583

‫سیناریۆکانی‬ ‫ئۆپەراسیۆنی‬ ‫رزگاركردنی موسڵ‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )583‬دو شةممة ‪2016/10/17‬‬

‫«‬

‫لە كۆبونەوەی سەركردایەتیی یەكێتیدا‬

‫بژاردەی گفتوگۆ بۆ چارەسەری‬ ‫كێشەكانی یەكێتی سەركەوت‬ ‫"یەكێتی وەك حزبێكی سۆشیال دیموكرات‪ ،‬هەناسەی گفتوگۆی چارەسەری درێژە"‬

‫‪3‬‬

‫«‬

‫ئەگەری قوڵبونەوەی شەڕی شیعەو سوننە هەیە‬

‫کامۆ‬

‫«‬

‫چارەنوسی ناوچەكانی ‪ ،140‬دوای رزگاركردنی موسڵ لە مەترسیدایە‬

‫‪3‬‬

‫سەروتارەکانی‬

‫‪4‬‬

‫رەخنەی چاودێر‬ ‫تایبەتە بە‬

‫دەقی وتارەکەی‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫لە دووەمین‬ ‫كۆنگرەی سیریزا‬

‫بۆب دیالن‬ ‫براوەی نۆبڵی ئەدەب‬

‫«‬

‫لە سەردەمی جەنگی‬ ‫جیهانیی دوەمدا‬

‫‪2‬‬

‫«‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )583‬دوشةممة ‪2016/10/17‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار لە دووەمین كۆنگرەی سیریزا‪:‬‬

‫دادپەروەری كۆمەاڵیەتی لە رۆژئاوادا‪ ،‬پەیوەندیی ئۆرگانیكی‬ ‫بە سەركەوتنی دیموكراسی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەوە هەیە‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ 2016/10/14‬وەفدێكــی‬ ‫بــااڵی یەكێتیــی نیشــتمانیی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە ســەرۆكایەتیی‬ ‫مــەال بەختیــار لێپرســراوی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی مەكتەبــی‬ ‫سیاســیی یەكێتی‪ ،‬لە ئەسینای‬ ‫پایتەختــی یۆنــان بەشــداریی‬ ‫كــرد لــە دووەمیــن كۆنگــرەی‬ ‫پارتــی هاوپەیمانــی رادیكاڵــی‬ ‫چەپ(سیریزا)‪ ،‬كە ئێستا پارتی‬ ‫حوكمڕانی یۆنانە‪ .‬لە كۆنگرەكەدا‬ ‫مەال بەختیار وتارێكی پێشكەش‬ ‫كــردو تێیــدا جەختــی لــە‬ ‫چارەســەری دیموكراســی بــۆ‬ ‫گەالنــی ســتەملێكراو كــردەوەو‬ ‫ســتراتیژی هێــزە چەپەكانــی‬ ‫جیهانی لەو روەشەوە خستەروو‪.‬‬ ‫ئەمەش دەقی وتارەکەی‬ ‫مەال بەختیارە‬ ‫كە لە كۆنگرەكەدا خوێندیەوە‬

‫سیریزا چەپێكی هاوچەرخەو‬ ‫ئەزمونێكی نوێشە‪ ،‬زۆر گرنگە‪ ،‬لەبەدیهێنانی‬ ‫سرتاتیژەكەیدا سەركەوتووبێ‌‪ ،‬هەتا بەكردەوە‪ ،‬ببێتە مایەی‬ ‫پەرەسەندنی خەباتی چەپ‌و دیموكراتە راستەقینەكان‪.‬‬ ‫ئەم سەركەوتنە بۆ كوردستانیش‪ ،‬زۆرگرنگە‬

‫هەڤااڵنمان!‬ ‫ســەرۆكایەتی و ئەندامانــی دووەمیــن‬ ‫كۆنگرەی سیریزا‬ ‫بەنــاوی ســەرۆك جــەالل تاڵەبانــی‌و‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتییــەوە‪ ،‬پیرۆزبایــی‬ ‫بەســتنی كۆنگرەكەتــان‪ ،‬لێدەكەیــن‪.‬‬ ‫خۆشحاڵیشــین‪ ،‬لەكۆنگــرەی حزبێكــی‬ ‫چەپــی هاوچــەرخ‪ ،‬كــە حوكمڕانیەتــی‬ ‫هەڤااڵنمان!‬ ‫ئێمەش‪ ..‬لەدوو سەد ساڵی رابردوودا‪ ،‬پۆلیســاریۆ‪ ،‬هــەم دەوڵەتمان نییەو هەم‬ ‫چەپگــەرای خۆتانــەوە‪ ،‬دیموكراســی‬ ‫دیموكراســی لەڕوانگەی چەپەوە دەكات‪،‬‬ ‫سیریزا چەپێكی هاوچەرخەو ئەزمونێكی‬ ‫هاوچــەرخ‌و دادپــەروەری گــوزەران لەسەر دەستی ناسیونالیستە شۆڤێنیزتە لەتــەواوی مافــە سیاســیی‌و ئابوریــی‌و‬ ‫بەشداربین‪.‬‬ ‫ســەپێنەرەكان‪ ،‬نــەك ســەربەخۆنین‪ ،‬كولتوریــی‌و دیموكراســییەكان‪ ،‬بێبــەش نوێشــە‪ ،‬زۆر گرنگــە‪ ،‬لەبەدیهێنانــی‬ ‫بێننەدی‪.‬‬ ‫دۆستان!‬ ‫ئێمــەش‪ ..‬دەمانــەوێ‌‪ ،‬كوردســتان بەڵكو بونی نەتەوایەتیمان هەتا ئێستاش كراویــن‪ .‬زۆربــەی پیالنــی واڵتانــی ســتراتیژەكەیدا ســەركەوتووبێ‌‪ ،‬هەتــا‬ ‫ئێــوە‪ ..‬روبــەڕووی قەیرانێكی ئابوری‬ ‫كۆڵۆنیالیستی‌و دیكتاتۆری‪ ،‬لەرێككەوتنی بەكــردەوە‪ ،‬ببێتــە مایەی پەرەســەندنی‬ ‫لەداگیركــەران رزگار بكەیــن‌و ببینــە لەمەترسیدایە‪.‬‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬كــە كرێــكاران‌و كەمدەرامەت‬ ‫بۆیــە‪ ،‬تكایــە ئێوەی خــاوەن واڵتی (لــۆزان‪ )1923-‬و پەیمانــی (ســینتۆ‪ -‬خەباتی چەپ‌و دیموكراتە راستەقینەكان‪.‬‬ ‫بەشــێكی زیندوی پرۆســەی دیموكراسی‬ ‫لەیۆنان‌و جیهاندا‪ ،‬ئازار دەدات‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و جیهانی دادخواز‪ .‬ســەربەخۆی شارستانی‪ ،‬بەهۆی قەیرانی ‪‌)1952‬و رێككەوتنــی (جەزائیــر‪ )1975-‬ئــەم ســەركەوتنە بــۆ كوردســتانیش‪،‬‬ ‫ئێمــەش‪ ..‬هاوشــانی هەمــان قەیرانی‬ ‫ئێــوە‪ ..‬كێشــەكان‌و قەیرانــەكان‌و داراییــەوە‪ ،‬چەپەكانتان راپەڕیون‪ ،‬بەاڵم دژی چارەنوسی كوردســتان‪ ،‬مۆركراوە‪ .‬زۆرگرنگە‪.‬‬ ‫ئابوری‪ ،‬شەڕێكی خوێناویش دژی داعش‪،‬‬ ‫چونكــە‪ ،‬بەرژەوەنــدی ســتراتیژی‬ ‫پیالنــەكان‪ ،‬دەوڵەتەكەتانــی خســتە نەتــەوەی كــوردو ئەرمــەن‌و ئەمازیــغ‌و وا خەریكە رێككەوتنی تریش دژمان مۆر‬ ‫دوژمنانی ئازادی جیهان دەكەین‪.‬‬ ‫بەشــەكانی كوردســتانیش‪ ،‬لەوەدایــە‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬لەسەردەمی جیهانگیریدا‪ ..‬چەركەس‌و بلوج‌و ســریان‌و فەڵەســتین و دەكرێ‌!‬ ‫ئێــوە‪ ..‬دەتانــەوێ‌‪ ،‬لەجیهانبینــی‬

‫چــەپ‌و دیموكراتەكانی رۆژئاوا‪ ،‬ئەزمونی‬ ‫دیموكراســی‌و دادپــەروەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫ســەركەوتووتریان هەبــێ‌‪ .‬دڵنیاشــین‪،‬‬ ‫مادام حزبتــان روانگــەی هاوچەرخی بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكان هەیە‪ ،‬كەواتا‪:‬‬ ‫بــاش دەزانن‪ ،‬هەتــا كێشــە ئابوری‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬دەســتوریی‌و دیموكراسییەكانی‬ ‫گەالنی ســتەملێكراو چارەســەر نەكرێ‌‪،‬‬ ‫هەرگیــز جیاوازییــە زیانبەخشــەكانی‬ ‫باشــورو باكــوری جیهانیــش‪ ،‬كۆتایــی‬ ‫نایــەت‪ ،‬دوژمنانــی دیموكراســیش‪،‬‬ ‫حكومەتە دكتاتۆرەكان‌و چ هێزە سەلەفی‬ ‫‌و تیرۆریســتەكان‪ ،‬بــەردەوام دەبــن‬ ‫لەتێكدانی ئاسایش‌و ئازادی جیهان‪.‬‬ ‫هەڤااڵن!‬ ‫هێــزە‬ ‫هەلومەرجــەدا‪،‬‬ ‫لــەم‬ ‫دیموكراتییەكاتی بەشــەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫رۆڵــی كاریگەریــان لەبەدیهێنانــی‬ ‫دیموكراســی ناوچەكەمان هەیە‪ .‬كێشەی‬ ‫كــوردو خەباتە دیموكراســییەكەی‪ ،‬بۆتە‬ ‫خەباتی ژمارە یەكی گەالنی ژێر دەستەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪ .‬بۆیە‪ ،‬چاوەڕوانین‬ ‫لــە حزبــە تێكۆشــەرەكەتان خەباتــی‬ ‫ناوكۆیــی لەگەڵ هێزە كوردســتانییەكان‬ ‫قــوڵ بكات‪ ،‬هەتا پێكــەوە‪ ،‬هێزە چەپ‌و‬ ‫دیموكراتــەكان‪ ،‬مەیدانــی خەباتــی‬ ‫دیموكراسی فراوان بكەین‪.‬‬ ‫التــان روون بــێ كــە دادپــەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتــی لــە رۆژئــاوادا‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫ئۆرگانیكی بە ســەركەوتنی دیموكراســی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئێــوە ســەركەوتوو بــن لەبەدیهێنانی‬ ‫دیموكراســی‌و چارەسەری قەیرانەكانتان‌و‬ ‫دادپەروەری كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئێمــەش‪ ..‬بەردەوامیــن لەخەبــات‌و‬ ‫قوربانــی بــۆ دیموكراســی‌و پەیامــی‬ ‫مرۆڤایەتی راستەقینە‪.‬‬ ‫ئیتــر بــۆ پێشــەوە‪ ،‬بــەرەو ئاســۆی‬ ‫دیموكراسی‌و دادپەروەری‬

‫وەفدی بااڵی‬ ‫یەكێتیی نیشتامنیی كوردستان‬ ‫ئەسینا‪2016/10/14 -‬‬

‫هەرێمی كوردستان ترسی لەدزەكردنی داعش هەیە‬ ‫زەنگی ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنی موسڵ لێدرا‪ ..‬چەند سیناریۆیەك لەئارادان‬ ‫ئاژانسەكان‪ :‬بابان حەمە‬ ‫ئــــــامادەكارییــــــەكان بــــــۆ‬ ‫دەســتپێكردنی شــەڕی موســڵ‬ ‫لەالیەن هێزە عیراقییەكان‌و هێزی‬ ‫پێشمەرگە‌و فڕۆكە جەنگییەكانی‬ ‫هاوپەیمــان‬ ‫واڵتــی‬ ‫‪63‬‬ ‫هەموویــان‬ ‫تەواوكــراون‌و‬ ‫لەچاوەڕوانی سەعاتی سفر دان‪.‬‬ ‫نزیكــەی ‪ 50‬هەزار پێشــمەرگەو‬ ‫‪ 60‬هــەزار چەكــداری حكومەتی‬ ‫عیراقی‌و حەشــدی شەعبی‌و دژە‬ ‫تێرۆری عیراقی بۆ ئەو شەڕە لە‬ ‫ئامادەباشــیدان‪ .‬هاوكات بەپێی‬ ‫راپۆرتێكــی وەزارەتــی ناوخۆی‬ ‫هەرێــم‪ ،‬لەئەگــەری ئاوارەبوونی‬ ‫دانیشــتوانی موســڵ‪ ،‬ترســی‬ ‫دزەكردنــی چەكدارانــی داعــش‬ ‫بــۆ نــاو هەرێمــی كوردســتان‬ ‫لەئارادایە‪.‬‬

‫لــە ‪ 50‬هــەزار پێشــمەرگە زیاتــرەو لەو‬ ‫ژمارەیەش تەنها ‪ 33-32‬هەزار پێشمەرگە‬ ‫بەچەكی قــورس‌و مامناوەندی ئەمەریكی‬ ‫پڕچەككــراون‌و ئــەوەی ماوەتــەوە ئــەو‬ ‫چەكانــەن كــە وەزارەتــی پێشــمەرگە‬ ‫خــۆی هەیبووە‪ .‬ئەوانیــش پێك هاتوون‬ ‫لەهەردوو لیوای یەك و دووی پیادە‪.‬‬ ‫ئــەو شــارەزایەش نەیشــاردەوە كــە‬ ‫ژمارەی هێزەكانی پێشــمەرگە ئەگەر ئەو‬ ‫ژمارەیش بێت كە میدیاكان باسی دەكەن‬ ‫ژمارەیەكی ئێجــگار زۆرەو دەكرێت بڵێت‬ ‫ئەو كوڕانە بەسن بۆ خواردنی داعش‪..‬‬

‫شاڕێگەكانی موسڵ‬

‫بەپێــی راپۆرتە جیهانییــەكان داعش‬ ‫مــاوەی دوو رۆژی رابــردوودا چەندیــن‬ ‫خەندەقیــان لــەدەورو بــەری موســڵ‬ ‫لێداوە‪ ..‬ئەو خەندەقانە نەوتی رەشــیان‬ ‫تێكــردوون‌و ئاگریــان تێبــەرداون‪ ،‬بــەو‬ ‫هۆیــەوە دوكەڵێكــی رەش ئاســمانی‬ ‫ناوچەكــەی داپۆشــیوە‌و ئاســتی بینین‬ ‫ژمارەی هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫كەمبووەتەوە تا فڕۆكەكان ئامانجەكانیان‬ ‫كە‬ ‫ســەربازیش‬ ‫شــارەزایەكی بــواری‬ ‫بەووردی نەپێكن‪.‬‬ ‫بەپێویســتی نەزانی ناوی بهێنرێت‪ ،‬باس‬ ‫ئێســتا شــارەكە لەهەمــوو الیەكــەوە‬ ‫لەوە دەكات بەشــداری هێزی پێشمەرگە گەمارۆدراوە‪ ،‬جگە لەزەوی‪ ،‬هاوپەیمانان‬

‫ئامادەكارییــان كــردووە بــۆ ئــەوەی كوردستان باس لەوە دەكات دوو هەزار‬ ‫لەئاسمانیشــەوە بنكەكانی داعش بەچڕی شــەڕڤانیان ئامادەیە بۆ بەشــداریكردن‬ ‫بــۆردووكان بكــەن‪ ،‬چاوەڕێدەكرێــت لەجەنگی رزگاركردنەوەی موسڵ‪.‬‬ ‫فڕۆكەكانــی هاوپەیمانــان رۆڵــی‬ ‫دیار غەریب‪ ،‬ئەندامی كۆنسەی گشتی‬ ‫یەكالكەرەوەشیان لەشەڕەكەدا هەبێت‪.‬‬ ‫كۆمــا جڤاكێــن كوردســتان (كەجەكە)‬ ‫لەكۆی ‪ 6‬شاڕێگەی سەرەكی بەرەو ‪ ..‬لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانیــدا ئاشــكرای‬ ‫پێنجیان لەژێر كۆنتڕۆڵی پێشمەرگەدان‌و كــرد كــە نزیكــەی دو هەزار شــەڕڤان‬ ‫تەنها یــەك ڕێگە لەژێــر كۆنتڕۆڵی هێزە بــۆ شــەڕی ئازادكردنــەوەی موســڵ لە‬ ‫عیراقییەكاندایــە‪ ..‬لــەو ‪ 6‬شــاڕێگەیە‪ :‬ئامادەباشــیدان‌و داواكارییان پێشكەش‬ ‫یەكــەم میحــوەری (كەســكێ) كــە بەهێزەكانی هاوپەیمانان‌و عیراق كردوە‬ ‫دوورییەكــەی ‪ 40‬كیلۆمەتر لە موســڵەوە بەمەبەســتی بەشــداریكرن لەشــەڕی‬ ‫دوورە‪ .‬دووەم‪ :‬بەنــداوی موســڵ بــە ‪ 30‬موســڵداو دەشڵێت‪ :‬دەمانەوێت رۆڵێكی‬ ‫كیلۆمەتر‪ ،‬سێیەم‪ :‬رێگەی ناوەران كە ‪ 20‬چاالك بگێڕین‌و مێژوو تۆمار بكەین‪.‬‬ ‫كیلۆمەتر دوورە‪ .‬چوارەم‪ :‬میحوەری خازر‬ ‫كە تەنها ‪ 20‬كیلۆمەتر لەشاری موسڵەوە‬ ‫(‪ )observer‬هۆشداری دەدات‬ ‫دوورە‪.‬پێنجەم‪ :‬شاڕێگەی گوێڕ‪ ،‬كەتەنها‬ ‫بەڵگەنامەیەكــی وەزارەتــی ناوخۆی‬ ‫‪ 40‬كیلۆمەتــر دوورە‪ .‬دوا شــاڕێگەو هەرێمی كوردستان كە دەست رۆژنامەی‬ ‫میحوەریــش كە گەیارەیــە‪ ،‬بەدووری ‪)observer( 80‬ی بریتانــی كەوتــووە‪،‬‬ ‫كیلۆمەتــر لەناوەندی موســڵەوە دوورە‪ ،‬ئامــاژە بــۆ ئــەوەدەكات كە لەشــەڕی‬ ‫ئەمــەی دواییــان لەژێــر كۆنتڕۆڵی هێزە موســڵدا نزیكــەی یــەك ملیــۆن كەس‬ ‫عیراقییەكاندایە‪.‬‬ ‫ئــاوارەی هەرێمــی كوردســتان دەبــن‌و‬ ‫مەترســی هەیــە چەكدارانــی داعــش‬ ‫لەرێگــەی ئەو ئاوارانەوە دزە بكەنە نێو‬ ‫‪ Pkk‬رۆڵی چاالكیان دەوێت‬ ‫ئەندامێكی كۆنســەی كۆمــا جڤاكێن شارەكانی هەرێمی كوردستانەوە‪.‬‬ ‫ئەو بەڵگەنامەیە باس لەوە دەكات كە‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بــۆ میدیاكانــی هەرێمــی‬

‫چاوەڕوانكــراوە زۆربەیان روو لەهەرێمی‬ ‫كوردستان دەكەن‪.‬‬

‫چاوەڕێ دەكرێت لەگەڵ دەســتپێكردنی‬ ‫رزگاركردنــەوەی‬ ‫ئۆپەراســیۆنی‬ ‫مووســڵدا‪ ..‬چەكدارانــی داعــش روو‬ ‫بكەنــە هەرێمی كوردســتان‪ .‬پالنەكەی ئەگەری شەڕەكەو ژمارەی ئاوارەكان‬ ‫وەزارەتــی ناوخــۆ هۆشــداریش دەدات‬ ‫بــۆ ئۆپەراســیۆنی رزگاركردنــەوەی‬ ‫ئەگەر یارمەتــی دارایی زیاتر بەهەرێمی موســڵ چەندین سیناریۆ باس دەكرێت‪..‬‬ ‫كوردســتان نەدرێت مەترسی تێكچوونی بــەاڵم لەگرنگترینیانــدا كــە پەیوەســتە‬ ‫ســەقامگیری‌و ئاسایشــی هەرێمــی بەدیاریكــردن و خەماڵندنــی راكــردوو و‬ ‫كوردستان دەكرێت‪.‬‬ ‫ئاوارەكانــی موســڵەوە‪ ،‬میدیــا عەرەبی‌و‬ ‫جیهانییەكان باس لەوە دەكەن كە ئەگەر‬ ‫بەشــێوەیەكی خێرا موسڵ ئازاد بكرێت‌و‬ ‫خەڵكی سڤیل‌و ئاوارەكان‬ ‫بەگوێــرەی مەزندەكانــی حكومەتــی نەگاتــە مانگێــك‌و خەڵكــی موســڵیش‬ ‫هەرێمــی كوردســتانیش‪ ،‬زیاتر لە یەك هاوكاربــن‪ ..‬چــاوەڕێ دەكرێــت كەمتــر‬ ‫ملیۆن كەس لەنێو شاری مووسڵدا ماون‌و لــە ‪ 100‬هــەزار كــەس ئــاوارەی هەرێمی‬ ‫ئــەم ژمــارە زۆرەی خەڵكی ســڤیلیش كوردســتان بــن‪ .‬لەئەگــەری دووەمــدا‬ ‫لەشــارەكەدا مــاوەی شــەڕەكە درێــژ ئۆپەراسیۆنەكە ‪ 3-2‬مانگ بەردەوام بێت‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬چونكە یەكێك لەو ستراتیژو پێشــبینی دەكرێــت زیاتر لــە‪ 500‬هەزار‬ ‫تاكتیكانەی كە داعش بەكاری دەهێنێت ئــاوارە رووبكەنــە هەرێمی كوردســتان‪.‬‬ ‫بریتییــە لەوەی خەڵكی ســڤیل دەكاتە بەاڵم ئەگەر ئۆپەراسیۆنەكە چەندمانگێك‬ ‫قەڵغــان‪ ..‬بەمــەش چــاوەڕێ دەكرێت درێژە بكێشێت‪ ..‬لەم بارودۆخەدا چاوەڕێ‬ ‫ژمارەیەكــی زۆری خەڵكی ســڤیل ببنە دەكرێــت زیاتــر لەیــەك ملیــۆن كــەس‬ ‫قوربانی‪ .‬هاوكات نەتەوە یەكگرتووەكان ئاوارەی هەرێمی كوردستان بن‪ .‬كە ئەمە‬ ‫داوای ‪ 275‬ملیــۆن دۆالری كــردووە بۆ ئەو بارودۆخەیە كە هەرێمی كوردســتان‌و‬ ‫ئــەوەی بتوانێت هاوكاریــی ئەو ئاوارانە ئامادەكارییــەكان بــۆ ئەو ژمــارە زۆرەی‬ ‫بكات كە لەشاری مووسڵ رادەكەن‪ ..‬كە ئاوارەكان خۆزگەی پێ ناخوازێت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )583‬دو شةممة ‪2016/10/17‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لە كۆبونەوەی سەركردایەتیی یەكێتیدا‬

‫بژاردەی گفتوگۆ بۆ چارەسەری كێشەكانی‬ ‫یەكێتی سەركەوت‬ ‫"یەكێتی وەك حزبێكی سۆشیال دیموكرات‪ ،‬هەناسەی گفتوگۆی چارەسەری درێژە"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫(‪،)2016/10/15‬‬ ‫پێــرێ‪،‬‬ ‫ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫كۆبونەوەیەكــی‬ ‫یەكێتــی‪،‬‬ ‫ئەنجامــدا‪‌،‬و تێیــدا جگــە لــە‬ ‫ئاماژەكــردن بە گۆڕانكارییەكانی‬ ‫عیــراق‌و كوردســتان‌و ناوچەكە‌و‬ ‫پرســی قەیرانی دارایی‌و شــەڕی‬ ‫تێــرۆر‪ ،‬بەشــێكی دیكــەی‬ ‫كۆبونەوەكە تایبەت بو بە كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكێتی‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەی لــە راگەیەنــدراوی‬ ‫كۆبونەوەكــەدا ئاماژەبەوەكــراوە‪ ،‬كــە‬ ‫دەرگای گفتوگــۆ بــۆ چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكانی یەكێتی بكرێتەوە‪( ،‬چاودێر)‬ ‫ئەوەشــی زانیــوە‪ ،‬كــە بەشــداربوانی‬ ‫كۆبونەوەكــە گفتوگۆیــان بە "باشــترین‬ ‫بژاردە" داناوە بۆ چارەسەری كێشەكان‪،‬‬ ‫‪:2016/10/15‬‬ ‫بــە جۆرێــك جەختلەوەكراوەتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتی وەك حزبێكی سۆشیال دیموكرات‬ ‫هەناســەی گفتوگۆی چارەسەری درێژە‪ ،‬كۆبونەوەكەشــدا هاتــوە‪" ،‬بەوپــەڕی دەیخەینەكار بۆ كۆتاییهێنانی كێشەكان‌و‬ ‫هەم بۆ چارەســەری كێشەكانی ناوخۆی هەســت بە بەرپرسیارێتی لەناو هەڤااڵندا بوژاندنــەوەی متمانــەو خســتنەوەگەڕی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬هەم بۆ چارەســەری كێشەكانی كێشــەكانی نــاو یەكێتی باســكران‪ .‬دور پۆســت‌و ئۆرگانەكان‪ .‬لــە بەڕێز جێگری‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫لەوەی بچینە ناو وردەكاریی دەسەاڵتەكانی ســكرتێری گشــتییەوە‪ ،‬تــا هەڤااڵنــی‬ ‫كــۆی‬ ‫لــە‬ ‫مانگــە‪،‬‬ ‫ئــەم‬ ‫رۆژی ‪15‬ی‬ ‫پەیــڕەوی ناوخۆ‪ ،‬كە لەم بــارەوە دەقی مەكتەبــی سیاســی‌و ســەركردایەتی‌و‬ ‫‪ 50‬ئەنــدام‪ ،‬كۆبونــەوەی ئەنجومەنــی دەســەاڵتەكان‌و مــاوەی جێبەجێكردنیان ئۆرگانەكانی دیكە"‪.‬‬ ‫هەر لە راگەیەندراوەكەدا هاتوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ســەركردایەتیی یەكێتی بــە ئامادەبونی رۆشــنە‪ ،‬كۆبونــەوە جەختیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫‪ 33‬ئەندام بەڕێوەچــو‪ ،‬كە لە تەوەرێكی كــە‪ :‬دەرگای دیالۆگــی هەڤااڵنــە‪ ،‬بــۆ بەرژەوەندیی یەكێتی‪ ،‬بڕیاردرا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كۆبونەوەكــەدا كێشــەكانی نــاو یەكێتی چارەسەری كێشەی هەڤااڵنمان‪ ،‬كراوەیە‪ .‬وەاڵمی سەرجەمی ئاخاوتن‌و رونكردنەوەو‬ ‫باســكران و لەراگەیەنــدراوی كۆتایــی بەدڵنیاییــەوە‪ ،‬چــی توانامــان مابــێ‪ ،‬رەخنەكانیش لەمەڕ كێشە ناوخۆییەكان‌و‬

‫کۆبونەوەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی لە سلێمانی‬ ‫چۆنێتیــی ئەنجامدانــی كۆبونــەوەی بەوەشــدراوە "كۆبونــەوە بڕیاریــدا‪،‬‬ ‫مەكتەبــی سیاســی‌و ســەركردایەتی‪ ،‬لەمــەودوا‪ ،‬مانگی (‪ )3‬جــار كۆبونەوەی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی ئەنجامبــدرێ‪.‬‬ ‫نەدرێتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راگەیەندراوەكەی ئەنجومەنی لەكاتــی خۆشــیدا‪ ،‬دو مانــگ جــارێ‬ ‫ســەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬بڕگەی بەستنی ئەنجومەنی ســەركردایەتی كۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫كۆنگرەش‪ ،‬كە هەســتییارەو گەلێ كاتی كۆبونــەوەی ئاییندەی ســەركردایەتیش‪،‬‬ ‫بەســەرچوە‪ ،‬دیســان دواخــرا بــۆ دوای لە دوای هەوڵی چارەســەركردنی كێشــە‬ ‫ســەرەنجامی هەوڵەكان بۆ چارەســەری ناوخۆییــەكان‪ ،‬كــە ئومێدەواریــن لــەم‬ ‫بارەوە ســەركەوتوبین‪ ،‬لە هەفتەیەك بۆ‬ ‫كێشەكانی هەڤااڵنی ناو یەكێتی‪.‬‬ ‫لــە راگەیەندراوەكــەدا‪ ،‬ئامــاژە دو هەفتەی تر‪ ،‬بڕیاردرا بە سەرپەرشتی‬

‫بەڕێز جێگری ســكرتێری گشــتی هەڤاڵ‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ‪ ،‬ئەنجامبدرێ"‪.‬‬ ‫جەختلەوەشــكراوەتەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫كۆبونــەوەكان‪ ،‬لــە راپەڕاندنــی ئەركــە‬ ‫حزبییەكانیانــدا ســەركەوتوبن‪ ،‬بڕیــارە‪،‬‬ ‫ئۆرگانەكانــی یەكێتــی كارابكرێنــەوە‪،‬‬ ‫سەرپەرشتی بكرێن‪ ،‬چاالكی بنوێنن‪ .‬دوا‬ ‫تواناش بۆ چارەســەری كێشــەی دارایی‬ ‫هەڤــاڵ‌و ئۆرگانەكانــی یەكێتــی‪ ،‬بەپێی‬ ‫پرۆژەیەكی نوێ‪ ،‬بخرێتەكار‪.‬‬

‫ئەگەری قوڵبونەوەی شەڕی شیعەو سوننە هەیە‬ ‫چارەنوسی ناوچەكانی ‪ ،140‬دوای رزگاركردنی موسڵ لە مەترسیدایە‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئـــامــــادەكارییـــــــەكان بـــــۆ‬ ‫ئۆپەراســیۆنی رزگاركردنــەوەی‬ ‫شــاری موســڵ‌و ناوچەكانــی‬ ‫شــارۆچكەی‬ ‫دەوروبــەری‌و‬ ‫حەویجــەی ســنوری پارێــزگای‬ ‫كەركــوك كۆتایی هاتوە‪ .‬یەكێك‬ ‫لــەو پرسانەشــی بــە گەرمــی‬ ‫باســیلێوەدەكرێت‪ ،‬شــێوازی‬ ‫مامەڵەكردنــی ســەركردایەتیی‬ ‫سیاســی بــااڵی كــوردە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەو ناوچانەی لە ماوەی رابردودا‬ ‫رزگاركراون‪‌ ،‬و ئەو ناوچانەشــی‬ ‫رەنگــە لەئاینــدەدا ئازادبكرێن‪،‬‬ ‫كــە زۆربەیان ئــەو ناوچانەن كە‬ ‫مادەی ‪ 14‬دەیانگرێتەوە‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكــی كــورد‬ ‫لــە بەغــداد ئاشــكرایدەكات‪ ،‬شــەڕی‬ ‫رزگاكردنــەوەی موســڵ ئاســان نابێــت‌و‬ ‫پێویســتە كــورد پێــش هــەر شــتێك‬ ‫نێوماڵــی خــۆی رێكبخاتــەوە‪ .‬جێگــری‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی پێشــمەرگەش لــە‬ ‫پارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬دەڵێــت «بــەر‬ ‫لــە دەســپێكردنی پڕۆســەی ئازادكردنی‬ ‫موسڵ‌و حەویجە‪ ،‬پێویستە پشتوانییەكی‬ ‫نێودەوڵەتیمــان هەبێــت‪ ،‬چونكــە ئــەو‬ ‫ناوچانەی پێشتر رزگاركراون‌و ئەوانەشی‬ ‫كە دواتــر رزگاردەكرێن‪ ،‬بە خوێنی زیاتر‬

‫شەڕی موسڵ‌و حەویجە‬

‫لە ‪ 1500‬شەهید بوە‪‌،‬و ناكرێت بە ئاسانی‬ ‫لەدەستیان بدەین»‪.‬‬

‫هەڵوێستی یەكێتی‬

‫پێــرێ‪ ،‬ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬لە شاری‬ ‫ســلێمانی كۆبوەوە‌و لــە بەیاننامەیەكدا كە‬ ‫بەشــێكی تایبــەت بو بە شــەڕی موســڵ‌و‬ ‫حەویجــە‪ ،‬ئاماژەبەوەكــراوە‪ ،‬كۆبونەوەكە‪،‬‬ ‫ئومێدەوارە بە كەمترین زیانی پێشــمەرگە‌و‬ ‫سوپای عیراق‪ ،‬موسڵ‌و حەویجە‌و ناوچەكانی‬ ‫تر ئازادبكرێن‌‪.‬‬ ‫هــاوكات ئەوەشــخراوەتەڕو‪« ،‬لــە‬ ‫هەمانكاتــدا‪ ،‬یەكێتــی بەپێویســتیزانی‬ ‫بەشــداری هێــزی پێشــمەرگە لەم شــەڕە‬ ‫چارەنوسســازانەدا‪ ،‬بەپێــی بەرنامەیەكــی‬ ‫سیاســی‌و ئیداریــی‌و خزمەتگوزاریــی دوای‬ ‫رزگاركردنی ناوچەكان‪ ،‬دور لە هەر چەشنە‬ ‫فشــارێكی نابەجــێ‌ بەرامبەر دانیشــتوانی‬ ‫رەسەنی ناوچەكان بێ‌‪ ،‬بە تایبەت ئەگەری‬ ‫قوڵكردنی كێشــەی نێوان شــیعە‌و سوننە‪،‬‬ ‫لەئارادایە‪ ،‬هەروەها مەترسیی پێشێلكاریی‬ ‫زیاتر بەرامبەر مەسیحی‌و ئێزدی‌و شەبەك‌‌و‬ ‫توركمان‪ ،‬نادیدەناگیرێ»‪‌.‬‬

‫«مەترسیی هەیە ناوچەكان بە هێز‬ ‫لە كورد وەربگیرێنەوە»‬

‫جێگری ســەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە (چاودێر)ی‬

‫رەخنەی زۆر لە یەكێتی‬ ‫گیرا لەسەر هاتنی حەشدی شەعبی بۆ‬ ‫دوزخورماتوو‪ ،‬فەرموو ئەوەتا بۆ موسڵیش‬ ‫دێن‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لە ئێستادا‪ ،‬كە باسی پڕۆسەی‬ ‫ئازادكردنەوەی موسڵ‌و حەویجە دەكرێت‪،‬‬ ‫پێویستە ئەو راســتییە بزانرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كــورد یەكگرتــو نەبێــت‌و لە ئێســتاوە‬ ‫پالنی نەبێت‌و بە مەرج بەشداری شەڕی‬ ‫موســڵ نــەكات‪ ،‬یان لەگــەڵ حكومەتی‬ ‫ناوەند پێشتر پرسەكان نەبڕێندرێنەوە‪،‬‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیــە‪ ،‬ئەو ناوچانەی كە‬ ‫بــە ناوچە كوردســتانییەكانی دەرەوەی‬ ‫ســنوری هەرێمی كوردســتان ناسراون‪،‬‬ ‫دواتر بە هێز لێمان وەربگرنەوە‪.‬‬ ‫دلێــر ماوەتــی‪ ،‬وتیشــی «دەبێــت‬ ‫نێودەوڵەتیمــان‬ ‫پشــتوانییەكی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬چونكە ئەو ناوچانەی پێشــتر‬ ‫رزگاركــراون‌و ئەوانەشــی كــە دواتــر‬ ‫رزگاردەكرێــن‪ ،‬بە خوێنی زیاتر لە ‪1500‬‬

‫شــەهید رزگاركراون‌و ناكرێت بە ئاسانی‬ ‫لەدەســتیان بدەیــن‪ ،‬چونكــە لێــدوان‌و‬ ‫وتــەی بەرپرســانی بــااڵی ســەربازی‌و‬ ‫خاوەن دەســەاڵتی حكومەتــی ناوەند‪،‬‬ ‫ئەوەیــان لێدەخوێندرێتــەوە‪ ،‬كە دواتر‬ ‫ئەو شەڕەمان پێدەفرۆشن»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكانی نێــوان كــورد‌و ناوەندیش‪،‬‬ ‫ماوەتی پێیوایە‪ ،‬ئەم كێشــانە ‪ 50‬ساڵە‬ ‫درێژەیان هەیە‌و رەنگە ‪ 50‬ســاڵی تریش‬ ‫بخایەنێــت‪ ،‬هەرچەندە بەشــێكی زۆری‬ ‫چارەســەرنەكردنی كێشــەی كــورد‪،‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە بــۆ كیشــە ناوخۆییەكانی‬ ‫ئێســتا‌و رابــردوی ســەركردەی هێــزە‬ ‫سیاســیەكان‪ ،‬لەبەرئــەوەی تەبــا‌و‬ ‫یەكگرتو نەبون‪.‬‬

‫نــەكات‪ ،‬لە ئاینــدەدا كێشــەی گەورەی‬ ‫روبەڕودەبێتــەوە‪ ،‬هەنــگاوی گرنگیش بۆ‬ ‫ئەوە بریتییە لە رێكخستنەوەی نێو ماڵی‬ ‫كورد‪.‬‬

‫هــاوكات‪ ،‬پارلەمانتارێكــی یەكێتــی‬ ‫لــە ئەنجومەنــی نوێنەرانــی عیــراق‪ ،‬بۆ‬ ‫(چاودێر) ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬تاكە كێشەی‬ ‫كەركــوك حەویجەیە‌و بۆ ئەوەش تەواوی‬ ‫هێزە عیراقییەكان‪ ،‬بە هێزی پێشمەرگەی‬ ‫شەڕی شیعەو سوننە‬ ‫كوردستانیشــەوە‪ ،‬لە ئامادەباشــیدان بۆ‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬بەرپرسێكی یەكێتی‬ ‫رزگاكردنەوەی حەویجە‪.‬‬ ‫لەبــارەی هەڵوێســتی یەكێتــی لەســەر‬ ‫«رزگاركردنی‬ ‫وتیشــی‬ ‫شــوان داودی‪،‬‬ ‫شەڕی موسڵ‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫موسڵ جیاوازە لەگەڵ ناوچەكان سنوری رەخنــەی زۆر لــە یەكێتــی گیرا لەســەر‬ ‫پارێــزگای كەركــوك‪ ،‬چونكــە دو ســاڵ هاتنی حەشدی شەعبی بۆ دوزخورماتوو‪،‬‬ ‫داعش تێیدا بوە‌و پێكهاتەكانی موسڵیش فەرموو ئەوەتا بۆ موسڵیش دێن‪.‬‬ ‫زۆر جیــاوازن‪ ،‬چونكــە پێكهاتــەی دینی‬ ‫وتیشی «كێشەی موسڵ‪ ،‬دوای رزگاری‬ ‫جیــاوازی تێدایە‪ ،‬ناوچەیەكی بەرفراوانە‌و عەســكەری دەســتپێدەكات‪ ،‬لەالیەكــی‬ ‫توركمانەكانی شیعە لە تەلەعفەر كێشەی دیكەوە ئەگەری قوڵبوونی شەڕی شیعەو‬ ‫گەورەیان لەگەڵ داعشدا هەیە»‪.‬‬ ‫ســوننە هەیە‪ ،‬لەم حاڵەتەشــدا‪ ،‬سوننەو‬ ‫كێشەی‬ ‫داودی‪ ،‬ئەوەشــی نەشاردەوە‪،‬‬ ‫توركیــاو ســعودیە و دەوڵەتانــی كەنداو‬ ‫گــەورە لــە موســڵ‌و دوای رزگاركردنی‌و دەبنە بەرەیەك دژی عێراق و شیعە‪ .‬بۆیە‬ ‫شــێوازی ئیدارەدانــی هەیــە‪ ،‬هــەر بۆیە گرنگە شیعەو سوننە نەكەونە ناو گێژاوی‬ ‫پێمباشــە رێككەوتــن لەســەر جــۆری ئیقلیمی و موســڵیش بە دەردی ســوریا‬ ‫ئیــدارەدان هەبێت‪ ،‬نــەك بكەوێتە دوای و یەمــەن و لیبیا نەبــەن‪ .‬جگە لەوەش‪،‬‬ ‫رزگاركردنــی‌و پێویســتە بــە ئاســانی مەترسی بۆ سەر شنگال و دەوروبەریشی‬ ‫چارەســەربكرێت‪ ،‬چونكە ئــەو پێكهاتانە هەیە‪ ،‬بە تایبەت دوای ئەوەی كە سوپای‬ ‫گرفتی زۆریان لە نێواندا هەیە‪.‬‬ ‫عێراق و حەشدی شەعبی لەم ناوچەیەدا‬ ‫بــۆ‬ ‫هێمــای‬ ‫ئــەو پارلەمانتــارە‪،‬‬ ‫جێگیر دەبن‪.‬‬ ‫ئەوەشــكرد‪ ،‬بەشــێك لە داعشــەكان لە‬ ‫ئــەو بەرپرســەی یەكێتــی‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫پێكهاتــەی ســوننەی عەرەبین‌و بەشــی بەوەشــكرد‪ ،‬كە دەبێــت كورد و پێكهاتە‬ ‫زۆری شــارەكە ئــەوان بەڕێوەیدەبــەن‪ ،‬كەمینەكانی تر لەم رووداوانە بترسن‪.‬‬ ‫ئەمە گرفتی زۆر دروســتدەكات‪‌،‬و ئەگەر‬ ‫كــورد ژیرانــە مامەڵە لەگــەڵ دۆخەكەدا‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )583‬دو شةممة ‪2016/10/17‬‬

