DEVENTER

STADSWANDELING DEVENTER

Geplaveid met dichterlijke wijsheid

Deventer is niet alleen een stad van de koek, IJssel en Go Ahead Eagles; het is een stad vol boeken en dichterlijke spreuken. Verspreid door de stad vind je mooie boodschappen voor alle tijden: ‘Vind de mens, denk goed na, wees een brug.’

Tekst & fotografi e Annemique de Kroon

Doe zoals de IJssel, de rivier waaraan Deventer ligt, en meander door de stad

Onder: de Walstraat. Rechterpagina, vanaf linksboven met de klok mee: quiche van Groote Poot; op de Brink; winkeltje in de Kleine Overstraat (bij de Treurnietsgang); gevel in de Bergstraat, aan de voet van het Bergkwartier.

Bij het verlaten van het Deventer treinstation kijk je tegen de schouwburg aan. Op de dakrand van het moderne theatergebouw staan dichtregels: ‘Breek de lucht, raak de grens, open de tijd, vind de mens.’ Universele aansporingen die de toon zetten voor een bezoek aan Hanzestad Deventer. Rechts, vanaf het station gezien, is het Rijsterborgherpark (naar een ontwerp van landschapsarchitect Leonard Springer, eind 19de eeuw) met

‘vogeleiland’. Bij de ingang staat al honderd jaar een omstreden standbeeld van Marthinus Steyn, de laatste president van de voormalige Oranje Vrijstaat in het zuiden van Afrika. Het land werd geregeerd door Nederlandstalige boeren, met aan het hoofd dus deze Steyn. Zijn band met Deventer? Als tiener ging hij er naar het gymnasium.

De route via het park is een aanrader. Weersta dus de neiging om linea recta af te stevenen op de Brink, het centrale plein in de oude stad dat is overladen met cafés en terrassen. Doe zoals de

IJssel, de rivier waaraan Deventer ligt, en meander. Een leuke plek voor een eerste stop is Mees, het ronde cafeetje met rondom terras op het vogeleiland.

Het park komt uit bij de spoorbrug die je naar de overkant van de IJssel brengt (voetgangers rechts van het spoor; fietsers links).

Halverwege de brug kun je afdalen naar de uiterwaarden (natuurgebied De Ossenwaard). In de winter kunnen deze onder water komen te staan, als de IJssel buiten haar oevers treedt en tot de winterdijken komt. Tussen de laagste en de hoogste waterstand kan wel zes meter verschil zitten.

AAN DE OVERKANT

Aan de overkant, langs het water, vind je Woeste Willem. Dat is niet de volgende naarling, maar de naam van een natuurspeelplek (buurtbewoner en natuurliefhebber Willem liet zijn geld na aan het park). Naast het speelterrein liggen een stadscamping en het Worpplantsoen, de ‘oudste openbare wandelplaats’ van Nederland. Tussen de bomen, waaronder een monumentale iep, is dit jaar een intrigerend kunstwerk geplaatst: ‘Worpscape’ van Rob Sweere, gevuld met aarde en stekjes uit de buurt en bedoeld als een eigentijdse ark van Noach (‘vehicle to save the nature of the world’). Na al dit groen kom je uit bij Hotel aan de IJssel met een terras aan het water. Meer landinwaarts staat de Deventer Buitensociëteit uit 1880 (nu een terras, trouwlocatie en bowlingbaan). Langs de Bolwerksweg ligt de Melkstersweide, een weiland waar boeren uit de stad vroeger hun koeien lieten grazen die door melkmeisjes werden gemolken. Nu is het een wilde bloemenweide met grassen en zeldzame bloemen zoals veldsalie en gulden sleutelbloem. Tegenover de Melkstersweide ligt Meadow, het Deventer stadsstrand. Uitbaters Evelien en Koos kunnen meepraten over de wisselende waterstanden van de IJssel. Afgelopen winter >

In de bocht van de Walstraat, bij het Watertorenpad. Zithoekje in de lobby van hotel Finch.

Zijden bloemen van de Flowershower pop-upwinkel, Grote Poot 16.

