Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
TREOIR DO LEABHAR NA hARD-FHEISE
LTH.
1. Na Rialacha Seasta .................................................................................
5
2. Coiste Gnó Chonradh na Gaeilge ............................................................
5
3. An Eagraíocht: 3.1. Ionadaíocht agus Coistí ...............................................................
7
3.2. Dialann Eagraíochta: Mí Aibreáin 2006 - Mí an Mhárta 2007 .....
8
3.3. An Fhoireann .............................................................................. 18 3.4. Na Cuntais Airgid 2006 ................................................................ 20 3.5 An Bailiúchán Náisiúnta ............................................................... 24 3.6. Síntiús na nGael .......................................................................... 28 3.7. Comhbhrón .................................................................................. 28 4. Tuairiscí: 4.1. Tuairisc an Uachtaráin ................................................................. 30 4.2. Tuairisc Timireachta ..................................................................... 38 4.3. Tuairisc na dTograí ...................................................................... 42 4.4. Tuairisc Ógras .............................................................................. 59 4.5. Tuairisc Oireachtas na Gaeilge ................................................... 60 4.6. Tuairisc Seachtain na Gaeilge Teo. ............................................. 68 4.7. Tuairisc Clódhanna Teoranta ....................................................... 72 5. Gradam Sheachtain na Gaeilge ............................................................... 74 6. Ag Déanamh Gnó as Gaeilge .................................................................. 75 7. Torthaí ar Chomórtais Ghlór na nGael ..................................................... 76 8. Rúin na hArd-Fheise ................................................................................ 78 9. Ainmniúcháin do na Toghcháin ................................................................ 85 10. An Tinreamh ar chruinnithe de na Coistí Ceannais ............................... 89 11. Miontuairiscí Ard-Fheis 2006 .................................................................. 90 12. Aitheasc an Uachtaráin ag Ard-Fheis 2006 ............................................ 106 13. Tionól Gaeltachta 2007 .......................................................................... 112 14. Sonraí Teagmhála .................................................................................. 113 15. Uachtaráin Chonradh na Gaeilge ........................................................... 114
Le cabhair ó:
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
3
CAOL L DÍREACH go ceann scríbe!
Ní gá dul amú a thuilleadh Tá bealach glan romhat Pé eolas atá uait faoin nGaeilge agus a mbaineann léi éascóidh www gaeilge ie do thuras
No roundabouts here Let the information superhighway take you where you want to go with the Irish language Just log on to www gaeilge ie for the quickest route to the information you need
Féach go speisialta inneall fógraíochta NASC áit gur féidir leat: • cúrsa/ imeacht a fhógairt nó a iarraidh • do shainspéis a chlárú (chun nod a fháil nuair a bhíonn eolas nua faoi ar an suíomh) nó • a bhfuil ar fáil i do cheantar féin a chuartú
Check out the NASC classified ads where you can: • post an ad to request or advertise a course/ event • register your area of interest to get alerts when new info is posted or • search for what’s available in your neighbourhood And much more It’s never been easier to connect with the Cyber gaeltacht!
Tabhair cuairt agus glac páirt sa Chíbear ghaeltacht inniu!
do nasc leis an teanga your link to the language T: / (T É ) R: eolas@forasnagaeilge ie
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
1. NA RIALACHA SEASTA 1. Cúig nóiméad don té a mholann rún. Trí 8. Chun na Rialacha Seasta a chur ar nóiméad don té a chuidíonn leis an rún. leataobh ní foláir do dhá thrian nó níos mó 2. Níl cead ag aon duine eile labdá bhfuil i láthair agus i dteideal vótála, hairníos faide ná trí nóiméad. vóta a chaitheamh ar a thaobh sin. 3. Níl cead ag aon duine labhairt faoi 9. Ní foláir do dhá thrian nó níos mó dá dhó i dtaobh na ceiste céanna ach mbeidh i láthair agus i dteideal amháin an té a mholann rún. vótála, vótáil ar son rúin phráinní, a 4. Níl cead ag teachta athrá a phléifear faoi riail 7, le go nglacfar dhéanamh ar chaint a thug teachtaí leis mar rún. eile cheana féin. 10. Beidh aon rún a bhainfidh le hairgeadas, 5. Is é 35 teachta a bheidh mar líon gnó rún práinneach a phléifear agus a ghlacle linn na hArd-Fheise. far leis faoi rialacha 7 agus 8 ina measc, 6. Ní mór do theachta ón gCoiste a chuir mar mholadh seachas mar threoir don rún isteach a bheith i láthair agus an rún Choiste Gnó nua le cur i bhfeidhm a mholadh, nuair a shroichtear an rún sin laistigh d'acmhainní na heagraíochta. ar an gclár, d'fhonn é a bheith inphléite. 11. Beidh cead labhartha ag iar7. Ní cheadaítear rún ar bith nach bhfuil Uachtaráin an Chonartha. luaite ar an gclár a phlé muna gcuirtear na Rialacha Seasta ar leataobh. 2. COISTE GNÓ CHONRADH NA GAEILGE 2006-07
Ar chúl agus ó chlé: Breandán Ó Cathasaigh, Proinsias Ó Maolchalain, Ben Ó Floinn, Donnchadh Ó hAodha, Éamonn Mac Geáirr, Félim Borland, Julian de Spáinn, (Ardrúnaí), Sa lár agus ó chlé: Peadar Mac Fhlannchadha (Timire Náisiúnta), Jacqueline Uí Mhuirí, Seán Ó Ceallaigh, Helen Ó Murchú, Tadhg Ó Rodaigh, Máire Uí Ghairbhí, Colmán Ó Raghallaigh, Chun tosaigh agus ó chlé: Pádraig Mac Fhearghusa, An Tánaiste, Eoghan Mac Cormaic, An tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, Tomás Mac Ruairí, Ursula Ní Shionnáin, Seán Ó hAdhmaill
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
5
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
3. AN EAGRAÍOCHT 3.1. COISTÍ An Coiste Gnó Tionóladh an chéad chruinniú den Choiste Gnó nua ar 29 Aibreán, 2006, agus toghadh Eoghan Mac Cormaic mar Thánaiste ar an gConradh ag an gcruinniú sin. Reáchtáladh 8 gcruinniú de Choiste Gnó an Chonartha ó Ard-Fheis 2006 go 31 Márta 2007. An Buanchoiste Tionóladh an chéad chruinniú den Bhuanchoiste nua ar 13 Bealtaine, 2006. Toghadh Dáithí Mac Cárthaigh ina Chathaoirleach ar an mBuanchoiste ag an gcruinniú sin. Bhí 8 gcruinniú ar fad den Bhuanchoiste ann ó Ard-Fheis 2006. Seo a leanas baill an Bhuanchoiste: An tUachtarán: Dáithí Mac Cárthaigh An Tánaiste: Eoghan Mac Cormaic Comhaltas Uladh: Cathal Ó Diolúin, Dáil na Mumhan: Donnchadh Ó hAodha Oifigeach Gaeilge AMLÉ: Ciarán Mac Fhearghusa Baill a toghadh ag an Ard-Fheis: Tomás Mac Ruairí, Jacqueline Uí Mhuirí, Helen Ó Murchú, Félim Borland Baill eile ceaptha ag an gCoiste Gnó: Seán Ó hAdhmaill, Proinsias Ó Maolchalain, Pádraig Mac Fhearghusa Meithleacha Oibre Is iad seo a leanas na meithleacha oibre de réir mar a rangnaíodh iad ag an gcéad chruinniú den Choiste Gnó i mbliana:
Cearta: Proinsias Ó Maolchalain (cathaoirleach); Eoghan Mac Cormaic; Seán Ó hAdhmaill; Seán Ó Drisceoil Na Meáin: Tomás Mac Ruairí (cathaoirleach); Nollaig Ó Gadhra; Ursula Ní Shionnáin Óige: Jacqueline Uí Mhuirí (cathaoirleach); Tadhg Ó Rodaigh; Félim Borland; Breandán Ó Cathasaigh; Cormac Ó Feinneadha; Ariel Killick Oideachas: Helen Ó Murchú (cathaoirleach); Colmán Ó Raghallaigh; Máire Uí Ghairbhí; Máire Ní Laoire; Domhnall Ó Loingsigh Gaeltacht: Seán Ó Drisceoil (cathaoirleach) Eagraíocht: Eoghan Mac Cormaic (cathaoirleach); Tomás Mac Ruairí; Jacqueline Uí Mhuirí; Tadhg Ó Rodaigh; Félim Borland; Proinsias Ó Maolchalain; Seán Ó hAdhmaill Coiste Forbartha an Chonartha: Eoghan Mac Cormaic (cathaoirleach); Dáithí Mac Cárthaigh; Tomás Mac Ruairí; Donnchadh Ó hAodha; Seán Ó hAdhmaill; Julian de Spáinn; Peadar Mac Fhlannchadha
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
7
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
IONADAÍOCHT Is iad seo a leanas na hionadaithe thar ceann an Choiste Gnó a ainmníodh ar eagraíochtaí agus ar choistí éagsúla i rith na bliana: Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge An tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh An tArd-Rúnaí, Julian de Spáinn (Ionadaí) Coiste Stiúrtha Ógras Jacqueline Uí Mhuirí, Ursula Ní Shionnáin Na Naíonraí Gaelacha Domhnall Ó Loingsigh Clubanna Chonradh na Gaeilge Baile Átha Cliath: Tadhg Ó Rodaigh Gaillimh: Seán Ó Drisceoil Foras Éireann Helen Ó Murchú
Coiste Náisiúnta an Oireachtais Beirt bhall 3 bliana: Seán Ó Ceallaigh Pádraig Mac Fhearghusa Seisear ball 1 bhliana: Máire Ní Laoire Donnchadh Ó hAodha Siobhán Nic Gaoithín Cormac Ó Finneadha Tony Pratshke Celine Ní Chóchlaigh Beirt Ionadaithe thar ceann an Choiste Gnó: Jim Walsh Séamas Ruiséal 3.2. DIALANN EAGRAÍOCHTA
An Fhéile Phan-Cheilteach Pádraig Mac Fhearghusa Coiste na hÉireann den Bhiúró Eorpach do Theangacha Neamhfhorleathana Proinsias Ó Maolchalain Seachtain na Gaeilge Teo. Cathaoirleach: Dáithí Mac Cárthaigh Leas-Chathaoirleach: Eoghan Mac Cormaic Stiúrthóirí: Tomás Mac Ruairí, Daragh Ó Tuama, Félim Borland Comhaltaí: Mairéad Ní Mhaoilchiaráin, Jacqueline Uí Mhuirí, Jamie Ó Tuama Fóram na Gaeilge An tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh
8
Coiste Comhairleach Oideachais Fhoras na Gaeilge An tArd-Rúnaí, Julian de Spáinn
Réamhrá Tá an-áthas ar gach duine sa Chonradh go bhfuil muid thiar i gCathair na Mart le haghaidh Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge i mbliana. Is é 'An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta' an téama a bheidh ar an Ard-Fheis i mbliana agus pléifear go leor rún agus ábhar a bhaineann leis sin inti. Dialann Oibre na hEagraíochta: Aibreán 2006 - Márta 2006 Mí Aibreáin Nuachtlitir Mhí Aibreáin Cuireadh Nuachtlitir mhí Aibreáin i gcló ar 1 Aibreán agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Bronnadh Teastas Ar an Máirt 4 Aibreán iarradh ar ArdRúnaí an Chonartha, Julian de Spáinn, teastais a bhronnadh orthu siúd a ghlac páirt i Seachtain na Gaeilge ar an Aonach, Co Thiobraid Árann. Ag an ócáid sin labhair sé le daoine éagsúla faoi obair an Chonartha. Deireadh le Ranganna an Gheimhridh Bhronn Iar-Uachtarán an Chonartha, Tomás Mac Ruairí, teastais ar gach duine ar éirigh leo cúrsaí an Chonartha a chríochnú ar 5 Aibreán. Bhí cóisir agus seisiún ceoil ar siúl ina dhiaidh sin i gClub an Chonartha. Ard-Fheis an Chonartha Bhí Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge ar siúl idir 7-9 Aibreán. Ag an Ard-Fheis sin pléadh na rúin éagsúla, thug eagraíochtaí an Chonartha tuairisc ar na rudaí éagsúla a thit amach le linn na bliana agus labhair aoi speisialta na hArd-Fheise, Eoghan Ó Súilleabháin, faoi chúrsaí Gaeilge sa chóras oideachais. D'fhreastail suas le trí chéad duine ar an Ard-Fheis thar an deireadh seachtaine ar fad. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 10 Aibreán. Diúltú an Chonartha do Chuireadh an Rialtais Ar 13 Aibreán d'fhógair an Conradh nach raibh Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán an Chonartha, chun glacadh leis an gcuireadh ón rialtas a bheith ar an ardán léirmheasa ag Comóradh Éirí
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Amach na Cásca an Domhnach ina dhiaidh sin toisc gur dhiúltaigh an rialtas a chur faoi deara go léifí forógra na Cásca amach i nGaeilge chomh maith leis an mBéarla. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Údarás Áitiúil an Chláir ar 14 Aibreán faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coiste Gairmoideachais Chathair na Gaillimhe ar 19 Aibreán faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Údarás um Ardoideachas ar 21 Aibreán faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig An tÚdarás um Ard-Oideachas ar 21 Aibreán faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Roinn Gnóthaí Eachtracha ar 28 Aibreán faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Cruinniú den Choiste Gnó Bhí cruinniú den Choiste ar siúl in ArdOifig Chonradh na Gaeilge ar 29 Aibreán. Mí na Bealtaine Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Roinn Cosanta ar 2 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
9
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Nuachtlitir Mhí Bealtaine Cuireadh Nuachtlitir Mhí Bealtaine i gcló ar 4 Bealtaine agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Údarás Áitiúil Chontae Chorcaí ar 5 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Comhairle Cathrach Chorcaí ar 5 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Bord Seirbhísí Bainistíochta Rialtais Áitiúil ar 5 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 8 Bealtaine. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Comhairle Chontae Dhún na nGall ar 9 Bealtaine maidir le cúrsaí cead pleanála sa Ghaeltacht. Cruinníu Poiblí faoin Acht Teanga D'fhreastail an Feidhmeannach ar chruinniú poiblí faoin Acht Teanga ar 9 Bealtaine i Halla an Chonate áit ar chuir sé roinnt moltaí de chuid an Chonartha chun cinn. Comhdháil Idirnáisiúnta faoi ArdOideachas D'fhreastail an Feidhmeannach ar
10
chomhdháil idirnáisiúnta faoi ardoideachas ar 11 Bealtaine áit ar fhoghlaim sé faoi na deiseanna éagsúla a bhí ann don Ghaeilge ag an leibhéal seo. Cruinniú den Bhuanchoiste Bhí cruinniú den Bhuanchoiste ar siúl ag Oireachtas na Bealtaine i dTrá Lí ar 13 Bealtaine. Polasaí Oideachais Fhine Gael Ag preasócáid taobh amuigh den Dáil ar 22 Bealtaine ag 11.00 r.n. chuir Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán Chonradh na Gaeilge, in iúl don phobal go raibh fíordhíomá ar Chonradh na Gaeilge faoin gcinneadh a glacadh ag Ard-Fheis Fhine Gael chun deireadh a chur leis an nGaeilge mar phríomhábhar Ardteiste. Chuir sé in iúl, freisin, go mbeidh Conradh na Gaeilge ag déanamh cinnte go mbeidh na mílte daoine ag an gcéad olltoghchán eile ag vótáil uimhir 1 agus ag aistriú vótaí do pháirtithe agus do chomhghuaillíochtaí a bheidh ar son an Ghaeilge a choinneáil mar phríomhábhar a mbeidh gach mac léinn meánscoile ag tabhairt fúithi ag leibhéal na hArdteiste. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Comhairle Chontae Luimnigh ar 22 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Roinn Iompair ar 26 Bealtaine faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Mí an Mheithimh Nuachtlitir Mhí an Mheithimh Cuireadh Nuachtlitir Mhí an Mheithimh i gcló ar 4 Meitheamh agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha.
Mí Iúil Nuachtlitir Mhí Iúil Cuireadh Nuachtlitir Mhí Iúil i gcló ar 4 Iúil agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha.
Tús le Dianchúrsa an Mheithimh Ar 6 Meitheamh cuireadh tús leis an gcéad dianchúrsa samhraidh. Chláraigh níos mó ná dhá scór duine le bunrang, meánrang agus ardrang a dhéanamh.
Tionól Gaeltachta Bhí an Tionól Gaeltachta ar siúl an bhliain seo caite i dTír an Fhia, Ceantar na nOileán, idir 6-9 Iúil agus d'fhreastail suas le ceithre scór duine air gan muintir na háite san áireamh. I measc na nimeachtaí éagsúla a eagraíodh ag an Tionól bhí oscailt oifigiúil, seisiúin cheoil, siúlóid Bhealach na Gaeltachta, seimineár iascaireachta, béile bia mara, seoladh leabhair srl…Bhain gach duine a d'fhreastail ar an Tionól i mbliana sult agus taitneamh as.
Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 12 Meitheamh. Camchuairt Ghaeltachta Idir 17-19 Meitheamh chuaigh an tArdRúnaí agus an Feidhmeannach siar go Conamara le labhairt le lucht freastail na gcoláistí samhraidh sa cheantar sin faoin obair atá ar bun ag an gConradh agus le daoine óga a earcú don eagraíocht. Bronnadh Teastas ar Lucht na nDianchúrsaí Ar 20 Meitheamh bhronn Orla Nic Shuibhne, Bainisteoir Sheachtain na Gaeilge, teastais orthu siúd ar éirigh leo an dianchúrsa a chríochnú. Bhí cóisir agus seisiún ceoil ann ina dhiaidh sin. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig FÁS ar 30 Meitheamh faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig An Crannchur Náisiúnta ar 30 Meitheamh faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Oifig um Chlárú Cuideachtaí ar 7 Iúil faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Cruinniú den Choiste Gnó Bhí cruinniú den Choiste Gnó ar siúl ag an Tionól Gaeltachta i dTír an Fhia, Ceantar na nOileán, ar 8 Iúil. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 10 Iúil. Tús le Dianchúrsa Mhí Iúil Ar 11 Iúil cuireadh tús leis an dara dianchúrsa samhraidh. Chláraigh níos mó ná ceithre scór duine le rang do thosaitheoirí, bunrang, meánrang agus ardrang a dhéanamh.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
11
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Cás Cúirte Mháire Nic an Bhaird Thacaigh an Conradh go hiomlán le Máire Nic an Bhaird múinteoir meánscoile a thóg lucht Sheirbhís Phóilíneachta na Sé Chontae de bharr gur i nGaeilge a bhí sí ag labhairt. Chuaigh sí os comhair Chúirt Laganside den chéad uair maidir leis an scéal seo ar 19 Iúil. Léirigh toscaireacht ón gConradh a gcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt. (Cuireadh an cás seo siar arís is arís eile mar a bheidh le feiceáil) Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coláiste Oideachais Eaglais na hÉireann ar 25 Iúil faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Bronnadh Teastas ar Lucht na nDianchúrsaí Ar 27 Iúil bhronn Orla Nic Shuibhne, Bainisteoir Sheachtain na Gaeilge, teastais orthu siúd ar éirigh leo an dianchúrsa a chríochnú. Bhí cóisir agus seisiún ceoil ann ina dhiaidh sin.
Tús le Dianchúrsa Mhí Lúnasa Ar 1 Lúnasa cuireadh tús leis an tríú dianchúrsa samhraidh. Chláraigh níos mó ná caoga duine le bunrang, meánrang agus ardrang a dhéanamh. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an gCoimisinéir Cosanta Sonraí ar 2 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Roinn Sláinte agus Leanaí ar 4 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coimisiún na Scrúduithe Stáit ar 9 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coiste Gairmoideachais Chathair Bhaile Átha Cliath ar 28 Iúil faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 14 Lúnasa.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Leabharlann Náisiúnta na hÉireann ar 28 Iúil faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coiste Gairmoideachais Chathair Chorcaí ar 23 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an Údarás Comhionannais ar 28 Iúil faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
12
Mí Lúnasa Nuachtlitir Mhí Lúnasa Cuireadh Nuachtlitir Mhí Lúnasa i gcló ar 4 Lúnasa agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha.
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Oifig an Phríomh-Aturnae Stáit ar 24 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig ArdMhúsaem na hÉireann ar 31 Lúnasa faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Mí Mheán Fómhair Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an mBinse Comhionannais ar 4 Meán Fómhair faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Cás Cúirte Mháire Nic an Bhaird Chuaigh Máire Nic an Bhaird os comhair na cúirte arís ar 6 Meán Fómhair. Léirigh toscaireacht ón gConradh a gcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 11 Meán Fómhair. Cás cúirt Mháire Nic an Bhaird Chuaigh Máire Nic an Bhaird os comhair na cúirte arís ar 18 Meán Fómhair. Léirigh toscaireacht ón gConradh a gcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt. Nuachtlitir Mhí Mheán Fómhair Cuireadh Nuachtlitir Mhí Mheán Fómhair i gcló ar 22 Meán Fómhair agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Sraith Ranganna an Fhómhair Ar 26, 27 agus 28 Eanáir cuireadh tús le sraith eile ranganna do dhaoine fásta. Chláraigh os cionn 140 duine chun na ranganna sin a dhéanamh. Bhí 11 rang ar fad ann agus 5 leibhéal éagsúla.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Mí Dheireadh Fómhair Cás Cúirte Mháire Nic an Bhaird Chuaigh Máire Nic an Bhaird os comhair na cúirte arís ar 2 Deireadh Fómhair. Léirigh toscaireacht ón gConradh a gcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig an mBille Craolacháin ar 3 Deireadh Fómhair faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 9 Deireadh Fómhair. Nuachtlitir Mhí Dheireadh Fómhair Cuireadh Nuachtlitir Mhí Dheireadh Fómhair i gcló ar 12 Deireadh Fómhair agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Léacht Chonradh na Gaeilge 2006 Le cabhair mhór ó Helen Ó Murchú agus ó Thomas Mac Ruairí eagraíodh Léacht Chonradh na Gaeilge ar 24 Deireadh Fómhair, 2007, i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, Baile Átha Cliath. Reg Hendley a thug an léacht faoin teideal 'Féidearthachtaí do Nuatheangacha Eorpacha - an Ghaeilge san Áireamh'. D'éirigh go hanmhaith leis an léacht. Maratón Bhaile Átha Cliath Ar 31 Deireadh Fómhair rith seisear Maratón Bhaile Átha Cliath ar son na Gaeilge chun airgead a bhailiú don
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
13
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Chonradh. D'éirigh leis an seisear seo a leanas níos mó ná €2,000 a bhailiú: Julian de Spáinn, Jamie Ó Tuama, Úna Ní Chonaire, Fergal Treanor, Seán Ó hAdhmaill agus Félim Borland. Ní dhearna siad mórán damhsa ag an Oireachtas a bhí ar siúl cúpla lá ina dhiaidh sin! Mí na Samhna Cruinniú den Choiste Gnó Bhí cruinniú den Choiste Gnó ag an Oireachtas in Óstán Tower, Doire, ar 4 Samhain. Seimineár an Oireachtais Bhí Seimineár an Oireachtais ar siúl ag Féile an Oireachtais ar an Satharn, 4 Samhain, 2006, ar 11.00 rn in Óstán Tower, Doire. Ba é 'Gaeloideachas agus Oideachas Gaeltachta ag an mBunleibhéal' an téama a bhí ar an seimineár. I measc na ndaoine éagsúla a labhair ann bhí: Seán Ó Coinn, Comhairle na Gaelscolaíochta; Pádraig Ó Duibhir, Coláiste Phádraig, Droim Conrach; Bláthnaid Ní Ghréacháin, Uachtarán, Gaelscoileanna Teo. agus Máire Ní Fhlathartaigh, Eagraíocht Scoileanna Gaeltachta. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coláiste Oideachais Eaglais na hÉireann ar 6 Samhain faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 13 Samhain.
14
Nuachtlitir Mhí na Samhna Cuireadh Nuachtlitir Mhí na Samhna i gcló ar 23 Samhain agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Cothrom na Féinne don Ghaeilge Chuaigh Conradh na Gaeilge i mbun léirsithe taobh amuigh den Dáil, de Oifig Dháilcheantair an Aire Iompair, Martin Cullen i bPort Láirge, agus de Oifig Dháilcheantair an Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon Ó Cuív i nGaillimh, Dé Máirt, 28 Samhain 2006, le samhlacha ollmhóra de chomharthaí bóthair. D'eiligh lucht an Chonartha ar na hAirí seo agus ar an Rialtas trí chéile dearadh na síneacha tráchta a leasú chun go mbeidh an téacs Gaeilge chomh feiceálach agus chomh hinléite céanna leis an téacs Béarla orthu. Mí na Nollag Spriocdháta do mholtaí le haghaidh fhorbairt na hArd-Oifige. Ba é 1 Nollaig an spriocdháta le haghaidh aighneachtaí ón bpobal i dtaca le forbairt na hArdOifige. Fuarthas roinnt moltaí agus tabharfar san áireamh iad in aon fhorbairt a dhéantar ar Ard-Oifig an Chonartha. Bunadh an Bhrúghrúpa Acht Bunaíodh an brúghrúpa ACHT ar an 2ú Nollaig 2006 le feachtas gairid a reáchtáil dírithe ar éilimh phobal na Gaeilge maidir leis an Acht Gaeilge a bhí geallta ag Rialtas na Breataine i gCill Rímhinn. Bhí ról lárnach ag an gConradh sa ghrúpa seo.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Deireadh le Ranganna an Fhómhair Tháinig deireadh le ranganna an fhómhair de chuid an Chonartha ar 5, 6 agus 7 Nollaig agus le clabhsúr a chur leo cuireadh ticéid ar fáil do lucht na ranganna ar phraghas an-speisialta le freastal ar Chóisir na Nollaig a d'eagraigh Institiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath i gcomhar le go leor eagraíochtaí eile - An Conradh san áireamh. Cruinniú Oideachais Ar 7 Nollaig bhí cruinniú oideachais i Halla Fhoras na Gaeilge rud a thug deis d'eagraíochtaí eile ionchur a bheith acu i bhforbairt an pholasaí oideachais. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 11 Nollaig. Nuachtlitir Mhí na Nollag Cuireadh Nuachtlitir Mhí na Samhna i gcló ar 12 Nollaig agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Cúrsaí Gaelscolaíochta ó Thuaidh Ar 14 Nollaig d'eisigh an Conradh preasráiteas ag éileamh ar Rialtas na Breataine cothrom na Féinne a thabhairt don Ghaelscolaíocht sa Tuaisceart agus an diúltú aitheantas a thabhairt do mheánscoil i gCorr Chríochach a tharraingt siar. Éilíodh orthu glacadh le réiteach Chomhairle na Gaelscolaíochta maidir le comhoibriú idir scoileanna agus, chomh maith leis sin, an moladh Meánscoil Feirste á úsáid mar shatailít don mheánscoil nua.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Gailearaí Náisiúnta na hÉireann ar 15 Nollaig faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Teach Farmleigh Bhí seastán eolais ag an gConradh ag an 'Lá Gaelach', 21 Nollaig, i dTeach Farmleigh mar cheiliúradh ar Phlean an Rialtais i leith na Gaeilge. Mí Eanáir Cás Cúirte Mháire Nic an Bhaird Chuaigh Máire Nic an Bhaird os comhair na cúirte arís ar 5 Eanáir. Léirigh toscaireacht ón gConradh agcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt. Cruinniú Oideachais Ar 11 Eanáir bhí cruinniú oideachais i Halla Fhoras na Gaeilge rud a thug deis d'eagraíochtaí agus do pháirtithe eile ionchur a bheith acu i bhforbairt an pholasaí oideachais. Ceiliúradh ar Stádas Nua na Gaeilge san Aontas Eorpach Ar 11 Eanáir d'fhreastail toscaireacht ón gConradh ar ócáid cheiliúrtha stádas nua na Gaeilge san Aontas Eorpach a d'eagraigh Parlaimint na hEorpa. Thug foireann an Chonartha neart cabhrach dóibh agus an ócáid seo á heagrú. Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 15 Eanáir.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
15
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Sraith Nua Ranganna Ar 16, 17 agus 18 Eanáir cuireadh tús le sraith ranganna do dhaoine fásta. Bhí an-tóir ar fad ar na ranganna agus chláraigh os cionn 160 duine chun na ranganna sin a dhéanamh. Bhí 11 rang ar fad ann agus 5 leibhéal éagsúla. Nuachtlitir Mhí Eanáir Cuireadh Nuachtlitir Mhí Eanáir i gcló ar 17 Eanáir agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Cruinniú den Bhuanchoiste Bhí cruinniú den Bhuanchoiste ar siúl in Ard-Oifig Chonradh na Gaeilge ar 27 Eanáir. Mí Feabhra Seoladh an Pholasaí Oideachais Ar 5 Feabhra Sheol Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán Chonradh na Gaeilge, Colm Hamrogue, Uachtarán Aontas na Mac Léinn in Éirinn, agus Nikolai Trigoub-Rotnem, Uachtarán Aontas na Mac Léinn Iar-Bhunscoile feachtas náisiúnta le haghaidh ollchóirithe ar mhúineadh na Gaeilge inár scoileanna. Thug siad le fios go raibh siad chun tacaíocht a lorg ó gach páirtí polaitiúil agus iad ag réiteach don olltoghchán don pholasaí oideachais agus go mbeadh siad ag cuartú tiomantais go gcuirfí an polasaí sa chéad chlár rialtais eile. Cás cúirte Mháire Nic an Bhaird Chuaigh Máire Nic an Bhaird os comhair na cúirte arís ar 12 Feabhra. Léirigh toscaireacht ón gConradh a gcuid tacaíochta di taobh amuigh den Chúirt.
16
Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 12 Feabhra. Nuachtlitir Mhí Feabhra Cuireadh Nuachtlitir Mhí Feabhra i gcló ar 16 Feabhra agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Coiste Gairmoideachais Chontae Bhaile Átha Cliath ar 19 Feabhra faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Cruinnithe den Choiste Gnó agus den Bhuanchoiste Bhí cruinnithe den Choiste Gnó agus den Bhuanchoiste ar siúl sa Chultúrlann i mBéal Feirste ar 24 Feabhra. Léirsiú ar son Achta Gaeilge don Tuaisceart Ar 24 Feabhra d'eagraigh an Conradh bus ón Ard-Oifig le freastal an mhórshiúl ar son Acht na Gaeilge don Tuaisceart. Rinne an Conradh an-chuid oibre in eagrú an mhórshiúil. Mí Márta Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Institiúid Teicneolaíochta Leitir Ceanainn ar 9 Márta faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Téatar Abbey ar 9 Márta faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ionad Saor-Chomhairle Dlí Chuir Proinsias Ó Maolchalain ionad saorchomhairle dlí ar fáil trí Ghaeilge i gCeannáras an Chonartha ar 12 Márta. Bailiúchán Náisiúnta Chuaigh craobhacha Chonradh na Gaeilge i mbun bailiúcháin ar fud na tíre idir 15-17 Márta. Nuachtlitir Mhí an Mhárta Cuireadh Nuachtlitir Mhí an Mhárta i gcló ar 20 Márta agus scaipeadh í ar chraobhacha an Chonartha. Ard-Fheis Fhianna Fáil Tugadh cuireadh do lucht na hArdOifige seastán eolais a chur ar fáil d'Ard-Fheis Fhianna Fáil ar 24 Márta in Óstán an City West. Deis iontach a bhí ann dul i bhfeidhm ar Airí Rialtais agus orthu siúd atá ag obair ar an talamh sa pháirtí. Rinneadh cuid mhaith gréasánaíochta ag an Ard-Fheis. Deireadh le Ranganna an Gheimhridh de chuid an Chonartha Tháinig deireadh le ranganna an gheimhridh de chuid an Chonartha ar 27, 28 agus 29 Márta. D'éirigh go han-mhaith leis na cúrsaí éagsúla a bhí ar siúl. Aighneacht Cuireadh aighneacht isteach chuig Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte ar 29 Márta faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Buíochas Is mór againn an comhoibriú agus an tacaíocht a fhaigheann muid go fial flaithiúil ó liosta fada eagraíochtaí agus
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
daoine éagsúla. Tá muid fíorbhuíoch díobh siúd uile. Gabhaimid buíochas ar leith le Foras na Gaeilge as bunmhaoiniú a chur ar fáil don eagraíocht. Chomh maith leis sin, gabhaimid buíochas ar leith le gach eagraíocht a raibh, agus a bhfuil, baint acu le polasaí oideachais an Chonartha. Is mian liom buíochas ó chroí a ghabháil leis an Uachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an Tánaiste, Eoghan Mac Cormaic agus le foireann an Cheannárais Peadar Mac Fhlannchadha, Jamie Ó Tuama, Mairéad Seoighe, Máire Ní Dhuiginn agus leis na haonaid uile: An Siopa Leabhar - Máire Ní Laoi agus Síle Hodgins; Seachtain na Gaeilge - Orla Nic Shuibhne, Clíona Ní Mhuirí; Ógras Maedhbh Ní Dhónaill, Ristéard Ó Fuaráin, Ríonach Ní Scolaí, Caoimhín Ó Cadhla agus Brenda Ní Chonaire; An tOireachtas - Liam Ó Maolaodha, Máirín Nic Dhonnchadha, Emer de Barra agus Loretta Ní Churraighín; An Coimisiún le Rincí Gaelacha - Máire Ní Threasaigh Mhic Riocard, Nuala Ní Choilm, Lily McGovern agus Cristina Nic Fhionnlaoich. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil, freisin, le lucht na dTograí ar fud na tíre, Áine Ní Iarnáin i nGaillimh, Pádraig Ó Baoill i mBaile Locha Riach, Breandán Mac Fhionnghaile in Inis, Mairéad Ní Mhaoilchiaráin i Maigh Eo agus le mo chairde uaisle uile sna craobhacha ar fud na hÉireann agus thar lear. Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
17
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
3.3. AN FHOIREANN Ceannáras an Chonartha Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí Peadar Mac Fhlannchadha, Leas-Ardrúnaí agusTimire Náisiúnta Jamie Ó Tuama, Feidhmeannach Forbartha agus Oifige Mairéad Seoighe, Oifigeach Cléireachais Sinsearach Máire Ní Dhuiginn, Oifigeach Cléireachais/Fáilteoir An Siopa Leabhar Máire Ní Laoi, Oifigeach na bhFoilseachán Síle Hodgins, Cúntóir sa Siopa Leabhar Tograí Forbartha Chonradh na Gaeilge Togra na Gaillimhe Anna Maria Ní Iarnáin, Stiúrthóir Togra Bhaile Locha Riach Pádraig Ó Baoill, Stiúrthóir Togra An Clár as Gaeilge Breandán Mac Fhionnghaile, Stiúrthóir Togra Mhaigh Eo Mairéad Ní Mhaoilchiaráin, Stiúrthóir
18
An tOireachtas Liam Ó Maolaodha, Stiúrthóir Máirín Nic Dhonnchadha, Riarthóir Emer de Barra, Oifigeach Forbartha Loretta Ní Churraighín, Feidhmeannach Ógras Maedhbh Ní Dhónaill, Riarthóir Ríonach Ní Scolaí, Oifigeach Forbartha Chúige Uladh Breanda Ní Chonaire-Droighneáin, Oifigeach Forbartha Chúige Chonnacht Risteard Ó Fuaráin, Oifigeach Forbartha Chúige Mumhan Seachtain na Gaeilge Teo. Orla Nic Shuibhne, Bainisteoir Clíona Ní Mhuirí, Cúntóir An Coimisiún le Rincí Gaelacha Máire Ní Threasaigh Mhic Riocard, Bainisteoir Nuala Ní Choilm, Feidhmeannach Lily McGovern, Oifigeach Cristina Nic Fhionnlaoich, Oifigeach
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Foclóirr na a Nua-Ghaeilge e Foilseacháin Fhoclóir na Nua-Ghaeilge Tá ocht n-imleabhar sa tsraith Deascán Foclóireachta. Tá Corpas na Gaeilge (CDROM) ina áis taighde don Ghaeilge chomh maith le réimse leathan sainábhar eile. Mar shampla; stair, stair an cheoil, meitéareolaíocht, stair an leighis... Tuilleadh eolais ar fáil ó: Acadamh Ríoga na hÉireann, 19 Sráid Dásain, Baile Átha Cliath 2. Teil: +353-1-6762570, Faics: +353-1-6762346, R-phost: fng@ria.ie, Suíomh: www.ria.ie
Coláiste e na a bhFiann n Teo.. Coláiste na bhFiann
Cumann na bhFiann
Dúshlán
Coláistí Samhraidh
Clubanna Iar-Aire
Iarscoláirí
* Folúntais do Mhúinteoirí do Samhraidh 2007 * Coláistí Samhraidh: Cúrsa A
Ráth Cairn, Co na Mí (Meitheamh, Iúil)
Scoil Ghramadaí, Sligeach (Iúil, Lúnasa)
Cúrsa B
Naomh Mel, An Longfort (Iúil, Lúnasa)
Ros Muc, Co na Gaillimhe (Meitheamh, Iúil, Lúnasa)
Cnoc Beag, Ceatharlach (Iúil, Lúnasa)
Coláiste Bhréanainn, Cill Áirne (Iúil, Lúnasa)
Baile An Uairnigh (Iúil, Lúnasa) Cúrsa C
Coláiste Mhichíl, Baile an Sceilg, Co. Chiarraí (Iúil) (Cúrsa Lae – 2 sheachtain)
***Cúrsaí 2007 lán – ag glacadh le iarratais 2008*** Cumann na bhFiann – Clubanna óige i 60 baile ar fud na tíre. Tuilleadh eolais ó: 4 Ardán Clifton, Baile na Manach, Co. Átha Cliath. Teil: 01-2808091 Facs: 01-2807665 R.Phost:eolas@colaistenabhfiann.ie
www.colaistenabhfiann.ie
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
3.4. NA CUNTAIS AIRGID 2006 CONRADH NA GAEILGE CUNTAIS IONCAIM AGUS CAITEACHAIS NA BLIANA DAR CHRÍOCH 31 NOLLAIG 2006
Sceideal
2006 €
2005 €
358,566 28,640 50,270 20,214 4,099 5,048 3,175 15,947 _______ 485,959 _______
326,393 30,243 32,925 28,356 3,390 4,500 3,175 7,887 _______ 436,869 _______
55,252 314,788 67,413 33,937 _______ 471,390 _______
44,274 307,808 78,804 34,211 _______ 465,097 _______
14,569
(28,228)
IONCAM Deontais ó Fhoras na Gaeilge Bailiú agus Clarú Cíosanna Ranganna Gaeilge Leabhair Fograí Cumann Lúthchleas Gael Ilnithe
CAITEÁCHAS Costais an Eagrais Costais Phearsanra Costais Riaracháin Costais Teaghlachais
Brabús/(Easnamh) na Bliana
20
1 2 3 4
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
CONRADH NA GAEILGE CLÁR COMHARDAITHE MAR A BHÍ 31 NOLLAIG 2006
SÓCMHAINNÍ REATHA Fiachóirí agus Réamhíochtaí Infheistíochtaí Airgead sa Bhanc
2006 €
2005 €
1,000 635 16,842 _______
2,923 635 14,045 _______
18,477 _______
17,603 _______
18,494 17,580 _______
4,840 152,862 _______
(36,074) _______
157,702 _______
(17,597)
(140,099)
DLITEANAIS REATHA Ilchreidiúnaithe Airgead dlite don Bhanc
Dliteanais Reatha Ghlan SÓCMHAINNÍ DOCHTA Ceannach agus Maisiú Tí Troscán agus Trealamh Oifige
IASACHT BAINC (Nóta)
12,780 25,874 _______
12,780 15,512 _______
(21,057) _______
(111,807) _______
(118,295) _______
_______
(97,238)
(111,807)
Nóta - Bhí iasacht airgid de €140,000 faighte i 2006 le drochfhiacha an Chonartha bailithe le roinnt blianta anuas a ghlanadh. Tá aisíocaíochtaí míosúla ar an iasacht seo' ARBH IAD SEO LEANAS AS A BHFOINSÍ: (Easnamh) ag tús na bliana
(112,072)
(83,844)
Brabús/(Easnamh) na bliana
14,569 _______
(28,228) _______
(97,503) Cúlchiste
265 _______
(Easnamh) ag deireadh na bliana
(97,238)
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
(112,072) 265 _______ (111,807)
21
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
CONRADH NA GAEILGE SCEIDIL DO CHUNTAIS NA BLIANA DAR CHRÍOCH 31 NOLLAIG 2006 SCEIDEAL 1
2006 €
2005 €
13,761 19,370 22,121 _______
8,976 15,129 20,169 _______
55,252 _______
44,274 _______
297,017 17,771 _______
291,977 494 15,337 _______
314,788 _______
307,808 _______
10,793 15,137 4,889 21,441 1,549 5,204 4,840 3,560 _______
11,891 8,368 21,406 1,442 10,384 4,874 8,581 11,858 _______
67,413 _______
78,804 _______
12,684 10,191 1,885 4,365 4,812
12,842 10,735 2,486 6,734 1,414
33,937
34,211
COSTAIS EAGRAS Comhdhálacha Coiste Gnó Bolscaireacht
SCEIDEAL 2 COSTAIS PHEARSANRA Tuarastail & Scéim Phinsin Cúrsaí Oiliúna Taisteal agus Iostas
SCEIDEAL 3 COSTAIS RIARACHÁIN Trealamh Oifig Postas Teileafón Clódóireacht agus Páipéarachas Stóras Táille agus Ús Bainc Táille Chuntasaíochta Costaís Dlí Ilnithe
SCEIDEAL 4 COSTAIS TEAGHLACHAIS Rátaí Árachas Leictreachas Glantóireacht Dimheas
22
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
TUARASCÁIL AN CHUNTASÓRA
CHUIG COMHALTAÍ CHONRADH NA GAEILGE
D’ullmhaíomar na Cuntais agus Clár Comhardaithe Chonradh na Gaeilge atá anseo seo as na leabhair, na doiciméid agus na dearbháin ar cuireadh faoinár mbráid. Dá réir sin, deimhnimid go bhfuil siad déanta mar is ceart.
