599

‫«بێ كورد مەحاڵە كێشەی سوریاو‬ ‫ناوچەكە چارەسەر بكرێت»‬

‫كورد بۆ جاری چوارەم لە كۆنگرەی جنێف دوور دەخرێتەوە‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )599‬دو شةممة ‪2017/2/20‬‬

‫«‬

‫نەخشەڕێگاکەی یەكێتی دەدرێتە سەركردایەتی‌و‬ ‫چوارشەممە یەكالدەكرێتەوە‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪ :‬نەخشەڕێگاکە‪ ،‬لەئەنجومەنی سەركردایەتی دەخرێتە دەنگدانەوە‬

‫«‬

‫چاودێرێکی ئاگادار لەسیاسەتی یەكێتی‪ :‬یەكێتی دەتوانێ تەنها ئەو بڕگانەی رێككەوتنی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫جێبەجێ بكات‪ ،‬كە لەدەسەاڵتی جێگری سەرۆكی حكومەتدایە‬

‫‪3‬‬

‫لە كتێبەكەی تۆدنهۆفەردا‪ ،‬داعشێكی ئەڵامنی باسی ئێزدییەكان دەكات‬

‫"لە بازاڕەکانی داعشدا‬ ‫هەر ژنێكی ئێزدی‬ ‫بە ‪ 1500‬دۆالر دەفرۆشرا"‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار بۆ ئاژانسی ئەنادۆڵو‪:‬‬

‫ترسی هەمواركردنەوەی دەستوری عێراق‌و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی فیدراڵ‌و مادەی ‪ 140‬هەیە‬ ‫تاوانكاری و‬ ‫خوێن‌ڕشنت‬ ‫بە ناوی خودا و‬ ‫ئایینەوە‬

‫«‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫پێشبینی دەكەم قۆناغی‬ ‫سەرۆكایەتیی ترەمپ قۆناغی‬ ‫«بەهێزبونی كوردانی سوریاو‬ ‫هێزەكانی یەپەگە» بێت‬ ‫‪6‬‬

‫د‪ .‬ئاسۆس قادر كۆكۆیی‪ ،‬شارەزا لەكاروباری ئەمەریكا‬

‫خۆشەویستیی‬ ‫پەنجاساڵە‬

‫دڵدارەکەی فرووغ سەرەنجام‬ ‫بێدەنگیی شکاند‬

‫«‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پێنجــی دەســتكەوتەكانی جەنگی بەســەر‬ ‫یەكێــك لــە گــەورە تیرۆرســتەكانی چەكدارەكانیدا دابەشكردوەو ژنانی ئێزدیش‬ ‫داعــش‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪ ،‬كە ژنــە ئێزدییە وەكــو دەســتكەوتی جەنگــی (غەنیمەت)‬ ‫رفێندراوەكانــی ژێــر دەســتی داعــش‪ ،‬مامەڵەیــان پێكراوەو بەســەر چەكدارەكاندا‬ ‫وەكــو دەســتكەوتی جەنگــی بەســەر ئەو دابەشكراون‌و هەندێكیشان فرۆشراون‪.‬‬ ‫چەكدارانــەی داعشــدا دابەشــكراون‪ ،‬كــە‬ ‫تۆدنهۆفەر‪ ،‬لە كۆتاییەكانی ساڵی ‪2014‬دا‬ ‫بەشدارییان لەشەڕەكانی گرتنی ناوچەكانی بــە مۆڵەتــی رەســمیی دیوانــی خەلیفەی‬ ‫شــنگال‌و دەوروبەریــدا كــردوە‪ .‬دەشــڵێت دەوڵەتی ئیسالمی سەردانی ناوچەكانی ژێر‬ ‫"هەندێكیشــیان لــە بــازاڕی كۆیلەفرۆشــی دەســتی داعش لە رەققەو موســڵ دەكات‌و‬ ‫مامەڵەیــان پێوەكــراوەو بەجۆرێــك هــەر دواتر داســتانی سەفەرەكەی دەكاتە كتێب‌و‬ ‫ژنێكــی ئێزدی لــەو كاتەدا بــە ‪ 1500‬دۆالر باڵویدەكاتەوە‪ .‬ئەو لە بەشێكی كتێبەكەیدا‪،‬‬ ‫فرۆشراوە"‪.‬‬ ‫لەبارەی بازاڕی كۆیلەفرۆشییەوە پرسیار لە‬ ‫رۆژنامەنوســی‬ ‫تۆدنهۆفــەر‪،‬‬ ‫یۆرگــن‬ ‫ئەبو قەتــادە گــەورە تیرۆرســتی ئەڵمانی‬ ‫بەناوبانگــی ئەڵمانــی‪ ،‬لــە كتێبەكەیــدا دەكات‌و ئەویــش لــە وەاڵمــدا دەڵێــت "‬ ‫"ناوجەرگــەی داعــش‪ 10-‬رۆژ لــە دەوڵەتی كۆیلــەكان دەســكەوتی جەنگیــن‪ ،‬یــان لە‬ ‫ئیســامی"‪ ،‬لە زاری ئەبــو قەتادە‪ ،‬یەكێك نێــوان چەكدارەكانــدا دابەشــدەكرێن یــان‬ ‫لــە گــەورە تیرۆرســتە ئەڵمانییەكانــی ناو دەفرۆشــرێن‪ .‬لە ئێستا (واتە ‪ )2014‬نرخی‬ ‫داعــش‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪ ،‬داعــش چــوار لە هەر ژنێكی ئێزدی ‪ 1500‬دۆالری ئەمریكیە"‪.‬‬

‫‪5+4‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫كتێبــی (ناوجەرگەی داعــش‪ 10 -‬رۆژ‬ ‫لە «دەوڵەتی ئیســامی») سەفەرێكە‬ ‫بــۆ پێگەی تیرۆر‪ ،‬بــۆ ناوچەكانی ژێر‬ ‫دەســتی داعش‪ ،‬نوسەری ئەم كتێبە‪،‬‬ ‫یەكەمین پەیامنێری رۆژئاواییە كە بە‬ ‫شێوەیەكی رەسمی مۆڵەتی پێدەدرێت‬ ‫كە ســەردانی موسڵ و رەقە بكات‌و‪،‬‬ ‫لەگەڵ خەڵك و هەندێ لە ئەندامانی‬ ‫ئــەو گروپە تاوانــكارە چاوپێكەوتن‬ ‫ئەنجامــدەدات‌و بــە زیندوییــش‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ .‬ئــەو یاداشــتەكانی‬ ‫خۆی لەو ســەفەرە مەترسیدارەدا‬ ‫ســەفەرنامەیەكی‬ ‫لەشــێوەی‬ ‫ســەرنجڕاكێش‌و چیرۆكئامێــزدا‬ ‫دەخاتــەڕوو‪ .‬لــەم الپەڕەیــەی‬ ‫رۆژنامــەی چاودێر هەوڵ دەدەین‬ ‫چەنــد بەشــێكی ئــەو كتێبــە‬ ‫باڵوبكەینــەوەو دواتــر تــەواوی‬ ‫كتێبەكەش بە چاپ دەگەیەنین‪.‬‬

‫‪ 10‬رۆژ‬ ‫لە دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫رۆژی دووەم‬ ‫یەك شەممە‪7 ،‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬ ‫سەعات چواری بەیانییە‪ .‬چەكدارەكانی‬ ‫داعــش خۆیان بــۆ نوێژی بەیانــی ئامادە‬ ‫دەكەن‪ .‬گوێم لــە دەنگ‌و هەنگاوەكانیانە‪.‬‬ ‫دواتر لە چێشتخانە نانی بەیانی بۆ خۆیان‬ ‫دروســت دەكــەن‪ .‬ئــەم كاتە بــۆ من زۆر‬ ‫زووە‪ .‬لە جێگاكەمدا رادەكشێم و دەخەوم‪.‬‬ ‫پێنــج ســەعات دواتــر هەمومــان لەخــەو‬ ‫هەڵدەســتین‪ .‬چەكدارێــك كــە بــە زمانی‬ ‫ئەمریكی قسەدەكات‪ ،‬بە شێوەیەكی وەها‬ ‫توند لــە دەرگای ژورەكەمــان دەدات‪ ،‬كە‬ ‫مالكۆم وا هەست دەكات هێزی دژە تیرۆری‬ ‫پۆلیسی فیدراڵی ئەڵمانیا (‪ )GSG 9‬لە‬ ‫پشتی دەرگاكەوە وەستاون‪ .‬بە ترساوی‪،‬‬ ‫یەك راســت لەسەر چرپاكەی دادەنیشێت‪.‬‬ ‫دەرگاكە دەكرێتەوەو داعشە ئەمریكییەكە‬ ‫بــە ئینگلیــزی دەپرســێت‪« :‬كــوڕەكان‪،‬‬ ‫هیچتــان دەوێــت؟ هێلكــە؟ چایــی؟»‬ ‫میوانــداری بەشــێوازی داعــش‪ .‬ئاخر ئەم‬ ‫چاكەیە پرسیاری دەوێت؟‬ ‫غافڵگیــر دەبین‪ ،‬كاتێ دوای ‪ 10‬دەقیقە‬ ‫بە ســینییەك هێلكەوڕۆن‪ ،‬ماسیی تونەی‬ ‫لەقوتونراو‪ ،‬مرەبــا‪ ،‬نانی عەرەبی‌و چایی‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬دەڵێت‪« :‬فەرمون‪ .‬قاوەڵتی‬ ‫ئاسایی داعش»‪ .‬دووبارە دەیەوێت بڕوات‪.‬‬ ‫فێردریك بــە ئینگلیزی لێیدەپرســێت‪:‬‬ ‫«خەڵكــی نیوجرســیت؟» شــێوازی‬ ‫ئاخاوتنەكــەی‪ ،‬فێردریــك دەخاتــە بیری‬ ‫هاوڕێكانی لە فرانكلین لیكس لە نیوجرسی‪.‬‬ ‫لەو رووەوە تاڕادەیەك دڵنیایە‪.‬‬ ‫مەبەستت چییە؟‬‫شــێوازی ئاخاوتنەكــەت دیــارە كــە‬‫خەڵكی شاری پاترسۆنی نیوجرسیت‪.‬‬ ‫خەڵكی ئەو نزیكانەم‪.‬‬‫قســەی زیاتر ناكات‪ ،‬تەنیا پێدەكەنێت‌و‬ ‫دواتــر دەڕوات‪ .‬دەڕواتە الی چەكدارەكانی‬ ‫دیكە‪.‬‬ ‫لەرێگەی چونم بــۆ گەرماو پێنج داعش‬ ‫دەبینم كە لە حەوشەكە‪ ،‬لەبەر خۆرەكەدا‬ ‫دانیشتون‌و پێكەوە قسە دەكەن‪ .‬سیانیان‬ ‫‪ 20‬بۆ ‪ 25‬ساڵ دەبن‪ ،‬دوانەكەی تر ‪ 40‬ساڵ‬ ‫دیــارن‪ .‬هەمــوو شــتێك دور لەچاوەڕوانی‬ ‫ئێمەیــە‪ .‬ئێمــە لــەالی داعشــین‌و زۆر بە‬ ‫باشیش رەفتارمان لەگەڵ دەكەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لــە ناوجەرگەی ناوچەیەكی جەنگی‪ .‬چەند‬ ‫رۆژێــك لەمەوبەر هیچ یەكێكمان شــتێكی‬ ‫ئاوهــا بەخەیاڵیدا نەدەهــات‪ .‬ئایا دەبێت‬ ‫چاوەڕوانی كۆتاییەكی تاڵ بین؟‬ ‫لەكاتێكدا كە پێش نیوەڕۆ لەحەوشــەی‬ ‫خانوەكــە بەســەردەبەین‌و خەریكین چێژ‬ ‫لــە خۆرەتاوەكــە وەردەگرین‪ ،‬لــە دورەوە‬ ‫دەنگــی بۆمبــاران دەبیســترێت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫وادیــارە ئەم بۆمبارانە ســەرنجی كەســی‬ ‫رانەكێشــا‪ .‬چەكدارەكان لەبەردەم ئێمەدا‬ ‫دادەنیشن‌و دەیانەوێت بزانن بەرنامەكانمان‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪10‬‬

‫رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫چیــن‪ .‬ئێمــەش دەمانوێــت گوێبیســتی‬ ‫هەمان شــت لەوان بین‪ ،‬بەاڵم ئەم گەنجە‬ ‫داعشیانە زۆر نهێنیگیرن‌و بە هیچ جۆرێك‬ ‫نایانەوێت ناســنامەی راستەقینەی خۆیان‬ ‫ئاشــكرابكەن‪ .‬زۆر بەئاگایــی زانیاریــی‬ ‫لەســەر ژیانی پێشــویان لێدەردەهێنم‪ .‬بە‬ ‫بایەخەوە لەبارەی ئایندەوە قســەدەكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم پەیوەند بــە رابردویان‪ ،‬هیچ ناڵێن‪.‬‬ ‫لەگەڵئەوەشــدا گەنجــە ئەمریكییەكە‪ ،‬كە‬ ‫قاوەڵتی بۆ هێناین‪ ،‬پشتڕاســتی دەكاتەوە‬ ‫خەڵكی نیوجرســیە‪ .‬لە شاری هاوسۆرن‪،‬‬ ‫كــە ‪ 20‬دەقیقــە لە شــاری پیترســۆنەوە‬ ‫دوورە‪ ،‬كاری دەكرد‪ .‬فێردریك وەكو لەپی‬ ‫دەستی خۆی شارەزای ئەو ناوچەیەیە‪.‬‬ ‫داعشــە ئەمریكییەكــە‪ ،‬بــەوە توشــی‬ ‫هــەژان‌و خرۆشــان دەبێــت كــە ئەگــەر‬ ‫رۆژێــك بێت دوبارە راســتەوخۆ روبەڕووی‬ ‫ئەمریكییــەكان بێتــەوە‪ .‬هیــوا دەخوازێت‬ ‫لەكۆتاییــدا ئەمەریــكا هێــزی زەمینی بۆ‬ ‫ئــەوێ بنێرێــت‪ .‬گەورەتریــن ئــارەزوی‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬شــەڕیان لەگەڵــدا بــكات‪ .‬بــە‬ ‫پێكەنینــەوە دەڵێــت‪ ،‬بــە دڵنیاییــەوە‬ ‫ئەمریكییــەكان لەكاتــی هاتنەخوارەوە لە‬ ‫هەلیكۆپتەرەكانیــان‪ ،‬پانتۆڵەكانیان پیس‬ ‫دەكــەن‪ .‬هاوڕێكــەی كە لــەو كەینوبەیندا‬ ‫زانیمان لوبنانیە‪ ،‬بە پێكەنینەوە پشتگیری‬ ‫قسەكانی دەكات‪« .‬هەندێك لە كەلوپەل‌و‬ ‫چەكەكانیان كەوتۆتە دەستمان‪ ،‬زۆر حەز‬ ‫دەكەیــن چــەك‌و كەرەســتەی ســەربازیی‬ ‫دیكەیان بكەوێتە چنگمانەوە»‪.‬‬ ‫ســەعات ‪3:00‬ی دوانیــوەڕۆ دەرگای‬ ‫حەوشــەكە دەكرێتــەوە‪ .‬لەكۆتاییــدا‬ ‫(ئوســامە بنــادن)ی گەنــج‪ ،‬هەواڵێكــی‬ ‫هێناوە كە دەمێكــە چاوەڕوانیی دەكەین‪.‬‬ ‫كاتــی رۆشــتن هاتــووە‪ .‬پێویســتە بچین‬ ‫جانتاكانمان هەڵبگرین‌و دوای پێنج دەقیقە‬ ‫بچینــە دەرەوە‪ .‬ئەویش لەوێ وەســتاوە!‬ ‫ئەبــو قەتــادە! النیكەم كێشــی ‪ 150‬كیلۆ‬ ‫دەبێت‪ ،‬درێژی‌و پانییەكەی وەكویەكە‪ .‬بە‬ ‫ریشــێكی چڕوپڕو ســوری مەیلەو قاوەیی‪.‬‬ ‫(كریســتیان ئـ‪ ).‬ناســراو بە ئەبوقەتادە‪.‬‬ ‫دشداشــەیەكی شــینی لەبەردایــەو‬ ‫جامانەیەكی سوری بەسەرەوەیە‪.‬‬ ‫بە مەبەســتی ســاوكردن دەســتەكانی‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬واتــای ئەوەیــە كــە دەیەوێت‬ ‫بــە لەباوەشــگرتنی شــێوازی عەرەبــی‪،‬‬ ‫بەخێرهاتنمــان بــكات‪ .‬فێردریــك بــە‬ ‫تۆنێكی تەنزئامێز‪ .‬دەڵێــت‪« :‬لەكۆتاییدا‬ ‫هاتــی»‪ .‬ئەبو قەتادەش بەهەمان شــێواز‬ ‫قسەدەكات‌و پێدەكەنێت‌و دەڵێت‪« :‬بەڵێ‪،‬‬ ‫هاتم»‪.‬‬ ‫جانتاكانمان دەخەینە پشتی پیكابێكی‬ ‫ســپی‪ ،‬كە ئەبو قەتادەو شۆفێرەكەی پێی‬ ‫هاتــون‪ .‬لە كۆتاییدا بەرەو رەققە دەڕۆین‪.‬‬ ‫شــۆفێرەكە سەروســیمای بــە شــاڵێكی‬ ‫گــەورەی رەش‌و خۆڵەمێشــی پێچــاوە‪،‬‬ ‫كــە تەنیــا چاوەكانــی‌و هێڵەكانــی لوتی‬ ‫دەبینرێن‪ .‬بە زمانی ئینگلیزی‌و بە زاراوەو‬ ‫تۆنێكی تایبەت‪ ،‬لەژێر لێوەیەوە ساڵوێكی‬ ‫رەسمی دەكات‪.‬‬ ‫لەبــەر هــۆكاری ئەمنــی‪ ،‬ناتوانیــن‬ ‫لــە جــادە ســەرەكییەكانەوە بڕۆیــن‪،‬‬ ‫ناچاریــن رێگەكەمــان زۆر دور بخەینەوە‪.‬‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫ســەفەرەكەمان زیاتــر لــە ســێ ســەعات‬ ‫دەخایەنێــت‪ .‬ئەبو قەتادە دەڵێت ئابوریی‬ ‫دەوڵەتــی ئیســامی لەگەشەســەندندایە‪.‬‬ ‫هەموو فرۆشــگاكان كــراوەن‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫كڕین‌و فرۆشــتنێكی زۆر لە بازاڕدا ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ .‬ئێســتا ژیــان گەڕاوەتەوە دۆخی‬ ‫ئاســایی خۆی‪ .‬تێدەگەین كــە بینای نوێ‬ ‫لەبــاری دروســتكردندان‪ .‬ئەبــو قەتــادە‬ ‫دەڵێــت‪« :‬ژیان لەو شــوێنانەدا ئاســایی‬ ‫بۆتــەوە كە بۆمبــاران ناكرێن‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫رەققەش»‪.‬‬ ‫دەڵێت‪ ،‬ئێمــە «لەوســەری دونیا» لە‬ ‫شارۆچكەی الراعی‪ ،‬شەومان بەسەربردوە‪.‬‬ ‫لەوپەڕی رۆژئاوای دەوڵەتی ئیســامی‪ .‬لە‬ ‫پارێزگای حەلەب‪ ،‬نزیكەی ‪ 200‬كیلۆمەتری‬ ‫رەققــە‪ .‬ئــەو ناوچەیــە لە مانگــی پێنجی‬ ‫‪ 2013‬كەوتــە ژێر دەســتی داعــش‪ .‬دواتر‬ ‫بە كورتــی لەبارەی شــەریعەتی دەوڵەتی‬ ‫ئیســامی قســە دەكات‪ ،‬كە لــە واقیعدا‬ ‫هەندێكیان تاڵ‌و تیژن‪ .‬دەڵێت‪:‬‬ ‫لەبــارەی دزیكردنــەوە كە بەهای شــتە‬ ‫دزراوەكــە لــە ‪ 40‬دۆالری ئەمەریكی زیاتر‬ ‫بێت‪ ،‬دەســتێكی دزەكە دەبڕدرێتەوە‪40 .‬‬ ‫دۆالر بەهای یەك گرام ئاڵتونە‪.‬‬ ‫مەســیحییەكان دەبێــت جزیــە بــدەن‪.‬‬ ‫باجی پاراستنی سەروماڵیانە‪ .‬كە بڕەكەی‬ ‫بۆ هەژاران لە ساڵێكدا نزیكەی ‪ 300‬دۆالری‬ ‫ئەمەریكییــەو بــۆ دەوڵەمەنــدەكان ‪600‬‬ ‫دۆالرە‪ .‬تەنیــا باجێك كە مەســیحییەكان‬ ‫دەیدەن‪ ،‬جزیەیە‪ .‬مەسیحییەكان بەشێكن‬ ‫لە چینی دەوڵەمەندی واڵت‪ .‬هێندە بەســە‬ ‫كە چەند ســەرمەڕێك بفرۆشــن تا پارەی‬ ‫جزیەی پێدەربێنن‪.‬‬ ‫موســوڵمانان زەكات دەدەن‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫بەپێی بــاری داراییــان دیاریدەكرێت‪ .‬بەم‬ ‫پێیــە موســڵمانانی دەوڵەمەنــد زیاتر لە‬ ‫مەســیحییەكان بــاج‌و خــەراج دەدەن‪.‬‬ ‫هەژارەكان كەمتر دەدەن‪ .‬پارەی زەكات لە‬ ‫كارە خزمەتگوزارییەكاندا بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫داعش لە رەققە خەرجی ســێ نەخۆشخانە‬ ‫دابیندەكات‪.‬‬ ‫داعــش خەرجییەكانی بــە پلەی یەكەم‬ ‫لە دەســتكەوتی جەنگی‪ ،‬فرۆشتنی نەوت‌و‬ ‫زەكاتەوە دابین دەكات‪.‬‬ ‫چــوار لــە پێنجــی دەســتكەوتەكان‪،‬‬ ‫پشــكی چەكدارانــی داعشــە‪ ،‬یــەك لــە‬ ‫پێنجــی بــۆ دەوڵەتە‪ .‬هەر بۆیــە موچەی‬ ‫مانگانەی چەكدارەكان كەمە‪ .‬ئەبو قەتادە‬ ‫لەبەرامبەر كارەكەی لە بەشــی راگەیاندن‪،‬‬ ‫مانگانــە ‪ 50‬دۆالر وەردەگرێــت‪ .‬لەگــەڵ‬ ‫شوێنی نیشتەجێبون‪ .‬ئەمە بۆ ئەو بەسە‪.‬‬ ‫دەڵێت بازاڕی كۆیلەفرۆشی بەو جۆرەی‬ ‫كە ئێمــە بیری لێدەكەینــەوە بونی نییە‪.‬‬ ‫كۆیلــەكان دەســكەوتی جەنگیــن‪ ،‬یان لە‬ ‫نێــوان چەكدارەكاندا دابەشــدەكرێن‪ ،‬یان‬ ‫دەفرۆشــرێن‪ .‬لە ئێســتا نرخی هەر ژنێكی‬ ‫ئێــزدی ‪ 1500‬دۆالری ئەمریكیــە‪ .‬نرخــی‬ ‫كاڵشینكۆفێكە‪.‬‬ ‫بە نــاو دیمەنــە سروشــتیەكاندا تێپەڕ‬ ‫دەبین كە توسكانی(‪ )1‬دێنێتە بیری مرۆڤ‪.‬‬ ‫بەاڵم لێرە هەمو شتێك وشكە‪ ،‬لەسەرڕوی‬ ‫هەندێــك لــە بیناكان بــە گەورەیی ئااڵی‬ ‫داعش نەخشــێنراون‪ ،‬ئەم ئااڵیانە لەســەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫یۆرگیــن تۆدنهۆفــەر (‪jurgen‬‬ ‫‪ 1940 )todenhofer‬لەدایكبــوە‪،‬‬ ‫لــە ئەڵمانیــاو فرەنســا بڕوانامەی لە‬ ‫یاســادا بەدەســتهێناوە دواتــر پلەی‬ ‫دكتــۆرای بەدەســتهێناوەو بۆتــە‬ ‫حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ســاڵ لەپارلەمانی‬ ‫ئەڵمانیــا نوێنەری پارتی دیموكرات‬ ‫مەســیحی بوە‪ .‬ماوەی ‪ 22‬ساڵیش‬ ‫ئەندامــی ئەنجومەنی جێبەجێكاری‬ ‫كۆمپانیای میدیایی (هوبرت بوردا)‬ ‫بووە‪ .‬ئەو چەندەها جار بۆ ناوچە‬ ‫جەنگییەكانی وەكو ئەفغانســتان‪،‬‬ ‫عێــراق‪ ،‬لیبیــا‪ ،‬ســوریاو‬ ‫فەلەســتین‪ ،‬ســەفەری كــردوە‪.‬‬ ‫ئەو لە كۆتایی ‪2014‬دا ســەفەرە‬ ‫مەترســیدارەكەی بۆ ناوچەكانی‬ ‫ژێردەستی داعش دەستپێدەكات‬ ‫مــاوەی ‪ 10‬رۆژ لــەو ناوچانــە‬ ‫بەتایبەت موسڵ‪ ،‬دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬ ‫شــتی تریــش دەبینرێن‪ ،‬تەنانەت بەســەر دەڵێت رەنگــە هۆكارەكەی بــۆ وەرگێڕان‬ ‫فڕۆكەیەكی جەنگی سەرنگومی سورییەوە‪ ،‬بگەڕێتەوە كە هەندێ كات بەهەڵە كراون‪.‬‬ ‫كــە بۆدیەكــەی بەزەویدا ڕۆچــووە‪ ،‬ئااڵی «لــە ســەردەمی پەیامبەرەوە تا ئێســتا‪،‬‬ ‫بە فاكتەری سیاســی‪ ،‬بابەتەكانی تایبەت‬ ‫داعش دەشەكێتەوە‪.‬‬ ‫لــە دوری ‪ 250‬كیلۆمەتــری ڕەققــە لــە بــە جیهادو شــەریعەت لە مێژوونوســیدا‪،‬‬ ‫بــەردەم خاڵێكی پشــكنیندا دەوەســتین‪ .‬بەزۆریی وەالنراون‪ ،‬یان سانسۆر كراون‪».‬‬ ‫منیــش دەمەوێت گومانی خۆم لەســەر‬ ‫گەنجێكــی ‪ 15‬ســاڵە كە كاڵشــینكۆفێكی‬ ‫قســەكانی دەربــڕم‪ .‬بــەاڵم لەوكاتــەدا‬ ‫پێیە ئاماژەمان بۆ دەكات‪ ،‬تێپەڕین‪.‬‬ ‫شــۆفێرەكەمان كــە زۆر مەحكــەم كاروانێكــی ئۆتۆمبێل بــە هۆڕین لێدانەوە‬ ‫دەموچــاوی داپۆشــیوە‪ ،‬یــەك وشــەش بــە تەنیشــتماندا دەڕۆن‪ .‬لــە جامــی‬ ‫ناڵێــت‪ .‬تەنهــا یــەك جار نەبێــت ئەویش ئۆتۆمبێلــی یەكەمەوە گەنجێك دەســتمان‬ ‫كاتێــك فێردریــك وێنــەی دوكانێكــی بــۆ رادەوەشــێنێت‪ .‬لــە كوشــنی دواوەی‬ ‫میوەفرۆشــی دەگرێت‪ ،‬شــۆفێرەكە گلەیی ئۆتۆمبێلەكەشــەوە وێنەگرێــك دەبینیــن‬ ‫دەكات‪ .‬لــەوێ وەســتابوین تــا كەمێــك وێنــەی ئۆتۆمبێلی دوای خۆی دەگرێت كە‬ ‫خــۆراك و خواردنــەوەی گازی بكڕیــن‪ ،‬بوك‌و زاوای تێدا دانیشتون‪.‬‬ ‫زەماوەنــدە‪ .‬ئەگەرێكــی بەهێــزە لــە‬ ‫ســپرایت‪ ،‬میراندا‪ ،‬پیپســی و شوكالتە –‬ ‫كەلوپەلــی ســەفەری كە ئەبــو قەتادەبۆ ئەڵمانیا كەس باوەڕ بەم قســەیەم نەكات‪،‬‬ ‫خــۆی و ئێمەشــی هەڵدەبژێرێــت‪ .‬كاتێك بــەاڵم لە شــوێنێكدا كە دانیشــتوانەكەی‬ ‫دەگەینــە رەققە‪ ،‬دنیا تاریــك بوە‪ ،‬بەاڵم ‪ 200‬هەزار كەســە‪ ،‬زوو زوو هاوســەرگیری‬ ‫هێشتا شەقامەكان بەتەواوی چۆڵ نەبوون‪ .‬دەكرێت‪.‬‬ ‫لە رۆشــتن بــەردەوام دەبیــن‪ .‬لەپێش‬ ‫بەتەنیشــت فولكەیەكدا تێپــەڕ دەبین كە‬ ‫زۆربەی ئەو شوێنەمان لە راگەیاندنەكانەوە خانویەكی نیشــتەجێبونی سادەو ئاسایی‬ ‫بینییوە‪ ،‬بە دەوری فولكەكەدا پەرژینێكی دەوەستین‪ ،‬كە لەچەند نهۆمێك پێكهاتوە‪.‬‬ ‫ئاســنین كێشــراوە‪ .‬هەمان ئەو شــوێنەیە خانوەكانــی ئــەم ناوچەیە بە گشــتی لەم‬ ‫كە ســەری پەڕێنراوی دوژمنەكانیانی تێدا شــێوازەن‪ .‬شــوقەكەی ئێمــە لــە نهۆمی‬ ‫دەكــەن بە شیشــدا‪ .‬لــە خەیاڵــی خۆمدا ســێیەمە‪ .‬كارەبــا نییــە‪ .‬شــوفێرەكەمان‬ ‫پێموابو ئەم فولكە ترسناكە زۆر گەورەترە دەڕوات الیــت یــان مــۆم پەیدابــكات‪.‬‬ ‫لــەوەی كە هەیە‪ .‬فێردریــك مۆڵەتی نەبو بەتانیشــمان پێویســتە‪ .‬وادیــارە دووبارە‬ ‫وێنــەی مەیدانەكە بگرێت‪ ،‬ئەمەش بڕیاری دەبێــت هەموومان لەســەر زەوی بخەوین‪.‬‬ ‫شــۆفێرە دەمامكدارەكەمــان بــوو‪ ،‬كــە لــە ژوری نوســتنی بچــوك‌و ســارددا‪.‬‬ ‫دیــارە قســەكانی بەهەنــد وەردەگیرێن‪ .‬هەروەها شــوقەكەمان پێكهاتــوە لە یەك‬ ‫ئەبــو قەتــادە بــە نیگەرانییــەوە لــە ژێر ژوری دانیشــتن كــە لەبــەردەم دەرگای‬ ‫لێویەوە دەڵێت دواتر لە بارەی بەشەكانی هاتنەژورەوەدایە‪ ،‬چێشتخانەیەكی بچوك‪،‬‬ ‫تــری ســەفەرەكەوە دوبارە پێكەوە قســە گەرماوێــك بــێ ئــاوی رەوان‌و دیســان‬ ‫تەوالێتێكــی تاڕادەیەك پیــس‪ .‬لەكۆتاییدا‬ ‫دەكەینەوە‪.‬‬ ‫بــە وتەی ئەبو قەتادە رەققە پایتەختی هەمــوو شــتێك ســادەیە‪ .‬بــەاڵم بەهۆی‬ ‫داعش نیــە‪ ،‬راگەیاندنەكان بێ هۆ ئەویان كیســەخەوی باشــەوە‪ ،‬خــەوی شــەوانی‬ ‫گەورە كردوە‪ .‬ئەم شــارە بەالی داعشەوە خۆشە‪ .‬ئێمەش كیسەخەوی باشمان هەیە‪.‬‬ ‫لــە ژووری دانیشــتن دادەنیشــین‪ ،‬تــا‬ ‫بایەخێكی تایبەتی نیە‪ .‬موسڵ كە شارێكی‬ ‫دەربــارەی هەنێــك شــت قســە بكەیــن‬ ‫ملیۆنیە بۆ داعش لە پێشترە‪.‬‬ ‫لــە بــەردەم كەبابخانەیەكــی بچــوك و ســەندەویچەكانمان بخۆیــن‪ .‬ماڵەكــە‬ ‫دەوەســتین تــا هەنــدێ خــواردن بكڕین‪ .‬بۆتە شــەوەزەنگ‪ .‬هەوا ســاردتر دەبێت‪.‬‬ ‫ســەیری چــواردەوری خۆمــان دەكەیــن‪ ،‬پەنجــەرەكان بەچاكی داناخرێن‪ .‬قەنەفەی‬ ‫وادەردەكەوێــت ژیان لــە رەققە بەتەواویی ماڵەكــە‪ ،‬وەكــو قەنەفــەی فەرمانگەكەی‬ ‫ئاســاییە‪ .‬پێشبینی ناكرێت لێرە گروپێكی ئەبــو قەتــادە تەنگــەو بــەزۆر لەســەری‬ ‫تیرۆرســتی حوكمڕانی بــكات‪ ،‬یان ئەوەی جێی دەبێتــەوە‪ .‬لە فەرمانگەكەی هەرزوو‬ ‫كــە ئێســتا لــە ناوەنــدی تیــرۆردا بین‪ .‬قەنەفەیەكــی تــازەی دەدەنــێ‪ .‬قەنەفەی‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫بــەاڵم كاتێك ســەرە پەڕیوەكانیان ئەكرد كونســوڵگەری ئەمریــكا لەموســڵ دەدەن‬ ‫‪ -1‬توســكانی‪ ،‬هەرێمێكــە لە ئیتاڵیا كە‬ ‫بەشیشداو مرۆڤەكانیان لە خاچ دەدا‪ ،‬خۆ بەو‪ .‬دەســتكەوتی جەنگییە‪ .‬ئەبو قەتادە پایتەختەكەی شاری فلۆرانسە‪ .‬ناوچەیەكی‬ ‫ئێمە لێرە نەبوین‪.‬‬ ‫ســەیری هەیكەلی پان‌وپۆڕی خۆی دەكات گەشــتیاریی ناوداری جیهانییــە‪ ،‬هەروەك‬ ‫فێردریك دەپرســێت كە داعش الشەی و دەكەوێتە پێكەنین‪.‬‬ ‫لە الیەن یونســكۆوە بە ناوچەیەكی گرنگی‬ ‫بەبارمتەگیراوە كوژراوەكانی چی لێكردوە‪.‬‬ ‫ئەبــو قەتادە دەڵێت منیان بەو هۆیەوە شوێنەوارە دێرینەکان هەژماردەكرێت‪.‬‬ ‫الشــەی جیمس فولی و ئەوانــی تر‪ .‬ئەبو بانگهێشت كردوە كە هەندێك لە كتێبەكانم‬ ‫(و‪ .‬كوردی)‬ ‫قەتادە بە خوێنساردیەوە وەاڵم دەداتەوە‪ :‬وەرگێڕدراونەتــە ســەر زمانــی عەرەبی و‬ ‫‪ -2‬دێنیــس مەمەدۆ گیرهارد كاســپێرت‬ ‫«تــاك تــاك نێــژراون یــا لە شــوێنێكدا باڵوكراونەتــەوە‪ .‬ئەو كتێبانــە تاڕادەیەك (‪)Denis Mamadou Gerhard Cuspert‬‬ ‫خراونەتــە چاڵــەوە» هەروەهــا ســزای زەمینەی متمانەی بۆ من رەخساندووە‪.‬‬ ‫نــاوە هونەرییەكــەی دســو داگ (‪Deso‬‬ ‫سەربڕینەكان بڕیاری سیاسیی داعش بوەو‬ ‫دواتــر لیســتی خواســتەكانم یــەك بە ‪)Dogg‬ە نازناوەكــەی لەنــاو داعشــدا ئەبو‬ ‫بە تەواوی لە سەرەوە دەرچوە‪.‬‬ ‫یەك چێك دەكەیــن‪ .‬ناتوانین جیهادگەرە تەڵحەی ئەڵمانییە‪ .‬پێشتر گۆرانیبێژی راپی‬ ‫دووبارە چەمكی لێبوردن‌و بەخشندەیی ناودارەكانــی وەكــو دســو داگ(‪)2‬و ئەڵمانی بووە‪ .‬دواتر بۆتە موسڵمان‌و چۆتە‬ ‫لە قورئاندا دێنمەوە بەر باس‪ ،‬ئەبو قەتادە «ئەستێرەكانی تیرۆر» و هاوشێوەكانیان ناو گروپە جیهادگەرەكان‌و دواتر پەیوەندیی‬ ‫دەكەمە گوێگر‪ .‬لە سەاڵحەدینی ئەیوبییەوە ببینیــن‪ .‬داعــش حەز بــە كەسپەرســتی بە داعشــەوە كردووە‪ .‬ئەو لــە ئۆكتۆبەری‬ ‫دەســت بە قســەكردن دەكەمــەوە‪ .‬بەاڵم نــاكات كــە هەندێك جــار دروســت بوە‪ 2015 .‬لە رەققە كوژرا‪.‬‬ ‫ئەبــو قەتادە گومانی لــەو چیرۆكە هەیە‪ .‬دەیەوێــت لەمــەودوا چەكدارەكانــی لــە‬ ‫ڕگەیاندنــەكان بەدوربگرێت‪ ،‬تا چارەنوس‬ ‫و سەرگوزەشــتەی كەسێتیی ئەوان لەگەڵ‬ ‫مێژووی داعشــدا یەكانگیــر نەبێت‪ .‬داعش‬ ‫حەزنــاكات چەكدارەكانــی خۆبەخۆ وێنەو‬ ‫ڤیدیۆی خۆیان ئەبلۆد بكەن‪.‬‬ ‫ئەبــو قەتــادە دەســت بە قســەكردن‬ ‫دەكات‪ ،‬مالكــۆم كــە زۆربــەی كات بــە‬ ‫ئەدەبەوە لە پشــتی ئێمەوە دادەنیشــێت‪،‬‬ ‫بەوپــەڕی خێرایــی كــە لە توانایــدا بێت‪،‬‬ ‫قسەكانی ئەبو قەتادە دەنوسێتەوە‪.‬‬ ‫ئەبو قەتادە دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگــەری هەیــە خەلیفــە ئەبوبەكــری‬ ‫بەغــدادی‪ ،‬ئیتــر لە بــەردەم جەمــاوەردا‬ ‫دەرنەكەوێــت‪ ،‬ئەمــەش چەنــد هۆكارێكی‬ ‫هەیــە‪ .‬یەكێــك لەوانە مەترســی ئەمنیە‪.‬‬ ‫ئەگەر من چاوپێكەوتن لەگەڵ ئەودا بكەم‪،‬‬ ‫(‪ )CIA‬دەزانێت كــە بەغدادی لەكوێیە‪،‬‬ ‫النــی كــەم دەزانێت بــۆ ماوەیەكی كورت‬ ‫لەكوێــدا ماوەتەوە‪ .‬لــەوەش زیاتر‪ ،‬داعش‬ ‫نایەوێــت خەرمانەیــەك لە كەسپەرســتی‬ ‫بــەدەوری بەغدادیــدا دروســت ببێت‪ .‬ئەو‬ ‫كاتــەی خەلیفــە بەئاشــكرا لەمزگــەوت‬ ‫دەركــەوت‪ ،‬ســێ مانــگ بەرنامەڕێــژی بۆ‬ ‫كــرا‪ .‬ئــەم كارە زەحمەتــی زۆری دەوێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت كە ئێســتا جەنگیــش بەرباڵوە‪،‬‬ ‫جەنگ لەگەڵ ‪ 60‬دەوڵەت‪.‬‬ ‫«جەنگــی پڕوپاگەنــدە»ی رۆژئــاوا‪،‬‬ ‫هەمیشــە بــە درۆ تازەكانــی سەرســامان‬ ‫دەكات‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬بــەو جــۆرەی كــە‬ ‫راگەیاندنەكانــی رۆژئــاوا باڵویانكردۆتەوە‪،‬‬ ‫هاوســەری بەغدادی‌و كوڕەكەی هەرگیز لە‬ ‫لوبنان دەستگیر نەكراون‪ .‬بۆ سێیەمین جار‬ ‫دەیڵێتەوە كە ئەو هێرشەی گوایە كراوەتە‬ ‫ســەر كاروانــی ئۆتۆمبێلەكانــی بەغدادی‪،‬‬ ‫ســەراپا درۆو پڕوپاگەندەیــە‪« .‬بەڕاســت‬ ‫ئەوان وا هەســت دەكــەن بەغدادی هێندە‬ ‫دەبەنگــە كە بە كاروانی ئۆتۆمبێلەكانیەوە‬ ‫بەمالوالدا بڕوات و ســەرنج بۆ ســەر خۆی‬ ‫ڕابكێشێت؟»‪.‬‬ ‫رێكخســتنی كاروبــارەكان لە دەســتی‬ ‫دیوانی خەلیفەدایە‪ ،‬بەاڵم بڕیارە هەستیارو‬ ‫مەترســیدارەكان‪ ،‬خودی خەلیفە دەیدات‪.‬‬ ‫بڕیاری پەیوەســت بە مۆڵەتی هاتنمان بۆ‬ ‫دەوڵەتی ئیســامی و پاراستنی ئەمنیەتی‬ ‫ئێمە لەالیەن خودی خەلیفەوە دەرچووە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫نەخشەڕێگاکەی یەكێتی دەدرێتە سەركردایەتی‌و‬ ‫چوارشەممە یەكالدەكرێتەوە‬ ‫چاودێرێکی ئاگادار لەسیاسەتی یەكێتی‪ :‬یەكێتی دەتوانێ تەنها ئەو بڕگانەی رێككەوتنی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان جێبەجێ بكات‪ ،‬كە لەدەسەاڵتی جێگری سەرۆكی حكومەتدایە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫لەمــاوەی چەنــد رۆژی رابردودا‪،‬‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردســتان‪،‬‬ ‫چەنــد كۆبونەوەیەكی نێوخۆیی‌و‬ ‫چەند كۆبونەوەیەكیشــی لەگەڵ‬ ‫بزوتنــەوەی گۆڕانــدا كــردوەو‪،‬‬ ‫بڕیاریشــە رۆژی چــوار شــەممە‬ ‫‪ ، 2017/2/22‬ئەنجومەنــی‬ ‫ســەركردایەتی كۆببێتــەوەو‬ ‫تاوتوێی نەخشەرێگاكەی یەكێتی‬ ‫بــكات‪ ،‬كــە لەالیــەن مەكتەبــی‬ ‫سیاســیی ئەو حزبەوە پەســەند‬ ‫كراوە‪ .‬الیخۆشــیەوە ئەندامێكی‬ ‫ســەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«نەخشــەڕێگاكە لە ئەنجومەنی‬ ‫دەخرێتــە‬ ‫ســەركردایەتی‬ ‫دەنگدانــەوە‪ ،‬بــەاڵم نازانیــن‬ ‫لــە كۆبونەوەكــەدا كۆدەنگــی‬ ‫یــان رای جیــاوازی لەســەر‬ ‫دەبێت»‪ .‬بەپێــی زانیارییەكانی‬ ‫«چاودێر»یش‪ ،‬نەخشەڕێگاکەی‬ ‫یەكێتی لەكۆبونــەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاســی رۆژی (‪)2017/2/18‬‬ ‫ســەرنج‌و تێبینی لەســەر دراوەو‬ ‫دوای رەچاوكردنی ئەو ســەرنج‌و‬ ‫تێبینیانــەش نەخشــەرێگاكە‬ ‫دەدرێتە ســەركردایەتی یەكێتی‬ ‫بــۆ ئــەوەی لــە كۆبونــەوەی‬ ‫ئەنجومەنی ســەركردایەتی رۆژی‬ ‫(‪ )2017/2/22‬تاوتوێبكرێــت‌و‬ ‫بڕیاری لەبارەوە بدرێت‪.‬‬

‫نەخشەڕێگەکەی یەكێتی‬

‫پێرێ (‪ )2017/2/18‬مەكتەبی سیاســیی‬ ‫یەكێتی لەشاری ســلێمانی كۆبۆوەو دواتریش‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاســی لەكۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیــدا‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬لەكۆبونەوەكــەدا‬

‫رێككەوتنی یەكێتی‌و گۆڕان‬

‫بڕیــاردرا رۆژی چــوار شــەممەی داهاتــو بۆ‬ ‫كۆبونــەوەی ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتــی دیاریبكرێت‪ ،‬جگە لــەوەش گفتوگۆ‬ ‫لەبــارەی كێشــە ئابورییــەكان‌و دواكەوتنــی‬ ‫موچەی فەرمانبەران كراوەو لەگەڵ ئەوەشــدا‬ ‫باس لەباری ئابوری حیزبیش كراوە‪.‬‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەكــەدا رەشنوســی نەخشــەڕێگەی‬ ‫یەكێتــی تاوتوێكــرا بــۆ چارەســەری كــۆی‬ ‫كێشــەكان‪ ،‬ئــەوە دەخرێتــە بــەردەم‬ ‫كۆبونەوەی ســەركردایەتی‪ ،‬ســەركردایەتیش‬ ‫پەســەندی دەكات‌و ئەو نەخشــەڕێگەیە پاش‬ ‫پەســەندكردنی بەئــاگاداری ئەنجومەنــی‬ ‫ناوەنــدی دەبێتــە چوارچێــوەی سیاســەتی‬ ‫رەسمی یەكێتی بۆ ساڵی ‪.2017‬‬

‫نەخشەڕێگاكە دەدرێتە سەركردایەتی‬

‫بەپێــی زانیارییەكانــی «چاودێــر»‬

‫نەخشەڕێگای یەكێتی لەكۆبونەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاســی رۆژی (‪ )2017/2/18‬ســەرنج‌و‬ ‫تێبینــی لەســەر دراوەو دوای رەچاوكردنی‬ ‫ئــەو ســەرنج‌و تێبینیانەش نەخشــەرێگاكە‬ ‫دەدرێتــە ســەركردایەتی یەكێتی بۆ ئەوەی‬ ‫لە كۆبونــەوەی ئەنجومەنی ســەركردایەتی‬ ‫رۆژ (‪ )2017/2/22‬تاوتوێبكرێــت‌و بڕیاری‬ ‫لەبارەوە بدرێت‪.‬‬ ‫هــاوكات ســەرچاوەیەكی ئــاگادار لــە‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬بۆ «چاودێر»ی‬ ‫ئاشكراكرد‪ ،‬كە نەخشــەڕێگاکە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫دانوســتانەكانی یەكێتی‌و پارتــی‌و گۆڕان‌و‬ ‫الیەنەكانــی دیكــە خاڵێكــی جەوهەرییــە‬ ‫تێیــدا‪ ،‬هەر بۆیە لــە دوای یەكالكردنەوەی‬ ‫نەخشــەڕێگاکە لەســەركردایەتی پرۆسەی‬ ‫كۆبونەوەكانــی یەكێتــی لەگــەڵ پارتــی‌و‬ ‫الیەنەكانــی دیكــەدا دەســتپێدەكاتەوەو‬ ‫نەخشــەڕێگاکەش دەدرێتــە وەفــدی‬

‫دانوســتانكاری یەكێتــی‪ ،‬تاكــو لەگــەڵ‬ ‫الیەنەكانــی دیكــەدا گفتوگۆیــان لەبارەوە‬ ‫بــكات‪ .‬نەخشــەرێگاكەش لەســەر بنەمای‬ ‫هاوسەنگییە‪.‬‬ ‫ئــەو ســەرچاوەیە‪ ،‬راشــیگەیاند‪ ،‬كــە‬ ‫نەخشــەڕێگاکەی یەكێتــی‪ ،‬راگرتنــی‬ ‫هاوسەنگی لەنێوان یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕان‬ ‫و كۆمــەڵ‌و یەكگرتو هەروا الیەكانی دیكەی‬ ‫تێدا جێكراوەتەوە‪.‬‬

‫سەركردایەتی دەنگی لەسەر دەدات‬

‫لەوبارەیــەوە ئەندامێكی ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬بەپێی‬ ‫پەیــڕەوی ناوخــۆ‪ ،‬هەمــو دەســەاڵتەكان‬ ‫الی ئەنجومەنــی ســەركردایەتییە‪،‬‬ ‫چونكە بەرزترین دەســەاڵتە لەنێوان دو‬ ‫كۆنگــرەدا‪ ،‬بەهــۆی ئەوەوە پێویســتە‬ ‫هەمــو مەســەلەكان بگەڕێنــەوە بــۆ‬