‫کامۆ‬

‫سەروتارەکانی‬

‫ئەم‬

‫‪1‬‬ ‫وەاڵمی جەنگی‬ ‫سەرتاپاگیری‪ ،‬بەرگری‬ ‫سەرتاپاگیرییە‬ ‫ێ هۆ درۆ ناكرێ‌‪ .‬پیسترین‬ ‫هەرگیز ب ‌‬ ‫درۆ‪ ،‬ئەگەر زۆر دووبــارە بكرێتەوە‬ ‫و بۆ ماوەیەكی درێــژ‪ ،‬كاریگەری‬ ‫خــۆی هـــەردەم جێدەهێڵێ‌‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەو پرەنسیپەیە كە پرۆپاگەندەی‬ ‫ئەڵمانی لە ئەستۆی خۆی گرتووە‪،‬‬ ‫ئــەمــڕۆش هێشتا نموونەیەكمان‬ ‫لەبەر دەستە چۆن ئەمەی پەیڕەو‬ ‫كـــردووە‪ .‬بــە ســروش وەرگــرتــن لە‬ ‫روانین و كاری گۆبلز(‪ ،)1‬وەڕینی‬ ‫رۆژنامەی نۆكەرەكان‪ ،‬بە ئامادەگی‬ ‫و پشتگیری ســوپــای میلیچ(‪،)2‬‬ ‫ئامادەگییەكی مەزن كــراوە دژ بەو‬ ‫نیشتمانپەروەرانەی چەكیان كردۆتە‬ ‫شان‪ ،‬دژ بە پارتیزانەكان‪ ،‬مەبەستی‬ ‫ســەرەكــیــان ئــەوەیــە جارێكی دی‬ ‫فرانسییەكان دابــەش بكەن‪ .‬ئەوان‬ ‫بە فرانسییەكان دەڵێن ‪" :‬ئێمە ئەو‬ ‫چەتە و رێگرانە دەكوژین‪ ،‬ئەگەر ئێمە‬ ‫لێرە نەباین ئێوەیان دەكوشت‪ .‬ئێوە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكتان بەوانەوە نیە‪".‬‬ ‫ئەگەر ئەم درۆیە چەندان ملیۆن‬

‫سەروتارانە‬

‫ئەو وتارانەن كە لە الیەن ئەلبێر كامو نووسراون كە لە‬

‫سەردەمی جەنگی دووەمی جیهانی سەرنووسەری رۆژنامەی كۆمبا ‪ Combat‬بوو‪.‬‬ ‫بە یەكەوە لەگەڵ پاسكال پیا‪-‬ی هاوڕێی دەریان دەكرد بۆ پشتگیری‬ ‫پارتیزانەكان و بەشداری كردن لەو خەباتە مەزنەی دژی فاشیزم و داگیركاری لە‬ ‫فرانسا و رۆژئاوا لەو سااڵنە لە ئارادابوو‪.‬‬

‫لە سەردەمی جەنگی‬ ‫جیهانیی دوەمدا‬

‫ێ باڵوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫دانەی نووسراوی ل ‌‬ ‫هەندێك دەستەاڵتی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر ئەوەندە تێری ئەوە دەكا‬ ‫هەقیقەت بڵێی بۆ ئەوەی ئەم درۆیە‬ ‫پاشەكشە بكا‪ ،‬ئەم هەقیقەتەیەش‬ ‫ئەمەیە ‪ :‬فرانسییەكان هەموویان‬ ‫ێ فێریان‬ ‫یــەكــگــرتــوون‪ ،‬دەمــانــەو ‌‬ ‫بكەین لە چی بترسن و نەفرەت‬ ‫لە چی بكەن‪ .‬شتێك نیە بە ناوی‬ ‫ێ ئەوی‬ ‫دوو فرانسا‪ ،‬یەكێك تێبكۆش ‌‬ ‫دی ئــەو تێكۆشانە مەحكوم بكا‪.‬‬ ‫ێ لە‬ ‫لەگەڵ ئەمەش هەندێك دەیانەو ‌‬ ‫جێگای نەرمی حاكم بمێننەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە هەرگیز ناشێ‌‪ .‬ئێوە ناتوانن‬ ‫بڵێن ‪":‬ئەمە هیچ پەیوەندییەكی بە‬ ‫ئێمەوە نیە" چونكە ئەمە پەیوەندی‬ ‫بــە ئــێــوەوە هــەیــە‪ .‬راستییەكەی‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەڵمانیا هەر تەنیا شەڕێكی‬ ‫هەڵنەگیرساندووە دژ بە باشترین‬ ‫و سەربەرزترین نیشتمانپەروەرانی‬ ‫ئێمە‪ ،‬بەڵكو ئەو درێژە بە جەنگێكی‬ ‫سەرتاپاگیری داوە دژ بە هەموو‬ ‫فرانسا‪ ،‬بە تەواوی خۆی خستۆتە ناو‬ ‫ئەم كارانەی‪.‬‬ ‫ێ "ئەمە پەیوەندی بە منەوە‬ ‫مەڵ ‌‬ ‫نیە‪ .‬من لە گوند دەژیــم و كۆتایی‬ ‫ێ لە‬ ‫جەنگ بە ئاشتی جێمدەهێڵ ‌‬ ‫كاتێكدا لە لێواری تراژێدیام‪ .‬چونكە‬ ‫ئەمە پەیوەندی بە ئێوەوە هەیە‪.‬‬ ‫باشترە گوێبگری و بزانی‪ :‬رۆژی‬ ‫‪ 29‬رێبەندانی (‪– 1944‬وەرگێر) لە‬ ‫مالێڤال‪ ،‬لە ناوچەی ئیزێر‪ ،‬گوایە‬ ‫ێ لە پارتیزانان هاتوونەتە ناو‬ ‫هەند ‌‬ ‫گوند خۆیان شاردۆتەوە‪ ،‬ئەڵمانەكان‬ ‫تەواوی ئەو گوندەیان سوتاندووە‪.‬‬ ‫‪ 12‬خــانــووبــەرەیــان بــە تـــەواوی‬ ‫رووخاندووە‪ 11 ،‬تەرم دۆزراوەتەوە‪،‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫تەواوی وتارەكان بەم دواییە لە الیەن وەشانی گالیمار بۆ جارێكی تر وێڕای‬ ‫لێكۆڵینەوە و ساغكردنەوە باڵوكراوەتەوە‪ .‬هەر جارەی وتارێكی لێ‌ دەكەینە‬ ‫كوردی و بە زنجیرە باڵوی دەكەینەوە‪.‬‬

‫پــانــزە كەسێكیش گــیــراون‪ .‬رۆژی‬ ‫‪18‬ی بەفرانبار لە كۆرێز‪ ،‬لە ناوچەی‬ ‫شــاڤــرۆش‪ ،‬لە دووری ‪ 5‬كیلۆمەتر‬ ‫لە ئووسێل‪ ،‬ئەفسەرێكی ئەڵمان‬ ‫بە هۆكارێكی نادیار بریندار دەبێ‌‪،‬‬ ‫ێ راستەوخۆ‬ ‫بەرانبەر بەمە‪ ،‬هەر لەو ‌‬ ‫‪ 5‬بارمتە گوللەباران دەكرێن و دوو‬ ‫كێڵگەش دەسووتێندرێن‪ .‬لە ‪4‬ی‬ ‫رەشــەم ـێ‌‪ ،‬لــە گـــرۆل‪ ،‬لــە ناوچەی‬ ‫ئێن‪ ،‬ئەڵمانەكان پارتیزانەكانیان‬ ‫نەدۆزینەوە كە لە دوایاندا دەگەڕان‪،‬‬ ‫بەرانبەر بەمە پارێزگاری ئەو شارە‬ ‫و دوو لە كەسایەتییە دیارەكانی ئەو‬ ‫شارەیان گوللەباران كرد‪.‬‬ ‫فـــەرمـــوو ئـــەمـــەش كــــــوژراوە‬ ‫فرانسییەكان كە "گوایە پەیوەندییان‬ ‫بە هیچەوە نەبوو"‪ .‬بەاڵم ئەڵمانەكان‬ ‫بڕیاریانداوە كە ئەمە پەیوەندی بە‬ ‫ئەوانەوە هەیە‪ ،‬ئیتر لەو رۆژەوە بە‬ ‫بەڵگەوە نیشانیانداوە هەموو ئەمانە‬ ‫پەیوەندی بە هەموومانەوە هەبووە‪.‬‬ ‫ێ ‪" :‬ئەمە پەیوەندی بە‬ ‫بۆیە مەڵ ‌‬ ‫منەوە نیە‪ ،‬من لە ماڵی خۆمم و‬ ‫لەگەڵ خێزانەكەمم‪ ،‬هەموو ئێواران‬ ‫ێ لە رادیۆ دەگرم و رۆژنامەكەم‬ ‫گو ‌‬ ‫دەخوێنمەوە‪ ".‬چونكە دێن و بە دواتدا‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬بە بەهانەی ئەوەی یەكێكی‬ ‫دی‪ ،‬لەوسەری فرانسا‪ ،‬نەیوستووە‬ ‫بـــڕوات ببێتە داردەســتــی ئــەوان‪.‬‬ ‫كــوڕەكــەت وا فێردەكەن كە ئەمە‬ ‫پەیوەندی بە ئەوەوە نیە‪ ،‬ژنەكەشت‬ ‫وا رادەهێنن كە هەموو ئــەوەی تا‬ ‫ئــەو كاتە روویــانــداوە كێشەیەكن‬ ‫پەیوەندییان بە پیاوانەوە هەیە‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئەمە پەیوەندی بە ئێوەوە‬ ‫هەیە و پەیوەندی بە هەموومانەوە‬ ‫هەیە‪ .‬چونكە هەموو فرانسییەك‬

‫ئەمڕۆ یەكگرتوون بە هۆی بوونی ئەو‬ ‫دوژمنەوە‪ ،‬بە جۆرێك یەكگرتوون‪،‬‬ ‫بزافی یەكێكیان دەبێتە هێز و توانا‬ ‫بــۆ گشتیان و بێباكی یەكێكیان‬ ‫دەبێتە مەرگی دەیانی تریان‪.‬‬ ‫ێ ‪" :‬مــن لــە دڵـــەوە لەگەڵ‬ ‫مەڵ ‌‬ ‫ئێوەم‪ ،‬هەر ئەوەندە بەسە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تر پەیوەندی بە منەوە نیە‪ ".‬چونكە‬ ‫ێ‬ ‫ئــێــوەش دەكــوژرێــن‪ ،‬بــە زۆرەمــلـ ‌‬ ‫دەتانبەن‪ ،‬ئەشكەنجەدەدرێن‪ ،‬چ بە‬ ‫دڵ لەگەڵ بن یان بە كردە‪ ،‬وەك یەك‬ ‫ئەشكەنجە دەدرێــن‪ .‬بجووڵێ‪ ،‬هیچ‬ ‫لە دەست نادەیت‪ ،‬هەر هیچ نەبێت‬ ‫دەبیتە خاوەنی ئەو دڵە ئارامە كە‬ ‫گەلێك لە هەرە نایابەكان لە ئێمە‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆیان بردیانە ناو زیندان‪.‬‬ ‫فرانسا‪ ،‬بەم شێوە دابەش نابێ‌‪.‬‬ ‫لە راستیدا هەوڵی دوژمن بۆ ئەوەیە‬ ‫فرانسییەكان دوو دڵ و دابەش بكا‬ ‫بەرانبەر ئــەم ئەركە نیشتمانییە‬ ‫كە بریتییە لە خەباتی پارتیزانی‬ ‫لە ناو ‪ STO‬و (‪ )3‬پشتگیری‬ ‫هێزە چەكدارەكانی بەرگری‪ .‬ئەگەر‬ ‫ێ‬ ‫ێ دوژمن دەتوان ‌‬ ‫ئەم هەقیقەتە نەب ‌‬ ‫ســەركــەوێ‌‪ .‬هەقیقەتیش ئەوەیە‬ ‫كــردەكــانــی میلیچ و بكوژەكانی‬ ‫گێستاپۆ(‪ )4‬تا ئێستا ئەنجامێكی‬ ‫ئەوتۆی نەبووە باس بكرێ‌‪ .‬ئێستاش‬ ‫ســەدان هــەزار الیەنگرانمان هێشتا‬ ‫بەرگری دەكــەن‪ ،‬خەبات دەكــەن و‬ ‫ێ‬ ‫روونبینن‪ .‬چەند گرتنێك ناتوان ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئەمە بگۆڕێ‌‪ .‬هــەر ئەمەشە دەب ‌‬ ‫ئەو ‪ 125000‬الوە تێبگەن كە دوژمن‬ ‫هەموو مانگێك بە زۆرەملێ‌ دەیانبا‪،‬‬ ‫چونكە هەموویان لــوولــەی هەمان‬ ‫چەكیان لەسەرە لەگەڵ چینەكانی ‪44‬‬ ‫و ‪ 45‬كە دوژمن زۆر بە روونی ناویان‬

‫هیوا و ئومێدی هاوبەشیشمان توانای‬ ‫ێ هەقیقەتێكی تری‬ ‫پێویستی دەبـ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ێ بنیاتبنێتەوە و فرانسایەكی نو ‌‬ ‫نو ‌‬ ‫بنیاتبنێتەوە‪.‬‬

‫ێ " یەدەگی دەستی كار"‪،‬‬ ‫ێ دەن ‌‬ ‫ل‌‬ ‫ئەمەش نموونەیەكی ئەو فرانسایەیە‬ ‫كە وا دەكا ئەڵمانیا لە ناو رق و كینە‬ ‫یەكگرتوو بێت‪.‬‬ ‫جەنگی سەرتاپاگیری هەڵگیرساوە‬ ‫ئەمەش بەرگری سەرتاپاگیری دەوێ‌‪ .‬رۆژنامەی ‪ Combat‬ژمارە ‪55‬‬ ‫ێ بەرگری بكەن چونكە ئەمە‬ ‫ئێوە دەب ‌‬ ‫نەورۆزی ‪1944‬‬ ‫پەیوەندی بە ئێوەوە هەیە و شتێك‬ ‫نیە بە ناوی دوو فرانسا‪ .‬سابۆتاژ و‬ ‫مانگرتن و خۆپیشاندانی رێكخراو لە‬ ‫تێبینی ‪:‬‬ ‫الیەن هەموو خەڵكی فرانساوە تاقە‬ ‫‪ -1‬جۆزێف پۆل گۆبلز (‪-1897‬‬ ‫وەاڵمێكن بۆ ئەم جەنگە‪ .‬هەر ئەمەشە ‪ )1945‬وەزیر و بەرپرسی راگەیاندن‬ ‫لە ئێوەی چــاوەڕ ‌‬ ‫ێ دەكــەیــن‪ .‬ئیتر و پرۆپاگەندەی نازیەكان بوو‪.‬‬ ‫بەرەو كردە و چاالكی لە ناو شارەكان‬ ‫‪ -2‬میلیچ ‪ :‬هێزێكی بەكرێگیراو‬ ‫بۆ وەاڵمدانەوەی لێدانەكانی دوژمن لە بوو لە رێبەندانی ‪ 1943‬دروستكرا‪.‬‬ ‫گوندەكان‪ ،‬بەرەو كردە و چاالكی لە بە سەركردایەتی "دارنــانــد" میلیچ‬ ‫ناو كارگەكان‪ .‬بەرەو كردە و چاالكی هاوكاری هێزەكانی ئەڵمانیای دەكرد‬ ‫لەسەر رێگای پەیوەندییەكانی دوژمن‪ .‬دژی پارتیزانە فرانسییەكان‪.‬‬ ‫بەرەو كردە و چاالكی دژی میلیچ ‪:‬‬ ‫ێ كە لە‬ ‫‪ -3‬سێرڤیسی كاری زۆرەمل ‌‬ ‫هەموو میلیچێك بكوژێكە‪.‬‬ ‫الیەن حكومەتی بەكرێگیراوی ڤیشی‬ ‫ـە‪،‬‬ ‫ـ‬ ‫ـەی‬ ‫ـ‬ ‫ه‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫تــەنــیــا یـــەك تــێــكــۆش‬ ‫بە پێداگیری ئەڵمانەكان دروستكرا‪.‬‬ ‫ئــەگــەر ئــێــوەش نــەچــنــە نـــاوی و ئامانجی ئەم سێرڤیسە بردنی دەستی‬ ‫خــۆتــان پێی نــەگــەیــەنــن‪ ،‬دوژمــنــە كار بوو بۆ كارگەكانی ئەلمانیا‪.‬‬ ‫هاوبەشەكەمان خۆی هەموو رۆژێك‬ ‫‪ -4‬گێستاپۆ ‪ :‬پۆلیسی سیاسی‬ ‫بــۆتــان دەسەلمێنێ كــە دوژمــنــی نازییەكان‪.‬‬ ‫ئێوەیە‪ .‬بۆیە جێگای خۆت بگرە و‬ ‫ئەگەر چارەنووسی هەموو ئەوانەی‬ ‫خۆشت دەوێن و رێزیان دەگری بە‬ ‫الی ئێوەوە گرینگە‪ ،‬بۆیە جارێكی‬ ‫دیكەش دووبــارەی دەكەینەوە‪ ،‬دوو‬ ‫دڵ مەبە‪ ،‬ئەم خەباتە پەیوەندی بە‬ ‫ئێوەوە هەیە‪ .‬تەنیا ئەوە بە خۆت‬ ‫ێ كە ئێمە هەموومان بەیەكەوە‬ ‫بڵ ‌‬ ‫پشت و پەنای ئەو هێزە گەورەیەی‬ ‫چەوساوانین ئەمەش هاریكاریكردنی‬ ‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫یەكترە لە ئازاری فرانسا‪ .‬هەر ئەو‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫هێزەشە لە الی خۆیەوە درۆ دەكوژێ‌‪،‬‬

‫ویالیەتی موسڵ بەرەو باوەشی بەغداد‬

‫كیرسا ئەحمەد‬ ‫پێدەچێت شەڕی ئازادكردنەوەی‬ ‫موســڵ دو هێنــدەی پڕۆســەی‬ ‫ئازادكردنــی عیــراق لــە ‪2003‬دا‬ ‫گەرم بێت‪ ،‬دوەمین گەورە شاری‬ ‫عیــراق چاوەڕوانــی شــەڕێكی‬ ‫ســەخت‌و دژوار دەكات تاكــو‬ ‫لەدەســت چەكدارانــی داعــش‬ ‫رزگای ببێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵیشــیدا‬ ‫چارەنوســێكی نادیاریشی هەیە‪،‬‬ ‫ێ تائیفی‌و‬ ‫بەهــۆی ئــەو ملمالنــ ‌‬ ‫مەزهەبیانــەی لەناوچەكــەدا‬ ‫تــۆخ بونەتــەوەو دواتــر لــەو‬ ‫شارەشــدا هەمــو كۆدەبنــەوە‬ ‫كــە ســەرەكیترینیان هــەردو‬ ‫حەشدەكە (شــەعبی‌و وەتەنی)‬ ‫یەو دواتریش توركیایە‪.‬‬

‫ئەم شەڕە چاوەڕنكراوە پێدەچێت‬ ‫زۆر بخایەنێت لەبەر چەند هۆكارێك كە‬ ‫یەكێك لەوانە بۆتە شوێنی سەرەكی‬ ‫خەلیفەو ئاماژەكان بەو شێوەیەن‬ ‫زۆرتــریــن بــەرگــری تــیــادا بكرێت‪،‬‬ ‫لەالیەكیتر پرۆسەی رزگاركردنەوەی‬ ‫ئەو شوێنانەی لەژێر دەستی داعشدان‬ ‫هەمیشە خاو بەڕێوەچون‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫بۆمبانەی دەیچێنن‪ ،‬ئەو شوێنانەی‬ ‫پێشتر رزگــاركــراونــەتــەوە هەرچەند‬ ‫بچوكیش بوبن بەوشێویە بوە‪ ،‬چ جای‬ ‫ئەوەی شارێكی گەورەی وەك موسڵ‬ ‫رزگار بكرێتەوە كە دو ساڵ زیاتر جێ‬ ‫پێی خۆیانی تیادا قاییم دەكەن‪.‬‬ ‫هێزی پێشمەرگە نابێت لەم شەڕەدا‬ ‫ژمارەی بێشوماری هێزەكانی عیراق‬ ‫بكاتە پێوەر بۆ گرتنەوەی موسڵ‪،‬‬ ‫چونكە سوپای عیراق ئێستاشی لەگەڵدا‬ ‫بێت لەشەڕەكاندا پێشینەیەكی باشی‬ ‫شەڕكردنیان نەبوە بەو هەمو تفاقەی‬ ‫كــە لەبەردەستیاندا بــوە‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆرترین چەك‌و جبەخانەیان رادەستی‬ ‫داعشەكان كــردوەو لــەڕوی چەكەوە‬ ‫سوپای عیراق لە رابــردودا بەشێك‬ ‫بوە لە بە هێزكردنی داعش بەپێدانی‬

‫بەشێكی‬ ‫سەرەكی هاتنی‬ ‫هێزەكەی توركیا بۆ‬ ‫پاراسنت‌و پشتوپەنای‬ ‫سوننەكانە‬ ‫هەمەرو چەك‌و جبەخانەكانیان‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە ئەگەری هەاڵتی سوپادا دەبێت‬ ‫هێزی پێشمەرگە چاوكراوە تربێت‌و‬ ‫شانە زەردەواڵــە نەوروژێنێت‌و خۆی‬ ‫هەڵبێت‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو كێشەیەی كە پێدەچێت‬ ‫روبەڕوی ئەم پڕۆسەی ئازادكردنەوەیە‬

‫ببێتەوە توركیایە‪ ،‬لێدوانە توندەكانی‬ ‫ئەم دواییەی نێوان بەغداو ئەنقەرە‬ ‫پێماندەڵێت ئاستەنگێك بۆ پڕۆسەكە‬ ‫دروستدەكرێت‪ ،‬لەوانە جواڵندنی هێزی‬ ‫توركیا بەرەو موسڵ لەكاتێكدا ئێستا‬ ‫هەوڵێك هەیە بۆ قەناعەت پێكردنی‬ ‫ئەنقەرە لە نەجواڵندنی هێزەكانیان لە‬ ‫باشیك‪.‬‬ ‫لە بنەڕەتدا هاتنی هێزی توركیا‬ ‫بــۆ نــاوچــەی بــاشــی ـك‌و ســوربــونــی‬ ‫لــەســەر بــەشــداریــكــردنــی پــرۆســەی‬ ‫ئازادكردنەوەكە‪ ،‬لەالیەك لێدانە لە‬ ‫پەكەكە كە ئەوان بەشداری شەڕەكە‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەالیەكی ترەوە كە سەرەكی‬ ‫ترین ئەركەكانێتی بــۆ پاراستنی‬ ‫سوننەكانی ناوچەكەیە بــۆئــەوەی‬ ‫لـــەدوای سەركەوتنی پرۆسەكە لە‬ ‫چەپۆكی شیعەكان بیانپارێزێت‪،‬‬ ‫ئــەم ئەجێندایەی توركیاش باشتر‬ ‫روندەبێتەوە كاتێك ‌وەزیری دەرەوەی‬ ‫سعودیە هۆشداری دەداتە حكومەتی‬ ‫عیراق‌و پێی دەڵێت "نابێت حەشدی‬ ‫شەعبی لــەشــەڕی رزگــاركــردنــەوەی‬ ‫موسڵدا بــەشــداری بــكــەن‪ ،‬چونكە‬ ‫شەڕێكی تائیفی گــەورە رودەدات"‪،‬‬

‫بۆ توركیا‬ ‫قورسە ویالیەتی‬ ‫موسڵی عوسامنلی‬ ‫جاران بچێتەوە باوەشی‬ ‫بەغدای ناوەند‬

‫كــاتــێــك ســعــودیــە بــەرگــریــكــاری‬ ‫سوننەكانەو داینەمۆی توركیایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەشێكی سەرەكی هاتنی هێزەكەی‬ ‫توركیا بۆ پاراستن‌و پشتوپەنای‬ ‫سوننەكانە بەتایبەت ئەو جێگایەی‬ ‫لێی جێگیر بــوە هێزە سوننەكان‬ ‫(حــەشــدی ‌وەتــەنــی) لێیە‪ ،‬دواتــر‬

‫خەونی لە مێژینەی ویالیەتی موسڵە‬ ‫كە ئێستاش بەهی خۆی دەزانێت‪.‬‬ ‫رون نییە وەك قۆناغی یەكەم‬ ‫شەڕی موسڵ چۆن دەستپێدەكات‌و‬ ‫پـــڕۆســـەكـــان تــاچــەنــدو تـــا كــوێ‬ ‫ســەركــەوتــو دەبـــن‪ ،‬هـــەروەك چۆن‬ ‫رون نییە لـــەدوای ئــازادكــردنــەوەی‬ ‫موسڵ‌و دەرپەڕاندنی داعش لەوشارە‬ ‫چــی رودەدات‪ ،‬مــرۆڤــەكــانــی نــاوی‬ ‫چــۆن رزگــاریــان دەبــێــت‪ ،‬شــارەكــە‬ ‫بە وێرانكراوی دەكەوێتەوە دەست‬ ‫عیراقییەكان یاخود وەك خۆی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە هەر ئەگەرێكدا لەگەڵ دەستپێكی‬ ‫شەڕەكەدا سەرەتای هاوكێشەیەكی‬ ‫نوێن لەم ناوچەیە‪ ،‬ئەگەر ئەم شەڕە‬ ‫بێ‌ گرێوگۆڵ سەركەوتوانە كۆتایی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا پەلدەكێشێت بۆ سوریاو‬ ‫ئــەو بــەاڵیــەی چــەنــد ساڵێكە لەم‬ ‫ناوچەیە سەریهەڵداوە لەوێش كۆتایی‬ ‫پێدەهێنرێت‌و چارەنوسی ئەو واڵتەش‬ ‫دەخرێت بە بارێكدا‪ ،‬هەمو جیهان‬ ‫چاوەڕێی ئەم گۆڕنكارییە گەورەیەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم بۆ توركیا قورسە ویالیەتی‬ ‫موسڵی عوسمانلی جــاران بچێتەوە‬ ‫باوەشی بەغدای ناوەند‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )583‬دوشةممة ‪2016/10/17‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ئامانجەكانی دیالۆگی نێوان پۆتین و ئەردۆغان‬ ‫ڕێگای لەناوبردنی دۆسێی كورد لەهەر‬ ‫شــوێنیك بێــت و بە هیچ شــێوەیەك‬ ‫رێــگا نادەن بــە دامەزراندنی كیانێكی‬ ‫سیاسی تایبەت بە كورد‪ ،‬دامەزراندنی‬ ‫سیســتەمی ئااڵكانــی حەمیــدی لــە‬ ‫ســەرۆك جــاش و هۆزەكانــی كوردی‬ ‫ســەر بە حكومــەت نیشــانەی ئەوەیە‬ ‫كــە ئیتر توركیــا زۆر الواز و بێ چارە‬ ‫مــاوە و ناچارە كــە داوای لێبوردن لە‬ ‫روســیا بكات و لەگەڵ رژێمی ئەســەد‬ ‫پەیوەندییەكانی تازە بكاتەوە و لەگەڵ‬ ‫ئیســرائیل و ئێرانیش پەیوەندییەكانی‬ ‫باشــتر بــكات‪ ،‬تەنهــا لە پێنــاوی لە‬ ‫ناوبردنی دەستكەوتەكانی گەلی كورد‬ ‫لەڕۆژئاوای كوردستان‪.‬‬

‫هۆزان عفرینی‬ ‫حەلەب كــە گرنكترین پارێزگای‬ ‫ســوریایە لــەدوای شــامەوە‬ ‫دێت‪ ،‬ناوچــەی بابیش گرنگترین‬ ‫ناوچــەی كــوردی لەڕۆژئــاوا و‬ ‫باكوری ســوریایە‪ ،‬بەتایبەت بۆ‬ ‫گەلی كورد‪ ،‬لەبەرئەوەی ناوچەی‬ ‫باب وەك ناوچەیەكی ستراتیژییە‬ ‫و هــەردوو كانتۆنــی عەفریــن و‬ ‫كۆبانی لەدوای ئازادكردنی منبج‬ ‫بەیەك دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی ســەرۆكی روسیا‪ ،‬ڤالدمێر‬ ‫پۆتین و ســەرۆكی توركیا رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان‪ ،‬كە هەفتەی رابردوو لەئەنقەرە‬ ‫ســازكرا‪ ،‬هەمــوو خاڵە ســەرەكییەكانی‬ ‫تایبــەت بو بــە (حەلــەب و جەرابلوس‬ ‫و بــاب و اعــزاز)‪ ،‬بەگوێــرەی هەندێــك‬ ‫سەرچاوەكانی ئاگادار لەدیدارەكەی پۆتین‬ ‫و ئەردۆغــان كــە مژاری هەرە ســەرەكی‬ ‫زیاتر بەكارهێنانی گروپــە چەكدارەكانی‬ ‫بــەرەی فەتح ئەلشــام (بەرەی نوســرە)‬ ‫و ئەحــرار ئەلشــام كــە هــەردوو الیــەن‬ ‫سەربە رێكخراوی تیرۆریستی ئەلقاعیدەن‬ ‫و لــە لیســتی تێــرۆری نێودەوڵەتیدان و‬ ‫بــە مەترســیدارترین رێكخراو لــە قەڵەم‬ ‫دەدرێن‪.‬‬

‫ئامانجەكانی روســیا لە سەردانەكەی‬ ‫بۆ ئەنقەرە‬

‫وەك دیارە روسیا هەمیشە دەیەوێت‬ ‫هەژمونی خۆی لە جیهان بســەلمێنێت‬

‫ئەمریكا بێدەنگە‬ ‫بەاڵم رازیش نیە‬

‫ئامانج لە رێكکەوتنەكانی نێوان تورکیا ‪-‬‬ ‫و باشــترین رێگاش بۆ ئــەو ئامانجەی‬ ‫دەیەوێــت رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‬ ‫بەتایبــەت لەســوریا بەكاربهێنێــت كە‬ ‫ئەمــڕۆ گرنگتریــن جێــگای ملمالنێــی‬ ‫نیودەوڵەتیە و هەموو واڵتێكی جیهانی‬ ‫دەســتی خســتۆتەوە نێــو كاروبــاری‬ ‫سوریا لەڕێگای ئەجێندەكانیانەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای خســتنەخوارەوەی فڕۆكــە‬ ‫جەنگییەكەی روســیا لەسنوری سوریا‬ ‫و توركیــا و تێرۆركردنــی فڕۆكەوانــی‬ ‫روســیا‪ ،‬پەیوەندییەكانــی روســیا‬ ‫لەگەڵ توركیا زۆر خراپ بوو گەیشــتە‬ ‫ئاســتێكی زۆر مەترســیدار‪ ،‬تــا رادەی‬ ‫هەڕەشەی شــەڕی فراوانیان لەیەكتری‬

‫دەكرد‪ ،‬بەاڵم لەدوای پێشــكەوتنەكانی‬ ‫هێزەكانــی ســوریای دیموكراتیــك و‬ ‫یەپەگــە و یەپــەژە لــە حەســەكە و‬ ‫منــج‪ ،‬توركیــا بێدەنگــی لەبەرامبەری‬ ‫روســیا هەڵبــژاردوو داوای لێبوردنــی‬ ‫لــە پۆتین كــرد‪ ،‬دواتریــش ئەردۆغان‬ ‫ســەردانی روســیای كــردو بەڵێنــی‬ ‫قەرەبوو كردنەوەشــی بە كەس وكاری‬ ‫فڕۆكەوانەدا دابو‪.‬‬ ‫روســیا ژێــر بەژێــر لەگــەڵ ئەمریكا‬ ‫رێككەوتنــی هەیە و هەماهەنگی باش و‬ ‫زۆر بــە هێزیان هەیە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫ئاسایشــی ناوچەكە و تەنانەت لەســەر‬ ‫چارەســەركردنی كێشــەی كوردیــش‬

‫ئەمریكا لەم دۆخــە بێدەنگە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رازیــش نیە لــەو جموجــۆاڵی توركیا‬ ‫و روســیا كە لە ناوچەكــەدا دەیكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم دیــارە كــە ئەمریكا و روســیا‬ ‫ئــاگاداری هەموو شــتێكن و هاوكاری‬ ‫هێزەكانــی ســوریای دیموكراتیكن بە‬ ‫شــێوەیەكی راســتەوخۆ‪ ،‬دەبێت ئەوە‬ ‫لــە یــاد نەكەین كە ئەمریــكا خاوەنی‬ ‫پــڕۆژەی مەزنە لەخۆرهەاڵتــی ناویندا‬ ‫و ناوەندەكەشــی كوردستانە و لە نێو‬ ‫روسیا بۆ دژایەتیکردنی رۆژئاوای کودستانە‬ ‫كوردســتانیش رۆژئاوای كوردســتانە‪،‬‬ ‫كە ئێســتا زیاتر لە ‪ 5‬بنكەی سەربازی‬ ‫خۆی دامەزرانــدووە و خەریكە دوایین‬ ‫كۆكن‪ ،‬بــەاڵم هەردوو الیەن دەیانەوێت كوردنیشــینان بۆردومــان و تۆپباران‬ ‫بنكە و گەورترین بنكەی ســەربازی لە‬ ‫ئەو كێشــەیە بــە ناوی كــورد نەبێت‪ ،‬دەكــەن كــە دوو جــار كۆمەڵكــۆژی‬ ‫كانتونی عەفرین كە دوو فڕوكەخانەش‬ ‫بەڵكو بە ناوی باكوری ســوریا بێت‪.‬‬ ‫رووداوە و ئێســتاش زیاتــر لــە ‪10‬‬ ‫لەخۆدەگرێــت و ناوەنــدی ئاكادمیای‬ ‫هەزار خەڵكی ئــەو گوندانانە ئاوارەی‬ ‫ســەربازی و سیاسیشــی تێدایــە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمانجەكانی توركیا لەســەردانەكەی كانتونی عەفرین بوونەتەوە ‪.‬‬ ‫رادارەكانی خۆی لە شــاخە بەرزەكانی‬ ‫توركیــا رایدەگەینێــت كــە شــەڕی‬ ‫عەفریــن دادەنێت و پــڕۆژەی دیكەش‬ ‫پۆتین‬ ‫داعش دەكات و ئەو سیناریۆیە دوورە‬ ‫هەیە كە تا ئێســتاش ئاشكرا ناكراوە‪.‬‬ ‫یەكەمیــن و دواییــن ئامانجەكانــی لــە راســتیەكان و ئەمەش بــە گوێرە‬ ‫پێموایــە توركیــا دەیەوێــت وەك‬ ‫توركیا داگیركردنی رۆژئاوای كوردستان دیــدی چاودێرانــی سیاســی گۆرینــی‬ ‫ســەردەمی عوســمانی رۆڵــی خــۆی‬ ‫و لەناوبردنی دەســتكەوتەكانی كوردە دیموگرافیایــی ناوچــە كوردییەكانە و‬ ‫بگێڕێتــەوە‪ ،‬كــە چۆن خــاوەن رۆڵ و‬ ‫و پەرەســەندنی نفــوزی توركمانەكان وەك لــە ناوبردنی رەگەزی وایە و ئەم‬ ‫دەســتەاڵت بــووە‪ ،‬بــەاڵم دیــارە ئەم‬ ‫و هەندێــك الیەنــی عەرەبی ســەر بە هەنگاوە بە مەترسیدارترین هەنگاو لە‬ ‫جــارە ئەمریكا و روســیا رێــگا نادەن‬ ‫ئیخوانەكانن‪.‬‬ ‫قەڵەم دەدەن‪.‬‬ ‫جارێكیتر خۆرهەاڵتــی ناوین بۆ خۆی‬ ‫تۆپخانەكانی‬ ‫رۆژە‪،‬‬ ‫‪4‬‬ ‫لە‬ ‫ئەمە زیاتر‬ ‫توركیا هەمیشە خەریكی دۆزینەوەی‬ ‫داگیر بكات‪.‬‬ ‫توركیــا گونــد و ئاواییەكانــی‬

‫داخستنی میدیا كوردییەكان لە توركیا‬

‫كۆسار عوسامن سامقەیی‬ ‫لەدوای هەوڵی كودەتاكەی ‪15‬ی‬ ‫تەمموزی ئەمســاڵ لــە توركیا‪،‬‬ ‫باری ئەو واڵتە هەڵگێڕانەوەیەكی‬ ‫وەهــای بەخۆیــەوە بینــی كــە‬ ‫تەنانــەت كاریگەریــی لەســەر‬ ‫بیركردنەوە و فیكری سیاســی و‬ ‫رادەربڕینیش دروستكردووە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی كودەتاكــە ســەری‬ ‫نەگــرت و لەالیەن شــارەزایانی سیاســی‬ ‫و میدیاكانــەوە بــە هەوڵێكــی نەزۆكانە‬ ‫لــە قەڵەمدرا‪ ،‬بــەاڵم حكومەتــی توركیا‬ ‫هەڵمەتێكــی بەرفراوانــی گرتەبــەر كــە‬ ‫بــە گوتــەی بەرپرســانی دەســەاڵت لەم‬ ‫هەنگاوانــە تەنیا و تەنیــا پاككردنەوەی‬ ‫حكومەتە لــە كودەتاچیان و گرتنەبەری‬ ‫رێ و شوێنی ئەمنییە‪ .‬ئەوە لەكاتێكدایە‬ ‫تەنیا چەند رۆژێك دوای هەوڵی كودەتاكە‬

‫حكومەت بڕیاری داخســتنی ‪ 3‬ئاژانســی‬ ‫هــەواڵ‪ 16 ،‬كەناڵــی تەلەفیزیۆنــی‪23 ،‬‬ ‫رادیــۆ‪ 45 ،‬رۆژنامــە‪ 15 ،‬گۆڤــار و ‪29‬‬ ‫چاپخانــەی دەركرد‪ .‬جگە لەمە حكومەت‬ ‫هــۆكاری ئــەم هەڵمەتــی داخســتنەی‬ ‫گەڕانــدەوە بــۆ بونــی پەیوەندیــی ئــەم‬ ‫دەزگایانە بــە جەماعەتی فەتحواڵ گولەن‬ ‫و تێكدانی ئاسایشی نیشتمانی‪.‬‬ ‫هیــچ گومــان لــەوەدا نیــە كــە ئەمە‬ ‫هەڵمەتێكــی چاوەڕوان نەكــراو نەبوو لە‬ ‫حكومەتی توركیــاوە چونكە رۆژی ‪19‬ی‬ ‫كانوونــی یەكەمی ‪2014‬كۆمــاری توركیا‬ ‫لەڕێــی دادگاوە بڕیــاری دەســتپێكردنی‬ ‫ئۆپەراســیۆنی "پێكهاتــەی هاوتەریب''ی‬ ‫دژ بــە جەماعەت دەركردبــوو‪ .‬هەروەها‬ ‫جەماعــەت بــە دامەزراندنــی رێكخــراوی‬ ‫تیرۆریســتی و پاڵپشــتیكردنی تیــرۆر‬ ‫تۆمەتباركرابوو‪ .‬حكومەتی توركیا چەند‬ ‫جارێكیــش داوای رادەســتكرادنەوەی‬ ‫فەتحــواڵ گولەنــی كردبــوو و بــۆ ئــەم‬ ‫مەبەســتە وەزارەتــی دادی ئــەو واڵتــە‬ ‫نوسراوی ئاراســتەی پۆلیسی ئینتەرپوڵ‬ ‫و ئەمریكایــش كردبــوو‪ ،‬بەاڵم كۆشــكی‬ ‫ســپی بە هیچ شــێوەیەك نەیویســتووە‬ ‫ئــەم بابەتە بە جدی وەربگرێت و بیخاتە كودەتــا شكســتخواردووەكە و ئاپــۆڕای‬ ‫رۆژەڤی گەرموگوڕی واڵتەكەیەوە‪ .‬بەڵكو الیەنگرانــی پارتــی داد وگەشــەپێدان لە‬ ‫تابۆی كرابێــت خۆی لێ دەرباز كردووە‪ ،‬شــەقامەكانی توركیــا هەلێكی باشــتری‬ ‫دەكــرێ بڵێیــن ئــەم ئۆپەراســیۆن و خستە بەردەم دەسەاڵتی واڵتەكە‪.‬‬ ‫لێــرەدا پارتــی دادو گەشــەپێدان‬ ‫قەدەغەیەی حكومەتی توركیا بەتایبەتی‬ ‫دژبە جەماعەت بابەتێكی تازە نییە‪ ،‬بەاڵم بەشــێوەیەكی چــڕ دەســتی كــرد بــە‬