Iárionad Fhearchair, Bloc 3 Bothar Fhearchair Báile Atha Cliath 2
DATE
Ó Conchobhair agus a Chuid Cuntasóirí Cairte Iniúchóirí Cláraithe
31 Márta 2007
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
23
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
3.5. AN BÁILIÚCHÁN NÁISIÚNTA AN BAILIÚCHÁN NÁISIÚNTA Scaireanna an Choiste Gnó (is ionann scair an Choiste Gnó agus 1/3 den iomlán a bailíodh) NB. Ciallaíonn * roimh ainm craoibhe gur craobh nua í a bunaíodh i ndiaidh dáta an bhailiúcháin
CÚIGE CHONNACHT Co. na Gaillimhe Cr. Bhaile Locha Riach Cr. na Gaillimhe Cumann na hAchréidhe Cr. Anach Cuain Cr. Mhaigh Cuilinn Bríd Nic Dhomhnaill Cr. Bhearna Cr. Dhúiche Raifteirí Cr. an Ath. Uí Ghríofa, Cois Fharraige Cr. Bhéal Átha na Sluaighe Cr. Inis Meáin Cr. Thuama Cumann Drámaíochta na hOllscoile Gaillimh Cr. an Fhórsa Cosanta Cr. Orán Mór Cr. Bhaile Átha an Rí Cr. Ghort Inse Ghuaire Cr. Ros Muc Gleann an Madach Áth Cinn Uachtar Ard Udarás na Gaeltachta Co. Mhaigh Eo Cr. Chlár Chlainne Mhuiris Cr. Chaisleán an Bharraigh Cr. Bhéal an Átha Cr. Mhuintir Chathair na Mart Cnoc Mhuire Baile an Daighin Baile Gaelach Crois Bhaoithin Mainistir Mhaigh Eo Bricíní Log Buí Bearna Chearúil Bailte éagsúla i gCo. Mhaigh Eo ‘05 Co. Ros Comáin Cr. Ros Comáin Aill Finn Áth Liag Caisleán Riabhach Baile an Tobair CCÉ Béal na mBuaillí Cill Tiobain Keadua Co. Shligigh Cr. Fheis Shligigh - Cill Maolaoise THAR LEAR Cr. Learphoill Cr. Birmingham Cr. Mhanchuain Cr. Ghlascú Stáit Aontaithe Mheiriceá Cr. San Francisco Cr. Shasana Nua, New Hampshire Cr. Bhaile Phitt Cr. Curtin, Wisconsin
24
2005 € 563.15 650.00 550.00 57.00 258.00 500.00 186.00 104.00 250.00 50.00
2006 € 208.00 660.00 460.00 165.00 240.00
475.00 100.00 272.00 500.00
702.00
240.00 600.00 600.00 100.00
250.00 550.00 150.00
70.00
175.00 65.00 75.00 65.00 70.00 35.00 35.00 30.00 645.00 500.00 200.00 110.00 237.00 150.00
642.00 320.00 140.00 290.00 140.00 400.00
43.00 30.00 180.00
180.00
22.00
20.00 22.00
32.87
59.04
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
CÚIGE LAIGHEAN Baile Átha Cliath Cr. Liam Bulfin, BÁC 6. An Ard-Chraobh, BÁC 2 Cr. Mhaighneann, BÁC 8 Cr. Bhréanainn, BÁC 5 Cr. Spreagadh, BÁC 7 Cr. Inse Chór, BÁC 8 Cr. Moibhí, BÁC 2. Cr. Aimhirgin, BÁC. 2 Cr. na gCeithre Cúireanna Cr. Eoin Mac Néill, Leamhchán Cr. na nGael Óga Cr. an Ath. Ó hIceadha Cr iMeasc Cumann Gaelach, DCU Cumann Gaelach, Coláiste na Trionóide * Cr. Institiúid Teicneolaíochta, BÁC 2 Club Chonradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
70.00 80.00 50.00 250.00 500.00 100.00 99.99 50.00 100.00
150.00 150.00 105.00 100.00 566.00 100.00 122.33 50.00
81.50
23.60
Co. Chill Chainnigh Cr. Chill Chainnigh
430.00
Co. Chill Mantáin Glór na nGael, Inbhear Mór
100.00
Co. na hIarmhí C.C.É, Baile Átha Luain An Móta
376.00 522.50
Co. Laoise Cr. Phort Laoise
500.00
415.00
298.00 400.00
Co. Loch Garman Cr. Inis Córthaidh Cr. Inis Córthaidh (fuíollach sa chuntas – níl an craobh ag feidhmiú a thuilleadh) Cr. Loch Garman
650.00
850.00 536.15
250.00
325.00
Co. Longfoirt Gaelscoil Longfoirt
950.00
950.00
Co. Cheatharlach CCÉ Ceatharlach Co. na Mí Cr. Ráth Cairn Cr. na hUaimhe Cr. Cheanannas Cr. Bhaile Átha Troim Cr. Bhaile Átha Buí * Cr. Dhún Búinne Maigh nEalta Baile Cor Carn na Ros Dún Doire Domhnach Seachnaill Rath Mór Maigh Locha An Obair Cill Deagláin Geneschelstown Cill Measáin Bailte éagsúla i gCo. na Mí ‘05 Co. Uíbh Fhailí Cr. an Tulach Mhór
200.00 69.00 350.00 400.00 255.00
101.00 250.00 172.00 68.00 34.00 44.00 50.00 40.00 96.00 75.00 20.00 45.00 56.00 90.00 85.00 49.00
498.00 200.00
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
250.00
25
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
CÚIGE MUMHAN Co. Chiarraí Cr. Thrá Lí Cr. Oirthear Dhuibhneach Cr. Lios Tuathail Lios Tuathail – Liam Ó Súilleabháin Cr. Uíbh Ráthaigh Cr. Oileán Ciarraí Cr. Dhún Chaoin/Baile an Fheirtéaraigh Cr. Chilín Tiarna, Cill Airne Co. an Chláir Cr. Chill Chaoi Cr. na hInse Cr. na Sionna CLG Cora Chaitlín Cr. Chill Rois Co. Chorcaí Cr. Bheanntraí Cr. an Sciobairín Cr. Bhaile Bhuirne Cr. Mhala Cr. Dhroichead na Bandan Cr. Chúil Aodha Cr. an Chraoibhín Aoibhinn Cr. Mhainistir na Corann Cr. Eochaill Cr. Th. Mhic Suibhne Cr. Chloch na Coillte Co. Luimnigh Cr. Luimnigh Cr Chaisleán Nua Thiar Cr. Bhrú Rí Cr. Ráth Caola Cumann Gaelach, Coláiste Mhure gan Smál Eas Géitinn/Baile Stiabhne Maigh Rua Áth Dara Cathair Cinn Lis Béal an Átha An Fheothanach Ráithíneach Cathair Laighean Bóthar Áth na bhFuinseoig An Gleann Cill Míde/Fíodnach Teampall a’Ghleanntáin Caisleán Ó gConaing Co. Phort Láirge Cr. Dhún Garbhán * Cr. Ghaeltacht na nDeise
26
650.00 20.00 450.00 315.00 150.00 325.00
550.00 10.00 450.00 310.00 450.00 310.00 10.00
80.00 180.74 410.00 90.00
382.25 400.00 170.00 66.00
290.00 110.00 200.00 150.00 500.00 128.00 500.00 200.00 100.00 100.00
320.00 120.00 200.00 200.00 450.00 130.00 450.00 200.00 100.00
900.00 573.00
690.00 573.00
140.00 130.00 140.00 100.00 85.00 50.00 40.00 70.00 55.00 30.00
135.00 125.00 120.00 115.00 104.00 73.00 60.00 45.00 30.00 28.00 45.00 125.00
133.00 30.00 23.00 70.00
70.00
Co. Thiobraid Árann Cr. Charraig na Siúire Cr. Chaiseal Mumhan Cumann Gaelach Chluain Meala Cr. Ros Cré Cr. Dhurlas Éile Cr. an Aonaigh Cr. Thiobraid Árann/Gaelscoil Th. Árann
600.00 350.00 448.00 332.00 784.00 200.00 150.00
600.00 200.00 419.00 320.00 404.00 200.00 348.00
Toradh Bailiúchán
€25,762
€23,268
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
CÚIGE ULADH Co. Aontroma Cr. Bhaile an Chaistil Cr. Bhun Abhann Dalla Cr. Reachlainn Cr. Phort Chluain Eoghain Cr. Bhaile Raghnaill Cr. Ghrianloch Cr. Ros Earcáin Cr. Chromghlinne Cr. Dhún Lathaí Cr. Bhaile an Chláir Cumann Gaelach Ros Earcáin Béal Feirste Cr. Sheáin Mhic Eachaidh Cr. Ard Eoghain Cr. Naomh Pádraig Cr. na bhFiann Cr. Naomh Iósaif Lárchoiste Bhéal Feirste 1, 2, 3 Cr. Chathail Bhuidh Co. Ard Mhacha Cr. Rua Ard Mhacha Cr. Uí Fhiaich Cr. Chill Mhór Uí Nialláin Cr. Choileach Eanach Cr. na Lorgan Cr. an Chreagáin Íocht. Cr. Phort an Dúnáin Co. Dhoire Cr. Ghleann Iolair Cr. Ghrianloch Co. an Dúin Feis an Dúin Cr. Ard Mhic Nasca Cr. an Iúir Cr. Bheannchair Cr. Leath Chathail Cr. na Glasdromainn Cr. Chaisleán Ruairí Cr. Bhoirche Íocht Cr. Ros Treabhair Co. Thír Eoghain Cr. Chluain Eo Cr. na Carraige Móire Cr. Chabhán an Chaorthainn Cr. Dhomhnach Mór Cr. an tSraith Bán Cr. Phort Mór Cr. Chaisleán na Deirge An Eaglais Cr. Rua, Dún Geanainn Cr. Ruairí Mhic Easmainn Cr. Loch Mhic Ruairí Co. Fhear Manach Cr. Lios na Scéithe
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
£ 180.00 230.00 30.00 125.00 210.00 70.00 97.00 125.00
£ 166.00 230.00 65.00 200.00 200.00 110.00 120.00 85.00 64.00 45.00
242.92 220.00 770.00 164.00
263.00 200.00 750.00 165.00
425.00 100.00 344.00 180.00 800.00
100.00 400.00 166.00 800.00
35.00 70.00
30.00 110.00
1630.35 130.00 700.00 250.00 412.14 110.00 130.00
684.00 300.00 381.00 115.00 130.00
2071.00
130.00 280.00 415.71 193.00 300.00 250.00 320.25 100.00 80.00 335.12 258.00
260.00 504.00 173.00 259.00 250.00 272.00 100.00
485.00 131.00
180.00
€ 5500.00
€ 1530.00 125.00
Co. Lú Cr. Dhún Dealgan
505.00
535.00
Co. an Chabhán Cr. Chill na Seanrátha CCÉ, Béal Átha na hEach
224.25 100.00
305.00
Co. Mhuineachán Cr Mhuineachán Cr. Charraig Mhachaire Rois
210.00 102.00
235.00 155.00
Toradh Bailiúchán Toradh Bailiúchán
£9,432 €6,641
£10,323 €2,885
Co. Dhún na nGall Cr. Leitir Ceannain & C.L.G. i gCo. Dhún na nGall Cr. N. Bríd, Dún na Lúb
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
27
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
3.6. SÍNTIÚS NA nGAEL Gabhtar buíochas mór leis na daoine seo a leanas as an síntiús leanúnach seo a ghlacadh leis an gConradh faoi
scéim Shíntiús na nGael. Cabhraíonn an t-airgead seo go mór gach gné d'obair an Chonartha a chur chun cinn.
• Dáithí Mac Cárthaigh • Jamie Ó Tuama • Julian de Spáinn • Peadar Mac Fhlannchadha • Breandán Ó Cathasaigh • Íte Ní Chionnaith • P.T. Mac Ruairí • Félim Borland • Conraitheoirí Tógála Stewart, Gaillimh • Seán Ó hAdhmaill • Seán agus Nóirín Uí Cheallaigh • Nollaig agus Máirín Uí Ghadhra • Celine Ní Chochlaigh • Éamonn Mac Gheáirr • Seán Ó Drisceoill • Tony Pratschke * Theastaigh ó dhuine amháin nach luafaí a (h)ainm. 3.7. COMHBHRÓN Cuimhnímid go speisialta ar na Conraitheoirí agus ar na Gaeil uaisle a fuair a bá i rith na bliana, ach go háirithe: Pádraig Ó Céilleachair, Máire Uí Bhaoil, Róisín Nic Aonghusa, Séamus de Faoite, An tAthair Denis Faul, Seán Ó Conceanainn, Mainchín Seoighe, Breandán Ó Dúil, Iar-Thaoiseach na
28
hÉireann, Charles J. Haughey, Micheál Ó Ríordáin, Micheál Ó Dúshláine, Seán Ó Tuama, Val Rice, Máire Uí Chathasaigh, Tomás Man an tSamhraidh, Johnny Chóil Mhaidhc, Séamas Ó Cualáin, Colm Welby, Liamín Dáibhéis, clann Sheosaimh Uí Chealaigh, máthair chéile Jacqueline Uí Mhuirí, Seán Mac Réamoinn, Pat Henry, Tony Cristavellees, fear céile Úna Ní Choinn.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.1. TUAIRISC AN UACHTARÁIN 2006-07 Bhí bliain bhisiúil go maith ag saol na Gaeilge trí chéile agus ag Conradh na Gaeilge ach go háirithe ón Ard-fheis seo caite i nDún Dealgan. Tá an Ghaeilge anois ina teanga oifigiúil agus oibre den Aontas Eorpach ó Lá Coille na bliana seo. Is cúis bhróid dom mar Uachtarán an Chonartha é sin toisc an ról lárnach a d'imir Conradh na Gaeilge sa bhfeachtas sin STÁDAS a comhordaíodh as Ardoifig an Chonartha i gcomhair leis na Gaeil Óga, le Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge agus leis an Dr. Padraig Ó Laighin. Tá moladh ar leith ag dul do Aoife Ni Scolaí, iar-phríomhfheidhmeannach gníomhach an Chonartha agus do Dheirdre Ní Mhuirí iarfheidhmeannach an Chonartha as an bhfeachtas a chomhordú agus do Julian de Spáinn an tArdrúnaí reatha as comhordú a dheanamh ar AN LÁ MÓR: mórshiúl buaiceach STÁDAS ar 24 Aibreán 2004. Teastaíonn eolas ar 2 theanga oifigiúla Eorpacha ar a laghad chun cur isteach ar phost ar bith leis an AE. Is acmhainn anois an Ghaeilge ar mhargadh fostaíochta na hEorpa agus imreoidh sé sin tionchar chun feabhais sa seomra ranga de réir a chéile. Tiocfaidh dlí na hEorpa, ar a bhfuil 75% de dhlí na hÉireann bunaithe, chugainn as Gaeilge agus as Béarla araon agus cloistear an Ghaeilge anois in úsáid i ngnóthaí Pharlaimint agus institiúidí eile na hEorpa: Imreoidh sé sin tionchar chun feabhais ar mheon lucht Stáit, cumhachta agus dlí de réir a chéile. Thar aon rud eile dúisíodh agus pléadh ceist na Gaeilge ar bhonn náisiúnta agus
30
in ainneoin freasúra ó namhaid na teanga thugamar linn muintir na hÉireann agus bhi an bua againn. Tacaíonn stádas na Gaeilge san AE le stádas na Gaeilge in Éirinn. Tugann se comhthéacs agus tuiscintí idirnáisiúnta ilteangach dár gcás agus dar n-éileamh ar sheirbhisí trínár dteanga féin agus go n-úsaidfí an Ghaeilge i ngnóthaí oifigiúla. Ná dearmadaimís gur eagraíocht feachtasaíochta agus stocaireachta thar a bheith éifeachtach é Conradh na Gaeilge. Le blianta beaga anuas d'éirigh linn ní hamháin corr a bhaint as saol na hÉireann ach d'éirigh linn corr a bhaint as saol agus as polaitíocht na hEorpa chomh maith. Ná dearmadaimís ach oiread gur trí chomhoibriú le heagrais agus le daoine eile is ea a d'éirigh linn an méid sin a bhaint amach agus leanfar leis an gcur chuige sin.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
An Gá le Straitéis agus Plean Náisiúnta Is fada ó shásúil atá cúrsa na Gaeilge in Éirinn áfach agus tá dúshláin mhóra romhainn go háirithe maidir le múineadh na Gaeilge agus múineadh trí Ghaeilge sna córais oideachais thuaidh agus theas agus le seachadadh na teanga ó ghlúin go glúin. Ní thiocfaimid ar réiteach nó ar leigheas na ndúshlán sin gan aghaidh a thabhairt ar ionad na Gaeilge i sochaí na hÉireann trí chéile agus ar na fórsaí a imríonn tionchar ar an rogha a dhéanann daoine dul le Gaeilge agus í a thabhairt ar aghaidh dá gclann nó ar an láimh eile cúl a thabhairt léi nó neamhaird a dhéanamh di. Tá an-cheangal idir an stádas atá ag teanga agus an claonadh a bhíonn i ndaoine dul léi. Má fheictear do dhaoine gur teanga í a bhfuil feidhm léi, a bhfuil an t-iliomad seirbhísí ar fáil trína meán, atá in úsáid ag aicme na cumhachta agus an airgid agus a bhfuil saol bríomhar cultúrtha agus sóisialta ag baint léi cuirfidh siad suim inti agus rachaidh siad léi. Go dtí le déanaí is í an taithí a bhí againn mar phobal teanga ná ár dteanga a bheith dúnta amach ó na réimse ab airde agus ba ghradamúla sa saol agus gan pioc seirbhísí a bheith ar fáil dúinn inár dteanga féin. Ní haon ionadh mar sin leisce a bheith ar dhaoine dul le Gaeilge. Tuigimidne agus thuigeamar le fada gur féidir iompraíocht an duine a athrú ach na toscaí a imríonn tionchar ar an duine a athrú. Cuimhnítear ar an gclaochlú a tháinig ar mheoin an phobail i leith tobac a chaitheamh agus ar an athrú iompraíochta a lean é. Is polasaí, pleanáil agus gníomh Stáit an t-athrú meoin agus
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
iompraíochta seo i leith tobaic. Teastaíonn an cur chuige céanna i leith iompraíochta teanga: teastaíonn plean gnímh náisiúnta don Ghaeilge. Fógra an Rialtais Is céim sa treo ceart sa chomhthéacs sin fógra an Rialtais roimh Nollaig go bhfuil plean le hullmhú chun sochaí dhátheangach a dhéanamh d'Éirinn sa scór bliain atá romhainn ach ní foláir cur leis. Is iomaí plean rialtais a cuireadh i dtomhail a chéile ó 1922 i leith maidir leis an nGaeilge idir thuarascálacha, choimisiúin, pháipéir bhána agus pháipéir bhreaca. Ní raibh in aon cheann acu, faraor, ach sop in áit na scuaibe: iad fréamhaithe ar an gcoincheap is ansa leis an gcóras Stáit .i. ba dheas daoine eile seachas iad féin a chur ag labhairt na Gaeilge ach nár lige Dia go méadódh lucht labhartha na Gaeilge go suantasach nó go n-éileoimis ár gcearta. Caithfear sa chomhthéacs seo tiomantas an Rialtais don Phlean seo, don straitéis seo agus don Ghaeilge féin a cheistiú agus breitheamh dúiche gan Ghaeilge ceaptha do Thír Chonaill agus an cinneadh is cosúil atá ar na bacáin glacadh le cód poist bunaithe ar leaganacha truaillithe Bhéarla de ainmneacha na gcontaetha. An é nach bhfaca siad riamh geansaí de chuid Chumann Lúthchleas Gael? Caithfear freisin an tacaíocht atá ar fáil ag an Aire Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta óna chuid comhghleacaithe ag bord Rialtais a cheistiú i gcomhthéacs na gcinnte seo maraon leis an leisce atá ar an Aire Iompair tosaíocht nó fiú comhthosaíocht a thabhairt do logainm-
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
31
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
neacha cearta na tíre .i. na leaganacha Gaeilge ar chomharthaí tráchta. Agus an tAcht Teanga ag dul tríd an Oireachtas rinne Conradh na Gaeilge dianstocaireacht chun é a láidriú. Le bliain anuas tá go leor leor aighneachtaí curtha chuig comhlachtaí Stáit a raibh scéimeanna teagan faoin Acht á nullmhú acu ag Jamie Ó Tuama in Ardoifig agus ag Oifig na Gaillimhe agus tá treoir agus tacaíocht tugtha do chraobhacha áitiúla ag an Timire náisiúnta, Peadar Mac Fhlannchadha, chun aighneachtaí a chur chuig comhairlí áitiúla a raibh scéimeanna á n-ullmhú acu. Leanfaidh sé seo. Ní foláir duinn, conraitheoirí, seirbhisí Gaeilge a éileamh. In ainneoin go bhfuil comhthéacs ann chun feabhais, is fada ó shásúil atá cúrsaí: tríd is tríd is fórsa ar son an Bhéarla agus in aghaidh na Gaeilge atá sa Stát Éireannach: mar shampla is minic a deirtear le tuismitheoirí atá ag togáil páiste le Gaeilge agus a bhfuil teiripe chainte ag teastaíl ón bpáiste sin Béarla a labhairt leis.
32
don Tuaisceart ag Feis Westminister mar atá aontaithe idir an dá Rialtas i gComhaontú Chill Rímhinn. Mar shampla den tacaíocht phraiticiúil sin reáchtálamar seimineár i nDoire Cholmcille ag Oireachtas na Samhna i gcomhair le POBAL. Ina theannta sin d'eagraíomar busanna chun daoine a thabhairt go Béal Feirste chun tacú le Máire Nic an Bhaird ar na hócáidí a raibh sí os comhair na Cúirte toisc gur labhair sí Gaeilge go poiblí. D'eagraíomar busanna chun daoine a thabhairt go Béal Feirste chun páirt a ghlacadh sa mhórshiúl trí Chathair Bhéal Feirste ar 24 Feabhra. Scríobhamar aighneachtaí agus bhailíomar síniúcháin ar son an Achta. Agus an tuairisc seo ag dul i gcló is cosúil go bhfuil Comhaontú Chill Rímhinn le sárú ag Rialtas Shasana agus go bhfuil Acht na Gaeilge le seoladh chuig Stormont seachas é a achtú i bhFeis Westminister mar a gealladh: seo barántas báis an Achta agus feall thar na bearta mar shárú ar chonradh idirnáisiúnta. Níl deireadh ráite anseo ná baol air. Leanann an feachtas ar aghaidh.
Acht na Gaeilge don Tuaisceart Is iad na Sé Chontae an t-aon dúiche in Oileáin Iarthair na hEorpa nach bhfuil cosaint reachtúil ag an teanga dhúchais ann. Má tá forbairt na Gaeilge le leanúint sna Se Chontae ni foláir cosaint reachtúil a bheith ann don Ghaeilge agus de lucht a labhartha, cosaint reachtúil a chinnteodh seirbhisí trí Ghaeilge, seirbhísí oideachais agus cumarsáide san áireamh, agus úsáid na teanga i ngnóthaí poiblí.
Cúrsaí Pleanála sa Gaeltacht Le blianta beaga anuas tá géarchéim teanga á cruthú i roinnt limistéar Gaeltachta ag pleanáil agus forbairt mhí-oiriúnach. Is féidir le pobal Gaeltachta cúpla teaghlach Béarla a chomhshamhlú isteach sa phobal thar am, ach má thagann go leor teaghlach Béarla isteach in aon léim ámhain is athrú teanga ó Ghaeilge go Béarla a chuirtear i gcrích.
Thacaíomar, agus tacaímid, le feachtas POBAL go n-achtófaí Acht na Gaeilge
Mar shampla idir 1996 agus 2002 tógadh 39 teach eastáit sa Spidéal, Co.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
na Gaillimhe agus thit líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge ann ó 74% go 68%. Sa Rinn, Co. Phort Láirge thit líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge ó 60% go 43% sa tréimhse chéanna, tráth a tógadh 34 teach eastáit ann. Thug Conradh na Gaeilge an ghéarchéim seo chun solais ag seimineár Oireachtais na Samhna 2004. Taca an ama sin chuir Coiste Ghlór na nGael an Spidéil i gcoinne togáil eastáit eile ar an mbaile gan choinníoll sásúil teanga. Chuir Donncha Ó hÉalaithe i gcoinne thógail eastáit tithíochta gan choinníoll teanga i mBaile an Fheirtéirigh agus chuir Páid Ó Donnchú i gcoinne togáil eastáit gan choinníoll teanga sna Forbacha. Reáchtáil an Bord Pleanála éisteacht phoiblí ó bhéal chun polasaí a leagan síos i leith eastát tithíochta sa Ghaeltacht. Thug an Conradh lántacaíocht do mhuintir na Gaeltachta a sheas leis an teanga sna cásanna seo. Chuir craobhacha an Chonartha aighneachtaí tacaíochta faoi bhráid an Bhoird agus ghníomhaigh mé mar abhcóide gan táille ag an éisteacht thar a gceann. Tháinig breith an Bhoird Phleanála amach ar 21 Aibreán, 2005, agus tá an Bord Pleanála ag cur coinníollacha teanga i bhfeidhm ó shin ar eastáit tithíochta sa Ghaeltacht sa chás go ndéantar achomharc chuige. Bunaíodh AIRDEALL faoi chúram Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge chun faire ar iarratais phleanála sna limistéir Ghaeltachta agus tá an Conradh rannpháirteach ann. Tá achomhraic curtha isteach faoi iarratais phleanála ar eastáit ar
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
fud na Gaeltachta ag AIRDEALL i gcomhair le muintir na háite agus mar thaca leo. Tá an-mholadh ag dul do Phadraig O Ceithearnaigh as an obair seo a stiúradh. Chuir an Conradh aighneacht faoi bhráid Chomhairle Contae Dhún na nGall maidir leis an bplean forbartha atá á ullmhu faoi láthair agus aighneacht eile faoi Threoirlínte Bainisteoireachta Forbartha an Rialtais. In ainneoin go bhfuil ról níos gníomhaí glactha ag Údarás na Gaeltachta, ni foláir don Stat tri chéile tabhairt faoi mhionphleanáil teanga sna limistéir Ghaeltachta go léir a bhfuil pobal inchothaithe Gaeilge iontu agus na hacmhainní cuí a chur ar fáil chuige sin má tá an córas pleanála chun bheith ina chuid den réiteach seachas ina chuid den dúshlán o thaobh shlánú na Gaeilge de. Bhí cainteanna agamsa, ag an Ardrúnaí agus ag an Urlabharaí Gaeltachta, Fionn Mac Giolla Chuda, leis an Aire Comhshaoil ag éileamh treoirlínte ceangailteacha ar na húdaráis pleanála a bhfuil limistéir Ghaeltachta faoina gcúram chun a chinntiú go n-éascófar do mhuintir na Gaeltachta tithe a thógáil ar a gcuid talún féin agus go dté forbairtí sna limistéir Ghaeltachta chun leas na Gaeilge go háitiúil seachas a mhalairt. Tá súil againn a leithéid de threoirlínte a bheith ar chlár an chéad Rialtais eile. Cúrsaí Oideachais Tá Conradh na Gaeilge ag rá le fada an lá nach mó ná sásúil atá cúrsaí na Gaeilge sa chóras oideachais thuaidh agus theas. Is mó constaic a chuirtear roimh an earnáil Ghaeltachta agus Ghaelscolaíochta. Is deacair gaelscoil nua a bhunú. Nil córas ar leith ann chun
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
33
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
múinteoirí a oiliúint sa tumoideachas. Is fada o shásúil atá cúrsaí o thaobh téacsleabhar agus acmhainní eile teagaisc agus ó thaobh na Gaeilge mar ábhar don chainteoir dúchais. In ainneoin gur iompaíodh an fód i mBaile Bhuirne i 2000, is cosúil nach bhfuil aon rófhonn ar an Aire Oideachais dul ar aghaidh leis an ionad náisiúnta oideachais don Ghaeilge ann a thabharfadh faoin easpa seo acmhainní a leigheas. Comhdháil Oideachais Ar 12 Meán Fómhair, 2006, i gColáiste na Tríonóide, d'eagraigh Conradh na Gaeilge Comhdháil Oideachais, ar Mhúineadh na Gaeilge ar Scoil sa Chomhthéacs Ilteangach agus Eorpach. Bhí painéal saineolaithe cumasacha i láthair. Phléigh an tOllamh David Little, Coláiste na Tríonóide, an tábhacht a bhaineann le múineadh na Gaeilge agus le múineadh trí Ghaeilge, sna scoileanna Gaeilge agus Béarla, ó thaobh curaclam comhtháite teangacha a fhorbairt. Phléigh Caoimhe Mhairtín, iar-Cheann ar Choláiste Mhuire Marino agus comhairleoir oideachais an riachtanas a bhaineann le modh an tumoideachais i leith ábhar oide agus an riachtanas go mbeadh an deis ag ábhair oide an cúrsa B.Oid. ar fad a dhéanamh trí mheán na Gaeilge más mian leo chun freastal ar earnáil na Gaelscolaíochta agus na scoileanna Gaeltachta. Tháinig Máire Ní Bhaoill ó fhoireann Choláiste Phádraig, Droim Conrach, agus Colm Hamrogue, Uachtarán Aontas na Mac Léinn in Éirinn leis an méid sin. Maidir le múineadh na Gaeilge ag an mbunleibhéal, phléigh an Dr. John Harris, Coláiste na Tríonóide, an meath ar
34
chaighdeán na Gaeilge i measc daltaí bunscoile le fiche bliain anuas agus mhol ach go háirithe go múinfí ábhar eile chomh maith le Gaeilge do dhaltaí bunscoile. Mhol sé go dtosófaí leis seo ar bhonn píolótach agus go gcuirfí an tacaíocht agus an oiliúint chuí ar fáil chuige sin. Rinne Tomás Ó Slatara, Uachtarán Líonra Príomhoidí Bunscoile Éireann cur síos ar an gcaoi ar éirigh leis corpoideachas a mhúineadh trí Ghaeilge dá chuid daltaí féin agus mhol Deirbhile Nic Craith go dtosófaí leis seo ar bhonn píolótach le múineadh an dara hábhair trí Ghaeilge; go n-iarrfaí ar mhúinteoirí agus ar scoileanna suim a léiriú ina leithéid de thionscnamh agus go gcuirfí gach tacaíocht agus oiliúint riachtanach agus chuí ar fáil chuige. Bhéimnigh Anita McCann ó Chomhairle Náisiúnta na dTuismitheoirí an tábhacht a bhaineann le tacaíocht ar chur ar fáil do thuismitheoirí cabhrú lena gclann sa Ghaeilge. Maidir leis an nGaeilge ag an dara leibhéal sheas mé isteach agus thug an léacht a d'ullmhaigh Colmán Ó Raghallaigh, múinteoir agus ball den Choiste Gnó. Phléigh mé an easpa béime a chuirtear ar na ceithre scil teanga (tuiscint, labhairt, léamh agus scríobh) ag an gcuraclam dara leibhéil. Bhéimnigh mé uallach trom na litríochta ag an dara leibhéal ó thaobh na scrúduithe de, go háirithe do na mic léinn nach bhfuil ag tabhairt faoin ardchúrsa. Ina theannta sin phléigh mé an méid ama agus oibre a chaitear ar litríocht do na scrúduithe Stáit ag an ardleibhéal i gcomórtas le líon na marcanna a ghabhann léi agus ar uallach oibre an ardleibhéil Ghaeilge i gcomparáid le hábhair eile ag an ardleibhéal.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Mhol mé go dtógfaí uallach na litríochta mar ábhar scrúdaithe ó na mic léinn gnáthleibhéil agus bonnleibhéil agus go ndíreoidís ar na ceithre scil tuiscint, labhairt, léamh agus scríobh, go ndéanfaí measúnú orthu de réir an Fhráma Choitinn Eorpaigh agus go mbainfí leas as prós, as na hamhráin agus as filíocht chun scileanna teanga a mhúineadh seachas mar ábhair scrúdaithe. Mhol mé chomh maith mír fheasachta teanga mar chuid den chúrsa seo. Maidir leis an ardleibhéal, mhol mé go múinfí an dá ghné den chúrsa do na mic léinn go comhtháite: teanga na Gaeilge (páipéar 1) mar atá thuas (tuiscint, labhairt, léamh agus scríobh agus feasacht teanga) agus litríocht na Gaeilge (páipéar 2). Mar aitheantas ar an uallach oibre a bhaineann leis an ardchúrsa mhol mé go marcálfaí an dá pháipéar mar dhá ábhar ar leith chun luach a saothair a thabhairt do na mic léinn agus chun mic léinn a spreagadh tabhairt faoin ardchúrsa. Phléigh an Dr, Eugene McKendry, Ollscoil na Riona, Béal Feirste cé chomh riachtanach is atá sé go bhfanfadh an Ghaeilge ina ábhar riachtanach do gach mac léinn go leibhéal na hArdteiste. Phléigh sé an meath ollmhór a tháinig ar líon na mac léinn a thugann faoi theanga ón iasacht don GCSE (an scrúdú deiridh a dhéanann formhór de mhic léinn Shasana) ó rinneadh roghnach iad (2002: 78%, 2005: 58%; 2006: 52%) agus an t-éileamh atá anois ann go ndéanfaí an polasaí seo a athmheas go práinneach. Bhéimnigh Máire Ní Chiarba a laghad ama a fhaigheann an Ghaeilge, agus teangacha eile, ar scoil agus a laghad
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
deiseanna a fhaigheann go leor daltaí an teanga a labhairt sa seomra ranga toisc na ranganna a bheith plódaithe. Bhéimnigh sé freisin tábhacht na hinseribhíse do mhúinteoirí. Sheas John Mac Gabhann ó Chumann Múinteoirí Éireann leis an nGaeilge mar ábhar riachtanach do gach mac léinn go leibhéal na hArdteiste. Mhol sé tuilleadh béime a chur ar an teanga labhartha agus gur chóir go leanfadh an curaclam meánleibhéil ón gcuraclam bunscoile. Bhéimnigh sé an tábhacht a bhaineann le taighde agus le pleanáil. Léirigh sé amhras faoi mharcanna breise a thabhairt do ábhar amháin (an Ghaeilge) seachas ábhair eile agus léirigh a mhíshástacht le córas na bpointí ó thaobh mac léinn faoi mhíbhuntáiste de. Ar deireadh labhair Nikolai TrigoubRotnem, Uachtarán Aontas na Mac Léinn Iar-Bhunscoile. Phléigh sé an doicheall a bhíonn ar go leor mac léinn dara leibhéil i leith na Gaeilge. Mhínigh sé gur roimh an siollabas seachas roimh an ábhar a bhí i gceist. Tháinig sé go láidir leis an moladh uallach na litríochta ag leibhéal na scrúduithe a bhaint de na mic léinn nach raibh i mbun an ardchúrsa. Dúirt sé gur ag cur aistí de ghlanmheabhair seachas ag foghlaim na teanga a bhíonn go leor leor mac léinn a dhéanamh dá dheasca sin. Mhínigh sé freisin go bhfuil an iomarca le déanamh ag an ardleibhéal agus dá bhrí sin roghnaíonn go leor mac léinn a bhain onóir amach sa Ghaeilge don Teastas Sóisearach dul leis an ngnáthleibhéal don Ardteist. Bhéimnigh sé an gá le hathrú láithreach chun béim a chur ar fhoghlaim na teanga
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
35
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
mar nach bhfuil an siollabas láithreach ag freastal mar ba chóir ar na mic léinn. Ina dhiaidh sin, pléadh na modhanna agus na leasuithe molta le heagraíochtaí oideachais, Ghaeilge, agus Óige féachaint teacht ar mholtaí sothuigthe a thabharfadh cúrsaí go mór chun feabhas go gearrthéarmach .i. laistigh de shaolré an chéad Rialtais eile 5 bliana. Seoladh Polasaí Ar 5 Feabhra, 2007 sheol mé mar Uachtarán Chonradh na Gaeilge i gcomhair le hUachtarán Aontas na Mac Léinn in Éirinn, Colm Hamrogue, agus le hUachtarán Aontas na Mac Léinn Meánscoile, Nikolai Trigoub-Rotnem na moltaí agus pléadh go forleathan sna meáin iad go náisiúnta agus go háitiúil idir Ghaeilge agus Bhéarla. Tá na moltaí thíos agus na mionsonraí a bhaineann leo sa cháipéis seo bunaithe ar chainteanna le daltaí scoile, le múinteoirí, le príomhoidí, le tuismitheoirí, le saineolaithe teanga, le ceardchumainn múinteoirí, le haontais mhac léinn, le heagrais Ghaeilge, le baill foirne ó choláistí oiliúna, le státseirbhísí, le polaiteoirí agus le daoine eile nach iad i gcruinnithe agus i gcomhdhálacha le dhá bhliain anuas. Ní leighseoidh aon cheann de na moltaí thíos na fadhbanna inár scoileanna leo féin. Braitheann gach ceann acu ar a chéile agus caitear iad a chur i bhfeidhm céim ar chéim le torthaí dearfacha a bhaint amach. Is iad na príomh-mholtaí a tháinig ó na cainteanna seo ar fad ná: 1. Go múinfí gach ábhar oide trí Ghaeilge i dtimpeallacht lán-Ghaeilge, ag foghlaim tríd an tumoideachas agus faoin tumoideachas, ar feadh tréimhse
36
bliana acadúla le linn a gcúrsa oiliúna. Roinntear an tréimhse thar fhad iomlán an chúrsa oiliúna ag tosú leis an gcéad mhí chinniúnach. Bíodh an deis ag mic léinn an cúrsa iomlán a dhéanamh trí Ghaeilge más mian leo; 2. Go múinfí ábhar amháin, de bhreis ar an nGaeilge, trí Ghaeilge do gach dalta bunscoile, ar bhonn píolótach ar dtús leis an tacaíocht agus an oiliúint is gá; 3. Go bhforbrófaí dhá shiollabas don Ghaeilge ag an dara leibhéal le dhá pháipéar scrúdaithe ar leith don Ardteist agus don Teastas Sóisearach:• "Teanga na Gaeilge" a mhúinfí do gach mac léinn: ag múineadh agus ag measúnú na scileanna tuisceana, labhartha, léite agus scríofa ag baint leasa as an bhFráma Coiteann Eorpach mar thagairt agus ag cuimsiú feasachta teanga. • "Litríocht na Gaeilge" le déanamh ag gach mac léinn ardleibhéil agus le múineadh go comhtháite le "Teanga na Gaeilge" ag an leibhéal cuí. Ligfeadh sé seo do mhic léinn Bonnleibhéil agus Gnáthleibhéil díriú ar an teanga a shealbhú agus ní bheadh ach páipéar amháin le déanamh acu ag leibhéil na hArdteiste agus an Teastais Shóisearaigh. D'aithneofaí uallach oibre na litríochta do mhic léinn ardleibhéil trí 'Litríocht na Gaeilge' a mharcáil mar ábhar breise. Ní foláir na leasuithe seo a bheith mar dhlúthchuid de, agus mar chéim i dtreo, curaclaim chomhtháite teangacha. Sealbhaítear teangacha le húsáid agus le cleachtadh. Ní bhíonn ráth ar mhodhanna eile. Is iad seo a leanas na grúpaí atá ag tacú leis na moltaí seo cheana fein: Conradh na Gaeilge, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge, Aontas na Mac
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Léinn Iar-bhunscoile, Aontas na Mac Léinn in Éirinn, Na Gaeil Óga, Cumann na bhFiann, Ógras, Spleodar. Is í ceist na Gaeilge sa chóras oideachais tosaíocht mhór na bliana seo agus Olltoghcháin ag teacht go luath. Gardaí agus an Ghaeilge Is léir nach gá do gach garda a bheith ina "údar" ar an nGaeilge ach sa chomhthéacs dlíthiúil agus bunreachtúil is gá cumas oibre cumarsáide a bheith ag gach garda chun plé go praiticiúil leis an bPobal as Gaeilge: treoracha a thabhairt agus a ghlacadh, ainm agus seoladh a ghlacadh, teastáil anála a chur ar dhuine, rabhadh a thabhairt, srl., agus saorchomhrá eile a bhaineann lena c(h)uid cúraimí. Is ionann an leibhéal cumais seo agus B2 ar an bhFráma Coiteann Eorpach, agus ba fhurasta é a bhaint amach thar an tréimhse 2 bhliana traenála. Féadfar leibhéil chumais níos airde dul le dualgas trí Ghaeilge nó sa Ghaeltacht. Muna féidir le gach Garda cumarsáid a dhéanamh leis an bPobal as Gaeilge, déanfar imeallú ar an teanga. Mar shampla, go dtabharfaí ordú don té a labhraíonn Gaeilge le Garda, Béarla a labhairt nó go ngabhfaí é. Anuraidh bhi cruinniú agamsa agus ag an Ardrúnaí leis an Aire Mac Dubhghaill. Dúirt an tAire go raibh seo mar aidhm aige féin B2 a bheith ag gach garda agus thug sé treoir go mbuailfinn agus an tArdrúnaí le lucht ceannais Choláiste an Gharda Síochana sa Teampaill Mor. Ar 4 Aibréan bhí cruinniú agamsa agus ag an Ardrúnaí le lucht ceannais Choláiste an Gharda Síochana sa Teampail Mór ag míniú an scéil agus mian an Aire dóibh. Táimid i mbun comh-chomhairle le
