Hoofdstuk 1 Wat is recht?

DEEL 1

INLEIDING TOT HET STAATSRECHT

Heel de maatschappij leeft volgens bepaalde rechtsregels. Wie zich later als zelfstandige vestigt of als werknemer aan de slag gaat, wordt geconfronteerd met tal van regels en voorschriften die moeten gevolgd worden.

In dit deel zoeken we eerst een antwoord op de vraag "wat is recht?" en bekijken we uit welke bronnen het Belgische recht is ontstaan. Al deze bronnen staan nog eens in een bepaalde verhouding tot elkaar, zodat er in principe geen overlappingen kunnen voorkomen.

Vervolgens bekijken we de drie verschillende machten in onze Belgische staat die de bronnen van het recht vormen: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht.

Het is belangrijk om in je professionele carrière te weten welke reglementering voor u of uw klant van toepassing is. Zo zijn er bijvoorbeeld verschillende manieren om de verkooprechten of registratierechten bij verkoop van een huis te berekenen, waarbij Vlaanderen vrij ver gaat in het toekennen van kortingen.

Uiteraard is het ook belangrijk om weten bij welke rechtbank je moet aankloppen om een betwisting beslecht te krijgen. Niks is zo vervelend als een rechtbank die je vordering afwijst omdat zij onbevoegd is. Dit kost tijd en geld.

2

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

Hoofdstuk 1

WAT IS RECHT?

1. DEFINITIE

Men kan recht omschrijven als volgt: recht is het geheel van regels die ontworpen zijn door de wetgevende macht met als doel de orde te handhaven. De reglementering moet afdwingbaar zijn, zodat sancties kunnen opgelegd worden.

Er is niet 1 algemene definitie van recht, maar we merken wel gemeenschappelijke kenmerken in verschillende definities die de rechtsleer geeft. Elementen die steeds terugkomen in verschillende definities zijn de volgende:

A. Een geheel van gedragsregels

▪ De juridische regels schrijven een bepaald gedrag voor. Zij formuleren een bevel of een verbod, ook al wordt dit niet altijd nageleefd.

voorbeeld - verkeersrecht: doorrijden bij groen, stoppen bij rood - koop: bij overeenkomst over zaak en prijs; leveren en betalen

▪ Deze rechtsregels hebben een algemene draagwijdte en zijn van toepassing op iedereen die zich in die bepaalde situatie bevindt; ze zijn dan ook meestal abstract geformuleerd.

bijv. koop-verkoop: leveren en betalen: van laptop, brood, cd

▪ Hoewel het voornamelijk om gedragsregels gaat, bevat recht ook voorschriften die voor een kader moeten zorgen waarbinnen men zich op een bepaalde manier moet gedragen

bijv. grondwettelijk recht, gerechtelijk recht: hoe een rechtszaak beginnen, hoe parlementair worden

B. Rechtsregels worden opgelegd door het gezag van de gemeenschap

Er zijn verschillende soorten gedragsregels, bijv. morele, religieuze, sportieve, enz. Rechtsregels onderscheiden zich hiervan omdat de gehele gemeenschap dergelijke gedragsregels tot rechtsnorm heeft gemaakt.

3

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

C. Doel is de ordening van de maatschappij

Via de opgelegde gedragsregels wil men de maatschappij laten functioneren zoals het hoort, zodat iedereen kan samen-leven.

D. De rechtsregels worden gehandhaafd door het maatschappelijk gezag

In onze maatschappij zijn er bepaalde overheidsinstellingen die de rechtsregels moeten uitvoeren (uitvoerende macht) en de overtreding moeten sanctioneren (rechterlijke macht).

4

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

2. ONDERSCHEIDEN RECHTSTAKKEN

Er zijn 2 grote takken van het recht: 1. het privaatrecht: regelt de verhoudingen tussen burgers onderling. 2. het publiek recht: het publiek recht regelt enerzijds de uitoefening van het staatsgezag en anderzijds de verhouding - tussen de overheid en de burger - tussen de overheidsorganen onderling.

In het privaatrecht onderscheiden we volgende takken:

het burgerlijk recht ▪ burgerlijk recht regelt de betrekkingen tussen de burgers onderling in het algemeen. ▪ het is terug te vinden in het Burgerlijk Wetboek. ▪ het omvat het personen- en familierecht, het vermogensrecht en het familiaal vermogensrecht.

het handelsrecht ▪ het handelsrecht is in de eerste plaats terug te vinden in het Wetboek van Koophandel, maar ook in een groot aantal bijzondere wetten (bijv. Wetboek van Vennootschapen, Wet op de jaarrekening, Wet op de mededinging, enz.). ▪ bedoeling is een aantal specifieke verrichtingen in het economisch leven te regelen omdat ze niet in het algemeen burgerlijk recht terug te vinden zijn.

het privaatrechtelijk procesrecht ▪ het privaatrechtelijk procesrecht regelt de middelen en procedures die nodig zijn om de naleving van het privaatrecht te verzekeren. ▪ hierin vinden we de inrichting en de bevoegdheid van de rechtbanken terug en hoe de procedure voor de rechtbanken moet verlopen.