‫ئــەو كەنااڵنەی پەخشــی كوردییان هەیە‪.‬‬ ‫هەندێك لە چاودێران ئەمە بەبیانو دەزانن‬ ‫و پێیانوایە حكومەتــی توركیا بەوهۆیەوە‬ ‫مەرامــی بەرتەســككردنەوەی ئازادیــی‬ ‫راگەیاندنــی هەیە‪ .‬بێگومــان ئەم بۆچونە‬ ‫زیاتر لەم گۆشــەیەوە بە پەسند دەزانرێت‬ ‫كــە حكومەتــی توركیــا تــەواوی تۆمەتی‬ ‫كودەتاكەی خستۆتە ئەستۆی جەماعەت‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەم هاوكێشــەیە (هەدەپــە)‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر لــە دەرەوەی رووداوەكان‬ ‫دەمێنێتــەوەو حكومــەت پێویســتی‬ ‫بەبیانوێكــی تایبەت هەیە تاپەخشــی ئەو‬ ‫كەنااڵنــە رابگرێــت‪ .‬كەچــی پێچەوانــەی‬ ‫هەمــوو ئەمانــە ژمارەیــەك تەلەفیزیۆن و‬ ‫رادیــۆی نزیك لە هەدەپە و چەپی توركیا‬ ‫بڕیاری داخرانیــان دەرچوو‪ .‬یەكێك لەوان‬ ‫تەلەڤزیۆنی ‪ IMC‬بوو كە دەنگ و هەرای‬ ‫بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫هاوســەرۆكی پارتــی دیموكراتی گەالن‬ ‫هەدەپــە فیگــەن یوكســەكداغ لەبــارەی‬ ‫بڕیــاری داخســتنی كەناڵــی ناوبــراوەوە‬ ‫بەمشــێوەیە دوا‪":‬هێــرش و ئۆپەراســیۆن‬ ‫دژ بــە نوێنەرانــی گەل ئەنجــام دەدرێت‪.‬‬ ‫هــۆكاری داخســتنیان دروســتكردنی‬ ‫هەڵمەتی دەستگیركردنی گومانلێكراوانی بەربەستە لەبەردەم رووماڵكردنی پێشهات‬ ‫كودەتاكە و داخستنی ژمارەیەكی زۆر لە و راستیی هەواڵەكان لەبارەی ئەو هێرش و‬ ‫كەناڵ و دەزگاكانی راگەیاندن‪.‬‬ ‫پەالمارانە‪ .‬بەڕای من ئەم بڕیاری داخستنە‬ ‫كوردانی‬ ‫ناڕەزایــی‬ ‫ئــەوەی بۆتە جێــی‬ ‫خۆی لەخۆیدا بەشێكە لەو ئۆپەراسیۆنەی‬ ‫لەو‬ ‫ژمارەیەك‬ ‫داخســتنی‬ ‫باكور‪ ،‬بڕیــاری‬ ‫كە دەسەاڵت پالنی بۆ داڕشتووە"‪.‬‬ ‫تەلەفیزیــۆن و رادیــۆی نزیك هەدەپە یان‬ ‫پێموایــە دەســەاڵت دەیەوێــت رق و‬

‫ئەوەی بۆتە جێی‬ ‫ناڕەزایی كوردانی باكور‪ ،‬بڕیاری‬ ‫داخستنی ژمارەیەك لەو تەلەفیزیۆن و‬ ‫رادیۆی نزیك هەدەپە یان ئەو كەنااڵنەی‬ ‫پەخشی كوردییان هەیە‪ .‬هەندێك لە‬ ‫چاودێران ئەمە بەبیانو دەزانن و پێیانوایە‬ ‫حكومەتی توركیا بەوهۆیەوە مەرامی‬ ‫بەرتەسككردنەوەی ئازادیی‬ ‫راگەیاندنی هەیە‬

‫تووڕەیی خۆی بــە دەزگاكانی راگەیاندن‬ ‫بڕێژێــت و وەك ئەوەیــە تۆڵەی شــتێك‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫الی خۆیــەوە بەڕێوەبــەری گشــتیی‬ ‫كەناڵــی ‪ IMC‬ئەیــوب بــورچ ئەمــەی‬ ‫بــە ســڕكردن و لەباربردنی دیموكراســی‬ ‫ناوبرد و ئاماژەیكــرد كە بارودۆخەكە بە‬ ‫راڕەوێكــی جیاوازدا دەڕوات و داهاتوێكی‬ ‫بــاش چاوەڕێــی توركیا نــاكات‪ .‬ناوبراو‬ ‫پێیوایــە ئەگــەر كەناڵێكــی وەك ‪IMC‬‬ ‫كــە ســەدای دیموكراســییەتی كوردانی‬ ‫توركیایــە دابخرێــت‪ ،‬ئــەوا هەڵەیــە لــە‬ ‫توركیادا ئومێد بە دیموكراسی بخوازن‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە حكومەتی توركیا بەپێی‬ ‫یاســای ژمارەی ‪ ،668‬لــە چوارچێوەی‬ ‫"بڕیارنامــەی بــاری نائاســایی" بڕیــاری‬ ‫داخســتنی چەند دەزگایەكی راگەیاندنی‬ ‫دەركــرد‪ .‬گوایــە ئــەم دامەزراوانــە‬ ‫"هەڕەشــەن بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی‬ ‫و یارمەتیدەری رێكخراوی تیرۆرســتین"‪.‬‬ ‫لەنێــو ئــەم كەنااڵنــەدا هەریــەك لــە‬ ‫تەلەڤزیۆنییەكانــی ئۆزگورگیــون‪ ،‬ژیان‪،‬‬ ‫ئازادی‪ ،‬دەنگە‪ ،‬هەیاتی‪ ،‬كەناڵ ‪ 10‬كە بە‬ ‫كەناڵــی عەلەوییەكان ناســراوە‪،IMC ،‬‬ ‫زارۆك كــە یەكەمیــن كەناڵــی كوردیــی‬ ‫مندااڵنە لە توركیا‪ ،‬میزۆپۆتامیا هەن‪.‬‬ ‫ئــەوە لــە كاتێكدایــە كە بەرپرســانی‬ ‫توركیــا تــا ئێســتا روونكردنەوەیەكــی‬ ‫فەرمیی تێروتەســەلیان لەسەر داخستنی‬ ‫ئەم كەنااڵنە نەداوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )583‬دوشةممة ‪2016/10/17‬‬

‫ملمالنێی‬ ‫نەوەكان‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫هەمــو نەوەیــەك خاوەنــی‬ ‫تایبەتمەنــدی خۆیەتــی‪،‬‬ ‫گەرچــی رەنگــە ئــەو‬ ‫تایبەتمەندییانــە لەهەمــو‬ ‫نەوەیــەك‌و لەهەمــو كات‌و‬ ‫شــوێنێكیدا زۆر تــۆخ‌و زەق‬ ‫نەبــن‪ ،‬یــان تایبەتمەنــدی‬ ‫گــەورەو‪ ،‬جیاكــەرەوەی‬ ‫راســتەقینە نەبــن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هەرچەندە ئەو تایبەتمەندییە‬ ‫جیاكەرەوانە كــەم‌و كاڵیش‬ ‫بن‪ ،‬ئەوەندەیان لەباردا هەیە‬ ‫كــە بەجۆرێك لەجــۆرەكان‬ ‫ببنە هۆكاری بەرهەمهێنانی‬ ‫ملمالنێ‌‪.‬‬ ‫هەندێكجــار پێداگریی نــەوە كۆنەكە‬ ‫لەسەر هەندێك بابەت‌و دیاردەی سادەو‬ ‫روكــەش‪ ،‬دەبێتــە هــۆی ئــەوەی نەوە‬ ‫نوێیەكــە بەناچاریــی بكەوێتــە جۆرێك‬ ‫لەملمالنێوە‪ .‬لەبەرامبەریشدا هەندێكجار‬ ‫خۆهەڵكێشــان یــان خۆبەجودازانینــی‬ ‫نــەوەی نــو ‌ێ بەهــۆی بابەتگەلێكــی‬ ‫روكەشــەوە كە نەوەی پێشــتر خاوەنی‬ ‫نەبــوە‪ ،‬دەبێــت بەهــۆكاری خۆدابڕین‬ ‫لەنــەوەی پێشــترو‪ ،‬بەمــەش دیســان‬ ‫ملمالنێیەكــی دروســتكراو و بــەزۆر‬ ‫سەپێنراو دەهێنرێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫لــەو روانگەیەشــەوە كــە ئەگــەری‬ ‫گۆڕانكاریــی گــەورەو بــازدان‌و دابڕانی‬ ‫راســتەقینە لەكۆمەڵگە دواكەوتوەكاندا‬ ‫الوازە‪ ،‬یــان پێویســتی بەكاتــی زۆرە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە رودانی ملمالنێی بەمانا گەورەو‬ ‫راستەقینە كەمتر دێتە ئاراوە‪ .‬واتە ئەو‬ ‫دۆخە ترادسیۆنال‌و موحافیزكارەی تێیدا‬ ‫دەژین‪ ،‬دەبێتە هــۆی ئەوەی بچوكترین‬ ‫گۆڕانكاریــی نــەوەی نــو ‌ێ نــەك تەنیا‬ ‫بەگۆڕانكاریــی گــەورە بەڵكــو بەالدانی‬ ‫گەورەش ببینین!‪.‬‬ ‫كەواتــە ئــەوەی وایكــردوە بابەتــی‬ ‫ســادەو بچوك وەك هۆكار یان نیشــانە‬ ‫بــۆ ملمالنێــی راســتەقینە ببینرێــن‪،‬‬ ‫هەژماركردنــی ملمالنێیــە لەخانــەی‬ ‫الدان‌و تاوانــدا‪ ،‬بەڵكــو دانانــی لەڕیزی‬ ‫خیانەتكردن لەخێــڵ‌و نەتەوەو كەلتورو‬ ‫رەسەنایەتی‪.‬‬ ‫خودی ئەم روانینە تۆمەتبارگەرانەیە‬ ‫بۆ دیاردەی ملمالنێ‌‪ ،‬بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫كە نەوە نوێیەكــەش لەبەرامبەردا‪ ،‬ئەم‬ ‫بابەتە ســادانە بەهۆكاری وەرچەرخانی‬ ‫گــەورەو دابڕان لەنەوەی پێشــو بزانن‪.‬‬ ‫مەبەســت ئەوەیــە بەحەرامزانینــی‬ ‫گۆڕانكارییە ســادەو بچوكەكان لەدیدی‬ ‫نەوە كۆنەكەدا‪ ،‬بۆتە هۆی بەگەورەزانینی‬ ‫هەمــان جۆر لەگۆڕانكاریی لەدیدی نەوە‬ ‫نوێیەكەدا‪.‬‬ ‫ئەمەش دەمانخاتە سەر ئەو قەناعەتەی‬ ‫كە لەڕاســتیدا ئەو نەوەیەی خۆی بەنوێ‌‬ ‫دەزانێــت‌و‪ ،‬شــانازیی بەجیاوازبــون‌و‬ ‫گۆڕانكاریــی ریشــەیی خۆیــەوە دەكات‪،‬‬ ‫لەژێر كاریگەرییەكی گــەورەی تێڕوانینی‬ ‫ســەلەفیانەو خێڵگەرایانــەی نــەوە‬ ‫كۆنەكەدایە ســەبارەت بەماناو جەوهەری‬ ‫گۆڕانكاریــی‌و وەرچەرخــان‌و ملمالنــێ‌‪.‬‬ ‫بــەو مانایــەی روانینی نــەوەی نوێش بۆ‬ ‫جیاوازی‌و شوناســی نەوەكان هەر لەسەر‬ ‫بنەمــای رەتكردنــەوەو قەبوڵنەكردنــە‪،‬‬ ‫واتــە داننەنانە بەئەگەری بونی جیاوازی‪،‬‬ ‫هەروەهــا دەبــ ‌ێ بــۆ ئــەم جیاوازییــە‬ ‫لەدیــدو تێڕوانینی نــەوە جوداكاندا وەك‬ ‫حەتمیەتی مێژویی بڕوانین‪ ،‬هەروەها وەك‬ ‫پێویســتیی گۆڕانكاریــی‌و وەرچەرخــان‪،‬‬ ‫وەك بەردەوامیــدان بەڕەوتــی ژیــان‌و‬ ‫چاالكییەكانی كە نابێت بگەنە بنبەست‌و‬ ‫ناكرێــت لەهیــچ خاڵێكــدا یــان لەهیــچ‬ ‫قۆناغێكی مێژویدا‪ ،‬هەرچەندە ئەو قۆناغە‬ ‫پێشكەوتوش بێت‪ ،‬بەكۆتا بگات‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫كەمئەندامان لەكۆژانی جەستەوە بۆ كۆژانی گیرفان‬

‫كەمئەندامان‪:‬‬ ‫لەهەولێر خۆپیشاندانی فراوان ئەنجام دەدەین‬ ‫راپۆرت‪ -‬چاودێر‬ ‫لەمــاوەی دوو ســاڵی رابردووی‬ ‫قەیرانــی دارایــی هەرێمــی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كەمئەندامان یەك‬ ‫لەو چین‌و توێــژەی كۆمەڵگەن‪،‬‬ ‫كە پشكی هەرە زۆری بارگرانییان‬ ‫بەركەوتــووە‪ ،‬بــەو پێیــەی‬ ‫كەمئەندامان خاوەن پێداویستی‬ ‫تایبەتــن‌و چانســی كاركردنیان‬ ‫نییە وەك هەر تاكێكیتر‪ ،‬كەچی‬ ‫حكومەتــی هەرێم موچــەی ئەو‬ ‫توێــژەی كەمكردۆتــەوەو بگــرە‬ ‫لەكاتی خۆشــیدا پێیان نادرێت‪،‬‬ ‫هــاوكات بەوتــەی ســكرتێری‬ ‫كەمئەندامــان نیازیــان هەیــە‬ ‫لەهەولێــر خۆپیشــاندانی فراوان‬ ‫ئەنجام بدەن‬

‫كەمئەندامان لەدۆخێكی خراپدان‬

‫ســكرتێری یەكێتــی كــەم ئەندامــان‪،‬‬ ‫بــۆ "چاودێــر"‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫كەمئەندامــان لــە دۆخێكــی زۆر خراپــدا‬ ‫دەژیــن‪ ،‬بــەوەی لەمــاوەی ‪ 14‬مانگــدا‪،‬‬ ‫تەنهــا ســێ‌ موچــەی ‪ 60‬هەزارییــان‬ ‫وەرگرتــووە كە دەكاتە ‪ 180‬هەزار دینار‪،‬‬ ‫ئەمــە لەكاتێكدایــە كە دەبوایــا موچەی‬ ‫كەمئەندامــان كەمنەكرابایەتــەوە بەوەی‬ ‫ئەوان خاوەن پێداویستین‌و ناشتوانن وەك‬ ‫تاكێكی كۆمەڵگە كاربكەن‪ ،‬كە لە مانگی‬ ‫سەد هەزارەوە كراوە بە ‪60‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫ســامان ســاڵح‪ ،‬ســكرتێری یەكێتــی‬ ‫كەمئەندامــان‪ ،‬دەربــارەی رەوشــی‬ ‫دارایــی كەمئەندامــان وتــی "نەهامەتی‌و‬ ‫بارگرانییەكــی قــورس روی لــە تــەواوی‬ ‫كەمئەندامان كردووە‪ ،‬تەنانەت كەمئەندام‬ ‫هەیە قوتی رۆژێكیشــی نییــە‪ ،‬حكومەت‬ ‫نەك بێ تەرخەمبوە لەئاست كەمئەندامان‪،‬‬ ‫بگرە بێشــەرم‌و بــێ ویژان بوە لەئاســت‬ ‫داواكاری‌و مافەكانــی كەمئەندامــان‪،‬‬ ‫چونكــە لەهیچ كۆبونەوەیەكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‌و وەزارەتی كاردا باســی رەوشــی‬ ‫كەمئەمدامان ناكرێت"‪.‬‬ ‫لەدرێژەی لێدوانەكەیدا وتیشی "كێشەو‬ ‫گرفتەكانیــان قوڵتــر دەبێتــەوە تادێــت‬ ‫ئێمــە وەك رێكخراوەكانــی كەمئەندامان‬ ‫توانیومانــە كەمپیــن پێكبهێنن‌و هاوكاری‬ ‫چەندیــن خێزانــی كەمئەندامــان بكەین‪،‬‬ ‫دیــارە رێژەی كەمئەندامان لەكوردســتان‬ ‫زۆرە لەبەرئەوەشــە بە كەمپین‌و هاوكاری‬ ‫کەمئەندامان سەرەڕای قەیرانی دارایی‪،‬‬ ‫كێشــەی داراییان چارەسەرنابێت‪ ،‬ئەركی‬ ‫حكومەتــە بژێــوی كەمئەندامــان دابیــن‬ ‫حكومــەت‪ ،‬بــەاڵم تائێســتا حكومەتی باســی لەوەكــرد‪ ،‬زۆر جار كــە دەچینە‬ ‫بكات"‪.‬‬ ‫هەرێم‌و وەزارەتــی كارو كۆمەاڵیەتی هیچ شــوێنە كۆمەاڵیەتییــەكان روبــەڕووی‬ ‫ێ كێشــە دەبینەوە‪ ،‬بــۆ نمونە لە‬ ‫هەنــد ‌‬ ‫وەاڵمێكیان نەداونەتەوە‪.‬‬ ‫حكومەت گوێ‌ بەخۆپیشاندان‌و‬ ‫الڤین دڵشاد‪ ،‬كە نەخۆشــــــییەكەی رێســتۆرانتێك یاخود لــە پاركێك الڤین‬ ‫بەیاننامە نادات‬ ‫(‪‌)Down Syndrome‬و تەمەنی هەندێكجار نازانێت چــۆن مامەڵە لەگەڵ‬ ‫كەمئەندامــان‪،‬‬ ‫ســكرتێری یەكێتــی‬ ‫‪ 17‬ســاڵە‪ ،‬بەوتــەی خێزانەكــەی ئــەو ئــەو كەشــەدا بــكات‪ ،‬هەندێكجاریــش‬ ‫راشــیگەیاند‪،‬‬ ‫وتەكانیــدا‬ ‫لەدرێــژەی‬ ‫هەمیشــە ئــارەزووی خوێنــدن‌و مەكتەب كەســانی دەوروبــەر بــە ســەرنجەوە‬ ‫‌و‬ ‫ن‬ ‫رێپێــوا‬ ‫‌و‬ ‫ە‬ ‫بەیاننامــ‬ ‫چەندینجــار‬ ‫دەكات‌و زۆرجــار لەماڵــەوە باســی چون دەڕواننە الڤین چونكــە كۆمەڵگەی ئێمە‬ ‫خۆپیشــاندان كــراوە‪ ،‬بــەاڵم حكومەت بــۆ مەكتــەب دەكات‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی هێشــتا ئاستی هۆشیاری بەو جۆرە نییە‬ ‫هیــچ وەاڵمێكــی نەداونە‌وەو خەم ســارد نەبونی پەروەردەی تایبەت بۆ ئەو جۆرە كــە چۆن مامەڵــە لەگەڵ كەســانی كەم‬ ‫ئەندامدا بكات‪.‬‬ ‫بووە‪ ،‬تەنانەت هەندێكجار بە توندوتیژی نەخۆشیانە بێبەشبوە لە خوێندن‪.‬‬ ‫وەاڵمــی خۆپیشــاندانەكانیان دەدرێتەوە‬ ‫وتیشی "ئێمە هەمیشە هاوكاری الڤین‬ ‫لەكاتێكــدا بۆ الڤین گرنگــە كە ئەوان‬ ‫لەكاتێكدا كەمئەندامان تەنیا داوای مافی راهێنانی جەســتەیی‌و پەروەردەییان زۆر بویــن‪ ،‬بەاڵم دواجار ئەمە پێویســتی بە‬ ‫خۆیان دەكەن‪ ،‬ئاژاوەگێڕ نین لەئێستادا زیاتر لە كەســانی ئاســایی پێبكردێت بۆ پڕۆسەیەكی پەروەردەی درێژخایەن هەیە‬ ‫حكومــەت بەجۆرێك رقــی لێهەڵگرتوین ئــەوەی لەناو كۆمەڵگــەدا بتوانن خۆیان بۆ راهێنانی جەســتەیی‌و دەرونی بۆ كەم‬ ‫كــە وەك بڵێی ســەروەت‌و ســامانی ئەم بگونجێنــن‌و روبــەڕووی كێشــەی رۆژانە ئەندامان‪ ،‬بــەاڵم بەداخەوە لەبەرئەوەی‬ ‫ئەو پڕۆســەیە نییە‪ ،‬بۆیە الڤین بێبەش‬ ‫واڵتــە كەمئەنــدام بردبێتــی وێرانمــان نەبنەوە‪.‬‬ ‫كردبێت بەهــەدەر بردبێت‪ ،‬لەمەیدانەكان‬ ‫خوشــکی الڤیــن بــە "چاودێــر" ی بووە"‪.‬‬ ‫بــە ســوكایەتیكردن‌و قســەپێوتن‌و پاڵ راگەیانــد‪ ،‬كچەكــەی لەتەمەنــی چــوار‬ ‫پێوەنــان دورمــان دەخەنــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئێمــە لەفشــاری مەدەنــی خۆمــان ســااڵندا دەچو بۆ پەیمانگای ئاوات‪ ،‬كە كەمئەندامان بێ بەشن لە پڕۆسەی‬ ‫ســەربە حكومەتــە‌و وەك دایانگەیەكــی‬ ‫خوێندن‬ ‫بــەردەوام دەبیــن‌و بەنیازیــن لەهەولێــر تایبــەت وایــە بۆ كــەم ئەندامــان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســامان ســاڵح‪ ،‬رونیدەكاتــەوە‪،‬‬ ‫خۆپیشــاندانێكی گــەورە ســازبكەین بۆ لەدوای یەك دوو ساڵ بەهۆی تەمەنییەوە‬ ‫داوای مافــی خۆمان ســەرەڕای چەندین ئەوێشی نەما‌و نەیتوانی بەردەوام بێت"‪ .‬بــە دەگمــەن دەبینیــن كەمئەندامان‬ ‫خوشکی الڤین لەدرێژەی وتەكانیشیدا لــە خوێندنــگاكان هەبــن‪ ،‬چونكــە‬ ‫ناڕەزایــی بەیاننامە لــەدژی ئەو بڕیارەی‬

‫گرفتی پەروەردە و فێرکردنیشیان هەیە‬ ‫ئاســتەنگی زۆر هەیــە‌و هێشــتا‬ ‫قوتابخانەكان بۆ كەمئەندامان لە روی‬ ‫مامۆســتای تایبەت پۆل‌و هەلومەرجی‬ ‫وانــە وتنەوەیــان بەباشــی تەرخــان‬ ‫نەكراوە‪.‬‬

‫ئەركی حكومەتە گرنگی بە بواری‬ ‫خوێندن بۆ كەمئەندامان بدات‬

‫ســەبارەت بــە خوێنــدن بــۆ‬ ‫كەمئەندامــان رێبــوار عەزیــز‪،‬‬ ‫سەرپەرشتیاری راگەیاندن لەڕێكخراوی‬ ‫منداڵپارێــز بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬كە‬ ‫رێكخراوەكەیان ســەنتەرێكی راهێنانی‬ ‫رێگری لەچونە دەرەوەی دەكرێت‬ ‫بــۆ كەمئەندامان كردۆتەوە بۆ تەمەنی‬ ‫تەمــەن ‪ 28‬ســەرەتایی دەبێت بۆ ئەوەی راهێنان‬ ‫ئــاكام عەزیــز‪،‬‬ ‫ســاڵ‪ ،‬هەمان نەخۆشــی (‪ Down‬بە منااڵنی كەمئەنــدام بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەیــە‪ ،‬لەبەرئەوەی ســەنتەرەكە زۆر بچوكە‌و‬ ‫ی‬ ‫‪)Syndrome‬‬ ‫خانەوادەكەی رێگــری لێدەكەن بچێتە تەمەنــی خوار ‪ 12‬ســااڵن وەردەگرێت‬ ‫دەرەوە لەبەرئــەوەی زۆرجار روبەڕوی بۆیە بەپێی پێویســت نییــە‌و زۆربەی‬ ‫ئازاری جەســتەیی دەبێتــەوە لەالیەن كەمئەندامــان بێبــەش‪ ،‬وتیشــی "‬ ‫خەڵكی چواردەورییەوە بەناوی گاڵتەو رێكخراوەكەمــان هەماهەنگــی لەگــەڵ‬ ‫حكومــەت كــردووە بــەاڵم لەجێــی‬ ‫سوعبەت ئازاری ئاكام دەدەن‪.‬‬ ‫برایەكــی ئــاكام دەڵێــت "ئــاكام پێویســت نیە‪.‬هێشتا پێویســتییەكان‬ ‫ئــارەزوی چونــەدەرەوەو تێكەڵبونــی لەجێــی خۆی نیــن‌و بەهــۆی قەیرانی‬ ‫هاوڕێــی هەیــە‪ ،‬بــەاڵم نــە كۆمەڵگە داراییــەوە نەمانتوانیــوە لەگــەڵ‬ ‫توانیوێتــی خۆی بگونجێنێت‪ ،‬نەوەك حكومەتی هەرێم پڕۆژەیتری لەو جۆرە‬ ‫ئــاكام دەتوانێــت خۆی لەگــەڵ ژیانی جێبەجێبكەین‪ ،‬وتیشــی "كەموكورتی‬ ‫ئاســایی بگونجێنێت‪ ،‬چونكە ئەویش لەپڕۆســەی خوێنــدن‌و دروســتكردنی‬ ‫بەهەمان شێوە بێبەش بوە لە پڕۆسەی خوێندنگــەی تایبەت بــۆ كەمئەندامان‬ ‫هەیە لەجێ پێویست نین"‪.‬‬ ‫خوێندن‌و پەروەردە"‪.‬‬

7

‫ریکالم‬

info_chawder@yahoo.com

2016/10/17 ‫) دو شەممە‬583( ‫ژمارە‬

Invitation for Bids

Invitation for Bids

(Procurement of Construction Works)

(Procurement of CS Consultant Services)

Date: Oct, 14th, 2016 Bidding No.: P IRAQ-2016-02 1. The Korea International Cooperation Agency (KOICA) Erbil Office invites foreign and local eligible tenders for the Construction for Modern Basic and Secondary Schools in Erbil and Halabja of Kurdistan Region, Iraq. This project is to be constructed with the grant aid of the government of the Republic of Korea.

Date: Oct, 14th, 2016 Bidding No.: P IRAQ-2016-01

2. Brief of Bidding

1. The Korea International Cooperation Agency (KOICA) Erbil Office invites foreign and local eligible tenders for the Construction Supervision Consultant Services for Modern Basic and Secondary Schools in Erbil and Halabja of Kurdistan Region, Iraq. This project is to be constructed with the grant aid of the government of the Republic of Korea.

Bid Title Summary of Construction Purpose Gross Area Scale Foundation Duration

The Construction Supervision Consultant Services for Modern Basic and Secondary Schools in Erbil and Halabja of Kurdistan Region, Iraq ▪ Construction and Maintenance for Modern Basic and Secondary Schools ▪ Exterior Works

2. Brief of Bidding

The construction, completion, and maintenance of Modern Basic and Secondary Schools in Halabja and Erbil of Kurdistan Region, Iraq

Bid Title

Total floor area 10,077 ㎡ approximately (Halabja: 7,015 ㎡, Erbil 3,062 ㎡).

Summary of Services

▪ Halabja: 2 Stories (Kindergarten, Basic School, Secondary School, etc) ▪ Erbil : 2 Stories (Basic School, etc)

Contract Conditions

Construction Supervision Consultant Services for Total floor area 10,077 ㎡ approximately (Halabja: 7,015 ㎡, Erbil 3,062 ㎡).

RC(Reinforced Concrete) structure building

Purpose

Construction Supervision: 20 Months from the effective date (1M preparation for construction + 19M from the date of actual commencement of the work) Approximately US$ 7,990,000 (VAT excluded)

Total Budget

The Construction Supervision Consultant Services for Modern Basic and Secondary Schools in Erbil and Halabja of Kurdistan Region, Iraq

* The Estimated Price (EP) will be announced at the bid explanation. * Value Added Tax (VAT) exemption is available according to Iraq's relating laws but KOICA has no responsibility of coverage of the exemption.

▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

Bid Guarantee Bond Performance Bond Advance Payment Bond Warranty Bond Liquidated Damages Payment Method

: : : : : :

5% of EP (30days from bid submission day) 20% of contract price (contract expiring date + 60days) 20% of contract price + legal interest (contract expiring date + 60days) 3% of contract price (2 years + 60days) 0.1% of contract price for a day of delay Bimonthly (will be paid within 28days from the date of request)

Construction Supervision Services of the Modern Basic and Secondary Schools

Service Area

Halabja, Erbil

Service Scope

Construction Supervision Services for the Modern Basic and Secondary Schools

Duration

Construction Supervision: 22 Months from the effective date Approximately US$ 120,000 (VAT excluded)

Total Budget

① Employer : Korea International Cooperation Agency (KOICA) Erbil Office ② Bid Type : International Open Competitive Bidding with Pre-Qualification (PQ)

③ Selection of the Successful Bidders : 1) Lowest Qualification Evaluation will be graded with total 100 points according to KOICA regulation: 50% of Ability and 50% Price proposal 2) A bidder which obtains 95points or more in total in according to Evaluation criteria is selected as an eligible bidder.

Contract Conditions

* Minimum Requirement for Bidders: Possession of Grade 1

④ Technical specifications of construction : Technical specifications including drawings will be provided to eligible bidders who attend a bidding explanation.

* The Estimated Price (EP) will be announced at the bid explanation. * Value Added Tax (VAT) exemption is available according to Iraq's relating laws but KOICA has no responsibility of coverage of the exemption.

▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

Bid Guarantee Bond Performance Bond Advance Payment Bond Warranty Bond Liquidated Damages Payment Method

: : : : : :

5% of EP (30days from bid submission day) 20% of contract price (contract expiring date + 60days) 20% or 30% of contract price + legal interest (contract expiring date + 60days) 3% of contract price (2 years + 60days) 0.25% of contract price for a day of delay Bimonthly (will be paid within 28days from the date of request)

⑤ Name of Currency: USD

⑥ Distribution of PQ Documents (Closing Date, Place): Oct. 14th ~ 24th, 17:00, 2016 at KOICA Erbil Office or via E-mail ⑦ Submission of PQ application form (Closing Date, Time, Place): Nov. 1st 2016, 11:00 at KOICA Erbil Office

th ① 8 Invitation to Bidding Explanation for qualified bidders(Date): Nov. 6 2016 th ② 9 Bidding Explanation(Date, Time, Place): Nov. 9 , 2016, 10:00 at “Bekhal Hall(6th floor)” in The Best Inn Erbil Hotel th th ③ 10 Query and Answer(Date, Place): Q) Nov. 14 2016 / A) Nov.16 at KOICA Erbil Office or via E-mail with requested documents(Q&A form) according to bidding explanation rd ④ 11 Submission of Bid and Opening of Price Proposal(Closing Date, Time, Place): Nov. 23 2016, 11:00 at KOICA Erbil Office

*for the more information about bid evaluation criteria and document to be submitted please refer to <Chapter 8.>

⑤ 12 Lowest Qualification Evaluation and Selection of the highest priority(Date, Time, Place): Nov. 28th 2016, 11:00 at KOICA Erbil Office ⑥ 13 Joint venture or Consortium is allowed only.

3. Interested eligible bidders can obtain PQ(Pre-Qualification) documents at the KOICA Erbil office. Bidders shall meet all of the following PQ criteria and submit all documents mentioned below.

NO.

PQ(Pre-Qualification) Criteria

1

Legal entity for construction works in Iraq

2

Availability of 5 years or more qualified personnel (Project Manager) who have more than 5 year-experience and currently employed by the company *no. of project managers: 2managers ( one for Halabja and the other for Erbil)

3

4

Documents to be Submitted Construction business license(Grade 1 required) and/or TAX payment certificate issued by contractors union

Project Manager’s CV including similar work experience, license, academic ability, etc.

Total sum of assets including liquid assets, unencumbered real assets, as of the date of public notice for the tender

Official Bank balance and/or financial statement and/or audit report issued by bank

Total value of completed construction projects inside/outside of Iraq during recent 5 years (2011.01.01~2015.12.31) is no less than USD 5,000,000.

Official certification of completion issued by employers; contract document is not acceptable.

* Over 1.5M US$/project is valid only

1

2

Qualification Evaluation Criteria Total Asset / Project Budget Total sum of assets including liquid assets, unencumbered real assets, as of the date of public notice for the tender Total value of completed construction projects inside/outside of Iraq during recent 5 years (2011.01.01~2015.12.31)

Documents to be Submitted Official Bank balance and/or financial statement and/or audit report issued by bank

Bid Price

Price Proposal

5. The available budget for this procurement assignment is approx. US$ 7,990,000 (VAT excluded). * Bidders’ proposals should not exceed this budget. Any bid exceeding this project budget may result in rejection of its bid.

6. KOICA does not have any authority nor hold any responsibility with regards to tax exemption, and will not be responsible for any costs or expenses incurred by Bidders in connection with the preparation or delivery of bids as well.

7. Language of Proposal: English *In case of Kurdish please submit the notarized documents necessarily

8. The RFP includes the following documents: ① ② ③ ④ ⑤

④ Name of Currency: USD

⑤ Bidding Explanation(Date, Time, Place): Oct. 31st, 2016, 10:00 at “Bekhal Hall(6th floor)” in The Best Inn Erbil Hotel ⑥ Submission of Letter of Interest(Closing Date, Time, Place): Nov. 3rd 2016, 11:00 at KOICA Erbil Office

⑦ Query and Answer(Date, Place): Q) Nov. 8th~13th 2016 / A) Nov. 9th &14th at KOICA Erbil Office or via E-mail with requested documents(Q&A form) according to bidding explanation

⑧ Submission of Bid(Closing Date, Time, Place): Nov. 23rd 2016, 11:00 at KOICA Erbil Office

*for the more information about bid evaluation criteria and document to be submitted please refer to <Chapter 8.>

⑨ Technical Evaluation(Date): Nov.24th 2016

⑩ Opening of Price Proposal(Date, Time, Place): Nov. 28th 2016 at KOICA Erbil Office ⑪ Negotiation(Date, Time, Place): Nov. 29th 2016 at KOICA Erbil Office

3. The available budget for this procurement assignment is approx. US$ 120,000 (VAT excluded).

4. KOICA does not have any authority nor hold any responsibility with regards to tax exemption, and will not be responsible for any costs or expenses incurred by Bidders in connection with the preparation or delivery of bids as well.

5. Language of Proposal: English *In case of kurdish please submit the notarized documents necessarily

Official certification of completion issued by employers; contract document is not acceptable.

* Over 2M US$/project is valid only 3

③ Selection of the Successful Bidders : 1) The Bidder Evaluation will be graded with total 100 points according to KOICA regulation: 90% of Technical Evaluation and 10% of Price Evaluation. The Bidder which obtains the highest total points will have the highest priority for negotiation for the contract.

2) Technical Evaluation consists of quantitative and qualitative parts, and Bidders which obtain less than 85 points out of 100 Technical Evaluation points will be disqualified.

* Bidders’ proposals should not exceed this budget. Any bid exceeding this project budget may result in rejection of its bid.

4. Qualified eligible bidders shall meet all of the following Qualification Evaluation criteria and submit all documents mentioned below.

NO.

① Employer : Korea International Cooperation Agency (KOICA) Erbil Office ② Bid Type : International Open Competitive Bidding

Instructions to Bidders General and Special Conditions of Contract Contract Form Drawings, Technical Specifications Attachments

*Note: The RFP will be distributed to participants at the bidding explanation. For more information please contact the KOICA Erbil Office.

9. The KOICA Erbil Office requires that Bidders and Contractors observe the highest standard of ethics during the procurement and execution of such contracts. In pursuance of this policy, KOICA; (a) will reject a proposal for award if it determines that the Bidder recommended for award has engaged in corrupt or fraudulent practices in competing for the contract in question. (b) will recognize such a contractor as ineligible, for a period determined by KOICA. 10. The KOICA Erbil Office will invite sealed bids from eligible bidders (who pass the PQ process only) via an invitation letter.

11. Attendance to the Bidding Explanation, Opening of Price Proposal is mandatory and should be on time. Otherwise, Bidders will not be entitled to the bidding.

12. All bids must be accompanied by a Bid Guarantee Bond (Bid Security) of not less than five percent (5%) of the total budget or stated fixed amount (US$ 399,500) and must be delivered in accordance with the Instructions to Bidders on or before Nov. 23rd 2016, 11:00 13. KOICA will not be responsible for any costs or expenses incurred by Bidders in connection with the preparation or delivery of bids.

14. Bidders are expected to examine all instructions, forms, terms and specifications in the bidding documents. Failure to furnish all information required by the bidding documents or submission of a bid not substantially responsive to the bidding documents in every respect shall be at the Bidder's risk and may result in the rejection of the bid.

15. Interested bidders should visit KOICA Erbil Office or send E-mail to obtain “Pre-Qualification Application Form” by Oct. 14th ~ 20th, 17:00, 2016 16. Interested eligible Bidders may obtain further information on the bid form and inspect the bidding documents at the KOICA Erbil Office.

KOICA ERBIL OFFICE Address: No.39, 9th Floor, Building F, Naz City, Gulan Street, Erbil, Iraq Tel No.: +964) 750-475-0280 Fax No.: +000) 000-000-0000 E-mail: shhan1092@koica.go.kr Attention: Mr. Se-Hyoun, Han CC: Ms. Young-In, Kim (ykim@koica.co.kr) CC: Mr. Duck-Won, Cho (dwcho@hmglobal.com)

6. The RFP includes the following documents: ① ② ③ ④ ⑤

Instructions to Bidders General and Special Conditions of Contract Contract Form Drawings, Technical Specifications Attachments

*Note: The RFP will be distributed to participants at the bidding explanation. For more information please contact the KOICA Erbil Office.

7. The KOICA Erbil Office requires that Bidders and Contractors observe the highest standard of ethics during the procurement and execution of such contracts. In pursuance of this policy, KOICA; (a) will reject a proposal for award if it determines that the Bidder recommended for award has engaged in corrupt or fraudulent practices in competing for the contract in question. (b) will recognize such a contractor as ineligible, for a period determined by KOICA. 8. The KOICA Erbil Office now invites sealed bids from eligible Bidders from eligible source countries.

9. Attendance to the Bidding Explanation, Opening of Bid is mandatory and should be on time. Otherwise, Bidders will not be entitled to the bidding.

10. All bids must be accompanied by a Bid Guarantee Bond (Bid Security) of not less than five percent (5%) of the total budget or stated fixed amount (US$ 6,000) and must be delivered in accordance with the Instructions to Bidders on or before Nov. 23rd 2016, 11:00 11. KOICA will not be responsible for any costs or expenses incurred by Bidders in connection with the preparation or delivery of bids.

12. Bidders are expected to examine all instructions, forms, terms and specifications in the bidding documents. Failure to furnish all information required by the bidding documents or submission of a bid not substantially responsive to the bidding documents in every respect shall be at the Bidder's risk and may result in the rejection of the bid.

13. Interested eligible Bidders may obtain further information on the bid form and inspect the bidding documents at the KOICA Erbil Office.

