكەن شو بە پیاوان بكەن‪ ،‬وەك‬ ‫لێسبانەكان‪.‬‬ ‫ێ تەفسیركردنەوەی‬ ‫‪+‬لەمیانەی سەرلەنو ‌‬ ‫ئایەتەكانی قــورئــان و بەكارهێنانی‬ ‫بەڵگەیەكی تایبەت و سەربەخۆ‪ ،‬تۆ‬ ‫ڕاستەوخۆ دەگەڕێیتەوە بۆ سەرچاوە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬لەبری پشتبەستن بە‬ ‫تەفسیرە تەقلیدییەكان؟‬ ‫ئــەوە ئــەو شێوازەیە كە پێویستە‬‫ێ‬ ‫لێیەوە سەیری قورئانی پێبكەیت‪ .‬هەند ‌‬ ‫لە ئیمامەکانی دیكە هەمیشە بۆ پرسێكی‬ ‫وا‪ ،‬ئایەتێكی قورئان و فەرمودەیەكی‬ ‫ێ‬ ‫پێغەمبەر دێــنــنــەوە‪ ،‬لــەگــەڵ هەند ‌‬ ‫ختوكەدانی ویــژدانــی و كەمەكێكیش‬ ‫لە گلەیی و گازندەو ئاو بێنەو دەست‬ ‫بشۆ‪ .‬بەاڵم من پرانسیپەكانی تەفسیر و‬ ‫بیركردنەوەو سەلیقەی خۆم بەكاردێنم‪.‬‬ ‫بێگومان قورئان وتەی پیرۆزی خودایە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر هێندەی لەالیەن زانایانەوە‬ ‫تەفسیری بۆ كرا‪ ،‬ئیدی دەبێت مرۆڤ‬ ‫توانستی ئەقڵی خۆی بەگەڕبخات‪.‬‬ ‫‪+‬ئایا دژایەتی زۆر دەكرێیت؟‬ ‫ناخۆشترین شتێك توشی هاتبم‬‫ئەو تەلەفۆن و ئیمێلە خراپانەیە كەپێم‬ ‫گەیشتون‪ .‬ئەو ئیمامانەی پشتگیری‬ ‫لەكارەكەم ناكەن‪ ،‬ئەوانەن ئامادەنین‬ ‫قسە لەو بابەتە بكەن‪ .‬بەالی ئەوانەوە‬ ‫هاوڕەگەزبازی حەرامە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئیسالم دەرفەتی پێویستمان‬ ‫ێ بــۆ بــیــركــردنــەوە‪ .‬ناتوانین‬ ‫دەداتــــ ‌‬ ‫دەسكاری قورئان بكەین‪ ،‬بەاڵم پێمان‬ ‫دەكرێت لێكدانەوە و تەفسیركردنمان بۆ‬ ‫قورئان بگۆڕین‪ .‬ئێمە ئەمڕۆ لە دنیایەكدا‬ ‫دەژین‪ ،‬جیاوازە لەو دونیایەی هەزار ساڵ‬ ‫پێش ئێستا هەبووە‪ .‬پێویستە لەسەرمان‬ ‫ێ بە قورئاندا بچینەوە و بزانین‬ ‫سەرلەنو ‌‬ ‫چۆن دەكرێت‪ ،‬ئیسالم ببێتە ڕەحمەتێك‬ ‫بــۆ بەشێك لــە كۆمەڵگا كــە ئێستا‬ ‫موبتەالبووەو دەناڵێنێ‌‪.‬‬ ‫*موحسین هندریکس توێژەرێکی ئیسالمی‬ ‫خەڵکی باشوری ئەفریقایە‪ ،‬لە زانکۆی کەراتشی‬ ‫خوێندنی ئیسالمی و زمانی عەرەبی کالسیکی‬ ‫تەواوکردووە‪ .‬بەڕێوەبەری ڕێکخراوی (‪INNER‬‬ ‫‪)CIRCLE‬کــە گروپێکن الیەنگری مافەکانی‬ ‫مرۆڤن و کــار بۆ ئــەوە دەکــەن کۆمەک بەو‬ ‫هاورەگەزبازە موسڵمانانە بکەن‪ ،‬تا بتوانن ئیسالم‬ ‫لەگەڵ ئەنگێزە سێکچوالێتییەکەیاندا بگونجێنن‪.‬‬ ‫هاوکات ئیمامی موسڵمانە هاورەگەز بازەکانە لە‬ ‫شارەدێی (‪)CAPE‬لە باشوری ئەفریقیا‪.‬‬ ‫ســەرچــاوە‪ :‬سایتی القنطرة‪ ،‬اإلم��ام حمسن‬ ‫هندريكس‪« :‬القرآن ال حي ّرم املثلية اجلنسية»‪.‬‬ ‫‪http://ar.qantara.de/content‬‬