581

‫«‬

‫یەكگرتوو‬ ‫لە دوڕیانی بارزانی‌و‬ ‫ئیسالمییەكاندا‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )581‬دو شةممة ‪2016/10/3‬‬

‫وەفدێكی بااڵی حكومەتی هەرێم دەچێتە‬ ‫بەغداد‌و ئەگەری رێككەوتنیش زۆرە‬ ‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ :‬لە هەر شوێنێك كێشەی موچەو بودجەی هەرێم‬ ‫چارەسەربكرێت‪ ،‬یەكێتی سەردانی دەكات‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‬

‫شـەڕە‬ ‫گەورەكە‬ ‫بەڕێوەیە‬

‫كۆتایی هەفتەی رابردو‪ ،‬وەفدێكی بااڵی هەرێم سەردانی بەغدادی كردو‬ ‫لەگەڵ سەرۆكوەزیران‌و زۆربەی سەركردە سیاسیە عیراقییەكان كۆبۆوە‪،‬‬ ‫چاوەڕێشدەكرێت لە ئایندەیەكی نزیكدا‪ ،‬وەفدێكی بااڵی حكومی لە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە سەردانی بەغداد بكات و ئەگەری زۆریش هەیە پرۆژەیەكی‬ ‫نوێ بۆ رێكەوتنی هەرێم و بەغداد لەسەر نەوت و بودجە ئامادە بكرێت‪.‬‬ ‫سەردانی وەفدەكەش لەكاتێكدایە‪ ،‬پێشتر یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‬ ‫بە رونی ئەوەی راگەیاندوە‪ ،‬كە چارەسەری ستراتیژی بۆ كێشەی بودجە‌و‬ ‫موچە‌و نەوت "بەغدادە"‪ .‬هاوكات سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی رایگەیاند‪ ،‬لە هەر شوێنێك كێشەی موچەو بودجەی هەرێم‬ ‫چارەسەربكرێت‪ ،‬یەكێتی سەردانی دەكات‪ ،‬چونكە تەنیا چارەسەركردنی‬ ‫كێشە ئابورییەكان‪ ،‬چارەسەری كێشەی بودجەو موچەو بازاڕو بانكەكان‬ ‫دەكات‪ ،‬نەك هەڵوێست فرۆشتن كە تازە كەس لەباری دروونی و لەباری‬ ‫گیرفانەوە كڕیاری هەڵوێستی فرۆشراو نین‪.‬‬ ‫ئــەو ســەرچــاوەیــە‪ ،‬بە "چــاودێــر"ی راگەیاند‪ ،‬بۆچی ئامادەین بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانمان بچینە واڵتانی دیكە‪ ،‬بۆچی نەچینە بەغداد‬ ‫كە پایتەختی عیراقی فیدراڵە‪.‬‬ ‫پێش سەردانی ئەم وەفدە‪ ،‬زۆربەی الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬بە تایبەتیش‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬بە رون‌و ئاشكرایی ئەوەی راگەیاندوە‪ ،‬كە‬ ‫چارەسەری ستراتیژی بۆ كێشەی بودجەو موچە‌و نەوت بەغدادە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫حزبەكانی تریش ئەو بۆچونەیان هەبوە‪ ،‬كە پێویستە چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان لە بەغدادەوە بێت‪ ،‬چونكە ئەو پڕۆژە ئابورییە سەربەخۆییەی‬ ‫لە كوردستاندا هەبو‪ ،‬چەندین ساڵی بەسەردا تێپەڕی دەركەوت نەیتوانی‬ ‫چارەسەری كێشە ئابورییەكان بكات‪ ،‬ئەمەش تەنیا پەیوەندی بە نرخی‬ ‫نەوتەوە نییە‪ ،‬بەڵكو سیستمی حوكمڕانی كەموكورتی تێدایەو لێشاوێك‬ ‫لە موچەخۆران لەالیەن حزبە گەورەو بچوكەكانەوە دامەزراون‪ ،‬الیەنی كەم‬ ‫نیوەیان بارگرانین بەسەر بودجەی حكومەتەوە‪ ،‬بە واتایەكی تر ئەگەر‬ ‫نرخی یەك بەرمیل نەوتیش (‪ )80‬دۆالر بێت‪ ،‬هێشتا بەشی موچەی‬ ‫موچەخۆرانی هەرێم ناكات‪ ،‬بۆیە سەردانی ئەو وەفدەی هەرێم بۆ بەغداد‬ ‫لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژەدایە‪ ،‬پێشتر یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫پێیوابوەو كاریشی لەسەر كردوە‪ ،‬کە "بەغداد شوێنی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانە"‪ .‬ئێستاش كە دەركەوتوە بۆ پارتی‌و مەسعود بارزانی كە چون‬ ‫بۆ بەغداد گرنگە‪ ،‬پێویستە الیەنەكانی تریش ئەم ستراتیژەیان پێ‌ خۆش‬ ‫بێت‪ ،‬نەك دژی بوەستنەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫‪4‬‬

‫«‬

‫دەقی وتاری‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫لەیەكەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتیی‬ ‫سلێمانی‬

‫لەم مانگەدا‬ ‫ئۆپەراسیۆنی‬ ‫رزگاركردنی موسڵ‬ ‫دەستپێدەكات‬

‫پالتفۆرمی دابڕان‌و‬ ‫هەڵەی ئیسالمییەكان‬

‫‪2‬‬

‫بە بۆنەی‬ ‫ڕۆژی جیهانیی‬ ‫وەرگێڕانەوە‬ ‫وەرگێڕە‬

‫کوردەکان‬

‫سەرقاڵی‬

‫؟‬

‫وەرگێڕانی چین‬

‫«‬

‫ذمارة (‪ )581‬دوشةممة ‪2016/10/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫شەڕە گەورەكە بەڕێوەیە‬ ‫رەنگە لەم مانگەدا ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنەوەی موسڵ دەستپێبكات‬

‫ئاژانسەکان‪ ،‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫چەند رۆژێكە بۆردومانی فڕۆكەكانی‬ ‫هاوپەیمانان بۆ سەر مۆڵگەكانی‬ ‫داعش لەناو شاری موسڵ چڕ بۆتەوەو‬ ‫بەپێی راپــۆرتــە جیهانییەكانیش‬ ‫بــێــت ئــەمــە زەنـــگـــی كــۆتــایــی‬ ‫ئامادەكارییەكانە بۆ دەستپێكردنی‬ ‫ئۆپەراسیۆنی كۆنتڕۆڵكردنی موسڵ‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــد تــاكــو ئێستا رۆژی‬ ‫دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی كۆنتڕۆڵ‬ ‫كردنەوەی موسڵ رانەگەیەندراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێشتر چەندجارێك بەرپرسە‬ ‫ئەمریكی‌و عیراقییەكان رایانگەیاندبو‬ ‫كـــە مــانــگــی ‪10‬ی ئــەمــســاڵ‬ ‫دەستپێدەكەن‪.‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكە‬ ‫هاوكات بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫دەست “چاودێر” كەوتوون‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەیە لــەم مانگەدا ئــەو هێرشە‬ ‫چ ــاوەڕوان ــك ــراوە دەستپێبكات‪.‬‬

‫پێشمەرگە بەشداری دەكات‬ ‫یــڕیــارە هــێــزەكــانــی پێشمەرگەش‬ ‫بــەشــداریــی ئــۆپــەراســیــۆنــی كۆنتڕۆڵ‬ ‫كـــردنـــەوەی مــوســڵ بــكــەن‪ ،‬بــۆ ئــەو‬ ‫مەبەستەش هەرێمی كوردستان لەگەڵ‬ ‫عیراق‌و هاوپەیمانان رێككەوتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دلێر ماوەتی جێگری سەرۆكی لیژنەی‬ ‫كــاروبــاری پێشمەرگە لەپەرلەمانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەبارەی ناوەڕۆی‬ ‫ئــەو ڕێككەوتنەی نــێــوان حكومەتی‬ ‫ناوەندی‌و هاوپەیمانان و ئەمەریكا ‪..‬‬

‫پێیوایە هیچ كەسێك لەپارلەمانتاران‌و‬ ‫دامەزراوەی پارلەمان ئاگاداری ناوەڕۆكی‬ ‫ڕێككەوتنەكە نین‌و ئەگەر ڕێككەوتنێك‬ ‫هەبوایە دەبوایە نــاوەڕۆكــی ڕون بێت‬ ‫بۆ هەموان‪ ،‬بۆیە بەشداری پێشمەرگە‬ ‫لەرزگاركرنەوەی موسڵ بەهەڵە دەزانم‪.‬‬

‫توركیا و موسڵ‬ ‫رەجـــەب تەیب ئــەردۆغــان ســەرۆك‬ ‫كــۆمــاری توركیا ڕایــدەگــەیــەنــێــت كە‬ ‫واڵتەكەی بەشداری دەكات لەئۆپراسیۆنی‬

‫كۆنترۆڵكردنەوەی شاری موسڵ لەدەستی‬ ‫داعش‌و هیچ كەسێك ناتوانێت بمانخاتە‬ ‫دەرەوەی چوارچێوەی ئۆپراسیۆنەكەوە‪.‬‬ ‫ئــەردۆغــان لەكاتی پێشكەشكردنی‬ ‫وتارێكیدا بە بۆنەی دەستپێكردنی خولی‬ ‫نوێی پارلەمانی واڵتەكەیەوە ئەو وتەیەی‬ ‫بــاس كــردو پاشان لەگەڵ كۆمەڵێك‬ ‫كەسایەتی سیاسی توركیا لەئەمەریكاو‬ ‫رەوەندەكانی واڵتەكەی باسی لەوەكرد‬ ‫كە ئۆپەراسیۆنی كۆنترۆڵكردنەوەی‬ ‫موسڵ لە‪١٩‬ی ئەم مانگە دەستپێدەكات‌و‬ ‫پێویستە توركیا بۆ ئەو ئۆپەراسیۆنە‬ ‫ئامادەبێت‪.‬‬

‫داوای دواخستنی پرۆسەكە‬ ‫دەكرێت‬ ‫ئەو لێدوانە نوێیەی سەرۆك كۆماری‬ ‫توركیا لەكاتێكدایە چەند جارێك حەیدەر‬ ‫عــەبــادی ســـەرۆك وەزیــرانــی عێراق‌و‬ ‫ژمارەیەك لەلێپرسراوە بااڵكانی دیكەی‬ ‫عێراق‪ ،‬داوای كشانەوەی ئەو هێزەی‬ ‫سوپای توركیایان كردوە لەدەوروبەری‬ ‫شاری موسڵ‌و راشی گەیاندووە بونی‬ ‫هێزەكانی توركیا لەدەوروبەری شاری‬ ‫مــوســڵ بــەربــەســت دروســـت دەكــات‬

‫لــەبــەردەم كۆنترۆڵكردنەوەی شاری‬ ‫موسڵ‪.‬‬ ‫لێكۆڵەرێكی سەنتەری ئەتاڵنتیك داوا‬ ‫لەباراك ئۆباما سەرۆكی ئەمریكا دەكات‬ ‫پڕۆسەی رزگاركردنی موسڵ دوابخات‌و‬ ‫مەترسییەكانی رزگاركردنی ئەوشارە‬ ‫بــاســدەكــات‌و پێیوایە ئــەو پڕۆسەیە‬ ‫سەركەوتوش بێت عیراق سەقامگیرناكات‪.‬‬ ‫ڕەمزی ماردینی‪ ،‬لێكۆڵەر لەسەنتەری‬ ‫ڕەفــیــق حــەریــری ســەر بەئەنجومەنی‬ ‫ئەتاڵنتیك كە سەنتەرێكی لێكۆڵینەوەی‬ ‫ئەمریكییە‪ ،‬لەوتارێكیدا كە لەرۆژنامەی‬ ‫نیویۆرك تایمزی ئەمریكی باڵوكراوەتەوە‪،‬‬

‫باسلەوە دەكات ئەگەر ئۆپەراسیۆنەكەش‬ ‫بــەســەركــەوتــویــی تـــــەواو ببێت‪،‬‬ ‫ئازادكردنەكە عیراق سەقامگیرناكات‪ ،‬ئەو‬ ‫لێكۆڵەرە پێیوایە هیچ پڕۆتۆكۆڵێك نییە‬ ‫بۆ ئەوەی چۆن كردەوەی تۆڵەسەندنەوە‬ ‫لەنێوان ئەندامانی نەتەوە جیاوازەكاندا‬ ‫دوربخرێتەوە‌و هیچ گرەنتییەك نییە‬ ‫ئەو میلیشیایانەی ئەمەریكا دەیەوێت‬ ‫لەشەڕەكەدا بەشداری نەكەن‪ ،‬لەپەراوێزدا‬ ‫بمێننەوە‪.‬‬ ‫ئــەو ت ــوێ ــژەرەش دەڵــێــت‪ :‬لەسەر‬ ‫ســەرۆك ئۆباما پێویستە كە هەڵمەتە‬ ‫سەربازییەكە بۆ سەر موسڵ دوابخات‪.‬‬ ‫چــونــكــە كــاریــگــەریــیــەكــانــی پــاش‬ ‫رزگــاركــردنــەوەی موسڵ وادەكـــات كە‬ ‫عیراقی ئەمڕۆ بەشەڕی ناوخۆ وێران‬ ‫بوە بەرەو قۆناغێكی دیكەی سیاسەتی‬ ‫تــایــەفــەگــەری چــەكــدارانــە بـــڕوات‪.‬‬ ‫بەپێویستیشی دەزانێت ئۆباما لەبری‬ ‫شەڕی موسڵ‪ ،‬ئەو ماوەیەی ماویەتی‬ ‫لەسەرۆكایەتی ئەمریكادا تەرخانی‬ ‫بكات بۆ بەدواداچون‌و فشارخستنەسەر‬ ‫حكومەتەكەی عــەبــادی تــاوەكــو یەك‬ ‫سوپای یەكگرتو بۆ عیراق دروست بكات‬ ‫كە موسڵ رزگاربكات‪.‬‬ ‫پێچەوانەی بیرباوەڕی ئەو شرۆڤەكارە‬ ‫ئەمەریكییە‪ ،‬وەفیق سامەڕائی پسپۆڕی‬ ‫ستراتیجی‌و سەربازی پێی وایە سەرەتا‬ ‫كار لەسەر حەویجە بكرێت‌و دواتر موسڵ‪،‬‬ ‫یان هەردو میحوەرەكە پێكەوەو هەمو‬ ‫شتێك لەماوەی ئەم مانگەدا رودەدات‪.‬‬ ‫دەشڵێت لە مەسەلەی رزگاركردنەوەی‬ ‫موسڵدا زۆر زیــادەڕۆیــی كـــراوەو بەو‬ ‫شــێــوەیــە نییە كــە میدیا عــیــراقــی و‬ ‫جیهانییەكان باسی دەكــەن‪ ..‬ئاماژەش‬ ‫بۆ ئــەوە دەكــات كە بەشێكی گــەورەی‬ ‫چەكدارای داعش موساڵوین‌و چەكەكانیان‬ ‫فڕێ دەدەن‌و دەپوكێنەوە‪ ..‬ئەوانەشی‬ ‫سەركەوتن بەدەستهێنن هەر ئەوانەن كە‬ ‫جەرف سەخر‌و فەلوجەو تكریت‌و بێجیان‬ ‫كۆنتڕۆڵكردەوە نەك ئەوانەی كە لێدوان‬ ‫دەدەن‌و هــەڕەشــە دەكـــەن‌و خەریكی‬ ‫نانەوەی ئاژاوەن‪.‬‬

‫داڕمانی ئیمپراتۆریەتی نەوت‌و وەهابیەت‬ ‫هەژمونی زۆری هــەیــە‪ .‬وەهابیەتیش‬ ‫بەسروشتی وشك‌و كۆنەپارێزی خۆی؛‬ ‫نوێكردنەوە‌و تــازەگــەری قبوڵ ناكات‌و‬ ‫توانای نوێ‌بونەوە‌و بەردەوامیی نیە‪،‬‬ ‫ئا‪ :‬س‪ .‬پێنجوێنی‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬دژی زانست‌و شێوازی ژیانی‬ ‫ئەمە بۆ یەكەم جارە كە شانشینیی هاوچەرخە‪ ،‬بەڵكو دژی مرۆڤایەتیە‪‌.‬و‬ ‫سعودی‪-‬وەهابی ڕوبــەڕوی مەترسییەكی لەبەر ئــەوەی دایكی شەرعیی زۆربــەی‬ ‫جیددی دەبێتەوە كە هەڕەشەی ڕوخاندنی ڕێكخستنە تــێــرۆریــســتــەكــان ـە‌و لــەم‬ ‫لــێ دەكـــات‪ .‬ئــەو ڕۆڵــە خــراپــەی ئەم ڕێــگــەیــەوە تــرس‌و تۆقینی خستوەتە‬ ‫شانشینیە لەباڵوكردنەوەی تێرۆریزمدا دڵی جیهانەوە؛ بۆیە لەناوبردنی بوەتە‬ ‫بینیویەتی؛ لەوە زیاتر جێی قبوڵ‌كردن داواكارییەكی جیهانی‪ .‬هەتاكو هاوپەیمانە‬ ‫نیە‪ .‬ئەمەریكایش لەوە زیاتر ناتوانێت خۆرئاواییەكانی بنەماڵەی سعودی لەوە‬ ‫هاوپەیمانیی لەگەڵیدا هەبێت‌و بەكاری زیاتر ناتوانن بەرگری لەو شانشینیە بكەن‬ ‫بێنێت بــۆ بــەژەوەنــدیــەكــانــی خــۆی‪ .‬لەگەڵ ئەوەی خزمەتی زۆری پێ كردون‪،‬‬ ‫وەههابیەتیش ڕۆڵ‌و فرمانەكەی كۆتایی وەكو شەڕفرۆشتن بەیەكێتیی سۆڤیێت‪‌،‬و‬ ‫پێ هاتوە‌و بوەتە بار بەسەر بنەماڵەی شەڕەكانی نرخی نەوت‌و هەتاكو بینینی‬ ‫ڕۆڵی مامان بۆ لەدایك‌بونی ڕێكخراوی‬ ‫فەرمانڕەوای سعودییشەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پەیوەندیی نێوان ئالی سعود‌و تێرۆریستی وەكو داعش‌و هاوشێوەكانی‪‌،‬و‬ ‫وەهابیەت وەكو جمكە پێكدالكاوەكان بەشداریی پیالنگێڕان دژی هەر دەوڵەتێك‬ ‫وایــە كە ناكرێت جیا بكرێنەوە‪ ،‬بۆیە دژی ئیسرائیل بێت هەتاكو لەئەمەریكای‬ ‫هــەر بچوككردنەوەیەكی دامـــەزراوەی باشوریش‪.‬‬ ‫كۆمەڵگای سعودییش لەژێر دەسەاڵتی‬ ‫وەهابی لەسعودیە لەهەمان كاتدا زیانی‬ ‫گەورە دەدات لەبنەماڵەی فەرمانڕەوای سیاسیی سعودی‌و دەسەاڵتی ئایینیی‬ ‫سعودی‪‌،‬و هەر هەوڵێكی چاكسازیی لەم وەهابی وزە‌و پرزەی لێ بــڕاوە‌و توانای‬ ‫جۆرە ڕوبەڕوی توڕەیی‌و یاخی‌بونی ئەم خۆگرتنی پێ نەماوە‪ .‬چینی مامناوەند‌و‬ ‫دامــەزراوە ئایینی‌و مەزهەبیە دەبێتەوە دەرچوانی زانكۆكانی دەرەوە لەوە زیاتر‬ ‫كە لەواڵتدا ڕیشەی داكوتاوە‌و دەسەاڵت‌و ناتوانن لەژێر باری قەڵەمڕەوی وەهابیدا‬

‫بژین‪‌،‬و لەوە زیاتر ناتوانن لەگەڵ نەبونی‬ ‫یاسا‌و دەستور‌و كاری حیزبی‌و هەڵبژاردن‌و‬ ‫ئەنجومەنی یاسادانان‌و هەر پێداویستی‌و‬ ‫دامــەزراوەیــەكــی تــری دەوڵــەتــی نوێ‪،‬‬ ‫هەڵ‌بكەن‪‌،‬و ئەم چینە ڕۆشنبیرە هەتابێت‬ ‫قورسایی ئابوری‌و فیكریان لەناو واڵتدا‬ ‫زیاد دەكات‌و هەمو فاكتەرەكانی یاخیبونی‬ ‫لەهەناویدا هەڵ‌گرتوە‪.‬‬ ‫ئینجا ئەوانەی سەر بەڕێبازە شیعیەكانن‬ ‫لەو واڵتــەدا مامەڵەی نەشیاو‌و توندیان‬ ‫لەگەڵ دەكــرێــت‪ ،‬نــەك تەنها پەراوێز‬ ‫دەخرێن‌و لەفرمان‌و خزمەتگوزاری بێبەش‬ ‫دەكــرێــن‪ ،‬بەڵكو بەئاشكرا‌و بەفەتوای‬ ‫«گەورە زانایان»ی شانشینی «تەكفیر»‬ ‫دەكــرێــن‪‌،‬و دام‌ودەزگــاكــانــی «ئەمن»‌و‬ ‫«مــوخــابــەرات» بــەشــوێــنــیــانــەوەن‪‌،‬و‬ ‫ڕوبــــەڕوی هێرشی گــروپــە تــونــدڕەو‌و‬ ‫تەكفیریەكان دەبــنــەوە‪‌..‬و بــەڕادەیــەك‬ ‫جامی توڕەییان سەرڕێژیی كــردوە كە‬ ‫هێڵی ترس‌و خۆشاردنەوەیان بەزاندوە‌و‬ ‫دەستیان داوەتە خۆپێشاندانی وا كە ئەو‬ ‫واڵتە پێشتر بەخۆیەوە نەبیبینیون‪.‬‬ ‫ئەمە لەناوەوە‪ ،‬لەدەرەوەیشەوە؛ كارێكی‬ ‫كردوە هیچ یەك لەهاوپەیمانەكانی چیتر‬ ‫لەپشتی نەبن‌و دژەكانیشی لەبۆسەدا بن‬ ‫بۆی‪ ،‬ئیتر هەمو الیەك خۆیان لەسعودیە‬ ‫دور دەخەنەوە‪ ..‬ئیمارات لەكەنداو هەر‬

‫لەئێستەوە خــۆی لــێ دوردەخــاتــەوە‪،‬‬ ‫قەتەریش هــەوڵ دەدات ڕێگەیەكی تر‬ ‫ببینێتەوە‪..‬‬ ‫سیاسەتی هەڵەی سعودیە دوژمنی‬ ‫زۆریشی لەناوچەكەدا بۆ دروست كردوە‪،‬‬ ‫لەپێشی هەمویانەوە یەمەن كە سعودیە‬ ‫شوێنێكی لێ نەهێشتوەتەوە بۆردومانی‬ ‫نەكردبێت‪ ،‬بەهەمان شێوە عێراق لەئان‌و‬ ‫ســاتــی بەریەككەوتنیدایەتی لەگەڵ‬ ‫سعودیە‪ ،‬چونكە ئەو بەاڵی «داعش»ـەی‬ ‫كە ئاوقای عێراق بوە‪ ،‬سعودیە پارەداری‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫ئوردونیش هەستی كردوە لەوە زیاتر‬ ‫لەگەڵ سعودیە بێت؛ تێرۆریزم لەواڵتەكەیدا‬ ‫بەهێزتر دەبێت‌و پەلكێشی شەڕی سوریا‌و‬ ‫عێراقیش دەكرێت‪ ،‬بۆیە ئەویش لەقافڵەی‬ ‫سعودیە جیادەبێتەوە‪ .‬میسریش بەهەمان‬ ‫شێوە نایەوێت بەپێی داواكاریەكانی‬ ‫سعودیە بـــڕوات‪ ..‬هەرچی ئێرانیشە‪..‬‬ ‫ئەوە كەمێكی ماوە بۆ ڕاگەیاندنی جەنگ‬ ‫لەنێوانیان‪ .‬سعودیە بەئاشكرا بانگەشە‬ ‫دەكات بۆ ڕوخاندنی ئێران‌و میوانداریی‬ ‫«موجاهیدینی خەلق» دەكات‬ ‫بــــەم شــێــوەیــە ئــــەم هــەمــو ڕق‌و‬ ‫دوژمنایەتیەی سعودیە بۆ خۆیی دروست‬ ‫كردوە؛ بوەتە تەوقێك‌و لەگەردنی توند‬ ‫بــوە‪‌ ،‬و بــارودۆخــەكــە بەجۆرێكە هەر‬

‫بۆچی لەم كاتەدا فایلی ‪١١‬ی سێپتەمبەر‬ ‫سەرهەڵ‌دەداتەوە‌و دەركردنی یاسایەكی‬ ‫ئـــاوای بــــەدوادا دێـــت؟! كــە ئەمەش‬ ‫لەچوارچێوەی هەڵمەتێكی نێودەوڵەت‬ ‫فرواندا دێت بۆ سەركۆنەكردنی سعودیە‌و‬ ‫بەبەرپرسیارزانینی لەو هەمو تێرۆر‌و‬ ‫تەقاندنەوە‌و جەنگانەی كە تەكفیریەكان‬ ‫بەرپایان كردوە‪.‬‬ ‫تــۆ بڵێی بــەم زوانـــە كــۆتــایــی ئەم‬ ‫شانشینیی مـــەرگ‌و تــێــرۆرە ببینین‌و‬ ‫واڵتــانــی نــاوچــە لــەدەســتــی ڕزگــاریــان‬ ‫ببێت‌و سێگۆشەی سوننی ئەم یاریكەرە‬ ‫ڕەزاقورسە لەدەست‌بدات؟!‬ ‫هیوامان وایــە ئەو ڕۆژە نزیك‌بێت‪‌،‬و‬ ‫بــەچــاوی خۆمان لەپایتەختی ئیسالم‬ ‫ئازادی بۆ هەمو تەوژم‌و ڕێبازە فیكری‌و‬ ‫ئایینیەكان ببینین‌و ئەڵقەی دەرس‌ودەوری‬ ‫هەمو مەزهەبەكان لەدو مزگەوتی گەورەی‬ ‫ئیسالم دەســت‌پــێ‌بــكــەنــەوە‪‌،‬و هەمو‬ ‫كەمایەتیە ئایینیەكان ئاهی سەربەستی‬ ‫هەڵ‌بكێشن‪‌،‬و جیهانی ئیسالم لەدەستی‬ ‫ئەم شێرپەنجەیە ڕزگاری ببێت‪.‬‬

‫قەیرانێكی توند بەسە بۆ ئەو واڵتە ببێتە‬ ‫یەك پارچە ئاگر‪.‬‬ ‫ئێستەش كــە ئەمەریكا یاسایەكی‬ ‫پەسەند كردوە بەپێدانی ماف بەقوربانیانی‬ ‫هێرشە تێرۆریستیەكەی ‪١١‬ی سێپتەمبەر‬ ‫لەتۆماركردنی سكااڵ لەسەر ئەو دەوڵەت‌و‬ ‫كەسایەتیانەی لەپشتی ڕوداوەكەوە بون؛‬ ‫تــرس‌و تۆقین بەرۆكی دەسەاڵتدارانی‬ ‫سعودیەی گرتوە‪ ..‬بەتایبەتی كە زۆربەی‬ ‫ئەنجامدەرانی ئەو هێرشە سعودی بون‪‌،‬و‬ ‫بــەم دوایــیــانــە بەشێكی بــاونــەكــراوی‬ ‫ڕاپۆرتێك لەسەر هێرشەكە ئاشكرا كرا كە‬ ‫تێوەگالنێكی چەند كەسێتییەكی سعودی‬ ‫لەهێرشەكە دەردەخــات‪ .‬بەتایبەتی كە‬ ‫جارێكی تر كۆنگرێس بەڕێژەیەكی زۆر‬ ‫پشتگیریی یاساكەی كرد‪ ،‬كە بەپێی ئەم‬ ‫یاسایە ئەمەریكا دەستی كراوە دەبات‬ ‫بۆ دەست‌بەسەرداگرتنی هەرچی دارایی‌و‬ ‫پارەی سعودیەیە لەئەمەریكا‪ ،‬لەمانە ‪٧٥٠‬‬ ‫میلیار دۆالر هەر لە «چەكی خەزێنە»‪،‬‬ ‫كە ئەمە بەشی قەرەبوكردنی ئەو ژمارە‬ ‫زۆرەی قوربانیەكانی هێرشەكە ناكات‪،‬‬ ‫كە سێ هەزار كــوژراو‌و چەندقاتی ئەوە‬ ‫بریندار‌و زیان‌لێ‌كەوتوی ئابوری‌و دەرونین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫سعودیی‬ ‫ئەوەی بەتایبەتی بنەماڵەی‬ ‫السعید‪ ،‬مصطفی‪ ،‬صراع عاملی علی كنوز‬ ‫تۆقاندوە؛ كات‌و ساتی ئەو بڕیار‌و یاسایەی ا‌ل سعود ‪ ..‬سقوگ مروع إلمرباطوریة النفط‪.‬‬ ‫ئەمەریكاییە‪ :‬دوای ئــەو هەمو ساڵە؛ (مصرتامیز)‪ ٢٩ ،‬سبتمرب ‪.٢٠١٦‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )581‬دو شةممة ‪2016/10/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫وەفدێكی بااڵی حكومەتی هەرێم دەچێتە بەغداد‌و‬ ‫ئەگەری رێككەوتنیش زۆرە‬ ‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ :‬لە هەر شوێنێك كێشەی موچەو بودجەی هەرێم چارەسەربكرێت یەکێتی سەردانی دەکات‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫كۆتایی هەفتەی رابردو‪ ،‬وەفدێكی بااڵی‬ ‫هەرێم سەردانی بەغدادی كردو لەگەڵ‬ ‫ســەرۆكــوەزیــران‌و زۆربــەی سەركردە‬ ‫سیاسیە عیراقییەكان كــۆبــۆوە‪،‬‬ ‫چــاوەڕێــشــدەكــرێــت لــە ئایندەیەكی‬ ‫نــزیــكــدا‪ ،‬وەفــدێــكــی ب ــااڵی حكومی‬ ‫لە هەرێمی كوردستانەوە سەردانی‬ ‫بەغداد بكات‪ .‬سەردانی وەفدەكەش‬ ‫لەكاتێكدایە‪ ،‬كە پێشتر یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان بە رونی ئەوەی‬ ‫راگەیاندوە‪ ،‬كە چارەسەری ستراتیژی‬ ‫بۆ كێشەی بــودجـە‌و موچە‌و نەوت‬ ‫«بەغدادە»‪ ،‬زۆربەی حزبەكانی تریش‬ ‫ئەو بۆچونەیان هەبوە‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان لە بەغدادەوە‬ ‫بــێــت‪ .‬هــاوكــات ســەرچــاوەیــەك لە‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی رایگەیاند‪،‬‬ ‫چون بۆ هەر واڵت‌و شوێنێك كە ببێتە‬ ‫هۆی چارەسەركردنی كێشەی موچە‌و‬ ‫بودجەی هەرێمی كوردستان‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ئامادەیە ئەنجامی بدات‪ .‬چونكە تەنیا‬ ‫چارەسەركردنی كێشە ئابورییەكان‪،‬‬ ‫چارەسەری كێشەی بودجەو موچەو‬ ‫بــــازاڕو بــانــكــەكــان دەكــــات‪ ،‬نــەك‬ ‫هەڵوێست فرۆشتن كە تــازە كەس‬ ‫لەباری دروونــی و لەباری گیرفانەوە‬ ‫كــڕیــاری هەڵوێستی فــرۆشــراو نین‪.‬‬

‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان پێیوابوەو‬ ‫كاریشی لەسەر كــردوە‪« ،‬بەغداد شوێنی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانە»‪ .‬ئێستاش كە‬ ‫دەركەوتوە بۆ پارتی‌و مەسعود بارزانی كە‬ ‫چون بۆ بەغداد گرنگە‪ ،‬پێویستە الیەنەكانی‬ ‫تریش ئەم ستراتیژەیان پ ‌ێ خۆش بێت‪ ،‬نەك‬ ‫دژی بوەستنەوە‪.‬‬

‫ئەوەی راگەیاندوە‪ ،‬كە چارەسەری ستراتیژی‬ ‫بۆ كێشەی بودجەو موچە‌و نەوت بەغدادە‪،‬‬ ‫زۆربــەی حزبەكانی تریش ئەو بۆچونەیان‬ ‫هــەبــوە‪ ،‬كــە پێویستە چــارەســەركــردنــی‬ ‫كێشەكان لە بەغدادەوە بێت‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫پڕۆژە ئابورییە سەربەخۆییەی لە كوردستاندا‬ ‫هەبو‪ ،‬چەندین ساڵی بــەســەردا تێپەڕی‬ ‫دەركــــەوت نەیتوانی چــارەســەری كێشە‬ ‫ئابورییەكان بكات‪ ،‬ئەمەش تەنیا پەیوەندی‬ ‫یەكێتی چی دەكات؟‬ ‫بە نرخی نەوتەوە نییە‪ ،‬بەڵكو سیستمی‬ ‫حوكمڕانی كەموكورتی تێدایە‪ ،‬و لێشاوێك‬ ‫هەر لەبارەی سەردانی وەفدەكەی هەرێم بۆ‬ ‫لــە مــوچــەخــۆران لــەالیــەن حزبە گــەورەو‬ ‫بچوكەكانەوە دامەزراون‪ ،‬الیەنی كەم نیوەیان بەغداد‪ ،‬سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫بارگرانین بەسەر بودجەی حكومەتەوە‪ ،‬یەكێتی بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬چون بۆ هەر‬ ‫سرتاتیژی چارەسەر لە بەغدادە بە واتایەكی تر ئەگەر نرخی یەك بەرمیل واڵت‌و شوێنێك كە ببێتەهۆی چارەسەركردنی‬ ‫نەوتیش (‪ )80‬دۆالری رێك بێت‪ ،‬هێشتا كێشەی موچەو بودجەی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫پێش ســەردانــی ئــەم وەفـــدە‪ ،‬زۆربــەی بەشی موچەی موچەخۆرانی هەرێم ناكات‪ ،‬ئەوا یەكێتی ئامادەیە بچێت‪.‬‬ ‫الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬بە تایبەتیش یەكێتیی‬ ‫ئــــەو ســـەرچـــاوەیـــە‪ ،‬وتــیــشــی «بــۆ‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬بە رون‌و ئاشكرایی بۆیە سەردانی ئەو وەفدەی هەرێم بۆ بەغداد‬ ‫لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژەدایە‪ ،‬كە پێشتر چارەسەركردنی كێشە ئابورییەكانی هەرێم‬

‫كە ئامادەبین بچینە واڵتانی تــر‪ ،‬بۆچی‬ ‫ناكر ‌ێ بچینە بەغداد كە پایتەختی عیراقی‬ ‫فیدڕاڵە؟»‪.‬‬ ‫هەمان ســەرچــاوە وتــی‪ ،‬یــان دروشمی‬ ‫چارەسەری قەیرانی ئابوری بۆ موزایەدە‬ ‫بەرزدەكرێتەوە‪ ،‬یاخود دەبێت بە كردەوە‬ ‫لەگەڵ دۆزینەوەی رێگەكانی چارەسەر بین‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی زانیارییەكانی (چاودێر)‬ ‫بەمنزیكانە وەف ــدی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬ســەردانــی بــەغــداد دەكــات‌و‬ ‫ئەگەریش زۆرە رێككەوتنێكی نو ‌ێ لەسەر‬ ‫نەوت‌و بودجە بێتەئاراوە‪.‬‬

‫«نە پرسامن پێدەكرێت‌و نە‬ ‫زانیاریشامن پێدەدرێت»‬ ‫هــاوكــات‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی لە‬

‫پارلەمانی عیراق‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫سەردانیكردن‌و هاتن‌و چونی وەفدەكان لە‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغداد كارێكی دروستەو گرنگە‬ ‫زو زو ئەوجۆرە سەردانانە ئەنجامبدرانایە‪،‬‬ ‫نەك وەك ئــەوەی ئێستا زیاتر لە چەند‬ ‫ساڵێكە بارزانی سەردانی بەغدادی نەكردوە‪،‬‬ ‫ئــەوەش وایــكــردوە‪ ،‬جۆرێك لە نائارامی‌و‬ ‫گرژیی لە پەیوەندییەكانی نێوان هەردوالدا‬ ‫دروستبكات‌و كاریشی كردۆتەسەر جومگە‬ ‫دارایی‌و سیاسییەكان‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە‬ ‫ناوەڕۆكی دانیشتنەكانە‪ ،‬كە تاچەند سودی‬ ‫بۆ كۆمەاڵنی خەڵكی كوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫د‪.‬فـــەرهـــاد قــــادر‪ ،‬وتــیــشــی «وەك‬ ‫پارلەمانتارانی كورد‪ ،‬هەمو كاتێك جەختمان‬ ‫لەوەكردۆتەوە‪ ،‬بەداخەوە هەر كاتێك ئەو‬ ‫وەفدانە لە هەرێمەوە دێنە بەغدادو كۆبونەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬دور‌ونزیك نە پرس بە پارلەمانتاران‬ ‫دەكرێت‪‌،‬و نە زانیاریشمان لەسەر ناوەڕۆكی‬ ‫كۆبونەوەكان پێدەدرێت‪ ،‬لەكاتێكدا هەر‬ ‫شتێك كــە تێدەپەڕێت‌و دواتـــر دەبێتە‬ ‫بڕیار لەناو پارلەمان‪ ،‬تەنیا پارلەمانتار‬ ‫دەنگی پێدەدات‌و پاڵپشتی دەكات‪ ،‬یاخود‬ ‫رەتیدەكاتەوە‪ ،‬بۆیە گرنگە ئەو هەماهەنگییە‬ ‫لە نێوان پارلەمانتارانی كوردو وەفدەكانی‬ ‫هەرێم كە دێنە بەغداد هەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لە مــاوەی سااڵنی رابــردودا ئــەوە نەبوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە چەندینجار سەرۆكایەتیی هەرێم‌و‬ ‫حكومەت‌و بەرپرسە بااڵكانی كوردمان لەوە‬ ‫ئــاگــاداكــردۆتــەوە‪ ،‬بــەاڵم هێشتا بە هەند‬ ‫وەرنەگیراوە»‪.‬‬ ‫سەبارەت بە شێوازی چارەسەركردنی‬ ‫كێشە بــەردەوام‌و هەڵواسراوەكانی نێوان‬ ‫هەرێم‌و ناوەند‪ ،‬ناوبراو پێیوایە‪ ،‬تەنیا شتێك‬ ‫كە زۆر بەالمانەوە گرنگە چارەسەركردنی‬ ‫كێشەی بودجەو موچەو قوتی خەڵكی‬ ‫كــوردســتــانــە لــە نزیكترین كــاتــدا‪ ،‬بۆ‬

‫چارەسەركردنیشی دەبێت رێككەوتنێكی نوێ‬ ‫لە نێوان هــەردوالدا بكرێت‌و هەردوالشیان‬ ‫پێوەی پابەندبن‪ ،‬بە تایبەتی لەسەر دۆسیەی‬ ‫نەوت‌و دارایی‪ ،‬ئەگەر وا نەكرێت قەیرانەكان‬ ‫وەك خۆیان بەردەوامدەبن‌و وەفدەكانیش‬ ‫تەنها بۆ كوشتنی كات سەردانی یەكتری‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫لــەبــارەی ئــاگــاداربــون‪ ،‬یــان بێئاگایی‬ ‫نوێنەرانی كورد لە بەغداد لەو سەردانانەی‬ ‫بۆ بەغداد دەكرێن‪ ،‬ئەو پارلەمانتارەی كورد‪،‬‬ ‫نەیشاردەوە كە گرفتەكە لەوەدایە هەمیشە‬ ‫وامانلێهاتوە ئاشناو شارەزایی سروشت‌و‬ ‫ناوەڕۆكی كۆبونەوەكانی عیراقین‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كۆبونەوانەی هەرێم لەگەڵ عیراق دەیكات‪،‬‬ ‫دەبێت سەرچاوەی ئێمە تەنها راگەیاندنەكان‬ ‫بــن‪ ،‬ئـــەوەش جێگەی نیگەرانیمانە‪ ،‬و‬ ‫زۆرجاریش كاریكردۆتەسەر الوازیی ئەداو‬ ‫ئەنجامی سەردانی وەفدەكانی هەرێم بۆ‬ ‫بەغداد‪ ،‬چونكە وردەكارییەكەی نازانرێت‪،‬‬ ‫كە پێویستدەكات هەر هیچ نەبێت راوێژ بە‬ ‫پارلەمانتاری كورد بكرێت‪ ،‬یان سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنە كوردییەكان لە بەغداد ئامادەی‬ ‫كۆبونەوەكان بن‪.‬‬ ‫لەسەر بۆچونی ئــەم پارلەمانتارەی‬ ‫كورد لە بەغداد‪ ،‬لەشارەزایەكی سیاسی و‬ ‫ئاگادار لە كاروباری پارلەمانمان پرسی‪ ،‬رای‬ ‫لەسەر ئەو بۆچونانە چییە؟ لە وەاڵمدا وتی‬ ‫«ئەو قسانە كاتێك قابیلی جێبەجێ كردن‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆ لێكتێگەیشتنی پارلەمانتاران و‬ ‫سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫سەرجەم پارلەمانتاران پابەندی بڕیاری‬ ‫سیاسیی حزبەكانیان بن‪ ،‬نەك بە ئارەزووی‬ ‫خۆیان بڕیارەكان بپێون‪ .‬هەتا هاوكاریە ژێر‬ ‫بەژێرەكان تێك نەچن‪.‬‬

‫یەكگرتوو لە دوڕیانی بارزانی‌و ئیسالمییەكاندا‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی‪:‬‬ ‫سەردانەكەی ئەمیندار بۆ بەغداد كاریگەری لەسەر پرۆژەی بەرەی ئیسالمییەكان نابێت‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫یەكگرتنی یەكگرتووی ئیسالمی‌و‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬یان دروستكردنی‬ ‫بـــەرەی هــاوبــەشــی نــێــوان حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان ماوەیەكی زۆرە قسەو‬ ‫باسی لەسەر دەكرێت‪‌ ،‬و چەندین‬ ‫كۆبونەوەی لەبارەوە كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای ئــەوەی ئەمینداری گشتیی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬لەگەڵ شاندێكدا بە‬ ‫سەرۆكایەتیی مەسعود بارزانی‬ ‫سەردانی بەغدادی كرد‪ ،‬رەخنەیەكی‬ ‫زۆر ئــاڕاســتــەی یــەكــگــرتــوو ‌و‬ ‫ئەمیندارەكەی كرا‪ ،‬بە هۆی ئەوەی‬ ‫بەشێك لەو كەسانە پێیانوابو‪ ،‬ئەم‬ ‫سەردانە جۆرێكە لە شەرعییەتدان‬ ‫بە مەسعود بارزانی وەك سەرۆكی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ئەمەش كاریگەریی خراپی‬ ‫خستەسەر هەنگاوەكانی یەكگرتن‪،‬‬ ‫یان دروستكردنی بەرەی هاوبەشی‬ ‫ئیسالمییەكان‪‌ ،‬و شەڕێكی میدیایی‬ ‫لــەنــێــوان كــادرانــی یەكگرتوو و‬ ‫كۆمەڵدا دروستكرد‪ ،‬بە شێوەیەك‬ ‫وتەبێژی كۆمەڵی ئیسالمی لەوبارەیە‬ ‫قسەی نەكرد‪ .‬بــەاڵم ئەندامێكی‬

‫ئەنجومەنی سیاسیی یەكگرتوو‬ ‫بڕوایوایە‪ ،‬ئەم بۆچونانە ئاسایین‌و‬ ‫هی كۆمەڵە گەنجێكن‪ ،‬بەاڵم رای‬ ‫سەركردایەتیی حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫لــەبــارەی دروســتــكــردنــی بــەرەی‬ ‫هــاوبــەشــەوە وەك پێشتر وایــە‪.‬‬

‫سەردانەكەی مەسعود بارزانی‬

‫سەرۆكوەزیران‌و سەرۆككۆمارو سەرۆكی یەكگرتوو بەو شێوازە نییە‪ ،‬بۆیە ناكرێت‬ ‫كوتلە سیاسییەكانی پارلەمانی عیراق‌و بیر لەوە بكرێتەوە ئەم دو حزبە یەكبگرن‪،‬‬ ‫ســـەرۆك‌و ئەندامانی هاوپەیمانێتی چونكە دواتر كێشەی زۆر گەورەتریان بۆ‬ ‫نیشتیمانیی شیعە كۆبۆوە‪.‬‬ ‫دروستدەبێت‪.‬‬

‫رەخنەی توند لە یەكگرتوو‬ ‫گیرا‬

‫پاش ئاشكرابونی ئەندامانی شاندەكەی‬ ‫ڕۆژی پێنجشەممە ‪2016/9/29‬‬ ‫مەسعود بارزانی بە یاوەریی شاندێكی مەسعود بارزانی بۆ بەغداد‪ ،‬رەخنەیەكی‬ ‫بــااڵی سیاسیی هەرێم‪ ،‬كە پێكهاتبو زۆر لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە ئاڕاستەی‬ ‫لــە كــۆســرەت رەســـوڵ عەلی جێگری ئــەمــیــنــداری گشتیی یــەكــگــرتــوو كــرا‪،‬‬ ‫سكرتێری گشتی‪ ،‬و مــەال بەختیار بە شێوەیەك هەندێك لە بۆچونەكان‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕیی مەكتەبی پــێــیــانــوابــو‪ ،‬یــەكــگــرتــوو سیاسەتێكی‬ ‫سیاسی‌و شێخ جەعفەر مستەفا ئەندامی «مەتاتی» پەیڕەودەكات‪ ،‬واتە لەگەڵ‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬هەروا رۆژ دۆخەكە خۆی دەگــۆڕێـت‌و سیاسەتێكی‬ ‫نوری شاوەیس‌و ئازاد بەرواری ئەندامانی جێگیری نییە‪ ،‬هــەروا بەشێكی دیكە‬ ‫مەكتەبی سیاسیی پارتی‪ ،‬سەاڵحەددین لە بۆچونەكان پێیانوابو‪ ،‬ئەم سەردانە‬ ‫بەهائەدین ئەمینداری گشتیی یەكگرتووی شەرعییەتدانە بە مەسعود بارزانی وەك‬ ‫ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬محەمەد حاجی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫مەحمود سكرتێری حزبی سوسیالیستی ئەو ماوەی سەرۆكایەتییەكەی بەسەرچوە‪،‬‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬فــواد حوسێن هاوكات بەشێكی دیكە لە بۆچونەكان‬ ‫سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬پێیوابو‪ ،‬كۆمەڵی ئیسالمی بەرامبەر زۆر‬ ‫ســـەردانـــی بـــەغـــدادی كـــردو لــەگــەڵ پرس سیاسەتێكی جێگیری هەیە‪ ،‬بەاڵم‬