‫ئەنجومەنی ســەركردایەتی‌و ئەو دەتوانێت‬ ‫هەفتــەی رابــردو قوبــاد تاڵەبانــی‪،‬‬ ‫بڕیار لەسەر هەمو شتێك بدات‪.‬‬ ‫فەریــد ئەسەســەرد‪‌ ،‬وتیشــی «بەبــێ جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ‬ ‫بڕیــاری ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‌و كۆمیتــەی ســەركردایەتیی هاوبەشــی‬ ‫ئەنجومەنــی ناوەنــد لــەو مەســەالنەی (یەكێتــی‌و گــۆڕان) كۆبۆوە كــە تێیدا‬ ‫رەهەندی نیشــتیمانیان هەیە‪ ،‬هیچ شــتێك گفتوگۆ كرا لەسەر رێكەوتننامەكەی نێوان‬ ‫تێناپەڕێــت‪ ،‬ئــەوەی ئەنجومەنــی ناوەند‪ ،‬یەكێتی‌و گۆڕان‌و چۆنێتی جێبەجێكردنی‬ ‫دەســەاڵتی تایبەتە بەوەی دەتوانێت بڕیار ئــەو رێككەوتنــە‌و گۆڕانكاری لەپۆســتە‬ ‫لەسەر مەسەلە گشــتییە نیشتیمانییەكان‪ ،‬نێوخۆییەكانــی ســلێمانی لەنێــوان‬ ‫تا ئاســتێكی فــراوان بدات‪ ،‬بــەاڵم دەبێت هــەردوال‌و كاركــردن بۆ چارەســەركردنی‬ ‫هەمو بڕیارە ســەرەتاییەكان بۆ ئەنجومەنی كێشــەكان‪ ،‬بڕیــاردرا دو لیژنەی ئیداری‌و‬ ‫سیاســی پێكبهێنرێن بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫سەركردایەتی بگەڕێتەوە»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەكۆبونەوەكــەی رۆژی چوار رێكەتننامەكەی نێــوان یەكێتی‌و گۆڕان‪.‬‬ ‫شــەممە كە ئایا ئەنجومەنی ســەركردایەتی لیژنــە كارگێڕییەكــە راســتەوخۆ لەالیەن‬ ‫توانای بڕیاردانی هەیــە بۆ یەكالكردنەوەی قوبــاد تاڵەبانــی جێگــری ســەرۆكی‬ ‫دانوستانەكان‌و نەخشەڕێگەكە‪ ،‬ئەسەسەرد حكومەتــەوە سەرپەرشــتی دەكرێــت‌و‬ ‫ئامــاژەی بەوەكــرد‪ ،‬هێشــتا نازانــم لــە لیژنــە سیاســییەكەش لەالیــەن لەتیــف‬ ‫كۆبونەوەكەی چوار شەممە كۆدەنگی هەیە شــێخ عومەر لێپرســراوی مەڵبەندی ‪1‬ی‬ ‫یان رای جیاواز دەبێت‪ ،‬بەاڵم پرسەكان دێنە ســلێمانی یەكێتــی‌و ئاســۆ مەحمــود لە‬ ‫ئەوێ‪‌،‬وەكو چۆن پێشــتر كۆدەنگی لەسەر بزوتنەوەی گۆڕان سەرپەرشتی دەكرێت‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە فەرید ئەسەســەرد‪‌،‬وتی‬ ‫رێككەوتنی نێــوان یەكێتی‌و گــۆڕان نەبو‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەكــە لیژنە پێكهێنرا‌و ئەو لیژنەیە « یەكێكیــان پەیوەنــدی بە حكومەتەوە‬ ‫تاوتوێی رێككەوتنەكەی كرد‌و دواتر هاتەوە هەیــە‪ ،‬چونكە هەندێكی پێویســتی بەوە‬ ‫كۆمەڵێك راســپاردە‌و پێشــنیازی خســتە هەیە كە حكومەت بڕیاری بۆ دەربكات‪،‬‬ ‫دەنگدانەوە‌و توانی زۆرینە بەدەست بێنێت‪ ،‬لــەوێ‌وردە مەســەلەكان تاوتوێكــراوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەكۆبونەوەكەی رۆژی چوار شەممەش ئــەوەی تریــان مەســەلەی سیاســییە‪،‬‬ ‫بەهەمــان شــێوە لیژنــەی بــۆ پێكدێــت‌و پێموانییە كێشەیەكی ئەوتۆ هەبێت»‪.‬‬ ‫لەمبارەیەشــەوە‪ ،‬چاودێرێکــی ئاگادار‬ ‫دەستكاری بابەتەكان دەكرێت‌و كەم‌و زیاد‬ ‫لەسیاســەتی یەكێتــی‪ ،‬وتــی‪ :‬یەكێتــی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬دواتر دەخرێتە دەنگدانەوە‪.‬‬ ‫لــەم بارەیــەوە‪ ،‬چاودێرێكــی ئــاگادار دەتوانێ تەنها ئــەو بڕگانەی رێككەوتنی‬ ‫لەسیاســەتی یەكێتــی‪ ،‬رایگەیانــد‪ :‬مــن‪ ،‬یەكێتــی‌و گــۆڕان جێبەجــێ بــكات‪،‬‬ ‫پێشــەكیی نەخشــەڕێگاكەم دیــوەو تێیدا كــە لەدەســەاڵتی جێگــری ســەرۆكی‬ ‫وتــراوە‪ ،‬كــە پیشــانی ســەركردایەتی‌و حكومەتدایە‪ .‬هەر بڕگەیەك لەدەســەاڵتی‬ ‫ئەنجومەنی ناوەند دەدرێ‪ ،‬ئینجا رەسمییەت ســەرۆكایەتیی هەرێــم‪ ،‬یــان ســەرۆك‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬ئیتر پێویســت ناكات هەبن لە وەزیرانــدا بێــت‪ ،‬هەتــا گــۆڕان‌و پارتــی‬ ‫ســەركردایەتیدا گومان بخەنە سەر ڕێڕەوی ئاشــتەوایی نەكەن‪ ،‬بە هەڵپەســێردراوی‬ ‫تەندروســتی چۆنێتــی بڕیــار وەرگرتــن لە دەمێننەوە‪.‬‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتیدا‪.‬‬

‫«بێ كورد مەحاڵە كێشەی سوریاو ناوچەكە چارەسەر بكرێت»‬ ‫كورد بۆ جاری چوارەم لە كۆنگرەی جنێف دوور دەخرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫بڕیارە ئەمڕۆ كۆنگرەی (جنێف)‬ ‫بەئامادەبوونی چەندین دەوڵەتی‬ ‫دونیا بۆ چارەسەركردنی گرژی‌و‬ ‫ئاڵۆزی‌و جەنگی خوێناوی سوریا‬ ‫ببەســترێت‌و بەشــدارنەبوونی‬ ‫كورد‪-‬یش لەو كۆنگرەیە‪ ،‬بەبڕوای‬ ‫هەندێــك چاودێــری سیاســی‌و‬ ‫رۆژنامە جیهانی‌و عەرەبییەكان‪،‬‬ ‫یەكێكــە لەشكســتەكانی ئــەو‬ ‫كۆنگرەیــە‪ ..‬نوێنەری پەیەدەش‬ ‫لــە باشــوری كوردســتان بــە‬ ‫«چاودێــر»ی راگەیانــد‪ ،‬بــێ‬ ‫كورد كێشەی سوریا و ناوچەكە‬ ‫چارەسەر نابێت‪.‬‬ ‫هاوســەرۆكی پەیــەدەش داوا لە روســیا‬ ‫دەكات فشــارەكانی جــدی بــكات بــۆ‬ ‫رازیكردنــی الیەنــە دژ‌و بەربەســتەكان بۆ‬ ‫بەشــداریپێكردنی كــورد لــە كۆنگرەكــەی‬ ‫ئەمــڕۆداو راشــیدەگەیەنێت‪ :‬بەبــێ كــورد‬

‫و حســابنەكردن بــۆ كــورد‪ ،‬باســكردن لە‬ ‫دیموكراسییەتی ســوریا ئەوپەڕی مەحاڵە‌و‬ ‫توركیــا لــە بەدیهاتنــی خەونی سیســتمی‬ ‫فیدراڵی‪-‬دیموكراتی سوریا تۆقیوە‪.‬‬

‫نوێنەری پەیەدە‪ :‬ب ‌ێ كورد‬ ‫سەركەوتونابێ‌‬

‫نوێنەری پەیەدە لەباشــووری كوردستان‬ ‫بە»چاودێــر»ی ڕاگەیانــد‪ ،‬ئــەو الیەنانەی‬ ‫بەشــداری لەكۆنگرەی جنێف سێ دەكەن‪،‬‬ ‫نایانەوێت كورد بەشداری كۆنگرەكە بكات‪،‬‬ ‫ئەمــەش بەمەبەســت دەكرێــت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫كورد باشــترنەبێت‌و ئیــرادەی گەلی كورد‌و‬ ‫ئاستی سیاسی كورد قبوڵ ناكەن‪.‬‬ ‫غەریب حەســۆ باســی لەوەشــكرد‪ ،‬هەر‬ ‫كاتێــك كۆبونەوەیــەك دەكرێــت‪ ،‬كــورد‬ ‫هیواخــوازە بەشــداریبكات‪ ،‬چونكــە ئــەو‬ ‫كۆبونەوانــە نــەك تەنهــا بۆ چارەســەری‬ ‫ســوریا‪ ،‬بەڵكو بۆ چارەســەری كێشەكانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوینە و چارەنوسی ئەو ناوچەیە‬ ‫دیاریــدەكات‪ ،‬هەروەها كوردیش بەشــێكی‬ ‫سەرەكییە لە ڕۆژهەاڵتی ناوین‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫الیەنــە بەشــدارەكانی كۆنگــرەی جنێــف‬

‫نایانەوێت كورد بەشداربێت‪ ،‬ئەوا نایانەوێت‬ ‫ئیرادەی گەلی كورد بەرچاوبگرن‪ ،‬هەروەها‬ ‫بێ ئیرادەی گەلی كورد كێشــەی ســوریا و‬ ‫ناوچەكە چارەسەر نابێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو ئامــاژەی بەوەشــدا‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫كۆنگرەیــە ئەنجامێكیشــی هەبێــت‪ ،‬ئــەوا‬ ‫بەدڵنیاییــەوە ئەنجامەكــەی وەك ئەنجامی‬ ‫كۆنگرەكانــی پێشــوو دەبێــت‌و زیاتــر‬ ‫نابێــت‪ ،‬چونكە هەمان الیەنەكانی پێشــتر‬ ‫بەشــداری دەكــەن و هــەر بەردەوامیدانــە‬ ‫بەكۆبونــەوەی جنێــف و چارەســەر تێییدا‬ ‫بەخۆیــەوە نابینێــت‪ ،‬بــەاڵم بەبەشــداری‬ ‫كورد پێشــكەوتنێك دیتەدی‪ ،‬چونكە كورد‬ ‫الیەنێكــی ســەرەكییە و لەســوریا لەدوای‬ ‫نەتــەوەی عــەرەب نەتــەوەی كــورد دێت‪،‬‬ ‫كەواتــە چــۆن دەكرێــت ئینــكاری لەكورد‬ ‫بكرێــت‌و ئیــرادەی كورد فەرامۆشــبكرێت‌و‬ ‫بێ بەشــداری كورد بیر لەرێگاچارەســەری‬ ‫كێشەی سوریا بكرێتەوە‪.‬‬

‫چوارەم كۆنگرەی ب ‌ێ كورد‬

‫ئەم كۆنگرەیــە بەچوارەمین كۆنگرەی‬ ‫واڵتانــی دونیــا ئەژمــار دەكرێــت‪ ،‬كــە‬

‫ئامانجەكــەی ئەوەیــە هەمــوو الیەنــە‬ ‫ناكــۆك‌و جیاوازەكانــی ســوریا بــەرەو‬ ‫چارەســەركردنی كێشــەو ملمالنــێ‬ ‫خوێناوییەكانی چوار ساڵی تەواو لەشەڕو‬ ‫خوێنڕێــژی یەكــدی ئاراســتەبكات‪ ..‬كە‬ ‫بــەم كۆنگــرەوە چــوار كۆنگرەیــە كورد‬ ‫بەفشــاری توركیــاو ســعودییەو هەندێك‬ ‫والتانی دیكــەی ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتی‪..‬‬ ‫بەشــداری پێنەكراوەو رێگەی پێنەدراوە‬ ‫لــەو كۆنگرەیــەدا بەشــداری بــكات‪ ،‬كە‬ ‫لەمەیدانی ســوریادا یەكێكە لەقوربانیان‌و‬ ‫پێشــەنگ لە شــەڕی لەناوبردنــی تێرۆر‬ ‫داعــش‪-‬دا‪ ..‬وەك میدیــا جیهانییــەكان‬ ‫ناوی دەنێــن (پاڵەوانانی شــەڕی تێرۆر‬ ‫و داعــش)‪( ..‬شــەڕڤانان لەبــری هەموو‬ ‫دونیــا)‪ ..‬و دەیــان رســتەو دەربڕینــی‬ ‫دیكــەی دەرخەری بەهاكانی شــەڕڤانان‌و‬ ‫كوردانی رۆژئاوا‪..‬‬ ‫لەچەنــد رۆژی رابــردودا لێدوانەكانــی‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪ ،‬گڕی زیاتری بەردایە‬ ‫میدیــا عەرەبــی‌و جیهانییــەكان‪ ،‬كاتێك‬ ‫لەكۆنگرەی مۆســكۆدا (ئاسیا عەبدوڵاڵ)‬ ‫بە میدیاكارانی جیهان‌و روسیای راگەیاند‬

‫میدیا جیهانیەكان‪ :‬بەب ‌ێ كورد كۆنگرەی‬ ‫جنێف شكست دەهێنێت‬ ‫«ئەگەر بەردەوامبن لەدوورخســتنەوەی‬ ‫زیاتری كورد لــە كۆنگرەی جنێف‪ ،‬ئەوە‬ ‫دڵنیابــن ئەم كۆنگرەیــەش وەك ئەوانی‬ ‫دیكــە شكســت دەهێنێت‌و ســەركەوتوو‬ ‫نابێــت»‪ ..‬ئــەم ووتەیەی هاوســەرۆكی‬ ‫پەیــەدە بــووە مانشــێتی رۆژنامــەی‬ ‫(الزمان)‪.‬‬ ‫ئاســیا عەبدوڵاڵ زۆر بەراشــكاوانە لەو‬ ‫كۆنگرەیــەی مۆســكۆدا‪ ،‬رووی وتەكانی‬ ‫لەبەرپرسە هەرەبااڵكانی روسیاو بەتایبەت‬ ‫ڤالدیمێــر پووتن دەكات‌و دەڵێت‪« :‬بەبێ‬ ‫كــورد و بوونی كورد و حســاببۆنەكردن‬ ‫بۆ كورد‪ ،‬باســكردن لە دیموكراســییەتی‬ ‫ســوریا ئەوپەڕی مەحاڵــەو چیدی كورد‬ ‫نابێــت بــەزۆر پەیوەســت بكرێــت بــەو‬ ‫بڕیارانەی لەغیاب‌و ئامادەنبوونی كورد‪-‬دا‬ ‫لە كۆنگرەكاندا دەدرێت»‬

‫پەنجەی تۆمەتیش ئاراســتەی توركیا‬ ‫دەكات‌و دەڵێــت‪« :‬ئــەوە ئەنقەرەیە كە‬ ‫ناهێڵێت كورد بەشداری كۆنگرەی جنێف‬ ‫بــكات‌و ترسەكەشــی ئەوەیە سیســتمی‬ ‫فیدڕاڵی‪-‬دیموكراتــی ســوریا ببێتــە‬ ‫كابووسێك‌و ئەو خەونە بەدی بێت»‪.‬‬ ‫رۆژنامــەی (القــدس العربی)یــش‬ ‫گرنگییەكــی زۆری داوە بــەم بابەتــەو‬ ‫بەمانشــێتێكی گــەورە دەنووســێت‪:‬‬ ‫«بەبــێ كــورد جنێــف بەرەو شكســت‬ ‫هەنگاودەنێت»‪ ..‬رۆژنامەكانی (الش��رق‬ ‫االوس��ط)‌و رۆژنامــەی (الســفیر) و‬ ‫رۆژنامــەی (الصب��اح)‪ ،‬بەهەمان شــێوە‬ ‫لەچەنــد رۆژی رابــردوودا گرنگی زۆریان‬ ‫داوە بە كۆنگرەی جنێف‌و مەترسییەكانی‬ ‫بەشــدارنەبوونی ئۆپۆزســیۆن‌و كوردانی‬ ‫رۆژائاوا‪..‬‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫مەال بەختیار بۆ ئاژانسی ئەنادۆڵو‪:‬‬

‫ترسی هەمواركردنەوەی دەستوری عێراق‌و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی فیدراڵ‌و مادەی ‪ 140‬هەیە‬ ‫دوای داعش شەڕی سەربازی‬ ‫دەستە و یەخە لە كۆڵامن‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ملمالنێ و‬ ‫كێبڕكێكان بە ئاراستەی تر‬ ‫بەردەوام دەبێت لەگەڵ داعش و‬ ‫پاشاموەكانی‬

‫بەشی یەكەم‪:‬‬ ‫مەال بەختیار بەرپرســی دەستەی‬ ‫كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســی‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردستان لە‬ ‫دیمانەیەكــی ئاژانســی ئانادۆڵــو‬ ‫باس لە پرســی ئایندەی عێراق و‬ ‫هەرێمی كوردســتان دوای شەڕی‬ ‫داعــش‪ ،‬پەیوەندییەكانی هەرێم و‬ ‫بەغــدا‪ ،‬دۆخی ناوخــۆی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كێشە و چارەنووسی‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان دەكات‪.‬‬ ‫لەم بەشــەی دیمانەی بەرپرســی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی مەكتەبــی‬ ‫سیاســی یەكێتــی نیشــتمانی‬ ‫كوردســتان مــەال بەختیــار باس‬ ‫لــە پرســی عێــراق و ناوچەكــە‬ ‫لــە قۆناغــی دوای داعــش‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان حكوومەتی‬ ‫هەرێــم و حكوومەتــی فیدڕاڵی و‬ ‫چەند پرســێكی دیكە دەكات‪ ،‬لە‬ ‫رۆژانی داهاتوودا بەشــی دووەمی‬ ‫ئەم دیمانەیە باڵودەكرێتەوە‪.‬‬

‫« دوای داعش‪ ،‬كێشەكان ماوەیەك‬ ‫ئاڵۆزی زۆری تێدەكەوێت»‬

‫زۆر شــیكردنەوە و قســەوباس لەســەر‬ ‫عێراقــی دوای داعــش دەكرێــت‪ ،‬ئایــا‬ ‫ســەرەتای چارەســەركردنی كێشــەكان و‬ ‫چەسپاندنی دیموكراســیەت دەبێت ؟ یان‬ ‫پێچەوانەكەی؟‬ ‫مــەال بەختیار لەوەاڵمدا بۆچوونی خۆی‬ ‫بــە وردی لەســەر عێراقــی پــاش داعش‬ ‫دەخاتــەڕوو‪ ،‬ئەو لــەو بارەیــەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫«عێراقــی دوای داعــش و عێراقــی پێش‬ ‫داعشــیش ئاشــكرایە كــە بەشــێك بوون‬ ‫لــەم ناوچەیــەی كە هەموومــان گیرۆدەی‬ ‫رووداوەكانــی بووین‪ ،‬دوای داعش شــەڕی‬ ‫ســەربازی دەســتە و یەخــە لــە كۆڵمــان‬ ‫دەبێتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ملمالنــێ و كێبڕكێكان‬ ‫بە ئاراســتەی تر بــەردەوام دەبێت لەگەڵ‬ ‫داعــش و پاشــماوەكانی داعــش‪ ،‬هەمــوو‬ ‫بیرێكی ســەلەفی چەقبەســتوو داعشە با‬ ‫چەك لە شانی نەبێت شەڕ بكات ‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬ئەگەر سەیری ناوچەكە بكەیت‪،‬‬ ‫تەنهــا عێراق تووش نەبووە بە داعشــەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ســوریا و ئێران و بەشــێوەیەك لە‬ ‫شــێوەكان توركیــا و ناوچەكــە هەمــوو‬ ‫تووشبووە بەدەســت ئەم عەقڵە سەلەفیە‬

‫خۆكوژییــەوە‪ ،‬ناوچەكــە وەك ســەدەی باشــی دەوێــت و حیكمەتێكی زۆر باشــی‬ ‫هەژدەیەمــی ئەوروپــا پێویســتی بــە دەوێــت‪ ،‬بــە قیروســیا ناكرێــت تەنهــا‬ ‫رێككەوتنێكی ســتراتیجی هەیــە لە نێوان حكوومەتــەكان بپارێزرێــت و ئاسایشــی‬ ‫هەموو واڵتەكان و نەتەوەیەكگرتووەكان و حكوومەتــەكان و ئاسایشــی ئەورووپا یان‬ ‫ئەنجوومەنی ئاسایش و ئەوانەدا كە دەبێت تــا رادەیەك بەرژەوەندی ئابووری هەرێمی‬ ‫ئەنجــام بدرێت‪ ،‬بەاڵم نــەك رێككەوتنێك و دنیایــی بپارێزرێــت و باقــی كێشــەكان‬ ‫ســایكس بیكۆ و لــۆزان دووبارە بكاتەوەو بە چارەســەر نەكراوی دابپۆشــرێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫سیڤەر هەڵبوەشــێنێتەوەو رێككەوتنامەی هەڵەیەكــی ســتراتیجی گەورەیــە كــە لە‬ ‫جەزائیــر دووبــارە بكاتــەوە‪ ،‬دەبێــت دوای جەنگــی یەكەمــی جیهانی و جەنگی‬ ‫رێككەوتنێــك بێــت رەگ و ریشــەی ئــەم دووەم و جەنگی ســارد تاقی كراوەتەوە و‬ ‫كێشــانە هەڵبكێشــێت و چارەســەری شكستی خواردووە‪.‬‬ ‫ئێســتا ســەردەمی جارانیــش نییە كە‬ ‫كێشەكانی بكات و مافی بێمافەكان بدات ‪.‬‬ ‫بۆیــە خوێندنــەوەم وایــە بــۆ دۆخــی جــاران لــە دوای جەنگــی یەكــەم عێراق‬ ‫دوای داعش‪ ،‬كێشــەكان ماوەیەك ئاڵۆزی چــوار ملیــۆن كەس بــوو‪ ،‬هەمــوو كورد‬ ‫زۆری تێدەكەوێــت‪ ،‬رەنگــە لێــرە و لەوێ نەدەگەیشــتە ملیۆنێك‪ ،‬بــەاڵم نەیانتوانی‬ ‫تێكهەڵچوونــی سەربازیشــی تێبكەوێــت ئــەو قاڵبەی كــە خۆیان دایاننــا بەزۆری‬ ‫و ســەقامگیری ئیقلیمــی و ناوخۆیــی لەم زۆرداری عێراق و ئێمەی تێبخەن‪ ،‬لە دوای‬ ‫واڵتانەی عێراق و دەورووبەرمان ماوەیەكی جەنگی دووەم هەموو عێراق نەگەیشتبووە‬ ‫شــەش ملیۆن ئینجا نەیانتوانی كێشەكان‬ ‫چارەســەر بكــەن‪ ،‬لــە جەنگی ســاردیش‬ ‫بــە رێكەوتنامەی جەزائیریــش نەیانتوانی‬ ‫كێشــەكان چارەســەر بكــەن و كۆتایــی‬ ‫پێبێنن‪ ،‬ئێســتا لەم ســەردەمەدا كورد لە‬ ‫باشــووری كوردســتان حكوومەتمان هەیە‬ ‫و پەیوەنــدی دیپلۆماســی و ئابووریمــان‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئێمە چووینەتە نێو رای گشــتی و‬ ‫ئێستا ‪ ٤٥‬بۆ ‪ ٥٠‬ملیۆن كورد لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و ئەم واڵتانە دەژی ‪.‬‬ ‫جگــە لــەوەش ئێمــە بازاڕمــان تێكەڵ‬ ‫بووە لەگەڵ بــازاڕی دنیا‪ ،‬نەوتمان تێكەڵ‬ ‫بــە بــازاڕی دنیا بووە‪ ،‬غازمــان تێكەڵ بە‬ ‫بــازاڕی دنیــا دەبێت‪ ،‬پێشــمەرگە و كورد‬ ‫بووەتــە بەشــێك لــە رای گشــتی جیهان‬ ‫تەنانــەت لــە هەڵبژاردنەكان پێشــمەرگە‬ ‫و كــورد كاریگەرییــان هەیــە بــۆ رێــژەی‬ ‫دەنگدانــی چ حزبێــك راســتەقینە دژی‬ ‫داعشە و دەتوانێت هێزی پێشمەرگە بەهێز‬ ‫بــكات یان چ حزبێــك ئەوە ناكات‪ ،‬ئەمانە‬

‫ئێمە وەكو كورد تاقە دەستەبەر‬ ‫كە لەبەردەمامن ماوە ئەوەیە‬ ‫كە بەزووترین كات كێشە‬ ‫سیاسییەكانی ناوخۆمان‬ ‫چارەسەر بكەین‬

‫بــەاڵم فیدراڵیزم وا جێبەجــێ نابێت و‬ ‫كۆنگــرە و رێكەوتنی حزبە سیاســییەكان‬ ‫و تەعبیئەكردنی رای گشتی دەوێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫كــە بوینە فیدراڵ راپرســی گەورەمان كرد‬ ‫لە هەرێمی كوردســتان كە خەڵك فیدراڵی‬ ‫قبوڵ كرد‪.‬‬ ‫بۆیە پێشــبینی ناكەم ئــەو عەقڵیەتەی‬ ‫لــە عێراق حاكمــە و ئەو گیانــی مەزهەب‬ ‫گەراییــەی لــە نێــو شــیعە و ســوننە‬ ‫بااڵدەســتە بــە ئاســانی فیدراڵــی قبــوڵ‬ ‫بێــت‪ ،‬ئەوان فیدراڵی ئیمەیان بە ئاســانی‬ ‫قبــوڵ نەكرد كە ئێمــە گەلێكی جیاین‪ ،‬لە‬ ‫لوبنــان لە ســاڵی ‪ ١٩٩١‬كۆنگرە بەســترا‬ ‫بۆ ئۆپۆزســیۆنی عێراقــی قبوڵیان نەكرد‬ ‫ناوی ئۆتۆنۆمیش بهێنین لە راگەیەندراوی‬ ‫جەمســەری جۆراوجۆرن كە دەبێت وردی كۆتایــی كۆنگرەكەدا‪ ،‬كۆنگرەی ڤیەننا كە‬ ‫منــی تێدابــووم نەیانهێشــت و ئیعترافیان‬ ‫ببینەوە لە دوای داعش بەرەو كوێ؟‬ ‫مــن پێم وایــە ماوەیەك لــە ئاڵۆزیدایە بــە فیدراڵی نەكرد‪ ،‬كۆنگرەی ســێهەمیش‬ ‫و هۆكارەكانــی ئاڵۆزبوونــی ناوچەكــە بەهەمان شــێوە‪ ،‬لە كۆنگــرەی چوارەمی‬ ‫لــە جێــی خۆیەتــی‪ ،‬شــیعە دەســەاڵتی ئۆپۆزسیۆن ئیعترافیان بە فیدراڵی كرد بە‬ ‫هەیــە و نفوزێكی گــەورەی هەیە و هێزی مەرجێك لە كۆتاییەكەدا لە دوای رووخانی‬ ‫گــەورەی هەیــە‪ ،‬ســوننە حكومەتی هەیە ســەدام حسێن لە دەســتووردا رەزامەندی‬ ‫و نفــوزی هەیــە و ئیمكانیەتێكی ئابووری لەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫یانی ئاســتی تێگەیشــتنی دیموكراسی‬ ‫و ســەربازی و ئەمنــی زۆری هەیە‪ ،‬ئەوانە‬ ‫هەموویــان بەشــێوەیەك لــە شــێوەكان لــە نێــوان پێكهاتەكانی عێراق ئاســتێكی‬ ‫بەســتراونەتەوە بە دەوڵەتــە گەورەكان و هوشیاری دیموكراسی قوڵ نییە تا ئێستا‪،‬‬ ‫گرێدراوی بەرژەوەنــدی جیاوازی دەوڵەتە بۆیــە بــەدووری دەزانم بە ئاســانی عێراق‬ ‫ببێتە بــە فیدراڵێكی تــەواو‪ ،‬تەنانەت من‬ ‫گەورەكانن»‪.‬‬ ‫نیگەرانــم لــەوەی بەپێچەوانەكــەی هەبن‬ ‫« سوننەكان بەرچاویان رۆشن نییە بۆ لە عێراقدا لەناو شــیعە و ســوننەش بڵێن‬ ‫دەســتوور هەموار بكەینەوە و فیدراڵی بۆ‬ ‫فیدراڵی»‬ ‫عێراق دەست نادات‪ ،‬مادەی ‪ ١٤٠‬بۆ عێراق‬ ‫دەگوترێــت رەنگە فیدراڵیــەت لە دوای دەست نادات‪ ،‬لەمیان زۆرتر دەترسم نەك‬ ‫داعــش باشــتر بچەســپێت و ســوننەكان لەویان روبدات» ‪.‬‬ ‫داوای هەرێمی خۆیان بكەن‪ ،‬بەبڕوای مەال‬ ‫بەختیــار ئەوە چاوەڕوان دەكرێت؟ یان لە‬ ‫یەكتــرازان و رەنگــە كۆنفیدراڵیــەت بێتە « ترسی گەورەم لەسەر ماددەی ‪١٤٠‬‬ ‫هەیە»‬ ‫ئاراوە؟‬ ‫ســەبارەت بــە مەترســییەكانی ســەر‬ ‫مــەال بەختیــار لــە وەاڵمــدا وتــی‪:‬‬ ‫«ســوننەكان بەرچاویــان رۆشــن نییە بۆ هەرێمی كوردســتان لــە دوای كۆتایهاتنی‬ ‫فیدراڵی و لە كاردانەوەی شــیعەكان داوای شــەڕی داعــش‪ ،‬بەرپرســی دەســتەی‬ ‫فیدراڵــی دەكــەن نــەك وەك ســتراتیجی كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‬ ‫چارەســەر‪ ،‬پێیان وایە شیعە تازە حوكمی نیشــتمانی كوردســتان پێشــبینی چــی‬ ‫گرتووەتە دەســت و فیدراڵیش لە هەرێمی دەكات؟ پەیوەندییەكانــی نێــوان هەرێم و‬ ‫كوردســتان هەیە و هەر ئەوان ماون بەبێ ناوەند بەرەو كوێ هەنگاو دەنێت؟‬ ‫مــەال بەختیار بە نیگەرانی و ترســەوە‬ ‫ماف‪ ،‬وەك كاردانەوەیەك دێن و جار بەجار‬ ‫دێــن تەرحی فیدراڵی دەكــەن‪ ،‬لە دیالە و وەاڵم دەداتــەوە و دەڵێــت‪« :‬دوو‬ ‫سەاڵحەدین و ئەنبار ئەو تەرحەیان كرد و قۆنــاغ لەبەردەمماندایــە‪ ،‬قۆناغــی یەكەم‬ ‫نەیانتوانی بیبەنە سەر‪ ،‬ئێستا لە پارێزگای مەترسییەكان لەســەر ناوچەكانی ماددەی‬ ‫نەینــەواش تەرحی دەكەن بەاڵم تەرحەكە ‪ ١٤٠‬ـە (كەركووك‪ ،‬شنگال و دەوروبەری‪،‬‬ ‫زۆر تۆكمە نییە و كۆدەنگی لەســەر نییە‪ ،‬خانەقیــن و دەوروبــەری‪ ،‬مەخمــوور و‬ ‫لە بەســرەش هەندێك لەوانەی بڕوایان بە دەوروبەری) لەسەر ئەمە كێشەمان دەبێت‪،‬‬ ‫دیموكراســی هەیە جار جار باسی فیدراڵی هیــچ گومانــم لەوە نییــە مادام تائێســتا‬ ‫سەركردایەتی سیاسی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەكەن ‪.‬‬

‫نەمانتوانی بیســەپێنین كە مــاددەی ‪١٤٠‬‬ ‫جێبەجــێ بكــەن‪ ،‬هــەم دەوڵەتــی عێراق‬ ‫دەســتی بەدەســتی زۆری پێكردین و هەم‬ ‫خۆشمان خاوە خاوێكی زۆرمان كرد ‪.‬‬ ‫من پێم وابێت تا داعش كۆتایی دێت ‪١٠‬‬ ‫ســاڵمان لە كیس چوو بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫ماددەی ‪ ،١٤٠‬ئێستا بە ئەمری واقیع هێزی‬ ‫پێشمەرگە و هەیبەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەم ناوچانە هەیە‪ ،‬بەاڵم گرەنتی ئەوەمان‬ ‫نییە ئەم ناوچانە بە عەمەلی بخەینە سەر‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬یان مــاددەی ‪١٤٠‬‬ ‫لــە دوای داعــش جێبەجــێ بكرێــت‪ ،‬ئەم‬ ‫عەقڵیەتە نییە‪.‬‬ ‫مــن ماوەیــەك پێــش ئێســتا لەســەر‬ ‫بانگهێشــتی ســەركۆمار لە شــاری بەغدا‬ ‫لەگەڵ سەرۆكی كوتلەی سیاسی سەرەكی‬ ‫عێراق لە كۆشكی ئاشتی كۆبووینەوە‪ ،‬دوو‬ ‫ســەركردەی گەورەی شــیعە و عەرەب بە‬ ‫ئاشــكرا دەیانگــوت كە دەبێت دەســتوور‬ ‫هەمــوار بكرێتــەوە و دەركــەوت ماددەی‬ ‫‪ ١٤٠‬هەڵەمان كــردووە و پەلەمان كردووە‬ ‫داماننــاوە‪ ،‬ئــەم گفتوگۆیــە گەرمــە لــە‬ ‫نێوانیاندا‪.‬‬ ‫بۆیــە مــن لەســەر چــوار پارێزگاكەی‬ ‫هەرێمی كوردســتان (هەڵەبجە‪ ،‬سلێمانی‪،‬‬ ‫هەولێــر‪ ،‬دهــۆك) لــە دوای تێكشــكانی‬ ‫داعــش لــە روی ئەمنییەوە دەترســم لێرە‬ ‫تەقینەوەیــەك و لــەوێ تەقینەوەیــەك‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬لە كردەوەی خۆكوژی وەك‬ ‫ئــەوەی هەبــوو لە پێش داعشــیش‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەراستی ترسی گەورەم لەسەر مادەی ‪١٤٠‬‬ ‫هەیە ‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی من بۆ پێكهاتەكانی عێراق‬ ‫و حاكمەكانــی عێــراق‪ ،‬خوێندنەوەیەكــە‬ ‫نیگەرانــی زۆرم هەیــە لەســەری كــە‬ ‫نەتوانــن ئەمانــە لــە دوای داعــش بەرەو‬ ‫دیموكراتیزەكردنــی ژیانــی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ژیانی سیاســی و ژیانی دەستووری بڕۆن‪،‬‬ ‫ناكرێــت ئەو هێزانە كــە خۆیان دیموكرات‬ ‫نیــن تۆ چــۆن چاوەڕوانی ئــەوە دەكەیت‬ ‫كــە بێــت لــە دوای لەكۆڵكەوتنــی داعش‬ ‫ببێت بە دیموكراســی‪ ،‬بەپێچەوانەوە خۆی‬ ‫بــە ســەركەوتوو دەزانێــت ئەگــەر داعش‬ ‫تێكبشكێنێت‪ ،‬حەشدی شەعبیشی بە ‪١٢٠‬‬ ‫بــۆ ‪ ١٣٠‬هەزار چەكدارەوە دروســتكردووە‬ ‫و خــۆی بــە بەهێزتــر دەبینێت‪ ،‬ســوپای‬ ‫عێراقــی چەكێكــی زۆرتــری هەیــە و‬

‫««««‬

‫چاودێر‪ -‬ئەنادۆڵو‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫خوێندنەوەم وایە بۆ دۆخی دوای‬ ‫داعش‪ ،‬كێشەكان ماوەیەك‬ ‫ئاڵۆزی زۆری تێدەكەوێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫لێرە و لەوێ تێكهەڵچوونی‬ ‫سەربازیشی تێبكەوێ‬

‫««««‬

‫ئەزمونێكــی شــەڕی زۆرتــر هەیــە وە‬ ‫شــەڕەنگێزن ئەمانــە‪ ،‬هەمــوو هێزێك كە‬ ‫لەشــەڕ دێتە دەرەوە گیانی شــەڕەنگێزی‬ ‫زاڵ دەبێت بەســەریدا‪ ،‬ئەمانە زۆر سەختە‬ ‫دەستوور جێبەجێ بكەن‪ ،‬سەختیشە كە لە‬ ‫هێزی تائیفییەوە ببنە هێزی دیموكراسی‪.‬‬ ‫ئێمە كاتی خۆی دەســتوورمان لەســەر‬ ‫بنەمــای هاوســەنگی موافەقــەت لەســەر‬ ‫كردووە نەك لەبەر ئەوەی هەموو هێزەكانی‬ ‫عێــراق دیموكراســی بــووە‪ ،‬هاوســەنگی‬ ‫هەبــووە لێــرەدا‪ ،‬شــیعە دەســەاڵتی‬ ‫بەدەستەوە بووە و سوننە ئۆپۆزسیۆنێكی‬ ‫بەهێــز و پشتیوانیشــی هەبووە‪ ،‬كوردیش‬ ‫نەتەوەیــەك بووە و هێزی پێشــمەرگەمان‬ ‫هەبــووە‪ ،‬دەســتوور بــەو هاوســەنگییە‬ ‫دروســت بووە نەك بە میتالیتیەت یان بە‬ ‫عەقڵیــەت یان بە كولتووری دیموكراســی‬ ‫دروســت بوبێت‪ ،‬باگراونــدی بزووتنەوەی‬ ‫دیموكراســی و بزووتنــەوەی مەدەنــی و‬ ‫بزووتنــەوەی رۆشــنگەری لــە عێراقدا زۆر‬ ‫زۆر الوازە» ‪.‬‬

‫«عێراق ناتوانێت كێشەكانی خۆی‬ ‫چارەسەر بكات»‬

‫ناو بەناو پرســی دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫ســەربەخۆی كوردســتان و جیابوونــەوە‬ ‫لــە عێــراق دەوروژێنرێــت و قسەوباســی‬ ‫زۆری لەســەر دەكرێــت‪ ،‬بە بــڕوای ئێوە‬ ‫ئایا پێكــەوە ژیان لەگەڵ عێــراق كۆتایی‬ ‫هاتووە؟‬ ‫مــەال بەختیــار وەاڵمــی ئەو پرســیارە‬ ‫دەداتــەوە و بــاس لــە مەترســییەكانی‬ ‫حەشــدی شــەعبی لــە یەكالكردنــەوەی‬ ‫كێشــە سیاســییەكانی دوای داعشــیش‬ ‫دەكات و دەڵێــت‪« :‬ئێمــە لــە زەمانــی‬ ‫مەلیكیــی ‪ ١٩٢١‬ەوە تاوەكو ســاڵی ‪٢٠٠٣‬‬ ‫بەرگــەی ئــەم حكوومەتــە دژە دوژمنــە‬ ‫دیموكراســیانەمان گرتــووە‪ ،‬بۆچــی بــۆ‬ ‫ئەوەی بروخێ و دەستوورێك هەبێت مافی‬ ‫ئێمە زەمان بكات‪ ،‬باشــە ئەوە ‪ ١٤‬ســاڵە‬ ‫حكوومــەت رووخــاو لەم ماوەیــەدا چوار‬ ‫ســەرۆكوەزیرانمان تاقــی كردووەتــەوە‪،‬‬ ‫دەیــان جــۆر رێككەوتنی سیاســی هەیە‬ ‫لــە نێوانمانــدا و دەســتووریش رێكخەری‬ ‫پەیوەندییەكانمانــن‪ ،‬كەچــی تائێســتا‬ ‫تــازە پرســیاری ئەوە دەكرێــت عێراق بە‬ ‫یەكگرتوویــی دەمێنێتــەوە یــان نا‪ ،‬ئەوە‬

‫مانــای وایــە بــە درێژایی ئەو مێــژووە لە‬ ‫ماوەی ‪ ١٤٠٠‬ساڵی رابردوو نەخێر لە دوای‬ ‫دامەزراندنــی دەوڵەتی عێراق‪ ،‬ئەم عێراقە‬ ‫ناتوانێــت كێشــەكانی خــۆی چارەســەر‬ ‫بــكات‪ ،‬خۆ ئەوە ئێمە بەرپرس نین ئەوان‬ ‫حاكمــن و ئێمــە مەحكومیــن تائێســتا و‬ ‫دەسەاڵتی ناوەندی لە بەغدایە ‪ ،‬هەروەها‬ ‫وەزارەتە سەرەكییەكانی ئابوری و یاسایی‬ ‫و دەرەوە و ئەوانــە حەســری هی بەغدایە‬ ‫ئێســتەش ‪ ،‬بوودجــە لــە بەغــدا دەنگی‬ ‫لەسەر دەدرێت‪ ،‬سوپا لە بەغداوە چەكدار‬ ‫دەكرێــت ‪ ،‬پەیوەندی دیپلۆماســی و ئەرز‬ ‫و ئاســمان هەمــووی لــە بەغــداوە دیاری‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫هیــچ گەشــبین نیــم شووناســی‬ ‫نیشــتمانی هاوبــەش لــە دوای كۆتایــی‬ ‫هاتنــی داعــش بچێتــە ویژدانمانــەوە و‬ ‫بــە ویــژدان قبوڵــی بكەین‪ ،‬ئێمــە پێش‬ ‫داعشــیش ئەو كێشــانەمان هەر هەبووە‪،‬‬ ‫داعــش زادەی چارەســەرنەكردنی ئــەم‬ ‫كێشــانە بووە بە درێژایی مێــژوو‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئــەو كێشــانە پێشــتر چارەســەر بكرایە‬ ‫ئــەوكات نە داعش و نە جەبهەتولنوســرە‬ ‫و نە هێــزە تیرۆریســتییەكانی تر ئەبوو‪،‬‬ ‫لــە كوردســتانیش جوندولئیســام و‬ ‫ئەنساروئیســام نەدەبــوو كــە ئێمــە لە‬ ‫ناوچــەی هەڵەبجە و هەورامان گیرۆدەیان‬ ‫بوین‪.‬‬ ‫كەواتە ئەگەر عێراق دەیەوێت عێراقێكی‬ ‫ئیتیحادی دیموكراســی راســتەقینە بێت‪،‬‬ ‫دەبێت ئیتیحادی دیموكراســی راستەقینە‬ ‫بێــت‪ ،‬ناكرێــت بەبان و دوو هــەوا بێت و‬ ‫بــە دوو پێــوەر ناپێورێت ئــەوە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫ئەو بە ئارەزوی خۆی بڵێت من ئیتیحادیم‬ ‫و بــە ئارەزوی خۆی دەســتوور جێبەجێ‬ ‫بــكات و بــە ئــارەزوی خــۆی چــۆڕ چۆڕ‬ ‫دیموكراســیمان بداتێ‪ ،‬لە بەغداش چنگی‬ ‫تائیفــی گیر بكات لــە هەموو جومگەكانی‬ ‫دەسەاڵت ‪.‬‬ ‫مــن بــەش بەحاڵی خــۆم دەڵێم عێراق‬ ‫ئاوەها بێــت نێوان هەرێم و بەغدا خراپتر‬ ‫تێك دەچێت‪ ،‬حەشدی شەعبیش هێزێكی‬ ‫بەهێزە ئێســتا ئامادەیان كردووە و تەنها‬ ‫بۆ شــەڕی داعشــیان ئامادە نەكــردووە‪،‬‬ ‫بــە یاســا دەنگیــان لەســەر داوە و دوای‬ ‫داعشــیش دەمێنێت و پێداویســتییەكانی‬ ‫دابیــن دەكرێــت‪ .‬بۆچــی دەمێنێــت ؟‬ ‫ئایــا بەندێكــی تێدابــوو ئەم یاســایە كە‬

‫گرەنتی ئەوەمان نییە ناوچە‬ ‫دابڕاوەكان بە عەمەلی بخەینە‬ ‫سەر هەرێمی كوردستان‪ ،‬یان‬ ‫ماددەی ‪ ١٤٠‬لە دوای داعش‬ ‫جێبەجێ بكرێت‬

‫هەڵەیەكــی گــەورە كــرا بە راســتی و لە‬ ‫كاتی دەنگدان لەســەر ئەو یاســایە دەبوو‬ ‫بەندێكــی تێــدا بووایــە كە بڵێــت نابێت‬ ‫ئــەم هێــزە بــۆ چارەســەركردنی كێشــە‬ ‫سیاســییەكان و ناكۆكییە سیاســییەكانی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان و عێراق بەكار بێت‪،‬‬ ‫ئەمــەی تێدا نییە و بەو هۆیەشــەوە وەك‬ ‫هێزێكی ئامادە لە دوای داعشیش هەركات‬ ‫بیانەوێــت بــۆ یەكالیكردنــەوەی كێشــە‬ ‫سیاسییەكانیش بەكاری دەهێنن»‪.‬‬

‫«داوای عێراقێكی یەكێتی فیدراڵی‬ ‫جێبەجێكەری دەستووری ڕاستەقینە‬ ‫دەكەین»‬

‫لە زۆربەی دیدار و كۆبوونەوەكانی نێوان‬ ‫حزبــە سیاســییەكانی عێــراق و هەرێمــی‬ ‫كوردســتاندا‪ ،‬مەال بەختیار وەك بەرپرسی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی یەكێتــی ئامادەیــە و‬ ‫دیــدار و گفتوگــۆی زۆری لەگــەڵ الیەنــە‬ ‫عێراقییەكان كردووە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە داواكاری كــورد بــۆ‬ ‫جیانەبوونــەوە لــە عێــراق و وەاڵم و‬ ‫كاردانەوەی الیەنە شــیعەكانەوە كە ئێستا‬ ‫دەســەاڵتداری واڵتەكــەن‪ ،‬ئەو لــە وەاڵمدا‬ ‫گوتــی‪« :‬ئێمــە داوای عێراقێكــی یەكێتی‬ ‫فیدراڵــی جێبەجێكــەری دەســتووری‬ ‫ڕاستەقینە دەكەین‪ ،‬عێراق ئێستا فیدراڵییە‬ ‫و دەســتووری هەمیشەیی هەیە و ماددەی‬ ‫‪ ١٤٠‬ی هەیــە‪ ،‬ئێمە هیــچ مەرجەعیەتێكی‬ ‫تــر جگە لە مەرجەعیەتی دەســتوور قبوڵ‬ ‫ناكەیــن‪ ،‬هیــچ دەســتەاڵتێك لەســەرووی‬ ‫دەســتوورەوە لەالی ئێمە ناخــوات‪ ،‬تەنها‬ ‫داوای ئەمەمــان كــردووە و هیچــی ترمان‬ ‫داوا نەكــردووە‪ ،‬بــە پێچەوانــەوە لە بەغدا‬ ‫قسە لەسەر هەمواركردنەوە دەستوور هەیە‬ ‫ئێســتا و یەكێك لەو ماددانەی دەیانەوێت‬ ‫بیگــۆڕن مــاددەی ‪ ١٤٠‬كــە پێــم وابێــت‬ ‫مــاددەی ‪ ١٢‬دەڵێــت نابێــت دەســتكاری‬ ‫بكرێــت‪ ،‬زیرەكییەكی مام جەالل و وەفدی‬ ‫دانوســتانی ئێمە بۆنووســینی دەســتوور‬ ‫ئەوكاتە ئەوەبوو ماددەیەكیان خســتە ناو‬ ‫دەستوور كە نابێت ماددەی ‪ ١٤٠‬دەستكاری‬ ‫بكرێت و ئەمە زۆر خاڵێكی گرنگە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا ئەمە لــەدوای داعش بارودۆخ‬ ‫وا دەبێــت وەكو پێش داعــش یان خراپتر‬ ‫دەبێت؟ یان چۆن دەبێت؟ ئەمە كۆمەڵێك‬ ‫پرسیارە ‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پێشبینی ناكەم ئەو عەقڵیەتەی‬ ‫لە عێراق حاكمە و ئەو گیانی‬ ‫مەزهەبگەراییەی لە نێو شیعە‬ ‫و سوننە بااڵدەستە بە ئاسانی‬ ‫فیدراڵی قبوڵ بكات‬

