WANDELEN DOOR HERFSTKLEUREN

© Henk Jepma

De Leuvenumse bossen

Eind oktober, begin november is de herfst op z’n mooist. Een herfststorm kan roet in het eten gooien maar bij rustig weer met zonnige dagen en koude nachten, krijgen de herfstkleuren juist een extra boost. Vooral als er sprake is van een (zeldzame) Indian summer, levert dat prachtige beelden op van bossen in herfstkleuren. Vijf bossen waar je optimaal de herfst kunt beleven.

5x kleurrijke Tekst Wim Huijser fotografi e Henk Jepma , Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Limburgs Landschap herfstbossen

Springendal

Het Springendal nabij het Twentse Ootmarsum is bezaaid met landschappelijke en cultuurhistorische parels en kent een variatie aan landschappen met oude bossen, houtwallen, akkers, watervalletjes en kabbelende beekjes door het bos. De ‘tuin van Nederland’ luidt dan ook de bijnaam van dit stukje Twente. Het Springendal is onderdeel van Natura 2000, het Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Rond 1920 werd Springendal aangekocht door de Enschedese textielbaron Jannink. Hij gaf het al eeuwenoude landbouwgebied het aanzicht van een landgoed met veel Engelse kenmerken. De middeleeuwse essen, die door bemesting steeds hoger werden, zijn omzoomd door bomen. Springendal heeft een structuur van lanen en water. Naast de monumentale Mosbeeklaan, waarop een aantal zijlanen uitkomt, wordt het karakter van het landgoed bepaald door bronnen en beken. Opborrelend water vormt een drietal vijvers, die op hun beurt de Springendalsebeek voeden. De Paardenslenkte is het hoogste punt van de omgeving. Vanaf hier heb je een weids uitzicht over de heide. Vanaf het vroege voorjaar tot het najaar graast hier een grote schaapskudde. Langs de route vind je verschillende schilderachtige doorkijkjes met uitzicht over de bloemrijke graslanden, waar in de lente orchideeën bloeien. Op de Braamberg kun je genieten van de oude beukenbomen. Met een beetje geluk hoor je hier ook de luide roffel van de zwarte specht.

WANDELROUTE

Boswachterspad Springendal is in totaal 18 kilometer, maar is in te korten tot 11 kilometer. De wandelpaden zijn voor een groot deel onverhard. Honden mogen mee, mits aangelijnd. Voor koffie of thee kunt u onderweg terecht op camping Hoeve Springendal. • Startpunt: de parkeerplaats bij de Brandtoren aan de Hooidijk, Hezingen. staatsbosbeheer.nl/Routes/twente/boswachterspad-twentespringendal

ETEN & DRINKEN

Tussen Vasse en Ootmarsum ligt tussen de bossen Theehuis Dennenoord, een ideale plek om te lunchen of uit te rusten na een heerlijke wandeling. De huisgemaakte high tea is hier de specialiteit. Vasserweg 37, 7 Nutte. theehuisdennenoord.nl

© Dick Kuper

Springendal.

© Eric Bergmeester

De Kampina.

VAN GROEN NAAR GEEL, ORANJE EN ROOD

Herfstkleuren verschillen per boomsoort, van geel en bruin tot oranje en rood. Veel eiken en beuken verkleuren al vanaf de eerste week van oktober. Een warme periode in mei-juni versnelt de bladkleuring, terwijl een warme periode in augustus-september het verkleuren van de bladeren juist vertraagt. Als in het najaar de lichtintensiteit van de zon afneemt, maken bomen minder chlorofyl of bladgroen aan. Ook de temperatuur en de hoeveelheid neerslag spelen een rol. Een paar lichte nachtvorsten maken al dat de bladverkleuring goed op gang komt. Voordat de bladeren afsterven, trekken de bomen het chlorofyl dat nog aanwezig is terug uit de bladeren en slaan het op in de takken. Andere pigmentstoffen worden dan zichtbaar. Zo is anthocyaan rood van kleur, xantofyl is geel en caroteen oranje. Samen bepalen zij de kleur van de herfstbladeren.