‫یەكگرتو‪ :‬ئەو بۆچونانە‪ ،‬هی‬ ‫كۆمەڵە گەنجێكی ماڵەوەن‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی سیاسیی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫(چـــاودێـــر)ی راگــەیــانــد‪ ،‬هــەمــو الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكان پێكەوە كۆبونەوەیان كردوە‌و‬ ‫وەاڵمی ئیجابییان هەبوە‪ ،‬بۆیە لە هەوڵدان‬ ‫پڕۆژەیەكی هاوبەش پێكەوە بنوسن‌و بە‬ ‫هەمو الیەك كاری لەسەر بكەن‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو ناڕەزایەتییانەی لەسەر‬ ‫سەردانی ئەمینداری گشتیی حزبەكەی‬ ‫لــەگــەڵ مــەســعــود بــارزانــی بــۆ بــەغــداد‬ ‫دروستبوە‪ ،‬سەمیر سەلیم وتی «ئەمە‬ ‫كاریگەری نابێت لەسەر ناوەندی بڕیارو‬ ‫ئیرادەی سەركردایەتیی هیچكام لە حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬بەڵكو ئەوە بیروبۆچونی‬ ‫كۆمەڵێك گەنجە كە لە ماڵی خۆیەوە‬ ‫دانــیــشــتــوەو بــۆچــونــی خــۆی دەڵــێ ـت‌و‬

‫ئاساییە‪ ،‬بۆیە ئــەو قسانەی لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانەوە دەكرێن گوزارشت‬ ‫نیین لە راوبۆچونی هیچكام لە الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬تاكو ئێستاش ناوەندی‬ ‫بڕیارو سەركردەی هەمو الیەنە سیاسییە‬ ‫ئیسالمییەكانیش هەمان بۆچون‌و تێڕوانینی‬ ‫پێشویان هەیە»‪.‬‬

‫كۆمەڵ قسە لەسەر ئەو بابەتە‬ ‫ناكات‬ ‫وتەبێژی رەسمیی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ئــامــادەنــەبــو لـــەبـــارەی كــاریــگــەریــی‬ ‫سەردانەكەی ئەمینداری گشتیی یەكگرتوو‬ ‫بۆ بەغداد لەسەر دروستكردنی بەرەی‬ ‫هاوبەشی ئیسالمییەكان قسەبكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە (چــاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬هەر حزبێك‬ ‫ئازادە لەوەی هەڵوێستی خۆی چۆنەو چ‬ ‫بە راست‌و دروست دەزانێت‪.‬‬

‫رونكردنەوەی ئەمیندار‬ ‫پاش زنجیرە كۆبونەوەكانی شاندی‬ ‫هــەرێــمــی كــرودســتــان لــە بــەغــداد‪،‬‬

‫نــوســیــنــگــەی ئــەمــیــنــداری گشتیی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫راگەیەندراوێكدا رایگەیاند‪ ،‬بەشداریی‬ ‫ئەمینداری گشتیی یەكگرتوو لە‬ ‫شاندەكەدا كاریگەریی خۆی هەبو و لە‬ ‫زۆربەی كۆبونەوەكاندا بە موداخەلەو‬ ‫وتەكانی دڵنیایی زۆرتــری دەدا بە‬ ‫پرۆسەی ئاشتەوایی‌و لێكحاڵیبونەكان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بەشداری یەكگرتوو لە‬ ‫سەردانەكەو رەخنەی هەندێك حزب‌و‬ ‫الیـــەن‪ ،‬موسەننا ئەمین سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی یەكگرتوو لە بەغداد‪،‬‬ ‫لە پــەڕەی تایبەتی خــۆی لە تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی (فەیسبوك) دەپرسێت‪:‬‬ ‫«بارزانی سەرۆكی پارتییەو پارتیش‬ ‫سەرۆكی حكومەتەو حزبەكانیش لە‬ ‫حكومەت بەشدارن‌و دەبێت هەنگاو‬ ‫بــۆ چــارەســەر بنێین‪ ،‬پێم سەیرە‬ ‫گۆڕان‌و كۆمەڵ بەشدارن لە حكومەت‌و‬ ‫رەخنەش دەگــرن‪ ،‬ئــەی ئەگەر ئەو‬ ‫حكومەتە‌و پارتیش هێندە خراپن‌و‬ ‫شــایــەنــی ئـــەوە نــیــن‪ ،‬سەفەرێكی‬ ‫لەگەڵ بكەن بۆچی نایەنەدەرەوە لە‬ ‫حكومەت؟»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )581‬دو شةممة ‪2016/10/3‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەقی وتاری مەال بەختیار لەیەكەمین فێستیڤاڵی فیلمی نێودەوڵەتیی سلێمانی‪:‬‬

‫بیر لەوەنەكەینەوە‪ ،‬مادام دەوڵەتمان نییە‪ ،‬ناتوانین سینەماو‬ ‫سینەماسازیمان هەبێ‌! بەڵكو بیر لەوەبكەینەوە‪ ،‬كە جیهانگیری‬ ‫دەتوانێ‌‪ ،‬قەرەبووی نەبوونی دەوڵەتمان بۆ بكاتەوە‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫پێــرێ (‪ )2016/10/1‬لە هۆڵی‬ ‫كۆنفرانسی نێودەوڵەتی زانكۆی‬ ‫ســلێمانی فێســتیڤاڵی فیلمــی‬ ‫نێودەوڵەتــی كرایەوە‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫مــەال بەختیــار وەک ســەرۆكی‬ ‫بۆردی پشــتیوانی فێســتیڤاڵی‬ ‫فیلمــی نێودەوڵەتــی ســلێمانی‬ ‫وتارێكــی پێشكەشــكردو تێیدا‪،‬‬ ‫باســی لەگرنگی ئەو فێستیڤاڵە‬ ‫كرد كە یەكەمجارە لە پایتەختی‬ ‫رۆشنبیری ئەنجامدەدرێت‪.‬‬

‫دەقی وتارەكەی مەال بەختیار‪:‬‬ ‫فێستیڤاڵتان باش‪!..‬‬ ‫بەخێرهاتن‪..‬‬ ‫وەك خانەقینــی دەڵێــت‪ ،‬وەبــان چاو‬ ‫هاتن‪..‬‬ ‫ڕەنگە ئێستا پرسیارێكتان لەال دروست‬ ‫ببێــت‌و بڵێن ‪« :‬مەال بەختیار هەقی چییە‬ ‫بەفێستیڤاڵەوە؟!»‪.‬‬ ‫ســاڵێك لەبەرەكانــی جەنگ‪ ،‬ســاڵێك‬ ‫لەملمالنێــی سیاســی‌و ســاڵێكی تــر‬ ‫لەدیبەیت‌و ســاڵێكی تریش‪ ،‬لەكۆنفرانسی‬ ‫فكرو رۆشــنگەری‌و! ئەمشــەویش‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫لەخزمەتتاندا‪ ،‬شــەرەفی ئەوەیانداومەتێ‌‪،‬‬ ‫بتوانم چمكێك لەســازدانی ئەم فێستیڤاڵ‬ ‫بگرمە دەستم‪.‬‬ ‫زۆر شــانازی دەكەم بەوەی كە مەستی‬ ‫فیلــم‌و هەمــوو ئەوانــەی لــەدەوری ئــەم‬ ‫فێستیڤاڵە هەڵسوڕان‪ ،‬لەنزیكەوە ئاگادارم‬ ‫زۆر ماندووبــون‪ ،‬هەتا ئەم فێســتیڤاڵەیان‬ ‫ســازدا‪ ..‬كارێكیــان بەمنــدا‪ ،‬كارێكــی‬ ‫قــورس بوو‪ !..‬قورس بــوو‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫لەژیانمدا‪ ،‬لەگەڵ ســەرمایەدارو كۆمپانیا‌و‬ ‫تەلەفۆن كردن‌و پارە وەرگرتن سەروكەلەم‬ ‫نەبــووە‌و هەندێكیــش لــەو بەڕێزانــە لێرە فێســتیڤاڵی نێودەوڵەتــی‪ ،‬كــە ســااڵنی نیوەی پەروەردەكەی بــووە! واتا‪ ،‬نیوەی ســینەما (ئەتڵەس)ی بەغداد‪ ،‬كە لەهەرە‬ ‫دانیشــتوون‪ ،‬شــاهێدی ئەوە هــەن‪ .‬بەاڵم ئایینــدە ئەكتەرە گــەورەكان‪ ،‬دەرهێنەرە پــەروەردەی خەڵكــی خانەقین‪ ،‬ســینەما سینەما پێشــكەوتووەكان بوو‪ ،‬هۆڵەكەش‬ ‫هــەروەك ئێســتا تاریــك بــوو‪ ،‬هــاوارم‬ ‫بــۆ ئەم فێســتیڤاڵە ســەرم پێــوە نەبوو‪ .‬گــەورەكان‪ ،‬بەرهەمهێنــەرە گــەورەكان‪ ،‬بووە‪.‬‬ ‫هەرچییەكیان پێوتم جێبەجێم كرد‪.‬‬ ‫بــۆ یەكەمینجــارە ئــەوە دەڵێــم‪ :‬بــۆ كــرد (بــژی گیڤــارا)!‪ .‬ئیتر لــەوە بەدوا‪،‬‬ ‫خۆشــبەختانەش‪ ،‬دەمەوێ‌ شاهیدی بۆ سیناریستە گەورەكان‪ ،‬نوسەرە گەورەكانی‬ ‫جیهــان‪ ،‬لــەم هۆڵــەو لەهۆڵەكانــی تــری یەكەمینجار كە حەزم لەدنیای سیاســەت‌و فیلمــە سیاســییەكانی تــر‪ ،‬لەبەغداد‪ ،‬یا‬ ‫مێژوو بدەم‪ ،‬كە هەموو ئەو ســەرمایەدارە ســلێمانی ببینین‪ .‬كە ســلێمانی‪ ،‬بەڕاستی پێشمەرگایەتی كرد‪ ،‬كە خەیاڵی رۆمانسی لەخانەقیــن‌و لەهــەر جێگەیەكی تر نمایش‬ ‫كوردپــەروەرو‬ ‫نیشــتمانپەروەرە‬ ‫شۆڕشگێڕیی‌و پارتیزانی چووە مێشكمەوەو بكرانایە‪ ،‬دەچووین بۆ بینینی‪ .‬فیلمەكانی‬ ‫هونەرپەروەرانــە‪ ،‬كــە تەلەفۆنم بۆ كردن‪ ،‬شایەنێتی‪.‬‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬كرا بەپایتەختی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫بێ‌ درێغ‪ ،‬بەزیادەوە خزمەتی فێستیڤاڵیان‬ ‫كــرد‪ .‬بەڕاســتی دڵخــۆش بــووم بــەوەی ســوپاس بــۆ ئەوانــەی هیممەتیــان كرد‌و‬ ‫كــە ســەرمایەداری كــورد‪ ،‬جگــە لەكاری كردیــان بەپایتەختــی رۆشــنبیری‪..‬‬ ‫سەرمایەو سەرمایەداری‪ ،‬ئەوەندە هەستی ئەوانەشــی پێمانوتن‪ ،‬بیكەن بەپایتەختی‬ ‫هونەردۆســتی‌و كوردپەروەریان بەهێزبوو‪ ،‬رۆشــنبیریی‌و نەیان كرد‌و باوەڕیان نەكرد!‬ ‫كە تێگەیشــتن‪ ،‬یەكەمین فێستیڤاڵی فیلم با ئەمشــەو بزانــن‪ ،‬ســلێمانی‪ ،‬پایتەختی‬ ‫لەپایتەختەكەی رۆشــنبیری چەند گرنگە‪ ،‬رۆشنبیری‪ ،‬گەورەترین فێستیڤاڵی سینەما‬ ‫هــاوكاری بكەن‌و كردیشــیان‪ .‬ئومێدەوارم لەمێژووی خۆیدا‪ ،‬لەئامێز دەگرێت‪.‬‬ ‫بەنــدە‪ ،‬هەر ئەوەندە لەســەر ســینەما‬ ‫ئەم فێستیڤاڵە سەركەوتوو بێت‪..‬‬ ‫ئەمشــەو ئێــوە لێــرە دانیشــتوون‪ ،‬دەتوانــم بڵێــم‪ ،‬كــە خەڵكــی خانەقینــم‪،‬‬ ‫ئەمشــەو بــۆ یەكەمینجــار شــەوبۆكانی لەساڵی (‪)1930‬ەكانەوە سینەمای تێدایە‪،‬‬ ‫هونەری ســینەما‪ ،‬دەپشــكون‪ ..‬ئەمشەو‪ ،‬یەكەمین ســینەما‪ ،‬ئینگلیــزەكان هێنایانە‬ ‫ســلێمانی پــێ‌ دەنێتــە مێژووییەكی نوێی خانەقیــن‪ .‬لەچلەكانەوە‪ ،‬چوار ســینەمای‬ ‫خزمەتكردنــی هونــەر‪ ..‬ئەم شــارە خۆی تــری تێدا دامــەزراوە‪ .‬دوو زســتانەو دوو‬ ‫هونەرپەروەرە‪ .‬ئەم شــارە‪ ،‬عەقڵپەروەرە‪ .‬هاوینــە‪ .‬واتــا‪ ،‬تــا ســاڵی (‪ )1958‬پێنج‬ ‫ئەم شــارە‪ ،‬خــۆی سەربەســتی پەروەرە‪ .‬ســینەمای تێدابــوو‪ .‬دواتــر ســینەماكەی‬ ‫ئــەم شــارە‪ ،‬بەهەمــوو ماناكانــی جوانی ئینگلیزەكان نەماو چواریان مانەوە‪.‬‬ ‫دەتوانم بە جوانی بیڵێم‪ ،‬كە‪ :‬خانەقین‪،‬‬ ‫شــارەكان‪ ،‬شارە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستداو‬ ‫ئەگــەر نوســەری تێدابێــت‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫پایتەختیشە لەباشوری كوردستان‪.‬‬ ‫ئومێــدەوارم‪ ،‬ئــەم فێســتیڤاڵە تێدابێــت‪ ،‬پێشــكەوتنخوازی تێدابێــت‪،‬‬ ‫چەپــی تێدابێ‌‪ ،‬دیموكراتخــوازی تێدابێت‪ ،‬بــووە خولیــام‪ ،‬بینینــی یەكەمیــن فیلــم (زێــد‪ ،‬فەهــد‪ ،‬االختیال‪ ،‬زایكــۆ فازیدی‪،‬‬ ‫دەروازەیەك بكاتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی سەرەتای نوســەری باشــی تێدابێــت‪ ،‬پێشــمەرگەو لەدنیــای پارتیزانــی‪ ،‬فیلمەكــەی (چــ ‌ێ ســپارتاكۆس‌و‪ )...‬هەمــوو ئــەم فیلمانە‪،‬‬ ‫هەبێــت‌و كۆتاییەكــەی نەبینین‪ ،‬بەردەوام سیاســەتمەداری باشــی تێدابێت‪ ،‬سینەما گیڤارا) بوو‪ .‬ئــەم فیلمەم لەبەغداد بینی‪ .‬لەفیلمە سیاســییە هــەرە گرنگەكان بون‪،‬‬ ‫بێت‪ .‬بگاتە ئاســتێك‪ ،‬كە بەڕاســتی ببێتە‬ ‫كە شــەهید بــوو‪ ،‬خۆمم پێنەگیــراو لەناو كە ئەوكاتە ئیتاڵیا‌و فەرەنسا‪ ،‬بۆڕبۆرشێن‬

‫سلێامنی پێ‌ دەنێتە مێژوویەكی نوێی خزمەتكردنی هونەر‪ ..‬ئەم شارە خۆی‬ ‫هونەرپەروەرە‪ .‬ئەم شارە‪ ،‬عەقڵپەروەرە‪ .‬ئەم شارە‪ ،‬خۆی سەربەستی پەروەرە‪.‬‬ ‫ئەم شارە‪ ،‬بەهەموو ماناكانی جوانی شارەكان‪ ،‬شارە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستداو‬ ‫پایتەختیشە لەباشوری كوردستان‬

‫لەژیامندا‪ ،‬لەگەڵ سەرمایەدارو كۆمپانیا‌و‬ ‫تەلەفۆن كردن‌و پارە وەرگرتن سەروكەلەم‬ ‫نەبووە‌و هەندێكیش لەو بەڕێزانە لێرە‬ ‫دانیشتوون‪ ،‬شاهێدی ئەوە هەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەم فێستیڤاڵە سەرم پێوە نەبوو‪.‬‬ ‫هەرچییەكیان پێوتم جێبەجێم كرد‬

‫خانەقین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نوسەری تێدابێت‪،‬‬ ‫هونەرمەندی‬ ‫تێدابێت‪،‬‬ ‫پێشكەوتنخوازی‬ ‫تێدابێت‪،‬‬ ‫چەپی تێدابێ‌‪،‬‬ ‫دیموكراتخوازی‬ ‫تێدابێت‪ ،‬نوسەری‬ ‫باشی تێدابێت‪،‬‬ ‫پێشمەرگەو‬ ‫سیاسەمتەداری باشی‬ ‫تێدابێت‪ ،‬سینەما‬ ‫نیوەی پەروەردەكەی‬ ‫بووە! واتا‪ ،‬نیوەی‬ ‫پەروەردەی خەڵكی‬ ‫خانەقین‪ ،‬سینەما‬ ‫بووە‬

‫لەنێوانیانــدا بــوو‪ ،‬كــە كامیــان دەبێــت بەئومێدی ئەوەی ئێمەی نەتەوەی هێشــتا‬ ‫بەباشــترین بەرهەمهێنــەرو دەرهێنــەری بــێ‌ دەوڵەتــی ســەربەخۆ‪ ،‬لەســەردەمی‬ ‫فیلمی ریالیزم‌و ریالیزمی رادیكالی‪!..‬‬ ‫جیهانگیریــدا‪ ،‬بیــر لەوەنەكەینەوە‪ ،‬مادام‬ ‫عەشــقێكی‬ ‫بۆیــە‪ ،‬ئێمــەو مانــان‪ ،‬كــە‬ ‫دەوڵەتمــان نییــە‪ ،‬ناتوانیــن ســینەماو‬ ‫هۆكارەكانی‬ ‫ســینەما لەهەســتماندا هەیە‪،‬‬ ‫سینەماســازیمان هەبــێ‌! بەڵكــو بیــر‬ ‫بۆخۆی‬ ‫ســینەما‪،‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە بۆ ئەوەی‬ ‫لەوەبكەینــەوە‪ ،‬كــە جیهانگیری دەتوانێ‌‪،‬‬ ‫كاریگــەری لەســەرمان بــووەو ســینەما پارســەنگی‪ ،‬یــا قەرەبــووی نەبوونــی‬ ‫بەشــێكی پەروەردەمــان لەســینەماوە دەوڵەتمان بۆ بكاتەوە‪ .‬چونكە سنورەكان‬ ‫ســەریهەڵداوە‪ .‬كە خۆشــبەختانە‪ ،‬نەوەی هەموویــان خوســاون‌و ســنوربەندییەكان‬ ‫ئێمــە‪ ،‬نــەوەی تــازە هەڵچــووی‪ ،‬یــان لەبــەردەم داهێنانــدا نەمــاون‌و بوارەكانی‬ ‫تــازە ســەرهەڵداوی دنیای سیاســەت كە فیلمسازیی‌و بەرهەمهێنان‌و پێشكەشكردنی‬ ‫لەحەفتاكاندا بوون‪ ،‬ســینەمای سیاســی‪ ،‬فیلم‌و شــانۆگەریی‌و باقــی ژانرەكانی تری‬ ‫یــان ســینەمای رادیكاڵــی سیاســی هونــەر‪ ،‬ئێســتا بۆتــە بوارێكــی جیهانی‪،‬‬ ‫لەئیتاڵیــاو فەرەنســا‪ ،‬لەســاڵی (‪ )1968‬زمانێكــی جیهانــی‪ ،‬شوناســێكی جیهانی‌و‬ ‫ەوە دەســتپێدەكات‌و وردە وردە هەڵكشا‪ .‬كەلتورێكی جیهانی‪.‬‬ ‫دواتریــش فیلمەكانــی میســر‪ ،‬دیســانەوە‬ ‫بۆیــە‪ ،‬ئومێــدەوارم ئــەم فێســتیڤاڵە‪،‬‬ ‫كاریگەری خۆی هەبوو لەسەرمان‪..‬‬ ‫سەركەوتو بێت‌و هاوزای خەباتكردن بێ‌ بۆ‬ ‫جیهانگیریداین‪،‬‬ ‫ئێســتا لــە ســەردەمی‬ ‫ئــەوەی ئێمەش ببین بەخاوەن دەوڵەتێكی‬ ‫بێگومان ئێســتا (‪ )127‬ســاڵە ســینەما‪ ،‬ســەربەخۆ‪ .‬بیرمەندێكــی جیهانیش هەیە‪،‬‬ ‫ســەریهەڵداوە‪ .‬ســاڵی (‪ )1889‬ســینەما كــە دەڵێت «لەناو هونەرەكاندا‪ ،‬ســینەما‬ ‫بۆ یەكەمینجار‪ ،‬بەبێدەنگ ســەریهەڵداوە‪ ،‬كاریگەرترینیانە»‪.‬‬ ‫(‪ )1926-1925‬بەجوڵــەو بەدەنــگ‬ ‫خۆشــهاتن ئێــوە‪ ،‬میوانــەكان خــۆش‬ ‫سەریهەڵداوە‪ )1929( ،‬سینەما بەڕەنگەوە هاتن‪ ،‬بەتایبەتتر ئەوانەی لەمیســر یۆنان‪،‬‬ ‫ســەریهەڵداوە‌و ئێســتاش خۆتان دەزانن‪ ،‬لەباشور‪ ،‬لەرۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬لەباكور‬ ‫هۆلیۆدو بۆڕبۆڕێنی سینەما لەسەر ئاستی و لەهــەر الیەكی ئەم جیهانــەوە هاتوون‪،‬‬ ‫دنیــا‪ ،‬یەكێكــە لەجوانترین شوناســەكانی بەخێربێن‌و ئێمەش‪ ،‬شــانازی بەهاتنتانەوە‬ ‫شارستانێتی سەردەمەكە‪.‬‬ ‫دەكەین‪..‬‬ ‫ئومێــدەوارم ســلێمانی‪ ،‬ئەگەرچــی‬ ‫ســااڵنێكە لــەم بــوارەدا لەجموجۆڵدایــە‪،‬‬ ‫زۆر سوپاس‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەم فێســتیڤاڵە‪ ،‬بناغەیەكی گەورە‬ ‫دابنێ‌‌و بەئومێدی ســەركەوتنێكی گەورە‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )581‬دو شةممة ‪2016/10/3‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ناڕەزایی جەماوەر‌و‬ ‫بێباكی دەسەاڵت تاكەی؟‬ ‫هەق‌وایە ئەم‬ ‫دەسەاڵتە زۆر بەجدی‌و‬ ‫گەرموگوڕیەوە هەر‬ ‫لە ئێستاوە هەوڵبدات‬ ‫بۆ چارەسەر‌و گەڕان‬ ‫بەدوای دەرچە‌و‬ ‫دۆزینەوەی رێگای‬ ‫دەربازبون لەم هەمو‬ ‫كێشە‌و قەیرانەكان‌‬

‫نەوزادی موهەندیس‬

‫زیــاد لە ‪ 2‬ســاڵە ئەم هەرێمــە‌و جەماوەری‬ ‫میللەتەكەمــان لــە تەنگژەیەكــی دارایی توند‌و‬ ‫ناجێگیریەكی سیاســی‌و سەربازی مەترسیداردا‬ ‫ژیــان دەگوزەرێنــن‪ ،‬هــەر بۆیــەش جەمــاوەر‬ ‫دوای بەرگریكــردن‌و خۆڕاگرتــن‌و پێنــان‬ ‫بەســەر خۆشــی‌و خۆشــگوزەرانیەكانیاندا‌و‬ ‫لــە خەمخــۆری‌و دڵســۆزیانەوە بــۆ كــورد‌و‬ ‫كوردستان پشــوی شۆڕشگێڕیان نواندوە‌و ئەم‬ ‫بێباكــی‌و خەمســاردیەی دەســەاڵتیان بەهەند‬ ‫وەرنەگەرتوە‪ ،‬چونكە لەالیەك مەترسی داعش‌و‬ ‫داگیركردنــی كوردســتانیان لەبەرچاوگرتــوە‌و‬ ‫لەالیەكــی تریشــەوە ئــەو راســتییەیان لەبیــر‬ ‫نەكــردوە كــە ئــەم قەیرانە سیاســی‌و دارایی‌و‬ ‫ســەربازیانە بەتەنهــا بەرۆكــی هەرێمەكەمانی‬ ‫نەگرتوە‌و بەڵكو ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‬ ‫بەگشتی‌و عیراق‌و ســوریا بەكوردستانیشەوەی‬ ‫گرتۆتــەوە‪ .‬هەربۆیــە دانیان بەخــۆدا گرتوە‌و‬ ‫بێدەنگیەكــی توڕەیان لەناخیادا حەشــارداوە‪،‬‬ ‫بەاڵم‌وەك دەڵێن ســەبر‌و پشوگرتنیش سنوری‬ ‫خــۆی هەیــە‪ ،‬بۆیە لــە ئێســتادا جەمــاوەری‬ ‫گەلەكەمــان كــە زۆرێــك لەڕاســتەیەكانیان بۆ‬ ‫دەركەوتوە‌و مەترسی داعشیش بەو گەورەییەی‬ ‫لە پێشــدا نەماوە‪ ،‬بۆیە ئیدی لەم دەسەاڵتەی‬ ‫قبوڵ ناكەن كە بە ئارەزوی ســەركردەیەك یان‬ ‫حزبێــك یان بنەماڵەیەك یاری بە چارەنوســی‬ ‫خۆیان‌و نەوەكانی داهاتوشیان بكرێت‌و هەموان‬ ‫پێكەوە لەســەر كۆمەڵــە خاڵێك رێكەوتون كە‬ ‫ئــەم قەیــران‌و ناجێگریەی هەرێم لــە ئەنجامی‬ ‫كار‌و كــردەوە‌و گوتاری نا بەرپرســیارانەی ئەم‬ ‫دەســەاڵتە هاتونەتە ئاراوە‌و‪ ،‬هیچ ئیرادەیەكی‬ ‫راستەقینە‌و راستگۆیانەشیان نیە بۆ چارەسەر‪:‬‬ ‫لــەو هۆكارانەی كە بونەتە توڕەبون‌و زویربونی‬ ‫جەمــاوەر‌و دەســتیان داوەتــە خۆپیشــاندان‌و‬ ‫ناڕەزایی دەربڕین بریتین لە‪:‬‬ ‫*سیاسەتە هەڵەكانی دەسەاڵت لەمەڕ كێشە‬ ‫سیاســی‌و ئابوری‌و سەربازی‌و كۆمەاڵیەتیەكانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫*قۆرخكردن‌و پاوانكردنی دەسەاڵت لەالیەن‬ ‫حزب‌و سەركردە‌و بنەماڵەیەكەوە‌و دەستگرتنیان‬ ‫بەسەر تەواوی جومگەكانی حوكمڕانی هەرێمدا‪.‬‬ ‫*ناشــەفافیەت لــە داهــات‌و خەرجــی‌و‬ ‫بەتایبەتیــش داهاتــی نــەوت‌و فرۆشــتنی‌و‬ ‫بەتااڵنبردنــی بــۆ خزمەتــی دەســتەبژێرێكی‬ ‫دەســەاڵت‌و داگیركارانــی كوردســتان نــەك‬ ‫جەماوەر‪.‬‬ ‫*بونــی گەندەڵــی‌و بەردەوامــی بەدرێژایــی‬

‫‪5‬‬

‫باشوری كوردستان و‬ ‫بەغدا؛ بەركەوتن‬ ‫یان گونجان‬ ‫حسێن رابی‬

‫‪ 25‬ســاڵی رابــودو‌و پێشــێلكردنی مافەكانــی‬ ‫تــاك‌و كۆمەڵی گەلەكەمــان‌و نەبونی عەدالەت‌و‬ ‫دیموكراسیەت‌و پێشێلكردنی ئازادییەكان‪.‬‬ ‫*هەڵگەڕانــەوە‌و كودەتاكــردن بەســەر‬ ‫شــەرعیەتی پارلەمــان‌و ســەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫شــەلەل خســتنە نــاو حكومــەت‌و بێكاركردنی‬ ‫دەزگای دادوەریش‪.‬‬ ‫*بە بەرنامە دروستكردن‌و خوڵقاندنی كێشە‌و‬ ‫قەیرانەكان بۆ ئەوەی جەماوەر سەرقاڵی حاڵ‌و‬ ‫بژێوی خۆیان بن‌و نەپەرژێنە ســەر كەمكوڕی‌و‬ ‫گەندەڵیەكانی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫*بەڕێوەبردنی‌واڵت لەســەر مەزاج‌و ســۆزی‬ ‫كەســەكان‌و بــە عەقڵیەتی شــاخ‌و عەشــرەت‌و‬ ‫بنەماڵە نەك بە عەقڵیەتی ئیدارەیەكی رەشید‌و‬ ‫سەركەوتوی بەپالن‌و راوێژ‌و كاركردن بە یاسا‌و‬ ‫هەوڵدان بۆ بە دامەزراوەیكردنی حوكمڕانی ئەم‬ ‫هەرێمە‪.‬‬ ‫*پەنابردنی دەســەاڵت بۆ سیاسەتی ترس‌و‬ ‫تۆقاندن‌و راوەدونان‌و گرتن‌و كوشتنی تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵــگا‌و هەوڵــی نانبڕین‌و برســیكردنیان كە‬ ‫ئــەم دوكارە دوژمنانیش هەمیشــە پەنایان بۆ‬ ‫بردون‪.‬‬ ‫هەربۆیــە جەماوەری گەلەكەمان لە پای ئەم‬ ‫هەمو بێڕێزی‌و گەندەڵی‌و ناعەدالەتیەدا هاتونەتە‬ ‫دەنــگ وەك مافێكــی زۆر سروشــتی خۆیــان‌و‬ ‫داوای موچە‌و خۆشگوزەرانی‌و النی كەمی ژیان‬ ‫دەكەن‌و دەیانەوێت‌واڵت ئاوەدان‌و پێشــكەوتو‬ ‫بێت نــەك گەڕانــەوە بــۆ دواوە‌و كاولكاری لە‬ ‫ئەنجامــی نەمانی پــڕۆژە‌و خزمەتگوزاریەكاندا‪.‬‬ ‫ئــەم قەیرانە داراییە‌و ئەم ناجێگیرە سیاســیە‬ ‫بونەتــە هۆی ئــەوەی كە كۆمەڵــی كوردەواری‬ ‫ببێتــە كۆمەڵگایەكــی برســی‌و نەخــۆش‌و‬ ‫دواكەوتــو‌و هــەژار كــە رێژەكــەی لەهەرێمــدا‬ ‫گەیشتۆتە ‪‌%14‬و زیادبونی تاوانەكانی كوشتن‌و‬ ‫دزیكردن‌و لەشفرۆشــی‌و ‪..‬هتــد‪‌.‬و باڵوبونەوەی‬ ‫نەخۆشــیە كوشــندەكان‌و دەرونیەكان‪ .‬كە گەر‬ ‫بەم شــێوەیە دۆخەكان بەردەوام بێت ئەوا ئەم‬ ‫خۆپیشاندانە هێمن‌و ئاشتی‌و شارستانیانەی كە‬ ‫لــە ‪ 2016/9/27‬دا ســازكرا دورنیە بگۆڕدرێن‬ ‫بــۆ كار‌و كــردەوەی توندوتیــژی‌و ســەقفی‬ ‫داواكاریەكانیش بەرزببنەوە بۆ هەڵوەشاندەوەی‬ ‫حكومەت‌و تەنانەت گۆڕینیشیان بە هێز‌و بازوی‬ ‫جەماوەر‪.‬‬ ‫بەداخــەوە لــە ئێســتادا بەهــۆی زاڵبــون‌و‬ ‫تۆخبونــەوەی هەیمەنە‌و هەژمونی ســەركردە‌و‬ ‫حــزب‌و بااڵدەســتیان لەناوچــە جیاوازەكاندا‌و‬ ‫پەنابــردن‌و دەســتگرتن بــە شــەرعیەتی‬ ‫شۆڕشــگێڕی دور لــە شــەرعیەتی دەنگــدان‌و‬ ‫هەڵبــژاردن‌و جەماوەر‪ ،‬ئیــڕادەی جەماوەریش‬ ‫كــەرت‌و پەرت كراوە‌و یەك‌و یەكگرتویی لەكار‌و‬ ‫گوتار‌و هەڵســوكەوتیاندا نەماوە‌و بە كردارەكی‬ ‫هەرێمیــان دابەشــكردۆتە نــەك بــۆ دو كەرت‬ ‫بەڵكــو بــۆ چەندین كــەرت‌و ناوچــەی نفوزی‬ ‫حزب‌و ســەركردەكان‪ ،‬هەمو ئەم هەواڵنەشیان‬ ‫بــۆ دەستبەســەراگرتنی زیاتــری قــوت‌و نان‌و‬ ‫نــەوت‌و داهاتی ئەم هەرێمەیــە بۆ خۆیان نەك‬

‫بۆ جەماوەر‪.‬‬ ‫ئەم دەسەاڵتە جیاواز لەهەمو دەسەاڵتەكانی‬ ‫دونیــا‌و لەكارێكــی بێوینــە‌و زۆر دەگمەنــدا‌و‬ ‫ێ هۆكارێكی دیار دەســتیداوەتە‬ ‫بەبەرنامە‌و بەب ‌‬ ‫توڕەكردنــی جەمــاوەری گەلەكەمــان‌و زۆر‬ ‫بێباكانەش مامەڵە لەگەڵ داواكاریە رەواكانیاندا‬ ‫دەكات‪‌،‬وەك ئــەوەی لــە بیــری چوبێتەوە یان‬ ‫حســاب بۆ ئیرادەی گەل نــەكات‌و نەزانێت كە‬ ‫تەنها جەماوەر سەرچاوەی رەوایی‌و شەرعیەتی‬ ‫دەســەاڵتەكانیانەو هەركات توڕەبونی جەماوەر‬ ‫ێ‬ ‫گەیشــتە تروپــك‌و لوتكــەی ئــەوا زۆر بــ ‌‬ ‫بەزەییانە تۆڵەی هەمو تاوان‌و پێشلكردنەكان‌و‬ ‫بێڕێزیەكانیــان لێوەردەگرێتــەوە‌و دەیانكاتــە‬ ‫پەنــدی زەمانــە‌و توڕیــان هەڵــدەدات بــەرەو‬ ‫زبڵدانی مێژو‪.‬‬ ‫بۆیە هەق‌وایە ئەم دەســەاڵتە زۆر بەجدی‌و‬ ‫گەرموگوڕیــەوە هــەر لــە ئێســتاوە هەوڵبدات‬ ‫بــۆ چارەســەر‌و گــەڕان بــەدوای دەرچــە‌و‬ ‫دۆزینەوەی رێگای دەربازبون لەم هەمو كێشە‌و‬ ‫قەیرانەكان‌و هەوڵــی هێوركردنەوە‌و رازیكردنی‬ ‫جەمــاوەر بدات‪ ،‬ئاشكراشــە رێگای چارەســەر‬ ‫هەمیشــە كراوە‌و رون‌و ئاشكرایە گەر نیەتێكی‬ ‫راســتەقینە‌و راســاتگۆیانە هەبێت‌و بویسترێت‬ ‫كار‌و كردەوەكان بە راستەقینە مەیسەر بكرێن‪،‬‬ ‫بۆ چارەســەری ئەم قەیرانانەی هەرێم دەكرێت‬ ‫ئەم هەنگاوانە بنرێن‪:‬‬ ‫*دەســتكردن بە پڕۆســەیەكی ئاشــتەوایی‬ ‫سەرتاســەری لە كوردستان‌و عیراق‌و ناوچەكە‪،‬‬ ‫چونكــە كێشــە‌و گرفتەكانمان تەنهــا لەناوخۆ‬ ‫نەوەســتاوە‌و بەڵكــو پەیوەندیــە عیراقــی‌و‬ ‫ناوچەییەكانیشمانی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫*توندوتۆڵكردنەوەی پەیوەندیەكان لەنێوان‬ ‫ســەركردە‌و پارتــە سیاســیەكانی هەرێــم‌و‬ ‫تەنانــەت كوردســتانی گــەورەش لــە رۆژئاوا‌و‬ ‫باكــور‌و رۆژهەاڵتیش‌و چێكردنــی كۆدەنگیەكی‬ ‫نیشتمانی‌و نەتەوەیی‪.‬‬ ‫*گەڕانــەوەی دامــودەزگا شــەرعیەكانی‬

‫گەڕانەوەی دامودەزگا‬ ‫شەرعیەكانی هەرێم‬ ‫بۆ باری ئاسایی‬ ‫خۆیان‌و هەوڵدان‬ ‫بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان لەڕێگای‬ ‫یاسا‌و رێزگرتن‬ ‫لەئیرادەی گەلەكەمان‬

‫هەرێــم بۆ باری ئاســایی خۆیــان‌و هەوڵدان بۆ‬ ‫چارەســەركردنی كێشــەكان لەڕێــگای یاســا‌و‬ ‫رێزگرتن لەئیرادەی گەلەكەمان‪.‬‬ ‫*هەوڵدانی جدی‌و پێكەوەیی بۆ دۆزینەوەی‬ ‫خێراتریــن چارەســەر‌و كورتتریــن رێــگا بــۆ‬ ‫كێشــە‌و قەیرانی دارایــی‌و دابینكردنی موچەی‬ ‫فەرمانبــەران‪ ،‬كــە ئەمەش تەنها بــە گەڕانەوە‬ ‫بــۆ بەغــداد‌و ئاســایكردنەوەی پەیوەندیەكان‌و‬ ‫دروســتكردنەوەی متمانــەی نێــوان هــەردوال‌و‬ ‫رێزگرتنی رێكەوتنەكان دەبێت‪.‬‬ ‫*دوركەوتنــەوە لــە گیانــی خۆبەزلزانیــن‌و‬ ‫غرور‌و كبریائی ناپێویســت‪ ،‬چونكە حوكمڕانی‬ ‫میلەتێــك مەســەلەیەكی كەســی‌و حزبــی‌و‬ ‫بنەماڵەیی نیە‪‌،‬و ئەو راســتیەش دەبێت لە بیر‬ ‫نەكرێــت كە ئیدارە‌و دەســەاڵتی ئــەم هەرێمە‬ ‫بەتەنها بە ســەركردە‌و حزبێكی سیاسی نابرێت‬ ‫بەڕێــوە‌و ئیــدارە نادرێــت‌و ئەزمونــی چەنــد‬ ‫ســاڵی رابودروش ئەو راستییەیان سەلماندوەو‬ ‫دەبێــت هەمــوان شــەریكێكی راســتەقینە بن‬ ‫نەك كارتۆنی بەبچوك‌و گــەورەوە‌و هەموانیش‬ ‫پەرۆشــی‌و خەمۆخۆریــان تەنهــا بــۆ گــەل‌و‬ ‫نیشتیمان بێت‌و هەوڵی تۆخكردنەوەی متمانەی‬ ‫نێوان سەركردە‌و پارتەسیاسیەكان‌و جەماوەر‌و‬ ‫ئینتیما بۆ گەل‌و نیشتمانبدەن‪.‬‬ ‫ێ ئــەم هەنــگاو‌و كار‌و كردەوانە مەحاڵە‬ ‫بەب ‌‬ ‫بتوانرێت كێشــە‌و قەیرانەكانی هەرێم چارەسەر‬ ‫ێ باكانە‬ ‫بكرێــن‌و نابێــت چیدی دەســەاڵت بــ ‌‬ ‫بڕوانێتــە كێشــەكان‌و داواكاریەكانی جەماوەر‌و‬ ‫هەركاتیش دەســەاڵت گەیشــتە ئــەو باوەڕەی‬ ‫كە ناتوانێت هەرێــم بەڕێوەببات بەم پێكهاتەو‬ ‫سیاستەوە پێویستە بیر لە دەستلەكاركێشانەوە‬ ‫بكاتــەوەو رێگا خــۆش بكات بــۆ پێكەوەنانی‬ ‫حكومەتێكــی (رزگاری نیشــتمانی) لە جیاتی‬ ‫(حكومەتــی بنكــە فراوانی نیشــتمانی) كە لە‬ ‫ئێستادا فەشەلیهێناوە‌و نەیتوانی تەنها دو ساڵ‬ ‫پێكــەوە كار بكــەن‪ ،‬بــەم كارەش هەنگاوێكی‬ ‫خەمخۆرانــە دەنێت‌و النیكەم تاوانەكانی ســەر‬ ‫ئەســتۆی كەمتر دەبێتــەوە‌و‌وەك داننان وایە‬ ‫بەهەڵــەدا كــە بــۆ خــۆی (داننــان بەهەڵەدا‬ ‫گەورەییە)‪.‬‬ ‫چونكــە گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە‌و دونیا زۆر‬ ‫خێران‌و هیچیشــیان لەبەرژەوەندی كورددا نین‬ ‫گەر كورد نێوماڵی خۆی پتەو نەكات‌و یەكڕیزی‬ ‫خــۆی گرنگــی پێنــەدات‪ .‬بۆیە مەترســیەكان‬ ‫لــەدوای رزگاركردنەوەی موســڵ‌و چارەســەری‬ ‫كێشەكانی سوریا هەموانیان رودەكەنەوە كورد‪،‬‬ ‫بۆیە ئەم دەســەاڵتەی هەرێم ئەركێكی مێژوی‌و‬ ‫گــەورەی لــە ئەســتۆدایە لە پێش بەشــەكانی‬ ‫تــرەوە‪ ،‬بۆیــە دەبێت هــەردو جەمســەرەكەی‬ ‫دەسەاڵت‌و حوكمڕانی لە (جەماوەر‌و دەسەاڵت)‬ ‫پێكەوە كاربكەن‌و تەبــا‌و متمانەپێكەری یەكتر‬ ‫بــن‌و نابێت هیچ كامیان ئەویتر پشــتگوێبخات‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە ئەوەی كە هەشــمانە لەدەستمان‬ ‫دەچێت‌و ئەوكاتیش مێژو‌و نەوەكانی داهاتومان‬ ‫بەزەیی بەكەسدا نایەتەوە‪.‬‬