‫ئەوە ‪ ١٤‬ساڵە سەدام حوسێن رووخاوە و‬ ‫چوار سەرۆكوەزیرانمان تاقی كردووەتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم بارودۆخەكــە بــاش نییــە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫خۆشمان كاتمان لە دەستدا‪ ،‬سەركردایەتی‬ ‫كــورد و حكوومەتــی هەرێمیــش كاتــی‬ ‫لەدەستدا‪ ،‬بۆ قبوڵ دەكەین نۆ ساڵ بەسەر‬ ‫جێبەجــێ كردنی ماددەی ‪ ١٤٠‬و بڕگەكانی‬ ‫تێپەر دەبێت‪ ،‬لە دانوستانەكاندا هەر كارێك‬ ‫كــە كردوومانە ئێمە ئەوەمان نەچەســپاند‬ ‫كە دەبێت مــاددەی ‪ ١٤٠‬جێبەجێ بكرێت‪،‬‬ ‫ئەمــە كێشــەیەكی گەورەیــە و ئێســتا‬ ‫دیــاردەی حەشــدی شــەعبیش هاتووەتە‬ ‫پێشــەوە و یاســاش بڕیاریــان لەســەردا‪،‬‬ ‫ئــەم هێزە هیچ كــۆت و پەیوەندێكی نییە‬ ‫لەدوای شــەڕی داعش دەگونجێت حەشدی‬ ‫شــەعبی بۆ پەكالكردنــەوەی ناكۆكییەكان‬ ‫لەگــەڵ ســوننەش لەگــەڵ پێشــمەرگەش‬ ‫بــەكاری بهێنــن‪ ،‬كەوابێت لەبــری ئەوەی‬ ‫مەترســییەكانی رابــردوو كــەم بكەینــەوە‬ ‫ئێستا زیادمان كردووە لە رووی سەربازیی‬ ‫و ئەمنییەوە دەڵێم بەرامبەر بەخۆمان‪.‬‬ ‫خــۆی مەترســی لەســەر هەرێمــی‬ ‫كوردســتان دوای داعش بڕیاری سیاسی و‬ ‫حكومــەت دەبێت‪ ،‬پێش ئەوە بەكار هێنان‬ ‫یاخود بەكار نەهێنانی سەربازیی بێت‪ ،‬ئەو‬ ‫عەقڵیەتــەی حكومــەت دەكات ئەو رێبازە‬ ‫سیاسییەی كە كێشەكان چارەسەر ناكات‪،‬‬ ‫مەترسی تەقینەوەی كێشەكان رووبەڕوومان‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬شەڕی ســەربازیی درێژەپێدانی‬ ‫كێشــە چارەســەر نەكراوەكانی سیاســییە‬ ‫بەاڵم بەشــێوەی توندوتیژی‪ ،‬ئەوە ئەلفبای‬ ‫زانستی ســەربازی و سیاســییە‪ ،‬ئێمە ‪٤٥‬‬ ‫ســاڵ لەمەوبــەر ئەوەمــان خوێندووەتەوە‬ ‫هەر كێشەیەكی سیاسی چارەسەر نەكرێت‬ ‫بگاتە بن بەســت پەنایان بردووە بۆ كاری‬ ‫ســەربازی‪ .‬لەبــەر ئــەوە مــن مەترســییە‬ ‫گەورەكــە لــە عەقڵیەتــی حكومڕانــی و‬ ‫خۆدزینەوە لە جێبەجێ كردنی دەســتوور‬ ‫دەبینم‪.‬‬ ‫یــەك ملیۆن حەشــدی شــەعبی هەبێت‬ ‫ئەگــەر بڕیاری سیاســی و پەرلەمان بڕیار‬ ‫بدات دەســتوور جێبەجێ ببێت و ماددەی‬ ‫‪ ١٤٠‬دروســت بێــت‪ ،‬ئەگــەر هــەر هێزێكی‬ ‫چەكدار لە عێراقــدا دژی بێت ئەوكات ئەو‬ ‫هێزە چەكدارە دەبێت بە یاخی‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫پەرلەمانــی عێــراق و حكوومەتی عێراق و‬ ‫هاوپەیمانی شیعە یاخود سوننەكان بڕیاری‬ ‫جــێ بەجێ نەكردنی یاســا و دەســتوور و‬

‫عێراق ئاوەها بێت نێوان هەرێم‬ ‫و بەغدا خراپرت تێك دەچێت‪،‬‬ ‫حەشدی شەعبیش هێزێكی‬ ‫بەهێزە ئێستا ئامادەیان كردووە و‬ ‫تەنها بۆ شەڕی داعشیان ئامادە‬ ‫نەكردووە‬

‫بڕگەكانــی بــدەن ئەوكاتە ئــەوان هێزەكە‬ ‫بــەكار دەهێنــن بــۆ ئەوەی گــوێ لە ئێمە‬ ‫نەگــرن‪ ،‬گــوێ لە كــورد نەگــرن‪ ،‬گوێ لە‬ ‫داخوازییە دیموكراســییەكانی خەڵكی تری‬ ‫عێراق نەگرن»‪.‬‬

‫« لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گرەنتی‬ ‫نییە بۆ پشتیوانی سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان»‬

‫لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتــی كــورد‬ ‫پشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتــی ســەربەخۆ ؟ لەســەر ئاســتی‬ ‫ناوخۆش پشــێوی نێوماڵــی كوردی نابێتە‬ ‫ئاســتەنگ لە بەرەم هەوڵەكانی راگەیاندنی‬ ‫ئەو دەوڵەتەدا؟‬ ‫مەال بەختیار لە وەاڵمدا دەڵێت‪« :‬یەكەم‬ ‫لەســەر ئاستی نێودەوڵەتی گرەنتی نییە و‬ ‫تاوەكو ئێستا لە هیچ دەوڵەتێكی گەورەی‬ ‫دنیادا دەوڵەتێك لە ئەنجوومەنی ئاســایش‬ ‫یــان دەرەوەی ئەنجوومەنــی ئاســایش‬ ‫بێــت و گــەورە و حیســاب بۆ كــراو بێت‪،‬‬ ‫وەك خــۆم نەمبیســتووە كــە پشــتگیری‬ ‫لەســەربەخۆی كوردســتان بكــەن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫خــۆش بەختــی لەوەدایــە بەپێچەوانەوەی‬ ‫شەســتەكان و حەفتــاكان و هەشــاكان‬ ‫و تەنانــەت نەوەدەكانیــش‪ ،‬بــۆ یەكەمین‬ ‫جــارە دەوڵەتێك ئامادەیە بێت گفتوگۆمان‬ ‫لەگەڵ بكات لەســەر ســەربەخۆیی بوونی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەرپەرچدانــەوەی توند نییە‬ ‫و ناڵێــن ئەگــەر ئێــوە یــەك بگــرن ئێمە‬ ‫شــەڕتان لەگەڵ دەكەیــن و دوژمنایەتیتان‬ ‫لەگــەڵ دەكەین‪ ،‬بەڵــی هەموویان جەخت‬ ‫لەســەر ئەوە دەكەنەوە كە لە چوارچێوەی‬ ‫عێراقێكــی فیدڕاڵــەوە بچــن گرفتەكانتان‬ ‫چارەسەر بكەن‪ ،‬و دەڵێن ئێستا بارودۆخی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان ئامــادە نییــە كــە‬ ‫ســەربەخۆیی ڕابگەیەنــن‪ ،‬چونكــە عێراق‬ ‫وایــە و ئێــران وایە توركیا وایە و ســووریا‬ ‫وایە‪ ،‬لە پێشــتر وانەبوو لە شەســتەكان و‬ ‫حەفتاكان و جەنگی ســارد و هەشتاكان و‬ ‫رێكەوتنامــەی جەزائیــر و ئەوانە ‪ ،‬جاران‬ ‫ئەو حكومەتانــە دەهاتن دەیانگوت بێجگە‬ ‫لە حكوومی زاتی قەسە بكەن ئێمە چیمان‬ ‫داوە بــە حكومەتــی عێــراق زیاتریشــی‬ ‫دەدەینێ و پشــتیوانی زیاتری لێ دەكەین‪،‬‬ ‫ســەرجەم چەكــە كوشندەكانیشــیان دایە‬ ‫حكومەتــی عێراقــی‪ ،‬ئێســتا ئەمــە نەڵێن‬ ‫بۆ ئێمــە گۆڕانكارییە‪ ،‬ئەوەش بە عەمەلی‬ ‫ناكــەن و بێن حكومەتــی عێراقی پڕ چەك‬ ‫بكەن بۆئەوەی ویســتی ســەربەخۆخوازی‬ ‫ئێمــە ســەركوت بكــەن‪ ،‬ئەمە نەمــاوە لە‬ ‫فەرهەنگی سیاســی دەوڵەتە گــەورەكان‪،‬‬ ‫بــەاڵم تاوەكــو ئێســتا نەمبیســتووە یەك‬ ‫دەوڵەتــی گــەورە بەتایبەتــی ئەندامانــی‬ ‫هەمیشــەیی ئەنجوومەنی ئاسایش تەبەنی‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتان بكات‪ .‬دەشڵێن‬ ‫ئەگەر ئێــوە خۆتان دەتوانن بڕیار بدەن و‬ ‫بیبەنەســەر بیكەن و ئێمە دوژمنتان نابین‬ ‫بەاڵم ئێمە ناتوانین تەبەنی شتی وا بكەین‬ ‫لەگەڵتان»‪.‬‬

‫«هێزە سیاسیەكانی ناوخۆ بەداخەوە‬ ‫هەڵەی گەورەمان كردووە»‬

‫لەبارەی دۆخی ناوخۆش مەال بەختیار‬ ‫دەڵێــت «هێــزە سیاســییەكانی ناوخۆ‬ ‫بەداخــەوە هەڵەی گەورەمــان كردووە و‬

‫هەموو هێزە سیاســیەكان بەشــێوەیەك‬ ‫لــە شــێوەكان هەڵەمان كــردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هــەر الیەكیش بە پێی ســەنگی خۆی و‬ ‫بەپێی مەوقعی خۆی لەســەری كەوتووە‬ ‫و كێشــەكانی قوڵتــر كــردووە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫كــە كۆنگــرە نێودەوڵەتیەكان دەســتی‬ ‫پێكردووە‪ ،‬سازش و سازشكاری لە نێوان‬ ‫دەوڵەتــی گــەورە و دەوڵەتــی ئیقلیمی‬ ‫دەســتی پێكردووە‪ ،‬ئێســتا كە ئەوەمان‬ ‫بــۆ روون بوەتــەوە عێــراق وا خەریكــە‬ ‫ڕزگاری دەبێــت لــە داعــش و ســووریا‬ ‫هەمــان حكوومەتــی دەمێنێت لە ناویدا‪،‬‬ ‫ئێران یاریكەرێكــی بەهێزی ناوچەكەیە‪،‬‬ ‫رووســیا هاتووە توانیویەتی بەشــەكەی‬ ‫خــۆی بەو پــەڕی ئازایانەو ســەربازی و‬ ‫سیاســی و ئەمنــی داببڕێت لە ســووریا‬ ‫و دەوروبــەری‪ ،‬توركیــاش مایەوە و بوو‬ ‫بــە بەشــێك لــەو بڕیارانەی كە لەســەر‬ ‫ناوچەكە دەدرێت‪ ،‬ئێســتاش ســەرۆكی‬ ‫نوێی ئەمریكا دەیەوێت پەیوەندی نێوان‬ ‫ئەمریــكا و توركیا بەرەوپێشــتر بەرێت‬ ‫و بیگەڕێنێتــەوە دۆخــی جارانی خۆی‪،‬‬ ‫توركیــا وەك هێزێــك لــە ناوچەكــەدا‬ ‫ئەندامــی هاوپەیمانــی ناتۆیــە و هــەم‬ ‫ئیخوان موسلین و سوننە حوكمی دەكات‬ ‫‪.‬‬ ‫ئەگەر بێت و لە ئایندەدا نێوان شــیعە‬ ‫و ســوننە لــە ناوچەكــەدا تێــك بچێت‬ ‫بێگومــان توركیــا لــە بەرەی ســوننەدا‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ ،‬ئەو كاتــە بەرەیەكی نوێ‬ ‫لە نێوان سعودیە و توركیا و سوننەكانی‬ ‫سوریا و عێراق و دەروبەریشمان دروست‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەمانە لە ئەگەرە سیاسییەكانن‬ ‫كە رووبەڕوومان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئێمــە وەكو كورد تاقە دەســتەبەر كە‬ ‫لەبەردەممان ماوە ئەوەیە كە بەزووترین‬ ‫كات كێشــە سیاســییەكانی ناوخۆمــان‬ ‫چارەســەر بكەیــن‪ ،‬چارەســەر كردنــی‬ ‫كێشــە سیاســییەكان یەكەم بــە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردســتان دەكرێت‪ ،‬دووەم‬ ‫بزووتنــەوەی گــۆڕان رۆڵــی هەیــە لــە‬ ‫چارەســەر كردنی كێشــەكان‪ ،‬نە پارتی‬ ‫دەتوانێت وەكو جاری جاران ســووربێت‬ ‫لەســەر بڕیارەكانی و كێشەكانیش ببێت‬ ‫بە بەشــێك لــە چارەســەر‪ ،‬نەگۆڕانیش‬ ‫وەكو جاری جاران دەتوانێت سوور بێت‬ ‫لەسەر بڕیارەكانی و ببێت لە بەشێك لە‬ ‫چارەسەر ‪.‬‬ ‫دەزانرێــت كــە ئێســتا پارتــی‬ ‫دەستپێشــخەریەكی كاك مەســعود‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەم دەستپێشــخەریەش هێشــتا‬ ‫نەگەشتووەتە ئەوەی بڵێن لەگەڵ گۆڕان‬ ‫ئامادەیــن بەشــێوەیەك لــە شــێوەكان‬ ‫پەرلەمانیــان پــێ بدرێتــەوە‪ ،‬ئێمــەش‬ ‫داوامــان وایــە كێشــەی ســەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم و مەسەلەی یاسایی و دەستووری‬ ‫بەشــێوەیەكی تر چارەسەر بكرێت‪ ،‬ئەی‬ ‫ئێمــە وەك یەكێتــی لــەم نێوانــەدا بێ‬ ‫داخوازیــن؟ نەخێر بەبێ داخــوازی نین‬ ‫ئێمەش‪ ،‬یەكــەم هاوســەنگیمان دەوێت‬ ‫لــە حكومــەت‪ ،‬دووهەمیــش بێگومــان‬ ‫ئەگەر هاتە ســەر پۆســتە ســیادییەكان‬ ‫و پۆســتەكانی ســەرۆكایەتی و ئەوانــە‪،‬‬ ‫ئــەو كاتــە ئێمەش قســەی بەرژەوەندی‬ ‫میللەتەكەمان و قســەی چۆنیەتی درێژە‬ ‫پێدانــی خەباتــی دیموكراســی قســەی‬ ‫هاوسەنگیمان دەبێت لەوەدا»‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫جیهان لە سەردەمی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ترەمپ دا‬

‫د‪ .‬ئاسۆس قادر كۆكۆیی‪ ،‬شارەزا لەكاروباری ئەمەریكا‪:‬‬

‫پێشبینی دەكەم قۆناغی سەرۆكایەتیی ترەمپ قۆناغی «بەهێزبونی‬ ‫كوردانی سوریاو هێزەكانی یەپەگە» بێت‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێســتا كاتێتــی پرســیار لەبارەی‬ ‫نیگەرانی‌و دوودڵیی ئەمەریكییەكان‌و‬ ‫زۆرێــك لە واڵتانی دنیا‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەم سەرۆكە‪ ،‬بكەین‪ .‬كە بە فەرمی‬ ‫لە كۆشــكی سپییەوە بۆ چوار ساڵ‬ ‫ســەرۆكایەتی زلهێزترین واڵتی دنیا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لەژێــر‬ ‫تەوەرەیــەدا‬ ‫لــەم‬ ‫ناونیشــانی»جیهان لە ســەردەمی‬ ‫ترەمپــدا»‪ ،‬لەگــەڵ كۆمەڵێــك‬ ‫رۆژنامەنــوس‌و لێكۆڵەری سیاســی‬ ‫كورد گفتوگۆدەكەین‪ .‬د‪ .‬ئاســۆس‬ ‫قادر كۆكۆیــی‪ ،‬خوێندكاری دكتۆرا‬ ‫لــە سیاســەت‌و بەڕێوەبردنــی‬ ‫تەندروســتی‌و شــارەزا لە كاروباری‬ ‫ئەمەریــكا‪ ،‬لە تــەوەری ئەمجارەدا‬ ‫بەشــداریی دەكات‌و گۆڕانــكاری‌و‬ ‫پێشــبینیەكانی ســەردەمی ئــەم‬ ‫ســەرۆكە شــیدەكاتەوە‪ .‬هــاوكات‬ ‫باس لــەو كاریگەرییانــەش دەكات‬ ‫كــە پەیوەندیــی بــە هەرێمــی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێستا ترەمپ سەرۆكە‪ ،‬باسی زۆر‬ ‫ترس دەكــرا‪ ،‬ئەگەر ئەو ببێت بە ســەرۆك‪،‬‬ ‫ئایا جیهان ئێســتا لە ســەردەمی «ترس»دا‬ ‫دەژی؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ :‬جیهانــی‬ ‫ئەمڕۆمــان لە دۆخێكی ناجێگیردایە‪ ،‬هەموان‬ ‫چاویــان لــە هەڵبژاردنەكانــی ئەمریــكا بــو‬ ‫لەبەرئەوەی ســەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا‬ ‫لــە هەمانــكات ســەرۆكی لێپرســراوە بــۆ‬ ‫چارەســەركردنی كێشــە ئاڵۆزەكانی جیهان‪.‬‬ ‫ئەتوانیــن بڵێین ئێســتا جیهــان لە دۆخێكی‬ ‫«ناڕۆشــن»ی تەمومژاویدایــە لەكاتێكدا كە‬ ‫ســەرۆكی ئەمریكا (ترەمــپ)ە‪ .‬ترەمپ زیاتر‬ ‫بەوە ناسراوە كە بازرگانێكی كارایەو لێهاتویی‬ ‫و ســەركەوتنی ترەمپ زیاتر لە بەڕێوەبردنی‬ ‫دامەزراوەكــەی خۆیــدا رەنگــی داوەتــەوە‪.‬‬ ‫كەســێكە كە باكگراوندێكی سیاسی تۆكمەی‬ ‫نیە كە بتوانێ لە نێو كێشمەكێشــمی ئابوری‬ ‫و كێشە هەڵپەســێردراوەكانی جیهان خاوەن‬ ‫گوفتارێكی جێگیربــ ‌ێ و بڕیاری یەكالكەرەوە‬ ‫بدات‪ ،‬ئەوەش پێویســتی بەكاتەو كاتیش لە‬ ‫بەرژەوەنــدی هیــچ الیــەك نیە لە ئێســتادا‪.‬‬ ‫قۆناغــی تــرس ئەوكات دەســت پــێ ئەكات‬ ‫كــە ترەمپ هەندێك لــەو بەڵێنانەی دەیدا لە‬ ‫كاتی هەڵبــژاردن یەك بەیەك جێبەجێبكات‪.‬‬ ‫ئاڕاســتەی كاری ترەمــپ‪ ،‬لەســەر بنەمــای‬ ‫بەڵێنەكانــی‪ ،‬ئەمریكا بەرەو گۆشــەگیركردن‬ ‫ئەبــات‪ ،‬ئەمریكا ئەبێتە واڵتێكی گۆشــەگیر‬ ‫لــەڕوی سیاســی و بازرگانیــەوە‪ .‬ئەمریــكا‬ ‫لــە واڵتێكی بااڵدەســتەوە دەكاتــە واڵتێكی‬ ‫سەرقاڵ بە كێشــە ناوخۆییەكانەوەو ئەمریكا‬ ‫ئەبێتە واڵتێكی ســەربازی و داهاتێكی زۆری‬ ‫لەوبــوارەدا بەهەدەردەدرێــت‪ .‬بــە كورتــی‪،‬‬ ‫كاریگەریە جیهانیەكانیەكان و پێگەی جیهانی‬ ‫ئەمریكا لە پاشەكشــەدا دەبن و لەهەمانكات‬ ‫بۆشــاییەكی گەورە دروســتدەكات كە رێ بە‬ ‫هەندێ واڵتی وەك چین و روســیا دەدات كە‬ ‫ئەجێندای خۆیان بســەپێنن و ئەو بۆشــاییە‬ ‫پڕ بكەنەوە‪.‬‬ ‫جێبەجێكردنــی ئەجێنــدای كاری ترەمپ‬ ‫ئەمریــكا دەباتــەوە ســااڵنی پێــش كۆتایی‬ ‫جەنگــی جیهانی دوەم‪ ،‬ئــەوكات ئەمریكا بە‬ ‫كۆمەڵێك تایبەتمەندی ناســراوبو «ســنوری‬ ‫داخــراو‪ ،‬قبــوڵ نەكردنــی فــرە مەزهەبی و‬ ‫فــرە نەتەوەیــی‪ ،‬پێشــبڕكێ لــە بە بــازاڕی‬ ‫چەك‪ ،‬شــەڕی تاك الیەنە‪ ».‬لەڕاســتیدا لەو‬

‫بەروارە بەدواوە‪ ،‬لە ماوەی ‪ ٧٠‬ســاڵی رابردو‬ ‫لەماوەی ســەرۆكایەتی رۆزڤێڵتەوە تا ئێستا‬ ‫هیــچ ســەرۆكێكی تر لــە ئەمریــكا خاوەنی‬ ‫ئەجێندایەكــی هاوشــێوەی ترەمــپ نەبــوە‪.‬‬ ‫پێموایە دەرەنجامەكانی سەرۆكایەتی ترەمپ‬ ‫رەنگدانــەوەی جیهانییان دەبێت‪ .‬بڕیارەكانی‬ ‫داهاتوشــی كاریگەری نەرێنیان دەبێ لەسەر‬ ‫تەندروســتی هاواڵتیانــی ئەمریــكاو جیهان‪،‬‬ ‫دۆخی گۆڕانی ژینگەیــی و گەرمبونی زەوی‪،‬‬ ‫دیموكراسیی جیهانی‪ ،‬باری ئابوری جیهانی و‬ ‫نرخی هەر یەكە لەســەرچاوە سروشتیەكانی‬ ‫وەك نــەوت و گازی سروشــتی‪ .‬بیرمەندانــی‬ ‫ئابوری بــاس لە دابەزینی بەرچاوی هەریەكە‬ ‫لــە نرخی نەوت و گازی سروشــتی و بەهای‬ ‫دۆالر دەكــەن لــە بــازارە جیهانییــەكان لــە‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ ٢٠١٧‬و سااڵنی دواتر‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬پێچەوانــەی زۆرێــك لــە‬ ‫پێشــبینیەكان‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ هەڵبژێردرا بە‬ ‫ســەرۆكی زلهێزترین واڵتی دنیا «ئەمریكا»‪،‬‬ ‫بۆچــی پێشــبینی زۆرینــەی ســەنتەری‬ ‫لێكۆڵینەوەو راپرســی و چاودێرانی سیاســی‬ ‫و سیاســەتمەدارانی دنیــا پێچەوانــە بــوەو‬ ‫هاواڵتیانی ئەمریكا ترەمپیان كردە سەرۆك؟‬ ‫واتــە بــۆ ترســی سیاســیەكان و زۆرینــەی‬ ‫خەڵكانــی لیبــڕاڵ پێچەوانەبــو لــە ترســی‬ ‫هاواڵتیان ئەمریكی؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ :‬لە راســتیا‬ ‫هەڵبژاردنــی ترەمــپ چاوەڕوانكراو چاوەڕوان‬ ‫نەكراویــش بــو‪ .‬لێرەیا مەبەســتم ئەوەیە كە‬ ‫ناوەندەكانــی لێكۆڵینــەوەی سیاســی وایان‬ ‫لێك ئەدایەوە كــە ترەمپ ئەبێتە كاندیدێكی‬ ‫سەرسەختی هیالری كلینتۆن‪ ،‬بەاڵم پێشبینی‬ ‫ئەوەیــان ئەكــرد كــە دەرەنجام هیــاری بە‬ ‫‪٤٥‬هەمین ســەرۆكی ئەمریــكا هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫ســەرەتای ســەركەوتنەكانی ترەمــپ لەوێوە‬ ‫دەســتیپێكرد كــە توانــی لەســەر لیســتی‬ ‫كۆمارییــەكان جێی خــۆی بكاتــەوەو ببێتە‬ ‫ركابــەری كاندیدەكانی تــری كۆمارییەكان لە‬ ‫هەڵبژاردنە بەراییەكاندا‪ ،‬كە كەســی بەهێزی‬ ‫وەك تێــد كــروز (ســیناتۆری كۆمارییەكان‬ ‫لــە ویالیەتــی تێكســاس)یان تێــدا بــو‪ .‬بە‬ ‫شــێوەیەكی گشــتی‪ ،‬كۆمەڵێك هــۆكار بونە‬ ‫هاندەری هاواڵتیانی ئەمریكا بەوەی دەنگیان‬ ‫بدەنــە دۆناڵــد ترەمپ‪ ،‬یــەك لەوانە‪ ،‬خراپی‬ ‫باری ئابوری لەســەر ئاســتی واڵت و لەسەر‬ ‫ئاســتی تاك‪ ،‬كەسایەتی سەركەوتوی ترەمپ‬ ‫وەك بازرگانێك ئەو بڕوایەی الی ئەمریكیەكان‬ ‫دروستكردبو كە ترەمپ ئەو فریادرەسەیە كە‬ ‫بلۆك بە بلۆكی ئابوری ئەمریكا ســەر لەنوێ‬ ‫بونیــاد ئەنێتــەوە‪ ،‬زۆربەیان هــەرزو كەوتنە‬ ‫ژێركاریگەری وتارەكانی و بەڵێنەكانی لەكاتی‬ ‫هەڵبژاردنەكان كە پڕبون لە باسی سەركەوتنە‬ ‫كەســێتیەكانی و چۆنێتــی گواســتنەوەی‬ ‫شــارەزاییەكانی بۆ خزمەتكــردن بە ئەمریكا‬ ‫ئەگەر ببێتە ســەرۆك‪ .‬پاشــان‪ ،‬هۆكارێكیتر‬ ‫ئەوەبــو دیموكراتــەكان كاندیدێكی بەهێزیان‬ ‫نەبــو بۆ ركابەری ترەمــپ‪ .‬هیالری كلینتۆن‬ ‫كــە زیاد لە دو ســەدەیە لە كایەی سیاســی‬ ‫ئەمریــكا دەركەوتــوەو لە زۆر لە سیاســەتە‬ ‫گرفتدارەكانــی ناوخــۆو دەرەوەی ئەمریــكا‬ ‫تێوەگالوە كاندیدێكی مسۆگەر نەبو و زۆر لە‬ ‫سیاسی و الیەنگرانی دیموكراتەكان لە ئەدای‬ ‫سیاسی هیالری رازی نەبون‪.‬‬ ‫یــەك لــە هۆكارەكانی تر ئەوەیــە كە ئەو‬ ‫هاواڵتیانــەی لــە ناوچــە دورە دەســتەكانی‬ ‫واڵت نیشــتەجێن (دور لە ســەنتەری شــارە‬ ‫گــەورەكان) لــە مــاوەی ‪ ١٠‬ســاڵی رابــردو‬ ‫بــەردەوام لە گرفتــدا بون (ئــەم هۆكارەش‬ ‫پەیوەنــدی بە الیەنــە ئابورییەكــەوە هەیە)‬ ‫بــەوەی ناوچەكانیان پشــتگوێخراوە لە روی‬ ‫خزمەتگوزاریەوە‪ ،‬هەروەها دەناڵێنن بەدەست‬

‫لە ماوەی ‪ ٧٠‬ساڵی رابردو لەماوەی‬ ‫سەرۆكایەتی رۆزڤێڵتەوە تا ئێستا هیچ‬ ‫سەرۆكێكی تر لە ئەمریكا خاوەنی‬ ‫ئەجێندایەكی هاوشێوەی ترەمپ نەبوە‬ ‫د‪ .‬ئاسۆس قادر كۆكۆیی‬ ‫ •هەڵگری بڕوانامەی بەكالۆریۆس لە پزیشكی گشتی‬ ‫ •هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە تەندروستی گشتی‪-‬ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫ •خوێندكاری دكتۆرا لە سیاسەت و بەڕێوەبردنی تەندروستی‪ -‬ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫رێــژەی بێكاری و رێــژەی بەرزی باج و زۆری‬ ‫قەرزو كــەم دەرامەتی‪ .‬بــەردەوام لە هەلێك‬ ‫دەگــەڕان كە تۆڵەی ئەو پشتگوێخســتنە لە‬ ‫ئیــدارەی ئۆبامــاو دیموكراتــەكان بكەنەوەو‬ ‫هەڵبژاردنیش باشترین دەرفەت بو بۆیان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت سیســتەمی سیاسی لە‬ ‫دنیادا چەقبەســتوەو لە «داڕزان»دا دەژی‪،‬‬ ‫لە ئەمریكایش هاواڵتیان بێزاربون لەو لەیەك‬ ‫چونــەی ســەرۆكەكان و سیاســەتەكانیان‪،‬‬ ‫بۆیــە حەزێــك هەیــە بــۆ گۆڕانــكاری ئیتر‬ ‫دەرئەنجامەكــەی بــە بــاش بكەوێتــەوە یان‬ ‫بــە خــراپ‪ ،‬ترەمپیــش ئــەو ســەرۆكەیە كە‬ ‫«قەلەقــی» دروســتكردوە لــەوەی دنیایــی‬ ‫سیاسی بگۆڕێت؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬گەلی ئەمریكا‬ ‫بــەردەوام حەز بە نوێبونەوە ئەكەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫هۆكاری راستەوخۆی گۆڕانی سەرۆكەكانە لە‬ ‫ئەمریكا‪ .‬دیاردەی بێزاربون لە سیاســیەكان‬ ‫لە ئەمریكاش دیاردەیەكــی باڵوەو بونی ئەم‬ ‫دیاردەیــەو حــەز بــە نوێگــەری دو هۆكاری‬ ‫پاڵنەریتــر بون بۆ ئەوەی هاواڵتیان دەنگیان‬ ‫بدەنــە ترەمــپ‪ .‬دۆناڵــد ترەمــپ كەســێكی‬ ‫دەرەوەی سیاســەت و كێشمەكێشــمە‬ ‫سیاســیەكانی واشــنتۆنە و پابەنــدی هیــچ‬ ‫لــە بۆندە سیاســیەكانی نە دیموكــرات و نە‬ ‫كۆمارییەكان نەبوە تا ئێســتا‪ .‬ئەم هۆكارانە‬ ‫بــە تێكــڕا‪ ،‬ســەرەڕای خاڵــە نێگەتیڤەكانی‬ ‫كەســایەتی و ژیانــی تایبەتــی ترەمپ‪ ،‬بونە‬ ‫هۆكاری سەركەوتنی ترەمپ‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت جیهان لە سەردەمێكدایە‬ ‫كــە دیموكراســییەت و كاڵبونــەوەی هێڵــی‬ ‫نەتــەوەو جوگرافیایــی نەتەوەیــی بــەرەو‬ ‫ماڵئاوایــی دەڕوات و ســەردەمی ســەرۆكە‬ ‫شــەڕەنگێزو راسیســتەكانە‪ ،‬واتــە مۆدێلــی‬ ‫پۆتین و ئەردۆگان و سیسی‪ ،‬بۆیە لە ئەمریكا‬ ‫ترەمپ دەبێتە ســەرۆك و بریتانیا لە یەكێتی‬ ‫ئەوروپا دێتە دەرەوە‪ ،‬هێزە راسیســتەكان لە‬ ‫ئەوروپادا بەهێــز دەبن‪ ،‬تا چەند ئەم روداوە‬ ‫سیاسییانە پەیوەندییان پێكەوە هەیە؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیی‪ :‬لــەو بڕوایەدا‬ ‫نیــم كە بونــە ســەرۆكی ترەمــپ پەیوەندی‬ ‫راســتەوخۆی هەبێــت لەگەڵ شــێوازی كاری‬ ‫هەریەكــە لــە پۆتین و ئۆردۆگان و سیســی‪،‬‬ ‫یاخــود وێكچونێكــی هاوبــەش هەبــ ‌ێ بــۆ‬ ‫دەسبەكاربونی هەریەكە لەو ناوبراوانە‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫هەرچەنە ئەتوانین بڵێین رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫هەمیشــە تایبەندمەندیەكــی دیــاری كــراوی‬ ‫هەبوە بەوەی ســەرۆكەكان زۆرجار بە شــەڕ‬ ‫یاخود كودەتای سەربازی هاتون و رۆشتون‪،‬‬

‫لــە ئێســتادا جیهــان گرفتێكــی هاوبەشــی‬ ‫هەیە كە شــێوازی كارو سیاســەتی هەریەكە‬ ‫لەو ســەرۆكانەی ناوت بردن بە شــێوەیەكی‬ ‫ناڕاســتەوخۆ پێكەوە ئەبەســتێتەوە‪ .‬ئەویش‬ ‫گرفتی شــەپۆلی پێشــكەوتنی مرۆڤایەتی و‬ ‫جیهانگیری‪ ،‬یاخود بەجیهانی بونە‪ .‬ئەم دوانە‬ ‫كاریگــەری پۆزەتیــڤ و نێگەتیڤیان لەســەر‬ ‫هەمو تاكێــك دروســتكردوە‪ .‬جیهانی ئەمڕۆ‬ ‫پێكهاتــوە لە نیشــتمانێك یاخــود الدێیەكی‬ ‫بچوك و هەمومان ئەندامێكی ئەو الدێیەیەن‪.‬‬ ‫پێشــكەوتنەكانی ئەمــڕۆ‪ ،‬وەك خێرایــی لە‬ ‫گواســتنەوەی فیزیكــی و میتافیزیكی‪ ،‬بونە‬ ‫هۆكاری ئەوەی ئیتر سنورەكان بێ بایەخ بن‪.‬‬ ‫پێشكەوتنی گواستنەوەی ئاسمانی و زەمینی‬ ‫هۆكارێكە بۆ ئەوەی كەســێك بە ئاســانی و‬ ‫لــە چەند كاتژمێرێكدا لــە رۆژهەاڵتی دورەوە‬ ‫بچێتــە رۆژئاوای دور‪ .‬ئــەم خێراییە ئەتوانێ‬ ‫كــە ئایدۆلۆژیاو كەڵچەرو هــزری هەریەكمان‬ ‫بگوازێتــەوە بــە بــێ بەربەســت‪ ،‬میدیــا بە‬ ‫گشــتی و سۆشــیاڵ میدیا وەك فەیسبوك و‬ ‫تویتەر كار ئاسانی زۆریانكردوە لەم ئاستەدا‪.‬‬ ‫ئەمانەش هۆكاری بەریەككەوتنی شارستانییە‬ ‫جیاوازەكانــن و دۆخێــك لــە نــا ئارامیــان‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫كاریگەریەكانــی جیهانگیــری و ئــەو‬ ‫هەســتكردن بــە نــا ئارامییــەی تاكەكانــی‬ ‫گرتۆتــەوە بەهــۆی خیرایی پێشــكەوتنەكان‬ ‫لــە جیهان دۆخێكی تایبەتی دروســت كردوە‬ ‫كە هەر گروپێك لەو تاكانە بەدوای شــوناس‬ ‫یــان ئینتیمایەكــی دیاریكــراودا بگەڕێــت‪.‬‬ ‫ئەمــەش هۆكارێكــە بــۆ ســەرهەڵدانەوەی‬ ‫گروپەكانــی نەتەوەپەرســت و راسیســت كە‬ ‫زیادو كەم مەترســین بۆ سەر ئاشتی جیهانی‬ ‫بە هاوشــێوەی گروپە ئایینیــە توندڕەوەكان‬ ‫و گروپە تیرۆریســتەكانی كە ئێســتا بونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سیاســەتی خۆگۆشــەگیركردنی واڵتان بە‬ ‫بــڕوای من هەر بۆ ئەو هۆكاری هەســتكردن‬ ‫بە نائارامییە دەگەڕێتەوە كە هاتۆتە كایەوە‪.‬‬ ‫بە بڕوای من سیاسەتێكی چەوتەو كاریگەری‬ ‫نێگەتیڤی ناوچەیی و جیهانی زۆرە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬تا چەند كێشــەی كۆچبەرو تیرۆر‬ ‫كاریگەرییــان لــە گەڕانــەوەی ئــەو مۆدێلــە‬ ‫داخراوەی سیاســەت هەیە‪ ،‬ئایا ئەم دوانەیە‬ ‫مژدەی ســەركەوتنی تامپ و هاوشــێوەكانی‬ ‫نییە؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ :‬بــە بــڕوای‬ ‫مــن كێشــەی كۆچبــەرو تیــرۆر كاریگەریان‬ ‫لەســەر داڕشــتنەوەی سیاســیەتی ناوخۆیی‬ ‫و دەرەكــی واڵتان هەبوەو هەیــە‪ ،‬بەتایبەت‬

‫واڵتانــی ئەوروپــا‪ .‬بــەاڵم ئــەو دو كێشــەیە‬ ‫زۆر گەورەتــر كــراون لە قورســایی خۆیان‪.‬‬ ‫لــەو گەورەكردنەش میدیا دەوری ســەرەكی‬ ‫هەبوەو كاریگەرییەكانیشی لە یەكالكردنەوەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا رەنگیاندایەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫وەك ئەبینیــن واڵتانــی ئەوروپــا ژیرانەتــر‬ ‫مامەڵــە دەكەن لەگەڵ ئەو كێشــەیە وەك لە‬ ‫ســەرۆك ترەمپ‪ .‬داخســتنی ســنور بە روی‬ ‫كۆچبەران هیچكات چارەسەری گرفت نەكات‬ ‫ئەگەر ئاڵۆزتری نەكات‪ .‬داخســتنی ســنورو‬ ‫قەدەغەكردنــی هاتوچــۆ لــە كۆچبــەران و‬ ‫هاواڵتیانی حەوت واڵتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫و باكــوری ئەفریقــا كە زۆرینە موســوڵمانن‬ ‫بە بڕیاری راســتەوخۆی ترەمپ شــەپۆلێكی‬ ‫گەورەی ناڕەزایی ناوخۆیی و دەرەكی بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪ .‬بەتایبەتی بۆ ئەمریكا شــتێكی‬ ‫نامۆیەو لەگەڵ مۆڕاڵ و پرەنســیپەكانی ئەو‬ ‫واڵتەدا ناگونجێ‪ ،‬چونكە واڵتێكە لەسەرشانی‬ ‫كۆچبەران دروستبوە‪ .‬بەاڵم باری گرانی ئاوارە‬ ‫و كۆچبــەران لە جیهاندا زیاتر لەسەرشــانی‬ ‫واڵتــی رۆژهــەاڵت و باكــوری ئەفریقایە نەك‬ ‫ئەوروپــاو رۆژئاوا‪ .‬بە پێــی داتاكانی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان لە ئێستادا نزیكەی ‪ ٦٥‬ملیۆن‬ ‫ئــاوارەو كۆچبەرو راگوێزراو هەیە لە جیهان‪،‬‬ ‫لــەو ژمارەیــە نزیكــەی ‪ ٪٤٠‬لــە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت و باكوری ئەفریقا نیشتەجێكراون‬ ‫و نزیكەی ‪ ٪٣٠‬یان لە واڵتانی تری ئەفریقان‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬كــورد لــە كوێــی ئــەم گفتوگۆ‬ ‫سیاســیانەدایە؟ هەندێــك دەڵێن هەر كەس‬ ‫ســەرۆكی ئەمریــكا بێــت بە بــاش و خراپ‬ ‫پەیوەنــدی بــە كــوردەوە نییــە‪ ،‬رایەكیــش‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــە كاریگەرییەكــە بە ناڕاســتەوخۆ‬ ‫وەسفدەكات‪ ،‬بەو جۆرەی سیاسەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمریكا كاریگەری راستەوخۆی لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا بەسەر بەرەی «سونی»و بەرەی‬ ‫«شــیعە»ەوە هەیــە‪ ،‬كە ئــەو دو بەرەیەش‬ ‫كوردیان دابەشــكردوەو كاریگەرییان لەسەر‬ ‫هێزە كوردییەكان و پرسی كورد هەیە؟‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬لە ســەرەتای‬ ‫دروســتبونی داعــش تــاوەك ئێســتا كاری‬ ‫پێشــینەی ئەمریــكا شــەڕی دژبــە تیــرۆرو‬ ‫رابەرایەتــی هاوپەیمانی جەنگی دژ بە داعش‬ ‫بوە‪ .‬لەو سیاسەتەشــدا‪ ،‬ئەمریكا بەرەیەكی‬ ‫دیاریكــراوی نەبــوە‪ .‬بــۆ نمونــە لە ســوریا‬ ‫پشــتگیری هێزە دیموكراتەكانی سوریا بون‬ ‫بــە ســەرۆكایەتی یەپەگــە‪ ،‬كــە بەرەیەكی‬ ‫فراوانــی فرەنەتــەوەو فرەمەزهەبن‪ .‬هەروەها‬ ‫بــە پشــتیوانی توركیــاو ســعودیەو قەتــەر‬ ‫هاوكاری هێزەكانی ســوریای ئازادبون كە بە‬ ‫(شۆڕشــگێرە میانڕەوەكان) ناســراون‪ ،‬لەم‬

‫هاوكاریــەدا ئەمریكا روبــەڕوی رەخنەی توند‬ ‫بۆتــەوە بــەوەی ئــەو هێزانە هــەردو گروپی‬ ‫(ئەحرار شام و بەرەی نوسرە) لەخۆدەگرێت‬ ‫كــە لە ئایدۆلوژیاو شــێوازی كاریان وێكچوی‬ ‫رێكخراوی قاعیدەبون و لە عیراقیش هاوكارو‬ ‫هاوپەیمانــی كوردبون لەهەرێمی كوردســتان‬ ‫و پشــتگیری لۆجیســتی حكومەتــی عیراقی‬ ‫زۆرینە شیعەو دۆستی ئێرانیان كردوە‪.‬‬ ‫لە ئێســتایا ئیدارەی ترەمپ سیاسەتێكی‬ ‫دیاریكــراوی نیە بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت و‬ ‫بەتایبەتــی بۆ كورد لە هــەردو واڵتی عیراق‬ ‫و ســوریا‪ .‬بۆیــە درێژەپێــدەری سیاســەتی‬ ‫ئۆبامــا دەبــن تــا ئەوكاتــەی بەرنامەیەكــی‬ ‫دیاریكــراو بۆ ئــەو ناوچەیە دیــاری دەكەن‪.‬‬ ‫لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردن‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ‬ ‫لەبارەی ئەم ناوچەیەوە چەند جارێ كۆمەڵی‬ ‫پێشــنیاری خســتەڕو‪ .‬وەك‪ :‬پڕچەككردنــی‬ ‫هێــزە كوردیــەكان‪ ،‬لەناوبردنــی داعــش بە‬ ‫زوتریــن كات‪ ،‬وەســتانی پشــتگیرییەكان بۆ‬ ‫شۆڕشــگێرە میانڕەوەكان (توركیا هەمیشــە‬ ‫پشتگیری سەرسەختیان بوە) بیانوی ترەمپ‬ ‫بــۆ ئــەو كارەی ئەوەیە كە نازانــن ئەهێزانە‬ ‫كێن! هەروەها ترەمپ بەڵێنیدا كە دانوســتان‬ ‫و لێكنزیكبونــەوە هەبــێ لەگــەڵ روســیا بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەی سوریا‪.‬‬ ‫بە پێشــبینی مــن قۆناغی ســەرۆكایەتی‬ ‫ترەمپ قۆناغی بەهێزبونی كوردانی ســوریاو‬ ‫هێزەكانی یەپەگەیە ئەگەر پابەندبێ بە بڕیاری‬ ‫پڕچەككردنــی هێزەكانی ســوریای دیموكرات‬ ‫و دروســتكردنی ناوچــەی ئــارام كــە زیاتــر‬ ‫دەبێتە ناوچەی پاراســتنی هێزە كوردییەكان‬ ‫بــە پێچەوانــەی بۆچونەكانی توركیــاوە كە‬ ‫لەسەرەتای نائارامیەكان پێشنیاریان كرد ئەو‬ ‫ناوچەیە دروست بكرێ لە ترسی دروستبونی‬ ‫هەرێمێكی كوردی لەباكوری سوریا‪ .‬هەروەها‬ ‫لەم دواییە لە چاوپێكەوتنەكانی ئەســتانە لە‬ ‫واڵتی كازاخســتان كە تایبەتبو بە ئاشتی لە‬ ‫سوریا‪ ،‬روســیا دەســتورێكی كاتیی تایبەت‬ ‫بەسوریای پێشكەشكرد كە تیایدا بنەماكانی‬ ‫ســوریایەكی ســێكوالر رەچاوكــراوەو مافــی‬ ‫ئۆتۆنۆمــی بۆ كوردیــش فەراهەمكراوە‪ .‬ئەم‬ ‫بــەرەو پێشــچونانە مایــەی دڵخۆشــین بــۆ‬ ‫كوردانی ســوریاو هەمــو تاكێكی كورد‪ .‬تاكە‬ ‫كێشــە لــەم نێوەندەیــا توركیایە كــە دژ بە‬ ‫پێشــنیارەكانی هەردو واڵتی زلهێزی جیهانە‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەربەرچدانــەوەی لــەم كاتەیا لەالیەن‬ ‫توركیاوە مەحاڵە‪ ،‬چونكە تازە بە تازە توركیا‬ ‫هاوپەیمانیەتیەكــی الوازو ناجێگیــری لەگەڵ‬ ‫روســیاو ئێــران پێكهێناوە بۆ بااڵنســكردنی‬ ‫تێكچونــی پەیوەندییەكانــی لەگــەڵ رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەربەرچدانــەوەی پێشــنیارەكانی روســیا لە‬ ‫ئێستادا لە بەرژەوەندی توركیا نین‪.‬‬ ‫هەرجــۆرە نزیكبونەوەیــەك لــە نێــوان‬ ‫روســیاو ئەمریكا لەســەر كێشــەی سوریا لە‬ ‫بەرژەوەنــدی كوردانــی ســوریایە‪ .‬هەرچــی‬ ‫كوردســتانی باشوریشــە‪ ،‬بەبڕوای من مانگی‬ ‫هەنگوینیی لەگەڵ تەواوبونی جەنگی داعش و‬ ‫رزگاركردنی موسڵ دوایی دێت‪ .‬واڵتی ئەمریكا‬ ‫مامەڵــە لەگەڵ عیراق‪-‬ێكی یەكگرتوی خاوەن‬ ‫سەروەری دەكات‪ .‬لە بەرژەوەندی هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمە كە حكومەتی هەرێم و سەركردایەتی‬ ‫سیاســی كــورد دۆخــی سیاســی لەگــەڵ‬ ‫حكومەتی ناوەند ئاسایی بكەنەوەو بەردەوام‬ ‫بن لە پشتگیری كوردانی رۆژئاوا‪ .‬بەهێزبونی‬ ‫رۆژئاوا بەهێزبونی باشورەو دۆسیەی كێشەی‬ ‫كورد بەرەوپێش دەبات لە ناوچەكە‪.‬‬ ‫‌هاوكێشــەكانی ناوچەكــە بــە خێرایــی‬ ‫دەگۆڕێن‪ .‬هەڵبژاردنەكانی ئەمســاڵی ئیران و‬ ‫ریفراندۆم لەســەر دەستوری توركیا لە چەند‬ ‫مانگــی داهاتــو كاریگەریــان دەبێت لەســەر‬ ‫بەرنامەی داهاتوی ترەمپ بۆ ناوچەكە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )599‬دوشةممة ‪2017/2/20‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫غیابی كورد‬ ‫لە كۆنگرەی جنێف‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫دەستپێكردنەوەی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتەوایی لە توركیا‬

