Leef 10 december 2020: #intiem

HET DUIVELTJE DAT VERSLAVING HEET

HELPT YOGA TEGEN ANGSTSTOORNISSEN?

EENZAAMHEID IN BEELD

LEEF – GEZONDHEIDSMAGAZINE VAN CM – 10 DECEMBER 2020 – DIT IS EEN EXTRA UITGAVE VAN VISIE – AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X – P910695

SILKE DE CLERCQ (23) HAD EEN BEZORGDE KINDERTIJD

‘Niemand vertelde mij dat papa psychische problemen had’ THEMANUMMER

psychische kwetsbaarheid

#INTIEM

IN DEZE EDITIE

04

#INTIEM

LIEGEN EN BEDRIEGEN Paul en Arne praten over hun jarenlange verslaving.

2

LIVE EVENT OVER

eenzaamheid

Eenzaamheid is overal aanwezig, door de lockdown nu nog meer dan ooit. Toch praten we er moeilijk over. Bernard en Lynsey stappen op 17 december het podium op om hun ervaringen te delen. Via onze livestream kun je hun onthullend gesprek met Friedl' Lesage volgen. www.leefmagazine.be/ eenzaamheid

14

21

NOOIT ALLEEN Buddy Britt haalt Isabel uit het isolement.

PRAAT EROVER De impact van psychische problemen bij ouders op kinderen.

en ook: 10

EENZAAMHEID Op pad met Lieve Blancquaert en Anne

18

NEGATIEF ETIKET Waarom we zo fout denken over psychische kwetsbaarheid

24

ADRESBOEK Eerste hulp als je het moeilijk hebt

26

SPREEKUUR Neerslachtigheid

27

FACTCHECK Helpt yoga tegen angststoornissen?

28

REGIO Het nieuws uit jouw streek

De bubbel van twee

U

renlang hebben we met elkaar gewandeld. In onze eigen wijk, in het bos, in de stad, tussen de velden of langs de rivier. Vele kilometers hebben we ondertussen in de benen. En steeds in dezelfde formatie. Als het pad te smal is, loopt mijn vrouw voorop, ik daarachter. Sinds de start van de coronapandemie hebben we het wandelen herontdekt. Wij met zijn tweeën, verbonden zonder veel woorden.

Niet dat we er vroeger niet op uittrokken, maar de wandelingen waren korter. Meestal liep ik voorop, veel te snel, waardoor mijn vrouw niet kon volgen. Van samen wandelen was nauwelijks sprake. Wat een verschil met vandaag. Hoe een simpele positiewissel dichter bij elkaar kan brengen.

Want hoe banaal het ook lijkt, samen wandelen kan in al zijn traagheid een heel intieme gebeurtenis zijn. Zo opgeslorpt kun je worden door de omgeving dat het een vorm van mediteren wordt. Je communiceert met elkaar zonder te spreken. Er zijn enkel je wandelpartner, jezelf en de cadans van het stappen. Je raakt elkaar in het samenzijn.

DIT NUMMER KWAM TOT STAND IN SAMENWERKING MET

LEEF is het gezondheidsmagazine van CM - jaargang 3, nummer 10, maandblad (verschijnt niet in de zomer) Redactie Anneleen Vermeire (hoofdredacteur), Marion Aussems, Elien Steen, Joeri Cludts, Martine Creve, Marjolein Cuvelier, Bram Dehouck, Stephanie Lemmens, Stephanie Louwagie, Michiel Verplancke Webredactie Marc Helin, Katrijn Windey Redactieadres Haachtse­steenweg 579, 1030 Brussel, leef@cm.be V.U. (nationale pagina's) Bart De Ruysscher, Haachtse­steenweg 579, 1030 Brussel Concept Bold & Pepper, www.boldandpepper.be Realisatie Gevaert Graphics, www.gevaertgraphics.be Art Direction Bart Gevaert Coverfoto Lieven Van Assche Illustratie Flore Deman

Intimiteit houdt de mogelijkheid in zich om dicht bij elkaar te komen in de grootste kwetsbaarheid en in omstandigheden die je als zo veilig ervaart dat je je bloot durft te geven. Dat is ook wat we in deze Leef willen bereiken.

Je hebt namelijk een bijzonder nummer in de hand. Samen met Te Gek!?, de organisatie die psychische problemen bespreekbaar wil maken, laten we duo’s aan het woord die heel open praten over hun psychische kwetsbaarheid. Uit hun moedige getuigenissen komt een belangrijke boodschap naar voor: je staat er nooit alleen voor. Laten we er in deze ongewone en sombere tijden vooral zijn voor elkaar.

Hoe klein de bubbel ook mag zijn, we laten elkaar niet los.

Luc Van Gorp

Voorzitter CM

3

#INTIEM

Leven in

een roes

‘Het bedrag dat ik heb vergokt kan ik nooit in een mensenleven terugbetalen’ 4

‘Het moeilijkste is niet om te stoppen met drinken, het is dat liegen en manipuleren’ 5

#INTIEM

kon inzetten om geld te winnen.

Dat ging over onschuldige bedragen, over de twee euro die ik kreeg van thuis om een broodje te kopen. Maar zo hoorde ik erbij. Voetbal is een branche waar gokken heel genormaliseerd is.’

PAUL VAN BRUYSTEGEM (61)

is bassist bij Triggerfinger. Zijn muziekstudio The Dungeon in Lier is zijn tweede thuis. Achter zijn grote gestalte schuilt een man met een turbulent verleden en een peperkoeken hart.

Paul Van Bruystegem (61) en Arne Nilis (29) waren jarenlang verslaafd. Paul aan drank en drugs, Arne aan gokken. In een openhartig gesprek vertellen ze over hun diepste dalen en de weg naar herstel.

Wanneer is jullie verslaving begonnen?

Paul: ‘Ik was dertien jaar. Na mijn basketbaltrainingen verzeilde ik in het café waar alle muzikanten zaten. Ik leerde er artiesten kennen van wie ik nog nooit gehoord had. Ondertussen dronk ik op het tempo van die mannen.

En dat ging snel. In het begin voelde ik al na drie pintjes dat ik zat werd. Na een jaar kon ik ge-

6

‘Ik functioneerde niet meer zonder de mix van alcohol en drugs’ PAUL makkelijk vijftien pinten drinken en daarna nog gaan sporten.’

Arne: ‘Bij mij is het ook op mijn dertiende begonnen. Via oudere vrienden op de voetbal kwam ik in contact met het inzetten op voetbalwedstrijden. Ik kom uit een voetbalfamilie, mijn vader was profvoetballer, dus ik geloofde dat ik extra kennis bezat die ik

Hoe evolueerde het daarna?