KOICA ERBIL OFFICE Address: No.39, 9th Floor, Building F, Naz City, Gulan Street, Erbil, Iraq Tel No.: +964) 750-475-0280 Fax No.: +000) 000-000-0000 E-mail: shhan1092@koica.go.kr Attention: Mr. Se-Hyoun, Han CC: Ms. Young-In, Kim (ykim@koica.co.kr) CC: Mr. Duck-Won, Cho (dwcho@hmglobal.com)

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (583) 17-10-2016‬‬

‫داریۆفۆ‪ ،‬میراتگرە مەزنەكەی‬ ‫كۆمیدیای دیالرتی ماڵئاوایی كرد‬

‫مانگی داهاتو یەكێك لە شانۆنامەكانی لەسلێامنی منایش دەكرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫لــەرۆژی راگەیاندنی خەاڵتــی نۆبڵ‪-‬دا‬ ‫شــانۆنامەنوس‌و دەرهێنــەر‪ ،‬ئەكتەرو‬ ‫نیــگار كێــش‌و ئاوازدانــەری ئیتالــی‬ ‫داریۆفــۆ پــاش دوانــزە رۆژ مانــەوە‬ ‫لــە نەخۆشــخانەیەكی شــاری میــان‬ ‫لــە تەمەنــی ‪ 90‬ســاڵیدا ماڵئاوایــی‬ ‫لــە ژیان كــرد‪ .‬داریۆفۆ زیاتــر لە ‪80‬‬ ‫شــانۆنامەی نوســیوەو بەرهەمەكانــی‬ ‫وەرگێــردراون بۆ ‪ 40‬زمــان‌و لەزۆربەی‬ ‫واڵتانی دنیا پێشكەشــكراون‪ .‬داریۆفۆ‬ ‫بەدرێژایــی تەمەنــی بەرگریكــرد لــە‬ ‫مافــی مــرۆڤ‌و لــە دژی دەســەاڵتە‬ ‫ســتەمكارەكاندا وەســتایەوەو خۆی‌و‬ ‫هاوســەرەكەی فرانكارامە بۆ ســاتێك‬ ‫نەوەســتان لە كارو چاالكــی‌و تەواوی‬ ‫ژیانیــان تەرخــان بــو بۆ هونــەرو لە‬ ‫رێگای هونەرەكەشیانەوە بەرگریكردن‬ ‫لە مافی ژنان‌و كرێــكاران‌و زیندانیانی‬ ‫سیاسیی‪.‬‬

‫داریۆفۆ ‪ 90‬ساڵ لەمەوپێش لە سەن جانوی‬ ‫لــە مباردی لە دایكبو‌و چیــرۆك گێڕانەوە لە‬ ‫باپیرییەوە فێربو‪ .‬دایكشــی نوسەربو‪ .‬باوكی‬ ‫كرێكاری رێگای شــەمەندەفەر بو بیروباوەڕی‬ ‫سۆسیالیســتی هەبو هەر لــە تەمەنی كەمەوە‬ ‫داریۆفــۆی بــەو بیروبــاوەڕە سۆسیالیســتیە‬ ‫پەروەردە دەكرد‪.‬‬ ‫داریۆفــۆ بــە ئاشــنابون بــە بەرهەمەكانی‬ ‫ئیــدواردۆ فیلیپــۆی كۆمیدی نوســی گەورەی‬ ‫ئیتالی عاشــقی شــانۆی نوێ‌ دەبێت‪ .‬لەدوای‬ ‫هاوســەرگیری لەگــەڵ نوســەرو ئەكتــەری‬

‫گــەورەی كۆمیــدی دیالرتــی‪ ،‬فرانكارامــە بە‬ ‫تــەواوی رێــڕەوی ژیانی دەگۆڕێــت‌و كاركردن‬ ‫لەســەر كۆمیدیــای دیالرتی دەبێتــە پرۆژەی‬ ‫تەمــەن لــەالی‌و لــە ئیتالیــا‌و زۆر واڵتیتر لە‬ ‫چەندیــن ســتۆدیۆدا ســیمینار بەڕێوەدەبــەن‬ ‫بــۆ ئاشــنابونی فێرخــوازان بــە كۆمیدیــای‬ ‫دیالرتی‌و چەندین شانۆیان لەسەر ئەو شێوازە‬ ‫پێشكەشكرد‪.‬‬ ‫فرانكارامە‌و خێزانەكەیان ماوەی زیاتر لە ‪200‬‬ ‫ســەد ســاڵ كۆمیدیای دیالرتیان نمایشكردوە‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە دەڵـێ‌ لەسكی دایكمدا بوم دایكم‬

‫لە نمایشێكی كۆمیدیای دیالرتیدا نمایشكردوەو‬ ‫دەكرێت بڵێم لەسكی دایكمەوە تا لە دایكبون‌و‬ ‫چەنــد جار بە چەند مانگی‌و تــا دەگاتە ئەمڕۆ‬ ‫كار لە شانۆدا‌و بەتایبەتی لە شانۆی كۆمیدیای‬ ‫دیالرتیدا دەكەم‪ .‬فرانكارامە لەســاڵی ‪ 2013‬دا‬ ‫كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫فو‪ ،‬لــە كارگەو وەرزشــگاو بەندینخانەكان‌و‬ ‫پەراوێــزی شــارەكانداو بــۆ خەڵكــی كرێكارو‬ ‫بەشــخوراوەكان شــانۆی نمایشــكردو خەمــی‬ ‫گەورەی بەشــخوراوان‌و بێ‌ دەرەتانەكان بو كە‬ ‫هەمیشە دەیویســت لە رێگای نمایشەكانیانەوە‬ ‫هۆشــیاریان پێ‌ ببەخشــێت‪ .‬لە كوردســتانداو‬ ‫لــەم ســااڵنەی دواییــەدا زەریــا ســامی وەك‬ ‫دەرهێنەرێكی الو پسپۆڕ لەم نوسەرە گەورەیەدا‬ ‫كاریكــردوەو توانیوێتی دەقەكانی بە باشــی بە‬ ‫بینەرانی كورد بناســێنێت‪ .‬لە ئێستاشــدا ئەم‬ ‫دەرهێنــەرە چوارەم جارە لــە دەقی داریۆفۆدا‬ ‫كاردەكات‌و بڕیــارە لە كۆتایــی مانگی داهاتودا‬ ‫شــانۆیی (هەمــو دزەكان دز نیــن) لە شــاری‬ ‫سلێمانی‌و لە تەالری هونەر پێشكەش بكات‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫شەڕ‬ ‫لەسەر شەڕی موسڵ!‬ ‫‪-1‬چی رویدا‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬

‫‪-1‬چی رویدا‬ ‫دروست ‪10/6‬ی سێ‌ ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬لەڕوداوێكی دراماتیكیدا‪ ،‬ئاسانتر‬ ‫لەئاسان‪ ،‬دەوڵەتی ئیسالمی ناسراو بە(داعش) بەو گوزارشتەی خۆیان‬ ‫(بێ‌ زیان‌و گیان‪ ..‬موسڵی ئیحتیاللكراویان فەتحكردەوە‌و كۆتاییان‬ ‫بەهەژمونی جەیشی سەفەوی هێنا)‪.‬‬ ‫دیسان بەگوزارشتی خۆیان‪ ..‬خەلیفە ئەبوبكر بەغدادی (شێخی‬ ‫نادیار)‪ ،‬بەعەمامەو جلێكی رەش‌و پۆشتەی سیما خەلیفەو خەالفەت!‬ ‫بۆ یەكمجار لەیەكێ‌ لەمزگەوتەكانی شاری موسڵ‪ ،‬وتاری رۆژی هەینی‬ ‫خوێندەوەو موژدەی گێڕانەوەی خەالفەتی راگەیاندو داوای بەیعەتدانی‬ ‫لەسەرجەم موسوڵمانانی جیهان كرد!‬ ‫سنوری شام‪-‬عیراقیان مەسحكردەوە‪ ..‬لەیەكێ‌ لەبەیاننامەكانیانیشاندا‬ ‫ئەو نیازەیان ئاشكراكرد كە دیزانی «سایكس‪-‬بیكۆ»ی پیالنی‬ ‫كۆڵۆنیالیزم بۆ پارچە پارچەكردنی جیهانی ئیسالمی كۆتایهات! هەروا‬ ‫تەركیبەی خەالفەتیان ئاشكرا كردو خەیاڵ‌و خولیای فراوانخوازیان‬ ‫نەشاردەوە‪.‬‬

‫‪-2‬كاردانەوەكان‬

‫تایبەتە بەمورتەزا پاشایی‬

‫"پادشای زیندو كلیپ دەكرێت"‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫(پادشــای زینــدو)‪ ،‬نــاوی ئەو‬ ‫كلیپە نوێیەی گۆرانیبێژ (فەرهاد‬ ‫یاســین)ەو بڕیارە لەئایندەیەكی‬ ‫نزیكــدا لەســەرجەم كەناڵــە‬

‫كوردییەكاندا پەخشبكرێ‌‪.‬‬ ‫ئــەم كارە هونەرییە‪ ،‬بــۆ رۆحی پاكی‬ ‫هونەرمەنــدی گۆرانیبێــژی كۆچكــردوی‬ ‫ئێرانــی (مورتــەزا پاشــایی) وتــراوەو‬ ‫هاتۆتە بەرهەم‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەم كارە نوێیــە‪ ،‬ئەكتەرو‬ ‫فۆتۆگرافــەر ئەژین قــادر بە (چاودێر)ی‬

‫راگەیانــد‪ :‬وەك ئەكتــەرو فۆتۆگرافەرێك‬ ‫بەشداریم لەم كلیپەدا كردوە‪ ،‬بەرهەمەكە‬ ‫بەنــاوی (پادشــای زیندو)ەوەیــە‪،‬‬ ‫پێشكەشــە بەرۆحی پاكــی هونەرمەندی‬ ‫گۆرانیبێژ (مورتەزا پاشــایی) و لەالیەن‬ ‫(فەرهاد یاســین)ەوە وتراوە‪ ،‬دەربارەی‬ ‫ناوەڕۆكــی كلیپەكەیش وتی‪ :‬بەرهەمەكە‬

‫بــاس لەژیــان‌و كۆچی ئــەو هونەرمەندە‬ ‫مەزنــە دەكات‪ ،‬كــە چــۆن بەوپــەڕی‬ ‫خۆشەویســتیەوە لەگەڵ ژیاندا مامەڵەی‬ ‫دەكرد‪ ،‬كلیپەكەیش لەالیەن هونەرمەندان‬ ‫بــڕواو تەهــاو ئیمــان فەرمــان‌و هونــەر‬ ‫دیلۆنــەوە كاری دەرهێنان‌و وێنەگرتنیان‬ ‫بۆ ئەنجامدراوە‪.‬‬

‫لەئەڵمانیا هەفتەی كولتوری كوردی بەڕێوەچوو‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫(لەناوەنــدی ئەڵمانیــاو لەشــاری‬ ‫نورنبێرگ‪ ،‬بۆ پێكەوەژیان‌و فرەچەشنی)‪،‬‬ ‫ئەمە ناونیشانی ئەو هەفتە كولتورییەیە كە‬ ‫لەشاری (نورنبێرگ)ی ئەڵمانیا‪ ،‬لەرۆژانی‬ ‫(‪ )2016/10/15-8‬بۆمــاوەی هەفتەیــەك‬ ‫بەڕێوەچــوو‪ ،‬لــەم هەفتــە كولتورییــەدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵــێ‌ چاالكیی جۆراوجــۆری هونەری‬ ‫پێشكەشــكران وەك‪ :‬پێشــانگەی‬

‫شــێوەكاری‌و فۆتۆیی‪ ،‬نمایشكردنی شانۆ‪ ،‬بەتــەواوی شــارەزای كولتــوری یەكتــری‬ ‫شــانۆی راگــوزەر‪ ،‬مۆســیقا‌و گۆرانــی‌و ببیــن‪ ،‬زۆر كولتــوری ئێمەو ئــەوان هەیە‬ ‫لەیەكەوە نزیكن‪.‬‬ ‫چەندین چاالكیی تر‪.‬‬ ‫ناوبــراو وتیشــی‪ :‬مــن لەتاراوگــە‬ ‫ســەبارەت بــەم هەفتــە هونەرییــە‪،‬‬ ‫هونەرمەندی فۆتۆگرافــەر‪ ،‬رەوەند جەواد نیشــتەجێم‪ ،‬وەك فۆتۆگرافەرێكیــش‬ ‫كە بەشــداربوی هەفتــە كلتورییەكە بوە‪ ،‬بەشــداری ئەم هەفتە كولتورییەم كردوە‪،‬‬ ‫بە"چاودێــر"ی راگەیاند‪ :‬ئەمە هەفتەیەكی كارەكانــم باس لەپێكەوە ژیــان‌و كولتورو‬ ‫كولتورییە‪ ،‬چەندین چاالكیی جۆراوجۆری سروشــت‌و مندااڵنی ئاوارەی كورد دەكات‬ ‫كوردی تیا ئەنجامدرا‪ ،‬چەندین شانۆیی تیا لەكوردســتان‪ ،‬كاتــێ‌ ژیــان تێكدەچێت‪،‬‬ ‫نمایشكرا‪ ،‬دەمانەوێ‌ لەگەڵ ئەڵمانییەكان ئاشتی‌و پێكەوەژیان تێكدەچێت‪ ،‬بەبۆمب‌و‬

‫چەكــە قورســەكان باڵنــدەو گــوڵ لەناو‬ ‫دەچن‌و بەئاســمانی مرۆڤایەتیدا خەمێكی‬ ‫تــاڵ دەبارێت‪ ،‬بۆیە منیش فۆتۆكانم باس‬ ‫لەچیرۆكی پڕ نەهامەتی‌و كۆبانێ‌‌و كەالوەو‬ ‫ژان‌و خەمەكان دەكەن‪.‬‬ ‫دەربــارەی پــرۆژەی ئایندەیشــی‬ ‫وتــی‪ :‬بڕیــارە رۆژی ‪ ،11/25‬لــەرۆژی‬ ‫بەرەنگاربونــەوەی توندوتیــژی دژی ژنان‬ ‫پیشــانگەیەكی تایبــەت بــۆ ئــەو یــادە‬ ‫بكەمەوە‪.‬‬

‫دوای ئەم روداوە‪ ،‬كە بەمانا روداوێكی راستەقینەبو‪ ،‬بەو وەسفەی‬ ‫ئــاالن بادیۆ‪ ،‬بۆ روداوی راستینەو درۆینە دەیــكــات‪ ،‬كــاردانــەوە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان‪ ،‬ئیقلیمییەكان‪ ،‬تەنانەت نێوخۆییەكان‪ ،‬لەئاستێكی‬ ‫نزم‌و بەرزدا (ال حەولە وەالیان) ئەدا‪ ،‬بیرمە وەك بڵێی ئێستایە‪ ،‬باراك‬ ‫ئۆباما‪ ،‬ئاشكرا گوتی نازانم چی رو دەدات!‬ ‫وەك بڵێت جارێ دەبێت تەپ‌و تۆزو غوبارەكە بنیشێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫ئەمەریكا مامەڵە لــەگــەڵ دۆخێكی رون ــدا دەكـــات‪ ،‬توركیا كە‬ ‫سپۆنسەرێكی ئاشكرای ئەوسا‌و ئێستای داعشە لەسوریا‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫توانا هاوكارو عەمباری چەك‌و چەكداركردنی گروپە جیهادیستەكانی‬ ‫دەكرد‪ ،‬فڕگەكان ئاوەاڵبون بۆ جیهادیستەكانی رۆژئاوا‪ ..‬تاكو بێن‬ ‫دۆخی سوریا خوێناویتر بكەن!‬ ‫كورت‌و پوخت‪ ..‬مەددی سوننی‪ ،‬رەسمی خۆشحاڵیییەكی بەدزی‌و‬ ‫شەرمنی هاتنی داعش دەكێشا بۆ موسڵ‪ ،‬لەناوخۆی عیراقدا سوننەی‬ ‫تەهمیشكراویش‪ ،‬كە چ بەعس‌و قەومییەكان‌و ئەنتی دەسەاڵت‌و تەریك‬ ‫لەحكوم‪ ،‬چ بەشدارو پشكداران لەحكومەتی شیعی‪ ،‬نەیان توانی‬ ‫خەونی غلۆر بویەوەیەی خۆیان راگرن‪ ..‬بۆیە پێشوازی لەهاتنی داعش‬ ‫كرا!‬ ‫الی خۆشمان‪ ،‬هەبون كورتبینییان تا ئەو ئاستەبوو‪ ،‬كە وتاری نیوو‬ ‫مەتریان لەژێر ناوی (داعش هێلكەمان بۆ دەكات!) دەنوسی‪ ،‬دواجار‬ ‫كار لەكار ترازاو ئەفكارو ئەتواری داعش دەریخست كە سوننەكان‬ ‫دەستیان بو چ كارتێكی ئاگراوی برد‪ ،‬كە هەم خۆیان‌و هەم سەر‬ ‫زەمینیان گڕتێبەردا!‬

‫‪-3‬موسڵ دوا سەنگەری داعش‬ ‫هەڵبەت كەوتنی موسڵ ئەوسا تەنها كەوتنێكی روتی سەربازیش‬ ‫نەبو‪ ،‬بەڵكو لێكەوتەی ئەو دۆخە سیاسی‌و ملمالنێ‌ ئیقلیمی‌و فیتنە‬ ‫مەزهەبییە بوو‪ ،‬كۆمەكی بەهێزێكی‌وەك داعش كرد‪ ،‬هەمو الیەنەكان‬ ‫پێكڕا بەشداربون لەتەسلیمكردنی موسڵ‪ ،‬ئێستا هەموالیەك شەڕ‬ ‫لەسەر شەڕی موسڵ وەك دوا سەنگەر دەكــەن‪ ..‬توركیای دۆڕاو‬ ‫لەزەنگاوی شــام‪ ..‬لــەزڕە خەونی گێڕانەوەی هەژمون و هەیبەتی‬ ‫لەویالیەتی موسڵی ئەوسای عوسمانی‪ ..‬بەنیازی ئیحتاللێكی روتە‌و‬ ‫لە(باشیك) بارگەو بنەی داكوتاوە!‬ ‫حەشدی وەتەنی‌و حەشدی شیعی‪ ،‬هێشتا لەنۆستالیژیای شەڕی مان‌و‬ ‫نەمانی زەیدو حسێن دا دەگوزەرێن!‬ ‫كوردیش وەك هەمیشە بێ‌ ستراتیژ‌و پالن‪ ..‬خەیانەت لەمێژوی‬ ‫خۆی ناكات‌و و بەپێكهێنانی كۆمیتەیەك‌و دو بەڵێنی زارەكی‌و یەك‬ ‫موجاملەی زلهێزەكان‪ ..‬جەنگاوەرێكی بەالشی جەنگی ئەوانی ترە!‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی‬ ‫(حاجی قادری کۆیی)ى ڕێبوار سیوەیلی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ئەحمەدی مەال‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )524‬دووشەممە ‪2016/10/17‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫بۆب دیالن‬ ‫براوەی ‪٢٠١٦‬ـی‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵ بۆ‬ ‫ئەدەبیات‬

‫ئەو‬ ‫شەکسپیری‬ ‫میوزیکی هاوچەرخە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫ئێوارەی هەمان‬ ‫ڕۆژ کە خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵ بۆ ئەدەب‬ ‫ڕاگەیەندرا‪ ،‬بۆب‬ ‫دیالن کۆنسێرتی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ شتێکی‬ ‫لە بارەی‬ ‫خەاڵتەکەوە‬ ‫نەدرکاند و تەنیا‬ ‫گۆرانیی گوت‬

‫ڕۆژی پێنجشەممە‪١٣ ،‬ـی ‪١٠‬ـی ‪ ،٢٠١٦‬ئەکادیمیای سویدی‪ -‬بۆ خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵ‪ ،‬بە هۆکاری "هێنانەئارا و خولقاندی گوازرشتێکی شاعیرانەی نوێ‬ ‫لە گۆرانیی باوی ئەمەریکیدا" خەاڵتی نۆبێڵی ئەمساڵی بۆ ئەدەب بە بۆب‬ ‫دیالن شاعیر و گۆرانیبێژی ئەمەریکی بەخشی‪.‬‬ ‫سااڵنە لە ڕۆژی ڕاگەیاندنی خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیاتدا‪ ،‬خوێنەران لە ئەورووپا و‬ ‫ئەمەریکادا لە بەردەم کتێبفرۆشییەکاندا دەوەستن بۆ ئەوەی بزانن کێ خەاڵتەکە‬ ‫دەباتەوە و دەستبەجێ کتێبەکانی بکڕن‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ دوور لە چاوەڕوانییەکان‪-‬‬ ‫وەک خوویەکی جارناجارەی ئەکادیمیای سویدی‪ -‬کە پێشبینی ناکرێت‪ ،‬خەاڵتەکە‬ ‫بە بۆب دیالنی گۆرانیبێژ و ڕووەکی بەخشرا‪ .‬کارێک کە بە گشتی دەکرێت ڕووەکی‬ ‫و هونەرمەندەکانی دڵخۆش کردبێت‪ ،‬بەاڵم لەناو الیەنگرانی ئەدەبیاتدا هەرای‬ ‫نایەوە‪.‬‬ ‫دەیلی تەلەگراف لە یەکێک لەو پیاوانەی کە لە بــەردەم کتێبفرۆشییەکدا‬ ‫وەستابوون‪ ،‬پرسی‪" :‬ئێستا تۆ چی دەکەیت کە هاتبووی کتێبی براوەی ئەمساڵ‬ ‫بکڕیت؟" ئەویش لە وەاڵمــدا گوتی‪" :‬هیچ‪ ،‬دەچمە ماڵەوە و دەیخەمە سەر‬ ‫یووتیووب‪".‬‬ ‫وەک چۆن ساڵی پار ئەکادیمیای سویدی ویستی بە خەاڵتکردنی سڤێتالنا‬ ‫ئالێکسیڤیچ‪ -‬براوەی ‪ ،٢٠١٥‬ڕێز لە پیشەی ڕۆژنامەوانی بنێت‪ ،‬ئەمساڵیش دەکرێت‬ ‫خوێندنەوەی ئەوە بکەین کە مەبەست لە خەاڵتکردنی بۆب دیالن بەرزنرخاندنی‬ ‫هونەری گۆرانیگوتن و تێکستی گۆرانییە‪ ،‬هەروەها لە ڕووە سیاسییەکەشییەوە‬ ‫کە دیالن لە شەستەکاندا بە گۆرانییەکانی پشتگیریی چینی کرێکارانی کردووە و‬ ‫دژی زڵموزۆر و جەنگ وەستاوەتەوە‪ ،‬جارێکی تر دەنگی ئەوە بەرز بووەوە کە‬ ‫خەاڵتێکی سیاسییە‪.‬‬ ‫سارا دینووس‪ -‬سکرتێری هەمیشەییی ئەکادیمای سویدی هاوکاتی ئەوەی‬ ‫داوا دەکات پشتگیریی هەڵبژاردنەکەیان بکرێت‪ ،‬دەڵێت‪" :‬درکی ئەلفرێد نۆبێڵ‪-‬‬ ‫دامەزرێنەری خەاڵتەکە‪ ،‬لە ئەدەبیات ناڕوونە و لەم ڕووەوە هەڵبژاردنی براوەی‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵ لەناو ئەو لێشاوەی کە ئەدەبیات دەخوڵقێنن‪ ،‬دەکرێت بە پێی‬ ‫لێکدانەوەکەی ئەلفرێد نۆبێڵ‪ ،‬ڕووخسارێکی دیکە وەربگرێت‪".‬‬ ‫کورتەی تێگەیشتن لە قسەکانی سارا دینووس بەرامبەر ئەو شەپۆلە ناڕەزایییە‬ ‫ئەوەیە کە ئەوان ڕاستە گۆرانبێژێکیان خەاڵت کردووە‪ ،‬بەاڵم بۆب دیالن الیەنێکی‬ ‫ئەدەبیی قووڵ و مرۆییی هەیە و ئەمەش لەگەڵ تێگەیشتنی ئەکادیمیاکەدا کۆکە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی شیعرەکانی‪ -‬یان گۆرانییەکانی بۆب دیالن دەبەنەوە سەر ڕێچکەی‬ ‫سۆفۆکلیس و هۆمەر و خودی بۆب دیالنیش بە شەکسپیری میوزیکی هاوچەرخ‬ ‫دەناسێنن‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە ئێوارەی هەمان ڕۆژ کە خەاڵتی نۆبێڵ بۆ ئەدەب ڕاگەیەندرا‪ ،‬بۆب‬ ‫دیالن کۆنسێرتی هەبوو‪ ،‬بەاڵم هیچ شتێکی لە بارەی خەاڵتەکەوە نەدرکاند و تەنیا‬ ‫گۆرانیی گوت‪.‬‬ ‫شایەنی باسە براوەی ساڵی ‪٢٠١٥‬ـی نۆبێڵی ئەدەبیات‪ ،‬ڕۆژنامەنووس سڤێتالنا‬ ‫ئالێکسیڤیچی بێالڕووسی بوو‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )524‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/10/17‬‬

‫بۆب دیالن‪ :‬ئەزموونێک لە شیعری‬

‫تێنگەیشتنی موفەکیرانی کورد لە بەخشینی خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیی ئەمس‬

‫هەندرێن‬ ‫ڕاستت دەوێ‪ ،‬من وەک تەیبعاتێکی‬ ‫سروشتیی‪ ،‬حەز و حەوسەڵەی ئەوەم‬ ‫نییە قسە بکەم لەسەر زۆرێــک لەو‬ ‫بەزمانەی کە ڕۆژانە یان دەمنادەم‪ ،‬وەک‬ ‫حیکایەتی مێشێ یان وەک سکچوون‪،‬‬ ‫کە کەسیش لە هۆکاری بەکتریایەکانیان‬ ‫نازانێ و ناشیەوێ بزانێت‪ ،‬لە زار و زمانی‬ ‫حەشاماتی کوردییدا‪ ،‬دەگوترێنەوە و‬ ‫تووشییان دەبین‪ .‬لێ ئەمجارە ناچارم‬ ‫سەبارەت بە خەاڵتی نۆبێڵی ئەمساڵ‪،‬‬ ‫هەرنا بۆ کەسانێک کە دەخــوازن لەو‬ ‫ناوکۆییە ئــەدەبــیــیــەدا تێبگەن‪ ،‬بە‬ ‫ئاماژەگەلێک لە تێگەیشتنی دۆخی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمی ئەدەب و تێگەیشتن‬ ‫لە ڕای دەمڕاستی ئەکادیمیی سوێدیی‪،‬‬ ‫ڕوونکردنەوەی خۆم دەرببڕم‪.‬‬ ‫وەک هەمیشە ئەمساڵیش نووسەری کورد‬ ‫خەریکی فەلسەفاندنی دۆخــی ئــەدەب‪ ،‬چاکە‬ ‫و بەدی بەخشینی خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبییە‬ ‫بە بۆب دیالن (‪ ،)Bob Dylan‬کە شاعیر‬

‫و سترانبێژێێکی ڕۆک (‪ )rock‬میوزیک و‬ ‫پۆپکولتووریی (‪)popkultur‬ێکی ناسراوی‬ ‫شەست و حەفتایەکانی ئەمەریکییە‪( .‬بەینی‬ ‫خۆشمان بێت‪ ،‬دەڵێن لە ڕەچەڵەکدا کوردیشە‪.‬‬ ‫کــەواتــە دەبــێــت ئێستا خورشتی نــووســەری‬ ‫کوردییش بۆ کوشتەی "بەجیهانبوونی ئەدەبی‬ ‫کوردیی" دابمرکێتەوە!)‬ ‫لەوەش بترازێ‪ ،‬بەشێک لە نووسەر و بخوێنی‬ ‫کوردیی‪ ،‬لە نووسەری عەرەب و دونیایش زیاتر‪،‬‬ ‫خــۆی لەسەر پێنەبەخشینی ئــەو خەاڵتە بە‬ ‫ئەدۆنیس‪ ،‬دەڕنێتەوە و بەشێکیش داخ لەوە‬ ‫جارێ با بزانین سەعات یەکی دوای نیوەڕۆی‬ ‫دەخۆن‪ ،‬کە دەبوو ئەمساڵ هەندێ ڕۆماننووس ڕۆژی پێنج شەممەی ڕابــردوو وەک نەریتێکی‬ ‫ئەو خەاڵتە وەربگرن‪ .‬کۆی ئەو قسانە‪ ،‬هی هەمیشەیی سکرتێری هەمیشەی ئەکادیمیای‬ ‫مێشکی کــورد نین‪ ،‬بەڵکە وەک هەمیشە سوێدیی‪ ،‬سارا دانیوس‪ ،‬چۆن ڕای خۆی لەسەر‬ ‫الساییکردنەوەی ڕای نووسەرانی غەیرەکوردن‪ .‬بۆب دیالن دەپەیڤێنێ‪ ،‬سارا ئەوها لەسەر بۆب‬ ‫ڕاستییەکەی نــووســەری کـــورد‪ ،‬چونکە لە دیالن ڕادەگەیەنێت‪:‬‬ ‫بیرکردنەوەی ئەو دامەزراوانە و خۆیشی ناگات‪،‬‬ ‫"خەاڵتی نۆبێڵ بە بۆب دیالن دەبەخشرێت‪ ،‬کە‬ ‫بۆیە سەبارەت بە هەموو ڕووداوە ئەدەبیی‪ ،‬دەربڕینێکی شیعریی نوێی لە نێو نەریتی گەورەی‬ ‫سیاسیی و جڤاکییەکاندا‪ ،‬قسەیەکی خۆیەکیی گۆرانیی ئەمەریکیدا هێناوە"‪ .‬سارا لە بەردەوامی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫قسەکانییدا جەخت دەکاتەوە‪ ،‬کە‪:‬‬ ‫"بۆب دیالن لەناو نەریت (ترادیسۆن)ی زمانی‬ ‫بۆ ئەوەی قسەی خۆمان هەبێت‪ ،‬دەبێت دۆخی‬ ‫دونیا و خۆیشمان تێبگەین و هەرس بکەین‪ ،‬ئەوجار ئینگلیزییدا‪ ،‬لە ‪ Milton‬و ‪Blake‬ەوە تا دەگاتە‬ ‫دەبین بە خاوەن بیرکردنەوە و هەڵوێستی خۆمان‪ .‬ئەوانی تر‪ ،‬شاعێرێکی مەزنە‪ .‬ئەو شاعیرە نەک‬ ‫جارێ بۆ ئــەوەی ڕای خۆمان هەبێت لەسەر هەر ترادیسیۆنی نووسراو بەرجەستە دەکاتەوە‪،‬‬ ‫چۆنییەتی ئەو خەاڵتە ئەدەبییە‪ ،‬گەرەکە بەر لە بەڵکە ترادیسیۆنی زارەکییش بەرجەستەدەکاتەوە‪،‬‬ ‫هەموو تشت‪ ،‬لە بیرکردنەوەی لێژنە و دەمڕاستی کە ئەمەش ئەو دەکا بە سەرنجڕاکێش‪.‬‬ ‫چڕینە تۆمارکراوەکانی بە نێو تەواوی ڕێگەکەوە‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیی سوێدیی تێبگەین‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەش لەوان تێبگەین‪ ،‬گەرەکە بیزانین کە بــەرەو بیبیل (کتێبی پیرۆزی مەسیحییەکان)‪،‬‬ ‫سکرتێری ئێستای ئەکادیمیی سوێدیی‪ ،‬کە ناوی لەویشەوە بۆ ڤەرلین و ڕیمبۆ (رامبۆی شاعیر)‬ ‫ســارا دانیوس (‪ ،)Sara Danius‬چۆن و تا دەگاتە سترانبێژە فۆلکلۆرییەکانی زنجیرە‬ ‫بۆچی خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیی ئەمساڵییان بە چیایەکانی (‪ )Appalacherna‬و سترانی‬ ‫گۆرانیبێژ بۆب دیالن بەخشیوە و وێجا بە کەمێک کۆنی بلوز (‪ )Deltablues‬ڕەگئاژۆن‪...‬‬ ‫تیڕامانەوە بڕیاری خۆمان بدەین‪ ،‬نەک بێ هیچ‬ ‫زانیارییەکی دروســت‪ ،‬تەنێ بە قسەگەلێکی لە‬ ‫قتووکراو و حازر بەدەستەوە‪ ،‬بوەعزێنین‪ .‬ئێستا‬ ‫من هەوڵدەدەم بە گوێرەی تێگەیشتنی ئەکادیمیای‬ ‫سوێدیی‪ ،‬بەخشینی خەاڵتی ئەمساڵ بە بۆب دیالن‬ ‫لێکبدەمەوە‪ ،‬کە مەرج نییە ئەو لێکدانەوەی من‬ ‫دواڕاستیییش بێت‪ ،‬لێ‪ ،‬بە گوێرەی بیرکردنەوەی‬ ‫مرۆڤ بۆ ئێستای ئەدەب و دونیا‪ ،‬بەدەریش نییە‬ ‫لە ڕاستییەکی لۆژیکیی‪.‬‬

‫کاردانەوە جیهانییەکان‬ ‫سەبارەت بە بەخشینی نۆبێڵی ئەدەبیات بە‬ ‫بۆب دیالن‬

‫بوب دیالن شانە یان خانەیەکی سەربەخۆیە‬ ‫کە خاشاکی خۆی دەخــوا و تشتێکی نوێی لێ‬ ‫دەسازێنێت‪ .‬ئەو خۆی بە دووبارە بەکارهێنانەوەی‬ ‫ترادیسیۆنەوە‪ ،‬خۆی دەدۆزێتەوە"‪ .‬دواجار سارا‬ ‫داینوس سەبارەت بە ئەزموونی هونەریی و شیعریی‬ ‫بۆب دیالن دەڵێ"هۆنراوەکانی ئەو شیعری گوێن‪،‬‬ ‫مرۆڤ نابێت بە بێدەنگی بۆ خۆی بیانخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەڵێ بیر لە هۆمیرۆس بکەوە کە بەر لە ‪٢٥٠٠‬‬ ‫ساڵ شیعری گوێی نووسی کە هەمیشە بە ئامێری‬ ‫میوزیک پیشکەشی دەکرد‪"...‬‬ ‫ئەو گوتنانەی سەرەوە‪ ،‬پووختەی تێگەیشتنی‬ ‫ئەکادیمیای سوێدییە بۆ بایەخی هونەریی و‬ ‫ئەدەبیی بۆب دیالن‪.‬‬ ‫کەواتە لەو ناکۆییەوە ئەوەی گەرەکە بیڵێین‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬کە ئەمڕۆ ئەدەب و هونەر بە گشتیی وەک‬ ‫ئەوەی لە مۆدێرنیزم‪ ،‬کە ڕەتکردنەوەی نەریتی باو‬ ‫و داهێنانی نوێ یان قسەکردن بوو لە "داستانە‬ ‫مەزنەکان"‪ ،‬سەیر دەکــرا‪ ،‬مانای نەماوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئــەدەب و هونەر و کولتوور لە ڕوانگەی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمەوە دەخوێنرێتەوە‪ .‬لەو دۆخە‬ ‫پۆستمۆدێرنەدا دونیای ڕۆژئاوا داهێنانی ئەدەبیی و‬ ‫هونەریی‪ ،‬بە مانایەکی سادە‪ ،‬لە کۆکردنەوەی کۆی‬ ‫ڕابردوو و ئێستادا دەبینێتەوە و هاوکاتیش سازاندنی‬ ‫خودە لەناو ناوکۆیی خودیی زمان‪ ،‬ئەدەب و هونەری‬ ‫خۆیەکیی و جیهاندا‪ .‬بۆیە دەکــرێ تێگەیشتنی‬ ‫پۆستمۆدێرنیی بۆ شێوازی ئەدەبیی و هونەری‪ ،‬لە‬ ‫چەند خاڵدا چڕ بکەینەوە‪ ،‬کە ئەگەر سەرنجبدەیت‪،‬‬ ‫ئەکادیمیای سوێدیی لەو تێگەیشتنەوە سەیری بۆب‬ ‫دیالن دەکا‪ .‬ئەو خااڵنەش بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ /١‬مینیمالیزم‪ :‬هونەرمەند و ئەدەبنووس لە‬ ‫دەقەکەی یان تابلۆ و سترانەکانیدا‪ ،‬کەمترین‬

‫دەربڕین لە کەسایەتیی خۆیدا نیشاندەدات‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەکی سادە دەنووسێ و تابلۆ دەکێشێتەوە‬ ‫و دەچڕێت‪.‬‬ ‫‪ /٢‬مەسیمالیزم‪ :‬نــووســەری پۆستمۆدێرن‬ ‫بەرهەمەکەی بە ناڕێکخراوی‪ ،‬ئاسایی‪ ،‬وردەکارییەکی‬ ‫زۆرەوە دەنووسێت‪.‬‬ ‫‪ /٣‬ڕیالیزمی جادوویی‪ :‬نووسەر ڕووداوەکان لە‬ ‫دەقەکەیدا بە سەختیی و ناواقیعی دەهۆنێتەوە‪.‬‬ ‫سەرنجبدە‪ ،‬گــوایــە ڕۆمــانــی ئێستای کــوردیــی‪،‬‬ ‫جادووییە‪.‬‬ ‫‪ /٤‬فیکشن‪ ،‬خەیااڵندن‪ :‬نووسەر دەقەکەی بە‬ ‫ڕووداو و بابەتی واقیعیی و خەیاڵیی تێکهەڵکێش‬ ‫دەکا‪ ،‬بە بێ ئەوەی ئاماژەش بەوە بکا کە کامە‬ ‫واقیعییە و کامەشییان خەیاڵییە‪.‬‬ ‫‪ /٥‬هاوئاست بوون لەگەڵ خوێنەردا‪ :‬نووسەر یان‬ ‫هونەرمەند هەمیشە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بۆ‬ ‫خوێنەر و بینەر نهێنیی کەسایەتییان و وێنەکان‬ ‫ئاشکرا دەکا‪.‬‬ ‫‪ /6‬میتافیکشن (ســەرووی خەیاڵ)‪ :‬نووسەر‬ ‫هەوڵدەدات وا لە خوێنەر بکا ئاگای لەو دەقە بێت‬ ‫کە دەیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫‪ /7‬ئینترتێکستوالیتێت‪ :‬نووسەر چەندین‬ ‫دەقی تر‪ ،‬کۆن و نوێی بەر لە خۆی وەردەگرێت‬ ‫و دەقێکی نوێی لێ بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬هەروەک‬ ‫ئەوەی کە ئاکادیمیای سوێدیی سەبارەت بە بۆب‬ ‫دیالن‪ ،‬ئاماژەی پێدەکات‪ .‬بە خۆت خەسڵەتەکانی‬ ‫تری ئەدەب و هونەری پۆستمۆدێرن‪ ،‬بژمێرە‪.‬‬ ‫کەواتە ئەدەب و هونەر بە گشتیی‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەفرێنەر یان تشتێکی نوێ دابهێنێن‪ ،‬گەرەکە‬ ‫هەناسە و خۆراکی لە ڕەگی زمان‪ ،‬ناخی خاکی‬ ‫نەریتێکی خۆیەکیدا وەربگرێت‪.‬‬

‫هەڵسە‬ ‫پەیوەندی‬ ‫پۆستمۆد‬ ‫پێبەخشی‬ ‫و جڤاکیی‬ ‫دیــانــدا‬ ‫هەنووکەی‬ ‫کە هەڵگر‬ ‫فەقیراتن‪.‬‬ ‫لەو ڕو‬ ‫بە مانای‬ ‫زۆرینەی‬ ‫لەبەر نەز‬ ‫و پەلیتن‪.‬‬ ‫دیارە ز‬ ‫ســەبــارەت‬ ‫زانیارییان‬ ‫و گواستن‬ ‫نەیانخوێن‬ ‫خەاڵتی ن‬ ‫ڕۆژگارەدا‬ ‫تێبگەن‪.‬‬ ‫ئەدەبی ک‬ ‫عەنتیکەی‬ ‫دەبینیت‪،‬‬ ‫لە شێوە‬ ‫ئەقڵ و ئ‬ ‫نەریتیشن‬ ‫کە ئێستا‬

‫ئەمەش‬ ‫کوردیی ه‬

‫جۆیس کارۆ‬

‫بەخشینی خەاڵتی نۆبێ‬ ‫هەڵبژاردەیەکی ه‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‬

‫ئامادەکردنی‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لیۆناردۆ کۆهن‪ -‬هونەرمەندی کەنەدی‪:‬‬ ‫بە بۆچوونی من پێدانی ئەم خەاڵتە بە بۆب دیالن وەک‬ ‫هەڵواسینی مەدالیایە بەسەر لوتکەی ئیڤێریستەوە وەک‬ ‫بڵندترین لوتکەی جیهان‪.‬‬ ‫هاری کانزرۆ‪ -‬نووسەر‪:‬‬ ‫پێدانی نۆبێڵی ئەدەبیات بە دیــان‪ ،‬وەک پێدانی‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئاشتییە بە باراک ئۆباما لەبەر دەبلیۆ‬ ‫بووش‌نەبوونەکەی‪.‬‬ ‫جۆیس کاڕۆڵ ئووتس‪ -‬نووسەری ئەمەریکی‪:‬‬ ‫پشتگیریی ئەم هەڵبژاردنەی ئەکادیمیای سویدی دەکەم‬ ‫بۆ خەاڵتی نۆبێڵ‪ ،‬پێشم وایە کە گۆرانییەکانی بۆب دیالن‬ ‫بە قووڵیی پارچەیەکی ئەدەبین‪.‬‬ ‫سەلمان ڕوشدی‪:‬‬ ‫لە ئۆرفیووسەوە تا فەیز‪ ،‬گۆرانی و شیعر پەیوەندییەکی‬ ‫باشیان پێکەوە هەیە و دیالن میراتگری درەوشاوەی ئەم‬ ‫نەریتە گوتن‌کارییەیە‪ .‬هەڵبژاردنێکی نایاب بوو‪.‬‬

‫جۆیس کارۆل ئۆتس‪ ،‬ڕۆمانن‬ ‫وتارنووسی بەناوبانگی ئەمە‬ ‫چەند ساڵێکە لەسەریەک‬ ‫ناوانەدا دێ کە دەشێ هە‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیات‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتەکەی لە ب‬ ‫بیستەم بوو‪.‬‬