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Coláiste an Gharda Síochana agus Ollscoil na hÉireann Má Nuad féachaint leis seo a thabhairt i gcrích. Tá an feachtas seo á rith i gcomhar le iMEASC, eagraíocht na n-imirceoirí le Gaeilge agus na nGaeilgeoirí a bhfuil cúlra inimirce acu. Feictear cheana féin sna scoileanna go bhfuil daltaí ó chúlra inimirceach i bhfad níos oscailte don Ghaeilge ná cuid de na daltai "dúchasacha" agus go spreagann siad an rang trí chéile. Is féidir an dinimic cheánna a chur ag obair ar son shealbhú na Gaeilge i gColáiste an Gharda Síochana sa Teampaill Mór ach an infheistíocht ama agus airgid chuí a dhéanamh. Focal Scoir Tréaslaím le foireann an Chonartha, agus le foirne Sheachtain na Gaeilge Teo., Ógras, an Oireachtais, an Choimisiúin le Rincí Gaelacha agus an Siopa Leabhar as a ndíograis agus a gcuid oibre ardéifeachtaí. Gabhaim buíochas ó chroí le foireann uile an Chonartha agus ár gcuid aonad as a dtacaíocht le bliain anuas agus tá súil agam bliain rathúil eile a bheith romhainn. Ar deireadh, ní foláir dúinn leanúint ag cothú na heagraíochta deonaí. Le bliain anuas ghlacamar le 20 craobh nua. Leanfar leis an obair sin. Chun go leanfaí mar is cóir le hobair an Chonartha ní foláir cúrsaí maoinithe a fheabhsú. Faraor, ní fhaighimid ár ndóthain ná leath ár ndóthain ón bhForas agus ní foláir tabhairt faoin easpa seo a réiteach. Tá fís againn. Tá cur chuige éifeachtach againn agus tá ag éirí linn. Seasfaimid fód ar son tíre agus teangan. Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán Chonradh na Gaeilge.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
37
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.2. TUAIRISC TIMIREACHTA Bhí bliain bhisiúil ag na Tograí Timireachta ón Ard-Fheis seo caite. Tá ardmholadh ag dul do Stiúrthóirí na dTograí éagsúla as an obair atá á cur i gcrích acu. Tá buíochas na heagraíochta ag dul do Mhairéad Ní Mhaoilchiaráin, Maigh Eo, Pádraig Ó Baoill, Baile Locha Riach, Breandán Mac Fhionnghaile, Inis agus d'Áine Ní Iarnáin i nGaillimh. Tá ár mbuíochas ag dul freisin do na Coistí Bainistíochta atá ag plé leis na Tograí. I rith na bliana atá caite bhí plé leanúnach agam leis na Tograí ar fad. Bhain an teagmháil seo le cláracha oibre na dTograí, cúrsaí bainistíochta, pleanáil agus cúrsaí maoinithe. Glactar leis go ginearálta anois gurb é córas oibre na dTograí an bealach is éifeachtaí chun obair a dhéanamh leis an bpobal agus lenár gcraobhacha. Níl amhras ach go bhfuil an seanré deonach imithe gurb é modh oibre na dtograí is mó a fheileann don saol atá sa tír faoi láthair agus don todhchaí. Tá gá le córas oibre a chuirfidh tacaíocht ar fáil dár mbaill agus dár gcraobhacha atá sásta dul i mbun oibre deonaí. Cuireann na Tograí ar chumas na heagraíochta réimse seirbhísí a chur ar fáil nach bhféadfaí a chur ar fáil go deo bunaithe ar obair dheonach. Is é an meascán den obair dheonach atá ar siúl ag ár gcraobhacha agus an tacaíocht agus an cheannasaíocht a
38
chuireann na Tograí ar fáil an modh oibre is fearr don Chonradh agus is modh oibre é ar féidir torthaí a bhaint amach leis. Clár Fostaíochta FÁS Bhí plé leanúnach agam leis an gClár Fostaíochta Pobail atá lonnaithe in Áras na nGael agus a chuireann seirbhísí ar fáil don Áras. Bhí plé agam leis ó thaobh cúrsaí earcaíochta, cúrsaí bainistíochta agus riarachán na scéime. Cuireann FÁS an t-airgead ar fáil chun tuarastail na n-oibrithe a íoc, maraon le roinnt de chostais na scéime. Tá cúnamh á chur ar fáil ag oibrithe FÁS freisin don obair atá ar siúl timpeall an chontae. Bím ag plé go leanúnach le FÁS maidir le forbairt agus todhchaí na scéime. Lean mé, freisin, ag plé leis an Scéim Fostaíochta Tuaithe. Tá duine amháin fostaithe againn faoin scéim seo agus is mór an cúnamh é seo do riar an Árais. Gaelscoileanna Mar atá á dhéanamh le fada, ag obair le Coiste Dúiche na Gaillimhe, tá cóiríocht curtha ar fáil do Ghaelscoil de hÍde in Órán Mór agus do Ghaelscoil Riabhach, i mBaile Locha Riach. Rinneadh forbairt shuntasach arís an bhliain seo caite i gcás Bhaile Locha Riach, áit ar cuireadh dhá sheomra nua ar fáil dóibh an
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
samhradh seo caite. Bhí mé ag plé go rialta leis na scoileanna seo faoi chúrsaí cóiríochta agus le hathruithe a bhí de dhíth de bharr fáis i líon na ndaltaí. Táim ag plé freisin leis an nGaelscoil nua a osclaíodh i mBaile Átha an Rí i mí Mheán Fómhair seo caite. Is dul chun cinn suntasach é bunú na scoile seo agus an Gaelcholáiste a osclaíodh ar an mbaile an tseachtain chéanna. Tá an scoil seo ag freastal ar an mórcheantar máguaird agus na Gaelscoileanna sna bailte sin ach go háirithe. Tá sé i gceist leanúint leis an tacaíocht seo do fhorbairt na Gaelscolaíochta. Tá an-mholadh ag dul do chraobhacha an Chonartha agus do na Gaelscoileanna a bhí páirteach sa bhfeachtas chun an scoil nua a bhunú. Ní mór a chur ar an taifead arís an ról a bhí ag Togra Bhaile Locha Riach agus ag Pádraig Ó Baoill i mbunú na scoile seo agus freisin ról Thánaiste an Chonartha, Eoghan Mac Cormaic. Go deimhin ní bheadh an scoil seo bunaithe murach a gcuid oibre. Arís, is sampla é seo den dul chun cinn is féidir linn a dhéanamh ach plean ciallmhar agus tomhaiste a bheith ullmhaithe roimhré. Bhí plé agam le roinnt Gaelscoileanna eile freisin i rith na bliana, ach go háirithe maidir leis an mBailiúchán Náisiúnta. Campaí Samhraidh Plé le socruithe do champaí samhraidh i gcomhar le craobhacha
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
an Chonartha i gcontaetha éagsúla. Plé le grúpscéim árachais na gcampaí. Plé le scéimeanna na Roinne Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus le Foras na Gaeilge. Teagmháil le craobhacha srl… chomh maith le cuairt ar na campaí éagsúla. Is fiú go mór do chraobhacha campaí mar seo a eagrú ina gceantair féin. Tá córas tacaíochta maith ar fáil agus is obair í atá indéanta i nach mór gach ceantar. Tugann sé bunús maith freisin chun dul chun cinn eile a dhéanamh go háitiúil. Beidh mé sásta bualadh le craobh ar bith ar mian leo é seo a dhéanamh agus cúnamh a thabhairt dóibh. Tionól Gaeltachta Bhí Tionól Gaeltachta 2006 ar siúl i gceantar na nOileán agus bhí mé ag plé le heagrú an Tionóil i gcomhar leis an gCoiste Ceantair ansin. Is mian liom buíochas a ghabháil le pobal an cheantair agus ach go háirithe le Elizabeth ón gComharchumann agus Pádraic Ó Biadha chomh maith le Trevor Ó Clochartaigh. I mbliana táimid ag filleadh ar Inis Meáin le tacaíocht ó Chomharchumann Inis Meáin. Beidh cuimhne ag gach duine a bhí ag an Tionól ansin sa bhliain 2004 ar an bhfáilte a cuireadh romhainn agus cuireadh clár breá le chéile arís i mbliana. Tá bileog eolais an Tionóil ar fáil anois agus is Dé hAoine 8 Meitheamh an spriocdháta le clárú. Chun cabhrú linn in eagrú an Tionóil iarraim oraibh clárú go luath.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
39
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Seachtain na Gaeilge Bhí plé leanúnach agam le heagrú Sheachtain na Gaeilge 2007 agus bhí mé ag feidhmiú chomh maith mar chomhalta den chomhlacht Seachtain na Gaeilge Teo. Rinne mé obair faoi leith ar chlár na Gaillimhe. Chuireamar clár an-chuimsitheach le chéile arís i mbliana agus leanadh leis an bhforbairt ar an obair a bhí déanta againn le grúpaí éagsúla le blianta beaga anuas. Tá ról lárnach ag Seachtain na Gaeilge i bhforbairt na Gaeilge i nGaillimh agus í in úsáid againn mar fhócas ar an obair eile atá idir lámha againn. Tá fás i gcónaí ar an liosta grúpaí atá ag glacadh páirte sa tSeachtain. Tá obair éachtach déanta ag Seachtain na Gaeilge, go háirithe ó cuireadh an chéad phlean forbartha le chéile. Ní mór anois breathnú ar na bealaí chun tógáil ar an méid atá bainte amach againn le Seachtain na Gaeilge agus chun na ceachtanna atá foghlamtha againn a úsáid in obair eile na heagraíochta. Bailiúchán Náisiúnta Plé le heagrú an bhailiúcháin ó mhí Eanáir go dtí lá Fhéile Pádraig. Plé le craobhacha agus le ceantair nach bhfuil craobhacha ag feidhmiú iontu. Áras na nGael Plé le riarachán ginearálta an Árais, le Club Áras na nGael, le riar Thogra na Gaillimhe. Plé le pleananna forbartha an Árais. Le fada bhí pleananna ullmhaithe
40
againn chun forbairt a dhéanamh ar Áras na nGael ach nach rabhamar in ann iad a chur i gcrích ceal maoinithe. Táimid ag plé faoi láthair leis an Aire Éamon Ó Cuív faoi mhórfhorbairt a dhéanamh i gcathair na Gaillimhe agus beidh le feiceáil an gcuirfear an maoiniú ar fáil anois. Chuir mé tús leis an obair phleanála a bhaineann leis an bhforbairt seo. Árais an Chonartha Plé le hÁras an Chonartha i Luimneach. Ag éirí as iarratas a rinne Máire Ní Ghráda nuair a bhí Togra ar siúl i Luimneach cheadaigh an Roinn Dlí agus Cirt €350,000 don Áras chun athchóiriú a dhéanamh ar an Naíonra. Tá plean cuimsitheach ullmhaithe anois acu agus tá an obair tógála ar siúl faoi láthair. Tá plean acu freisin chun caifé a oscailt san Áras. Bhí plé agam leis an gcoiste oibre ansin ón samhradh seo caite maidir leis an obair seo. Bhí plé agam, freisin, le moltaí a ullmhú d'úsáid ár nÁras timpeall na tíre, bunaithe ar iarratas ón Aire Éamon Ó Cuív. Ranganna Gaeilge Plé le forbairt leanúnach ar chóras ranganna Áras na nGael. Plé le hOllscoil na hÉireann, Má Nuad maidir le Teastas Eorpach na Gaeilge. Cúnamh tugtha do chraobhacha maidir le heagrú ranganna Gaeilge. Timireacht Ghinearálta Plé rialta agam le craobhacha agus grúpaí eile thar ceann an Chonartha. Plé le hoifigigh Ghaeilge na Comhairle Contae.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Plé lenár bplean timireachta náisiúnta agus obair leis an gCoiste timireachta. Plé le Roinn na Gaeltachta maidir leis an scéim Phleanála Gaeltachta agus freisin le hÚdarás na Gaeltachta maidir le tacaíocht do chraobhacha Gaeltachta. Acht na dTeangacha Oifigiúla Plé le feidhmiú an Achta Teanga. Aighneachtaí seolta chuig comhlachtaí poiblí atá ag ullmhú Plean Ghaeilge faoi láthair agus craobhacha srl… eagraithe chun achainí a scríobh chomh maith. Rinne mé a lán oibre freisin ar fheachtas an Chonartha maidir leis na dréachtrialacháin. Bhí plé agam le cúrsaí stocaireachta agus cúrsaí poiblíochta ar fud na tíre agus leis na hagóidí éagsúla. Rinne mé obair freisin ar ullmhú bunachair sonraí a bheidh ina bhuntáiste mór agus muid ag plé le feachtais eile amach anseo. Plé le cúrsaí stocaireachta chun a chinntiú go mbíonn éileamh ar na seirbhísí a bheidh ar fáil faoin Acht. Tá sé ríthábhachtach go nglacann gach craobh leis mar chúram orthu féin a chinntiú go mbíonn an cheist seo pléite go háitiúil, an pobal curtha ar an eolas faoi agus an pobal a ghríosú le seirbhísí i nGaeilge a lorg. Tá eolas faoin Acht Teanga agus na cearta a thugann an t-Acht seo le fáil ar an Suíomh Idirlín www.coimisineir.ie. Polasaí Oideachais Rinne mé obair maidir le hullmhú pholasaí oideachais an Chonartha. Ó críochnaíodh an polasaí táim ag obair ar fheachtas stocaireachta chun a
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
áiteamh ar na páirtithe polaitiúla glacadh leis an bpolasaí agus é a chur ar chlár oibre an chéad rialtais eile. Tá teagmháil á déanamh agam le craobhacha agus le grúpaí fud fad na tíre chun a chinntiú go mbíonn feachtas éifeachtach á eagrú againn idir seo agus an t-olltoghchán. Plé freisin le heagrú oícheanta eolais i gcontaetha éagsúla agus le cúrsaí poiblíochta. Ginearálta Bhí plé leanúnach agam le grúpaí agus le heagraíochtaí thar ceann an Chonartha. Bhí plé rialta agam freisin le cúrsaí poiblíochta agus rinne mé ionadaíocht don Chonradh ag ócáidí éagsúla. Ag leanúint le soláthar colúin sheachtainiúil don nuachtán an Irish World i Sasana. Teagmháil cruthaithe lena lán grúpaí bunaithe ar an gcolún sin. Is mian liom mo bhuíochas a ghabháil leis an Uachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh agus leis an gCoiste Gnó, le Julian de Spáinn agus le foireann oibre uimhir 6 Sráid Fhearchair. Tá buíochas faoi leith ag dul d'fhoireann oibre an Árais i nGaillimh agus freisin do Jacqueline Uí Mhuirí. Táim go mór faoi chomaoin ag Áine Ní Iarnáin atá ag obair linn le bliain anuas. Is mian liom buíochas ó chroí a ghabháil le baill an Chonartha ar fud na tíre a thug cúnamh flaithiúil dom ó cheann ceann na bliana. Peadar Mac Fhlannchadha, Leas-Ardrúnaí agus Timire Náisiúnta
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
41
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.3. TUAIRISC NA dTOGRAÍ An Clár as Gaeilge Ráiteas Misin Labhairt na Gaeilge a neartú sa chontae agus seirbhísí cuí teangan a fhorbairt chun freastal ar riachtanais phobal na Gaeilge 1. Spriocanna Straitéiseacha i) Stádas na Gaeilge sa chontae a neartú ii) Pobal na Gaeilge a spreagadh iii) Infheictheacht na Gaeilge a láidriú iv) Comhpháirtnéireacht le heagrais eile sa cheantar a chruthú v) Tacú le turasóireacht Chultúrtha Seo a leanas cuid de na himeachtaí a eagraíodh: • Féile Scoldrámaíochta • Féile na hInse - An fhéile teanga is mó sa réigiún • Seachtain na Gaeilge tríd an gcontae • Ranganna Gaeilge • "Siolla" - Scéim phíolótach dírithe ar fhorbairt phearsanta dhaltaí na hidirbhliana • Glór na hInse a stiúradh • Léachtaí a eagrú i rith na bliana • Ócáidí éagsúla ar nós quizeanna boird, turas, ceolchoirmeacha, oícheanta sóisialta srl…a chur le chéile chun deis a thabhairt do Ghaeilgeoirí ár dteanga a úsáid go nádúrtha i measc an phobail • Aonach na Leabhar is na gCártaí tráth na Nollag • Coiste logainmneacha • Campa samhraidh do pháistí bunscoile • Comórtas díospóireachta iar-bhunscoile
42
Féile na hInse 2007 20-26 Márta, Inis Bunaíodh Féile na hInse i 1983 mar fhéile lá go leith. Tá sí 24 bliain ar an saol anois agus tá bláth seasta uirthi ó shin. Bunaíodh í mar fhéile teangan agus amhránaíochta Gaeilge agus chloígh sí go dlúth leis an riail sin. Ag breathnú ar thorthaí 2006 feictear dúinn go raibh ardú suntasach ar líon na n-iontrálacha (thart ar 2,000) agus iad roinnte ar 100 comórtas, iad san roinnte ar theanga, ealaín, amhránaíocht, scríbhneoireacht chruthaitheach bunscoile agus meánscoile agus tráth na gceist boird. I mbliana tá ardú ar líon na niomaitheoirí sna comórtais teangan mar shampla, agallaimh beirte, scéalaíocht, aithriseoireacht, agus ag cuid acu tá scoláireacht Ghaeltachta mar dhuais dóibh mar comhartha ar chaighdeán na Féile, tá cuid de na hiomaitheoirí tar éis gradaim uile-Éireann a bhuachan i bhFleadh Cheoil na hÉireann i labhairt na Gaeilge. Tá Craobh Díospóireachta Meánscoile faoi lánseol i láthair na huaire. Is ócáid fhíorthaitneamhach é bronnadh na nduaiseanna ealaíne agus aistí i Leabharlann de Valera mar rud a thugann deis don dalta an Ghaeilge a chleachtadh lasmuigh den scoil. I láthair na huaire táimid ag glacadh le hiontrálacha le haghaidh Scléip an tSamhraidh 2007.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Togra Ghael-Fhorbairt na Gaillimhe Cúlra: Is áis phobail í oifig Chonradh na Gaeilge ina gcuirtear seirbhísí agus eolas faoin nGaeilge ar fáil don phobal go forleathan. Bíonn ranganna Gaeilge, ranganna ceoil thraidisiúnta, ranganna damhsa, drámaíocht, ceardlanna agus go leor imeachtaí eile ar bun againn i rith na bliana. Tá Scéim FÁS i bhfeidhm againn chun an oifig a riar agus imeachtaí a chur ar siúl. Bíonn an t-ionad seo á bhainistiú ag an togra ó lá go lá chomh maith le bainistiú leanúnach a dhéanamh ar an scéim fhostaíochta. Comhoibriú Grúpaí Pobail agus Eagraíochtaí Forbartha Gaeilge Bhí comhoibriú ar bun ag an Togra leis na heagraíochtaí seo a leanas ar thograí agus imeachtaí éagsúla le linn 2006. • Craobhacha Chonradh na Gaeilge, Comhairle Cathrach na Gaillimhe, Údarás na Gaeltachta, Gaillimh le Gaeilge, Ionad na dTeangacha, Ollscoil na hÉireann, Má Nuad, Taibhdhearc na Gaillimhe; • Bhí muid i dteagmháil go rialta le hÓgras, An Gael-Acadamh, Cumas, Pléaráca Chonamara, Cló IarChonnachta, Cumann Drámaíochta, Cumann Traidisiúnta, Cumann Éigse agus Seanchais agus na Leabharlanna;
44
• Comharchumann Inis Meáin Campa Samhraidh i mí Iúil agus i mí Lúnasa; • Age Action West - Féile Bhealtaine, "Positive Ageing Week "i mí Mheán Fómhair - Imeachtaí éagsúla ar siúl in Árus na nGael agus i gClub Árus na nGael; • Togra '06 - Féile Ealaíon i nGaillimh, Seoladh Imeachtaí Gaeilge an Togra agus srl… • Bíonn teagmháil rialta ag an togra leis na heagraíochtaí forbartha Gaeilge sa chathair agus sa chontae maidir le himeachtaí ár neagraíochtaí agus forbairt tograí éagsúla. Lucht Foghlamtha na Gaeilge Cuireadh 4 shraith ranganna Gaeilge ar bun i mbliana. Bhí 8 rang oíche ar bun in Árus na nGael do gach cúrsa. Faoi láthair tá 110 duine ag foghlaim Gaeilge anseo i gConradh na Gaeilge. Tá go leor oibre á déanamh ar Theastas Eorpach na Gaeilge a chur ar fáil do lucht na ranganna Gaeilge. Tá siollabas an Teastais á leanúint ag na múinteoirí agus an teolas ar fad á dháileadh ar lucht freastail na gcúrsaí Gaeilge. D'eagraigh muid ceithre dhianchúrsa i ngramadach agus i gcruinneas na Gaeilge agus d'éirigh go hanmhaith leis na cúrsaí.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
An Óige Campaí Samhraidh: Tar éis Sheachtain na Gaeilge, thosaigh an togra ag obair ar champaí samhraidh na bliana. Bhí muid ag comhoibriú le craobhacha de chuid Chonradh na Gaeilge, Gaeilge Locha Riach agus Comharchumann Inis Meáin chun na campaí a chur ar bun. Bhí 8 gcampa ar bun i gcontae na Gaillimhe agus thug an togra tacaíocht chomh maith do Chomhairle Contae Ros Comáin chun dhá champa a chur ar bun i Ros Comáin. Rinne breis agus 250 páiste freastal ar na campaí i gcontae na Gaillimhe agus bhí fás ar líon na bpáistí i ngach campa i mbliana. Tá súil againn forbairt a dhéanamh ar na campaí i dteannta le hÓgras agus imeachtaí sóisialta a reáchtáil roimh dheireadh na bliana. Scéim Infheistíochta Chultúir: Cuireadh tús le sraith ranganna amhránaíochta ar an sean-nós faoi stiúir Ghearoidín Nic Aodha. Bhí deich rang ar fad i gceist. Bhí ranganna Damhsa ar an seán-nós ar siúl do pháistí chomh maith faoi stiúir an damhsóra cháiliúil Padraig Ó hOibicín. Tá na tograí seo á maoiniú faoi Scéim Infheistíochta Chultúir Chomhairle Chathrach na Gaillimhe le ceolchoirm ag deireadh na sraithe in Amharclann na Cathrach. Is mór an dul chun cinn
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
an togra seo ag tabhairt deise do dhaoine óga ceird na hamhránaíochta agus damhsa a fháil ó shaineolaí, ag cinntiú go bhfuil na traidisiúin seannóis á n-aistriú ó ghlúin go glúin agus caitheamh aimsire trí Ghaeilge a chothú do pháistí na Gaillimhe. Pobal Chathair agus Chontae na Gaillimhe Ag scríobh Phlean Forbartha Thogra na Gaillimhe 2005 - 2007, is é an dúshlán is mó a d'aithin an togra ná pobal na Gaeilge atá ag fás sa chathair agus sa chontae a neartú agus a chothú. Tá muid ag tabhairt faoin dúshlán seo trí réimse imeachtaí a chur ar siúl agus Club Árus na nGael a chur ar fáil mar ionad chun Gaeilge a chleachtadh agus a chloisteáil i gcroílár na cathrach. Tá clár nua imeachtaí seachtainiúla beartaithe do Chlub Árus na nGael, ina measc Ranganna Damhsa ar an sean-nós, Oíche na bhFoghlaimeoirí, Club Leabhar Gaeilge, Ceol Domhanda, Seisiúin Ceoil Thraidisiúnta. Tá súil againn tógáil ar an méid oibre atá déanta againn agus réimse oibre a fhorbairt i rith na bliana amach romhainn. Áine Ní Iarnáin: Stiúrthóir Ghael-Fhorbairt na Gaillimhe. Uimhir theagmhála: 091 567824 Seoladh ríomhphost: conradh@bradan.iol.ie
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
45
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Conradh na Gaeilge, Luimneach Tá dhá naíonra faoi chúram Chraobh Luimnigh, Naíonra Sheoirse Clancy sa Chnoc Theas ar a bhfuil 20 páiste agus Ríocht na Sí ar a bhfuil 365 páiste ag freastal. Do bhunaigh an Chraobh an naíonra seo sa bhliain 1997 agus tá seomraí 3 agus 4 san áras in úsáid acu do dhá sheisiún in aghaidh an lae. Sa bhliain 2005 tar éis tuairisc a fháil ó Cháit Ní Cheallacháin, ailtire, shocraigh an Coiste suíomh nua a fháil don naíonra. Tar éis an scéal a phlé go mion thar thréimhse socraíodh plean forbartha a cheapadh don fhoirgneamh le seomraí don naíonra sa halla. Chuige sin, do cheap an Coiste dhá fhochoiste, an Mheitheal Shealadach agus Fochoiste Bainistíochta. Baill den choiste a ainmníodh ar an bhfochoiste (4) agus daoine proifisiúnta maraon le cathaoirleach na craoibhe, Phylis Uí Cheallaigh, a ainmníodh ar an Meitheal. Tá an fochoiste mar idirghabhálaí ar féidir teacht le chéile go tapaidh agus socruithe a dhéanamh thar ceann an Choiste. Do chuir Máire Ní Ghráda i gcomhair le Cáit Ní Cheallacháin agus an Mheitheal Shealadach iarratas ar dheontas maraon le dréachtphlean forbartha le chéile agus cuireadh ar aghaidh go dtí Pobal é. Feidhmíonn Pobal fé chúram na Roinne Dlí agus Cirt, Comhionannais agus Athchóirithe Dlí chun clár 'An Equal Opportunities Programme (ECOP) 2000-2006' a chur i bhfeidhm. Tá an clár seo maoinithe ag an Rialtas agus an tAontas Eorpach.
I Samhain, 2005, fuair an chraobh an dea-scéal go raibh €350,000 ceadaithe don obair. Ar ndóigh, baineann liosta fada coinníollacha leis an deontas. Chun na coinníollacha sin a chomhlíonadh bhí gá le €110,000 sa bhreis. Le cabhair Willie O' Dea, An tAire Cosanta, cheadaigh Éamon Ó Cuív, An tAire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, an tsuim sin faoi scéim s'aige láionaid Ghaeilge a chur ar bun ar fud na tíre. Caitheadh an chuid is mó de 2006 ag comhlíonadh coinníollacha Pobal agus tá €22,000 d'airgead na craoibhe caite ar an obair go dtí seo. Tá conradh déanta idir an chraobh agus Pobal ón Nollaig agus le cúnamh Dé, cuirfear tús leis an tógáil go luath, agus táthar ag súil go mbeidh críoch leis sula nosclaíonn an naíonra ag deireadh an tsamhraidh. Táthar ag súil go mbeidh an chuid eile den phlean forbartha críochnaithe roimhe sin. Seachas an méid atá luaite thuas d'éirigh go han-mhaith leis na ranganna, Aonach na gCártaí Nollaig, Tráth na gCeist, Ciorcal Comhrá, An Siopa agus gach rud eile a d'eagraigh muid ó bhí an Ard-Fheis dheireanach ann. Tháinig feabhas ar an mbailiúchán chomh maith agus tá méadú tagtha ar an mballraíocht, freisin. 120 atá cláraithe anois againn.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
47
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Gaeilge Locha Riach Feictear go raibh réimse leathan oibre curtha i gcrích in Oirthear na Gaillimhe ó bhí Ard-Fheis an Chonartha i nDún Dealgan anuraidh. Déanfar iarracht na príomhphointí a léiriú anseo: Cúrsaí Oideachais Forbairt na Gaelscolaíochta Níl amhras ar bith ann ach gur mór an dul chun cinn a bhí déanta ag tacú le forbairtí gaelscolaíochta sa cheantar agus is iontach a bheith ábalta dea-scéal a scaipeadh: Bhí oscailt oifigiúil Scoil Uí Cheithearnaigh ann i Meitheamh '06 tar éis 16 bliain. Bronnadh 'Brat Glas' ar Ghaelscoil Riabhach de thairbhe an mhéid oibre a rinne siad ar son chaomhnú na timpeallachta. I mBaile Átha an Rí, d'oscail Coláiste an Eachréidh Dé Máirt 29 Lúnasa '06 agus Gaelscoil Riada Aoine 1 Meán Fómhair '06. Tá Gaelscoil Iarfhlátha i dTuaim ag ceiliúradh deich mbliana ar an fhód. I nGort Inse Guaire, bunaíodh Coiste Bunaithe agus é mar sprioc acu Gaelscoil a bhunadh i Meán Fómhair '07. Cúrsaí Samhraidh: Scoil Cheoil: Bhí comhoibriú le Comhaltas Ceoltóirí Éireann agus Scoil Cheoil eagraithe sa chomharsanacht. Ranganna comhrá, Tráth na gCeist ar chúrsaí as Gaeilge, ceardlanna amhránaíochta traidisiúnta is ar an sean-nós agus béim mhór curtha ar an seanchas fosta. Aíonna speisialta: Maitie Jó Shéamais, Ali Mac Aindreasa agus Caoilte Breathnach. D'freastail breis agus trí scór dalta ar imeachtaí lae agus bhí go leor imeachtaí sóisialta leis. Seo an ceathrú scoil ceoil dá leithéid sa chomharsanacht. Tá sé i gceist ag
48
Comhaltas cur leis agus tógáil ar na himeachtaí gaelacha don bhliain seo chugainn. Campaí Samhraidh: Bhí Gaeilge Locha Riach freagrach as dhá champa in Oirthear na Gaillimhe. Gort Inse Guaire: Mhair an campa seo ar feadh cúig lá idir 31 Iúil agus 4 Lúnasa. D'fhreastail suas le tríocha dalta ar an champa seo faoi stiúir Dheirdre Nic Ghabhann agus Dhora Uí Challanáin. Ali Mac Aindreasa i mbun ceardlann siamsaíochta leo. Turas lae eagraithe. Baile Locha Riach: Mhair an campa seo ar feadh coicíse idir 7-18 Lúnasa. D'fhreastail suas le caoga dalta san iomlán ar an champa seo faoi stiúir Dawn Ní Ghloinn, Fiona Ní Chualáin agus Darrach Uí Neachtain . Ali Mac Aindreasa agus Edel Ní Ghloinn i mbun ceardlann siamsaíochta leo. Turas lae eagraithe chuig iarsmalann na gcapall. Dianchúrsa Ardteiste an tSamhraidh: Mhair an dianchúrsa seo ar feadh seachtaine. 10.00-3.00 gach lá, Luan go hAoine 21-25 Lúnasa. Gach rud den chúrsa Ardteiste pléite idir chluastuiscint, scrúdú cainte, ábhair scríofa agus an cúrsa litríochta. D'éirigh go maith leis na daltaí agus iad den tuairim go raibh siad réidh le pilleadh ar an scoilbhliain. Ranganna agus Dianchúrsaí: I mbliana, bhí ranganna oíche ar siúl i nGort Inse Guaire, Béal Átha na Slua, Baile Átha an Rí, Baile Locha Riach agus Port Omna. Bhí éileamh ar ranganna do dhaoine óga chomh maith agus eagraíodh dianchúrsaí do lucht scrúdaithe i rith na scoilbhliana. Bhronn Maor Bhaile Locha Riach teastais
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
tinrimh, fáinní ar lucht na ranganna agus cuireadh foghlaimeoirí ar an eolas fá chúrsaí eile. Seoladh 'Gaeilge - Nótaí Ardteiste' Scaipeadh eolais go raibh an leabhar ar fáil do lucht Ardteiste agus é ar díol ar bhonn carthanachta. Imeachtaí Sóisialta: Fleá Cheoil na Gaillimhe: oíche mhór Ghaelach déanta den oscailt oifigiúil agus dlúthdhiosca Ceol Ár Sinsear seolta. Oícheanta Sóisialta: Ceiliúradh agus comóradh déanta ar imeachtaí móra agus dul chun cinn i saol na Gaeilge sa cheantar. Duaiseanna bronnta ar lucht gnó agus cur i láthair ó na grúpaí pobail éagsúla a chuireann spéis i gcúrsaí Gaelacha. Rinneadh ceiliúradh ar an mhéid a bhí curtha i gcrích ag foghlaimeoirí go háirithe. Quizeanna Boird, seisiún ceoil is amhránaíochta eagraithe mar chuid den tsiamsaíocht. Comhluadar: Comhoibriú idir thuismitheoirí Gaelscoile agus Comhluadar le picnic a eagrú do theaghlaigh ghaelacha 31 Bealtaine. 'Féile an Fhómhair' eagraithe 7 Deireadh Fómhair. Bhí teaghlaigh ghaelacha ann ó Oirthear na Gaillimhe ar fad, cuid acu ag taisteal ó Bhéal Átha na Slua agus ó Bhaile Átha an Rí. Cóisir eagraithe i gcomhar le 'Comhluadar' ag Feirm na bPeataí i dTúr Rua, Ballán, Baile Locha Riach, 16 Nollaig. Tháinig teaghlaigh le chéile ó chomharsanacht Bhéal Átha na Slua agus ó Bhaile Locha Riach araon. Súgradh is spraoi ag na caisleáin súgartha, cuairt ar an mhainséar 'beo' is tamall a chaitheamh i gcuideachta Dhaidí na Nollag. D'eagraigh Buíon Ceoil Locha Riach coirmcheoil
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
speisialta le spion bhreá agus croíthe na bpáistí á gcoinneáil tógtha. Glórtha ár Sinsear: Seoladh an dlúthdhiosca bunaithe ar an leabhar béaloidis. Réimse daoine páirteach faoi stiúir Loughrea History Project. Seó na Samhna: Ceolchoirm is drámaíocht eagraithe ag Gaelscoil Riabhach, breis is dhá chéad duine a d'fhreastail ar an ócáid. Tuairiscí scríofa do na meáin áitiúla. Baffle: Comhoibriú leis an ghrúpa liteartha ag cuidiú leo gnéithe gaelacha a nascadh isteach san Fhéile. Lasairfhíona Ní Chonaola i mbun ceolchoirme agus Niamh Ní Lochlainn i mbun ceardlann scríbhneoireachta. Freastal iontach ar na hócáidí seo. Go leor dánta scríofa i nGaeilge don chomórtas féin. Le cuairt 'Audrey O'Reilly' ar na meánscoileanna, tugadh léargas ar 'Clare sa Spéir', gearrscannán atá ar chúrsa na hArdteiste. Ba é seo an chéad uair a raibh cuairt mar seo déanta ag an stiúrthóir agus scríbhneoir scannáin. Cleamairí Locha Riach: Comhoibriú le dream na gcleamairí le seó dátheangach a sholáthar. Bhí idir dhrámaíocht, amhránaíocht, scéalaíocht, shiamsaíocht, chraic is cheol sa taispeántas a léirigh siad. Seó bunaithe ar nósanna na gCleamairí agus dírithe ar na nithe a chuir tús leis na traidisiúin: Scéalta ar an dreoilín mar 'Rí na nÉan'. Cumann Lúthchleas Gael: Ag tacú leis an fhoireann iománaíochta i mBaile Locha Riach a bhuaigh craobh an chontae ar 22 Deireadh Fómhair. Póstaer ildaite eagraithe i gcomhar leis an nuachtán 'Lá'. Leanadh ag tacú leo go Craobh Ceannais na gClub, Lá Fhéile Pádraig '07.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
49
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Gaeil Óga sa Cheantar: Bhailigh daltaí gaelscoile €500 ar son na seandaoine san otharlann. Nascanna neartaithe leis an Otharlann le coirmeacha ceoil agus cuairteanna ar na hothair. Thaifead an Club Óige dlúthdhiosca go háitiúil fosta. Searmanas na Nollag in Otharlann Naomh Breandáin, Sharon Shannon páirteach. Grianstad an Gheimhridh i nGaelscoil Riabhach, ina raibh pobal na gaelscoile ar fad ann. Amhráin na Nollag ar son Amnesty International canta ag daltaí Ghaelscoil Riabhach. Féile Raifteirí D'éirigh go hiontach le Féile Raifteirí i gCreachmhaoil. Séisiún ceoil eagraithe, tháinig slua le chéile taobh le huaigh Raifteirí le cluas a thabhairt le héisteacht le hóráid Phádraig Uí Cheallaigh, príomhoide agus staraí áitiúil. S na G Caithfidh a admháil go raibh Seachtain na Gaeilge thar a bheith gnóthach i mBaile Locha Riach le déanaí. Bhí 'Cinemobile na Gaeilge' ar cheann de na himeachtaí ba mhó ina léirigh daltaí bunscoile spéis. Bhí na Deartháracha Fanzini, Fir Ghrinn iontach gnóthach ar fad agus iad ar camchuairt thart ar scoileanna i gceantar Bhaile Locha Riach idir Ghaelscoileanna, scoileanna náisiúnta is mheánscoileanna. Bhí rud difriúil eagraithe ag an 'Active Retirement Ass.' agus Bingo Gaelach ar siúl acu. Bhí oíche airneáin: amhránaíochta, ceoil is damhsa i dTigh Kinsella's le Cleamairí Locha Riach agus Rinceoirí Fraughan eagraithe acu fosta. Bhí Ceardlanna Seandálaíochta faoi stiúir Tamás Péterváry, Seandálaí Úngaireach, thar a bheith suimiúil fosta. Bhí Seisiúin
50
Ceoil eagraithe i gcomhar le Comhaltas Ceoltóirí Éireann sa Teach Beag ina raibh scéalaíocht, amhránaíocht, neart craic is ceoil ann i rith na hoíche. D'éirigh go hiontach leis an Spraoicheist agus cúig bhunscoil ón cheantar ag glacadh páirte in imeachtaí an lae: Bhí idir cheol agus amhránaíocht ó na daltaí sular fógraíodh buaiteoirí an lae: Foireann ó Scoil Náisiúnta Naomh Íde. D'éirigh go hiontach leis an gCéilí Mór i gcomhar le Comhaltas Ceoltóirí Éireann, Oíche Fhéile Pádraig i dTigh Kinsella's agus is cosúil gur baineadh an-sult as an Tulla Céilí Band gan amhras. Cuireadh clabhsúr le himeachtaí Sheachtain na Gaeilge sa bhaile agus fáilte abhaile tugtha d'iománaithe Locha Riach le linn mhórshiúil Macnas ar an Domhnach 18 Márta. Lucht Gnó: • Comhairle tugtha do lucht gnó sa cheantar leas a bhaint as na scéimeanna gnó • Comórtais eagraithe ag an Nollaig agus le linn SnaG idir shiopadóirí an Bhaile i gcomhar le Conradh na Gaeilge agus Glór na nGael. • Gradaim aitheantais bronnta ar lucht gnó i mBaile Locha Riach a d'úsáid an Ghaeilge i gcomharthaíocht agus i margaíocht. 20 Gradam bronnta ar fad. • Aíonna speisialta: Áine Seoighe, Rannóg Gnó 'Foras na Gaeilge' agus Páid Ó Neachtain. Ionadaíocht ann ó chumainn tráchtála i gcomharsanacht Oirthear na Gaillimhe. Bronnadh pacáistí eolais orthu siúd a d'fhreastail fosta. • Seoladh billeog eolais ar 'Gaeilge Locha Riach'. • Cur i láthair déanta ag cruinnithe de chuid Chomhairle an Bhaile, 13 Samhain agus leis an Chumann Tráchtála, 14 Samhain maidir le plean oibre a chur le chéile leis an bhaile a 'ghaelú'.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Lá Nua - nuachtán laethúil Gaeilge an domhain Léigh leagan leictreonach de leathanaigh an nuachtáin agus éist leis an phodchraoladh gach lá ag
www.nuacht.com
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
• Coiste Gnó anois bunaithe i gcomhpháirtnéireacht leis na húdaráis áitiúla, cumann tráchtála agus grúpaí pobail. Duaiseanna: Duaiseanna Gael Linn: Bronnadh duaiseanna náisiúnta ar na scoileanna sa cheantar a ghlac páirt i gcomórtas Raidió Gael Linn, Coláiste Raphael 1ú duais Rannóg B agus Gairmscoil Chnoc Breac 3ú duais i Rannóg A. Bhí comhoibriú ar siúl agus comhairle ar fáil ó oifig Ghaeilge Locha Riach.