Arne: ‘Op mijn achttiende verhuisde ik naar Nederland om profvoetballer te worden. In Nederland mag je op die leeftijd al naar het casino. Ik verdiende redelijk wat geld, waardoor ik meer kon inzetten. Maar ik begon ook te verliezen, grote sommen. Die verliezen wilde ik goed maken, dus bleef ik spelen. Tot in de vroege uurtjes. Om 8 uur ’s morgens moest ik op mijn training staan, maar presteren lukte niet meer. Na drie jaar heeft de club mijn contract niet meer verlengd en moest ik terug naar België.

Daar begon ik online te gokken, vanaf dan ging het snel bergaf.’

Paul: ‘Na een nacht doorzakken op café was ik ook een hoopje miserie. Maar ik had al snel door dat er productjes bestonden die me opnieuw brand new maakten.

Ik had een chirurgenhand, niets kon mij gebeuren. Later kreeg ik natuurlijk de volle laag.’

Zag niemand dat er iets aan de hand was?

Paul: ‘Tegen mijn dertigste functio-

TEKST STEPHANIE LEMMENS

neerde ik niet meer zonder die mix van alcohol en drugs.

Maar niemand zag dat aan mij.

Ik bleef goed muziek spelen en platen maken. Ik was ook altijd fris gewassen en strak in het pak. Ze zouden mij ’s morgens eens moeten gezien hebben, dan was het veel minder …’

Arne: ‘Ik vind het straf dat je dat zo lang hebt kunnen verbergen.’

Paul: ‘Er heerste in die tijd een enorme machocultuur. Over problemen werd gewoon niet gepraat.’

Arne: ‘Ik kon het ook goed verbergen hoor. Online gokken kun je op elk moment doen via je telefoon. Niemand wist dat ik het deed. Mijn moeder zag mijn rekeningen wel. Al het geld ging naar online casino's, maar als ze daar iets van zei, was mijn eerste reactie: Er is geen probleem, kijk maar naar jezelf.’

Wat was jullie dieptepunt?

Paul: ‘Rond mijn veertigste verloor ik de pedalen. Mijn stiefdochter, toen zeven jaar, zag mij in bed drinken en snuiven, anders kon ik gewoon niet opstaan. Als ik daaraan terugdenk, dan breekt mijn hart. Op de persvoorstelling van de tweede plaat van Triggerfinger ben ik uiteindelijk ingestort. In het midden van het

ZO HERKEN JE DE SIGNALEN Door het stigma blijft verslaving vaak verborgen. Dit zijn volgens Arne en Paul enkele waarschuwingssignalen.

1. Liegen en bedriegen.

Iemand die verslaafd is, heeft de neiging om zaken te verbergen en een loopje te nemen met de waarheid.

2. Snel geïrriteerd gedrag.

Iemand die verslaafd is, raakt snel gefrustreerd omdat hij zich niet voldoende meer kan focussen.

Vaak treedt zelfs agressief gedrag op.

3. Te laat komen of niet komen opdagen. Iemand die verslaafd is, wil zich het liefst alleen maar bezighouden met zijn middel.

Heb je het vermoeden dat iemand uit je omgeving verslaafd is? Dan is het niet gemakkelijk om dat aan te kaarten. Die persoon gaat doorgaans hevig in de verdediging. Probeer geduldig te zijn en het niet op te geven. De hulplijnen op blz. 24 kunnen je bijstaan.

FOTO'S COMPAGNIE GAGARINE

optreden ben ik van het podium gelopen.’

Arne: ‘Ik noem dat de rock bottom. Laatst las ik dat het gemiddeld vijftien jaar duurt voor je dat diepste punt bereikt. Bij mij is het gelukkig in een korte periode verlopen, rond mijn vijfentwintigste, toen ik grote sommen geld begon te stelen.’

‘Eerst gokte ik om erbij te horen, daarna om depressieve gevoelens lam te leggen’ ARNE ‘Mijn verslaving ging hand in hand met depressieve gevoelens.

Tijdens mijn voetbalcarrière voelde ik druk om in de voetsporen van mijn vader te treden.

Daarnaast kreeg mijn moeder kanker en zaten mijn ouders verwikkeld in een echtscheiding.

Met al die emotionele gebeurtenissen kon ik niet omgaan. In het begin gokte ik om erbij te horen, maar op den duur wilde ik vooral die gevoelens lam leggen.’

‘Het bedrag dat ik had vergokt was zo hoog, dat ik het nooit in

p

7

#INTIEM

krijg nog altijd tranen in mijn ogen als ik eraan denk.’

Wat is het meeste bijgebleven van jullie herstel?

Arne: ‘Het moeilijkste is om te stoppen met liegen en manipuleren. Het is een masker dat je ophebt en het duurt nog lang voor dat uit je systeem is. Ik moest mezelf constant betrappen op de leugens die ik vertelde.’

ARNE NILIS (29)

groeide op als zoon van profvoetballer Luc Nilis.

Zijn eigen voetbalcarrière strandde op een gokverslaving. Vandaag is hij in verwachting van zijn eerste kind. Zijn rugzak is zwaar, maar gevuld met dankbaarheid en levenswijsheid.

een mensenleven zou kunnen terugbetalen. Ik richtte veel schade aan bij iedereen die ik liefhad. Ik zat zo diep in de put dat ik uit het leven wilde stappen.’

Hoe vonden jullie uiteindelijk hulp?

Arne: ‘Mijn moeder gooide me het huis uit, maar gelukkig is ze altijd naar hulp blijven zoeken.

Zij heeft me uiteindelijk bij een ontwenningskliniek afgezet. Op dat moment wilde ik dat zelf ook.’

Paul: ‘Ik vond het verschrikkelijk om hulp te zoeken.’

Arne: ‘Ik wist gewoon, ofwel zit ik binnen zes maanden in de ge-

8

vangenis omdat ik zo veel geld gestolen heb, ofwel ben ik er niet meer omdat ik geen uitweg meer zie.’

Paul: ‘Dat ik mijn dosis nodig had om te kunnen functioneren, kon ik voor mezelf toegeven, maar ik kon het niet tegen anderen zeggen. Na dat concert kon het zo niet langer verder. Meteen daarna heb ik me laten opnemen in een ontwenningskliniek.’

‘Het moment dat ik afscheid moest nemen van mijn toenmalige vrouw op het rokerskoerke van de kliniek vergeet ik nooit meer.

Ik was nog zo groot (brengt duim en wijsvinger dicht bij elkaar). Ik

Paul: ‘Ik werd op den duur een meester in manipuleren, geloofde zelfs mijn eigen leugens. Het heeft jaren geduurd voor ik weer met mezelf kon leven.’