De Kampina

De Kampina is een Brabants natuurgebied van zo’n 1200 hectare, gelegen tussen Oisterwijk en Boxtel. Het is een waardevol natuurgebied met veel bijzondere flora en fauna en een grote diversiteit aan landschappen. Het was de Amsterdammer Candidus ten Brink die hier in 1847 een heidegebied kocht om er een houtplantage van te maken. Voor het aan- en afvoeren van de bomen liet hij rechte paden aanleggen, zodat het makkelijker was om in percelen te werken. Omdat hij een zeer gelovig man was gaf hij de grotere paden (dreven) de naam van heilige vrouwen: Melanie, Maria en Niana (Anna). Op oude kaarten is die historische padenstructuur nog goed te zien. Een geluk was dat in 1902 ook de familie Van Tienhoven hier grond kocht. Pieter van Tienhoven was in 1905 medeoprichter van de Vereniging Natuurmonumenten. Als latere voorzitter speelde hij een belangrijke rol bij de aankoop van terreinen, waaronder de Oisterwijkse Bossen en Vennen en de Kampina. Een oud, enigszins slingerend kerkenpad loopt vanuit het voormalige buurtschap Balsvoort dwars over de Kampina richting Boxtel. Vanaf 1600 liepen de bewoners van deze landbouwenclave elke zondag door weer en wind naar de kerkdienst in Boxtel. Dit was een tocht van zo’n vijf kilometer. Het pad lag toen wel wat hoger dan de natte omgeving, zodat de kerkgangers droge klompen hielden.

De Kampina.

© Eric Bergmeester

WANDELROUTES

Een tweetal ideale herfstwandelingen voert door het Dal van de Beerze en over de Logtsevelden. Beide routes zijn ongeveer 7 kilometer lang, maar in te korten tot zo’n 4 kilometer. Ze zijn ook goed te combineren. Wandelroute Logtsevelden (6,3 km) aan de rand van de Kampina wordt aangegeven met gele pijlen. Halverwege gaat de route over de Beerze die grotendeels gekanaliseerd was, maar nu weer door het landschap mag kronkelen. Van het verdwenen gehucht Balsvoort zijn de contouren van een van de vijf boerderijen weer in beeld gebracht. Het erf is nog te herkennen aan de rechte lijn van de bomen. • Startpunt: Parkeerplaats Logtsebaan, Logtsebaan 1, Oirschot. natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/kampina/ route/wandelroute-logtsevelden-aan-de-rand-vande-kampina natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/kampina/ route/wandelroute-dal-van-de-beerze

ETEN & DRINKEN

De Spoordonkse Watermolen stamt uit 1320 en draait volledig op waterkracht van de Beerze. In het bezoekerscentrum kunt u genieten van koffie met molencake, uiteraard gemaakt van zelfgemalen granen. Vanaf hier heeft u een prachtig uitzicht over de Beerze. Spoordonkseweg 128, Oirschot. spoordonksewatermolen.nl >

Landgoed en kasteeltuinen Arcen

Tussen de Maas en de Duitse grens ligt, zuidelijk en oostelijk van het dorp Arcen, Landgoed Arcen. Het is een gebied met een rijke historie, gevarieerde bossen met veel oude eiken, vennen, vlinderrijke bosranden, Fort Hazepoot, stuifduinen en natte graslanden. In Kasteeltuinen Arcen zijn diverse herfstbloeiers aangeplant, zoals chrysanten, calluna’s en heideplanten die zorgen voor een kleurrijke herfstsfeer. In het park staan ook nog enkele rozensoorten tot in november in bloei, evenals laatbloeiende hortensia’s en Japanse esdoorns. Aan de westzijde van het landgoed ligt het binnen een dubbele gracht gelegen kasteel met aangrenzende tuinen en het natuurontwikkelingsgebied Barbara’s Weerd. Aan de oostzijde van de N271 liggen uitgestrekte naald- en loofbossen, afgewisseld met enkele graslandpercelen en de waterpartijen. De eiken, beuken en grove dennen op het landgoed zijn soms meer dan 250 jaar oud. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de bosuil, zwarte specht, eekhoorn en verschillende soorten vleermuizen hier voorkomen. Het Gelders Vlies is een groot ven met grazige vegetatie van pijpenstrootje waarin ook bijzondere veenplanten, zoals veenbes, tot bloei komen. Aan de zuidwestzijde van het landgoed stond het klooster van Sint-Barbara, gesticht in 1452 door de paters franciscanen uit Keulen. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het klooster na een bloedige veldslag verwoest. Bij het klooster hoorden een karpervijver, nu nog herkenbaar als poel aan de oostzijde van de weg, en een kloosterhoeve. Aan de oostzijde van het landgoed zijn de wallen en grachten van Fort Hazepoot te vinden.