‫جودی پیکۆ‪ -‬ڕۆماننووسی ئەمەریکی‪:‬‬ ‫ئایا ئەمە بەم واتایەیە کە منیش دەتوانم خەاڵتی گێرمی‬ ‫ببەمەوە؟ کە خەاڵتێکە بۆ میوزیک و گۆرانی‪.‬‬ ‫ستیڤن کینگ‪ -‬نووسەری ئەمەریکی‪:‬‬ ‫بەم هۆیەوە زۆر خۆشحاڵم‪.‬‬ ‫باراک ئۆباما‪:‬‬ ‫پیرۆزبایی لە بۆب دیالن دەکەم‪ ،‬چونکە ئەو شاعیرە‬ ‫دڵخوازەکەی منە‪.‬‬ ‫تیم ستێنلی‪ -‬مێژوونووس‪:‬‬ ‫لە دنیایەکدا کە براوەی نۆبێڵی ئەدەبیاتەکەی بۆب دیالن‬ ‫بێت‪ ،‬دەبێ کاندیدی سەرۆکایەتییەکەشی دۆناڵد ترەمپ‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫پەڕەی فەرمیی هارووکی مووراکامی لە فەیسبووک‪:‬‬ ‫دڵتەنگ مەبە‪ ،‬تەنیا دەبەنگەکان دڵتەنگ دەبن‪ – .‬لە‬ ‫ڕۆمانی دارستانی نەرویجییەوە‬ ‫دەیلی تەلەگراف‪:‬‬ ‫لەو کاتەوە کە بۆب دیالن نۆبێڵی وەرگرتووە‪ ،‬فرۆشی‬ ‫کتێبی بیرەوەرییەکانی و هــەروەهــا کتێبی تێکستی‬ ‫گۆرانییەکانی فڕیوە‪.‬‬

‫هیوادارین کە بۆب دیالن بتوانێ‬ ‫ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە هەتا‬ ‫شتێکی سیاسییانە بڵێ‬

‫بەاڵم ئەمساڵ لە جیاتیی ئ‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیات بۆ‬ ‫بەخشییە ''بــۆب دیالن''ـی ه‬ ‫بەرانبەر هێنانەئارا و خولقاندی‬ ‫نوێ لە گۆرانیی باوی ئەمەریکای‬

‫تاکە پەیوەندی لە نێوان ئۆ‬ ‫گۆرانیی ''ئازیزی غەمگین‪ ،‬ئێست‬ ‫هات'' لە یەکێک لە چیرۆکەکا‬ ‫''بۆ کوێ دەڕۆیت‪ ،‬لە کوێ بووی‬ ‫ئەوەی ئۆتس بە ڕۆژنامەی ''وۆڵ‬ ‫کە ئەو کاریگەرییە ناڕاستەوخۆی‬

‫ئەمەی خوارەوە وەاڵمی ''ئۆتس‬ ‫''دیالن''ـدا‪:‬‬

‫هەڵبژاردەکەی کۆمیتەی خە‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )524‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/10/17‬‬

‫گوێ‬

‫بۆب دیالن‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شەمال وەلی‬

‫ساڵدا‬

‫و مۆدێرنیزمدا وێڵ و سەرگەردانە‪ ،‬بۆیە هەر بە‬ ‫هەمان تەرازووی حەفتا و هەشتایەکانەوە سەیری‬ ‫دونیا و ئەدەب دەکا‪ .‬لەوەش گەڕێ‪ ،‬هەندێک‬ ‫موفەکییری سیاسیی و فەلسەفییمان بۆ دروست‬ ‫بوون‪ ،‬پێیان وایە‪ ،‬لە دونیای زانست و ماریفەی‬ ‫پیشکەوتوودا‪ ،‬ئەدەب و شیعر‪ ،‬مانایان نەماوە‪،‬‬ ‫هەر کوردە کە دەستییان لی بەرنا بێت‪ .‬کەواتە‬ ‫شێالنی ئەو قوڕەی کورد سانا نییە‪.‬‬ ‫کــەواتــە دەکــرێ لە الیــەکــەوە لە ڕوانگەی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمەوە لە بەخشینی ئەو خەاڵتە‬ ‫بە بۆب دیالن تێبگەین‪ ،‬کە ئەو هونەرمەندە‪،‬‬ ‫وەک هۆمیرۆس‪ ،‬هۆنراوە الی ئەو هەر چاو‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکە گوێشە‪ .‬هــەروەک داهێنانی ئەو‬ ‫ئاوێتەکردنی نەریتی داهێنانی بەر لە خۆیەتی‪،‬‬ ‫تا خودی پچڕ پچڕەکەی خۆی دابهێنێتەوە‪.‬‬

‫ەنگاندی شیعر و سترانەکانی بۆب دیالن‪،‬‬ ‫ی بەو خەسڵەت و شێوازانەی هونەری‬ ‫دێرنەوە هەیە‪ ،‬بۆیە خەاڵتەکەیان‬ ‫ییوە‪ ،‬وێڕای پەیام و هەڵوێستی سیاسیی‬ ‫یەکانی لە ستران و هۆنراوەکانی بۆب‬ ‫کە لەگەڵ ڕوانــگــەی بــاوی سیاسیی‬ ‫ی سیاسیی پۆستمۆدێرنیتە هاوکۆکن‪،‬‬ ‫ری غەمی مرۆڤ و بێکاریی و فەقیر و‬ ‫‪.‬‬ ‫وانگەیەوە‪ ،‬سترانی کوردانی باکوور‪،‬‬ ‫داهێنان لە ئیستادا‪ ،‬داهێنانن‪ ،‬ئەمما‬ ‫هونەر و ئەدەبی الی خۆمان‪ ،‬باشوور‪،‬‬ ‫زانی لە دۆخی پۆستمۆدێرنیزمدا‪ ،‬هەلیت‬ ‫‪.‬‬ ‫زۆرینەی نووسەر و هونەرمەندی باشووریی‬ ‫ت بە مۆدێرنێزم و پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫ن هەیە‪ ،‬لێ چونکە زانیارییەکانی گوتە‬ ‫‪٢٠١٦.١٠.١٤‬‬ ‫نەوەن؛ وەک پــەروەردە و فێرکاریی‬ ‫ندووە‪ ،‬بۆیە ســەبــارەت بە خشینی‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەگەر دەتەوێ زیاتر لەسەر مۆدێرنیزم‬ ‫نۆبێڵ بە بۆب دیالن و بابەتەکانی ئەم و پۆستمۆدێرنیزم بخوێنیتەوە‪ ،‬سەیری"زمان‬ ‫ا‪ ،‬ناتوانن لە ناوکۆیی (کۆنتێکست)ەکان ئاسۆیەکە لە نێوان ئاسمان و زەوییدا" بکە‪ ،‬کە‬ ‫ئەگەر سەیری کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬سیاسیی و هی نووسەری ئەم دێڕانەیە‪.‬‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان بکەیت‪ ،‬ئەو وێنە‬ ‫لەم دوو لینکەدا‪ ،‬ڕاگەیاندنی ئەکادیمیای‬ ‫ی پۆستمۆدێرنیزم و پۆستمۆدێرنیتە سوێدیی بخوێننەوە یان گوێی لێبگرە و پاشانیش‬ ‫‪ ،‬کە لە الیەکەوە دەبینی ئەو خەڵکە گوێ لە بۆب دیالن بگرە‪.‬‬ ‫ە و ڕواڵەتدا پۆستمۆدێرنن‪ ،‬کەچی لە‬ ‫ئەخالقدا‪ ،‬نە مۆدێرن‪ ،‬نە پۆست و نە ‪http://www.dn.se/dnbok/nobelpri-‬‬ ‫ن‪ ،‬بۆیەشە تووشی ئەو ئاژاوەیە بووین‬ ‫‪set-i-litteratur-2016-till-bob-dylan/‬‬ ‫ا تێیدا دەژین‪.‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/‬‬

‫ش چونکە نووسەر و بخوێنی گشتیی‬ ‫هێشتا لە ناوکۆیی (کۆنتێکست)ی کۆن‬

‫‪watch?v=PZ2-J0Gg_04‬‬

‫ۆل ئۆتس‪:‬‬

‫ێڵ بە بۆب دیالن‬ ‫هەژێنەر بوو‬

‫ە‪ :‬هەژار عوسمان‬

‫نووس و چیرۆکنووس و‬ ‫ەریکا و جیهان‪ ،‬ماوەی‬ ‫نــاوی لە لیستی ئەو‬ ‫ەڵببژێرێن بۆ وەرگرتنی‬ ‫ت‪ .‬ئەگەرچی بەختی‬ ‫بیست کەسی یەکەمدا؛‬

‫ئەو‪ ،‬کۆمیتەی هەڵبژاردنی‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠١٦‬خەاڵتەکەی‬ ‫هاونیشتمانیی ئۆتس‪'' ،‬لە‬ ‫ی گوازرشتێکی شاعیرانەی‬ ‫ییدا‪''.‬‬

‫ۆتس و دیالندا ئەوەیە کە‬ ‫تا ئیتر هەموو شت کۆتایی‬ ‫انی ''ئۆتس''ـەوە بە ناوی‬ ‫یت؟'' وەرگیراوە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ستریت جێرناڵ''ـی گوتووە‬ ‫یە‪.‬‬

‫س''ـە لە بەرانبەر نۆبێڵەکەی‬

‫ەاڵتی نۆبێڵ هەژێنەر بوو‪.‬‬

‫««‬

‫زۆرێــک لە ئێمە (ڕاستیەکەی زۆرینەمان) میوزیک و‬ ‫گۆرانییەکانی سااڵنی ‪١٩٦٠‬ـەکانی دیالن لەناو گیان و‬ ‫دەروونماندایە‪ -‬بە تایبەت لیریکە سوریال و مۆنۆلۆگییە‬ ‫دراماتیکییە بەهێزەکانی وەکــوو؛ (''ئــازیــزی غەمگین‪،‬‬ ‫ئێستا ئیتر هەموو شت کۆتایی هــات'' و ''لەگەڵ خوا‬ ‫لە بــەرەی ئێمەدا'' و ''فووکردن لە هــەوادا'' و ''وەکــوو‬ ‫جێبەخۆنەگرێک'')‪ .‬من بڕوام وایە‪ ،‬خەاڵتەکەی دیالن چەند‬ ‫ساڵێک بۆی دانراوە و حازر کراوە‪ -‬ئەوە ماوەی دە ساڵێکە‬ ‫بە جددی ناوی دەهێنرێ بۆ وەرگرتنی خەاڵتەکە‪ ،‬بۆیە پێم‬ ‫وا نییە بەخشینی خەاڵتەکە بەو شتێکی هێندەش داچڵەکێن‬ ‫بێ‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬بەخشینی خەاڵتەکە بە یەکێک لەو ئەندامانەی‬ ‫گرووپی میوزیکی بیتڵس کە هێشتا لە ژیاندا ماوە لە هەمان‬ ‫کاتدا هەم هەڵبژاردەیەکی هەژێنەر و هەمیش خرۆشێنەر‬ ‫دەبــوو‪ .‬لە ڕاستیدا ئەگەرچی قسەش هەڵدەگرێ بەاڵم‬ ‫میوزیکی ئەوان (بیتڵس) هێندەی ئیشەکانی بۆب دیالن‬ ‫گرنگە‪ ،‬یان ڕاستییەکەی زیاتریش گرنگە‪.‬‬ ‫جۆیس دەڵــێ هیوادارین کە بۆب دیــان بتوانێ ئەو‬ ‫دەرفەتە بقۆزێتەوە هەتا شتێکی سیاسییانە بڵێ‪ .‬لەم‬ ‫کاتە کەسبەکەسەدا کاتێک دیموکراسی بۆ خۆی وا دیارە‬ ‫لەژێر مەترسیدایە و بێدەستە‪ ،‬زۆر گرنگە هونەرمەندەکان و‬ ‫نووسەرەکان زۆر بە ڕوونی ڕاستگۆیی و ڕاشکاوانە قسەی‬ ‫خۆیان بکەن‪ .‬ئەگەرچی بە دڵنیایییەوە لەوەش تێدەگەم کە‬ ‫بۆب دیالن بیەوێ هەر وا خۆی لە سیاسەت بە دوور بگرێ‬ ‫و هیچیش نەڵێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬وۆڵ ستریت جۆرناڵ‬

‫جاران جارجار تەماشای ڕابردووم دەکرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئەو کارە ناکەم‪ .‬نازانم چۆن‬ ‫ئەو گۆرانییانەم نووسین‪ .‬کارە سەرەتاییەکانی من بە شێوەیەکی پەڕجووئاسا نووسران‪.‬‬ ‫دەبێ هەوڵ بدەیت دابنیشی و شتێکی وەک ئەو گۆرانییانە بنووسی‪ .‬ئەمە جۆرێکی‬ ‫جیاوازە لە پەڕجوویەک‪ .‬من ئەم کارەم ئەنجام دا‪ .‬من ئەم کارەم ڕۆژگارێک ئەنجام‬ ‫دا‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بە ئێستا تۆ ناتوانی کارێک بۆ هەمیشە ئەنجام بدەیت‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئێستاش دەتوانم کاری تر بکەم‪ ،‬بەاڵم چیتر ناتوانم ئەو کارانە بکەوە‪.‬‬ ‫ڕاستییەکەی من لە منداڵیدا خۆم بە کەسێکی دڵخۆش یان خەمگین نەدەزانی‪.‬‬ ‫هەمیشە دەمزانی کە شتێک لەم دنیایەدا هەیە من دەبێ پێی بگەم‪ .‬ئەو شتەش ئەو‬ ‫ڕۆژگارە لەو شوێنە نەبوو کە من تێیدا دەژیام‪.‬‬ ‫باوکودایکی من وایاندەزانی ئەو شوێنەی کە لێی دەژین پایتەختی جیهانە‬ ‫بۆیە هەرگیز بۆ هیچ شوێنێک نەڕۆیشتن‪ .‬کاتێکیش ویستم بچم‬ ‫بۆ نیۆیۆرک لە پێناو هونەرەکەمدا‪ ،‬بێگومان بە دڵیان نەبوو‪.‬‬ ‫زۆر گوێم لە ڕادیۆ دەگرت و هەمیشە لە فرۆشگاکانی‬ ‫شریت‌فرۆشتندا بووم‪ .‬گیتار و پیانۆم دەژەنی و لەو‬ ‫جیهانەی دەوروبەرمەوە فێری نووسینی گۆرانی بووم‪.‬‬ ‫خەریک بوو بە خێرایی بەرەو ئەو ڕووناکییە شکۆدارانە‬ ‫دەڕۆیشتم‪ .‬چــارەنــووس خەریک بــوو ڕاستەوخۆ‬ ‫تەماشای منی دەکرد نەک هیچ کەسێکی تر‪.‬‬ ‫ئەم هەستەی کە وەک بڵێی شتێک دەربــارەی‬ ‫خۆت دەزانی و هیچ کەسی تر نایزانێت‪ ،‬وێنەیەک کە‬ ‫سەبارەت بە داهاتووی خۆت لە زەینتدایە و دەبێتە‬ ‫ڕاستی‪ .‬چارەنووس شتێکە کە دەبێ الی خۆت‬ ‫هەڵی بگریت‪ ،‬چونکە شایەن بە تێکشکانە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئاشکرای بکەیت لەوانەیە کەسێک‬ ‫لەناوی بەرێت‪ .‬کەواتە وا باشە هەموو‬ ‫شتێک لە دڵی خۆتدا بێت‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بـــەوەش کــە نــاوی خــۆم لە‬ ‫ڕۆبێرت زەیمرمانەوە گــۆڕی بۆ بۆب دیالن‬ ‫ئەمەش چارەنووس بوو‪ .‬دەزانــی‪ ،‬هەندێک لە‬ ‫مرۆڤەکان لە دایکوباوکی نەگونجاوەوە و بە ناوی‬ ‫نەگونجاوەوە لە دایک دەبن‪ .‬تۆش دوایی دێی ناوێکی‬ ‫گونجاو بۆ خۆت هەڵدەبژێریت‪ ،‬مرۆڤ ئازادە لەوەی کە‬ ‫چی هەڵدەبژێرێت‪.‬‬ ‫من هەرگیز نەمویستووە بە کەسێکم بزانن کە ئەو‬ ‫کەسە نەبم‪ ،‬نامەوێ وەک چیرۆکەکانی ئێدگار ئالن‬ ‫پۆ بم‪ ،‬نامەوێ شتێکی ناواقعی بم‪ .‬من میوزیسیانێکی‬ ‫سادەم‪ .‬پێم دەڵێن تۆ پەیامبەری یان نازانم چی‪ .‬من‬ ‫هەرگیز نەمویستووە پەیامبەر بم‪ .‬لەوانەیە ویستبێتم شەیتان‬ ‫بم بەاڵم پەیامبەر نا‪ .‬من هەموو هەوڵێک دەدەم وەکوو‬ ‫شەیتان بم‪.‬‬

‫من‬ ‫دەمەوێت‬ ‫وەکوو‬ ‫شەیتان بم‬

‫نۆبێڵی ئەمساڵ دەکرێ ڕووەکییەکان‬ ‫دڵخۆش بکات‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬مژدە حەسەن‬ ‫گاردیان‬ ‫بە کورتی دەربارەی بۆب دیالن‬ ‫بــۆب دیــان یه‌كێك ‌ه ل ‌ه كاریگه‌رترین‬ ‫گۆرانیبێژ و شاعیره‌كانى ســه‌ده‌ى‬ ‫بــیــســت ـه‌م‪ .‬لـــ ‌ه ســـه‌ره‌تـــاى ســااڵنــى‬ ‫شەستەکانەوە‌ ده‌ستى به‌ كار كردوو‌ه ل ‌ه‬ ‫بوارى گۆرانیدا‪ ،‬كه‌ هاوشان بووە لەگەڵ‬ ‫ڕووداو‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانى وه‌كو جه‌نگ‬ ‫و مافى هاوواڵتیان و چینی کرێکاراندا‪.‬‬ ‫بۆب شاعیر و هۆنەرمەند و نیگارکێش و‬ ‫هاوکات ڕووەکییشە‪.‬‬ ‫بــۆب دیــان نــاوى ت ـه‌واوه‌تــى "ڕۆبــێــرت ئاڵن‬ ‫زیمه‌مان"ـ ‌ە و ل ‌ه ‪24‬ـى مەیى ‪1941‬دا ل ‌ه دڵوس‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫مینیۆسۆتای ئەمەریکا له‌دایك بووه‌‪ .‬ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫سه‌رقاڵى خوێندنى زانكۆ بووه‌ ده‌ستى ب ‌ه گۆرانیى‬ ‫شــارى و جه‌ماوه‌رى كــردووه‌‪ ،‬له‌ كافێكانیشدا‬ ‫گۆرانیى گوتوو‌ه و دواتر نازناوى بۆب دیالنى لە‬ ‫خۆی ناوە‪ .‬ئه‌و ناوه‌شى له‌ كاراكته‌رى سه‌ره‌یكى‬ ‫زنجیره‌یه‌كى ته‌له‌فیزیۆنى ڕۆژئاواییه‌وه‌‌ وه‌رگرتوو‌ه‬ ‫به‌ ناوى "گه‌نسمۆوك"‪.‬‬ ‫بۆب ل ‌ه ساڵى ‪1965‬دا هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ‬ ‫لۆوندیسدا كـــردووه‌ و لـ ‌ه ساڵى ‪ 1977‬جیا‬ ‫بوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬خاوه‌نى چوار منداڵن ب ‌ه ناوه‌كانى‪:‬‬ ‫جێسى‪ ،‬ئانا‪ ،‬ساموێل و جه‌یكوب‪ .‬دیالن هه‌روه‌ها‬ ‫كچه‌كه‌ى لۆوندیس‪ ،‬ماریاى له‌ خۆ گرتوو‌ه ك ‌ه‬ ‫كچى هاوسه‌رى پێشووى لۆوندیس بووه‌‪ .‬جه‌یكوب‬ ‫ئێستا به‌ڕێوه‌به‌رى باندێكى گۆرانیى ڕۆك ‌ه به‌ناوى‬ ‫"وۆڵفالوه‌رس‪".‬‬ ‫ل ‌ه ساڵى ‪1960‬دا بۆب ل ‌ه زانكۆ ده‌رده‌چێت‬

‫و ده‌گوێزێته‌و‌ه بۆ نیویۆرك‪ ،‬له‌و شوێنه‌ى ك ‌ه‬ ‫ئه‌فسانه‌ى گۆرانیبێژى جه‌ماوه‌ریى "ودى گه‌ساریا"‬ ‫ك ‌ه یه‌كێك بوو له‌وانه‌ى بۆب سه‌رسامى بوو‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆشخان ‌ه خه‌وێنرابوو بە هۆى نه‌خۆشییه‌كى‬ ‫ده‌گمه‌نى كۆئه‌ندامى ده‌مــاره‌وه‌‪ .‬بۆب به‌رده‌وام‬ ‫سەردانى "ودى" ده‌كــرد و له‌ هه‌مان كاتیشدا‬ ‫ل ‌ه قاوه‌خانه‌كان و باڕه‌كاندا چاوى به‌ چه‌ندین‬ ‫میوزیسیان ده‌كه‌وت‪ ،‬ئیتر ده‌ستى كرد ب ‌ه نووسینى‬ ‫گــۆرانــى‪ ،‬ل ـه‌و هه‌نگاو‌ه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌یه‌یدا‬ ‫"گۆرانییه‌ك بۆ ودى" تیدا بوو‪ ،‬ك ‌ه پێشكه‌شى‬ ‫پاڵه‌وانه‌كه‌ى خۆى كردبوو ك ‌ه "ودى گه‌ساریا"یه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵى ‪1961‬دا دیالن یه‌كه‌م ڕێكکه‌وتننامه‌ى‬ ‫خۆى ئیمزا كردوو‌ه و ب ‌ه یه‌كه‌م ده‌نگى كاریگه‌ر‬ ‫نــاســراو‌ه لـه‌ مــێــژووى میوزیكى جـه‌مــاوه‌ریــى‬ ‫ئه‌مەریكادا‪ .‬هه‌روه‌ها ‪ 1963‬ساڵى ده‌رچوونى‬ ‫"فریوێڵن" ك ‌ه دیالنى وه‌كو یه‌كێك ل ‌ه ڕه‌سه‌نترین‬ ‫ده‌نگ ل ‌ه هۆنراوه‌دا ل ‌ه مێژووى میوزیكى ئه‌مەریكادا‬ ‫ده‌ستنیشان كرد‪ .‬به‌بێ وه‌ستان و خاوبوونه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫كار دیالن گه‌شتى هونه‌رییه‌كه‌ى به‌رده‌وام بووه‌و‬ ‫ل ‌ه سااڵنه‌ى دوایى ئه‌لبوومێكى ده‌ركرد ك ‌ه پێك‬ ‫هاتبوو له‌ چه‌ند گۆرانییه‌كی کۆن و تازە‪ :‬توگێز‌ه‬ ‫سرو الیف (‪ ،)2009‬تێمپێست (‪ ،)2012‬شادۆوز‬ ‫ئین زه‌ نایت (‪ )2015‬هەروەها‌ مۆڵن ئه‌نجێڵز‬ ‫(‪.)2016‬‬ ‫ئه‌م شاعیره‌ داستانیی ‌ه جگە لە خەاڵتی نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیات خاوه‌نى خه‌اڵته‌كانى گرامى ئه‌كادیمى و‬ ‫گۆڵدن گڵۆوب ‌ه ‌و هه‌روه‌ها مه‌دالیاى سه‌رۆكایه‌تى‬ ‫بۆ ئازادی لە ئەمەریکا کە ئۆباما پێشکەشی کرد‪.‬‬ ‫دیالن كاریگه‌ر بوو‌ه به‌‪ :‬ئێڵڤس پرێسڵى‪ ،‬جێرى‬ ‫لی لویس‪ ،‬لیتڵ ڕیتچارد و ل ‌ه پیانۆدا له ‌كاتى‬ ‫سه‌ماكانى دواناوه‌ندیدا السایى کردوونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫دیالن هه‌ر ب ‌ه گه‌نجى خۆى گرووپه‌كه‌ى دروست‬ ‫كردووه‌ و گۆڵدن كۆردیشى تێدا بووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫جگ ‌ه له‌وه‌ گرووپێكى تریشى دروست كردوو‌ه ك ‌ه‬

‫ناوێكى خوازراوى هه‌بووه‌ ب ‌ه ناوى "ئێڵستن گه‌ن"‪.‬‬ ‫دوو گــۆرانــیــى ل ـه‌یــادن ـه‌كــراوى جـه‌مــاوه‌ریــى‬ ‫شەستەکانی دیالن بریتین "بلۆوین ئین ز‌ه ویند" و‬ ‫"ئ ‌ه هارد ڕه‌ینس گه‌نه‌فۆڵ"‪.‬‬ ‫له ‌ساڵى ‪2006‬دا دیالن ئه‌لبوومێكى به ‌ناوى‬ ‫"مۆدێرن تایمز"ـه‌وه‌ تۆمار كرد‪ .‬دواى باڵوبوونه‌وه‌ى‬ ‫له‌ فرۆشگاكان‪ ،‬له‌ كۆتاییه‌كانى مانگى هه‌شتدا‬ ‫گه‌یشت ‌ه لووتك ‌ه له‌ ڕیزبه‌ندیى ئه‌لبوومه‌كان بۆ‬ ‫مانگى داهاتوو‪ .‬ئه‌لبوومه‌كه‌ى پێك هاتبوو ل ‌ه‬ ‫ئاوازى خه‌مبار و شارى و گشتییش‪ ،‬ئه‌لبوومه‌كه‌ى‬ ‫ستایش كرا به‌وه‌ى ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه له‌ ڕووى ده‌نگ‬ ‫و وێنه‌وه‌‪ .‬به‌بێ وه‌ستان دیالن به‌رده‌وام بوو ل ‌ه‬ ‫گه‌شتى هونه‌رى و ل ‌ه د‌ه ساڵى سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى‬ ‫بیستویه‌كدا ئه‌لبوومێك ‌ى به‌ ناوى "توگێز‌ه پرو‬ ‫الیف" له‌ مانگى چــوارى ‪2009‬دا باڵو كــرده‌وه‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵى ‪2010‬دا ئه‌لبوومێكى ناڕه‌سمى باڵو‬ ‫كرده‌و‌ه له‌ژێر ناوى "زه‌ ویتماركدیمۆوس"‪ ،‬دوا ب ‌ه‬ ‫دواى ئه‌ویش كۆمه‌ڵه‌یه‌كى ترى باڵو كرده‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫ناونیشانى بۆب دیالن‪ :‬تۆمار‌ه ڕه‌سه‌نه‌كان‪.‬‬ ‫له‌ پاڵ ئه‌وه‌شدا ‪ 40‬كارى هونه‌ریى خۆى ل ‌ه‬ ‫پێشانگاى نه‌ته‌وه‌یى له‌ دانیمارك نمایش كرد‪ ،‬کە‬ ‫تابلۆ بوون‪.‬‬ ‫كاتێك بۆب كاتى به‌تاڵى ده‌بوو ‌و سه‌رقاڵى‬ ‫میوزیك نه‌بوو‪ ،‬به‌هره‌ى خۆى بۆ كارى وێنه‌كێشان‬ ‫دۆزییه‌وه‌‪ ،‬وێنه‌كانى ك ‌ه له‌سه‌ر به‌رگى ئه‌لبوومه‌كانى‬ ‫وه‌ده‌رده‌كه‌ون وه‌كو‪" :‬پۆرتریتى خود (‪ ")1970‬و‬ ‫"شه‌پۆله‌كانى هه‌ساره‌(‪ ،")1974‬هەروەه‌ا شه‌ش‬ ‫كتێبى باڵو كردووەته‌و‌ه ده‌ربــاره‌ى وێنه‌كردن و‬ ‫وێنه‌كێشانه‌كانى‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵى ‪2011‬دا جارێكى تر ئه‌لبوومێكى‬ ‫دیكه‌ى به‌ شێوه‌یه‌كى ڕاسته‌وخۆ باڵو كرده‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫كۆنسێرتێك له‌ زانكۆى براندس ‪ .1963‬هەروەه‌ا‬ ‫ل ‌ه سێپتێمبه‌رى ‪2012‬دا ئه‌لبوومێكى ترى تۆماركرد‬ ‫ب ‌ه ناوى "تێمپێست"‪.‬‬

‫با‬

‫لەگەڵ‬ ‫خۆیدا‬ ‫دەیبا‬

‫با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫کەسێک دەبێ چەند جار سەری‬ ‫نەفەرێ دەبێ چەندێ سەفەر بکا وەرسووڕێنێ و‬ ‫کە بتوانی وەک مرۆڤ بانگی‬ ‫خۆی وا بنوێنێ کە هیچی‬ ‫بکەیت؟‬ ‫نەبینیوە؟‬ ‫کۆترێک دەبێ بەسەر چەند زەریادا وەاڵمەکە با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫بفڕێ‬ ‫هاوڕێکەم‬ ‫با بتوانێ لە کەناراو‪ ،‬ئارام بگرێ و با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫بچێتە خەو؟‬ ‫گولـلەتۆپەکان دەبێ چەند جار‬ ‫دەرگای بەهەشت‬ ‫بتەقێنرێن‬ ‫دایە ئەم میدالەم لێ وەرگرە‬ ‫بەر لەوەی بە یەکجاری قەدەغە‬ ‫ئیتر ناتوانم بە کاری بێنم‬ ‫بکرێن؟‬ ‫خەریکە هێندە تاریک دەبێت‬ ‫وەاڵمەکە با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫کە چیتر ناتوانم هیچ ببینم‬ ‫هاوڕێکەم‬ ‫هەست دەکەم خەریکم لە دەرگای‬ ‫با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫بەهەشت دەدەم‬ ‫تەق تەق تەق لە دەرگای بەهەشت‬ ‫مرۆڤێک دەبێ چەند جار تەماشای دەدەم‬ ‫سەرەوە بکات‬ ‫تا بتوانێ ئاسمان ببینێت؟‬ ‫دایە چەکەکانم بخە سەر زەوی‬ ‫مرۆڤێک دەبێ چەند گوێی هەبێت چونکە ئیتر ناتوانم لەوە زیاتر‬ ‫تا بتوانێ گریانی خەڵکیی‬ ‫تەقە بکەم‬ ‫ببیستێت؟‬ ‫ئەو هەورە ڕەش و ساردە‬ ‫چەند کەسی تر دەبێ بمرن‬ ‫خەریکە دێتە خوارەوە و‬ ‫تا ئەو تێ بگا کە مرۆڤی زۆر‬ ‫منیش هەست دەکەم لە دەرگای‬ ‫مردوون؟‬ ‫بەهەشت دەدەم‬ ‫وەاڵمەکە با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫تەق تەق تەق لە دەرگای بەهەشت‬ ‫هاوڕێکەم‬ ‫دەدەم‬ ‫با لەگەڵ خۆیدا دەیبا‬ ‫ئەربابەکانی جەنگ‬ ‫کێوێک چەند ساڵ دەتوانێ لەسەر وەرن‪ ،‬هۆی! لەگەڵ ئێوەمە‪،‬‬ ‫پێ بوەستێ‬ ‫ئەربابەکانی جەنگ‬ ‫بەر لەوەی لە الیەن زەریاوە هێند ئێوە کە ئەو هەموو تفەنگانە‬ ‫بشۆردرێ کە لەناو بچێ؟‬ ‫دروست دەکەن‬ ‫مرۆڤەکان دەبێ چەند ساڵ بە‬ ‫ئێوە کە فڕۆکەی مەرگ دروست‬ ‫زیندوویی بمێننەوە‬ ‫دەکەن‬ ‫تا ڕێگەیان پێ بدرێ کە ئازاد بن؟ ئێوە کە هەموو ئەم بۆمبانە‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫تێکستی گۆرانییەکانی بۆب دیالن‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬کاوە قادر‬

‫دروست دەکەن‬ ‫ئێوەیەک کە خۆتان دەشارنەوە لە‬ ‫پشت دیوارەکان‬ ‫خۆتان دەشارنەوە لە پشت‬ ‫مێزەکان‬ ‫تەنیا دەمەوێ بزانن کە‬ ‫من دەتوانم لە پشت‬ ‫دەماکەکانتانەوە‪ ،‬ڕووخسارتان‬ ‫ببینم‬

‫پاشان‪ ،‬ئێوە دەکشێنەوە و‬ ‫لەو مرۆڤانە دەڕوانن کە هەروا‬ ‫دەمرن و دەمرن‬ ‫ئێوە لە کۆشکە شکۆدارەکانتان‬ ‫خۆتان شاردووەتەوە‬ ‫کاتێ کە خوێنی گەنجەکان‬ ‫لە جەستەیانەوە دەڕژێ و‬ ‫دەچێتە نێو خاکەوە‬

‫ئێوە خراپترین ترسێک کە دەکرێ‬ ‫ئێوەیەک کە هەرگیز هیچ کارێکتان هەبێت‬ ‫نەکرد‬ ‫هێناتانە بوون‪:‬‬ ‫تەنیا دروست دەکەن کە تێکی‬ ‫ترسی بەدنیاهێنانی مندااڵن‬ ‫بدەن‬ ‫بۆ ئەم دنیایە‬ ‫ئێوە یاری بە دنیای من دەکەن‬ ‫چونکە خەریکن هەڕەشە لە‬ ‫وەک بڵێی یاریی مندااڵن بێ‬ ‫منداڵەکەی من دەکەن‬ ‫تەفەنگێک دەخەنە ناو دەستم و‬ ‫کە نە لە دایک بووە‪ ،‬نە ناوێکی‬‫خۆتان لە تەماشام دەشارنەوە و‬ ‫هەیە‪-‬‬ ‫ئێوە شایەنی ئەو خوێنە نیین‬ ‫کاتێ گولـلەکان بە خێرایی لە‬ ‫لوولەی تفەنگەکەوە دەرپەڕین‬ ‫کە لە دەمارەکانتاندایە‬ ‫ڕوو وەردەگێڕن و ڕادەکەن‬ ‫من چەندێک دەبێ بزانم‬ ‫کە بتوانم بێ سەرە‪ ،‬قسە بکەم؟‬ ‫ئێوە وەکوو یەهوودان‬ ‫درۆ دەکەن و فێڵ دەکەن و‬ ‫لەوانەیە بڵێن من زۆر گەنجم‬ ‫دەتانەوێت کە باوەڕ بکەم‬ ‫لەوانەیە بڵێن شتێک فێر نەبووم‬ ‫جەنگی جیهانی شتێکی باشە‪،‬‬ ‫هەرچەند لە ئێوە بچووکترم‬ ‫بەاڵم شتێک باش دەزانم‬ ‫بەاڵم من قوواڵییی چاوەکانتان‬ ‫دەبینم و‬ ‫ئەویش ئەوەیە کە تەنانەت‬ ‫ناو زەینتان دەخوێنمەوە‬ ‫مەسیحیش‬ ‫هەروەک چۆن کە دەتوانم‬ ‫هەرگیز ئەو کارە نابەخشێت کە‬ ‫ئێوە کردتان‬ ‫ئەو ئاوەش ببینم کە دەچێتە‬ ‫زێرابەوە‬ ‫بهێڵن پرسیارێکتان لێ بکەم‬ ‫ئێوە هەموو ئەم چەکانەتان‬ ‫پێتان وایە پارەکەتان بایی ئەوەندە‬ ‫بۆ خەڵکی ترە کە ئەوان تەقە‬ ‫بێت‬ ‫کە بتوانێ بەخشینەکەتان بکڕێت؟‬ ‫بکەن‬

‫پێتان وایە بتوانێ؟‬ ‫من پێم وایە کە‬ ‫کاتێ مەرگ گیانتان لێ بستێنێ‬ ‫هەموو ئەو پارەیەش کە کۆتان‬ ‫کردووەتەوە‬ ‫ناتوانێ ڕۆحتان ئازاد بکات‬ ‫هیوادارم هەمووتان بمرن و‬ ‫مەرگیشتان زۆر زوو دەگات‬ ‫ئەوکات بە دوای تابووتەکانەوە‬ ‫دێم‬ ‫لەو دوانیوەڕۆ ڕەنگپەڕیوەدا و‬ ‫لە ئێوە دەڕوانم‬ ‫لە کاتێکدا دەچنە پێخەفی‬ ‫مەرگەوە و‬ ‫لەسەر گۆڕەکەتان دەوەستم‬ ‫تا ئەو کاتەی دڵنیا ببمەوە‬ ‫کە مردوون‬ ‫فرمێسک‬ ‫لەنێو فرمێسک و بزەکانەوە باوەڕم‬ ‫پێتە‬ ‫تەنانەت ئەگەر لە یەک دوور بین‬ ‫باوەڕم پێتە‬ ‫تەنانەت سپێدەی ڕۆژی دواتر‬ ‫کاتێک گزنگ نزیک دەبێتەوە‬ ‫باوەڕم پێتە‬ ‫ئەم هەستە هێشتاش لە دڵمدایە‬ ‫مەهێڵە زۆر دوور بکەومەوە‬ ‫لەوێ کە بەردەوام تازە دەبمەوە و‬ ‫ئەوەی ئەمڕۆ بە منت داوە‬ ‫بەنرختر لەوەیە کە بتوانم دەری‬ ‫ببڕم‬ ‫گرنگ نییە خەڵکی چی دەڵێن‬ ‫من باوەڕم بە تۆیە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪315‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ژمارە (‪ )315‬دوشەممە ‪2016/10/17‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫لە چاڵدێرانەوە بۆ موسڵ‬ ‫كورد وەك قوربانیی ملمالنێی مەزهەبگەرایی‬ ‫«سەرنجێك لەپەیوەندی نێوان ئاین‌و ناسیۆنالیزم لەڕوانگەی بیربۆچوونەكانی (باربارا ئان‪-‬ریڤەر)ەوە»‬ ‫پێویست ناكات ئێمەی‬ ‫كورد ببینە بەشێك لەو ملمالنێ‬ ‫مەزهەبییەی نێوان شیعە‌و سوننە كە‬ ‫لەئێستادا خاڵی بەریەككەوتنی جەنگی‬ ‫موسڵە‬

‫د‪.‬سەالم عەبدولكەریم‬ ‫پرسیاری سەرەكی لەم وتــارەدا‬ ‫ئەوەیە بۆچی نەتەوەكانی عەرەب‌و‬ ‫فــارس‌و تورك توانیویانە سوود‬ ‫لەئاین‌و مەزهەب وەربگرن‌و بیكەنە‬ ‫ئــامــرازی بونیاتنانی دەوڵــەتــی‬ ‫نەتەوە‪ ،‬بەاڵم كورد بەپێچەوانەوە‬ ‫بەو ئامرازە دەستەمۆ‌و رامكراوەو‬ ‫بۆتە قوربانی؟ بەمانایەكی تر‬ ‫لەنێوان ئاین‌و ناسیۆنالیزمدا چ‬ ‫جۆرە پەیوەندییەك هەیە؟ ئایا‬ ‫ئاین دەتــوانــێ رۆڵــی لەرۆنانی‬ ‫نەتەوەدا هەبێت یان نا؟‬

‫جەنگی چاڵدێران‪ ..‬سەرەتای دابەشبوونی‬ ‫مەزهەبگەرایی كورد‬

‫زۆرجــار تەنانەت الی توێژەرانی بواری‬ ‫مێژووش خوێندنەوەیەكی نابابەتی دەكرێ‬ ‫بۆ جەنگی چاڵدێران ‪ ،1514‬بەوەی هۆكار‌و‬ ‫سەرەتای دابەشبوونی خاكی كوردستانە‪،‬‬ ‫بەاڵم روانگە بابەتییەكە ئەوەیە‪ ،‬كە سەرەتای‬ ‫دابەشبوونی خاكی كوردستان بۆ پەیماننامەی‬ ‫زەهــاوی ساڵی ‪ 1639‬دەگەڕێتەوە‪ ،‬نەك‬ ‫جەنگی چــاڵــدێــران‪ ،‬چونكە چــاڵــدێــران‬ ‫سەرەتای دابەشبوونی كــورد‌و كوردستانە‬ ‫لــەرووی ئاین‌و مەزهەبگەراییەوە لەنێوان‬ ‫شیعە‌و سوننەدا‪ ،‬بەجۆرێك لــەو دیرۆكە‬ ‫بەدواوە جواڵنەوەی كورد‌و كێشە رەواكەی‬ ‫كــراوە بەقوربانی ملمالنێ مەزهەبییەكانی‬ ‫نێوان سوننە‌و شیعە‪ ،‬بەشێوەیەك راستە‬ ‫زۆرینە سوننە بوون‌و هەر لەبەر كاریگەریی‬ ‫ئـــەو الیــەنــەش بــــەزۆری مەالئیدریسی‬ ‫بەدلیسی پشتیوانی میرنشینە كوردییەكانی‬ ‫بۆ سوڵتان سەلیمی یەكەمی عوسمانی‬ ‫خستەڕوو‪ ،‬بەكاریگەری هێزی جەنگاوەرانی‬ ‫كوردیش عوسمانییەكان سەركەوتن بەسەر‬