Arne: ‘Je voelt je zo geïsoleerd ook. (Paul knikt instemmend.)

Ik heb me pas voor het eerst verbonden gevoeld in opname.

Ik dacht dat ik de enige was die rondliep met een gokprobleem.

Weten dat andere mensen eenzelfde probleem hebben, gaf mij weer hoop.’

Praten we als samenleving genoeg over verslaving?

Arne: ‘Het zou goed zijn als meer mensen met hun problematiek naar buiten komen. Zo kunnen we het stigma doorbreken en meer maatregelen nemen om het te voorkomen.’

Paul: ‘Dat stigma is er zeker.

Mensen kunnen raar op verslaving reageren, zelfs als je al een tijd sober bent. Plots verstopten

In hun jaarcampagne Roes(t) maakt Te Gek!? drank-, drug- en gokproblemen bespreekbaar. Meer info en getuigenissen via www.tegek.be/roest.

‘Een verslaafde is geen louche figuur, we kunnen het allemaal zijn’ ARNE ze al hun drank als ik langskwam.

Maar ik probeer er gewoon over te praten, zoals wij nu doen.’

Arne: ‘Het is belangrijk om zulke gesprekken te voeren. Het beeld van een verslaafde was vroeger een louche figuur. Maar door zulke gesprekken zie je dat we het allemaal kunnen zijn.’

Hoe voelen jullie zich nu?

Arne: (zonder aarzelen) ‘Goed!

Ik voel me vooral heel dankbaar.’

Paul: ‘Dat is zo fijn om te horen.’

Arne: ‘Ik ben opgegroeid in een materialistische wereld en ben blij dat ik nu de andere kant kan zien. Dat ik nu gelukkig kan worden van dingen die onbetaalbaar zijn, van me te omringen met positieve vrienden. Binnenkort word ik vader.’

‘Ik ben niet blij dat ik verslaafd ben geworden, maar het heeft mij gemaakt tot de persoon die ik vandaag ben.’

Paul: ‘Ik snap dat. Ik zou niemand het traject aanraden, maar je leert jezelf echt wel kennen. Je komt jezelf zo veel tegen. Als ik nu terugkijk, ben ik een tevreden mens.

Ik heb mezelf kunnen vergeven.

Dat heeft lang geduurd.’

Hebben jullie schrik om te hervallen?

Arne: ‘Ik ben nu vier jaar en negen maanden clean. Mijn verslaving is een duiveltje op mijn schouder dat altijd bij mij zal blijven. Ik probeer om dat duiveltje niet te voeden. Daar moet ik voor de rest van mijn leven preventief aan blijven werken, door naar lotgenotengroepen of een psycholoog te gaan.’

Paul: ‘Ik doe die nazorg met periodes. Sinds de coronacrisis voel ik zoals iedereen een zekere donkerte en ik wil daarop anticiperen. Ik ga nu weer naar de psychiater omdat ik voel dat dit het gedroomde excuus is om een fleske whisky te openen.’

op kazou.be

ZOMER 2021 leef_B155xH70.indd 1

TOT € 245 KORTING* VOOR CM-LEDEN *ALGEMENE VOORWAARDEN OP KAZOU.BE

16/10/2020 13:52

9

#INTIEM

Een zaam heid IN BEELD TEKST STEPHANIE LOUWAGIE

Ondanks de donkere periode, voor velen de donkerste ooit, gaat het opmerkelijk goed met Anne (63). Ze baant zich een weg door het leven, nu noodgedwongen genietend van de kleine dingen. Nog niet zo lang geleden woog de eenzaamheid loodzwaar op haar.

Nog één keer roept ze het gevoel van toen op. De oude dokken in Gent vormen het decor van haar wandeling met Lieve Blancquaert. Samen leggen ze eenzaamheid op de gevoelige plaat vast.

Anne heeft er een loopbaan in de zorg op zitten. ‘Jarenlang heb ik mijn job als een last

10

 Van zodra het weer kan, stelt Lieve Blancquaert haar werken 'Tussen ons, over leven met een verslaving' tentoon in het kader van de Te Gek!?-campagne Roes(t) in Museum Dr. Guislain in Gent.

© James Arthur

ervaren. Ik hield van het sociaal contact met patiënten en collega’s, maar het voelde alsof mijn lichaam elk moment kon breken.

Ik heb een aangeboren afwijking aan nek en rug, meermaals moest ik onder het mes.

Mijn vrienden hielden wel rekening met me, maar ik vond het lastig om hen op te houden. Na een tijdje bleef ik liever thuis.

Alleen.’

De rug rechten lukte Anne pas na haar actieve loopbaan. ‘Sinds mijn laatste operatie is de pijn min of meer onder controle. Ik heb vrede met de beperkingen van mijn lichaam.’

11

#INTIEM

‘Ik heb geen partner of kinderen, maar wel een intense band met de (klein)kinderen van mijn zussen. Zij geven me energie.’

‘Eenzaamheid kon me met momenten overvallen, als een schim die plots voor je opdoemt en je in zijn greep houdt. Maar zo snel als het gevoel kwam, zo snel verdween het meestal ook opnieuw. Eenzame en gelukkige periodes wisselden elkaar netjes af.’

‘Bij sombere stemmingen liet ik soms van de ene op de andere dag niets meer van me horen. Sommige vrienden haakten daardoor af, anderen namen zelf het initiatief om me een berichtje te sturen of eens te bellen.’

12

‘Veel mensen ervaren momenteel neerslachtige gevoelens. Vroeger leek het alsof ik de enige was die met allerlei beperkingen rekening moest houden. Nu moeten we hier allemaal door. Op de een of andere manier werkt dit voor mij verbindend.’

‘Wie over eenzaamheid spreekt, vervalt trouwens gemakkelijk in clichés. Is iemand die alleen woont per definitie eenzaam? En kan iemand in een relatie niet eenzaam zijn?

Ik definieer eenzaamheid liever als buiten de groep vallen, geen aansluiting vinden. Dit kan heel verschillende oorzaken hebben, van financiële problemen tot emotionele of fysieke beperkingen.’

Welk beeld roept eenzaamheid bij jou op? Waarom?

Laat het ons weten via leef@cm.be of Persdienst CM, PB40, 1031 Brussel.

ZO HERKEN JE EENZAAMHEID Eenzaam zijn is niet hetzelfde als alleen zijn. Het is voor iedereen anders. Als je je eenzaam voelt, dan ben je het ook, aldus het Vlaams Instituut voor Gezond Leven. Deze tips helpen je op weg.