De stad heeft het oudste (tuf)stenen huis (Proosdij, rond 1130), het oudste wandelpark (Worp) en de oudste stadsbibliotheek van het land

mochten ze van de gemeente hun strandtent laten staan, maar de IJssel overstroomde en Meadow moest alsnog in veiligheid worden gebracht. Verderop, net voorbij de Wilhelminabrug, op de provinciegrens van Overijssel en Gelderland staat de Bolwerksmolen uit 1863. Uitgekeken in dit stukje Deventer ‘over de IJssel’? Een pontje brengt je in een oogwenk naar de binnenstad op de oostoever.

HET OUDE CENTRUM

In 768 stak de Engelse missionaris Lebuïnis de IJssel over. Hij wilde de Saksen bekeren en bouwde een houten kerk. Dat jaar wordt beschouwd als het jaar dat Deventer is ontstaan. In een oorkonde uit 877 wordt Daventre portu (de haven Deventer) vermeld. Deventer is een van de oudste steden van Nederland. De stad heeft het oudste (tuf)stenen huis (Proosdij, rond 1130), het oudste wandelpark (Worp) en de oudste stadsbibliotheek van het land (Athenaeumbibliotheek). In de Middeleeuwen maakte Deventer deel uit van het Hanzeverbond handelsnetwerk. De houten kerk van Lebuïnis is nu een gotische hallenkerk uit de 15de eeuw. De rector van de Latijnse school schreef de tekst op de koepel: Fide Deo, Vigila, Consule, Fortis Age (vrij vertaald: Vertrouw op God, wees waakzaam, denk goed na, handel krachtig). Rondom de kerk ligt het Grote Kerkhof (bij werkzaamheden worden er steevast botten en schedels gevonden), nu een plein waar hotels, restaurants en cafés aan grenzen. In de voormalige Latijnse school aan het Grote Kerkhof werden van 1150 tot 1848 jongens voorbereid op een universitaire studie of een religieus ambt. Onder anderen Geert Groote, Thomas a Kempis en Desiderius Erasmus gingen er naar school. Nu is Hotel in het huis van Deventer er gevestigd.

KOEKEN EN BOEKEN

Een paar honderd meter verderop, op de Brink, staat het waaggebouw uit 1528. Op de Brink werden jaarmarkten gehouden en in het weeghuis werd het gewicht van de >

Op de stoep voor het Geert Groote Huis staat een gedicht van voormalig stadsdichter Johanneke ter Stege. Een van de regels luidt: ‘Wees een brug die beide oevers met elkaar verzoenen kan’

Gevelterrasje van Bij Peet aan de Kleine Overstraat.

handelswaar gecontroleerd. Het Museum De Waag dat er nu zit, heeft een collectie met onder andere oude munten, zilverwerk, vijzels en 17de-eeuwse Deventer schilderkunst. Markten worden er overigens nog steeds op de Brink gehouden: op vrijdagochtend en zaterdag staan er kramen met huishoudelijke artikelen, schoenen en kleding. Aan de Brink staat ook de Deventer Koekwinkel. Al honderden jaren wordt er in de historische Hanzestad kruidkoek gebakken. Het oude recept is nog steeds geheim. Naast koek staat Deventer ook in het teken van het boek. De stad speelde een rol in de boekdrukkunst, het aap-noot-miesleesplankje werd bedacht door een schoolmeester in Deventer en de jaarlijkse boekenmarkt langs de IJssel is de grootste boekenmarkt van Europa. Er zijn ook veel sfeervolle tweedehands boekwinkels zoals Das Gute ist immer da in de Kleine Overstraat, Reba in de Walstraat en ABC in de Nieuwstraat. Nieuwe boeken zijn te vinden bij Broekhuis aan de Lange Bisschopstraat en Praamstra aan de Keizerstraat, bij de Brink. Minibiebs – kastjes met gelezen boeken die te geef of te ruil worden aangeboden – zijn populair. Liefhebbers schatten in dat Deventer met zeventig kastjes het grootste aantal minibiebs per duizend inwoners heeft.

