ONS DORP GRIENDTSVEEN

Tussen groene kanalen en paarse heide GRIENDTSVEEN

Klein maar liefl ijk is Griendtsveen, en er is verrassend veel te beleven in deze voormalige veenkolonie. Op een zonnige herfstdag wandel, brom of fi ets je door de Peel en na afl oop geniet je van een Peelreus en een Klootzak op een van de gezelligste terrassen van Limburg.

Tekst Fabian Takx Foto’s Maarten Albrecht

Griendtsveen is een bedenksel. De broers Eduard en Jozef van de Griendt stichtten in 1885 een compleet dorp in de Peel – nog net in Limburg, op de grens van NoordBrabant – met een kerk, een kroeg, winkels, een ziekenhuis en een nonnenklooster, een school en een gestaag aanzwellend leger schamele turfstekershuisjes. Het indrukwekkende middelpunt van de veenkolonie was – en is – Eduards majestueuze herenhuis, Villa Sphagnum. Vernoemd naar het veenmos dat het hoogveen vormde waaruit de turf kon worden gestoken. Naar verluidt is de tochtige villa, die ooit een prachtig landschapspark had maar nu aan het zicht wordt onttrokken door maïsvelden, onlangs verkocht.

De broers traden in de voetsporen van hun vader, de Bossche aannemer Jan van de Griendt, die in 1853 was begonnen met de turfwinning in de Peel. Jan was ogenschijnlijk iets bescheidener, want hij vernoemde het iets verderop gelegen Helenaveen naar zijn vrouw. En het kanaal waarover de turf werd afgevoerd, de

Helenavaart.

Griendtsveen is nu een idyllisch gelegen groene enclave met 539 inwoners, maar rond 1900 werd het nog bevolkt door 2400 man, die vooral uit de noordelijke veenkoloniën hierheen waren gekomen om het loodzware werk te doen in het hoogveen. Op vrijdag gingen ze aan het bier en de ‘snevel’, zoals jenever werd genoemd. En misschien ook wel aan de waardin en haar zes dochters, die volgens Wien van Mullekom het café de bijnaam gaven van ‘De veertien billen’. “Ze waren seksueel nogal geprikkeld”, legt de 77-jarige glunderend uit. Zweetdoek om de hals, turfstekerspet en rode bretels, zijn tenue voor zijn

‘Peeltochten’. ‘Gebbel’ is zijn gidsnaam, ‘ambassadeur van de

Peel’. Gebbel was de bijnaam van ene Gabriël Smolenaars, een turfsteker die in 1910 een Romeinse gouden helm uit het veen opgroef. We ontmoeten elkaar bij Herberg De Morgenstond, dat nog steeds een café is, maar dan groter. Eerst laat Gebbel me nog twee briketten turf zien. De Van de Griendts werden vooral rijk van turfstrooisel, dat werd gebruikt ter vervanging van het duurdere stro in paardenremises. En volgens boze tongen ook in norit, vanwege zijn absorberende werking.

TOON KORTOOMS

In de Sint Barbarakerk, net over de brug, wijst Gebbel op het beeld van Sint Barbara, ‘de heilige van de gevaarlijke beroepen’, een kunstig in elkaar geknutselde mini-sacramentsprocessie in een vitrine en de fraaie glas-in-loodramen. Daarna gaan we naar het kerkhof, waar schrijver Toon Kortooms begraven ligt. Op zijn rechthoekige grafsteen staat diens poëtische ode aan zijn dorp, die Gebbel in zijn geheel voordraagt. “Voor mij is Griendtsveen een droom die elk voorjaar werkelijkheid wordt als de lente ontspruit uit schijnbaar dorre grond en dood hout”, luidt het begin op de voorkant. Kortooms’ vader was directeur van het gemeentelijke turfbedrijf van Deurne, dat concurreerde met de Van de Griendts. Die liet ze niet >

Vorige pagina’s: deze paardenstallen met monumentstatus zijn tot woningen verbouwd. Boven: een van de villa’s van het dorp; de Peel is een geliefd fietsgebied.

Wien ‘Gebbel’ van Mullekom in traditionele turfstekersdracht tijdens een van zijn Peeltochten; onder: Villa Sphagnum, het chique onderkomen van Eduard van de Griendt.

Met de klok mee: een ‘apostelwoning’; het geliefde terras van Herberg De Morgenstond; pony’s te over in deze regio.