1. LAAT JE EENZAAMHEID TOE Emoties die ons een negatief of onrustig gevoel geven, zoals angst, boosheid en verdriet willen we vaak niet: we duwen ze weg. Maar door ze gewoon te laten zijn en ze te aanvaarden, verliezen ze al een deel van hun kracht.

2. SLA EEN BABBELTJE MET EEN ONBEKENDE Iets wat we wel willen, maar vaak niet durven. De ander moet je maar eens raar vinden. Dat idee leeft, maar klopt niet. Doen dus die babbel, want je helpt er ook de ander mee.

3. DURF OM HULP TE VRAGEN Zie je het allemaal even niet meer?

Of wil je liever niet alleen aan de slag? Weet dan dat anderen klaar staan om je op te vangen: een goede vriend(in), je huisarts of psycholoog. Ook de hulplijnen op blz. 24 kunnen je bijstaan.

13

#INTIEM

BRIEF VAN EEN BUDDY

Uit het isolement Als je psychisch kwetsbaar bent, raak je makkelijk sociaal geïsoleerd.

Maar dat is buiten buddy’s gerekend.

Buddy’s zijn geen hulpverleners, maar vrijwilligers met wie je eens gezellig kunt afspreken.

Britt De Bondt (26) is zo’n buddy voor Isabel De Winter (30). Ze kroop in haar pen en schreef een ode aan haar compagnon.

FOTO’S

814

LIEVEN VAN ASSCHE

Zo’n drie jaar geleden begon ons avontuur samen: ik werd jouw buddy dankzij Samana en Buddywerking Vlaanderen.

Ik koos er bewust voor om buddy te worden, ik wou mijn steentje bijdragen aan de maatschappij en er zijn voor wie het psychisch moeilijker heeft. Tijdens onze eerste ontmoeting was er meteen een klik. Wat hadden ze ons goed met elkaar gematcht! We gaven direct aan dat we het volledig zagen zitten om samen op stap te gaan. Vandaag vind ik het nog altijd even fijn om met elkaar te genieten van de kleine dingen waar we allebei van houden: een wandeling, lekker eten, een goede babbel …

Het enige verschil met die beginperiode is dat je je stilaan meer opent voor mij.

En dat kan ik alleen maar als een eer zien. Ook al is een buddy er vooral om plezier mee te maken en je mee naar buiten te trekken, als een match evolueert naar een vertrouwensrelatie is dat mooi meegenomen. Ik vind het fijn dat je weet dat je ook met je gevoelens en twijfels bij mij terechtkunt.

p

15

#INTIEM

Kwetsbaarheid is er – net zoals mensen – in alle maten en vormen, en dat is oké. Iedereen is kwetsbaar, heeft een zwakke plek, en die houden we vaak het liefst van al verborgen. Wat ik zo bewonder aan jou, is dat jij net jouw kwetsbaarheid durft te laten zien. In mijn ogen is het dat wat een mens sterk maakt. Sinds ik je buddy ben, probeer ik ook op die manier om te gaan met mijn eigen kwetsbaarheid. Als ik zie hoe jij er keer op keer in slaagt om van je kwetsbaarheid een kracht te maken, dan ben ik altijd weer gemotiveerd om verder te doen.

Ik weet dat jij ook eigenschappen van mij apprecieert. Je stelt het op prijs dat ik niet snel een oordeel vel en mensen in hun waarde laat.

Hoe bijzonder is het dat we bij elkaar iets losmaken en van elkaar bijleren.

Je vertelde me eens dat de drempel om naar buiten te gaan minder hoog is geworden voor jou sinds wij met elkaar op stap gaan. Meer nog, je maakte de drempel met de grond gelijk door – toen het coronavirus nog niet dwarslag – helemaal alleen op restaurant te gaan. Eerlijk? Zelfs ik zou alleen op restaurant gaan niet gemakkelijk vinden. Dat jij dat zomaar eventjes doet, benadrukt voor mij nog maar eens hoe sterk je wel bent.

Isabel, ik weet dat jij jezelf vaak niet ziet hoe ik je zie. Daarom wil ik het hier nog eens zwart op wit neerschrijven: jij mag er zijn. Iedereen heeft een eigen karakter en eigen kwetsbaarheden die ons van elkaar onderscheiden, maar ons tegelijk allemaal zo hetzelfde maken. Laat je nooit wijsmaken dat je ook maar een beetje minder bent dan iemand anders.

Beloof je me dat?

16

Het zijn donkere tijden en winterse dagen. Voor veel mensen is deze tijd van het jaar sowieso al wat moeilijk. En nu zeker … Hopelijk mogen de feestdagen toch een klein lichtpuntje betekenen. Ook al moeten we het virtueel of met wat afstand vieren, weet dat ik er voor je zal zijn.

Het is een uitdagende periode, waarin het niet altijd even makkelijk is om af te spreken. Ik ben blij dat we toch al eens een wandeling samen hebben gedaan en elkaar veel berichtjes sturen. Zo voel ik dat onze band sterk blijft, ook al zien we elkaar minder. Hopelijk kunnen we volgend jaar weer op regelmatige tijdstippen afspreken om te doen wat we graag doen.

Ik wens je een voorspoedig 2021 waarin we veel mooie momenten samen mogen beleven. En waar kwetsbaarheid nog steeds een plaats mag hebben!

Benieuwd wat Isabel van de brief vond?

Bekijk het filmpje op www.leefmagazine.be.

 Ook buddy worden?

Of heb je zelf nood aan een buddy?

Samana www.samana.be/duowerking 02 246 47 71 Buddywerking Vlaanderen www.buddywerking.be 09 221 44 34

GEEN FINANCIËLE ZORGEN TIJDENS MIJN ZWANGERSCHAP DANKZIJ HET CM-MEDIKO PLAN Jouw bescherming tegen medische kosten zonder ziekenhuisopname: • Terugbetaling van 75% van het remgeld voor prestaties door artsen, specialisten, kinesisten ...

• Tegemoetkoming van 250 euro per bevalling

In combinatie met het CM-MediKo Plan geniet je 5% korting op de premie van het CM-Hospitaalplan!

Sluit aan via www.cm.be/verzekeringen MOB verzekeringen CM-Vlaanderen, verzekeringsonderneming met maatschappelijke zetel in België en toegelaten onder nummer 150/01 om de tak 2 ‘ziekte’ te beoefenen.

Bij betwisting gelden de algemene voorwaarden. Ondernemingsnummer 0851.601.503

CM. Jouw gezondheidsfonds.

17

Een etiket dat blijft plakken Rokers zijn zwak en werklozen zijn lui. Het zijn voorbeelden van stigma’s: onjuiste, negatieve etiketten die gekleefd worden op groepen van mensen.