‫سەفەری وەفدی حزبە كوردستانییەكان بە سەرۆكایەتی‬ ‫بەڕێز مەسعود بارزانی بۆ بەغدا لێكدانەوەی زۆری بۆ كرا‪،‬‬ ‫لەم وەفدەدا هەمو تەوژمە سیاسییە گرنگەكانی كوردستان‬ ‫جگە لە گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیســامی بەشــداربون‪ ،‬بەشــدار‬ ‫نەبونی گۆڕان لەم وەفدەدا بەشدارنەبونێكی راستەقینە بو‪،‬‬ ‫كــە پێوەندی بە گرژی نێوان بزوتنــەوەی گۆڕان‌و پارتی‌و‬ ‫شەخسی مەسعود بارزانییەوە هەیە لەسەر پرسە سیاسی‌و‬ ‫یاساییەكانی باشور‪ ،‬نەدەكرا لەكاتێكدا هیچ خاوبونەوەیەك‬ ‫لــەم گرژییەدا بەدی ناكرێت چاوەڕ ‌ێ بكەین گۆڕان نوێنەر‬ ‫بنێرێتە وەفدێكەوە كە مەسعود بارزانی وەكو سەرۆك وێنە‬ ‫دەكات‪ .‬بەاڵم بەشــدارنەبونی كۆمەڵی ئیسالمی بەشداری‬ ‫نەكردنێكی ب ‌ێ پاساو و ناواقعی بو لەوانەیە تەنها پێوەندی‬ ‫بە پێشــبڕكێی حزبی نێوان ئیســامییەكانەوە هەبێت بۆ‬ ‫بردنــی دەنگــی یەكتر یــان دڵگرانی كۆمــەڵ بێت بۆ ئەو‬ ‫فشــارەی ماوەیەك لەسەر مەالو بانگخوازەكانی كۆمەڵ لە‬ ‫هەولێر لە ئارادا بو‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ وەفدەكە چونە بەغداو لەگەڵ كاربەدەستانی‬ ‫عیراقــدا كۆبونــەوەو هەمویــان جەختیــان لەســەر‬ ‫چارەســەركردنی كێشــەكان بەڕێگــەی دیالۆگكردەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەهەمو كۆبونەوەیەكی كوردو بەغدادا جەخت لەســەر ئەم‬ ‫خاڵەكراوەتــەوە‪ .‬بێگومــان ئــەم وەفدە بۆ ئــەوە نەچون‬ ‫بەدەســەاڵتدارانی عیراق بڵێن ئەوە هاتوین سنورەكانمان‬ ‫جیابكەینــەوەو ئێــوەش دانمــان پێــدا بنێــن! پرســی‬ ‫ســەربەخۆیی تەواوەتــی كوردســتان لە عیراق پرســێكی‬ ‫راســتەقینە نییە‪ ،‬ئەوەی رێگرە لەســەربەخۆیی تەواوەتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەســەاڵتدارانی بەغدا نین‪ ،‬بەڵكو فەلسەفەی‬ ‫دامەزراندنــی دەوڵەتــی عیراق (كە ئێســتاش دوای زیاتر‬ ‫لە ‪ ٩٠‬ســاڵ وەكو خۆیەتی) و بااڵنسی هێزی ناوچەكەیە‪.‬‬ ‫كــورد پێكهاتەیەكــی گرنگی عیراقە كــە بەرژەوەندی زۆر‬ ‫واڵت‌و زلهێــزی جیهان لەم واڵتەدا پێوەی گرێدراوە‪ ،‬تەنها‬ ‫پرسیارێكی سادە گرنگی كورد لە عیراق‌و لەهەمانكاتیشدا‬ ‫گەورەترین رێگری لەبەردەم جیابونەوەشــی پیشاندەدات‪.‬‬ ‫ئەگــەر كورد لــە عیراق جیــا ببێتەوە چــی پێكهاتەیەك‬ ‫بەرژەوەندی ئەمریكا لە عیراق دەپارێزێت‌و بااڵنسی سوننەو‬ ‫شیعە (كە ئێستا تاڕادەیەكی زۆر تێكچوە) كە بەرژەوەندی‬ ‫زۆر واڵتی ناوچەكەی لەســەرە ك ‌ێ هاوسەنگی دەكاتەوە؟!‬ ‫بــەڕای مــن ئــەم رێگرییــە راســتەقینەو جەوهەرییەكەی‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتانی باشــورە‪ ،‬دیارە رێگری تریش‬ ‫هەن‪ ،‬بەاڵم الوەكین!‬ ‫باشوری كوردستان بە پێی دەستور خاوەنی فیدڕاڵییە‪.‬‬ ‫ئــەم فیدڕاڵییــە تایبەتە بە عیراق‪ ،‬لە هیچ شــوێنێكی تر‬ ‫نمونــەی نابینرێــت‪ ،‬بەندەكانی ئەم دەســتورە مەتاتین‌و‬ ‫دەكرێت بەپێی بارودۆخ خوێندنەوەی جیاوازی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫هــەر بۆیــە دەكرێــت لــە چوارچێــوەی ئەم دەســتورەدا‬ ‫بارودۆخی كوردستان تا ئاستی كۆنفیدراڵی بەرز بكرێتەوە‪،‬‬ ‫لــە نمونەی كردنەوەی نوســینگەی بەرژەوەندی هەرێم لە‬ ‫باڵوێزخانەكانــی عیــراق‌و دروســتكردنی ســوپاو ئابوری‬ ‫ســەربەخۆو تەنانەت بەكارهێنانی دراوی واڵتێكی تر جگە‬ ‫لە عیراق!‬ ‫رون نەبونــی بەندەكانــی دەســتورو بــەردەوام بونــی‬ ‫ئەقڵیەتــی شــۆڤینی‌و بەركەوتنــی لەگەڵ خواســتەكانی‬ ‫نەتــەوەی كــورددا چەندین ناوچەی بەركەوتنی سیاســی‬ ‫لــە نێوان كــوردو بەغدادا دروســتكردوە‪ ،‬كە دەكرێت ئەم‬ ‫ناوچانە لە هەمانكاتدا بكرێن بە شوێنی هاوكاری‌و گونجان‪.‬‬ ‫پرســی داعش‌و تیرۆر گرنگترین پرســە‪ ،‬بەدواییدا پرسی‬ ‫نــەوت‌و ناوچە تــازە ئازادكراوەكان‌و ئــەو ناوچانەی دواتر‬ ‫لەدەوروبەری موســڵ‌و كەركوك ئازاد دەكرێن‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫ئەمانە لەوە دەچێت جارێكیتر كێشە ناوخۆییەكانی هەرێم‬ ‫سەربكێشێت بۆ بەغدا!‬ ‫لەمــاوەی ‪ ٥٠‬ســاڵی رابردودا بەغــدا وەكو مەوقیعێكی‬ ‫سیاســی‌و جوگرافــی رۆڵی گرنگــی لەیەكالكردنەوە (یان‬ ‫ئاڵۆزتركــردن)ی كێشــەكانی نێوان هێزە سیاســییەكانی‬ ‫كورد هەبوە‪ ،‬چونەوەی پارتی‌و یەكێتی بۆ بەغدا لە دوای‬ ‫ئازادكردنــی عیــراق لە ســاڵی ‪ ٢٠٠٣‬بو بە هــۆی ئەوەی‬ ‫ســنورەكانی نێــوان زۆنــی ســەوزو زەرد كاڵ ببێتــەوەو‬ ‫حكومەتێكی یەكگرتو دروستببێت‪ ،‬هەرچی كورد لە بەغدا‬ ‫بەهێزتر بو ئەو ســنورە كاڵتر دەبوەوە‪ .‬پێچەوانەكەشــی‬ ‫راســتە‪ ،‬الوازی كــورد لە بەغدا بوە بە هــۆی ئەوەی ئەو‬ ‫سنورە تۆختر ببێتەوە‬ ‫لە كۆتایدا دەكرێت بڵێین گرنگترین دەسكەوتی گەشتی‬ ‫وەفــدی كوردســتان بۆ بەغدا خاوكردنــەوەی گرژییەكان‌و‬ ‫چونــەژورەوە لــە دەرگای هاوكاریــی‌و گفتۆگۆیــە‪ ،‬كە لە‬ ‫دوای نەخۆشــكەوتنی مامجەالل‪-‬ەوە ئەو دەرگا كەمترینی‬ ‫خەڵكیدا پێدا رۆیشتوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )581‬دو شەممە ‪2016/10/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫کورتەیەک لە مێژووی ئیسالمیزم‬ ‫ئایدۆلۆژیایەک کە سەد ساڵە جیهان دەهەژێنێت‬ ‫رۆبن رایت*‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬د‪ .‬بەختیار سابر‬ ‫بەشی سێیەم و کۆتایی‬

‫«‬ ‫«‬

‫هەرەسی ئیسالمییەکان‬ ‫قۆناغی پێنجەم کە ئەم قۆناغەی ئێستایە‪،‬‬ ‫قۆناغێکی پڕ کێشەو ئاشوبە‪ .‬لەنێوان سااڵنی ‪٢٠١٢‬‬ ‫تا ‪ ،٢٠١٤‬ئەو پارتە سیاسیانەی دەیانویست لەناو‬ ‫سیستمێکدا کاربکەن بۆ دروستکردنی یاسایەکی نوێ‬ ‫یان جەماوەری خۆیان لەدەستدا یان ئەوەتا لەناو‬ ‫یەکدا توانەوە‪ .‬بەهەمان شێوەش‪ ،‬لەچەند شوێنێک‬ ‫میلیشیا توندڕەوەکان سیستمە سیاسییەکانیان‬ ‫بەتەواوەتی لەڕەگوڕیشەوە هەڵتەکاند‪ .‬رەوشەکە‬ ‫بە تەواوی پێچەوانە بووەوە‪ :‬بەشێوەیەکی بەرباڵو‬ ‫میلیشیاکان جێگەی میانڕەوەکانیان گرتەوە‪.‬‬ ‫پــوکــانــەوەکــە لــە میسر رەنــگــی دایـــەوە کە‬ ‫قەرەباڵغترین واڵتی عەرەبییە‪ .‬ساڵی ‪ ،٢٠١٢‬دوو‬ ‫پارتی ئیسالمی‪ ،‬ئیخوان موسلمین و نــور کە‬ ‫ئوسوڵییەکی توند بوو‪ ،‬پێکەوە زیاتر لە ‪%٧٠‬ی‬ ‫دەنگەکانی پەرلەمانیان بەدەستهێنا کە یەکەم‬ ‫هەڵبژاردنی دیموکراسی بوو ئەنجامدرابێت لەدوای‬ ‫هەرەسی رژێمی پاشایەتی لەساڵی ‪ .١٩٥٢‬محەمەد‬ ‫مورسی‪ ،‬کاندیدی ئیخوانەکان‪،‬یش لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆکایەتی دا سەرکەوتنی بەدەستهێنا کە یەکەم‬ ‫هەڵبژاردنی دیموکراسی بوو لە میژووی میسردا‪.‬‬ ‫بەاڵم لەماوەی شەش مانگدا‪ ،‬دادگایەکی دەستوریی‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پوچەڵکردەوە بەهۆکاری‬ ‫بوونی چەند هەڵەیەکی تەکنیکی‪ .‬لەناوەراستی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٢‬سوپای میسر پێکهاتەی حکومەتەکەی‬ ‫بەتەواوەتی هەڵوەشاندەوە‪ .‬دادگاکانیش هەندێک لەو‬ ‫یاسایانەیان گەڕاندەوە کە بۆ بارودۆخی کتوپڕ بوون‬ ‫و تایبەتبوون بە گرتن و هێشتنەوە و لەسەردەمی‬ ‫حوکمی تاکڕەویدا دەرکرابوون‪ .‬بۆ رێگرتن لە‬ ‫دادگاکان تا نەتوانن لەوە زیاتر دەسەاڵتی حکومەتە‬ ‫نوێیەکە کەمبکەنەوە‪ ،‬سەرۆک مورسی رایگەیاند‬ ‫کە دەسەاڵتی سەرۆکایەتی لەسەرووی دەسەاڵتی‬ ‫دادوەرییەوەیە تا ئەوکاتەی هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی‬ ‫نوی ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫لەساڵی داهاتوودا‪ ،‬مورسی و ئیخوان موسلمین‬ ‫لەالیەن سوپاوە فشارێکی زۆریــان خرایە سەر‪.‬‬ ‫دانیشتوانەکەش بەهەمان شێوە توڕەیی و ترس‬ ‫و بێ ئومێدی بە رووخساریانەوە دیــاربــوو‪ .‬لە‬ ‫بەهاری ‪ ٢٠١٣‬دا‪ ،‬دەنگی نارەزایی بەرزبووەوەو‬ ‫داوای البردنی مورسیان کرد‪ .‬لە کۆتایی مانگی‬ ‫حوزەیراندا‪ ،‬ملیۆنەها خەڵک رژانە سەر شەقامەکان‬ ‫بۆ خۆپیشاندان‪.‬‬ ‫لە ‪٣‬ی تەمموزدا‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی سەربازیی بە‬ ‫سەرۆکایەتی ژەنەراڵ عبدالفتاح سیسی‪( ،‬مورسی)‬ ‫یان لەسەر تەخت هێنایە خوارەوە و خۆی و زۆربەی‬ ‫دارودەستەکەی دەستگیرکران‪ .‬ئیخوان موسلمین بە‬ ‫رێکخراوێکی نایاسایی درایە قەڵەم و دەستیشگیرا‬ ‫بەسەر داهات و سەرچاوە داراییەکانیدا‪ .‬هەرچەندە‬ ‫تەنها ماوەی ساڵێک فەرمانڕەوایی کرد‪ ،‬مورسی بە‬ ‫تاوانی ناپاکی و سیخوڕی دادگاییکرا‪ .‬لەناوەڕاستی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬دا‪ ،‬سیسی بە سەرۆک کۆمار هەڵبژێردرا‬ ‫و بەمەش میسر گەڕایەوە بۆ حوکمی سەربازی کەلە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٥٢‬وە دەسەاڵتی گرتبووە دەست‪.‬‬ ‫لە تونس پارتە ئیسالمییەکان توشی شکستبوون‬ ‫هەرچەندە زۆر قــورس نەبوو‪ .‬پارتی نەهچە لە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی ساڵی ‪ ٢٠١١‬دەنگێکی زۆری‬ ‫بەدەستهێنا و لەگەڵ دوو پارتی عیلمانیدا هاوپەیمانی‬ ‫دروستکرد بۆ پێکهێنانی حکومەت لەکاتی نووسینی‬ ‫دەســتــوری نوێی واڵت ــدا‪ ،‬بــەاڵم شکستیهێنا لە‬ ‫چاککردنی باری ئابووری و دروستکردنی هەلی کار‬ ‫و دابینکردنی ئەمن و ئاسایش‪.‬‬ ‫سێ ساڵ دواتر‪ ،‬لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬دا پلەی دووەمی بەدەستهێنا لە دوای‬ ‫ندا‌و تونس‪ .‬ئەو پارتە ئیسالمییە بڕیاریدا هیچ‬ ‫کاندیدێکی نەبێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی بۆ‬ ‫ئەوەی تووشی ئەو رووبەروبونەوەیە نەبێت کەلە‬ ‫میسر رویــدا‪ .‬لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەدا‪،‬‬ ‫کاندیدی بزوتنەوەی ندا‌و تونس‪ ،‬محەمەد الباجی‬

‫لەناو میلیشیا توندڕەوەکاندا‪ ،‬چارەنووسی دەوڵەتی ئیسالمی دەبێت‬ ‫بە خاڵێکی گرنگ بۆ بڕیاردان کە ئایا گڕوتینی توندوتیژی پەرەدەسێنێت‬ ‫یاخود دادەمرکێتەوە‬ ‫ژمارەیەکی زۆر کەم لە پارتە سیاسییە ئیسالمییەکان‬ ‫سیاسەتێکی روون و پێشکەوتنخوازانەیان هەبوو بۆ بەرەوپێشبردنی بابەتی‬ ‫یەکسانی رەگەز ( ژن و پیاو)‬

‫قائد السبسی تەمەن ‪ ٨٨‬ســاڵ‪ ،‬سەرکەوتنی‬ ‫بەدەستهێنا کە یەکێک بوو لە بەرپرسەبااڵکانی‬ ‫ســەردەمــی فــەرمــانــڕەوایــی ئــەو دوو ســەرکــردە‬ ‫دیکتاتۆرەی حوکمی تونسیان کرد لە نێوان سااڵنی‬ ‫سەربەخۆیی لە ‪ ١٩٥٦‬و راپەڕینەکانی ‪ ٢٠١١‬دا‪.‬‬ ‫شکستی پارتە ئیسالمییەکان لەو دوو واڵتەدا‬ ‫هــاوکــات بــوو لــەگــەڵ ســەرهــەڵــدانــی رێکخراوە‬ ‫چەکدارییەکاندا‪ .‬دوای راپەڕینەکەی ساڵی ‪،٢٠١١‬‬ ‫گروپی ئەنسار بیت المقدس لە میسر دەرکەوت و‬ ‫لە نیوەدورگەی سینا چاالکییەکانیان ئەنجامدەدا‪.‬‬ ‫سەرەتا ئامانجیان ئیسرائیل بــوو‪ ،‬بــەاڵم دوای‬ ‫دەرکردنی ئیخوان موسلمین لەدەسەاڵت لەساڵی‬ ‫‪ ،٢٠١٣‬پەالماری هێزە ئەمنییەکانی میسریشیان‬ ‫دەدا‪ .‬لە کۆتایی ساڵی ‪٢٠١٤‬دا‪ ،‬سەرکردە دیارەکانی‬ ‫ئەنسار دڵسۆزی خۆیان بۆ دەوڵەتی ئیسالمی لە‬ ‫عێراق و شام راگەیاند‪.‬‬ ‫لە تونس‪ ،‬رێکخراوی ئەنسار الشریعە بووە‬ ‫جێگەی مەترسی کە بە ماوەیەکی کورت دوای‬ ‫راپەڕینەکە لــەالیــەن ئــەو زیندانییە سیاسییە‬ ‫ئازادکراوانەوە دامەزرا کەلە الیەن رژێمی دیکتاتۆری‬ ‫روخــــاوەوە زیــنــدانــی کــرابــوون‪ .‬ســاڵــی ‪،٢٠١١‬‬ ‫چەند خۆپیشاندانێکیان رێکخست دژی ناوەندە‬ ‫رۆشنبیرییەکانی وەک وێستگەیەکی تەلەفزیۆنی و‬ ‫گەلەرییەکی هونەری‪ .‬کردەوە تیرۆریستییەکانیان‬ ‫زۆر زیادیکرد‪ ،‬پەیوەندییان هەبوو بە هێرشەکانی‬ ‫ســەر بــاڵــێــۆزخــانــەی واڵتـــە یــەکــگــرتــووەکــان و‬ ‫قوتابخانەیەکی ئەمریکی لەساڵی ‪ ،٢٠١٢‬تیرۆرکردنی‬ ‫دوو سیاسەتمەداری علمانی لە ساڵی ‪ ٢٠١٣‬و‬ ‫قاچاغچێتی چــەک و نــانــەوەی پشێوی لەسەر‬ ‫سنوورەکان‪.‬‬ ‫ســاڵــی ‪ ،٢٠١٣‬ئــەو جــیــاوازیــیــەی لەنێوان‬ ‫ئیسالمییەکاندا هەبوو وای لە حکومەتی تونسی‬ ‫کــرد کەلەالیەن نەهچە میانڕەوەکانەوە دەبــرا‬ ‫بەڕێوە گروپی ئەنسار الشریعە بە تیرۆریست بدات‬ ‫لەقەڵەم و دەسەاڵتی دا بە هێزە ئەمنییەکان‬ ‫بۆ رووبەروبونەوەو دەستگیرکردن و تەقەکردن‬

‫لەوانەی لەکردەوەی توندوتیژییەوە تێوەگالون‪.‬‬ ‫زیادبوونی ناکۆکییەکان بووەهۆی شکستی نەهچە‬ ‫لە هەڵبژاردنەکانی ‪ .٢٠١٤‬زۆربــەی تونسییەکان‬ ‫دەنگیاندا بە ئاسایشیی سیاسی و ئابووری و دژی‬ ‫پشێوی سیاسی و ملمالنێی ناوخۆیی بوون‪.‬‬ ‫لەالیەکی ترەوە قۆناغی پێنجەم بەدەرکەوتنی‬ ‫توندڕەوترین و چاوبرسیترین میلیشیای ئیسالمی‬ ‫لــەســەردەمــی نــوێــدا دەنــاســرێــتــەوە‪ .‬دەوڵــەتــی‬ ‫ئیسالمی لە عێراق و شام ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬لە عێراق‬ ‫و لە رێکخراوی قاعیدەوە سەرچاوەی گرت‪ .‬لەناو‬ ‫سونییەکانی پارێزگای ئەنبار لە عێراق گەشەی‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم لەسەرەتای ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬دا بنکەی خۆی‬ ‫لەدەستدا کاتێک هێزێک بەناوی نەوەکانی عێراق‬ ‫و بە پاڵپشتی ئەمریکا خێڵەکانی ناوچەکەیان لە‬ ‫دژیان کۆکردەوە‪ .‬ئیتر وادەردەکــەوت کە پەراوێز‬ ‫خرابن‪.‬‬ ‫ئەو پیشێوییەی کە راپەڕینەکانی ‪ ٢٠١١‬ی‬ ‫سوریا بەدوای خۆیدا هێنا دواجار هەلی رەخساند‬ ‫بۆ دەوڵــەتــی ئیسالمی کە پێگەی خــۆی لەناو‬ ‫سونییەکانی سوریای دراوســێــی عێراقدا قایم‬ ‫بکات‪ .‬ساڵی ‪ ٢٠١٣‬رێکخراوەکە ناوی خۆی گۆڕی‬ ‫بە دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق و شام‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠١٤‬بەسەرۆکایەتی ئەبوبەکر بەغدادی‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی توانی ناوچەیەکی فراوان لە عێراق و سوریا‬ ‫داگیربکات و دامەزراندنی دەوڵەتێکی ئیسالمی‬ ‫نوێ‪-‬خەالفەتێکی نوێ‪-‬ی راگەیاند‪ .‬تا ساڵی ‪،٢٠١٥‬‬ ‫توانی پاڵپشتیی چەکدارە توندڕەوەکانی میسر و‬ ‫لیبیا و پاکستانیش بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫خاڵە گرنگەکان‬ ‫* مافی ژنــان‪ :‬لەناو پارتە ئیسالمییەکاندا‬ ‫ژنان سودمەندێکی ئەوتۆ نەبوون هەرچەندە لە‬ ‫زۆربــەی راپەڕینەکانی ساڵی ‪ ٢٠١١‬لە ریزەکانی‬ ‫پێشەوەبوون‪ .‬ژمارەیەکی زۆر کــەم لە پارتە‬ ‫سیاسییە ئیسالمییەکان سیاسەتێکی روون و‬ ‫پێشکەوتنخوازانەیان هەبوو بۆ بەرەوپێشبردنی‬ ‫بابەتی یەکسانی رەگەز ( ژن و پیاو)‪ .‬لە میسر‪،‬‬

‫ئیخوان شانەیەکی خوشکانی هەبوو کە چەندین‬ ‫ئەندامی چاالکیان هەبوو‪ ،‬بەاڵم سەرباری ئەمەش‬ ‫دژی ئەو بیرۆکەیەبوو کە ژنێک ببێت بە سەرۆک‬ ‫کۆمار‪.‬‬ ‫پارتە سەلەفییەکان زۆر دەمارگیرتربوون‪ .‬لە‬ ‫میسر رێگەیان بە کاندیدە ژنەکان نەدا لەکاتی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردندا وێنەکانی خۆیان هەڵبواسن‬ ‫یان لەسەر پۆستەرەکان چاپی بکەن هەرچەندە‬ ‫بەپێی یاسای هەڵبژاردنەکان دەبوایە ئەوەیان‬ ‫بکردایە‪ .‬تەنانەت دەشیان ویست ژن و پیاو‬ ‫لێکتر جیابکەنەوە‪ .‬شێخ محەمەد کوردی کە لە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی ساڵی ‪ ٢٠١١‬لەسەر لیستی پارتی‬ ‫نوری میسری بوو بە ئەندام لەو پەرلەمانە تەمەن‬ ‫کورتەدا دەڵێت ”ئێمە دەمانەوێت نێر و مێ لە‬ ‫قوتابخانەکان و لە شوێنە گشتییەکان و لە شوێنی‬ ‫کارەکان لەیەکتر جیابکرێنەوە بۆ ئەوەی خەڵک‬ ‫بتوانن زیاتر گرنگی بەکارەکانیان بــدەن»‪ .‬ئەم‬ ‫پیاوە خۆی دوو ژن و دە منداڵی هەبوو‪.‬‬ ‫لەو ناوچانەدا کە توندڕەوەکان بااڵدەستبوون‬ ‫تیایدا‪ ،‬ژنان زۆر بە خراپی مامەڵەیان لەگەڵ دەکرا‪.‬‬ ‫لەژێر فەرمانڕەوایی میلیشیا توندڕەوەکاندا‪ ،‬بۆنمونە‬ ‫وەک دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬ژنان ناچارکران حیجاب‬ ‫بپۆشن و لەکارکردن دووربکەونەوە و زۆرجاریش‬ ‫لە پیاوان جیادەکرانەوە‪ .‬چەکدارەکانی داعش‬ ‫لەناوچەکانی ژێر دەسەاڵتی خۆیاندا ژنان و کچانیان‬ ‫دەستگیرکردووە و دەست درێژیان کردۆتە سەریان‬ ‫و بەزۆر هاوسەرگیرییان پێکردوون‪.‬‬ ‫* ئابووری‬ ‫سەبارەت بە ئــابــووری‪ ،‬زۆربــەی سیاسسییە‬ ‫ئیسالمییەکان پێیان باشبوو هاوسەنگی هەبێت‬ ‫لەنێوان بازاڕی ئازاد و ئەوەی پێی دەوترا دادوەری‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬واتــە دابەشکردنی ئــەو داهاتەی‬ ‫پێشتر لەالیەن رژێمە دیکتاتۆرەکانە بەتااڵنبرابوو‬ ‫بەیەکسانی بەسەر خەڵکدا‪ .‬ئەم سیاسەتەش لەوەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتبوو کە حەزیان بۆ خزمەتکردن‬ ‫مێژوویەکی هەبوو‪ ،‬وە چینی کرێکار و کەمدەرامەت‬

‫پشتیوانی ئەمانیان کردبوو هەروەها پەیوەندیشی‬ ‫بەو ئەزموونەوە هەبوو کە هەیانبوو لە پرۆژەو کاری‬ ‫بچوکدا‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئیسالمییە توندڕەوەکان پشتیان‬ ‫بەستبوو بە هەڕەشەکردن و رفاندن و سەرانە و‬ ‫قاچاغچێتی و ئەو کارگەو دامــەزراوە نەوتیانەی‬ ‫کەوتبووە ژێر دەستیان و هەروەها ئەو یارمەتیانەی‬ ‫لە سەلەفییە دەوڵەمەندەکانی کەنداوەوە پێیان‬ ‫دەگەیشت‪.‬‬ ‫* سیاسەتی دەرەوە‬ ‫پەیوەندی نێوان پارتە ئیسالمییەکان و جیهانی‬ ‫دەرەوە باش نەبوو‪ ،‬هەرچەندە هەندێکجاریش‬ ‫ناچاربوون یەکتر قبوڵبکەن یان پێکەوە دانیشتن‬ ‫بکەن‪ .‬بــەالی خــۆرئــاواوە‪ ،‬ئیسالمییەکان وەک‬ ‫هێزێکی سیاسی سەیر دەکرا کە دەجەنگێت دژی ئەو‬ ‫سیاسییە دیموکراسخواز و لیبراڵ و علمانیانەی ئەمان‬ ‫هاوکارییان دەکردن‪ .‬بەالی ئیسالمییەکانیشەوە‪،‬‬ ‫خۆرئاوا ئەو هێزەبوو کە دەیــان یاخود سەدان‬ ‫ساڵ بوو پاڵپشتی حوکمی دیکتاتۆرییان دەکرد‪.‬‬ ‫هەرچەندە پەیامەکانی پارتە ئیسالمییەکان‬ ‫توندتربوایە‪ ،‬هێندەش پەیوەندییەکانیان لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵی نێودەوڵەتی خراپتر دەبوو‪.‬‬ ‫هـــەروەک رێــکــخــراوی قاعیدە لــە ساڵەکانی‬ ‫پێشوودا‪ ،‬میلیشیا توندڕەوەکانیش بەهەمان شیوە‬ ‫هەموو جــۆرە پەیوەندییەکیان لەگەڵ خۆرئاوا‬ ‫رەتــکــردەوە و بە ئانقەست و وەک ئامانجێکی‬ ‫سەرەکی هێرشیان دەکــردە ســەر بیانییەکان‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی رۆژنامەنووسە ئەمریکییەکان و‬ ‫کرێکارە بەریتانییەکان و خەڵکانی تریان لە سوریا‬ ‫سەردەبڕی و پاشانیش وەک بەڵگە گرتەی ڤیدیۆیی‬ ‫قێزەوەنیان بــاودەکــردەوە‪ .‬لە عێراق‪ ،‬دەیــان‬ ‫دیپلۆماتی تورکییان بە بارمتەگرت‪ .‬لە وتەکانیاندا‬ ‫بۆ دروستکردنی خەالفەتێکی جیهانی‪ ،‬وتەبێژ و‬ ‫سەرکردەکانی دەوڵەتی ئیسالمی هەڕەشەی توندیان‬ ‫لە جیهانی دەرەوە دەکرد‪ ،‬بە تایبەتی خۆرئاوا‪.‬‬ ‫* داهاتوو‬ ‫لە سەرەتای ساڵی ‪ ٢٠١٥‬دا‪ ،‬دەرکەوت کە دەساڵی‬ ‫داهاتووی خۆرهەاڵتی ناوەراست زۆر سەختتردەبێت‬ ‫وەک لە دەساڵی رابردوو هەم بۆ دانیشتوانەکەی‬ ‫خۆی و هەم بۆ بیانییەکانیش‪ .‬ئیسالمییەکانیش بە‬ ‫هەموو جۆرەکانیانەوە پشکی شێریان بەردەکەوێت‪.‬‬ ‫پێویستە پارتە سیاسییە ئیسالمییەکان هەوڵبدەن‬ ‫بۆ دۆزینەوەی رێگایەک کە بتوانن بمێننەوە و گەشە‬ ‫بکەن‪ ،‬ئیتر لە رێگەی خۆگونجاندن‪ ،‬یان دانوستان‬ ‫یان خۆنوێکردنەوەوە بێت‪ .‬ئەو واقیعەی تێیکەوتوون‬ ‫زۆرجار ناچاریان دەکات بگەڕێن بەدوای دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەری کاریگەر بۆ کێشە ئابوورییە گەورەکان‬ ‫و هەروەها بۆ ئەنجامدانی گۆڕانکاری سیاسی لە‬ ‫واڵتەکانیاندا‪.‬‬ ‫توانای پێکەوە ژیانیان لەگەڵ پارتە علمانییەکان‬ ‫و تواناکانیان بۆ فەرمانڕەواییکردن دەبێت هەمیشە‬ ‫لە ژێر پرسیارو تاقیکردنەوەدا بێت‪.‬‬ ‫لەناو میلیشیا توندڕەوەکاندا‪ ،‬چارەنووسی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی دەبێت بە خاڵێکی گرنگ بۆ‬ ‫بڕیاردان کە ئایا گڕوتینی توندوتیژی پەرەدەسێنێت‬ ‫یاخود دادەمرکێتەوە‪ .‬ئارەزووەکانی بۆ دەسەاڵت‬ ‫زۆر لەوە زیاترە کەلە سنوری عێراق و سوریادا‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬بۆ بەرگریکردن لەخۆی‪ ،‬ســەروەت و‬ ‫سامان و ئەو چەکوتەقەمەنییە ئەمریکییانەشی هەیە‬ ‫کە دوای هەرەسی سوپای عێراق دەستیکەوتووە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠١٥‬ژمارەیەکی زۆر چەکداری خۆبەخشی‬ ‫ناوخۆیی و بیانی لەگەڵدابوو‪ .‬سەرکەوتنەکانی لە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬وەک پەتاباڵوبووەوە و لە واڵتێکی تر‬ ‫یان قارەیەکی ترەوە گروپە چەکدارەکانی بۆالی‬ ‫خۆی راکێشا‪ .‬بەاڵم هێشتا دەبێت بیسەلمێنێت کە‬ ‫ئاخۆ دەتوانیت بە شێوەیەکی کاریگەر حوکم بکات‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا کە بــەردەوام دووچــاری بەرهەڵستیی‬ ‫ناوخۆیی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫*رۆبــن رایــت هاوڕێی سەنتەری نێودەوڵەتی‬ ‫ودرۆو ویڵسن بۆ زانایان و پەیمانگای ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانە بۆ ئاشتی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫گۆڤاری ‪Newsweek‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )581‬دو شەممە ‪2016/10/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫دیوەكەی تری دەمیرتاش و كوردیزانی‬

‫دوای ئەوەی رۆژی ‪21‬ی ئەیلولی ‪،2016‬‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن (هەدەپە)‪،‬‬ ‫لەگەڵ شاندی یاوەری گەیشتنە هەرێمی‬ ‫كوردستان و چەند دیدارێكیان سازدا‪،‬‬ ‫لێرە و لەوێ گلەیی و رەخنەی زۆر كرا‬ ‫و باسی ئەوە كرا كە دەمیرتاش زمانی‬ ‫كوردی نازانێت یان قسەی پێناكات‪.‬‬ ‫ســەرەتــا كەمێك دەتانگەڕێنمەوە‬ ‫بــۆ ســااڵنــی پێشوو‪ ،‬ئــەو كــاتــەی كە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی ئاشتی و دیموكراسی (بەدەپە)‬ ‫بوو‪ .‬لە كۆنگرەی گەنجانی بەدەپە لە‬ ‫ئامەد‪ ،‬دەمیرتاش چەند جارێك جەختی‬ ‫لەسەر خوێندن بە زمانی كــوردی و‬ ‫گرنگیدان بە زمانەكە كــردەوە‪ .‬ئەوە‬ ‫لەكاتێكدا بوو كە هاوسەرۆكەكە بە زمانی‬ ‫توركی وتارەكەی پێشكەش كرد‪.‬‬ ‫هــەر لــەو كــۆنــگــرەیــەدا یەكێك لە‬ ‫رۆژنامەنووسانی توركیا بەناوی فیلیز‬ ‫ئاككایا دەڵێ لەگەڵ غالب ئەنسارئۆغڵو‬

‫دەمیرتاش لە تەمەنی ‪ 17‬ساڵیدا‬ ‫زانیوێتی كە كوردە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش رۆژی ‪14‬ی‬ ‫تشرینی دووەمی ‪ 2013‬كە بەشداریی لە‬ ‫كۆنفرانسێكی پاریس لەمەڕ بارودۆخی‬ ‫كورد كردبوو رووبەڕووی هەمان پرسیار‬ ‫بوەو بەمشێوەیە وەاڵمی دایــەوە «من‬

‫«‬

‫كۆسار عوسمان سماقەیی‬

‫كە پەرلەمانتارێكی ئــاك پارتییە و‬ ‫كــوردە‪ ،‬باسیان لەم بابەتە كــردووە‪.‬‬ ‫رۆژنــامــەنــوســەكــە گــوتــوێــتــی باشە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش و گوڵتان كشاناك‬ ‫كە ئەوەندە جەخت لەسەر زمانی كوردی‬ ‫و پــەروەردەی كوردی لە قوتابخانەكان‬ ‫دەكــەنــەوە‪ ،‬بــۆ هــەر بــە تــوركــی قسە‬ ‫دەكەن؟ مەبەستی رۆژنامەنوسەكە ئەوە‬ ‫بووە كە بۆچی ئاك پارتییەكان ئەمە‬ ‫وەك چەكێك بەكارناهێنن دژبە بزاوتی‬ ‫كوردی لە ناوچەكە؟! پەرلەمانتارەكەی‬ ‫ئــاك پارتی بەمشێوەیە وەاڵمــی ئەم‬ ‫پرسیارەی داوەتـــەوە‪« :‬ئاخر ئێستا‬ ‫ئەگەر باسی ئەمە بكەین بابەتەكە‬ ‫لقێكیتری لێ دەبێتەوە و ئەوان ئۆباڵی‬ ‫هەموو ئەم شتانە دەخەنەوە سەر شانی‬ ‫دەوڵەت‪ .‬دەڵێن ئەم دەوڵەتە بۆ ماوەی‬ ‫‪ 100‬ســاڵ سیاسەتی پاكتاوی لەسەر‬ ‫ئێمە جێبەجێكردووە و زمانی توركیی‬ ‫بەسەردا سەپاندوین‪ ،‬یان دەڵێن ئەگەر‬ ‫زمانەكەشمان بەتوركی كرابێت ئەوا‬ ‫زیهنییەتمان ناگۆڕێت‪».‬‬ ‫لێرەدا دەڵێم ئەگەر ئەمە وەاڵمــی‬ ‫پەرلەمانتارێكی پارتەكەی ئەردۆغان‬ ‫بێت‪ ،‬پێموانییە ئێمە یەكەی پێویستمان‬ ‫هەبێت بۆ قسەكردن لەسەر بابەتەكە‪.‬‬

‫لە تەمەنی ‪ 17‬ساڵیدا زانیم كە كوردم‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەو فشارە زۆرەی كە دەوڵەتی‬ ‫توركیا لەو كاتە دەیكردە سەر كورد‪،‬‬ ‫خانەوادەكەم ئەمەیان لێ شاردبوومەوە‪.‬‬ ‫بێگومان زۆر حــەزم دەكــرد بمتوانیبا‬ ‫بە كوردی وتار بدەم‪ ،‬بەاڵم ماوەی ‪20‬‬ ‫ساڵ هەر بە توركی خوێندم‪ .‬جا بە چ‬ ‫زمانێك بتوانم لە گرفتی گەلەكەم تێبگەم‬ ‫و برینەكانیان ساڕێژ بكەم بەو زمانە‬ ‫دەدوێم‪ .‬هیوادارم بتوانم هەم بە زاراوەی‬ ‫خۆم كە زازاكییە و هەم بە زاراوەكانی‬ ‫سۆرانی و كورمانجی وتار بدەم‪».‬‬ ‫ئــەوە لەكاتێكدایە كــە دەمیرتاش‬ ‫لــە ســەردانــی ئــەمــجــارەی بــۆ هەرێم‬ ‫رونیكردەوە كە ئەو زازایــە و زاراوەی‬ ‫زازاكــی كە زاراوەیەكی زمانی كوردییە‬ ‫بــە باشی دەزانــێــت‪ ،‬هــەروەهــا گوتی‬ ‫لە زاراوەكــانــی ســۆرانــی و كورمانجی‬ ‫تێدەگات‪ ،‬بەاڵم وتاری سیاسی بۆ نادرێ‬ ‫بەم زاراوانـــە‪ .‬دەمیرتاش كە لەالیەن‬ ‫عوسمان بایدەمیرەوە وەرگێڕانی بۆ دەكرا‬ ‫رایگەیاند نەزانینی كورمانجی و سۆرانی‬ ‫شوورەییە بۆ دەوڵەتی توركیا نەوەك بۆ‬ ‫خودی خۆی‪ ،‬چونكە سیاسەتی پاكتاو‬ ‫لەو واڵتە وایكردووە زۆرێك لە كوردان‬ ‫نەتوانن بە زمانەكەی خۆیان بدوێن‪.‬‬ ‫هیچ دو دڵییەك لەوەدا نییە كە ئەگەر‬ ‫بەدیدی كوردستانی باكور و سیاسەتی‬ ‫دەوڵەتی توركیا لە باسەكە بڕوانرێت ئەوا‬ ‫ئەم رەخنانە نابنە جێی باس‪ .‬بێگومان‬ ‫مایەی خۆشحاڵییە خەڵكانێك خەمخۆری‬ ‫كوردیزانی و ئاخاوتنی كوردی بن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باشتر وایە رەخنەكان بەر لە وەشاندن‬ ‫خوێندنەوەیەكیان بۆ بكرێت و رەچاوی‬ ‫ئەو بارودۆخە بكرێت كە ئەم كەماسییەی‬

‫«دەوڵەتی توركیا هەڵمەتێكی بەرفراوانی‬ ‫دژبە زمانی كوردی دەستپێكردو ئەم‬ ‫نەهامەتیی و ئەشكەنجەیە نزیكەی‬ ‫سەدەیەك درێژەی كێشا‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫زمانی كوردی قەدەغە كرابوو تەنانەت‬ ‫كورد بەهۆی ئاخاوتنی زمانی خۆیەوە‬ ‫پەلكێشی دادگا دەكرا و بە «خیانەتكار»‬ ‫لەقەڵەم دەدرا»‬

‫لێوە هەڵقواڵوە‪ .‬دەوڵەتی توركیا بە‬ ‫هەموو توانایەوە هەڵمەتی بەرفراوانی‬ ‫دژبە زمانی كوردی دەستپێكرد و ئەم‬ ‫بارە پڕ نەهامەتی و ئەشكەنجەیە نزیكە‬ ‫ســەدەیــەك درێــژەی كێشا‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫زمانی كوردی قەدەغە كرابوو تەنانەت‬ ‫زۆر جار لە بازاڕەكانیش كوردان بەهۆی‬ ‫ئاخاوتنی كوردییەوە پەلكێشی دادگا‬ ‫دەكران و بە «ناپاكی نیشتمان» لەقەڵەم‬ ‫دەدران‪ .‬دەمیرتاش لەنێو ئەم جەنگە‬ ‫دەروونییە گەورەبوو‪ .‬جا تۆ مەڵێ چۆن‬ ‫كوردی نازانێ؟! تۆ بڵێ ئەم زاتە لەنێو‬ ‫ئەم لێشاوە پڕ سزا و قەدەغەیەدا چۆن‬ ‫و لە چ خانەوادەیەك هەڵكەوت؟! كێ‬ ‫فێری كرد كورد هەر كوردە و رۆژێك ئەم‬ ‫ترووسكاییە راوەدووی تاریكی دەنێت؟‬ ‫كێ پاراستی لەوەی خزمەت بە رەوتێكی‬

‫توركپەرست نــەكــات؟! كێ متمانەی‬ ‫ئەوەی پێدا دەرگا قەدەغە و داخراوەكان‬ ‫بە كلیلێكی یاسایی لە راڕەوێكی رەسمیدا‬ ‫بكاتەوە؟‬ ‫پێموانییە پێویست بــكــات باسی‬ ‫كوردییەكەی دەمیرتاش ئەو قەبارەیەی‬ ‫پێبدرێت‪ ،‬چونكە زۆر شتی گرنگتر هەبوو‬ ‫تا باسی لێوەبكرێت‪ .‬بەداخەوە مەرام‬ ‫و ئامانجی سیاسی لە هەرێم زۆر جار‬ ‫هەنگاوە باشەكان دەسڕنەوە‪ .‬هەندێك‬ ‫لەو كەسانە لە دڵسۆزیی خۆیانەوە رەخنە‬ ‫دەگرن‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە زۆرێك لەوانەی‬ ‫رەخنەكە بە شلەی رەخنەگرێكیترەوە‬ ‫گەرم دەكەنەوە و كردوویانەتە بنێشتە‬ ‫خۆشەی تــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان هیچ‬ ‫لەبارەی هاوسەرۆكی هەدەپە و بگرە‬ ‫زمانی كوردیشەوە نازانن!!! بۆیە پێم‬

‫باشە بەو بەڕێزانە بڵێم رەخنەگرەوە‬ ‫نەوەك رەخنەگر!‬ ‫جەنابی رەخنەگرەوە!‬ ‫كاتێك تۆ چاوە جوانەكانت هەڵهێنا‬ ‫بە هەرێمی كوردستانێكی ئازاد‪ ،‬هەمبانە‬ ‫بۆرینەكەی هەژاری موكریانی لە الی قەاڵ‬ ‫و بەردەركی سەرا دەفرۆشرا و هاواری‬ ‫بۆ دەكرا‪ .‬ئەوە لەكاتێكدایە كە ئەگەر‬ ‫كوردێك لە تاقسیم و بێشیكتاشەكەی‬ ‫ئیستانبوڵ بە كــوردی قسەی بكردایە‬ ‫بارتەقای وشەكانی نێو هەمبانەبۆرینە‬ ‫خوتەرمەی بە دەستی جەندرمەكان‬ ‫دەخوارد‪.‬‬ ‫جەنابی رەخنەگرەوە!‬ ‫تۆ ماوەیەكە موچەكەت كەمبۆتەوە‬ ‫ئەوەتا الت ئاساییە چەند ئاڤاتارێك‬ ‫ناونوس بكەیت موچەكانیان داونڵۆدی‬ ‫گیرفانت بكەیت! ئەوە لەكاتێكدایە كە‬ ‫چەندین الوی وەك ئــەم دەمیرتاشە‬ ‫رەتیانكردوە لە پەرستگای توركپەرستیدا‬ ‫كڕنوش بۆ بتەكان ببەن و لە كونجی‬ ‫بەندیخانەكاندا رۆژیـــان بــە شــەوەوە‬ ‫لكاند‪ .‬ئــەم گەنجانە شــەڕی مــان و‬ ‫نەمانی عاقڵیەت و زیهنییان دەكــرد‪،‬‬ ‫بۆیە دەرفەتیان نەبوو ئەم خولی زمانە‬ ‫بكەنەوە كە تۆی مورتاح باسی دەكەیت‪.‬‬ ‫جەنابی رەخنەگرەوە!‬ ‫تــۆ نزیكەی ‪ 25‬ساڵە ئــازادیــت و‬ ‫زمانی كوردییەكەت فشاری لەسەر نییە‪،‬‬ ‫كەچی ئێستایش نازانی چ كاتێك (ی)‬ ‫و چ كاتێك (یی) بەكاربێنیت؟! ئەوە‬ ‫لەكاتێكدایە كە دەمیرتاش لە تەمەنی ‪17‬‬ ‫ساڵیدا زانیویەتی كە كوردە‪.‬‬

‫بۆچی حەلەب؟‬ ‫هۆزان عەفرینی‬

‫نین و هەردوو الیەن هەر كۆكن‪.‬‬ ‫دوو هەفتە پێش ئێستا ئەمریكا و روسیا‬ ‫رێككەوتن بۆ راگەیاندنی ئاگربەستەكە و‬ ‫و لەدوای راگەیاندنی ئاگربەستەكە تەنها‬ ‫الیەنی كوردی جێ بەجێی كردوە و هیچ‬ ‫الیەنێكی دیكە جێ بەجێی نەكردوە‬ ‫و بە پێچەوانەوە شەڕێكی زۆر قورس‬ ‫لەناوچەكانی حەلەب دەستی پێكردوە‬ ‫و رژێمی دیكتاتۆری سوریاش بە فڕۆكە‬ ‫جەنگییەكانی و بە شێوازێكی دڕندانەوە‬ ‫بۆردومانی ناوچەكانی سڤیل دەكات و بە‬ ‫سەدان خەڵكی بێ تاوان و زۆرینەیان‬ ‫خەڵكی سڤیل و منداڵ و ژن بون كە‬ ‫ژیانیان لە دەستداوە و ئەو ناوچانەش بە‬ ‫تەواوی وێران و كاولكراون‪.‬‬