Duais Filíochta:Duais náisiúnta SnaG bronnta ar dhalta i nGaelscoil Riabhach. Bronnadh na hAislinge: 'Gaeilge Locha Riach' ar an ghearrliosta le Gradam Aislinge a fháil. Glór na nGael: Ceithre Dhuais Buaite: 1ú Rannóg 3 Iar-Ghaeltacht Duais Chomhairle Chontae na Gaillimhe Duais an Leinster Leader Duais Trasteorann le Glór na Móna, Béal Feirste.
Tógra Mhaigh Eo Tá Togra Mhaigh Eo lonnaithe ar Shráid Ellison i gCaisleán an Bharraigh. Tá Togra Mhaigh Eo faoi stiúr Coiste Dúiche Mhaigh Eo, agus is é Máirtin Ó Maicín an Cathaoirleach atá againn agus is í Marion Ní Fhuaich an Rúnaí. Bímid an-ghníomhach ar son na Gaeilge. Eagraíonn muid Ranganna Gaeilge i rith na bliana ar fud Mhaigh Eo, i gCaisleán an Bharraigh, i gCathair na Mart, i mBéal an Átha, i gClár Clainne Mhuiris, i Ros-Comáin, srl… Chomh maith leis sin eagraíonn muid imeachtaí i rith Sheachtain na Gaeilge, ar nós na Féile Scoil Drámaíochta (bíonn na drámaí thart ar cúig déag nóiméad agus bíonn anspraoi ag na gasúir. Faigheann siad teastas ag an deireadh agus bíonn siad an-bhródúil astu fhéin); foilsíonn muid leabhrán beag gach bliain leis
52
na himeachtaí Gaeilge agus cultúrtha a bhíonn ar siúl i gCondae Mhaigh Eo agus scaipeann muid é i measc an phobail; Eagraíonn muid campaí samhraidh ar fud Mhaigh Eo (tá siad á rith againn le ceithre bliana anuas agus beidh siad eagraithe againn arís i mbliana le cúnamh Dé. Bíonn siad ar siúl i gCaisleán an Bharraigh, Cathair na Mart, Béal an Átha agus Clár Clainne Mhuiris ag freastal ar pháistí ó cheithre bhliana d'aois, ón Luan go hAoine); Eagraíonn muid ealaíon, cócaireacht, ceol, spóirt, ranganna Gaeilge, trátha ceiste, peil, drámaíocht, damhsa, cis-pheil, díospóireachtaí agus go leor leor eile; Cuireann muid Dioplóma sa Ghaeilge ar fáil don phobal i gcomhair le Ollscoil na hÉireann, Gaillimh agus éiríonn go maith leis chuile bhliain (bíonn gach aoisghrúpa ag freastal ar an gcúrsa agus taitníonn sé go mór leo)
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.4. TUAIRISC ÓGRAS Reamhrá Is cúis áthais dom an Tuairisc seo a chur faoi bhur bráid. Chuir Ógras clár leathan d'imeachtaí agus d'eachtraíochtaí i gcrích sa bhliain 2006. Bhí na gnáthimeachtaí ar siúl againn ar nós na Laethanta Óg-Ógras i Mí Márta agus arís i Mí na Samhna. Bhí na Cluichí Tailteann ar siúl i nGaillimh agus níos moille sa bhliain thug muid ár n-aghaidh ar Dhoire fá choinne Scléip na hÓige ag an Oireachtas. Bhí trí imeacht ar siúl mar pháirt den Tionscnamh Bendigeidfran - atá ar siúl againn leis an Urdd sa Bhreatain Bheag. Bhí dhá chúrsa ar siúl sa Bhreatain Bheag agus bhí cúrsa amháin ar siúl againn i Ráth Cairn i gCo. na Mí. Chomh maith leis na cúrsaí d'fhreastail grúpa de 20 duine as Baile Átha cliath ar an dráma trítheangach Bramwen a bhí ar siúl roimh an Nollaig sa Project Art Centre. I Mí Lúnasa tháinig grúpa as Cumann na Gaidhlige, Oileán Leodhais ar cuairt chuig clubanna Ógras i dTír Chonaill. Bhí sraith d'imeachtaí an-speisiúla ar siúl chomh maith le ceardlanna Gaeilge/Gaidhlige. Bhain na daoine óga agus na ceannairí an-sult an an chúrsa seo agus beidh grúpa as Ógras ag thabhairt cuairte ar Oileán Sciathnach i Mí Lúnasa i mbliana. I mí Mheán Fómhair d'éirigh Maedhbh Ní Chléirigh as a post mar Oifigeach Forbartha i gCúige Mumhan le dul ar ais i mbun staidéir. Guímid gach rath uirthi agus táimid fíorbhuíoch di as ucht an obair iontach a rinne sí sa dá bhliain a raibh sí ag obair linn. An mhí seo caite d'éirigh Caoimhín Ó Cadhla as a phost mar Chomhordnóir
54
Tionscnamh agus arís guímid gach rath air don todhchaí. Ceapadh Ristéard Ó Fuaráin mar Oifigeach Forbartha na Mumhan roimh an Nollaig agus tá sé i mbun oibre i gCúige Mumhan le cúpla mí anuas agus an chuma air go n-éireoidh go breá leis. Ta Ríonach Ní Scolaí ag obair mar Oifigeach Forbartha i gCúige Uladh, agus tá Brenda Ní Chonaire Droighneán ina hOifigeach Forbartha i gCúige Chonnacht agus sárobair ar siúl acu beirt. Bhí roinnt rudaí eile ar siúl i rith na bliana d'eagraigh roinnt clubanna imeachtaí do Sheachtain na Gaeilge. Bhí ceardlanna agus cúrsaí ar siúl do cheannairí agus do bhaill timpeall na tíre. Ta súil againn leanacht ar aghaidh leis na cúrsaí agus ceardlanna seo i rith 2007. Mar fhocal scoir gabhaim buíochas le Coiste Stiúrtha Ógras agus leis na ceannairí uilig ar fud na tíre as ucht an obair ar dóigh a dhéanann siad leis na clubanna, agus ag na himeachtaí i rith na bliana. Agus gabhaim buíochas ar leith leis an Chathaoirleach Breandán Ó Cathasaigh - as ucht a thacaíochta, a chomhoibrithe agus a threorach i rith na bliana. Chomh maith leis sin gabhaim buíochas leis an Rannóg Gnóthaí Ógra sa Roinn Oideachais agus Eolaíochta a chuireann deontas ar fáil dúinn. Freisin gabhaim buíochas le Interreg 11A, Léargas, Foras na Gaeilge, Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath, Iomairt Cholm Cille, An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus Údarás na Gaeltachta, a chuir deontaisí ar fáil dúinn do thionscnaimh áirithe i rith na bliana.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Imeachtaí Ógras 2006 Cluichí Tailteann Ógras Bhí Cluichí Tailteann Ógras ar siúl ó 31 Márta go 2 Aibreán, 2006 i gCathair na Gaillimhe. B'iontach an deireadh seachtaine é le comórtais de gach cineál - Peil Ghaelach, Iománaíocht, Poc Fada, Rásaí, Comórtas Bhrat an Ghasra, Banna Ceoil, Rince Seit, Tarraingt Téada srl... Bhí daoine óga i láthair as Tír Chonaill (Club an Eargail agus Cnoc Fola); Ciarraí (Na Dromada agus Tairbeart); Co. na Gaillimhe (Inis Oírr, An Spidéal agus Rathún).Thóg gach duine páirt sna comórtais agus d'éirigh go hiontach le gach duine. Bhí an lóistín agus na háiseanna ar fad go deas agus bhain gach duine an-sult as an deireadh seachtaine. Na Buaiteoirí Peil Ghaelach 1ú áit Inis Oírr 2ú háit Na Dromada Iománaíocht 1ú áit Inis Oírr 2ú háit Cnoc Fola Cispheil 1ú áit An Spidéal 2ú háit Inis Oírr Eitpheil 1ú áit Inis Oírr 2ú háit An Spidéal Banna Ceoil 1ú áit Na Dromada 2ú háit An Eargail 3ú háit Inis Oírr Tarraingt Téad 1ú áit Na Dromada 2ú háit Inis Oírr
Rince Seit 1ú áit Na Dromada 2ú háit Inis Oírr Rince Foirne 1ú áit Na Dromada 2ú háit Cnoc Fola Bratach an Ghasra 1ú áit Tairbeart 2ú háit Cnoc Fola Rás Sealaíochta 1ú áit Cnoc Fola 2ú háit Inis Oírr 3ú háit Tairbeart Unihoc 1ú áit Inis Oírr 2ú háit Cnoc Fola Gasra is Fhearr Inis Oírr
Comórtais Singil Poc Fada Buchaillí 1ú áit Diarmaid Inis Oírr 2 háit Dónal An Spidéal 3 háit Eoin Rathún Poc Fada Cailíní 1ú áit Áine Inis Oírr 2 háit Orla An Spidéal 3 háit Michelle An Spidéal Rás 400m Cailíní 1ú áit Áine Inis Oírr 2ú háit Michelle An Spideál 3 háit Clíona Dromada Rás 400m Buchaillí 1ú áit Ciarán Cnoc Fola 2 háit Ian Rathún 3 háit Eoin Pól Cnoc Fola Rás 80m Cailíní 1ú áit Áine Inis Oírr 2ú áit Orla An Spidéal 3 háit Michelle An Spidéal Rás 80m Buchaillí 1ú áit Ciarán Cnoc Fola 2ú áit Eoin Pól Cnoc Fola 3 háit Ian Rathún Léim Fhad a Cailíní 1ú áit Áine Inis Oírr 2ú háit Michelle An Spidéal 3ú háit Aisling Dromada Léim Fhada Buachaillí 1ú áit Eoin Rathún 2ú háit Diarmuid Inis Oírr 3ú háit Micheál Inis Oírr Scidlí Cailíní 1ú áit Orla An Spidéal 2ú háit Emma An Eargail 3ú háit Ciara Inis Oírr Scidlí Buachaillí 1ú áit Eoin Rathún 2ú háit Stephen Cnoc Fola 3ú háit Ciarán Dromada Lúthchleasaí is Fearr Ian Coughlin Gasra Rathún
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
55
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Scléip na hÓige ag an Oireachtas Bhí Scléip na hÓige ar siúl i nDoire ó 1 - 4 Samhain, 2006. Bhí Club Ghleann na Life, Cill Dhéagláin, Machaire Botháin, Inis Oírr, Cnoc Fola agus Club an Eargail i láthair. Bhí na gnáthimeachtaí ar siúl ar nós Zak Powers, Céilí Mór le Téada, Comórtas Díospóireachta, Seó Ardáin agus na comórtais spóirt. Chuaigh clubanna Ógras ar thuras timpeall Bhallaí Dhoire agus de réir cosúlachta seo ceann de na rudaí is mó a thaitin le go leor acu - foghlaim faoi stair na cathrach. D'éirigh go hiontach leis na himeachtaí ar fad agus bhí an loistín agus na háiseanna ar fad ar fheabhas agus na daoine fíorchairdiúil. Cóisir Nollag Ógras Bhaile Átha Cliath Bhí Coisir na Nollag ar siúl do chlubanna Ógras i gCúige Laighean ar 20 Nollaig, 2006. Beartaíodh dul go Pizza Hut agus an phictiúrlann i nGleann na Life. Ghlac 32 duine páirt sa chóisir ó dhá chlub, Gleann na Life agus Cill Dhéagláin agus tháinig Pádraig Schaler, nach mbaineann le haon club go fóill linn ar an oíche. Bhí an oíche go maith agus bhain na déagóirí an-sult as. Cúrsa Malartaithe le Cumann na Gaidhlige Thaisteal 16 cainteoir óg Gaidhlige ó Oileán Leodhais go Gaoth Dobhair ar an deireadh seachtaine 11 - 14 Lúnasa le páirt a ghlacadh in imeachtaí cultúra in éineacht le déagóirí sa cheantar agus as na sé chontae. I measc na n-imeachtaí, bhí ceardlanna teanga a thug deis do na déagóirí Gaeilge agus Gaidhlig a fhoghlaim óna chéile agus céilí le meascán de dhamhsaí na hÉireann agus damhsaí na hAlban. D'éirigh leo am a fháil le taisteal timpeall ar Dhún na nGall nuair a ghlac siad páirt i lá
56
eachtraíochta i nGartán agus ar thuras lae go Páirc Náisiúnta Ghleann Bheatha. Is é seo a chéad chuid de thionscadal malartaithe idir Ógras agus Cumann na Gaidhlig. Tá sé i gceist go mbeidh grúpaí as Gaoth Dobhair, Béal Feirste agus Co. Dhoire ag freastal ar thuras go hOileán Leodhais an samhradh seo chugainn. Bhí an tionscadal á réachtáil ag Ógras le maoiniú ó Iomairt Cholm Cille agus ó Údarás na Gaeltachta chomh maith le tacaíocht ó Chomharchumann Forbartha na Crannóige agus Ionad Pobail Naomh Pádraig i nDobhair. D'éirigh go hiontach leis an turas agus mheasc na daoine óga le chéile agus bhí craic iontach acu. An tÓgrastal Bhí an tÓgrastal ar siúl i mbliana ó 26 - 28 Eanáir i mBaile Átha Cliath. Bhí bronnadh duaiseanna Óige na Gaeilge ar siúl freisin mar chuid den deireadh seachtaine. Bhí an slua a d'fhreastail ar na himeachtaí íseal go leor ach tá súil againn feabhas a chur ar chúrsaí don bhliain seo chugainn. Na Rúin a moladh agus a glacadh leo ag Ógrastal 2007 1. Tacú le feachtas Mháire Nic 'a Bháird. Molta ag Gasra Reachráinn 2. Tacú le feachtas oideachais Chonradh na Gaeilge. Molta ag Coiste Stiúrtha Ógras 3. Tacú le feachtas POBAL, scátheagras na Gaeilge ó thuaidh, go reachtófaí Acht na Gaeilge i dTuaisceart Éireann go práinneach agus iarraimid ar Rialtas na hÉireann agus Rialtas na Breataine glacadh le moladh POBAL san ábhar seo. Molta ag Coiste Stiúrtha Ógras 4. Iarraidh ar Chonradh na Gaeilge a
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
chinntiú go dtabharfar aird ar athréimniú na Gaeilge ag an leibhéal is airde sa rialtas tríd an athreimniú sin a leagadh síos mar chuid de na hábhair a chaithfear cur san áireamh (ar nós fostaíochta, bochtanais agus srl..) nuair a ullmhaíonn gach rannán rialtais meamraim rialtais le cur os comhair na Comhaireachta. Molta ag Gasra Chill Dhéagláin Imeachtaí Óg-Ógras 2006 Cúige Uladh I mí Márta tháinig clubanna Chnoc Fola agus Rann na Feirste as Tír Chonaill agus clubanna An tSrath Bán agus An Ghoirtín as Co. Thír Eoghain le chéile i Leitir Ceanainn. Bhuail siad le chéile in Arena 7 agus níor chuir na baill óga am ar bith amú ansin, chaith siad cúpla uair an chloig ag cur aithne ar a chéile is iad ag bodhláil agus ag imirt san ionad spraoí sular shuigh siad síos le lón a ithe. Ina dhiaidh sin chuaigh muintir Thír Chonaill chuig an phictiúrlann agus chuaigh muintir Thír Eoghain go dtí an linn snámha. Shílfeá go mbeidís tuirseach ina dhiaidh sin ach beag an baol. Ba é sin an chéad uair do Chlub Óige An Ghoirtín bualadh le chéile mar chlub agus bhí an chuma orthu gur bhain siad an-taithneamh as an lá. Lá Spóirt Óg-Ógras Chas muid leo arís ag Lá Spóirt Óg-Ógras i mí an Mheithimh. I mbliana bhí an lá spóirt ar siúl i nGaeltacht Lár Dhún na nGall. Chuir Club Óige An Choimín fáilte mhór roimh chlubanna as Rann na Feirste, An tSrath Bán agus An Ghoirtín. Bhí lá íontach againn uilig ansin, bhí an aimsir íontach, bhí go leor spóirt agus cluichí ar siúl agus ag deireadh an lae cuireadh lón álainn ar fáil sa chlubtheach. Rinne Club Óige An Choimín éacht ar an lá - is cinnte go mbeidh muid ar ais arís sula bhfad don chéad imeacht eile!
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Laighean / Mumhan Chuaigh clubanna Óg-Ógras ó Chúige Laighean agus ó Chúige Mumhan go Cill Chainnigh ar thuras lae ar an 25ú Márta. Chuaigh siad go Caisleáin Chill Chainnigh, Túr Chainnigh, Supermac's agus an Phictiúrlann. Mar go raibh an grúpa chomh mór, bhí orainn é a roinnt ina dhá leath. Chuaigh grúpa amháin go Caisleáin Chill Chainnigh agus chuaigh an grúpa eile go dtí Túr Chainnigh. Chuamar isteach go dtí an eaglais ansin. D'fhoghlaim siad faoi stair na heaglaise agus faoi na tiarnaí agus na huaisle a bhí curtha síos faoin urlár ann. Tar éis an mhéid sin staire bhí ocras orthu agus mar sin chuaigh gach duine go Supermac's. Nuair a bhí ár mboilg uilig lán bhí an t-am ann le dul chuig an bpictiúrlann. Tríd is tríd bhain na páistí an-sult as an lá, ag foghlaim, ag ithe bia blasta agus ag gáire ag an scannán. Cúige Laighean Bhí an chéad lá Óg-Ógras Laighean don chlub-bhliain ar siúl ar an Satharn, 2 Nollaig, 2006. Bhí sé ar siúl i mBaile Átha Cliath. Ghlac 124 duine páirt sa lá ó cheithre chlub - Club Naithí, Baile Phámar, Léim an Bhradáin agus Clárach. Tháinig na clubanna uilig ar bhusanna go dtí Iarsmalann Uí Choileáin thart ar a 9:30. Briseadh suas ina cheithre ghrúpa na páistí agus chuaigh siad ag féachaint ar thaispéantais éagsúla. Rinne grúpa amháin ceardlann ealaíne. Na trí thaispeántas a bhí ar siúl ná, ceann amháin faoi Éireannaigh in airm eachtracha, ceann eile faoi Gihotáranna agus an ceann eile faoi bhréagáin. D'athraigh na grúpaí gach leath uair do na taispeántais éagsúla. Bhí giotáranna ó Jimi Hendrix agus Phil Linnott sa taispeántais. Ag meánlae bheartaíomar dul le haghaidh
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
57
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
bia. Chuamar uilligh isteach go O' Shea's le haghaidh lóin bhreá. Ina dhiaidh sin chuamar ar aghaidh go dtí an Savoy. Bhí muid chun breathnú ar Happy Feet. Chríochnaigh an scannán thart ar a 5 i.n. agus chuaigh siad uillig ar ais ar na busanna agus abhaile leo. Bhain siad an-sult as an lá. Cúige Chonnacht Bhí Lá Óg Ógras againn ar an Satharn 29 Aibreán 2006 agus chuaigh muid suas go dtí Delphí. Thóg 4 chlub páirt ann agus rinne siad cúrsaí dreapadóireachta rópa, siúl cnoic, dreapadóireacht ballaí arda agus Boghdóireacht (Archery). Bhí an lá go hálainn agus dá bhrí sin bhí cóisir faoin aer acú nuair a bhí siad réidh le gach rud. Bháin na páistí ar fad an-chraic as an lá agus bhí siad túgtha tuirseach ag dul abhaile. Bhí lá Óg-Ógras eile againn ar an Domhnach an 30ú Aibreán agus thóg 2 chub as Acaill páirt ann. Chuaigh siad ag bábhláil ag an Leisurepoint i Maigh Eó. Bhain siad an-sult as seo. Ina dhiaidh sin chuaigh siad ag ithe lóin agus nuair a bhí a ndóthain ite acú chuaigh siad trasna go dtí an phictiúrlann agus chonaic siad scannán. Bhain na páistí an-sult as an lá ar fad. Campaí Samhraidh Lae Bhí Campaí Samhraidh Lae ar siúl ag Ógras ar fud na tíre i mí Iúil agus Lúnasa i mbliana. Bhí roinnt mhaith de na campaí seo ar siúl i gCúige Laighean - Bhí campaí eile ar siúl i Maigh Eo, i nGaillimh, i dTír Chonaill, chomh maith le Port Láirge. D'éirigh go hiontach leis na campaí ar fad agus bhain na páistí uilig an-taitneamh astu. Bhí na páistí gafa don lá ar fad le himeachtaí ar nós, cluichí focla, spóirt, ealaíon, rince, ceoil, tráth na gceist,
58
toraíocht taisce agus cluichí spraoi de gach cineál. Bhí deis ag na páistí an méid Gaeilge a bhí acu a úsáid i suíomh spraoiúil, taitneamhach agus ag an am céanna bhí siad ag foghlaim focla agus abairtí nua an t-am ar fad. Tá súil againn leanacht ar aghaidh leis na campaí i mbliana agus cinn bhreise a chur ar siúl i gceantracha nua. Táimid an-bhuíoch do Roinn Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus d'Fhoras na Gaeilge as ucht maoiniú a chur ar fáil do na campaí. Cúige Laighean 3 - 7 Iúil Droim Conrach, Baile Átha Cliath 10 - 14 Iúil Maigh Nuad, Co. Chill Dara 17 - 21 Iúil Dún Laoghaire, Co. Átha Cliath Droim Conrach, Baile Átha Cliath 31 Iúil - 4 Lúnasa Ráth Maonais, BÁC Cúige Mumhan 14 - 18 Lúnasa An Sean Phobal, Co. Phort Láirge Cúige Chonnacht 3 - 14 Iúil Uachtar Ard, Co. na Gaillimhe 24 - 28 Iúil An Spidéal, Co. na Gaillimhe 31 Iúil - 4 Lúnasa An Spidéal Acla, Co. Mhaigh Eo Cúige Uladh 17 - 21 Iúil Rann na Feirste. Co. Dhún na nGall 3 - 7 Iúil An Choimín, Co. Dhún na nGall INTERREG Tionscnamh Bendigeidfran Is Tionscnamh trí bliana é BENDIGEIDFRAN (Ben-dig-guide-fran) atá ar siúl idir Ógras agus Urdd Gobaith Cymru (ógeagraíocht Breatnaise). Tagann an t-ainm ó mhiotaseolaíocht na Breataine Bige darbh ainm Mabinogion. Bhí Bendigeidfran ina Rí ar an Bhreatain Bheag fadó chomh maith le bheith ina fhathach.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Beidh an tionscnamh seo ag cothú ceangail idir Éirinn agus an Bhreatain Bheag agus tá sé á mhaoiniú ón Eoraip faoi chlár Interreg 111A. Beidh deich gcúrsa san iomlán ar siúl thar thrí bliana le linn an tionscnaimh - cúig chúrsa in Éirinn agus cúig cinn sa Bhreatain Bheag. Sé an aidhm atá leis an tionscnamh seo ná nascanna a chothú idir óige na hÉireann agus óige na Breataine Bige. Bhí trí chúrsa ar siúl an bhliain seo caite, Cúrsa Ceoil i Ráth Cairn, Cúrsa Cumarsáide agus Cúrsa faoi Riarachán na Breataine Bige ar siúl sa Bhreatain Bheag. Thar na trí bliana tá súil againn go bhfoghlaimeoidh muid go leor faoi theanga, nósanna agus faoi chultúr na mBreatnach agus fiú amháin faoinár gcultúr agus nósanna féin. Seo iad na cúrsaí ata fágtha le heagrú ag an bpointe seo: Éire • Cúrsa 1 Gaeilge mar theanga agus na Meáin / ICT • Cúrsa 2 Saol na Mara agus Cois Fharraige / Ceantracha Gaeltachta An Bhreatain Bheag • Cúrsa 1 Traidisiúin Bhreathnacha • Cúrsa 2 Na Meáin Bhreathnacha Coiste Stiúrtha Ógras Uachtarán Chonradh na Gaeilge (ex officio) Daithí Mac Cárthaigh Cathaoirleach: Breandán Ó Cathasaigh Ard-Rúnaí Chonradh na Gaeilge Julian de Spáinn Ionadaí ó Chonradh na Gaeilge Ursula Ní Shionnáin Jacqueline Ní Mhuirí Na Baill Eile Mairín Uí Ghríofa Seóna Ní Chonghaile
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Treasa Ní Ghallachóir Cormac Ó Feinneadha Ciarán Ó Forreidh Tara Ní Mhurchú Seán Ó Fearraigh (go mí an Mheithimh) Áine Uí Almhain Imeachtaí 2007 1. An tÓgrastal Cruinniú cinn bhliana Ógras/Óg-Ógras agus cúrsa ceannaireachta. Baile Átha Cliath - 26-28 Eanáir 2007 2. Seachtain na Gaeilge 3-17 Márta 2007 3. Laethanta Óg-Ógras • Cúige Uladh - Márta 2007 • Cúige Laighean - Márta 2007 • Cúige Chonnacht - Márta 2007 • Cúige Mumhan - Márta 2007 4. Cluichí Tailteann Ógras 27-29 Aibreán - Inis Oírr, Gaillimh 5. Ceardlanna Comhthraenála Feabhra - Samhain 6. Campaí Samhraidh Lae Iúil agus Lúnasa 2007 7. Tionscnamh Bendigeidfran • Cúrsa 1 Port Láirge 22-25 Feabhra 2007 • Cúrsa 2 Leitir Ceanainn 12-15 Aibreán 2007 • Cúrsa 3 An Bhreatain Bheag 1-4 Meitheamh 2007 • Cúrsa 4 An Bhretain Bheag Deireadh Fómhair 2007 8. Scléip na hÓige ag an Oireachtas 31 Deireadh Fómhair - 3 Samhain 2007
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
59
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.5. TUAIRISC OIREACHTAS NA GAEILGE Bhí bliain mhór ag Oireachtas na Gaeilge i agus ba chúis áthais dúinn go raibh Micheál 2006 agus bhí forbairt agus rath ar an Ó Muircheartaigh mar aoi speisialta ag an gclár oibre a cuireadh i gcrích i gcaitheamh ócáid. Tá dul chun cinn mór déanta againn na bliana. B'iontach an dul chun cinn a leis an suíomh gréasáin agus tá sé tugtha bhraitheamar ag tús na bliana nuair a cea- suas chun dáta go mór againn. Is obair padh ball nua ar an bhfoireann, Loretta Ní leanúnach í seo ar ndóigh agus tá sé i gceist Churraighín. Tháinig Loretta chuig an againn go mbeidh an suíomh ag forbairt Oireachtas ó earnáil na foilsitheoireachta agus ag feabhsú de réir a chéile. agus tá sí fostaithe mar Fheidhmeannach. Tá sé le maíomh aici go bhfuil bonn Uachtarán an Oireachtais 2006 Oireachtais sa scéalaíocht aici! Is é Risteard Mac Gabhann as Doire a insealbhaíodh mar Uachtarán ar Deineadh na himeachtaí uile i bhféilire an Oireachtas na Gaeilge 2006. Tá aithne Oireachtais do 2006 a chur i gcrích go mhór, ó cheann ceann na tíre, ar Risteard héifeachtach, go gairmiúil agus go Mac Gabhann, agus ardmheas dá réir air cruthaitheach. Thug Oireachtas na mar gheall ar a ionchur luachmhar i gcúrBealtaine lucht leanúna na féile go Trá Lí, saí oideachais, agus i gcúrsaí ealaíne Co. Chiarraí, ar ais i measc seanchairde agus cultúir. Rinne sé éacht oibre le linn a agus sárlucht tacaíochta. Thóg Oireachtas thréimhse mar Uachtarán ar an na Samhna céim stairiúil thar an teorainn i Oireachtas, agus thar aon ní eile, bhí sé mbliana, suas go dtí tuaisceart na tíre ina cheannródaí ar son Oireachtas na chomh fada le cathair ársa Dhoire, áit ar Samhna i nDoire, ag cinntiú go raibh an cuireadh fíorchaoin fáilte roimh mhuintir an pobal áitiúil ar an eolas i gcónaí i dtaobh an Oireachtais. Is cinnte go rachaidh sé síos Oireachtais agus ag fáiltiú roimh phobal na sna hanála mar cheann de na féilte ab féile a tháinig as gach cearn den tír, agus fhearr riamh. Bhí spraoi, spórt agus a lán acu freisin ó thíortha thar lear. siamsa ag rannpháirtithe Scléip na hÓige, go háirithe nuair a fuaireadar an deis le Comórtais Liteartha an Oireachtais Paráid Scléip na hÓige a thabhairt suas ar 2006 D'éirigh go seoigh le Comórtais bhallaí na cathrach. B'ábhar áthais é Liteartha an Oireachtais 2006. Tháinig freisin go raibh líon an-ard daltaí ó na méadú ar líon na n-iontrálacha ó bhí 2005 scoileanna áitiúla páirteach le baill Ógras, ann agus ar an meán, de réir na moltóirí, Feachtas agus Spleodar sna himeachtaí bhí caighdeán na saothar an-ard. Tá éagsúla. Bhí rannpháirtíocht thréan i duaischiste de bheagnach €70,000 ag na gComórtais Liteartha an Oireachtais arís i Comórtais Liteartha anois, ceann de na mbliana agus ghlacamar céimeanna móra príomhnithe dár ndóigh, a spreagann chun cinn, ó thaobh phoibliú na gcomórtas scríbhneoirí lena saothar a chur isteach ar ach go háirithe. Mheall Lá Gailf an na comórtais, chomh maith leis an aiseoOireachtais, a reáchtáladh ar Ghalfchúrsa las luachmhar a fhaigheann siad ó na nOileán, in Eanach Mheáin, i mholtóirí i leith a saothair. Chuir ár mórgConamara, lucht spóirt ó chuile chearn urra, Bord na Leabhar Gaeilge, lena gciste
60
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
urraíochta agus tugadh 'Gradam Uí Shúilleabháin' agus 'Leabhar na Bliana do Dhaoine Óga' isteach faoi bhrat Chomórtais Liteartha an Oireachtais. D'éirigh linn anchuid poiblíochta a ghiniúint freisin de bharr liúntas poiblíochta a thugadar dúinn. Fógraíodh na gearrliostaí don dá Ghradam ag tús mhí Mheán Fómhair i dTeach an Ardmhéara, Baile Átha Cliath, agus bronnadh an dá dhuais ag Oireachtas na Samhna i nDoire (Leabhar na Bliana €7,000 don fhoilsitheoir & €3,000 don údar; Gradam Uí Shúilleabháin - €10,000 don fhoilsitheoir & €5,000 don údar). Tá rannpháirtíocht agus tacaíocht Bhord na Leabhar Gaeilge tar éis cuidiú go mór le forbairt na gcomórtas agus tá an urraíocht a dhéanann an Bord ar na comórtais mhóra iontach luachmhar ar fad dúinn. Rinne Ábhar Foilseacháin Spioradálta urraíocht ar chomórtas nua, Saothar Creidimh. Leanfaidh an urraíocht sin i 2007. Gabhaimid buíochas chomh maith leis na hurraí eile a thug tacaíocht do Chomórtais Liteartha an Oireachtais - Foras na Gaeilge, Bord na Leabhar Gaeilge, Cumann Merriman, RTÉ, TG4, www.beo.ie, Conradh na Gaeilge, Coistí Gairmoideachais na Mumhan, Údarás na Gaeltachta, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, Gael Linn, Cumann Lúthchleas Gael, Acadamh na Lianna, Cumann na nInnealtóirí, Craobh Aimhirgin de Chonradh na Gaeilge, Ionad na Gaeilge Labhartha, An Chomhdháil Cheilteach, An Cumann Scoildrámaíochta, Comharchumann Íde Naofa agus Éigse Éireann. Tá muid faoi chomaoin freisin ag an bpainéal moltóirí a chaitheann míonna an tsamhraidh ag déanamh moltóireachta ar na comórtais, a chuireann comhairle ar scríbhneoirí agus a chinntíonn caighdeáin sa litríocht chomhaimseartha.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Oireachtas na Bealtaine 2006 Bhí Oireachtas den scoth i dTrá Lí, Co Chiarraí, i mí na Bealtaine, ainneoin na ndúshlán a bhíonn le sarú ag an bhféile seo, bliain i ndiaidh bliana de bharr a áit ar ár bhféilire i gceartlár an tséasúir don Chéad Chomaoineach agus séasúr na scrúduithe, gan ach dhá cheann a lua. Rinne Cathaoirleach an Oireachtais, Pádraig Mac Fhearghusa, agus a chomhghleacaithe ar an gCoiste Áitiúil éacht oibre ar son na féile agus bhí ócáidí den scoth ar siúl ó thús go deireadh. Bhí réimse leathan imeachtaí sa chlár, comórtais, seoltaí leabhar, seisiúin, Léacht Bhliantúil an Oireachtais ina measc, chomh maith le bronnadh na nGradam Cumarsáide a thugann aitheantas dóibh siúd sna meáin Ghaeilge a bhaineann sárchaighdeán amach ina ngort oibre. Bhí os cionn dhá chéad dalta ó na scoileanna lánGhaeilge áitiúla agus ó roinnt scoileanna Gaeltachta rannpháirteach in imeachtaí Lá na nÓg agus gabhaimid buíochas leis na dreamanna ar fad a thug tacaíocht dúinn in eagrú na n-imeachtaí: An Cumann Scoildrámaíochta, Gael Linn, Cairde Rince na hÉireann agus Comhluadar. Bhí ócáid thráthúil againn in Óstán Brandon maidin Dé hAoine: Lá Eolais maidir le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003, a d'eagraíomar i gcomhar le Grúpa Tacaíochta Pleanála Teanga Chúige Mumhan. Bhí Seán Ó Cuirreáin, An Coimisinéir Teanga, i láthair mar aoi speisialta. D'éirigh go hanmhaith leis an ócáid. Bronnadh na nGradam Cumarsáide & Fáiltiú an Oireachtais Bhí réaltaí go leor i láthair ag an oíche mhór seo in Óstán Brandon oíche Aoine. Bronnadh Buaicghradam Cumarsáide an
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
61
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Oireachtais 2006 ar an scríbhneoir, iriseoir agus craoltóir clúiteach, Liam Mac Con Iomaire. Tugadh onóir do bheirt bhall de Chlann Mhic Con Iomaire ag an mBronnadh, is é Ronán Mac Con Iomaire, nuachtóir TG4, ar nia é le Liam, a thug leis gradam Iriseoir na Bliana. Beidh ceiliúradh ar leith ag foireann chúrsaí reatha RTÉ Raidió na Gaeltachta as ucht gradam Chlár Raidió na Bliana a bheith buaite ag an gclár laethúil Adhmhaidin - clár atá fiche bliain ag ar an bhfód i mbliana. Is chuig RTÉ Raidió na Gaeltachta a chuaigh an gradam Pearsa Raidió na Bliana freisin, chuig láithreoir óg, fuinniúil, cruthaitheach, Gemma Ní Chionnaith. Eo Teilifís a fuair an gradam Clár Teilifíse na Bliana, don chlár Concerto Caitlín Maude, a léirigh Aoife Nic Chormaic. Aoife Ní Thuairisg, láithreoir spleodrach, geanúil TG4, a fuair an gradam Pearsa Teilifíse na Bliana. Moladh Aoife as an tslí nádúrtha, thaitneamhach atá aici os comhair an cheamara. Is ar Mhártan Ó Ciardha a bronnadh an gradam Colúnaí na Bliana. Tá aithne ag lucht leanúna spóirt ar scríbhinní Mhártan agus taithí acu ar a bheith ag éisteacht lena chuid tráchtaireachta ar RTÉ Raidió na Gaeltachta ach is dá cholún spóirt i Foinse, ó tháinig an nuachtán sin ar an saol, a bronnadh an gradam seo air. Is é Peadar Cox, Ros na Rún (TG4) a ghlac le gradam Aisteoir na Bliana. Thuill Peadar clú dó féin as ról 'Daniel', i Ros na Rún cé go bhfuil a lán aisteoireachta amharclainne agus teilifíse eile déanta aige, rólanna i gCúirt an Mheán Oíche; Cúigear Chonamara; CU Burn agus Gleann Ceo, ina measc. Na Comórtais Is ar an Satharn, mar is gnách, a bhí na comórtais ar siúl. Lean comórtais na ndaoine óga an patrún céanna atá tugtha faoi deara againn le tamall de bhlianta
62
anuas sa mhéid is nach raibh líon na niontrálacha iontach sláintiúil. Tá cúiseanna éagsúla leis seo agus is é an ceann is mó a luaitear linn ná nach n-oireann an tráth bliana d'fhéile mar é. Bhí comórtais na ndaoine fásta i bhfad ní ba bhisiúla, comórtais na gcór ach go háirithe, agus bhí an-choimhlint do na duaiseanna. Léacht an Oireachtais 2006 Beartaíodh ar léacht chuimhneacháin ar Mháirtín Ó Cadhain in ómós don scríbhneoir iomráiteach seo a rugadh i gConamara céad bliain ó shin. Reáchtáladh sraith imeachtaí go náisiúnta i rith na bliana i gcuimhne an Chadhnaigh. Is é Dónall Ó Braonáin, Leascheannaire RTÉ Raidió na Gaeltachta, a thug Léacht an Oireachtais 2006, 'Máirtín Ó Cadhain agus dioscúrsa an dúchais'. Léirigh an léachtóir sárthuiscint ar an gCadhnach, ar a phrionsabail agus ar a éirim agus labhair sé go heolach faoina chúlra agus faoina chuid scríbhinní. Ba léacht shubstaintiúil í seo a rinne scrúdú ar thionchar polaitiúil agus cultúrtha Mháirtín Uí Chadhain ar phobal na Gaeilge trí chéile. Rinne an Braonánach iniúchadh ar réimsí den dioscúrsa poiblí a raibh an Cadhnach luaite leo, an pholaitíocht, an scríbhneoireacht agus an acadúlacht ach go háirithe, agus spreag sé plé ar thionchar na hoidhreachta seo ar cheisteanna cultúrtha comhaimseartha. Bhí ábhar spéise agus ábhar machnaimh sa léacht seo, agus cur i láthair ealaíonta. Ceolchoirm an Oireachtais Is ar an oíche Shathairn a reáchtáladh Ceolchoirm an Oireachtais, sároíche cheoil agus amhránaíochta, le scoth na rannpháirtithe. Ba é an díol suntais ba mhó ná an tinreamh íseal a bhí air. Ach níor chuir sé sin isteach ró-mhór ar an dream a bhí i