Ook op psychische problemen rust een hardnekkig stigma.

‘Vraag jezelf eens af: wil jij een ex-psychiatrisch patiënt als babysit?’

TEKST BRAM DEHOUCK ILLUSTRATIE FLORE DEMAN

18

P

rofessor Piet Bracke is gezondheidssocioloog aan de Universiteit Gent.

Hij deed onderzoek naar stigmatisering in de geestelijke gezondheidszorg. ‘Het is normaal dat we mensen indelen in groepen’, vertelt hij. ‘Het is een manier om ons te identificeren met anderen.

Maar we maken de fout om op een groep een bepaald kenmerk te kleven. Bijvoorbeeld: professoren zijn superintelligent. Dat etiket klopt niet, zeker niet voor de hele groep. Zo ontstaan er stereotypen. We denken allemaal in stereotypen en we worden allemaal stereotiep behandeld.’

Hoe wordt zo’n etiket een stigma?

Piet Bracke: ‘Het etiket dat alle professoren superintelligent zijn, is fout, maar het kan weinig kwaad. Het wordt een probleem als je een negatief etiket kleeft op een groep. Bijvoorbeeld: rokers hebben een zwak karakter. Dat negatieve stereotype doet afbreuk aan de reputatie van rokers. Als zo’n negatief beeld leeft in de maatschappij, noemen we het een stigma.’

Een stigma wordt gedragen door de maatschappij?

‘Ja, elke samenleving heeft zijn groepen die gestigmatiseerd worden. Stigma’s verschillen dus van

‘Wie denkt dat het hem niet zal overkomen, is nog niet op zijn grens gebotst’ cultuur tot cultuur. Als er veel sociale ongelijkheid en wantrouwen is, wordt er meer gestigmatiseerd. Mensen zien elkaar dan als concurrenten. Wie zich benadeeld voelt, wijst voor de schuld naar een ander. De groep waarop het stigma kleeft, is anders en abnormaal. Zij ervaren statusverlies. Dat kan leiden tot uitsluiting of discriminatie.’

‘Stigma’s veranderen doorheen de tijd. In het midden van de vorige eeuw was roken heel gewoon en sociaal aanvaard.

Het stigma op roken ontstond pas toen onze maatschappij ging focussen op een gezonde levensstijl. Wie een ongezonde levensstijl aanhoudt, wordt met de vinger gewezen.’

Bestaat het negatieve beeld over psychische stoornissen al lang?

‘Stigmatisering is van alle tijden.

Op schilderijen van Bruegel en andere oude meesters wordt de spot gedreven met kreupelen en gekken. Deze mensen leefden aan de rand van de maatschappij. Ook later werden mensen met psychische problemen afgezonderd. Het is geen toeval dat

psychiatrische instellingen vaak buiten de steden lagen, weg van de bewoonde wereld. Door de afstand met andere mensen nam het stigma nog toe.’

Mentaal welzijn krijgt stilaan meer aandacht. Helpt dat om het stigma te doorbreken?

‘Zeker, er is al veel ten goede veranderd. Mensen met psychische klachten maken meer deel uit van de maatschappij. Naar een psycholoog of therapeut gaan klinkt voor jonge stedelingen niet meer zo negatief. Mensen getuigen over hoe ze geholpen zijn door professionele hulp te zoeken. Naar een psychiater gaan is echter al een grotere stap dan naar een therapeut gaan, en het grootste taboe is nog steeds een opname in een psychiatrisch ziekenhuis.’

p

PIET BRACKE

GEZONDHEIDSSOCIOLOOG Professor Piet Bracke is gewoon hoogleraar sociologie aan de Universiteit Gent.

Hij is onder andere gespecialiseerd in mentale gezondheid en geestelijke gezondheidszorg. ‘Mensen zijn tolerant, tot ze met elkaar in concurrentie gaan.’

19

#INTIEM

p Wat maakt dat wij daar zo afkerig tegenover staan?

‘In onze huidige maatschappij is rationeel gedrag de norm. Ons leven is een opeenvolging van projecten die we succesvol willen realiseren. In ons privéleven willen we even efficiënt zijn als op de werkvloer. Mensen met een psychische kwetsbaarheid passen daar niet in. Soms ervaren we hen als onvoorspelbaar.

We vrezen dat ze zich niet rationeel gedragen en niet doelgericht denken. We vertrouwen hun oordeel niet. Dat zijn foute etiketten, en ze blijven lang plakken. Het idee leeft namelijk dat je nooit helemaal herstelt van een psychische aandoening, dat je er gevoelig voor blijft en elk moment kunt hervallen. Stel jezelf eens de vraag: zou je een ex-psychiatrische patiënt bij jou thuis laten babysitten? Die stempel maakt het voor mensen moeilijker om de stap te zetten naar hulpverlening en om sociale contacten te onderhouden.’

Doet de hulpverlening niet zelf aan stigmatisering door mensen in te delen volgens verschillende soorten stoornissen?

‘Veel mensen worden goed geholpen in de geestelijke gezondheidszorg. Het is voor sommige hulpverleners wel een valkuil om een stoornis op iemand te plakken en vervolgens die persoon

20

‘Vertrek niet van een stoornis, maar van de persoon’ te herleiden tot die stoornis. De normale mens achter de patiënt wordt niet herkend. Iedereen gebruikt zijn gevoelens en ervaringen om richting en zin te geven aan het leven, ook mensen met psychische problemen. Veel hulpverleners zien die gevoelens, gedachten en gedragingen echter als een onderdeel van de psychiatrische stoornis en bestempelen ze vervolgens als abnormaal. Dat is heel bevreemdend voor de patiënt. Het doet hem twijfelen aan zichzelf, hij begint zelf te geloven dat hij abnormaal is en vertrouwt zijn normale gevoelens niet meer. Dit schept ook afstand omdat de patiënt

als anders dan de andere wordt ervaren.’

‘Meer en meer raken hulpverleners zich van dat gevaar bewust.

Ze beseffen dat ze psychische problemen niet als psychiatrische stoornissen of ziektes moeten beschouwen. Het is belangrijk om niet te vertrekken vanuit een ziekte of een stoornis, maar vanuit de persoonlijke levenservaring van de patiënt en zijn sociale context. Hulpverlener en patiënt moeten als gelijken tegenover elkaar staan.’

Wat kunnen we zelf doen om minder stigmatiserend te denken?

‘Wees kritisch tegenover jezelf.