‫لەدوای تێپەڕبونی پێنج ساڵ بەسەر‬ ‫بەهاری عەرەبی لە سوریا‪ ،‬لە ئەنجامدا‬ ‫بە ســەدان هــەزار شەهید و بەملیۆنان‬ ‫كەسیش ئاوارە و پەنابەر بون‪ ،‬نیوەی‬ ‫شارە گەورەكانی وەك حەلەب‪ ،‬حەماه‬ ‫و حومس روخاوە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی سوری‬ ‫سەرلەنوێ دەگەڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی‬ ‫یەكەمین‪.‬‬ ‫ئەمەش هۆكارەكە ئەوا كە ئیرادەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوری لەدەستداوە و بە‬ ‫چەكدارەكان بەرگری لە خەڵك ناكەن‬ ‫گوێرەی ئەجینداكانی واڵتانی نادۆستی‬ ‫وەك چــاودێــران ئــامــاژە بەقسە و‬ ‫گەالنی سوریا كــار دەكــەن و هەموو‬ ‫كارەكانیان لەپێناو خزمەتی الیەنی بۆچونەكانی خەڵكی حەڵەب دەكەن كە‬ ‫بیانییەكان و گەالنی سوریاش دەبن بە چەكدارەكان سەر بە ئیتیالفی سوری و‬ ‫بەرەی نوسرا بەرگری لە خەڵك ناكەن‬ ‫قوربانی‪.‬‬ ‫و شوێنەكانیان بەجێ دەهێڵن بۆ رژێمی‬ ‫سوریا وەك شێوازی تەسلیم و ئیستیالم‬ ‫ئەمریكا و روسیا كۆكن‬ ‫زۆرجار دەبیسترێت كە وایە ئەمریكا وایە‪.‬‬ ‫زۆر لـــەو خــەڵــكــەش نــاچــارن كە ئامانچ لە بۆردومانکردنی حەلەب لە دژی راگەیاندنی فیدراڵییەتە لە رۆژئاوای کوردستان‬ ‫رەخنە لە سیاسەتی روسیا دەگرێت‬ ‫و ناڕازیە لە هەڵسوكەوتەكانی روسیا شوێنەكانی خــۆیــان بەجێ بهێڵن و‬ ‫بەرەو ناوچەكانی دیكە بڕۆن و خۆیان لە بەردەم هەموو میدیاكانی جیهانی و حەلەب پایتەختی رۆشنبیری و بازرگانی توركیا لە قەڵەمدراوە و لە سەر هەموو دووهەمینیش نەمر قازی موحەمەد و‬ ‫كە بە فڕۆكە جەنگییەكان ناوچەكانی رزگار بكەن‪ ،‬بەاڵم ئاشكرایە كە وەك هەموو الیەك بێ دەنگی خۆیان نیشان و پیشەسازی سوریایە و پایتەختی باكور دەمو و دەزگایەكانی فەرمی ئااڵكانی كۆماری مهاباد و سێهەمینیش گرتنی‬ ‫توركیا و وێنەكانی ئاتاتوركیان داناوە‪ .‬رێـــزدار ئــۆجــەالن بــوە و چوارمینیان‬ ‫چەكدارانی ئۆپۆزسیۆنی سوری بۆردومان رێككەوتنێك هەیە لەنێوان ئۆپۆزسیون دەدەن؟ ئەگەر هەبێت كە بــۆی نیە و رۆژهەاڵتی سوریایە‪.‬‬ ‫ئامانجەكانی توركیا فــراوانــتــرن و رادەســكــردنــی نــاوچــەی جــەرابــلــوس‬ ‫توركیا هەتا ئیمڕۆش دەڵێت توركیا‬ ‫دەكات و روسیاش نكۆڵی لەو تۆمەتانەی و رژێمدا و ئەگەر نا بۆچی بەرگری بڵێیت لەبەرئەوەی كە حەلەب دوهەمین‬ ‫ئەمریكا دەكات و دەڵێت‪ :‬ئەوان تەنها لە خەڵكی سڤیلی بێ تــاوان ناكرێت شاری سوریای مەزنە لە دوای دیمەشق و موسڵ و كەركوك هی گەلی توركە مەترسیدارن‪ ،‬هەماهەنگیش لەگەڵ روسیا و راعــی بــوە كە واتــە رادەستكردنی‬ ‫بــۆردومــانــی ناوچەكانی تیرۆریستان و بەئاسانی شوێنەكانی خۆیان چۆڵ و ناوەندی گەالنی سوریایە و هەموو و دەبێت بگەڕێتەوە بۆ سەر نەخشەی و رژێم و ئۆپۆسیۆنی سوریا كردوە و رۆژئاوای كوردستانە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی بونی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫پێكهاتەكان لە خۆی دەگرێت‪ ،‬بەاڵم بە توركیا و یەكەمین هەنگاوی توركیاش هەموو هەنگاوەكانیش لەدژی راگەیاندنی هێزەكانی ئەمریكا لەڕۆژئاوای كوردستان‬ ‫چاودێرانی سیاسی كورد و عەرەب دەكەن‪.‬‬ ‫و بڵندبونی ئاستی بەرخۆدانی هێزەكانی‬ ‫ئەوابوو كە شاری جەرابلوس و ناحییەی فیدراڵیەتی رۆژئاوای كوردستانە‪.‬‬ ‫زۆرینەش سوننەن‪.‬‬ ‫لە سوریا و لە رۆژئاوای كوردستانیش‪،‬‬ ‫روسیا چوارمین جــارە بازرگانی بە یەپەگە و یەپەژە و هێزەكانی سوریای‬ ‫حەلەب خاوەنی مێژوویەكی دێرین راعــی لە دەستی داعــش رزگــاركــراو و‬ ‫بۆچی حەلەب دەكرێتە ئامانج‬ ‫پێیانوایە روسیا و ئەمریكا لە سەر‬ ‫زۆر لە چاودێران و نوسەران پرسیار و دەوڵەمەندە و ناوەندی بازرگانی و تەسلیمی چەكدارەكانی توركستانی دۆزی گەلی كورد دەكات و یەكەمینیان دیموكراتیك ئەو پیالن و بازرگانیكردنی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی سوریا و دەكەن كە بۆچی حەلەب وێران دەكرێت پیشەسازی لەڕۆژهەاڵتی ناویندابوو‪ .‬و توركمانەكانی كردوە و بە بەشێكی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران بو و روسیای تێك شكاندووە‪.‬‬ ‫كورد رێككەوتنیان كردوە و هیچ ناكۆك‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (581) 03-10-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫پایتەختی رۆشنبیری شانازییەكی تری تۆمار كرد‬

‫یەكەمین فێستیڤاڵی فیلمی نێودەوڵەتی سلێمانی بەڕێوەچو‬ ‫ئا‪ :‬تریفە حەسەن‪ -‬نزار جەزا‬

‫بەتێرمی لێبوردەیی پێی بنێتە جیهانێكی تر‪.‬‬

‫پــێــرێ شــەمــمــە ‪1-10-2016‬‬ ‫یــەكــەمــیــن فــێــســتــیــڤــاڵــی فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتی سلێمانی لە زانكۆی‬ ‫سلێمانی بــەبــەشــداری ‪ 45‬كورتە‬ ‫فیلم و ‪ 10‬فیلمی درێــژ‪ ،‬كە لە‬ ‫‪ 25‬واڵتــی جــیــاوازەوە هاتبوون‪،‬‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬كە چوار رۆژ دەخایەنێت‪،‬‬ ‫لەدەستپێكی فێستیڤاڵەكەدا پێنج‬ ‫هونەرمەندی بەئەزمون و ناسراوی‬ ‫كــورد بەسەر فەرشی ســوردا چونە‬ ‫نێو هۆڵی نمایش‪ ،‬ئەوانیش هەریەك‬ ‫لە (ئەحمەد ساالر‪ ،‬ژیان ئیبراهیم‪،‬‬ ‫كــاوە ئەحمەد میرزا‪ ،‬عەلی نوری‪،‬‬ ‫دایكی ئــاریــان)‪ ،‬پاشان كۆمەڵێك‬ ‫لەهونەرمەندانی نــەتــەوە جیاواز‬ ‫بەسەر فەڕشی ســوردا چونە نێو‬ ‫هۆڵەكەوە‪ ،‬كە لەالیەن لیژنەی بااڵی‬ ‫فێستیڤاڵ و مەالبەختیار سەرۆكی‬ ‫بــۆردی فێستیڤاڵ و مامۆستایانی‬ ‫كۆلێژی هونەرە جوانەكانی زانكۆی‬ ‫سلێمانییەوە پێشوازییان لێكرا‪.‬‬

‫جیهانگیری دەتوانێت پارسەنگی‬‫نەبونی دەوڵەمتان بۆ بدات‬

‫هەنگاو دەنێن بۆ دیدێكی فراوانرت‬‫پــاشــان تـــەواوی مــیــوانــەكــان چــونــە نێو‬ ‫هۆڵی سەرەكی كە تێیدا شــوان عەتوف‬ ‫ئــەكــتــەر‌و دەرهــێــنــەری ك ــورد ستراتیژی‬ ‫فێستیڤاڵەكەی خستەڕوو و ڕایگەیاند‪ ،‬ئەم‬ ‫فێستیڤاڵە لەهەناویدا پرس و ئاریشەكانی‬ ‫كورد هەڵدەگرێت و دەیەوێت تەواوی دنیا‬ ‫بانگهێشت بكات بۆ نێو كایەی كلتور‪.‬‬ ‫ئەوەشی خستەڕوو‪ ،‬لەم فێستیڤاڵەوە هەنگاو‬ ‫دەنێین بــەرەو دیدێكی فراوانتر كە خۆی‬ ‫لەپانێڵی سینەما و شوناس دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫یــەكــەم كــاروانــی ئایندەیەو دیبەیتێكی‬ ‫ئەكادیمی‌و سۆسیۆلۆژییە‪ ،‬بۆ گەیشتن بە‬ ‫ستراتیجێكی دورنمای سبەینێ و خولەكانی‬ ‫داهاتوی فێستیڤاڵ و بەرپرسیارێتی زیاتر‪.‬‬ ‫جــەخــتــی لـــەوەشـــكـــردەوە‪ ،‬لەئێستاوە‬ ‫پرەنسیپەكانی خولی دووەم دادەمەزرێن‬ ‫و لەناو فیلمەكاندا بەناو لێبوردەیی و‬ ‫یەكترقبوڵكردندا دەگەڕێین‪ ،‬چونكە لەم دنیا‬ ‫جەنجاڵی و خوێنینەدا‪ ،‬كورد تەنها دەتوانێت‬

‫لەپاش ئەوە‪ ،‬مەالبەختیار سەرۆكی بۆردی‬ ‫فێستیڤاڵ‪ ،‬كە بەشێوەیەكی بەرچاو هاوكاری‬ ‫فێستیڤاڵەكەی كردووە لە وتارێكیدا ڕایگەیاند‪،‬‬ ‫كارێكی قورسی پێ درابوو بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫هاوكاری بۆ ئەنجامدانی ئەم فێستیڤاڵە‪،‬‬ ‫چونكە لەژیانیدا لەگەڵ سەرمایەدار‌و كۆمپانیا‬ ‫و پارە وەرگرتن سەروكەلەی نەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەم فێستیڤاڵە سەری پێوەنەبوو‪ ،‬هەرچی‬ ‫پێیوترا كردی و سەرمایەدارانیش درێغییان‬ ‫نەكرد لەهاوكاریكردن‪.‬‬ ‫لەو وتارەدا كە لەالپەڕە (‪)4‬دا دەقەكەی‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬ئەوەشیخستەڕوو‪ ،‬هیوادارە‬ ‫ئــەم فێستیڤاڵە دەروازەیــــەك بكاتەوە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی سەرەتای هەبێت و كۆتایی نەبێت‬ ‫و بگاتە ئاستێكی نێودەوڵەتی كە سااڵنی‬ ‫ئایندە دەرهــێــنــەران‌و ئەكتەران‌و تــەواوی‬ ‫هونەرمەندان‌و بەرهەمهێنەران‌و نوسەرانی‬ ‫جیهان لەهۆڵەكانی سلێمانی ببینن‪،‬‬ ‫سلێمانی شایەنی ئەمەیە و كرا بەپایتەختی‬ ‫ڕۆشنبیری‪ ،‬بۆیە سوپاس بۆ ئەوانەی كردیان‬ ‫بەو پایتەختە‪ ،‬ئەوانەی پێشیانوتن بیكەنە‬ ‫پایتەختی رۆشنبیری و نەیانكرد و باوەڕیان‬ ‫نــەكــرد‪ ،‬بابزانن گــەورەتــریــن فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتی لەمێژووی خۆیدا سلێمانی‬ ‫لەئامێز دەگرێت‪.‬‬

‫‪-‬فێستیڤاڵ‌و دەوڵەتی كوردی‬

‫پالتفۆڕمێك بۆ كۆكردنەوەی توانا‬ ‫ناوازەكانی هونەرمەندان‬

‫پــاشــان پڕۆفیسۆر ســەاڵحــەدیــن سەعید‬ ‫سەرۆكی زانكۆی سلێمانی لە وتارێكیدا‬ ‫ڕایگەیاند‪ ،‬زانكۆی سلێمانی بەو هیوایەیە‬ ‫ببێتە پالتفۆڕمێك بۆ كۆكردنەوەی توانا‬ ‫ناوازەكانی سینەماكاران و هونەرمەندان و‬ ‫خوێندكاران‪ ،‬بەتایبەت كە دەستپێكی ئەمساڵ‬ ‫بەشی فیلمسازی لەكۆلێژی هونەرجوانەكانی‬ ‫زانكۆی سلێمانی دەكرێتەوە‪ ،‬ئەمەش سەنگ‌و‬ ‫قورسایی تایبەتی خۆی دەبێت‌و خەونی‬ ‫چەندان ساڵەی هونەردۆستانە‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬لەناو هەر ماڵێكی ئەم‬ ‫كوردستانەدا چیرۆكی كاریگەری خۆشەویستی‬ ‫و تــراژیــدی و كەوتن و هەڵسانەوە بونی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم تەنها سینەمایە كە دەتوانێت‬ ‫ئەم چیرۆكە لەتاكەوە بكاتە گشتی‌و پەیامی‬ ‫نەتەوەیەك ئاڕاستەی دەرەوەی سنورەكان‬ ‫بكات‪.‬‬

‫حەوت هەزارو ‪ 300‬فیلم‬‫پیشكەش كراوە‬ ‫دوابەدوای ئەوە‪ ،‬دانەر عومەر بەڕێوەبەری‬ ‫هونەری فێستیڤاڵەكە لەوتەیەكیدا باسی‬ ‫لەوردەكاری بەڕێوەچونی فێستیڤاڵەكە كرد‬ ‫و ڕایگەیاند‪ ،‬نزیكەی حەوت هەزارو ‪300‬‬ ‫فیلم لە ‪ 105‬واڵتی جیاوازەوە بەشداربوون‪،‬‬ ‫كــە تەنها ‪ 45‬كــورتــە فیلم‌و‪ 10‬فیلمی‬ ‫درێــژ نمایشدەكرێن‪ ،‬كە ئەمەش توشی‬ ‫بەرپرسیارێتییەكی گەورەی كردین‪.‬‬

‫‪-‬یادەوەرییەكانی ئەسپێكی رەش‬

‫هەر لەمەراسیمی دەستپێكی فێستیڤاڵەكەدا‬ ‫فوئاد جــەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری فێستیڤاڵەكە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئێمە لەم فێستیڤاڵەدا هەر چوار‬ ‫پارچەی كوردستان دەكەین بەیەك‌و هەمو‬ ‫فیلمەكان بەناوخۆ دانـــراون‪ ،‬واتــە ئەگەر‬ ‫سینەماكارێك لەمهاباد فیلمێك بەرهەمبهێنێت‬ ‫لەگەڵ سینەماكارێك لەدیاربەكرو سلێمانیش‬ ‫بێت‪ ،‬بەهەمان شێوە هەمویان دەچنە یەك‬ ‫كێبڕكێوەو بەفیلمی كــوردی ناودەبرێن‪،‬‬ ‫ئەوەش خۆی لەخۆیدا راگەیاندنی دەوڵەتی‬ ‫كوردییە لەم فێستیڤاڵەدا‪.‬‬

‫لەپاش ئەوە تیپی هونەری میللی هەڵپەڕكێی‬ ‫سلێمانی توانییان بە هەڵپەڕكێیەكی جوانی‬ ‫كــــوردەواری چــاوی بینەران تێربكەن و‬ ‫نمایشێكی بێوێنەیان ئەنجامدا‪ ،‬پاشان فیلمی‬ ‫سینەمایی “یادەوەرییەكانی ئەسپێكی ڕەش”‬ ‫نمایشكرا‪ ،‬كە باس لەبێوەژنێكی كۆچەری‬ ‫دەكات‪ ،‬كە لەشاخەكانی قیرغیزستان دەژی‪،‬‬ ‫بــەاڵم پاش ئــەوەی كەشناسێك دەناسێت‬ ‫ژیانی دەگۆڕێت‪.‬‬

‫‪-‬زانكۆی سلێامنی دەبێتە‬

‫دووەم ڕۆژی فێستیڤاڵ‬‫هاوكات دوێنێش یەك شەممە فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی نێودەوڵەتی سلێمانی لەكاتژمێر ‪10‬ی‬ ‫بەیانییەوە بــەردەوامــی بەكارەكانی دا و‬ ‫لەسەرەتاشدا پێنج فیلمی درێژو ‪ 26‬كورتە‬ ‫فیلم لەناو زانكۆی سلێمانی نمایشكران‪،‬‬ ‫هەر لەهەمان ڕۆژدا فیلمی سینەمایی “ئیل‬ ‫كالسیكۆ” لەهۆڵی سینەما سالم نمایشكرا‪.‬‬ ‫هاوكات لەهۆڵی كۆنگرێس دوو سیمینار‬ ‫بۆ هــەریــەك لەدڵشاد مستەفا سەرۆكی‬ ‫بەشی سینەما لەزانكۆی سلێمانی و شوان‬ ‫عەتوف ئەكتەر و دەرهێنەر ئەنجامدرا‪،‬‬ ‫هاوكات لەهۆڵی قادر دیالن لەكۆلێژی هونەرە‬ ‫جوانەكانی زانكۆی سلێمانی وۆركشۆپێك بۆ‬ ‫مەیسەم كامیل‪-‬ی هونەرمەند ئەنجامدەدرا‪.‬‬

‫حكومەت هاوكاری نەكردووە‬‫فــواد جــەالل سەرپەرشتیاری كۆمپانیای‬ ‫مەستی فیلم و بەرێوەبەری فێستیڤاڵەكە‬ ‫لــە لێدوانێكی تایبەت بــە “چــاودێــر”ی‬ ‫رایگەیاند”لەم فێستیڤاڵەدا لە‪ 105‬واڵتەوە‬ ‫فیلم نێردراوە و ‪ 55‬فیلمی كــورت‌و درێژ‬ ‫نمایش دەكرێت‪ ،‬هەروەها لەگەڵ زانكۆی‬ ‫سلێمانی بەهاوبەشی پاریزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵەكە ســازدەكــرێــت و هــەمــوو‬ ‫سپۆنسەری‌و تێچویەكی فێستیڤاڵەكە لەالیەن‬

‫كەرتی تایبەتەوە دابینكراوەو حكومەتیش‬ ‫بە هیچ شێوەیەك هــاوكــاری نەكردوین‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەداخەوەن بۆئەوەی هەموو‬ ‫دەرهێنەرەكان پیاون‌و دەرهێنەری ژنی‬ ‫كوردی تێدانیەو بەشداریان نەكردوە”‪.‬‬

‫جێی شانازییە لەم قەیرانەدا ئەم‬‫فێستیڤاڵە ئەنجامدەدرێت‬ ‫روپاك عەبدول قادر‪ ،‬شانۆكار‌و سینەماكار‬ ‫لەشاری هەولێرەوە هاتۆتە فێستیڤاڵ و‬ ‫تایبەت بە(چاودێر) وتی” جێگەی دڵخۆشی‬ ‫و شانازیە كە ئــەم جــۆرە فێستیڤاڵە لە‬ ‫كوردستان دەكرێت‪ ،‬كە لە هەمانكاتدا لە‬ ‫قەیرانی داراییدایەو هونەرمەندان خودی‬ ‫خۆیان ئــەم جــۆرە فێستیڤااڵنە دروســت‬ ‫دەكــەن‪ ،‬هــەروەهــا سوپاسی ئــەو الیــەن و‬ ‫هونەرمەندانە دەكات‪ ،‬كەكۆڵیان نەداوە و‬ ‫لەبواری فیلم و سینەمایی كــارەدەكــەن ‌و‬ ‫هەوڵدەدەن‪ ،‬دەستخۆشیش لەرێكخەرانی ئەم‬ ‫فێستیڤاڵە دەكەم و خۆشحاڵم لە هەولێرەوە‬ ‫هاتووم بۆسلێمانی كە بانگهێشت كراوم”‪.‬‬

‫پرۆگرامی ئەمڕۆو بەیانی‬‫فێستیڤاڵ‬ ‫ئــەمــڕۆ دوو شەممە فێستیڤاڵی فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتی سلێمانی لەسێیەم ڕۆژیــدا‬ ‫لەكاتژمێر ‪10‬ی بەیانییەوە بــەردەوامــی‬ ‫بەكارەكانی دەدات و لەسەرەتاشدا ‪ 4‬فیلمی‬ ‫درێــژو ‪ 3‬كورتە فیلم لەهۆڵی كۆنگرێس‬ ‫لەناو زانكۆی سلێمانی نمایشدەكرێن‪ ،‬هاوكات‬ ‫‪ 14‬كورتە فیلمی دیكە لەهەمانكاتدا لەهۆڵی‬ ‫عەلی جۆاڵ لە كۆلێژی هونەرە جوانەكانی‬ ‫زانكۆی سلێمانی نمایشدەكرێن‪ ،‬هەروەها‬ ‫فیلمی سینەمایی “محەمەد‪ :‬پەیامبەری خوا”‬ ‫لەكاتژمێر ‪9‬ی شەودا لەهۆڵی سینەما سالم‬ ‫نمایشدەكرێت‪.‬‬ ‫هـــەر لـــەدرێـــژەی كـــارو چاالكییەكانی‬ ‫پاشنیوەڕۆی فێستیڤاڵدا لەهۆڵی كۆنگرێس‬ ‫دوو سیمینار بۆ هەریەكە لە ئــازاد حەمە‬ ‫مامۆستای فەلسەفە لەزانكۆی سلێمانی‬ ‫حەسەن عەتییە هونەرمەند ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫هاوكات لەكۆلێژی هونەرە جوانەكانی زانكۆی‬ ‫سلێمانی وۆركشۆپێك بۆ مەیسەم كەمالی‬ ‫لەبارەی ڕووناكییەوە ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫لەكۆتاڕۆژی فێستیڤاڵیشدا سێ شەممە‬ ‫لەكاتژمێر ‪10‬ی بەیانیدا پانێڵێكی تایبەت بە‬ ‫سینەما لە زانکۆی ئەمریکی ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫پاشان لەكاتژمێر پێنجی ئێوارەدا كۆتایی‬ ‫بەفێستیڤاڵ دەهێنرێت و خەاڵتی تایبەت بە‬ ‫بەشداربووە سەركەوتووەكان دەدرێت‪.‬‬

‫وەرگێڕانی ڕەووف بێگەرد‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫اتوو‬

‫یاداشتەکانی کافکا‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )522‬دووشەممە ‪2016/10/3‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫بە بۆنەی ڕۆژی جیهانیی وەرگێڕانەوە‬ ‫وەرگێڕە کوردەکان سەرقاڵی وەرگێڕانی چین؟‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆژی ‪ ٣٠‬ســێپتەمبەری هەمــوو ســاڵێک‬ ‫وەک ڕۆژی جیهانیــی وەرگێــڕان نــاو‬ ‫نــراوە‪ .‬ئــەم ڕۆژە وەک ڕێزلێنانێــک بــۆ‬ ‫یەکەمیــن وەرگێــڕی ئینجیــل "ســینت‬ ‫جــرووم" تەرخــان کــراوە‪ ،‬کــە دەکاتــە‬ ‫ســاڵڕۆژی مردنەکــەی‪ .‬بــەو بۆنەیــەوە‬ ‫"ڕەخنــەی چاودێــر" تازەتریــن پــڕۆژەی‬ ‫ژمارەیــەک وەرگێڕی کــورد دەخاتە ڕوو‪.‬‬

‫سەباح ئیسامعیل‬

‫الی خۆیەوە‪ ،‬ســەباح ئیسماعیل‪ ،‬وەرگێڕ‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەکات‪ ،‬لە وەرگێڕانی ڕۆمانی "وێرانەپیاو"ـی‬ ‫نووسەر عەبدولعەزیز بن بەرەكەی سوودانی تەواو‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫وتیشــی‪" :‬دواییــن كتێــب خەریكیــم (مێژووی‬ ‫خوێنڕێژیــی لــە عێراقدا)ـــی باقــڕ یاســینە‪ .‬لەم‬ ‫كتێبــەدا نووســەر دەیەوێت ئەوە بڵێــت مێژووی‬ ‫عێــراق بە كوردستانیشــەوە بە زەبری شمشــێر و‬ ‫نووكەڕم نووسراوەتەوە‪".‬‬

‫ڕەووف بێگەرد‬

‫تەڵعەت تاهیر‬

‫تەڵعەت تاهیری شــاعیر شیعرەکانی ئەدۆنیسی‬ ‫لــە دووتوێــی کتێبێکــی ‪ ٤٠٠‬الپەڕەییــدا بە ناوی‬ ‫"عەتــری ئەو عاشــقانەی مردن" وەرگێــڕاوە و لە‬ ‫ماوەی داهاتوودا چاپ و باڵو دەبێتەوە‪.‬‬

‫کاردۆ جەالل‬

‫ڕۆمانە بەناوبانگەکەی "زە گاد فازە"ـــی ماریۆ‬ ‫پۆزۆ لــە الیەن کاردۆ جەاللەوە لــە ئینگلیزییەوە‬ ‫کراوە بۆ کوردی و لە ئێســتادا ئامادەیە بۆ چاپ‪.‬‬ ‫کاردۆ بۆ چاپە کوردییەکەی ناوی "باوکساالر"ـــی‬ ‫بۆ داناوە‪.‬‬

‫ئــازاد بەرزنجی‪ ،‬نووســەر و وەرگێڕ‪ ،‬وەک هەر‬ ‫وەرگێڕێکــی تر چەند کارێکــی نوێی بۆ وەرگێڕان‬ ‫لەبەر دەستدایە‪.‬‬ ‫بەرزنجی ئاماژەی بەوە دا‪ ،‬ئیشــکردنی لەســەر‬ ‫کتێبــی "زەردەشــت وەهــا دوا" بەردەوامە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرەڕای دوو ڕۆمانی تر‪.‬‬ ‫ئــازاد بەرزنجــی وتــی‪" :‬ئــەو دوو ڕۆمانەی تر‬ ‫بریتین لە ڕۆمانەکانی (دواهەمین شەوی سەرۆک)‬ ‫ـی نووسەر یاسەمینە خەزرا‪ ،‬هاوکات ڕۆمانی (ژنە‬ ‫دیلەکانی شەنگال) کە لە الیەن سەلیم بەرەکاتەوە‬ ‫نووسراوە و لە ئێستادا کاریان تێدا دەکەم‪".‬‬

‫پێشەوا فەتاح‬

‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬

‫ئامادەیە بۆ چاپ‪ ،‬یەکەمیان "کەشتیی تاریک"ـــی هەڵۆ فەریق – الوین سۆران‬

‫د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫ئەسوەد لە وەرگێڕانی کتێبی "یاداشتەکانی ئانا ڤییەننا سەالم‬

‫گریگۆریڤنا"ـی هاوسەری دۆستۆیڤسکی بووەتەوە‬ ‫و لە چاپدایە‪.‬‬

‫پێشــەوا فەتــاح دوو ڕۆمانــی وەرگێــڕدراوی‬

‫شــێرکۆ فەتاحــە‪ ،‬کــە نووســەرێکی بــە ڕەگــەز‬ ‫ئاکرەیــی‪ -‬شــاعیر و وەرگێــر‪ ،‬چەندیــن کاری کــوردی ئەڵمانینووســە‪ ،‬ئــەوەی تریــان ڕۆمانی‬ ‫وەرگێڕانــی ئامادەیە بۆ چاپ‪ ،‬لەوانە "غەزەلەکانی "شــەمەندەفەری شــەوانەی لیشبۆنە"ـــیە‪ ،‬کە لە‬ ‫مەوالنای ڕوومی"‪" ،‬هەڵبژاردەیەک لە چیرۆکەکانی نووسینی پاسکاڵ مێرسێیە‪.‬‬ ‫هوشــەنگ گۆلشــیری" هەروەها ڕۆمانی "شــازدە‬ ‫ئێحتجاب" و "کریستین و کید"ـی هەمان نووسەر‪.‬‬ ‫هەروەتــر ڕۆمانــی "ترسولەرز"ـــی غواڵمحوســێن تارا شێخ عوسامن‬ ‫ساعێدی‪.‬‬ ‫تــارا شــێخ عوســمان لــە ئێســتادا ســەرقاڵی‬ ‫وەرگێڕانــی ڕۆمانــی "ماڵی ڕۆحەکان"ـــی ئیزابێل‬ ‫کەریم پەڕەنگ‬ ‫ئەلەندییە‪ ،‬کە بە شاکاری ئەو نووسەرە ناسراوە‪.‬‬ ‫پەڕەنــگ کە دواهەمیــن ڕۆمانــی وەرگێڕدراوی‬

‫بریتییە لە "تەپڵی تەنەکە"ـــێ گوینتەر گراس‪ ،‬لە کەریم تاقانە‬

‫ئێســتا خەریکی وەرگێڕانی کتێبی "گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫تاقانــە لــە وەرگێڕانــی کتێبێک بووەتــەوە بە‬ ‫کافکادا"ـیە‪ ،‬کە گۆستاڤ یانۆخ نووسیویەتییەوە‪.‬‬ ‫یانــۆخ ماوەیەک هاوڕێی کافکا بووە و هەر جارێک نــاوی "خۆزگە بەردەکان دەیانتوانی بدوێن" کە لە‬ ‫کافــکای بینیــوە گفتوگۆکانــی نێوانیانــی تۆمار نووســینی ماگدا ئێگێنسە‪ .‬ئەم کتێبە بە سویدی‬ ‫نووســراوە و نووســەر باس لە ژیانــی خۆی لەژێر‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫باری دەسەاڵتی سەرکوتکەری نازییەکاندا دەکات‪.‬‬ ‫تاقانــە پێشــتر ڕۆمانــی "نەخۆشــیی مەرگ"ـــی‬ ‫جووتیار ژاژڵەیی‬ ‫مارگرێت دوراسی وەرگێڕابوو‪.‬‬

‫ڕەوف بێگەرد‪ ،‬نووســەر و وەرگێڕ‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫ســەرقاڵی وەرگێڕانــی ڕۆمانــی "یادداشــتەکانی‬ ‫ژێرزەمین"ـــی نووســەری گــەورەی ڕووســی‪،‬‬ ‫دۆستۆیڤسکییە‪.‬‬ ‫بێگــەرد ئاشــکرای دەکات‪ ،‬ئــەم کارەی‬ ‫جوتیار ژاژڵەیی‪ ،‬وەرگێڕ‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری‬ ‫دۆستۆیڤســکی لــە کارەکانی تری جیــاوازە و بە ڕاگەیانــد‪ ،‬وەرگێڕانــی کتێبــی "هێزی ئێســتا" لە هەژار عوسامن‬ ‫قەبارەی ‪ ٢٠٠‬الپەڕە ئێستا کارەکانی تەواو بووە‪.‬‬ ‫بێگــەرد ئەوەشــی وت‪ ،‬ســیناریۆیەکی لــەو نووســینی نووســەری ڕووحی ئێکهارت تۆڵی‪ ،‬بۆ‬ ‫هەژار عوســمان تازەگــی دوو کتێبی وەرگێڕاوە‬ ‫زمانــی کوردی بە دەســتەوەیە‪ ،‬لەگەڵ وەرگێڕانی‬ ‫تێکستەوە نووسیوە و لەوانەیە بکرێت بە فیلم‪.‬‬ ‫ڕۆمانــی (هیــوا) کــە لۆنــا دڵشــاد مەریوانــی کــە بریتین لە ڕۆمانی "ڕووەکی"ـــی هان کانگ و‬ ‫بــە ئینگلیــزی نووســیویەتی و ئــەو ســەرقاڵی "میریام"ـــی تروومەن کاپۆتی‪ .‬ڕووەکی ڕۆمانێکە‬ ‫دالوەر قەرەداغی‬ ‫کە خەاڵتی مان بووکەری ‪٢٠١٦‬ـی بردەوە‪.‬‬ ‫وەرگێڕانییەتی بۆ کوردی‪.‬‬ ‫دالوەر قەرەداغی‪ ،‬شاعیر و وەرگێڕ‪ ،‬بە ڕەخنەی‬

‫چاودێــری ڕاگەیانــد‪ ،‬لە ئێســتادا چەنــد کارێکی سەاڵحەدین بایەزیدی‬

‫وەرگێڕانی تەواو کردووە و چەند کارێکی تریشــی‬ ‫لەبەر دەستدایە‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪" :‬ڕۆمانی (نامە بۆ کچەکەم)ـی تیۆدۆر‬ ‫کەلیفەتیدسی نووسەری بەناوبانگی سویدی تەواو‬ ‫کــردووە‪ ،‬هاوکات کتێبــی (نایادەوەرییەکان)ـــی‬ ‫ئەندرێ مالرۆشی تەواو کردووە و ئامادەی چاپە‪".‬‬ ‫قەرەداغــی ئامــاژەی بــەوەش دا‪ ،‬لــە ئێســتا‬ ‫ســەرقاڵی دوو وەرگێڕانــی تــرە‪ ،‬یەکێکیــان‬ ‫ڕۆمانێکــی بچووکــە بە ناونیشــنای "قیتــاری بە‬ ‫وردی چاودێریکراو"ـــی بوهومیــل هراباڵ‪ ،‬هاوکات‬ ‫وەرگێڕانی "ســەرۆکی هێــژا‪ ،‬حیکایەتی هەڵهاتنم لۆنا دڵشاد مەریوانی‬ ‫لە کۆریــای باکوور" کە کتێبێکی سەرنجڕاکێشــی‬ ‫وەرگێــڕی ڕۆمانی "باڵندەی الساییکەرەوە"ـــی‬ ‫شاعیر و پیانۆژەنی کۆریای باکووریی "جانگ جین‬ ‫ـ سەنگ"ـــیەو باس لە چیرۆکی ژیانی سیاســی و هارپــەر لــی‪ ،‬ســەرقاڵی وەرگێڕانــی ڕۆمانــی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و کولتووریی کۆریای باکوور دەکات‪" .‬کاتپێوەر"ـــی میچ ئەڵبوومە و وەرگێڕانەکەی ڕوو‬ ‫لە کۆتایییە‪.‬‬ ‫هــاوکات ســەاڵحەدین بایەزیــدی‪ ،‬وەرگێــڕ‪ ،‬بە‬ ‫ڕەخنــەی چاودێری وت‪" :‬لە ئێســتادا ســەرقاڵی‬ ‫وەرگێڕانی ڕۆمانێکی ئاالن مانکووە بە ناونیشــانی‬ ‫(سبەی دەبمە بیست ساڵ)‪".‬‬ ‫وەک دەڵێــت‪ ،‬ڕۆمانەکــە باســی ژیانی کوڕێک‬ ‫دەکا بە ناوی میشــێل‪ ،‬کە دەگەڕێتەوە بۆ کۆتایی‬ ‫هەفتاکان لە کۆنگۆ و ژیان لەژێر حوکمی ڕژێمێکی‬ ‫کۆمۆنیستیدا‪.‬‬

‫ژیوار جەوهەر‬

‫جەوهــەر ماوەی ڕابــردوو دەقــی وەرگێڕدراوی‬ ‫"هەڵــەی نــاو ئەســتێرەکانی بەختمان"ـــی بــاو‬ ‫کردەوە‪ ،‬لە نووســینی جۆن گرین‪ .‬لە ئێستاشــدا‬ ‫ســەرقاڵی وەرگێڕانــی "مارینا"ـــی کارلــۆس لویز‬ ‫زافۆنە‪.‬‬

‫ئاران موهەندیس‬

‫ئــاران چەندیــن کتێبــی لــە ئینگلیزییــەوە‬ ‫وەرگێــڕاون و ئامــادەن بۆ چــاپ‪ ،‬لەوانە‪" ،‬پیاوی‬ ‫سێیەم"ـــی گراهــام گرین‪ ،‬هەروەها "مرواری"ـــی‬ ‫جۆن ستاینبەک‪ ،‬هەروەتر ڕۆمانی "نانی بەیانی لە‬ ‫تیفانی" لە نووسینی تروومەن کاپۆتی‪.‬‬

‫ڤییەننــا ســەالم ســەرقاڵی وەرگێڕانی کتێبی‬ ‫"شیری ڕەش"ـــی ئەلیف شەفەقی ڕۆماننووسە و‬ ‫کارەکــەی ڕوو لــە کۆتایییە‪ .‬شــەفەق بە ڕۆمانی‬ ‫"چل ڕێساکەی ئەشق" ناسراوە‪.‬‬

‫ئەم دوو وەرگێــڕە پێکەوە کتێبێکی چکۆلەیان‬ ‫بــە نــاوی "کاتــێ لــە ئەشــق دەدوێین لــە چی‬ ‫دەدوێین؟" وەرگێڕاوە‪ ،‬کە لە نووســینی هەردوو‬ ‫چیرۆکنــووس ڕەیمۆنــد کارڤەر و تــس گاالگەرە‪.‬‬ ‫هەروەها هەڵۆ فەریق خۆی بەتەنیا کتێبی "ڕۆحی‬ ‫ئێمە لە شەودا"ـــی کینت هاڕووفـــی وەرگێڕاوە و‬ ‫ئامادەی چاپە‪.‬‬

‫««‬

‫ژماره‌ (‪ )522‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/10/3‬‬

‫هەوڵێک بۆ پێناسەکردنی شیعر‬ ‫دەبێتە ئــەو پەڕەمووچەی کە کزەبایەک‬ ‫لە پێشــچاومان ونی دەکات‪ ،‬ناســکترین‬ ‫شووشــەیە هــەر بــە دەســتلێدانی درز‬ ‫دەبا‪ ،‬قســەیەکە لە ناخــدا جێگیرە‪ ،‬لەو‬ ‫ســەرچاوە قووڵەی کە بواری ســروش و‬ ‫وەحییە‪ .‬بۆیە شــیعر دەبێ ڕێسای خۆی‬ ‫هەبێ‪ ،‬دەبێ هاوتەریبی شــیعری بااڵ بێ‪،‬‬ ‫دەبێ ئاوینەی شیعری دێرین بێ‪.‬‬

‫ئەحمەدی مەال‬ ‫‪٢-٢‬‬ ‫بۆ ئەوەی لە شیعر بگەین‪ ،‬دەبێ‬ ‫لەو هەواڵنە تێبگەین کە شاعیران لە‬ ‫گۆڕانکارییە ناوەکییەکانی شیعردا‬ ‫وەدەستیان هێناوە‬ ‫‪12‬‬ ‫بۆچێ نامانەوێ پێناسەی شیعر‬ ‫بکەین؟‬ ‫شــیعر لــە هۆشــیارییماندا لــە‬ ‫بــواری پیرۆزدایــە‪ ،‬دەچێتــە خانــەی‬ ‫تەقدیســەوە‪ ،‬وەکــو «ئاخاوتن»ێکــی‬ ‫دیکە تەماشــادەکرێ‪ ،‬کاتێک لە شــێرکۆ‬ ‫بێکەس دەپرســن شــیعر چییە‪ ،‬خێرا لە‬ ‫وەاڵمــدا دەڵــێ «واڵتێکە و بــا دەیبا‪».‬‬ ‫جیهانێکــە بــە ئاســانیی خۆیمــان لەژێر‬ ‫دەســت ڕادەپســکێنێ و ئــاوا دەبــێ‪،‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە هەوارە پیرۆزەکانی‪ .‬شــیعر‬

‫گشــت ئــەم ئاوەڵناوانــەی ســەرەوە‬ ‫جەخت لە پیرۆزبوونی شیعر دەکەن!‬ ‫بەڵێ شیعر پێناســە دەکرێ‪ ،‬مۆسیقا‬ ‫پێناســە دەکرێ‪ ،‬تابلۆ پێناســە دەکرێ‪،‬‬ ‫فیگــەر و تەجریــد دەناســرێنەوە‪ ،‬کەش‬ ‫و ئاووهــەوای مۆنێ لە هی ســێزان جودا‬ ‫دەکرێتــەوە‪ ،‬ڤــان کــۆخ پیکاســۆ نییە‪،‬‬ ‫پیکاســۆی قۆناغــی شــین پیکاســۆی‬ ‫جێرنیکا نییە‪ ،‬پیکاسۆی جێرنیکا جیهانی‬ ‫هونەری ســەرەتایی ئەفریقا نییە‪ .‬دەشێ‬ ‫خاڵ لەســەر پیتەکان دابنێین‪ .‬دەتوانین‬ ‫بــە زمان باســی چاالکییــە هونەرییەکان‬ ‫بکەین‪ ،‬دەتوانین بە زمان باسی چاالکییە‬ ‫زمانەوانییەکان بکەین‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫مێــژووی کێشوســەروا لــە شــیعردا‬ ‫دەگەڕێتــەوە بــۆ مێــژووی «گوتــن»‬ ‫یــا مێــژووی «ســروود»‪ ،‬کێشوســەروا‬ ‫وەکــو دارەڕا وان‪ ،‬لــە هەمــان کاتیشــدا‬ ‫کێش دەدەنە قســە‪ ،‬لە هەمان کاتیشــدا‬ ‫مۆســیقا‪ .‬واتــە مۆســیقا و شــیعر بــە‬ ‫جمکانەیــی لەدایکبوونە‪ .‬لــەو دەمەوەی‬ ‫کە ئیدی شیعر بۆ «گوتن» بەکارنایەت‪،‬‬ ‫کێشوســەروا خۆیان بە دەقی شیعرییەوە‬ ‫هەڵواسیوە‪ ،‬دەشــێ دەستبەرداری بین‪،‬‬

‫بەاڵم هەموو لەسەر ئەمە کۆک نین‪.‬‬ ‫چونکە دەشــێ مۆســیقا لە ناوەوەی‬ ‫دەقدا بدۆزینەوە‪ ،‬لە ناوەوەی وشــە و لە‬ ‫پێکدادانی وشــەکاندا هەســت بە مۆسیقا‬ ‫بکەیــن‪ .‬ئەی شــیعر جەنگــی بێکۆتایی‬ ‫نێــوان وشــەکان نییە! ئــەی ئەو دەقەی‬ ‫کە ئەمــڕۆ هانا بۆ کێشوســەروا دەبات‪،‬‬ ‫نوقسانییەک لە بونیادی دەقدا نییە؟‬ ‫کاتێک باســی زمانی نــاوەوەی زمان‬ ‫دەکەیــن‪ ،‬واتــە شــیعر پێویســتی بــە‬ ‫وشەســازییەکی دیکە دەبــێ‪ ،‬پەیڕەویی‬ ‫هەمــان ئــەو ڕێســایە ناکات کــە ڕێزمان‬ ‫دەیسەپێنێ‪ .‬وشەسازییەک لەگەڵ ڕەنگ‬ ‫و بیچم و دەنگی وشــەی نوێدا بگونجێ‪،‬‬ ‫وشەی نوێ‪« ،‬موفرەدە»ی شاعیرە و بە‬ ‫زۆر لەنێــو فەرهەنگی زماندا‪ ،‬لە ڕەگەوە‬ ‫هەڵیدەکێشــێ‪ .‬دەیکا بە وشــەی خۆی؛‬ ‫تەبەنیــی دەکات‪ .‬چونکــە وشــە موڵکی‬ ‫گشتییە‪ ،‬ئەو پیازەیە کە چەندین توێکڵی‬ ‫هەیە و شیعر گەمە بەو توێکاڵنە دەکات‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫بــۆ ئەوەی لە شــیعر بگەیــن‪ ،‬دەبێ‬ ‫لــەو هەواڵنــە تێبگەین کە شــاعیران لە‬ ‫گۆڕانکارییــە ناوەکییەکانــی شــیعردا‬ ‫وەدەســتیان هێناوە‪ .‬ئەگــەر بێت و نالی‬ ‫و مەحــوی بــە فۆرمی جێگیر شــیعریان‬ ‫نووســیبێ‪ ،‬ئــەوە لــە هەمان ســەردەم‬ ‫بۆدلێــر‪ ،‬دواتــر ڕامبــۆ لــە ســووچێکی‬ ‫دیکــەی جیهــان وەرچەرخانــی مــەزن‬ ‫دروســت دەکــەن‪ .‬لــە ڕامبۆ بــە دواوە‪،‬‬ ‫ئیدی بابــەت زۆر الوەکییانە خۆی لەنێو‬ ‫شــیعردا دەدۆزێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی دەســت‬ ‫بەســەر بابەتــدا بگریــن دەبــێ لەنێــو‬ ‫جۆشوخرۆشێکی بێسنووردا‪ ،‬سنوورەکانی‬

‫دەستنیشــان بکەیــن‪ .‬لە ســاڵی ‪١٨٧١‬‬ ‫بەدواوە‪ ،‬ئیدی بنەمای جێگیر لە شیعردا‬ ‫نامێنــێ‪ ،‬تەنهــا دەتوانیــن پارچەی ئەو‬ ‫تەقینەوانە بدۆزینەوە کە زمانی شیعریی‬ ‫بەدەســتی دەهێنێ‪ .‬چاومــان بە وێنەی‬ ‫نا‪/‬واقیعییــەکان دەکــەوێ کــە خاوەنی‬ ‫دەسەاڵتێکی لەبننەهاتوو و هەستبزوێنن‪.‬‬ ‫ئــەم ناجێگیرییە ئیدی دەبێتە ســیما‬ ‫هەرە دیارەکانی چاالکیی زمان کە دەیەوێ‬ ‫لەگەڵ ڕەوتی دینامیکیی شیعردا هەنگاو‬ ‫بنــێ‪ .‬دینامیکییــەک کــە وێنــە دەکاتە‬ ‫چەقــی خۆی‪ ،‬وێنــە‪ ،‬هەندێجار بە وڕێنە‬ ‫دەکەن‪ .‬ئیدی شــیعر ئەو نارنجۆکەیە کە‬ ‫بە ڕووی واقیعــدا دەتەقێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫نەوتراو بڵێتەوە و نەگوتراو بهێنێتە سەر‬ ‫خوانی چاالکیی زمان‪.‬‬

‫بکەیت و نەکەی‪ ...‬مەبەست دروستکردنی‬ ‫ورووژانە‪ ،‬مەبەســت لە تێکشکاندنی ئەو‬ ‫توێژەیە کە ئەقڵییەتی باو لەسەر دیواری‬ ‫مێشــکمان‪ ،‬بە تێپەڕینی کات دروســتی‬ ‫کردووە کە بەرهەمهێنەری چێژی باوە‪.‬‬ ‫دڵــی خوێنــەر گرینگــە نــەک دڵــی‬ ‫شاعیر‪ ...‬ئێمە دەمێکە هیچ سۆراغێکمان‬ ‫لە بارەی دڵی سالمەوە نییە‪ ،‬بەاڵم دەقی‬ ‫سالمان هەیە‪ .‬من و دەقی ساڵم یا دەقی‬ ‫ســالم و من‪ .‬ئەمە هاوکێشــە نوێیەکەی‬ ‫شیعرە‪...‬‬ ‫‪16‬‬