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
láthair mar go bhfuaireadar féasta! Ba iad Niamh de Búrca, Mick O'Brien, Johnny Óg Connolly agus Pádraig Ó Broin na haoicheoltóirí agus roinn siad an stáitse le buaiteoirí na gcomórtas éagsúil a reáchtáladh i gcaitheamh an lae. Fuair moltóirí na gcomórtas an deis freisin lena gcur i láthair a dhéanamh don slua. Is ócáid den scoth a bhí ann, ócáid a cuireadh i gcrích go healaíonta faoi stiúir Fhear an Tí, Ray Mac Mánais. Imeachtaí Eile Bhí iliomad imeachtaí ar chlár na féile, ina measc, siúlóid staire agus dúlra a eagraíodh do phobal an Oireachtais ar an Satharn. Tomás Ó Coileáin a bhí mar threoraí agus roinn sé a chuid eolais go fial leis na cuairteoirí. Tá an clár Céilí House, a chraoltar ar RTÉ Raidió a hAon, ag teacht chuig an Oireachtas anois le tamall de bhlianta agus craolann siad clár beo ón bhféile, clár a bhíonn tógtha timpeall ar bhuaiteoirí na gcomórtas éagsúil, agus, go minic, na moltóirí freisin. Táimid an-bhuíoch de Peter Browne agus de Chiarán Hanrahan as an saothar uile a chaitheann siad leis na cláir bhreátha a dhéantar ag an Oireachtas. Buíochas Táimid an-bhuíoch do gach éinne a chuidigh linn in eagrú na féile i dTrá Lí: Pádraig Mac Fhearghusa, Cathaoirleach an Oireachtais, agus an Coiste Áitiúil, ach go háirithe, foireann agus bainistíocht Óstán Brandon, Óstán Meadowlands, Siamsa Tíre, Gaelcholáiste Chiarraí agus tá buíochas faoi leith ag dul don phríomhoide Pádraig Ó Dalaigh agus do dhaltaí na scoile as an gcabhair ar fad a thugadar dúinn. Gabhaimid buíochas freisin le RTe Raidió na Gaeltachta agus le foireann an ródaí a bhí ar dualgas taobh amuigh d'óstán Brandon le linn na féile
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
agus a rinne raonleathan clár a chraoladh beo ón Oireachtas na Bealtaine. Teachtaí Bráithreachais Leanadh do na tionscnaimh mhuintearais le féilte Ceilteacha eile d'fhonn freastal ar phobal leanúna an Oireachtais thar lear agus na nascanna atá againn leo a bhuanú. Chuaigh na teachtaí seo a leanas, thar ceann Oireachtas na Gaeilge, chuig na Féilte seo a leanas:- Yn Chruinnaght: Clare Walsh agus Carmel Uí Bholghuidhir An Fhéile Phan-Cheilteach: Stiúrthóir an Oireachtais Eisteddfod Genedlaethol Cymru: Cathaoirleach an Oireachtais agus Blathnaid Ó Brádaigh Mòd Nàiseanta Rioghail: Uachtarán an Oireachtais agus Blathnaid Ó Brádaigh. Ba dheas an deis a fháil le fáilte a chur roimh an bpríomhfheidhmeannach nua ar An Comunn Gaidhealach, Calum Iain Macleòid, a thug cuairt orainn i dTrá Lí. Lá Gailf an Oireachtais I samhradh na bliana seo cuireadh tús le tionscnamh bailithe airgid nua, Comórtas Gailf an Oireachtais, agus, de bharr gur éirigh chomh maith sin leis i mbliana, tá sé beartaithe ócáid bhliantúil a dhéanamh as. Bhí an comórtas ar siúl ar Ghalfchúrsa Eanach Mheáin i gConamara, Déardaoin, 13 Iúil 2006. Táimid buíoch d'Fhoras na Gaeilge a d'eagraigh ócáid ghlactha grianghraf ar an láthair agus tá áthas orainn gur éirigh leis an ócáid poiblíocht a fháil i nuachtáin náisiúnta agus ar RTÉ Raidió na Gaeltachta. Fuaireamar an-chuid urraíochta agus duaiseanna agus táimid buíoch dár bpátrúin uile, ina measc: Óstán Rochestown Park; Óstán Brandon; Gaelsaoire; Potadóireacht na Caolóige; Karl Roche; Pádraig Ó Gaora; Údarás na Gaeltachta; Fios Feasa; an Spailpín Fánach; Tigh Standúin. Bhí an-rath ar an
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
63
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
seisiún a bhí againn i ndiaidh an chomórtais sa Chlubtheach, áit a ndearna Meaití Jó Shéamuis láithreoireacht ar scoth na gceoltóirí agus na n-amhránaithe seannóis, ina measc, Johnny Connolly, Neansaí Ní Choisdealbha & Colm Gannon, Neain Tom Taimín, Jimí Ó Ceannabháin, agus Michael Frank Ó Conghaile. Oireachtas na Samhna 2006 Rachaidh cáil Oireachtas 2006 i gCathair Dhoire (1 - 5 Samhain 2006) síos sa stair. Ba é an chéad uair riamh é ag an Oireachtas cuairt a thabhairt ar an gcathair ársa sin agus is cinnte go mbeadh fonn ar phobal an Oireachtais filleadh gan mhoill ar an áit agus ar na daoine a d'fháiltigh go croíúil rompu agus a chuir cóir den scoth orthu. Bhí tréimhse ullmhúcháin de dhá bhliain curtha isteach ag foireann an Oireachtais agus ag an gCoiste Áitiúil san fhéile. Thug an Coiste Áitiúil, faoi stiúir Ghearóid Uí Eara, an-tacaíocht dúinn agus bhíodar flaithiúil lena gcuid ama agus lena saineolas. Is é John Hume, duine de na daoine is aitheanta dár tháinig riamh as Doire, a sheol Oireachtas na Samhna 2006 go hoifigiúil i Halla na Cathrach, le fáiltiú ó Mhéara Dhoire, an Comhairleoir Helen Quigley. Na Comórtais Rinneamar athruithe éagsúla ar amanna na gcomórtas i mbliana agus thosaíomar comórtais na ngasúr lá níos túisce. Bhí na hiomaitheoirí agus a dtuismitheoirí ansásta leis an athrú seo, cé go rabhamar beagán drogallach roimh an bhfáilte a gheobhadh sé. Is cinnte gur oibrigh an tathrú ar ár leas uile agus tá sé i gceist againn cloí leis i 2007. Tá ag éirí le hOireachtas na Samhna, trí struchtúr na gcomórtas, glúin nua daoine óga a mhealladh, bliain i ndiaidh bliana. Sna rannóga
64
éagsúla atá in úsáid, mealltar daoine óga faoi dhá bhliain déag d'aois, idir dhá bhliain déag agus cúig bliana déag d'aois agus idir cúig bliana déag agus ocht mbliana déag d'aois - le hamhráin a fhoghlaim agus a chanadh; le scéalta a chur de ghlan mheabhair agus a rá; le dreas cainte a ullmhú agus a chur i láthair; le hagallamh beirte a chumadh/a fhoghlaim agus aithriseoireacht a dhéanamh air, &rl. Cuireann siad eolas ar an gcultúr beo tríd an tumadh a fhaigheann siad ag an Oireachtas. Cruthaíonn an tumadh seo droichead idir na glúnta a bhí agus na glúnta amach romhainn; baintear leas as na deiseanna le cairdeas a chruthú agus a chothú trí na comórtais ag féilte an Oireachtais, rud a leagann bunchloch d'Oireachtais sa todhchaí. Bhí líon na niontrálacha i gcomórtais na ndaoine óga an-sásúil, seachas an comórtas dreas cainte. Mhol moltóirí na gcomórtas amhránaíochta ar an sean-nós caighdeán na namhrán go hard. Chuaigh iomaitheoirí an chomórtais scéalaíochta, faoi 12, i gcion go mór freisin ar an lucht féachana, agus b'ábhar suntais é gur iomaitheoirí áitiúla as ceantar Dhoire agus máguaird is mó a bhí istigh ar na comórtais scéalaíochta. Bhí comórtais na ndaoine fásta sármhaith arís i mbliana agus tá fás as cuimse ag teacht ar líon na ndaoine óga atá ag cur isteach ar na comórtais cháilíochta do Chorn Uí Riada. Is é Stiofán Ó Cualáin (Baile na Cille, Leitir Mealláin, Co. na Gaillimhe) a bhuaigh Corn Uí Riada 2006. Scléip na hÓige Bhí trí óg-eagraíocht páirteach i Scléip na hÓige: Spleodar, Ógras agus Feachtas, chomh maith le hÓige an Tuaiscirt. Cuireadh tús le himeachtaí Scléip na hÓige Dé Céadaoin, 1 Samhain, san Óstán Everglades le hOíche Cheoil &
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Rince. An-oíche a bhí ann le seó geandrámaíochta ó na Fanzini Brothers a chuir go mór leis an spraoi. Ar maidin Déardaoin tugadh deis do na hógchlubanna éagsúla a gcuid imeachtaí féin a reáchtáil thart ar cheantar Dhoire. Tráthnóna, leanadh le himeachtaí Scléip - Craobh an Chomórtais Díospóireachta idir na hógéagrais urraithe ag Fiontar DCU; Spraoicheist le Seán Bán Breathnach, RTÉ Raidió na Gaeltachta; Seó Zak Powers agus Dioscó le Dónal Mac Ruaidhrí ó 'Géill Slí', RTÉ Raidió na Gaeltachta. Lean an Scléip ar aghaidh maidin Dé hAoine le comórtais spóirt sa Templemore Sports Complex agus reáchtáladh ceardlanna ag an am céanna - Samba, Rhythm & Strings, Ealaíon & Ceardaíocht le hullmhú don mórshiúl tráthnóna, Drámaíocht, Rince ar an Sean-Nós, Lúibíní agus Agallamh Beirte. Sa tráthnóna bhailigh slua mór chun páirt a ghlacadh i Paráid Scléip na hÓige timpeall ar Bhallaí na Cathrach. Chuaigh an ócáid go mór i bhfeidhm ar phobal Dhoire. Chríochnaigh an Pharáid ag Cearnóg an Guildhall, áit a raibh Méara na Cathrach, an Comhairleoir Helen Quigley, ag fanacht le fáilte a chur rompu. Lean na himeachtaí ar aghaidh le Comórtas Seó Ardáin san Óstán Everglades agus san oíche bhí taispeántas Rince ar an Sean-Nós, Lúibíní agus Agallamh Beirte roimh an gCéilí Mór le Téada chun críoch a chur leis an Scléip. Imeachtaí Eile Tá Club Amhránaíochta 'Casadh an tSúgáin' ag dul ó neart go neart chuile bhliain agus níorbh aon eisceacht é anuraidh. Reáchtáladh an Club oíche Aoine agus oíche Shathairn, agus bhí an-tarraingt orthu. Bhí an-chuid seoltaí éagsúla ag an Oireachtas i nDoire agus bíonn an-áthas orainn i gcónaí fáilte a chur roimh fhoilsitheoirí, údair, scríbhneoirí, ceoltóirí agus
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
dreamanna a shaothraíonn i ngort na nealaíon agus an chultúir. Thug an tAire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, Éamon Ó Cuív, T.D., cuairt ar an bhféile, agus ba é a d'fhógair buaiteoirí Ghradam Uí Shúilleabháin agus Leabhar na Bliana do Dhaoine Óga. Ba é an drámadóir iomráiteach, Brian Friel, a bhronn na duaiseanna. Déanaimid comhghairdeas le Leabhar Breac (foilsitheoir) agus Liam Mac Cóil (údar) ar bronnadh Gradam Uí Shúilleabháin orthu; agus le Cló Mhaigh Eo (foilsitheoir) agus Colmán Ó Raghallaigh (údar) a fuair gradam Leabhar na Bliana. Ba é an tAire Ó Cuív freisin a bhronn duaiseanna Chomórtas Grianghrafadóireachta Cholmcille, 'Saol na nGael', a bhí ar siúl sa Millennium Forum tráthnóna Dé hAoine. Rinne Aisling Ghéar stáitsiú ar dhá léiriú den dráma 'Shirley Valentine'. Reáchtáladh dhá sheimineáir ag an Oireachtas: seimineár poiblí faoin scéim 'Fiontraí' ar an téama 'Fiontraíocht trí Ghaeilge' ar mhaithe le heolas agus tuairimí a mhalartú le fionraithe, comhairleoirí agus lucht maoine; agus Seimineár Chonradh na Gaeilge ar an téama 'Gaeloideachas agus Oideachas Gaeltachta ag an mBunleibhéal'. Rinne TG4 seoladh ar dhá chlár teilifíse, 'Díolaim Oireachtais' agus 'Ar thóir Hy Brasil'. Bhí an-rath arís i mbliana ar an Ionad Taispeántais a reáchtálamar sa Millennium Fórum. Sé eagras déag a ghac seastán san Ionad agus bhain idir lucht taispeántais agus cuairteoirí an-taitneamh as. Na Meáin Bhí an-chuid réamhphoiblíochta ar RTÉ Raidió na Gaeltachta ar feadh dhá mhí roimh an bhféile, ar chláir éagsúla as gach réigiún. Bhí an raidió i lár an aonaigh le linn na féile freisin agus an ródaí ar a sháimhín
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
65
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
só taobh amuigh de Halla na Cathrach. Rinne TG4 craoladh beo freisin ar Cheolchoirm speisialta Oireachtais ó Halla na Cathrach oíche Déardaoin agus deineadh athchraoladh air faoin Nollaig. Craoladh Nuacht RTÉ agus TG4 ón Millennium Forum agus bhí 'Féilte' i láthair chomh maith. Rinneadar sárchlár, a thug blaiseadh d'imeachtaí na féile agus craoladh é an tseachtain dár gcionn. Chuaigh eagrán speisialta den chlár 'Ardán' amach ar an 3 Nollaig agus tugadh cuireadh do bhuaiteoirí uile na gcomórtas a bheith páirteach ann. Bhí orainn, den chéad uair riamh, réamhbhabhta a reáchtáil don chomórtas damhsa ar an sean-nós do dhaoine fásta mar go raibh an líon iomaitheoirí chomh hard sin. Craoladh an príomhchomórtas damhsa ar an sean-nós beo ar TG4 tráthnóna Dé Sathairn agus deineadh athchraoladh arís ar an gclár Lá Nollag. Bhí an BBC i láthair go suntasach ag an bhféile freisin ag craoladh an clár 'Blas' beo ó chathair Dhoire gach oíche. Fuaireamar an-tacaíocht ó Foinse, le réamhphoiblíocht roimh an bhféile agus tuairisciú ina diaidh. Tá buíochas ag dul freisin do Phól Ó Muirí, Irish Times, a bhí cuiditheach dúinn ar feadh na bliana. Fuaireamar neart poiblíochta i Lá i gcaitheamh na bliana freisin. Rinne RTÉ Raidió a hAon taifeadadh ar thrí eagrán den chlár tráth na gceist, 'Buille faoi thuairim', an dá leathchraobh agus an chraobh, le craoladh sna seachtainí i ndiaidh na féile. BUÍOCHAS Bhí Cathair Dhoire thar a bheith speisialta don Oireachtas ar an lán cúiseanna agus an ceann is mó a chuaigh i bhfeidhm orainn ná na háiseanna iontacha a bhí ar fáil dúinn. Táimid an-bhuíoch den Choiste Áitiúil, d'fhoireann an Ghaelárais, do Bhláthanna, d'fhoireann agus do bhain-
66
istíocht an Millennium Forum, agus City Hotel, Tower Hotel, Calgach Centre, Óstán Everglades, Institiúid an Iarthuaiscirt um Ardoideachas & Breisoideachas, Templemore Sports Complex, Derry Visitor Centre, agus gach dream a eile a chuidigh linn in eagrú na féile. Gabhaimid buíochas le gach éinne a bhí páirteach in imeachtaí Oireachtais i mbliana agus déanaimid comhghairdeas ó chroí le gach éinne a thug duais Oireachtais leis. Tá liosta ollmhór daoine a chuidíonn linn agus a bhíonn againn mar chrann taca i gcónaí. Níl sé indéanta gach éinne a lua ach táimid faoi chomaoin mór ag Risteard Mac Gabhann, Uachtarán an Oireachtais 2006; Coiste Náisiúnta an Oireachtais; Pádraig Mac Fhearghusa, Cathaoirleach an Choiste Náisiúnta; Foras na Gaeilge; Coiste Áitiúil Thrá Lí; Coiste Áitiúil Dhoire; Comhairle Chathair Dhoire; Comhairle Chontae Chiarraí; Foireann agus Coiste Gnó Chonradh na Gaeilge; Club Chonradh na Gaeilge; TG4, Údarás na Gaeltachta; RTÉ Raidió na Gaeltachta; Cumann Lúthchleas Gael; Gael Linn; An Cumann Scoildrámaíochta, agus Éamonn Ó Dónaill (Gaelchultúr). Táimid buíoch d'Oifigigh agus d'Fheidhmeannas an Fhorais as ucht a gcuid tacaíochta. Luaim go speisialta an Príomhfheidhmeannach, Ferdia Mac an Fhaillí, an Stiúrthóir Seirbhísí Forbartha, Éamonn Ó hArgáin agus a fhoireann, go háirithe Gearóid Trimble, Áine Seoighe agus Breandán Mac Craith. Tá Bord na Leabhar Gaeilge tar éis cur lena gcuid urraíochta agus gabhaimid buíochas leo as sin agus as a gcomhoibriú uile i gcaitheamh na bliana. Is mór againn ár n-urraí agus ár lucht tacaíochta uile. Go mba fad buan sibh. Liam Ó Maolaodha Stiúrthóir an Oireachtais
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Oireachtas na Samhna
31 Deireadh Fómhair - 4 Samhain 2007
Cathair na Mart, Co. Mhaigh Eo NA COMÓRTAIS Amhránaíocht ar an Sean-Nós Rince Aonair ar an Sean-Nós Lúibíní Agallamh Beirte Scéalaíocht Dreas Cainte Scoraíocht (Daoine Fásta) Seó Ardáin (Daoine Óga) Amhráin Nua-Chumtha SPRIOCDHÁTA IONTRÁLA 15 Meán Fómhair 2007
GACH EOLAS OIFIG AN OIREACHTAIS, 6 Sráid Fhearchair, Baile Átha Cliath 2, Éire Fón: + 353 1 475 38 57 Facs: + 353 1 475 87 67 Ríomhphost: eolas@antoireachtas.ie Idirlíon: www.antoireachtas.ie
FAIGHEANN Oireachtas na Gaeilge deontas ó
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.6. TUAIRISC SHEACHTAIN NA GAEILGE TEO. Is eagraíocht dheonach í Seachtain na Seachtaine. Tá Seachtain na Gaeilge Gaeilge a spreagann daoine in Éirinn ann do gach éinne. agus thar lear Gaeilge a labhairt le linn féile coicíse gach Márta. Is é mana na Sheol Bláthnaid Ní Chofaigh Seachtain féile ná 'Croí na Teanga - It's You' agus na Gaeilge go hoifigiúil i mbliana i Halla na Cathrach, léiríonn sé seo Baile Átha go bhfuil ról Cliath. Ba iad lárnach ag beirt phearsan gach duine na Seachtaine cibé aois atá Seán Óg Ó acu nó cibé tír hAilpín agus ina gcónaíonn Dara Ó siad in athbCinnéide a heochan na chuir an ócáid i Gaeilge. Chuir láthair. Conradh na Gaeilge tús Cuireadh lámhleis an bhféile F o i r e a n n S h e a c h ta i n n a G a e i l g e l e leabhair ar fáil ollmhór seo P e a r s a n ta c h ta í n a S e a c h ta i n e 2 0 0 7 do na meánnuair a cheap siad go raibh gá le ceiliúradh a scoileanna agus na bunscoileanna i dhéanamh ar Lá Fhéile Pádraig, agus ar mbliana. Dáileadh ar níos mó ná 4,500 scoil iad agus 113 scoil sa Tuaisceart ina chultúr agus teanga na hÉireann. measc. Chomh maith leis sin, chuir RTÉ Ó shin i leith tá méadú mór i ndiaidh maoiniú ar fáil le 4,500 DVD a dháileadh teacht ar an bhféile agus is í Seachtain ar na scoileanna céanna. Bhí sraith ceina Gaeilge an fhéile Ghaeilge agus thre chlár do Bhean an Tí ar an dlúthdchultúrtha is mó a bhíonn in Éirinn gach hiosca agus cumadh tráth na gceist bliain. Scaip muintir na hÉireann ar fud bunaithe ar na cláracha do thrí aoisghrúna cruinne thar na blianta ach choinnío- pa éagsúla. Tháinig méadú sa spéis a dar craic na tíre ina gcroíthe agus is í léiríodh sna hábhair tacaíochta, na Seachtain na Gaeilge an tréimhse is ceardlanna raidió agus na comórtais arís fearr chun deis a thabhairt dóibh a mbród i mbliana. a chur in iúl. Ach ní hiad siúd amháin a bhíonn páirteach sa tSeachtain, tá Tháinig méadú suntasach ar an méid daoine trasna na hEorpa agus timpeall grúpaí a bhí páirteach linn i mbliana. Bhí Mheiriceá agus na hAstráile a labhraíonn 181 grúpa cláraithe linn ar an suíomh an cúpla focal nó atá ag foghlaim rudaí ar agus is féidir glacadh leis go raibh i bhfad nós Bhallaí Luimnigh. Eagraítear gach níos mó páirteach nach raibh cláraithe in saghas imeachta ó chiorcail chomhrá am. I measc grúpaí idirnáisiúnta bhí cinn bheaga go céilithe sráide le linn na san Astráil, i Meiriceá, sa Pholainn, i gCeanada, i Sasana agus i Lucsamburg.
68
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Rinneadh teagmháil le hambasáidí Éireannacha thart timpeall an domhain agus fuarthas go leor freagraí dearfacha uathu faoin nGaeilge agus faoin gcultúr a spreagadh thar lear. Rinneadh athchóiriú ar an Suíomh Idirlín www.snag.ie. Tháinig feabhas ar chlárú ar-líne agus cuireadh i bhfad níos mó eolais ar fáil do dhaoine. Chomh maith leis sin, bhí na lámhleabhair agus roinnt cluichí le híoslódáil do mhúinteoirí. I mbliana tógadh suíomhanna Bebo agus Myspace chun leathnú amach i measc an aosa óig. Go dtí seo fuarthas os cionn 5,000 'hits' ar shuíomh Bebo agus tá os cionn 300 cairde ag Seachtain na Gaeilge air. Fuair muid an-chuid aiseolais dhearfaigh ó dhaoine óga tríd an meán seo. Caidreamh Poiblí Fuair Seachtain na Gaeilge clúdach iontach ar na meáin chumarsáide idir clúdach raidió, teilifíse agus nuachtáin. D'éirigh go han-mhaith leis an bhfógra teilifíse agus dá bharr sin, rinne a lán daoine teagmháil linn nár ghlac páirt sa tSeachtain roimhe sin. Le cuidiú RTÉ, cuireadh feachtas fíochmhar poiblíochta ar bun agus bhí go leor tagairtí den fhéile le feiceáil ar gach stáisiún dá gcuid. Chomh maith leis sin, chabhraigh dreamanna eile ar nós fhoireann dhíograiseach Raidió na Life agus Coimisiún Craolacháin na hÉireann le cur chun cinn na Seachtaine. Tá buíochas ar leith ag gabháil do RTÉ agus Today FM, ach go háirithe. Bhí na nuachtáin - idir áitiúil agus
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
náisiúnta 100%, taobh thiar dínn. Scríobh cuid mhór acu ailt, léirmheasanna speisialta agus chuir siad imeachtaí na Seachtaine go mór os comhair an phobail. Chomh maith leis sin, bhí siad i dteagmháil le lucht oifigí Sheachtain na Gaeilge go rialta agus d'éirigh linn neart eolais a scaipeadh ar na nuachtáin go laethúil. Chomh maith leis sin, cuireadh pacáiste eolais chuig gach stáisiún áitiúil raidió. Imeachtaí Eagraíodh níos mó ná 1,500 imeacht ar fud na tíre le linn Sheachtain na Gaeilge i mbliana agus bhí go leor eile ag tarlú sna tíortha seo a leanas: • Sasana • Meiriceá • An Bhreatain Bheag • Ceanada • Talamh an Éisc • An Ghearmáin • Albain • An Astráil Chomh maith leis sin, eagraíodh os cionn 4,000 imeacht sna scoileanna thart timpeall na tíre. D'eagraigh clubanna óige an t-uafás go náisiúnta. Mar a tharla anuraidh d'eagraíomar ceardlanna raidió in ionaid ar fud na tíre i gcomhar le Coimisiún Craolacháin na hÉireann agus tá muid fíorbhuíoch den tacaíocht sin. Cúrsaí Airgeadais Ba iad Foras na Gaeilge príomhurra Sheachtain na Gaeilge arís i mbliana agus tá muid fíorbhuíoch as ucht na tacaíochta leanúnaí sin ach, fós, tá níos mó airgid de dhíth orainn go géar chun an tSeachtain a chur chun cinn agus a fhorbairt mar is cuí. Tá géarghá le tuil-
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
69
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
leadh airgid ach go háirithe chun tabhairt faoi chúrsaí poiblíochta agus chun tacaíocht cheart a chur ar fáil do na mílte daoine a eagraíonn imeachtaí le linn na féile. Mar is eol daoibh eagraítear Seachtain na Gaeilge ar bhuiséad atá i bhfad níos lú ná na buiséid a bhíonn ag seachtainí móra eile in Éirinn. Cuireann muid go leor ábhar ar fáil do na scoileanna agus tá costas an-ard air sin go háirithe na táillí poist. Caitear teacht ar níos mó maoinithe don tSeachtain ó fhoinsí eile chun cur leis an bhforbairt an bhliain seo chugainn. Ceol 06 D'eirigh linn dlúthdhiosca dúbailte den scoth a chur amach i mbliana arís a raibh bannaí agus ceoltóirí móra na hÉireann le cloisteáil ag casadh a gcuid amhrán i nGaeilge air. De bharr an albaim fuarthas poiblíocht mhór ó na meáin Ghaeilge agus Bhéarla idir teilifís agus raidió. Ag casadh ar an dlúthdhiosca i mbliana tá Bell X1, Damien Dempsey, Mundy, Paddy Casey, Gemma Hayes, Jack L, agus go leor leor eile. Bhí gach éinne iontach sásta a gcuid ama a thabhairt chun an dlúthdhiosca dúbailte a chur le chéile. Ar an albam cloisfear meascán d'amhráin a cumadh i nGaeilge i dteannta le traiceanna a aistríodh agus a thaifead ceoltóirí nach bhfuil taithí acu ar a bheith ag canadh as Gaeilge. An coincheap taobh thiar den tionscnamh seo, anois sa triú bliain, ná go bhfuil féidearthachtaí nua léirmhínithe lenár dteanga dhúchais. Tá gach brabús ón
70
albam ag dul chun sochair do Concern le cúrsaí oideachais sa Mhósaimbíc a fheabhsú. Seoladh albam dúbailte SnaG, 'Ceol 07' sa Green Room ar 2 Márta agus bhí an t-ionad ceoil lán go doras. D'eirigh go hiontach leis an seoladh agus bhí cuid mhór aíonna ón albam in éineacht linn leis an ócáid a cheiliúradh. Bhí Ronán Mac Aodh Bhuí mar Fhear an Tí linn arís i mbliana. Tugann Raidió na Gaeltachta an-tacaíocht do CEOL '06 agus, dar ndóigh, do Sheachtain na Gaeilge. Fuair an seoladh an-chuid poiblíochta ar na meáin. D'éirigh leis an dlúthdhiosca uimhir 5 a bhaint amach sna cairteanna tar éis seachtaine sna siopaí. Buíochas Gabhaim buíochas ó chroí le foireann iontach Sheachtain na Gaeilge - Clíona Ní Mhuirí agus Laura Donnelly - gan iad is cinnte nach mbeadh an tSeachtain leath chomh maith agus atá sí. Gabhaim mo mhíle buíochas le gach duine eile a bhí páirteach in éagrú na Seachtaine i mbliana ach go háirithe le Julian de Spáinn, Jamie Ó Tuama, Traic Ó Braonáin, Maebh Ní Fhallúin, foireann Raidió na Life agus Bord Stiúrtha Sheachtain na Gaeilge. Tá buíochas mór ag gabháil do Chonradh na Gaeilge, Coimisiún Craolacháin na hÉireann agus RTÉ chomh maith. Orla Nic Shuibhne, Bainisteoir Sheachtain na Gaeilge.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
4.7. TUAIRISC CLÓDHANNA TEORANTA anois de bharr athchóirithe a déanadh Feasta Is é Pádraig Mac Fhearghusa eagarthóir tamall ó shin - seilfeanna nua ar fad curtha Feasta. Cuirtear 12 eagrán de Feasta ar leath cúil den Siopa agus doras siar go amach gach bliain. Cuirtear eagrán cúl an tSiopa. Bheadh sé i gceist breis speisialta amach i mí na Bealtaine le cab- cóirithe a dhéanamh amach anseo. hair airgid ón gComhairle Ealaíon. Faoi láthair tá deontas €49,000 á fháil ag Tá socrú idir an Gúm agus An Siopa Leabhar maidir le horduithe tríd an bpost Feasta ó Fhoras na Gaeilge. ag dul ar aghaidh go sásúil. Bíonn an Tá beagán díolaíochta ar an innéacs - Siopa páirteach leo ag taispeántais agus 1948-2000 le 500 leathanach a cuireadh bíonn deis mhaith díolacháin againn. Tá an Siopa luaite acu ina gcuid fógraíochta ar fáil cúpla bliain ó shin. agus sna catalóga atá curtha i gcló acu. Táthar ag leanúint le cóipeanna saor in Luann siad an Siopa chomh maith san aisce a chur ar fáil don Chonradh le cur eolas a scaipeann siad ar scoileanna. amach chuig na Rúnaithe Craoibhe - Déanann siad fógraíocht rialta san iris scoile "In Touch" agus bíonn an Siopa Feasta ag díol as an gcló. luaite leis sin. Is fiú roinnt mhaith sa bhliain Tá spéis faoi leith á léiriú sna 5 Leabhar is é sin chomh maith leis an bhfógraíocht a Fearr Díol agus freisin sna blúiríní eolais a théann leis. bhíonn ar Feasta. Cuireann na grianghraif daite slacht breise ar an iris chomh maith. Ó stop Siopa Oifig Foilseachán an Rialtais De ghnáth bíonn an clúdach tosaigh agus ag díol leabhar leis an bpobal tá scar den an clúdach cúil daite - íocann an fógra ghnó sin á fháil ag an Siopa Leabhar daite a bhíonn ar an gclúdach cúil as cuid chomh maith leis sin tá orduithe breise ag teacht chugainn ó ranna Rialtais. Chomh mhaith den chostas. Bíonn cóipeanna ar maith, tá gnó ar siúl againn le roinnt instifáil in Oifig Fháiltithe Fhoras na Gaeilge tiúidí oideachais agus le leabharlanna. gach mí. Tá feabhas ag teacht an t-am ar fad ar líon na síntiúsóirí. An Siopa Leabhar Bíonn an Siopa Leabhar oscailte 6 lá na seachtaine agus bíonn gach Leabhar Gaeilge a fhoilsítear ar díol ann. Tá leabhair staire agus leabhair a bhaineann le hÉirinn ann chomh maith le nithe eile. Bíonn cártaí do gach ócáid agus póstaeir dhifriúla ar díol chomh maith le rogha dlúthdhioscaí. Tá roinnt mhaith spáis bhreise sa Siopa
22
Foilsiú Leabhar Tá díol maith ar an leabhar 'Ó Lyon go Dún Lúiche' - logainmneacha san Oidhreacht Cheilteach le hArt Ó Maolfhabhail. Tá ansuim á léiriú sa leabhar seo agus tá roinnt mhaith cóipeanna díolta tríd an Siopa Leabhar. Tá roinnt mhaith institiúidí tar éis cóipeanna a cheannach. Pádraig Mac Fhearghusa a rinne an eagarthóireacht ar an leabhar. Tá bileog eolais snasta chomh maith le málaí breátha déanta de pháipéar ag an Siopa le cabhair airgid ó Fhoras na Gaeilge agus táimid buíoch díobh as an gcabhair sin.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Aonach na gCártaí Bhí díolachán 9,000 cárta ar Aonach na gCártaí don bhliain 2006. Seasann an tAonach thart ar 6 sheachtain ach is beag díolachán a bhíonn ann go dtí an 3 sheachtain dheireanacha. Tá díolaíocht Cártaí Nollag titithe go ginearálta mar níl an méid sin spéise ag an nglúin óg sa nós. Tá dreamanna ag dearadh a gcuid cártaí féin freisin. Tá roinnt mhaith cártaí á scaipeadh ó dhoras go doras ag eagraíochtaí carthanachta. Bainisteoir/Oifigeach na bhFoilseachán Cuireann Foras na Gaeilge tuarastal ar fáil trína ndeontas do Chonradh na Gaeilge chun bainisteoir an tSiopa a fhostú. Bíonn Máire Ní Laoi ag plé le:
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
• Bainistíocht an tSiopa • Taispeántais ag Imeachtaí • Taispeántais i Siopaí • Aonach na gCártaí Nollag • Cártaí a chur ar fáil d'aontaí logánta. Thosaigh Síle Hodgins ag obair sa Siopa Leabhar ar 13 Meitheamh 2006. Mar a luaim go minic, is líon an-bheag daoine atá i mbun na hoibre uile a bhíonn luaite anseo. Tá Bord Chlódhanna buíoch díobh san as an saothar leanúnach atá ar siúl acu agus minic go leor a lán de ar siúl mar bhreis oibre go deonach. Donnchadh Ó hAodha, Rúnaí
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
73
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
5. GRADAM SHEACHTAIN NA GAEILGE 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
74
Séamus Mac Conglinne (RIP) Éamonn Ó hÉalaithe (Feis Átha Cliath) (RIP) Lil Nic Dhonnchadha (RIP) Máirtín Ó Direáin (RIP) Donncha Ó Súilleabháin (RIP) Deasún Breatnach Gearóid Ó Maoilmhichíl (RIP) Amhlaoibh Ó hEidrisceoil (RIP) Sighle Uí Dhonnchadha (RIP) Fiachra Ó Dubhthaigh (RIP) Liam Ó Luanaigh (RIP) Seán Ó Dálaigh Pádraig Ó Riain Eibhlín Ní Chathailriabhaigh (RIP) Tomás Ó Cuilinn (RIP) Séamus Ó Muirí (RIP) Pádraig Ó Snodaigh Róisín Ní Sheaghdha Pádraig Nugent Proinsias Ó Braonáin (RIP) Cathal Ó Feinneadha Máire Ní Laoi Séamus Ó Cathasaigh (RIP) Cáit Uí Chadhain Ciarán Ó Feinneadha Colm Ó Tórna Anraí ó Braonáin Pádraig Breandán Ó Leidhin Seán Mac Mathúna Antoine Ó Faracháin Cliodna Cussen
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
6. AG DÉANAMH GNÓ AS GAEILGE Is minic a dhéantar sárobair i leith na Gaeilge go príobháideach - tuismitheoirí ag tógáil páistí le Gaeilge, á labhairt lena gcairde, ag glacadh síntiúis d'irisí agus do nuachtáin nó a scaipeadh sna háiteanna ina léifear iad srl… Tá sé an-tábhachtach aird a tharraingt ar an nGaeilge san earnáil phoiblí, freisin, áfach, agus molann Conradh na Gaeilge na seirbhísí seo a leanas atá ar fáil le Gaeilge a úsáid:• Billí as Gaeilge a éileamh ó Bhord Soláthair an Leictreachais , Bord Gáis, Eircom agus comhlachtaí eile, go háirithe comhlachtaí Stáit; • Seicleabhair agus leabhair lóisteála as Gaeilge a lorg ón mbanc; • Deimhnigh go ndéanann comhlachtaí poiblí gach cumarsáid i scríbhinn nó ar an bpost leictreonach leis an bpobal as Gaeilge nó as Béarla agus as Gaeilge; • Polasaithe Árachais (gluaisteáin, tí, srl…) agus diosca árachais a fháil as Gaeilge; • Ceadúnas tiomána a fháil as Gaeilge agus do ghluaisteán a chlárú as Gaeilge;