De Van de Griendts werden vooral rijk van turfstrooisel, dat werd gebruikt ter vervanging van het duurdere stro in paardenremises. En volgens boze tongen ook in norit, vanwege zijn absorberende werking

gebruikmaken van de Helenavaart, dus groef Deurne zijn eigen kanaal, een meter of honderd verderop. Kortooms kende de Peel als de beste. Van ‘Beekman en Beekman’, dat in 1949 uitkwam, verkocht hij twee miljoen exemplaren, waarmee deze streekroman het bestverkochte boek van Nederland ooit is. Een andere bestseller, ‘Help de dokter verzuipt’, werd in de jaren 70 van de vorige eeuw een kaskraker in de bioscoop. Het zijn gemoedelijke verhalen, met milde Brabantse humor. Volgens Gebbel zei Kortooms leermeester, Antoon Coolen (van ‘Dorp aan de rivier’) bij wijze van werkverdeling tegen hem: “Ik doe de ellende, jij de luchtigheid.” We stappen in Gebbels bestelbus en passeren even later het borstbeeld van Eduard van de Griendt – ‘Kijk ’s wan’en knappe vent!’ – en daarna bekijken we de ‘apostelwoningen’, de mooie, kleinere villa’s met neoklassieke elementen waar de ‘veenbazen’ woonden, het middenkader dat turfde (het woord komt daar echt vandaan) hoeveel turf er was gestoken. Ook laat Gebbel me zien hoe de turfschepen via een ‘rollerpaal’ door de kanalen werden getrokken door paarden. Moeiteloos vult hij twee uur met smeuïge anekdotes, dan levert hij me weer af bij De Morgenstond.

WK BOKKENOLLEN

Het grote terras van dit café aan de Helenavaart werd in 2017 verkozen tot gezelligste van Limburg. De 58-jarige Gerold van der Vrande is hier al 34 jaar uitbater. Hij heeft verrassende Peelwerkersgerechten op het menu als Goedzak (vegetarisch), Knapzak (met

Dat de schrijver hier heeft gewoond, werd pas ontdekt toen twee tantes van Kortooms vroegen of ze het huis mochten zien. Daarna richtten de bewoners het Toon Kortooms Museum in

Linkerpagina: tot woning verbouwde turfstrooiselfabriek aan de Helenavaart. Deze pagina, met de klok mee: Davy Willems met een vers getapte Peelreus; een gebeeldhouwde Toon Kortooms; hutje met gereedschap van de turfstekers in het Toon Kortooms Park.

bloedworst en spek) en Klootzak (twee gehaktballen), die worden geserveerd onder een bonte turfstekersdoek. En natuurlijk arretjescake, een lekkernij met de structuur van turf. Gerold is ook een van de bedenkers van de populaire WK Bokkenollen. “Met een dienblad met vier volle glazen en een flesje bokbier door Griendtsveen hollen”, zo omschrijft hij dit evenement dat wordt gehouden “op de eerste zaterdag na de eerste maandag van oktober”, als het nieuwe bokbier is gearriveerd. Daarbij moeten 120 teams van drie deelnemers vele hindernissen nemen, ook in de kanalen, en wie het snelste terug is met het meeste bier heeft gewonnen. Voor de kinderen is er het Limonollen. In De Morgenstond heeft zanger Jack Poels vorig jaar nog ‘unplugged’ zijn lied ‘De Peel in brand’ gezongen voor zijn vriend Twan Huys. De ongepolijste, weemoedige Tex-Mex en folk van zijn band Rowwen Hèze passen helemaal bij de Peel. En bij De Morgenstond, dat als slogan heeft: ‘Juist omdat het er zo gewoon is, is deze plek zo markant’.

FRANK EN ROGIER

Griendtsveen en omgeving bruisen van de toeristische initiatieven, grotendeels verenigd onder de vlag van ‘De Peel Natuurlijk’. Zoals met een Solex of een Trabant door de Peel tuffen of het fietsarrangement Happen en Trappen. Maar té populair moet het dorp ook weer niet worden, vindt Gerold, “want dan verliest het zijn identiteit”. In Griendtsveen is geen winkel te vinden, wel originele overnachtingsgelegenheden als Pipowagen Peeljuweel en B&B De Turffabriek. Die werd bekend omdat hij door het toen nog harmonieuze duo Frank en Rogier een make-over kreeg in het RTL-programma ‘Frank en Rogier checken in’. Nu bestieren Tanja Lomans en haar dochter Eby van de Kimmenade hem, in overleg met Bodean Brans en Marieke van Gerven die de stylisten ontvingen. Dochter Chelsea vertelt dat de door Frank en Rogier bedachte paarse muur waarschijnlijk zal sneuvelen, en er zal waarschijnlijk ook een mediterrane tuin komen. In de gevel en het rustieke balkenplafond is de vroegere turfstrooiselfabriek te herkennen, en op het spoor voor de deur passeert een enkele trein waar vroeger zestig turftreinen per dag vertrokken. ’s Nachts is het muisstil onder een confettiregen van sterren. Of, zoals Kortooms in een lyrische opwelling >

schreef: “De Peel lag stil als een kathedraal onder een donker fluwelig zwerk met in het zenith van haar koepel een triomfantelijke maan.”