Als je jezelf betrapt op een stereotype gedachte, weet dan: o, ik doe het weer. Luister welwillend naar mensen in plaats van te beoordelen en te beschuldigen. Besef ook dat we allemaal psychisch kwetsbaar zijn. Wie denkt dat het hem of haar niet zal overkomen, is gewoon nog niet op zijn grens gebotst. Daarom is het zo belangrijk om te weten waar we terecht kunnen als we het zelf niet meer aankunnen. Spreek familie, vrienden en anderen aan voor hulp en steun. En als dat niet kan, moeten we zonder schroom professionele hulp inschakelen in plaats van ons te isoleren.’

VADER MET PSYCHISCHE PROBLEMEN

‘Ondanks alles was er liefde’ De papa van Silke (23) had psychische problemen. Maar als kind wist Silke niet wat er misging in zijn hoofd. ‘Nochtans kun je het best open zijn tegenover kinderen’, zegt docent, auteur en voormalig patiënt Brenda Froyen (42). ‘Ze voelen immers dat er iets schuurt.’

TEKST MARJOLEIN CUVELIER FOTO’S LIEVEN VAN ASSCHE

21

#INTIEM

S

ilkes vader verloor geregeld de pedalen en werd meermaals opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Als kind zag Silke het alle­maal gebeuren.

Maar niemand vertelde haar dat haar papa een alcoholverslaving en een bipolaire stoornis had.

Op haar vijftiende kwam ze er zelf achter.

‘In het derde middelbaar kreeg ik het vak gedragswetenschappen. We leerden over psychische aandoeningen. Plots vielen de puzzelstukjes in elkaar.’

Ze kreeg voor de eerste keer echt hulp toen haar vader stierf.

‘Papa was thuis gevallen, waarschijnlijk in dronken toestand.

Mijn ouders waren op dat moment al uit elkaar.’ Er kwam een begrafenis, de school werd ingelicht. ‘Mijn leerkrachten vormden een netwerk waarop ik kon terugvallen en brachten mijn klasgenoten op de hoogte. Ik voelde me eindelijk niet meer zo alleen.’

VERDRIET DAT ZICH VASTZET ‘Als ik het relaas van Silke hoor, dan breekt mijn hart’, reageert Brenda Froyen. Acht jaar geleden was ze zelf patiënt, toen ze na de geboorte van haar derde zoontje kampte met psychoses.

‘In Silkes verhaal klinkt één belangrijke vraag door.

Waarom heeft niemand mij gezien? We denken dat we kinderen van leed kunnen afschermen door ze niet in te lichten over psychische problemen’, zegt Froyen. ‘Maar een

kind voelt het haarfijn aan als er iets aan de hand is met een van zijn ouders.’

‘Ik vroeg geen hulp en zette een masker op’ Volgens Froyen ervaren ze de sfeer als een verdriet dat zich kan vastzetten in hun geest. ‘Ik durf het gerust te zeggen: onze kinderen gedroegen zich als ettertjes toen ik ziek was. Ze waren nog heel jong en uitten zich op een non-verbale manier. Ze gooiden met deuren, met speelgoed, schreeuwden. Het was hun manier om een plaats te geven aan hun gevoel.’

Ook Silke voelde als kind de spanningen thuis. ‘Maar ik kon er de vinger niet op leggen. Ik dacht dat alle vaders van ’s ochtends vroeg pintjes dronken.

In zijn wanen dacht mijn papa dat hij een grote uitvinder was, tijdens zijn depressies lag hij in bed. We waren die wisselende stemmingen gewend.’ Of ze er zelf met iemand over praatte?

‘Nee. Ik vroeg geen hulp en zette een masker op.’

SILKE DE CLERCQ Silke De Clercq (23) studeert psychologie. Ze getuigt over haar jeugd als vrijwilliger bij Similes, een vzw die familie en naasten ondersteunt.

‘Door dat te doen, wil ik het kleine kind in mezelf herstellen’, zegt ze.

22

Dat masker was een overlevingsstrategie, maar Silke moest er wel een prijs voor betalen.

Toen ze 19 was, maakte ze een zware depressie door en er kwam heel wat onverwerkte rouw naar boven. Begin dit jaar moest ze zelfs even opgenomen worden. ‘Ik ben er nog niet vanaf. Ik maak me wel eens zorgen over de erfelijkheid van psychische problemen’, geeft ze toe.

‘Hoe moet ik daarmee omgaan?’

Het hield ook Brenda Froyen bezig toen ze ziek was. ‘Ook ik was ongerust over erfelijkheid’, zegt ze. ‘Maar ik vond ook geruststelling. Wie goed ondersteund wordt, hoeft helemaal niet dezelfde weg op te gaan.’

VEERKRACHTIG Froyen krijgt kromme tenen van de term psychische kwetsbaarheid.

‘Zo’n label klinkt alsof je er levenslang aan vastzit. Bovendien suggereert het dat je ook psychisch onkwetsbaar kunt zijn.

Dat is toch onmogelijk?’

‘We zouden beter spreken vanuit kracht’, stelt Froyen. ‘Neem nu de situatie van Silke. Kijk hoe ze dat doorstaan heeft en voor zichzelf een weg zoekt.

Ook nu krabbelt ze weer recht

als het slecht gaat. Daar spreekt toch een enorme veerkracht uit?’

Ook Brenda Froyen maakte een kracht van wat ze meemaakte.

‘Ik wilde altijd al schrijfster worden en na mijn ziekte wist ik plots waarover te schrijven.’

‘Alsof je ook psychisch onkwetsbaar kunt zijn’

je rondjes. Peddel je aan beide kanten, dan ga je vooruit.’

‘Met de tijd zie ik meer in dat mijn ouders hun best gedaan hebben. Ik besef ook hoeveel geluk ik heb met mijn mama en zus. Zij waren en zijn nog steeds een beschermende factor. Het was zeker niet altijd makkelijk in ons gezin. Maar er was liefde, en dat is het allerbelangrijkste.’

‘Het boek Pssst heeft een bijzondere betekenis voor mij. Omdat het er niet was toen mijn kinderen het nodig hadden.’

ER WAS LIEFDE Silke heeft kwaadheid gevoeld, en een mengeling van machteloosheid, schuld, verdriet en rouw. ‘Dat moest ik ervaren om verder te kunnen. Zoals de metafoor van de kano: aan de ene kant van de kano zitten de positieve emoties, aan de andere kant de negatieve. Als je maar langs één kant peddelt, dan draai

BRENDA FROYEN Brenda Froyen (42) schreef boeken over geestelijke gezondheid, waaronder Pssst, een non-fictie kinderboek voor lezers vanaf 10 jaar dat helder uitlegt wat psychische problemen zijn.