‫سەفەوییەكاندا‪ .‬هــەروەك لەقۆناغەكانی‬ ‫دواتری جەنگی چاڵدێرانیشدا ئەم كارایی‌و‬ ‫كاریگەرییە مەزهەبگەراییە بەردەوامی هەبوو‪،‬‬ ‫بەجۆرێ هەتا ئەم ساتەوەختە سێبەری‬ ‫ملمالنێی مەزهەبگەرایی‌و كاریگەریی ئاینی‬ ‫لەسەر خەڵكی كوردستان النەچووە‌و ماوە‌و‬ ‫بەردەوامە‪ .‬ئەگەر بەشێكی تاوانی واڵتان‌و‬ ‫زلهێزانی هەرێمیی‌و ناوچەیی بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫تاوانی گــەورە دەكەوێتە سەرشانی هێزە‬ ‫سیاسییەكانی كورد خۆی‪ ،‬چونكە لەپاش‬ ‫راپەڕینەوە دەرفەتێكی زێڕین بەپشتیوانی‬ ‫واڵتانی هاوپەیمان بۆ كورد هاتە ئــاراوە‌و‬ ‫بەدیاریكراویش پاش روخانی رژێمی بەعس‬ ‫لەعێراق ساڵی ‪ ،2003‬بۆیە دەكرا كار لەسەر‬ ‫كاڵكردنەوە‌و كەمكردنەوەی ئەو كاریگەرییە‬ ‫مەزهەبگەراییە لــەســەر میللەتەكەمان‌و‬ ‫كێشە رەواكــەی بكرێت لەرێی بونیاتنانی‬ ‫دامو دەزگەی دەوڵەتداریی‌و بەرهەمهێنانی‬ ‫گوتارێكی نەتەوەیی‌و ئاینی‌و فەرهەنگی نوێ‌و‬ ‫سەردەمیانە لەبواری بڕیارسازیی‌و ئابووریی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا‪.‬‬

‫ئاین‌و مەزهەب لەئامرازی بونیاتنانەوە بۆ‬ ‫كەرەستەی دەستەمۆكردن‬

‫بەحوكمی ئەوەی زیهنیەتی مرۆڤی كورد‬ ‫زیهنیەتێكی داگیركراوە‌و ئازاد نییە‪ ،‬چ وەك‬ ‫هزر‌و چ وەك ئاین‌و چ وەك سیاسەتیش‪،‬‬ ‫بۆیە ئەستەمە بتوانرێ بەئاسانی لەو‬ ‫دەســتــەمــۆبــوون‌و داگــیــركــراویــیــە رزگــار‬ ‫بكرێت‪ .‬كێشەی سەرەكی ئەوەیە‪ ،‬كورد‬ ‫نەیتوانیوە لەبنەڕەتەوە درێژە بەو گوتارە‬ ‫ئاینیە نەتەوەییە بــدات‪ ،‬كە لەسەردەمی‬ ‫شــۆڕشــی شێخ عــوبــەیــدواڵی نەهرییەوە‬ ‫دەستیپێكردووە‌و پێشتریش كەسایەتیەكی‬ ‫وەك مەوالنا خالیدی نەقشبەندی تیۆریزەی‬ ‫كردووە‪ ،‬هەروەك ئەوەی كە (باربارا ئان‪-‬‬ ‫ریڤەر) لەخوێندنەوەی پەیوەندی نێوان‬ ‫ئاین‌و ناسیۆنالیزمدا روونی كردۆتەوە‪ ،‬ریڤەر‬ ‫لەپەیوەندی نێوان ئاین‌و ناسیۆنالیزم‌و لەژێر‬ ‫كاریگەری ئاین بەسەر ناسیۆنالیزمەوە‪،‬‬ ‫پۆلێنبەندییەكمان بۆدەكات لەڕووی ئەوەی‬ ‫تا چ رادەیــەك ئایین دەتوانێت كاریگەریی‬ ‫لەسەر ناسیۆنالیزم هەبێت‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬ ‫جۆرەكانی ناسیۆنالیزم لەژێر كارایی ئایین‬ ‫بەمجۆرە بۆ سێ جۆر پۆلێن دەكات‪:‬‬ ‫یەكەم‪ -‬ناسیۆنالیزمی سێكیۆالر‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬ناسیۆنالیزمی ئامرازی باوەڕمەند‪.‬‬

‫سێیەم‪ -‬ناسیۆنالیزمی ئایینی‪.‬‬ ‫لــەڕوانــگــەی ریــڤــەرەوە‪ ،‬جــۆری یەكەم‬ ‫لەناسیۆنالیزم‪ ،‬كە ناسیۆنالیزمی سێكیۆالرە‬ ‫رێــگــە نـــادات ئایین لــەرونــانــی شوناسی‬ ‫نەتەوەییدا جێگەیەك بگرێت‪ .‬جۆری سێیەم‪،‬‬ ‫كە ناسیۆنالیزمی ئایینیە‪ ،‬الی ناوبراو‬ ‫بریتیە لەبزوتنەوەیەكی سیاسیی لەالیەن‬ ‫گروپێك لەخەڵك‪ ،‬كە زۆر كەوتوونەتە ژێر‬ ‫كاریگەریی باوەڕە ئایینیەكان بەمەبەستی‬ ‫دامەزراندنی یەكێتی نەتەوەیی خۆیان لەژێر‬ ‫قەوارەیەكی سیاسیی سەربەخۆدا‪ .‬هەرچی‬ ‫جۆری دووەمە‪ ،‬كەبریتییە لەناسیۆنالیزمی‬ ‫ئامرازی باوەڕمەند‪ ،‬ریڤەر وەك بزوتنەوەیەك‬ ‫دەیــبــیــنــێــت‪ ،‬كــە لــەنــاو ئـــەم چەشنە‬ ‫لەناسیۆنالیزمدا‪ ،‬ئایین پێگەیەكی كاریگەر‌و‬

‫تایبەتمەندی بونیاتی خێڵەكی‌و ئاینی كورد‪.‬‬ ‫دووەمیان ناسیۆنالیزمی ئاینییە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫تەنها رەوتی ئیسالمی جیهادی لەدروستبوون‌و‬ ‫پاش راپەڕین‌و تامانەوەی نەوەی دامەزرێنەر‌و‬ ‫یەكەمی كەسایەتییە ئاینییەكان ئەم گوتارە‬ ‫بەردەوامی هەبوو‪ ،‬پاش نەمانی ئەو نەوەیە‌و‬ ‫بەكاریگەریی‌و هەژمونی مۆدێلی ئاینداری‬ ‫میسر‌و سعودیە‌و پاشتریش ئێران‌و توركیا‬ ‫پوكایەوە‌و الواز بوو‪ .‬هەروەها كەمتریش‬ ‫توخنی ناسیۆنالیزم وەك روانینی نەتەوەیی‬ ‫پوخت مامەڵەی دەكرد‌و دەیبەستەوە بەدەقە‬ ‫ئاینیەكانەوە‪ .‬بەاڵم بەگەڕانەوە بۆ بەیاننامەی‬ ‫دامەزراندن‌و ئەدەبیات‌و باڵوكراوەكانیان پێكڕا‬ ‫جەختكردنەوە بوو لەرزگاركردنی نەتەوە‬ ‫لەرێگەی ئاین‌و بەئامرازی ئاین‪ ،‬كەبەپێی‬

‫بەنداوی موسڵ ‪ 30‬کم‪ ..‬پێشمەرگە‬ ‫کەسکێ ‪ 40‬کم‬ ‫پێشمەرگە‬

‫ناوران ‪ 18‬کم‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫خازر ‪ 20‬کم‬ ‫پێشمەرگە‬

‫موسڵ‬

‫گوێڕ ‪ 48‬کم‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫گەیارە ‪ 80‬کم‬ ‫سوپای عیراق‬ ‫توخمێكی الیەنگیری شوناسی نەتەوەیی‬ ‫داگیر دەكــات‪ .‬بەبڕوای ئێمە بەگەڕانەوە‬ ‫بۆ هــەردوو ئاراستەی نەتەوەیی‌و ئاینی‬ ‫لەباشووری كوردستان تێبینی دوو جۆر‬ ‫لەم ناسیۆنالیزمە دەكەین‪ ،‬كەریڤەر ئاماژەی‬ ‫پێداوە‪ ،‬یەكەمیان كاری لەسەر ئەوە كردووە‪،‬‬ ‫كەجواڵنەوە كورد‌و كێشە رەواكــەی لەسەر‬ ‫ئاراستەی ناسیۆنالیزمی سێكیۆالر بێت‌و‬ ‫هەر چەشنە كاراییەكی ئاین بەسەر رێڕەوی‬ ‫بزوتنەوەی نەتەوایەتی كورد‌و كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیشەوە دوور بێت بەبێ رەچاوكردنی‬

‫بیروبۆچوونەكانی ریڤەر دەچێتە خانەی جۆری‬ ‫سێیەم‪ ،‬كەناسیۆنالیزمی ئایینیە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەم ئاراستەیەش رەچــاوی رەگــو ریشەی‬ ‫نەتەوەیی كێشەی كوردی نەكردبوو‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە زوو دەكەوتە ژێر سۆزی ئاینی گوتاری‬ ‫ئاینی عەرەبییەوە‪ ،‬بەجۆرێك لەقۆناغەكانی‬ ‫دواتر‌و تائێستاش هێندەی مشوری كێشەی‬ ‫فەلەستین‌و میسر‌و توركیا‌و ئێران دەخوات‪،‬‬ ‫هێندە لەخەمی كێشە‌و تێگەیشتنی ئاینی‌و‬ ‫نەتەوایەتی كوردیدا نییە‪ .‬ئێمە بۆچوونمان‬ ‫وایە هیچ كام لەم دوو ئاراستەیە نەیانتوانیوە‬

‫راستینەی كێشەی كورد‌و بونیاتی كۆمەڵگەی‬ ‫ئاینی‌و پێویستی رۆڵــی ئاین لەرۆنانی‬ ‫شوناسی نەتەوایەتی كوردیدا بخوێننەوە‬ ‫وەك خۆی‪ ،‬وەكچۆن لەمێژ بوو عوسمانی‌و‬ ‫سەفەوییەكان توانیبوویان درك بەو رۆڵە‬ ‫گرنگە‌و كاریگەرەی ئاین بكەن لەبەرژەوەندی‬ ‫نەتەوەكەی خۆیان تەوزیفی بكەن‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫سوڵتان‌و شاكانی ســەفــەوی‌و عوسمانی‬ ‫وا بەئاسانی نــەیــانــدەتــوانــی میرنشینە‬ ‫كوردییەكان وەك ئەردەاڵن‌و بابان لەالیەك‌و‬ ‫بابان‌و ســۆران‌و تەنانەت میر‌و باوك‌و برا‌و‬ ‫ئامۆزاكانی ناو یەك میرنشین بدەن بەگژی‬ ‫یەكتریدا‪ ،‬یان سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم‬ ‫نەیدەتوانی بەئاسانی ســوارەی حەمیدیە‬ ‫لەژێر ســۆزی ئاینیدا بۆ كوشتار‌و قەتڵ‌و‬ ‫عامی ئەرمەنەكان پێكبێنێت‪ ،‬یان نزیكتر‬ ‫مستەفا كەمال ئەتاتورك لەماوەی جەنگی‬ ‫سەربەخۆیی توركیا‌و دەسپێكی بزوتنەوەی‬ ‫كەمالیدا (‪ )1923-1919‬بەئامرازی ئاین‬ ‫هەڵگەڕانەوە لــەدژی سوڵتانی عوسمانی‌و‬ ‫غەزا بەناونانی خۆی بەجەنگاوەری كورد دژ‬ ‫بەهێزەكانی یۆنان‌و فەرەنسا‌و بەریتانیا بەرپا‬ ‫بكات‌و پاشتر توركیایەك لەسەر بنەماكانی‬ ‫یەك نەتەوە‌و یەك ئااڵ‌و یەك زمان بونیات‬ ‫بنێ‌و كوردیش بخاتەوە ناو مێژووەوە‌و بەناوی‬ ‫بەرجەستەكردنی برایەتی ئاینی تــورك‌و‬ ‫ك ــوردەوە فریویان بــدات‪ .‬بۆیە دەروازە‌و‬ ‫دەرچەی رزگاربوون لەو كاریگەرییە بریتییە‬ ‫لەپەیڕەوكردنی جۆری دووەمی ناسیۆنالیزم‪،‬‬ ‫كە هــەم جێی هێزە سێكیۆالرەكانی تیا‬ ‫دەبــێــتــەوە‪ ،‬هــەم هــێــزە ئاینییەكانیش‪،‬‬ ‫كەپێكەوە لەپێناوی كێشەیەكی رەوا‌و‬ ‫نەتەوەیەكی پەرتكراودا تێبكۆشن‪.‬‬

‫جەنگی موسڵ وەك وێستگەیەكی‬ ‫قوربانیبوونی كێشەی كورد لەملمالنێ‬ ‫مەزهەبییەكاندا‬

‫تادێت لەجەنگی موسڵ نزیك دەبینەوە‪،‬‬ ‫دواخستنی رزگاركردنی موسڵ هەر شتێكی‬ ‫لەپشتەوە بێت‪ ،‬ئەو نەگبەتیەی سەبارەت‬ ‫بەكورد لەهەگبەدا هەڵگرتووە‪ ،‬كەجارێكی‬ ‫تــر وەك جەنگی چــاڵــدێــران دەبینەوە‬ ‫قوربانی ملمالنێ مەزهەبییەكانی نێوان‬ ‫شیعە‌و سوننە‪ .‬جارێكیتر لەبری ئەوەی‬ ‫جەنگی موسڵ وێستگەیەك بێت بۆ بەرەو‬ ‫پێشبوونی كێشەی كــورد لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان‌و ناوچەكە بــەداخــەوەئ ئــەوەی‬

‫تێبینی دەكــرێــت دەبینەوە سوتەمەنی‬ ‫ئــەو جەنگە مەزهەبییە‌و دەگەڕێینەوە‬ ‫سەرەتا‪ .‬لەراستیدا هۆكارەكە بەشێكی‬ ‫خۆمانین‪ ،‬كەنەتوانیومانە بەجوانی لەئاین‬ ‫تێبگەین لەپەیوەندی بەناسیۆنالیزمەوە‪،‬‬ ‫كەلەبەرژەوەندی كێشە رەواكەی خۆماندا‬ ‫لــەكــۆنــەوە تائێستا تــەوزیــفــی بكەین‪،‬‬ ‫نەتوانیوشمانە پشتیوانی‌و پەیوەندییە‬ ‫ســیــاســی ـی‌و ئــابــووریــیــەكــانــی واڵتــانــی‬ ‫میحوەری ملمالنێ مەزهەبییەكانی وەك‬ ‫ئێران‌و توركیا لەقازانجی خۆمان درێژە‬ ‫پێبیدەن‪ ،‬بەڵكو ئەوەی هەستی پێدەكرێت‬ ‫دابەشبوونێكی روونـــە لــەو نــێــوانــەدا‪،‬‬ ‫ئەگەرنا هیچ پێویست ناكات ئێمەی كورد‬ ‫ببینە بەشێك لەو ملمالنێ مەزهەبییەی‬ ‫نێوان شیعە‌و سوننە كە لەئێستادا خاڵی‬ ‫بەریەككەوتنی جەنگی موسڵە‪ .‬ئەوەش‬ ‫كەوایكردووە ئێمە تێوە بگلێین‪ ،‬یەكەم‬ ‫كارایی پەیوەندییە سیاسییەكانە بەواڵتانی‬ ‫دراسێ‌و هەرێمییەوە‪ ،‬كە لەبری راگرتنی‬ ‫وەك پەیوەندییەكی هاوسەنگ لەبواری‬ ‫سیاسیی‌و ئابوورییەوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫كراوینەتە داردەست‌و كرێگرتە‌و دابینكەری‬ ‫پیتاكی جەنگ‪ ،‬دووەم لەرووی ئاینیەوەیە‪،‬‬ ‫كەكەسایەتی‌و هێما ئاینییەكان بەشێكی‬ ‫هـــەرە زۆریــــان دەمــێــكــە وەك واعــیــزی‬ ‫سوڵتان رۆڵــی خــۆیــان دەبینن‌و لەژێر‬ ‫كارایی نەك تەنها ئایندا بەڵكو مەزهەبێكی‬ ‫دیاریكراویشدا دۆستایەتی‌و الیەنگیری‬ ‫بــۆ مــیــحــوەرەكــانــی ملمالنێی جەنگە‬ ‫مەزهەبییەكە دەربڕیوە‪ ،‬ئەگەرتا هیچ جۆرە‬ ‫لێدوانێك نەبەبابەتییە‪ ،‬نەواقیعیشە تایبەت‬ ‫بەپێویستی بەشداری توركیا یان ئێران‬ ‫لەجەنگی موسڵدا‪ ،‬چونكە دواجار رێڕەو‌و‬ ‫ئاراستە‌و راستینەی كێشەی كورد لەعێرا‌و‬ ‫ناوچەكە‌و جیهان لەرێڕەو‌و ئاراستەی خۆی‪،‬‬ ‫كەمۆركی نەتەوایەتی هەیە دەگــۆڕێــت‬ ‫بۆ مۆركە ئاینی‌و مەزهەبگەراییەكە‪ ،‬كە‬ ‫ئەوكاتیش لەروانگەی سوننە‌و شیعەوە‬ ‫وەك رەعیەت‌و خزمەتكار تەماشا دەكرێین‪.‬‬ ‫بۆیە بەر لەروودانی ئەو جەنگە زۆر گرنگە‬ ‫كــورد خۆی بــەدوور بگرێت لەهەر جۆرە‬ ‫خزانێك لەملمالنێ مەزبهەبییەكان‌و جەنگی‬ ‫مەزهەبگەرایی سوننە‌و شیعە‪ ،‬كەلەموسڵدا‬ ‫بڕیارە بەمنزیكانە وەك وێستگەیەكی تری‬ ‫مــێــژووی حساباتەكانی یەكتری لەگەڵ‬ ‫یەكدی یەكال بكەنەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )315‬دوشەممە ‪201٦/10/17‬‬

‫‪2‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬

‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫ب"ـە واتە کوڕی‬ ‫"ص ِ ّ‬ ‫|صيبيه[ت]| کۆی َ‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫مناڵ]‪ ،‬ناوبراو وای لێک‌دەداتەوە کە بە‬ ‫واتای کچی ساوایە‪ ،‬کچی تازەلەدایک‌بو‪،‬‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫"جا ِر َية"؛‬ ‫وەکو یەک سااڵنە‪ .‬وشەی دوەمیش َ‬ ‫ناوبراو لە فەرهەنگە عەرەبی‪-‬ئینگلیزیە‬ ‫گەورەکەی (ئێدوارد م‪ .‬لەین) ‪Edward‬‬ ‫بەڵگەسازی لە مێژوی قورئان‬ ‫‪ W. Lane‬ڕاڤەکەی دەگوازێتەوە کە‬ ‫دەربارەی بەڵگەی شەشەم‬ ‫"جاریة" یانی کچی گەمەپێخۆش [یاخود‬ ‫مێژوی دابەزینی سورەتی (القمر)‬ ‫وازیــکــەر یــان بــزێــو]ی گەنج ‪young‬‬ ‫‪.playful girl‬‬ ‫لــەم بەڵگەسازیەدا‪ ،‬پزیشکە‬ ‫جا شانەڤاس لە ئەنجامگیریەکەیدا‬ ‫ئەمەریکاییەکە‬ ‫موسوڵمانە‬ ‫دەگاتە ئــەوەی دەڵێت‪ :‬بەپێی وتەکەی‬ ‫مێژوی‬ ‫دەدات‬ ‫هەوڵ‬ ‫(شانەڤاس)‬ ‫عائیشە دەبێت ئەو کاتەی سورەتی "القمر"‬ ‫"دابەزین"ی سورەتێک لە قورئان‬ ‫دابــەزیــوە؛ تەمەنی لەنێوان ‪ ١٣-٦‬ساڵ‬ ‫لەگەڵ وتەیەکی عائیشە لەو‬ ‫بوبێت‪ .‬هەر بەپێی ئەمە؛ دواییش کە شوی‬ ‫بارەیەوە لێک‌بدات و بەڵگەیەکی‬ ‫بە پێغەمبەر کردوە؛ تەمەنی لەنێوان ‪٢١-١٤‬‬ ‫تری لێ ساز بکات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ساڵ بوبێت (بەو پێیەی ئەو کاتە نزیکە‬ ‫بیکاتە دژ لــەگــەڵ گێڕانەوە‬ ‫لە کاتی کۆچەوە کە دەکاتە ‪ ٨‬ساڵ دوای‬ ‫ئیسالمیە بــاوەکــە‪ ،‬و بگاتە‬ ‫دابەزینی سورەتی "القمر"‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫ئەوەی تەمەنی عائیشە لە کاتی‬ ‫بەپێی خەماڵندنی کەمتر‪ ،١٤=٨+٦ :‬و‬ ‫‪٢١-١٤‬‬ ‫شوکردنیدا بە پێغەمبەر‬ ‫بەپێی خەماڵندنی زۆرتر‪.)٢١=٨+١٣ :‬‬ ‫ساڵ بوبێت!‬ ‫لە ئەنجامی کۆتاییشدا دەڵێت‪ :‬ئەم‬ ‫وتەیەی عائیشە دژی ئەوەیە عائیشە لە نۆ‬ ‫ساڵیدا شوی کردبێت(‪.)٣‬‬ ‫با بزانین بەڵگەسازیەکە چۆنە‪:‬‬ ‫شایەنی ئاماژەیە دواتر (ئیسالم بەحیری)‬ ‫‌ونەریتەی‬ ‫ب‬ ‫سەرەتا دەڵێت‪ :‬بەپێی ئەو دا‬ ‫و بەدوایدا (د‪ .‬سوهەیلە زەینولعابیدین)‪ ،‬و‬ ‫ئیسالمیدا‬ ‫کە بەگشتی لە کەلەپوری‬ ‫هەروەها (د‪ .‬عەدنان ئیبراهیم)‪ ،‬و هەندێکی‬ ‫هەشتەمی‬ ‫ساڵی‬ ‫پەسەندە؛ عائیشە لە‬ ‫تر‪ ،‬هەمان بەڵگەسازی‪ ،‬سادەتر یان وردتر‪،‬‬ ‫‌بوە‪.‬‬ ‫ک‬ ‫لەدای‬ ‫ك‪).‬‬ ‫پێش کۆچ (‪ ٨‬پ‪.‬‬ ‫دوبارە دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئینجا لە الیەکی تــرەوە گێڕانەوەیەک‬ ‫لە "صحيح"ی (بــوخــاری)ـــەوە (كتاب‪:‬‬ ‫هەڵ‌سەنگاندن‪:‬‬ ‫تفسير الــقــرآن‪ .‬بــاب‪ :‬قوله "بــل الساعة‬ ‫شانەڤاس هــەر لــە پێشەکیەکانەوە‬ ‫موعدهم والساعة أدهى وأمر") دەگوازێتەوە هەتاکو ئەنجامەکەی کۆمەڵێک هەڵە و‬ ‫کە وتەیەکە لەسەر زمانی عائیشەوە کە چەواشەکاریی لە بابەتەکەدا کــردوە [و‬ ‫وتویەتی‪َ " :‬ل َق ْد ُأْنز َِل َع َلى ُ َ‬ ‫م َّم ٍد ـ َصلَّى اهللُ وەرگێڕانە شێواوەکەی (سەالم ناوخۆش)‬ ‫َ‬ ‫َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ ِ َب َّك َة ـ َو ِإنِّي َ َ‬ ‫لا ِر َي ٌة ألْ َع ُب ـ‪َ ( :‬بلِ ـیش هەڵەی تری بۆ زیاد کردوە]‪ ،‬کە خاڵ‬ ‫َ‬ ‫)"(‪،)١‬‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫َى‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫السا َع ُة َأ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫السا َع ُة َم ْو ِع ُد ُه ْم َو َّ‬ ‫َّ‬ ‫بە خاڵ باسیان دەکەین‪:‬‬ ‫کچێک‬ ‫من‬ ‫کاتێکدا‬ ‫لە‬ ‫واتە‪ :‬لە مەککە و‬ ‫‪ .١‬پێش هەمو شتێک شانەڤاس وتەکەی‬ ‫بوم یاریم دەکرد ئەمە بۆسەر موحەممەد عائیشەی بــەوردی نەگواستوەتەوە‪ .‬لە‬ ‫دابەزێنرا کە دەڵێت‪َ " :‬بلِ َّ‬ ‫السا َع ُة َم ْو ِع ُد ُه ْم ڕاستیدا عائیشە لەو وتەیەدا باسی دابەزینی‬ ‫َو َّ‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَى َو َأ َم ُّر"‪ .‬کە ئەم دەقە ئایەتی سورەتی "القمر" بەگشتی ناکات‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫(القمر)ە‪.‬‬ ‫سورەتی‬ ‫(‪)٤٦‬ی‬ ‫ناڵێت "سورة القمر" یان "اقتربت الساعة‬ ‫[هەر لە "صحيح"ی بوخاریدا هەمان شت وانشق القمر" [کە زۆر جار لەو دەقە کۆنانەدا‬ ‫لە شوێنێکی تریشدا (كتاب‪ :‬فضائل القرآن‪ .‬بە دەستپێکەکەی ئاماژە بۆ سورەتێک‬ ‫ب��اب‪ :‬تأليف القرآن) هاتوە کە عائیشە دەکرێت‪ ،‬وەکو لە تۆمارنامەکانی حەدیثدا‬ ‫وتویەتی‪َ " :‬ل َق ْد َن َز َل ِ َب َّك َة َع َلى ُ َ‬ ‫م َّم ٍد ـ َصلَّى کە بە ئایەتی یەکەمی ئاماژە بۆ سورەتی‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫اهللُ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ َو ِإنِّ��ي َ َ‬ ‫لا ِر َي ٌة أل َع ُب‪َ ( :‬بلِ "القمر" دەکرێت‪ ،‬بۆ نمونە لە کۆنترینیان‪ :‬لە‬ ‫َ‬ ‫السا َع ُة َم ْو ِع ُد ُه ْم َو َّ‬ ‫َّ‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَى َوأ َم ُّر)"(‪" ،)٢‬املوطأ"ی مالیک‪ ،‬گێڕانەوەی ژ‪،)٤(١٩٣ .‬‬ ‫کە لێرەدا وتەکە درێژە و تەواوکارییەکیشی لە "المسند"ی شافیعی‪ ،‬گێڕانەوەی ژ‪.‬‬ ‫لەگەڵە‪ ،‬بەاڵم وا دیارە شانەڤاس ئاگایی (‪ ،])٥()496‬یان "اقتربت الساعة" [نمونەی‬ ‫لەمەیان نیە]‪.‬‬ ‫لە کۆنترینی تۆمارنامەکانی حەدیثدا‪:‬‬ ‫شێوەیە‬ ‫بەم‬ ‫وتەکە‬ ‫دەقی‬ ‫شانەڤاس‬ ‫لێرەدا‬ ‫لە "الجامع"ی ئیبن وەهب‪ ،‬گێڕانەوەی ژ‪.‬‬ ‫من‬ ‫وتویەتی‪:‬‬ ‫عائیشە‬ ‫کەوا‬ ‫وەردەگێڕێت‬ ‫‪ ،)٦(216‬لە "المسند"ی شافیعی‪ ،‬گێڕانەوەی‬ ‫کچێکی گەنج ‪[ young girl‬بەو پێیەی ژ‪ ،)٧(497 .‬و "املصنف"ی عەبدوڕڕەززاق‪،‬‬ ‫ئەمە ڕاڤەی وشەی "جاریة"ی عەرەبیە] بوم گێڕانەوەی ژ‪ ،])٨(5702 ،5701 .‬یاخود‬ ‫کە سورەتی "ئەل‪-‬قەمەڕ" دابەزیوە‪.‬‬ ‫"سورة اقتربت الساعة" [وەکو لە هەندێک‬ ‫ئینجا لە هەنگاوی دوەمــدا شانەڤاس تۆمارنامەی "حەدیث"ـدا‪ ،‬وەکــو ئەوەی‬ ‫"سو َر ُة‬ ‫دەڵــێــت‪ :‬ســورەتــی ‪٥٤‬هــەمــی قــورئــان ـ بوخاری بەشێکی "صحيح"ـەکەی بە ُ‬ ‫السا َع ُة"ـەوە ناونیشان کردوە(‪ ،)٩‬و‬ ‫سورەتی "القمر" ـ ساڵی (‪)٨‬ی پێش ا ْق َ َت َبتِ َّ‬ ‫کۆچ دابەزیوە‪ ،‬کە دەکاتە ساڵی (‪ ٦١٤‬لە هەندێک تەفسیریشدا‪ ،‬وەکو "تفسیر"ی‬ ‫ز‪ .).‬بۆ ئەم زانیاریەش ئاماژە دەکات بۆ ئیبن ئەبی زەمەنین)‪ ،‬بەڵکو لە هەمو‬ ‫کتێبی ‪ The Bounteous Koran‬گێڕانەوەکانی ئــەم وتــەیــەی عائیشەدا‬ ‫ی (موحەممەد موحەممەد خەطيب) کە هەر ئاماژە بۆ ئایەتی (‪)٤٦‬ی سورەتی‬ ‫السا َع ُة‬ ‫وەرگێڕانێکی ئینگلیزیی قورئانە لەگەڵ ڕاڤە (القمر) دەکــات کە دەڵێت‪َ " :‬ب��لِ َّ‬ ‫لە پەراوێزدا (چاپی ‪.)١٩٨٥‬‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَى َو َأ َم ُّر"‪ .‬دیارە عائیشە‬ ‫َم ْو ِع ُد ُه ْم َو َّ‬ ‫زانیاریە‬ ‫دو‬ ‫ئینجا شــانــەڤــاس لــەو‬ ‫مەبەستی بەتایبەتی ئــەم دەقەیە نەک‬ ‫لە‬ ‫عائیشە‬ ‫ئەگەر‬ ‫ئەنجامگیری دەکــات‪:‬‬ ‫هەمو سورەتەکە‪ ،‬بەاڵم شانەڤاس وا لێکی‬ ‫‪٦٢٣‬‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫ـات‬ ‫ـ‬ ‫دەک‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫(ک‬ ‫تەمەنی نۆ ساڵیدا‬ ‫داوەتەوە کە مەبەستی هەمو سورەتەکەیە‪،‬‬ ‫پێش‬ ‫(‪)٨‬ی‬ ‫ساڵی‬ ‫و‬ ‫ز‪ .‬یان ‪ ٦٢٤‬ز‪).‬‬ ‫چونکە ئیشی بەم لێکدانەوەیە دەڕوات‪.‬‬ ‫پێغەمبەر‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوبەشی‬ ‫کۆچ ژیانی‬ ‫‪ .٢‬ئەوە ڕونە کە سورەتی "القمر" لەو‬ ‫دەست‌پێ‌کردبێت؛ کەواتە لە کاتی دابەزینی سورەتانەی قورئانە کە لە مەککە هاتون‪ ،‬و‬ ‫ســورەتــی "الــقــمــر"دا ســاوایــەکــی نــەوزاد ئەمە کۆدەنگیی لەسەرە(‪[ )١٠‬هەرچەند زۆر‬ ‫‪ newborn infant‬بوە‪ ،‬نەک ئەو جار بە قسەی زۆرینە "الجمهور" ناودەبرێت‪،‬‬ ‫کچە گەنجەی کە عائیشە دەڵێت لە کاتی بەاڵم ئەمە مەبەست ئەوەیە زۆرینە پێیان‬ ‫دابەزینی ئەو سورەتەدا گەمەی کردوە‪.‬‬ ‫وایە ئایەتەکانی (‪)٤٦-٤٤‬ـیش مەککەیین‪،‬‬ ‫بە‬ ‫دەبەستێت‬ ‫لێرەدا شانەڤاس پشت‬ ‫ئەگەرنا سورەتەکە بەگشتی جێی کۆدەنگیی‬ ‫ة"‬ ‫ِي‬ ‫ب‬ ‫"ص‬ ‫عەرەبی‪:‬‬ ‫جیاوازیی دو وشەی‬ ‫َ َّ‬ ‫ڕەهایە کە مەککەییە‪ ،‬وەکو دواتر دەبینین]‪.‬‬ ‫ة"‬ ‫ِي‬ ‫ب‬ ‫"ص‬ ‫یەکەمیان‬ ‫"ج��ا ِر َي��ة"‪ .‬وشەی‬ ‫َ َّ‬ ‫و َ‬ ‫شێوە و داڕشتنی دەقەکە و بابەتەکانی‬ ‫|ص��هبــیــیــە[ت]| [کــە ئــەو بــە |صيبيه| (وەکو باسی باوەڕنەهێنانی گەالنی ڕابردو‬ ‫‪ sibyah‬دەیخوێنێتەوە‪ ،‬و ئەمەش و بەراوردیان بە بێباوەڕە مەککەییەکان)‬ ‫بەڵگەیەکی تری ئاستی نزمی شارەزاییەتی ئاماژە بۆ ئەمە دەکات‪ .‬بەاڵم مەرج نیە ئەو‬ ‫لە زمانی عەرەبی‪ ،‬کە لە ڕاستیدا ِ‬ ‫"ص ْبية"‬

‫سورەتە هەموی بە یەک جار و لە یەک‬ ‫کاتدا هاتبێت‪ ،‬هەتا بوترێت باسی دابەزینی‬ ‫یەک ئایەت لەم سورەتە باسی دابەزینی‬ ‫هەمویەتی‪ .‬هەرچەند هاوئاهەنگیی هەمو‬ ‫سورەتەکە لــەوەدا کە "فاصلة"ی هەمو‬ ‫ئایەتەکان بە پیتی "ر" کۆتاییان دێت؛‬ ‫دەبێتە ئاماژە بۆ ئەوەی یەک پارچە بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هێشتا ئەگەری هەیە لە چەند کاتێکی‬ ‫جیاوازدا هاتبێت‪ ،‬بەالی کەمەوە "دابەزین"ی‬ ‫سورەتەکە یەک جار و بە یەک‌پارچەیی لە‬ ‫کەلەپوری ئیسالمیدا دوپات نەکراوەتەوە‪.‬‬ ‫السا َع ُة‬ ‫السا َع ُة َم ْو ِع ُد ُه ْم َو َّ‬ ‫ئەم دەقەش " َبلِ َّ‬ ‫َأ ْدهَى َو َأ َم ُّر" لە کۆتاییەکانی سورەتەکەدایە‪،‬‬ ‫بۆیە ڕەنگە درەنگتر لە سەرەتاکەی هاتبێت‪.‬‬ ‫‪ .٣‬لــەگــەڵ ئــەوەشــدا لــە کەلەپوری‬ ‫"تەفسیر"دا ئاماژە هەیە بۆ ئەوەی هەندێک‬ ‫لە سورەتەکە لە مەدینە هاتبێت‪ .‬هەرچەند‬ ‫زۆربەیان دەڵێن سورەتەکە مەککەییە‪ ،‬و‬ ‫هەندێکیان بەڕونی دەڵێن هەموی لە مەککە‬ ‫هاتوە(‪)١١‬؛ بەاڵم لە (موقاتیل)ـەوە ـ کە‬ ‫یەکێکە لە موفەسسیرە کۆنەکانی قورئان‬ ‫ـ هاتوە کە تەنها سێ ئایەت لەم سورەتە‬ ‫لە مەدینە هاتون‪ ،‬ئەوانەش بریتین لەوەی‬ ‫دەڵێت َ‬ ‫"أ ْم َي ُقولُونَ َن ُ‬ ‫جي ٌع ُم ْن َت ِص ٌر" هەتا‬ ‫ْن َ ِ‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَ��ى َو َأ َم ُّ��ر" (القمر‪.)٤٦-٤٤ :‬‬ ‫" َو َّ‬ ‫موقاتیل بەگشتی دەربــارەی سورەتەکە‬ ‫دەڵێت‪ :‬مەککەییە‪ ،‬بەاڵم دوایی لە ڕاڤەی‬ ‫(القمر‪)٤٦-٤٤ :‬دا دەگێڕێتەوە کە دوای‬ ‫کوژرانی ئەبو جەهل لە بەدردا پێغەمبەر [و‬ ‫ئەمە دەکاتە ڕاڤەی شکانی مەککەییەکان‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫الدبُ َر"‬ ‫ال ْم ُع َويُ َولُّونَ ُّ‬ ‫کە دەقی َ‬ ‫(القمر‪ )٤٥ :‬ئاماژەی بۆ دەکات] هەڕەشەی‬ ‫ئاگریشی لە مەککەییەکان کرد [کە دەقەکە‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَى َو َأ َم ُّر" (القمر‪])٤٦ :‬‬ ‫دەڵێت " َو َّ‬ ‫بەو پێیەی سزای ڕۆژی دوایی بەئێشترە لە‬ ‫کوژرانیان لە بەدر(‪ .)١٢‬بەمە موقاتیل ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت کە ئەم سێ ئایەتە لە قۆناغی‬ ‫مەدینە و بەتایبەتی لە کاتی بەدردا هاتون‪.‬‬ ‫ئەگەر بەپێی ئەم بیروڕایە بێت؛ کەواتە‬ ‫ئەو ئایەتەی کە عائیشە وتویەتی من لە‬ ‫کاتی دابەزینیدا کچێک بوم یاریم دەکرد؛ لە‬ ‫مەدینە هاتوە‪.‬‬ ‫لە سەرچاوەی تریشدا هاوشێوەی ئەم‬ ‫وتەیەی (موقاتیل) هەیە‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫الدبُ َر" (القمر‪:‬‬ ‫ال ْم ُع َويُ َولُّونَ ُّ‬ ‫ئایەتی َ‬ ‫‪ ،)٤٥‬وەکو (ئیبن عەطییە) دەڵێت‪ :‬ئەم‬ ‫ئایەتە ناکۆکیی تێدایە‪ ،‬زۆرینە دەڵێن‬ ‫ئەمەش هەر مەککەییە‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵێک‬ ‫وتویانە ئەمە لە بەدر دابەزیوە‪ ،‬و هەندێک‬ ‫وتویانە‪ :‬لە مەدینە(‪ .)١٣‬کە ئیبن عەطییە‬ ‫لێرەدا هەر وتەکەی موقاتیل دەگێڕێتەوە‬ ‫بەبێ ناوبردنی‪.‬‬ ‫بــەاڵم گێڕانەوەکانی وتەکەی عائیشە‬ ‫بەڕونی دەڵێن دابەزینی ئەوە لە مەککە‬ ‫بوە‪ .‬جگە لەوەش جیاکردنەوەی ئەم چەند‬ ‫ئایەتە (القمر‪ )٤٦-٤٤ :‬لەسەر بنەمای‬ ‫لێکدانەوەیەکە بۆ واتا و مەبەستی دەقەکە‬ ‫نەک زانیاریی ڕاستەوخۆ‪ ،‬گوایە مەبەستی‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫ال ْم ُع‪( "..‬القمر‪ )٤٥ :‬شکانی‬ ‫لە َ‬ ‫هێزی مەککەییەکانە لە بەدردا یان لە هەر‬ ‫کاتێکی تری قۆناغی مەدینە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫تەنها لێکدانەوەیەکە و دیارە ئەم دەقانە لەو‬ ‫دەقانەی مەککەن کە مژدەی گۆڕانکاری و‬ ‫ڕزگاری دەدەن لە بارودۆخی موسوڵمانەکان‬ ‫لە مەککە‪.‬‬ ‫لێرەدا وتەیەک هەیە کە دراوەتە پاڵ (ئیبن‬ ‫عەبباس)‪ ،‬هەندێک جاریش دراوەتــە پاڵ‬ ‫(عومەر) و (سەعدی کوڕی ئەبو وەققاص)‪،‬‬ ‫و ڕونی دەکاتەوە کە خوێندنەوەی ئەو سێ‬ ‫ئایەتە لە بــەدردا لەالیەن پێغەمبەرەوە‪،‬‬ ‫تەنها دوبارەخوێندنەوە بوە بەو مەبەستەی‬ ‫کە پەیمانی خوایی بە شکانی بێباوەڕە‬ ‫مەککەییەکان وا دێتەجێ‪ .‬بــۆ نمونە‬ ‫بوخاری لە "صحيح"ـدا دەگێڕێتەوە لە ئیبن‬ ‫عەبباسەوە‪ ،‬کە لە ڕۆژی بەدردا پێغەمبەر‬ ‫لە خێوەتێکدا نزای کردوە‪" :‬خوایە! داوای‬ ‫بەدیهاتنی پەیمانەکەت دەکــەم‪ ،‬خوایە!‬ ‫ئەگەر بتەوێت [ئێستە سەرمان نەخەیت]‬ ‫لەمڕۆ بــەدواوە ناپەرسترێیت"‪ ،‬پاشان لە‬ ‫خێوەتەکە دەرچوە و ئەمەی خوێندوەتەوە‪:‬‬ ‫"سيهزم اجلمع ويولون الدبر‪ ،‬بل الساعة‬