5

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

In het publiekrecht onderscheiden we volgende takken:

het grondwettelijk recht of staatsrecht ▪ het grondwettelijk recht regelt de staatsinrichting (grondgebied, staatsvorm, uitoefening der machten) en de fundamentele rechtsbescherming van de burgers tegenover de staat via grondwettelijke rechten en vrijheden (zoals vrijheid van onderwijs, van meningsuiting, persvrijheid, ...). ▪ deze materie is vooral geregeld in de Grondwet en in de bijzondere wetten (d.w.z. wetten die met een bijzondere meerderheid zijn aangenomen en die bepaalde algemene beginselen uit de Grondwet uitwerken).

het administratief recht ▪ het administratief recht regelt de organisatie en werking (personeel, goederen, handelingen) van de uitvoerende macht ▪ het is dus een aanvulling van het staatsrecht ▪ hieronder valt o.a. het gemeente- en provincierecht, stedenbouw en ruimtelijke ordening, milieurecht ▪ het grondwettelijk en administratief recht hebben veel raakpunten.

het strafrecht ▪ het strafrecht geeft aan wat een strafbaar feit (misdrijf) is en bepaalt de straf. ▪ het is terug te vinden in het Strafwetboek of in wetten en decreten (bijv. bij milieuaangelegenheden).

het strafprocesrecht ▪ het strafprocesrecht bepaalt hoe misdrijven worden opgespoord, vastgesteld, vervolgd en bestraft. ▪ het wijkt af van de burgerrechtelijke procedure.

het fiscaal recht ▪ de overheid heeft financiële middelen nodig om te kunnen werken. Deze middelen worden opgehaald via belastingen. ▪ wat er belast wordt en in welke mate wordt door het fiscaal recht bepaald.

het sociaal zekerheidsrecht ▪ wie zonder inkomen zit, kan via dit vangnet toch een inkomen verkrijgen (bijv. ziekteuitkering, werkloosheidsuitkering, kinderbijslag, pensioen).

6

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

3. DE BRONNEN VAN HET BELGISCH RECHT

Boven het Belgische recht staan de internationale verdragen en het Europees Recht, dat echter maar voor specifieke materies van toepassing is.

3.1. Internationale verdragen

Om samenwerking met andere landen te vergemakkelijken, worden vaak internationale verdragen afgesloten. De inhoud ervan is nogal verschillend. Ze kan betrekking hebben op de rechten en plichten van staten tegenover elkaar, of kan rechtsregels bepalen die ook op onderdanen van toepassing zijn. Er zijn verdragen die niet direct werkend zijn: de nationale wetgever moet dan bepaalde afspraken overnemen in het nationaal recht. Er zijn verdragen met directe werking: de afgesproken rechtsregels moeten dan niet eerst in nationaal recht omgezet worden. Dit verdrag primeert dan ook op nationale wetgeving. Tot slot zijn er verdragen die een soevereiniteitsdelegatie aan een internationaal orgaan inhouden: een deel van de wetten en rechtspraak zal dan door internationale organen gebeuren, niet meer door de nationale.

vb. EVRM: Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (4/11/1950) →recht op leven, recht op eerlijk proces, recht op privacy, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, enz. →de naleving wordt opgevolgd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg

vb. dubbelbelastingverdrag tussen Frankrijk en België: wie een villa heeft in de Provence zal in Frankrijk belast, nl. het land van ligging.

3.2. Europees recht

Het Europees recht neemt een speciale plaats in in de Belgische rechtsorde. Basis is het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Unie (25 maart 1957). Dit verdrag heeft directe werking en primeert dus op de Belgische wetten. Het Europees recht wordt stelselmatig aangevuld via Verordeningen (direct toepasbaar recht) en Richtlijnen (een bevel tot de lidstaten om hun nationale wetgeving in een bepaalde zin aan te passen).

vb. BTW-richtlijn

7

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

Op Belgisch vlak hebben we volgende rechtsbronnen.

3.3. De grondwet

▪ De grondwet is de hoogste norm. Het bepaalt fundamentele regels voor de uitoefening van het staatsgezag (werking en organisatie) en de verhouding tot de burgers (grondwettelijke rechten en plichten). voorbeeld - allerlei vrijheden (onderwijs, vereniging, godsdienst, meningsuiting) - procedure voor wetswijziging - België is rechtsstaat die bestaat uit gemeenschappen en gewesten - monarchie

▪ Toch telt de grondwet slechts 198 artikelen.

▪ Dit is zo fundamenteel, dat de grondwet enkel door een speciale procedure kan gewijzigd worden.

▪ De grondwet is terug te vinden in wetboeken en wijzigingen in het Belgisch Staatsblad.

3.4. De wetten, decreten en ordonnanties

▪ Wetten gaan uit van het federaal parlement (Kamer/Senaat), decreten en ordonnanties gaan uit van Gemeenschappen en Gewesten (bv. Vlaams parlement).

▪ Wetten en decreten/ordonnanties hebben eenzelfde waarde en kunnen niet in elkaars vaarwater komen omdat de verschillende parlementen hun eigen bevoegdheden hebben.