‫كۆسار عوسامن سامقەیی‬ ‫دوای پێكدادانی ‪ 30‬ســاڵەی نێوان دەوڵەتی‬ ‫توركیــا و پارتــی كرێكارانــی كوردســتان‬ ‫(پەكەكە)‪ ،‬كــە بەوهۆیەوە ‪ 40‬هــەزار بونەتە‬ ‫ێ ســاڵ دوای‬ ‫قوربانــی‪ ،‬ئــاك پارتــی لە ســ ‌‬ ‫گرتنە دەســتی جڵــەوی دەســەاڵت رایگەیاند‬ ‫كــە مەرامیەتــی كۆتایی بە شــەڕ و پێكدادان‬ ‫بێنێــت‪ .‬ئاك پارتی لە رێــی دیالۆگەوە لەگەڵ‬ ‫رێبــەری زیندانیكــراوی پەكەكــە بەتایبەتی و‬ ‫كورد بە گشــتی سەرەداوێكی وەستاندنی شەڕ‬ ‫و پێكدادانەكانــی دەستخســت و بە پێی وتەی‬ ‫بەرپرســان مەبەســتی پارتی ناوبــراو نەڕژانی‬ ‫خوێــن و فرمێســكی زیاتــر بــوو‪ .‬لێــرەدا من‬ ‫نامەوێ بڕۆمە ســەر ئەســڵی مەبەســتی ئاك‬ ‫پارتــی و وردەكاریی تــەواو لــەم هەنگاوانەدا‬ ‫چونكــە ئــەم هەویــرە ئاوكێشــە و چەندیــن‬ ‫دەرگایتــر وااڵ دەكات و باس و خواســی زیاتر‬

‫دێنێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 2005‬رەجــەب تەیــب ئەردۆغــان‪،‬‬ ‫ئاماژەی بە پڕۆســەیەكی لەم جۆرە دا و ساڵی‬ ‫‪2009‬یش پڕۆژەی برایەتی و یەكبونی نیشتمانی‬ ‫لەالیــەن هەمان پارتەوە راگەیەنرا‪ .‬ســەرباری‬ ‫ئــەوەی ئــەم دوو هەنــگاوە تاڕادەیەكــی زۆر‬ ‫كاریگەریی لەسەر باری سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫دروســت كردبوو‪ ،‬بەاڵم هێشــتا بۆن و بەرامی‬ ‫بــێ متمانەیی لەالیەن گەلی كوردەوە دەهات و‬ ‫زۆر بوون ئەوانەی ئەم هەواڵنەیان بە پووچەڵ‬ ‫و بێ ئاكام وەسف دەكرد‪ .‬ئەوە بوو حكومەتی‬ ‫توركیــا لــە ‪16‬ی تەموزی ‪ 2014‬پڕۆژەیاســای‬ ‫بنەبڕكردنی تیرۆر و تۆكمەكردنی پێكەوەژیانی‬ ‫كۆمەڵگەی كرد بە یاسا و لە رۆژنامەی فەرمیدا‬ ‫باڵوی كردەوە‪.‬‬ ‫لێــرەدا رێــژەی گومانــەكان بەشــێوەیەكی‬ ‫بەرچــاو كەمی كردبوو‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی رووداوە‬ ‫تــاڵ و پــڕ لــە نەهامەتییەكانی ئــەو واڵتە كە‬ ‫چەندین كــوردی بێ تاوان بوبوونــە قوربانیی‬ ‫زیهنییەتــی نەخــۆش و فاشــیزم‪ ،‬هێشــتا لە‬ ‫هزریانــدا تابلۆی شــەڕی نەتەوەیــی دژ بە بە‬ ‫هەڵواسراوی مابوویەوە‪.‬‬ ‫ئــاك پارتی وەك حكومەتــی توركیا كە بە‬ ‫هاوبەشی لەگەڵ الیەنی كوردی‪ ،‬رێك دوای ‪30‬‬ ‫ساڵ لەشەڕ و شــۆڕ (‪ )2014-1984‬راڕەوێكی‬ ‫وەهای كردەوە‪ ،‬خۆی وەك پاڵەوانی سەرەكی‬ ‫و فریشتەی ئاشتەوایی نیشان دەدا‪ .‬بە جۆرێك‬ ‫پێداگر بوو كە تەنانەت رەجەب تەیب ئەردۆغان‬ ‫چەنــد جارێك دژبــە پارتە ئۆپۆزیســیۆنەكان‬ ‫وەســتایەوە بەوەی پڕۆســەكەیان پشتڕاســت‬ ‫نەدەكردەوە‪.‬‬ ‫گومــان لــەوەدا نییــە قۆناغی چارەســەری‬ ‫یان پڕۆســەی ئاشــتەوایی كە گشــتیان لە ناو‬ ‫پاكێجێكــدا دەخوالنــەوە‪ ،‬رۆڵــی بااڵیــان لــە‬ ‫وەســتاندنی شەڕ و پێكدادانەكان هەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ێ تێڕوانین‬ ‫لــە قۆناغــی بە ئاكام گەیاندندا ســ ‌‬ ‫بوونــە جێی بــاس كە تا رادەیەك ئاســمان و‬ ‫رێســمان بوون‪ .‬كاتێك لە ‪28‬ی شوباتی ‪2015‬‬ ‫كۆبوونــەوەی دۆڵمەباخچە ســازدرا كە پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪ ،‬وەك ســەری رم‬ ‫و نوێنــەری كوردانــی باكور بەشــداریی تێیدا‬ ‫كــرد‪ ،‬دۆڵمەباخچە بینران نــەوەك یەك دانە‬ ‫و نزیكبوونەوەی الیەنەكان‪ .‬ئاك پارتی هەموو‬ ‫ئامانجەكەی ئەوە بوو كە پەكەكە چەك دابنێ‬ ‫و دابەزێتە ئەنقەرە‪.‬‬ ‫لێرەدا پارتی ناوبراو پشتی خۆی بە لێدوانە‬ ‫نەرمەكانــی عەبدواڵ ئۆجــاالن توند كردبوو كە‬ ‫باســی دانانی چەكی دەكرد‪ .‬ئــەوە لەكاتێكدا‬ ‫بــوو كە ئەو نەرمییــەی ئۆجاالن بۆ قەندیلیش‬ ‫چاوەڕوان نەكراو بوو‪ .‬هەرچیی هەدەپەیە دوای‬ ‫دەرخســتنی ئامادەباشــی ناڕەزایــی دەرهەق‬

‫هەنووكە لە میدیاكانی توركیادا دەنگۆ‬ ‫لەسەر دەستپێكردنەوەی قۆناغێكیرتی‬ ‫ئاشتەوایی باڵو بۆتەوە‪ ،‬جا بەهۆی‬ ‫نزیكبوونەوەی وادەی گشتپرسییەوە‬ ‫الیەنەكان نایانەوێ خۆیان لەم دەنگۆیە‬ ‫بدەن‪ .‬ئەوە نەبێ حكومەت بە جۆرێك‬ ‫لە جۆرەكان بانگەشەی بۆ دەكات و‬ ‫لەوالیشەوە ئۆپەراسیۆنەكانی سەر هەدەپە‬ ‫درێژەیان هەیە‪ .‬لەم هەلومەرجەدا پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن هەدەپە ئەمە بە بانگەشە‬ ‫لە قەڵەم دەدات‬ ‫بــە دۆڵمەباخچە نیشــاندا و رونــی كردەوە كە‬ ‫حكومەتــی توركیا ئومێدێكی بە كورد نەداوە‪.‬‬ ‫لــەم گۆشــەیەوە دەكــرێ ئەمە راســت بێت‪،‬‬ ‫چونكە بۆ داماڵینی چەك لە رێكخراوێكی وەك‬ ‫پەكەكە دەبێت حكومەتی توركیا بە رادەیەكی‬ ‫زۆر بــەرز متمانــە بخاتە دڵی هــەر تاكێكەوە‪.‬‬ ‫كەچــی بــە پێچەوانــەوە بــوو‪ .‬پێداگریی ئاك‬ ‫پارتــی لــە داماڵینــی چــەك بــە پەكەكــە و‬ ‫زەقكردنەوەی لە یەكــەم خاڵی دۆڵمەباخچەدا‬ ‫بێ متمانەیی و ترسی بەڵێن شكاندنی دروست‬ ‫كــرد‪ .‬دۆڵمەباخچــە دواییــن نزیكبوونــەوەی‬ ‫الیەنەكان بوو لە قۆناغی ئاشتەوایی توركیادا و‬ ‫ئیتر لەوێوە الیەنەكان بەرەو ئەو جەمســەرەوە‬ ‫هەڵكشــان كە بەرژەوەندییــە تایبەتەكانی لێ‬ ‫لەدایكبووبوون‪.‬‬ ‫هەروەهــا كاتێــك هەدەپــە توانــی خــۆی‬ ‫لەگەڵ پرۆسەی ئاشــتەوایی توركیا بگونجێنێ‬ ‫و بەشــێكی زۆر لەو ســەروەرییە بە سیاسەت‬ ‫دروستكراوەی ئاك پارتی لە بێژنگی راستییەكان‬ ‫بدات و بیانكات بە دەســتكەوت‪ ،‬پارتی داد و‬ ‫گەشــەپێدان تا رادەیەك دەستەوستان مایەوە‬ ‫و پرۆســەكەی سڕ كرد‪ .‬ئەم ســڕ بوونە زیاتر‬ ‫بوو كاتێك ئاك پارتی دركی بە بەرزبوونەوەی‬ ‫رێــژەی دەنگــی هەدەپــە كرد‪ .‬هــەر ئەمەیش‬ ‫یەكێــك بــوو لــەو هۆكارانەی كــە هەدەپە بە‬ ‫‪ 80‬كورســیی پەرلەمانــەوە نەیویســت لەگەڵ‬

‫ئاكپارتی حكومەت پێكبهێنێت‪ .‬دیارە كە ئاك‬ ‫پارتــی و هەدەپــە لە ركابەرییەكی ســەخت و‬ ‫دژواردان لە شــارە كوردییەكاندا‪ .‬هەر بۆیەش‬ ‫هەڵكشــانی هەدەپــە پەیامــی داكشــانی ئاك‬ ‫پارتیی هێنا‪.‬‬ ‫ئەمانە چەند هۆكارێكی ناوخۆیی توركیان و‬ ‫گومــان لەوەدا نییە كە هۆكاری دەرەكیش زۆر‬ ‫بوون بۆ هــەرەس هێنانی پرۆژەكانی ئاشــتی‬ ‫لەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫هەنووكە لە میدیاكانی توركیادا دەنگۆ لەسەر‬ ‫دەســتپێكردنەوەی قۆناغێكیتــری ئاشــتەوایی‬ ‫بــاو بۆتەوە‪ ،‬جا بەهۆی نزیكبوونەوەی وادەی‬ ‫گشتپرســییەوە الیەنەكان نایانەوێ خۆیان لەم‬ ‫دەنگۆیە بدەن‪ .‬ئەوە نەبێ حكومەت بە جۆرێك‬ ‫لە جۆرەكان بانگەشەی بۆ دەكات و لەوالیشەوە‬ ‫ئۆپەراســیۆنەكانی ســەر هەدەپــە درێژەیــان‬ ‫هەیــە‪ .‬لەم هەلومەرجــەدا پارتــی دیموكراتی‬ ‫گــەالن هەدەپە ئەمە بە بانگەشــە لــە قەڵەم‬ ‫دەدات‪ .‬لێــرەدا وا دەبینرێــت كە ئــاك پارتی‬ ‫ئەمە تەنیا بۆ كێشــكردنی ســەرنجی كوردانی‬ ‫باكــوور بــكات‪ ،‬وەلــێ هیچ لەم پێشــهێتانەی‬ ‫ئێســتا ســەكۆی لەبارنین بۆ نمایشێكی وەها‪.‬‬ ‫ئەوەنەبــێ قۆناغی دوای گشتپرســی ئەگەر لە‬ ‫راڕەوی ئیمراڵییەوە دەستیپێبكرێت ئەوا كورد‬ ‫دەتوانێ خۆگونجێنی بكات‪.‬‬

‫بڕیارە لەڕۆژی ‪ 2017 -2-20‬لە شاری جنێفی سویسرا‬ ‫كۆبوونەوەی چارەسەری پرسی سوریا لەالیەن نوێنەرانی‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دەست بە كارەكانی بكات‪.‬‬ ‫بە گوێرەی زۆربەی سەرچاوەكان و الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫ئۆپۆزســیۆنی سوریا‪ ،‬كە رێگا بە الیەنی كوردی نادرێت‬ ‫بەشــداری كۆبونــەوەی جنێــف بكــەن و دەربــارەی‬ ‫چارەســەری كێشــەی كــورد لە ســوریا وتووێــژ بكەن‪،‬‬ ‫هەروەك الیەنی ئۆپۆزســیۆنی سوریا كە لەژێر كۆنتڕۆڵی‬ ‫ئیخوانەكانــە هەتــا ئەمــڕۆ رێگــری لە پێشكەشــكردنی‬ ‫رێگە چارەســەری بۆ كێشــەی كورد دەكەن و هەمیشــە‬ ‫هەوڵی ئەوە دەدات كە الیەنی كوردی یەكگرتوو نەبن و‬ ‫بەگوێرەی ئەجێنداكانی خۆیان بەكاریانبهێنن‪.‬‬ ‫بەگوێــرەی كۆبونەوەی ئەنقەرە كــە لەالیەن وەزیری‬ ‫دەرەوەی توركیــاوە بەرێوەچــوو تێیــدا هەمــوو الیەنە‬ ‫چەكدارەكانی ســوریا كە ســەربە توركیایە بەشــدارییان‬ ‫كــردووە‪ ،‬كە ئەنەكەســەش تێدا بەشــدار بــووە و بڕیار‬ ‫دراوە كــە بــە هیچ شــێوەیەك فیدراڵیــەت و ئیدارەی‬ ‫خۆســەری لە رۆژئاوای كوردســتان پەســەند نەكرێت و‬ ‫خاوەنی ئەو پڕۆژەیەی دابەشــكردنی ســوریا بەشــداری‬ ‫جنێــف نابێــت‪ ،‬لێــرەدا مەبەســتیان پارتــی یەكێتیی‬ ‫دیموكرات ( پەیەدە)یە‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا الیەنی ئیدارەی زاتی و پەیەدەش دەڵێن‬ ‫هیچ كۆبوونەوە یان كۆنگرە و كۆنفڕانســێك سەركەوتوو‬ ‫نابێــت بەبێ بەشــداری الیەنی كــوردی كەواتە ئیدارەی‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان و لەبەرئەوەی گەلی كورد بەشێكی‬ ‫ســەرەكییە لە سوریا و دەبێت كێشــەی سوریا دوور لە‬ ‫ئیدارەی زاتی نامێنێتەوە و دەبێت كورد خاوەنی رۆڵێكی‬ ‫ســەرەكی بن و لەبەرئەوەی زیاتر لە ‪ %35‬خاكی سوریا‬ ‫لە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزەكانی كوردایە‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی پێیانوایە دەبێت روسیا و ئەمریكا‬ ‫خاوەنــی رۆڵێكی بەهێزتر بــن و رێگا نەدرێت بە توركیا‬ ‫و ســعودیە و قەتەر كە بە گوێرەی خۆیان ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا بجوڵێننەوە و ئەجێنداكانی خۆیان لەسەر خەڵكی‬ ‫سوریادا بسەپێنن‪.‬‬ ‫ئەمەش لە كاتێكدا زیاتر لە پێنج ملیۆن كەس لەخەڵكی‬ ‫ســوریا پەنابەر و ئاوارەن و رۆژانەش دووچاری كوشتن‬ ‫و لێــدان و كاولــكاری دەبــن و لە ناوبــردن و روخاندن‬ ‫لەدژی ناوچەكانی سوریا و خەڵكی سڤیل بەردەوامە‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا تائەمــڕۆ هەموو هەنــگاوەكان و كارەكانی‬ ‫ئیتیالفی ســوری لە خزمەتی رژێمی سوریایە و هاوكاری‬ ‫یەكتــری دەكەن و بــە تایبەت كاتێك كورد پڕۆژەیەكی‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەوان لەدژی دەوەستنەوەو دژایەتی گەلی كورد‬ ‫دەكەن و هەوڵ دەدەن لەگەڵ رژێمی سوریا ئاشتببنەوە‪،‬‬ ‫تاوەكو دژایەتی گەلی كورد بكەن‪ ،‬بۆ ئەو مەبەســتەش‬ ‫هەمیشــە الیەنــی ئەنەكەســە لەگەڵ خۆیــان دەبەن بۆ‬ ‫كۆبوونــەوەكان‪ ،‬بــەاڵم دەرفەت و مۆڵەتیــان پێ نادەن‬ ‫كە وەك الیەنی كوردی كێشــەی كورد بخەنە سەر مێزی‬ ‫دیالۆگ و چارەســەركردن و بەپێچەوانەوە هەوڵ دەدەن‬ ‫بــە بەشــداری كردنی ئەنەكەســە شــەرعیەت بۆ خۆیان‬ ‫دروســت بكەن بۆ دژایەتی كردنی لە دۆزی رەوای گەلی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫چاودێــران دەڵێــن لــە دوای شــەش ســاڵ بەســەر‬ ‫ئاڵۆزییەكانــی ناوخــۆی ســوریا هیــچ هەنگاوێكــی‬ ‫راســتگۆیی دەربــارەی چارەســەركردنی نیــە و ئەمەش‬ ‫بەهــۆی دەســتێوەردانەكانی دەرەكیەوەیە و بە تایبەتی‬ ‫توركیا و ســعودیا و قەتــەر‪ ،‬ئەمەش هۆكارە كە جنێف‬ ‫ســەركەوتوو نابێت و ئەم جــارەش ئاڵۆزی زیاتر دەبێت‬ ‫و بە هیچ شــێوەیەك هەنگاوەكە لــە بەرژەوەندی گەلی‬ ‫سوریا نابێت و لە ئەنجامدا‪ ،‬الیەنی ئیتیالفی ئیخوانەكان‬ ‫ناچار دەبن لەگەڵ رژێمدا رێكبكەون و دەست لە هەموو‬ ‫پڕەنســیپەكان بەردەن و خۆیان رادەســتی رژێم بكەن و‬ ‫پێكەوە حكومەتێكی كاتی دابنێن‪.‬‬ ‫كەواتــە ئــەو هەمــوو قوربانــی و شــەهید و روخانی‬ ‫ژێرخانی سوریا و دواتر دەگەڕێنەوە بۆ خاڵی یەكەم‪.‬‬ ‫ئەمــەش وەك خیانەتێكی مێژووییە كە ئۆپۆزســیۆنی‬ ‫ســوریا دەرحەقــی خەڵكــی ســوریا دەیــكات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫گەلــی كورد ســودمەند دەبێت لەبەرئــەوەی كە خاوەنی‬ ‫دەستكەوتە و ئیدارەی خۆی هەیە و هێزی خۆی هەیە و‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانانی نیودەوڵەتیش هاوپەیمانن‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (599)20-2-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لە هۆڵی دیالۆگ‬ ‫چلەی رۆماننوسی كورد‬ ‫د‪ .‬زوهدی داودی‬ ‫بەڕێوەچو‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئێــوارەی رۆژی شــەممە‬ ‫بنكــەی‬ ‫‪2017/2/18‬‬ ‫روناكبیریــی گەالوێژ‪ ،‬بەبۆنەی‬ ‫چلەی رۆماننوســی كــورد د‪.‬‬ ‫زوهدی داودی (‪،)2017-1940‬‬ ‫ســیمینارێكی ئەدەبیــی لــە‬ ‫هۆڵــی دیالــۆگ بــۆ رێزلێنان‬ ‫لــە قەڵەمــی ئــەم نوســەرە‬ ‫گەورەیــەو بــۆ بەرزراگرتنــی‬ ‫داهێنانــە جوانەكانی لەبواری‬ ‫رۆمان و چیرۆكدا رێكخست‪.‬‬

‫وەك بنكەی گەالوێژ بەپێویســتمان‬ ‫زانی بــۆ رێزلێنان لە تواناو داهێنان‬ ‫و كۆششــی ئەدەبیــی و سیاســیی‬ ‫ئــەم نوســەرە گەورەیــە چەنــد‬ ‫ســیمینارێك پێشــكەش بكەیــن‪،‬‬ ‫د‪.‬زوهدی لەنێوەندی رۆمانی عەرەبی‬ ‫و عێراقیــدا ناوێكــی درەوشــەدارو‬ ‫گەورەیە‪ ،‬بێگومان لەئاســتی ئەدەب‬ ‫و رۆمانی كوردیشدا بەهەمان شێوە‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی بەرهەمەكانی نەكراون بە‬ ‫كــوردی‪ ،‬تەنهــا رۆمانــی "درێژترین‬ ‫ســاڵ" نەبــێ‌ كــە لەالیەن ســەباح‬ ‫ئیســماعیلەوە وەرگێــڕدراوەو لــە‬ ‫دەزگای ئاراس چاپكراوە‪ .‬گرفتی د‪.‬‬ ‫زوهــدی ئەوەبو كە بەزمانی عەرەبی‬ ‫دەینوســی بۆیە لەرەخنەی كوردیدا‬ ‫الی لێنەكراوەتــەوە‪ ،‬هەروەهــا لــە‬ ‫رۆمانەكانیدا باسی كوردو كێشەكانی‬ ‫كــورد دەكات بۆیــە لــە رەخنــەی‬ ‫عەرەبیشــدا زۆر بەكەمــی لەســەری‬ ‫نوسراوە‪.‬‬

‫(جەمشید خانی‬ ‫مامم) بە فارسی‬ ‫باڵودەكرێتەوە‬

‫‪Reklam‬‬

‫ســیمینارەكە لــە ســێ‌ بــەش‬ ‫پێكهاتبو‪ ،‬بەشــی یەكەم بریتی بوو‬ ‫لە پێشكەشــكردنی بابەتێك لەالیەن‬ ‫پرۆفیسۆر د‪ .‬فایەق مستەفا‪ ،‬باسی‬ ‫لە ئــەدەب و داهێنانی رۆماننوســی‬ ‫كۆچكردو كردو باسی چوار وێستگەی‬ ‫بیرەوەرییەكانی خۆی كرد لەگەڵ د‪.‬‬

‫زوهدیدا‪ ،‬بەشــی دوەم بابەتێك بوو‬ ‫لەالیەن د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد ئەســوەد‬ ‫پێشــكەش كــرا دەربــارەی ســێینە‬ ‫ناودارەكەی د‪ .‬زوهدی بەناونیشــانی‬ ‫(دۆڵی كوفران) كە بریتییە لە ســێ‌‬ ‫رۆمــان (درێژتریــن ســاڵ‪ ،‬زەمەنی‬ ‫هەاڵتــن‪ ،‬گۆڕانكارییەكان)‪ ،‬هەروەها‬ ‫باســی چەمكی سێینە (تریلۆجی)ی‬ ‫كــرد لە رۆمانی جیهانــی و عەرەبی‬ ‫و الی د‪ .‬زوهدی‪ ،‬بەشــی سێیەمیش‬ ‫بریتــی بوو لە پیشــاندانی فیلمێكی‬ ‫دێكیۆمێنتاری دەربــارەی د‪.‬زوهدی‬ ‫كــە پێكهاتبوو لــە چاوپێكەوتنێكی‬ ‫درێــژ كە هــەردو نوســەر ســیروان‬ ‫رەحیم و بەكر شــوانی لــە ئەڵمانیا‬ ‫لەشاری الیبزیگ و لەماڵەكەی خۆیدا‬ ‫بۆ كەناڵی گەلی كوردســتان سازیان‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم سیمینارە د‪.‬نەوزاد‬ ‫ئەســوەد ســەرۆكی بنكەی گەالوێژ‬ ‫بــە (چاودێــر) ی راگەیانــد‪( :‬ئێمە‬

‫سانسۆر‬ ‫لەسەر نۆبڵ!‬

‫لەكەرەج‪ ،‬كۆڕێك بۆ‬ ‫رۆمانێكی بەختیار‬ ‫عەلی رێكدەخرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تاران‪:‬‬ ‫ێ ‪ ،2017/2/21‬لەشاری (كەرەج)‬ ‫سبەین ‌‬ ‫لەئێــران‪ ،‬كــۆڕو مەراســیمێكی تایبــەت‬ ‫بــۆ واژۆكــردن‌و باڵوكردنــەوەی رۆمانــی‬ ‫(جەمشــید خانــی مامــم‪ ،‬كە هەمیشــە‬ ‫بــا لەگەڵ خۆیــدا دەیبــرد)ی رۆماننوس‬ ‫بەختیــار عەلــی‪ ،‬بــە زمانــی فارســی‬ ‫بەرێوەدەچێت‪.‬‬

‫‪0770 152 9000‬‬

‫لەم مەراسیمەدا‪ ،‬هەردو رەخنەگری ناوداری‬ ‫ئێــران (مەشــیەت عەالیــی) و (د‪ .‬رزگار‬ ‫محەمــەدی) بــەدو بابــەت بەشــدارن‪ ،‬كە هەم‬ ‫راڤەی ماركسستی‌و هەم راڤەی دەرونشیكاری‬ ‫بۆ رۆمانەكە دەكەن‪.‬‬ ‫(د‪ .‬رزگار محەمــەدی)‪ ،‬دو تــەوەری هەیە‪،‬‬ ‫یەكێكیان بــەراوردی وەرگێڕانەكەیە بە كوردی‬ ‫‌و هەڵسەنگاندنی بەتیۆری وەرگێڕانی تەدبیقی‬ ‫‌و تــەوەری دوەمیــش تایبەتــە بــە رەخنــەی‬ ‫دەرونشیكاری‪.‬‬ ‫(مەشــیەت عەالیــی) یــش‪ ،‬هــەم رەخنەی‬ ‫ســتراكتۆری‌و هەم شــیكاریی بۆ دەكات‪ .‬هەر‬ ‫لەهەمان سیمیناردا نوسەر و وەرگێڕ (مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی)‪ ،‬كە رۆمانەكەی وەرگێڕاوەتە سەر‬ ‫زمانی فارسی‪ ،‬لە سەرەتای كۆڕەكەدا بابەتێك‬ ‫لەســەر بەختیار عەلی بە ناونیشانی (بەختیار‬ ‫عەلی و شوێن و پێگەی لە ئەدەبیاتی كوردیدا‬ ‫و كاریگەرییەكانی) پێشكەش دەكات‪.‬‬

‫هەفتــەی رابــردوو‪ ،‬رۆژنامــەی‬ ‫حورییــەت‪ ،‬دیدارێكی لەگەڵ ئۆرهان‬ ‫پامــوك‪ ،‬رۆماننوســی بەناوبانگــی‬ ‫توركیــا‪ ،‬ســازكردو دواتــر هــەر‬ ‫لەالیەن هەمــان رۆژنامەوە دیدارەكە‬ ‫باڵونەكرایەوە‪ ،‬هۆكارەكەشی ئەوەبو‬ ‫نوســەر ئامــاژەی بــەوە كردبوو كە‬ ‫لەگــەڵ سیســتەمی ســەرۆكایەتیدا‬ ‫هێژا دڵشاد‬ ‫نییە لەو واڵتەو لە گشت پرسییەكەدا‬ ‫دەنگ بە «نەخێر» دەدات‪ .‬پاموك‬ ‫لە لێدوانێكدا ئەو هەواڵەی پشتڕاستكردەوە كە لەبەرئەوەی رای‬ ‫خۆی بە «نەخێر» دەربڕیوە‪ ،‬بۆیە دیدارەكەی باڵونەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر باســی ئــازادی رادەربڕیــن بكەین لەتوركیــا‪ ،‬دەبینین‬ ‫گشت جومگەكانی راگەیاندنی گرتۆتەوە‪ ،‬لە توركیا هیچ كات و‬ ‫سەردەمێك‪ ،‬ئازادی رادەڕبڕین بەمانا تەواوەتییەكەی بونی نەبوەو‬ ‫هەمیشە جێی پرسیار بووە‪ ،‬هاوكات دادگاكان سەربەخۆ نەبون‪،‬‬ ‫ســااڵنێكی زۆرە لەتوركیــا راگەیانــدن و دادگا‪ ،‬دوو میكانیزمی‬ ‫سەرەكی بون لەدژی ئازادیی رادەربڕین لەو واڵتە‪ ،‬هەمیشە ئەم‬ ‫دوو ئۆرگانە بەتەواوی لەژێر ركێفی دەســەاڵتی سەربازیدا بون‪،‬‬ ‫یاخود لەژێر ســایەی ئەو حكومەتەی كە بااڵدەســت بووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەمیكانیزمی كارەكانیدا رەنگدانەوەیەكی تەواوی بەسەر ئازادیی‬ ‫رادەربڕیــن هەبوە‪ ،‬گەرچــی چەند میدیایەكی بەناو ســەربەخۆ‬ ‫لەتوركیــا بونــی هەیــە‪ ،‬ئەوانــەش زۆربەیــان یــان كڕاونەتەوە‬ ‫یاخــود بەهۆكاریتــر بێدەنگ كــراون! یەك لەوانــەش رۆژنامەی‬ ‫حورییەتە كە سەربە گروپی میدیایی دۆغانە‪ ،‬پێكهاتووە لەچەند‬ ‫كەناڵێكی ئاســمانی و رۆژنامە و باڵوكــراوە‪ ،‬كە كەرتی تایبەت‬ ‫بەڕێوەدەچێــت‪ ،‬خاوەنەكــەی ئایدن دۆغانە‪ ،‬یــەك لەخانەوادە‬ ‫زەنگینەكانی توركیایە‪ ،‬لەئێستادا بەشێك لە میدیاكانی دۆغان‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر هەندێ‌ بەرژەوەندی تایبەت یاخود جۆرێك لە فشار‪،‬‬ ‫الیەنگــری بۆ ئاك پارتی دەكــەن و كەوتونەتەژێر ركێفی پارتی‬ ‫دەسەاڵتەوە‪.‬‬ ‫ئۆرهانەكان لەمێژە باجی ئازادی رادەڕبڕین دەدەن لەو واڵتەدا‪،‬‬ ‫گەورە شــاعیری توركیا نازم حیكمەت‪ ،‬ئۆرهان كەمال‪ ،‬عەزیز‬ ‫نەســین و نەجین فازیل و خوالێخۆشــبو شاعیر و سیاسەتكاری‬ ‫كورد شــەرافەدیین ئاڵچی و ســینەماكاری كورد یڵماز گونەی و‬ ‫دەیانیتر‪.‬‬ ‫دەســتبردن بــۆ پاموك مانــای ئەوپــەڕی تەســككردنەوەی‬ ‫بیروڕای جوداو ئازادیخوازییە لەو واڵتە‪ ،‬سانسۆر لەسەر پاموك‪،‬‬ ‫سانســۆرە لەســەر نوســەرێك كە یەكەمین نوســەری توركیایە‬ ‫خەاڵتی نۆبڵ ی بەدەســتهێناوە‪ 21 ،‬رۆمانەكانی كراونەتە كتێب‬ ‫و بۆ ‪ 63‬زمانی بیانی وەرگێڕدراون‪ ،‬ناوبانگی پاموك بەجۆرێكە‬ ‫كــە پانتایی ســنورەكانی توركیای بڕیوە بــەوەی كتێبەكانی لە‬ ‫‪ 100‬واڵت تیــراژی زیاتــر لە ‪ 13‬ملیــۆن چاپی بۆ كراوە‪ .‬پاموك‬ ‫ئەو نوســەرەیە كە توركیای بەدیوێكیتری بە دونیا ناســاندوەو‬ ‫لەواڵتانــی ئەوروپــا و ئەمریــكا و لەتوركیــاش دەیــان خەاڵتی‬ ‫پێبەخشــراوە‪ .‬پاموك لە ‪ 2005‬داوای یاســایی لەسەرتۆماركرا‪،‬‬ ‫بــەوەی لەدیدیارێكــدا وتبــوی «لەم خاكــەدا ‪ 30‬ملیۆن كورد‬ ‫بونەتە قوربانی»‪ .‬دوای ماوەیەكی زۆر لەئەنجامی فشاری جدی‬ ‫یەكێتی ئەوروپا‪ ،‬داواكەی داخرا‪.‬‬ ‫هاوكات لەمڕۆدا دەســتگیركردنی بەشــێك لــە پارلەمانتارانی‬ ‫پارتــی دیموكراتــی گەالن (هەدەپــە)‪ ،‬راســتەوخۆ پەیوەندیی‬ ‫بــەوەوە هەیــە كــە كەمتریــن كاریگەرییــان لەســەر كەمپینی‬ ‫«نەخێــر» بــۆ بانگەشــەی سیســتەمی ســەرۆكایەتی هەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش دەچێتە چوارچێوەی ئازادی رادەڕبڕینەوە‪.‬‬ ‫دەمیرتاش لەلێدوانێكیدا دەڵێت «‪ 102‬لەو سكااڵ یاساییانەی‬ ‫لەدۆسییەكەمدا تۆماركراوە‪ ،‬لەسەر ئەوەن كە تانەم لە حكومەتی‬ ‫توركیــا گرتــووە!»‪ .‬لێــرەدا دەكرێت بپرســین ئایا ســەرۆكی‬ ‫پارتێكــی یاســایی چۆن لەســەر تانە گرتن زیندانــی دەكرێت؟‬ ‫لەكاتێكدا ئەمەش دەچێتە خانەی ئازادی رادەربڕینەوە‪.‬‬ ‫ئەم هەلومەرجەی لە ئێســتادا هەیە‪ ،‬پێمان دەڵێت بەتەواوی‬ ‫ئــازادی رادەربڕین لەو واڵتــە وەالنراوە‪ ،‬تەنانەت میدیایەك نییە‬ ‫دەنگی هەدەپە بۆ رایگشــتی بگوازێتەوە‪ ،‬دەبینین كە سۆسیال‬ ‫میدیا جێگرەوەی ئەو ئەركە دەكات‪.‬‬ ‫ئــەم رەوشــە نالەبــارە پێدەچێــت بەم شــێوە تونــدە تاكو‬ ‫هەڵبژاردنی گشتپرسی درێژەی هەبێت‪ ،‬لەپاش گشتپرسییەكەش‬ ‫ئــەوكات توركیــا فۆرمولەیەكی نوێ‌ لەحكومڕانــی وەردەگرێت‪،‬‬ ‫دەنگــی ئــاك پارتــی و مەهەپــە سیســتەمی ســەرۆكایەتی بۆ‬ ‫توركیا مسۆگەردەكات‪ ،‬بەدور نییە دۆخەكە بەرەو ئاڕاستەیەكی‬ ‫جیاوازتــر لــەوەی لــە ئێســتا هەیە بــڕوات یــان بەپێچەوانەوە‬ ‫رژێمێكی خۆسەپێنەر روبەڕووی توركیا دەبێتەوەو پرسی ئازادی‬ ‫رادەربڕینیش دەبێتە یەكەم قوربانی دەستی ئەم رژێمە‪.‬‬

‫دالوەر قەرەداغی‬ ‫کەریم دەشتی‬

‫ئازاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫دەقی شیعریی نوێ‪:‬‬

‫دەقی وەرگێڕدراو‪:‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )540‬دووشەممە ‪2017/2/20‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫‪4321‬‬ ‫ڕۆمانە تازەکەی پاوڵ ئۆستەر‬

‫ڕۆژنامەی تایم‪:‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە‬ ‫چوار جار خۆشە‬ ‫ئامادەکردنی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫بڕوا کیانی‬ ‫نـــووســـەری بەناوبانگی‬ ‫ئەمەریکی پــاوڵ ئۆستەر‬ ‫نوێترین ڕۆمــانــی خۆی‬ ‫خــســتــە بـــــەر دیـــــدەی‬ ‫خــوێــنــەران‪ .‬لــەم کتێبە‬ ‫نوێیەیدا ئۆستەر لە ژیانی‬ ‫کوڕێکی جوولەکە دەدوێت‬ ‫کە بە چوار ڕەوتی جیاوازدا‬ ‫دەڕوات و چوار کەسایەتیی‬ ‫جیاوازی هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫کۆمەڵێک کتێب هەن کە وا لە‬ ‫خوێنەرەکان دەکــەن هەست بە‬ ‫ئاشنایەتیی خولەک بە خولەکی‬ ‫ژیــانــی کارەکتەرەکانی بکەن و‬ ‫لەگەڵیان بژین بە شێوەیەک وەکوو‬ ‫ئـــەوەی لــە ژیــانــی ڕاستەقینەدا‬ ‫لەگەڵیان بن‪ .‬کتێبە نوێیە قەبارە‬ ‫گـــەورەکـــەی ئــۆســتــەریــش لەژێر‬ ‫ناونیشانی "‪ "4 3 2 1‬لە نموونەی‬ ‫ئەو جۆرە کتێبانەیە‪.‬‬ ‫بیرۆکەی پشتی ئــەم ڕۆمانە‬ ‫‪ ٨٦٦‬الپەڕەیییە لە لەدایکبوونی‬ ‫فێرگسۆن لە دایکوباوکێکی خەڵکی‬ ‫نیوجێرسی و لە ساڵی ‪١٩٤٧‬ـەوە‬ ‫دەســت پــێ دەکـــات‪ ،‬بەشەکانی‬ ‫دواتـــری ڕۆمــانــەکــە لــەســەر ئەو‬ ‫شێوازە جیاوازانەی ژیانی ئەمی‬ ‫پێدا تێپەڕ دەبێت و چۆنیەتییان‬ ‫دەخــاتــە ڕوو‪ ،‬کــە لــە شارۆچکە‬ ‫جوداکانی نیوجێرسی گەورە دەبێت‬ ‫و لە قوتابخانەی جیاوازجیاواز‬ ‫دەخــوێــنــێــت و بـــە چــەنــدیــن‬ ‫سەرکەشیی جیاوازدا تێپەڕ دەبێت‬ ‫کە وەکــوو ڕۆمانەکە خــۆی لێی‬ ‫دەدوێت‪ :‬نزیکەی دوو حەفتەیەک‬ ‫لەمەوپێش‪ ،‬لە بەرواری ‪٣‬ـی ئازاری‬ ‫‪ ١٩٤٧‬و لە بەشی منداڵبوونی‬ ‫نەخۆشخانەی بێت ئیسرائیل لە‬ ‫نــیــوارکــی نیوجێرسی‪ ،‬ئیساک‬ ‫فێرگسۆن یەکەم و تاکەمنداڵی‬

‫ڕۆس و ستانلی فێرگسۆن چاوەکانی‬ ‫کردەوە‪ ،‬لێرەوە ژیانی فیرگسۆن بە‬ ‫چوار ڕێگەی سەربەخۆ و هەمەکاتدا‬ ‫تــێــدەپــەڕێــت‪ ،‬چـــوار فێرگسۆن‬ ‫کە زۆر لێک دەچــن و لە هەمان‬ ‫دی‌ئــێـن‌ئــەی‌ن‪ ،‬چــوار کــوڕ کە لە‬ ‫ڕاستیدا هەر یەک کوڕیشن دەست‬ ‫بە چوار ژیانی هاوتەریب و تەواو‬ ‫جیاواز دەکەن‪.‬‬ ‫لە یەکێک لە ڤێرژنەکانی ژیانیدا‬ ‫فێرگسۆن پرس و لێکۆڵینەوە لە‬ ‫ئەگەری گۆڕینی ڕاستەقینەکان‬ ‫دەکات‪ ،‬بۆ ئەمەش بەشی ئەوەی‬ ‫زانــیــاریــی کــۆ کـــردووەتـــەوە کە‬ ‫هەست بەوە بکات کە ئەو ژیانەی‬ ‫لە دەوروبــەری هەیە و ئەم تێیدا‬ ‫دەژی بەرهەمی جیهانی ناوەوەی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬هەروەها ئەمە بۆ کەسانی‬ ‫دیکەش ڕاستە‪.‬‬ ‫ڕۆمــانــەکــە دەوڵــەمــەنــد و پڕ‬ ‫وردەکارییە‪ ،‬قسەکردنە دەربارەی‬ ‫ڕووداوەکــانــی قــەدەر و خەڵکان‪،‬‬ ‫هـــەروەهـــا ئــیــشــی هـــونـــەری و‬ ‫ئەزموونەکانمان کە چۆن فۆڕمی‬ ‫ژیانی ئێمە دەکەن تەنانەت پێش‬ ‫ئـــەوەی لــە دایـــک ببین‪ .‬لیدیا‬ ‫کیسلین لە وتارێکدا دەربـــارەی‬ ‫ڕۆمانەکە بۆ وێب سایتی سالیت بۆ‬ ‫پێداچوونەوەی کتێب دەنووسێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو ڕووداوە خەمگینانەی‬ ‫کە ڕوو دەدەن بەاڵم کاریان لە من‬ ‫نەکرد‪ ،‬بەڵکوو ئەو شێوەیەی کە‬ ‫ڕۆمانەکەی پێ نووسراوە زیاتر وای‬ ‫لێ دەکات کە وەکوو هاوکێشەیەکی‬ ‫بیرکارییانە بێت‪ .‬ڕووداوەکانی زیاتر‬ ‫لەوە سەرقاڵیان کردبووم کە کاتم‬ ‫هەبێت تا عاشقی ڕۆمانەکە بم‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا کە چوار ئەگەری هەر‬ ‫ژیانێکمان هەیە؛ قورسە بزانین کە‬ ‫لەگەڵ کامیاندا هاوڕا بین و پێی‬ ‫خۆشحاڵ بین و لەگەڵ کامیشیاندا‬ ‫خەمگین بین و شینی بۆ بکەین‪.‬‬ ‫پــاوڵ ئۆستەر خاوەنی حەڤدە‬ ‫ڕۆمــانــە و هــەروەهــا لــە بــواری‬ ‫شیعریشدا کتێبی هەیە‪.‬‬ ‫ڕۆمــانــی "‪"4 3 2 1‬ـــی ئەو‬ ‫نووسەرە بەسەر هەشت چاپتەری‬

‫دوورودرێــــــژدا دابـــەش کـــراوە و‬ ‫هــەر چاپتەرێکیش بەسەر چوار‬ ‫کورتەچاپتەری تردا دابەش کراوە‬ ‫کە لە هەر کورتەچاپتەرێکیشدا‬ ‫ئــەگــەرێــکــی ژیــانــی داهـــاتـــووی‬ ‫فێرگسۆن پیشان دەدات‪.‬‬ ‫لە دیارترین ڕۆمانەکانی پاوڵ‬ ‫ئــۆســتــەر‪ ،‬کتێبی "وەهــمــێــک"‪،‬‬ ‫"سێیینەی نیویۆرک" و "پارکی‬ ‫خۆرئاوابوون"ـە‪.‬‬ ‫لە دوای باڵوبوونەوەی کتێبە‬ ‫نوێیەکەیشی لە ڕۆژنامە و و سایتە‬ ‫جیهانییەکاندا چەندان ڕاپۆرتی‬ ‫لەسەر نووسراوە‪ .‬لەوانە ڕۆژنامەی‬ ‫نــیــویــۆرک تایمز لــەم بــارەیــەوە‬ ‫نووسیویەتی‪" :‬ژیانی کوڕێکی گەنج‬ ‫لە چــوار الوە خزمەت دەکــات‪".‬‬ ‫هـــەروەهـــا ڕۆژنـــامـــەی گــاردیــان‬ ‫نــووســیــویــەتــی‪" :‬پـــاوڵ ئۆستەر‬ ‫پیاوی بەشە جۆربەجۆرەکانە‪،‬‬ ‫ئــەم نــازنــاوەش لە ڕەنگدانەوەی‬ ‫کارەکانییەوە سەرچاوە دەگرێت‬ ‫کــە هــەرجــارە و بــە ستایڵێک و‬ ‫بــە شێوازێکی نــوێ کتێبەکانی‬ ‫دەنووسێت‪".‬‬ ‫شایەنی باسیشە پاوڵ ئۆستەری‬ ‫بە ڕەگەز ئەمەریکی و لەدایکبووی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٤٧‬یەکیکە لە نووسەرە‬ ‫دیارەکانی دونیای ئەمڕۆ و بابەتی‬ ‫ڕۆمانەکانی زیاتر قسەکردنە لەسەر‬ ‫چەمکە فەلسەفییەکانی بوونگەرایی‬ ‫و پـــووچـــگـــەرایـــی‪ .‬ســـەرەتـــای‬ ‫دەستکردن بە کــاری نووسین و‬ ‫شەرەفمەندییەکەی دەگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ چیرۆکنووسی ڕووســی ئیساک‬ ‫بابڵ کە لە کۆتایی ســەدەی ‪١٩‬‬ ‫و ســەرەتــاکــانــی ســـەدەی ‪٢٠‬ـــدا‬ ‫ژیــاوە‪ ،‬وەکــوو ئۆستەر خــۆی لە‬ ‫دیمانەیەکیدا بۆ ڕۆژنامەی نیویۆرک‬ ‫تایمزدا دەڵێت‪ ":‬کاتێک کە تەمەنم‬ ‫‪١٧‬سااڵن بوو چیرۆکەکانی ئیساک‬ ‫بابڵ دەرگایەکیان لە مێشکمدا‬ ‫کــردەوە‪ ،‬لە پشت ئەو دەرگایەوە‬ ‫ژوورێکم دۆزیــیــەوە کە دەمەوێت‬ ‫تەواوی ژیانمی تێدا بەسەر ببەم‪".‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )540‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/2/20‬‬

‫خۆشەویستیی پەنجاساڵە‬

‫دڵدارەکەی فرووغ سەرەنجام بێدەنگیی شکاند‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬لیزا محەمەد‬ ‫پەنجا ســاڵ لــە پــاش مردنی‬ ‫فـــرووغ فـــروخـــزاد‪ ،‬ئیبراهیم‬ ‫گوڵستانی تــەمــەن ‪ ٩٤‬ســاڵ‪،‬‬ ‫خۆشەویستەکەی فـــرووغ‪ ،‬لە‬ ‫چل میل لە باشووری لەندەن‪،‬‬ ‫لە گوندێکی بێدەنگ لە ڕۆژئاوای‬ ‫ســویــس بــاس لــە پەیوەندیی‬ ‫خۆی دەکات لەگەڵ ئەدەبیاتی‬ ‫مەزنی فارسی‪ ،‬کە بۆ ماوەی‬ ‫نیوسەدەیە بێدەنگە لە بارەی‬ ‫خۆشەویستی پێشووی‪ ،‬فرووغ‪،‬‬ ‫کە لە تەمەنی ‪ ٣٢‬ساڵیدا بە‬ ‫ڕووداوی هاتوچۆ گیانی سپارد‪.‬‬ ‫بـــەاڵم لــە پــاش تێپەڕینی پەنجا‬ ‫ســاڵ لە مردنە کتوپڕەکەی فــرووغ‪،‬‬ ‫ئیبراهیمی گۆشەگیر لــە کۆتاییدا‬ ‫بێدەنگی شــکــانــد‪ ،‬قسە دەکـــات لە‬ ‫بــارەی جددییاتی پەیوەندییەکەیان و‬ ‫وەسفی خۆشەویستەکەی دەکــات هەر‬ ‫وەک شاعیرێک کە زۆر ڕاستگۆیانە‬ ‫لەبارەی زۆرێک لە هەستەکانی مرۆڤەوە‬ ‫دەنووسێت‪.‬‬ ‫فــرووغ یەکێکە لە خۆشەویسترین‬ ‫کەسایەتییەکانی ئەدەبی فارسی لە‬ ‫ســەدەی ڕابـــردوودا‪ ،‬فــرووغ بە تــەواوی‬ ‫پشتگوێ خرا لە ڕۆژئاوا‪ ،‬ئەو بە نووسینە‬ ‫ڕاشــکــاوەکــانــی و بەرەنگاریکردن لە‬ ‫سنووری باوکییانەی کۆمەڵگەی ئیرانی‬ ‫ناسراوە و فرووغ بە سیلڤیا پالت بەراورد‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫پەیوەندیی فرووغ لەگەڵ گوڵستانی‪،‬‬