• Deimhnigh go saothraíonn Na Coimisinéirí Ioncaim do chúrsaí cánach agus cáin bhreisluach trí mheán na Gaeilge; • Cláraigh as Gaeilge ar liosta na vótálaithe, san eolaí gutháin, srl… • Faigh Pas as Gaeilge • Nuair a dhéanann tú cumarsáid leis an Stát nó aon chomhlacht poiblí trí Ghaeilge, deimhnigh go mbíonn an freagra sa teanga chéanna; • Foirmeacha as Gaeilge a fháil agus foirmeacha a chomhlíonadh i nGaeilge. Tugann na seirbhísí seo deis duitse agus do dhaoine eile an Ghaeilge a úsáid agus cruthaíonn siad fostaíocht in earnáil na Gaeilge. Aithnítear formhór dóibh in Achtanna an Oireachtais. Má bhíonn deacrachtaí agat agus tú ag éileamh aon cheann de na seirbhísí thuasluaite scríobh chugainn agus cuideoimid leat. Déanfaidh muid gearán ar do shon nó tabharfaimid comhairle duit maidir le ról Choimisinéir na dTeangacha Oifigiúla agus na húdaráis eile nuair is cuí.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
75
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
7. TORTHAÍ AR CHOMÓRTAIS GHLÓR NA nGAEL Buaiteoir Náisiúnta 2006 - €40,000 (Urraithe ag an Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta) • Paróiste an Chnoic, Co. na Gaillimhe Trófaí Ghlór na nGael (Urraithe ag Foras na Gaeilge) • Paróiste an Chnoic, Co. na Gaillimhe Na Mórghradaim Náisiúnta - Leibhéal 4 2ú hÁit Roinnte €10,000 an ceann • Dún Chaocháin & Duais Chúige Chonnacht • Inis & Duais Chuige Mumhan An IarGhaeltacht Leibhéal 1 • 1ú Duais €3,000 An Nás, Co. Chill Dara • 2ú Duais €1,500 Oileán an Ghuail Leibhéal 2 • 1ú Duais €3,000 Lios Tuathail, Co. Chiarraí • 2ú Duais €1,500 Cairdeas na Teanga Leibhéal 3 • 1ú Duais €3,000 Baile Locha Riach • 2ú Duais €1,500 An Chultúrlann, Béal Feirste An Ghaeltacht Urraithe ag Údarás na Gaeltachta Leibhéal 1 • 1ú Duais €3,000 Tuar Mhic Éadaigh, Leibhéal 2 • 1ú Duais €3,000 Céim Aniar (Ros Goill) • 2ú Duais €1,500 Comhlacht Forbartha Acla Leibhéal 3 • 1ú Duais €3,000 Clochán Bhréanainn • 2ú Duais €1,500 Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair, Tír Chonaill Duaiseanna Speisialta An Iontráil Nua is Fearr €700 • Coiste Dhobhair, Co. Dhún na nGall Duais na Comhairle Oidhreachta - €1,500 an ceann • Inis Oírr agus Gort a' Choirce Duais an Fháinne - Trófaí agus €1,500 Urraithe ag Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge • An Eachléim, Co. Mhaigh Eo Duais an Leinster Leader - €700 • GLOR, Gaeilge Locha Riach Duais na Seirbhísí Poiblí - €700 Urraithe ag Gaeleagras na Seirbhíse Poiblí
76
• Cumann Gaelach Leath Chathail, Dún Pádraig An Duais Óige - €1,200 (scoláireachtaí) Urraithe ag Coláiste na bhFiann • An Droichead, Béal Feirste An Duais Trasteorann - €1,400 an ceann Urraithe ag an Iontaobhas Ultach • GLOR, Gaeilge Locha Riach • Cumann Gaelach Leath Chathail, Dún Pádraig, Duais Choimisiún Craolacháin na hÉireann - €700 an ceann Urraithe ag Coimisiún Craolacháin na hÉireann • Raidió Tráchtála - Galway Bay FM • Raidió Pobail - West Limerick 102 Duais Chló IarChonnachta - Luach €1,000 de Leabhair Urraithe ag Cló IarChonnachta • An Spidéal, Co. na Gaillimhe Duais Chomhluadar - €1,500 Urraithe ag Comhluadar • An Srath Bán, Co. Thír Eoghain Duais Sheachtain na Gaeilge Urraithe ag Seachtain na Gaeilge • An Cumann Gaelach, Ollscoil Luimní €500; Ceatharlach - €500 • Gaeltacht Bhuan Mheiriceá Thuaidh - €1,000 Duais Chomhairle Contae na Gaillimhe - €1,500 • GLOR, Gaeilge Locha Riach, Co. na Gaillimhe Duais Chomhairle Chontae Dhún na nGall - €1,500 • Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair Duaiseanna Aitheantais €1,000 an ceann • Baile Átha Í; Maigh Cuilinn; Cluain Tarbh; An Lorgain Gradam Speisialta • Mícheál Ó Muircheartaigh (An Craoltóir) Trófaí na gComhlachtaí • LUAS / RPA Duaiseanna Cúige - €3,000 an ceann • Laighin: Ráth Cairn, Co. na Mí • Ulaidh: An Droichead, Béal Feirste Duais na nInstitiúidí Tríú Leibhéal - €500 • Institiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath An Comórtas Domhanda "Global Gaeilge" Urraithe ag Foras na Gaeilge • 1ú Duais Cumann Carad na Gaeilge, Nua Eabhrac • 2ú Duais Conradh na Gaeilge, Glaschú • 3ú Duais Cairde na hÉireann, Canberra
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
8. RÚIN DON ARD-FHEIS 2007 OIDEACHAS 1. Go bhfáiltíonn an Ard-Fheis seo roimh fhoilsiú Pholasaí Oideachais nua an Chonartha agus go n-iarrann sé ar gach ball agus ar gach aonad den eagraíocht páirt a ghlacadh san fheachtas stocaireachta le go mbeidh an polasaí nua ar chlár oibre an chéad rialtas eile. Coiste Dúiche na Gaillimhe 2. Go n-iarrann an Ard-Fheis seo ar na Ranna Rialtais cuí gníomhú chun struchtúr múinteoireachta a bhunú chun a chinntiú go gcuirfear deis ar fáil do na hÉireannaigh nua eolas a chur ar theanga agus ar chultúr na hÉireann. Go gcuirfidh craobhacha Chonradh na Gaeilge lántacaíocht ar fáil don fheachtas seo chomh maith. Coiste Dúiche na Gaillimhe 3. Go n-iarrann an Ard-Fheis seo ar an Roinn Oideachais gníomhú láithreach le cinntiú go mbeidh múinteoirí ar fáil chun an Ghaeilge a mhúineadh ag gach leibhéal sa chóras oideachais. Craobh na Gaillimhe 4. Éilíonn Ardfheis Chonradh na Gaeilge ar an Roinn Oideachais agus Eolaíochta glacadh le comhairle eatramhach na Comhairle Náisiúnta Curaclaim agus Measúnachta (NCCA) agus gach tacaíocht a chur ar fáil do scoileanna lán-Ghaeilge i bhfoirm cúrsaí réamhoiliúna, cúrsaí inseirbhíse agus araile, chun an toradh is fearr a bhaint as múnla an luath-thumoideachais iomláin ar son na Gaeilge agus ar son an phobail. Craobh Thrá Lí
78
5. Molann an Ard-Fheis seo do Enda Kenny agus a pháirtí athbhreithniú a dhéanamh ar pholasaí Fhine Gael i leith mhúineadh na Gaeilge sna ranganna iar-Theastais Shóisearaigh. Craobh Dhún Dealgan 6. Molann an Ard-Fheis seo don Aire Oideachais agus Eolaíochta athbhreithniú iomlán a dhéanamh ar chúrsaí teangeolaíochta sa chóras oideachais idir bunleibhéal, meánleibhéal agus an tríú leibhéal, agus aird ar leith a thabhairt do pholasaí an Chonartha maidir le múineadh teangacha sa chóras scolaíochta. Craobh Dhún Dealgan 7. Molann an Ard-Fheis seo an tAire Oideachas agus Eolaíochta as an chéim ar aghaidh atá tógtha aici maidir le breis aitheantais a thabhairt don Ghaeilge labhartha san Ardteist. Craobh Dhún Dealgan 8. Ionad Náisiúnta Oideachais Ghaeilge do Bhaile Bhuirne: - Fáiltímid roimh an milliún euro atá geallta chun téacsleabhair Ghaeilge ar chaighdeán cuí a chur ar fáil le haghaidh na scolaíochta dara leibhéal. Iarraimid arís go mbunófar Ionad Náisiúnta Oideachais Ghaeilge i mBaile Bhuirne, mar a gealladh 7 mbliana ó shin, agus molaimid go ndéanfar na hionaid oideachais pháirtaimseartha sna Gaeltachtaí a fhorbairt ina n-ionaid lánaimseartha, mar chuid de ghréasán comhtháite náisiúnta de ionaid oideachais Ghaeilge don tír ar fad. Coiste Dúiche Chiarraí
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
9. Seasann an Ardfheis seo leis an nGaeilge sa chóras oideachais agus éilíonn go neartófaí stádas na Gaeilge trí í a mhúineadh go héifeachtach agus go taithneamhach do gach dalta agus mac léinn ó na ranganna naíonáin go dtí an Ardteist. Craobh Bhréanainn
13. Éilíonn an Ard-fheis seo ar Chonradh na Gaeilge tacú leis an agóid náisiúnta atá le heagrú ag GAELSCOILEANNA TEO. de bharr dhrochstaid na Gaelscolaíochta, ach go háirithe i dtaca le cóiríocht agus easpa acmhainní de. Craobh na Mac Léinn, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath
10. Éilíonn an Ardfheis seo ar an Aire Oideachais agus Eolaíochta agus ar an Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta dul i gcomhar lena chéile féachaint le hInstitiúid Teangeolaíochta a bhunú chun taighde a dhéanamh agus a fhoilsiú ar labhairt agus úsáid na Gaeilge, ar sheachadadh na Gaeilge ó ghlúin go chéile, ar mhúineadh na Gaeilge, ar mhodhanna múinte teanga agus oiliúna múinteoirí ó thuaidh agus ó dheas, institiúid a d'fheidhmeodh trí Ghaeilge agus a bheadh lonnaithe sa Ghaeltacht. Coiste Dúiche na Mí
14. Cáineann an Ard-Fheis seo údaráis Choláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath, as an gcéim síos atá tugtha acu don tsean-Ghaeilge agus éilíonn an Ard-Fheis seo go gceapfaidís ollamh le sean-Ghaeilge go luath. Coiste Gnó
11. Molann an Ardfheis seo deachleachtas luachmhar oideachasúil na Gaelscolaíochta: an tumoideachas lánGhaeilge sna ranganna naíonáin a bhaineann le sainspiorad na Gaelscolaíochta agus cuirfidh Conradh na Gaeilge, ar bhonn leathan eagraithe, i gcoinne aon iarracht an dea-chleachtas seo a chealú, nó a mhaolú. An Coiste Gnó 12. Éilíonn an Ard-fheis seo go mbrostófar chun cinn le bunú an Ionaid Náisiúnta Oideachais i mBaile Bhuirne, Co. Chorcaí. An Coiste Gnó
EAGRAÍOCHT 15. I bhfianaise an bealach atá Foras na Gaeilge ag caitheamh le Conradh na Gaeilge, an laghad maoinithe atá an eagraíocht ag fáil ón bhForas agus an bac atá sé seo ag cur ar chur chun cinn na Gaeilge go n-iarrann an Ard-Fheis seo ar an gCoiste Gnó nua cruinniú a eagrú leis an Rialtas chun maoiniú a fháil go díreach ón Stát, maoiniú a bheith ceangailte le plean forbartha náisiúnta a bheith aontaithe idir an Conradh agus an Rialtas. Coiste Dúiche na Gaillimhe 16. Go gcáineann an Ard-Fheis seo an easpa tacaíochta atá á fáil ag Seachtain na Gaeilge ó Fhoras na nGaeilge, agus, mar gheall ar an mbac atá á chur ag easpa maoinithe ar fhorbairt na Seachtaine, go dtreoraíonn an ArdFheis seo don Choiste Gnó nua cruinniú a lorg leis an Rialtas chun maoiniú breise a fháil ó Chiste an Stáit féin. Craobh Mhaigh Cuilinn
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
79
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
17. Go dtréaslaíonn an Ard-Fheis seo le Conradh na Gaeilge Luimnigh as an bplean forbartha atá acu d'Áras an Chonartha sa Chathair agus don mhórobair atá ar siúl acu ar an Áras. An Coiste Gnó
20. Éilíonn an Ardfheis seo ar Rialtas na hÉireann an liúntas do theaghlaigh le Gaeilge a leathnú amach chuig Gaeilgeoirí lasmuigh de cheantair oifigiúla Gaeltachta. Craobh Na Gaeil Óga, Baile Átha Cliath
18. Gur cheart ábhair bhailiúcháin a chur amach chuig gach craobh gan iarratas. Craobh Chaisleán an Bharraigh
21. Iarraimid ar an Aire Iompair, Martin Cullen TD, ordachán a thabhairt faoin Acht um Thrácht ar Bhóithre a thabharfaidh ar a laghad an chosaint chéanna don Ghaeilge ar chomharthaí bóthair is atá le tabhairt di i gcomharthaíocht phoiblí oifigiúil faoi na rialacháin a bhaineann le hAlt 9 d¹Acht na dTeangacha Oifigiúla, agus iarraimid chomh maith go dtabharfaí treoir ceannlitreacha a usáid sa dá theanga oifigiúla. Tá práinn leis seo de bhrí go bhfuil an tÚdarás um Bóithre Náisiúnta ar tí conarthaí ar fiú tuairim is seasca milliún euro iad a dháileadh, chun na comharthaí ar na bóithre náisiúnta a athnuachan. Nílimidne, pobal na Gaeilge, sásta le comharthaí a thugann seasamh den dara grád don teanga náisiúnta. Craobh Thrá Lí
CEARTA 19. Fáiltítear roimh Ráiteas an Rialtais i dtaobh na Gaeilge (Nollaig 2006), roimh an maoiniú d'fhonn tús a chur leis an bpróiseas pleanála fiche bliain agus roimh na tagairtí don Ghaeilge agus a mbaineann léi sa Phlean Forbartha Náisiúnta. Maidir leis an straitéis fiche bliain don Ghaeilge, iarrtar: • gur aon phlean comhaontaithe amháin a bheidh ann, i bhfianaise athruithe sochaíocha agus cultúrtha an lae inniu • plean a chuimseoidh i ngach réimse saoil sainriachtanais éagsúla - na Gaeltachta - na hiar-Ghaeltachta - Thuaisceart Éireann • plean a aithneoidh agus a shoiléireoidh - sainrólanna na hearnála deonaí agus gníomhaithe sa ghort • plean a thabharfaidh aird ar phoitéinseal - lucht an 'chúpla focal' nó - dream an chumais tuisceana amháin - dream an ghabhchumais go fóill ach a bhfuil bá acu don Ghaeilge agus do pholasaithe ar a son Craobh an Athair Uí Iceadha
80
22. Go n-iarrann an Ard-Fheis seo ar an Rialtas scéim faoisimh cánach a bhunú ar mhaithe le gnólachtaí a chuireann seirbhísí ar fáil don phobal trí mheán na Gaeilge. Craobh na gCeithre Chúirt 23. Molann an Ardfheis seo dréachtAcht Gaeilge POBAL do na Sé Chontae agus leanfaidh Conradh na Gaeilge ag comhoibriú le POBAL chun go n-achtófaí ina dhlí é ag Feis Westminister. An Coiste Gnó
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
24. Éilíonn an Ardfheis seo go maoineoidh Rialtas na hÉireann ranganna saor in aisce i dteangacha oifigiúla an Stáit do dhaoine a dteastaíonn an cumasú sin uatha, go háirithe daoine a rugadh nó a tógadh thar lear. Craobh Imeasc 25. Éilíonn an Ardfheis seo ar an Aire Dlí agus Cirt a chinntiú go mbeidh cumas Gaeilge leibhéal B2 ar an bhFrama Coiteann Eorpach ar a laghad ag gach earcach Garda, idir iad a rugadh in Éirinn agus iad a rugadh thar sáile, sara gcáilíonn sé nó sí ina b(h)all den Gharda Síochána. Craobh na gCeithre Chúirt 26. Seasann an Ardfheis seo le logainmneacha Gaeilge na hÉireann, os iad na leaganacha údaracha iad, agus éilíonn go mbunófar aon chód poist a nglacfar leis ar na logainmneacha Gaeilge. An Coiste Gnó GAELTACHT 27. Go bhfáiltíonn an Ard-Fheis seo roimh an gcóras tacaíochta atá á chur ar fáil ag An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta do phobail Ghaeltachta trí chur ar a gcumas Feidhmeannaigh Teanga a fhostú agus go n-iarrtar ar an Roinn an scéim seo a leathnú le go mbeidh gach paróiste Gaeltachta clúdaithe faoin scéim. Craobh Mhaigh Cuilinn
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
28. Tar éis do na heagrais éagsúla éacht a dhéanamh chun stádas oifigiúil a bhaint amach don teanga Ghaelach i measc theangacha na hEorpa is cúis mhór díomá dúinn go mbeadh ceantar amháin i nGaeltacht amháin ag iarraidh leagan Béarla den cheantar sin a úsáid. Ar ndóigh táimid ag tagairt don chonspóid faoi Dingle/Daingean Uí Chúis. An féidir leis an gceantar seo bheith aitheanta mar fhíor-Ghaeltacht níos mó nó an bhfuil an cheist socraithe fós?' An Ard-Chraobh 29. Molann an Ard-Fheis seo go mbeadh dianfheachtais sna ceantair Ghaeltachta do bhaill nua, go gcuirfí in iúl do dhaoine go dtugann Conradh na Gaeilge guth náisiúnta do lucht labhartha na Gaeilge, go gcuirfí in iúl do mhuintir inchláraithe na Gaeltachta go dtugann a mballraíocht láidreacht don Chonradh agus iad ag gníomhú ar son na Gaeilge agus go mbeadh lucht labhartha na Gaeilge go náisiúnta ag labhairt le haon ghuth, mar a dhéantar go cultúrtha ag Oireachtas na Gaeilge. Craobh na nDéise 30. Molann an Ard-Fheis seo go gcinnteoidh Conradh na Gaeilge go mbeidh mar chuid de chéad chlár rialtais eile, gealltanas go ndéanfar taobh istigh de chéad ráithethéarma an chéad rialtais eile, treorlínte ceangailteacha, sonracha a eisiúint ón Roinn Comhshaoil maidir le ceadanna pleanála sa Ghaeltacht a chinnteoidh go gcosnófar an Ghaeltacht, go mbei-
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
81
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
dh muintir na Gaeltachta inniúil ar fhanacht ina gceantair Ghaeltachta féin agus teach a cheannach ann agus go mbeidh céatadán na gcainteoirí líofa ag dul i méid, trí úsáid a bhaint as coinníollacha teanga agus coinníollacha dúchasacha Gaeltachta ar bhonn chomhthreomhar, sonrach go náisiúnta. Craobh na nDéise 31. Éilíonn an Ardfheis seo ar gach comhairle áitiúil a bhfuil limistéar Gaeltachta faoina cúram a éascú do mhuintir na Gaeltachta tithe a thógáil ina gceantar féin le cónaí iontu. Craobh Ráth Chairn 32. Éilíonn an Ardfheis seo ar an Aire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil treoirlínte ceangailteacha a cheapadh maidir le cúrsaí pleanála sna limistéir Ghaeltachta a chinnteodh nach gceadófar aon fhorbairt nach rachaidh chun leasa labhairt agus úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Craobh Ráth Chairn 33. Cáineann an Ardfheis seo an Rialtas as breitheamh dúiche gan Ghaeilge a cheapadh i nDúiche 1 (Tír Chonaill) agus éilíonn dúiche agus cuaird ar leith do na ceantair Ghaeltachta a riarfar trí mheán na Gaeilge. Craobh na gCeithre Chúirt NA MEÁIN CHUMARSÁIDE 34. Go dtréaslaíonn an Ard-Fheis seo leis na meáin chumarsáide náisiúnta
82
agus áitiúla as an tacaíocht ollmhór a thug siad do Sheachtain na Gaeilge i mbliana. Craobh Mhaigh Cuilinn 35. Éilíonn an Ardfheis seo go gcruthófaí stáisiún raidió náisiúnta Gaeilge dírithe ar an óige. Craobh Na Gaeil Óga, Baile Átha Cliath RÚIN EILE 36. Iarrann an Ard-Fheis seo ar an gCoiste Gnó dul i dteagmháil leis na húdaráis chuí le féachaint chuige go mbeidh an téarmaíocht chéanna ag na teangacha ceilteacha i gcur i bhfeidhm focal nua sna teangacha, ionas go bhfásfaidh na teangacha seo níos gaire dá chéile sa todhchaí, seachas leanúint ag forbairt níos faide óna chéile mar atá faoi láthair'. Craobh Móibhí 37. Éilíonn an Ardfheis seo ar phobal na Gaeilge feachtas a chur ar bun chun Gaeltacht uirbeach a bhunú sa phríomhchathair. Craobh Na Gaeil Óga, Baile Átha Cliath 38. "Molann an Coiste Gnó don ArdFheis Chapman Flood Mazars a athcheapadh mar iniúchóirí Chonradh na Gaeilge go ceann bliana eile." An Coiste Gnó 39. Molann Craobh Thrá Lí don ArdFheis seo go mbeadh Ard-Fheis 2008 i dTrá Lí. Craobh Thrá Lí
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
84
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
9. AINMNIÚCHÁIN DO NA TOGHCHÁIN 2007 AN UACHTARÁNACHT Mac Cárthaigh, Dáithí Tá Dáithí Mac Cárthaigh ina Uachtarán ar an gConradh le dhá bhliain anuas. Chaith sé bliain ina Thánaiste agus tá sé ina bhall den Choiste Gnó le roinnt blianta anuas. Bíonn sé an-ghníomhach i bhfeachtais ar son chearta na Gaeilge. Bhí sé lárnach sna feachtais don Bhille Teanga agus do stádas oifigiúil oibre don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Bhí sé ina bhall den ghrúpa STÁDAS. Mar Abhcóide, déanann sé go leor oibre sna cúirteanna chun cearta teanga a chosaint. Tá sé ag tús cadhnaíochta i bhfeachtas chun an Ghaeilge a chur chun cinn sa chóras oideachais in Éirinn. Tá sé ag seasamh i dtoghdas Ollscoil na hÉireann don Seanad i mbliana. AN BUANCHOISTE (ceathrar le toghadh) Borland, Félim Tá Féilim ina Chathaoirleach ar Chraobh DCU den Chonradh. D'oibrigh leis an ógeagraíocht Feachtas agus faoi láthair tá sé ag ullmhú tús a chur lena ghnó féin le gnólachtaí le Gaeilge a chur chun cinn. Bhí sé gníomhach in eagrú 'An Lá Mór', agus sa léirsiú i gcoinne pholasaithe oideachais Fhine Gael. Is ball reatha é Félim den Bhuanchoiste. Mac Fhearghusa, Pádraig Tá Pádraig ina Chathaoirleach ar Chraobh Thrá Lí. Is ball reatha é de Bhuanchoiste agus de Choiste Gnó an
Chonartha. Iarchathaoirleach agus bunaitheoir Ghaelscoil Mhic Easmainn, Trá Lí. Eagarthóir ar Feasta, iris mhíosúil an Chonartha, agus cathaoirleach ar Ghaelcholáiste Chiarraí, Trá Lí. Mac Ruairí, Tomás Toghadh Tomás ina Uachtarán ar Chonradh na Gaeilge ag Ard-Fheis na bliana 1998. Is ball é de Chraobh Bhréanainn, Baile Átha Cliath. Tá sé ina bhall den Choiste Gnó agus den Bhuanchoiste le blianta fada anuas. Chomh maith leis sin, is é Uachtarán reatha ar Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge. Is le Tomás Comhlacht Cumarsáide Chreagáin, an comhlacht a rinne urraíocht ar Léacht an Chonradh na Gaeilge i mbliana. Ní Laoire, Máire Tá Máire ina ball de Choiste Gnó an Chonartha le dhá bhliain anuas. Is múinteoir í agus tá an-spéis aici i gcúrsaí Gaeilge sa chóras oideachais. Tá sí ina ball de Choiste Chomhar na Múinteoirí chomh maith agus chaith sí seal ina hUachtarán ar an eagraíocht chéanna. Tá sí lárnach i gcur chun cinn na Gaeilge i gcathair Chorcaí. Ní Scolaí, Aoife Is ball í Aoife den Choiste Gnó agus de Chraobh na Gaillimhe. Ba bhall í freisin den bhrúghrúpa Stádas agus is iarPhríomhfheidhmeannach Gníomhach í ar Chonradh na Gaeilge (2003-2005). Chomh maith leis sin tá sí ina ball de Chomhairle RTÉ Raidió na Gaeltachta.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
85
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Ní Shionnáin, Ursula Tá Ursula ina ball coiste de Chraobh Na Gaeil Óga. Bhí sí gníomhach in eagrú 'An Lá Mór', agus sa léirsiú i gcoinne pholasaithe oideachais Fhine Gael. Bíonn sí gníomhach i gcur chun cinn na Gaeilge i gColáiste na Tríonóide áit a bhfuil sí ag déanamh céime sa Ghaeilge. Tá sí ina ball reatha den Choiste Gnó agus rinne sí obair mhór ar an mBailiúchán Náisiúnta i mbliana. Ó Floinn, Benedict Tá Ben ina bhall de Chraobh na gCeithre Chúirt, Baile Átha Cliath. Bhí sé an-ghníomhach sna feachtais maidir leis an mBille Teanga agus stádas oifigiúil oibre don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Tá sé i mbun oibre ar thogra Áras an Chraoibhín i gCorcaigh faoi láthair. Is ball reatha é den Choiste Gnó. Ó hAodha, Donnchadh Is ball é Donnchadh de Chraobh Chúil Aodha, Co. Chorcaí, agus tá sé ina Chathaoirleach ar Dháil na Mumhan. Chomh maith leis sin, tá sé ina Rúnaí ar Clódhanna Teo., comhlacht foilseacháin an Chonartha. Tá sé ina bhall den Bhuanchoiste agus den Choiste Gnó le blianta fada anois. Ó hAdhmaill, Seán Tá Seán ag obair leis an eagraíocht Gaelscoileanna Teo. le bliain anuas agus tá sé ina Chathaoirleach ar Na Gaeil Óga. Tá sé ar Choiste Oibre Pháirtíocht Óige Chomhairle Náisiúnta na nÓg agus tá sé ina bhall reatha den Choiste Gnó agus den Bhuanchoiste. Bhí sé an-ghníomhach in eagrú 'An Lá Mór' a chabhraigh go mór le stádas
86
oifigiúil oibre a bhaint amach don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Ó Maolchalain, Proinsias Tá Proinsias Ó Maolchalain ina bhall de Chraobh na gCeithre Chúirt, Baile Átha Cliath. Is ball reatha é den Bhuanchoiste agus bhí sé ina bhall den ghrúpa STÁDAS. Is abhcóide é Proinsias agus is é a chuireann an tseirbhís shaorchomhairle dlí ar fáil don Chonradh. Uí Mhuirí, Jacqueline Tá Jacqueline ina ball de Chraobh na Gaillimhe. Tá sí ar Choiste Stiúrtha Ógras agus is ball reatha í den Bhuanchoiste. Múineann sí rang Gaeilge in Áras na nGael, Gaillimh, agus tá sí ag obair ar thráchtas in Ollscoil na Gaillimhe faoi láthair. Tá sí lárnach i gcur chun cinn na Gaeilge i nGaillimh ach go háirithe sa réimse óige.
AN COISTE GNÓ (ceathrar déag le toghadh) Borland, Félim (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Mac Cormaic, Eoghan Tá Eoghan ina Chathaoirleach ar Chraobh Bhaile Locha Riach, Co. na Gaillimhe, agus tá sé ina Thánaiste ar an gConradh le dhá bhliain anuas. Is iar-Stiúrthóir é ar Thogra Bhaile Locha Riach agus, i láthair na huaire, tá sé ag obair le Glór na nGael. Tá cuid mhór blianta caite aige ar an gCoiste Gnó agus ar an mBuanchoiste.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Mac Fhearghusa, Pádraig (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Mac Giolla Chuda, Fionn Tá Fionn mar bhall de chraobh na nDéise de Chonradh na Gaeilge. Rugadh é sa bhliain 1973 agus tá cónaí air i nGaeltacht na nDéise, i gCo. Phort Láirge. Creideann sé gur féidir teacht ar i bhfad níos mó ball sna Gaeltachtaí don Conradh ionas go mbeadh guth aontaithe láidir amháin ag pobal na Gaeilge agus Gaeltachta. Tomás Mac Ruairí (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Nic Gaoithín, Siobhán Chaith Siobhán na blianta ag obair le togra na Gaillimhe áit ar éirigh léi anchuid dul chun cinn a dhéanamh. Tá antaithí aici ar obair an Chonartha agus i láthair na huaire tá sí ina hOifigeach Gaeilge in Institiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath. Ó thosaigh sí sa phost sin tá dul chun cinn mór le feiceáil i gcúrsaí Gaeilge san Institiúid. Is ball reatha í den Choiste Gnó. Ní Chóchlaigh, Celine Tá blianta fada caite ag Celine ar Choiste Gnó an Chonartha agus tá sí an-ghníomhach i gcúrsaí an Chonartha i dTiobraid Árann Theas. Is múinteoir scoile í agus tá an-suim aici i gcúrsaí Gaeilge sa chóras oideachais. Is ionadaí í ar son an Chonartha ar Choiste an Oireachtais.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Ní Choisdealbha, Lisa Bhí Lisa ina hoifigeach Gaeilge le Coláiste na hOllscoile, Corcaigh agus ina dhiaidh sin le Coimisiún Craolacháin na hÉireann. Le linn a tréimhse le CCÉ rinne sí an-obair le Seachtain na Gaeilge a chur chun cinn. Tá sí gníomhach i gcúrsaí an Chonartha i Ros Cré, contae Thiobraid Árann. Ní Laoire, Máire (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ní Scolaí, Aoife (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ní Shionnáin, Ursula (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ó Cadhla, Caoimhín Is ball é Caoimhín de Chraobh Na Gaeil Óga agus bhí an-bhaint aige le heagrú 'An Lá Mór' a chabhraigh go mór le stádas oifigiúil a bhaint amach don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Chaith Caoimhín seal ag obair le hÓgras agus le Seachtain na Gaeilge Teo. áit ar fhoghlaim sé go leor faoi obair an Chonartha. Ó Ceallaigh, Seán Tá Seán Ó Ceallaigh ina bhall de Chraobh na hInse agus de Choiste Dúiche Chontae an Chláir. Tá sé ina bhall den Choiste Gnó le blianta fada. Tá obair mhór déanta ag Seán thar na blianta chun an Ghaeilge a chur chun cinn i Inis, contae an Chláir, ach go
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
87
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
háirithe agus tá sé lárnach in obair An Clár as Gaeilge. Ó Drisceoil, Seán Tá Seán Ó Drisceoil ina chathaoirleach ar Chraobh an Athair Uí Ghríofa, Na Forbacha, agus tá sé ina IarThánaiste ar an gConradh. Chaith sé seal ina urlabhraí Gaeltachta. Bhí sé ina phríomhoide ar Shabhal Mór Ostaig tráth ar bunaíodh an coláiste tríú leibhéal Gaelach in Albain. Is in Albain atá sé ag obair faoi láthair ag cur chun cinn na Gáidhlige. Ó Floinn, Ben (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ó Gadhra, Nollaig Tá Nollaig ina bhall de Chraobh an Athair Uí Ghríofa, contae na Gaillimhe. Is céimí é sa Stair agus sa Ghaeilge de chuid Choláiste na hOllscoile, Corcaigh. Bhí baint lárnach aige sa Chonradh ó bhí sé ina dhéagóir agus bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí TG4. Iar-Uachtarán de chuid an Chonartha é agus is ball reatha é den Choiste Gnó. Tá go leor ábhar curtha i gcló ag Nollaig thar na blianta. Ó hAodha, Donnchadh (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ó hAdhmaill, Seán Tá Seán ag obair leis an eagraíocht Gaelscoileanna Teo. le bliain anuas
88
agus tá sé ina Chathaoirleach ar Na Gaeil Óga. Tá sé ar Choiste Oibre Pháirtíocht Óige Chomhairle Náisiúnta na nÓg agus tá sé ina bhall reatha den Choiste Gnó agus den Bhuanchoiste. Bhí sé an-ghníomhach in eagrú 'An Lá Mór' a chabhraigh go mór le stádas oifigiúil oibre a bhaint amach don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Ó Loingsigh, Domhnall Tá Domhnall ina chathaoirleach de Chraobh Bhaile Bhuirne le blianta fada anuas agus bhí sé ina bhall den Choiste Gnó le fada go dtí anuraidh. Tá an-obair déanta aige ar son an Chonartha i nGaeltacht Bhaile Bhuirne agus, dár ndóigh, i gcontae Chorcaí, freisin. Ó Maolchalain, Proinsias (fc. An toghchán don Bhuanchoiste) Ó Rodaigh, Tadhg Tá Tadhg ina chathaoirleach ar Chraobh an Chumainn Ghaelaigh, Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath. Bhí sé gníomhach in eagrú 'An Lá Mór', agus sa léirsiú i gcoinne pholasaithe oideachais Fhine Gael. Is ball reatha é den Choiste Gnó agus tá sé ina stiúrthóir dáilcheantair san fheachtas oideachais do chontae Chill Mhantáin. Uí Mhuirí, Jacqueline (fc. An toghchán don Bhuanchoiste)
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Tinreamh Chruinnithe an Choiste Gnó go dáta 31/03/07 Dáithí Mac Cárthaigh Aoife Ní Scolaí Ariel Killick Ben Ó Floinn Breandán Ó Cathasaigh Cathal Ó Diolúin / Seán Mac Anna Celine Ní Chóchlaigh Ciarán Mac Fhearghusa Colmán Ó Raghallaigh Cormac Ó Finneadha Daragh Ó Tuama Donnchadh Ó hAodh Éamonn Mac Gheáirr Eoghan Mac Cormaic Félim Borland Helen Ó Murchú Jacqueline Uí Mhuirí Máire Ní Laoire Máire Uí Ghairbhí Nollaig Ó Gadhra Pádraig Mac Donncha Pádraig Mac Fhearghusa Proinsias Ó Maolchalain Séamus Ó Coisdealbha Seán Ó Ceallaigh Seán Ó Drisceoil Seán Ó hAdhmaill Siobhán Nic Gaoithín Stiofán Ó Móráin Tadhg Ó Rodaigh Tomás Mac Ruairí Tony Pratshke Ursula Ní Shionnáin
24/05 X
08/07
23/09 X X
X
04/10 X
16/12 X
27/01 X X
26/02 X X
31/03 X X
X
X
X
X X
X
X
X X
X X
X
X X
X X X X
X
X
X
X
X
X X
X
X X X
X X X X X X
X X
X X X X X X
X X X X
X
X
X
X X X X
X
X
X X X
X X
X X X X
X X
X X
X
X
X X
X X X
X X
X
X X X
X X
X
X X X X X X X
X X X X X
X
X X
X X X X X
X X
X
X
X X
X X
X
X
X X
Iomlán 7 5 1 1 7 2 3 1 2 2 2 7 5 7 6 3 5 4 3 1 3 6 4 0 6 4 6 4 3 5 8 1 4
* D’éirigh Ariel Killick agus Céline Ní Chóchlaigh as an gCoiste Gnó tar éis chruinniú an Oireachtais, 04 Samhain, 2006 agus tháinig Séamus Ó Coisdealbha agus Tony Pratshke isteach ina n-áit ** Toghadh Daragh Ó Tuama, Máire Ní Laoire agus Ariel Killick ag cruinniú 24/05 den Choiste Gnó. Mar sin, dár ndóigh, ní raibh siad i láthair ag an gcruinniú sin.