‫لە ڕامبۆ بەدواوە‪ ،‬ئیدی شیعر ‪:‬‬ ‫ئــەو گوڵــە ناســکە نییــە هــەر بــە‬ ‫دەستلێدان هەڵوەرێ‪،‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ئەو شــەماڵە فێنکە نییــە ختووکەی‬ ‫ڕووخسار بدا‪،‬‬ ‫ئەو هەورە کۆچەرە نییە بە ئاســمانە‬ ‫ئایا واتا لە دڵی شاعیردایە؟‬ ‫ئــەم گوتەیــە پشتاوپشــت‪ ،‬وەکــو قوڵەکاندا گوزەر بکا‪،‬‬ ‫ئــەو بوونــەوەرە نییە خەون و هیوای‬ ‫پیرەمێردێکی شــەکەت ئوفتادە ســەدان‬ ‫ســاڵە دوامان کەوتووە‪ .‬دەســتەواژەیەک یاربینین بێ‪،‬‬ ‫مرۆڤ تەمەڵ دەکات و مێشــک تووشــی‬ ‫لە ڕامبۆ بە دواوە‪ ،‬ئیدی شاعیر ‪:‬‬ ‫تەوەزلیــی دەکات‪« :‬المعنــی فــی قلــب‬ ‫ئــەو دەغــەزارە ڕەنگــزەردە نییــە‪،‬‬ ‫الشــاعر‪ ».‬کاتێک تەســلیمی شــیعرێک‬ ‫نابیــن‪ ،‬هــەوڵ دەدەیــن لێــی تێبگەین‪ ،‬مەلوول و بێئیرادە بێ‪،‬‬ ‫ئــەو لێوبەبــارە نییە یــار خەوی لێ‬ ‫کاتێکیش هیچی لێ ناکڕێنین‪ ،‬ماڵی قەڵب‬ ‫دەدینەوە خاوەنەکەی و بەخۆمان دەڵێن حەرام بکا‪،‬‬ ‫ئــەو التەریــک و گۆشــەگیرە نییــە‪،‬‬ ‫«واتا لە دڵی شــاعیردایە‪ ».‬نەخێر هیچ‬ ‫واتایەک لە دڵی شاعیردا نییە‪ ،‬شیعر ئەو شەوان بە دیار مۆمەوە ڕۆژ بکاتەوە‪،‬‬ ‫ئــەو بەدبەختــە نییە بۆ ئەســتێرەی‬ ‫شیرە نییە بنكڕەکەی بە دڵی شاعیرەوە‬ ‫بەخت سەیری ئاسمانەکان بکا‪،‬‬ ‫نووسابێ‪ ،‬بەڵکو هەیە و نییە دەقێکە‪.‬‬ ‫لــە ڕامبــۆ بــەدواوە بیچمــی شــیعر‬ ‫دەقخوێندنەوە واتە خۆتەسلیمکردن بۆ و شــاعیر گەورەتریــن وەرچەرخــان بــە‬ ‫ئــەوەی ئاودیــوی دەق بی‪ ،‬هەســتی پێ خۆیەوە دەبینێ‬

‫‪17‬‬ ‫شــیعر کیماگەرییــە‪ .‬ئــەو پێکهاتــە و‬ ‫ماددانــەی کــە بــۆ ئافراندنــی دەقێکــی‬ ‫شــیعریی بەکاردێــن‪ ،‬زۆر شەخســیین‪،‬‬ ‫البۆری شــاعیر ئــەو ژوورە تاریکەیە کە‬ ‫پەنجەرەیەکی بەڕووی دنیادا کراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لــە کاتــی ئیشــکردن‪ ،‬پەردەکەی‬ ‫دادەرێتــەوە‪ .‬پێــش بوونــی ئەزمــوون‪،‬‬ ‫هیچ پێناســەیەک بۆ شــیعر بوونی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكــو پێناســەکردنی شــیعر‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫ئەزموونەکانی شــاعیرە‪ .‬پێناســەیەک بە‬ ‫ئاسانیی خۆی نادات بە دەستەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫جیوەیە‪ ،‬شیكل و شێوەکانی لە دەقێکەوە‬ ‫بۆ دەقێکی دیکە دەگۆڕێن‪ .‬شــیعر وەکو‬ ‫دوو هەنگاوی مرۆڤە‪ ،‬یەکێکیان هێشتا لە‬ ‫ڕابردووە‪ ،‬ئەوەی دیکەی فڕێ دەدرێتەوە‬ ‫نێو فەزای نەناسراوە‪.‬‬ ‫شــیعر دەنگێکــە وەکــو پەنجەمــۆرە‪،‬‬ ‫السایی ناکرێتەوە‪ .‬شەڕێکی لەبننەهاتووە‬ ‫لە نێوان زمان وەکو تۆڕێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و زمانــی ئافرێنــراو‪ .‬ئەمــە شــەڕێکی‬ ‫شــەرعییە و دەچێتە گژ دەســەاڵتی باو‬ ‫و ســەپێنراو‪ .‬شــیعر وەکــو ئــەو منداڵە‬ ‫زۆڵــە وایە کە لە باوانی هەڵدەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫شەڕێکی ئۆنتۆلۆژییە‪ ،‬چونکە تاقە شوێن‬ ‫بۆ ئــەوەی ئەو کیماگەرییــە بەڕێوەچێ‪،‬‬ ‫جەســتەیە‪ ،‬جەســتەیەکی یەکگرتــوو و‬ ‫ئازادە‪.‬‬ ‫شــیعر بوونــە قووڵەکــەی مرۆڤــە‪.‬‬ ‫هەمــوو بوونەوەرێکیش شــاعیرە‪ ،‬تەنها‬ ‫پێویســتمان بە دامەزراندنی تاقیگەیەکی‬ ‫تایبەتە بۆ ئەوەی دەســت بە گیماگەریی‬ ‫بکەیــن‪« .‬ئازادییەکــی ڕەها»یــە وەکو‬ ‫ڕامبۆ دەیگوت‪.‬‬

‫لە کافێیەکدا بڕیارم دا ببم بە نووسەر‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ نووسەری كاتێك ئیمپراتۆر خودایی بوو‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬مژدە حەسەن‬ ‫ئەمــە گفتوگۆی کۆمەڵەی ئاســیایە‬ ‫لەگــەڵ جولی ئۆتســوکادا‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫دەربــارەی ڕۆمانی «کاتێــک ئیمپراتۆر‬ ‫خودایــی بــوو» کــە ژوان شــوانی لە‬ ‫ئینگلیزییــەوە کردوویەتــی بە کوردی‪.‬‬ ‫ئۆتســوکا ئێســتا لــە دنیــای کوردیدا‬ ‫ناوێکی ناسراوە‪.‬‬ ‫ خێزانه‌كــه‌ت لــه‌مــاوه‌ی شــه‌ڕدا‬‫گیرابــوون‪ .‬ده‌توانی پێــم بڵێیت ئه‌م ‌ه‬ ‫چــۆن كاریگه‌ریــی له‌ســه‌ر نووســینی‬ ‫«كاتێــك ئیمپراتــۆر خودایــی بــوو»‬ ‫هه‌بوو؟‬ ‫جولــی ئۆتســوکا‪ :‬هه‌میشــ ‌ه‬ ‫بێده‌نگییه‌كــی زۆر لــه‌ خێزانه‌كه‌مــدا‬ ‫ده‌ربــاره‌ی ده‌ستبه‌ســه‌رکردن هه‌بوو‪-‬‬ ‫كــه‌س وا ده‌رنه‌ده‌كه‌وت كــ ‌ه بیه‌وێ ل ‌ه‬ ‫باره‌یه‌وه‌ بدوێت‪ .‬شــه‌ڕ شــتێك بوو ك ‌ه‬ ‫مــن بۆ خــۆم هه‌وڵــم ده‌دا لێــی‌ دوور‬ ‫بكه‌ومــه‌وه‌‪ ،‬لــه‌ كاره‌كانمــدا بــۆ چه‌ند‬ ‫ســاڵێك ته‌نها چیرۆكی پێكه‌نینئامێزم‬ ‫ده‌نووســی‪ ،‬به‌اڵم بــ ‌ه تێپه‌ڕبوونی كات‬ ‫وێنه‌ی شه‌ڕه‌ك ‌ه ڕواڵه‌تی نووسینه‌كانمی‬ ‫وەرگرت‪ .‬بۆیه‌ بــه‌ ڕوونی ئۆردووگاكان‬ ‫شــتانێك بــوون كه‌ پێویســت بــوو له‌‬ ‫باره‌یانــه‌و‌ه بنووســم‪ .‬به‌شــی یه‌كه‌می‬ ‫ڕۆمانه‌كــه‌م «فه‌رمانی چۆڵكردن ژماره‬ ‫‌‪ »19‬یه‌كــه‌م كارم بــوو كــه‌ ده‌رباره‌ی‬ ‫داستانێكی ڕاستی بێت‪.‬‬

‫ زۆر بــاش باســی ئه‌زموونــ ‌ه‬‫گشتییه‌كانی زۆرێك ل ‌ه ئه‌مەریكییه‌كانت‬ ‫كــردووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ بووەت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫هیــچ یه‌كێــك لــه‌ كاراكته‌ره‌كانــی ناو‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ ناوی تایبه‌تیان نه‌بێت؟‬ ‫جولی ئۆتسوکا‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌اڵم نه‌وه‌ك‬ ‫بــه‌هۆی ئــه‌وه‌ی كــ ‌ه ئه‌زموونه‌كانیان‬ ‫گشــتیی ‌ه و هیی ئه‌مەریكییــ ‌ه به‌ڕه‌گه‌ز‬ ‫ژاپۆنییه‌كانــه‌‪ ،‬به‌ڵكو بۆ هــه‌ر نه‌ته‌وه‬ ‫‌و نه‌ژادێكی دیكه‌شــه‌‪ ،‬هه‌مــوو ئه‌مان ‌ه‬ ‫بــه‌ درێژایــی مێــژوو وەک خه‌ڵــك كۆ‬ ‫كراونه‌تــه‌وه‌ و دوور خراونه‌تــه‌وه‌‪.‬‬ ‫گیروگرفته‌كانــی خێزان ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا‪-‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه خه‌ڵكی ئاسایی ده‌ور‌ه دراون ب ‌ه‬ ‫بارودۆخی نائاســایی له‌ودیو ده‌سه‌اڵتی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬ئه‌مه‌ زۆر نامرۆڤانه‌یه‌‪.‬‬

‫ناوه‌ندێكــی زۆر ئاســانتره‌ بۆ كاركردن‬ ‫تیایدا وه‌ك ل ‌ه وێنه‌كێشــان و هێشتاش‬ ‫هه‌مان هه‌ستم هه‌یه‌‪.‬‬

‫ڕۆمانێــك ده‌ربــاره‌ی نادادپــه‌روه‌ری و‬ ‫كردنه‌قوربانی بنووســم‪ ،‬بەڵکو ویســتم‬ ‫ڕۆمانێک ده‌رباره‌ی خه‌ڵك بنووسم‪.‬‬

‫ ده‌ربــاره‌ی كاراكتــه‌ری دایكه‌ك ‌ه وا‬‫هه‌ســتم كرد پێناســه‌ی هه‌موو ژنێكی‬ ‫ئه‌مەریكــی ده‌كات‪ ،‬لــه‌و كاتــه‌د‌ا وا‬ ‫هه‌ســتم كرد بوون بــ ‌ه ژاپۆنی ڕێكه‌وت‬ ‫بووه‌‪ .‬تۆ چۆن ئه‌مه‌ پێناســه‌ ده‌كه‌یت‪،‬‬ ‫كه‌ سەر بە ژاپۆنییت؟‬ ‫جولی ئۆتسوکا‪ :‬باوكیشم ژاپۆنییه‌‪،‬‬ ‫دایكوباوكــم ته‌نها بــ ‌ه زمانی ئینگلیزی‬ ‫ده‌دوێــن ل ‌ه ماڵه‌وه‌‌‪ ،‬ئێمه‌ هیچ شــتێك‬ ‫ده‌ربــاره‌ی كولتــووری ژاپۆنــی فێــر‬ ‫نه‌كراوین‪ .‬ته‌نها دواتر فێر بووم كاتێك‬ ‫ك ‌ه چووم ‌ه كۆلێژ و ده‌ستم ب ‌ه خوێندنی‬ ‫ژاپۆنــی كرد‪ ،‬بۆیه‌ وام لــێ هات زیاتر‬ ‫ تــۆ گرنگییه‌كــی زۆرت داوه‌ بــ ‌ه ئاره‌زووم له‌ كولتووره‌كه‌م بێت‪.‬‬‫وردبینــی لــ ‌ه نووســینه‌كەتدا ك ‌ه وا ل ‌ه‬ ‫ پێشتر سه‌ردانی ژاپۆنت كردووه‌؟‬‫خوێنه‌ر ده‌كات هه‌ســت بكات به‌شێك ‌ه‬ ‫جولی ئۆتســوکا‪ :‬چوونم بــۆ ژاپۆن‬ ‫لــ ‌ه ئه‌زموونه‌كــه‌‪ ،‬ئایا پێشــتر بڕیارت‬ ‫له‌ هاویندا بوو‪ .‬ته‌مه‌نم ‪ 19‬ســاڵ بوو‪،‬‬ ‫لەمە دابوو؟‬ ‫جولــی ئۆتســوکا‪ :‬هیــچ كاتێــك ل ‌ه ســه‌ردانی خزمه‌كانی باوكمــم كرد له‌و‬ ‫ئاگاییمــدا ده‌ربــاره‌ی ورده‌كارییــه‌كان شــارۆچكه‌یه‌ی كــه‌ باوكمی لــێ گه‌ور‌ه‬ ‫بڕیــارم نه‌داوه‌‪ ،‬لــه‌و بــاوه‌ڕه‌دام ئه‌م ‌ه بووه‌‪ .‬باوكــم خه‌ڵكی شــارۆچكه‌یه‌كی‬ ‫بــه‌هۆی ئــه‌و پاشــخانه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه هه‌م ‌ه بچووك ‌ه ل ‌ه قه‌راغ شــار ل ‌ه چیاكان‪ .‬ئه‌و‬ ‫وه‌ك وێنه‌كێــش‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كــی ئه‌زموونه‌م بێوێنه‌ بوو‪ ،‬به‌اڵم زۆر سه‌یر‬ ‫باشــی هه‌یه‌ بــه‌وه‌ی كــ ‌ه جیهان چۆن بــوو‪ ،‬بڕوام وای ‌ه پێشــتر له‌ شــوێنێك‬ ‫ده‌نوێنــی‪ .‬پێویســته‌ ڕووداوه‌كــە لــە بووبــم و هه‌ســتێكی لــه‌و شــێوه‌یه‌م‬ ‫مێشــکمدا بکەم بە وێنە پێش ئه‌وه‌ی هه‌بووبێــت‪ .‬ژاپــۆن و ژاپۆنییــه‌كان‬ ‫ده‌ســت بكه‌م به‌ نووســینی‪ .‬هه‌روه‌ها زۆر لــه‌و‌ه بــه‌یه‌ك بێگانه‌تــر بوون ك ‌ه‬ ‫مــن هیــچ ئاره‌زوویه‌كــم نه‌بــوو كــ ‌ه پێشــبینیم كردبوو‪ .‬بــۆم ده‌ركه‌وت ك ‌ه‬

‫باوكــم چه‌ند‌ه ڕیگه‌كــه‌ی دوور بوو‌ه ل ‌ه‬ ‫ماڵه‌وه‌ی‪ ،‬هه‌رچییه‌ك بێت‪.‬‬ ‫ كۆتابه‌شــت زۆر جیاوازە ل ‌ه هه‌موو‬‫به‌شــه‌كانی تــری ڕۆمانه‌كــه‌‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫كــه‌س له‌وانه‌ی ‌ه هه‌ســت به‌و‌ه بكه‌ن ك ‌ه‬ ‫زۆر ڕووشــكێن ‌ه به‌اڵم مــن وای ده‌بینم‬ ‫كــه‌ كۆتاییه‌كه‌ی زۆر به‌هێز بێت‪ .‬چۆن‬ ‫و بۆچــی بڕیارت دا ك ‌ه كۆتاییه‌كی له‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ بنووسی؟‬ ‫جولــی ئۆتســوکا‪ :‬له‌ ڕاســتیدا هیچ‬ ‫بیرۆكه‌یه‌كــم نه‌بــوو كه‌چــۆن كۆتایی‬ ‫بــ ‌ه كتێبه‌كــه‌ بهێنم‪ ،‬بــه‌اڵم ڕۆژێك ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا كارم له‌ســه‌ر به‌شــی دووه‌می‬ ‫كۆتابــه‌ش دەکــرد‪ ،‬گوێــم لــه‌ ده‌نگی‬

‫تووڕه‌ی باوكێك بوو‪ ،‬وشــه‌كانم زۆر ب ‌ه‬ ‫خێرایــی ده‌بیســت‪ -‬ب ‌ه‌په‌ل ‌ه وشــه‌كانم‬ ‫نووســی و ڕاســته‌وخۆ بــۆم ده‌ركه‌وت‬ ‫كــه‌ باشــترین كۆتاییه‌ بــۆ كتێبه‌كه‌م‪.‬‬ ‫سه‌رم سووڕما له‌و جۆره‌ تووڕه‌بوونه‌ی‬ ‫ كێن ئه‌و نووســه‌رانه‌ی ك ‌ه تایبه‌تن‬‫باوكه‌كه‌‪ -‬وا هه‌ستم ده‌كرد كه‌ ده‌نگه‌ك ‌ه له‌الت؟‬ ‫لــه‌قوواڵییــه‌وه‌ دێــت؛ لــه‌پشــته‌وه‌‪.‬‬ ‫جولی ئۆتسوکا‪ :‬هه‌ندێك ل ‌ه نووسه‌ر‌ه‬ ‫ئــه‌و كۆتاییــ ‌ه زۆر به‌ ئاســانی هات ب ‌ه تایبه‌ته‌كان له‌ الم‪ :‬ئێرنیست هێمنگوه‌ی‪،‬‬ ‫ده‌ستمه‌وه‌؛ ئەوە دیاری بوو‪.‬‬ ‫جامایــكا كینكه‌ید‪ ،‬مارگرێــت دوراس‪،‬‬ ‫جــۆی ویلیامــز‪ ،‬لیدیا ده‌یڤــد‪ ،‬كۆڵۆم‬ ‫ ئامــاژه‌ت بــه‌وه‌دا كــ ‌ه وێنه‌كێــش مــاكان‪ ،‬ئانــی ئێرنوخ‪ ،‬جــۆن ددیۆن‪،‬‬‫بوویت پێش ده‌ســتكردنت به‌ نووسین‪ .‬جه‌یمس ساڵته‌‪ ،‬ئالیس مۆنرۆ‪ ،‬ڕیتچارد‬ ‫وا ده‌رده‌كه‌وێ نووســین باشتر له‌گه‌ڵت فۆرد‪ ،‬ڕیك به‌س‪‌،‬هه‌روه‌ها سەرســامی‬ ‫ده‌گونجــێ وه‌ك ل ‌ه وێنه‌كێشــان‪ .‬چۆن (موراكامــی)م‪ ،‬حه‌زم ب ‌ه گاڵته‌وگه‌پ و‬ ‫نه‌رمونیانیه‌كــه‌ی (گیــش جین) هه‌یه‌‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ ڕوون ده‌كه‌یته‌وه‌؟‬ ‫لەپەده‌ستییه‌كان»ـــی‬ ‫جولی ئۆتســوکا‪ :‬من ل ‌ه وێنه‌كێشان «چیرۆكــه‌‬ ‫وه‌ســتام و بووم ‌ه ڕه‌خنەگــر‪ ،‬به‌هۆی كاواباتاشم به‌دڵه‪ ‌،‬له‌گه‌ڵ ئیشگورۆ‪.‬‬ ‫یه‌كێــك له‌ نووســه‌ر‌ه هه‌ڵبژارده‌كانم‬ ‫گومانــه‌و‌ه نه‌متوانــی بــه‌رده‌وام بم‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دوای وه‌ستانم ل ‌ه وێنه‌كێشان‪ ،‬ده‌چووم ‌ه كــه‌ ئه‌مەریكیی ‌ە و به‌ڕه‌گه‌ز ئاســیایی ‌ه‬ ‫كافتریاكــه‌ی دراوســێكمان و ڕۆژانــه‌ نــاوی (لی تــی دێم توی)ـــه‌‪ ،‬تاز‌ه ل ‌ه‬ ‫كتێبــم ده‌خوێنــده‌وه‌‪ -‬نه‌مده‌زانی چیتر خوێندنه‌وه‌ی «ئه‌ندامــی چه‌ته‌كان ك ‌ه‬ ‫بكه‌م‪ ،‬چیرۆكی وه‌هام به‌رچاو ده‌كه‌وت هه‌موومــان بــه‌ شــوێنیدا ده‌گه‌ڕێین»‬ ‫كــه‌ زۆر بــه‌ خێرایــی دڵــی ده‌دامه‌وه‌‪ .‬ته‌واو بووم‪ ،‬سه‌رنجڕاكێشه‌‪.‬‬ ‫خوێندنه‌و‌ه تاكه‌شت بوو ك ‌ه هه‌ستم به‬ ‫‌باشی ده‌كرد پێی‪ .‬له‌ دوای خوێندنه‌و‌ه‬ ‫ ئایــا كار له‌ســه‌ر كتێبــی نــوێ‬‫بۆ چه‌ند ســاڵێك‪ ،‬بیرم له‌ نووســین و ده‌كه‌یت؟‬ ‫به‌شداریكردن له‌ وۆركشۆپێكدا كردەوە‪.‬‬ ‫جولی ئۆتســوکا‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬ده‌ســتم ب ‌ه‬ ‫وا هه‌ســتم كرد هیچ شتێكم نیی ‌ه تا ل ‌ه نووسینی كتێبێكی تازه‌ كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌ســی بده‌م‪ ،‬مادام وه‌كو وێنه‌كێشێك هه‌ســت ده‌كه‌م زۆر بێمانا بێت گه‌ر ل ‌ه‬ ‫ســه‌ركه‌توو نه‌بووم‪ .‬بۆی ‌ه نه‌ده‌ترســا ‌م ئێســتاوه‌ باســی لێوه‌بكه‌م‪ ،‬زۆر زوو‌ه‬ ‫له‌ ڕاســتیدا زۆر هه‌ستم به‌ ئاسووده‌یی بــۆی‪ .‬نامه‌وێــت به‌ختێكــی خراپی بۆ‬ ‫ده‌كــرد له‌گــه‌ڵ زمانــدا‪ ،‬پێــم وا بــوو بهێنم‪ .‬بێمانایه‌‪ ...‬ده‌زانم‪.‬‬

‫««‬

‫ژماره‌ (‪ )522‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/10/3‬‬

‫چاوپێکەوتنی ئۆسکار وایەڵد لەو دنیاوە‬ ‫بووم کە ڕاستگۆ بووم لە دەرخستنی خۆمدا‪.‬‬ ‫ لەبــەر ئەوەی هاوڕەگەزبــاز بوویت زیندانی‬‫کرایت؟‬ ‫ئۆســکار‪ :‬لە الیەن منەوە ڕاستی گرنگترە لە‬ ‫ئازادی‪.‬‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬الوین بەختیار‬ ‫ویســتمان ئاســوودەیی ڕۆماننووســە‬ ‫بەناوبانگــەکان بــە چاوپێکەوتنەکانمــان تێــک‬ ‫نەدەین‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام بڕیارمان دا لەوە زیاتر‬ ‫بکەین؛ بە چاوپێکەوتنی نووسەرە بەناوبانگەکان‬ ‫لەو دنیاوە بۆ ســەر زەوی‪ ،‬بە مەبەستی ئەوەی‬ ‫باسی خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫ئــەم نووســەرە بەناوبانگــە ســاڵی ‪1900‬‬ ‫مــردووە‪ ،‬ئاشــکرایە کــە چاوپێکەوتنەکــە لــە‬ ‫ئەندێشــەی ئێمەوەیــە‪ ،‬بەاڵم بــە ئاگادارییەکی‬ ‫زۆر و پیاداچوونــەوە لــە کارەکانی و ژیانی ئەم‬ ‫نووســەرە‪ ،‬توانیومانــە وای بــۆ بچیــن کە ئەو‬ ‫چــۆن وەاڵمــی پرســیارەکان دەداتــەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫هەمیشــە وەاڵمــەکان ئامــۆژگاری گرنگی تێدایە‬ ‫و هیوابەخشــە بــۆ نووســەرە تــازەکان‪ .‬لێرەدا‬ ‫چاوپێکەوتنێکــی خەیاڵی و مــەزن هەیە لەگەڵ‬ ‫ئۆســکار وایەڵد‪ ،‬شاعیر و نوســەری بەناوبانگی‬ ‫ئێرلەندی‪.‬‬ ‫ بەرێز ئۆسکار وایەڵد‪ :‬تۆ لە ساڵی ‪1900‬ـەوە‬‫لەو دنیای‪ ،‬ژیان لە دوای مردن چۆنە؟‬ ‫*ئۆســکار‪ :‬ژیان هەمیشە نەمر و جوانە‪ ،‬ئەو‬ ‫دنیا شــوێنێکە بەبێ شــوێن و کات‪ ،‬شــوێنێکی‬ ‫کاتی بۆ داهێنان و بیرکردنەوە‪ ،‬بە شــێوەیەکی‬ ‫باو‪ ،‬مەبەستم ئەوە نییە کە یەکێک دەبێت بمرێت‬ ‫بۆ ئەوەی بژی‪ ،‬من تەنها وەاڵمی پرســیارەکەت‬

‫دەدەمەوە‪ ،‬نووسەری بێخەوش پێویستە لە بری‬ ‫شــانازی و ئارەزووی خۆی بۆ شــکۆ و ناوبانگ؛‬ ‫ســەرکەوتنی ڕاســتەقینە هەمیشە لە سادەیی و‬ ‫هەستەوە بە دەست بهێنێت‪.‬‬ ‫ وەاڵمەکەت تەواوە‪ ،‬لە ڕاســتیدا تۆ هەژار و‬‫بێپــارە بوویت تەنانەت لە کاتی مردنیشــتدا لە‬ ‫‪46‬ـساڵیدا‪.‬‬ ‫ئۆســکار‪ :‬پێــم خۆشــە دەربــارەی نووســین‬ ‫گفتۆگۆ بکەین نەک مردنی من‪.‬‬ ‫ داوای لێبــووردن دەکــەم بــۆ ئەمــە‪ ،‬بەڕێز‬‫وایەڵد‪ ،‬تۆ ڕاســت دەکەیت! لێــرەوە‪ ،‬ئەی چی‬ ‫دەربارەی نووسینەکانت؟‬

‫ئۆســکار‪ :‬نووســین بۆ من ژیانــە‪ ،‬ژیانی من‬ ‫و کەســایەتی و ناســنامەی منــە‪ ،‬ئــەو دەمەی‬ ‫دەنووســم وەکو هەناســەدانە لە هــەوای پاك و‬ ‫ئۆکسجینی خاوێندا‪.‬‬

‫ ســەبارەت بــە کارەکانت‪ ،‬ئەمــڕۆ تۆ لە بیر‬‫نەکراویت و پیاهەڵدەدرێیت لەبەر ڕاســتخوازیت‬ ‫و وێنەکەی دۆریان گرەی‪.‬‬ ‫ئۆســکار‪ :‬نووســینم خــۆش دەوێــت و هیــچ‬ ‫پەسەندکردنیشم نییە‪ ،‬هەر کارێک کە دەینووسم‬ ‫بــۆ ئەوەیــە کــە من لــەو کاتــەدا بیــر لە چی‬ ‫دەکەمەوە‪ ،‬دۆریان گرەی ســەرکەوتووترینیانە‪.‬‬ ‫بــە دڵنیاییــەوە چونکــە من وەســفی ئەوپەڕی‬ ‫خۆشــی دەکــەم لــە الیەنــی ســزادانەوە‪ .‬ئــەم‬ ‫تێڕوانینەشم زۆر ال خۆشەویست بوو لەو کاتەدا‪.‬‬

‫ لــەم ســەردەمەدا‪ ،‬جیهانــی نووســینی‬‫دروســتکەر ڕکابــەری زۆری هەیــە‪ ،‬ئاســانترە‬ ‫لەم ســەردەمەدا ســەرکەوتووتر بیــت یاخود لە‬ ‫ بەاڵم ئەو هەوایەی هەناسەت تێیدا دەدا لە سەردەمی تۆدا؟‬‫ساڵەکانی کۆتایی ڤیکتۆریا تازە و پاک نەبوو‪.‬‬ ‫ئۆســکار‪ :‬هەموو ســەردەمێک قورسیی خۆی‬ ‫ئۆسکار‪ :‬ســەردەمی ڤیکتۆریا ســەردەمێکی هەیــە‪ ،‬لە ڕابردوودا دووڕوویی و کینە و لەمڕۆدا‬ ‫دووڕوویــی بوو بۆ ئەوانەی دەیانویســت خۆیان لەڕادەبــەدەری تەکنەلۆژیــا‪ ،‬کــە ڕێگــە نــادات‬ ‫بن‪.‬‬ ‫بەهرەی ڕاستەقینە بە تەواوی دەربکەوێت‪.‬‬ ‫‪23‬ـی دیسەمبەری ‪2014‬‬ ‫ دەتوانین بڵێین تۆ یەکەم نووسەری ناسراو‬‫دەرخست؟‬ ‫بوویت کە ڕووی ڕاستەقینەی خۆتت‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سایتی بڕەین پیکینگس‬ ‫ئۆســکار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬تا ڕادەیەک من یەکەم کەس‬

‫ئەوانە «كافكا» دەسووتێنن‬

‫ئاخر بەڕموزنبوون بۆ سومعەی كۆمۆنیزم جوان نییە‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫(سووتانی كتێب و‬

‫سووكایەتیكردن بە نووسەران‪،‬‬ ‫نوقاڵنەی سەردەمی تاریكی و‬ ‫بێئەقڵییە بۆ میللەتان)‪.‬‬ ‫‪-‬ئۆرهان پامۆك‪-‬‬

‫كافكا نەك هەر بە ئەدەبە پڕ تەلیسم و سەیر و‬ ‫ئاست بەرزەكەی‪ ،‬بەڵكو بە ژیانە تراژیدی و بەنامە‬ ‫پڕ زوخاوەكەی بۆ باوكی و بەو وەسیەتنامە لێوان‬ ‫لێــوە لە نائومێدیــەی‪ ،‬لە كۆتــا ڕۆژەكانی ژیانیدا‬ ‫بۆ ماكس برۆدی هاوڕێی جێی دێڵێت‪ ،‬شــۆرەت و‬ ‫نیۆبانگی بەدورترین شــوێنی سەر ئەم هەسارەیە‬ ‫دەگات‪.‬‬ ‫ماوەیەكــی كــەم بەرلەمردنــی‪ ،‬بەنائومێدیەكی‬ ‫قــوڵ و كــورت و پوخــت ئەمە بۆ دۆســتە گیانی‬ ‫بەگیانیەكەی دەنوسێت‪( :‬تكایە هەرچی دەستنوس‬ ‫و نامە و یاداشت و وێنەم هەیە‪ ،‬هەمووی بسوتێنە‪.‬‬ ‫الی خــۆم یان الی دۆســت و ناســیاوەكانم چیت‬ ‫دۆزیەوە‪ ،‬لێی مەوەستەو ئاگریان تێبەردە)‪.‬‬ ‫ئەڵبــەت ماكس برۆد نەك هــەر ئەوە جێبەج ‌ێ‬ ‫ناكات‪ ،‬بەڵكو چەند ڕۆژێك دوای لە دنیادەرچونی‬

‫(‪ ،)1924‬پەیوەنــدی بــە دەزگاكانــی چــاپ و‬ ‫وەشــانخانەكانەوە دەكات و ڕۆمانــی (كوشــك)‬ ‫دەخاتــە بەردەســتی خوێنەرانــی‪ .‬ئــەوەی كافكا‬ ‫ناسان و ژیاننامەنوسانەكانی باسی دەكەن (وەك‬ ‫ئیڤان كلیما و ئەرنست یاوڵ)‪ ,‬نوسین بۆ ئەو فریاد‬ ‫ڕەس و تاقەڕێگــەی زیندووبــوون و بووە جۆرێك‬ ‫بووە لە عیبادەت‪ .‬تا نەخۆشی (دەردەسیل) زۆری‬ ‫بۆنەهێنــاو پەنجەكانی لە گۆنەكەوتــن‪ ،‬لە الپەڕە‬ ‫ڕەش كردنەوە كۆڵی نەدا‪.‬‬ ‫دەی باشــە گــەر كەســێك بەوجــۆرە نوســین‬ ‫بــۆی گرنــگ بوبێت‪ ،‬چی وای لێــدەكات ئەركێكی‬ ‫واقــورس بخاتە بەر نزیكتریــن هاوڕێی و داوایەكی‬ ‫لەوچەشنەی لێبكات؟ گەر نوسینەكانی هێندە كەم‬ ‫بایەخ و هیچ بوون‪ ،‬بۆبەدەستی خۆی نەیسوتاندن‬ ‫و جێی هێشت بۆ كەسانێ‌‪ ،‬دوای مردنی خۆی ئەو‬ ‫كارەی بۆبكەن؟‬ ‫لەبەرئەوەبــوو دەســتی تێیــان نەدەچوو (یان‬ ‫بەڕاســتی نەبــوو)‪ ،‬یاخــود دەیویســت ببێتــە‬ ‫ئەفســانەیەكی ئەدەبــی و لەپاش خــۆی چەمكی‬ ‫(كافكا لۆجیا) جێبهێڵێت؟‬ ‫چیرۆكــی ســوتاندنی كافــكا و لەناوبردنــی‬ ‫بەرهەمەكانی‪ ،‬هەرتەنها پەیوەندی بەو خواســتەی‬ ‫خۆیــەوە نییە‪ ،‬بەڵكــو لەدوای مردنــی و لەچەند‬ ‫سیاقێكی جیاجیادا و لەالیەن چەند ئایدیۆلۆژیایەكی‬ ‫دۆگمــا و پەڕگیــرەوە‪ ،‬ئــەو بابەتــە دەهێنرێتەوە‬ ‫بەربــاس و لەهەوڵــی بەئەنجامگەیاندنیدادەبــن‪.‬‬ ‫مانگــی ئاداری ســاڵی ‪ 1933‬نازیســتەكان لەگەڵ‬ ‫هاتنــە ســەركاریاندا‪ ،‬تێكســتەكانی كافكا لەگەڵ‬ ‫بەرهەمەكانــی ئەنشــتاین و ماركــس و ڕۆزا‬ ‫لۆكسمبۆرگ و كێ و کێی تردا‪ ،‬دەسوتێنن‪.‬‬ ‫بەدەربازبوون لەنازیەكان و لەگەڵ كۆتایی هاتنی‬ ‫دووەم جەنگی جیهانیشدا‪ ،‬كۆمۆنیستەكان دەست‬ ‫بەپاكانــە حیســابی خۆیــان لەگەڵ نوســینەكانی‬ ‫كافكادا دەكەن‪ ،‬وەك نوسەرێكی نائومێد و ڕەشبین‬ ‫و پاسیڤ و ‪ ....‬هتد‪ .‬واڵتانی بلوكی سۆسیالستی‬ ‫بڕیــاری قەدەغەكردنــی نوســینەكانی دەدەن‬ ‫(بەچیكۆسلۆڤاكیا)شــەوە‪ ،‬پارتــی كۆمۆنســتی‬ ‫فەرەنســیش ســاڵی ‪ 1946‬و لەڕێــی هەفتەنامەی‬ ‫(كار)ەوە‪ ،‬ئەم پرســیارە تــۆخ دەكەنەوە (ئاخۆ‬

‫ئەم مانگە‬ ‫پەڕۆیە‬ ‫ڤانی کاپیڵدیۆ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫سارد کاتێ دەچییە ناوی‬ ‫ساردتر کاتێ لێی دێیتە دەر‬ ‫ساردترین کاتێ تێیدا بوویت‬ ‫ڕووپۆشــی ئــەم ســەرجێیە‪ ،‬ئــەم‬ ‫مانگە پەڕۆیە‬ ‫تۆڕی بۆڕی باریکی غازەکەیش‬ ‫بە دیواری گەراجەکەوە ھەڵواسراوە‬ ‫***‬ ‫خۆشیى سه‌ركه‌وتنه‌كان نامرۆڤانه‌یه‬ ‫هێلكه‌شه‌یتانۆكه‌یه‌كى بچووك بوو‬ ‫ل ‌ه ڕۆژیكى باراناویدا‬ ‫هێلكه‌شه‌یتانۆكه‌یه‌كى بچووك بوو‬ ‫بۆ پۆپه‌ى په‌ڕه‌ى گوڵێك‬ ‫سه‌ركه‌وتن گه‌وره‌ بوو‬ ‫دڵى گوڵێك‬ ‫وه‌ك گوڵى قه‌یسى‪.‬‬ ‫بۆ هێلكهشه‌یتانۆكه‌یه‌ك‬ ‫ل ‌ه ڕۆژیكى باراناویدا‬ ‫ده‌ریا شه‌پۆلى لێ ده‌دا‬ ‫وه‌كوو دڵم؛‬ ‫ئۆ‌ه خۆشه‌ویستى لێی ده‌دا‬ ‫چەشنی دڵ ‌ه سه‌وزه‌ پڕهه‌سته‌كه‌م‬ ‫***‬ ‫بمخە‬ ‫تاریکییەوەتکای‪-‬‬ ‫ـە تا‪.‬تەنیا‪.‬چاوانت‬ ‫ببینم‪.‬تەنیاھەستبە‪.‬‬ ‫جێبرینەکانتبکەم‬ ‫بە دیوارەکانمەوە‬ ‫سەرنج‪ :‬ڤانی کاپیڵدیۆ براوەی‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیی فۆروەردی‬ ‫‪٢٠١٦‬ـەیە‪ ،‬کە هەفتەی ڕابردوو‬ ‫دابەش کرا‪ .‬سێیەم شیعر لەم‬ ‫وەرگێڕانەدا لە زمانی ئینگلیزییشدا‬ ‫بە هەمان شێوازە و بە ئەنقەست وا‬ ‫نووسراوە‪.‬‬

‫قەالچۆكردنــی نائومێدی و ڕەشــبینی و پاســیڤ‬ ‫مەرجە كافكا بسوتێنرێت؟)‪.‬‬ ‫جــۆرج باتــای نوســەری دیــاری فەرەنســایی بوونە‪.‬‬ ‫ئەدەبیاتــی كافكا بەموو قەرەی خۆشــباوەڕی‬ ‫بەوتارێكــی درێــژ (لەژێــر هەمــان ناونیشــان)‬ ‫دا‪ ،‬بەدنیهــادی كۆمۆنیســتەكان لەوروژاندنی ئەو ساختەو خۆفریودان ناكەوێت و لەنێو عەدەمیەتێكی‬ ‫پرسیارەدا دەخاتەڕوو‪ .‬باتای پێیوایە باڵوكردنەوەی ڕوت و پەتیــدا مــەوج دەدات‪ .‬ئــەو لەوبــوارەی‬ ‫ئەو ڕاپۆرتە بۆ سوتاندنی (میراتی كافكا) لەالیەن ئەدەب و فریدریك نیتشــەش لەكایەی فەلسەفیدا‪،‬‬ ‫كۆمۆنیســتەكانەوە‪ ،‬بەهانەكەی ئەوەبووە ئەدەبی دیارتریــن پەیامبەرانی عەدەمیەتــی هاوچەرخن و‬ ‫ئەو ئەدەبێكی ڕەش و قەترانیەو دەشێت كاریگەری كافــكا دیارترین نوســەرێكە ب ‌ێ پــەروەردەو ڕێك‬ ‫خراپ‪ ،‬لەســەر مەعنەویاتــی كۆمەڵگە جێبهێڵ ‌ێ و و ڕاســت‪ ،‬باس لــە بەدبەختی و تێكشــكانەكانی‬ ‫مرۆڤ دەكات و پڕوا پڕ‪ ،‬سەرگەردانیەكانی مرۆڤی‬ ‫الوازی و ب ‌ێ ئیرادەیی دروست بكات‪.‬‬ ‫ئــەوەش لەگــەڵ مێنتالێتــی كۆمۆنیزمــدا یەك هاوچەرخمــان بۆ وێنادەكات‪ .‬كۆمۆنیســتەكان كە‬ ‫ناگرێتــەوە‪ ،‬مێنتالێتیــەك كەجگــە لە شــۆڕش و حەزیــان بەچــارەی نایەت و لەخەمی ســوتاندنی‬ ‫سەرخســتنی شــۆڕش و بەرگریكردن لە شــۆڕش تێكستەكانیدان‪ ،‬لەبەرئەوەیە ئەو باس لەدنیایەكی‬ ‫هیچی ترنابینێ‌‪ .‬لەكاتێكدا كافكا بەچاوی گومانەوە بــ ‌ێ تروســكایی و بەڕموزنبونی مرۆڤــی هاوچەرخ‬ ‫دەكات‪ ،‬دنیایەكی ئەنگوستەچاو و بەدەعەجانبونی‬ ‫سەیری هەموو تەقەلالیەكی شۆڕشگێڕانەدەكات‪.‬‬ ‫دروســتكردنی مێــژوو بــەو شــێوە (زۆر مرۆڤیش‪ ،‬شتێكە بۆ سومعەی كۆمۆنیزم و ئاقاری‬ ‫ئۆتۆماتیكی)یــەی كۆمۆنیــزم بــاوەڕی پێیەتــی‪ ،‬مێژووگەرایەتی جوان نییە‪.‬‬ ‫لەنازیــزم و كۆمەنیزمیــش بــەوالوە‪ ،‬هەڵگرانی‬ ‫پێویستی بەگرتنەبەری ڕێوشوێن گەلێكی عەنتیكە‬ ‫هەیــە‪ ،‬یــەك لەوانــە پایەماڵكردنی یــادەوەری و ئایدیۆلۆژیــای پــان‪ -‬عەربیزمیــش ســەردەمانێك‬ ‫دروستكردنی مرۆڤی لەشكان نەهاتوو و بەئیرادەو لەبگرەو بەردەی ئەوەدادەبن‪ ،‬كافكا گڕتێبەردەن‪.‬‬

‫ساڵی ‪ 1983‬خاتوو بەدیعە ئەمین وەك پەرچەكردارێك لەبەرامبەر‬ ‫ئەو هەوڵە شەڕانگێزو ئەو دەنگە نەشازەدا‪ ،‬بەدووبارە كردنەوەی‬ ‫هەمان ناونیشانی وتارەكەی جۆرج باتای‪ ،‬كتێبێكی قەوارە گەورە‬ ‫دەنوسێت و وەاڵمی یەك بەیەكی گومان و تۆمەتی ئەو عروبیانە‬ ‫دەداتەوە كە بەبیانوی جولەكایەتی و بەسوك سەیركردنی عەرەب‬ ‫و بونــی پەیوەندی لەگەڵ زایۆنیزمی جیهانیدا‪ ،‬كەوتبوونە وێزەی‬ ‫كافكاو داوای سوتانی بەرهەمەكانیان دەكرد‪.‬‬ ‫ســەدەیەك نازیــزم و كۆمۆنیــزم و پان‪ -‬عەربیــزم‪ ،‬لەهەوڵی‬ ‫ســوتاندن و لــە گۆڕنانی كافكا و نوســینەكانیدا بــوون‪ ،‬كەچی‬ ‫ئــەوان خۆیــان چونــە مۆزەخانەی مێــژووەوەو كافــكا و ئەدەبە‬ ‫تەلیسماویەكەشــی بونــە نەخش و ئەدگاری دنیــای هاوچەرخ و‬ ‫تادێــت نــاو و نێوبانگی ئەو لەهەڵكشــاندایە‪ .‬ئایدۆلۆژیاكان كاڵ‬ ‫دەبنــەوەو ئاوادەبن و دەبنە خۆڵەمێش‪ ،‬وەل ‌ێ تێكســتە ئەدەبیە‬ ‫مەزنــەكان و خاوەنەكانیــان هــەر بەزیندویی دەمێننــەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫هێشتا هێزگەلێك هەن‪ ،‬لەو هەقیقەتە حاڵی نابن‪.‬‬

‫ئەمە خوێنە‬ ‫نەک ئاو تاکو پێیەکانتی پێ بشۆی‬ ‫ بەاڵم من جاڵجاڵۆکە پیسی کردووم‬‫‪ -‬بەسە‬

‫خوا‬

‫ئەمە خوێنە‬ ‫ئەمەی مەرگ جێگۆڕکێی لەگەڵ دەکات‪،‬‬ ‫وێرانەیەکی خامۆش نییە‬ ‫ئەمە نیشتیمانمە‬ ‫هاوڕێیان‪ ،‬پێخەف‪ ،‬کێڵگە ڕازاوەکان‪ ،‬ڕووبارە دەمبەخەندەکە‬ ‫منارەی مزگەوت‪ ،‬الوالوی ناسک‪،‬‬ ‫ئەو سەرخۆشە جوانانەی لە کۆتایی شەودا و‬ ‫لە پڕێکدا بەرەو ڕووی خەم دەبنەوە‬ ‫گالیسکە شەقوشڕەکان‪ ..‬هەڵتەک هەڵتەک‬ ‫بەمالوبەوالدا دێن‪،‬‬ ‫تایەکانی بەرەو ناوەندی باخەکە دەڕۆن‪،‬‬ ‫ئەوانە براکانمیان پێیە‪.‬‬ ‫کاڵوڕۆژنەی خانووە دێهاتییەکەی‪ ،‬کە ئێوارە گەش بووەوە‬ ‫خوێن و دارەمەیتی لێ دەچۆڕێت‬ ‫ئەمە وێرانەیەکی خامۆش نییە‬ ‫ئەمە نیشتیمانمە‬ ‫لەبەر ئەوەیە من تووڕەم‬ ‫لەبەر ئەوەیە من نائومێدم‬ ‫لەبەر ئەوەیە من دەگریم‬ ‫ئەم کاڵوەی فڕێ دراوەتە سەر زەوی‪ ..‬هیی کێیە؟‬ ‫ئەم شمشاڵەی لەسەر لێوی خاوەنەکەیەوە کەوتووەتە خوارێ‪،‬‬ ‫ئەم جەستانە و ئەم مارشی لەسێدارەدانە‪‌..‬هیی کێن؟‬ ‫هەموو ئەو شتانە‪..‬‬ ‫چ نهێنییەکیان تێدایە تاکو پیاوکوژان‪..‬‬ ‫بەو جۆرە لەسێدارەیان بدەن‪.‬‬ ‫قاوغەشقارتەیەکی بەتاڵ‪،‬‬ ‫وێنەی مناڵێک کە زەردەخەنەی بە زۆر خستووەتە سەر لێوی‪،‬‬ ‫کلیلی ماڵەکە‪ ،‬دوو قۆپچە‪ ،‬نینۆکبڕێکی کول‪،‬‬ ‫چەند پێویستییەکی تریش‪،‬‬ ‫وایان بۆ ڕێک کەوت کە ڕێی ئەم هەموو زیندانانە بگرنە بەر‪،‬‬ ‫تاکو مەرگی خۆیان ببینن‪.‬‬ ‫خوا لە دڵمەوە نزیک بوو‬ ‫کات بۆ الی کوشتنێکی مسۆگەر ال دەدات‬ ‫پێنج منداڵ زەردەخەنە دەخەنە سەر لێویان‬ ‫لە تاریکیی زیندانەکانەوە بە پاڵ‬ ‫بەرەو گۆڕەپانی لەسێدارەدان دەبرێن‬ ‫یەکەم وتی‪ :‬خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫دووەم وتی‪ :‬خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫سێیەم وتی‪ :‬خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫چوارەم وتی‪ :‬خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫پێنجەم وتی‪:‬‬ ‫خوا‬ ‫لە دڵمەوە‬ ‫نزیکە‬ ‫قاوغە شقارتەکان‪،‬‬ ‫وێنەکان‪،‬‬ ‫کلیلی ماڵەکان‪،‬‬ ‫قۆپچەکان‪،‬‬ ‫هەزارەها شتی تریش ڕاپەڕین‬ ‫تێکڕا ناڵەی دەنگیان تەقییەوە!‬ ‫خوا لە دڵی شەهیدەکانەوە نزیکە‬ ‫خوا لە دڵی شەهیدەکانەوە نزیکە‬ ‫دایە! ساڵو لە من و لە تۆ‬ ‫دایە! گوللە و خوێن‪...‬‬ ‫مەرگ هەموو ئەندامانی لەشمی پیس کردووە‬ ‫مەرگ هەموومانی پیس کردووە‬