ILLUSTERE DEVENTENAREN

Het beroemde boek ‘Het verstoorde leven’ van Etty Hillesum heeft ook een link met Deventer. Vanaf haar tiende woonde zij in Deventer en ging er naar de lagere school en het gymnasium waar haar vader (con)rector was. Daarna studeerde ze rechten in Amsterdam waar ze een dagboek begon bij te houden; op 29-jarige leeftijd overleed ze in Auschwitz. Aan de IJssel staat een monument ter nagedachtenis aan Etty, een symbool van het ‘verstoorde leven’. Het Etty Hillesum Centrum aan de Roggestraat besteedt aandacht aan haar leven, haar diepe gedachten ‘Kennis is macht, maar alleen wijsheid is vrijheid’ en – meer in het algemeen – aan respectvol en met aandacht voor elkaar samenleven. Een andere Deventenaar aan wie een kenniscentrum is gewijd, is Geert Groote (1340-1384). Geert Groote werd geboren in een rijke handelsfamilie, maar ging zijn eigen weg. Hij was de grondlegger van de ‘moderne devotie´, een spirituele beweging binnen de katholieke kerk die uitging van een persoonlijke beleving van het geloof en een eenvoudig, oprecht leven. Voor contact met God was de bemiddeling van een geestelijke niet noodzakelijk. Een van zijn belangrijkste uitgangspunten was dat ieder mens zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar zielenheil. Op de stoep voor het Geert Groote Huis, gehakt in steen, staat het gedicht ‘Lessen van Geert Groote’ van voormalig stadsdichter Johanneke ter Stege. Een van de regels luidt: ‘Wees een brug die beide oevers met elkaar verzoenen kan’. Deventer is geplaveid met dichterlijke wijsheid. � >

Klaprozen rondom het treinstation. Binnen bij Bij Peet.

Boven: delicatessenwinkeltje De 3 Ridders (Pontsteeg 24), tegenover het Geert Groote Huis. Rechtsboven: lekker en gezond ontbijtje van Sync Ok aan de Broederenstraat.

Tips & adressen

� Eten en drinken

• Parkcafé Mees op het Vogeleiland Parkcafé Mees is de best verstopte plek van Deventer. Ze serveren ontbijt, koffie met huisgemaakte taart, lunch, brunch en borrel. Op donderdag, vrijdag en zaterdag is er ook parkdiner. Op het Vogeleiland midden in het Rijsterborgherpark.

meesdeventer.nl

• Sync Ok Biologisch, plantaardig, van het seizoen, glutenvrij; bij Sync Ok eet en drink je gezond, lekker en duurzaam. De ‘bacon’ van de vegan burger is bijvoorbeeld gemaakt van bananenschil. Broederenstraat 29

sync-ok.nl

• Yvon bakt Lekker voor koffie met taart of lunch. Kleine Overstraat 46

• Volkshuis Deventer Lunchcafé met verse producten, liefst biologisch en uit de regio. Kleine Overstraat 97A

volkshuisdeventer.nl

• Groote Poot Sympathieke ontbijt- en lunchroom waar ook biologisch brood en streekproducten worden verkocht. Grote Poot 12

grootepoot.nl

• Deventer koekwinkel Knus winkeltje uit 1850 met de Deventer kruidkoek en ander zoets uit grootmoeders tijd. Brink 84

deventerkoekwinkel.nl

• Meadow Gezellige stadsstrandtent op de westoever van de IJssel. Bolwerksweg 11

meadow-deventer.nl

• Davo Stadsbrouwerij & proeflokaal in een oude machinefabriek. Sluisstraat 6

• ‘t Arsenaal Gevestigd in de voormalige Deventer Mariakerk, die ooit tegen de Lebuïnuskerk aan lag. De kerk werd ten tijde van de dertigjarige oorlog gebruikt als wapenopslagplaats. Nu is het een klassiek restaurant met historische binnentuin. Nieuwe Markt 33

restaurantarsenaal.nl

• Chez Antoinette Verse kokkels, mosselen met koriander, knoflook en citroen, wijn, port en madeira zijn in trek in dit kruip-door-sluip-door restaurantje in het pittoreske Bergkwartier. Roggestraat 10-12

chezantoinette.nl

• Restaurant Bouwkunde Frans-Italiaans eten op niveau (Michelin Bib Gourmand), met een kloostertuin voor de deur. Eigenaar en sommelier Heleen Boom werd onlangs omschreven als de Julia Child van de wijnwereld (‘with red lipstick, a pearl necklace and on high heels, making her guests feel at home’). Het Klooster 2-4

restaurantbouwkunde.nl

� Slapen

• Hotel in het huis van Deventer Eigenwijs hotel met uit de kluiten gewassen kunst in de oude Latijnse school. Je kunt er ook terecht voor een broodje of een borreltje. Grote Kerkhof 5