▪ Bij twijfel zal het Grondwettelijk Hof (vroeger Arbitragehof) bepalen wiens bevoegdheid een bepaalde materie is.

▪ Wetten en decreten verschijnen eerst in het Belgisch Staatsblad en zijn van toepassing in principe de 10de dag na publicatie.

3.5. Uitvoeringsbesluiten

▪ Koninklijke besluiten, ministeriële besluiten, besluiten van de gemeenschaps- en gewestregeringen, zijn uitvoeringsbesluiten. Zij voeren wetten en decreten uit en moeten deze dan ook respecteren. voorbeeld: de waardebepaling van firmawagens wordt elk jaar bij KB vastgesteld om de belasting te kunnen berekenen.

▪ De Raad van State kan besluiten vernietigen indien zij in strijd zijn met de wetten of decreten die ze moeten uitvoeren.

▪ Nieuwe uitvoeringsbesluiten verschijnen in het Belgisch Staatsblad.

8

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

3.6. Rechtspraak

▪ Via rechtspraak kan men een oplossing krijgen voor een bepaald probleem. In principe doet een rechter uitspraak in een bepaalde zaak; zijn vonnis heeft alleen belang voor de partijen die voor hem staan.

▪ Toch is rechtspraak een bron van recht, omdat dit precedenten kan scheppen. Indien vele rechters een wet of decreet in dezelfde zin interpreteren, geeft dit rechtszekerheid en wordt rechtspraak een bron van recht.

voorbeeld onthaalmoeders krijgen een belastingvrije onkostenvergoeding en zijn geen werknemers van Kind en Gezin. Toch moeten ze aan allerlei eisen en criteria voldoen. Indien zij ziek zijn of niet meer worden erkend, hebben ze geen recht op een vergoeding omdat zij geen werknemers zijn. Toch zijn er enkele rechtbanken die onthaalmoeders een opzeggingsvergoeding of ziekte-uitkering toekennen omdat zij door al die criteria en eisen toch onder het gezag van Kind en Gezin werken.

▪ Rechtspraak is terug te vinden in gespecialiseerde tijdschriften en databanken.

3.7. Rechtsleer

▪ Rechtsleer is het geheel van wetenschappelijke commentaren van rechtsgeleerden bij het recht. Soms gaat het om systematisatie van rechtsregels, soms om kritiek of interpretaties.

▪ De rechtsleer geeft juridische argumenten die de rechter tot een bepaalde beslissing kunnen brengen. Op die manier wordt rechtszekerheid geboden en is dit een bron van recht.

voorbeeld: Prof. Blanpain heeft een juridische argumentatie gevonden om onthaalmoeders als werknemers te beschouwen en hen zo een opzeggingsvergoeding of ziekte-uitkering te bezorgen

▪ Rechtsleer is terug te vinden in gespecialiseerde boeken en tijdschriften.

3.8. Gewoonten en gebruiken

▪ De gewoonte is een algemeen geldend gebruik. Iedereen handelt op dezelfde manier omdat men denkt zo een rechtsplicht na te leven.

▪ Gewoonten en gebruiken zijn uitzonderlijk een bron van recht.

voorbeeld: afkoopprijs voor een pachter

9

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

10

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022

4. DRAAGWIJDTE VAN DE RECHTSBRONNEN

Er bestaan gebiedende en aanvullende rechtsregels.

4.1. De gebiedende rechtsregels

Van de gebiedende rechtsregels mag men nooit afwijken (meestal publiek recht). Er zijn drie categorieën van gebiedende regels.

A. Regels van openbare orde

▪ Deze regels vormen de fundamenten van onze samenleving (publieke rust, orde en veiligheid). Zij beschermen de hele samenleving, dus het algemeen belang. voorbeeld - strafrechtelijke bepalingen: het verbod om te moorden verbod verkoop van babies - schijnhuwelijk - ruimtelijke ordening - milieurecht

▪ Verschillende wetgeving zal bepalen wat wel of niet kan. Overtreedt men deze wetgeving, dan wacht er een sanctie. → regels van openbare orde vinden we vooral terug in - publiek recht - grondwettelijke vrijheden en rechten - staat en bekwaamheid van personen

▪ Indien men een contract sluit dat tegen de openbare orde ingaat (bijv. de verkoop van kinderen), dan wacht dit contract een absolute nietigheid.

B. Regels die goede zeden betreffen

▪ Goede zeden is wat onze samenleving als moreel aanvaardbaar beschouwt (ethische kwesties). voorbeeld - zijn lichaam verhuren in prostitutie wordt niet aanvaard - handel in verdovende middelen wordt niet aanvaard - euthanasie was vroeger niet aanvaardbaar, maar nu wel

▪ Ook hier bepaalt wetgeving wat wel of niet kan. (bijv. euthanasie wordt nu wel toegelaten). Overtreedt men deze wetgeving, dan wacht er een sanctie.

▪ Indien men een contract sluit dat tegen de goede zeden ingaat (bijv. souteneurschap), dan wacht dit contract een absolute nietigheid.

11

Juridische context van de vastgoedmarkt - PB Vastgoed 1 - 2021-2022