‫لە دڵمەوە نزیکە‬

‫خوا لە دڵمەوە نزیکە و‬ ‫گوللەی خوێنڕێژانیش لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫شمشێر لە گەردنی گوڵەوە و‬ ‫سێدارە لە پیاوچاکەوە و‬ ‫ئافەرۆزیش (مەنفا) لە دەنگی شمشاڵەوە نزیکە‬ ‫دە بنوو‬ ‫چاوەڕوانی جەستەم بکە‪ ،‬کە بە یەکەم پەتا شۆڕ ببێتەوە‬ ‫چاوەڕوانی دەنگی شمشاڵە پەڕکراوەکە بکە‬ ‫کە بە کوژراوی بۆت دێتەوە‪،‬‬ ‫بە مەرگ و بە کەرەستەکانی تری ئاگر‪،‬‬ ‫شین و مۆر هەڵگەڕاوە‬ ‫چاوەڕوان بە گشت زیندووەکانی تریش‪،‬‬ ‫بە بەرگی مەرگ و گەاڵی سیلۆفینەوە دێنە الت‬ ‫لەبەر ئەوەی کە خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫لەبەر ئەوەی کە خوا لە دڵی شەهیدەکانەوە نزیکە‬ ‫چاوەڕوانی کۆتاییم بە‪.‬‬ ‫لە یەکەم پەتا زیندووانی پیا شۆڕ دەبنەوە و‪ ..‬ناگەنە زەوی‬ ‫چاوەڕوانی کۆتایی شتەکان بکە‬ ‫خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫خوا لەگەڵمدایە‪ ..‬لەم پەڕکردنەشمدا‪،‬‬ ‫جارناجارێ لە سیمای پیاوێکی لەسێدارەدراودا دەردەکەوێت‬ ‫لە بنی پێیەکانییەوە گیای سەوز و زەرد و قاوەیی و‬ ‫خوریی مەڕەکان و کاڵوی شوان و‬ ‫تیشــکی گڵۆپی شەوانی ئەمالوئەوالی شــەقامەکانی لێوە دێنە‬ ‫دەرێ‪.‬‬

‫سۆزی دەنگی شمشاڵیش لەسەر لێوەکانمە‬ ‫ئەی بۆ ئێستا وەک تاکەگۆرەوی شۆڕ ببمەوە؟‬ ‫ئەی دایکی بەڕێزم‪ ...‬نیشتیمانم‬ ‫لەژێر زمانمدا پشکۆ و شیعر هەیە‪،‬‬ ‫توانام نییە چەشەی بکەم‬ ‫لە دڵمدا خوێنی تۆ و خاك و پاشماوەی گیاکێویلە هەیە‬ ‫دە بۆچی خۆت دەدزیتەوە و دەبیتە پێنج سێدارە‬ ‫چ هێرۆشیمایەکی تۆ‪ ...‬تا بۆت بگریم‬ ‫چ قەسابخانەیەکی وەسفنەکراویت‬ ‫پێنج سێدارە‪...‬؟‬ ‫چ ناوچەیەکی چۆڵەوانیت تا ئاگری تێ بەردەم!‬ ‫پێنج‪!...‬‬ ‫چ گۆڕستانێکە‬ ‫تۆ نیشتیمانی منیت و‬ ‫نیشتیمانەکەم هیی خۆم بوو‬

‫گیای تازەسەوزبووی تیایە‬

‫لە دووریی فرمێسکێکەوە‪ ...‬نیشتیمانێکە‬ ‫جەالدەکان و ناودارانی کوشتن و بڕین و‬ ‫ئەوانەی سکەی پارە لێ دەدەن‪ ،‬تیایدا دەژین‬ ‫پەتە شۆڕبۆوەکەش لە خواوە‪،‬‬ ‫کۆتایی بە هەموو شتەکان دەهێنێت‬ ‫خوا لە گەردنمەوە نزیکە‬ ‫خوا لە دڵی شەهیدەکانەوە نزیکە‬ ‫خوا دوورە لە دڵمەوە‬ ‫هاوڕێکانیشم کە لە نائومێدییەوە بەرەو سەربەستی دێن‬ ‫هێدی هێدی لێم نزیک دەبنەوە‬ ‫پێنج سێدارەکە کە نائومێدی فڕێ دەدەنە ئاگرەوە‬ ‫هیدی هێدی نزیک دەبنەوە‬

‫پێنج منارە و دەستەکانیش کە خەریکە دەبڕێنەوە و‬ ‫بۆچی لێیان دزیم؟‬ ‫گوریسی گا عەزرەتییەکە دەکەنەوە‬ ‫هێدی هێدی نزیک دەبنەوە‬ ‫خوا نزیکە و گوللەی خوێنڕێژانیش نزیکە‬ ‫پێنج سێدارە‬ ‫گیڤارای هەڵکەوتەش وا لەسەر گیاکە‬ ‫هەردوو دەستە عاشقەکانی دەخاتە نێو یەکەوە و بەردەبێتەوە زۆر نییە‪ ...‬دایە!‬ ‫بەاڵم من بۆ باڵندە زۆرلێکراوەکان دەالوێنمەوە‬ ‫پڕە لە دینامێت و نهێنییەکانی برووسکە‪.‬‬ ‫بۆ ئەو ئافرەتە سوێ‌لەداڵنە دەالوێنمەوە‬ ‫(بن بەڕەکە)ـش دەبێتە سترانێک و‬ ‫کە هێالنەکان بە پەڕی باڵەکان دەنەخشێنن و‬ ‫لەژێر پەنجەرەکانی (مەغریب)ـدا دەسووتێ‬ ‫لەوالی سێدارەی پیاوکوژانەوە‪ ...‬شادمانن‬ ‫تاکو تاریکی ئەویشی ڕاپێچ کرد و سەگەکانی‬ ‫شەوێش ڕاویان کرد‪،‬‬ ‫(پێنج سێدارە بۆ النە ناشێن)‬ ‫وەک چۆن ماسی ڕاو دەکرێت‬ ‫ساڵوت لێ بێت دایە‪ ...‬ساڵو‬ ‫بەاڵم خوا هەندێکجار لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫ئەو ڕۆژەش هەر خوا لە دڵمەوە نزیک بوو‬ ‫من پڕم لە مەرگ و لە گوللە‬ ‫هاوڕێکانیشم هێدی هێدی نزیک دەبنەوە‬ ‫مــن پــڕم لــە قریشــکەی درەختــەکان و جریــوەی بەیانیــی‬ ‫لە کەناری نائومێدییەوە بەرەو کۆشکی سەربەستی دێن‬ ‫ئێستا (دە) سی دەکرێنەوە‬ ‫چۆلەکەکانی‬ ‫پاشــان وەک تاکێ گۆرەوی بە دوا تاڵەدەزوویەوە شــۆڕ بوونەوە‬ ‫(دە) بیری خوێن تەقینەوە‬ ‫سەر تەلی تەلەفۆنەکان‪..‬‬ ‫و نووستن‬ ‫(عبدالباسط)ـیش چەند ئایەتێکی پیرۆزی خوێندەوە‬ ‫کوشتنێکی ڕێکخراو‪،‬‬ ‫شــۆڕ بــووەوە و لەرییــەوە و کەوت‪ ،‬تامەزرۆ بوو‪ ...‬نەگەیشــتە هێمن بوون‪ ...‬جوان بوون‬ ‫لە هەموو شوێنێکی زیندانەکانی دادپەروەریدا‪،‬‬ ‫خواش زۆر نزیک بوو!‬ ‫زەوی!‬ ‫بەسەر خێڵی عاشقان و کۆمەڵی سازژەناندا‬ ‫دڵم گۆڕستانێکە و لە بن نایەت‬ ‫لەبەر ئەوە من ئەمرم‬ ‫بێئومێدی لە دڵەوە نزیکە‬ ‫ئەی دایکە بێئابڕووەکە‪ ...‬نیشتیمانم‬ ‫من پڕاوپڕم لە پەند و ژیری‬ ‫هاوڕێکانم بە ڕووتی وەک پەتی لەگوش‌چنراو شۆڕ دەبنەوە‬ ‫لە دڵما شەمەندەفەرێ هەیە پڕە لە الشە‬ ‫ئای لە سۆزی دەستەکانت‬ ‫پێنج پەنجەرە ئێستا داخران‬ ‫بەرەو خوا‬ ‫کە هەوساری گا بەستراوەکە دەکەیتەوە و‬ ‫دە گوڵەکە بنوو‬ ‫بەوپەڕی تیژی دەڕوا‬ ‫بە پەرۆشەوە تا ڕوو لە لەوەڕگاکە بکات‬ ‫ئێستا پێنج کێلی خوێناوی ڕاستبوونەتەوە‬ ‫بەرەو خۆرهەاڵت ڕادەکا‬ ‫لەبەر ئەوە من ئەمرم‬ ‫پێنج گوڵی خەزێم (سپی) لە شەودا‬ ‫پڕە لە الشە و لە چەقۆ‬ ‫وەک کێڵگەی گەنم پڕم‪،‬‬ ‫دەکەونە خوارەوە ‪ ...‬ناگەنە زەوی‬ ‫بــە چاوەفرمێســکاویەکانتدا و بە ئازاری باوکــم و نائومێدیی لە هیچ شوێنێک ڕاناوەستێت‬ ‫ساڵوت لێ بێت ئەی گوڵ‬ ‫من بە هۆی کراسەکەمەوە خنکێنراوم‬ ‫هاوڕێکانم‬ ‫پێنج مێخ لە ناوەڕاستی دڵدا چەقێنراون‬ ‫ئەی بە چ کراسێکی تر‬ ‫لەبەر ئەوە خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫ساڵوم لێ بێت و‬ ‫ئەم لەشە ڕووتەم داپۆشم؟‬ ‫دایە ساڵوت لێ بێت‬ ‫ساڵو لە نیشتیمانم‬ ‫من مەسیح نیم‬ ‫شایەت دەبێت چاو بنوقێنێ و‬ ‫ساڵو لە ملیۆنەها النەی چۆڵکراو‬ ‫لە دڵمدا خەمی داگیرساو و گەردەلوول هەیە‬ ‫هیچی بیر نەمێنێت‬ ‫لە ناوەڕاستی دڵدا‬ ‫ئەی ئاگرە بێئابڕووەکە‪ ...‬نیشتیمانم‬ ‫شوان دەبێت ڕەنگی گیا و دەنگی شمشاڵ و‬ ‫ساڵو لە گوڵ‬ ‫من مەسیح نیم‬ ‫باڕەی مەڕی گەڕاوەی لەوەڕگا خامۆش بکات‬ ‫لەنێو لەپی دەستی ڕاستمدا پشکۆیەک هەیە و‬ ‫دەبێت بەوپەڕی هێمنییەکی بێسنوورەوە‪،‬‬ ‫لەنێو دەستی چەپمدا لیستێک لە ناوی‪:‬‬ ‫دەمبەخەندە شۆڕ ببینەوە‬ ‫نوێژکەران و‬ ‫وەک چۆن تاکێ گۆرەوی بە دواتاڵییەوە شۆڕ دەبێتەوە و‬ ‫سواڵکەران و‬ ‫ناگاتە زەوی‪.‬‬ ‫مردووان و‬ ‫بەاڵم خوا لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫سێدارەکان‬ ‫نیشتیمانی هەژاران لە دڵمەوە نزیکە‬ ‫لەمالوئەوالی دەممەوە هاوار باڵو دەبێتەوە‪:‬‬ ‫ نیشتیمانم هیی خۆمە‪ ...‬ئەی بۆ دزییان؟‬‫ ژیانم هیی خۆمە‪ ...‬ئەی بۆ لێیان زەوت کردم؟‬‫خواکەم هیی خۆمە‪ ...‬ئەی بۆ ڕاپێچتان کردووەتە مەنفا؟‬ ‫من ئێستاش‪ ...‬خوا لە دڵمەوە نزیکە و‬

‫من مەسیح نیم‬ ‫سەرم نیشتیمانێکە‬ ‫مندااڵنی فڕێدراو و‬ ‫ئامێرەکانی میوزیک و‬ ‫پارچەی فڕۆکە و‬ ‫هێرۆشیما و‬ ‫گوڵی تووڕدراو و كاڵوی شوان و خۆشم و‬

‫نزیە ئەبوو عەفش‬

‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬ئارام ئیسامعیل‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )313‬دوشەممە ‪201٦/10/3‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪313‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )313‬دوشەممە ‪2016/10/3‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫هەڵەی ئیسالمییەكان‌و‬ ‫پالتفۆرمی دابڕان‬

‫دابڕانی دەق و‬ ‫دەستپێکێکی نوێ بۆ‬ ‫دین‬

‫هیمداد ساندا‬

‫هاوكار جەمال‬

‫پالتفۆرمی دابڕان لەرۆژانی(‪)2016/9/24-22‬‬ ‫دووەمــیــن كۆنفرانسی زانستی خــۆی گرێدا‬ ‫بەبەشداری چەندین توێژینەوە لەسەر ئاستی‬ ‫توێژەرانی ناوخۆ‌و بیانی‌و لەچەند بوار‌و لەسەر‬ ‫ئاستی چەند تەوەرێكی تایبەت‪ ،‬ئەوەی ئەم‬ ‫دووەمین كۆنفرانسەی لەكۆنفرانسی یەكەم‬ ‫جــیــادەكــردەوە‪ ،‬چەند خاڵێك بــوو‪ ،‬لەوانە‬ ‫یەكەم‪ :‬كراوەیی گوتاری پالتفۆرمە لەرووی‬ ‫مامەڵەكردن‌و روانین لەگەڵ ئایین‌و ئیسالمگەرا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬فراوانبوونی بازنەی بەشداری توێژەران‬ ‫لـــەدەرەوەی ئەندامانی پالتفۆرم‪ .‬سێیەم‪:‬‬ ‫ئاستی بــەرزی تــوێــژەران‪ ،‬كەزیاتر كەسانی‬ ‫ئەكادیمیست بوون لەئاستی مامۆستایانی زانكۆ‬ ‫تا پلەی پرۆفیسۆر‪ .‬چوارەم‪ :‬ئاستی بەرزی‬ ‫توێژینەوەكان‌و جۆراوجۆری بەپێی پۆلێنی‬ ‫تەوەرەكانی كۆنفرانسەكە‪ .‬پێنجەم‪ :‬زمانی‬ ‫سەرپەرشتیاری پالتفۆرم‌و توێژینەوەكان‪،‬‬ ‫كەزمانێكی نەرم‌و دیالۆگ ئامێز‌و كراوە بوو‪.‬‬ ‫تەنانەت هەندێ لەتوێژینەوەكان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەو پانێڵەیان كە بەناونیشانی (ئیسالم‌و‬ ‫سێكیۆالریزم) بــوو‪ ،‬بەبەشداری هەریەكە‬ ‫لە(رێبوار سیوەیلی‪ ،‬د‪.‬ئازاد حاجی ئاقایی‪،‬‬ ‫رێــزان فازیل‪ ،‬پرۆفیسۆر د‪.‬ســاالر باسیرە)‬ ‫بەشاهێدی خۆیان‌و ئامادەبووانیش رەخنە‬ ‫بوو لەسێكیۆالریزم بەگشتی‌و سێكیۆالریزمی‬ ‫كــوردیــی‪ .‬بــەاڵم ئـــەوەی جێگەی سەرنجە‬ ‫وەك ئەو دیاردەیەی هەستی پێدەكرێ الی‬ ‫ئیسالمی سیاسیی‌و ئیسالمگەراكان ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە لەجەهلەوە حوكم‌و بڕیار ئــەدەن‪ ،‬جارێ‬ ‫بۆ بەالڕێدابردنی خەڵك‌و جەماوەری خۆشیان‬ ‫پالتفۆرمی دابــــڕان‌و كۆنفرانسەكەشیان‬

‫دەبەستەوە بەمەسەلەی گەندەڵی‌و نەبوونی‬ ‫مــوچــەوە لەكاتێكدا ئــەو پالتفۆرمە‌و ئەو‬ ‫كۆنفرانسە‌و بــابــەت‌و تــەوەرەكــانــی دوور‌و‬ ‫نزیك توخنی ئەو بابەتانە نەكەوتووە‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەگەر ســەرۆك‌و سەرپەرشتیاری پالتفۆرم‌و‬ ‫كۆنفرانسەكە‪ ،‬كە بەڕێز جەنابی كاك (مەال‬ ‫بەختیار) بوو تۆمەتبار دەكەن‪ ،‬یەكەم هیچ‬ ‫سیاسییەكی تر لەیەكێتی‌و پارتی هێندەی‬ ‫ئەو دژی گەندەڵی‌و بەرگری لەئازادی نوسین‌و‬ ‫بیروڕا‌و دژە گەندەڵی شتی نەنوسیوە‌و قسەی‬ ‫نەكردووە‌و دەتوانرێ وەك بەڵگە سەروتارەكانی‬ ‫رۆژنــامــەی چاودێر بەتەنها بكرێتە بەڵگە‌و‬ ‫شاهێد‪ .‬پاشان ئەمە خۆدزینەوەیە لەبنەچەی‬ ‫بابەتەكە‪ ،‬ئەگینا گفتوگۆی نێوان ئاین‌و‬ ‫سێكیۆالریزم‪ ،‬ئیسالمی سیاسیی‌و فێمینیزمی‬ ‫رۆشنگەرا‌و تەوەرەكانیتری‪ ،‬چ پەیوەندییەكی‬ ‫بەمەسەلەی گەندەڵییەوە هەیە‪ .‬ئەو رەخنەیەش‬ ‫كەگوایە لەم بێموچەییەدا ئەو داهات‌و پارەی‬ ‫كۆمەك‌و تێچووی كۆنفرانسەكە كێ دەیكات‌و‬ ‫لەكوێ بــوو؟ ئــەوە ئاشكرا‌و روون بــوو‪ ،‬كە‬ ‫كۆمپانیای فاروق‌و خودی بەڕێز كاك فاروقی‬ ‫مەال مستەفا لەئەستۆی گرتبوو‪ ،‬خودی كاك‬ ‫مەال بەختیاریش ئەوان‌و خەڵكیشی بێمنەت‬ ‫كرد‪ ،‬بەوەی دارایی یەكێتی‌و حزبەكەی وااڵ‬ ‫كرد كێ دەیەوێت بەدوای راستی ئەو بابەتەدا‬ ‫بچێت ئــازاد‌و كــراوەیــە‪ .‬پاشان ئەی بۆچی‬ ‫ئیسالمگەرا لەخۆیان ناپرسن هەمان رۆژ كە‬ ‫لەهۆڵی (های كریست) كۆنفرانستی تەكفیر‌و‬ ‫روبەڕووبوونەوەی لەالیەن هێز‌و كەسایەتییە‬ ‫ئیسالمگەراكانەوە بەسترا‪ ،‬ئەوانیش پارە‌و‬ ‫خەرجییەكەیان لەكوێ بوو؟ ئایا لەخۆیان‬ ‫پرسی؟‬ ‫جەهلی گــەورەی ئیسالمگەراكان لەوێوە‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬كە كەوتنە هەڵسەنگاندنی‬ ‫پالتفۆرمەكە‌و كۆنفرانسەكە‌و بابەت‌و تەوەر‌و‬

‫پرسیار ئەوەیە‬ ‫لەكوێی ئیسالمدا‬ ‫رێگەی پێدراوە‬ ‫شتێك نەتبینێبێت‌و‬ ‫نەتبیستبێت حوكمی‬ ‫لەبارەوە بدەی؟‬ ‫توێژینەوەكانی‪ ،‬ئـــەوەی كێشەیە جــارێ‬ ‫دەمێكە ئیسالمییەكان روویەكی ناشیرینی‬ ‫ئیسالم پیشان دەدەن لەرووی فەرهەنگیی‌و‬ ‫رۆشنبیرییەوە‪ ،‬ئیشكالی گەورە لەم جەهلە‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬كە ئەوان كەسیان لەوانەی تەقیمی‬ ‫كۆنفرانس‌و بابەتەكەیان كــرد‪ ،‬نەهاتبوونە‬ ‫كۆنفرانسەكە‌و گوێبیستی توێژینەوەكانی‬ ‫نەبوون‪ ،‬ئیتر لەكوێ زانیان باسی چی كراوە‬ ‫یان دژایەتی ئایین‌و ئیسالم كراوە؟! لەكەناڵی‬ ‫پەیام بەرنامەیەكی راستەوخۆی تایبەت كرد‬ ‫لەسەر كۆنفرانسەكە هەریەكە لە(عومەر‬ ‫عەلی محەمەد‌و مەسعود عەبدولخالق)ی داوەت‬ ‫كردبوو‪ ،‬كەوتنە دژایەتی‌و قسە وتن‌و رەخنە‬ ‫گرتن لەكۆنفرانسەكە‪ ،‬بەاڵم ئەم دوو بەڕێزە‬ ‫هیچ كامیان ئەو سێ رۆژە نەهاتبوونە نێو‬ ‫كۆنفرانسەكە‪ ،‬بەاڵم پرسیار ئەوەیە لەكوێی‬ ‫ئیسالمدا رێگەی پێدراوە شتێك نەتبینێبێت‌و‬ ‫نەتبیستبێت حوكمی لەبارەوە بدەی؟ هیوام‬ ‫وایــە ئــەم دوو بــەڕێــزە كــە دەم لەبابەتی‬

‫ئیسالم‌و سێكیۆالریزم دەەكــوتــن یــەك تۆز‬ ‫بەخۆیاندا بچنەوە‪ ،‬چونكە عەیبەیەكی یەكجار‬ ‫گەورەیە بەم شێوەیە مامەڵە بكەی بەناوی‬ ‫رۆوناكبیریی‌و رۆشنبیریی ئیسالمییەوە‪ ،‬یەك‬ ‫تۆز چاو لەكەسایەتیەكی وەك مەال محەمەدی‬ ‫شارەزووری بكەن‪ ،‬كە لەحەفتا‌و هەشتاكاندا‬ ‫كاتێك رەخنەی لەماركسیزم‌و داروینیزم‌و‬ ‫بیروڕاكانیان دەگرت‪ ،‬یەك بەیەك كتێبەكانیانی‬ ‫دەخوێندەوە ئینجا رەخنەی دەگرت‌و تەنانەت‬ ‫ئاماژەی بەالپەڕەی كتێبەكانیشیان دەكرد‪،‬‬ ‫ئەوە نموونەی ئیسالمی كۆمەاڵیەتی‌و میللی‬ ‫رەســەنــی كــــوردەواری بــوو‪ ،‬نــەم ئەمجۆرە‬ ‫ئیسالمە سیاسیی‌و غــــەوارە دەرەكــیــیــە‪،‬‬ ‫كەشتەكەی نەبینیوە كەچی حوكمی لەبارەوە‬ ‫دەدا‪ .‬بڕوام وایە ئەم جەهلە لەالیەك جەهلێكی‬ ‫بێئاگایەنەیە‌و خاوەنەكانیان جێگەی بەزەیین‪،‬‬ ‫لەالیەكیتریش جەهلێكی بەئەنقەستە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫نــاوەڕۆك‌و ئەسڵی بابەتەكانی كۆنفرانسەكە‬ ‫بــەرەو ئاقارێكی تر بــەرن‪ ،‬چونكە جورئەت‬ ‫ناكەن راستەوخۆ بێن‌و خۆیانی لەقەرە بدەن‪.‬‬ ‫بۆیە وەك بازرگانیكردنی ئاینی دێن بەمجۆرە‬ ‫خەڵك فریو دەدەن‪ ،‬ئەگەرنا دەرگــا كراوە‬ ‫بوو كێ دەیەوێت زۆر ئازادانە رەخنەی خۆی‬ ‫بگرێت بێئەوەی كەس پێی بڵێت بەری چاوت‬ ‫كلی پێوەیە‪ .‬پاشان لەكۆتاییدا من پێشنیاز‬ ‫دەكەم ساڵی ئایندە لەكۆنفرانسی سێیەمی‬ ‫دابڕاندا پانێڵێك بەتەنها تەرخان بكرێت بۆ‬ ‫ئیسالمگەراكان تا بەئازادی خۆیان چیان هەیە‬ ‫‌و لەسەر چ تەوەرەیەك خۆیان پێیان خۆشە‬ ‫قسە بكەن‪ ،‬دواتر گفتوگۆیان لەگەڵدا بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی چیتر لەدوورەوە تفەنگ بەتاریكیەوە‬ ‫نەنێن‌و خۆشیان‌و جەماوەرەكەشیان فریو‬ ‫نـــەدەن‌و چیتر دیوێكی ناشیرین بەناوی‬ ‫رۆشنبیری ئاینی نیشان نەدەن‪.‬‬

‫ئاین بۆتاك و دیموکراسی بۆ هەموان‪...‬‬ ‫پالتفۆڕمی دابڕانی ئێستا و دابڕانی ساڵێك‬ ‫پێش ئێستا جیاوازیی زۆرە‪ ،‬جــیــاوازی لە‬ ‫بیروبۆچون و لە هەنگاونان‪ ،‬لە کرداریکردنی‬ ‫پێشنیازەکان‪ ،‬بەدەر لەوە سەراپای ڕەخنەکان‬ ‫کە دەگیران گرنگیی پێدرا‪.‬‬ ‫بەرهەمی پێگەیاندن و ڕاستکردنەوەی (دابڕان)‬ ‫بەتەمەنێكی کەمەوە‪ ،‬زۆرترین چاکسازی کرا‪،‬‬ ‫لەناو وەزارەتەکاندا‪ ،‬بەهەماهەنگی حکومەت‪،‬‬ ‫گــۆڕانــکــاریــی ڕیشەیی لــە زیــنــدوکــردنــەوەی‬ ‫فەرهەنگی کــوردی و دابــڕانــی دەقــە ڕەق و‬ ‫توندئاژۆکان‪ ،‬لەگەڵ ئادابی کۆمەڵی کوردی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی سەردەم ناگونجێن‪.‬‬ ‫مامۆستایانی ئاینی دەبێت سوپاسی ستافی‬ ‫دابڕان بکەن‪ ،‬چونکە لەنێوان (دابڕان و داعش)‬ ‫هەڵبەت دیــارە کامیان ڕێز لە پیرۆزی دین‬ ‫دەگرێت‪ ،‬سەنگەر و بەربەستە بێسودەکانتان‬ ‫بگرنە داعش و گروپە تیرۆرستییەکانی تر‪،‬‬ ‫نــەك بکەونە گیانی پالتفۆرمی دابـــڕان‪ ،‬بۆ‬ ‫بسمیلکردنی دین‪ ،‬پێویستە هەموتان پشتیوانی‬ ‫دابڕان و هەوڵەکانی بن ئەگەر بە گوتەی خۆتان‬ ‫گەرەکتانە دژی توندوتیژی بن‪.‬‬ ‫دووەمین کۆنفرانسی دابــڕان لە سێ ڕۆژدا‬ ‫بەرێوەچو‪ ،‬بابەت و توێژینەوەکان بە ئاراستەی‬ ‫سەردەمی گونجانی هەلومەرجی ناوچەکە و‬ ‫پێگەی ئاینی‪ ،‬دۆزینەوەی شاڕێگای پێکەوە‬ ‫ژیانی ئاینەکان‪ ،‬گەیشت بەخاڵی هاوبەشی‬ ‫دوور لە ڕق و ڕەتکردنەوە‪ ،‬ئاماژەیەك بوون بۆ‬ ‫دوورنمای ڕۆشنگەران‪.‬‬ ‫هەوڵی توێژینەوەکان بۆ ناساندنی دیاردەی‬ ‫سەپاندنی هەژمونی دینگەرایی و دابڕانی دین لە‬ ‫ڕقگەرای ئامانجی توێژەران بوو‪.‬‬ ‫یەکێکی تر لە گرنگی کۆنفرانسی دوەمی‬ ‫دابـــڕان‪ ،‬دروستکردنی نــاوەنــدنــی فیمنزمی‬ ‫ڕۆشنگەری بوو‪ ،‬ژنانی فمینیست سەلماندیان‬ ‫کە (ناقص العقل) نین‪ ،‬بە توێژینەوە و سەرچاوە‬ ‫بابەتییەکانیان بۆنیەتی خۆیان سەلماند‪.‬‬ ‫حەقمان پێبدەن لێتان بپرسین‪:‬‬ ‫بۆچی کــەس وەاڵمـــی بــۆ ئــەو بەڵگانەی‬ ‫دەقــە پیرۆزەکان نیە کەلە دەقــی سەرچاوە‬ ‫پیرۆزییەکان وەرگیراون؟‪ ،‬بانوانی ڕۆشنگەر‬ ‫ئەڵتەرناتیڤی پێشکەوتنی ئەقڵ و تواناکان‬ ‫دەبن لەناو پالتفۆرمی دابڕان‪ ،‬بۆتان دەسەلمێنن‬ ‫کە نەك بەراوردبکرێن بە ( سەگ )‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەیسەلمێنن لەزۆربەی بانگخوازەکان بەتواناتر‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫سەرەتایەکی نوێ بۆ نەوەی نوێی سەردەمی‪،‬‬ ‫سەرەتایەکی نوێ بۆ دابڕانی ئیپستمولۆجی‪،‬‬ ‫دابڕانی ئاین لە دەوڵەت‪ ،‬بڕینی دەقی توندڕەوی‬ ‫لەناوەندی خوێندن‪ ،‬جیابوونەوەی توندڕەوی‬ ‫ئاینی لە پەروەردە‪ ،‬دابڕانی دەقە ڕەشکوژەکان‬ ‫لە هزری تاکی موسڵمان‪ ،‬دابڕان و داخستنی‬ ‫ئەو ناوەندانەی تاکی توندڕەو و بانگخوازی‬ ‫توندڕەو بەرهەمدێنن‪.‬‬ ‫دەست لەناودەست بۆ پێکەوەژیان‪ ،‬دەست‬ ‫لەناو دەســت بۆ بــەرەنــگــاربــوونــەوەی بیری‬ ‫توندڕەوی‪ ،‬بۆ پێکەوەژیانی کۆمەڵ و ئاینەکان‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )313‬دوشەممە ‪201٦/10/3‬‬

‫‪2‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬ ‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫دەربارەی بەڵگەی چوارەم‬

‫ته‌مه‌نی عائیش ‌ه ب ‌ه به‌راورد ب ‌ه ته‌مه‌نی ئه‌سما‬

‫لەم بەڵگەسازیەشدا‪ ،‬دیسان (شانەڤاس)‬ ‫دەکەوێتە پێکداکێشانی زانیاریی جیاواز لە‬ ‫کەلەپوری ئیسالمیەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بگاتە ئەو‬ ‫ئەنجامەی کە خۆی دەیەوێت‪ .‬ئەم جارە‬ ‫دەیەوێت بە بەراورد بەوەی وتراوە دەربارەی‬ ‫تەمەنی خوشکێکی عائیشە‪ ،‬کە (ئەسماءی‬ ‫کچی ئەبو بەکر)ە‪ ،‬تەمەنی هاوسەرگیریی‬ ‫عائیشە بهێنێتە سەرەوە!‬ ‫ســەرەتــا لــە هەندێک ســەرچــاوەوە ئەو‬ ‫زانیاریەی هێناوەتەوە کە ئەسماء ‪ ١٠‬ساڵ‬ ‫لە عائیشە گەورەتر بوە‪:‬‬ ‫ـ لە «سري أع�لام النبالء»ی (ذەهەبی)‬ ‫ـــەوە وتەیەکی (عەبدوڕڕەحمان‌ی کوڕی‬ ‫ئەبو ئەل‪-‬زیناد) (ابن أبي الزناد) (‪١٧٤-‬‬ ‫ك‪ ).‬دەگوازێتەوە [ناوبراو ئەم «الزناد»‬ ‫|ئــەززیــنــاد|ەی بــە شــێــوەی «زەنــنــاد»‬ ‫‪ zannad‬گــواســتــوەتــەوە‪ ،‬و (س‪.‬‬ ‫ناوخۆش)ـیش هەر بە شێوەی «زەنــاد»‬ ‫دایناوەتەوە]‪ ،‬کە وتویەتی‪« :‬ئەسماء دە‬ ‫ساڵ لە عائیشە گەورەتر بوە» (« َق َ‬ ‫ال َع ْب ُد‬ ‫بن َأبِي ِّ‬ ‫حنِ ُ‬ ‫سا ُء َأ ْك َ َب ِم ْن‬ ‫الر ْ َ‬ ‫الز َنا ِد‪َ :‬كا َن ْت َأ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َعا ِئ َش َة ِب َع ْش ٍر»)(‪.)١‬‬ ‫ـ لە «البداية والنهاية»ی (ئیبن کەثیر)ەوە‬ ‫دەگوازێتەوە کە نوسیویەتی‪ :‬ئەسماء بە دە‬ ‫ساڵ لە عائیشەی خوشکی گەورەترە «وهي‬ ‫ب ِم ْن ُأ ْخ ِت َها عائشة بعشر سنني»(‪.)٢‬‬ ‫َأ ْك َ ُ‬ ‫ئینجا ئەو زانیاریەش لە هەندێک سەرچاوەوە‬ ‫دەگوازێتەوە کە ئەسماء لە تەمەنی نزیکەی‬ ‫سەد ساڵی و لە دەوروبەری (‪ ٧٣‬ك‪).‬ـدا‬ ‫مردوە‪:‬‬ ‫ـ لە هەمان «البداية والنهاية»ی (ئیبن‬ ‫کەثیر)ەوە‪ ،‬کە لە ڕوداوەکانی ساڵی (‪٧٣‬‬ ‫ك‪).‬ـدا مردنی ئەسماء و کورتەیەک لە ژیانی‬ ‫باس دەکات‪ ،‬و لە کۆتاییدا دەڵێت‪ :‬هەر لەم‬ ‫ساڵەدا کوژرانی کوڕەکەیی [= عەبدوڵاڵی‬ ‫کوڕی ئەززوبەیر] بینی‪ ،‬و پاشان بە پێنج‬ ‫ڕۆژ دوای مردنی کوڕەکەی خۆیشی مرد‪،‬‬ ‫وتراویشە‪ :‬بە دە ڕۆژ‪ ،‬هەروەها وتراوە‪ :‬بە‬ ‫بیست ڕۆژ‪ ،‬هەروەها‪ :‬بە بیست و چەند‬ ‫ڕۆژ‪ ،‬وتراویشە ـ کە ئەمەیان لە هەمویان‬ ‫باڵوترە ـ‪ :‬سەد ڕۆژ دوای مردنی کوڕەکەی‬ ‫ژیاوە و ئینجا مردوە « َو َأ ْد َر َك ْت َق ْت َل َو َل ِدهَا ِف‬ ‫الس َن ِة َك َما َذ َك ْر َنا‪ُ ،‬ث َّم َما َت ْت َب ْع َد ُه ِ َ‬ ‫ب ْم َس ِة‬ ‫َهذِهِ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ام‪َ ،‬و ِقيل ِب َعش َر ٍة‪َ ،‬وقيل ِبعشرِينَ ‪َ ،‬وقيل بضع‬ ‫أيَّ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َو ِعشرِينَ َي ْو ًما‪َ ،‬و ِقيل َع َ‬ ‫اش ْت َب ْع َد ُه ِمائة َي ْو ٍم َو ُه َو‬ ‫َْ‬ ‫ال ْش َه ُر»(‪.)٣‬‬ ‫ـ لە «تقريب التهذيب»ی (ئیبن حەجەری‬ ‫عەسقەالنی)ـەوە‪ ،‬کە لەژێر ناوی «أمساء‬ ‫بنت أبي بكر الصديق»ـدا دەربارەی ئەسماء‬ ‫دەڵێت‪ :‬سەد ساڵ ژیــاوە‪ ،‬و ساڵی (‪٧٣‬‬ ‫ك‪ ).‬یان (‪ ٧٤‬ك‪ ).‬مردوە «عاشت مائة سنة‪،‬‬ ‫وماتت سنة ثالث أو أربع وسبعني»(‪.)٤‬‬ ‫دوای ئەم نەقاڵنە؛ شانەڤاس ئەنجامگیری‬ ‫دەکـــات‪ :‬ئــەوەتــا بەپێی نزیکەی هەمو‬ ‫مێژونوسەکان(!) ئەسماء ‪ ١٠‬ســاڵ لە‬ ‫عائیشە گەورەتر بوە‪ ،‬ئەسمائیش لە (‪٧٣‬‬ ‫ك‪ ).‬مردوە و تەمەنی ‪ ١٠٠‬ساڵ بوە‪-١٠٠ ،‬‬ ‫‪ ،٢٧=٧٣‬کەواتە دەبێت ئەسماء لە کاتی‬ ‫کۆچی پێغەمبەردا تەمەنی ‪ ٢٧‬یان ‪٢٨‬‬ ‫ساڵ بوبێت‪ ..‬عائیشەش ‪ ١٠‬ساڵ بچوکترە‬ ‫لە ئەسماء‪ ،١٧=١٠-٢٧ ،‬کەواتە دەبێت‬ ‫عائیشەش لە کاتی کۆچدا تەمەنی ‪ ١٧‬یان‬ ‫‪ ١٨‬ساڵ بوبێت‪ ..‬کەواتە عائیشە [کاتی‬ ‫مارەکردنی یــان نیشانی‌کردنی تەمەنی‬ ‫نزیکەی ‪ ١٥‬یان ‪ ١٦‬ساڵ بــوە‪ ،‬و] کاتی‬ ‫گواستنەوەی تەمەنی ‪ ١٩‬یان ‪ ٢٠‬ساڵ بوە‪.‬‬ ‫لێرەوە شانەڤاس ئەوە دەکات بە ماڵ بەسەر‬ ‫ئیبن حەجەر و ئیبن کەثیر و ئیبن ئەبی‬ ‫ئەل‪-‬زینادەوە‪ ،‬کە عائیشە لە تەمەنی ‪١٩‬‬ ‫یان ‪ ٢٠‬ساڵیدا گواستراوەتەوە بۆ ژیانی‬ ‫هاوبەش لەگەڵ پێغەمبەر!‬ ‫ئینجا شانەڤاس ئــەوە بیردەخاتەوە کە‬ ‫ئیبن حەجەر لە جێگەیەکی تردا‪ ،‬کە باسی‬ ‫عائیشەیە لە کتێبی «اإلص��اب��ة يف متييز‬ ‫الصحابة»یە‪ ،‬گوایە ئــەوەی گەیاندوە کە‬

‫عائیشە لە تەمەنی ‪ ١٢‬ساڵیدا گواستراوەتەوە!‬ ‫لــە کاتێکدا ئەمە تەنها ئەنجامگیریی‬ ‫شانەڤاس خۆیەتی لەو زانیاریەی کە ئیبن‬ ‫حەجەر تەنها نەقڵی کردوە‪ ،‬لە واقیدیەوە‪،‬‬ ‫ئەمیش لە ئیمام (ئەل‪-‬باقیر)ەوە‪ ،‬و ئەمیش‬ ‫وتەی ئەل‪-‬عەبباس‌ی گێڕاوەتەوە‪ ،‬و وتەکە‬ ‫بە ئەنجامگیریی الر و خواری شانەڤاس خۆی‬ ‫نەبێت ئەو مانایە ناگەیەنێت کە گوایە ئەو‬ ‫کاتە عائیشە ‪ ١٢‬ساڵ بوە‪ ،‬بەڵکو ـ وەکو لە‬ ‫بەشی پێشودا ڕونمان کردەوە ـ وتەکە باسی‬ ‫فاطيمهیە نەک عائیشە و تەنها ئەوەندەیە‬ ‫دەڵێت کە فاطيمه لە کاتی بنیات‌نانەوەی‬ ‫کەعبەدا لەدایک‌بوە کە لەو کاتەدا تەمەنی‬ ‫پێغەمبەر ‪ ٣٥‬ساڵ بوە(‪.)٥‬‬ ‫ئینجا شانەڤاس بە تێکەڵ‌کردنی ئەم وتەیە‬ ‫لەگەڵ ئەنجامگیرییەکی ئیبن حەجەر لە‬ ‫وتەیەکی تر‪ ،‬کە وتەی کەسێکی ترە بە‬ ‫ناوی (عبد اهلل بن حممد بن سليمان بن جعفر‬ ‫اهلامشي) و (ابن الس ّراج) لێی گێڕاوێتەوە و‬ ‫رب)ـیش لەمی گواستوەتەوە‪ ،‬و‬ ‫(ابن عبد ال ّ‬ ‫ئینجا ئیبن حەجەریش لە ئیبن عەبد ئەل‪-‬‬ ‫بــەڕڕی گواستوەتەوە‪ ..‬کە ئیبن حەجەر‬ ‫لە ئەنجامگیریی خۆیدا دەڵێت «فاطيمه‬ ‫نزیكەی ‪ ٥‬ساڵ لە عائیشە تەمەنی زیاتر‬ ‫بوە»(‪.)٦‬‬ ‫بە تێکەڵ‌کردنی ئەم دو وتەیە و بەپێی‬ ‫ئــەوەی فاطيمه لە تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵیی‬ ‫پێغەمبەردا لەدایک‌بوبێت و عائیشە پێنج‬ ‫ســاڵ دوای ئــەوە لەدایک‌بوبێت؛ کەواتە‬ ‫عائیشە لە تەمەنی چل ساڵیی پێغەمبەردا‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬ئینجا بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی‬ ‫کە پێغەمبەر ساڵی ‪٥٢‬ـهەمی تەمەنی‬ ‫تێپەڕاندوە کاتێک عائیشەی داوا کردوە‪:‬‬ ‫‪١٢=٤٠-٥٢‬؛ کەواتە عائیشە لەو کاتەدا‬ ‫تەمەنی ‪ ١٢‬ساڵ بوە‪.‬‬ ‫ئەمە لە کاتێکدا شانەڤاس هەر لەتێکی‬ ‫ئەم پێشەکی و بنچینە و بەردەبازانەی‬ ‫لە شوێنێک و لە وتەیەکەوە هێناوە‪ ،‬و‬ ‫دەیانکێشێت بە یەکدا بۆ ئەوەی شتێکی‬ ‫جیاوازی لە زانیاریی باو و پشت‌پێ‌بەسراو‬ ‫بۆ دەربچێت‪.‬‬ ‫بەم ئەنجامگیریە پێچ‌وقەمچە پێشتر ـ لە‬ ‫بەڵگەی سێیەمدا ـ شانەڤاس «تەمەنی ‪١٢‬‬ ‫ساڵیی عائیشە»ی کردوە بە ماڵ بەسەر‬ ‫ئیبن حەجەرەوە‪ ،‬ئێستەش ـ لە بەڵگەی‬ ‫چوارەمدا ـ وەکو بینیمان «تەمەنی ‪ ١٧‬یان‬ ‫‪١٨‬ی عائیشە» دەکاتە ماڵ بەسەر ئیبن‬ ‫حەجەرەوە‪ ،‬بەبێ ئەوەی ئیبن حەجەر بۆ‬ ‫خۆی هیچ یەکێک لەمانەی وتبێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫شانەڤاس دەڵــێــت‪ :‬بــەم شێوەیە ئیبن‬ ‫حەجەر بەم دو ژمارە جیاوازە (‪ ،١٢‬لەگەڵ‬ ‫‪ ١٧‬یان ‪ )١٨‬دژی خۆی دەوەستێتەوە!‬ ‫ئیتر ـ شانەڤاس دەڵێت ـ ئێمە کامیان بە‬ ‫ڕاست دابنێین‪ ١٢ :‬یان ‪١٨‬؟!(‪ )٧‬ئینجا لە‬ ‫«ئەنجام»ی کۆتایی ئەم بەڵگە چوارەمەدا‬ ‫دەڵــێــت‪ :‬کــەواتــە ئیبن حــەجــەر وەکــو‬ ‫سەرچاوەیەک بۆ تەمەنی عائیشە جێی‬ ‫متمانە نیە و پشتی پێ نابەسرێت!!‬ ‫شایەنی ئاماژەیە کە دواتر (ئیسالم بەحیری)‬ ‫و (جەمال ئەل‪-‬بەننا) ئەم بەڵگەسازیەی‬ ‫شانەڤاس ـ کە لەسەر بــەراورد بە مێژوی‬ ‫مردنی ئەسماء وەستاوە ـ دوبارە دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ساخ‌کردنەوەی بابەتەکە‬ ‫لێرەدا دەبێت هەمو وتە و زانیاریەکان جیا‬ ‫بکەینەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی هەر یەکەی جێگەی‬ ‫خۆی بگرێت و تێکەڵ نەکرێن و واتــا و‬ ‫ئەنجامی هەڵە نەدەن بە دەستەوە‪:‬‬ ‫‪ .١‬ئەمە جێی کۆدەنگیە کە ئەسما‌ء لە‬ ‫ساڵی (‪ ٧٣‬ک‪).‬ـــدا مــردوە‪ .‬هەتاکو ئیبن‬ ‫سەعد ئەمەی زۆر بە وردی نەقڵ کردوە‬ ‫کە دەڵێت‪ :‬ڕۆژی ‪ ١٧‬ی مانگی «مجادى‬ ‫األوىل»ی ساڵی (‪ ٧٣‬ك‪.)٨().‬‬ ‫‪ .٢‬ئــەوەی کە ئەسماء تەنها ‪ ١٠‬ساڵ لە‬ ‫عائیشە بەتەمەنتر بوبێت؛ قسەی (ابن‬ ‫أبي ال��زن��اد)ە‪ .‬سەرەتا ئەم وتەیە لەالی‬ ‫(ئیبن مەندە) (‪ ٣٩٥-٣١٠‬ك‪ ).‬لە «معرفة‬ ‫الصحابة»ـدا‪ ،‬دەبینینەوە‪ ،‬کــە بەبێ‬ ‫«سەنەد» گواستویەتیەوە(‪ .)٩‬کە (بەیهەقی)‬ ‫لە «السنن الكبرى» ئەمەی بەڕونی لە ئیبن‬ ‫مەندەوە گواستوەتەوە(‪ .)١٠‬دواتریش (ئیبن‬ ‫عەساکیر) (‪ ٥٧١-٤٩٩‬ك‪ ).‬لە «تاريخ‬