Tinreamh Chruinnithe an Bhuanchoiste go dáta 31/03/07 Dáithí Mac Cárthaigh Donnchadh Ó hAodha Eoghan Mac Cormaic Helen Ó Murchú Jacqueline Uí Mhuirí Pádraig Mac Fhearghusa Tomás Mac Ruairí Ciarán Mac Fhearghusa Seán Ó hAdhmaill Félim Borland Proinsias Ó Maolchalain Cathal Ó Diolún
13/05 X X X X X X X
22/07 X X
X X X
X X X
X X
23/09 X X X X X X X
18/11 X
X X
X X X
16/12 X X
27/01 X X X
24/02 X X X
31/03 X X X
X
X
X X X
X X X
X
X X
X X
X X X X X X
Iomlán 8 7 5 3 4 6 8 2 6 7 4 0
[
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
89
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
11. MIONTUAIRISCÍ ARD-FHEIS 2006 - ÓSTÁN AN PARK INN Teachtaí ag Ard-Fheis 2006 An Coiste Gnó Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán; Aoife Ní Scolaí; Tomás Mac Ruairí; Benidict Ó Floinn; Breandán Ó Cathasaigh; Cathal Ó Diolúin, Celine Ní Chochlaigh; Ciarán Mac Fhearghusa; Domhnall Ó Loingsigh; Donnchadh Ó hAodha; Eamonn Mac Gheaírr; Íte Ní Chionnaith; Jacqueline Uí Mhuirí; Máire Ní Laoire; Nollaig Ó Gadhra; Pádraig Mac Fhearghusa; Ruairí de hÁl; Seán Mac Anna; Seán Ó Ceallaigh; Seán Ó Drisceoil; Colmán Ó Raghallaigh; Nóra Nic Con Ultaigh; Seán Ó hAdhmaill. Cúige Chonnacht Iarla de Búrca, Craobh Chlár Chlainne Mhuiris; Máiread Ní Dhiaráin, Peadar Ó Coinnín, Áine Ní Iarnáin, Craobh na Gaillimhe; Siobhán Ní Ghoithín, Peadar Ó Ceallaigh, Coiste Dúiche na Gaillimhe; Pádraig Ó Baoill, Niall Ó Fearáil, Craobh Bhaile Locha Riach. Cúige Laighean Peig Uí Chaollaí, Craobh Liam Bulfin; Seán Ó Sioradáin, Félim Borland, ionadaithe ó Chraobh OCBÁC Dé hAoine [Eibhlín Breathnach, Jackie Ní Dhonnaghaile, Caoimhe Ní OCBÁC ionadaithe ó Chraobh OCBÁC Dé Sathairn amháin]; Fionn Mac Giolla Chúda, Cr. na gCeithre Chúirt; Áine Uí Ghabhann, Blathnaid Ní Mhurchú, An Ard-Chraobh; Síle Ní Dhocraigh, Craobh Bhreanainn; Úna Uí Bheirn, Craobh an Athar Ó hIceadha; Cáit Ní Fhógartaí, Máire Uí Fheargusa, Craobh Cheanannais; Leo Mac Oireachtaigh,
90
Coiste Dúiche na Mí; Daragh Ó Tuama, Seán Mac an Fhailí, Linda Ní Sheibhleain, Craobh na nGael Óga; Ursula Ní Shionnáin, Rónán Mistéil, Cumann Gaelach Choláiste na Tríonóide; Pádraig Ó Cruiminn, Craobh Loch Garman; Tadhg Ó Rodaigh, Niamh Ní Chrosáin, Alison Ní Mhaolbhuaidh, Cumann Gaelach COBÁC; Claire Shevlin, Craobh na nGael Óga; Cormac Ó Feinneadha, Cian Ó Fiaich, Craobh Mhuintir na Tíre; Gearóid de Grás, Coiste Dúiche na Mí; Gearóid Mac an tSaoirí, Cumann Gaelach Choláiste na Tríonóide Cúige Uladh agus Co. Lú Niall Ó Sluain, Tadhg Ó Maoláin, Craobh Dhún Dealgan; Séamus Mac Dhaibhéidh, Craobh Uí Fhiaidh; Micheál Breathnach, Craobh an Iúir. Cúige Mumhan Mícheál Ua Duinnín, Craobh Uibh Ráthaigh; Pádraig Ó Dálaigh, Nóirín Uí Dhálaigh, Craobh Thrá Lí; Seán Ó Nuanáin, Craobh na Sionna; Nóirín Uí Cheallaigh, Roibeard Ó Ceallaigh, Craobh na hInse; Gráinne Ní Fhuaráin, Craobh Dhúrlas Eile; Treasa Mhic Sheoigh, Anraí Mac Seoigh, Craobh Charraig na Siúire. Cuairteoirí Pádraig Ó Néill, Máire Bn. Uí Ghogáin, Bríd Uí Mhathúna, Donncha Ó Mathúna, Seán Mac Niallais, Máire Mhic Niallais, Colm Ó Coisdealbha, Bríd
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Uí Choigligh, Máire Ní Mhurchú, Ollam Herr, Meadbha Ní Bhaoill, Breandán Mac Fhionnghaile, Feargal Ó Cuilinn, Comhluadar Teo; Feargus Ó Dowd, TD; Pádraig Ó Ceatharnaigh, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge; Claire Walsh, Anita Nic Ahlaoibh, Gaelscoileanna; Liam Mac an tSagairt, Nollaig Ó Sionnáin, DTC; Maolsheachlainn Ó Caollaí, Foras na Gaeilge; Máirín Ní Ghadhra, Raidió na Gaeltachta; Eoghan Ó Súilleabháin, An Roinn Oideachais agus Eolaíochta, Seán Ó Dálaigh, Feis Átha Cliath; Eamonn De Bhál, Siofán Mac an Choiligh, Marta Ní Fhiach, Muintir na Tíre; Máirín Uí Ghríofa, Ógras; Ferdie Mac an Fhailigh,
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Maighréad Uí Mháirtín, Foras na Gaeilge; Micheál Ó Máirtín, Comhar na Múinteoirí Gaeilge. An Fhoireann Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí; Peadar Mac Fhlannchadha, Timire, Jamie Ó Tuama, Feidhmeannach; Máiread Seoighe, Máire Ní Dhuiginn, Ard-Oifig. Máire Ní Laoi, Oifigeach na bhFoilseachán; Meadhbh Ní Dhónaill, Riarthóir; Ríonach Ní Scolaí, Brenda Ní Chonaire, Caoimhín Ó Cadhla, Oifigigh Forbartha. Liam Ó Maolaodha, Stiúrthóir an Oireachtais.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
91
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Dé hAoine 7 Aibreán, 2006 1. Caint Fháiltithe an Uachatráin Chuir an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, fáilte roimh gach duine chuig Ard-Fheis 2006 in Óstán an Park Inn i nDún Dealgan. Labhair sé faoi cheantar oirghialla agus an saibhreas a bhain leis an gceantar. D'fhógair sé gurbh é 'An Ghaeilge sa Chóras Oideachais - deis agus ceart do chách' mórthéama na hArd-Fheise. Ghabh sé buíochas le Comhairle Chontae Lú, Foras na Gaeilge agus go háirithe an chraobh áitiúil, Craobh Pheadair Uí Dhubhda, as an Ard-Fheis a thabhairt go Dún Dealgan. Freisin, mhol sé an chraobh as an gclár iontach a bhí roimh gach duine. Ghabh sé buíochas mór le hÍte Ní Chionnaith a d'éirigh as an gCoiste Gnó agus nach raibh ag seasamh as na blianta fada a chaith sí ar an gCoiste Gnó agus ghuigh sé gach rath uirthi don todhchaí. Chuir sé leithscéal an Tánaiste, Eoghan Mac Cormaic, in iúl agus thug sé le fios go mbeadh duine le ceapadh le dul i mbun cathaoirleachta. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, Aoife Ní Scolaí agus ghlac Máire Ní Laoire leis an moladh sin. 2. Na Rialacha Seasta Mhol Seán Ó Drisceoil na rialacha seasta agus chuidigh Roibeard Ó Ceallaigh leis an moladh sin. Glacadh Leo d'aon ghuth. 3. Miontuairiscí Ard-Fheis 2006 Mhol Seán Ó Ceallaigh as Craobh na hInse na miontuairiscí agus chuidigh Seán Ó Nuanáin as Craobh na Sionainne leis an moladh sin. 4. Sos Cuimhneacháin Sheas gach duine a bhí láthair ag an ArdFheis ar feadh nóiméid in ómós do na daoine seo a leanas a fuair bás le linn na bliana: Toddy Byrne,
92
5. Toghadh na nIniúchóirí "Molann an Coiste Gnó don Ard-Fheis Chapman Flood Mazars a athcheapadh mar iniúchóirí Chonradh na Gaeilge go ceann bliana eile." Thug an tArd-Rúnaí, Julian de Spáinn, le fios go raibh costas na nIniúchóirí €1,500 níos saoire an bhliain sin agus go gcuirfí seirbhís Ghaeilge ar fáil don Chonradh sna blianta amach romhainn. Thug sé le fios go raibh oifigeach de chuid an chomhlachta sin ag freastal ar ranganna an Chonartha. Mhol Seán Ó Drisceoil an rún seo, thar ceann an Choiste Gnó. Chuidigh Jacqueline Uí Mhuirí leis an moladh sin agus glacadh leis d'aon ghuth. 6. Dáta agus Ionad d'Ard-Fheis 2007 Aontaíodh an rún seo a chur siar. Mhol Donnchadh Ó hAodha ionaid ArdFheiseanna a ainmniú dhá bhliain roimh ré le deis a thabhairt do na craobhacha pleanáil cheart a dhéanamh dóibh. Aontaíodh go bpléifí an rún sin an chéad lá eile. 7. Toghadh Áiritheoirí do na toghcháin Ainmníodh na daoine seo a leanas mar áiritheoirí thar ceann na hArd-Fheise: Íte Ní Chionnaith - Molta ag Peadar Mac Fhlannchadha agus cuidithe ag Seán Ó Drisceoil Breandán Mac Fhionnghaile - Molta ag an Uachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, agus cuidithe ag Aoife Ní Scolaí. Tadhg Ó Maoláin - Molta ag Ruairí de hÁl agus cuidithe ag an Uachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh 8. An Ghaeilge sa Chóras Oideachais Thug an tUachtarán tuairisc do lucht na hArd-Fheise faoin gComhdháil Oideachais a bhí ar siúl ar 14 Iúil i gColáiste na Tríonóide agus dúirt sé go raibh saineolaithe teanga ann ón tSualainn, ó Thír na
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
mBascach chomh maith le hÉirinn. Dúirt sé go raibh sé de pholasaí ag an Aontas Eorpach go mbeadh líofacht ag gach duine, agus iad ag fágáil na scoile, i dtrí theanga. Mhínigh sé go raibh cúrsaí go dona in Éirinn maidir leis an bpolasaí sin. Chuir sé i gcuimhne don Ard-Fheis an polasaí a d'eisigh Fine Gael agus dúirt sé go ndéanfadh a leithéid de pholasaí scrios iomlán den teanga dá gcuirfí i bhfeidhm é agus d'úsáid sé gé leor fíricí agus samplaí le hinsint don Ard-Fheis cén fáth. D'aithin sé go raibh fadhbanna móra leis an nGaeilge sa chóras oideachais agus mhol sé na nithe seo a leanas: - Go dtabharfadh gach ábhar oide tréimhse bliana acadúla dá chúrsa traenála ar thumoideachas i mioncholáiste lán-Ghaeilge ag foghlaim faoin tumoideachas agus tríd an tumoideachas. Chinnteodh seo cumas sásúil sa Ghaeilge do gach múinteoir bunscoile as seo amach. Moladh deis a bheith ag mic léinn an cúrsa iomlán a dhéanamh trí Ghaeilge dá mba mhian leo. - Go múinfí ábhar de bhreis ar an nGaeilge trí Ghaeilge do gach dalta bunscoile. Dheimhnigh an Dr John Harris, Coláiste na Tríonóide, go bhfaigheann c.30,000 dalta bunscoile oideachas lán-Ghaeilge faoi láthair agus, anuas air sin, go múintear ábhar breise nó abhair bhreise trí Ghaeilge do c.116,000 dalta eile. Mhol an Dr. Harris modh seo an pháirt-tumoideachais mar mhodh éifeachach sna scoileanna Béarla agus dheimhnigh go n-éiríonn leis i gcóras atá, tríd is tríd, ag teip daltaí a chumasú sa Ghaeilge. - Go bhforbrófaí dhá shiollabas don Ghaeilge ag an dara leibhéal: "Teanga na Gaeilge" agus "Litríocht na Gaeilge". Scrúdaítear cumas an iarratasóra maidir le labhairt, tuiscint, léamh agus le scríobh na teanga bunaithe ar an bhFráma Coiteann Eorpach i
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
scrúduithe "Teanga na Gaeilge" agus cead ag gach mac léinn an scrúdú sin a shuí. Dúirt Roibeard Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, go bhféadfaí go mbeadh tionchar mór ag Inimircigh ar an teanga agus go gcaithfeadh na scoileanna déileáil leo. Dúirt Máire Ní Laoire, An Coiste Gnó, nár shíl sí gur ar inimircigh a bhí an locht agus dúirt sí nár shíl sí go mbeadh réiteach na faidhbe ann dá ndéanfaí dhá theanga den Ghaeilge. D'úsáid sí an titim sa Fhraincis agus san Iodáilis mar shampla de sin ábhair nach bhfuil aon litríocht ag baint leo. Maidir leis na hÉireannaigh nua thug Anita Nic Canna le fios go raibh neart díobh cláraithe le Gaelscoileanna agus dúirt Clare Walsh as Gaelscoileanna Teo. go raibh sé an-éasca ag inimircigh an Ghaeilge a fhoghlaim de bharr na dteangacha eile a bheith acu. 9. Oscailt Oifigiúil Ghuigh an Comhairleoir Martin Bellew, Cathaoirleach na Comhairle Baile, gach rath ar an Ard-Fheis agus ansin d'oscail an staraí áitiúil Pádraig Ó Néill an Ard-Fheis go hoifigiúil. Labhair sé faoi stair Chraobh Dhún Dealgan de Chonradh na Gaeilge agus dúirt sé gur cúis mhórtais a bhí ann go raibh an Ard-Fheis i nDún Dealgan an bhliain sin. Dé Sathairn 8 Aibreán, 2006 10. Cur i láthair ar Phlean trí Bliana an Chonartha Labhair an tArdrúnaí, Julian de Spáinn, faoin bplean trí bliana a bhí ag an gConradh agus thug sé le fios don ArdFheis go ndeachaigh cóip den phlean amach chuig gach ball den Choiste Gnó. I measc na nithe is mó a luadh sa phlean seo bhí: • Athrú sa struchtúr; • Athchóiriú ar Ard-Oifig an Chonartha; • Atheagrú ar bhonn contae ag tosú sna
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
93
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
háiteanna a bhfuil foirgnimh ag an gConradh; • Suíomh Idirlín a dhearadh do gach togra ar dtús agus gach craobh amach anseo; • Nuachtlitir chlóbhuailte agus leictreonach a fhorbairt; • Vótaí do bhaill aonair agus do chraobhacha; • Athmhacnamh a dhéanamh ar líon na ndaoine ar an gCoiste Gnó. Maidir le cúrsa feachtais dúirt sé go mbeadh clár le cur le chéile don Olltoghchán agus go mbeadh brú le cur ar pholaiteoirí glacadh le moltaí éagsúla an Chonartha agus go mbeadh deis ann an eagraíocht a tharraingt le chéile agus a láidriú tríd an mbrú seo. Dúirt Aoife Ní Scolaí, Craobh na Gaillimhe, gur shíl sí nár cheart go mbeadh vóta ag baill aonair toisc gur eagraíocht pobail a bhí ionainn. Dúirt Roibeard Ó Ceallaigh gur shíl sé gur smaoineamh maith a bhí ann atheagrú ar bhonn contae. Mhol Seán Ó Drisceoil an plean agus d'aontaigh sé leis an bhformhór a luadh ann. Dúirt sé gurbh é an bealach is fearr chun tosaigh ná trí choiste contae agus d'aontaigh Ruairí de hÁl, Craobh Pheadair Uí Dhubhda, leis sin. Mhol Ruairí bunsmaoineamh an phlean. Mar fhocal scoir dúirt an tArdrúnaí go raibh súil aige gur cuireadh tús le díospóireacht ar an ábhar seo agus go raibh tuairimí eile de dhíth ach dúirt sé go raibh géarghá tabhairt faoin eagraíocht a láidriú. 11. Na Meáin Chumarsáide Rún 44 Molann an Ard-Fheis na meáin chumarsáide Gaeilge, idir chlóite agus chraolta atá a forbairt i gcónaí, agus iarrtar go gcuirfear acmhainn bhreise fhorbartha ar fáil dóibh uilig agus go háirithe don nuachtán laethúil Lá. Mhol Tomás Mac Ruairí an rún seo thar
94
ceann Choiste Cheantar Bhaile Átha Cliath agus chuidigh Seán Ó Nuanáin leis an moladh sin. Glacadh leis an rún d'aon ghuth. Dúirt Íte Ní Chionnaith go raibh éacht déanta ag lucht Lá agus go raibh an-chuid oibre ar bun acu. Mhol Máire Ní Laoire freisin iad agus dúirt sí go raibh moladh mór ag gabháil do Beo agus Foinse chomh maith. Rún 45 agus 46 Molann an Ard-Fheis seo an clár ANOCHT FM agus Rónán Mac Aodha Bhuí ach go háirithe, atá ag déanamh Raidió na Gaeltachta tarraingteach don aos óg. Mhol Ruairí de hÁl an rún seo agus chuidigh Tomás Mac Ruairí leis an moladh sin. Glacadh leis d'aon ghuth. Dúirt Ruairí de hÁl, Craobh Pheadair Uí Dhubhda, go raibh Anocht FM an-tarraingteach do dhaoine óga agus go raibh sé ag labhairt le déagóirí a bhí ag éisteacht le Raidió na Gaeltachta don chéad uair. Mhol Seán Ó Drisceoil Anocht Fm, chomh maith. Is céim siar an cinneadh atá déanta ag Coimisiún Craoltóireachta na hÉireann (BCI) deireadh a chur le post an chomhordaitheora Ghaeilge nuair a chríochnóidh conradh an chomhordaitheora reatha i mí Iúil na bliana seo. Mhol Ruairí de hÁl an rún seo agus chuidigh Íte Ní Chionnaith leis an moladh sin. Glacadh leis d'aon ghuth. Tugadh le fios gur gearradh siar an phost an chomhordaitheora Ghaeilge i gCoimisiún Craolacháin na hÉireann. Cháin muintir na hArd-Fheise an Coimisiún dá bharr sin. Dúirt an tArdrúnaí, Julian de Spáinn, gur thug an comhordaitheoir cuidiú mór do Sheachtain na Gaeilge thar na blianta agus gur cailliúint mhór a bheadh i
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
gceist. Dúirt sé, freisin, nach raibh na polaiteoirí ag iarraidh cloisteáil faoin scéal agus go mbeadh brú mór le cur ar Choimisiún Craolacháin na hÉireann. 12. An Ghaeltacht Rinne Seán Ó Drisceoil, an tUrlabhraí Gaeltachta, cur i láthair ar chúrsaí pleanála sa Ghaeltacht sa lá atá inniu ann. Rún 1 Molann an Ard-Fheis seo an bhéim nua atá á chur ag Údarás na Gaeltachta ar Chosaint agus ar fhorbairt na teanga sa Ghaeltacht agus iarrann sé ar gach craobh Gaeltachta dul i dteagmháil leis an Údarás ar mhaithe le plean Gaeilge a fhorbairt dá gceantair féin. Mhol Jacqueline Uí Mhuirí an rún seo thar ceann Chraobh Mhaigh Cuilinn agus chuidigh Seán Ó Drisceoil, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Rún 2, 3, 4 Éilíonn an Ard-Fheis seo ar gach comhairle áitiúil a bhfuil limistéar Gaeltachta faoina cúram a éascú do mhuintir na Gaeltachta tithe a thógáil ar a gcuid talún féin le cónaí iontu. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh Ráth Chairn agus chuidigh Seán Ó Drisceoil, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Éilíonn an Ard-Fheis seo ar gach comhairle áitiúil a bhfuil limistéar Gaeltachta faoina cúram ráiteas ar thionchar teanga éifeachtúil neamhspleách a éileamh i dteannta gach iarratais phleanála sa Ghaeltacht agus nach gceadófar aon fhorbairt nach rachaidh chun leas labhairt agus úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh Ráth Chairn agus chuidigh Fionn Mac Giolla Chuda, Craobh na Rinne, leis. Glacadh leis an rún. Ar an ábhar seo tugadh le fios go raibh cúr-
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
saí ag feabhsú go mall i gComhairle Contae na Gaillimhe ach go raibh i bhfad níos mó le déanamh fós. Dúradh go raibh sé ag éirí níos fusa tithe a thógáil ar a gcuid talaimh féin. Dúirt Fionn Mac Giolla Chuda go raibh cúrsaí fós go dona i bPort Láirge. Dúirt sé gur cuireadh litreacha dlí chuig Comhairle Contae Phort Láirge faoin scéal seo ach nach bhfuair siad freagra go fóill. Dúirt Nollaig Ó Gadhra, An Coiste Gnó, go raibh na comhairlí contae freagrach go hiomlán as pleanáil sa Ghaeltacht. Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Aire Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais Áitiúil agus ar an Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta dul i gcomhar lena chéile gan mhoill chun rialacháin agus treoirlínte a cheapadh maidir le cúrsaí pleanála sna limistéir Ghaeltachta a chinnteodh go n-éileofar ráiteas tionchar teanga éifeachtúil neamhspleách i dteannta gach iarratais phleanála sa Ghaeltacht agus nach gceadófar aon fhorbairt nach rachaidh chun leas labhairt agus úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh Ráth Chairn agus chuidigh Siobhán Nic Gaoithín, Coiste Dúiche na Gaillimhe, leis. Glacadh leis an rún. Rún 5 Teorainn na Gaeltachta. Caithfidh an Conradh feachtas náisiúnta a eagrú le haird a dhíriú ar thábhacht na nGaeltachtaí. Caithfidh na Gaeltachtaí agus na coistí taobh amuigh den Ghaeltacht oibriú le chéile. Ba chóir imeacht a eagrú chun nasc a chruthú idir craobhacha agus coistí nach bhfuil cláraithe leis an gConradh (coistí pobail sna Gaeltachtaí). Mhol Colmán Ó Raghallaigh an rún seo
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
95
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
thar ceann Chraobh Ráth Chairn agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, leis. Glacadh leis an rún. Tugadh le fios go raibh sé seo ar siúl faoi stiúir Thogra Mhaigh Eo i gcontae Mhaigh Eo cheana féin. 13. Cruinniú Cinn Bhliana Sheachtain na Gaeilge Thug Bainisteoir Sheachtain na Gaeilge, Orla Nic Shuibhne, cur i láthair ar obair na bliana. Luaigh sí na nithe seo a leanas sa tauirisc sin: • Ghlac tír nua, Talamh an Éisc, páirt i Seachtain na Gaeilge; • D'éirigh go han-mhaith le halbam Sheachtain na Gaeilge CEOL '06; • Bhí ardmholadh ag gabháil do na meáin chumarsáide a bhí an-mhaith ó thaobh chur chun cinn na Seachtaine an bhliain sin go háirithe Comhordaitheoir Gaeilge Choimisiún Craolacháin na hÉireann a d'eagraigh 12 ceardlann timpeall na tíre; • Cuireadh fáilte roimh mhaoiniú Fhoras na Gaeilge ach dúradh nár leor an tacaíocht a chuirtear ar fáil do Sheachtain na Gaeilge. Ar an mbarr sin, dúirt sí go raibh gá teacht ar fhoinsí eile airgid. Chuir sí leithscéal Thraic Uí Bhraonáin in iúl don Ard-Fheis. Mhol Tomás Mac Ruairí tuairisc an Iniúchóra agus chuidigh Seán Ó Drisceoil leis an moladh sin. Maidir leis na foirmeacha aiseolais a fuair sí dúirt Orla gur dhúirt an pobal gur cheart clár níos fearr teilifíse a chur le chéile don tSeachtain agus gur theip ar 'Ní Gaeilgeoir Mé'. Dúirt sí go bhfuair sí go leor gearán ag rá go raibh an iomarca Béarla ann. Mhol Máire Ní Laoire, An Coiste Gnó, Seachtain na Gaeilge, agus dúirt sí go raibh an Ghaeilge á húsáid mar rud beo
96
beathach le linn na Seachtaine agus mhol sí ceardlanna chomhordaitheoir Gaeilge Choimisiún Craolacháin na hÉireann. Chuir Tomás Mac Ruairí fáilte fhoirmeáilte roimh Bhainisteoir Sheachtain na Gaeilge, Orla Nic Shuibhne. Dúirt Íte Ní Chionnaith go raibh moladh ag gabháil do Sheachtain na Gaeilge. Ina ainneoin sin, áfach, dúirt sí go raibh sí míchompordach leis na téarmaí 'muid' agus 'sibh' agus chuir sí in iúl gur leis an gConradh Seachtain na Gaeilge agus gur chabhraigh an tSeachtain le híomhá an Chonartha a chur chun cinn. Dúirt sí go raibh sí amhrasach faoin méid Béarla a bhí á húsáid agus gur dátheangach as iomlán a bhí chun cinn sa tSeachtain anois. 14. Oideachas Rún 20 Molann an Ard-Fheis seo gach duine a raibh baint acu le bunú Ghael-Choláiste an Achréidh i ndeisceart Chontae na Gaillimhe. Mhol Siobhán Nic Gaoithín, an rún seo thar ceann Choiste Dúiche na Gaillimhe agus chuidigh Seán Ó Drisceoil, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Mhol Seán Ó Drisceoil Pádraig Ó Baoill agus dúirt sé go raibh éacht déanta aige an Ghaelscoil a bhunú. Thug Pádraig Ó Baoill le fios 'Coláiste an Achréidh' agus ní 'GaelCholáiste an Achréidh' a bhí ar an scoil. Rún 21 Cáineann an Ard-Fheis seo moladh Enda Kenny go ndéanfaí an Ghaeilge roghnach don Ardteist. Mhol Ruairí de hÁl an rún seo thar ceann Chraobh Pheadair Uí Dhubhda agus chuidigh Niall Ó Sluáin leis. Glacadh leis an rún. Dúirt Pádraig Mac Fhearghusa, Craobh Thrá Lí, go raibh an rún róphearsanta mar a bhí sé agus mhol sé an rún a athrú go 'Enda Kenny, TD, Ceannaire Fhine Gael'.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Chuidigh Nollaig Ó Gadhra, An Coiste Gnó, leis sin agus ghlac Ruairí de hÁl leis an leasú sin. Dúirt Úna Ní Bheirn gur cheart don Chonradh gan preasráitis a chur amach ag cáineadh Fhine Gael toisc nár labhair Bertie Ahern Gaeilge riamh. Dúirt Íte Ní Chionnaith gur thacaigh sí leis an rún gan leasú agus go raibh sí i gcoinne aon mholadh do Enda Kenny. Dúirt sí gur polasaí de chuid Enda Kenny a bhí ann agus ní polasaí de chuid Fhine Gael agus mhol sí gur cheart dul i bhfeidhm ar an gComhaontas Glas agus Páirtí an Lucht Oibre, an dá pháirtí a d'fhéadfadh a bheith sa chéad rialtas eile leo. Rún 22, 23 Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Aire Oideachais agus Eolaíochta cúrsa bliana tumoideachais d'ábhair oidí a chur ar bun chun ardchumas sa Ghaeilge idir labhairt agus scríobh agus taithí tumoideachais a chinntiú do gach bunmhúinteoir. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh Chraobh na gCeithre Chúirt agus chuidigh Íte Ní Chionnaith, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Mhol Clare Breathnach, Gaelscoileanna Teo., an rún seo go hard ach dúirt sí go raibh tábhachtach gan dearmad a dhéanamh ar mhúinteoirí ag an iar-bhunleibhéal. D'aontaigh Pádraig Ó Baoill, Craobh Bhaile Locha Riach, go mór leis an moladh sin. Aontaíodh go raibh fadhbanna le caighdeán Gaeilge cuid mhaith múinteoirí bunleibhéil. Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Roinn Oideachais a polasaí féin, a mholann ábhar eile anuas ar an nGaeilge féin a mhúineadh trí Ghaeilge do gach dalta bunscoile, a fheidhmiú agus a chur chun cinn
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
ar bhonn eagraithe trí áiseanna, oiliúint, fhoireann bhreise agus liúntais bhreise, a chur ar fáil do scoileanna a chleachtaíonn an dea-chleachtas seo. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh na gCeithre Chúirt agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Rún 24 Creideann an Ard-Fheis seo gur scannalach na hathruithe atá beartaithe san Ord Oideachais (Tuaisceart Éireann) 2006 a imreoidh leatrom arís eile ar an Ghaeilge i dTuaisceart na hÉireann a chuirfidh an Ghaeilge in áit na leathphingine arís agus a laghdóidh deiseanna do dhaoine óga Gaeilge a fhoghlaim ag Eochair-Chéim 4 is ar aghaidh. Éilíonn an Ard-Fheis seo ar Rialtas na Breataine chomhurraim a thabhairt don Ghaeilge leis an mBéarla. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh na gCeithre Chúirt agus chuidigh Íte Ní Chionnaith, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Glacadh le leasú ó Nollaig Ó Gadhra, An Coiste Gnó, i bhfoclaíocht an rúin seo. Beartaíodh 'Rialtas na hÉireann chomh maith le Rialtas na Breataine' a chur isteach ann. Rún 25 Seasann an Ard-Fheis seo leis an nGaeilge sa chóras oideachais agus éilíonn go neartófaí stádas na Gaeilge trí í a mhúineadh go héifeachtach agus go taithneamhach do gach dalta agus mac léinn ó na ranganna naíonán go dtí an Ardteist. Mhol Pádraig Mac Fhearghusa an rún seo thar ceann an Choiste Gnó agus chuidigh
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
97
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Seán Ó Drisceoil leis. Glacadh leis an rún. 15. An tOireachtas Rinne Liam Ó Maolaodha cur i láthair ar obair uile Oireachtas na Gaeilge le bliain anuas. Is iad seo a leanas na nithe is mó a luaigh sé: • Go raibh 1,000 i láthair ag na comórtais amhránaíochta agus damhsa ar an seannós agus bhreathnaigh suas le 370,000 ar na comórtais ar TG4; • Go mbeadh Oireachtas na chéad bhliana eile i gcathair Dhoire den chéad uair; • Go mbeadh Féile na Bealtaine 2006 i dTrá Lí an bhliain sin; • Nach raibh ag éirí le Féile na Bealtaine agus go raibh gá rud éigin nua a dhéanamh léi chun í a fhorbairt; • Go Bord na Leabhar Gaeilge chun duaischiste níos mó a chur ar fáil do na comórtais liteartha; • Go mbeadh duaischiste á chur ar fáil arís don fhoilsitheoireacht agus don scríbhneoireacht; • Go mbeadh TG4 ag déanamh taifid ar bhronnadh na ngradam ag Féile na Bealtaine agus go mbeadh Léacht an Oireachtais á thabhairt ag Dónal Ó Braonáin, Leas-Cheannasaí Raidió na Gaeltachta, ar Mháirtín Ó Cadhain in Óstán an Bhrandon ar 5.00 ar Shatharn an Oireachtais.
Thug Eoghan Ó Súilleabháin tuairisc ar staid reatha na Gaeilge sa chóras oideachais don Ard-Fheis thar ceann na Roinne Oideachais agus Eolaíochta.
Ghabh sé buíochas le foireann Chonradh na Gaeilge, Uachtarán an Oireachtais, Risteard Mac Gabhann, Coiste Náisiúnta an Oireachtais agus a fhoireann féin.
Maidir leis an tríú leibhéal mhínigh sé don Ard-Fheis faoi na cáilíochtaí éagsúla a bhí ag teastáil don mhúinteoireacht.
D'iarr Roibeard Ó Ceallaigh cén fáth nach raibh cuntas airgeadais i Leabhar na hArdFheise agus mhínigh Liam Ó Maolaodha dó nach raibh riamh. Mhol Nollaig Ó Gadhra obair mhór Raidió na Gaeltachta ar an gclúdach a rinne siad ar an Oireachtas. 16. Aoichainteoir - Eoghan Ó Súilleabháin (thar ceann na Roinne Oideachais agus Eolaíochta)
98
Maidir leis an nGaeilge sa bhunoideachas dúirt sé do raibh an curaclam dírithe ar na nithe seo a leanas: Éisteacht, Labhairt, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Feasacht Cultúir, Feasacht Teanga. Ansin bhreathnaigh sé ar an tacaíocht a chuirtear ar fáil chun an curaclam sin a chur i gcrích agus luaigh sé An Clár Tacaíochta do Churaclam na Bunscoile, na cuiditheoirí, cúntóirí teanga agus na háiseanna éagsúla do scoileanna ina bhfuil an Ghaeilge mar mheán teagaisc agus mhol sé Séideán Sí, an pacáiste nua-aimseartha a chuireann an Gúm ar fáil, ach go háirithe. Dúirt sé nach raibh na leabhair a chuirtear ar fáil do na scoileanna ar chaighdeán sách ard. Dúirt sé, chomh maith, go raibh tuarascáil Harris le foilsiú go luath ar chúrsaí Gaeilge sa bhunoideachas. Maidir le cúrsaí Gaeilge ag an dara leibhéal rinne sé briseadh síos ar na rudaí éagsúla a ndéantar tástáil orthu sna scrúduithe ag an dara leibhéal agus bhreathniagh sé ar na staitisticí a bhain le torthaí na hardteistiméireachta sa Ghaeilge.
14. Oideachas (ar leanúint) Rún 26 Molann an Ard-Fheis seo dea-chleachtas luachmhar oideachasúil de chuid na Gaelscolaíochta: an tumoideachas lánGhaeilge sna ranganna naíonán a bhaineann le sainspiorad na Gaelscolaíochta agus cuirfidh Conradh na Gaeilge, ar bhonn leathan eagraithe, i gcoinne aon iarrachta an dea-chleachtas
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
seo a chealú, nó a mhaolú. Mhol Pádraig Mac Fhearghusa an rún seo thar ceann an Choiste Gnó agus chuidigh Seán Ó Drisceoil, An Coiste Gnó, leis. Glacadh leis an rún. Rún 33 Tumoideachas:- Is prionsabal luachmhar oideachasúil de chuid na Gaelscolaíochta an tumoideachas lán-Ghaeilge i ranganna naíonán. Ní hamháin gur prionsabal oideachais é a bhfuil aitheantas náisiúnta agus idirnáisiúnta aige, mar shampla i dTuaisceart na hÉireann agus sa Bhreatain Bheag agus in Albain, ach is ceart é a bhaineann le spiorad sainiúil teangeolaíoch na scoile lán-Ghaeilge a neartú agus a chaomhnú. Déanfaidh Conradh na Gaeilge i gcomhar le Gaelscoileanna, tuismitheoirí, agus pobal na tíre i gcoitinne an ceart seo a chosaint, agus cuirfimid in aghaidh aon iarrachta de chuid na Roinne Oideachais agus Eolaíochta an prionsabal seo a chealú, nó a athrú nó a mhaolú. Mhol Pádraig Mac Fhearghusa an rún seo thar ceann Chraobh Thrá Lí agus chuidigh Breandán Ó Cathasaigh, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 27 Molann an Ard-Fheis seo Ollscoil na hÉireann, Maigh Nuad, agus Anna Ní Ghallachair ach go áirithe, as an obair atá déanta agus á déanamh ar Theastas Eorpach na Gaeilge: córas oiliúna scrúdaithe a thástálann cumas an iarratasóra maidir le labhairt, tuiscint, léamh agus scríobh na teanga bunaithe ar an Mogalra Coiteann Eorpach, agus éilíonn ar an Roinn Oideachais an tionscnamh ríthábhachtach seo a mhaoiniú i gceart. Mhol an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, an rún seo thar ceann Chraobh Átha Bhuí agus chuidigh Seán Ó hAdhmaill, Craobh
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Na Gaeil Óga, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Dúirt Celine Ní Chóchlaigh, Craobh Ó hIcí, gur áis iontach a bhí ann. Rún 28 Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Aire Oideachais agus Eolaíochta go bhforbrófaí dhá shiollabas Ghaeilge do na scrúduithe Stáit: "Teanga na Gaeilge" don fhoghlaimeoir agus "Litríocht na Gaeilge" don chainteoir Gaeilge. Scrúdaítear cumas an iarratasóra maidir le labhairt, tuiscint, léamh agus scríobh na teanga bunaithe ar an Mogalra Coiteann Eorpach i scrúduithe "Teanga na Gaeilge" agus cead ag gach mac léinn an scrúdú sin a shuí. D'Fholódh "Litríocht na Gaeilge" cruinneas, ceart úsáid, litríocht agus saoithiúlacht na Gaeilge agus cead ag gach mac léinn an cúrsa sin a dhéanamh agus an scrúdú sin a shuí. Mhol Colmán ÓRaghallaigh an rún seo thar ceann Chraobh Átha Bhuí. Rinneadh go leor plé ar an rún seo agus ar deireadh aontaíodh gur cheart don Choiste Gnó nua cinneadh a thógáil faoi. Rún 29 Éilíonn an Ard-Fheis seo go mbrostófar chun cinn le bunú an Ionaid Náisiúnta Oideachais i mBaile Bhuirne, Co. Chorcaí, gan a thuilleadh moille. Thit an rún seo. Rún 30 Éilíonn Conradh na Gaeilge ar an rialtas go dtabharfar aird ar mholtaí atá déanta agus a dhéanfar ag coláistí ar fud na tíre maidir le cúrsaí tríú leibhéal trí Ghaeilge a sholáthar agus go gcuirfear na hachmhainní riachtanacha ar fáil do na coláistí chun gur féidir leo na cúrsaí seo a fheidhmiú. Mhol Tomás Mac Ruairí an rún seo thar ceann Choiste Ceantar Bhaile Átha Cliath agus chuidigh Pádraig Ó Baoill, Craobh
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
99
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Bhaile Locha Riach, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 31 Éilíonn Conradh na Gaeilge ar an rialtas socrú a dhéanamh leis na coláistí ar fud na tíre d'fhonn seirbhísí oideachais tríú leibhéal trí Ghaeilge a chur ar fáil go forleathan. Mhol Síle Nic Ruairí an rún seo thar ceann Chraobh Bhréanainn agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 32 Comhdháil a eagrú i gcomhar leis An Roinn Oideachais le plé agus díospóireacht a dhéanamh ar stádas na Gaeilge sa chóras oideachais. Caithfidh gach eagras náisiúnta atá ag plé cúrsaí teangan a bheith i láthair, ina measc INTO, TUI, Foras na Gaeilge, Údarás na Gaeltachta, Gaelscoileanna, CONCOS, agus na coláistí samhraidh. Mhol Colmán Ó Raghallaigh an rún seo thar ceann Chraobh Chathair na Mart agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Dúirt Pádraig Ó Baoill, Craobh Bhaile Locha Riach, go raibh sé fíorthábhachtach gan dearmad a dhéanamh ar mhuintir na Sé Chontae maidir leis an ábhar seo. Rún 34 Ionad Náisiúnta Oideachais: D'fhógair Airí Oideachais agus Eolaíochta i mí na Nollag 1999 agus i mí Meithimh na bliana 2000 go bhforbrófaí Ionad Náisiúnta Oideachais Bhaile Bhuirne. Eilíonn an Ard-Fheis seo go raghfaí ar aghaidh leis an Ionad i mBaile Bhuirne, Co. Chorcaí, gan a thuilleadh moille. Tá géarghá le tacaíocht do mhúineadh trí Ghaeilge agus do mhúineadh na Gaeilge féin. Tá gá le taighde leanúnach ar mhúineadh na teanga, le háiseanna teagaisc a fhorbairt, agus le hoiliúint agus
100
tacaíocht a chur ar fáil do mhúinteoirí agus do lucht comhairle agus pleanála san oideachas. Comhlíonadh an Rialtas a chlár oibre mar a gealladh agus tógtar Ionad Náisiúnta Oideachais Bhaile Bhuirne. Mhol Pádraig Mac Fhearghusa an rún seo thar ceann Chraobh Thrá Lí agus chuidigh Donnchadh Ó hAodha, Dáil na Mumhan, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Mhol Donnchadh Ó hAodha go gcuirfí an rún seo thuas chuig an Aire Oideachais agus Eolaíochta láithreach. Rún 36 Is cúis díomá do Chonradh na Gaeilge na hathruithe a rinne an Rialtas (An Roinn Oideachais is Eolaíochta) le déanaí ar Acht Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Iarrann an Conradh dá réir go bhféachfaidh an tAire Oideachais chuige go ndeimhneofar feasta cúrsaí céime trí mheán na Gaeilge thar raon leathan ábhar má tá an Rialtas dáiríre faoin dátheangachas. Mhol Nollaig Ó Gadhra an rún seo thar ceann an Choiste Gnó agus chuidigh Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún Práinne Éilíónn an Ard-Fheis seo go ngníomhóidh Conradh na Gaeilge le go neartófar stádas na Gaeilge sna córais oideachais ar fud na hÉireann Mhol Seán Ó hAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga, an rún seo agus chuidigh Pádraig Ó Baoill, Craobh Bhaile Locha Riach, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. 17. Ionad agus Dáta na hArd-Fheise 2007 Mhol Colmán Ó Raghallaigh, Coiste Dúiche Mhaigh Eo, go dtógfaí an Ard-Fheis go Cathair na Mart don bhliain 2007. Mhol Pádraig Mac Fhearghusa, Craobh Thrá Lí go dtógfaí go Trá Lí í. Ar deireadh thóg
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Pádraig Mac Fhearghusa siar a mholadh agus aontaíodh gur i gCathair na Mart a bheadh an Ard-Fheis do 2007. 18. Tuairisc Ógras Thug Maedhbh Ní Dhónaill, stiúrthóir Ógras, tuairisc don Ard-Fheis ar obair na bliana. Rinne sí cur síos ar na mórócáidí seo a leanas: • Cluichí Tailteann Ógras • Scléip na hÓige ag an Oireachtas • Imeachtaí Óg-Ógras • Na Campaí Samhraidh • Tionscnamh Bendigeidfran • Cúrsa Cosaint Leanaí Ghabh sí buíochas mór lena foireann in Ógras agus, dár ndóigh, leis an gConradh.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
20. An Eagraíocht agus Timireacht Rún 6 I gcomhthéacs bhliain oibre na heagraíochta agus an brú oibre a bhaineann le Seachtain na Gaeilge agus an Bailiúchán Náisiúnta molann an Ard-Fheis seo don Choiste Gnó nua dátaí na hArd-Fheise a athrú. Mhol Aoife Ní Scolaí, Craobh na Gaillimhe, an rún seo agus chuidigh Seán Ó Drisceoil, Craobh an Athar Uí Ghríofa, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 7 Molann an Ard-Fheis seo an scéim Síntiús na nGael agus iarrann sé tacaíocht ó gach ball agus ó gach craobh.
19. Na Cuntais Airgid Labhair an tArd-Rúnaí, Julian de Spáinn, faoi na cuntais airgid agus d'fhreagair sé ceisteanna a tháinig chun cinn ó lucht na hArd-Fheise. Dúirt Nollaig Ó Gadhra, Craobh an Athar Uí Ghríofa, go raibh sé mar chéad phríoracht na fiacha a ghlanadh. Dúirt Celine Ní Chóchlaigh, Craobh Ó hIcí, go raibh sé scannalach go raibh fiacha chomh hard sin ag an gConradh agus go raibh géarghá leis an mBailiúchán Náisiúnta a eagrú i gceart.
Mhol Seán Ó Drisceoil, Coiste Dúiche na Gaillimhe, an rún seo agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún.
Rún 47 Molann an Ard-Fheis go ndéanfar atheagrú iomlán ar an mBailiúchán Náisiúnta.
Go gcuirfeadh Conradh na Gaeilge moltaí iMeasc maidir leis an nGaeilge a chur chun cinn i measc inimirceoirí isteach in aon aighneacht don Stát maidir leis an nGaeilge, agus go bhféachfadh Conradh na Gaeilge leis na moltaí sin a chur i ngníomh oiread agus is féidir chomh maith.
Mhol Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, an rún seo agus chuidigh Nollaig Ó Gadhra, Craobh an Athar Uí Ghríofa leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Maidir le Síntiús na nGael thug an tUachtarán, Dáithí Mac Cárthaigh, le fios nach raibh ach ochtar istigh air ag an bpointe seo. Glacadh leis na cuntais.
Rún 8 agus 9 Go ndéanfadh Conradh na Gaeilge bearta sonracha le hinimirceoirí agus Nua-Éireannaigh a thabhairt isteach agus a chuimsiú i saol na Gaeilge agus i gcúrsaí foghlamtha na Gaeilge ionas nach bhfásfaidh pobail na Nua-Éireannach agus na Gaeilge amach óna chéile.