23

#INTIEM

VAN A TOT Z

De juiste hulp als je het moeilijk hebt Ben of ken je iemand die door een moeilijke periode gaat? We zetten de meest voorkomende psychische kwetsbaarheden op een rij, van de A van angstig tot de Z van zelfverwonding. Tal van hulplijnen staan voor je klaar met informatie en steun.

TEKST JOERI CLUDTS

A

ANGSTIG

Check jezelf verzamelt oefeningen, een test, filmpjes en verhalen van lotgenoten: www.checkjezelf.be.

NokNok geeft info en tips voor jongeren: www.noknok.be.

D

DEPRESSIEF

Depressiehulp biedt professionele hulpverlening wanneer je last hebt van depressieve klachten: www.depressiehulp.be.

NokNok biedt jongeren info en tips: www.noknok.be.

E

EENZAAM

Check jezelf bundelt verhalen van lotgenoten, oefeningen, een test en documentaire: www.checkjezelf.be.

24

Samana organiseert ontmoetingen voor mensen met een chronische ziekte of fysieke beperking: 02 246 47 71 of info@samana.be.

EETPROBLEMEN

Anorexia Nervosa – Boulimia Nervosa is een informatie- en ontmoetingsplaats: 016 89 89 89, www.anbn.be of info@anbn.be.

Eetexpert is het kenniscentrum voor eet- en gewichtsproblemen: www.eetexpert.be of 016 84 56 99.

EXAMENSTRESS

Teleblok is tijdens de examenperiodes een aanspreekpunt voor studenten en mensen in hun omgeving: www.teleblok.be.

G

GENDER EN GEAARDHEID Lumi staat voor je klaar als je worstelt met je gender of seksuele voorkeur: 0800 99 533, vragen@ lumi.be of www.lumi.be.

Merhaba ondersteunt en luistert naar mensen met een migratieachtergrond: www.merhaba.be, info@ merhaba.be of 0487 55 69 38.

Transgender Infopunt is er voor vragen over het transgenderthema: 0800 96 316 of contact@transgenderinfo.be.

M

MISHANDELING

1712 is de hulplijn voor vragen over (psychisch) geweld, misbruik en kindermishandeling: 1712 (gratis) of www.1712.be.

Stop geweld staat voor je klaar bij seksueel geweld via een anonieme chat: www.seksueelgeweld.be.

Nu praat ik erover is er voor seksueel misbruik of mishandeling bij minderjarigen: www.nupraatikerover.be.

Child Focus staat je bij in geval van verdwijning of seksuele uitbuiting en seksueel misbruik: 116 000 (gratis).

O

OVERVERMOEID

Check jezelf legt uit wat een burn-out is. Daarnaast zijn er oefeningen en verhalen van lotgenoten: www.checkjezelf.be.

P

VERSLAAFD

De DrugLijn beantwoordt je vragen over drank, drugs, gamen en gokken: 078 15 10 20 of www.druglijn.be.

Z

ZELFMOORDGEDACHTEN

Check jezelf stelt verschillende oefeningen, een app, test en verhalen van lotgenoten voor: www.checkjezelf.be.

De Zelfmoordlijn1813 is er voor wie aan zelfdoding denkt, zich zorgen maakt om iemand anders of nabestaande is: 1813 (gratis), www.zelfmoord1813.be of mail@zelfmoordlijn.be.

PSYCHOSE

ZELFVERWONDING

PIEKEREN

Psychosenet is het platform over psychosegevoeligheid, stemming en herstel. Stel anoniem je vraag aan de experts: www.psychosenet.be.

S

STRESS

Check jezelf legt uit hoe je omgaat met stress, wat het doet met je lichaam en waar je hulp vindt: www.checkjezelf.be.

V

VERLIES

Rouwkost bundelt tal van hulporganisaties in Vlaanderen: www.rouwkost.be.

Check jezelf brengt een podcast, oefeningen en verhalen over verlies samen: www.checkjezelf.be.

Ze verwijzen ook naar www.missingyou.be.

Verwonderd biedt je heel wat informatie en een luisterend oor: www.verwonderd.be.

NokNok geeft info op maat van jongeren: www.noknok.be.

ZORGEN

4 voor 12 van Te Gek!? zegt wat je kunt doen als je bezorgd bent om iemand die het moeilijk heeft: www.4voor12.be.

Similes luistert naar jou als je zorgt voor iemand met een psychische kwetsbaarheid: 016 244 200 of www.similes.be.

De Mantelzorgtelefoon van Samana is er voor alle mantelzorgers: 078 15 50 20.

Zo jong biedt info en een luisterend oor aan wie jonger is dan 24 jaar en opgroeit in een gezin met psychische problemen: www.zojong.be.

VOOR A TOT Z

Met al je zorgen kun je aankloppen bij je huisarts, Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) en Tele-Onthaal. Kinderen en jongeren vinden een antwoord op al hun vragen bij Awel, Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB), Jongerenaanbod van het CAW en TEJO. CAW 0800 13 500 of www.caw.be Tele-Onthaal 106 of www.tele-onthaal.be Awel 102 of www.awel.be CLB www.clbchat.be of www.clb.be Jongerenaanbod CAW www.jac.be TEJO www.tejo.be

TERUGBETALING PSYCHOTHERAPIE

CM betaalt tot 24 sessies bij de psychotherapeut terug. Jongeren krijgen per sessie 50 procent van het betaalde honorarium terugbetaald, met een maximum van 30 euro. Volwassenen krijgen maximaal 10 euro per sessie terugbetaald (tot 50 procent van het betaalde honorarium). ď š www.cm.be/psychotherapie

25

SPREEKUUR

NEERSLACHTIGHEID

SOMBER IN LOCKDOWN De dagen zijn kort en koud en door de coronacrisis blijven we allemaal binnen. Je kunt je er sneller somber door voelen. Wat is het verschil met depressie en hoe schud je het van je af?

ELISE RUMMENS (38) PREVENTIE-ARTS CM Elise is onze huisdokter. Haar stokpaardje op het vlak van gezondheid is beweging. Daarom zie je haar dinsdagavond springen, vliegen, duiken, vallen en weer opstaan. Dan heeft ze haar wekelijkse parkourtraining.  www.cm.be/dehuisdokter

26

WAT IS NEERSLACHTIGHEID? Iedereen voelt zich wel eens een paar dagen neerslachtig. Deze gevoelens horen bij het leven. Moeilijkheden of tegenslagen kunnen je de dingen somber doen inzien.