‫دمشق»ـدا بە «سەنەد» ئەم دەقەی ئیبن‬ ‫مەندە بەتەواوی دەگوازێتەوە(‪ .)١١‬پاشان‬ ‫دەبینین (ئیبن عەبد ئەل‪-‬بەڕڕ) (‪٤٦٣-٣٦٨‬‬ ‫ك‪ ).‬لە «االستيعاب»ـدا بە «سەنەد»ی‬ ‫خۆی ئەم وتەیەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد‬ ‫دەگێڕێتەوە(‪ ،)١٢‬بــەاڵم لەم گێڕانەوەیەدا‬ ‫دەڵێت دە ساڵ یان نزیک لەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫یانی لە دە ساڵ زیاتر و نزیک کراوەتەوە لە‬ ‫دە ساڵ‪ .‬پاشان دەبینین (ئیبن عەساکیر)‬ ‫لە «تاريخ دمشق»ـدا بە «سەنەد»ی‬ ‫خۆیشی هەمان وتەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد‬ ‫دەگێڕێتەوە(‪ .)١٣‬کە دوایی (نەواوی) (‪-631‬‬ ‫‪ 676‬ك‪ ).‬لە «تهذيب األسماء واللغات»‬ ‫وتەکە لە ڕێگەی «تاريخ دمشق»ـەوە‬ ‫دەگوازێتەوە(‪( .)١٤‬ذەهەبی)ـیش لە هەردو‬ ‫«سري أع�لام النبالء» و «تاريخ اإلس�لام»‬ ‫وتەکەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد دەگوازێتەوە‪،‬‬ ‫بەبێ «سەنەد» و سەرچاوە(‪.)١٥‬‬ ‫ئینجا هیچ سەرچاوەیەک لەمانە زانیارییەکی‬ ‫تر نادەنە پاڵ ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد‪ ،‬ئەم‬ ‫کەسە کە جیاوازیی تەمەنی ئەسماء و‬ ‫عائیشەی بە ‪ ١٠‬ساڵ داناوە؛ وتەیەکی تری‬ ‫دەربارەی ـ بۆ نمونە ـ تەمەنی ئەسماء کاتی‬ ‫مردنی نیە‪ .‬بۆیە نابێت وتەکەی ئیبن ئەبی‬ ‫ئەل‪-‬زیناد تێکەڵ بکرێت لەگەڵ ئەوانەی تر‬ ‫کە ـ بۆ نمونە ـ دەڵێن ئەسماء ‪ 100‬ساڵ‬ ‫تەمەنی کردوە یان چەند ساڵ پێش کۆچ‬ ‫لەدایک‌بوە‪.‬‬ ‫ئەمە سەرباری ئەوەی کە (ئیبن ئەبی ئەل‪-‬‬ ‫زیناد) لە گێڕانەوەدا الی هەندێک‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫مالیک‪ ،‬بە الواز دانـــراوە‪ ،‬و بەتایبەتی‬ ‫قسە لەسەر ئەوە هەیە کە گێڕانەوەکانی‬ ‫لە عێراق‪ ،‬بەغداد‪ ،‬الوازی و پەشێوییان‬ ‫تێدایە‪ .‬و بەتایبەتی ئەگەر بیروڕایەک یان‬ ‫هەواڵێکی تایبەت و جیاواز بگێڕێتەوە کە‬ ‫الی گێڕەرەوەکانی تر نەبێت‪ ،‬واتە حاڵەتی‬ ‫«انفراد»‪ ،‬وەکو ئەمەی ئێرە دەربــارەی‬ ‫جیاوازیی تەمەنی ئەسماء و عائیشە؛ لێی‬ ‫وەرناگیرێت‪ .‬کە درێژە و سەرچاوەکانی ئەم‬ ‫باسە لێرەدا جێیان نابێتەوە‪ .‬جا دەبینین‬ ‫لە باسی هیشامی کوڕی عوڕوەدا شانەڤاس‬ ‫بەدوای هەر قسە و هەڵ‌سەنگاندنێکی خراپدا‬ ‫چوە‪ ،‬بەاڵم دەربــارەی (ئیبن ئەبی ئەل‪-‬‬ ‫زیناد) هەر بەتەواوی بێئاگایە یان خۆی‬ ‫بێئاگا کردوە! لە کاتێکدا هیشام متمانەی‬ ‫زۆر زۆر زیاترە‪.‬‬ ‫ـ ئــەوەی کە ئەسماء ‪ ١٠٠‬ســاڵ تەمەنی‬ ‫کردوە؛ وتەی (هیشام‌ی کوڕی عوڕوە)یە‪،‬‬ ‫و لە ڕێگەی عێراقیەکانەوە [کە شانەڤاس‬ ‫لە بەڵگەی یەکەمیدا پەنا بۆ ئەو قسانە‬ ‫دەبات کە لەسەر گێڕانەوەی عێراقیەکان‬ ‫بۆ «حەدیث»ی هیشام هەبون!]‪ ،‬چونکە‬ ‫هەرچەند (ئــەبــو نوعەیم) لــە «معرفة‬ ‫الصحابة»ـدا ئەم زانیاریە ـ واتە ‪ ١٠٠‬ساڵ‬ ‫تەمەن‌کردنی ئەسماء ـ وەکو زانیارییەک و‬ ‫وتەی خۆی دەخاتە ڕو(‪ ..)١٦‬بەاڵم (ئیبن‬ ‫مەندە) پێشتر ئەم وتەیەی بە «سەنەد»ی‬ ‫خــۆی لــە هیشامەوە گــێــڕاوەتــەوە‪ ،‬لە‬ ‫ڕێگەی (عبد امللك الذماري)ی بەصـڕەیی‪-‬‬ ‫صهنعائیەوە‪ ،‬ئەمیش لە (القاسم بن معن)ی‬ ‫کوفەییەوە‪ ،‬ئەمیش لە هیشامەوە‪ ،‬ئەمیش‬ ‫لە (عـــوڕوە)ی باوکیەوە‪ ،‬کە وتویەتی‪:‬‬ ‫«ئەسماءی کچی ئەبو بەکر گەیشتبوە‬ ‫تەمەنی ‪ ١٠٠‬ساڵ و هێشتا ددانێكی نەکەوتبو‬ ‫و ژیریی هیچ جێی ڕەخنە نەبو»(‪ .)١٧‬دواتر‬ ‫ذەهەبی لە «سري أعالم النبالء» و «تاريخ‬ ‫اإلسالم»ـدا وتەکە دەداتە پاڵ هیشام خۆی‬ ‫کە دەڵێت‪ :‬هیشام‌ی کوڕی عوڕوە وتویەتی‪:‬‬ ‫ئەسماء ‪ ١٠٠‬ساڵ ژیاوە و هێشتا ددانێكی‬ ‫نەکەوتوە(‪.)١٨‬‬ ‫کەواتە ئەمە بیروڕای تایبەتی هیشام یان‬ ‫عوڕوەی باوکیەتی‪ .‬ئیتر ئینجا لە هیشامەوە‬ ‫هیچی تــر نەگەیشتوە دەربــــارەی ـ بۆ‬ ‫نمونە ـ ئەوەی ئەسماء چەندە لە عائیشە‬ ‫گەورەتر بوە‪ .‬کە ئەگەر وتەی لەم بارەیەوە‬ ‫بگەیشتایە؛ بێ گومان شتێکی جیاواز دەبو‬ ‫لەوەی لە وتەکەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناددا‬ ‫هەیە‪ .‬لێرەدا ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد کە‬ ‫باسی ‪ ١٠٠‬ساڵ جیاوازیی تەمەنی ئەسماء‬ ‫و عائیشە دەکــات؛ نەی‌وتوە ئەسماء ‪١٠٠‬‬ ‫ساڵ تەمەنی کردوە‪ .‬هیشامیش کە وتویەتی‬

‫ئەسماء ‪ ١٠٠‬ساڵ تەمەنی کردوە؛ نەی‌توە‬ ‫ئەسماء تەنها ‪ ١٠‬ساڵ لە عائیشە گەورەتر‬ ‫بــوە‪ .‬ئــەوە شانەڤاسە کە نەزانانە وتەی‬ ‫جیاوازی ئەم دو سەرچاوەیە لێک‌دەدات و‬ ‫ئەنجامێکی دەست‌کردیان لێ ساز دەکات‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئایا بەپێی وتەکەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد‬ ‫کە ئەسماء ‪ ١٠‬ساڵ گەورەتر بوە لە عائیشە؛‬ ‫دەبێت ئەسماء چەندە تەمەنی کردبێت؛‬ ‫(ذەهەبی) لە «سري أعالم النبالء» و «تاريخ‬ ‫اإلسالم»ـدا وەاڵممان دەداتەوە کە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد وتویەتی ئەسماء ‪١٠‬‬ ‫ساڵ گەورەتر بوە لە عائیشە‪ ،‬بەپێی ئەمە‬ ‫دەبێت ئەسماء ‪ ٩١‬ساڵ تەمەنی کردبێت‬ ‫« َق َ‬ ‫ال اْب ُن َأبِي ِّ‬ ‫الز َنا ِد‪َ :‬كا َن ْت َأ ْك َ َب ِم ْن َعا ِئ َش َة‬ ‫ِب َع ْش ِر ِس ِن ْ َ‬ ‫ي‪ُ .‬ق ْل ُت‪َ :‬ف َع َلى َه َذا َي ُك ْو ُن ُع ُم ُرهَا‬ ‫إ ِْحدَى َو ِت ْس ِع ْ َ‬ ‫ي َس َن ًة»(‪.)١٩‬‬ ‫هـــەر بــۆیــە ذەه ــەب ــی ل ــێ ــرەدا بــەڕونــی‬ ‫تێمان‌دەگەیەنێت کە وتەکەی ئیبن ئەبی‬ ‫ئەل‪-‬زیناد و وتەکەی هیشام دو بیروڕای‬ ‫جیاوازن و دو «حسابات»ی جیاوازیان لێ‬ ‫ساز دەبن‪ ،‬کە دەڵێت‪َ « :‬ق َ‬ ‫ال اْب ُن َأبِي ِّ‬ ‫الز َنا ِد‪:‬‬ ‫َكا َن ْت َأ ْك َ َب ِم ْن َعا ِئ َش َة ِب َع ْش ِر ِس ِن ْ َ‬ ‫ي‪ُ .‬ق ْل ُت‪َ :‬ف َع َلى‬ ‫َه َذا َي ُك ْو ُن ُع ُم ُرهَا إ ِْحدَى َو ِت ْس ِع ْ َ‬ ‫ي َس َن ًة‪َ .‬و َأ َّما‬ ‫بن ُع ْر َو َة‪َ ،‬ف َق َ‬ ‫ال‪َ :‬ع َ‬ ‫ه َِشا ُم ُ‬ ‫اش ْت ما َئ َة َس َن ٍة»(‪.)٢٠‬‬ ‫کەواتە بەپێی وتەکەی هیشام و دانانی‬ ‫تەمەنی ســەد ســاڵ بۆ ئەسماء؛ دەبێت‬ ‫جیاوازیی تەمەنی ئەسماء و عائیشە لە‬ ‫حەڤدە یان هەژدە ساڵ کەمتر نەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ئایا بەپێی بیروڕاکەی تــر‪ ،‬جگە لە‬ ‫وتەکەی ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد‪ ،‬ئەسماء‬ ‫چەندە لە عائیشە گەورەتر بوە؟ لێرەدا‬ ‫(ئەبو نوعەیم)ـیش لە «معرفة الصحابة»ـدا‬ ‫بەوەندە دەست‌هەڵ‌دەگرێت کە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەسماء بەتەمەنتر بوە لە عائیشە(‪.)٢١‬‬ ‫بــەاڵم دیسان (ذەهــەبــی) لە «سري أعالم‬ ‫النبالء»ـدا وەاڵممان دەداتەوە کە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەسماء چەنددە ساڵ لە عائیشە بەتەمەنتر‬ ‫بوە‪َ « :‬و َكا َن ْت َأ َس َّن ِم ْن َعا ِئ َش َة ِبب ِْض َع َع ْش َر َة‬ ‫َس َن ًة»(‪ .)٢٢‬ئەم چەنددە «بضع عشرة»یەی‬ ‫الی ذەهەبی دەتوانین بە نزیکەی ‪ ١٧‬ساڵ‬ ‫بیخەمڵێنین‪ .‬چونکە زانــراوە کە «بضع»‬ ‫ژمارەیەک دەگرێتەوە لەنێوان ‪ ٣‬و ‪ ،٩‬و زۆر‬ ‫جار بۆ دیاری‌کردن بە ‪ ٧‬لێک‌دەدرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئــەی چی وتـــراوە دەربـــارەی مێژوی‬ ‫لەدایک‌بونی ئەسماء بەپێی مێژوی کۆچی؟‬ ‫لەم بارەیەوە تەنها (ئەبو نوعەیم) بەڕونی‬ ‫دواوە‪ ،‬کە لە «معرفة الصحابة»ـدا وتویەتی‪:‬‬ ‫ئەسماء بە ‪ ٢٥‬ساڵ پێش مێژوی کۆچی‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬و ئەمەش دەکاتە ‪ ١٠‬ساڵ‬ ‫پێش پێغەمبەرایەتی(‪ .)٢٣‬هەر ئەم وتەیەی‬ ‫ئەبو نوعەیمە کە دوایــی سەرچاوەکانی‬ ‫تر ڕاستەوخۆ لــەوی دەگــێــڕنــەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫«تاريخ دمشق»ی (ئیبن عەساكیر)(‪ ،)٢٤‬و‬ ‫«أسد الغابة»ی (ئیبن ئەل‪-‬ئەثیر)(‪ ،)٢٥‬و‬ ‫«تهذيب األسماء واللغات»ی (نەواوی)(‪،)٢٦‬‬ ‫«اإلصابة»ی (ئیبن حەجەر)(‪.)٢٧‬‬ ‫ئەم وتەیەی ئەبو نوعەیمیش ڕون دیارە کە‬ ‫تەنها ئەنجامگیرییەکە لە وتەکەی هیشامی‬ ‫کــوڕی عــوڕوە کە وتویەتی ئەسماء ‪١٠٠‬‬ ‫ساڵ تەمەنی کردوە‪ ،‬چونکە ئەمە ‪٧٣‬ی لێ‬ ‫دەربکەین کە بەپێی مێژوی کۆچی مێژوی‬ ‫زانراوی مردنی ئەسمائە؛ دەمێنێتەوە ‪ ٢٧‬کە‬ ‫بەپێی ئەمە دەکاتە مێژوی پێش کۆچی بۆ‬ ‫لەدایک‌بونی ئەسماء‪.‬‬ ‫بەاڵم کێشەیەک لە ئەنجامگیریەکەی ئەبو‬ ‫نوعەیمدا هەیە‪ ،‬کاتێک ئەنجامەکەی دەکاتە‬ ‫‪٢٧‬ی پێش کۆچ و ‪١٠‬ی پێش پێغەمبەرایەتی!‬ ‫کە ئەم دو مێژوە یەکسان نین و ‪ ٤‬ساڵ‬ ‫نێوانیان هەیە‪ :‬لە ڕاستیدا ‪٢٧‬ی پێش کۆچ‬ ‫یەکسانە بە ‪١٤‬ی پێش پێغەمبەرایەتی نەک‬ ‫‪ ،١٠‬و ‪١٠‬ی پێش پێغەمبەرایەتییش یەکسانە‬ ‫بە ‪٢٣‬ی پێش کۆچ نەک ‪.٢٧‬‬ ‫‪ .٦‬لە ئەنجام‌گیریی کۆتاییدا دەتوانین‬ ‫بەم شێوەیە زانیاریەکان ڕێک‌بخەینەوە‪:‬‬ ‫ئەسماء نزیکەی ‪ ١٠٠‬ساڵ تەمەنی کردوە‪ ،‬و‬ ‫زانراویشە کە ساڵی (‪ ٧٣‬ك‪ ).‬مردوە‪ ،‬بەم‬ ‫پێیە‪ ،‬و وەکو ئەنو نوعەیمیش ئەنجامگیریی‬ ‫کردوە؛ ئەسماء لە دەوروبەری (‪ ٢٧‬پ‪ .‬ك‪).‬‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬کە ئەمە دەکاتە نزیکەی ‪ ١٤‬ساڵ‬ ‫پێش پێغەمبەرایەتی و ڕاگەیاندنی ئیسالم‬ ‫[نەک تەنها ‪ ١٠‬ساڵ‪ ،‬لە ئەنجامگیریەکەی‬

‫ئەبو نوعەیمدا]‪ .‬کەواتە ئەسماء نزیکەی‬ ‫‪ ١٧‬یان ‪ ١٨‬ساڵ لە عائیشە گەورەتر بوە‪،‬‬ ‫چونکە لە ‪١٤‬ی پێش پێغەمبەرایەتیەوە کە‬ ‫بەپێی خەماڵندنەکەمان مێژوی لەدایک‌بونی‬ ‫ئەسمائە‪ ،‬هەتاکو ساڵی ‪٤‬ی پێغەمبەرایەتی‬ ‫کە مێژوی لەدایک‌بونی عائیشەیە ـ وەکو لە‬ ‫بەشی پێشودا ڕونمان کردەوە ـ؛ دەکاتە ‪١٨‬‬ ‫ساڵ‪ ..‬بەم شێوەیەش جیاوازیی تەمەنیان‬ ‫دەکاتە نزیکەی ‪ ١٨‬ساڵ‪ .‬ئەمەش لەگەڵ‬ ‫ئەنجامگیریەکەی (ذەهــەبــی)ـــیــدا یەک‬ ‫دەگرێتەوە کە دەڵێت ئەسماء «چەنددە‬ ‫ســـاڵ» («ب��ض��ع ع��ش��رة») لــە عائیشە‬ ‫بەتەمەنتر بوە(‪ ،)٢٨‬ئەم «بضع عشرة»یە لە‬ ‫«‪ ١٨‬ساڵ»ـەوە نزیکترە‪[ .‬ئەگەریش لەسەر‬ ‫ئەوە بڕۆین کە وتەکەی هیشام و دانانی‬ ‫تەمەنی ‪ ١٠٠‬ساڵ بۆ ئەسماء خەماڵندنێکی‬ ‫نزیککراوە بێت و بڵێین ئەسماء بەوردی ‪٩٦‬‬ ‫ساڵ تەمەنی کــردوە؛ ئەو کاتە دەتوانین‬ ‫بڵێین ساڵی ‪٢٣‬ی پێش کۆچ لەدایک‌بوە‪ ،‬و‬ ‫ئەمەش دەکاتە ‪١٠‬ی پێش پێغەمبەرایەتی‪،‬‬ ‫و کەواتە ئەسماء تەنها ‪ ١٤‬ساڵ لە عائیشە‬ ‫گەورەتر بوە‪ ،‬و ئەمەش هەر لە چوارچێوەی‬ ‫خەماڵندنی «بضع عشرة»کەی ذەهەبی‬ ‫دەرناچێت‪.‬‬ ‫لێرەدا هەڵە کوشندەکەی شانەڤاس چیە؟‬ ‫ئەمەیە کــە وتــەکــەی (اب��ن أب��ي ال��زن��اد)‬ ‫[جیاوازیی ‪ ١٠‬ساڵی تەمەن] ی وەرگرتوە‪،‬‬ ‫و لەگەڵ وتەکەی هیشام [تەمەنی ‪ ١٠٠‬ساڵ]‬ ‫تێهەڵ‌کێشی کــردون‪ ،‬بۆ ئــەوەی ـ هاوکار‬ ‫لەگەڵ مێژوی زانراوی مردنی ئەسماء (‪٧٣‬‬ ‫ك‪ ).‬ـ بگاتە ئەو ئەنجامەی کە ئەسماء‬ ‫کاتی کۆچ نزیکەی ‪ ٢٧‬ساڵ بوە و ئینجا‬ ‫لــەوالیــشــەوە تەنها ‪ ١٠‬ســاڵ لە عائیشە‬ ‫گــەورەتــرە کەواتە عائیشەش کاتی کۆچ‬ ‫تەمەنی نزیکەی ‪ ١٧‬ساڵ بوە! لە کاتێکدا‬ ‫ئەو دو وتەیە وتەی یەک کەس نین‪ ،‬ئەوانە‬ ‫زانیاریی دو سەرچاوەی جیاوازن‪ ،‬ناکرێت‬ ‫لە یــەک بدرێن هەتا شتێکی تریان لێ‬ ‫دەربچێت‪ .‬ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد هاوڕا نابێت‬ ‫لەگەڵ هیشام لە تەمەن‌کردنی ئەسمائدا بە‬ ‫ڕادەی ‪ ١٠٠‬ساڵ‪ ،‬و هیشامیش هاوڕا نابێت‬ ‫لەگەڵ ئیبن ئەبی ئەل‪-‬زیناد لە جیاوازیی‬ ‫تەمەنی ئەسماء و عائیشە بــە ڕادەی‬ ‫تەنها ‪ ١٠‬ساڵ‪ ..‬دو ژمێرە و «حساب»ی‬ ‫جیاوازن‪ ،‬و تێهەڵ‌کێشکردنیان لە باشترین‬ ‫بــاردا نەزانی و سادەییە‪ ،‬و لە خراپترین‬ ‫باریشدا چەواشەکاری و فێڵ و چاوبەستیە‪،‬‬ ‫و لە بــاری موسوڵمانێکی ئیحراج‌کراوی‬ ‫وەکـــو شانەڤاسیشدا تێکەڵەیەکە لە‬ ‫نەزانی و تازەپێداکەوتویی لە مامەڵەکردن‬ ‫لەگەڵ گێڕانەوە و زانیاریەکانی کەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا‪ ،‬لەگەڵ پەلە‪-‬پەل و پەلەکوتێ‬ ‫بۆ بەدەست‌هێنانی ئەنجامێک کە بتوانێت‬ ‫الیەنێک لە ژیاننامەی پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫سپی بکاتەوە کە لە کۆمەڵگای هاوچەرخدا‬ ‫ڕەخنەی هاتوەتە سەر‪.‬‬ ‫ئەمە هــەمــوی جگە لـــەوەی هەمو ئەم‬ ‫کەسانەی کە شانەڤاس دەیەوێت ئەنجامی‬ ‫تەمەنی ـ بۆ نمونە ـ «‪ ١٧‬ساڵ» بکاتە ماڵ‬ ‫بەسەریانەوە؛ خۆیان بە نوسراوی خۆیان‬ ‫یان بە گێڕانەوە لێیانەوە گەیشتوە کە‬ ‫ئەوانیش وەکو هەموان هەر دەڵێن عائیشە‬ ‫بە شەش ساڵی‪ ،‬یان حەوت ساڵی‪ ،‬مارە‬ ‫کراوە‪ ،‬و بە نۆ ساڵی گواستراوەتەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە‪ :‬هەر ئەو (عەبدوڕڕەحمانی کوڕی‬ ‫ئەبو ئەل‪-‬زیناد)ەی کە شانەڤاس دەیەوێت‬ ‫ئەنجامی «تەمەنی ‪ ١٧‬ساڵ» بەزۆر بخاتە‬ ‫ناوەڕۆکی قسەکانیەوە‪ ،‬گێڕانەوەی هەیە کە‬ ‫هەمان قسەی هەموان دوپات دەکاتەوە‪ ،‬کە‬ ‫(ئیبن وەهب) لە «الجامع» و (شافیعی)‬ ‫لە «المسند» و (ئەحمەد) لە «المسند»‬ ‫(کــە لــەســەر ئەمەیان شوعەیبی ئەل‪-‬‬ ‫ئەڕنائوط دەڵێت‪ :‬صهحیحە) و (طهبەڕانی)‬ ‫لە «المعجم الكبير» و (خەطيبى بە‌غدادی)‬ ‫لە «الكفاية»‪ ،‬لێی دەگێڕنەوە‪ ،‬ئەویش لە‬ ‫هیشامی کوڕی عوڕوە‪ ،‬ئەمیش لە باوکیەوە‪،‬‬ ‫ئەویش لە عائیشەوە کە وتویەتی‪ :‬پێغەمبەر‬ ‫لە مەککە مارەی کردم لە کاتێکدا من شەش‬ ‫[یان حەوت] سااڵن بوم‪ ،‬سەردەمی مردنی‬ ‫خەدیجە‪ ،‬و لە مەدینە گواستمیەوە لە‬ ‫کاتێکدا من نۆ سااڵن بوم(‪.)٢٩‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬حتقيق‪ :‬جمموعة من‬ ‫احملققني بإشراف الشيخ شعيب األرناؤوط‪ .‬مؤسسة‬ ‫الرسالة‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .١٩٨٥ ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‪.289 .‬‬ ‫(‪ )٢‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬حتقيق‪ :‬علي شريي‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث العربي‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .1988‬جـ‪ ،٨ .‬ص‪.٣٨١ .‬‬ ‫(‪ )٣‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬جـ‪ ،٨ .‬ص‪.٣٨١ .‬‬ ‫(‪ )٤‬العسقالني‪ ،‬ابن حجر‪ ،‬تقريب التهذيب‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫حممد عوامة‪ .‬دمشق‪ :‬دار الرشيد‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .1986‬ص‪ .743 .‬الرتمجة (‪.)8525‬‬ ‫(‪ )٥‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫عادل أمحد عبد املوجود‪ ،‬علي حممد معوض‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األولي‪ ١٤١٥ ،‬هـ‪.‬‬ ‫جـ‪ ،٨ .‬ص‪.٢٦٣ .‬‬ ‫(‪ )٦‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،٨‬ص‪ .٢٦٣ .‬ابن عبد الرب‪ ،‬االستيعاب يف معرفة‬ ‫األصحاب‪ .‬حتقيق‪ :‬علي حممد البجاوي‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫اجليل‪ .‬الطبعة األوىل‪ .١٩٩٢ ،‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.١٨٩٣ .‬‬ ‫(‪ )٧‬ئایا خاتوو عائیشە بوکێکی شەش سااڵن‬ ‫بوو؟ وەرگێڕانی لە ئینگلیزیەوە‪ :‬سەالم ناوخۆش‪.‬‬ ‫هەولێر‪ :‬نوسینگەی تەفسیر‪ .‬چاپی یەکەم‪،‬‬ ‫‪ .٢٠١٣‬ل‌ل‪.٢٠ ،١٩ .‬‬ ‫(‪ )٨‬ابن سعد‪ ،‬الطبقات الكربى‪ .‬حتقيق‪ :‬إحسان‬ ‫عباس‪ .‬بريوت‪ :‬دار صادر‪ .‬الطبعة األوىل‪.1968 ،‬‬ ‫جـ‪ ،8 .‬ص‪.255 .‬‬ ‫(‪ )٩‬ابن منده‪ ،‬معرفة الصحابة‪ .‬حتقيق وتقديم‬ ‫وتعليق‪ :‬عامر حسن صربي‪ .‬جامعة اإلمارات العربية‬ ‫املتحدة‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2005 ،‬ص‪.982 .‬‬ ‫(‪ )١٠‬البيهقي‪ ،‬السنن الكربى‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد عبد‬ ‫القادر عطا‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة‬ ‫الثالثة‪ .2003 ،‬جـ‪ ،6 .‬ص‪.336 .‬‬ ‫(‪ )١١‬ابن عساكر‪ ،‬تاريخ دمشق‪ .‬حتقيق‪ :‬عمرو بن‬ ‫غرامة العمروي‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .1995 .‬جـ‪،69 .‬‬ ‫ص‪.٨ .‬‬ ‫(‪ )١٢‬ابن عبد الرب‪ ،‬االستيعاب يف معرفة األصحاب‪.‬‬ ‫جـ‪ ،2 .‬ص‪.616 .‬‬ ‫(‪ )١٣‬ابن عساكر‪ ،‬تاريخ دمشق‪ .‬حتقيق‪ :‬عمرو بن‬ ‫غرامة العمروي‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .1995 .‬جـ‪،69 .‬‬ ‫ص‪.10 .‬‬ ‫(‪ )١٤‬النووي‪ ،‬تهذيب األمس��اء واللغات‪ .‬حتقيق‬ ‫وتصحيح وتعليق‪ :‬شركة العلماء مبساعدة إدارة‬ ‫الطباعة املنريية‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،2‬ص‪.329 .‬‬ ‫(‪ )١٥‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬بريوت‪ :‬مؤسسة‬ ‫الرسالة‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .1985 ،‬جـ‪ ،3 .‬ص‪.380 .‬‬ ‫الذهيب‪ ،‬تاريخ اإلسالم ووفيات املشاهري واألعالم‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬بشار ع��واد معروف‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار الغرب‬ ‫اإلسالمي‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2003 ،‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.785 .‬‬ ‫(‪ )١٦‬نعيم‪ ،‬معرفة الصحابة‪ .‬حتقيق‪ :‬عادل بن‬ ‫يوسف العزازي‪ .‬الرياض‪ :‬دار الوطن للنشر‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1998 ،‬جـ‪ ،6 .‬ص‪.3253 .‬‬ ‫(‪ )١٧‬ابن منده‪ ،‬معرفة الصحابة‪ .‬ص‪.982 .‬‬ ‫(‪ )١٨‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،3 .‬ص‪.‬‬ ‫‪ .380‬الذهيب‪ ،‬تاريخ اإلسالم‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.785 .‬‬ ‫(‪ )١٩‬هەمان دو سەرچاوە‪.‬‬ ‫(‪ )٢٠‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.288 .‬‬ ‫(‪ )٢١‬أبو نعيم‪ ،‬معرفة الصحابة‪ .‬جـ‪ ،6 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.3253‬‬ ‫(‪ )٢٢‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.288‬‬ ‫(‪ )٢٣‬أبو نعيم‪ ،‬معرفة الصحابة‪ .‬جـ‪ ،6 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.3253‬‬ ‫(‪ )٢٤‬ابن عساكر‪ ،‬تاريخ دمشق‪ .‬حتقيق‪ :‬عمرو بن‬ ‫غرامة العمروي‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .1995 .‬جـ‪،69 .‬‬ ‫ص‪.9 .‬‬ ‫(‪ )٢٥‬ابن األثري‪ ،‬أسد الغابة‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪.‬‬ ‫‪ .1989‬جـ‪ ،6 .‬ص‪.9 .‬‬ ‫(‪ )٢٦‬النووي‪ ،‬تهذيب األمساء واللغات‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.329‬‬ ‫(‪ )٢٧‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،٨‬ص‪.14 .‬‬ ‫(‪ )٢٨‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.288‬‬ ‫(‪ )٢٩‬ابن وهب‪ ،‬اجلامع‪ .‬حتقيق‪ :‬رفعت فوزي عبد‬ ‫املطلب‪ ،‬علي عبد الباسط مزيد‪ .‬اإلسكندرية‪ :‬دار‬ ‫الوفاء‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2005 ،‬جـ‪ ،1 .‬ص‌ص‪،154 .‬‬ ‫‪ .١٥٥‬احلديث (‪.)260‬‬ ‫الشافعي‪ ،‬مسند الشافعي (ترتيب سنجر)‪ .‬حتقيق‬ ‫وختريج وتعليق‪ :‬ماهر ياسني فحل‪ .‬الكويت‪ :‬شركة‬ ‫غراس للنشر والتوزيع‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2004 ،‬جـ‪،3 .‬‬ ‫ص‪ .26 .‬احلديث (‪.)1104‬‬ ‫أمحد‪ ،‬مسند اإلمام أمحد بن حنبل‪ .‬حتقيق‪ :‬شعيب‬ ‫األرنؤوط‪ ،‬عادل مرشد‪ ،‬وآخرين‪ .‬إشراف‪ :‬عبد اهلل‬ ‫بن عبد احملسن الرتكي‪ .‬بريوت‪ :‬مؤسسة الرسالة‪.‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ .2001 ،‬جـ‪ ،41 .‬ص‪ .360 .‬احلديث‬ ‫(‪.)24867‬‬ ‫الطرباني‪ ،‬املعجم الكبري‪ .‬حتقيق‪ :‬محدي بن عبد‬ ‫اجمليد السلفي‪ .‬القاهرة‪ :‬مكتبة ابن تيمية‪ .‬الطبعة‬ ‫الثانية‪ .‬جـ‪ ،23 .‬ص‪ .21 .‬احلديث (‪.)46‬‬ ‫اخلطيب البغدادي‪ ،‬الكفاية يف علم الرواية‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫أبو عبداهلل السورقي‪ ،‬إبراهيم محدي املدني‪.‬‬ ‫املدينة املنورة‪ :‬املكتبة العلمية‪ .‬ص‪.58 .‬‬

‫ژمارە (‪ )313‬دوشەممە ‪201٦/10/3‬‬

‫ژینگە‪ ،‬مەسرەفگەرایی‪ ،‬سۆسیالیزم‬ ‫كەڤین هاریمەن و كەڤین نانس‬ ‫و‪ .‬هێمن خالید‬ ‫پێشمەرج و بونیادی فەلسەفی پشت‬ ‫ستراتیژیەتی مــەســرەفــگــەرایــی[ ئەو‬ ‫کەسەی کە پشتگیری لە پاراستنی کڕیار‬ ‫و مــەســرەفــکــەران دەکـــات لــە ریکالمی‬ ‫فریودەر] بریتیە لەو ئایدیایەی کە واقیعەن‬ ‫دەکرێت کۆمەڵگا لە ڕێگای هەڵبژاردنی‬ ‫کـــڕیـــنـــەوە(‪ )purchasing‬بگۆڕین‪.‬‬ ‫ئایدیاکە ئەوەیە‪ ،‬ئەگەر بتوانین زەینی‬ ‫هەمووان سەبارەت بە ڕۆڵیان بەرامبەر‬ ‫ژینگە بگۆڕین ئەوا دەتوانین کۆمەڵگا و‬ ‫ستراکتۆرەکانیشی بگۆڕین‪ ،‬ئەگەر بتوانین‬ ‫بەشێوەیەکی فەردیانە هەموو کەس قایل‬ ‫بکەین بــەوەی کە زیاتر ئاگاداری ژینگە‬ ‫بــن و ژیــانــی تایبەتیان بگۆڕین‪ ،‬ئــەوا‬ ‫دەتوانین جیهانیش بگۆڕین‪ .‬ئەم چەشنە‬ ‫لە بیرکردنەوە ڕیشەکەی لە قوتابخانەیەکی‬ ‫فەلسەفی دایە کە بە ئایدیاڵیزم ناسراوە‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە ئایدیاڵیزمە نابێت لەگەڵ «‬ ‫ئیجراکردنی ئایدیاڵی مەزن» و گەشبینیدا‬ ‫تێکەڵ بکرێت‪ .‬ئایدیاڵیزم بەو مەفهومە‬ ‫بریتیە لەو باوەڕەی کە واقیعی بەرجەستە‬ ‫تەنها ریفلێکس و ڕەنــگــدانــەوەی پەتی‬ ‫ئایدیا و فکرەکانمانە‪ .‬بەگوێرەی ئەو‬ ‫جیهانبینیە واقیع و کۆمەڵگا تەنها و تەنها‬ ‫ڕەنگدانەوەی ئاگاییمانە‪ .‬ئەگەرچی بەالی‬ ‫مارکسیستەکانەوە‪ ،‬ئاگایی و کۆمەڵگا‬ ‫لەناو هەلومەرجی ماتریاڵی جیهانەکەماندا‬ ‫دادەڕێژرێن نەک لە هەرێمی ئایدیاکاندا‪.‬‬ ‫ئایدیاکانمان جگەلە ریفلێکسی واقیعی‬ ‫ماتریاڵی هیچ شتێکی ترنین‪ .‬لەبەرئەوە‪،‬‬ ‫بۆ گۆڕانی ڕیشەیی دروســت و کاریگەر‬ ‫پێویستە هەلومەرجە ماتریاڵیەکان و‬ ‫ستراکتۆری کۆمەڵگا بگۆڕین نەک تەنها‬ ‫ئایدیاکانمان‪ .‬الیەنگرانی نزیکبوونەوە لە‬ ‫مەسرەفگەرایی ســەرەڕای نیەت باشیان‬ ‫شکست دەخۆن لە درککردنی ئەوەی کە‬ ‫خەڵک و ئابووری و کۆمەڵگاکان بێئەندازە‬ ‫ئاڵۆزن و بەبەردەوامی کارلەیەکتر دەکەن و‬ ‫لە بۆشایدا بوونیان نیە و بە پەیوەندیگەلی‬ ‫ناوەکی و دەرەکــیــەوە مــەرجــدارن‪ .‬هیچ‬ ‫کــەس _ گــرنــگ نیە چــەنــد زیـــرەک و‬ ‫دڵپاکە یاخود ئیرادەی بەهێزە_ ناتوانێت‬ ‫بەهۆی کۆششی فــەردی یاخود جەبری‬ ‫پەتی خواست و ئیرادە‪ ،‬جیهان بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی خوازیاری گۆڕینی دونیان پێویستە‬ ‫سەیری ڕیشە و ستراکتۆرە قووڵەکانی‬ ‫بکەن‪ ،‬هەروەها دەبێت ئەو هەلومەرج و‬ ‫پڕۆسێسانە تەشخیس بکەن کە هۆکاری‬ ‫دەرکەوتنی ئەو بەاڵ و خراپەکاریانەیە کە‬ ‫دەیانەوێت لەناوی بەرن‪ .‬ئەگەر گیایەک لە‬ ‫ڕیشەوە هەڵنەکەنین ئەوا دووبارە گەشە‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬تا کۆتای بە هەموو کۆمپانیا و‬ ‫بەرهەم یاخود پڕۆسە وێرانکەرەکانی ژینگە‬ ‫نەهێنین و ئەو سیستەمە نەگۆڕین کە‬ ‫سەرچاوەی بوونیانە‪ ،‬ئەوا هێز و ویستێکی‬ ‫تر دەگەڕێتەوە جێگاکەی خۆی‪ .‬دەبێت‬ ‫ڕوون بین‪ ،‬قەیرانی ژینگەیی تاوانی چینی‬ ‫کرێکار نیە‪ .‬تاکە شت کە چینی کرێکار‬ ‫[تاوانبارە] بریتیە لەوەی کە تا ئێستا ئەم‬ ‫سیستەمە گەنیوەیان ژێراوژوور نەکردووە‪.‬‬ ‫لەسایەی سەرمایەداریدا‪ ،‬سەبارەت بەوەی‬ ‫چۆن سەرچاوە سروشتیەکان بەکارهێنراون‬ ‫یاخود بەرهەمهێنان چۆن ڕێکخراوە‪ ،‬زۆرینە‬ ‫شتێکی نیە بۆ ووتن‪ ،‬بەڵکو سەرمایەدارەکان‬ ‫لەپشت ئەو بڕیارانەوەن و پێوەری بڕیاردان‬ ‫بریتیە لە هەوڵ و وێڵبونیان بۆ قازانج‪.‬‬ ‫هەوڵی جدی ستراتیژی مەسرەفگەراکان‬ ‫ئــەوەیــە کــە بــارەکــە بخەنە سەرشانی‬ ‫چینی کرێکار‪ .‬لەکاتێکدا سەرمایەدارەکان‬ ‫گیرفانەکانیان بە قازانجی زەبەالح پڕدەکەن‪،‬‬ ‫کرێکاران داوایان لێدەکرێت بە قوربانیدان‬ ‫بە ستانداردەکانی ژیانیان هەوڵبدەن‬ ‫بەربەست لەبەردەم کارەساتەکانی ژینگە‬ ‫دروست بکەن‪ .‬ئەمە بەتەواوەتی دروستە‬ ‫کە کرێکاران توانا و بەرپرسیاریەتی باشتر‬ ‫کردن و چارەسەرکردنی کاریگەریەکانی‬

‫گۆڕانی کەش و هەوایان هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫پێویستی بە ســزادانــی خەڵکی ئاسایی‬ ‫نیە بۆ ویستنی کوالیتیەکی باشی ژیان‪.‬‬ ‫چینی کرێکار قودرەتی گەرەنتی کردنی‬ ‫ئــەوەی هەیە کە هەسارەکە بەتەواوەتی‬ ‫قابیلیەتی ژیانی بۆ هەموو کەس تێدایە‪،‬‬ ‫چونکە توانای شکستپێهێنانی سەرمایەداری‬ ‫هەیە‪ .‬کرێکاران ئامرازەکانی بەرهەمهێنان‬ ‫و کارگە و مەزراکان بەرێوەدەبەن‪ ،‬مانای‬ ‫وایە قودرەتی جڵەوکردنی کارەکانیان و‬ ‫گێڕانەوەی بەرهەمهێنانیان بۆ پلەیەکی‬ ‫هارمۆنی هەیە‪ .‬لێرەدا بەشێوەیەکی ڕوون‬ ‫یەک نموونەی توانای مەزنی کرێکاران‬ ‫هەیە‪ .‬چەندین کەس خوازیاری نەهێشتنی‬ ‫بەکارهێنانی خەڵوزن‪ ،‬کە زەوی پارەپارە‬ ‫دەکــات و هەوا پیس دەکــات‪ ،‬بەاڵم کام‬ ‫ڕێگە بۆ وەستانی بەرهەمهێنانی خەڵوز‬ ‫کاریگەرترە‪ :‬جیهان مــەحــروم بێت لە‬ ‫بەرهەمهێنانی خەڵوز ( کە مانای وایە‬ ‫دامەزراوەکانی تر ئەو پشکانە دەکڕن و‬ ‫بەرهەمهێنانی خەڵوز وەک پێشوو بەردەوام‬ ‫دەبێت ) یاخود یەکڕاست و بەشێوەیەکی‬ ‫دەستەجەمعی بەرهەمهێنانەکەی بوەستێنن‬ ‫و بەشێوەیەکی بەرفراوان وەبەرهێنان لە‬ ‫فۆڕمە خاوێنەکانی ووزەدا بکەن و لەهەمان‬ ‫کاتدا ئیشی نەوعی بۆ کرێکارانی پێشووی‬ ‫پیشەسازی خوڵوز دابین بکەن؟ تەنها چینی‬ ‫کرێکار دەتوانێت نەک هەر بەرهەمهێنانی‬ ‫خەڵوز‪ ،‬بەڵکو بەرهەمهێنانی سیستەمی‬ ‫کەڵەکەکردنی قازانجی سەرمایەداریش‬ ‫بوەستێنێت‪ .‬تەسەورێکی تری هەڵە بریتیە‬ ‫لەوەی کە گۆڕان بەشێوەیەکی تەدریجی‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬مارکسیستەکان ڕوونی دەکەنەوە‬ ‫کە دژبەریی و ناکۆکیەکان جڵەوی گۆڕان‬ ‫دەکەن‪ .‬ئەم دژبەریی و ناکۆکیانە بەپێی‬ ‫تێپەڕینی کــات بەشێوەیەکی تەدریجی‬ ‫بونیاد دەنرێن‪ ،‬بەاڵم لەدوایدا بەشێوەیەکی‬ ‫توند و لەناکاو واقیعی (‪)actualize‬‬ ‫دەبنەوە‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬ئەمە لە کیمیادا زۆرباش‬ ‫زانــراوە کە ئاو لە فشاری ئەتمۆسفێری‬ ‫ئاسایدا لە سەد پلەی سیلیزیدا دەکوڵێت‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی بەردەوام پلەی گەرمی زیاد‬ ‫دەکات‪ ،‬ئێستا پلەکە نەوەد و حەوتە‪ ،‬ئێستا‬ ‫نەوەد و نۆیە_ هێشتا ئاوەکە ناکوڵێت_‬ ‫بـــەاڵم لــە ســەد پــلــەدا مەرحەلەیەکی‬ ‫ئینتقالی دراماتیکی ڕوودەدات و ئاوەکە‬ ‫دەبێت بە هەڵم‪ .‬هەندێ شتی هاوشێوە‬ ‫لــە کۆمەڵگا و ئاگایی ئینسانەکاندا‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬کێشەکانی کۆمەڵگا دەردەکەون‬ ‫بــەاڵم دەستبەجێ بەرپەرچدانەوەیەکی‬ ‫ڕاســتــەوخــۆ نــیــە‪ .‬لــە مــەرحــەلــەیــەکــی‬ ‫دیاریکراودا هەرکە خەڵک بڕیاریاندا تەواو‬ ‫ئیدی بەسە‪ ،‬ئــەوا بەرپەرچدانەوەیان‬ ‫دەبێت‪ .‬مارکسیستەکان لە زەروریەتی‬ ‫خۆ ئامادەکاریمان بۆ بەرپەرچدانەوە‬ ‫تێدەگەن‪ .‬لەکاتێکدا پشتیوانی لەهەر‬ ‫خەباتێک دژ بە سەرمایەداری و کاریگەریە‬ ‫کوشندەکانی لــەســەر ژینگە دەکــەیــن‪،‬‬ ‫دیتنی وێنە گەورەکەمان لەبەرچاو وون‬