WANDELROUTES

Als wandelaar kun je hier je hart ophalen met verschillende prachtige routes. De Premiumwandelroute Arcen (15 km), die bij de kasteeltuinen start, is in zijn geheel bewegwijzerd. Op de parkeerplaats bij de Kasteeltuinen staat een informatiepaneel met de route en achtergrondinformatie. Er is ook een gratis wandelfolder verkrijgbaar bij de kassa van Kasteeltuinen Arcen. Na een korte wandeling door het dorp loopt de route langs de Maas en door het landgoed Arcen. Wandelaars genieten hier van de rust en de grazende gallowayrunderen.

ETEN & DRINKEN

In Kasteeltuinen Arcen zijn verschillende eetgelegenheden waar u kunt genieten van allerlei lekkernijen en heerlijke gerechten. Hier wordt veelal gewerkt met verse en echt Limburgse producten. Restaurant ’t Koetshuys is gelegen op het voorplein tussen de historische gebouwen. Vroeger werden hier de koetsen en later de landbouwwerktuigen van de kasteelheren neergezet. Tegenwoordig is ’t Koetshuys een restaurant. Lingsforterweg 26, Arcen. kasteeltuinen.nl >

Landgoed de Slotplaats

De Slotplaats, een eeuwenoud landgoed in de bosrijke omgeving van het Friese Bakkeveen, is een natuurgebied dat in 1668 werd aangelegd. Aanvankelijk bouwde de familie Aylva hier een slot, het Blauwhuis genoemd, dat nog geen twee eeuwen later werd afgebroken. Alleen de slotboerderij bleef over. Die vormt tot op de dag van vandaag het icoon van het landgoed. Landgoed De Slotplaats is een van de grotere Friese bosgebieden. Jonkheer Burmania plantte de eerste bomen van het landgoed al in 1730. De dikste beuk is inmiddels zo’n 250 jaar oud. Omdat de ondergrond eigenlijk te nat was voor bomen, werden deze geplant op kunstmatige ophogingen. Zo ontstonden er door het hele bos kleine slootjes die de afwatering versnelden. Zonder deze rabatten hadden de meeste voor houtproductie interessante boomsoorten geen overlevingskans. Het bos vertoont nog sporen van het oude heidelandschap. Onder de oude dennen groeien planten als struikhei, dophei, pijpenstrootje en vossenbes. Behalve de meer uniforme vakken met naaldbos, zie je ook gevarieerde stukken bos waar al spontane bosomvorming optreedt. Hier leven talloze vogels als de zwartkop, de appelvink, de wielewaal, spechten en mezen. Aan het einde van de dag kun je ook zomaar wat dwergvleermuizen zien. Zij verblijven in de statige beuken en gaan vanaf de schemering op jacht. Al wandelend kom je sporen tegen van landschapsarchitect Johann Hermann Knoop, die bijna het hele landgoed vormgaf, waaronder de Burmaniazuil, de boomgaard en de padenstructuur in het Sterrenbos. Ook kom je op verschillende plekken op De Slotplaats bijzondere bouwwerken tegen, zoals de sterrenschans, een zeshoekige wal van aarde in de vorm van een ster.