WAT ZIJN DE OORZAKEN? Er is niet altijd een duidelijk aanwijsbare oorzaak. Soms komt het door een tegenslag. Als je bijvoorbeeld een baan niet hebt gekregen, ruzie hebt, ziek bent of door de coronacrisis. Ook kun je je hier op voorhand zorgen in maken. Tijdens sommige momenten of levensfasen ben je vatbaarder voor sombere gevoelens. Dat is bijvoorbeeld zo enkele dagen voor de menstruatie, kort na de bevalling, tijdens de puberteit, als kinderen net het huis uit zijn of als je op pensioen gaat.

WAT IS HET VERSCHIL MET EEN DEPRESSIE? Neerslachtigheid is een normale reactie op moeilijkheden. Na enkele weken voel je je weer beter. Als je stemming langer sterk verlaagt en dit je dagelijks functioneren beïnvloedt, kan er sprake zijn van een depressie. Een verschil is bijvoorbeeld dat je bij neerslachtigheid nog verschillende emoties ervaart, bij een depressie voel je weinig tot niets. Je voelt je niet alleen somber, maar je hebt ook andere gezondheidsklachten. Je hebt geen interesse meer in je werk, hobby’s of voor mensen in je omgeving.

WAT KAN IK ZELF DOEN? Gun jezelf tijd om tegenslagen te verwerken. Zoek simpele dingen om je te ontspannen. Haal bijvoorbeeld leuke herinneringen op aan de hand van vakantiefoto’s. Ga bewegen in de buitenlucht.

Wandel met een vriend, ook al zie je er eerst tegenop. Je kunt ook met Tele-Onthaal bellen op het gratis nummer 106 of online. Je kunt proberen mentale weerstand op te bouwen, zodat je momenten van neerslachtigheid beter aankunt. Eet gezond, slaap genoeg en probeer geregeld te bewegen. Probeer je tijd te structureren, zodat je ook tijd hebt om niets te doen. Koester je vrienden, maar leer ook nee te zeggen.

WANNEER GA IK NAAR DE HUISARTS? Voel je je neerslachtig of depressief? Praat erover. Je kunt gespecialiseerde hulp zoeken. Contacteer je huisarts als je neerslachtigheid na twee weken niet verdwijnt of als ze steeds weer terugkomt. Doe dat ook als het een grote invloed heeft op je dagelijks functioneren.

Je huisarts luistert naar je en kan je een nieuw perspectief geven.

Indien nodig verwijst die je door naar een psycholoog. Grijp niet op eigen houtje naar medicatie, pepmiddelen of vitamines.

FACTCHECK

KAN YOGA HELPEN BIJ ANGSTSTOORNISSEN? Yoga kan sommige mensen tot rust brengen, en zelfs angsten verminderen. Dat beweert een Amerikaans onderzoek toch.

CONCLUSIE JA WAAR KOMT DIT NIEUWS VANDAAN? We spreken van angststoornissen wanneer iemand voortdurend piekert, overbezorgd is en vreest dat de zaken fout zullen lopen. In Vlaanderen lijdt een op de acht personen eraan. Amerikaanse wetenschappers verdeelden mensen met angststoornissen in drie groepen: een groep kreeg Kundalini-yoga, een andere cognitieve gedragstherapie en een laatste stresseducatie. De yogabeoefening bestond uit ademhalings- en ontspanningsoefeningen, yogatheorie, meditatie- en mindfulnesspraktijken. Bij cognitieve gedragstherapie wordt ingespeeld op de gedachten van een persoon om zijn of haar gedrag te beïnvloeden. Tijdens de stresseducatie leerden de deelnemers over de verschillende gevolgen van stress.

Ook angstverminderende effecten van een gezonde levensstijl

kwamen aan bod. In de yogagroep verminderden de angstsymptomen bij 54 procent van de deelnemers. Bij de cognitieve gedragstherapie had 71 procent minder klachten. In de stresseducatiegroep gold dit voor 33 procent.

HOE MOETEN WE DIT NIEUWS INTERPRETEREN? Deze studie van hoge kwaliteit toont aan dat Kundalini-yoga geen betere resultaten oplevert dan cognitieve gedragstherapie in de behandeling van angststoornissen. Bij deze ‘yoga van het bewustzijn’ worden lichaamsoefeningen gecombineerd met ademhalingstechnieken. Het doel is om bewuster te worden van je mens-zijn. Deze studie doet enkel uitspraken over deze specifieke vorm van yoga. Zowel de deelnemers als de onderzoekers wisten wie in welke groepen zat,

Onderzoek toont aan dat Kundalini-yoga sommige mensen kan helpen om angststoornissen te verminderen. Ook stresseducatie bleek effectief.

Maar cognitieve gedragstherapie levert volgens het onderzoek nog altijd de beste resultaten op.

dat kan de resultaten beïnvloeden. Een laatste minpunt is dat 70 procent van de deelnemers vrouwen waren. Het is moeilijk om op basis van de resultaten besluiten te trekken voor mannen.

BRON: www.gezondheidenwetenschap.be

27

#INTIEM

‘Uitkijken naar kerst durf ik niet’ TRACY BALENGA (29) VERTELT HOE HET ÉCHT MET HAAR GAAT ‘Hoe het met me gaat? Over het algemeen goed. Ik ben blij dat ik mijn job nog heb, ben gezond zwanger en de mensen in mijn dichte omgeving zijn gezond. Ik vind het erg dat het coronavirus zoveel mensen treft. Mijn vriend en ik ondersteunen de lokale zelfstandigen via afhaalmaaltijden, maar voelen dat we verder weinig kunnen doen.

Normaal zit ik veel in de auto voor mijn job. Door het thuiswerken moet ik mij niet meer haasten van her naar der. ’s Ochtends doe ik yoga, neem ik een kop thee en begin ik te werken. Ik voel me zoveel beter als ik sport, dus ik probeer zo lang mogelijk actief te blijven tijdens mijn zwangerschap.

Nu we allemaal voorzichtig moeten zijn, herontdekte ik het plezier van kleine dingen: een hapjesavond met mijn vriend, gezelschapsspelletjes en rolschaatsen in de buurt. Ik kan me bezig houden maar ik mis de mensen rondom mij, de gesprekken met collega’s, eens goed knuffelen … De dag dat ik weer uit mijn kot mocht komen en op restaurant kon, was ik in mijn nopjes om me nog eens mooi te maken en ergens naartoe te gaan.

120

Hoe gaat het met je? We vroegen het aan nog vier andere mensen en luisterden ook écht naar het antwoord. Lees de herkenbare getuigenissen op www.leefmagazine.be.

131

Ik verlang ernaar om mama te worden in februari, maar uitkijken naar kerst of andere evenementen? Ik bekijk het van dag tot dag. Feest of geen feest, af en toe zet ik de muziek heel luid om te dansen in mijn keuken. Daar laad ik mijn batterijen mee op.’