hotelinhethuisvandeventer.nl

• Huis Vermeer Wat klassieker en barokker is het bij buurhotel Huis Vermeer. Grote Kerkhof 9

hotelhuisvermeer.nl

• Hotel Finch Halverwege tussen treinstation en Brink staat sinds een jaar of twee boetiekhotel Finch. Jong en fris met wat luxe (zoals een lekker bed, platenspeler en Nespresso-apparaat). Keizerstraat 20

hotelfinch.nl

� Cultuur

• Mimik Moderne architectuur, smaakvol verbonden met de daarnaast gelegen oude stadstoren. Voor de betere film en theatervoorsteling, café Hier (op de begane grond) en bar Daar (op de eerste verdieping, met uitzicht op de IJsel). In september is er een expositie van fotografe Eva Veldhoen. Achter de Muren Vispoort 8- 10

mimik.nl

• Museum EICAS Met onder andere werk van de Nederlandse Nul-beweging (Armando, Jan Schoonhoven, Herman de Vries, etc.) Polstraat 6A (in 2022 verhuist het naar het voormalige gymnasium aan de Nieuwe Markt)

eicas.nl

• Geert Groote Huis In het Geert Groote Huis, op de fundamenten van de eerste kapel van de Broeders van het Gemene Leven, worden het levensverhaal en gedachtegoed van Geert Groote uiteengezet. Lamme van Dieseplein 4

geertgrootehuis.nl

• De Spin Überhippe designkleding met ontwerpen van Rick Owens, de Braziliaanse designer Gilda Midani, etc. Grote Poot 15

spinstudio.nl

• Alles voor de teckel Naast Sync Ok aan de Broederenstraat wordt de eerste teckelwinkel van Nederland geopend, ‘met accessoires voor teckels die niet truttig zijn’.

hashteckel.nl

• Etty Hillesum Centrum Met onder andere een expositie over het leven van Etty Hillesum. Roggestraat 3

ettyhillesumcentrum.nl

• Speelgoedmuseum Het Speelgoedmuseum is vernieuwd. Het nostalgische museum met de grootste speelgoedcollectie van Nederland is nu interactiever, met aandacht voor ‘de spelende mens’ in maatschappelijk perspectief. Brink 47

speelgoedmuseumdeventer.nl

• Deventer Boekenmarkt De boekenmarkt met honderden boekenkramen langs de IJssel is helaas voor het tweede jaar geannuleerd.

deventerboekenmarkt.nl

• Dickensfestijn Een klein initiatief rondom de eerste kerstkoopzondag in de Walstraat, een jaar of dertig geleden, groeide uit tot een cultureel evenement en toeristische trekpleister. In december verandert het centrum van de stad in de wereld van Charles Dickens tijdens het Dickensfestijn. Dit jaar op 11 en 12 december.

dickensfestijn.nl

� Winkels

Naast de boekwinkeltjes die al werden genoemd, heeft Deventer een groot aanbod van leuke winkeltjes, bijvoorbeeld in de Grote en Kleine Overstraat en de Walstraat.

• Flotte Conceptstore van moeder- en dochterteam Floor en Charlotte met een mix van vintage kleding en nieuwe items op het gebied van lifestyle en interieur. Grote Overstraat 77

flotte.nl

• Carlos in Huis Drie verdiepingen woonweelde in een oud bankgebouw. Van Artifort en Ferm tot Thonet en Vitra. Hofstraat 13-15 � Extra tips

• IJsselbiënnale Deventer staat (of eigenlijk: ligt) centraal in de IJsselbiënnale die deze zomer tot en met 19 september wordt georganiseerd. De kunstroute van Doesburg tot Zwolle (120 kilometer) is opgedeeld in vier etappes waarvan er twee in Deventer beginnen/ eindigen. Het thema is (wederom) de impact van klimaatverandering op het landschap van de IJsselvallei en focust deze keer op de factor tijd. De titel van deze editie: Tij, tijd en tijdelijkheid.

ijsselbiennale.nl

• Buitenpost Net buiten Deventer ligt Buitenpost (voorheen: Hof van Twello), waar je kunt eten, drinken, kamperen en een blotevoetenpad kunt bewandelen. bijbuitenpost.nl Rijksstraatweg 17A, Twello

Kunst in de tuin van Hotel in het huis van Deventer.