‫نــووســەری تەمومژاوی و دەرهێنەری‬ ‫فیلم‪ ،‬هاوکات بوو لەگەڵ ئەو کاتەی‬ ‫فرووغ زۆرترین بیرەوەریی دەنووسی‪،‬‬ ‫بەاڵم بە ئاشکرا و لەبەرچاوی خەڵکەوە‬ ‫ژوانەکانیان دەزانران‪ ،‬زۆر کەس بڕوایان‬ ‫وا بوو کە هەستەکانی فرووغ یەکالیەنەن‪.‬‬ ‫لــە چاوپێکەوتنێکی دەگــمــەن لە‬ ‫کۆشکێکی سەردەمی ڤیکتۆریا لە گوندێک‬ ‫لە بۆلنێی ئەم کۆشکە نەخشێنراوە بە‬ ‫کۆمەڵێک تابلۆی هونەرمەندی دیاری‬ ‫ئێرانی‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا گوڵستان‬ ‫دانینا بەوەی پەیوەندییەکەیان لەگەڵ‬ ‫فرووغ دووالیەنە بووە‪.‬‬ ‫گوڵستان بە بە گاردیانی بەریتانی‬ ‫وتــی‪« :‬ئـــەوە ئاشکرایە مــن تــەواوی‬ ‫ساڵەکان بە حەسرەت بووم کە ئەو لێرە‬ ‫نییە‪ ،‬ئێمە زۆر نزیک بووین لە یەکەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم من ناتوانم پێوانەی ئەو هەستە‬ ‫فرووغ هاوشێوەی شکسپیرە لە ئێرانی‬ ‫بکەم کە بۆ ئەو هەمبووە‪ ،‬چۆن دەتوانم‬ ‫هاوچەرخدا و کەسێکە کە شوناسی‬ ‫پێوانەی بکەم‪ ،‬بە کیلۆ؟ یاخود بە‬ ‫هاوچەرخمانی پێک هێنا» مەهدی‬ ‫مەتر؟»‬ ‫درێژەی پێ دەدات و دەڵێت‪« :‬فرووغ‬ ‫مەهدی جامی ئەو کەسەی بە فراوانی‬ ‫بە ڕێگایەکی زۆر ســادە و لێهاتووانە‬ ‫لەسەر کاریگەریی فرووغ نوسیوویەتی لە‬ ‫دەینووسی‪ ،‬فرووغ فێڵباز نەبوو‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەدەبیاتی فارسیدا‪ ،‬وتی دەرهێنەرەکە‬ ‫دوایــیــن پێغەمبەری هەقبێژ بــوو کە‬ ‫کاریگەریی گرنگی لەسەر نووسینەکانی‬ ‫واڵتەکەمان بینیبووی»‪.‬‬ ‫فرووغ هەبووە بەتایبەتی لە ناساندنی‬ ‫گوڵستان وتــی‪« :‬دوو هــاوڕێــم لە‬ ‫فرووغ بە بزوتنەوەی ئەدەبیی هاوچەرخ‬ ‫کۆتاییەکانی ساڵی ‪ ١٩٥٠‬فرووغیان‬ ‫لە خــۆرئــاوا‪ ،‬هــەروەهــا مەهدی جامی‬ ‫نــاســانــد بــە مــن کاتێک کــە ئــەو بۆ‬ ‫وتــیــشــی‪« :‬گـــەر بــتــەوێــت کەسێک‬ ‫کــار گــــەڕاوە‪ ».‬لــەوکــاتــەدا گوڵستان‬ ‫دەستنیشان بکەیت کە کاریگەری لەسەر‬ ‫ستۆدیۆیەکی ناسراوی بەڕێوە دەبرد لە‬ ‫فرووغ هەبووبێت بە دڵنیایی ئەو کەسە‬ ‫دارۆس‪ ،‬لە ناوچەیەکی دەوڵەمەند لە‬ ‫گوڵستانە‪ .‬ئــەوان لە کاتەکانی شەودا‬ ‫باکووری تاران‪ ،‬گوڵستان چەند ساڵێک‬ ‫یەکتریان دەبینی‪».‬‬ ‫دوای مردنی فرووغ تارانی بەجێ هێشت‬ ‫«لە هەر کولتوورێکدا‪ ،‬نموونەیەک‬ ‫و لەگەڵ ترس لە بارودۆخی سیاسیی ژێر‬ ‫هەیە‪ ،‬وەک شکسپیر لە بەریتانیا‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی شا و لە ساڵی ‪١٩٧٥‬ـەوە لە‬

‫سویس دەژی و هیچکات نەگەڕاوەتەوە‬ ‫بۆ ماڵ و نیشتیمانەکەی‪.‬‬ ‫گوڵستان بڕیاری دا کارێک بداتە فرووغ‬ ‫کە ئەویش وەاڵمدانەوەی تەلەفۆنەکان‬ ‫بوو لەو ئۆفیسەی ‪ ٤٠‬دەرهێنەری فیلم‬ ‫و وێنەگر کاریان لێ دەکرد‪ ،‬گوڵستان‬ ‫وتی‪« :‬ئــەوە مانگێک پێش ئەوە بوو‬ ‫کە پەیوەندییەکەیان پەرە بستێنێت‪،‬‬ ‫هــەرچــەنــدە لـــەو کــاتــەدا گوڵستان‬ ‫خێزانداریش بوو‪».‬‬ ‫فـــــرووغ لـــە تــەمــنــی ‪١٦‬ســاڵــیــدا‬ ‫هاوسەرگیریی کردبوو‪ ،‬بەاڵم لە دوای ‪٤‬‬ ‫ساڵ جیا بووەتەوە‪.‬‬ ‫گوڵستان وتی‪« :‬نووسەرە گەنجەکە‬ ‫«فرووغ»ی هێندەی ژیانی خۆی خۆش‬ ‫ویستووە‪ ،‬بیهێنە پێش چاوت تۆ خاوەنی‬ ‫چــوار منداڵی‪ ،‬دەکرێت تۆ کەسێکت‬ ‫خۆش نەویت لەبەر ئەوەی ئەوانی ترت‬

‫خۆش دەوێ؟ دەتوانی هەستت بۆ ئەوان‬ ‫هەبێ هەروەها هەستت بۆ دوو کەس‬ ‫هەبێت»‪.‬‬ ‫توێژەری ئیرانی فرزانە میالنی بەم‬ ‫دواییە کتێبێکی باڵو کردەوە کە نامەیەکی‬ ‫کۆنی نەبینراوی فرووغی تێدابوو بۆ‬ ‫گوڵستان‪ ،‬دای بە نووسەرێک کە بۆ‬ ‫یەکەم جار پەیوەندییە تایبەتییەکەیان‬ ‫ئــاشــکــرا دەکــــات‪ ،‬لــەنــاو یەکێک لە‬ ‫نامەکاندا‪ ،‬کە پێدەچێت ساڵێک پێش‬ ‫مــردنــەکــەی نووسیبێتی لــە لــەنــدەن‬ ‫ئەو شوێنەی سەردانی دەکــرد‪ ،‬فرووغ‬ ‫دەنووسێت‪« :‬شاهی (ئەمە نازناوی‬ ‫گوڵستان بوو) تۆ ئازیزترین شتیت کە‬ ‫لە ژیانمدا هەمە‪ ،‬تۆ تەنها کەسێکیت‬ ‫کە دەتوانم خۆشم بوێی‪ ،‬شاهی خۆشم‬ ‫دەوێیت هەروەها بە ڕادەیــەک خۆشم‬ ‫دەوێیت کە دەترسم تۆ لەپڕ ون ببی‪ ،‬من‬ ‫چی بکەم‪ ،‬وەک چاڵێکی خاڵیم لێ دێت‬ ‫لە پاش دیارنەمانت‪».‬‬ ‫بــەاڵم گوڵستان ڕووبـــەڕووی ڕەخنە‬ ‫بووەتەوە لەبەر ئەوەی نامەکانی خۆی بۆ‬ ‫ئەو باڵو نەکردووەتەوە‪ ،‬کاتێک لەبارەی‬ ‫ئەمە پرسیاری لێ کرا‪ ،‬وتی کە ئەو هیچ‬ ‫نامەیەکی نەماوە و دەشڵێت‪« :‬کاتێک‬ ‫تۆ نامە بۆ کەسێک دەنووسی ئایا بیر لە‬ ‫داهاتوو دەکەیتەوە و بیر لەوە دەکەیتەوە‬ ‫کە بیان پارێزی‪ ،‬یاخود نووسخەیەکی‬ ‫لەبەر بنووسیتەوە؟»‬ ‫فاتمە شەمس‪ ،‬شاعیر و پڕۆفیسۆر لە‬ ‫ئەدەبیاتی هاوچەرخی فارسی لە زانکۆی‬ ‫پەنسلڤانیا‪ ،‬وتی‪« :‬هۆنراوەکانی فرووغ‬ ‫لەو کاتەدا وەک یاخیگەری دەبینران بۆیە‬ ‫بە نهێنی هێڵدرانەوە‪».‬‬ ‫هەروەها وتــی‪« :‬من تەمەنم تەنها‬

‫‪ ١٥‬ســاڵ دەبـــوو کــە بــۆ یــەکــەم جار‬ ‫نووسخەیەک لە هۆنراوەکانی فرووغم‬ ‫بینی‪ ،‬لەو کتێبە کۆنانەدا کە لە دایکم بۆم‬ ‫مابوونەوە‪ ،‬ئەوانە بۆ ماوەیەکی زۆر لە‬ ‫ژێرزەمینەکەماندا بوون‪ ،‬ئەوانەی فرووغ‬ ‫ڕەفەیان بۆ نەکرابوو لەگەڵ کتێبەکانی‬ ‫تری نهۆمی ســەرەوە‪ ،‬ڕاهاتبووم ئەو‬ ‫نوسخانە بە نهێنی ببەمە ژوورەکەم «‪.‬‬ ‫مــن لــە «شــاعــیــرە دێــریــنــەکــانــی‬ ‫فارس»ـەوە‪ ،‬واتە لە حافز یاخود خییام‬ ‫فێری هــونــەری شــانــازی پێوەکردن و‬ ‫بەسۆزبوون لە خۆسەویستیدا نەبووم‪،‬‬ ‫بەڵکو لە فــرووغــەوە فێربووم‪ ،‬فرووغ‬ ‫لە بارەی خۆشەویستی دەینووسی بە‬ ‫بێ هیچ شەرمێک و تێپەڕاندنی هەموو‬ ‫سنوورێک‪.‬‬ ‫فرووغ خۆی ئەوە دەردەخات‪ ،‬کاتێک‬ ‫وەسفی هۆنراوەکانی خۆی کرد وەک‬ ‫پێویستییەکی ژیـــان‪ ،‬پێویستییەک‬ ‫لەسەروو خــواردن و خەوتن‪ ،‬پێویست‬ ‫هەروەک هەناسەدان‪.‬‬ ‫گــوڵــســتــان بـــەم جــــۆرە وەســفــی‬ ‫هۆنراوەکانی فرووغی کرد‪« ،‬گونجاون‬ ‫لــەگــەڵ هەستی ســـادەی خــەڵــک» و‬ ‫هەروەها کاریگەریی خۆی لەسەر فرووغ‬ ‫بە کەم نرخاند‪.‬‬ ‫گوڵستان دەڵێت‪« :‬فرووغ کاریگەریی‬ ‫ڕەنجی خۆی لەسەر بووە‪ ،‬وەک بڵێی‬ ‫فــرووغ خوێندکاری کۆلێژی قەشەی‬ ‫کــاســۆلــیــک بــــووە‪ ،‬ئـــەو گــەورەتــریــن‬ ‫کاریگەری هەبووە لەسەر خۆی‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ئەوم نەبینی بێبەرهەم بووبێت‪ ،‬فرووغ‬ ‫ڕێک ئەوە بوو‪».‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬گاردیان‬

‫ئانا ئه‌خامتۆڤا‪ ،‬مایكۆفسكی‪ ،‬من و كه‌یوان كه‌ریمی‬ ‫حه‌مید ده‌باشی٭‬ ‫لـه‌سـه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی ئــه‌ورووپــا هه‌بوو‬ ‫و به‌بێ ئــه‌وه‌ی هه‌ستم پێ كردبێت‪،‬‬ ‫له‌پڕێكدا س ـه‌ری ب ‌ه بـــه‌راوردی نیوان‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬كاوه‌ جەمال‬ ‫«گــی دووبـــوور» و «ڕۆاڵن بــارت»دا‬ ‫ل ‌ه الی ڕاستی چاومه‌و‌ه تێگه‌یشتم كرد‪ .‬له‌وه‌ی ك ‌ه كه‌ی و چۆن له‌گه‌ڵ ئه‌م‬ ‫له‌وێیه‌‪ .‬خه‌ریكی قسه‌كردن له‌گه‌ڵ باسانه‌دا ئاشنا بوو‪ ،‬سه‌رم سووڕ ما‪.‬‬ ‫چووین ‌ه ناو كافه‌ی ‪ stray dog‬و ل ‌ه‬ ‫ئێبل فــــرارا بـــووم كــ ‌ه بــ ‌ه تــازه‌یــی‬ ‫«پازۆلینی»یه‌كه‌ی (‪ )٢٠١٤‬ل ‌ه ڤێنیز سووچێكه‌و‌ه مێزێكی باشمان دۆزییه‌وه‌‪.‬‬ ‫نمایش كرابوو و ئێستا وه‌ك ئه‌ندامی كه‌یوان چایی و قاوه‌ی بۆ داوا كردین و‬ ‫ژووری (ده‌ســتـه‌ی سوێندخۆران یان دانیشتین و ده‌ستمان ب ‌ه قسه‌كردن كرد‪.‬‬ ‫دادوه‌ران‪ )jury-‬ئاماده‌ی فێستیڤاڵی فیلم‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬سینه‌ما‪ ،‬شیعر‪ ،‬سیاسه‌ت‬ ‫فیلمی س ـه‌ن پــتــرزبــوورگ ل ‌ه ڕووسیا و تیۆری ‪ -‬ئه‌مان ‌ه ڕێك له‌و شوێنه‌دا ك ‌ه‬ ‫بوو‪ .‬پاییز بوو‪ ،‬ناوه‌ڕاستی ئۆكتۆبه‌ری ئه‌خماتۆڤا هاتۆچۆی ده‌كرد‪ ،‬مایكۆفسكی‬ ‫‪ .٢٠١٤‬لـ ‌ه فـــه‌زای پــڕ لـ ‌ه تامه‌زرۆیی شیعره‌كانی ده‌نواند و ب ‌ه ده‌نگی به‌رز‬ ‫فێستیڤاڵه‌كه‌دا وه‌ك ده‌سته‌ی ژووری ده‌یــخــوێــنــدن ـه‌وه‌‪ ،‬ب ـ ‌ه ه ـه‌مــان ژاكـه‌تـ ‌ه‬ ‫سه‌رقاڵی ئاماده‌بوون بۆ به‌ڕێوه‌بردنی زه‌رده‌كه‌و‌ه كه‌ «بۆ شه‌پاڵخه‌كێشان ب ‌ه‬ ‫ده‌موچاوی حه‌زی عامه‌ی خه‌ڵكه‌وه‌« ل ‌ه‬ ‫كۆنفرانسی ڕۆژنامه‌وانی بووین‪.‬‬ ‫پیاو‌ه گه‌نجه‌گ ‌ه دواجــار ب ‌ه بزه‌یه‌كی به‌ری ده‌كرد؟‬ ‫ێ مایكۆفسكی بڕیارمان دا هه‌تا‬ ‫ل ‌ه كاف ‌‬ ‫ل ـه‌خــۆبــردوان ـه‌‪ ،‬سیمایه‌كی گــه‌ش و‬ ‫دره‌وشاو‌ه و هه‌ڵسووكه‌وتێكی نه‌رمونیان ما ‌ڵ و مــۆزه‌ی ئانا ئه‌خماتۆڤا پیاس ‌ه‬ ‫هات ‌ه پێشه‌و‌ه و ب ‌ه فارسی خۆی ناساند‪ :‬بكه‌ین‪ .‬جاده‌كان چۆڵ و سارد و كه‌م‬ ‫«ســاو جه‌نابی ده‌باشی! من كه‌یوان نوور بــوون‪ .‬كه‌یوان ك ‌ه وه‌ك بڵێی ب ‌ه‬ ‫جی‪.‬پی‪.‬ئێسێكی مه‌غزی ئێمه‌ی به‌ر‌ه‬ ‫كه‌ریمیم‪ ،‬ده‌رهێنه‌ری سینه‌ما‪».‬‬ ‫ده‌ستمان ب ‌ه قسه‌كردن كــرد‪ ،‬وه‌ك ماڵی ئه‌خماتۆڤا ده‌برد‪ ،‬باسی فیلمه‌كانی‬ ‫بڵێی هه‌میش ‌ه یه‌كمان ناسیوه‌‪ .‬پاش داهاتووی ده‌كرد‪ .‬پێش گه‌یشتن ب ‌ه ماڵی‬ ‫كاروباری ڕۆژانه‌ی فێستیڤاڵ‪ ،‬ب ‌ه كه‌یوانم ئه‌خماتۆڤا‪ ،‬كه‌یوان ل ‌ه سه‌رسووچێكدا‬ ‫وت ب ‌ه نیازم بچم ‌ه ده‌ره‌و‌ه ئه‌و كافه‌ی ‌ه وه‌ستا و وتی‪« :‬ئێره‌ هه‌مان شوێن ‌ه ك ‌ه‬ ‫بــدۆزمــه‌و‌ه كـ ‌ه شوێنی كــۆبــوونـه‌وه‌ی برۆدسكی لێی ده‌ژیا‪».‬‬ ‫جاد‌ه بێده‌نگ و زه‌رد و وه‌همییه‌كه‌مان‬ ‫شاعیر‌ه ئه‌فسانه‌ییه‌كانی ڕووسیای وه‌ك‬ ‫تێپه‌ڕاند‪ .‬ل ‌ه حاڵێكدا ك ‌ه سه‌رقاڵی‬ ‫ئانا ئه‌خماتۆڤا و مایكۆفسكی بووه‌‪.‬‬ ‫زیــره‌ك‪ ،‬كۆنجكۆڵ و لێكۆڵه‌ر بوو‪ ،‬خوێندنه‌وه‌ی مۆنۆمێنته‌كان بــووم‪،‬‬ ‫سروشتێكی گــه‌رمــوگــوڕی ه ـه‌بــوو‪ ،‬كه‌یوان ب ‌ه ئایفۆنه‌كه‌ی من ل ‌ه پشته‌و‌ه‬ ‫قــس ـه‌ك ـه‌رێــكــی ســروشــتــی بــــوو‪ .‬ل ‌ه چه‌ند ڕه‌سمێكی لێ گرتم ك ‌ه تیایاندا‬ ‫پارادۆكسێكی سه‌یروسه‌مه‌ر‌ه و ڕێونكه‌ری له‌ ڕاسكۆلنیكۆڤێكی پیر و په‌ككه‌وت ‌ه‬ ‫گه‌نجێتیدا‪ ،‬زانستێكی نائاسایی و به‌رزی ده‌چووم‪.‬‬ ‫گـــه‌ڕایـــنـــه‌و‌ه ســـه‌ر ئـــه‌و جـــاده‌ی‬

‫ده‌یبردینه‌و‌ه بۆ ماڵی ئه‌خماتۆڤا‪ .‬ل ‌ه‬ ‫جاده‌ی ده‌روازه‌كه‌ی مۆزه‌ی ئه‌خماتۆڤا‪،‬‬ ‫گه‌اڵ وشكه‌كان ل ‌ه ژێر قاچماندا خشپه‌یان‬ ‫ده‌هات‪ ،‬هه‌ستێكی سه‌یرم تێدا دروست‬ ‫بــوو وه‌ك ئـــه‌وه‌ی پێشووتریش له‌و‬ ‫شوێنه‌دا بووبێتم‪ :‬وه‌ك بڵێی پێشتر لێر‌ه‬ ‫بووبێتم و ئه‌م ڕێگه‌م بڕیبێت و زانیبێتم‬ ‫ئانا ئه‌خماتۆڤا چاوه‌ڕێمانه‌‪ .‬كه‌یوان ئارام‬ ‫و بێده‌نگ بوو‪.‬‬

‫لێدانی قامچی له‌ جه‌سته‌ی‬ ‫ده‌رهێنه‌ر؟‬

‫ڕۆژی دواتر كه‌یوان له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی‬ ‫فێستیڤاڵه‌كه‌دا ڕێكی خست ك ‌ه دوایین‬ ‫فیلمه‌كه‌ی ببینین‪« .‬نووسین ل ‌ه سه‌ر‬ ‫شار (‪ .»)2012‬به‌رهه‌مێكی به‌بایه‌خ‬ ‫ده‌رباره‌ی گرافیتییه‌كانی تاران ل ‌ه سێ‬ ‫ده‌یه‌ی ڕابوردوودا‪.‬‬

‫ك ‌ه هۆتێله‌كه‌م به‌ره‌و فڕۆكه‌خان ‌ه به‌جێ‬ ‫هێشتبوو‪ .‬كه‌یوان بۆ مااڵواییكردن ل ‌ه من‬ ‫هاتبوو‌ه هۆتێله‌ك ‌ه و پێكه‌و‌ه بڕیارمان دا‬ ‫له‌ پێوه‌ندیدا بمێنینه‌وه‌‪.‬‬ ‫پاش نزیكه‌ی ساڵێك‪ ،‬ڕێك هه‌فته‌یه‌ك‬ ‫به‌ر ئێستا‪ ،‬هه‌واڵێكم بیست ك ‌ه دای‬ ‫چه‌ڵكاندم و شۆك بووم‪« .‬ده‌رهێنه‌ری‬ ‫ئێرانی‪ ،‬بـــراوه‌ی چه‌ندین خــه‌اڵت ل ‌ه‬ ‫فێستیڤاڵ ‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‪ ،‬ئه‌و كه‌سه‌ی‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه فیلمه‌كانیدا سه‌رقاڵی گرفت و‬ ‫كیشه‌كانی ژیانی مۆدێرن و ده‌ربڕینی‬ ‫سیاسی ل ‌ه نێو كۆماری ئیسالمیدا بوو‪،‬‬ ‫ئێستا ب ‌ه هۆی دروستكردنی ئه‌و فیلمان ‌ه‬ ‫بۆ ‪ ٦‬ساڵ زیندانی و به‌ لێدانی ‪٢٢٣‬‬ ‫قامچی مه‌حكوم كرابوو‪ ».‬ئه‌م ده‌رهێنه‌ر‌ه‬ ‫كه‌س نه‌بوو جگه‌ له‌ كه‌یوان كه‌ریمی‪.‬‬ ‫نه‌مده‌توانی بڕوا به‌م هه‌واڵ ‌ه بكه‌م‪:‬‬ ‫پووچیی ئه‌م تۆمه‌تانه‌‪ ،‬توندوتیژیی ئه‌م‬ ‫فیلمه‌ك ‌ه بۆ من به‌ده‌ر ل ‌ه لێهاتوویی حوكم ‌ه و ئیبتزال و سه‌خافه‌تێكی ته‌واوی‬ ‫به‌رهه‌مه‌ك ‌ه خــۆی‪ ،‬كاریگه‌ر بــوو‪ .‬سێ لێدانی قامچی ل ‌ه ده‌رهێنه‌رێكی گه‌نج ب ‌ه‬ ‫ده‌ی ‌ه به‌ر ل ‌ه ئێستا من كتێبێكم ده‌رباره‌ی هۆی دروستكردنی فیلمه‌كانیه‌وه‌‪.‬‬ ‫وێــنـه‌ســازیــیـه‌كــانــی شــۆڕشــی گه‌النی‬ ‫ئێران (‪ )١٩٧٩-١٩٧٧‬نووسیبوو ك ‌ه‬ ‫به‌شێكیشی ده‌رباره‌ی گرافیتییه‌كان بوو‪ .‬سه‌خافه‌ت و ئیبتزالی ستالینیستی‬ ‫ئه‌مڕۆ چیتر ناتوانم بیر ل ‌ه ئه‌خماتۆڤا‪،‬‬ ‫پاشان حامد یووسفی‪ ،‬ده‌رهێنه‌رێكی‬ ‫به‌رجه‌سته‌ی دیكه‌‪ ،‬دۆكیۆمێنتارییه‌كی مایكۆفسكی یان برۆدسكی بكه‌مه‌و‌ه به‌بێ‬ ‫مه‌زنی له‌سه‌ر بنه‌مای به‌شی «به‌رپابوونی ئه‌وه‌ی كه‌یوان كه‌ریمی ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫شۆڕشێك (كتێب‪ »)٢٠٠٢-‬بۆ كه‌ناڵی زه‌ینی بیره‌وه‌رییه‌كانمدا ‌بیر بهێنمه‌وه‌‪.‬‬ ‫بی‪.‬بی‪.‬سی دروست كردبوو‪ .‬ل ‌ه ‪-‬نووسین وێناكردنی كه‌یوان ك ‌ه چنگاڵی هه‌مان‬ ‫لــه‌س ـه‌ر شـــار‪-‬ی كـه‌یــوانــدا ڕه‌وای ـه‌تــی ئیبتزالی ستالینیستیی ده‌س ـه‌اڵت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌م گرافیتییان ‌ه ل ‌ه دوای ڕووداوه‌كانی بازنه‌یه‌كی گرنگی ل ‌ه مێژووی شیعر و‬ ‫بــزووتــن ـه‌وه‌ی ســـه‌وزی ‪ ،٢٠٠٨‬وێــڕای ئه‌ده‌بی ڕووسیا خست ‌ه ژێر كاریگه‌رییه‌وه‌‪،‬‬ ‫تێگه‌یشتنێكی وریایان ‌ه بۆ جوانیناسی و ب ‌ه قووڵی ئازاری ده‌دام‪.‬‬ ‫٭ حه‌مید ده‌بــاشــی‪ :‬پرۆفیسۆری‬ ‫كه‌یوان ده‌بێت ئــازاد بێت‪ ،‬شــاد و‬ ‫مێژوو‪ ،‬به‌ كار گیرابوو‪.‬‬ ‫به‌ده‌ماخ و بتوانێ په‌ڕ و باڵ ب ‌ه خه‌ونه‌كانی دیراساتی ئێرانی و ئه‌ده‌بیاتی به‌راوردكاری‬ ‫دوایــیــن بــیــره‌وه‌ریــی مــن ل ـه‌بــاره‌ی‬ ‫بدات‪ ،‬بتوانێت بفڕێت‪ .‬توندوتیژیی ئه‌م ل ‌ه زانكۆی كۆڵۆمبیا‪ ،‬نیۆیۆرك‪ ،‬والیه‌ت ‌ه‬ ‫كه‌یوانه‌وه‌‪ ،‬به‌یانیی زووی ڕۆژێــك بوو‬ ‫یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا‪.‬‬

‫حوكم ‌ه موبته‌زه‌له‌‪ ،‬ئ ـه‌و ل ‌ه كه‌شفی‬ ‫ڕاستییه‌كانی دیك ‌ه و بینینی گۆشه‌نیگای‬ ‫شاراوه‌ی ئه‌وه‌ی مه‌ینه‌تییه‌كانی واڵته‌كه‌ی‬ ‫پــێــوه‌ی ده‌نــاڵــی‪ ،‬دوور ده‌خــاتــه‌و‌ه و‬ ‫هه‌موو ئه‌م ئاڵۆزییانه‌مان پێ نیشان‬ ‫ده‌دات ك ‌ه توانیم ل ‌ه پێچه‌ڵپلووچی‬ ‫سینما جوانه‌كه‌یدا بیناسم‪ .‬ئه‌و ده‌بێت‬ ‫گه‌ش ‌ه بكات‪« :‬ئه‌و هه‌ڵقواڵوی نیگای‬ ‫كیاڕۆسته‌میی ‌ه ل ‌ه گۆشه‌نیگای جیهانی‬ ‫ئێم ‌ه بۆ ڕاستییه‌كان‪».‬‬ ‫ســــیــــنــــه‌مــــای ئــــــێــــــران لــ ‌ه‬ ‫س ـه‌ره‌ولــێــژبــوون ـه‌وه‌دایــه‌‌‪ .‬لـ ‌ه حاڵێكدا‬ ‫كـ ‌ه فێستیڤاڵ ‌ه گ ـه‌وره‌كــانــی فیلم ل ‌ه‬ ‫سه‌رانسه‌ری جیهاندا ل ‌ه دووی ڕوانینێكی‬ ‫نــوێــن‪ ،‬سیما نــاســراو‌ه جیهانییه‌كان‬ ‫سه‌رقاڵی دووبــاره‌كــردن ـه‌وه‌ی خۆیانن‪.‬‬ ‫ده‌رهێنه‌ری ب ـه‌ره‌ی كه‌یوان كه‌ریمی‪،‬‬ ‫به‌ڵێنی ئه‌م داهاتووه‌ن ك ‌ه ل ‌ه ئێستاو‌ه‬ ‫ده‌كرێ پێشبینی بكرێن‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم‪ ،‬ب ـ ‌ه پــێــچـه‌وانـه‌ی جه‌عفه‌ری‬ ‫په‌ناهی و موحسین مه‌خمه‌ڵباف و به‌ده‌ر‬ ‫ل ‌ه كواڵیتیی فیلمه‌كانیان‪ ،‬فیلمه‌كانی‬ ‫كه‌یوان ل ‌ه فێستیڤاڵگه‌لی وه‌ك به‌رلین‬ ‫و ڤێنیزدا نمایش ناكرێن‪ .‬ئه‌و ته‌نها‬ ‫ده‌رهێنه‌رێكی گه‌نجی كورده‌ ك ‌ه كه‌متر‬ ‫ناسراوه‌‪ .‬به‌اڵم ناوی ئه‌و ل ‌ه سه‌ره‌وه‌ی‬ ‫به‌دناویی ئه‌وانه‌ی مه‌حكومیان كردووه‌‪،‬‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬ئانا ئه‌خماتۆڤا‪ ،‬ڤالدیمێر‬ ‫مایكۆفسكی و جۆزیف برۆدسكی وه‌ك‬ ‫شایه‌تی قسه‌كانی مــن ل ـ ‌ه ته‌نیشت‬ ‫كه‌یواندا ده‌مێنه‌وه‌‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )540‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/2/20‬‬

‫فرانتس كافكا‬

‫شاعیری گوناه و شورەیی‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ئیدمۆند ویڵسۆن دەڵێت‪( :‬تاكە‬ ‫نــووســەرێــك كــە لــە بەیانیان‬ ‫و لەكاتی بەرچاییدا‪ ،‬توانای‬ ‫خوێندنەوەیم نەبێت ماركیز‬ ‫دی ســادە)‪ .‬بــەاڵم من لەگەڵ‬ ‫ئەو بۆچونەیدا نیم و پێم وایە‬ ‫خوێندنەوەی كافكا لەو ئان و‬ ‫ساتانەدا‪ ،‬كارێكی تاقەتپڕوكێن‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫چیرۆكەكانی كافكا‪ ،‬لێوان لێون لە ئێش‬ ‫و ئازار و باس و خواسی برین و شپرزەیی‬ ‫سادی ‪-‬مازۆخی و دڵڕەقیەكی ب ‌ێ پاساو‬ ‫و لــەڕادەبــەدەر‪ .‬لە تێكستەكانیدا دیمەنی‬ ‫ئاژەڵگەلێكی دڕندە و قالۆنچە و سیساركە‬ ‫كەچەڵەو‪ ،‬بونەوەرگەلێكی قێزەونی دیكە‬ ‫دەبینین‪ .‬لەپشت هــەمــوو ئــەوانــەشــەوە‬ ‫نائومێدیەكی قوڵ هەیە‪ .‬من ناخوازم بەم‬ ‫شێوەیە و بــەم قسانە ڕۆژەكـــەم دەست‬ ‫پێ بكەم‪ .‬جگە لەوە بۆ پێش نوستنیش‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی كافكا دەست نادات‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2012‬نوسەرێك بەناوی ساول‬ ‫فرید لیندەرەوە كتێبێك دەربــارەی كافكا‬ ‫دەنوسێت‪( :‬كافكا‪ ..‬شاعیری گوناه و‬ ‫شورەیی)‪ .‬نوسەری ئەو كتێبە زیاتر سەرقاڵی‬ ‫مێژووە‪ ،‬نەك ئەدەب‪ .‬بنەماڵەكەشی وەك‬ ‫بنەماڵەی كافكا‪ ،‬جولەكەن و بە ئەڵمانی‬ ‫قسەدەكەن و لەپراگ نیشتەجێن‪.‬‬ ‫ســاول فرید لیندەر‪ ،‬بەچاكی ئاشنای‬ ‫تــەواوی ئەو تیۆریایانەیە كەپەیوەندییان‬ ‫بە بەرهەمەكانی كافكاوە هەیەو (بەژمارە‬ ‫زۆرنین)و بریتین لەس ‌ێ ڕۆمانی تەواونەكراو و‬ ‫دەیان كورتە چیرۆك و یاداشت و ئافۆریسم‬ ‫و ئەو نامانەی بۆ ئەو ژنانەی هیچ یەكێكیانی‬ ‫نەهێنا‪ ،‬لەگەڵ نامە بەناوبانگەكەی بۆ باوكی‬

‫كە تالەژیاندامابوو نەناردی بۆی و نەباڵویشی‬ ‫كردەوە‪ .‬فرید لیندەر لەو كتێبەیدا‪ ،‬گەشتێكی‬ ‫خێرا بە نێو ژیان و بەرهەمەكانی كافكادا‬ ‫دەكات‪ .‬ئەوەش بەو مەبەستەیە تا بلیمەتی و‬ ‫لێهاتویی بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫بۆیەك چركەش چیە‪ ،‬فرید لیندەر گومان‬ ‫لە گەورەیی و لێهاتویی كافكا ناکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناتوانێت ڕێــك و ڕاســت چاوگی بلیمەتی‬ ‫ئــەومــان بــۆ دەســت نیشان بــكــات‪ .‬وەك‬ ‫جێرمی ئاڵدەری ڕەخنەگر دەڵێت‪( :‬كافكا‬ ‫وەك پرۆست سەرساممان ناكات و لەڕوی‬ ‫خوڵقاندنی ئایدیاكانیشەوە شان لە شانی‬ ‫جۆیس نادات‪ ،‬بەاڵم دنیابینی ئەو زۆر سەخت‬ ‫و بە ئازارترەو لەهەركەسێكی دیكەش زیاتر‬ ‫یۆنێڤێرسالیترە)‪.‬‬ ‫ئەو ئەنگێزە گەردونگەراییەی الی كافكا‪،‬‬ ‫هۆكارەكەی ئەوەیە هەمیشە لەڕەهاگەرییەوە‬ ‫دەست پێدەكات‪ .‬دەسپێكی ئەو لەشوێن‬ ‫گەلێكەوەیە بـ ‌ێ ن ــاون‪ ،‬زۆرێــكــی زۆر لە‬ ‫كارەكتەرەكانی دێن و دەچــن‪ ،‬ب ‌ێ ئەوەی‬ ‫بچنە ژێر هیچ پێناسەیەكەوە‪ .‬ئەو ج ‌ێ و‬ ‫شوێنانەشی باسیان دەكات‪ ،‬هەر بەو جۆرەن‪.‬‬ ‫واتە لەبەردەم مەترسیدان و لەناودەچن وەك‬ ‫مۆتەكەیەك دەردەكەون‪.‬‬ ‫مــارســێــل پــرۆســت و جیمس جۆیس‬ ‫لەوردەكاریەكانەوە دەچن بەرەو ڕەها‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫كافكا لەڕەهاوە بەرەو وردەكاریەكان دەچێت‪.‬‬ ‫هــەرئــەوەش هەستێكی واالی خوێنەرانی‬ ‫دروســت دەكــات كەپێیان وابێت شتێكی‬ ‫نائاسایی ڕودەدات‪ ،‬بەاڵم ناتوانن ماهیەتی‬ ‫ئەوشتە دیاری بكەن و بزانن چییە‪.‬‬ ‫لەونامەی كافكا بۆ باوكی نوسیووە‪،‬‬ ‫دەتوانین بزانین هێرمان كافكا پیاوێكی‬ ‫دڵــڕەق و سەختگیربووە‪ .‬وەهــا مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ كوڕەكەیدا كردووە كە بەكەڵكی هیچ‬ ‫شتێك نایەت‪.‬‬ ‫ئێمە ئــەوە دەزانــیــن كــە كافكا وەك‬ ‫پارێزەرێك لە دەزگای دڵنیایی بۆ بەرگریكردن‬ ‫لەكرێكاران‪ ،‬تاخانەنشینی لە تەموزی ‪1922‬‬

‫كاریكردووە‪ .‬ڕەنگە گرنگی خۆی هەبێت گەر‬ ‫باس لە پەیوەندیە شكسخواردووەكانی بكەین‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكانیدا‪.‬‬ ‫كافكا لەژیانیدا بۆ هاوسەرگیری دووجار‬ ‫چۆتەپێش و ئەوەشی لەگەڵ یەك ئافرەتدا‬ ‫كــردووە (فلیسە پــاوەر)‪ ،‬بەاڵم نە لەگەڵ‬ ‫ئەوداو نە لەگەڵ هیچ كەسی دیدا هاوسەرگیری‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1924‬لەتەمەنی چــل ساڵیدا‬ ‫(بەنەخۆشی سیل) كۆچی دوایــكــردووە‪.‬‬ ‫ژیانێكی پڕنەهامەتی دەگوزەرێنێ‌‪ .‬تەنها ئەو‬ ‫شەوانەی خۆش و پڕچێژ بووە كە هەرخۆی‬ ‫بووەو ب ‌ێ هەرا و زەناو بەب ‌ێ دەنگی‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫الپەڕە ڕەشكردنەوەبووە‪.‬‬ ‫بەرلەوەی بمرێت داوا لە ماكس برۆدی‬ ‫هاوڕێی دەكات‪ ،‬هەرچی بەرهەم و نوسینی‬ ‫هەیە بیسوتێنێت‪ .‬بــەاڵم ئــەو هاوڕێیەی‬ ‫بەگوێی نــاكــات و بـــەوەش ماكس بــرۆد‬ ‫دەبێتە قارەمانێكی الوەكــی‪ ،‬لەسەركێشیە‬ ‫ئەدەبیەكەی فرانتس كافكادا‪.‬‬ ‫ســـاول فــریــد لــیــنــدەر دەڵ ــێ ــت‪( :‬لــە‬ ‫چیرۆكەكانی كافكادا‪ ،‬گەیشتن بەهەقیقەت‬ ‫مەحاڵە‪ .‬ڕەنگە هەقیقەت بۆخۆشی هەر بونی‬ ‫نەبێت)‪ .‬هاوكات بیگلی دەڵێت‪( :‬هەند ‌ێ لەو‬ ‫بەرهەمانەی كافكا نوسیونی‪ ،‬شرۆڤە ناكرێن‬ ‫و خۆیان بەدەستەوەنادەن)‪.‬‬ ‫دەربــــارەی (بــەڕمــوزنــبــون) كە بەناو‬ ‫بانگترین بەرهەمی كافكایە‪ ،‬هیلەر دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەم ڕۆمانە ناچێتەژێر باری هیچ سستمێكی‬ ‫فیكریەوە و لەهیچ فۆرمێكی باوی تێگەیشتندا‬ ‫پۆلێن ناكرێت‪ ،‬هەربۆیە جۆرێك لەدڵەڕاوكێی‬ ‫فیكریمان تێدا دروست دەكات و لەگەڵیشیدا‬ ‫چەندین لێكدانەوەی خیراو لەناكاو دێتە ئارا)‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە یۆسیبۆ ڤیچ پێیوایە‬ ‫(ســـەرەڕای تێپەڕبونی سەدساڵ بەسەر‬ ‫دەرچونی كتێبی‪ -‬دادگایی‪-‬دا‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫نەگیشتوینەتە ئەوەی بەچاكی لێی حاڵی‬ ‫بین و هــەروەك ئەوانەواین كەلەسەرەتاداو‬ ‫یەكەمجار ئەو تێكستەیان خوێندۆتەوە‪.‬‬

‫بۆیە دەبێت چاوڕێی هیچ ئەنجامگیریەكی‬ ‫دیكە نەكەین‪ .‬كافكا خاوەن تایبەتمەندیەكی‬ ‫وەهابوو‪ ،‬دەیتوانی باز بەسەر ڕەخنەدا بدات‪.‬‬ ‫ئەوانەی هــەواداری فرانتس كافكان دەڵێن‬ ‫شرۆڤەكردنی بەرهەمەكانی‪ ،‬كارێكی زەحمەتە‬ ‫و تەنها دەخوێنرێتەوەو بەرز ڕادەگیرێت‪.‬‬ ‫پاشان سەرلەنو ‌ێ دەست بەخوێندنەوەی‬ ‫دەكـــەنـــەوە‪ ،‬تــا مــانــاكــەی بەشێوازێكی‬ ‫ئەفسوناوی ئەوقمان دەكات)‪.‬‬ ‫بەاڵم چی دەبێت گەر ئەو مانایەی كافكا‬ ‫هەڵگریەتی ساختە بێت و بۆئێستای ئێمە‬ ‫دەست نــەدات و بەسەر چوبێت؟ ئەمەش‬ ‫ئەوشتەیە كە لەبەرهەمە ئەدەبیە مەزنەكاندا‬ ‫ڕونادات‪.‬‬ ‫كافكا هەرچەندە لەساوپەنای دەسەاڵتێكی‬ ‫زاڵمانەی وەك باوكیدا دەژیا‪ ،‬كەچی تاسەرو‬ ‫سی سااڵنیش هەر لەماڵەوە مایەوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫بــەردەوام دوپاتی دەكــردەوە كەپیشەكەی‬ ‫وەك فەرمانبەرێك بڕستی لەبەربڕیووە‪ ،‬بەاڵم پێویستە كورتتربێت)‪ .‬سێنترالێتی خەون لە‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا دەست بەرداری نەبوو‪ ،‬تا چیرۆكەكانی كافكادا‪ ،‬دەمانگێڕێتەوە بۆالی‬ ‫نەخۆش نەكەوت و دوای ئــەوەش گیانی سێنترالێتی فرۆید كە پەیوەستە بەگرنگی و‬ ‫سپارد‪.‬‬ ‫بایەخی خەونەوە‪.‬‬ ‫فیلسە‬ ‫(وەك‬ ‫بەتەماكرد‬ ‫ژنێكی‬ ‫چەند‬ ‫تەشەنەسەندنی فرۆیدیزم و ناوبانگ‬ ‫پاوەری كڵۆڵ) كە لەماوەی چەند ساڵێكدا‪ ،‬دەركــردنــی كافكا‪ ،‬لــەیــەك كــاتــدابــوون‪.‬‬ ‫دووجار مارەی كردو بەڵێنی هاوسەرگیری شانەبەشانی یەك و هاوتەریب دەڕۆیشتن‪.‬‬ ‫پێداو واش دەرنەچوو‪.‬كافكا پێیوابوو ئەركی بەاڵم هەنوكە نێوبانگی فرۆید لەداكشاندایەو‬ ‫ئەوەیە (ژیانی تایبەتی خۆی بەجۆرێک كافكاش بەشێوازێكی سەیر لەهەڵكشان‬ ‫دابڕێژێت‪ ،‬وەك ئەوەی خەون و ئەندێشەیەك بەردەوامە‪.‬دەبێت زۆر چاك ئەوە بزانین كە‬ ‫بێت)‪ .‬وەل ـ ‌ێ خــەون و خەیاڵ هەرچەندە بەب ‌ێ بڕواهێنان بەفرۆید‪ ،‬چیرۆكەكانی كافكا‬ ‫دامــانــگــرێ ‌و شــااڵومــان بــۆ بێنێ‌‪ ،‬هەر سەنگ و قورسایی خۆیان لەدەست دەدەن‪.‬‬ ‫بەدەردمان نایەت و كۆتاییەكەی باش نابێت‪.‬‬ ‫هەمووئەمانە ڕوبەڕوی پرسیارێكی گرنگمان‬ ‫كافكا بۆخۆیشی كۆتایی بەناوبانگترین دەكەنەوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە ئاخۆ بەفیعلی‬ ‫چیرۆكەكانی (بەرموزنبون)ی بەدڵ نەبوو‪ ،‬كافكا نوسەرێكی گەورەیە؟‬ ‫ڕەنگە هەرئەوەش هۆكارێك بووبێت بۆ ئەوەی‬ ‫هەوادارانی مكوڕن لەسەر مەزنیەتیەكەی‪،‬‬ ‫نەیتوانیبێت ڕۆمانەكانی تری تەواو بكات و بە بەاڵم هۆكارەكانیان بۆدەست نیشان ناكرێت‬ ‫تەواونەكراوی جێیان بێڵێت‪.‬‬ ‫و داوادەكـــەن ئــەو خوێندنەوە ڕەخنەییە‬ ‫وەك یەكێك لەهاوڕێكانی دەربـــارەی تەقلیدیانەی بۆ بەرهەمەكانی دەكرێت‪،‬‬ ‫ڕۆمــانــی (كــۆشــك) دەڵــێــت‪( :‬زۆر لــەوە كــۆتــایــیــان پێبێت‪ .‬لــەالیــەكــی دیــكــەوە‬ ‫درێژترە كەخەون بێت‪ .‬چیرۆكی لەوجۆرە ڕەخنەگرانی (ئــەوانــەش كەمینەیەكن)‪،‬‬

‫پێیانوایە كافكا تێكست گەلێكی بۆ‬ ‫جێهێشتوین كەباس لە خەمناكی ڕۆحێك‬ ‫دەكات‪ ،‬ژیانی هاوچەرخ هاڕیویەتی‪.‬‬ ‫وەك هێنری جەیمس لەوتارێكیدا كە‬ ‫دەربــارەی تۆرگینۆف نوسیویەتی دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەوەی ئێمە دەمانەوێت دەربارەی نوسەرێك‬ ‫بیزانین‪ ،‬هەست و نەستیەتی بەرامبەر‬ ‫بەژیان)‪ .‬كافكاش پێیوابوو ژیان بەجۆرێك‬ ‫ئاڵۆزە‪ ،‬تەحەمول ناكرێت‪ .‬ئێجگار سەخت‬ ‫و دژوارەو زۆربەی كاتەكانی خاڵیە لەچێژ‪.‬‬ ‫هــەربــەو جــۆرەش لەچیرۆكەكانیدا باسی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫دەبێت ئەوە بڵێین‪ ،‬ئەوە چاكترین شتێك‬ ‫نییە كەبشێت لەنوسەرێكی مەزنی چاوەڕوان‬ ‫بكەین‪ .‬نوسەری مەزن لەئاست نهێنیەكانی‬ ‫ژیاندا ئەوق دەبێت و سەری سوڕدەمێنێ‌‪،‬‬ ‫وەل ‌ێ فرانتس كافكای سیاچارە قوربانیەك‬ ‫بوو ژیان پلیشاندیەوە‪.‬‬

‫شۆڕش بۆ ئازادیی تاک یان مانەوە لە بازنەی توندوتیژیدا‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫بەشی دووەم‪ -‬کۆتایی‬ ‫ئاکام تاهیر لە دەرکەوتنێکی نوێدا‬