DE KLOTBULTJES

De Griendtsveense identiteit is terug te vinden in bloeiende verenigingen als fanfare Renantia en carnavalsvereniging De klotbultjes. Bergjes turfkluiten, legt secretaris Ilse Voets de naam uit. Met een vaste kern heeft ze de carnavalsvereniging zes jaar geleden nieuw leven ingeblazen. Tientallen Griendtsveense schonen zijn nu dansmarieke, en natuurlijk zijn er ‘kletsavonden’ en een carnavalsoptocht. “We zijn er trots op dat we de kleinste optocht van Nederland hebben”, grapt Ilse. “Als je even naar de wc gaat, kan-ie al voorbij zijn.” Maar ze lopen volgend jaar wel weer mee in de grote optocht van Horst aan de Maas, de gemeente waar Griendtsveen onder valt. Natuurlijk moet iedereen die Griendtsveen aandoet ook naar het huis waar de beroemde schrijver heeft gewoond van 1918 tot 1944. Het ligt in het Toon Kortooms Park dat ook een gezellig lunchrestaurant, een avontuurlijk blotevoetenpad door een kunsttuin en een eigen brouwerij met proeflokaal biedt. ‘De Peelreus’ is een robuust speciaalbiertje met een aroma van honing en heidekruid uit het park, vertelt uitbater en brouwer Davy Willems. We bekijken ook het turfstekersveldje, waar een gids demonstreert hoe het

Met de klok mee: karakteristieke ophaalbrug met apostelwoning; ‘Peelvrouwke’ Bianca Teuwsen tijdens een van haar wandeltochten; de Helenavaart.

hoogveen werd gestoken en geperst om daarna met langwerpige kruiwagens naar de aken te worden gebracht en later naar de vrachttrein. Er is een plaggenhut nagebouwd en je kunt naar hartenlust op en neer deinen op het zompige hoogveen, net als honderd jaar geleden. Dat de schrijver hier heeft gewoond, werd pas ontdekt toen twee tantes van Kortooms vroegen of ze het huis mochten zien. Daarna richtten de bewoners, Davy’s ouders, het Toon Kortooms Museum in: twee kamers, waarvan een met lessenaars, want Kortooms was een tijdlang onderwijzer in Helmond, brieven, manuscripten en ‘vintage’-boeken van de schrijver die worden verkocht voor het goede doel, en de gereconstrueerde werkkamer van de schrijver, die later naar Bloemendaal verhuisde.

HET PEELVROUWKE

In de jaren 70 van de vorige eeuw werd hier de laatste turf gewonnen. Nu is de Peel een dunbevolkt natuurgebied met veel bossen en heide, waar je tot rust kunt komen tijdens sprookjesachtige wandelingen. En dat is precies wat ‘het Peelvrouwke’ in de aanbieding heeft. Geen gebocheld oud vrouwtje met een bos

B&B De Turffabriek werd bekend omdat hij door het toen nog harmonieuze duo Frank en Rogier een make-over kreeg in het RTL-programma ‘Frank en Rogier checken in’

kreupelhout onder de arm; Bianca Teuwsen is een ravissante blondine en fitcoach die groepen en individuele wandelaars (alleen vrouwen) meeneemt op wandelingen door de bush. Eventueel met een thema, zoals de Miracle Morning Walk of de Fittalk & Walk die je ook mentaal verkwikken. Bianca wijst op allerlei plantjes waar een stedeling niet dagelijks mee te maken heeft, zoals erica, wollegras, de vleesetende zonnedauw en natuurlijk Sphagnum. We passeren vennen en doorkruisen adelaarsvarens en bos, drinken een Turfdruppelke (een kruidenbittertje) op de hei en bekijken oude foto’s van turfstekers, die bedrieglijk gezellig rond een kampvuur van brandende turf zitten. Als ze dan ook nog op haar gsm de gevoelige ballade ‘Kom nim me mee naor de Peel’ van Pro et Contra uit Asten afspeelt, is de verleiding groot om me definitief in dit moeras terug te trekken. �

INTERESSANTE WEBSITES

Peeltochten.nl Herbergdemorgenstond.nl Peelvrouwke.nl Peelmuseum.nl Depeelnatuurlijk.nl Deturffabriek.nl Toonkortoomspark.nl