‫موعدهم والساعة أدهى وأمر"(‪ .)١٤‬هەرچەند‬ ‫ئەم گێڕانەوانە الی هەندێک کراونەتە بەڵگەی‬ ‫"دابەزین"ی ئەو چەند ئایەتە لە بەدردا‪،‬‬ ‫چونکە وتەکە بەڕواڵەت ئەمە دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫قسەوباسەکە بە شێوەیەکی تریش هاتوە‬ ‫کە ڕونترە وەکو بەڵگە لەسەر ئەوەی لە‬ ‫بەدردا تەنها وەکو دوبارەخوێندنەوە ئەو‬ ‫چەند ئایەتەی خوێندوەتەوە‪ :‬گوایە عومەر‪،‬‬ ‫یان ـ لە گێڕانەوەیەکی تردا ـ سەعدی کوڕی‬ ‫ئەبو وەققاص‪ ،‬وتویەتی‪ :‬کاتێک ئایەتی‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫الدبُ َر" (القمر‪ )45 :‬لە‬ ‫ال ْم ُع َويُ َولُّونَ ُّ‬ ‫َ‬ ‫مەککە دابەزی؛ نەمدەزانی و لەالم پرسیار‬ ‫بو کە مەبەستی چ کۆمەڵێکە کە دەڵێت‬ ‫لە داهاتودا دەشكێن‪ ،‬بەاڵم کە لە بەدردا‬ ‫بینیم پێغەمبەر بە شمشێرەوە ڕاوەستابو‪،‬‬ ‫یان بە زرێوە هەڵمەتی دەبرد‪ ،‬و ئەمەی‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫الدبُ َر"؛‬ ‫ال ْم ُع َويُ َولُّونَ ُّ‬ ‫دەخوێندەوە‪َ :‬‬ ‫ئینجا زانیم مەبەستەکە چیە(‪.)١٥‬‬ ‫‪ .٤‬من نازانم ئەو سەرچاوەیەی شانەڤاس‬ ‫پشتی پێ بەستوە (م‪ .‬م‪ .‬خەطيب) بۆ‬ ‫دیاریکردنی کاتی دابــەزیــنــی سورەتی‬ ‫"القمر" بە ساڵی (‪ ٨‬پ‪ .‬ك‪).‬؛ چۆن ئەو‬ ‫ئەنجامگیریەی کـــردوە‪ ،‬بــەاڵم هەندێک‬ ‫سەرەداوی ترمان لەبەر دەستن بۆ گەیشتن‬ ‫بە ئەنجامی ئەو بابەتە‪ .‬لەمانە‪:‬‬ ‫* هاتوە کە (ئیبن عەبباس) وتویەتی‬ ‫"س ُي ْه َز ُم ْ َ‬ ‫ال ْم ُع‬ ‫لەنێوان دابەزینی دەقی َ‬ ‫الدبُ َر" (القمر‪ )٤٥ :‬و جەنگی بەدر‬ ‫َويُ َولُّونَ ُّ‬ ‫حەوت ساڵ هەیە(‪.)١٦‬‬ ‫بەدریش لە (‪ ٢‬ك‪).‬ـدا بوە‪ ،‬بەپێی ئەمە‬ ‫دابەزینی سورەتەکە ـ یان بەالی کەمەوە‬ ‫ئەم ئایەتە ـ لە دەوروبەری ساڵی (‪ ٥‬پ‪.‬‬ ‫ك‪ ).‬بوە کە دەکاتە دەوروبەری ساڵی (‪)٧‬‬ ‫ی پێغەمبەرایەتی‪.‬‬ ‫* بەو پێیەی کە سەرەتای سورەتەکە‬ ‫ئاماژەیە بۆ (لەت‌بونی مانگ) لە سەردەمی‬ ‫پێغەمبەردا؛ ئەمە سەرەداوێکە کە دەتوانین‬ ‫سودی لێ ببینین بۆ دیاریکردنی کاتی هاتنی‬ ‫ئەم سورەتە یان سەرەتاکەی‪ .‬هەرچەند‬ ‫کاتی ڕودانی ئەوەی بە "لەت‌بونی مانگ"‬ ‫("انشقاق القمر") ئاماژەی بۆ دەکرێت لە‬ ‫کتێبەکانی ژیاننامەی پێغەمبەردا ڕون نیە‬ ‫(چونکە زۆربەیان لە ڕیزی "موعجیزات"ی‬ ‫پێغەمبەردا باسی دەکــەن نەک لە ڕیزی‬ ‫ڕوداوەکانی قۆناغی مەککە ساڵ بە ساڵ)‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەندێک ســـەرەداوی کــەم هەیە‪،‬‬ ‫وەکو ئەوەی (ابن سید الناس) لە "عیون‬ ‫األثر"دا پێش باسی کۆچ بۆ حەبەشە باسی‬ ‫دەکات(‪ ،)١٧‬و هەمان شت لە "ألفية السرية‬ ‫النبوية"ـەکەی (زەین‌وددینی عیراقی)ـیشدا‬ ‫سەرنج دەدرێــت(‪ .)١٨‬کە ئەم کۆچە لە‬ ‫ساڵی (‪)٥‬ی پێغەمبەرایەتیدا بوە (دوای‬ ‫ئەمەش باسی موسوڵمان‌بونی عومەر دەکات‬ ‫کە ئەمە لە سەرەتای ‪٦‬ی پێغەمبەرایەتیدا‬ ‫بــوە)‪ ،‬بەم پێیە دەبێت لەت‌بونی مانگ‬ ‫لە نزیکی ساڵی (‪)٤‬دا بوبێت‪ ،‬کە ئەمە‬ ‫دەکاتە دوروب ــەری ساڵی (‪ ٩‬پ‪ .‬ك‪.).‬‬ ‫هەرچەند مەرج نیە ڕێکخستنی ڕوداوەکان‬ ‫لــە کتێبەکانی "ســیــرة"ـــدا لــە الیەنی‬ ‫کرۆنۆلۆجیاییەوە بەتەواوی ورد بێت‪ .‬ئەم‬ ‫ئەنجامە (‪ ٩‬پ‪ .‬ك‪ ).‬کە لە ڕێکخستنەکەی‬ ‫(ابن سید الناس) و (العراقي) وەردەگیرێت؛‬ ‫نزیکە لەو (‪ ٨‬پ‪ .‬ك‪).‬ـەی شانەڤاس لە‬ ‫(م‪ .‬م‪ .‬خەطيب)ی دەگوازێتەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لێرەوە ئەنجامگیری کرابێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم لــە "ســیــرەی حەلەبی" یاخود‬ ‫"إنسان العيون يف سرية األمني املأمون"ی‬ ‫(بورهان‌وددینی حەلەبی)ـدا هاتوە دەڵێت‪:‬‬ ‫"لە مانگی نۆیەمی پێغەمبەرایەتیدا لەت‌بونی‬ ‫مانگ [وەکو موعجیزەیەک] بۆ پێغەمبەر‬ ‫ڕوی دا" ("ويف السنة التاسعة من النبوة كان‬ ‫انشقاق القمر له صلى اهلل عليه وسلم")(‪.)١٩‬‬ ‫ئەمە دەکاتە ساڵی (‪ ٤‬پ‪ .‬ك‪.).‬‬ ‫ڕەنگە باس‌کردنی "لەت‌بونی مانگ" لە‬ ‫"السيرة النبوية"ـەکەی (ئیبن کەثیر)دا‬ ‫پێش باسی مردنی ئەبو طالیب (‪ ٣‬پ‪.‬‬ ‫ك‪)٢٠().‬؛ کە بەم شێوەیە دەکاتە نزیکی‬ ‫(‪ ٤‬پ‪ .‬ك‪).‬؛ پشتگیریی ئەوە بکات کە لە‬ ‫"سیرەی حەلەبی"ـدا هاتوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەوەندە هەیە ئیبن کەثیر‪ ،‬لە‬ ‫"البداية والنهاية" و السيرة النبوية"ـەکەی‪،‬‬

‫باسی "لەت‌بونی مانگ" دوای باسی "ئیسڕا‬ ‫و میعڕاج" کردوە‪ ،‬کە ئەمیان یان نزیکی‬ ‫(‪ ٣‬پ‪ .‬ك‪ ).‬ـ واتە (‪)١٠‬ی پێغەمبەرایەتی‬ ‫ـ بوە یان (‪ ١‬پ‪ .‬ك‪ ).‬واتە ساڵێک پێش‬ ‫کۆچ‪ .‬لێرەوە هەندێک ئەنجامگیری دەکەن‬ ‫لەم ڕێکسختنەی ئیبن کەثیر (کە مەرج‬ ‫نیە خۆی مەبەستی ڕێکخستنی مێژویی‬ ‫بوبێت) و دەڵێن دەگونجێت "لەت‌بونی‬ ‫مانگ" لە (‪ ٣‬پ‪ .‬ك‪ ).‬و دواتــر بوبێت‪.‬‬ ‫هەتاکو (موحەممەد عەبدوهـ)ـیش هەمان‬ ‫ئەنجامی بەدەست‌هێناوە‪ .‬جا ئەگەر بەپێی‬ ‫ئەمە بێت؛ ئەو کاتە عائیشە کچێک بوە و‬ ‫یاریی کردوە و ئەو ئایەتە هاتوە کە دەڵێت؛‬ ‫تەمەنی نزیکەی ‪ ٦‬ساڵ بوە‪ ،‬کە (‪ ٩‬پ‪.‬‬ ‫ك‪ ).‬لەدایک‌بوە‪.‬‬ ‫* (ئیبن حەجەری عەسقەالنی) لە "فتح‬ ‫الباري"ـدا دەڵێت‪" :‬لەت‌بونی مانگ" نزیکەی‬ ‫پێنج ساڵ پێش کۆچ بوە(‪.)٢١‬‬ ‫* (ئیبن عاشور) لە تەفسیری "التحرير‬ ‫والــتــنــويــر"دا دەڵــێــت‪ :‬هــاتــنــەخــوارەوەی‬ ‫سورەتی "القمر" لە دەوروبـــەری ساڵی‬ ‫(‪ ٥‬پ‪ .‬ك‪ ).‬بوە‪ .‬بۆ سەلماندنی ئەمەش‬ ‫ئیبن عاشور دەڵێت‪ :‬ئەوەتا لە "صحيح"ی‬ ‫بوخاریدا هاتوە کە عائیشە وتویەتی‪ :‬کاتێک‬ ‫السا َع ُة َأ ْدهَى َو َأ َم ُّر"‬ ‫السا َع ُة َم ْو ِع ُد ُه ْم َو َّ‬ ‫" َبلِ َّ‬ ‫(القمر‪ )46 :‬هاتوە من کچێک بوم یاریم‬ ‫دەکرد‪ ،‬جا دەڵێت‪ :‬عائیشەش لە مانگی‬ ‫شەووالدا بە سێ ساڵ پێش کۆچ لە مەککە‬ ‫مارە کراوە‪ ،‬کە دەکاتە کۆتاییەکانی ساڵی‬ ‫(‪ ٤‬پ‪ .‬ك‪ ،).‬عائیشەش ئەو کاتە شەش‬ ‫سااڵن بوە (بەم پێیە کاتێک کچێک بوە‬ ‫خەریکی یاریکردن بوە؛ دەبێت تەمەنی‬ ‫نزیکەی ‪ ٥-٤‬ساڵێک بوبێت)‪ .‬هەروەها ئیبن‬ ‫عاشور ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە هەندێک‬ ‫لە موفەسسیرەکان وتویانە لەت‌بونی مانگ‬ ‫ساڵی (‪ ٥‬پ‪ .‬ك‪ ).‬بوە‪ ،‬و وتەکەی ئیبن‬ ‫عەبباسیش دەهێنێت کە هەر پشتگیریی ئەو‬ ‫بیروڕایە دەکات(‪.)٢٢‬‬ ‫بــەم شێوەیە دەتوانین ئــەو بیروڕایە‬ ‫هەڵ‌بژێرین کە "لەت‌بونی مانگ" و دابەزینی‬ ‫سورەتی "القمر" لە دەوروبەری ساڵی (‪٥‬‬ ‫پ‪ .‬ك‪ ).‬بوە‪ .‬کە ئەمە دەکاتە دەوروبەری‬ ‫ساڵی (‪)٨‬ی پێغەمبەرایەتی‪ ،‬کە ئەمە لە‬ ‫زانیاریەکەی "سیرەی حەلەبی"ـەوە نزیکە‪،‬‬ ‫و لەگەڵ زانیاریەکانی تریش دەگونجێت‪.‬‬ ‫جــا ئــەم ســاڵــی (‪ ٥‬پ‪ .‬ك‪ ).‬و (‪)٨‬‬ ‫ی پێغەمبەرایەتیە‪ ،‬بە بەراورد بە مێژوی‬ ‫لەدایک‌بونی عائیشە (ساڵی ‪٩‬ی پێش‬ ‫کۆچ‪ ،‬و ساڵی ‪٤‬ی پێغەمبەرایەتی)؛ دەکاتە‬ ‫تەمەنی ‪ ٤‬ساڵیی عائیشە‪ ،‬کە ئەمە لەگەڵ‬ ‫وەسف‌کردنی عائیشە بە "جاریة" و تەمەنی‬ ‫یاری‌کردنی دەگونجێت‪.‬‬ ‫‪ .٥‬شانەڤاس پشتی بەوە بەستوە کە‬ ‫دەڵێت‪ :‬داب‌ونەریتە باوەکە ئەوەیە کە‬ ‫عائیشە هەشت ساڵ پێش کۆچ لەدایک‌بوە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا ئەوەی باوە ئەمەیە کە نۆ ساڵ‬ ‫(یان ساڵی نۆیەمی) پێش کۆچ عائیشە‬ ‫لەدایک‌بوە‪ .‬چونکە داب‌ونەریتەکە ئەمەیە‬ ‫کە عائیشە ساڵی (‪)٤‬ی پێغەمبەرایەتی‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬ئەمەش لە ساڵی (‪)٩‬ی پێش‬ ‫کۆچەوە نزیکترە تاکو (‪ ،)٨‬چونکە قۆناغی‬ ‫مەدینە‪ .٩ = ٤ – ١٣ :‬لێرەدا شانەڤاس‬ ‫ژمــارەیــەک هەڵ‌دەبژێرێت کە زیاتر لە‬ ‫بەرژەوەندیی لێکدانەوەکانی خۆی بێت‪.‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬البخاري‪ ،‬صحيح البخاري‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد‬ ‫زهري بن ناصر الناصر‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار طوق‬ ‫النجاة‪ .‬الطبعة األوىل‪1422 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٦ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ ،١٤٣‬احلديث (‪.)4876‬‬ ‫(‪ )٢‬البخاري‪ ،‬صحيح البخاري‪ .‬جـ‪ ،٦ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ ،١٨٥‬احلديث (‪.)4993‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ وەرگێڕانە کوردیەکەی (سەالم‬ ‫ناوخۆش) بۆ ئەم بەڵگەیەی شانەڤاس‪،‬‬ ‫بڕوانە‪ :‬ئایا خاتوو عائیشە بوکێکی شەش‬ ‫سااڵن بوو؟ ل‌ل‪.٢٢ ،٢١ .‬‬ ‫(‪ )٤‬مالك‪ ،‬املوطأ‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد مصطفى‬ ‫األعظمي‪ .‬أبو ظيب‪ :‬مؤسسة زايد بن سلطان‬ ‫آل نهيان لألعمال اخلريية واإلنسانية‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .2004 ،‬جـ‪ ،2 .‬ص‪ .251 .‬احلديث‬

‫(‪.)193‬‬ ‫(‪ )٥‬الشافعي‪ ،‬مسند اإلمام الشافعي (ترتيب‬ ‫سنجر)‪ .‬ترتيب‪ :‬سنجر اجل��اول��ي‪ .‬حتقيق‬ ‫وختريج وتعليق‪ :‬ماهر ياسني فحل‪ .‬الكويت‪:‬‬ ‫شركة غراس للنشر والتوزيع‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .2004‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.51 .‬‬ ‫(‪ )٦‬ابن وهب‪ ،‬اجلامع‪ .‬احملقق‪ :‬رفعت فوزي‬ ‫عبد املطلب‪ ،‬علي عبد الباسط مزيد‪ .‬دار‬ ‫الوفاء‪ .‬الطبعة األوىل ‪ .2005‬ص‌ص‪،127 .‬‬ ‫‪ .١٢٨‬احلديث (‪.)216‬‬ ‫(‪ )٧‬الشافعي‪ ،‬مسند اإلمام الشافعي (ترتيب‬ ‫سنجر)‪ .‬ترتيب‪ :‬سنجر اجل��اول��ي‪ .‬حتقيق‬ ‫وختريج وتعليق‪ :‬ماهر ياسني فحل‪ .‬الكويت‪:‬‬ ‫شركة غراس للنشر والتوزيع‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .2004‬جـ‪ ،2 .‬ص‪ .52 .‬احلديث (‪.)497‬‬ ‫(‪ )٨‬الصنعاني‪ ،‬عبد ال���رزاق‪ ،‬املصنف‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬حبيب الرمحن األعظمي‪ .‬اهلند‪:‬‬ ‫اجمللس العلمي‪ ،‬بريوت‪ :‬املكتب اإلسالمي‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪ 1403 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،3 .‬ص‪.297 .‬‬ ‫احلديث (‪.)5702( ،)5701‬‬ ‫(‪ )٩‬البخاري‪ ،‬صحيح البخاري‪ .‬جـ‪ ،٦ .‬ص‪.‬‬ ‫‪.142‬‬ ‫(‪ )١٠‬ابن عطية‪ ،‬احملرر الوجيز يف تفسري الكتاب‬ ‫العزيز‪ .‬حتقيق‪ :‬عبد السالم عبد الشايف حممد‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‪1422 ،‬‬ ‫هـ‪ .‬جـ‪ ،5 .‬ص‪.211.‬‬ ‫ابن اجل��وزي‪ ،‬زاد املسري يف علم التفسري‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬عبد الرزاق املهدي‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتاب‬ ‫العربي‪ .‬الطبعة األوىل‪ 1422 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،4 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.196‬‬ ‫(‪ )١١‬وەکو (ئیبن ئەبی زەمەنین)‪ :‬ابن أبي‬ ‫زمنني‪ ،‬تفسري القرآن العزيز‪ .‬حتقيق‪ :‬أبو عبد‬ ‫اهلل حسني بن عكاشة‪ ،‬حممد بن مصطفى‬ ‫الكنز‪ .‬القاهرة‪ :‬الفاروق احلديثة ‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .2002‬جـ‪ ،4 .‬ص‪.315 .‬‬ ‫(‪ )١٢‬مقاتل بن سليمان‪ ،‬تفسري مقاتل بن‬ ‫سليمان‪ .‬حتقيق‪ :‬عبد اهلل حممود شحاته‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث‪ .‬الطبعة األوىل‪1423 ،‬‬ ‫هـ‪ .‬جـ‪ ،4 .‬ص‌ص‪.184 ،175 .‬‬ ‫(‪ )١٣‬ابن عطية‪ ،‬احمل��رر الوجيز‪ .‬جـ‪،5 .‬‬ ‫ص‪.211.‬‬ ‫(‪ )١٤‬البخاري‪ ،‬صحيح البخاري‪ .‬ج��ـ‪،4 .‬‬ ‫ص‪ ،41 .‬احلديث (‪ .)2915‬ج��ـ‪ ،5 .‬ص‪.‬‬ ‫‪ ،73‬احلديث (‪ .)3953‬جـ‪ ،٦ .‬ص‪،143 .‬‬ ‫احلديث (‪ .)4875‬جـ‪ ،6 .‬ص‪ ،144 .‬احلديث‬ ‫(‪ .)4877‬هەروەها بڕوانە‪ :‬القرطيب‪ ،‬اجلامع‬ ‫ألحكام القرآن‪ .‬جـ‪ ،17 .‬ص‪ .146 .‬ابن كثري‪،‬‬ ‫تفسري القرآن العظيم‪ .‬حتقيق‪ :‬سامي بن حممد‬ ‫سالمة‪ .‬دار طيبة للنشر والتوزيع‪ .‬الطبعة‬ ‫الثانية‪ .1999 ،‬جـ‪ ،٧ .‬ص‌ص‪.٤٨٢ ،٤٨١ .‬‬ ‫(‪ )١٥‬لە (عومەری کوڕی ئەل‪-‬خەططاب)‬ ‫ـــەوە‪ ،‬بڕوانە‪ :‬الطرباني‪ ،‬املعجم األوسط‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬طارق بن عوض اهلل بن حممد‪ ،‬عبد‬ ‫احملسن ب��ن إبراهيم احلسيين‪ .‬القاهرة‪:‬‬ ‫دار احلرمني‪ .‬ج��ـ‪ ،4 .‬ص‪ .145 .‬احلديث‬ ‫(‪ .)3829‬جـ‪ ،9 .‬ص‪ .58 .‬احلديث (‪.)9121‬‬ ‫لە (سەعدی کوڕی ئەبو وەققاص)ـیشەوە؛‬ ‫بڕوانە‪ :‬القرطيب‪ ،‬اجلامع ألحكام القرآن‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،17‬ص‪.146 .‬‬ ‫(‪ )١٦‬القرطيب‪ ،‬اجلامع ألحكام القرآن‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،17‬ص‪.146 .‬‬ ‫(‪ )١٧‬ابن سيد الناس‪ ،‬عيون األثر يف فنون‬ ‫املغازي والشمائل والسري‪ .‬تعليق‪ :‬إبراهيم‬ ‫حممد رمضان‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار القلم‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1993 ،‬جـ‪ ،1 .‬ص‌ص‪.135 ،134 .‬‬ ‫(‪ )١٨‬العراقي‪ ،‬ألفية السرية النبوية (نظم الدرر‬ ‫السنية الزكية)‪ .‬بريوت‪ :‬دار املنهاج‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ 1426 ،‬هـ‪ .‬ص‌ص‪.60 ،59 .‬‬ ‫(‪ )١٩‬احلليب‪ ،‬السرية احللبية (إنسان العيون‬ ‫يف سرية األمني املأمون)‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتب‬ ‫العلمية‪ .‬الطبعة الثانية‪ 1427 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،3 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.521‬‬ ‫(‪ )٢٠‬اب��ن كثري‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫مصطفى عبد الواحد‪ .‬بريوت‪ :‬دار املعرفة‪.‬‬ ‫‪ .1976‬جـ‪ ،2 .‬ص‌ص‪.122 ،113 .‬‬ ‫(‪ )٢١‬ابن حجر‪ ،‬فتح الباري شرح صحيح‬ ‫البخاري‪ .‬بريوت‪ :‬دار املعرفة‪ 1379 .‬هـ‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،6‬ص‪.632 .‬‬ ‫(‪ )٢٢‬ابن عاشور‪ ،‬التحرير والتنوير‪ .‬تونس‪:‬‬ ‫الدار التونسية للنشر‪ .1984 .‬جـ‪ ،27 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.166‬‬

‫ژمارە (‪ )315‬دوشەممە ‪201٦/10/17‬‬

‫‪3‬‬

‫ه ماركسيزم‬ ‫دوودڵييه‌كانى هه‌رزه‌كارێك ده‌رهه‌ق ب ‌‬

‫(‪)1‬‬

‫جۆرج ته‌رابيىش‬ ‫و‪ .‬ناجى ئه‌فراسياو‬ ‫لـــ ‌ه ســـااڵنـــى حــه‌مــاســه‌تــى‬ ‫ســۆزداريــيــدا بــوويــن‪ ،‬كاتێك‬ ‫چووين ‌ه نێو كايه‌ى سياسيى‬ ‫شــانــز‌ه و هــه‌ڤــد‌ه و هـــه‌ژد‌ه‬ ‫ساڵ ده‌بووين‪ ،‬به‌شداريمان ل ‌ه‬ ‫يه‌كه‌م خۆپيشاندانى سياسيى‬ ‫(خوێندكاران)دا كرد‪ .‬ده‌مانزانى‬ ‫كام ‌ه ڕێگاى خيانه‌ته‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نـه‌مــانــده‌زانــى كامه‌ي ‌ه ڕێگاى‬ ‫ئاشتيى نيشتيمانى‪ .‬ده‌مانزانى‬ ‫حكومڕانيى بــااڵده‌ســت هيچ‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌كى ب ‌ه گه‌له‌و‌ه نييه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم نه‌مانده‌زانى بيگۆڕين به‌چ‬ ‫حكومه‌تێك‪.‬‬ ‫ئـــه‌و كــاتــه‌ ســـوريـــا لـــه‌ حوكمى‬ ‫ديكتاتۆريى ده‌رچــووبــوو‪ ،‬ديــارده‌ى‬ ‫ديموكراسى و ملمالنێى نێوان حيزبه‌كان‬ ‫زۆر توند بوو‪ .‬نازانم چۆن بووين به‌‬ ‫سۆسياليست‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ى ده‌يزانم كتوپڕ‬ ‫خــۆمــان بـه‌ بــــاوه‌ڕدارى سۆسياليزم‬ ‫بينيه‌وه‌‪ ،‬يان به‌ مانايه‌كى تر ڕقمان‬ ‫ل ـه‌ داب ـه‌شــبــوونــى كۆمه‌ڵگا بــوو بۆ‬ ‫دوو چين‪ :‬ده‌وڵه‌مه‌ند و هــه‌ژار‪ .‬ئايا‬ ‫كتێبى سۆسياليستيمان ده‌خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫ئايا نوسينى سۆسياليسته‌كانمان‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌؟ بڕواناكه‌م شتێكى له‌و‬ ‫چه‌شنه‌ ڕوويدابێت‪ ،‬جگه‌ له‌ هه‌ندێك‬ ‫وتارى ڕۆژنامه‌وانى‪ .‬به‌اڵم خۆشه‌ويستيى‬ ‫دادپـــه‌روه‌ريـــى هه‌ميشه‌ لـه‌ قوواڵيى‬ ‫هه‌رزه‌كاردا ڕه‌گى داكوتيوه‌‪.‬‬ ‫ته‌نها ئ ـه‌م هه‌ستى دادپـه‌روه‌ريــيـه‌‬ ‫پــاڵــن ـه‌رى ئێمه‌ بـــوو كــه‌ ببين به‌‬ ‫سۆسياليست‪ .‬به‌كورتى ياخى بووين‬ ‫نه‌ك شۆڕشگێڕ‪ .‬هيچ دوودڵ نه‌بووين‬ ‫له‌وه‌ى ڕێگاى سۆسياليزم هه‌ڵبژێرين‪.‬‬ ‫ده‌بوايه‌ يان په‌يونديى به‌ حيزبى‬ ‫كــۆمــۆنــيــســتـه‌وه‌ بكه‌ين‬ ‫يــان حيزبى(به‌عسى‬ ‫عـــــــه‌ره‌بـــــــيـــــــى‬ ‫سۆ سيا ليستى ) ‪،‬‬ ‫ته‌نها حيزبێكى‬

‫سۆسياليستى كه‌ شانبه‌شانى حيزبى‬ ‫كۆمۆنيستى هه‌بوو‪ .‬ده‌ڵێم زۆر دوودڵ‬ ‫نه‌بووين‪ ،‬چونكه‌ خێرا حيزبى دووه‌ممان‬ ‫هه‌ڵبژارد‪ .‬پێويستمان به‌ حيزبێك بوو‬ ‫درووشمى شۆڕش به‌رزبكاته‌وه‌‪ ،‬حيزبێك‬ ‫كه‌ بزانێت چۆن ياخيبوونمان له‌ باوه‌ش‬ ‫ده‌گرێت و ده‌يگوازێته‌وه‌ بۆ شۆڕش‪.‬‬ ‫به‌هه‌رحاڵ شــۆڕش يه‌كێك نه‌بوو له‌‬ ‫دروشمه‌كانى حيزبى كۆمۆنيستى سورى‪.‬‬ ‫ئه‌وپه‌ڕى داواكارييه‌كانى ديموكراسى و‬ ‫ئاشته‌وايى جيهانى و دۆستايه‌تيى نێوان‬ ‫گ ـه‌الن به‌تايبه‌تى يه‌كێتيى سۆڤيه‌ت‬ ‫بوو‪ .‬هيچ كام له‌م درووشمانه‌ تينوێتيى‬ ‫ئێمه‌ى نه‌ده‌شكاند‪ .‬چه‌ند درووشمێكى‬ ‫دووربـــــوون لــه‌ ك ـه‌شــى شـــۆڕش كه‌‬ ‫ئێمه‌ پێويستمان پێى بوو‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ده‌توانێت ياخيبوونى ئێم ‌ه به‌سه‌ر چينى‬ ‫بۆرژوازييدا له‌ باوه‌ش بگرێت‪ .‬هه‌موو‬ ‫زانيارييه‌كانمان له‌سه‌ر ئه‌و حيزبه‌ ئه‌وه‌‬ ‫بوو كه‌ به‌موتڵه‌قى توندوتيژه‌‪ ،‬بۆيه‌‬ ‫ياخيبوونى نمونه‌يى ئێمه‌ پره‌نسيپى‬ ‫توندوتيژيى قبوڵ نه‌ده‌كرد‪.‬‬ ‫ڕێگاى سۆسياليزمى نه‌ته‌وه‌ييمان‬ ‫گرته‌به‌ر‪ .‬كاتێكيش پرسياريان ده‌رباره‌ى‬ ‫سۆسياليسته‌كه‌مان ده‌كرد‪ ،‬ل ‌ه وه‌اڵمدا‬ ‫ده‌مانوت سۆسياليزمى ناسيۆناليستى‌‪،‬‬ ‫سۆسياليزمى عه‌ره‌بى نه‌ك جيهانى‪.‬‬ ‫كاتێكيش داوايــان لێده‌كردين جياوازى‬ ‫بكه‌ين له‌نێوان سۆسياليزمه‌كه‌ى ئێم ‌ه‬ ‫و سۆسياليزمى كۆمۆ‌نيسته‌كان‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫وه‌اڵم ــدا ده‌مــانــوت‪ :‬سۆسياليزمه‌كه‌ى‬ ‫ئێم ‌ه باوه‌ڕى ب ‌ه (ڕۆح) هه‌ي ‌ه وه‌كچۆن‬ ‫بـــاوه‌ڕى ب ـ ‌ه (مــــاده)‌ش ه ـه‌يــه‪ ،‬وه‌هــا‬ ‫ل ـ ‌ه ڕۆحــيــان ـه‌ت تێگه‌يشتبووين ك ‌ه‬ ‫بريتيي ‌ه لــه‌و بـه‌هــا ئــايــديــااڵن ـه‌ى ك ‌ه‬ ‫ه ـه‌رزه‌كــارى ئــاواتــى پێده‌خوازێت و‪،‬‬ ‫سۆسياليزمه‌كه‌مان بۆ هه‌موو گه‌ل ‌ه‬ ‫ن ـه‌ك ته‌نها كــرێــكــاران‪ ،‬وامــانــده‌زانــى‬ ‫چينايه‌تى لێكدژه ‌له‌گه‌ڵ نـه‌تـه‌وه‌ و‬ ‫يه‌كێتى عه‌ره‌بييد‌ا و‪ ،‬سۆسياليزمه‌كه‌مان‬ ‫بڕواى ب ‌ه خاوه‌ندارێتيى بچوك و مافى‬ ‫ميراتى هه‌يه‌‪ ،‬چونك ‌ه بڕوامان وابوو ك ‌ه‬ ‫خاوه‌ندارێتى سرووشتى مرۆڤه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه‬ ‫چۆن به‌ته‌واوى نكۆڵى ل ‌ه خاوه‌ندارێتى‬ ‫بكه‌ين؟ ئايا ئه‌م ‌ه خراپ تێگه‌يشتن نيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه سرووشتى مرۆڤ؟‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه هه‌مان كاتدا هه‌ستمانده‌كرد‬ ‫ك ‌ه زه‌وى ل ‌ه ژێرپێماندا‬ ‫نييه‌‪.‬‬ ‫جێگير‬

‫هه‌ستمانده‌كرد ئێم ‌ه به‌بێ تيۆرين‪ .‬ته‌نها‬ ‫تيۆرێكى سۆسياليزمى مومكينيش له‌و‬ ‫كاته‌دا ترسى له‌ال درووستكردبووين‪:‬‬ ‫ماركسيزم‪ .‬كاتێكيش ده‌ستمانكرد ب ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى‪ ،‬بۆ ئه‌و‌ه نه‌مانده‌خوێنده‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه به فيعلى ببين به‌ سۆسياليست‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى بتوانين ل ‌ه ڕووى ماركسيزمى‬ ‫سامناكدا بوه‌ستينه‌وه‌‪ .‬هه‌موو ڕايه‌كمان‬ ‫ته‌به‌نى ده‌كـــرد كـ ‌ه پێمان وابــوواي ـ ‌ه‬ ‫ده‌توانێت به‌ڕوويدا بوه‌ستێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه هه‌مان كاتدا ده‌مانويست وه‌ك چه‌پ‬ ‫بمێنينه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم چه‌پێك ك ‌ه به‌تاڵ بێت‬ ‫ل ‌ه هه‌موو مۆركێكى ماركسيزم‪ .‬كتێبێك‬ ‫نه‌ما ك ‌ه ڕه‌خنه‌ى ماركسيزم بكات و ئێم ‌ه‬ ‫نه‌يخوێنينه‌و‌ه (ب ‌ه ئه‌ندازه‌ى ئه‌و كتێب ‌ه‬ ‫عه‌ره‌بييه‌ عه‌قيده‌ييان به‌رده‌ستبوون)‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم ل ‌ه هه‌مان كاتدا هيچ كتێبێكى‬ ‫ماركسيمان نه‌ده‌خوێنده‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ڕێگاى ئه‌و‬ ‫نوسينانه‌و‌ه ل ‌ه ماركسيزم تێده‌گه‌يشتين‬ ‫ك ‌ه ده‌رباره‌ى ده‌نوسرا‪ ،‬نه‌ك ل ‌ه ڕێگاى‬ ‫خــۆي ـه‌وه‌‪ .‬بــڕوامــان وابــوو ك ‌ه ئابورى‬ ‫فاكته‌رى بنه‌ڕه‌تيي ‌ه ل ‌ه مێژوودا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ڕه‌خنه‌مان ل ‌ه ماركسيسته‌كان ده‌گرت‬ ‫و ده‌مانوت‪ :‬كوا ڕۆڵى ئه‌ده‌ب و هونه‌ر‬ ‫و ڕۆح؟ چۆن بايه‌خ ب ‌ه اليه‌نى ئابورى‬ ‫ى كۆمه‌اڵيه‌تى و كه‌لتورى‬ ‫ده‌ده‌ن و‪ ،‬اليه‌ن ‌‬ ‫و سياسى فه‌رامۆشده‌كه‌ن؟‬ ‫قيزكردنه‌وه‌ و بێزارييه‌كى زۆر ل ‌ه‬ ‫ڕاســت(‪)2‬و‪ ،‬ترسێكى شــاراو‌ه ل ‌ه چه‌پى‬ ‫مــاركــســى‪ :‬لــه‌ســه‌ر هێڵێكى بــاريــك‬ ‫وه‌ستابووين‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌ى ك ‌ه خه‌تى‬ ‫سپيى ل ‌ه خه‌تى ڕه‌ش جياده‌كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم خاڵێكى جواڵو بوو‪ .‬هه‌ميش ‌ه به‌ره‌و‬ ‫الى چه‌پ ده‌جواڵ‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه هه‌ژد‌ه ساڵيدا بووين كه‌چى‬ ‫سڵمان له‌و‌ه نه‌ده‌كرده‌و‌ه ماركسيزم ب ‌ه‬ ‫ميتافيزيك تۆمه‌تباربكه‌ين‪ :‬ئايا دواجار‬ ‫(دياله‌كتيك) ميتافيزيك نييه‌؟ سه‌يربوو‬ ‫ك ‌ه ‪-‬به‌بێ ئه‌وه‌ى به‌خۆمان بزانين ئێمه‌ى‬ ‫ميتافيزيكى‪ -‬ماركسيزم ب ‌ه ميتافيزيك‬ ‫تۆمه‌تباربكه‌ين‪ .‬چونك ‌ه له‌ڕاستيدا قيزمان‬ ‫ل ‌ه هه‌موو شتێكى ميتافيزيكى ده‌بووه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى پێمانوابوو ك ‌ه ميتافيزيك و‬ ‫غه‌يب و وه‌هم له‌الى ڕاسته‌‪ .‬وه‌كو وتم‬ ‫سوور بووين له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى وه‌ك چه‌پ‬ ‫بمێنينه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ئايديايه‌ش بۆ ماوه‌يه‌كى‬ ‫زۆر دڵنيايى پێبه‌خشيين‪ .‬ئێم ‌ه چه‌پين‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى ميتافيزيكى نين‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ئێم ‌ه زۆر ل ‌ه ماركسييه‌كان چه‌پترين‪،‬‬ ‫لـه‌بـه‌رئـه‌وه‌ى نه‌يانتوانيو‌ه خۆيان ل ‌ه‬ ‫ميتافيزيك بپارێزن له‌كاتێكدا بانگه‌شه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ دژايه‌تى ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بــــه‌اڵم هـــه‌مـــوو بــيــانــووه‌كــانــمــان‬ ‫كــاڵــده‌بــوون ـه‌وه‌‪ .‬ه ـه‌رچ ـه‌نــد‌ه ئاستى‬ ‫ڕۆشنبيرييمان قـــووڵ بــواي ـه‌ت ـه‌وه‌‪،‬‬ ‫بيانووه‌كانمان هـه‌ڵــده‌وه‌ريــن‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫گه‌يشتين بــه‌وه‌ى ك ‌ه ماركسيزمى‬ ‫حـه‌قــيــقــى ئـــه‌و‌ه نــيــي ـ ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫ته‌سه‌ورى ده‌كه‌ين‪ .‬به‌م شێوه‌يه‌ش‬ ‫ناچاربووين هه‌ميش ‌ه داهێنانى‬ ‫نــوێ ل ‌ه ڕه‌خنه‌كردنى جديدا‬ ‫بكه‌ين‪ ،‬ك ‌ه بتوانێت ل ‌ه ڕووى‬ ‫ماركسيزمى تــاز‌ه كه‌شفبوودا‬ ‫بوه‌ستێته‌وه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم ل ـ ‌ه مـــاوه‌ى ئــه‌م هه‌موو‬ ‫ملمالنێيه‌دا هێشتا سووربووين‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى چه‌پ بين‪.‬‬ ‫ئــه‌م جه‌ختكردنه‌وه‌ش‬ ‫هـــــه‌مـــــيـــــشـــــه‌‬

‫پاڵيده‌ناين ك ‌ه هۆشيارى و ڕۆشنبيرى‬ ‫سۆسياليستيانه‌مان به‌رزبكه‌ينه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫نه‌مانده‌توانى له‌و گرێكوێره‌ي ‌ه ده‌ربازمان‬ ‫ببێت ك ـ ‌ه ل ـه‌ب ـه‌رامــب ـه‌ر ماركسيزمدا‬ ‫هه‌مانبوو‪ :‬هێشتا لێى ده‌ترساين‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ماركسمان بخوێندايه‌ته‌و‌ه ل ‌ه نهێنيى ئه‌و‬ ‫ترس ‌ه تێده‌گه‌يشتين‪ :‬چونك ‌ه له‌ڕاستيدا‬ ‫ئێم ‌ه هێشتا ل ‌ه چوارچێوه‌ى (دۆكترينى‬ ‫فه‌رميى) (‪ )3‬چينى بۆرژوازييدا ده‌ژياين‬ ‫و بيرمانده‌كرده‌وه‌‪ ،‬ســه‌ره‌ڕاى هه‌موو‬ ‫بانگه‌شه‌كانمان بۆ چه‌پگه‌رايى‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ل ـه‌و‌ه تێبگه‌يشتينايه‌ ك ‌ه (دۆكترينى‬ ‫فه‌رمى) بريتيي ‌ه ل ‌ه (سه‌رخانى ياسايى و‬ ‫سياسى) ك ‌ه ته‌عبير ل ‌ه په‌يوه‌ندييه‌كانى‬ ‫به‌رهه‌مهێنان ل ‌ه قۆناغێكى دياريكراودا‬ ‫ده‌كات‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر تێبگه‌يشتيناي ‌ه‬

‫و سڵكردنه‌و‌ه ل ‌ه ماركسيزم‪ ،‬سارته‌رمان‬ ‫دۆزييه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ئه‌ودا فيكرى ڕه‌خنه‌گرمان‬ ‫بينيه‌و‌ه ك ‌ه زه‌رب ‌ه و زله‌ى درووستى ده‌نا‬ ‫ب ‌ه ماركسيزمه‌وه‌‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ى بكه‌وێت ‌ه‬ ‫گۆڕه‌پانى "ڕاست و ڕاستڕه‌وه‌"ـه‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫چه‌په‌مان تيا بينيه‌و‌ه ك ‌ه ده‌مانخواست‬ ‫وه‌كو ئه‌و بين‪ ،‬چه‌پێك پارێزگاريى ل ‌ه‬ ‫چه‌پبوونى خۆى ده‌كــرد به‌بێ ئه‌وه‌ى‬ ‫كۆمۆنيست بێت‪ ،‬به‌ڵكو به‌بێ ئه‌وه‌ى‬ ‫ماركسى بێت‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى ل ‌ه سه‌ره‌تادا‬ ‫تياماندا به‌ديكرد‪ .‬خۆشييه‌كه‌مان به‌م‬ ‫دۆزينه‌وه‌ي ‌ه گ ـه‌ور‌ه بــوو‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ى‬ ‫توانيى بۆ ماوه‌يه‌ك دڵنيايى له‌نێوماندا‬ ‫جێگيربكات له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و دڵه‌ڕاوكێيه‌ى‬ ‫ماركسيزم تووشى كردبووين‪ .‬ئه‌وه‌ى‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م تێگه‌يشتن ‌ه هه‌ڵ ‌ه هانيده‌داين‬