WANDELROUTE

Je kunt landgoed De Slotplaats het best ontdekken tijdens de boswandeling van 5,8 kilometer. Volg de uitgestippelde route langs de klassieke tuin, door statige beukenlanen en het Sterrenbos. De wandelroute leidt langs rabatten, pingoruïnes, de sterrenschans en lange bomenlanen. >

• Startpunt: Parkeerplaats Foarwurker Wei, Bakkeveen. natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/landgoed-deslotplaats/route/boswandeling-de-slotplaats-bakkeveenfriesland

ETEN & DRINKEN

De slotboerderij van De Slotplaats is recent vanbinnen volledig gerenoveerd en ingericht als restaurant. Gasten kunnen er nu terecht voor heerlijke ‘Dutch cuisine’ met verse, duurzame ingrediënten van lokale boeren en leveranciers. De slotboerderij is een schitterende locatie voor een smakelijke lunch, diner of een complete picknick in de boomgaard. Foarwurker Wei 3, Bakkeveen. deslotplaatsbakkeveen.nl

Durmaniazuil. Vroeger stond bovenop de zuil een loden haan. Volgens de legende zou de zuil kantelen als de haan kraait en zou er een baby klaarliggen voor een liefdevol stel. Onlangs is er een nieuwe haan boven op de zuil geplaatst. We zullen het geboortecijfer in de gaten houden.

Leuvenumse Bos

Het Leuvenumse Bos tussen Harderwijk en Elspeet bestaat uit een gevarieerd Veluws landschap met uitgestrekte, glooiende stuiflandschappen met daarop een dennenbos. Het vlakkere deel even verderop bestaat vooral uit loofbos. Door het Leuvenumse Bos stroomt de Leuvenumse Beek, de langste beek van de Veluwe, die in de winter buiten haar oevers treedt en al slingerend haar eigen weg zoekt langs reusachtige beuken. De kans is groot dat je hier de ijsvogel aantreft. Naast alle vogels in de Leuvenumse bossen leeft hier ook veel ander wild. Met een beetje geluk zie je sporen van wilde zwijnen, edelherten en reeën. Ook dassen, vossen en boommarters wonen hier. Vooral als je ’s ochtends vroeg eropuit trekt maak je kans om wild te zien. Zo’n honderd jaar geleden werd het stuivende zand op de woeste grond beteugeld door grootschalige bosaanplant. Op de arme grond kon echter alleen maar grove den worden aangeplant. Dichter bij de beek was de grond een stuk voedselrijker. Daar werd zelfs een tuin aangelegd. De rododendrons zijn nog te zien in de buurt van het huidige hotel Het Roode Koper. Doordat de bodem natter en lemiger is, gedijen beuken en eiken goed langs de Leuvenumse Beek. De leemdeeltjes zijn hier in het verleden afgezet toen de beek nog geregeld overstroomde of haar loop veranderde. Natuurmonumenten wil de beek op enkele plaatsen opnieuw de ruimte geven om te kronkelen en te overstromen. Hierdoor zullen beek en loofbos op den duur aan natuurlijkheid winnen, waardoor goede leefmogelijkheden ontstaan voor allerlei bijzondere planten, insecten, broedvogels en zoogdieren.

WANDELROUTE

Een gevarieerde wandelroute van Natuurmonumenten met een lengte van 5,5 kilometer voert langs oude, statige beuken. • Startpunt: de parkeerplaats aan de Poolseweg, Ermelo. Vanaf de parkeerplaats aan de Poolseweg slaat u linksaf over het wildrooster, daarna volgt u de blauwe paaltjes. natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/leuvenumse-bossen/route/ wandelroute-leuvenumse-bossen-bij-ermelo

ETEN & DRINKEN

Op Landgoed Leuvenum staat de Oude Veluwse boerderij De Zwarte Boer, ooit een uitspanning voor postkoetsen en diligences. Tegenwoordig is hier het gelijknamige boetiekhotelrestaurant gevestigd, een van de kleinste viersterrenhotels in Nederland. De oude keuken is onderdeel geworden van de brasserie. Hier staat ook het oude, houtgestookte fornuis met schitterend tegelplateau, een van de vele verloren schatten uit het Oude Huis Leuvenum. Jonkheer Doctor C.J. Sandbergweg 67, Ermelo. dezwarteboer.nl