‫ئاکام لە چەند ساڵی ڕابـــردوودا و لە‬ ‫هەریەک لە نمایشەکانی گۆشەنشینانی ئالتۆنا‬ ‫و پەیکەری ژن وەک گۆڕەپانی شەڕدا نیشانی‬ ‫داوە ئەکتەرێکی بەتوانا و پڕوزەیە و دەزانێت‬ ‫چۆن بە باشی کەڵک لە تواناکانی وەربگرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم نواندن و بەرجەستەکردنی ڕۆڵی ساد‬ ‫ئاکامێکی تەواو نوێ و جیاوازی پێشکەش کرد‬ ‫کە هەرگیز پێشتر ئاکام تا ئەو ئاستە بەرز‬ ‫و کاریگەرە نەبینرابوو‪ .‬هیوا هەڵبژاردنێکی‬ ‫دروستی هەبوو بۆ ئەم توانایەو بە باشیش‬ ‫وەاڵمەکەی وەرگرت‪ .‬ئاکام لەو ساتانەشدا‬ ‫دیالۆگی نەبوو هاتوچۆ و جوڵەی کاریگەری‬ ‫هەبوو هەست بە قورساییەکی زۆری دەکرا‬ ‫لەسەر تەختەی شانۆ‪ .‬یان کاتێک دەچوە الی‬ ‫بەشی دواوەی شانۆ و لەپەنای گوتینگەکەدا‬ ‫دەوەستا‪ .‬هاتنی خێرای بۆ پێشەوەی شانۆ و‬ ‫چونە قواڵیی پانتایی شانۆ و ڕووبەڕووبوونەوە‬ ‫کاریگەرەکانی لەگەڵ مارادا لە ساتە هەرە‬ ‫درەوشاوەکانی ئاستی نواندنی لە نمایشەکەدا‬ ‫بوو‪ .‬ساتی قامچی لێدانی لە الیەن کۆردییەوە‬ ‫و بەهەمان شێوە ساتی سێکسکردنی لەگەڵ‬ ‫هەمان کارەکتەر لە ساتە هەرە جوانەکانی‬ ‫شانۆکەو نواندنی ئاکام بوو‪ .‬هیوا ئاکامێکی‬ ‫بەتواناترو تەواو جیاوازتری پێشکەش کرد‪.‬‬ ‫تەها محەمەد لە ڕۆڵــی مــارادا بەدەنگ و‬ ‫جەستەی پڕ لــەوزەی بینەری شانۆکەی‬ ‫ســەرســام دەکـــردو بــە چەشنێک گوتارە‬ ‫حەماسییەکانی مــارای پێشکەش دەکــردو‬ ‫ڕۆڵی شۆڕشگێڕێکی پڕ لە جۆش و خرۆش‬

‫و لەهەمان کاتدا ماندو و نەخۆشی دەگێڕا‬ ‫بینەری دەکردە هاوڕای خۆی و وای دەکرد‬ ‫بەچاوی ئەو ببینێت‪ .‬تەها بەجۆڕێک و بە‬ ‫نەفەسێکی کاریگەرەوەو لەجێگای پێویستدا‬ ‫تۆنەکانی بەرز دەبوونەوەو هاواری دەکردو‬ ‫هەوڵی دەدا هەموو دەوروبــەرەکــەی بخاتە‬ ‫ژێر کاریگەری خۆیەوە کە بۆ هەمیشە لە‬ ‫ڕۆژە فایەق لە ڕۆڵی کۆڵمێدا‬ ‫یادەوەریماندا دەمێنێتەوە‪ .‬ڕەوا نییە زۆرجار‬ ‫کە بەڕێوبەری نەخۆشخانە دەروونییەکەیە‪،‬‬ ‫تەنیا ئاماژە بە تۆنی دەنگی و کاریگەربوونی هێندە ڕۆڵێکی جوانی پێشکەش کرد کە‬ ‫ئەم ئەکتەرە دەکرێت و بەس! لە کاتێکدا دەکرێت بە ڕەهاییەوە بڵێم پێشتر لە هیچکام‬ ‫تەها بە میمیکی دەموچاو و جوڵەی ڕوخسار لە و نمایشانەی تــردا کە ڕۆڵــی دیــوە بەو‬ ‫هەمیشە نیشاندەری تواناکانی ئەکتەرێکە کە جۆرە دەرنەکەوتوەو نەیتوانیوە ئەو ئاستە‬ ‫وردترین ڕەگەزی نواندن لەبەرچاو دەگرێت‪ .‬لە نواندن پێشکەش بکات‪ .‬ئەمەش کاریگەری‬ ‫ماندویی ڕوخساری و ئیشکردن بە سیما ڕاستەوخۆی دەرهێنەر نیشان دەدات لەسەر‬ ‫کە بەجوانی ماندویی شۆڕشگێڕێکی ماندوو ئاستی نواندنی ئەکتەرەکان و بەتایبەتیش‬ ‫نەخۆشی بەرجستە دەکرد چ ئەو کاتانەی هەردوو ئەکتەر‪ ،‬ئاکام تاهیر «ساد» و کۆڵمێ‬ ‫لە بانیۆکەدا دادەنیشت چ ئەو کاتانەی «ڕۆژە فایەق»‪ .‬هەموو ساتەکانی نواندنی‬ ‫دەکەوتە گوتاردان و دیالۆگ لەگەڵ ساد دا و بەتایبەتیش کە لە سەرەتای شانۆکەوە‬ ‫ئاستێکی بەرزی نواندنی پێشکەش دەکرد‪ .‬دێت و چیرۆکی نمایشەکە ڕادەگەیەنێت و‬ ‫تایەر عەبدولواحید لە ڕۆڵی جاک ڕۆ کە کۆنە وەک بەڕێوبەرێکی لیبراڵ و ئازادیخواز خۆی‬ ‫قەشەیەکی یاخییە و زۆرجار حەماسەتێک نیشان دەدات تا ئەوساتانەی کەهەندێک جار‬ ‫زیاتر لە مارا نیشان دەدات و هاندەرێکی دەیەوێت شانۆییەکە ڕابگرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پــڕ لــــەوزەو هەستی شۆڕشگێرانەیە و لــەگــەڵ سیاسەتی ئێستادا ناگونجێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێکی کاریگەر دەردەکەوێت و الیەنگرانی هەڵچونەکانی بەجێ و گونجاو و دەرگیربوونی‬ ‫شۆڕشەکەی مارا هان دەدات وەک ئەوەی ئەو لەگەڵ ئەکتەرەکانی ترو هاوارکردنی و لەپڕ‬ ‫لە مارا تینوتر بێت و زیاتر دەبێت بجەنگێت هاتنەوە سەر تەختەی شانۆی هێندە ڕەوان‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی‪ .‬هەر ساتێکی و باوەڕپێکەر و پڕ هەستە بوەتە ستونێکی‬ ‫دەرکەوتن و ئەداکردنی جاکرۆ کاریگەری سەرەکی شانۆکەو کامڵکەری ئاستی بااڵی‬ ‫قوڵی لەسەر بینەر دادەنا و تۆنی حەماسی نواندن لە شانۆییەکەدا‪.‬‬ ‫و بەتینی و دیالۆگەکانی بینەری دەهەژاند‪،‬‬ ‫نەوا موکورجی یەکێکە لە ئەکتەرەکان و‬ ‫بەتایبەت کاتێ کە مارای زیاتر هان دەدا و لە هەمان کاتدا میوزیسیان و ئاوازدانەری‬ ‫داوای لێ دەکرد کات بە فیڕۆ نەدات و ساتی نمایشەکەیە و گۆرانیەکانی نمایشەکە فێری‬ ‫شۆڕش بقۆزێتەوە‪.‬‬ ‫نەخۆشەکان دەکات و خۆیشی بەشداریان‬ ‫تایەر عەبدولواحید هێندە جــوان ڕۆڵی‬ ‫جاکرۆی دەبینی بینەر حەسرەتی دەخوارد‬ ‫بۆ هەموو ئەو سااڵنەی ئەم ئەکتەرە دوور‬ ‫بووە لە تەختەی شانۆ و کەمترین بەرهەمی‬ ‫هەبووە‪.‬‬

‫لەگەڵ دەکـــات‪ ،‬هەندێ جاریش فرسەت‬ ‫دەهێنێت و له چوارچێوەی کارەکە دەردەچێت‬ ‫و بە ئارەزوی خۆی گۆرانی دەڵێت و مۆسیقا‬ ‫دەژەنێت و نمایشی یاخیبوونی لەگەڵ ئەواندا‬ ‫کامڵتر دەکات‪ .‬وەک یەکێک له ئەکتەرەکان‬ ‫گۆرانیەکانی و مۆسیقاکەی ڕیتمێکی زۆر‬ ‫کاریگەرو تایبەت دەبەخشێت بە شانۆکەو‬ ‫یەکێکە لە پایە سەرەکییەکانی شانۆکەو‬ ‫بەرزبونەوەی ئاستی نمایشەو بە خێرایی‬ ‫ڕیتمێک بە باشترین شێوە‪.‬‬ ‫نەوا موکورجی نەک تەنیا وەک مۆسیقاری ناو‬ ‫نمایشەکە ڕۆڵی ئەکتەرێکی بەتوانا دەبینێت‪،‬‬ ‫بگرە مایسترۆی ڕاستەقینەی هاوئاهەنگی و‬ ‫یەکخستن و یەکڕیتمی بوو لەنمایشەکەدا‪.‬‬ ‫نەک وا دەرنەدەکەوت یەکەمجارە ڕۆڵ ببینێت‬ ‫بەڵکو وەک ئەکتەرێک ڕۆڵــی دەگێڕا کە‬ ‫وزەی دەبەخشی بە ئەکتەرەکانی دەروبەری‬ ‫و لە دۆزینەوە (کەشف)ەکانی تری هیواو‬ ‫دەستکەوتە گرنگەکانی شانۆیی ماراساد بوو‬ ‫بۆ شانۆی ئێمە‪.‬‬ ‫شاد شەوکەت حیکایەتخوانێکی کاریگەرو‬ ‫نواندنێکی پڕ لە هەست و وزەیەکی زۆری‬ ‫هەبوو‪ .‬جوڵەو تۆنێکی زۆر بەرزی نمایش‬ ‫دەکردو لە ساتەکانی دەرکەوتن و دەڕبڕین‬ ‫و دیالۆگەکانیدا و دەرگیربوونی لەگەڵ‬ ‫نەخۆشەکان و بەتایبەت ساتی بەریەککەوتنی‬ ‫توندوتیژی لەگەڵ یەکێک لە نەخۆشەکان‬ ‫(محەمەد ئەبوبەکر) لە ساتە زۆر جوان و‬ ‫کاریگەرەکانی نمایشەکە بوو‪.‬‬

‫دییە عەلی‬

‫ڕۆڵی شارلۆت_کۆردی دەبینێت یەکێکە‬ ‫لەو ئەکتەرانەی جوڵەی جوان و دەربڕینی‬

‫و ڕوون و ئەدایەکی زۆر باش و کاریگەری‬ ‫هەبوو نەک لە نێوان ئەو چەند ئەکتەرە بە‬ ‫ئەزموونەدا نە شارابوویەوە بەڵکو شانبەشانی‬ ‫ئــەوان ڕۆڵــی کاریگەری خۆی بەرجەستە‬ ‫دەکرد‪ .‬لە و ساتانەدا کە شارلوت زۆر حەزی‬ ‫لە خەوە و زۆر جار دەخەوێت و چونە بەشی‬ ‫سەرەوەی شانۆو جیابونەوە و تاک کەوتن و‬ ‫دیسان خەوتن و هاتنەوەی بۆ ناو گروپەکە و‬ ‫تا ئەوساتەی خەنجەر دەگرێت بە دەستییەوە‬ ‫وبە مارا دەڵێت‪« :‬مارا‪ ،‬من و تۆ خەونمان‬ ‫بەوەوە دەدی ئەم دنیایە بگۆڕین بە دنیایەکی‬ ‫تر‪ ،‬بەاڵم ئەم دوو گۆڕانەی من و تۆ گەلێک‬ ‫جیاواز بوون لە یەکتر‪ ،‬ئەوەی تۆ بەسەر‬ ‫چیایەک لە الشەی مرۆڤدا هەڵدەچوو‪ .‬مارا‪،‬‬ ‫من هاتووم تۆ بکوژم‪ ،‬تا هەموو خەڵکی ئازاد‬ ‫بکەم‪ ».‬دییە مژدەی ئەکتەرێکی ئایندەدار‬ ‫و بەتوانا دەدات و دەکرێت لە ئایندەدا‬ ‫کارو بەرهەمی زیاتری ببینین و شاهیدی‬ ‫درەوشانەوەی بین‪.‬‬

‫ئەکتەرانەی ڕۆڵی یەکێک لە نەخۆشخانەکەی‬ ‫دەدی و دەرکــەتــنــی کــاریــگــەرو جوڵەو‬ ‫جەستەیەکی زۆر چاالکترو پڕ لە وزەتری‬ ‫هــەبــوو‪ .‬بــروک لــە کتێبی ژیــانــی مــن لە‬ ‫گــوزەری زەمەندا باسی ساتێکی ماراساد‬ ‫دەکــات‪ ،‬دەڵێت بە ئەکتەرەکانم وت بۆ‬ ‫ڕۆڵــی نەخۆشەکان هەر یەکەتان ساتێک‬ ‫نمایش بکەن‪ ،‬کردیان و بەدڵم نەبوو‪ .‬بردمن‬ ‫بۆ نەخۆشخانەیەکی دەروونی و وتم سەیر‬ ‫کەن ئەوانە چۆن دەژیــن و چی دەکــەن‪.‬‬ ‫من ئەوەم دەوێت‪ .‬ساتەکانی دەرکەوتن و‬ ‫بەرجەستەکردنی نەخۆشێکی دەروونــی لە‬ ‫الیەن محەمەد ئەبوبەکرەوە منی دەخستە‬ ‫بیری ئەو ساتەی بروک باسی دەکات و داوای‬ ‫کردوە لە ئەکتەرەکانی‪ .‬ساتێک کە ژیانی‬ ‫ئەو نەخۆشانە بژین‪ .‬لەو دەگمەن ساتانەی‬ ‫بەدروستی و کاریگەر کار لەگەڵ حەوزی‬ ‫ئاوەکەدا کرا و ساتی بەریەککەوتنی شاد و‬ ‫محەمەد‪.‬‬

‫زانیار کوێستان لە ڕۆڵی دوپیرێدا‬

‫لە خاڵە الوازەکانی ئەم شانۆییە دەکرێت‬ ‫ئاماژە بکەم بە کەڵکوەرنەگرتنی باش‬ ‫و کاریگەر لە ڕوونــاکــی‪ .‬بە پێی تواناو‬ ‫شــارەزایــی و ئەزموونی هیوا دەک ــرا بە‬ ‫شێوەیەکی کاریگەرو داهێنەرانە کەڵک لە‬ ‫ڕووناکی وەرگرێت و ببێتە یەکێک لە ڕەگەزە‬ ‫سەرکەوتوەکانی شانۆکە کە بەداخەوە‬ ‫ئەوکارەی نەکردبوو‪ .‬دەکرا پەردەی نێوان‬ ‫نەخۆشەکان و بەشەکانی تــری شانۆکە‬ ‫نەبوایەو تێکەڵبونایەو لەو حاڵەتەدا زۆر‬ ‫جوانترو کاریگەرتر دەبوو‪ ،‬لە هەمان کاتدا‬ ‫هەڵگری دەاللەتی زۆر ترو جیاوازتر دەبوو‪.‬‬

‫کە عاشقی کۆردییە و دژی شۆڕشەکەی‬ ‫مارایە و بەندینخانە بەشی بووە و عەشقی بۆ‬ ‫کۆردی وای کردوە ڕۆمانسییەتی زاڵتر بێت‬ ‫بە سەر هەستی شۆڕشگێڕانەداو لە چەند‬ ‫ساتێکی کاریگەردا ئەو هەستەی بەجوانی‬ ‫نمایش دەکرد‪ ،‬بە تایبەت لە دیمەنی سەمای‬ ‫فالمینگۆکەدا‪.‬‬

‫محەمەد ئەبووبەکر جیاواز لە ئەدا و‬ ‫جەستەیەکی پڕ لە وزە‬

‫محەمەد ئەبووبەکر یەکێک بــوو لەو‬

‫بە چنگ لەو دووری دوورەوە ئاسامنم ئەھێنا بۆ کۆاڵنەکەی خۆمان‬ ‫دەموت چکێ ئیامن ئەگەر مابێ بەڵکو شین ببێتەوە‬ ‫یان ھیچ نەبێت ئەو مراوییە‬ ‫بەرپێی خۆی ببینێ تا دەگاتەوە‪ ،‬ماڵەوە‬ ‫گوێل گوێل ئێوارەم لە گۆزەی دااڵنەکەدا‪ ،‬ھەڵئەگۆزی‬ ‫دەمی ئەم دڵتەنگییەمم پێ تەڕ ئەکرد‬ ‫ئەیانوت جارجار دەمت بە ئێوارە تەڕ بکەی باشە‬ ‫نە ئەوان وتیان بۆچی باشە‪ ،‬نە منیش پرسیم بۆچی‬ ‫تا نەبیتە پشیلە و نە نیشنە سەرت‪ ،‬نازانیت و تێناگەیت‬ ‫چ پەنایەکی گەورەیە دیوار و تاریکی ‪...‬‬ ‫ئەو شەوەی ڕژام بە دیوارەکەدا وام ئەزانی‬ ‫ھەر تەنیا من ئەو پەڵەیە دەبینم کەوا‪ ،‬بە دەموچاوی مانگەوە‬ ‫وام ئەزانی ھەر من دەزانم ئەوە خوێنی ھابیلە‬ ‫ئەو شەوەی ڕژام بە دیوارەکەدا‬ ‫پەڕەسێلکەیەک بە پیتی پووش و قوڕ‬ ‫ئەم حیکایەتەی لە ڕووکاری تاریکایی ھێالنەکەدا‪ ،‬نووسیبووەوە‬ ‫ئەو شەوە زانیم‪ ،‬پێش ئەوەی بڕژێم بە دیوارەکەدا‬ ‫ھابیل بە مانگدا ڕژابوو‬ ‫ئەوەتەی ھەم حەز ئەکەم‬ ‫ئێستەم لە تۆزێک لەمەوپێشم نەچێت‬ ‫ئەوەتەی ڕژاوم بە دیوارەکەدا‬ ‫ئیرت من‪ ،‬من نیم‬ ‫کولوکافر بووم ئەوەندە گەڕام و سۆراخی منم کرد‬ ‫تەنانەت‪ ،‬لە دانیشتووانی ئاسامنم پرسیوە‬ ‫ئەگەر منتان دۆزییەوە خێرتان ئەگات‬ ‫ھەواڵێکم پێ بدەن‬ ‫کە جاران پیاسەم ئەکرد‬ ‫درەنگانی شەو کە دەگەڕامەوە‬ ‫کەوشەکانم پڕپڕ دەبوو لە ڕێگا‬ ‫ئەوەتەی ڕژاوم بە دیوارەکەدا‬ ‫کە پیاسە ئەکەم قاچم لەناو ڕێگاکەدا لێ ون ئەبێت‬ ‫دەستم ئەڵێی تەیرە بەناو ئەو تاریکییەدا‬ ‫ئەدا لە شەقەی باڵ و بەجێم دەھێڵێت‬ ‫کە درەنگانی شەو لە پیاسە دێمەوە‬ ‫نازانم لە کام سەعات چەندەدا و لە پێچی کام تاریکییەدا‬ ‫خۆی لە من شاردەوە‪ ،‬چاوەکانم‬ ‫ئەوەی دەمگەیەنێتەوە ماڵەکەم و دەستم دەگرێت‬ ‫ڕەنگی ڕەشی لەچکەکەی دایکمە‬ ‫دەنا دەبوو‪ ،‬ھەر ئەوە شەوە‪ ،‬ڕەق بووبوومایەتەوە‬ ‫کولوکافر بووم لەگەڵ خۆم تا‪ ،‬وا بکەم خۆم لە خۆم نەچم‬ ‫ھەمیشە حەزم کردووە ئێستام بکەمە گوللەیەک‬ ‫بینێم بە ناوچەوانی تۆزێک لەمەوپێشمەوە‬ ‫دڵم تێک ھەڵھاتووە بەوەی ‪...‬‬ ‫دوێنێم وەک ڕیخۆڵەیەکی تۆپیو کێش بکەمە ئێستامەوە‬ ‫کە خۆم و خۆم دەبێت بە شەڕی خوێناوییان‬ ‫ھەرگیز ناوبژییان ناکەم‬ ‫ئاخر سەمەری ئەو شەڕە‪ ،‬منێکی ئەوەندە زەریفی لێ بار دێت‬ ‫منێک شەوان‬ ‫گوێی لەناو دەنگی ئاوەکاندا بەجێ دەھێڵێت‬ ‫ئەوەتەی ڕژاوم بە دیوارەکەدا‬ ‫سۆراخی دەکەم و لە دووی دەگەڕێم‬ ‫چاو ھەڵدەخەم و بۆم نادۆزرێتەوە‬ ‫جاری وا ھەیە چاو دەخەوێنم و دڵ دەنێرم بە دوایدا‬ ‫ھەر‪ ،‬من نادۆزمەوە‬ ‫ئەو منەی لەناو دەنگی ئاوەکاندا‪ ،‬مایەوە و ھەرگیز نەگەڕایەوە‬ ‫کە ڕژام بە دیوارەکەدا‪ ،‬ئیرت ئاوام لێ قەوما کە دەمبینن‬ ‫چەند جارێکی تر ڕژاوم بەاڵم بە تاریکیدا نەک بە دیواردا‬ ‫کە دەڕژێی بە تاریکیدا‪ ،‬وەک زەنگیانە دەکەویتە بنی شەوەوە‬ ‫ھەر تەنیا ئەوانە دەتبینن‬ ‫(کە ھەرگیز لە گریانی شەو نابنەوە)*‬ ‫با‪ ،‬ئەم پرسیارە خوێناوییەش لەمالوە بوەستێ‬ ‫کە بۆچی ئەو گریانانەی دڵ تیاندا فەنا دەبێت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ھەر دەکەونە شەوەوە؟‬ ‫ئەو شەوەی ھەاڵت و ڕاویان نا لەم شارە‬ ‫ئەو شەوە ڕژام بە دیوارەکەدا‬ ‫بە پیک داروبەردی خانەقاکەیان دەرئەھێنا‬ ‫خەڵک ھەر ئەوەی دەبینی ھەر بەردە و وردوخاش دەبێت‬ ‫ھەر بەردە و پرزۆڵ پرزۆڵ دەبێت‬ ‫من ھەر ئەوەم نەدەبینی‬ ‫بەرد و حەرف و وشەم دەبینی بە یەکەوە ھەڵدەوەرین‬ ‫ئەوەم پێ کرا‪ ،‬لەو پیت و وشە ڕژاوانە‬ ‫بە دەست دەمچنینەوە و بە لێوی ڕۆح ماچم ئەکردن‬ ‫دامنەوە پاڵ یەکرت و ئەم چەند بەیتەی لێ دەرچوو‬ ‫نەسیمی سوبحێکی دڵتەنگ ھەڵدێم و دڵم جێ ماوە‬ ‫مەسحەفی دەستنووسەکانم شاھیدە و مەوجی خوێناوە‬ ‫نەقشت لە دڵ‪ ،‬کە جێامبێ بە مەحفووری ئەی شاری غەم‬ ‫کە مەعزوومل چ بێباکم قەیدی چییە دڵ جێ ماوە‬ ‫لە عوزلەی مەدینەی دڵام‪ ،‬لەناو سوھەیلی سەمادا‬ ‫شارێک دەڕژێ بە گیامندا‪ ،‬ئەوەش سلێامنی ناوە‬ ‫بە نەجد و حیجازا وێڵم کەچی لێوم تەڕە بە ئاو‬ ‫تومەز کانییەکی (کانی با) لە ڕۆحام خۆی پەنھان داوە‬ ‫خەوف و خەتەرناکە ڕێگا ئیدی بەلیقات شاد نابم‬ ‫سەدای ڕوبابی دڵ نایێ لێاڵیی ھات ئەم دوو چاوە‬ ‫ئەو شەوە من ڕژام بە دیوارەکەدا‬ ‫ھــەر ئــەو شــەوە نالــی خــۆی ھەڵھــات و دڵیشــی ڕژا بــە دیــواری‬ ‫خانەقاکەیــدا‬ ‫تا نەڕژام بە تاریکییەکەدا نەمزانی‬ ‫ئەوەی ئەو شەوە‪ ،‬لە دەستوپەنجەم ئەچۆڕا‬ ‫شەو بوو شەو بە تامی تەنیایی‬ ‫تا نەڕژێی بەسەر گوڵەشەوبۆیەکدا‪ ،‬بۆنی شەو ناکەیت‬ ‫کە ڕژام بە دیوارەکەدا‪ ،‬زانیم دڵ چۆن ھاڕە دەکات‬ ‫کە ڕژام بە دیوارەکەدا زانیم‬ ‫با چۆن ھاژە دەکات لەناو وژەوژی ترسدا‬ ‫ترس کە ئەڕووخێت‬ ‫لەناو دەموچاوی بەھێی خانەباخێکدا دەنووسێت‪:‬‬ ‫(ڕەنگزەردیی خەزان خەتای پاییز نییە)‬ ‫کە ڕژام بە بارانەکەدا وام ئەزانی ئەتوانم‬ ‫باران بھێنمە ژوورەوە‬ ‫ئاخر فرمێسکی خودا بەو ھەموو زۆرییەوە‬ ‫لە ژوورەکەی مندا چۆن جێی دەبێتەوە؟‬ ‫کە ئەڕژێم بەسەر کاغەزی سپیدا خەریکە زیڕەی مەرگ ئەکەم‬ ‫ئاخر دەشتی سپیی الپەڕە بەبێ پیت‬ ‫وەک ئەوە وایە خودا وەحی لە بیر چووبێتەوە‬ ‫ئاو‪ ،‬قاچی نییە کەچی لە ھەموومان خێراتر ڕێ دەکات‬ ‫ڕەوتی ڕۆشتنی لە ھەموومان زەریفرتە‬ ‫ئاو‪ ،‬چاوی نییە‪ ،‬کەچی ئەو ھەمووە بەناو شەودا ڕێ دەکات‬ ‫بەبێ ئەوەی تۆزێک لە خوڕەخوڕەکەی لە چڵی دارێک گیر ببێت‬ ‫ئاو قۆڵ و باسکی نییە‬ ‫ھەزاران ھەزار کیسەڵی بێدەنگ‬ ‫کە نازانم لە کەیەوە قەھریان لە قسە گرتووە‬ ‫لە باوەشی ئاودا خەویان لێ دەکەوێت‬ ‫کە ڕژام بە ئاوەکەدا ئەمانەم بۆ ئاشکرابوو‬

‫ڕژام‬ ‫بە دیوارەکەدا‬

‫*دێڕێکی دیالن بە دەستکارییەوە‬ ‫*دێڕێکی فۆلکلۆرە‬

‫عەلی پێنجوێنی‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪331‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )331‬دوشەممە ‪2017/2/20‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫مەال کەسایەتییەکی پێشێلکارە‬ ‫یان قوربانییە؟‬

‫(لە پەراوێزی بەیاننامەکانی یەکێتی زانایان لەبارەی کوژرانی مەالکان)‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫لە ماوەی دو مانگدا دو مەال غافڵکوژانە‬ ‫بە شەو دەکوژرێن‪ ،‬یان تیرۆر دەکرێن‪.‬‬ ‫یەکەمیان شەوی ‪١١/٢٣‬ی ‪ ٢٠١٦‬و دوەمیان‬ ‫‪٣١‬ی مانگی یەکی ‪ .٢٠١٧‬ماوەیەکی کەم‬ ‫بــەســەر کوشتنی مــەال (دکــتــۆر وشیار‬ ‫ئیسماعیل) تێنەپەڕیبو‪ ،‬مەالیەکی تر بەناوی‬ ‫(مەحمود عوسمان)‪ ،‬لە پایتەختی هەرێمی‬ ‫کوردستان ‪ ٣١‬ی مانگی یەک‪ ،‬دەکوژرێت‪.‬‬ ‫ڕەنگە هیچ پەیوەندییەکی هۆکاری کە ئەو‬ ‫دو کوشتنە کۆبکاتەوە لە ئــارادا نەبێت‪.‬‬ ‫کەچی هەندێ لە حزبەکان و میدیا و‬ ‫سۆشیاڵ میدیا و بەتایبەت یەکێتی زانایان‬ ‫زۆر بە زویــی هــەردو کردەکەیان خستە‬ ‫یەک خانەوە و بە کاری «تیرۆریستی»‬ ‫ناویانبردن‪ .‬کوژرانی مەال وشیار یەکێتی‬ ‫زانایان و زۆربەی الیەنی حزبی و پەرلەمانی‬ ‫بە کارێکی «تیرۆریستی» ناویانبرد و‬ ‫زانیارییە فەرمییەکانی پۆلیسیش تاکو‬ ‫ئێستا بەهەمان ئاراستەدان‪ .‬لەبەرامبەردا‬ ‫هەواڵ و زانیارییەکانیش بەو بارەدا خەریکە‬ ‫یەکالدەبنەوە کە کوژرانی مەال «مەحمود‬ ‫عــوســمــان « لــەســەر کێشەی سیاسی‬ ‫و ملمالنێی الیەنەکان و پەیوەندی بە‬ ‫دەربڕینی بیروڕاوە نەبێت و تەنها کردەیەکی‬ ‫تــاوانــکــاری بێت و باکگراوندی پــارە و‬ ‫مامەڵە لە ئارادابێت‪ .‬بەاڵم یەکێتی زانایان‬ ‫لەبارەی کوژرانی مەال مەحمود عوسمانەوە‬ ‫پەلەیانکرد و لە بەیاننامەیەکیاندا کە‬ ‫هەمان ڕۆژ‪٣١ ،‬ی مانگی یەک‪ ،‬دەریانکردوە‬ ‫بە کارێکی «تیرۆریستی» باسدەکەن‪.‬‬ ‫لــەمــەشــدا بــزوتــنــەوە و یەکگرتوش لە‬ ‫بەیانامەیەکیاندا وەکــو یەکێتی زانایان‬ ‫تاوانەکەیان بە کردەیەکی تیرۆریستی‬ ‫بــاســکــردوە‪ .‬دیـــارە جیاوازییەکی زۆر‬ ‫هەیە لە نێوان کارێکی تیرۆریستی کە‬ ‫پاڵنەری سیاسی و ئایدۆلۆجی لەپشتەوە‬ ‫بێت و کارێکی تاوانکاری کە پاڵنەری‬ ‫جۆراوجۆری کەسی و کۆمەاڵیەتی و ئابوری‬ ‫و هتد‪ ...‬لە پشت بێت‪ .‬بۆیە دەبو یەکێتی‬ ‫زانایان‪ ،‬لەگەڵیشیدا الیەنەکانی تر‪ ،‬لە‬ ‫بەیاننامەکەیاندا ئەگەری ئەوەیان دابنایە‬ ‫کە ڕەنگە کارەکە تیرۆریستی نەبێت و‬ ‫تەنها تاوانێک بێت‪ .‬لێرەدا لەسەر ئەوە‬ ‫دەوەستین کە بۆچی بەمجۆرەیە کاتێک‬ ‫مــەالیــەک ڕوبـــەڕوی کارێکی تاوانکاری‬ ‫ببێتەوە ڕاستەوخۆ میدیا و سۆشیال میدیا‬ ‫و الیەنەکان و تەنانەت یەکێتی زانایانیش‬ ‫چەند ڕۆژێک لەسەر کەیسەکە ناوەستن و‬ ‫ڕاستەوخۆ و بێ دودڵی بە کاری تیرۆریستی‬ ‫وەسفیدەکەن؟ هۆکاری ئەم بڕیارە خێرا و‬ ‫پێشوەختانە چیین؟‬ ‫دۆخــی کەسایەتی مــەال لە ئەمڕۆی‬ ‫هەرێمی کوردستان و ناوچەکەشدا زەینی‬ ‫خەڵکی و میدیا و شیکارەکان بەگشتی بۆ‬ ‫ئەوە ڕادەکێشێ کە هۆکاری سیاسی‪ ،‬یان‬ ‫ئەوەی پێی دەوترێت دەربڕینی بیروڕا لە‬ ‫پشت هەر تاوانێکەوە بێت کە دژی مەالکان‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪ .‬پرسیاری ئەم وتــارەش‬ ‫ئەمەیە کە بۆچی مەال وەکو کەسایەتییەکی‬ ‫تێوەنەگالو‪ ،‬ئەمڕۆ تێوەگالوە لەوەی پێی‬ ‫دەگوترێت چاالکیی سیاسی و ملمالنێی هێز‬ ‫و الیەنە ناکۆکەکان‪ .‬واتە چۆن مەال بوەتە‬ ‫کەسایەتییەکی ملمالنێکەر؟ ئایا وەکو‬ ‫توێژێک مەال ئامادەیی و هۆشیاریی ئەوەی‬ ‫هەیە ڕوبــەڕوی ملمالنێکان ببێتەوە؟ ئایا‬

‫مەال توێژێکە و توانای ئەوەی هەیە ملمالنێ‬ ‫بکات‪ ،‬یاخود مەال توێژ نییە بۆیە توانای‬ ‫ئــەوەی نییە ملمالنێ بکات؟! ئایا مەال‬ ‫لێرەدا پێشێلکارە یان قوربانییە؟ ئەمانە‬ ‫پرسیاری جیدین لەسەر دۆخی مەال و ڕۆڵ‬ ‫و پێگەی لە ملمالنێ سیاسی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ڕۆشنبیرییەکانی هەرێم و ناوچەکەشدا‪.‬‬ ‫هەروەها لە دۆخێکی لەم جۆرەی کەسایەتی‬ ‫مەالدا کێشە قووڵەکانی دەزگای ئاینی و‬ ‫ڕۆشنبیری ئاینی و پێکهاتەکەیان کە خۆی‬ ‫لە وەزارەتــی ئەوقاف و یەکێتی زانایاندا‬ ‫دەبینێتەوە ڕۆشنتر دەبێتەوە‪ .‬ئەم پرسانە‬ ‫تەوەری بنەڕەتی دۆخی ئاینی و کەسایەتی‬ ‫و ڕۆڵ و پێگەی مەالکان پێکدێنێ لەمڕۆدا‬ ‫و لەسەروەستانیان و لێکدانەوەیان ئاڵۆزیی‬ ‫دیاردەکان هەندێک ڕونتردەکاتەوە‪.‬‬ ‫دەبێ ئەوەمان لەال ڕونبێت کە هیچ‬ ‫کەسایەتی و توێژێک لەسەرەتاوە بۆ ئێستا‬ ‫یەک پێگە و هێز و ڕۆڵی نەبوە و بەپێی‬ ‫دۆخ و گۆڕانکارییەکان پێگە و ڕۆڵ و‬ ‫هێزەکانیان دەگۆڕێت‪ .‬لە دۆخێکدا توێژ و‬ ‫کەسایەتیگەلێک دەکەونە ملمالنێوە و توێژ‬ ‫و کەسایەتییەکانی دیکە‪ ،‬ئەگەر بەشێوازی‬ ‫ناڕاستەوخۆشبێت‪ ،‬بێالیەن دەمێننەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نمونە شێخەکان لــە کوردستاندا‬ ‫لەسەرەتای سەدەی ڕابردودا کاراکتەرێکی‬ ‫ملمالنێکەربون و زۆرجاریش بونەتە ڕێبەر‬ ‫و ئاراستەکەری ملمالنێکان‪ .‬جوتیار و‬ ‫کرێکارانیش لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا‬ ‫بەهەمان شێوە بەشێکی سەرەکی بون لە‬ ‫بزوتنەوە کۆمەاڵیەتی و سیاسییەکاندا‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ شێخەکان کاراکتەرێکی ملمالنێکەر‬ ‫نین‪ ،‬بۆیە یەکەم نابنە ئامانجی سیاسی‪،‬‬ ‫دوەمیش ئەگەر شێخێک بکوژرێ زەینی‬ ‫گشتی و شیکارەکان بۆ ئــەوە ناچن کە‬ ‫ئەگەری زۆری هەبێ ئامانجێکی سیاسی‬ ‫لە پشت ئەو کوشتنەوەبێ‪ .‬هەروەها ئەمڕۆ‬ ‫جوتیار و کرێکاریش هیچ دەخلێکیان‬ ‫بەسەر سیاسەتەوە نەماوە و مامۆستایان‬ ‫و موچەخۆران جێگەی ئەوانیان گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫دۆخی مەالکانیش بەهەمان شێوە بوە کە‬ ‫لە کۆمەڵی کوردیدا پێشتر تەنها ڕۆڵێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ئاینییان هــەبــوە تاکو‬ ‫هەشتاکانی سەدەی ڕابردو‪ .‬بەاڵم بە هاتنی‬ ‫شۆڕشی ئێرانی و دەرکەوتنی بزوتنەوە‬ ‫ئیسالمییەکان‪ ،‬لە سەرەتای هەشتاکانەوە‪،‬‬ ‫مەالکان‪ ،‬بەتایبەت لە چەند ناوچەیەکی‬ ‫دیاریکراودا لە کوردستاندا‪ ،‬وەکو کەسایەتی‬ ‫و توێژێکی ملمالنێکەری سیاسی و بەشدار‬ ‫و کاریگەر لە بزوتنەوە کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫دەرکەوتن‪ .‬پەیدابونی بزوتنەوەی ئیسالمی‬ ‫بەسەرکردایەتی مەال عوسمان عەبدولعەزیز و‬ ‫دواتریش مەال عەلی برای و بە سەرکردایەتی‬ ‫هەندێ مەال و گەنجی دیکە‪ ،‬تاکە دۆخێکە‬ ‫کە کەسایەتی مەالکان لە کوردستاندا‬ ‫ڕاستەوخۆ هێنابێتە ناو ملمالنێی سیاسی‬ ‫و تەنانەت سەربازییشەوە‪ .‬لەم دۆخە زۆر‬ ‫تایبەتەدا‪ ،‬مەال کەسایەتییەکی ملمالنێکەرە‬ ‫و پێگە و کەسایەتی و تایبەتمەندی خۆی‬ ‫وەکو کەسایەتییەکی ئاینی بەکاردێنێ بۆ‬ ‫بردنەوە و بەردەوامیدان بە ملمالنێکان‪.‬‬ ‫هاتنە پێشەوەی مەال وەکو کەسایەتییەکی‬ ‫ملمالنێکەر و گرتنەدەستی کورسیی یەکەم‬ ‫لە هەرەمی ئەو ملمالنێیەدا ڕاستەوخۆ‬ ‫پەیوەستە بە هۆکارێکی دەرەکییەوە کە‬ ‫شۆڕشی ئێرانییە‪ .‬ئەم پێگە و ڕۆڵەی مەال دە‬

‫بۆ پانزە ساڵێک‪ ،‬لە سەرەتای هەشتاکانەوە‬ ‫بۆ ناوەڕاستی نەوەدەکان‪ ،‬بەردەوامی هەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوەدواتر کاریگەری و هەژمونیان‬ ‫درێژەی نەکێشا و تەنانەت لەنێو بزوتنەوە‬ ‫ئیسالمییەکانیشدا کاڵبویەوە‪ .‬لە ماوەیەکی‬ ‫کەمدا و تاکو نــاوەڕاســتــی نــەوەدەکــان‬ ‫مەالکان دەیانتوانی ملمالنێبکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ شکستی سەربازیی بزوتنەوە و‬ ‫ڕاگەیاندنی یەکگرتوی ئیسالمی و دواتریش‬ ‫بە جیابونەوەی باڵەکان لە بزوتنەوە چیتر‬ ‫مەالکان وەکو کەسایەتییەکی ملمالنێکەر‬ ‫نەمانەوە‪ .‬ئەمڕۆ مەالکان لەنێو یەکگرتو‬ ‫و تەنانەت کۆمەڵ و بزوتنەوەشدا تەنها‬ ‫«راوێژ»یان پێدەکرێت‪ .‬هەڵبەتە پێگە و‬ ‫ڕۆڵی «ڕاوێژ» و «ڕاوێژکار» لە سیستمی‬ ‫حزبی و سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫لە زۆر دۆخدا جێگەی دڵڕاگرتن و بەزەیی‬ ‫و شوێن بۆ دۆزیــنــەوە و هەندێجاریش‬ ‫گاڵتەجاڕییە بە کەسایەتی و زانیاری و‬ ‫پێگەی ڕاوێژکارەکان‪ .‬ئەمە ئەگەر دۆخی‬ ‫مەالی ناو حزبە ئیسالمییەکان بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دۆخیان لەنێو حزبەکانی تردا لەوە چاکتر‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ڕەنگە بکرێت بەراوردێک بکرێ بە پێگە‬ ‫و ڕۆڵی مەالکان و ڕۆڵی ڕۆژنامەنوسان لە‬ ‫هەرێمدا کە هەردو الیان لەالیەن حزب و‬ ‫الیەنی ملمالنێکانەوە بەکاردەهێنرێن و‬ ‫زۆرجاریش دەبنە ئامانج و قوربانی‪ .‬یان‬ ‫دەبنە قوربانیی ئــەوەی کە پیشەیانە و‬ ‫باوڕیان پێیەتی‪ .‬بەاڵم توێژی ڕۆژنامەنوسان‬ ‫بە ئاگاتر و سیستمازەتر و پەیوەندی‬ ‫تۆکمەتریان هەیە و کاریگەرییان لەسەر‬ ‫دەسەاڵت زیاترە‪ ،‬بەاڵم مەالکان سەرەڕای‬ ‫ئەوەی ئەو هەمو مزگەوت و مینبەرەیان‬ ‫بەدەستەوەیە و ئەو هەمو گوێگرەیان لە‬ ‫خەڵکی گشتی هەیە‪ ،‬بەاڵم نەیانتوانیوە‬ ‫وەکو توێژێک خۆیان ئۆرگانیزەبکەن کە‬ ‫بۆ توێژەکەیان چییان دەوێ و مافەکان و‬ ‫ئامانجەکانیان چین و سنورەکانیان کامانەن‬ ‫و دەکــرێ چی کۆیانبکاتەوە‪ .‬لەالیەکی‬ ‫تــریــشــەوە دەزگـــای ئاینی لــە هەرێمی‬ ‫کوردستاندا زۆر بێسەروبەر و سەرەتاییە‬ ‫و ڕێبەرێک و ئیدارەیەکی وەهــای نییە‬ ‫کە دیاردەی ئاینی ڕێکبخات و ئاراستەی‬ ‫بکات و بەردەوام ڕیفۆرمی بکاتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫ســـەرەڕای ئـــەوەی کــە سەندیکایەکیان‬ ‫هەیە بەناوی (یەکێتی زانایان)ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر الیەنە و مەالی سەر بە خۆی هەیە‬ ‫و ئــەو سەندیکایەش لە سەندیکاکانی‬ ‫تر کارتۆنیترە‪ .‬بۆیە ئەوەی ڕونە ئەوەیە‬ ‫کە مەال لە هەرێمی کوردستاندا توێژیک‬ ‫پێکناهێنێ و دەزگا و بەڕێوەبەرایەتی و‬ ‫هەرەمێکی وەهاشی نییە کە ئاراستەی‬ ‫بکات‪ ،‬هــەروەهــا ڕێبەرێکی کاریزمی و‬ ‫ئیداری بەهێزی وێنەی حەوزەی شیعە و‬ ‫هەرەمی ئاینیی کریستیان و جوەکان لە‬ ‫ئارادا نییە‪ ،‬بۆیە لە هەموالیەکەوە‪ ،‬مەال‬ ‫بەکاردەهێنرێت و جارێک دەبێتە هێرشبەر‬ ‫و جارێکیش دەبێتە قوربانی‪ .‬واتــە لەم‬ ‫نێوەندەدا جارێک کەسایەتی مەال وەکو‬ ‫هێرشبەرێک و پێشێلکەرێکی مــاف و‬ ‫ئازادییەکان و الیەنەکانی تر دەردەکەوێت‬ ‫کە باسیان دەکــات و بە پاساوی ئاینی‬ ‫یان ئایدۆلۆجی ماف بەخۆی دەدات کە‬ ‫دەستوەربداتە ژیانی ئەوانی ترەوە‪ .‬لێرەدا‬ ‫ڕۆژنامەنوس و لیبراڵ و داکۆکیکەران لە‬

‫ماف و ئازادییەکان مەالکان بە هێرشبەر‬ ‫و دەستدرێژیکەر بۆ ماف و ئازادییەکان‬ ‫تۆمەتباری دەکەن‪ .‬یاخود هەندێجار مەالکان‬ ‫وەکــو ڕێبەر و موسلیحێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫دەردەکەون کە داوای مافی چەوساوەکان‬ ‫دەکەن لە دەسەاڵت و حزبەکان‪ ،‬لێرەشدا‬ ‫دەکرێنە ئامانجێکی سیاسی و دەگلێن لە‬ ‫ملمالنێیەکەوە کە گەمەکەرەکانی زۆرن و‬ ‫ئەمیش بە تەنها دەبێتە قوربانی‪.‬‬ ‫لەم پەیوەندییەدا ئەگەر بەیاننامەکەی‬ ‫یەکێتی زانــایــان‪ ،‬بـــەوەی کــە کارێکی‬ ‫تاوانکاری بەبێ لەسەروەستان و بیرکردنەوە‬ ‫و بەڵگەکاری ڕاســتــەوخــۆ بــە کارێکی‬ ‫تیرۆریستی ناوببات‪ ،‬بخەینەوە ئەو دۆخەی‬ ‫مەال و دەزگای ئاینی لە هەرێمی کوردستاندا‪،‬‬ ‫ئەم الیەنانەمان بۆ ڕوندەبێتەوە‪:‬‬ ‫یــەکــەم‪ ،‬بــەهــۆی دۆخ ــی نــاوچــەکــە و‬ ‫دەرکــەوتــنــی بــزوتــنــەوەی ئیسالمی و‬ ‫دواتر حزبە ئیسالمییەکانەوە بە گشتی‪،‬‬ ‫مــەال تێوەگالوە لە ملمالنێ سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان و وەکــو کەسایەتی و‬ ‫توێژێک بێالیەن نەماوەتەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەری‬ ‫ئـــەوەی هەیە ببێتە ئامانجی کارێکی‬ ‫تیرۆریستی و غافڵکوژانە‪.‬‬ ‫دوەم‪ ،‬تێوەگالنی کەسایەتی و توێژی‬ ‫مەالکان لە ملمالنێ سیاسی و الیەنەکان‬ ‫زەمینەسازی کردوە بۆ ئەوەی ڕای گشتی‬ ‫و میدیا و سۆشیاڵ میدیا و الیەنەکانی‬ ‫ملمالنێش لــەهــەر کارێکی تاوانکاریدا‬ ‫بەرامبەر مەالکان ئەنجامبرێت‪ ،‬شیکار و‬ ‫هەڵسەنگاندنەکان بەو ئاراستەدا دەبەن کە‬ ‫کردەیەکی تیرۆریستی بێت و بە ئامانجی‬ ‫سیاسی کرابێت و بەشێکبێت لە ملمالنێکان‪.‬‬ ‫ســێــیــەم‪ ،‬بــڕیــار و هەڵسەنگاندن و‬ ‫هەڵوێستی یەکێتی زانــایــان بــەوەی‬ ‫کــە کارێکی تــاوانــکــاری بەبێ بەڵگەی‬ ‫یــەکــاکــەرەوە بــە کارێکی تیرۆریستی‬ ‫ناوببەن‪ ،‬بە هەبونی ئەو دو خاڵەی پێشەوە‬ ‫ڕاڤەدەکرێت کە بڕیار و هەڵسەنگاندنەکەیان‬ ‫لەسەر دۆخەکە بڕیاری پێشوەختەیە و‬ ‫لەسەر کەیسەکە نەوەستاون‪ .‬ئەمە ئەوە‬ ‫دەردەخات کە یەکێتی زانایان دەزگایەک‬ ‫نییە کە بە پێوانەی لۆجیکی و یاسایی‬ ‫و دەزگاییانە بیربکاتەوە و هەڵسەنگاندن‬ ‫بکات‪ ،‬یــان تەنانەت پێوانە ئاینییەکە‬ ‫بەکاربهێنێت کە بەبێ بەڵگە هیچ تاوان و‬ ‫کارێک یەکالنابێتەوە‪ ،‬بەڵکو شوێن شەپۆلی‬ ‫سەرپێیانەی سۆشیال میدیا و کاردانەوە‬ ‫خێراکانی هەندێ الیەن کەوتون‪.‬‬ ‫لە دەرەنجامدا دەبێت لەسەر ئەو ڕاستییە‬ ‫بوەستین کە دەزگای ئاینی و لەنێو ئەو‬ ‫دەزگایەشدا دۆخی مەالکان لە هەرێمدا ئەو‬ ‫دۆخە ئاڵۆزەیە کە هۆکارەکەی‪ ،‬بێجگە‬ ‫لە هۆکارە سیاسی و حزبایەتییەکان‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی بنەڕەتیی نەبونی‬ ‫سیستمێکی ئاینی و دەزگای گەشەسەندوی‬ ‫وەها کە مەال سنور و پێگە و ئاراستە و‬ ‫ئامانجەکانی خۆی بزانێت و لەوێدا کار و‬ ‫خزمەتی خۆی بکات‪ ،‬تا جارێک نەبێتە‬ ‫هێرشبەر و پێشێلکار‪ ،‬جارێکیش قوربانی‬ ‫و لە ملمالنێکاندا بەکاربهێنرێت‪ .‬کاتێکیش‬ ‫دەزگایەکی گەشەسەندو لە ئارادابێت وا بە‬ ‫خێرایی بڕیاری پێشوەختە و هەڵسەنگاندنی‬ ‫هەڵە لە کەیسی لەمجۆرەدا دەرناکرێت‪.‬‬