‫نابێت‪ .‬خەباتی دەستبەجێ و خەباتی‬ ‫دوور مەودا بۆ کۆتایهێنان بە سیستەمی‬ ‫قازانج‪ ،‬بەیەکەوە گرێدەدەینەوە‪ .‬ئێمە هەر‬ ‫تەنها دژبهوێرانکاری ژینگەیی و هۆمۆفۆبیا[‬ ‫ترس لە بێگانە] و راسیزم و کرێی کەم‬ ‫و هتد‪..‬خەبات ناکەین‪ ،‬بەڵکو هەموو ئەو‬ ‫خەباتانە هاوشان بە زەروریەتی سۆسیالیزم‬ ‫وەک تاکە قودرەتی چارەسەری حەلکردنی‬ ‫هەموو ئەو کێشانە دەبەستینەوە‪.‬‬ ‫بەربەستە پراکتیکیەکان‬ ‫چــەنــدەهــا کــێــشــە‪ ،‬زیــاتــریــش کێشە‬ ‫پراکتیکیەکان ڕووبـــەروی بەرگریکارانی‬ ‫ستراتیژی مەسرەفگەرایی دەبــنــەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونە بــەرهــەمــە ( ســەوزەکــان )‬ ‫بەشێوەیەکی زەرووری ــان ــە خــزمــەت بە‬ ‫مارکێتی الکــۆاڵن ( شوێنی گونجاوی‬ ‫هاوڕێی ژینگە ) دەکەن؛ تەنها کەمینەیەکی‬ ‫مەسرەفکاران( کڕیاران) ئاگایی و زانیاری‬ ‫و فرسەتیان هەیە بۆ بەشداریکردن لەو‬ ‫هەواڵنەی مەسرەف و کڕین‪ .‬ناعەدالەتی‬ ‫سەرمایەداری جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە‬ ‫کە زۆرینەی خەڵک واقیعەن ناتوانن « بە‬ ‫دۆالرەکانیان بڕیاردان « بەدەست بێنن‪.‬‬ ‫ئــەوان پێویستە زۆرتــریــن هەڵبژاردەی‬ ‫ئابوری (‪economical choices‬‬ ‫) ئەنجام بدەن هەروەها ئەم هەڵبژاردنانە‬ ‫لەالیەن کۆمپانیاکانەوە پێشکەش کراون کە‬ ‫مارکێتی سوچ و کۆاڵنەکان بۆ مەبەستی‬ ‫هێشتنەوەی نزمی نرخ و قازانجی زۆر‪،‬‬ ‫دادەبـــڕن‪ .‬وەک دەرئەنجامێک‪ ،‬زۆربــەی‬ ‫گەڕەک و ناوچە هەژارەکان دەستیان ناگات‬ ‫بە سوپەرمارکێت و کۆگا سەرەکیەکان‬ ‫و تەنها ئۆپشن و هەڵبژاردەی مارکێتی‬ ‫خۆراکە سروشتی و ئۆرگانیکەکانیان بۆ‬ ‫جێدەهێڵرێت‪ .‬مارکێتیش وەک هەموو‬ ‫شتەکانی تر لەسایەی سەرمایەداریدا‬ ‫بەرپرس و بڕیاردەرە‪ .‬هڵبژاردە و ئۆپشنە‬ ‫«ســـەوزەکـــان» بــۆ زۆریــنــەی کــڕیــار و‬ ‫مەسرەفکەران ناتوانرێت بە قازەنجەوە‬ ‫بفرۆشرێن‪ ،‬لەبەرئەوە بۆیان بەردەست‬ ‫نین‪ .‬دینامیکیەتی بازار بڕیار لەوەدەدات‬ ‫کام لە بژاردەکانی کڕیار بەردەستن و بۆ‬ ‫چ کەسێکیشن‪ ،‬هەروەها ئەمانەش بریتین‬ ‫لە هەمان ئەو دینامیکیەتانەی کە چاوی‬ ‫نووساو لەسەر وێرانکاریە ژینگەیەکان‪،‬‬ ‫ئۆرگانیزە دەکــەن‪ .‬کەمینەیەکی بچووک‬ ‫لە کڕیارانی (سەوزی) هۆشیار چەندەش‬ ‫ئاواتەخوازبن‪ ،‬ناتوانن ئەو دینامیکیەتانە‬ ‫بــگــۆڕن‪ .‬تێبینی حاڵەتی کشتوکاڵی‬ ‫ئۆرگانیکی (سروشتی) بکە‪ .‬کشتوکاڵ‬ ‫و کشاوەرزی کردن تەنها بە مێرووکوژە‬ ‫سروشتیەکان‪ ،‬مانای وایــە دانەوێڵە و‬ ‫بەروبومی زیاتر لەناودەچێت‪ .‬ئەمەش واتا‬ ‫پێویستە سەرچاوەی زیاتر لە تێرمی خاک‬ ‫و کاردا زیاتر بەکارببرێ بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫هەمان بــڕی خـــۆراک‪ .‬لێکۆڵینەوەیەک‬ ‫دەریخستووە کە کشتوکاڵکردنی سروشتی‬ ‫بە بڕی ‪ ۲٥٪‬کەمتر خۆراک لەچاو ڕێگا‬

‫رەسمیەکان لەسەر هەمان خاک‪ ،‬بەرهەم‬ ‫دێنێت‪ .‬بەروبومی زیاتر واتا خەرجی بااڵتر‪،‬‬ ‫ئەنجامی ئەمەش‪ ،‬ئەو کۆمپانیایانەی کە‬ ‫خۆراکی ئۆرگانیک بەرهەم دێنن‪ ،‬ناتوانن‬ ‫لەسەر ئاستێکی فــراون کێبڕکێی بزنسە‬ ‫زەبەالحەکانی خۆراک و کشتوکاڵی رەسمی‬ ‫بکەن‪ ،‬سەرەڕای ئەمەش ئەو غوالنە خۆیان‬ ‫دەست بەسەر ئەو بزنسە قازانج بەخشەدا‬ ‫دەگــرن‪ .‬ئــەوان لەوانەیە بتوانن خۆراکە‬ ‫گرانەکانیان بە هەندێ کۆگای خۆراکی‬ ‫راقــی بفرۆشن‪ ،‬بــەاڵم هەرگیز قودرەتی‬ ‫جێگرتنەوەی مونافیسە ڕەسمیەکانیان نیە‪،‬‬ ‫وەک سەرەکیترین بەرهەمهێنەرانی خۆراک‬ ‫لەو کۆگایانەی خۆراکی زۆرینەی خەڵک‬ ‫دابین دەکەن‪ .‬دەبێت تێڕوانینی هاوشێوە بۆ‬ ‫هەموو سێکتەرەکانی تری ئابووری لەبەرچاو‬ ‫بگیرێ‪ ،‬وەکو کانزاکاری و مانیفاکتۆری‬ ‫بەروبومی کیمیایی و گواستنەوە‪ ،‬هتد‪.‬‬ ‫لەژێر سایەی سەرمایەداریدا دەبێت هەموو‬ ‫بزنس و کاروبارەکان لە پێناو مانەوەدا‬ ‫کێبڕکێی یەکتربکەن و قازانجەکانیان فراوان‬ ‫بکەن‪ .‬هەوڵ و تەقەال فەردیەکان ناتوانن‬ ‫ئەو هۆکارە بونیادیە بەهێزانە تێک بشکێنن‬ ‫کە هۆکاری وێرانکاری ژینگەین‪ .‬خودی‬ ‫ستراکتۆر و بونیادەکە دەبێت بەشێوەیەکی‬ ‫ڕیشەیی بگۆڕدرێت‪ .‬سەرمایەداری شتێک نیە‬ ‫کە بکرێ ریفۆرم و چاکسازی تێدا بکرێت‪.‬‬ ‫ناکرێت چاکسازی لە شێرێکدا بکرێت‪ ،‬تا‬ ‫کەرەوز بخوات‪ .‬ئەگەر ئاژەڵێکمان دەوێت‬ ‫ئیشتیهای شێری نەبێت‪ ،‬ئەوا پێویستمان‬ ‫بە ئاژەڵێکی تەواو جیاواز‬ ‫بۆ ئابوریەکی سۆسیالیستی ڕێکخراو‬ ‫ژینگە تەنها سەرچاوەیەکی سامان نیە تا‬ ‫ئیستسماربکرێت و ســوودی لێببینرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو سیستەمێکی بەیەکەوە بەستراو‬ ‫پــەیــوەنــدیــدارە کــە ئێمەش بەشێکین‬ ‫لەو‪ .‬ئەمە بوونی جۆری ئینسانیەتە تا‬ ‫بەیارمەتی ئامێرەکان کار لە سروشتدا‬ ‫بکات و بەکاری بهێنێت‪ .‬ئەمە تەنها ئێستا‬ ‫لە ڕۆژگاری سەرمایەداریدایە کە ئامێرەکان‬ ‫زۆر بەهێز و ترسناک بوون تا ببنە مایەی‬ ‫هەڕەشە لە وێرانکردنی ئەو سیستەمەی‬ ‫کە هەموو شتەکان بە ئێمەشەوە پشتی‬ ‫پێدەبەستین‪ .‬ئەگەرچی ئێمە مەحکوم‬ ‫نین بەوەی کە یارمەتیدەر نەبین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئینسان بوونەوەرێکی عاقڵ و خەالق‬ ‫هۆشمەندە‪ .‬ئێمە لەو ڕووەوە قودرەتی درک‬ ‫کردن و ناسینەوەی پێویستیی و سازان و‬ ‫گونجاویمان هەیە‪ .‬کیشەکە بریتیە لەوەی‬ ‫کە ئابوری سەرمایەداری لە ژێر حوکم و‬ ‫فەرمانی هۆشمەندی و عەقڵی ئێمەدا نیە‪،‬‬ ‫بەڵکو لەژێر حوکمی ئەنارشیەتی بازاڕێکی‬ ‫نا ئینسانی دایە و بەشێوەیەکی هۆشیارانە‬ ‫لەگەڵ هارمۆنیەتی ژینگەدا ڕێک نەخراوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی پێویستیی و زەروریــە بریتیە لە‬ ‫هەنگاوی داهــاتــوو لە بەرەوپێشچوونی‬

‫لە هەموو ئاستێکدا ڕێبەرێکی شایستە و‬ ‫بەتوانا هەڵبژێرن و لەگەڵ هەموو جێگاکانی‬ ‫کــار و پیشەسازیەکان و واڵتــەکــان و‬ ‫لەکۆتایشدا لەگەڵ سەرتاپای جیهان لینک‬ ‫و پەیوەندی بونیاد بنێن‪ .‬ئەمە دەبێتە‬ ‫سیستەمێکی تــازەی سیاسی دیموکراتی‬ ‫ڕاســتــەقــیــنــەی بــەرجــەســتــە لــە هەموو‬ ‫ستراکتۆرێکی ئابوری و هەموو کەسێک‬ ‫فرسەتی خستنەڕو و بەرەوپێشبردنی ئایدیا‬ ‫و باوەڕیەکانی‪ ،‬دەبێت‪ .‬هەروەها مەیل و‬ ‫ئارەزوویەکی زۆرکەم بۆ بونیادنانی ئابوریەک‬ ‫دەبێت‪ ،‬کە دەبێتە هۆی پیسکردنی ژینگە‬ ‫یاخود پشت بە ماتریالە کوشندەکان‬ ‫دەبەستێت کە دەبنە هۆی بریندار کردن‬ ‫و کوشتنی کرێکاران‪ .‬ئەم شتانە لەسایەی‬ ‫سەرمایەداریدا تەنها « ڕووکەشین» ‪،‬بەاڵم‬ ‫لە بابەت گفتوگۆی دیموکراتیکدا‪ ،‬دڵنیایین‬ ‫کە ئەمانە بەخێرای ڕیشەکێش دەکرێن‪.‬‬ ‫بە ئازادکردن و دوورخستنەوەی خۆمان‬ ‫لە مۆتیڤی قازانج و خاوەنداری تایبەتی‬ ‫ئامرازەکانی بەرهەمهێنان‪ ،‬هەروەها لەڕێگای‬ ‫پەیوەندیەکی پڕاوپڕی مرۆڤەکان بە خودی‬ ‫خۆیان و ئەوانی ترەوە‪ ،‬دووبارە دەتوانن‬ ‫بە کارەکانیان و زەویــش پەیوەندیدار‬ ‫ببنەوە‪ .‬پوچیەتی سەرمایەداری دەکرێ لە‬ ‫ئەنتیکەبوونی پالنکراودا ببینرێت‪ .‬پالنێک‬ ‫کە تێیدا کااڵ و ئالەتەکان بەمەبەستەوە‬ ‫وا دروستکراون کە لەماوەیەکی زەمەنیدا‬ ‫بێکەڵک دەبن‪ ،‬تا کااڵی تازە بکڕدرێت‪.‬‬ ‫ئیکۆنۆمیست باس لەوە دەکات « گۆرەوی‬ ‫درێژی نایلۆنی ژنانە‪ ،‬حاڵەتێکی کالسیکی‬ ‫کۆنبوون و بێکەڵکبوونی پالنکراو بوو‪.‬‬ ‫دڕان و هەڵوەشانی حەتمی لە گۆرەویەکاندا‬ ‫وای لە کڕیار دەکرد دانەیەکی تازە بکڕێت‬ ‫و ئەمەش بۆ چەندەها ساڵ هاندەرێک‬ ‫بوو بۆ مانیفاکتۆرەکان تا گۆرەویەکی‬ ‫تر لە قوماشێکی وا دروســت نەکەن کە‬ ‫هەڵنەوەشێت‪ .‬پیشەسازی پۆشاک لە‬ ‫هیچ حاڵەتێکدا مەیل و ئــارەزووی گۆڕان‬ ‫و داهــێــنــەرانــەی نــیــە»‪ .‬ماشێنەکان‪،‬‬ ‫گڵۆپی کارەبای‪ ،‬ئامێرە میکانیکیەکان‪،‬‬ ‫خانووەکان و چەندەها شت ومەکی تریش‪،‬‬ ‫سنورداریەکی دەستکردی مانەوە و ژیانیان‬ ‫هەیە‪ .‬مرۆڤەکان لەسایەی سۆسیالیزمدا‪،‬‬ ‫دەتوانن شتەکان بۆ ماوەی درێژتر دروست‬ ‫بکەن و گونجاو و باشتربن‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەکارهێنراوەکان‬ ‫سەرچاوەسروشتیە‬ ‫کەمتر و بچوکتر بکرێنەوە و پڕۆگرامەکانی‬ ‫ڕیسایکلین زۆر زیاتر فراوان بکرێن‪ .‬بەرهەمە‬ ‫یەکجار بەکارهێنراوەکانی نموونەی بوتڵی‬ ‫پالستیکی ئاو و کەوچکە پالستیکیەکان‬ ‫کەمبکرێنەوە و بە ئەلتەرناتیڤی تر جێگایان‬ ‫بگیرێتەوە و لەکۆتایشدا بنەبڕ بکرێن‪.‬‬ ‫دەستبەجێ دوای گرتنە دەستی دەسەاڵت‬ ‫لەالیەنچینی کرێکارەوە‪ ،‬پێویستە دەست‬ ‫بە کاری گشتی (پەبلیک) فراوان و گەورە‬ ‫وپالنی ڕێکخستن و بنچینەیی‪ ،‬بکرێت‪.‬‬ ‫گواستنەوەی پەبلیک خێرا و کارا و گشتی‬ ‫تر دەکرێت و پارە و خەرجی گونجاوی‬ ‫بۆ تەرخان دەکرێت‪ .‬لەسەر بنچینە و‬ ‫بنەمای ئابوریەکی ڕێکخراوی دیموکراتیانە‪،‬‬ ‫سەروەت و سامانی کۆمەڵگا بۆ دروستکردن‬ ‫و بەرهەمهێنانی شتە عەجیبەکان و‬ ‫پـــــەروەردەی پێشکەوتوو‪ ،‬ســازمــان و‬ ‫تەندروستی و زانست‪ ،‬بەکاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫قودرەتی داهێنەرانەی نووسەرانی ئەم‬ ‫ووتــارە بەهۆی کــۆت و بەندەکانی ئەم‬ ‫سیستەمەی تێیدا دەژیــن‪ ،‬بەشێوەیەکی‬ ‫ئاشکرا سنوردارکراون‪ ،‬بەاڵم نەوەکانی‬ ‫داهاتوو دەتوانن پێویستیەکانی مرۆڤایەتی‬ ‫بەو ڕێگایانە بسازێنن کە ئەمڕۆ تەنها لە‬ ‫ڕۆمانە زانستیەکاندا مومکینن‪ .‬کاتێک‬ ‫کرێکاران قودرەت و توانای ئەوەیان هەیە‬ ‫لە شوێنی کارەکانیان ببن بە داهێنەر‪ ،‬ئەوا‬ ‫گۆڕان و داهێنان دەکەن تاوەکو شتەکان‬ ‫دڵنیا و کارامەتر و زیاتر هاوڕێ و پشتیوانی‬ ‫ژینگە بن‪ .‬هەموو ئەمانە و شتی زیاتریش‬ ‫مومکینە‪ .‬هەروەکو مارکس و ئەنگڵس لە‬ ‫مانیفێستی کۆمۆنیستدا ئاماژەیان پێداوە‬ ‫« پرۆلیتاریا‪ ،‬جگە لە زنجیرەکانیان هیچ‬ ‫شتێکی تریان نیە تا لە دەستی بدەن‪،‬‬ ‫ئەوان جیهانێکی ئازاد بەدەست دێنن» ‪.‬‬

‫مــرۆڤ‪ .‬ئەو ئایدیای کە « ژمارەیەکی‬ ‫زۆر» لە ئینسان لەسەر هەسارەکە هەیە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی زانستی هەڵە و نادروستە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لە ژێرسایەی سەرمایەداری‬ ‫بابەتێکی جدیە‪ .‬تەکنیکە پێشکەوتووەکان‬ ‫ڕێگە بە ژمارەیەکی کەمتری خەڵک دەدەن‬ ‫تا خۆراک و پێداویستیەکانی تری ژیان‪،‬‬ ‫زیاتر بەرهەم بێنێت‪ .‬بەپێی ‪« EPA‬‬ ‫ئەگەر جوتیارانی ئەمریکا لەساڵی ‪1931‬‬ ‫ویستبایان بەروبومی یەکسان بەهەمان بڕی‬ ‫دانەوێڵە وەکو جوتیارانی ئەمریکی لەساڵی‬ ‫‪ 2008‬بەرهەم بهێنن‪ ،‬ئەوا جوتیارانی ‪1931‬‬ ‫پێویستیان بە ‪ 480‬ملیۆن هێکتار زەوی‬ ‫زیاتر دەبــوو!»‪ .‬بەرهەمهێنان لەوکاتەوە‬ ‫زۆر خێراتربووە و دەکرێ زیاتریش بکرێ‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە پێوست ناکات سەبارەت بە‬ ‫ئیمکانیاتەکان ڕەشبینی هەبێت_ بۆیەک‬ ‫جار کە بارگرانیەکانی سەرمایەداریمان‬ ‫خستە الوە‪ .‬ئەوەی ناڕێک و ناهاوسەنگە‬ ‫بریتیە لەوەی چۆن سامان و سەرچاوەکان‬ ‫لە سایەی نەزمی هەنوکەیی بەهەدەر‬ ‫دەدرێــن‪ ،‬چونکە ئەگەر ئەو پێویستیانە‬ ‫بــەخــۆڕایــی یــاخــود بــە نرخێکی نزمتر‬ ‫ببەخشرابان‪ ،‬ئەوا قازانجی سەرمایەدارەکان‬ ‫کەمتر دەبوو‪ .‬واشینگتۆن پۆست باس لەوە‬ ‫دەکات « هەموو ساڵێک لە ئەمریکا ‪ ٤٠٪‬ی‬ ‫هەموو چەشنە خۆراکێک ناخورێت و بەفیڕۆ‬ ‫دەدرێت»‪ ،‬سامان و سەرچاوەی زەبەالح_‬ ‫لەم حالەتەشدا‪ ،‬زەوی چاندن و خۆراک_‬ ‫بەهۆی چەندین هــۆکــارەوە‪ ،‬لەسەرووی‬ ‫هەمووشیان هــۆکــاری قــازانــج‪ ،‬بەفیڕۆ‬ ‫دەدرێت‪ .‬ئێمە لە سیستەمی سەرمایەداریدا‬ ‫ڕێگە دەدەیــن زۆرینە و بڕێکی فراوانی‬ ‫ئابوری لەالیەن کەمینەیەکەوە بەشێوەیەکی‬ ‫نادیموکراتی دەستی بەسەردابگیرێ و‬ ‫بەڕێوە ببرێ‪ .‬بەشێوەیەکی سادەوساکار‪،‬‬ ‫سەرمایەدارەکان بە شێوازێک شتەکان‬ ‫بەڕێوەدەبەن کە خزمەت بە بەرژەوەندی‬ ‫و قازانجی چینەکەی خۆیان بکات‪ .‬لەچاوی‬ ‫سەرمایەدارەکانەوە زەوی جێگایەکە بۆ‬ ‫تااڵنکاری و بــەکــاربــردن‪ .‬چــۆن دەکــرێ‬ ‫مەودا و سنورە تەسکەکانی ئەم سیستەمە‬ ‫چارەسەرێک پێشکەش بکات؟ ستراتیژیەتی‬ ‫مەسرەفگەراکان پێشنیازی ئەوە دەکات‬ ‫کە ستاتۆیەکە دەکــرێ بــەردەوام بێت و‬ ‫درێژە بکێشێ لەبەرئەوەی سەرمایەدارەکان‬ ‫بەڵێن دەدەن کەمێک باشتربن بەرامبەر‬ ‫بە ژینگە‪ .‬ئەمە بیرکردنەوەیەکی خۆزگە‬ ‫ئامێزە؛ چارەسەری ڕاستەقینە لە دووبارە‬ ‫ڕێکخستنەوەیەکی سەرتاپا دیموکراتیکیانەی‬ ‫ئابوریەکەماندایە‪ .‬ئێمە پێویستمان بە‬ ‫سیستەمێکی سیاسی وئابوریە‪ ،‬کە نەک‬ ‫پەالمار‪ ،‬بەڵکو ستانداردەکانی ژیانمان‬ ‫بەجۆرێک بەرەو پێش بەرێت‪ ،‬کە ئازاری‬ ‫ژینگە نــەدات‪ .‬ئابوریەکی سۆسیالیستی‬ ‫بەشێوەیەکی دیموکراتیکانە لەالیەن هەموو‬ ‫توێژەکانی کۆمەڵگا لە خوارەوە بۆ سەرەوە‪ ،‬سەرچاوە‬ ‫بەڕێوەببرێ‪ .‬کرێکاران لە هەموو بەشەکان‪www.marxism.com ،‬‬ ‫لە ناو هەموو کاروبارەکان گفتوگۆ بکەن و‬

‫ژمارە (‪ )313‬دوشەممە ‪201٦/10/3‬‬

‫‪4‬‬

‫بااڵپۆشی سفور‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫لە فیقهی باوی ئیسالمیداو لەدیدی ئیسالمگەرایانیشدا‪،‬‬ ‫ئــەو بەشەی جەستەی ئــافــرەت كە بــۆی هەیە‬ ‫بەدەرەوە بێت‪ ،‬تەنیا بریتییە لە دەست‌و دەموچاو‪،‬‬ ‫كەواتە داپۆشینی بەشەكانی دیكەی جەستە‪،‬‬ ‫بەواجب دانــراوەو‪ ،‬بە بااڵپۆشیی ناوزەددەكرێت‪،‬‬ ‫واتە پۆشاكێك كە بااڵ یان جەستە بەگشتی‪ ،‬جگە‬ ‫لە هەردو دەست‌و ڕوخسار‪ ،‬دابپۆشێت‪ .‬وەكدیارە‬ ‫مەرجی داپۆشینیش تەنیا ئەوە نییە كە ئەندامەكانی‬ ‫جەستە پۆشاكێكیان بەسەرەوە بێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫ئەو پۆشاكە تەنك نەبێت‌و تەسكیش نەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫گەر تەنك یان تەسك بێت ئەوا بێگومان جەستە‬ ‫دەخات ڕو‪ ،‬واتە وەكئەوەی ئەو بەشەی جەستە‬ ‫ڕوتبێت‪.‬‬ ‫نوسینی ئەم پێشەكییە سادەو زانراوە‪ ،‬بۆ ئەوەیە‬ ‫بزانین ئاخۆ ئەوەی لەمڕۆدا الی ئیسالمگەرایان وەك‬ ‫پۆشاكی بااڵپۆش‪ ،‬یان حیجابی تەواو دەبینرێت‪،‬‬ ‫مەرجەكانی ئەو جۆرە پۆشاكەیان تێدایە یان نا‪،‬‬ ‫هەروەها لەوەش بپرسین ئایا نەبونی ئەم مەرجانە‬ ‫بۆچی دەگەڕێتەوە؟ یاخود نهێنی بــەرەو سفور‬ ‫ڕۆیشتنی حیجاب یــان بەسفوركردنی پۆشاكی‬ ‫بااڵپۆش لەچیدا پەنهانە؟!‬ ‫ئەوەی لێرەدا بەر لە هەر شتێك مایەی سەرنجە؛‬ ‫ئەوەیە پۆشاكی بااڵپۆش الی ئیسالمگەرایان لە‬ ‫لەچكدا بەتەنها كورتبۆتەوە‪ ،‬واتە داپۆشینی قژو‬ ‫سەرومل یەكسانكراوە بە داپۆشینی تەواوی جەستە!‬

‫ئەم تێڕوانینەش بۆ حیجاب بۆ دو هۆكار دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫یەكەمیان بااڵپۆشیی‪ ،‬كە لێرەدا وەك ئاماژەمانپێكرد‬ ‫لە پۆشینی سەرو مل‌و لەلەچكدا كورتكراوەتەوە‪،‬‬ ‫زیاتر وەك دروشمێك مامەڵەی لەتەكدا كــراوە‬ ‫نەك وەك بڕیارێكی فیقهی‌و شەرعیی‪ ،‬یان وەك‬ ‫واجبێكی ئاینی‪ ،‬بەگوزارشتێكی دیكە‪ ،‬مامەڵەیەكی‬ ‫ئایدۆلۆژیانەی لەگەڵدا كــراوە نەك ئایینی‪ ،‬واتە‬ ‫لەچك لێرەدا پتر وەك نیشانەیەكی جیاكەرەوەی‬ ‫ژنانی ئیسالمگەرا لە ژنانی نائیسالمگەرا حسابی بۆ‬ ‫دەكرێت؛ نەك وەك ئاماژەیەكی ڕاستەقینەی حیجاب‪.‬‬ ‫هۆكاری دوەمیشیان كەوتنە ژێر كاریگەریی مۆدیل‌و‬ ‫شێوە ژیانی سەردەم‌و چۆنێتی پۆشینی پۆشاك‌و‬ ‫هەڵبژاردنی جۆری پۆشاكە‪ .‬واتە ئەو ڕاستیەمان بۆ‬ ‫دەسەلمێنێت كە ئیسالمگەرایان لەژێر كاریگەریی‬ ‫هەلومەرجی كۆمەاڵیەتیی‌و كەلتوریی دەربازنەبون‪،‬‬ ‫ئــەمــەش لــەخــودی خــۆیــدا نــاچــاری كەوتنە ژێر‬ ‫ئیزدیواجیەتی فیكرو ڕەفتارو هەڵوێستی كردون!‬ ‫گەرچی هەمیشە نكوڵی لەوە دەكــەن و‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ژیانكردن لەهەلومەرجی كەلتوریی چەندین سەدە‬ ‫لەمەوبەر دەدەن‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر بپرسین‪ :‬ئەر ‌ێ بەراست ئەو ئافرەتانەی‬ ‫لەچكیان پۆشیوەو لەگەڵیشیدا كابۆیەكی تەسكیان‬ ‫لەپێكردوە‪ ،‬توانیویانە سەرنجی ڕەگەزی بەرامبەر‬ ‫لەسەر خۆیان البیەن‌و‪ ،‬كاریگەربونی پیاوان بەجوانیی‬ ‫جەستەیان نەهێڵن‪ ،‬یان النیكەم كەمیبكەنەوە؟!‬ ‫لەهەمانكاتدا دەشپرسین‪ :‬ئایا دەركەوتنی سەرو‬ ‫مل كاریگەریی بۆ سەر ڕەگەزی بەرامبەر زیاترە یان‬ ‫تێهەڵپەڕینی ڕان‌و سمت‌و مەمك لەژێر كابۆو بۆدیی‬ ‫تەسكدا؟!‬ ‫ئافرەتانی سفور بەڕونیی‌و ڕاشكاویی سفورێتیی‬ ‫خۆیان دەخەنەڕو‌و و لەم ڕوەوە هیچ ئشكالیەتێكیان‬ ‫نییەو هەڵوێستیان دیارە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بەوەی‬ ‫كە ئافرەتێك لە یەككاتدا بااڵپۆش‌و سفوریش بێت‪،‬‬ ‫ئەمەیان جێی سەرنجە‪ ،‬یان بەشی زۆری جەستەی‬ ‫نمایان بێت‌و بەشە كەمەكەشی كە سەرو قژو ملیەتی‬ ‫دابپۆشرێت‪ ،‬گومانی تێدا نییە بەرجەستەبونی‬

‫هەندەسەی ڕان‌و سمت لەژێر پۆشاكی تەسکدا‬ ‫گەلێك كاریگەرترە لە ڕوتبونەوەی قژو مل‪ ،‬واتە‬ ‫ئەو ئەندامانەی جەستەی ژن كە لەژێر كابۆو بۆدیی‬ ‫تەسكدان گەلێك كاریگەرترین لە سەرو قژ لەروی‬ ‫وروژاندنی سێكسییەوەو لە بەرامبەر ڕەگەزی نێردا‪.‬‬ ‫كاتێك ژنێك دەیەوێت تەنیا سەرو قژی دابپۆشێت‌و‬ ‫جێی سێكسییەكانی دیكەی جەستەی فەرامۆش‬ ‫بكات چیمان پێدەڵێت؟!‬ ‫لەراستیدا ئــەو مەسیجەمان پێدەگەیەنێت كە‬ ‫ئیسالمگەرایان ئەمەیان تێگەیاندوە پۆشاكی‬ ‫بااڵپۆشیی فــەرزەو ئــەم فــەرزەش بەشێوەیەكی‬ ‫سەرەكی لە داپۆشینی سەرو قژدا پیادا دەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو پەیامە ڕەفتاریی‌و سایكۆلۆژییەش‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬یان ئەو هەڵوێستە سایكۆلۆژییەشی‬ ‫لـ ‌ێ دەكــەوێــتــەوە كــە بریتییە لـــەوەی كاتێك‬ ‫ڕەگــەزی بەرامبەر ئەوە دەبینێت ژنێك دەیەوێت‬ ‫یان ناچاركراوە لەچك بپۆشێت‌و بەاڵم حەزی لە‬ ‫دەرخستنی جەستەی خۆیەتی‪ ،‬زیاتر لە بینینی‬ ‫ژنە سفورەكە كاری تێدەكات‌و دەیوروژێنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو ژنە لە یەككاتدا هەوڵی دەرخستن‌و شاردنەوەی‬ ‫جەستەش دەدات لێی‪ ،‬ئەمەش كاریگەریی زیاترە‬ ‫لــەوەی كە ڕاشكاوانە جەستەی خۆی بخاتەڕو‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكە پێدەچێت لــەروی سایكۆلۆژییەوە‬ ‫لەهەموی گرنگتر بێت‪ ،‬بریتییە لەوەی خاتونی بەناو‬ ‫بااڵپۆش‪ ،‬لەیەككاتدا حەزی لە پیادەكردنی فەرمانی‬ ‫بااڵپۆشییەو‪ ،‬شەیدای دەرخستنی ئەندامە سێكسییە‬ ‫كاریگەرەكانی جەستەشیەتی‪ ،‬هەرچەندە ئەو خاتونە‬ ‫پۆشینی ئەم چەشنە پۆشاكەی بەم مەبەستەش‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەاڵم حەقیقەتی حاڵی ئەو هەر گوزارشت لەمە‬ ‫دەكات‪ ،‬واتە دەریدەخات خاتونی نیمچەبااڵپۆش لە‬ ‫یەككاتدا پرۆسەی چەپاندن لەگەڵ خۆی و لەسەر‬ ‫جەستەی پیادەدەكات‌و‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا ئازادكردنی‬ ‫جەستەی خۆی بە ئامانجێكی پێویست دەزانێت‪،‬‬ ‫وەك پێشتریش ئاماژەمانپێكرد‪ ،‬ئەم هەڵوێستە‬ ‫دوفاقییە‪ ،‬بەاڵم ڕەهەندە سفورگەرییەكەی زاڵترە!‬

‫خاتونی‬ ‫نیمچەبااڵپۆش لە‬ ‫یەككاتدا پرۆسەی‬ ‫چەپاندن لەگەڵ خۆی‬ ‫و لەسەر جەستەی‬ ‫پیادەدەكات‌و‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا‬ ‫ئازادكردنی جەستەی‬ ‫خۆی بە ئامانجێكی‬ ‫پێویست دەزانێت‬

‫‌و‬

‫گولەنییەكان‬

‫چارەنوسی "ئیسالمی كۆمەاڵیەتی" لەتوركیا‬ ‫بەرزانی مەال تەها‬ ‫• " ناتوانم بڵێم من قوواڵیی رۆح‌و دڵم‬ ‫دەزانم‪ ،‬بەاڵم بە ئەندازەی ئەوەی دەزانم‬ ‫سەبارەت بە جیهانی نێوخۆیی‪ ،‬كە نیازی‬ ‫منی تێدا حەشاردراوە‪ ،‬هیچ مەبەستێكم‬ ‫نییە جگە لــەوەی دەمەوێت بەندەیەكی‬ ‫ســادەی جێی رەزامــەنــدیــی خــوابـم‌و كار‬ ‫بەم فەرموودە پیرۆزە بكەم‪ :‬باشترینتان‬ ‫ئەو كەسەیە‪ ،‬كە باشترینە بۆ خەڵكی‪،‬‬ ‫دەمەوێت یەكێك بم لەو كەسانەی‪ ،‬كە لە‬ ‫پێناو بەرژەوەندیی خەڵكیدا كاربكەم " ‪.‬‬ ‫• "تەنها داوای من لەئەردۆگان ئەوەیە‬ ‫بەو هەموو تاوانەی‪ ،‬كە لەسەر شانیەتی‌و‬ ‫ئەنجامی داون لەبەرامبەر خوادا نەوەستێت"‪.‬‬ ‫فـــەتـــحـــوڵـــا گـــولـــەن‬

‫«‬

‫تەوژم‌و رێوڕەوتە جیاوازە ئیسالمییەكان لە مێژووی‬ ‫هاوچەرخی توركیادا بەسەر دوو هێڵ‌و ئاڕاستەی‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیدا دابەشبوون‪ ،‬هێڵی یەكەم‬ ‫(ئیسالمی سیاسیی)‪ ،‬كــە ئیسالمی سیاسیی‬ ‫توركیی نەجمەدین ئەربەكان رێبەرایەتیی دەكرد‪،‬‬ ‫هێڵی دووەم (ئیسالمی كۆمەاڵیەتیی)‪ ،‬ئەو رێبازە‬

‫سۆفیگەرایانە دەگرێتەوە‪ ،‬كە لەكۆمەڵگەی توركیدا‬ ‫ئامادەییەكی پانوپۆڕیان هەیە‌و لەمێژووی هاوچەرخی‬ ‫ئەو واڵتەدا رۆڵی گرنگیان گێڕاوە لە گۆڕانكارییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا‪ ،‬لە دیارترینیان نەقشبەندیی‪،‬‬ ‫تیجانیی‌و نوورسییەكان‪ .‬نوورسییەكانیش وەك ناوكی‬ ‫ئیسالمی كۆمەاڵیەتی؛ چەندین لقوپۆپی لێدەبێتەوە‪،‬‬ ‫رۆڵی بایەخداریان گێڕاوە لە سەرخستنی ئاستی‬ ‫پەروەردەی‌و فەرهەنگیی لە كۆمەڵگەی توركیدا‪ ،‬لە‬ ‫دیارترین ئەو گروپانە تاقمەكەی فەتحوڵاڵ گولەنە‪.‬‬ ‫فەتحوڵاڵ گولەن وەك رێبەرێكی ئیسالمیی دیاری‬ ‫تــورك رێچكە‌و رێبازی كۆمەاڵیەتیی گرتۆتەبەرو‬ ‫لە بنكەی جەماوەرییەوە دەستپێدەگات تا دەگاتە‬ ‫بەرزترین لوتكەی سیاسی‪ .‬گولەن پێڕەوی لەجۆرێك‬ ‫ئیسالمی كۆمەاڵیەتیی توركیی دەكات‪ ،‬كە ئیسالمێكی‬ ‫شلڕۆیەو پابەندە بە بزووتن‌و ئاكاری كۆمەاڵیەتیی‬ ‫نەرمونیان‪ ،‬لەسەر ئاستی ناوخۆیی توركیاش هەمان‬ ‫پێڕەویی هەیەو ناخوازێت بەركەوتنی توندی هەبێت‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتە سیاسیی‌و هێزە بااڵدەستەكاندا‪،‬‬ ‫كەمالیست‌و ســێــكــیــۆالرەكــان یــاخــود تــەوژمــە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬كە خۆی لەپارتی دادوگەشەپێداندا‬ ‫دەبینێتەوە (‪ ،)2016-2002‬كەوابێ لەسەر ئاستی‬ ‫روانینی بۆ دەرەوەی توركیا هەمان پێڕەویی‬ ‫هەیەو ناخوازێت لەگەڵ هیچ دەوڵەتێكدا بكەوێتە‬ ‫كێشمەكێش‪ ،‬هەر بۆیەشە تۆڕە پەروەردەییەكانی‬ ‫لە زۆربەی واڵتانی دنیادا بێ گرفت كاری خۆیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ خۆشی وەك رێبەرێكی ئیسالمی توركیی‬ ‫بیرێكی سۆفیانەی رۆحیی نوورسیی هەیەو بارگاوییە‬ ‫بە ناسیۆنالیزمی توركیی‪.‬‬

‫فەتحوڵاڵ گولەن لە ساڵی ‪ 1938‬لە گوندێكی گچكەی‬ ‫ئەنادۆڵ لە دایكبووە‪ ،‬لە تەمەنی هەشت ساڵیدا‬ ‫قورئانی لەبەر كردووە‪ .‬لەالی شێخ عوسمانی بەكتاش‬ ‫وانــە ئاینییەكان فێربووەو‪ ،‬لە بابیشیەوە فێری‬ ‫فارسیی‌و عەرەبیی بووە‪ .‬لە سەر‌وبەندی خوێندندا‬ ‫چاوی كەوتووە بە شوێنكەوتووانی كۆمەڵەی نوور‌و‬ ‫پێیان ئاشنا‌و سەرسام بووە‪ ،‬كە لە سەر دەستی‬ ‫سەعید نوورسیدا دامەزراوە‪ .‬گولەن لە نێو قوتابیانی‬ ‫نووردا پەروەردە بووەو‪ ،‬بۆ ماوەیەكی دوور‌و درێژ‬ ‫لە گەڵیاندا ژیاوە‪ ،‬بە نەوەی دووەمی نوورسییەكان‬ ‫دادەنرێت‪.‬‬ ‫لە هەشتاكانەوە‌و بە دیاریكراوی لە پاش ئەوەی‬ ‫سەرۆكی كۆچكردوو تورگوت ئۆزال رێبەری پارتی‬ ‫دایكی نیشتیمان بوو بە سەرۆك وەزیران ( ‪-1983‬‬ ‫‪ ،)1989‬گولەن توانی وەك راوەدوونراوێك لە الیەن‬ ‫سوپاوە خۆی رزگاربكات‪ ،‬زەمینەی بۆ ئەو خۆشكرد‬ ‫سەرلەنو ‌ێ بەشێوەیەكی ئاشكرا دەستبكاتەوە‬ ‫بە بــزووتـن‌و جموجۆڵەكانی‪ ،‬لەساڵی ‪1987‬وە‬ ‫پەیوەندیكرد بە پارتی نەتەوەیی بە رێبەرایەتی‬ ‫(ئەلپ ئەرسەالن توركش) بە ئامانجی باڵوكردنەوەی‬ ‫پەروەردەی ئیسالمیی لە نێو بەرەی ناسۆنالیست‌و‬ ‫راستڕۆكاندا‪ ،‬پاشتریش گولەن پشتگیریكرد لە‬ ‫هاوپەیمانێتیی نێوان توركش‌و نەجمەدین ئەربەكان‬ ‫لە هەڵبژاردنەكەی ساڵی ‪1991‬دا‪ .‬نــاوبــراو لە‬ ‫ســاڵــی(‪ )1995‬چاویكەوت بە باڵوێزانی هەریەك‬ ‫لە ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا‌و ئەڵەمانیا‌و‬ ‫بەریتانیا‌و روسیا‪ ،‬هەرچەندە هیچ پۆستێكی دەوڵەتی‬ ‫و فەرمیی نەبوو‪ ،‬بەم هۆیەشەوە لە ئابی ساڵی‬

‫(‪ )1995‬لەالیەن " بەرەی جەنگاوەرانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ئیسالمیی مەزن"ەوە بەهۆی هەڵوێستە میانڕۆكانی‬ ‫بەرامبەر بە دەوڵــەت‪ ،‬هەڕەشەی كوشتنی لێكرا‪.‬‬ ‫هەروەها گولەن هەڵوێستێكی تونددەمارانەی هەیە‬ ‫سەبارەت بە جوواڵنەوە ئیسالمییەكان ئەوانەی لە‬ ‫بواری سیاسیدا كاردەكەن‌و پراگماتین‌و هاوسەنگیی‬ ‫بەرژەوەندییەكان رادەگرن‪ ،‬لەمبارەیەوە بەمشێوەیە‬ ‫دەئاخفێت "دەكرێت خەڵكیی جیاواز بن لە بیرو‬ ‫بۆچوونەكانیاندا‪ ،‬بەاڵم بە سیاسیكردنی ئیسالم‪،‬‬ ‫خیانەتێكی مەزنە دژ بە رۆحی ئیسالم"‪.‬‬ ‫گولەن لەسەر ئاستی پەروەردەیی‌و گرنگیدان بە‬ ‫خوێندنگەو دامــەزراوە ئەكادیمییەكان بایەخێكی‬ ‫ئێجگار گەورە بەم كایە دەدات‪ ،‬چونكە بناغەی كاری‬ ‫"ئیسالمی كۆمەاڵیەتیی"ە‪ ،‬كە خۆی رێبەرایەتیی‬ ‫دەكات‪ ،‬دەشیەوێت لەم رێگەوە نوخبەیەكی گەورەی‬ ‫پەروەردەیی‌و كۆمەاڵیەتیی لەخۆی خڕبكاتەوەو‪،‬‬ ‫لەئایندەدا وەك هێزێكی كۆمەاڵیەتیی كاریگەر‬ ‫نمایشیان پێ بكات‌و‪ ،‬لــەو رێگەشەوە تۆڕێكی‬ ‫بەرفراوانی كاری كۆمەاڵیەتیی دروستبكات‪ .‬ژمارەی‬ ‫قوتابخانەكان بە هەموو قۆناغە جیاوازەكانیەوە لەپاڵ‬ ‫زانكۆكان لە دەرێــی توركیا دەكاتە نزیكەی ‪200‬‬ ‫قوتابخانە لە ‪ 54‬دەوڵەتدا‪ ،‬زۆربەی ئەو قوتابخانانە‬ ‫بەسەر ئاسیای نێوەراست‌و باڵكان‌و چوار قوتابخانە‬ ‫لەباشووری كوردستان‌و مەغریبدا دابــەش دەبن‪،‬‬ ‫سەرەڕای زانكۆكانی فاتیح‌و عیشق‪.‬‬ ‫لەپاش كــۆدەتــاكــەی ‪15‬ی تــەمــوزی ‪ ،2016‬كە‬ ‫شكستی هێنا لەبەدیهێنانی ئامانجەكانیدا‪ ،‬كە‬ ‫ئامانجی سەرەكیی رووخاندنی دەسەاڵتەكەی پارتی‬

‫دادو گەشەپێدان بوو ‪ -‬تۆمەتبار بە سەنگەالكردنی‬ ‫كەمالیزم‌و مەترسی بۆسەر سیكۆالریزم‌و فەساد‪ ،‬كە‬ ‫لە سەرەتادا ئاماژەمان پێدا وەك هێڵی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی‪ ،‬كە پێشتر لەالیەن ئەربەكانەوە رێبەرایەتیی‬ ‫دەكــرا‪ ،‬ئێستاش لەسەر دەستی رەجــەب تەیب‬ ‫ئەردۆگان لەبااڵترین لوتكەی سیاسیی دەوڵەتییدا‬ ‫رێبەرایەتیی دەكرێت‪ ،‬لەپاش شكستی رێبەرانی‬ ‫كۆدەتاكە‪ ،‬كە راستەوخۆ لەالیەن ئەردۆگانەوە‬ ‫رێكخستنی گولەنییەكان‌و بەدیاركراویش فەتحوڵاڵ‬ ‫گولەن تۆمەتباركران‌و‪ ،‬بە "قەوارەی تەریب" ناوبران‪،‬‬ ‫دەیانەوێت دەسەاڵتەكەی ئاكپارتی بڕمێنن‪ .‬گولەن‬ ‫لەقۆناغەكانی پێشووتریشدا ئەوەی رەتكردۆتەوە‪،‬‬ ‫گولەنییەكان لەچوارچێوەی پارت‌و رێكخستنێكی‬ ‫سیاسییدا خۆیان مەاڵس دابێت‌و بخوازن پایەكانی‬ ‫دەوڵەتی توركیا بلەخشێنن‪ ،‬بەدیاریكراویی ملمالنێی‬ ‫ئێستای ئەردۆگان‌و گولەن پێشینەی لەمێژینەی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە هەردوو هێڵی ئیسالمیی لە بگرەو بەردەیەكی‬ ‫تونددان بۆ رێبەرایەتیكردنی ئایندەی ئیسالمی‬ ‫توركیی‌و‪ ،‬هەنگاونان بۆ سەرخستن‌و گەیاندنی‬ ‫كاروانی ئیسالمی توركیی بەجێوڕێی شایستەی‬ ‫خۆی لەچوارچێوەی دەوڵەتی توركیادا‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫پایەكانی لەسەر پرنسیپەكانی ئیسالم بنجی‬ ‫داكوتابێت‪.‬لەكۆتاییشدا ملمالنێی نێوان هەردوو هێڵی‬ ‫سەرەكیی ئیسالمیی توركیی‪ ،‬كە خۆی لە ئەردۆگان‌و‬ ‫گولەندا دەبینێتەوە‪ ،‬لە ئایندەدا بەریەككەوتنی زیاتر‬ ‫لەنێوانیاندا روودەدات‌و‪ ،‬زۆرانگرتنیشیان ئەگەر تول‬ ‫بكێشێت بەكەوتنی یەكێك لەو دوو هێڵە سەرەكییە‬ ‫كۆتایی پێدێت‪.‬‬