‫به‌هه‌رحاڵ شۆڕش ئه‌كتێكى ڕۆژانه‌يي ‌ه‬ ‫لـه‌سـه‌ر ڕۆشنايى تيۆرێك‪ .‬هه‌ربۆي ‌ه‬ ‫ته‌نها تــيــۆرى شۆڕشگێڕيى مومكين‬ ‫لــه‌مــڕۆدا تــيــۆرى ماركسيزمه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم‬ ‫ئه‌م ‌ه ب ‌ه ماناى ئه‌و‌ه نيي ‌ه به‌و شێوه‌ي ‌ه‬ ‫ل ‌ه ماركسيزم تێبگه‌ين ك ‌ه ماركسيست ‌ه‬ ‫(ئه‌رثۆدۆكسه‌كان) ده‌يانه‌وێت‪ .‬پێويست ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر شۆڕشگێڕى ئه‌مڕۆ ك ‌ه دووبار‌ه‬ ‫ماركسيزم بدۆزێته‌و‌ه و كه‌شفى بكات‪،‬‬ ‫ى زيندوو‪ ،‬نه‌ك ئه‌و ماركسيزم ‌ه‬ ‫ماركسيزم ‌‬ ‫وشك ‌ه دۆگماييه‌ى ك ‌ه ماركسييه‌كان‬ ‫ده‌رگاى شرۆڤ ‌ه و ته‌ئويالت و ئيجتهاديان‬ ‫لـه‌سـه‌ر داخــســتــووه‌‪ .‬يه‌كێك لـ ‌ه شت ‌ه‬ ‫باشه‌كانى فيكرى بوونگه‌رايى سارته‌ر‬ ‫ئه‌وه‌بوو توانيى دووبار‌ه ئه‌م دۆزينه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫به‌جێبهێنێت‪.‬‬

‫كۆتايى‬

‫واڵت ‌ه‬ ‫دواكه‌وتووه‌كان ته‌نها چانسن‬ ‫بۆ شۆڕىش سۆسياليزم‪ ،‬ئه‌مه‌ش پاش‬ ‫ئه‌وه‌ى سه‌رمايه‌دارى توانيى شۆڕىش‬ ‫سۆسياليستى له‌ واڵته‌ پيشه‌سازييه‌‬ ‫پێشكه‌وتووه‌كاندا ڕابگرێت و سڕى‬ ‫بكات‬

‫كــه‌ هــێــزه‌ ب ـه‌ره ـه‌مــهــێــن ـه‌ره‌كــان لـه‌و‬ ‫كاته‌دا چووبوون ‌ه نێو ملمالنێ له‌گه‌ڵ‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌كانى به‌رهه‌مهێنان و چينى‬ ‫خــاوه‌ن كه‌ره‌سته‌كانى به‌رهه‌مهێناندا‪،‬‬ ‫ئـــه‌وا نهێنى ئــه‌و پ ـه‌رت ـه‌وازه‌يــي ـه‌مــان‬ ‫بــۆ ده‌رده‌كـــــه‌وت‪ .‬چونك ‌ه ملمالنێى‬ ‫نــێــوان هــێــزه‌كــانــى بـه‌رهـه‌مــهــێــنــان و‬ ‫به‌رهه‌مهێنانى‬ ‫پ ـه‌يــوه‌نــديــي ـه‌كــانــى‬ ‫سه‌رمايه‌دارى و فيودالى ده‌بێت ‌ه هۆى‬ ‫په‌رتبوونى دۆكترينى فه‌رميى بۆرژوازى‬ ‫و‪ ،‬له‌الى ورد‌ه بۆرژوا‌كانيش ‪-‬وه‌كو ئێمه‌‪-‬‬ ‫هه‌ستى په‌رته‌وازه‌يى درووستده‌كات‪:‬‬ ‫ئێم ‌ه په‌يوه‌ندييه‌كانى به‌رهه‌مهێنانى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييمان ڕه‌تده‌كرده‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نـه‌مــانــده‌تــوانــى ڕه‌هــه‌نــدى دۆكترينى‬ ‫چينى به‌رهه‌مهێنه‌ر ته‌به‌نى بكه‌ين‪.‬‬ ‫نه‌مانده‌ويست ل ‌ه ته‌نيشتى سه‌رمايه‌دارى‬ ‫و ده‌ره‌به‌گايه‌تييه‌و‌ه بوه‌ستين‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه هه‌مان كاتدا ل ‌ه چينى پرۆليتاريا‬ ‫نه‌بووين‪ .‬هه‌ربۆي ‌ه ده‌بوو بۆ ماوه‌يه‌كى‬ ‫درێـــژ ل ـ ‌ه چــوارچــێــوه‌ى (دۆكترينى‬ ‫فه‌رمى) و (ئايديا باوه‌كانى) بۆرژوازى‬ ‫بخولێينه‌وه‌‪ ،‬پێش ئه‌وه‌ى بتوانين ڕێگاى‬ ‫خۆمان به‌ڕوونى و متمانه‌و‌ه بگرينه‌به‌ر‬ ‫به‌ره‌و دۆكترينى چينى پرۆليتاريا‪.‬‬ ‫لـه‌م گــێــژاوه‌دا ‪-‬كـ ‌ه هه‌ميشه‌ بـه‌ره‌و‬ ‫دۆكترينى چينى ڕه‌نجبه‌ر و زه‌حمه‌تكێش‬ ‫ده‌ڕۆيشتين‪ -‬ده‌ستمانكرد ب ‌ه خواردنه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ندێك پره‌نسيپى ماركسيزم‪ .‬ئه‌وه‌ش ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تادا به‌شێوه‌يه‌كى نه‌رێنى و سه‌لبى‬ ‫بــوو‪ .‬مه‌به‌ستم ئه‌وه‌ي ‌ه ماركسيزممان‬ ‫ل ‌ه ڕه‌خن ‌ه ڕوخێنه‌ره‌كانيه‌و‌ه بۆ فيكرى‬ ‫بۆرژوازى وه‌رگرت‪ .‬وامان لێهات ده‌مانوت‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه ماركسيزم بۆ‌مه‌به‌ستى ڕووخاندن‬ ‫سودمان پێ بگه‌يه‌نێت نه‌ك بنياتنان‪،‬‬ ‫ڕووخاندنى تيۆر‌ه ڕاســتــڕه‌وه‌كــان‪.‬‬ ‫به‌اڵم ته‌سه‌ورمان ده‌كرد بونيادنانى‬ ‫چه‌پگه‌رايى به‌رپرسيارێتيه‌كه‌ى‬ ‫ده‌كــه‌وێــتــ ‌ه ســـه‌ر شانى‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه واقيعدا‬ ‫هيچمان بنياتنه‌‌‌نا‪.‬‬ ‫لـــ ‌ه ســـايـــه‌ى ئــه‌م‬ ‫كه‌شوهه‌وادا‪ ،‬ئه‌م ترس‬

‫ئــه‌و بانگه‌ش ‌ه توندوتيژان ‌ه بــوو ك ‌ه‬ ‫كۆمۆنيست ‌ه ماركسييه‌كان لــه‌دژى‬ ‫به‌رپايان كردبوو‪.‬‬ ‫ده‌ڵێم‪ :‬سه‌ره‌تا ب ‌ه هه‌ڵ ‌ه ل ‌ه سارته‌ر‬ ‫تێگه‌يشتبووين‪ .‬چــونــكـ ‌ه خۆيمان‬ ‫نه‌خوێندبووه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌و بابه‌تانه‌يمان‬ ‫ده‌خــوێــنــده‌وه‌ ك ـ ‌ه مه‌به‌ستمان بــوو‪،‬‬ ‫پاڵنه‌ره‌كه‌شمان بريتى‌بوو لـ ‌ه ترس‬ ‫ل ‌ه ماركسيزم و‪ ،‬دۆكترينى فه‌رميى‬ ‫بۆرژوازى‪.‬‬ ‫به‌اڵم دروستبوونى يه‌كێتى ل ‌ه نێوان‬ ‫ميسر و سوريا ل ‌ه ساڵى ‪1958‬دا و‬ ‫دواتــر جيابوونه‌وه‌يان و‪ ،‬قه‌يرانه‌كانى‬ ‫چه‌پى ع ـه‌ره‌بــى‪ ،‬به‌تايبه‌تى حيزبى‬ ‫به‌عسى عه‌ره‌بيى سۆسياليستى‪ ،‬له‌كاتى‬ ‫يه‌كگرتن و جيابوونه‌وه‌دا‪ ،‬كارێكى وه‌هاى‬ ‫كرد ك ‌ه ماسكى به‌رچاومان هه‌ڵماڵين‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت سۆسياليست‬ ‫و چه‌پ بين‪ .‬دركمان ب ‌ه حه‌قيقه‌تێكى‬ ‫ڕه‌هــا كــرد‪ :‬پێويست ‌ه له‌سه‌رمان چاو‬ ‫ب ‌ه هه‌موو شتێكدا بخشێنينه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئايديا و ڕاوبۆچوون و هه‌ست و سۆز‬ ‫و خوێندنه‌وه‌كانماندا‪ .‬هه‌ستمانكرد ئيتر‬ ‫ماوه‌ى موراهيقى و هه‌رزه‌كاريى سياسى‬ ‫كۆتايى‌هات‪ ،‬هه‌ستمان كرد ك ‌ه پێويست ‌ه‬ ‫له‌ ياخيبوونه‌وه‌ بگوازينه‌و‌ه بۆ شۆڕش‪.‬‬ ‫بــــه‌م شـــێـــوه‌يـــه‌ش ســـه‌رلـــه‌نـــوێ‬ ‫ده‌ســتــمــانــكــرده‌وه‌ بــ ‌ه خــوێــنــدن ـه‌وه‌‪:‬‬ ‫سه‌رله‌نوێ وتارى سه‌ركرده‌كانى حيزب‬ ‫و كتێبه‌كانيانمان خوێنده‌وه‌‪ ،‬ئه‌مجار‌ه‬ ‫ب ‌ه كتێب ‌ه ماركسييه‌كان ده‌ستمان پێكرد‪.‬‬ ‫له‌و‌ه نيگه‌ران بووين ئه‌گه‌ر ئێم ‌ه شۆڕشگێڕ‬ ‫و سۆسياليستى حه‌قيقى بوويناي ‌ه‬ ‫ئــه‌وا هه‌رگيز يه‌كگرتنه‌ك ‌ه شكستى‬ ‫نه‌ده‌هێنا‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر بنه‌مايه‌كى‬ ‫بابه‌تى و ئۆبێكتيڤ وه‌رمانگرتاي ‌ه نه‌ك‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مايه‌كى سۆزداريى ڕووت و‬ ‫ئه‌بستراكت‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه كه‌سێك بپرسێت‪ :‬ئايا نوسينى‬ ‫ديراسه‌يه‌ك له‌سه‌ر سارته‌ر و ماركسيزم‬ ‫گرنگه‌؟ لێره‌دا وه‌اڵمــده‌ده‌م ـه‌وه‌‪ :‬به‌ڵێ‬ ‫لــه‌بــه‌رئــه‌وه‌ى ب ـ ‌ه بـــڕواى مــن هه‌موو‬ ‫شۆڕشگێڕێك پێويستى ب ـ ‌ه تيۆره‌‪.‬‬

‫(‪)4‬‬

‫ئه‌مڕۆ ماركسيزم پێويستى ب ‌ه لينينێكى‬ ‫نوێ هه‌يه‌‪ .‬وه‌كچۆن (لينين) خوێنێكى‬ ‫تــازه‌ى كرد‌ه نێو جه‌سته‌ى ماركسيزم‬ ‫ك ـ ‌ه بتوانێت ڕووبــــه‌ڕووى خــواســت و‬ ‫پێداويستييه‌كانى دۆخـــى ڕوســيــاى‬ ‫دواكه‌وتوو ببێته‌وه‌ و‪ ،‬ل ‌ه هه‌مان كاتيشدا‬ ‫ڕووبه‌ڕووى گواستنه‌وه‌ى سه‌رمايه‌دارى بۆ‬ ‫ئيمپرياليزم بوه‌ستێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا ب ‌ه هه‌مان‬ ‫شێوه‌ش ماركسيزمى‪-‬لينينيزم ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ى ئه‌زموونى يه‌كێتى سۆڤێتدا‬ ‫چه‌قى به‌ستوو‌ه و گيريخواردووه‌‪ ،‬ئه‌مڕۆ‬ ‫پێويستى ب ‌ه خوێنێكى تازه‌ي ‌ه ك ‌ه بتوانێت‬ ‫بـــاوه‌ش بــۆ كــۆى گشتى بــزوتــنـه‌وه‌ى‬ ‫مێژوو ل ‌ه ئاسيا و ئه‌فريقا بكاته‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫ئه‌ركه‌ش ل ‌ه ئه‌ستۆى حيزب ‌ه ئاسيايى و‬ ‫ئه‌فريقيي ‌ه خه‌باتگێڕه‌كاندايه‌‪ .‬ماركسيزمى‬ ‫ئێستا پێويستى ب ‌ه حيزبه‌‪ ،‬ب ‌ه ئه‌ندازه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌ى ئه‌م حيزبانه‌ پێويستيان پێيه‌تى‪.‬‬ ‫سه‌رجه‌م به‌ڵگه‌كان ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌كه‌ن‬ ‫ك ‌ه واڵت ‌ه دواكه‌وتووه‌كان ته‌نها چانسن‬ ‫بۆ شۆڕشى سۆسياليزم‪ ،‬ئه‌مه‌ش پاش‬ ‫ئـه‌وه‌ى سه‌رمايه‌دارى توانيى شۆڕشى‬ ‫سۆسياليستى ل ‌ه واڵت ـ ‌ه پيشه‌سازيي ‌ه‬ ‫پێشكه‌وتووه‌كاندا ڕابگرێت و سڕى‬ ‫بكات‪ ،‬به‌تايبه‌تى پــاش ده‌ركه‌وتنى‬ ‫سيماكانى گواستنه‌و‌ه بۆ بۆرژوازى له‌نێو‬ ‫ڕيزه‌كانى چينى پرۆليتارياى ئه‌وروپييدا‪.‬‬ ‫به‌اڵم شۆڕش به‌بێ تيۆرى شۆڕشگێڕى‬ ‫بوونى نييه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه ئايا گه‌النى واڵت ‌ه‬ ‫دواك ـه‌وتــووه‌كــان ده‌زانــن چــۆن خۆيان‬ ‫ڕزگاربكه‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌ش ب ‌ه ڕزگاركردنى ته‌نها‬ ‫چانسێك ك ‌ه ل ‌ه شۆڕشى سۆسياليستى‬ ‫مـــاوه‌تـــه‌و‌ه و‪ ،‬لــ ‌ه هــه‌مــان كاتيشدا‬ ‫ڕزگاركردنى تيۆرى ئه‌م شۆڕشه‌؟ نمونه‌ى‬ ‫شۆڕشى كوبا وه‌اڵمدانه‌وه‌ى ئه‌م پرسيار‌ه‬ ‫پــۆزه‌تــيــڤ ده‌كـــات‪ ،‬هــه‌روه‌هــا كتێب ‌ه‬ ‫نايابه‌كه‌ى فرانز فانون (به‌شمه‌ينه‌تانى‬ ‫سه‌ر زه‌وى‪The Wretched of-‬‬ ‫‪.)5( )the Earth‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ )1‬ئه‌م ‌ه ناونيشانى كتێبێكى نوسه‌ر‬ ‫و وه‌رگێڕى ماركسى (جۆرج ته‌رابيشى)‬ ‫ي ـه‌‪ ،‬ك ‌ه ب ـه‌ڕه‌گ ـه‌ز عـه‌ره‌بــى سوريايه‌‪.‬‬ ‫ئـــه‌م نــووســيــن ـه‌ى ســــه‌ره‌و‌ه تـــه‌واوى‬ ‫پێشه‌كى كتێبه‌كه‌ي ‌ه ك ‌ه ناوبراو خۆى‬ ‫نوسيويه‌تى‪( ...‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ )2‬ڕاست؛ به‌مانى ڕاستى و حه‌قيقه‌ت‬ ‫نا‪ ،‬به‌ڵكو ته‌عبير له‌ ميتۆدى ڕاستڕه‌و‌ه‬ ‫كۆنه‌په‌رست و كۆنزه‌رڤاتيڤه‌كان ده‌كات‪.‬‬ ‫ل ‌ه بـه‌رامــبـه‌ردا ئايدۆلۆژياى (چ ـه‌پ)‬ ‫ه ـه‌ي ـ ‌ه ك ـ ‌ه ل ـ ‌ه ڕێــگ ـه‌ى ڕاديكاليست ‌ه‬ ‫شۆڕشگێره‌كانه‌و‌ه هه‌وڵى گۆڕينى واقيع‬ ‫ده‌دات به‌مه‌به‌ستى گواستنه‌و‌ه به‌ره‌و‌ه‬ ‫كۆمۆنيزم‪( .‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ )3‬دۆكترين‪ :‬العقيدة (بيروباوه‌ڕ)‪.‬‬ ‫‪ )4‬ئه‌م ‌ه په‌ره‌گراف ‌ه پوخته‌يه‌ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌شى كۆتايى كتێبه‌كه‌‪ ،‬ب ‌ه گرنگمان زانى‬ ‫ئيزافه‌ى بكه‌ين‪( ...‬وه‌رگێڕ)‪.‬‬ ‫‪ )5‬يه‌كێك ‌ه له‌و كتێب ‌ه زۆرباشانه‌ى‬ ‫كــ ‌ه م ـه‌س ـه‌ل ـه‌ى شـــۆڕش لــ ‌ه واڵتــانــى‬ ‫جيهانى سێهه‌م ده‌وروژێنێت به‌تايبه‌تى‬ ‫ك ‌ه زۆربه‌ى واڵتانى ئه‌فريقيا و ئاسيا‬ ‫ل ـه‌وكــات ـه‌دا ل ـه‌الي ـه‌ن ئيمپرياليزمه‌و‌ه‬ ‫داگيركرابوون‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )315‬دوشەممە ‪201٦/10/17‬‬

‫‪4‬‬ ‫عەرەب و دنیای دیموكراسی‬

‫سامان عوسامن سیوەیلی‬

‫بەبۆنەی یادی عاشوراوە‬ ‫لەرسوتی شیوەنكردنەوە بۆ دەستخستنە سەر برینەكان‬

‫خەرسەو مەحمود‬ ‫نزیكەی چـــواردە ســەدە بەسەر‬ ‫كـــارەســـاتـــی شــەهــیــدكــردنــی‬ ‫حوسەینی كــوڕی عەلی كــوڕی‬ ‫ئەبوتالیبدا تێپەڕیوە‪ ،‬لەو مێژوە‬ ‫دورودرێـــژەشـــەوە شیوەنگێڕانی‬ ‫سااڵنە بــەم بۆنەیەوە بــەردەوام‬ ‫بــــوە‪ .‬خــــودی یـــادكـــردنـــەوەو‬ ‫شیوەنگێڕییەكە دیــاردەیــەكــی‬ ‫سروشتی‌و ئاساییە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫ئێمە لێرەدا دەمانەوێت تیشكی‬ ‫بخەینەسەر‪ ،‬ئەو ئاماژە فیكریی‌و‬ ‫سیاسییانەیە كە هاوڕێن بەم یادەو‬ ‫بەم برینە گەورەیە‪ .‬بەگوزارشتێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬مەبەست لەو تایەفەگەریی‌و‬ ‫ناكۆكییە گەورەیەی نێوان سوننەو‬ ‫شیعەیە كە لە شەهیدبونی ئەو‬ ‫هاوەڵەی پەیامبەرەوە تا ئەمڕۆكە‬ ‫درێژەی هەیە‪.‬‬

‫شەهیدكردنی‬ ‫حوسەین روداوێكە لە‬ ‫لەناوبردنی هاوەڵێكی پەیامبەرەوە‬ ‫بەرەو بەنەفرەتكردنی دیالۆگ‌و‬ ‫سڕینەوەی جیاوازی‌و رسواكردنی‬ ‫لێبوردەیی ئایینی ئاراستەی‬ ‫وەرگرت‬

‫دەبوایە لەیادی‬ ‫شەهیدكردنی ئەو مرۆڤەدا‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫شیوەن‌و لەخۆدان‪ ،‬كەمێك بەو لۆژیكە‬ ‫شەڕانگێزە خوێناوییەدا بچوینایەتەوە‬ ‫كە لەناوبردنی یەكرت لە نێوان شیعەو‬ ‫سوننەدا بە ئەركێكی ئایینی‬ ‫دادەنێت‬

‫ئەوەی لێرەدا لەهەموی سەیرترە بریتییە‬ ‫لە بەخشینی شەرعیەتی ئایینیی بەم ناكۆكی‬ ‫و دوژمنایەتییە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە هەریەك لە‬ ‫شیعەو سوننەش‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە هەوڵی‬ ‫تەئویلكردنی دەقەكانی قورئانیان داوە‬ ‫بەو جۆرەی لەگەڵ بۆچونەكانیاندا بسازێن‬ ‫(لەپێناو بەردەوامیدان بەم شەڕە شەرعییەو‬ ‫بەم ناكۆكییە تایەفەگەرییە واجیە!)‪ ،‬گەر‬ ‫لە قورئانیشدا بەڵگەو پاڵپشتی خۆیانیان‬ ‫دەست نەكەوتبێت‪ ،‬ئەوا پشتیان بەو دەقانە‬ ‫بەستوە كە بە بەشی دوەم‌و بەڵگەی دوەمی‬ ‫سروشی خودایی هەژماردەكرێن‌‪ ،‬بریتین لە‬ ‫دەقەكانی فەرمودە‪ ،‬ئەو دەقانەی نەك هەر‬ ‫بۆ ئەوە دەسدەدەن بكرێنە بەڵگەو پاساو‬ ‫بۆ ئەو دوژمنایەتییە‪ ،‬بەڵكو زۆرێــك لەو‬ ‫بەناو فەرمودانە لە بنەڕەتدا بەرهەمی ئەو گــۆڕی بۆ شەهیدكردنی مێژویەكی دورو شــەهــادەتــدا‪ ،‬بــــرەودان بــە كوشتارێك‬ ‫شەڕە تایفیەو‪ ،‬خوڵقاوی ناو ئەو مێژوەن! درێــژی برایەتی‌و تەبایی‪ ،‬لە سەربڕینی بەردەوامیی پێدرا كە دژی لۆژیكی مردنە لە‬ ‫گـــەر بێینە ســـەر قــســەو بــڕیــاری مرۆڤێكەوە بــۆ لەناوبردنی بــەردەوامــی پێناو بەهای بااڵو بەرگریكردن لە كەرامەت‌و‬ ‫زانایانی شیعەو سوننەو‪ ،‬زانستە جیاوازە خەڵكانێكی بێشومار لە مێژویەكی دورو ئــازادی‌و بەختەوەریی مرۆڤەكان‪ .‬دەبوایە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬ئــەوا خــوا هەڵناگرێت درێژی چواردە سەدەییدا‪ ،‬تا هەنوكەش لە لەیادی شەهیدكردنی ئەو مرۆڤەدا‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫مەیدانێكی بەرینی ئەو دوژمنایەتیەیەو‪ ،‬عیراقی خۆماندا بەشێوەیەكی بەهێزو بەرچاو شیوەن‌و لــەخــۆدان‪ ،‬كەمێك بــەو لۆژیكە‬ ‫شەڕانگێزە خوێناوییەدا بچوینایەتەوە كە‬ ‫گۆڕەپانێكی گەلێك فراوانی ئەو شەڕەیە! ئامادەگیی خۆی هەر هەیە!‬ ‫هەر بۆیە زۆرێك لە زانایان‌و تیۆریستانی ئەو‬ ‫شەهیدكردنی حوسەین روداوێــكــە لە لەناوبردنی یەكتر لە نێوان شیعەو سوننەدا‬ ‫زانستانە‪ ،‬رۆڵی گەورەیان بینیوە لە هاندان‌و لەناوبردنی هاوەڵێكی پەیامبەرەوە بەرەو بە ئەركێكی ئایینی دادەنێت‪ ،‬پێی وایە‬ ‫خوێنگەرمكردنی سەربازانی ئەو شەڕە‪ ،‬بــەنــەفــرەتــكــردنــی دیــالــۆگ‌و ســڕیــنــەوەی كوشتنی هەمو شیعەیەك‌و سوننەیەك‬ ‫بەڵكو لە دروستكردنی فەرماندەی لێهاتو و جیاوازی‌و رسواكردنی لێبوردەیی ئایینی لەم نێوەندەدا یەكسانە بە تۆڵەكردنەوە‬ ‫پاڵەوانی مێژویی!‬ ‫ئاراستەی وەرگــرت‪ .‬لەبەرامبەر رێزگرتن لە خوێنی ئەو شەهیدە! بەڵكو بە مایەی‬ ‫عەلی‬ ‫كوڕی‬ ‫حسەینی‬ ‫شەهیدبونی‬ ‫مێژو‬ ‫لە خوێنی شەهیدو بەرزڕاگرتنی پایەی گەڕاندنەوەی شكۆ ‌و شانازیی بۆ بەر لەو‬ ‫لە شەهیدكردنی یەك كەسی دیاریكراوەوە‬

‫مێژووە كارەساتبارەی دادەنێت!‬ ‫پتر لە هــەزار یــادی عاشورا تێپەڕی‌و‪،‬‬ ‫مەگەر بەدەگمەن‪ ،‬ئەگەرنا زاناو بیریارێكی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬موجتەهیدێكی بەویژدانی ئایینی‬ ‫نەهاتە پێشەوەو هەوڵی پێداچونەوەیەكی‬ ‫زانــســتــیــانــەو ئــایــنــیــانــەی راستەقینەو‬ ‫مرۆڤدۆستانەو تۆلێرانسانە بدات بەو مێژوە‬ ‫ترسناكەدا كە تا ئەمڕۆكەش خوێنی لەبەر‬ ‫دەڕوات! تۆ بڵێیت ئەم دوژمنایەتیە دروست‌و‬ ‫شەرعیی بێت‪ ،‬یان چارەسەرەكەی مەحاڵ‬ ‫بێت؟ مومكین نییە هیچ ئایندارێكی خاوەن‬ ‫هــەسـت‌و ویــــژدان‌و مــرۆڤــدۆســت بتوانێت‬ ‫شەرعیەت بەم شــەڕو ناكۆییە نەگریس‌و‬ ‫نائاینیە بــدات‪ ،‬خۆ ئەگەر وەاڵمــەكــەش‬ ‫بریتی بێت لەوەی چارەسەرەكە مەحاڵەو لە‬ ‫ئاینیی ئیسالمدا لەمڕوەوە دەستەوەستانین‪،‬‬ ‫ئــەوا لە بــەرامــبــەردا دەڵێین ئــەی گوایا‬ ‫گیانی ئاشتەوایی‌و برایەتی‌و تەبایی لەناو‬ ‫ئــەم ئــایــنــەدا دەكــەوێــتــە كــوێــوەو‪ ،‬رۆڵــە‬ ‫عەمەلیە راستەقینەكەی لە كوێدایە؟! هەر‬ ‫لە جوینەوەی دروشــم‌و دوبارەكردنەوەی‬ ‫ئایەتەكانی ئاشتی‌و رەحمەت‌و برایەتیدایە؟!‬ ‫بۆ ناپرسن ئەرێ‌ ئەو ئاینەی كە پەیامبەرەكەی‬ ‫بە (رمح��ة للعاملني) نــێــردراوە‪ ،‬كــراوە بە‬ ‫(نقمة للمسلمین)! یان وەرچەرخێنراوە بۆ‬ ‫(سبب ًا دائم ًا وابديااً الستمرار الفتنة والقتال‬ ‫بني املسلمني)؟!‬ ‫خاوەنانی هــەر ئاین‌و ئایدیایەك گەر‬ ‫هەوڵی پێداچونەوەی بــەردەوام‌و رەخنە‌و‬ ‫تیۆریزەكردن نەدەن‪ ،‬نەك هەر ناچاردەبن‬ ‫هەڵە مەترسیدارەكانی مێژو دوبارە بكەنەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەبەرامبەردا هەوڵی تیۆریزەكردن‌و‬ ‫شەرعیەتدان دەدەن بۆی! لەبەرامبەر ئەم‬ ‫دۆخە نێگەتیڤە نەگریسەشدا هەمو خاڵێكی‬ ‫درەوشــاوەی ئایین‌و مێژوەكەشیان تەنیا‬ ‫وەك دروشــم دەمێنێتەوە‪ ،‬لێرەشەوەیە‬ ‫كــە بــە نــاچــاری دژی پرەنسیپە بــااڵ‬ ‫بنەڕەتیەكانی ئاینەكەی خۆیان دەمێننەوەو‪،‬‬ ‫لــەم نێوەندەشدا ئیزدیواجیەت لە نێو‬ ‫گوتارو كــردارو تیۆرو پراكتیكدا دەبێت‬ ‫بە چارەنوسی هەمیشەییان!دەبا چیدی‬ ‫كوشتار نەبێتە كەلتورو تیۆریزەكردن بۆ‬ ‫تەبایی تەكفیر نەكرێت‪ ،‬كاتی ئەوە هاتوە‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ لۆژیكی ئەقڵ‌و بەجەوهەری‬ ‫ئاینداریماندا بچینەوە‪ .‬با لەمە زیاتر كۆیلەی‬ ‫كەلتورێكی كۆن نەبین‌و چاندنی رق‌و كینە‬ ‫بەزەرورەتی ئایینیی نەزانین‪.‬‬ ‫زۆر ســەیــرە‪ ،‬لــەمــڕۆدا لــەنــاو جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا ســەدان بەناو زانــاو بیریاری‬ ‫تێدایەو‪ ،‬چەندین سەنتەریان بۆ توێژینەوەی‬ ‫فیكری‌و ئیجتیهادی نوێ‌ داناوە بەخاوەنانی‬ ‫هــەردو مەزهەبی شیعەو سوننەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرامبەردا تاكە لێكۆڵینەوەیەكی باش‬ ‫لەمڕوەوە بەدی ناكەین! مەگەر ئەم كێشە‬ ‫تایفییە لەمڕۆدا یەكێك نیە لە كێشە هەرە‬ ‫گــەورەكــان گــەر لە هەموشیان گەورەتر‬ ‫نەبێت!‬

‫ئاینی ئیسالم ئەگەرچی لە نیمچەدوورگەی عەرەبی ڕاستەوخۆ بۆ نەتەوەی‬ ‫عەرەب و بە زمانی ئەوان هاتووە‪ ،‬بەاڵم وەكو هەموو پەیامە ئاسمانیەكانی‬ ‫تر‪ ،‬درێژ بوونەوەی بە خۆیەوە بینیوە‪ ،‬بۆ چەندین ئێتنیك و نەتەوەی‬ ‫جۆراو جۆر‪ ،‬هەر لە ئاسیاوە تا ئەوروپا و ئەمریكا و ئوسترالیا و ئەفریقای‬ ‫ناوەراست‪ .‬لەڕابردوودا بەر لەسەرهەڵدانی ئیسالمی سیاسەتباز؛ ئەو ئاینە‬ ‫وەكو بەشێكی گرنگ و ژیاندۆست لە كلتوری ڕۆحی و ئینسانی ژیانی‬ ‫ڕۆژانەی هەموو ئەو گەالنەدا پرشنگی دەدایەوە ‪ .‬ئەوە زاناو مەالو منەوەرە‬ ‫ئایینەكان بوون‪ ،‬بەردەوام لە هەوڵدابوون لەپێناوی چاكسازی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و هاندەربوون بۆ لێبوردەیی وبەرزراگرتنی متمانە بەیەكتربوون‪.‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی وەك وەچەیەكی عەرەب؛ لەناكاو هەموو ئەو جوانیانەیان‬ ‫سڕییەوە كە بەدرێژایی ئەو ڕۆژگارانە ئاین وەك بای شەماڵ ئەیدا بە نیگای ڕۆحی‬ ‫مرۆڤەكاندا‪ .‬ئەوەی ئێستا لە دنیادا دەگوزەر ‌ێ هەڵسوكەوت و مامەڵەی عەرەبەكانە‬ ‫لەگەڵ دنیای دەرەوەی خۆیان‪ ،‬خۆی لە ڕق و كینەی سەدەیەك لەمەوپێشی عەرەب‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬بەرانبەر هەموو ئەو پێشكەوتنانەی خۆرئاوا لە هەموو بوارەكاندا‬ ‫بەدەستی هێناوە‪ .‬ئەوان سەرچاوەی هەموو زانستەكان دەگێڕنەوە بۆ داهێنانی زانا‬ ‫عەرەبەكان‪ ،‬لەكاتێكدا (ئبین خلدون) مێژوونوسی ئیسالم لەو بارەیەوە دەڵێت‪":‬‬ ‫زاناو داهێنەرەكان لە ئومەتی ئیسالمی دا هیچیان عەرەب نەبوون‪ ،‬بەڵكو عەجەم‬ ‫بوون‪ ،‬یاخود لە نەتەوەكانی تر بوون‪ ،‬ئەگەر عەرەبێكیش هەبوو بێت بەڕەچەڵەك‬ ‫دەچێتەوە سەر عەجەم"‪.‬‬ ‫ئەوە هەر عەرەبەكان بوون پێشووترو بەتایبەتی لەم سااڵنەی دواییدا بەیداخی‬ ‫ئیسالمیان لە خوێن هەڵكێشا‪ ،‬بەدوای ئەوانەوە خەڵكانێكی غەیرە عەرەبیش كەوتنە‬ ‫سەر شەپۆلە ترسناكەكانی تیرۆر‪ ،‬ئەگەر لەنێوانیاندا چیچانیەك‪ ،‬ئەفغانیەك‪،‬‬ ‫كوردێك یاخود هەر ڕەگەزكێكی تر هەبێت بەهۆی ئایدۆلۆژیای ئیسالمی سیاسییەوە‬ ‫بوونەتە پاشكۆی عەرەب‪ .‬لێرەدا پرسیارێك سەرهەلئەدات‪ ،‬ئایا ئاینی ئیسالم‬ ‫پاڵنەری ئەو هەموو تاوانەیە كە عەرەب لەسەر زەمینی ئێستادا ئەنجامی دەدات‪،‬‬ ‫یاخود فاكتەر ئەو هەموو فیقهە خوێناوی و هەموو ئەو تەفسیرە ترسناكانەی كەسە‬ ‫مردووەكانی عەرەب بەسەدان ساڵ بەر لە ئێستا بۆ دەقەكانی قورئانیان كردوە‪،‬‬ ‫نەك بۆ ئەم سەردەمە ناشێن‪ ،‬بەڵكو بۆ سەردەمەكانی خۆشیان گونجاونەبوون‪.‬‬ ‫عــەرەب بێجگەلە ئاینی ئیسالم هەر ئاینێكی تریشیان هەبوایە هەر بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی تیرۆر بەكاریان دەهێنا‪ ،‬چونكە هەموو ئەوانە پەیوەستن بە مێژو‬ ‫وكلتور و ڕابوردوویانەوە‪ ،‬سوونەو شیعەو قاعیدە وعەسائیب و داعش و بەرەی‬ ‫نوسرەو و بۆكۆحەرام و تازەترین ناویان لەم دواییانەدا فتح الشام‪...‬هتد‪.‬‬ ‫هەرچیەك بن لەناوەرۆكدا یەك دنیا بینینان هەیە‪ ،‬لەهەمبەر چەمكەكانی ئازادی‬ ‫و دیموكراسی وپێكەوەژیان لەنێوان ئەمان وئەوانەی سەدەكانی ڕابردو و تەنیا‬ ‫شێواز لەمامەڵەكردن وهەڵسوكەوتدا گۆڕاوە‪ ،‬جاران بەناوی دەوڵەتی ئیسالمەوە‬ ‫بەمەبەستی تااڵنكاری و داگیركارییەكانیان پەالماری دەوروبەری خۆیان ئەدا‪ ،‬ئەمرۆ‬ ‫لە برۆكسل و فەرەنسا خۆیان دەتەقێنەوە‪ ،‬دەیان شاریان بەشێوە نیپس خەڵتانی‬ ‫خوێن كرد‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی ئەو واڵتانە مافی مانەوە وژیانیان لەسەر خاكی خۆیان‬ ‫داونەتێ‌‪ ،‬بەوپەڕی دڕەندەیی و دوور لە هەموو بەهایەكی مرۆڤانە بەتەور پەالماری‬ ‫سەرنشینی میترۆكان دەدەن‪ .‬بێگومان لەبەرامبەر خراپەكاندا خەڵكانێكیش‬ ‫ئامادەییان هەیە بەگەشبینیەوە لە پانتایی ژیان دەڕوانن ولەو تێگەیشتوون ژیان‬ ‫لەژێر سایەی ئیسالمی سیاسی دا دابیننابێت و ئەو شەڕە مەزهەبیە خوێناوییەی‬ ‫لە سەدەكانی ڕابردوەوە بەردەوامی هەیە؛ پێناچێت هەرگیز كۆتایی پێبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ژیانی خۆیان و منداڵەكانیان دەخەنە بەرمەترسی خنكان لەدەریاكاندا‪ ،‬تاكو ئەگەر‬ ‫بۆ ساتەوەختێكیش بێت بەو ئارامییە بگەن كە ئەمرۆ دوور لە ئەحزابی سەلەفی و‬ ‫خەلەفی سیستەمی عەلمانیەت بۆ ڕۆژئاوای فەراهەمهێناوە‪ .‬كۆچكردنی موسوڵمانان‬ ‫بۆ ئەو ڕۆژئاوایەی لە فەرهەنگی ئیسالمی سیاسی عەرەبی دا بەالنكەی كوفرو‬ ‫ئیلحاد پێناسەدەكرێت؛ دەگەڕێتەوە بۆ دەیەكانی ڕابردوو(بەپێی ئامارەكانی یەكێتی‬ ‫ئەوروپا تاكو ساڵی ‪ 1990‬ژمارەی موسوڵمانانی ئەوروپا(‪)29,6‬ملیۆن كەس)‬ ‫بوون(بڕوانە (((‪ Eurostat‬رۆژنامەی فەرمی یەكێتی ئەوروپا ‪ ،‬ژمارە (‪،)53‬‬ ‫لە ‪ .).2015‬ئەم ڕێژەیە بەردەوام لە زیادبووندابووە تاكو ساڵی ‪ 2010‬ڕێژەكەیان‬ ‫گەیشتۆتە (‪ )44,1‬ملیۆن كەس كە دەكاتە(‪)%6‬ی كۆی دانیشتوانی ڕەسەنی‬ ‫ئەوروپا واچاوەڕوان دەكرێت لە ساڵی ‪ 2030‬دا ڕێژەكەیان بگاتە(‪)58‬ملیۆن كەس‬ ‫كۆچبەران بەشێوەیەكی سەرەكی و بەپلەی یەكەم ڕوویان لە واڵتانی ئەڵمانیا‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەمە بێجگە لەو كۆچبەرانەی چوونەتە واڵتانی ئەسكەندەنافی و ئوسترالیا‬ ‫و ئەمەریكا‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە سەرەڕای ئەو دووشارو تەنگەژە ئابووری و كۆمەاڵیەتییەی بۆ‬ ‫هاواڵتیانی ئەو واڵتانەی كۆچیان بۆكردوە‪ ،‬هێناوەتە پێش مەگەر ئەو تیرۆرستانە‬ ‫نەبن لەگەڵ كۆچبەراندا دزە دەكەنە ڕۆژئاواوە‪ ،‬هەموو ژیانێكی ئاسوودە بەسەر‬ ‫دەبەن و بەبێ هیچ ڕێگرییەك دەتوانن لە مزگەوت و حوسەینییەكانیادا ئەركە‬ ‫ئاینەكانی خۆیان پیادەبكەن‪.‬‬ ‫ئایا تاكو ئێستا دیوتانە سعودیە و واڵتانی كەنداو؛ تاقە كۆچبەرێك لەو هاوڕەگەزە‬ ‫ئاوارانەی جەنگی ناوخۆی سوریا لەخۆبگرن؟ خۆ ئەوان لەسەر دەریای نەوت دەژین‬ ‫و داهاتیان لە داهاتی زۆرێك لە واڵتانی ئەوروپا زیاترە!! دەبوایە ئەوان باوەشیان‬ ‫بۆ وااڵبكردنایە نەك بەقسەی عــەرەب و ئیسالمی سیاسی واتەنی مەسیحیە‬ ‫هاوڵدانەرەكان‪ ،‬عەرەب ویژدانیان مردوە هەست بە مرۆڤبوونی خۆیان ناكەن‪،‬‬ ‫مەگەر ئەدۆنیسی شاعیری نوێخوازی عەرەب لێیان تێگەیشتبێت‪ ،‬بۆیە لەناخەوە‬ ‫هاوار دەكات ( ئێمەی عەرەب لەبەردەم لەناوچون و كوژانەوەداین‪ ،‬نەلە قۆناغی‬ ‫شۆرش و نەلە ڕابوونداین‪ ،‬ئێمە لە دەریاچكەیەك داین بەرەو وشكبوون دەڕوات‪،‬‬ ‫دەریاچكەیەك پڕە لە ماسی و ماسیەكانیش یەكتری دەخۆن و بەشێوەیەكی تەواو‬ ‫كوێرانە ئەمیان بەناوی نەتەوەوە دەتكوژێت و ئەویان بەناوی ئاینەوە و ئەوی دیكە‬ ‫بەناوی تایفییەوە دەتكوژێت‪.‬‬ ‫هیچ ئاسۆیەك لەبەردەم عەرەبدا نیە مەگەر بەموعجیزەیەك لەو كۆنتێكستە‬ ‫مێژووییە دەرچین وبچینە نێو سیاقێكی دیكەوە كە تیایدا بەتەواوی لەرابردوودا‬ ‫ببرێت‪).‬‬