‫ڕەنگە بکرێت بەراوردێک بکرێ بە پێگە‬ ‫و ڕۆڵی مەالکان و ڕۆڵی ڕۆژنامەنوسان‬ ‫لە هەرێمدا کە هەردو الیان لەالیەن‬ ‫حزب و الیەنی ملمالنێکانەوە‬ ‫بەکاردەهێرنێن و زۆرجاریش دەبنە‬ ‫ئامانج و قوربانی‪ .‬یان دەبنە قوربانیی‬ ‫ئەوەی کە پیشەیانە و باوڕیان پێیەتی‪.‬‬ ‫بەاڵم توێژی ڕۆژنامەنوسان بە ئاگاتر و‬ ‫سیستامزەتر و پەیوەندی تۆکمەتریان‬ ‫هەیە و کاریگەرییان لەسەر دەسەاڵت‬ ‫زیاترە‬ ‫دەزگای ئاینی و لەنێو ئەو دەزگایەشدا‬ ‫دۆخی مەالکان لە هەرێمدا ئەو دۆخە‬ ‫ئاڵۆزەیە کە هۆکارەکەی‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫هۆکارە سیاسی و حزبایەتییەکان‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی بنەڕەتیی‬ ‫نەبونی سیستمێکی ئاینی و دەزگای‬ ‫گەشەسەندوی وەها کە مەال سنور و‬ ‫پێگە و ئاراستە و ئامانجەکانی خۆی‬ ‫بزانێت و لەوێدا کار و خزمەتی خۆی‬ ‫بکات‪ ،‬تا جارێک نەبێتە هێرشبەر و‬ ‫پێشێلکار‪ ،‬جارێکیش قوربانی و لە‬ ‫ملمالنێکاندا بەکاربهێرنێت‬ ‫ئەمڕۆ مەالکان لەنێو یەکگرتو و کۆمەڵ‬ ‫و بزوتنەوەشدا تەنها «راوێژ»یان‬ ‫پێدەکرێت‪ .‬هەڵبەتە پێگە و ڕۆڵی‬ ‫«ڕاوێژ» و «ڕاوێژکار» لە سیستمی حزبی‬ ‫و سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا لە‬ ‫زۆر دۆخدا جێگەی دڵڕاگرتن و بەزەیی‬ ‫و شوێن بۆ دۆزینەوە و هەندێجاریش‬ ‫گاڵتەجاڕییە بە کەسایەتی و زانیاری و‬ ‫پێگەی ڕاوێژکارەکان‬

‫ژمارە (‪ )331‬دوشەممە ‪2017/2/20‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬ ‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫مێژو و پێشینەی ئاڵۆزیەکە‬

‫چی لەسەر «علة»ی «قتال» نورساوە‬

‫نامیلکەی «قاعدة يف قتال الكفار»‬ ‫بەشێکی زۆر گرنگی کەلەپوری ئینب‬ ‫تەیمییەیە‪ ،‬و دەتوانێت ئەو ناوبانگە‬ ‫خراپەی کە ئینب تەیمییە هەیەتی بەوەی‬ ‫لەپشت فیقهی جیهادی بێ‌سەرەوبەرە‬ ‫و پەت‌پچڕاندو «منفلِت»ـەوەیە ـ وەکو‬ ‫ئەوەی لە تەوژمی جیهادیی نوێدا هەیە‬ ‫ـ کاڵ بکاتەوە‬

‫الیەنێکی تری مێژوی ئەم ئاڵۆزی‬ ‫«إش��ك��ال � ّي��ة»ـــە کــە دەمـــەوێـــت لــەم‬ ‫لێکۆڵینەوەیەدا چــارەســەری بکەم؛‬ ‫ئەوەیە کە لە مشت‌ومڕەکانی بابەتی‬ ‫دوەمــدا بەرجەستە دەبێت‪« :‬علة»ی‬ ‫«قتال» کە نا‪-‬موسوڵمانێتی «كفر»ە‬ ‫یــان شــەڕکــەری «م��ق��ات��ل��ة»یــە‪ .‬ئەم‬ ‫مشت‌ومڕە لە هەمو کتێبە فیقهیەکان‬ ‫و کتێبە تایبەتمەندەکاندا؛ کەم تا زۆر‬ ‫و ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ قسەوباس‬ ‫هەیە لــەســەری‪ ،‬کە دواتــر ئاماژە بۆ‬ ‫هـــەردو ڕێــبــازی ســەرەکــیــی ناکۆکی‬ ‫ئەم بابەتە و دەستەواژە و وتەکانیان‬ ‫دەکەین‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا پێشەوا و‬ ‫لێکۆڵەری ئیسالمییش هەبوە نوسین و‬ ‫وتاری بۆ ئەم بابەتە تەرخان کردوە‪.‬‬ ‫لەمانە؛ لە کۆندا گــەورە فەقیهی‬ ‫حەنبەلی و هەڵ‌گری نازناوی «شيخ‬ ‫اإلسالم»‪( :‬ئیبن تەیمییە) (‪٧٢٨-٦٦١‬‬ ‫ك‪ ،).‬نامیلکەیەکی بۆ باسی « ِعلّة»ی‬ ‫« ِق��ت��ال» لــەگــەڵ «ك��ا ِف��ر» تــەرخــان‬ ‫کردوە‪ ،‬کە بە «رسالة يف قتال الكفار»‬ ‫یان «قاعدة يف قتال الكفار» یان «قاعدة‬ ‫خمتصرة يف قتال الكفار ومهادنتهم‪،‬‬ ‫وحتريم قتلهم جملرد كفرهم» ناوی هاتوە‪،‬‬ ‫و لە ناونیشانەکەیەوە دیارە کە ئیبن‬ ‫تەیمییە ـ هەر وەکــو حەنبەلییەک ـ‬ ‫لەو نامیلکەیەدا دەیەوێت بچێتە ڕیزی‬ ‫ئەو پێشەوا فیقهزانانەی ئیسالم (کە (‪ ٥‬بەرگ)‪ ،‬کە چاوەڕوان دەکرا لەمەی ئاشکرای کردن‪ ،‬لە وتارێکدا بە ناوی‬ ‫زۆرینەیشن و حەنبەلیەکانیش بەشێکن دوەمیاندا هەبوایە‪ .‬وا دەردەکــەوێــت «رسالة البن تيمية عن قتال الكفار أثارت‬ ‫لەم زۆرینەیە) کە لەسەر ئەو ڕایەن هــەر لــە بــنــەڕەتــەوە ئــەم نامیلکەیە ضجة يف السعودية قبل نصف قرن ومت‬ ‫کە هۆکار و پاساوی ئەنجام‌دانی شەڕ سەربەخۆ و جیا بوە‪ ،‬و ئیبن تەیمییە منعها ومصادرتها والتشكيك يف نسبتها‬ ‫« ِقتال» لەگەڵ نا‪-‬موسوڵمان «كا ِفر» نامیلکەی سەربەخۆی تری زۆرە بە لشيخ اإلس�لام»‪ ،‬لە «الشرق األوسط»‪،‬‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانی « ُك ْفر» نیە بەڵکو ئەوەیە ناوی «قاعدة يف‪ »..‬یان «قاعدة جليلة ژ‪ .]٢٠٠٣ / ٧ / ١ ،٨٩٨١ .‬ئێستەش‬ ‫شەڕکەرە‪ ،‬و ئیتر شەڕ لەگەڵ هەمو يف‪ »..‬یان دەربڕینی تری هاوشێوە‪ .‬ئەو لە پاشکۆی کتێبێکدا بە ناوی «اجلهاد‬ ‫ناموسوڵمانێک ناکرێت بەڵکو تەنها دەستنوسەی ئێستە لەبەر دەستماندایە؛ املشروع فى اإلس�لام‪ ،‬ويليه‪ :‬قاعدة يف‬ ‫ئەوانەی کە شەڕ دەکەن‪ .‬ئەم نامیلکەیە دەستنوسە بنچینەییەکە نیە‪ ،‬بەڵکو قتال الكفار» بە ساخ‌کردنەوەی (عبد‬ ‫بەشێکی زۆر گرنگی کەلەپوری ئیبن نوسخەیەکی نوێیە لەبەر نوسخەیەکی اهلل ب��ن زي��د آل حم��م��ود) جارێکی تر‬ ‫تەیمییەیە‪ ،‬و دەتوانێت ئەو ناوبانگە کۆنتر و تەواوتر بە کورت‌کردنەوەوە باڵ کــراوەتــەوە‪ ،‬و جارێکی تریش بە‬ ‫خراپەی کە ئیبن تەیمییە هەیەتی بەوەی گیراوەتەوە کە وا دیارە بەم ناوە بوە‪ :‬ســاخ‌کــردنــەوە و لێکۆڵینەوەی (عبد‬ ‫لەپشت فیقهی جیهادی بێ‌سەرەوبەرە و «قاعدة يف قتال الكفار‪ :‬هل سببه املقاتلة العزيز بن عبد اهلل بن إبراهيم الزير آل‬ ‫پەت‌پچڕاندو «منف ِلت»ـەوەیە ـ وەکو أو جمرد الكفر؟» (هەرچەند ئەمەش مح��د) چــاپ کـــراوە (‪ .)٢٠٠٤‬کاتی‬ ‫ئەوەی لە تەوژمی جیهادیی نوێدا هەیە ـ دیارە کە دەستەواژەی ئیبن تەیمییە خۆیشی دوابــەدوای باڵوبونەوەی چاپە‬ ‫کاڵ بکاتەوە‪ .‬بەگشتی ئیبن تەیمییە بە خۆی نیە)‪ ،‬بۆیە دەستنوسەکە بەم میسریەکە لە سعودیە‪ ،‬جگە لەوەی کە‬ ‫تیۆریسازی تەوژمی جیهادی دادەنرێت شێوەیە دەست‌پێ‌دەکات‪« :‬هذه رسالة قەدەغە دەکرێت؛ مەالیەکی وەههابی‬ ‫(کە لەم لێکۆڵینەوە کورتەدا ـ بە ئاماژە ملخصة منقولة من قاعدة ـ لشيخ اإلسالم بە ناوی (سليمان بن عبد الرمحن بن‬ ‫و بە توێژینەوە ـ الدانەکان و ـ بەڵکو تقي الدين أمحد بن عبد احلليم بن تيمية مح���دان) (‪ 1397-1322‬ک‪ ).‬وەاڵم‬ ‫ـ شێواندنەکانی تەوژمی جیهادیی نوێ ـ يف قتال الكفار‪ :‬هل سببه املقاتلة أو «رد» ێکی توندی لەسەر دەنوسێت‪،‬‬ ‫دەرهەق بەو بنەمایانەی ئیبن تەیمییە جم��رد ال��ك��ف��ر؟»‪ ،‬کــە ئــەم نوسخەیە بــە نــاوی «أدل���ة النصوص واإلمج��اع‬ ‫باوەڕی پێیان هەبوە؛ ڕون دەکەینەوە)‪( ،‬سليمان الصنيع) ســاڵــی (‪ 1365‬على فرض القتال للكفر والدفاع»‪ ،‬کە‬ ‫بــەاڵم دەرکــەوتــنــی دەستنوسی ئەم ک‪ ).‬لەبەر نوسخەیەکی تــردا نەقڵی ئێستە دەستنوسەکەی [مێژوی ساڵی‬ ‫نامیلکەیەی ئیبن تەیمییە و باڵوبونەوەی کردوە کە (حممد السليمان العبد العزيز (‪ ١٣٨٢‬ک‪ ).‬ی پێوەیە] بە ژمــارە‬ ‫بە چــاپ؛ تا ڕادەیـــەک لــەو وێنەیەی البسام) ناوێک ساڵی (‪ 1363‬ک‪ )2301( ).‬لە کتێبخانەی دەستنوسەکانی‬ ‫گۆڕی‪ ،‬و بۆ زۆر کەس جێی بڕوا نەبو‪ ،‬نوسیوێتیەوە‪ .‬نوسخەکەی (سليمان زانــکــۆی (اإلم���ام حممد ب��ن سعود)ى‬ ‫بە ڕادەیــەک کە زۆر کەس گومانیان الصنيع) ئێستە بە ژمارە (‪ )1684‬لە ئیسالمی پــارێــزراوە‪ ،‬و وێنەی لەبەر‬ ‫هەیە لەوەی بە ڕاستی نوسراوی ئیبن کتێبخانەی دەستنوسەکانی زانکۆی دەستماندایە‪ ،‬و چاپیش کراوە بە ناوی‬ ‫تەیمییە بێت‪ ،‬و گومان هەیە لە بنچینە شا سعود پــارێــزراوە‪ ،‬و وێنەی لەبەر «دالل��ة النصوص واإلمج��اع على فرض‬ ‫دەست‌نوسەکەی و لە نیسبەت‌دانی دەستماندایە‪ .‬چاپە میسریەکەیشی [کە القتال للكفر والدفاع» کە ئەمەیش هەر‬ ‫بۆ ناوبراو‪ ،‬بەڵکو کاتێک لە سعودیە لە دوتوێی کۆمەڵە نامیلکەیەکدایە‪ ،‬بە لەبەر دەستە‪( .‬ابن حمدان)ی ناوبراو‬ ‫چلەکانی ســەدەی ڕابــردو یەکەم جار ساخ‌کردنەوەی (محمد حامد الفقي) لە ناوەڕۆکی نامیلکەکەی ئیبن تەیمییە‬ ‫نامیلکەکە ســەر هـــەڵ‌دەدات (کــە بە چاپخانەی (السنة احملمدية) لە قاهیرە ڕەت دەکاتەوە‪ ،‬و بەڵکو بەدڵنیاییەوە‬ ‫ناوی «قاعدة يف قتال الكفار‪ :‬هل هو ألجل ساڵی ‪ ١٩٤٩‬بە چاپ گەیشتوە] لەسەر دەڵێت‪ :‬با بزانرێت ئەم نامیلکەیە بە‬ ‫كفرهم أو دفاعا عن اإلسالم؟» بۆ یەکەم بنچینەی دەستنوسێکە کە (حممد عبد ساختەکاری بە ناوی ئیبن تەیمییەوە‬ ‫جار لە میسر چاپ دەکرێت)؛ لە سعودیە الرازق آل محزة)ی وانەبێژ لە مزگەوتی کــراوە و بە هیچ شێوەیەک دروســت‬ ‫ڕێ لە باڵوبونەوەی دەگیرێت و قەدەغە (املسجد احل���رام) لــە مەککە ساڵی نیە بدرێتە پاڵی‪ ،‬و ئەوەی بیداتە پاڵ‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بەو بیانوەی دەقێكی ساختەیە (‪ 1364‬ک‪ ).‬لــەبــەر دەستنوسێکی ئەو؛ هاوبەشی کاری ساختەکارەکەی و‬ ‫و ئیبن تەیمییە شتی وای نەنوسیوە‪ ،‬و کۆنتردا بە خەتی (مصطفى الفاروقي) گوناهەکەیەتی «ليعلم أن هذه الرسالة‬ ‫هەر بۆیە لە کۆکراوەکانی نوسینەکانی ناوێک نوسیوێتیەوە و پاک‌نوسی کردوە مزورة عليه وال تصح نسبتها إليه بوجه‬ ‫ن ــاوب ــراودا لــە هیچیاندا نــیــە‪ ،‬وەکــو [زانیاریەکانیی ئەم «مێژوچە»یەی من الوجوه وأن من نسبها إليه؛ فقد شارك‬ ‫«جمموع الفتاوى»کەی (‪ ٣٥‬بەرگ) و نامیلکەکە؛ مێژونوسێکی سعودی املفرتي يف عمله وما يرتتب عليه من إثم»!‬ ‫«جمموعة الرسائل واملسائل»ـەکەی بە نــاوی (راش��د بن حممد بن عساكر) دواتر لەگەڵ یەکااڵکردنەوەی بابەتەکە‬

‫(عەدنان ئیبڕاهیم) پێی وایە «جیهادی‬ ‫طەلەب» لە بنەڕەتی ئیسالمدا نەبوە‬ ‫و لقێکە کە فیقهزانەکان خۆیان بۆ‬ ‫پاساودانی «فتوحات» دایان‌هێناوە‪،‬‬ ‫بەڵگە سەرەکیەکەشی هەر ئەوەیە کە‬ ‫بەالی زۆرینەوە نا‪-‬موسوڵامن لەسەر‬ ‫شەڕکەری شەڕی لەگەڵ دەکرێت نەک‬ ‫لەسەر ناموسوڵامنێتی‬

‫و مشت‌ومڕ لەسەر بەڵگەسازیی هەردو‬ ‫ال؛ ناوەڕۆکی نامیلکەکەی ئیبن تەیمییە‬ ‫و «ڕەدد»ەکــــەی ئیبن حەمدان‌یش‬ ‫دەخەینە ڕو‪ .‬و ڕونی دەکەینەوە کە‬ ‫ئیبن تەیمییە لە کتێبەکانی تریدا ـ‬ ‫کە گومان نیە لە نیسبەتدانیان بۆی‬ ‫ـ هــەمــان شتی دوپـــات کــردوەتــەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە «الصارم املسلول»ـدا کە‬ ‫زۆر لەسەر کوشتن «قتل» و کوشتار‬ ‫«قتال» دەڕوات لەسەر نا‪-‬موسوڵمانێتی‬ ‫«كفر» و لەسەر شەڕکەری ِ‬ ‫«ح َراب» و‬ ‫لەسەر پەیمان‌شکاندن «نقض العهد» و‬ ‫«سب» بە پێغەمبەر‪ ،‬و‬ ‫لەسەر جوێندان ّ‬ ‫بەوردی ئەمانە جیا دەکاتەوە‪ .‬بە هەمان‬ ‫شێوە لە «جمموع الفتاوى»ـدا قسەوباسی‬ ‫بۆ یەکااڵکردنەوەی ڕێبازەکان هەیە‪،‬‬ ‫هەروەها لە «النبوات»ـدا ئاماژەیەکی‬ ‫هەیە کە پشتگیریی ڕێبازی زۆرینە‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لە نوێیەکانیش؛ زۆربــەی ئەوانەی‬ ‫لێکۆڵینەوەیان لەسەر جیهاد هەیە؛‬ ‫خۆیان لــەم ناکۆکیە داوە و یەکێک‬ ‫لە دو ڕێبازی ناکۆکی ئەم بابەتەیان‬ ‫هەڵ‌بژاردوە‪ ،‬و لە ڕاستیدا ئەم بابەتە‬ ‫زیاتر لە سەردەمی نوێدا وروژێنراوە و‬ ‫مشت‌ومڕی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە‬ ‫و شتی لەسەر بنیات نراوە‪ .‬پێشتر ـ‬ ‫وەکو ئاماژەی بۆ کرا ـ (ابن حمدان) لە‬ ‫مشت‌ومڕی نامیلکەکەی ئیبن تەیمییەدا‬ ‫بە ناونیشانی «داللة النصوص واإلمجاع‬ ‫على فرض القتال للكفر والدفاع» لەسەر‬ ‫کێشەکەی نوسیوە‪ .‬دواتــر گەلێک لە‬ ‫فەقیهە هاوچەرخەکان بەشداریی ئەم‬ ‫مشت‌ومڕەیان کردوە‪ ،‬لەمانە‪:‬‬ ‫ـ (حممد أبو زهرة) لە «نظرية احلرب‬ ‫يف اإلسالم»‪.‬‬ ‫ـ (البوطي) لە «اجلهاد يف اإلسالم» کە‬ ‫لە کاتی خۆیدا (ساڵی ‪ )١٩٩٣‬مشت‌مڕ‬ ‫و هەڵاڵی لە زۆر الی جیهانی ئیسالمی‬ ‫نایەوە کە گەلێک تەوژمی ئیسالمی‬ ‫بەشدارییان تێدا کرد‪ ،‬و هەبوە کتێبی‬ ‫بۆ وەاڵم‌دانەوەی تەرخان کردوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫(عبد ِ‬ ‫اآلخر محاد الغنيمي) لە جیهادیەکان‬ ‫و نوسەرێکی پێگەی جیهادیی «منرب‬ ‫التوحيد و اجلهاد»‪ ،‬بە ناوی «وقفات مع‬ ‫البوطي يف كتابه عن اجلهاد»‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫کــە بوطى پێشتریش لــە ســەرەتــای‬ ‫هەشتاکانی سەدەی پێشودا الیەنگری‬ ‫ڕژێمی (حافيظ ئەل‪-‬ئەسەد) بو لە‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی (ئیخوان موسلیمین)ی‬ ‫سوریادا‪ ،‬بەدوای ئەوەشدا دەرکەوتنی‬ ‫بەرەی ئینقاذ «جبهة اإلنقاذ» لە جەزائیر‬ ‫و کردەوەکانی «جەماعەی ئیسالمی»‬ ‫لە ميصر هاتن‪ ،‬ئیتر کاتێک ئەم کتێبە‬ ‫دەرچو؛ هەم وەاڵم و هەڵ‌سەنگاندنێک‬ ‫بو بۆ دەرکەوتن و کاروکردەوەی بەرەی‬ ‫«ئینقاذ»ی جەزائیر و «جەماعە»ی‬ ‫ميصر و ـ ناڕاستەوخۆ ـ «شۆڕش»ی‬ ‫ئیخوانی سوریا لە هەشتاکاندا‪ .‬بۆیە‬ ‫بوطى لە کتێبەکەیدا لەسەر چەند‬ ‫خاڵێکی سەرەکی پێداگری دەکــات و‬ ‫کۆمەڵێک بەڵگەسازی دەکات لە دژی‬ ‫کار و بەرنامەی گروپە جیهادیەکان‪ ،‬و‬ ‫دەیەوێت ئەوە بسەلمێنێت کە «جیهاد»‬ ‫لە ئیسالمدا تەنها بۆ بەرگری و پاراستنە‪،‬‬ ‫ئیتر نە بۆ دامەزراندنی دەسەاڵتە و نە‬ ‫بۆ هێرش و داگیرکردنە‪ ،‬بە بەڵگەی‬ ‫ئەوەی بەالی زۆرینەی فیقهزانەکانەوە‬ ‫هۆکار و پــاســاوی ئەنجام‌دانی شەڕ‬ ‫لەگەڵ نا‪-‬موسوڵمان شەڕکەریە نەک‬ ‫تەنها نا‪-‬موسوڵمانی‪ ..‬دواتر مشت‌ومڕی‬ ‫بەڵگەسازیەکانی دەکەین‪.‬‬ ‫ـ (الزحيلي) لە «آثار احلرب يف الفقه‬ ‫اإلسالمي» کە لە بنەڕەتدا نامەیەکی‬ ‫ئەکادێمیاییە و مشت‌ومڕی زۆر وردی‬ ‫تێدایە‪ ،‬و هەروەها لە کتێبە کورتەکەی‬ ‫«أحكام احلرب يف اإلسالم»‪.‬‬ ‫ـ هەروەها (القرضاوي) کە لە «فقه‬ ‫اجل��ه��اد»ەکــەیــدا هەمو توانایەکی بۆ‬ ‫مشت‌ومڕ و ساخ‌کردنەوەی بابەتەکە‬ ‫خستوەتەگەڕ‪.‬‬

‫ناونیشانی دەستنوسێکی تری نامیلکەی «قاعدة في قتال الكفار»ی (ئیبن‬ ‫تەیمییە)‪ ،‬لە کتێبخانەی نیشتمانیی پارێزگای (عونەیزە)‪ ،‬سعودیە‬ ‫ـ هـــەروەهـــا لــێــکــۆڵــیــنــەوەیــەکــی‬ ‫تایبەتمەندی خاتو (د‪ .‬مجيلة عبد‬ ‫ال��ق��ادر شعبان ال��رف��اع��ي) مامۆستای‬ ‫«شــەریــعــەت» لــە زانــکــۆی ئـــوردون‪،‬‬ ‫سەرنج ڕادەکێشێت‪ ،‬بە ناونیشانی «علة‬ ‫اجلهاد عند املتقدمني واملتأخرين»‪،‬‬ ‫لە گۆڤاری «دراس���ات‪ :‬علوم الشريعة‬ ‫والقانون»‪ ،‬کە مشت‌ومڕی بەڵگەسازیی‬ ‫فەقیهە نوێیەکان (وەکــو زوحەیلی و‬ ‫ئەوانی تر) و داڕشتنەوەکەیان بۆ ڕێبازی‬ ‫زۆرینە لە بابەتەکەدا دەکات و بەراوردی‬ ‫دەکات بە دەق و دەستەواژەی فەقیهە‬ ‫کۆنەکان خۆیان‪ ،‬و بەڵگە بۆ هەردو‬ ‫ڕێبازەکە دەهێنێتەوە‪ ،‬و مشت‌ومڕی‬ ‫بەڵگەکانیشیان دەکات‪ ،‬و لە کۆتاییدا‬ ‫ئەنجامگیریی خۆی دەکات‪.‬‬ ‫ـ هــەروەهــا دادوەر و فیقهزانی‬ ‫هــاوچــەرخ (فيصل م��ول��وي) (‪-١٩٤١‬‬ ‫‪ )٢٠١١‬کە ماوەیەک جێگری سەرۆکی‬ ‫ئەنجومەنی ئەورۆپایی فەتوادان بوە‪،‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیارێکدا (بە ناونیشانی‬ ‫«العلة يف قتال املشركني») تایبەت بەم‬ ‫بابەتە‪ :‬هۆکار و پاساوی شەڕ لەگەڵ‬ ‫ناموسوڵمان‪ :‬ئایا نا‪-‬موسوڵمانێتی‬ ‫«کفر» ە یان ئەوەیە لەگەڵ شەڕکەری‬ ‫«حرابة»‪ ،‬کە لە وەاڵمەکەیدا بیروڕای‬ ‫زۆریــنــە دەسەلمێنێت و بەڵگەی بۆ‬ ‫دەهێنێتەوە‪.‬‬ ‫لە جیهادیەکانیش؛ بۆ نمونە‪:‬‬ ‫ـ (أب����و حم��م��د امل���ق���دس���ي)‪ ،‬لە‬ ‫لێدوانێکدا‪ ،‬لە نا‪-‬موسوڵمانی چەکداری‬ ‫شەڕکەر و نا‪-‬موسوڵمانی مەدەنیی‬ ‫بێ‌چەک و ئاشتیخواز دەدوێت و جیایان‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬و دەڵێت‪ :‬لەناو جیهادیەکاندا‬ ‫«زیادەڕەوەکان» («الغالة» یان «أهل‬ ‫الغلو») هەن کە جیاوازیی نێوان ئەو‬ ‫دو جۆرە ناکەن و هەتاکو کوشتنی ئەو‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانانەش بە دروست دەزانن‬ ‫کە لە ڕێکخراوەکانی خاچی ســور و‬ ‫فریاکەوتنی نێودەوڵەتی کار دەکەن و‬ ‫لە بنەڕەتدا بۆ فریاکەوتنی موسوڵمانان‬ ‫هاتون‪ ،‬و دەڵێت عا‌قڵەکانی تەوژمی‬ ‫جیهادی جیاوازی دەکەن لەنێوان ئەو‬ ‫دو پۆلەدا و شەڕ لەگەڵ ناموسوڵمانی‬ ‫شەڕکەری دەست‌درێژی‌کەر دەکــەن و‬ ‫دەســت بۆ نا‪-‬موسوڵمانی بێ‌چەک و‬ ‫ئاشتیخواز نابەن و لەگەڵیان نەرم‌ونیان‬ ‫دەبــن‪ .‬و دەڵێت زیــادەڕەوەکــان لەم‬ ‫بارەیەوە هەرچەند پێشین و پێشەنگیان‬ ‫لەناو زانایانی ئایینیی کۆندا هەبێت؛‬ ‫هێشتا شێوازی کاریان پەسەند نیە‬ ‫چونکە ڕەچاوی بنەما و داخوازیەکانی‬ ‫«سیاسەتی شەرعی» لە قۆناغی الوازی‬ ‫«االستضعاف» دا ناکەن‪.‬‬ ‫ـ هــەروەهــا (رف��اع��ي أمح��د ط��ه) ی‬ ‫ســەرکــردە لە (اجلماعة اإلسالمية) ى‬ ‫ميصری‪ ،‬لە «إماطة اللثام عن بعض‬ ‫أحكام ذروة سنام اإلس�لام»ـــدا (کە‬ ‫پێگەی سەلەفی‪-‬جیهادیەکان «منرب‬

‫التوحيد واجلهاد» باڵوی کردوەتەوە)‬ ‫قسەوباسی لەسەر ئەم ناکۆکیە کردوە‬ ‫و پشتگیریی ڕێبازی زۆرینەی کردوە‪.‬‬ ‫لــەم دوایــیــانــەشــدا کۆمەڵێک لە‬ ‫پــێــشــەوایــان و فیقهزانانی واڵتــانــی‬ ‫ئیسالمیی جــۆراوجــۆر [لەمانە‪ :‬مەال‬ ‫(ئەحمەد کوبەیسی) سەرۆکی کۆمەڵەی‬ ‫زانایان‪-‬عێراق‪( ،‬د‪ .‬شەوقی عەلالم)‬ ‫موفتیی ميصر‪( ،‬د‪ .‬عەلی جومعە)‬ ‫موفتیی پێشوی ميصر‪ ،‬مەال (عەلی‬ ‫حەلەبی) لــە ئــــوردون]‪ ،‬لــە «رسالة‬ ‫مفتوحة إىل (أبوبكر البغدادي)»ـەکەیاندا‬ ‫(کــە هەڵ‌سەنگاندنی فیقهییان بۆ‬ ‫کــــاروکــــردەوەی داعـــش کــــردوە) بە‬ ‫شێوەیەکی سەرپێیی خۆیان لە هەمان‬ ‫کێشە داوە و لەم ڕێگەیەوە ویستویانە‬ ‫بڵێن کە یاسای جیهاد وایە موسوڵمانان‬ ‫تەنها لەگەڵ ئــەوانــە دەجەنگێن کە‬ ‫شەڕیان لەگەڵ دەکەن‪ ،‬و دەست‌درێژی‬ ‫و دەست‌پێشخەریی شەڕ ناکەن بۆسەر‬ ‫کەس (ص‪ ،)٩ .‬و ئیتر جیهادی هێرش‬ ‫و شەڕ لەسەر جیاوازیی بیروڕا و ئایین‬ ‫لــە ئیسالمدا نیە (ص‪ ،)١٠ .‬و لە‬ ‫هەڵمەتی جیهادیشدا هەر شەڕکەر لە‬ ‫ناموسوڵمانەکان دەکوژرێن و دروست‬ ‫نیە ماڵ و مناڵ و کەس‌وکاریان و ـ‬ ‫بەگشتی ـ شەڕنەکەر بکوژرێن (ص‪.‬‬ ‫‪.)١٢‬‬ ‫بانگخوازێکی نوێخوازی وەکو (د‪ .‬عدنان‬ ‫إبراهيم)ـیش‪ ،‬بەتایبەتی لەو دیمانەیەدا‬ ‫کە بە ناوی «اإلسالم والسلم العاملي من‬ ‫جديد» باڵوبوەتەوە‪ ،‬پێی وایە «جیهادی‬ ‫طهلەب» لە بنەڕەتی ئیسالمدا نەبوە و‬ ‫لقێکە لە جیهاد کە فیقهزانەکان خۆیان‬ ‫بۆ پاساودانی «فتوحات» دایان‌هێناوە‪،‬‬ ‫بەڵگە سەرەکیەکەشی هەر ئەوەیە کە‬ ‫بەالی زۆرینەوە نا‪-‬موسوڵمان لەسەر‬ ‫شەڕکەری شەڕی لەگەڵ دەکرێت نەک‬ ‫لەسەر ناموسوڵمانێتی‪ ،‬و دەڵێت ئەو‬ ‫یەکەم کەسە کە سەرنجی ئەم ناکۆکی و‬ ‫نەگونجانەی داوە لەنێوان ئەم ڕێبازەی‬ ‫زۆرینە و نێوان «جیهادی طهلەب» کە‬ ‫هێرش‌کردنە بۆ سەر نا‪-‬موسوڵمانانێک‬ ‫کە شەڕیان بە موسوڵمانان نەفرۆشتوە!‬ ‫لە کاتێکدا نەک ئەو یەکەم کەس‬ ‫نیە سەرنجی ئەم ناکۆکیە ڕواڵەتیەی‬ ‫دابێت‪ ،‬بەڵکو پێشتر هەر لە (بوطى)‬ ‫و (زوحەیلی)ـەوە ئەو ڕێبازەی زۆرینە‬ ‫کراوەتە دژی «جیهادی طهلەب»‪ ..‬و من‬ ‫نەک هەر پێش ئەو سەرنجی ئەو ناکۆکیە‬ ‫ڕواڵەتیەم داوە؛ بەڵکو ناکۆکیەکەیشم‬ ‫ڕەوانــدوەتــەوە و ڕونــم کــردوەتــەوە کە‬ ‫هەر ناکۆکی نیە‪ ،‬و دەیسەلمێنم کە‬ ‫هەر لە (بوطى) و (زوحەیلی)ـەوە هەتا‬ ‫(عەدنان ئیبڕاهیم) بە هەڵە لەو ڕێبازەی‬ ‫زۆرینە و لەو «خیالف»ـە تێگەیشتون!‬ ‫لــە بەشەکانی داهــاتــودا ئەمە ڕون‬ ‫دەکەینەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )331‬دوشەممە ‪2017/2/20‬‬

‫‪3‬‬

‫تاوانكاری و خوێن‌ڕشتن بە ناوی خودا و ئایینەوە‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوین هەر لە ئەزەلەوە وەها‬ ‫ێ وچــان گیرۆدەی‬ ‫وەســف كــراوە كە ب ‌‬ ‫كۆمەڵێك كێشە و گرفتی جۆراوجۆر‬ ‫بۆتەوە‪ .‬وەكــو نەبوونی و برسێتی و‬ ‫الفاو و بومەلەرزە و پەتا و نەخۆشی و‬ ‫كۆمەڵێك دەردیسەری‪ .‬سەرباری هەمووی‬ ‫كێشەی كورسیی دەسەاڵتی پاشا و میر‬ ‫و حاكم و سوڵتانەكان هەردەم هۆكاری‬ ‫سەرەكیی قات‌وقڕی و كوشت و كوشتار و‬ ‫خوێن‌ڕشتن بووە‪ .‬ئەم كورسیە نەعلەتییە‬ ‫كۆمەڵێك شــەڕوشــۆر و پێكدادانی‬ ‫خوێناویی لەنێو میللەتە جیاجیاكاندا‬ ‫هێناوەتە كایەوە‪ ،‬بێ‌‌وچان نەیهێشتووە‬ ‫دانیشتوانی هەموو ئەم ناوچانە ژیانێكی‬ ‫ئاسوودەی پڕ لە خۆشی و كامەرانی‬ ‫بگوزەرێنن‪ .‬هەروەكو زانراوە كورسی بۆ‬ ‫دانیشتن و حەسانەوە لە الیەن مرۆڤەوە‬ ‫بەكاردێت‪ ،‬كە بە تەختە یاخود بە كانزای‬ ‫جــۆراوجــۆر دروسـت‌دەكــرێــت‪ .‬كورسیی‬ ‫پاشاكانیش بە «عــەرش» ناودەبرێت‪.‬‬ ‫هەر لە ڕێی زمانی عەرەبیەوە ئەم دوو‬ ‫وشەیە كەوتوونەتە نێو زمانی كوردیەوە‪.‬‬ ‫خــوای پــەروەردگــاریــش كە ڕەمــزە بۆ‬ ‫خۆشەویستی و میهرەبانی و ئاشتەوایی؛‬ ‫وەكــو پاشایەكی بــە زەبــر و زەنگی‬ ‫دانیشتووی سەر عەرش وەسف كراوە‪ .‬لە‬ ‫سەردەمانی تازەدا ئێمەی میللەتی كورد‬ ‫بێ‌‌بەش بووینە لە كورسیی دەسەاڵت‬ ‫و حوكمڕانیی خۆمان‪ .‬هیواداریشین‬ ‫لەمەو دوایش نەبینە قوربانیی كورسیی‬ ‫دەســەاڵتــدارانــی بێ‌‌بەزەیی خۆماڵی و‬ ‫بیانی‪ .‬هەردەم میللەتی كورد چەوساوەی‬ ‫كورسی و عەرشی پاشا و حاكم و خەلیفە‬ ‫و سوڵتانەكانی میللەتانی دەوروبــەر‬ ‫بووە‪ .‬زۆر جار زەوی‌وزاری كوردستان‬ ‫بۆتە مەیدانی جەنگ و تووشی هێرش و‬ ‫پەالماری سوپا و لەشكری داگیركەرانی‬ ‫دوور و نزیك بۆتەوە‪ .‬ئەمەیش بۆتە‬ ‫مــایــەی وێــرانــكــاری و خوێن‌ڕشتن و‬ ‫قات‌وقڕی بۆ میللەتەكەمان‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆژهەاڵتی ناوینە زەمینەیەكی‬ ‫لەبار بــووە بۆ سەرهەڵدانی ئایینی‬ ‫جولەكە و مەسیحی و ئیسالم‪ .‬لەگەڵ‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم سێ‌ ئایینەدا كێشەكان‬ ‫زیاتر قووڵ بوونەتەوە‪ .‬پاشا و حاكم‬ ‫و خەلیفە و سوڵتانەكان بۆ قایمكردنی‬ ‫پێی كورسیەكانیان چەمكی ئایین و‬ ‫نەتەوە‌پەرستییان وەكــو داردەستێك‬ ‫بەكارهێناوە‪ ،‬هـــەردەم بــەنــاهــەق بە‬ ‫هەموو شێوازێك خەڵكی بێ‌‌چارەیان‬ ‫چــەوســانــدۆتــەوە‪ .‬زۆر جــار بــە نــاوی‬ ‫ئایینەوە لەشكركێشییان كـــردووە و‬ ‫دەستیان داوەتە داگیركاری و خەڵكێكی‬ ‫زۆریشیان قەتڵ‌وعام كــردووە‪ .‬مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی بەشێكی زۆری بریتیە لە‬ ‫خوێن‌ڕشتنی دەسەاڵتداران و بازرگانانی‬ ‫جەنگ لەژێر دروشمی ئایین‌پەروەری و‬ ‫نەتەوەخوازیدا‪ .‬نووسەری عەرەبی (عبد‬ ‫الرمحن الكواكيب) لە كتێبی «طبائع‬ ‫االستبداد ومصارع االستعباد»ـدا كە‬ ‫لە ساڵی (‪)1900‬دا لە شاری قاهیرە بە‬ ‫چاپ گەیوە؛ دەڵێ‌‪« :‬زۆربەی زانایانی‬ ‫مێژووی سروشتیی ئاینەكان‪ ،‬لەسەر ئەو‬ ‫ڕاستیە كۆكن كە سەركوتكاریی ئایینی‬

‫لە سەركوتكاریی دەسەاڵتی ئایینیەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت‪ .‬وەهایش دەوتریت‬ ‫كە هەردووكیان برای یەكترن‪ .‬باوكیان‬ ‫خۆسەپاندنە و دایكیشیان دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیە»(‪.)1‬‬ ‫زۆر كات و وەخت كورسیی دەسەاڵت‬ ‫دەورێــكــی مــەتــرســیــداری هــەبــووە لە‬ ‫بــەرپــابــوونــی شــەڕوشــۆر و دیـــاردەی‬ ‫ستەمكاری و وێرانكاری‪ .‬بەتایبەتیش‬ ‫پشت‌بەستن بە ئایدیۆلۆژیا هــەردەم‬ ‫توندوتیژیی دەهێنێتەكایەوە‪ ،‬جا گەر‬ ‫ئایدیۆلۆژیای تــونــدڕەوی مەزهەبی و‬ ‫ئایینی و ماركسیزم و بەعسیزم و فاشیزم‬ ‫و نازیزم و تورانیزم و هەر ناوونیشانێكی‬ ‫دیكە بێت‪ .‬خاوەن ئایدیۆلۆژیەت بە تاك‬ ‫و تەنیا خۆی بە ڕاستیخوازی موتڵەقی‬ ‫بەرهەڵ دەزانێت‪ .‬هەموو خەڵكانی غەیری‬ ‫خۆیشی بە سەرلێشێوا و و ناهەق‌پەرست‬ ‫و لــــەڕێ‌‌الدەر لــە قــەڵــەم دەدات‪ .‬لە‬ ‫سەردەمی ئێستایشدا تیرۆریستانی داعش‬ ‫و تالیبان و بۆكۆ حەرام و‪ ..‬هتد بوونەتە‬ ‫گەورەترین هەڕەشە بۆسەر كۆمەڵگای‬ ‫مرۆڤایەتی‪ .‬ئەم تاقمە تیرۆریستیانە‬ ‫كوێرانە پەنا دەبەنە بەر دەقە ئایینیەكان‬ ‫و تاوانەكانیان بە ئەنجام دەگەیەن‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪:‬‬ ‫ـ داعشیەكان لە ڕاگەیاندنەكانیاندا بە‬ ‫شانازیەوە سروودی «من تیرۆریستم»‬ ‫(«أن��ا إره��اب��ي») دەڵێنەوە‪ ،‬وەهــای‬ ‫لێكدەدەنەوە كە وشــەی «ئیرهابی»‬ ‫بنەمایەكی ئایینیی هەیە‪ُ « :‬ت ْر ِه ُبونَ ِب ِه‬ ‫ُو َّ ِ‬ ‫ُو ُك ْم» (األنفال‪ .)60 :‬لێرەدا‬ ‫الل َو َعد َّ‬ ‫َعد َّ‬ ‫ئەو ڕاستیە لە بیری خۆیان دەبەنەوە‬ ‫كە ئەو ئایەتە پەیوەستە بە سەردەمێكی‬ ‫دیاریكراو لە سەرەتای باڵوبوونەوەی‬ ‫ئایینی ئیسالمدا‪.‬‬ ‫ـ یاخود پشت بە ئایەتێكی قورئانی‬ ‫دەبەستن كــە خــودا فــەرمــان بەسەر‬ ‫پێغەمبەردا دەدات بۆ ئــەوەی هانی‬ ‫خــاوەن‌بــاوەڕان بــدات بۆ كوشتار‪َ « :‬يا‬ ‫ض ُْ‬ ‫َأيُّ َها َّ‬ ‫ال ْؤ ِم ِن َ‬ ‫ب َح ِّر ِ‬ ‫ني َع َلى الْ ِق َتالِ »‬ ‫الن ِ ُّ‬ ‫(األنــفــال‪ ،)65 :‬لێرەیشدا توندڕەوان‬ ‫خۆیان تووشی سەرلێشێواوی دەكەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەم ئایەتەیش باس لە قۆناخێكی‬ ‫دیــاریــكــراوی ســەرەتــای سەرهەڵدانی‬ ‫ئایینی ئیسالم دەكات‪.‬‬ ‫ـ هــەروەهــا بــۆ پــەردەپــۆشــكــردنــی‬ ‫تاوانەكانیان پاساوی ئەوە دەهێننەوە‬ ‫گوایە لە قورئاندا لە كۆی (‪ )6235‬ئایەت‪،‬‬ ‫لەنێو (‪ )250‬ئایەتیاندا باسی «جیهاد»‬ ‫و كوشت و كوشتار هاتووە(‪.)2‬‬ ‫ئەم هەموو هەڵوێستەی تیرۆریستانیش‬ ‫دەرەنجام هەوڵدانێكە بۆ زەرەر و زیان‬ ‫گەیاندن بە ئاینی ئیسالم‪ .‬میانڕەوانی‬ ‫كــۆمــەڵــگــای ئیسالمییش پێویستە‬ ‫لەسەریان ڕووبەڕویان ببنەوە و ڕێگری لە‬ ‫كوشت و كوشتارەكانیان بكەن‪.‬‬ ‫توندڕەوان وەهای بۆ دەچن گوایە هەر‬ ‫كەسێك پەیڕەوی ئاینی هەق نەكات؛‬ ‫ئەوا چەند ناو و ناتۆرەیەكی بەسەردا‬ ‫دەسەپێت‪ ،‬وەكــو بێباوەڕ «كافر» و‬ ‫هاوبەشدانەر بۆ خوا «مشرك» و «مرتد»‬ ‫و دووڕوو «منافق»‪ .‬لە سەردەمی ئومەوی‬ ‫و عەبباسیەكانیشدا دوو وشەی تریان‬ ‫داهێنا بۆ ناوزڕاندنی نەیارانیان‪ ،‬كە بریتی‬ ‫بوون لە وشەی «زنديق» و «شعوبي»‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچوونی ئەو توندڕەوانە ئەم‬ ‫شـــەش گــرۆیــەی ســــەرەوە گــومــڕا و‬ ‫لەڕێ‌‌الدەرن و گوایە كوشتنیان حەاڵڵە‪.‬‬ ‫ێ ناو و ناتۆرەی تریان‬ ‫بەعسیەكانیش س ‌‬ ‫بۆ نەیارانیان لە خەباتگێڕ و دڵسۆزانی‬ ‫میللەت داتاشی كە بریتی بوون لە وشەی‬ ‫سەرپێچیکەران «ع��ص��اة» و یاخیان‬ ‫«متمردون» و خیانەتکاران «خونة» و‬ ‫ئاژاوەچیان «خمربون»‪ ...‬ئێمەی كوردی‬ ‫بەدبەختیش لە میانی گەمەی تۆقێنەری‬ ‫ئەو تاریك‌پەرستانەدا‪ ،‬گەر یەكێك لەو‬ ‫وەسفانە نەمانگرێتەوە ئەوا دووان یاخود‬ ‫سیانیان هەر دەمانگرێتەوە!‬ ‫توندڕەوەكان پێداگری لەسەر هەڕەشە‬ ‫و تووڕەیی خوا دەكــەن‪ .‬وەها دەدەنە‬