Thit an dá rún seo. Rún 10 Tréaslaíonn Craobh Móibhí leis an ArdRúnaí nua, Julian de Spáinn, agus guíonn muid gach rath air sa phost nua, agus
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
101
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
tairiscíonn Craobh Móibhí tacaíocht agus comhoibriú na craoibhe dó sa todhchaí. Thit an rún seo. Rún 11 Molann an Ard-Fheis don Choiste Gnó meitheal oibre ar a mbeidh ionadaithe den eagras sa 22 chontae agus de Chomhaltas Uladh a bhunú d'fhonn teacht ar mholtaí i gcóir Bunreachta nua-aimseartha a dhréachtadh do Chonradh na Gaeilge. Mhol Tomás Mac Ruairí, Coiste Cheantar Bhaile Átha Cliath, an rún seo agus chuidigh Nollaig Ó Gadhra, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 12 Molann an Ard-Fheis seo go dtosódh an Conradh léacht bliantúil ar ábhar téagartha faoi theideal 'Léacht Chonradh na Gaeilge' agus go reáchtáilfí an léacht seo in ionaid éagsúla ó bhliain go bliain. Mhol Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, an rún seo agus chuidigh Seán Ó Ceallaigh, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. D'aontaigh Seán Ó Ceallaigh agus Pádraig Mac Fhearghusa go mór leis an moladh seo. Rún 13 Aithníonn an Ard-Fheis seo gurbh é cuspóir na heagraíochta pobal náisiúnta saor Gaelach a chothú (Bunreacht 1.2) ar mhaithe le saoirse pholaitiúil, eacnamúil, shóisialta agus cultúir (Bunreacht 1.4), creidimid gur cheart cloí le prionsabal na neodrachta agus gan tacú le cogadh idirnáisiúnta ar bith. Mhol Pádraig Ó Baoill, Craobh Bhaile Locha Riach an rún seo agus chuidigh cuidíodh leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 14 Éilíonn an Ard-Fheis seo íomhá fhuinniúil
102
agus spleodrach Chonradh na Gaeilge a fhorbairt, agus ag tógaint san áireamh fiúntas gníomhairí teanga leis na blianta taithí, go mbeidh ar a laghad, idir 1/4 agus 1/3 de Choiste Ghnó Chonradh na Gaeilge faoi 30 bliain d'aois agus go nglacfar seo san áireamh mar chuid den athstruchtúrú ar an Chonradh tríd an phlean 3 bliana. Mhol Seán Ó hAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga, an rún seo agus chuidigh Ciarán Mac Fhearghusa, An Coiste Gnó leis an moladh sin. Dúirt Breandán Ó Cathasaigh, An Coiste Gnó, go gcaithfeadh an Conradh a bheith cúramach faoi rún den chineál sin agus d'aontaigh Máire Ní Laoire, An Coiste Gnó, leis. Dúirt Seán Ó hAdhmaill go raibh baill an Chonartha ag gabháil in aois agus go raibh géarghá le fuil óg san eagraíocht. Thit an rún. Rún 15 Iarann an Ard-Fheis seo smaointe nua maoinithe agus taithí nua-aimseartha cuntasóireachta agus airgeadais a chur i bhfeidhm i gConradh na Gaeilge, agus ag tógaint san áireamh an gá le taithí sheasmhach airgeadais ag gníomhairí leis na blianta taithí, go mbeidh ar a laghad, idir 1/5 agus 1/4 de Bhuanchoiste Chonradh na Gaeilge faoi 30 bliain d'aois agus go nglacfar seo san áireamh mar chuid den athstruchtúrú ar an Chonradh tríd an phlean 3 bliana. Mhol Seán Ó hAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga, an rún seo agus chuidigh Ciarán Mac Fhearghusa, An Coiste Gnó leis an moladh sin. Thit an rún. Rún 17 Glaonn an Ard-Fheis seo, chun íomhá fhuinniúil agus spleodrach de Chonradh na Gaeilge a fhorbairt, agus ag tógaint san
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
áireamh fiúntacht gníomhairí teanga leis na blianta taithí, go mbeidh ar a laghad, idir 1/4 agus 1/3 de Choiste Gnó Chonradh na Gaeilge faoi 30 bliain d'aois agus go nglacfar seo san áireamh mar chuid den athstruchtúrú ar an Chonradh tríd an bplean 3 bliana. Mhol Seán Ó hAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga, an rún seo agus chuidigh Ciarán Mac Fhearghusa, An Coiste Gnó leis an moladh sin. Thit an rún. Rún 16 Glaonn an Ard-Fheis seo, go n-úsáidfeadh Conradh na Gaeilge na coincheapa éagsúla pleanála teanga chun aidhmeanna an Chonartha, ó thaobh chur chun cinn na Gaeilge de, a bhaint amach. Mhol Félim Borland, Craobh Chumann Gaelach Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, an rún seo agus chuidigh Ciarán Mac Fhearghusa, An Coiste Gnó leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 19 Go dtugann an Ard-Fheis seo treoir don Choiste Gnó nua gníomhú chun go mbeadh craobh láidir amháin, ar a laghad, ag feidhmiú i ngach contae roimh ArdFheis 2007. Mhol Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse,, an rún seo agus chuidigh Celine Ní Chóchlaigh, Craobh Ó hIcí, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. 20. Cearta Rún 37 Molann an Ard-Fheis seo an obair atá déanta ag POBAL ag ullmhú dréachtAchta Gaeilge do na Sé Chontae agus leanfaidh Conradh na Gaeilge ag comhoibriú le POBAL chun go n-achtófaí ina dhlí é. Mhol Seán ÓhAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga,, an rún seo agus chuidigh Máire Ní
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Laoire, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 38 Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Aire Dlí agus Cirt dianchúrsa Gaeilge a eagrú d'earcaigh nua sa Gharda Síochána, idir iad a rugadh in Éirinn agus iad a rugadh thar sáile, nach bhfuil cumas leibhéal A2 de Theastas Eorpach na Gaeilge acu, go mbaine siad amach leibhéal A2 de Theastas Eorpach na Gaeilge sara dtosaíonn siad ar an gcúrsa oiliúna i gColáiste an Gharda Shíochána. Mhol Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, an rún seo agus chuidigh Celine Ní Chóchlaigh, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 39 Éilíonn an Ard-Fheis seo ar an Aire Dlí agus Cirt a chinntiú go bhfuil cumas Gaeilge ag leibhéal B2 ar a laghad ag gach earcach Garda, idir iad a rugadh in Éirinn agus iad a rugadh thar sáile, sara gcáilíonn sé nó sí ina b(h)all den Gharda Síochána. Mhol Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, an rún seo agus chuidigh Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 40 Mhol Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, an rún seo agus chuidigh Celine Ní Chóchlaigh, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Mhol Celine Ní Chóchlaigh, Craobh Charraig na Siúire, an rún seo agus chuidigh Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 41 Éilíonn an Ard-Fheis seo, ar an Chonradh stocaireacht a dhéanamh ar cheardchumainn, pháirtithe polaitiúla, eagraíochtaí
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
103
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
deonacha, agus ar chomhlachtaí príobháideacha maidir le polasaí Gaeilge (ag úsáid an Achta Teanga mar mhúnla) a dhearadh agus a chur i bhfeidhm sna heagrais, sna páirtithe agus sna comhlachtaí sin. Mhol Seán Ó hAdhmaill, Na Gaeil Óga, an rún seo agus chuidigh Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 42 Éilíonn an ardfheis seo, ar Chonradh na Gaeilge DVD eolais a dhearadh chun seoladh thart ar mheánscoileanna na hÉireann, thuaidh agus theas a mhíníonn Cearta Teanga atá nó ar chóir go mbeadh ag Gaeilgeoirí, na deiseanna fostaíochta agus úsáide atá ann don Ghaeilge. Mhol Félim Borland, Craobh Chumann Gaelach Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, an rún seo agus chuidigh Tadhg Ó Rodaigh, Craobh Na Gaeil Óga, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 43 Go dtugann an Ard-Fheis seo treoir don Choiste Gnó nua buan-fhochoiste a cheapadh d'fhonn súil ghéar a choinneáil ar fheidhmiú Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 i réimse an státchórais. Mhol Seán ÓCeallaigh, Craobh na hInse, an rún seo agus chuidigh Nollaig ÓGadhra, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. 21. Torthaí Thoghchán an Bhuanchoiste Toghadh na daoine seo a leanas san ord seo a leanas do Bhuanchoiste an Chonartha: Tomás Mac Ruairí, Félim Borland, Jacqueline Uí Mhuirí, Helen Ó Murchú. 22. Rúin Eile Rún 48 Iarrann Conradh na Gaeilge ar na baill uilig de Dháil agus de Sheanad Éireann aontú ar chomhpholasaí dearfach, céimithe do chur chun cinn na Gaeilge ar gach leibhéal
104
sa tsochaí agus nach mbeifear a thuilleadh ag sárú a chéile ar mhaithe le polaitíocht. Mhol Tomás Mac Ruairí, Craobh Bhréanainn, an rún seo agus chuidigh Seán Ó Ceallaigh, An Coiste Gnó, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 49 Is cúis imní é a laghad atá á rá faoi aisling dhátheangach na hÉireann i Gcomhthéacs na cainte faoi 1916 faoi láthair agus ba cheart clár forbartha 10 mbliana a bheith ag gach rannóg rialtais i dtreo is go mbeidh rud éigin fiúntach le comóradh i 2016. Mhol Nollaig Ó Gadhra, Craobh an Athar Uí Ghríofa, an rún seo agus chuidigh Seán Ó hAdhmaill, Craobh Na Gaeil Óga, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. Rún 50 Go dtreiseofaí go mór córas dáileacháin ÁIS agus go méadófaí go mór a chuid acmhainní le spriocanna a chláir oibre a chur i ngníomh.Thit an rún seo Rún 51 Go nglacann an Ard Fheis seo: (i) Go bhfuil géarghá ag gluaiseacht na Gaeilge le duine a fhostú ar bhonn lánaimseartha i ngach contae sa tír iomlán, faoi mar atá sa Chlár, i nGaillimh agus i Maigh Eo chun an Ghaeilge a chur chun cinn go leanúnach i measc an phobail agus (ii) Go n-iarrfaimid ar an gCoiste Gnó nua dul i gcomhairle le Foras na Gaeilge chun an scéim fhorbartha seo a mhaoiniú ar chostas €1.75 milliún in aghaidh na bliana. Mhol Seán Ó Ceallaigh, Craobh na hInse, an rún seo agus chuidigh Jacqueline Uí Mhuirí, Craobh na Gaillimhe, leis an moladh sin. Glacadh leis an rún. 23. Clódhanna Teoranta Mhol Tomás Mac Ruairí tuairisc Clódhanna Teoranta agus chuidigh Domhnall Ó Loingsigh leis an moladh sin.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
12. AITHEASC AN UACHTARÁIN AG ARD-FHEIS 2006 Bhí bliain bhisiúil go maith ag saol na t-iliomad seirbhísí ar fáil trína meán, atá in Gaeilge trí chéile agus ag Conradh na úsáid ag aicme na cumhachta agus an Gaeilge ach go háirithe ón Ard-fheis seo airgid agus a bhfuil saol bríomhar caite i gCorcaigh. Is cúis bhróid domsa cultúrtha agus sóisialta ag baint léi cuirmar Uachtarán ar Chonradh na Gaeilge fidh siad suim inti agus rachaidh siad léi. go raibh ról lárnach ag an gConradh i gcuid mhór dár baineadh amach agus Go dtí le déanaí is í an taithí a bhí againn mar phobal teanga ná ár dteanga a bheileanfaidh sé sin. th dúnta amach ó na réimse ab airde Ná dearmadaimís gur eagraíocht feach- agus ba ghradamúla sa saol agus gan tasaíochta agus stocaireachta thar a pioc seirbhísí a bheith ar fáil dúinn inár bheith éifeachtach é Conradh na Gaeilge. dteanga féin. Ní haon ionadh mar sin Le blianta beaga anuas d'éirigh linn ní leisce a bheith ar dhaoine dul le Gaeilge. hamháin corr a bhaint as saol na hÉireann ach d'éirigh linn corr a bhaint as saol Tuigimidne agus thuigeamar le fada gur agus as polaitíocht na hEorpa chomh féidir iompraíocht an duine a athrú ach na maith. Ná dearmadaimís ach oiread gur toscaí a imríonn tionchar ar an duine a trí chomhoibriú le heagrais agus le athrú. Cuimhnítear ar an gcaoch-chló a daoine eile is ea a d'éirigh linn an méid tháinig ar mheoin an phobail i leith tobac sin a bhaint amach agus leanfaidh an cur a chaitheamh agus ar an athrú iompraíochta a lean é. Is polasaí, pleanáil chuige sin. agus gníomh Stáit faoi deara an athrú Is fada ó shásúil atá cúrsaí na Gaeilge in meoin agus iompraíochta seo i leith Éirinn, áfach, agus tá dúshláin mhóra tobac. Teastaíonn an cur chuige céanna i romhainn go háirithe maidir le múineadh leith iompraíochta teanga: teastaíonn na Gaeilge agus múineadh trí Ghaeilge plean gnímh náisiúnta don Ghaeilge. sna córais oideachais thuaidh agus theas agus le seachadadh na teanga ó ghlúin Is cúis bhróid dúinn agus céim sa treo go glúin. Ní thiocfaimid ar réiteach nó ar cheart sa chomhthéacs sin an scéala a leigheas na ndúshlán sin gan aghaidh a tháinig chugainn an 13ú Meitheamh 2005 thabhairt ar ionad na Gaeilge i sochaí na go raibh rialachán 1/1958 de Chomhairle hÉireann trí chéile agus ar na fórsaí a na nAirí leasaithe agus go mbeadh feiimríonn tionchar ar an rogha a dhéanann dhm leis an nGaeilge mar theanga daoine dul le Gaeilge agus í a thabhairt ar oifigiúil oibre den Aontas Eorpach ó lá aghaidh dá gclann nó ar an láimh eile cúl coille 2007 ar aghaidh. a thabhairt léi nó neamhaird a dhéanamh Is cúis bhróid an cinneadh seo dúinn toisc di. an ról lárnach a d'imir Conradh na Tá an-cheangal idir an stádas atá ag Gaeilge sa bhfeachtas sin, feachtas a teanga agus an claonadh a bhíonn i comhordaíodh as Ardoifig an Chonartha i ndaoine dul léi. Má fheictear do dhaoine gcomhar leis na Gaeil Óga, le Comhdháil gur teanga í a bhfuil feidhm léi, a bhfuil an Náisiúnta na Gaeilge agus, ar ndóigh, le
106
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Padraig Ó Laighin. Tá moladh ar leith ag dul do Aoife Ni Scolaí, IarPhríomhfheidhmeannach gníomhach an Chonartha agus do Dheirdre Ní Mhuirí Iar-fheidhmeannach an Chonartha as an bhfeachtas a chomhordú agus do Julian de Spáinn as comhordú a dhéanamh ar AN LÁ MÓR: mórshiúil bhuaiceach STADÁIS ar an 24ú Aibreán 2004. Teastaíonn eolas ar 2 theanga oifigiúla Eorpacha ar a laghad chun cur isteach ar phost ar bith leis an AE. Is acmhainn anois an Ghaeilge ar mhargadh fostaíochta na hEorpa agus imreoidh sé sin tionchar chun feabhais sa seomra ranga de réir a chéile. Tiocfaidh dlí na hEorpa, ar a bhfuil 75% de dhlí na hÉireann bunaithe, chugainn as Gaeilge agus as Béarla araon agus cloisfear an Ghaeilge in úsáid i ngnóthaí Pharlaimint agus institiúidí eile na hEorpa: Imreoidh sé sin tionchar chun feabhais ar mheoin lucht Stáit, cumhachta agus dlí de réir a chéile. Thar aon rud eile dúisíodh agus pléadh ceist Ghaeilge ar bhonn náisiúnta agus in ainneoin freasúra ó naimhde na teanga thugamar linn muintir na hÉireann agus bhí an bua againn. Tacaíonn stádas na Gaeilge san AE le stádas na Gaeilge in Éirinn. Tugann se comhthéacs agus tuiscintí idirnáisiúnta ilteangacha dár gcás agus dar n-éileamh ar sheirbhisí trínár dteanga féin agus go n-úsaidfí an Ghaeilge i ngnóthaí oifigiúla. Agus an tAcht Teanga ag dul tríd an Oireachtas rinne Conradh na Gaeilge dianstocaireacht chun é a láidriú. Le bliain anuas tá go leor leor aighneachtaí curtha chuig comhlachtaí Stáit a raibh scéimeanna teagan faoin Acht á n-ullmhu
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
acu ag an Ardoifig agus ag Oifig na Gaillimhe agus tá treoir agus tacaíocht tugtha do chraobhacha áitiúla chun aighneachtaí a chur chuig comhairlí áitiúla a raibh scéimeanna á n-ullmhú acu. Leanfaidh sé seo. Ní foláir dúinn, conraitheoirí, seirbhisí Gaeilge a éileamh. In ainneoin go bhfuil comhthéacs ann chun feabhais, is fada ó shásúil atá cúrsaí: tríd is tríd is fórsa ar son an Bhéarla agus in aghaidh na Gaeilge atá sa Stát Éireannach: mar shampla is minic a deirtear le tuismitheoirí atá ag tógáil páiste le Gaeilge agus a bhfuil teiripe cainte ag teastáil ón bpáiste sin Béarla a labhairt leis. Is iad na Sé Chontae an t-aon dúiche in Oileáin Iarthair na hEorpa nach bhfuil cosaint reachtúil ag an teanga dúchais ann. Má tá bláthú na Gaeilge le leanúint sna Sé Chontae ní foláir cosaint reachtúil a bheith ann don Ghaeilge agus de lucht a labhartha, cosaint reachtúil a chinnteodh seirbhisí agus oideachas trí Ghaeilge agus úsáid na teanga i ngnóthaí poiblí. Thacaíomar agus tacaímid le feachtas POBAL go n-achtófaí Acht na Gaeilge don Tuaisceart. Chuige sin, d'eagraigh muid seimineár i mBeal Feirste an 3ú Meán Fómhair, 2005, i gcomhar le POBAL ag a labhair ionadaithe ó Shinn Féin agus ón SDLP ag tacú leis an bhfeachtas. Leanamar le tacaíocht, le hionchur agus le comhairle agus anois tacaímid go hiomlán le dreacht-Acht POBAL agus leis an bhfeachtas go nachtóidh Westminister ina dhlí é. Le blianta beaga anuas tá géarchéim teanga á cruthú i roinnt limistéar
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
107
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Gaeltachta ag pleanáil agus forbairt mhíoiriúnach. Is féidir le pobal Gaeltachta cúpla teaghlach Béarla a chomhshamhlú isteach sa phobal thar am, ach má thagann go leor teaghlach Béarla isteach in aon léim ámhain is athrú teanga ó Ghaeilge go Béarla a chuirtear i gcrích. Mar shampla idir 1996 agus 2002 tógadh 39 teach eastáit sa Spidéal, Co. na Gaillimhe agus thit líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge ann ó 74% go 68% . Sa Rinn, Co. Phort Láirge thit líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge ó 60% go 43% sa tréimhse chéanna, tráth a tógadh 34 teach eastáit ann. Thug Conradh na Gaeilge an ghéarchéim seo chun solais ag seimineár Oireachtas na Samhna 2004. Taca an ama sin chuir Coiste Ghlór na nGael an Spidéil i gcoinne togáil eastáit eile ar an mbaile gan choinníoll sásúil teanga. Chuir Donncha Ó hÉalaithe i gcoinne eastáit tithíochta a thógáil gan choinníoll teanga i mBaile an Fheirtéirigh agus chuir Páid Ó Donnchú i gcoinne eastáit gan choinníoll teanga a thógáilsna Forbacha. Reáchtáil an Bord Pleanála éisteacht phoiblí ó bhéal chun polasaí a leagan síos i leith na n-eastát tithíochta sa Ghaeltacht. Thug an Conradh lántacaíocht do mhuintir na Gaeltachta a sheas leis an teanga sna cásanna seo. Chuir craobhacha an Chonartha aighneachtaí tacaíochta faoi bhráid an Bhoird agus ghníomhaigh mé mar abhcóide gan táille ag an éisteacht thar a gceann. Tháinig breith an Bhoird Phleanála amach ar 21ú Aibreán, 2005, agus tá an Bord Pleanála ag cur coinníollacha teanga i bhfeidhm ó shin ar eastáit tithíochta
108
sa Ghaeltacht sa chás go ndéantar achomharc chuige. Bunaíodh AIRDEALL faoi chúram Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge chun faire ar iarratais phleanála sna limistéir Ghaeltachta agus tá an Conradh rannpháirteach ann. Tá achomhraic curtha isteach faoi iarratais phleanála ar eastáit ar fud na Gaeltachta ag AIRDEALL i gcomhar le muintir na háite agus mar thaca leo. Tá an-mholadh ag dul do Phádraig Ó Ceithearnaigh as an obair seo a stiúradh. Chuir an Conradh aighneacht faoi bhráid Chomhairle Contae Dhún na nGall maidir leis an bplean forbartha atá á ullmhu faoi láthair agus aighneacht eile faoi Threoirlínte Bainisteoireachta Forbartha an Rialtais. In ainneoin go bhfuil ról níos gníomhaí glactha ag Údarás na Gaeltachta, ní foláir don Stát trí chéile tabhairt faoi mhionphleanáil teanga sna limistéir Ghaeltachta go léir a bhfuil pobal inmhaireachtála Gaeilge iontu agus na hacmhainní cuí a chur ar fáil chuige sin má tá an córas pleanála chun bheith ina chuid den réiteach seachas ina chuid den dúshlán o thaobh shlánú na Gaeilge de. Tá Conradh na Gaeilge ag rá le fada an lá nach mó ná sásúil atá cúrsaí na Gaeilge sa chóras oideachais thuaidh agus theas. Is mó constaic a chuirtear roimh an earnáil Ghaeltachta agus Ghaelscolaíochta. Is deacair gaelscoil nua a bhunú. Nil córas ar leith ann chun múinteoirí a oiliúint sa tumoideachas. Is fada o shásúil atá cúrsaí o thaobh téacsleabhar agus acmhainní eile teagaisc agus ó thaobh na Gaeilge mar ábhar don
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
chainteoir dúchais. In ainneoin gur iompaíodh an fód i mBaile Bhuirne i 2000, is cosúil an-fhreasúra a bheith anois ann roimh dhul ar aghaidh leis an ionad oideachais ann a thabharfadh faoin easpa seo acmhainní a leigheas. An 14ú Iúil, 2005, in Amharclann Emmet i gColáiste na Tríonóide, d'eagraigh Conradh na Gaeilge Comhdháil Idirnáisiúnta Oideachais, ar mhúineadh agus ar fhoghlaim teangacha chun tabhairt faoin mbealach is fearr chun polasaí Chomhairle na hEorpa .i. ardchumas i dtrí theanga a bheith ag gach saoránach Eorpach a thabhairt i gcrích i gcomhthéacs na hÉireann. Sheol an tAire Oideachais agus Eolaíochta Máire Ní Ainifín, TD, an chomhdháil. Roimh bhua Stádais, is í an tuiscint choitianta a baineadh as an aidhm sin i gcomhthéacs na hÉireann ná an Béarla agus dhá theanga ón iasacht. Agus bua stádais againn thugamar faoin tuiscint seo a athrú agus a áiteamh go mbainfí an aidhm Eorpach seo amach sa chomhthéacs Éireannach trí dhaoine a chumasú sa Ghaeilge, sa Bhéarla agus i dteanga ón iasacht. Phléigh saineolaithe an cheist: Caoimhe Máirtín, iar-Cheann Marino; John Harris, Coláiste na Tríonóide; Muireann Ní Mhóráin, An Chomhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta; Muiris Ó Laoire, Institiúid Teicneolaíochta Thrá Lí; Mary Ruane, Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath; Dónal Ó hAiniféin, Uachtarán Gaelscoileanna; Colmán Ó Raghallaigh, múinteoir meánscoile ó Mhaigh Eo; chomh maith le cainteoirí ón tSualainn, Maí Beijer, agus ó Thír na mBascach; Nahia Intxausi.
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Pléadh oiliúint múinteoirí agus múineadh na Gaeilge go mion ag seimineár Oireachtas na Samhna 2005 ag a labhair Caoimhe Máirtín, Dónal O hAiniféin, Pól Ruiséal, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, Anna Ní Ghallachair, Ollscoil na hÉireann, Má Nuad, agus Seosamh Mac Donnchadha, Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge. Ó thaobh mhúineadh na Gaeilge de, is iad na príomhmholtaí a tháinig chun cinn mar aidhmeanna gearrthéarmacha (laistigh de 5 bliana): - Go dtabharfadh gach ábhar oide tréimhse bliana acadúla dá chúrsa traenála ar thumoideachas i mioncholáiste lán-Ghaeilge ag foghlaim faoin tumoideachas agus tríd an tumoideachas. Chinnteodh seo cumas sásúil sa Ghaeilge do gach múinteoir bunscoile as seo amach. Moladh deis a bheith ag mic léinn an cúrsa iomlán a dhéanamh trí Ghaeilge dá mba mhian leo. - Go múinfí ábhar de bhreis ar an nGaeilge trí Ghaeilge do gach dalta bunscoile. Dheimhnigh an Dr John Harris, Coláiste na Tríonóide, go bhfaigheann c.30,000 dalta bunscoile oideachas lánGhaeilge faoi láthair agus, anuas air sin, go múintear ábhar breise nó abhair bhreise trí Ghaeilge do c.116,000 dalta eile. Mhol an Dr. Harris modh seo an pháirt-tumoideachais mar mhodh éifeachach sna scoileanna Béarla agus dheimhnigh go n-éiríonn leis i gcóras atá, tríd is tríd, ag teip daltaí a chumasú sa Ghaeilge. - Go bhforbrófaí dhá shiollabas don Ghaeilge ag an dara leibhéal: "Teanga na Gaeilge" agus "Litríocht na Gaeilge". Scrúdaítear cumas an iarratasóra maidir le labhairt, tuiscint, léamh agus le scríobh na teanga bunaithe ar an bhFráma
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
109
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
Coiteann Eorpach i scrúduithe "Teanga na Gaeilge" agus cead ag gach mac léinn an scrúdú sin a shuí. Folóidh "Litríocht na Gaeilge" cruinneas, ceart úsáid, litríocht agus saoithiúlacht na Gaeilge agus cead ag gach mac léinn an cúrsa sin a dhéanamh agus an scrúdú sin a shuí.
Chuir an Conradh agus na Gaeil Óga picéad ar oifigí Fhine Gael. D'eagraigh Conradh na Gaeilge feachtas sna meáin agus spreagamar daoine chun litreacha a scríobh chuig Enda Kenny ag míniú dó go raibh dul amú air. Bhi cruinniú agamsa agus ag an Ardrúnaí le Enda Kenny agus mhíníomar an scéal dó.
Mhúinfí "Teanga na Gaeilge" sna scoileanna Béarla agus bhronnfaí pointí CAO ag dul don toradh a bhainfí amach, rud a spreagfadh tuismitheoirí forásacha chun mic léinn a chur ar chúrsaí breise samhraidh agus eile agus a d'ardódh caighdeáin. Ar ndóigh, ba bhuntáiste don chainteoir laethúil Gaeilge a leithéid de leagan amach agus marcanna agus pointí a bheith ar fáil ar an tslí sin. Mhúinfí "Litríocht na Gaeilge" sna scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge chun freastal ar riachtanais na gcainteoirí laethúla agus chun iad a ullmhu don mhargadh fostaíochta Gaeilge. Bheadh an t-ábhar seo á dhéanamh ag mic léinn eile le cumas maith Gaeilge sa tslí chéanna is a dtugann mic léinn le cumas maith sa mhatamaitic faoin matamaitic fheidhmeach faoi láthair: ábhar breise don dream cumasach, beart eile a d'ardódh caighdeáin. Foilsíodh alt liomsa san Irish Times 28 Eanáir ag míniú na moltaí seo.
Is í ceist na Gaeilge sa chóras oideachais tosaíocht mhór na bliana seo chugainn agus Olltoghcháin 2007. Gan leigheas ar an gceist seo, titfidh gach rud eile ar lár. I mí Iúil mhaígh roinnt áitreabhóirí i Maigh Cuilinn, Contae na Gaillimhe, go gcuirfeadh ionad cónaithe sealadach d'iarratasóirí tearmainn ann isteach ar úsáid na Gaeilge go háitiúil. Dhiúltaigh Conradh na Gaeilge do na hargóintí seafóideacha seo agus rinne mé agallamh ar Morning Ireland.
Tháinig roinn moltaí diúltacha chun cinn maidir leis an nGaeilge sa chóras oideachais le bliain chomh maith. Is céim thubaisteach ar chúl a bheadh ann dá nglacfaí leis an moladh a rinne ceannaire Fhine Gael, Enda Kenny, TD, ar 11ú Samhain, 2005: go mbeadh an Ghaeilge roghnach don Ardteist. Ó tharla an cheist a bheith pléite amach againn mar eagraíocht, bhíomar in ann tabhairt faoin díospóireacht le moltaí dár gcuid féin seachas ag iarraidh córas, nach bhfuil ag éirí leis, a chosaint.
110
Mhínigh mé cé gur chuir uirbiú tapaidh sa Ghaeltacht le hais Chathair na Gaillimhe isteach ar úsáid na Gaeilge go háitiúil gur cheist eile ar fad í seo agus gur dhiúltaigh Conradh na Gaeilge don iarracht shoiniciúil sin mí-úsáid a bhaint as an nGaeilge chun cos ar bholg a imirt ar na daoine seo atá sách buailte cheana féin. Nuair a d'fhógair an tAire Dlí agus Cirt beartas chun Gardaí a earcú ó na pobail eiteacha chun go mbeadh an fórsa ionadaíoch ar mhuintir na hÉireann ar fad, thacaigh an Conradh leis. Is fada cúrsa Gaeilge ina gcur i gcéill i measc na nGardaí agus ghlacamar leis seo mar dheis chun ceist na Gaeilge sa Gharda Síochána a réiteach a bhonn sásúil. Tá Teastas Eorpach na Gaeilge forbartha ag Ollscoil na hÉireann, Maigh Nuad: curaclam agus córas measúnachta teanga nascaithe leis an bhFráma Coiteann Eorpach atá an-oiriúnach chun earcaigh
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
Conradh na Gaeilge
Ghardaí a chumasú agus a mheasúnú go réadúil eolaíoch mar chuid dá gcuid traenála. Is cur chuige é seo is féidir a úsáid le hearcaigh a bhí ar scoil anseo agus thar sáile araon. Is léir nach gá do gach Garda a bheith ina "údar" ar an nGaeilge ach sa chomhthéacs dlíthiúil agus bunreachtúil is gá cumas oibre cumarsáide a bheith ag gach Garda chun plé go praiticiúil leis an bPobal as Gaeilge: treoracha a thabhairt agus a ghlacadh, ainm agus seoladh a ghlacadh, tástáil anála a chur ar dhuine, rabhadh a thabhairt, srl… agus saorchomhrá eile a bhaineann lena chuid cúraimí. Is ionann an leibhéal cumais seo agus B2 ar an bhFráma Coiteann Eorpach, agus ba fhurasta é a bhaint amach thar an tréimhse 2 bhliana traenála. Féadfar leibhéil chumais níos airde dul le dualgas trí Ghaeilge nó sa Ghaeltacht. Murarbh fhéidir le gach Garda cumarsáid a dhéanamh leis an bPobal as Gaeilge, déanfar imeallú ar an teanga. Mar shampla, go dtabharfaí ordú don té a labhraíonn Gaeilge le Garda, Béarla a labhairt nó go ngabhfaí é. D'eagraigh an Conradh feachtas sna meáin agus ag spreagadh daoine chun litreacha a scríobh chuig an Aire Dlí agus Cirt. Bhi cruinniú agamsa agus ag an Ardrúnaí leis an Aire Mac Dubhghaill. Dúirt an tAire go raibh seo mar aidhm aige féin B2 a bheith ag gach garda agus thug sé treoir go mbuailfinn agus an tArdrúnaí le lucht ceannais Choláiste an Gharda Síochana sa Teampaill Mor. Tá an feachtas seo á rith i gcomhar le iMEASC, eagraíocht na n-imirceoirí le Gaeilge agus na nGaeilgeoirí a bhfuil
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
cúlra inimirce acu. Feictear cheana féin sna scoileanna go bhfuil daltaí ó chúlra inimirceach i bhfad níos oscailte don Ghaeilge ná cuid de na daltai "dúchasacha" agus go spreagann siad an rang trí chéile. Is féidir an dinimic cheánna a chur ag obair ar son shealbhú na Gaeilge i gColáiste an Gharda Síochana sa Teampaill Mor ach an infheistíocht ama agus airgid chuí a dheanamh. Ba mhaith liom fáilte a chur roimh na baill nua foirne agus rompu siúd a fuair ardú céime. Tréaslaím a ardú céime le hArdrúnaí nua an Chonradh, Julian de Spáinn, atá ag feidhmiú go hardéifeachtach díograiseach ó cheapadh é agus a bhi ag obair leis ar Sheachtain na Gaeilge chomh maith i rith an ama. D'eirigh linn áiteamh ar Fhoras na Gaeilge an maoiniú a chur ar fáil chun beirt a fhostú chun Seachtain na Gaeilge a riaradh agus cuirim fáilte ó chroí rompu beirt: Orla Nic Shuibhne, an bainisteoir nua agus Clíona Ní Mhuirí. Gabhaim buíochas ó chroí le foireann uile an Chonartha agus ár gcuid aonad as a dtacaíocht le bliain anuas agus tá suil agam bliain rathúil eile a bheith romhainn. Ar deireadh, ní foláir dúinn leanúint ag cothú na heagraíochta deonaí. Le bliain anuas ghlacamar le 17 craobh nua. Leanfar leis an obair sin. Tá fís againn. Tá cur chuige éifeachtach againn agus tá ag éirí linn. Seasfaimid fód ar son tíre agus teangan. - Dáithí Mac Cárthaigh, Uachtarán Chonradh na Gaeilge.
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
111
Tionól Gaeltachta Inis Meáin 5 - 8 Iúil 2007 Déardaoin 5 Iúil 22.00 Teacht le chéile in Óstán Inis Meáin Fáiltiú agus Oscailt Oifigiúil le hUachtarán Chonradh na Gaeilge Aoi speisialta: Ciarán Ó Coigligh 23.00 Seisiún Ceoil in Óstán Inis Meáin Dé hAoine 6 Iúil 11.00 Siúlóid le Máirín Uí Chonghaile Teacht le chéile ag an gComharchumann 14.30 Rogha Ceardlann - Ceardaíocht an Oileáin Déanamh currach, caoladóireacht, déanamh mionchurrach, cniotáil, déanamh coinnle, clochadóireacht Halla Naomh Eoin 20.00 Seimineár - Cearta Phobal na Gaeltachta sa Chóras Pleanála Halla Naomh Eoin 22.00 Seisiún Ceoil sa Teach Ósta Dé Sathairn 7 Iúil 11.00 Tumadóireacht nó Turas lae go hInis Oírr 16.30 Tráth na gCeist Boird An Teach Ósta 18.00 Bar - B - Q 20.00 Ceolchoirm agus Dráma le hAisteoirí Bulfin Halla Naomh Eoin 21.30 Éigse Inis Meáin - Seoladh leabhair 22.00 Seisiún Ceoil sa Teach Ósta Dé Domhnaigh 8 Iúil 11.00 Aifreann 12.30 Clabhsúr Óstán Inis Meáin Níos mó eolais: 091 567824 conradh@bradan.iol.ie
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
14. SONRAÍ TEAGMHÁLA Conradh na Gaeilge, 6 Sráid Fhearchair, Baile Átha Cliath 2. Fón: (01) 4757401 / 4757402 Facs: 01 4757844 eolas@cnag.ie www.cnag.ie
Áras na nGael 45 Sráid Doiminic, Gaillimh. Teil: 091 567824 Facs: 091 563699 conradh@bradan.iol.ie
An Clár as Gaeilge 5 Ardán Naomh Antaine, Inis, Co. an Chláir. Teil: 065 6864474 clarasgaeilge@ eircom.net
Togra Mhaigh Eo, Sráid Emerson, Caisleán an Bharraigh, Co. Mhaigh Eo. Teil: 094 9022444 Facs: 094 9022247 eolas@ conradhmhaigheo.ie Conradh na Gaeilge, Baile Locha Riach, Tígh na Sí, Baile Locha Riach, Co. na Gaillimhe. Teil: 091 870718 prua@lochariach.com Conradh na Gaeilge, Luimneach, 18 Sráid Thomáis, Luimneach. Teil: 061 417895
Conradh na Gaeilge
Ard-Fheis 2007, Cathair na Mart
15. UACHTARÁIN CHONRADH NA GAEILGE (1893 - 2006) 1893 1915 1916 1919 1922 1925 1926 1928 1933 1940 1941 1942 1945 1946 1949 1950 1952 1955 1959 1965 1968 1974 1979 1982 1985 1989 1994 1995 1998 2003 2004 2005
114
-
1915 1916 1919 1922 1925 1926 1928 1933 1940 1941 1942 1945 1946 1949 1950 1952 1955 1959 1965 1968 1974 1979 1982 1985 1989 1994 1995 1998 2003 2004 2005
Dúbhglas de h-Íde (An Chraoibhín Aoibhinn) Folúntas Eoin Mac Néill Seán Ua Ceallaigh (Sceilg) Peadar Mac Fhionnlaoich (Cú Uladh) An Dr. Seán P. Mac Énrí Cormac Breatnach Mac Giolla Bhríde (An Tiarna Ashbourne) Peadar Mac Fhionnlaoich (Cú Uladh) Liam Ó Buachalla Seán Óg Ó Tuama Diarmuid Mac Fhionnlaoich Seán Mac Gearailt Liam Ó Luanaigh Diarmuid Mac Fhionnlaoich Annraoi Ó Liatháin Seán Mac Gearailt Tomás Ó Muircheartaigh Micheál Mac Cárthaigh Cathal Ó Feinneadha Maolsheachlainn Ó Caollaí Pádraig Ó Snodaigh Albert Fry Micheál Ó Murchú (An Gabha Gaelach) Íte Ní Chionnaith Proinsias Mac Aonghusa Áine de Baróid Gearóid Ó Cairealláin Tomás Mac Ruairí Séagh Mac Siúrdáin Nollaig Ó Gadhra Dáithí Mac Cárthaigh
An tOlltoghchán - Pleanáil, Oideachas agus Cearta Cearta
(1860 - 1949) (1867 - 1945) (1872 - 1957) (1856 - 1942) (1862 - 1930) (1886 - 1956) (1868 - 1942) (1856 - 1942) (1899 - 1970) (1912 - 1980) (1903 - 1964) (1916) (1914 - 1998) (1903 - 1964) (1917 - 1981) (1916) (1907 - 1967) (1911 - 1983) (1928) (1939) (1935) (1940) (1918 - 1990) (1953) (1933 - 2002) (1950) (1957) (1939) (1958) (1943) (1968)
Is iomaí céim chun cinn atá tógtha le blianta beaga anuas i dtreo todhchaí na Gaeilge a chinntiú: TG4, stádas mar theanga oifigiúil den AE, Acht na dTeangacha Oifigiúla atá ag cur le líon agus le caighdeán na seirbhísí poiblí trí Ghaeilge a fheabhsú agus an borradh faoin ngaelscolaíocht. Éiríonn leis an earnáil scolaíochta Béarla, ar a bhfreastalaíonn 90% de scoláirí na tíre, fíorbheagán cainteoirí líofa Gaeilge a sholáthar agus is cúis fhrustrachais go minic an siollabas do scoláirí, do thuismitheoirí agus do mhúinteoirí araon. D'fhéadfaí na leasuithe seo thíos, atá bunaithe ar na cleachtais is fearr ar fud na cruinne, a chur i bhfeidhm de réir a chéile thar shaolré an chéad Rialtais eile agus d'fheabhsóidís as aithne sealbhú na Gaeilge inár scoileanna:1. Go múinfí gach ábhar oide trí Ghaeilge i dtimpeallacht lán-Ghaeilge, ag foghlaim tríd an tumoideachas agus faoin tumoideachas, ar feadh tréimhse bliana acadúla le linn a gcúrsa oiliúna. Roinntear an tréimhse thar fhad iomlán an chúrsa oiliúna ag tosú leis an gcéad mhí chinniúnach. Bíodh an deis ag mic léinn an cúrsa iomlán a dhéanamh trí Ghaeilge más mian leo; 2. Go múinfí ábhar amháin, de bhreis ar an nGaeilge, trí Ghaeilge do gach dalta bunscoile, ar bhonn píolótach ar dtús leis an tacaíocht agus an oiliúint is gá; 3. Go bhforbrófaí dhá shiollabas don Ghaeilge ag an dara leibhéal le dhá pháipéar scrúdaithe ar leith don Ardteist agus don Teastas Sóisearach:• "Teanga na Gaeilge" a mhúinfí do gach mac léinn: ag múineadh agus ag measúnú na scileanna tuisceana, labhartha, léite agus scríofa ag baint leasa as an bhFráma Coiteann Eorpach mar thagairt agus ag cuimsiú feasachta teanga. • "Litríocht na Gaeilge" le déanamh ag mic léinn ardleibhéil amháin agus le múineadh go comhtháite le "Teanga na Gaeilge" ag an leibhéal cuí. Ligfeadh sé seo do mhic léinn Bonnleibhéil agus Gnáthleibhéil díriú ar an teanga a shealbhú agus ní bheadh ach páipéar amháin le déanamh acu ag leibhéil na hArdteiste agus an Teastais Shóisearaigh. D'aithneofaí uallach oibre na litríochta do mhic léinn ardleibhéil trí 'Litríocht na Gaeilge' a mharcáil mar ábhar breise. Ní foláir na leasuithe seo a bheith mar dhlúthchuid de, agus mar chéim i dtreo, curaclaim chomhtháite teangacha. Sealbhaítear teangacha le húsáid agus le cleachtadh. Ní bhíonn rath ar mhodhanna eile.