‫بەر گوێی هەمووان گوایە بۆ دەربازبوون‬ ‫لە «غــەزەب» و سزای قورسی خودا‪،‬‬ ‫وەها پێویست دەكات كە هەر تاكێكی‬ ‫كۆمەڵگا بە شەو و بە ڕۆژ لە «تەوبە»و‬ ‫«ئیستیغفار»دا بێت‪ .‬هەمیشە دەست‬ ‫بە دوعا بێت و قوربانی سەرببڕێت و‬ ‫ێ سرەوتن هەردەم بە ترس و لەرزەوە‬ ‫ب‌‬ ‫لە خودا بپاڕێتەوە‪ ،‬تاوەكو بیخاتە بەر‬ ‫ڕەحمەت و میهرەبانی و بەخشندەیی‬ ‫خۆی‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەیش ئایەتەكانی‬ ‫قورئان وەكو نموونە دەهێننەوە‪ .‬دەڵێن‬ ‫كە (‪ )77‬جار ناوی دۆزەخ «جهنم» لە‬ ‫قورئاندا هاتووە‪ )26( ،‬جاریش وشەی‬ ‫دۆزەخ بە ناوی «جحیم» هاتووە‪)16( ،‬‬ ‫جاریش ناوی «سعیر» هاتووە‪)12( ،‬‬ ‫جاریش ناوی ئاگر «نار» هاتووە‪)4( ،‬‬ ‫جاریش نــاوی «سقر» هــاتــووە(‪.)3‬‬ ‫لــەم حاڵەتەیشدا تــونــدڕەوەكــان ئەو‬ ‫فەرمودەیەی پێغەمبەر فەرامۆش دەكەن‪،‬‬ ‫ێ ڕەحم‬ ‫كە تیایدا هاتووە كە خودا دەڵ ‌‬ ‫و بەزەییم پێش تــووڕەیــی و غەزەبم‬ ‫ح ِت َس َب َق ْت َغ َض ِب»‪.‬‬ ‫كەوتووە‪« :‬إ َِّن َر ْ َ‬ ‫توندڕەوان فەتوای پڕ لە دەمارگیری‬ ‫و عــوروبــەخــوازی بە ڕاســت و چەپدا‬ ‫باڵو دەكەنەوە‪ .‬وەهای بۆ دەچن گوایە‬ ‫قورئان و نوێژ و عیبادەت بە زمانی‬ ‫عەرەبیی قورەیشین‪ ،‬ناوی هەموو شوێنە‬ ‫ئارامی‌بەخشەكانی بەهەشت و بەشە‬ ‫جیاجیاكانی ئازار و ئەشكەنجە بەخشی‬ ‫دۆزەخــیــش هــەر بە زمانی عەرەبین‪.‬‬ ‫تەنانەت ئــاو و كانی و ڕووبارەكانی‬ ‫بەهەشتیش هەر ناوی عەرەبی هەڵدەگرن‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت بۆ نموونە میللەتانی وەكو‬ ‫كــورد و فــارس و تــورك و ژاپــۆنــی و‬ ‫چینی و ئەوروپی و تێكڕای میللەتانی‬ ‫دیكەی جیهانیش لە دنیای پاش مردن‬ ‫بەتۆپزی فێری زمانی عەرەبیی خودایی‬ ‫ببن‪ ..‬توندڕەوان ئەوەیان لەبیردەچێت‬ ‫كە خودا بەتەنیا خودای تاكە میللەتێك‬ ‫ێ جــیــاوازی خــودای‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو بەب ‌‬ ‫هەموو میللەتانی دنیایە و لە قورئاندا‬ ‫هاتووە كە خــودا «رب العالمین»ـە‪.‬‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم بۆ ماوەی (‪ )13‬ساڵ‬ ‫لە شاری مەكکە داوەتی پێغەمبەرایەتیی‬ ‫بــاوكــردەوە‪ .‬سورەتەكانی قورئانی‬ ‫ســەردەمــی مەكکە ژمــارەیــان (‪)82‬‬ ‫ســــورەتــــە‪ .‬لـــە پــــاش كــۆچــكــردنــی‬ ‫پێغەمبەریش بۆ شاری مەدینە بۆ ماوەی‬ ‫(‪ )10‬ساڵ لەو شارەدا ژیانی بەسەربرد‪.‬‬ ‫سورەتەکانی ســەردەمــی مەدینەیش‬ ‫(‪ )20‬سورەتن‪ )12( .‬سورەتیش هەن‬ ‫كە مشت‌ومڕیان لەسەرە و بەتەواوەتی‬ ‫ساخ نەبوەتەوە كە هی كام سەردەمن‪.‬‬ ‫سەرجەمی سورەتەكانی قورئان بریتین‬ ‫لە (‪ )114‬ســـورەت‪ .‬پیاوانی ئایینی‬ ‫هاوڕان لەسەر سەرجەم ئەم ژمارانە و‬ ‫بڕوایان پێیەتی(‪ .)4‬سورەتەكانی شاری‬ ‫مەكکە بریتین لە ڕێنمایی و چیرۆكی‬ ‫پێغەمبەران و میللەتانی سەردەمانی‬ ‫كۆن‪ .‬باسی چۆنیەتیی هاتنی غەزەب و‬ ‫توڕەیی خودا بۆ بەشێك لەو نەتەوانە‬ ‫كـــراوە‪ ،‬كە لە ئاكامی سەرپێچییان‬ ‫دەرهەق بە پێغەمبەرەكانیان لە الیەن‬ ‫خــوداوە ســزای توند دراون‪ .‬ئەمەیش‬ ‫وەكو وەبیرهێنانەوە و ئاگادارییەك بەیان‬ ‫كراوە و خراوەتەڕوو‪ .‬سەردەمی نێو شاری‬ ‫مەدینە قۆناخی «جیهاد» و «غەزەوات»‬ ‫و باڵوكردنەوەی ئایینی ئیسالم بوو‪،‬‬ ‫ئەمەیش لە ئایەتە مەدینەییەكاندا ڕەنگی‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫داوەتــەوە‪ .‬توندڕەوەكان بەب ‌‬ ‫رەچاوی بارودۆخی سەرهەڵدانی ئایینی‬ ‫ئیسالم بكەن‪ ،‬پشت بە سورەتەكانی‬ ‫مەدینە دەبەستن‪ .‬بەاڵم پیاوە ئایینیە‬ ‫مــیــانــڕەوەكــان ڕەچــــاوی بــارودۆخــە‬ ‫مێژووییەكە دەكــەن‪ ،‬بۆیە لەپێناوی‬ ‫هێوركردنەوەی ژیان و گوزەرانی خەڵكی‬ ‫پەنا دەبەنە بەر سورەتە مەكکەییەكان‪.‬‬ ‫ئــــەوەی شــایــانــی بــاســە لــە شــاری‬ ‫مەدینەیشدا جۆرە ئایەتێك هەبوونە كە‬ ‫هانی ئاشتەوایی و پێكەوەژیانیان داوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە كە دەڵێ‌‪َ :‬‬ ‫«ل ِإ ْك َر َاه ِف الدِّينِ ‪،‬‬

‫َق ْد َت َب َّ َ‬ ‫الر ْش ُد ِمنَ الْ َغ ِّي» (البقرة‪.)256 :‬‬ ‫ي ُّ‬ ‫لە هەموو سەردەمان و لە هەموو واڵت‬ ‫و ناوچەیەكدا كەسانی میانڕەو و كەسانی‬ ‫تــونــدڕەو بوونیان هــەبــووە‪ .‬بۆچوونی‬ ‫هەڵگرانی هزر و بیری میانڕەوی دنیایەكی‬ ‫پڕ لە ئارامی و هێمنی و بەخشندەیی‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ .‬بەپێچەوانەیشەوە‬ ‫بیری تــونــدڕەوی دیـــاردەی كوشت و‬ ‫كوشتار و وێرانكاری و دوواكەوتویی لە‬ ‫هەموو بوارەكانی ژیاندا دەهێنێتە كایەوە‪.‬‬ ‫لەپێناوی ڕێگری‌كردن لە تەشەنەسەندنی‬ ‫بیری تــونــدڕەوی‪ ،‬پێویستە پیاوانی‬ ‫ئایینیی هەموو ئایینەكان جەخت لەسەر‬ ‫ئەو دەقانە بكەنەوە كە دەرك و دەروازە‬ ‫بە ڕووی ژیانی ئاشتەوایی و پێكەوە‌ژیاندا‬ ‫وااڵ دەكەن‪ .‬بە درێژایی مێژوو زۆر جار‬ ‫بیری دەمارگیری و عەقڵیەتی شۆڤینی‬ ‫و خۆپەرستی خۆی سەپاندووە و زاڵ‬ ‫بــووە بــەســەر كۆمەڵە خەڵكانێكدا‪،‬‬ ‫ئەم دیاردەیەیش سەردەمی تاریكی و‬ ‫دواكەوتوویی خوڵقاندووە و لە ئاكامیشدا‬ ‫هەمووان زەرەرمەند بوون‪ .‬بۆ نموونە لە‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستدا لە واڵتانی رۆژئاوا‬ ‫بیرۆكەی مەزەبگەرایی و بەرزكردنەوەی‬ ‫دروشمی پڕ لە ئاشووب و شەڕانگێزی‬ ‫ســەری هەڵدا‪ .‬ئەمەیش بــووە مایەی‬ ‫سەركوتكردنی بیری ئازاد و كوشتن و‬ ‫لەنێوبردنی ژمارەیەكی زۆر لە ژن و پیاو‬ ‫و مناڵ‪ .‬شەڕی ئایینی لە ئینگلستاندا‬ ‫سەد و پەنجا ساڵی خایاند‪ .‬لە واڵتی‬ ‫ئەڵمانیایش شەڕی مەزەبیی سی ساڵە‬ ‫(‪ )1648-1618‬ئەو واڵتەی وێران كرد‪.‬‬ ‫لە سەردەمی شای فڕەنسی (لویسی‬ ‫چــواردەم) شەڕی مەزەبیی پرۆتستانت‬ ‫و كاسۆلیك گەیشتە لوتكە‪ .‬كارەساتە‬ ‫خوێناویەكانی (سانت بارتێلێمی) لە‬ ‫مێژوودا زۆر بەناوبانگە‪ ،‬كە تیایدا بە‬ ‫دەیان هەزار لە پرۆتستانەكان كوژران‬ ‫و نزیكەی شــەش ســەد هەزاریشیان‬ ‫ێ شــاربــەدەر و واڵت‌بـــەدەر‬ ‫بــەزۆرەمــل ـ ‌‬ ‫كران(‪ .)5‬یاخود دەمارگیریی ئایینی بووە‬ ‫هۆی بەرپابوونی جەنگی خاچ‌هەڵگران‬ ‫لەنێوان مەسیحی و موسوڵمانەكاندا‬ ‫بەدرێژایی نزیكەی دوو سەدە (‪-1095‬‬ ‫‪.)1291‬‬ ‫ئەمە لە مێژوی مەسیحی‪.‬‬ ‫لە کەلەپوری یەهودییش؛ پشكنینەكان‬ ‫بۆ خوێندنەوەی تەوڕات دەریانخستووە‬ ‫(‪ )120‬تاوان بە ناوی خواوە كراوە(‪.)6‬‬ ‫لە مێژووی ئیسالمییش؛ بۆ نمونە؛‬ ‫مێژوونووسی عــەرب (ابــن كثیر) لە‬ ‫كتێبی «البداية والنهاية»دا باسی‬ ‫شــەڕی جەلەوالی ناوچەی كوردستان‬ ‫دەكــات لە سەردەمی خەلیفە عومەری‬ ‫كــوڕی خەتاب‪ ،‬و دەڵێت لەو شــەڕەدا‬ ‫موسوڵمانەكان ســەد هــەزار كەسیان‬ ‫كوشت و ئافرەتێكی زۆریشیان بە كەنیزە‬ ‫و سەبایا برد‪َ « :‬ف ُق ِت َل ِم ْن ُه ْم ِف َذلِ َك ْ َ‬ ‫ال ْو ِق ِف‬ ‫ري ًة‪.)7(»..‬‬ ‫ِما َئ ُة َألْ ٍف‪َ ..‬و َأ َس َر َس َبا َيا َك ِث َ‬ ‫مێژوونووسێكی موسوڵمانی تریش بە‬ ‫نــاوی (ال��ط�بري) باسی هەمان شەڕی‬ ‫ێ خوا (بۆ خۆی!)‬ ‫جەلەوال دەكات و دەڵ ‌‬ ‫لەو رۆژەدا سەد هــەزاری لێ كوشتن‪:‬‬ ‫«و‌ َ َق َت َل اهللُ ِم ْن ُه ْم َي ْو َم ِئ ٍذ ِما َئ َة َألْ ٍف»(‪.)8‬‬ ‫هــانــدانــی دیــــاردەی تــونــدوتــیــژی و‬ ‫بــاوكــردنــەوەی بــیــری تەكفیركردنی‬ ‫خــەڵــكــی‪ ،‬زەمــیــنــەی خــوێ ـن‌ڕشــتــن و‬ ‫وێرانكاری و كاولكاری دەڕەخسێنێت‪.‬‬ ‫یەك الیەن و یەك میللەت و یەك ئایین و‬ ‫مەزەب لە شەڕی شۆڤینی و ئایدیۆلۆژی‬ ‫و ئایینی و مەزەبی بەتەنیا زەرەرمەند‬ ‫ێ جیاوازی‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵكو هەمووان بەب ‌‬ ‫باجی قورسی ئەو پێكدانانە دەدەن‪ .‬هیچ‬ ‫دەستە و گرۆ و الیەنێك لە سایەی هێز‬ ‫و لەژێر دروشمی هەر بیر و بۆچوونێكدا‬ ‫بێت هەرگیز لە توانایدا نییە بەرامبەر‬ ‫و نەیارەكەی بسڕێتەوە و بەیەكجارەكی‬ ‫بنەبڕی بكات‪ .‬شاعیری عێراقی (ئەحمەد‬ ‫مــەتــەر) دژایەتیی خــۆی دەرهـــەق بە‬ ‫توندوتیژی دەردەخات‪ ..‬شاعیر ناڕەزایی‬ ‫خۆی دەردەبڕێت سەبارەت بە كوشتن‬

‫توندڕەوان فەتوای پڕ لە دەمارگیری‬ ‫و عوروبەخوازی بە ڕاست و چەپدا‬ ‫باڵو دەكەنەوە‪ .‬وەهای بۆ دەچن‬ ‫گوایە قورئان و نوێژ و عیبادەت بە‬ ‫زمانی عەرەبیی قورەیشین‪ ،‬ناوی‬ ‫هەموو شوێنە ئارام بەخشەكانی‬ ‫بەهەشت و بەشە جیاجیاكانی ئازار‬ ‫و ئەشكەنجە بەخشی دۆزەخیش‬ ‫هەر بە زمانی عەرەبین‬ ‫هاندانی دیاردەی توندوتیژی و‬ ‫باڵوكردنەوەی بیری تەكفیركردنی‬ ‫خەڵكی‪ ،‬زەمینەی خوێن‌ڕشنت‬ ‫و وێرانكاری و كاولكاری‬ ‫دەڕەخسێنێت‪ .‬یەك الیەن و یەك‬ ‫میللەت و یەك ئایین و مەزەب لە‬ ‫شەڕی شۆڤینی و ئایدیۆلۆژی و‬ ‫ئایینی و مەزەبی بەتەنیا زەرەرمەند‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵكو هەمووان بەبێ‌‬ ‫جیاوازی باجی قورسی ئەو پێكدانانە‬ ‫دەدەن‬ ‫پرسیارم لە شێوەی دەســەاڵت نیە‪،‬‬ ‫و سەربڕینی خەڵكی بێ‌‌تاوان بە ناوی‬ ‫ێ كتێبی تەوڕات پرسیارم لە دادپەروەریی دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫ئایین و بە ناوی هەر س ‌‬ ‫دادپەروەری بهێنە‪ ،‬دادپەروەری‪ ،‬ئیتر‬ ‫و ئینجیل و قورئان‪ ،‬و دەڵێ‌‪:‬‬ ‫بۆ خۆت هەر «تەرەزان» بە!‬ ‫فعلى خمتلف األزمان والطغيان‬ ‫يذحبنى باسم الرمحن فداء لألوثان‬ ‫هذا يذبح بالتوراة‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫وذلك يذبح باإلجنيل‬ ‫‪ .1‬عبد ال��رمح��ن ال��ك��واك�بي‪ ،‬طبائع‬ ‫وهذا يذبح بالقرآن‬ ‫االستعباد ومصارع االستبداد‪ .‬دار املدى‬ ‫ال ذنب لكل األديان‬ ‫للثقافة والنشر‪ .‬طبعة جديدة (‪ .)2004‬ص‪.‬‬ ‫الذنب بطبع اإلنسان‬ ‫‪.29‬‬ ‫وإنك يا هذا اإلنسان!‬ ‫‪ .2‬ميشيل أونفري‪ ،‬كتاب نفي الالهوت‪.‬‬ ‫كن ما شئت‬ ‫ترمجة‪ :‬مبارك العروسي‪ .‬منشورات دار‬ ‫رئيسا‪ ..‬ملكا‪ ..‬خانا‪ ..‬شيخا‬ ‫اجلمل‪ .‬بغداد (‪ .)2012‬ص‪.223 .‬‬ ‫كن أيًّا كان‪...‬‬ ‫‪ .3‬أبو موسى احلريري‪ ،‬قس ونيب‪ .‬دار‬ ‫من جنس اإلنس أو اجلان‬ ‫نشر سلسلة احلقيقة (‪ .)1977‬ص‪.164 .‬‬ ‫ال أسال عن شكل السلطة‬ ‫‪ .4‬واثق غازي‪ ،‬جرائم العقيدة الدينية‪.‬‬ ‫أسأل عن عدل السلطة‬ ‫االنتشار العربي‪ .‬بريوت (‪ .)2015‬ص‪.70 .‬‬ ‫هات العدل‪ ..‬هات العدل‬ ‫‪ .5‬هاشم ص��احل‪ ،‬معارك التنويريني‬ ‫وكن طرزان!‬ ‫واألصوليني فى أوروبا‪ .‬دار الساقي‪ .‬بريوت‬ ‫واتە‪:‬‬ ‫(‪ .)2010‬ص‌ص‪.66-67 .‬‬ ‫«لە سەردەم و ڕۆژگار و دیکتاتۆرێتیە‬ ‫‪ .6‬واثق غازى‪ ،‬جرائم العقيدة الدينية‪.‬‬ ‫جیاوازەکاندا؛ بە ناوی خوای «ڕەحمان» ص‪.50 .‬‬ ‫و بۆ قوربانی بۆ بتەکان سەرم دەبڕێ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬دار ابن‬ ‫ئەمیان بە بەڵگەی تەوڕات سەردەبڕێ‪ ،‬و اهليثم‪ .‬القاهرة‪ .‬حتقيق‪ :‬جودة حممد جودة‬ ‫ئەویان بە بەڵگەی ئینجیل‪ ،‬و ئەمیش بە و حممد حسين شعراوي‪ .‬اجمللد الرابع‪.‬‬ ‫بەڵگەی قورئان‪.‬‬ ‫ص‪.256 .‬‬ ‫ســوچــی ئایینەکان نــیــە‪ ،‬سوچی‬ ‫‪ .8‬أب��و جعفر ال��ط�بري‪ ،‬تأريخ االمم‬ ‫سروشتی مرۆڤ خۆیەتی‪.‬‬ ‫وامللوك‪ .‬حتقيق‪ :‬إي��اد بن عبد اللطيف‬ ‫تۆش ئەی مرۆڤ! هەرچی دەتەوێت القيسي‪ .‬دار ابن حزم‪ .‬بريوت (‪.)2004‬‬ ‫ببیت ببە‪ ،‬دەبیت بە ســەرۆک‪ ،‬پاشا‪ ،‬اجمللد الثاني‪ .‬ص‪.1093 .‬‬ ‫خان‪ ،‬پیر‪ ،‬هەرچی‪ ،‬لە ڕەگەزی مرۆڤ‬ ‫یان جنۆکان‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )331‬دوشەممە ‪2017/2/20‬‬

‫فێمێنیزم چییە؟‬

‫«لەبارەی فێمینیزمی رۆشنگەریی‌و ئایینەوە»‬ ‫بەمشێوەیە ئەركەكانی خێزان بەگشتی‬ ‫كران و كۆمۆنەكان دامەزران بە مەبەستی‬ ‫بەرجەستەكردنی كاری هاوبەش و یەكسان‪.‬‬ ‫بەاڵم دوایی جەنگ و كەمبوونەوەی رێژەی‬ ‫دانیشتوان زیاتر جەخت لەسەر پێویستی‬ ‫لەدایكبوونی تازە كرایەوەو بەو هۆیەشەوە‬ ‫ژنان وردە وردە جارێكی تر لەناو مالەكاندا‬ ‫داخرانەوە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1929‬رێكخراوی (‪)Genotdel‬‬ ‫باڵوەیپێكراو لەساڵی ‪ 1930‬یاسایی تایبەت‬ ‫بە خێزان هەڵوەشایەوە‪ ،‬رووسیاش بۆ‬ ‫یەكەم جار یاسایی مافی لەباربردنی منداڵی‬ ‫بۆ ژنان پەسەند كردبوو‪ ،‬بەاڵم لە‪ 1936‬ئەم‬ ‫یاسایە هەڵوەشایەوە‪ .‬ژنان بە ژمارەیەكی‬ ‫زۆر هاندران بۆ ئــەوەی منداڵیان ببێت‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەو ژنەیی لە‪ 10‬منداڵ زیاتری‬ ‫ببوایە میدالیایی دایكی نیشتمانی پێدەدرا‪.‬‬ ‫سەرەڕایی ئەمە ژنانی یەكێتی سۆڤیەت‬ ‫دوور نەبوون لەبوارەكانی وەرزش و هونەرو‬ ‫سەربازی‪ .‬توركیاش هەمان دۆخی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتی هەبوو‪.‬‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫(‪)2-2‬‬

‫دوایی كۆتایی جەنگی جیهانی یەكەم‪،‬‬ ‫هەریەك لەئەمریكاو ئەڵمانیاو بریتانیاو‬ ‫روسیا بیستویەك واڵتی تری جیهان بەب ‌ێ‬ ‫هیچ مەرج مافی دەنگدانیان بە ژناندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەتوركیا تا ساڵی ‪ 1934‬مافی دەنگدان بە‬ ‫ژنان نەدرا‪ .‬هەرچەندە لەرووی سیاسیەوە‬ ‫ژنانی فرەنسا لەساڵی ‪ 1936‬توانیان چوار‬ ‫پۆستی بااڵ لەحكومەتەكەی «لیۆن پاولۆ»‬ ‫وەربگرن‪ ،‬بەاڵم هێشتا مافی دەنگدان بۆ‬ ‫شەپۆلی دووەم لەفێمێنیزم‬ ‫ژنان رەتكرایەوە‪.‬‬ ‫ئەو گۆڕانكاری و پێشكەوتنانەی كە‬ ‫لەیەكێتی سۆڤیەتیش دۆخــەكــە زۆر‬ ‫لەخۆرئاوا رویاندا هۆكاربوون بۆ پێشخستنی‬ ‫جیاواز بوو‪ .‬لەشۆڕشی ئۆكتۆبەری ‪1915‬ەو‬ ‫شێوازەكانی كۆنترۆڵكردنی ئەو ژمارە زۆرەی‬ ‫تا ‪ 1940‬دەستكەوتی زۆر بۆ ژنان هاتنە‬ ‫لەدایكبووون‪ ،‬بەپشتبەستن بە زانست و‬ ‫كایەوە بێجگە لەمافە كۆمەاڵیەتیەكان‪،‬‬ ‫بواری پزیشكی كە ئەمەش دۆخێكی لەبارتری‬ ‫ژنــانــی روســیــا تــوانــیــان لــەســەر ئاستی‬ ‫بۆ ژنان رەخساند بۆ ئــەوەی روو بكەنە‬ ‫سەربازیش رۆڵــی كــارایــان هەبێت‪ ،‬هەم‬ ‫چەند بوارێكی تری كۆمەاڵیەتی‪ .‬سیمۆن‬ ‫لەكاتی شۆڕش و هەم دوای شۆڕش‪ .‬لەناو‬ ‫دی بۆڤوار (‪)simone de Beavoir‬‬ ‫پارتی كۆمۆنیستی كۆمیسیۆنێكی ژنان‬ ‫كەسایەتیەك بوو كاریگەری ئەوتۆی هەبوو‬ ‫بەناوی (‪ )Genotdel‬دروستبوو ئەوان‬ ‫لەسەرهەڵدانی تیۆری شەپۆلی دووەمی‬ ‫لەهەوڵی جێگیركردنی چەمكەكانی «ئازادی‬ ‫فێمێنیزم‪ ،‬لەدوو بەرگدا كتێبێك بەناوی‬ ‫و یەكسانی رەهابوون» لەناو رۆشنبیران‬ ‫«ژن‪ ،‬رەگەزی دووەم» دەنووسێ «ئازادیی‬ ‫و چینی سیاسەتمەدارە كۆمنیستەكان‪.‬‬ ‫ژن لەئازادبوونی ژنان لەمنداڵ و مێیانەو‬ ‫ئەمان تەنها لەرووی مافە یاساییەكانەوە‪،‬‬ ‫دەستپێدەكات»‪ .‬كتێبەكانی یەك ‌ێ لەبنەما‬ ‫بەڵكو رێگای لەبەردەم ئەمە خۆشكرد كە‬ ‫هــەرە سەرەكیەكانی ئیلهامی خەبات و‬ ‫تێكۆشانێك ئەنجامبدرێت بۆ نەهێشتنی‬ ‫تێكۆشانی ژنانە بۆ مافەكانیان كە زیاتر‬ ‫جیاكاریی رەگەزی لەسەر بنەمای رۆڵ و ئەو‬ ‫جەخت لەسەر پەیوەندییە سێكسیەكانی‬ ‫كارانەی هەردوو رەگەزی ژن و پیاو هەیانە‪.‬‬ ‫خێزان و كۆمەڵ و شیكردنەوەیان دەكات‪.‬‬

‫سیمۆن‪ ،‬لەدەستنیشانكرنێكدا دەڵێت‬ ‫«ژن لەدایك نابێت‪ ،‬بەڵكو ئەوە ژنە كە‬ ‫دەبێت» ئەم دەستنیشانكردنە لەپاشاندا‬ ‫دەبێتە دروشــمــێــك كــە فێمێنستەكان‬ ‫شەپۆلی دووەم لەرووی ئایدیۆلۆژیەوە هەم‬ ‫لەرووی كرداریشەوە هێڵ دەكێش ‌ێ بەسەر‬ ‫ئەو راستەوانەیەیی كە دەیانەوێت بەسەریدا‬ ‫ر ‌ێ بكەن‪ .‬سیمۆن‪ ،‬لەكتێبەكانیدا باسی‬ ‫لەو رۆڵە سروشتیەی كە سێكس هەیەتی‬ ‫و لەهەوڵی سەلماندنی ئەوەدایە‪ ،‬ئەم رۆڵە‬ ‫رۆڵێكی دروســتــكــراوەو بۆ ئــەم هۆیەش‬ ‫نمونە دەهێنینەوە‪ .‬ئەم تیۆرەی ئەویش‬ ‫رێگای لەبەردەم دروستبوونی چەمكێك‬ ‫وااڵكــردوە كە ئەویش چەمكی (جێندەر)‬ ‫و ناوەڕۆكەكەشی ئەوە لەخۆ دەگرێت كە‬ ‫رەگــەز شتێكی سروشتەو لەسروشتەوە‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬بەاڵم دوایی لەدایكبوون‪ ،‬ئەوە‬ ‫خێزان و كۆمەڵە شێوە بــەم سروشتە‬ ‫دەدەن و لەژێر كاریگەرییدا گەشە دەكات‪.‬‬ ‫واتە پرسی رەگەز وابەستە بە پێكهاتەیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫چەمكی كۆمەڵگای رەگەزیی‪ ،‬سەربەخۆ‬ ‫پێناسە لەزۆر شت دەكــات‪ ،‬بەاڵم كاتێك‬ ‫وەك تــیــۆرێــك بـــەرەو پــێــشــەوە چــوو‪،‬‬ ‫بەمشێوەیە بینرا كە كۆمەڵگای رەگەزی‬ ‫تەنها دەرەنجامێكە‪ ،‬سیستمی ئابووری‬ ‫و سیاسیی‪ ،‬كــە بــە خــێــزانــەوە تێپەڕ‬ ‫دەكات ئەوە سیستەمە پاتریاكەكانە ئەو‬ ‫كۆمەڵگایە دەهێنێتە ئــاراوە كە لەسەر‬ ‫بنەمای جیاكاری رەگەز دروستبوو‪ .‬كەچی‬ ‫لەبنەڕەتدا هەر خۆشی كێشەیەكی زۆر‬ ‫گەورەترە لەناو ئەو خێزانەی كە پیاو تێدا‬ ‫ساالرە‪ .‬باوك دەستدەگرێت بەسەر هەموو‬ ‫ئەو رەنج و ماندووبوونەی كە بۆ برەودان‬ ‫بە ژیان دەدرێت لەناو خێزانداو بەب ‌ێ هیچ‬ ‫بەرامبەرێك‪ .‬ئەو كاتە هەموو پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان بەشێوەیەكی دیسپۆتیزم‬ ‫دێنە ئاراوە‪ .‬ئەم رەنجە جا چ لەكارەكانی‬ ‫ناو ماڵ ب ‌ێ و یاخود بۆ هەر شتێكی‪ ،‬كە‬ ‫مۆڵكایەتیەكەی بگەڕێتەوە بۆ سەر باوك‬ ‫ژن تێدا بەب ‌ێ وەرگرتنی هیچ بەرامبەرێك‬

‫لەجیهانی ئیسالمیدا (نەوال ئەلسەعداوی)‬ ‫سەریهەڵدا‪ ،‬كەبەشێك لەئەدەبیاتەكانی‬ ‫دەستبردن بــوو بۆ پرسە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سێكسیەكان‌و پرسی لەشفرۆشی ژنان‪،‬‬ ‫جگە لەرەخنەگرتن لەجۆری پەیوەندی‬ ‫نێوان ژن‌و پیاو لەچوارچێوەی دامەزراوەی‬ ‫خێزاندا‪« .‬كایت مێللت» لەكتێبەكەی‬ ‫بەناوی «دۆسیەی لەشفرۆشی» دەستیدایە‬ ‫كردنەوەی پرسی لەشفرۆشی و هۆكارو‬ ‫فاكتەرەكانی و پەیوەندییەكانی بە پرسی‬ ‫رەگەزو چین و دەسەاڵتەكان‪ .‬ئەم كتێبە‬ ‫نەك تەنها بۆ فێمێنستەكان‪ ،‬بەڵكو لەڕووی‬ ‫توێژینەوەی ئەكادیمیستانەشەوە كارێكی‬ ‫زۆر گرنگبوو‪ ،‬چونكە بۆ یەكەمجار وەك‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی زانستی لــەم بــوارەدا‬ ‫پەسەند بكرێت‪.‬‬

‫دەیدات‪ ..‬ژن تەنها خاوەنی ئەو (تف)ەن‪،‬‬ ‫كە بە قوڕگیاندا دەچێتە خوارەوە‪ .‬ئەوە ئەو‬ ‫بابەتە بوو كە ژنانی فێمێنست دەیانویست‬ ‫بەهەر نرخ ‌ێ ب ‌ێ حورمەتی بۆ ئەم رەنجە‬ ‫بگێڕنەوە‪.‬‬ ‫شەپۆلی دووەم لەفێمێنستەكان‪ ،‬وەكو‬ ‫نەوەیەكی پەروەردەو خویندنێكی باشیان‬ ‫هەبوو هاتنە بــواری تێكۆشان‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم ژنانە سەرەڕای ئاستی خوێندن و ئەو‬ ‫پەروەردەیەی كە پێی گەیشتبوون هێشتا‬ ‫لەناو كۆمەڵگاكانی خۆیاندا تەنها وەك دایك‬ ‫و ژن سەیر دەكران‪ .‬بۆیەش ئەوان نەیان‬ ‫ویست ئەمە پەسەند بكەن‪ .‬واتا ئەم ژنانە‬ ‫لەرووی تیۆری و هەروەها پراكتیكیشەوە‬ ‫رێڕەوێكی تایبەتیان گرتەبەر‪.‬‬ ‫دروشمی كەشیان ئەوە بوو «سیاسەتی‬ ‫تایبەتمەندیەتی»‪ ،‬كە ئەمەش لەچەند‬ ‫روێــكــەوە هەڵگری چەندین نــاوەڕۆكــی‬ ‫شەپۆلی سێیەم لەفێمێنیزم‬ ‫گــرنــگــبــوو‪ ،‬پــێــش هــەمــوو شتێك ئــەو‬ ‫شەپۆلی سێیەم لەفێمێنیزم لەناوەڕاستی‬ ‫خۆی‬ ‫پێوەرانەی كە ژن مەحكومیەتی‬ ‫سااڵنی ‪1990‬كانەوە دەستپ ‌ێ دەكات‪ .‬ئەو‬ ‫دەوری‬ ‫چوار‬ ‫بەخاوەنی ژن دەزانی‪ ،‬واتا ئەم‬ ‫نەوەیەی لەدایكبووی دوای سااڵنی ‪1970‬كان‬ ‫كچ ‌ێ دەگوتر ‌ێ پەیوەندییە تایبەتیەكان‪ .‬كە لەژنان بــەڕادەیــەك ئاشنایەتیان لەگەڵ‬ ‫لەناوییدا گەورەترین چەوساندنەوەو بەكەم فێمێنیزمدا هەبوو‪ .‬بەڕادەیەكیش دەیانتوانی‬ ‫سەیركردنی ژنانی تێدا پەیڕەو دەكرێت‪ .‬راستی و هەڵەكان لەناو رووداوەكــانــی‬ ‫ئەو پاتریاكانەی كە چەوساندنەوەو رۆڵی مــێــژووی رابـــــردووی رەوتـــی فێمێنیزم‬ ‫كۆمەڵگای رەگەزیی دیاریدەكەن سەرەتا لەیەكتری جیابكەنەوە‪ .‬لەپاڵ ئەمەشدا‬ ‫لەو مەحرەمكانەوە دەستپێدەكات كە لەناو ئەو بۆ چوونانەی كە ژنانی فێمێنیست‬ ‫ماڵ و خێزاندا هەیە‪ ،‬رێگە نــادات هیچ بەدڕندەو لیزبیان و الدەرو دووژمنی پیاوان‬ ‫كرانەوەیەك بەسەر جیهانی دەرەوەدا بكات لەقەڵەمدەدات هێشتا باویان هەر مابوون‪.‬‬ ‫و هیچ ئاشنایەك بە جیهانی پیاودا كە خۆی بەشێكی تریش سیستەمی بەكارهێنانی‬ ‫لە»سیاسەت و ئابوری» و زانست‌و هەموو ژنـــان وەك ئــامــرازێــك بــۆ گەیشتن بە‬ ‫بوارەكانی تردا بكات‪ .‬كە ئەمەش سەبارەت ئامانجەكانیان پەیڕەو دەكرد‪ .‬بەشێكیشی‬ ‫بە فێمێنستەكانی شەپۆلی دووەم ئەو زۆر لەو مانایانەی كە نەوەكانی پێشووتر‬ ‫گۆڕەپانانەبوون كە پێویست بوو خەباتی خەباتیان بۆ كردبوون‪ ،‬بەدەستهاتبوون‪،‬‬ ‫تێدا بكەن‪.‬‬ ‫بــەاڵم مەترسیی و هــەڕەشــەی دووبــارە‬ ‫تر‬ ‫مەیدانێكی‬ ‫ئەمەش‬ ‫دوای‬ ‫دوا بە‬ ‫لەدەستدانەوەشیان لەئاستێكی بەرزدابوو‪.‬‬ ‫خۆیان‬ ‫ئەسپی‬ ‫تێدا‬ ‫ژنان‬ ‫دەبوایە‬ ‫هەبوو كە‬ ‫نەدەكرا بەهیچ شێوەیەك سازشیان لەسەر‬ ‫تاوبدەن‪ ،‬ئەویش بــواری ئەدەبیات بوو‪ .‬بكرێت و بفەوتێت‪ ،‬بۆ ئەمەش پێویست‬ ‫لەناوەڕاستی سەدەی بیستەم شەپۆلێكی بەدرێژەدان بە خەبات هەبوو‪.‬‬ ‫بەهێزی ئەدەبیاتی فێمێنستی هاتەكایەوە‪.‬‬ ‫بـــەمـــجـــۆرەش شـــەپـــۆلـــی ســێــیــەم‬ ‫بۆڤوار»بوو‬ ‫كە سەركردەكەیان «سیمۆن دی‬ ‫لەفێمێنستەكان سەریانهەڵدا‪ .‬ئەگەرچی‬

‫فێمێنستەكان شەپۆلی دووەم هەڵگری‬ ‫چەمكێكی یەكسانیخواز بــوون كە تەنها‬ ‫سنوردار نەبوو بە یەكسانی نێوان ژن و‬ ‫پیاو‪ ،‬بۆ ئەمەش هەوڵێكی پ ‌ێ وچانیاندا‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەو بابەتانەی كە پێشووتر‬ ‫نەتوانرا بوو بە بەرچاو بگیرێن‪ ،‬كاریگەری‬ ‫زۆریان هەبوو بۆ ئەوەی شەپۆلی سێیەمی‬ ‫لەفێمێنستەكان زۆر بە ئاگابن بۆ ئەم‬ ‫بابەتانە‪ .‬لەبنەڕەتدا وەك بنەمایەك‪ ،‬كاتێك‬ ‫شەپۆلی دووەم لەفێمێنستەكان داوای‬ ‫یەكسانێكی رەهایان دەكرد‪ ،‬شەپۆلی سێیەم‬ ‫لەفێمێنستەكان هاتن‌و ئاماژەیان بەوەدا كە‬ ‫جیاوازیەكانمان بەهای خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫لەمەشدا گەرەكە جیهانێكی زۆر تازە‬ ‫دروستبكرێت‪ ،‬ئەوەش بەمانای ئەوەیە كە‬ ‫پێویستە جیاوازیەكانمان پارێزگاریان لـ ‌ێ‬ ‫بكرێت بەتێكشكاندنی رۆڵــی كۆمەڵگای‬ ‫رەگــەزیــی‪ ،‬لــەدیــدی شەپۆلی سێیەمی‬ ‫فێمینیزمدا ژنبوون رۆڵێكی رەگەزیی‌و‬ ‫رۆڵێكی ناسنامەییشە‪ ،‬هەروەك ناسنامەی‬ ‫پیاوەتی‪ ،‬كەخاوەنی دەسەاڵت‌و بااڵدەستی‬ ‫كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬بەشێوەیەكی سروشتی‬ ‫ناسنامەی ستەملێكردن‌و دیستپۆتیزمە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ناسنامەیی ژنــبــوون پێناسەیەكە‬ ‫بۆ ستەملـێكردن‪ .‬بۆیە ئەب ‌ێ ئــەم دوو‬ ‫ناسنامەیە بگۆڕێن لەفۆرمی جــیــاوازدا‬ ‫دووبارە دابڕێژرێنەوە‪.‬‬ ‫فێمێنستەكانی شــەپــۆلــی سێیەم‪،‬‬ ‫نەوەكانی پێش خۆیان لەفێمێنستەكان بەوە‬ ‫تۆمەتبار دەكەن‪ ،‬كەزیاتر لەناو فەزایەكی‬ ‫گشتگیر كاریان كردبوو‪ ،‬نەچونەتە سەر ئەو‬ ‫جیاكاریانەی كە هەیە‪ ،‬رەنگە لەرویێكەوە‬ ‫ئەم بۆچوونە راست بێت‪ ،‬چونكە لەرۆژەڤی‬ ‫فێمێنستەكانی شەپۆلی دووەمدا ئەمجۆرە‬ ‫جیاكاریانە زۆر لەئارادا نەبوون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم فێمێنستەكانی شەپۆلی دووەم ئەم‬ ‫وتانەی ویلستۆن‪-‬یان كردبوو بە دروشم‬ ‫«لەنێوان ژن و پیاودا‪ ،‬بەدەر لەئارەزووە‬ ‫سێكسییەكان‪ ،‬تابەدەستهێنانی ئەوە هیچ‬ ‫جیاوازییەك لەنێوان ژن و پیاودا نەمێنێت‬ ‫تێدەكۆشین»‪.‬‬

‫ئاینناسی‪ ،‬وەک سەرچاوەی تێگەیشتن لە ژیان‬ ‫وچانێک لەسەر چاپکراوەکانی زنجیرە کتێبی یۆگا و عیرفان لە کوردستان‬

‫فەرمان لەتیف‬ ‫ئایینناسی و عیرفان دوو پانتایی و‬ ‫ڕووبــەری فراوانی کارکردن و توێژینەوە و‬ ‫خوێندنەوەن‪ .‬بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫ئایین وەک ڕیشە و بنەڕەت لەگەڵ ڕەوتی‬ ‫ڕۆژانـــەی ئینساندا هاوشان و هاوتەریب‬ ‫هاتووە و بەردەوام ئەم دوانە لە کارلێک و‬ ‫کارپێکردندا بوون‪ .‬ڕەنگە لەم ماوە مێژوویی و‬ ‫ڕەوتە درێژەدا‪ ،‬نەتوانین بڕگەیەک بدۆزینەوە‬ ‫کە ئایین و ژیانی ڕۆژانەی ئینسان بێ یەکتر‬ ‫و دوور لە یەک ڕۆیشتبن و نەچووبنە نێو‬ ‫یەکەوە‪ .‬بۆیە دەکرێ بڵێین قسەکردن و دوان‬ ‫دەربارەی ئایین و لق و چڵەکانی‪ ،‬هێندەی‬ ‫ئــەو مــێــژووە کۆنە و نووسینیش دیسان‬ ‫دەکەوێتە ئەو بۆشایی و مــەودا زەمەنییە‬ ‫درێژەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی نووسین لەم بارەوە لە‬ ‫چەند پاتبوونەوە ڕزگارببێت‪ ،‬دەبێت نووسەر‬ ‫چاو لە ئاسۆی ڕاڤە و شیکاری نوێی ئایین و‬ ‫دەقە ئایینییەکان ببڕێت و بتوانێت بە چاوێکی‬ ‫ئەمڕۆیی و سەردەمیانە لە دەقە پیرۆز و‬ ‫ئاسمانی زەمینییەکان بڕوانێ و لەگەڵ دیاردە‬ ‫و دەرکەوتە نوێکان وەک ناوەند و ڕایەڵێک‬ ‫پێکیانەوە گرێبدات و بدرووێت‪.‬‬ ‫ئایینە ئاسمانییەکان و ئایینە زەمینییەکان‬ ‫بە خاتری مرۆڤ و پێویستییەکانی مرۆڤ‬ ‫هاتوون‪ ،‬پەیڕەو و پرۆگرامەکانیش تەنیا لە‬ ‫خزمەت و وەاڵمدانەوەی ویست و پێویستی‬ ‫ژیانی مرۆڤەکان داڕێژراو و دابەزیون‪ .‬ویست‬

‫و پێویستی ئایینەکان لە دوو باردا خۆی‬ ‫پێشاندەدات‪ :‬یەک الیەنی ڕۆحی‪ ،‬دوو الیەنی‬ ‫جەستەی‪ .‬ئایین بە سروشت و پلەی یەکەم‬ ‫لەگەڵ ڕۆح و دنیای ڕۆحدا دەکەوێتە گفتوگۆ‬ ‫و مامەڵەوە‪ .‬ڕۆح‪ ،‬ئــەو دنیا نامەئلووف‬ ‫و نادیارەی کە بۆ هەمیشە و هەتایی بە‬ ‫نامەئلووفی دەمێنێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی تووشی‬ ‫دابڕان و پچڕان نەبێت لە واقیع و غەریبانە‬

‫نەکەوێتە پەراوێزەکانەوە‪ ،‬دەبێت وەاڵمدەرەوە‬ ‫و دابینکەرێک هەبێت بۆی‪ ،‬ئەویش ئایین و‬ ‫عیرفان و تەسەوف و‪ ...‬ڕۆح کەمتر دەتوانێت‬ ‫ماتریاڵی و مــاددی ببێتەوە‪ ،‬یان باشترە‬ ‫بڵێین ڕۆح کە ماتریاڵی و ماددی بووەوە ئیتر‬ ‫ڕۆح نییە و شتێکە بێ ڕۆح وەک تەختەیە‪.‬‬ ‫ڕۆح زیاتر وەک هێز و بوونێکی میتافیزیک‬ ‫و دوور‪ ،‬دەتوانێت هەبێت و بە کەمترین و‬

‫کاڵترین شێوە لەگەڵ واقیعی ڕووت و ڕەقدا‬ ‫بەرکەوتنی هەبێت‪ .‬لە بەرامبەردا جەستە‬ ‫بە توندی بەر واقیع دەکەوێت و دەتوانێت‬ ‫زەبــردار یان زەبربەرکەوتوو بێت‪ .‬ئایین و‬ ‫عیرفان و لقەکانی‪ ،‬مامەڵە و سەودایەکی‬ ‫جیاواز لەگەڵ جەستە و ڕۆحدا دەکەن؛ ئەگەر‬ ‫چاو لە مێژووی ئایینەکان بکەین دەبینین‬ ‫جۆری ئەم مامەڵەیە لە هەندێک جاردا هێندە‬

‫لێک نزیک و بە یەکدا دەچن‪ ،‬کە خەریکن‬ ‫تێکەڵوپێکەڵ دەبــن‪ ،‬نموونەی حەزرەتی‬ ‫ئیبراهیم و قوربانیکردنی ئیسماعیلی کوڕی‬ ‫بهێننەوە بیر‪.‬‬ ‫ئایین و عیرفان بۆ ئەمڕۆ و سەردەمەکەمان‬ ‫دەتوانن چی بڵێن و بکەن؟ بە گەڕانێکی کەم‬ ‫و خێرا بە گووگڵ و تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا‪،‬‬ ‫دەبینین لــە زۆرێـــک لــە شــوێــن و شــارە‬ ‫جیاوازەکانی دنیا بە چەندین شێوە و شێوازی‬ ‫جیاواز پەیڕەوی لە ئایین و تەقسە دینییەکان‬ ‫دەکــرێــت‪ ،‬بە جۆرێک کە ڕەنگە ڕادە و‬ ‫توندی پەیوەستبوون بە فەزا و فەرائیز و‬ ‫دەقەکانەوە‪ ،‬شتێکی وەک داعش و توندڕەوی‬ ‫لێ بێتە دەرەوە‪ .‬بــەاڵم ئایین دەتوانێت‬ ‫نموونەیەک لە چەشنی بوودا و ڕۆحیانەتیش‬ ‫بەرهەمبهێنێت‪ ،‬چەشنێک لە تێگەیشتن و‬ ‫ئارامی و پێکهێنان و گفتوگۆکردنی جەستە‬ ‫و ڕۆح‪.‬‬ ‫یۆگا وەک تەریقەیەکی زانستی فەلسەفی‬ ‫عیرفانی‪ ،‬کە بە کۆمەڵێک تایبەتمەندی و‬ ‫ڕێسای خۆیەوە‪ ،‬لەم مەیدانەدا‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫ڕایەڵ و ناوەندێک بێت لە نێوان جەستە و‬ ‫ڕۆحدا‪ .‬لە یۆگادا جەستەیش وەک ڕۆح لە‬ ‫تەقس و جووڵە و میدیتەشنەکاندا ئامادەی‬ ‫و گرنگی هەیە‪ ،‬ئەسڵەن بەبێ بوونی جەستە‬ ‫ڕۆح کەلێن و بۆشاییەکی ناکۆتا و خەوشدار‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬یۆگا بە گەیشتنی ڕۆح بە‬ ‫ڕووناکبوونەوە و پاکبوونەوە‪ ،‬جەستەیش‬ ‫لە سترێس و سستی و وەڕزی ڕزگاردەکات‪،‬‬

‫زەینیش سەرڕێژی بەئاگاهێنانەوە و چاالکیی‬ ‫بیرکردنەوە دەخاتەکار‪.‬‬ ‫زنــجــیــرە کتێبی یــۆگــا و عــیــرفــان لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬کە بە ئاگاداربوون و وردبوونەوە‬ ‫لە کایە فراوان و بەرینەکەی یۆگا و عیرفان‬ ‫خەریکە لەم نێوانەدا‪ ،‬لە ماوەی کارکردن و‬ ‫بەردەوامیدا توانیویەتی حەوت کتێب چاپ‬ ‫و باڵوبکاتەوە و لە ئایندەشدا درێــژەی‬ ‫ئەم پڕۆژە و بەردەوامی خۆی ڕادەگەنێت‪.‬‬ ‫کتێبەکان‪ ،‬هەرچەند ڕەنگە وەک میتۆد و‬ ‫فۆڕم و ناوەڕۆک لێک جیا و لقی جیاواز بن‬ ‫و سەر بە یەک بوار نەبن‪ ،‬بەاڵم هەموویان‬ ‫دەچــنــەوە ســەر یــەک شــاڕوبــار‪ ،‬ئەویش‬ ‫شاڕوباری یۆگا و عیرفانە‪ .‬لەم زنجیرەیەدا‬ ‫و بە هەردوو کایەی نووسین و وەرگێڕانەوە‪،‬‬ ‫کتێبەکان ئامادە و سازدەکرێن‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫ئەگەر خوێنەرانێک لە دەرەوەی هەمان‬ ‫دنیا و حەزیش بن‪ ،‬دەتوانن لەم زنجیرە و‬ ‫چاپکراوەکانی ئەم زنجیرە سوودمەند بن‪.‬‬ ‫بۆ ئێمە گرنگە فرەڕەنگی و فرەدەنگییەک‬ ‫لەم نێوەندەدا بەرهەمبهێنین‪ ،‬چونکە یۆگا و‬ ‫ئەو لق و بابەتانەی لە ئایین دەبنەوە‪ ،‬وەک‬ ‫عیرفان و خواناسی و خۆناسی و‪ ...‬دەرخەر‬ ‫و نیشاندەری ئەو فرەڕەنگی و فرەدەنگییەن‪،‬‬ ‫ئەمەیش بە خاتری قبووڵکردن و تێگەیشتنی‬ ‫زیاتر لە خۆمان و لە یەکتر و پاشان جیهان‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫* سەرپەرشتیاری زنجیرە‪.‬‬