Veeteeltvlees mei 2022

M E I 2022

Kalverbedrijf Jamelka

Kringloopdenken biedt Bram Van Hecke

kansen voor drukt de kosten met zonne-energie samenwerking

mist perspectief in stikstofakkoord

VEETEELTVLEES IS EEN UITGAVE VAN CRV BV IN OPDRACHT VAN COÖPERATIE KONINKLIJKE CRV U.A.

VV05-Cover.indd 2

10-05-22 12:11

VOOROP IN DIERGEZONDHEID

Online n ve j i r h c s in , deliger

, voor Sneller arder a b w u o betr

Oren merken = BVD-dragers opsporen Verzeker uzelf ervan dat BVD zich niet (weer) over u bedrijf verspreidt door de geboorte van BVD-virusdragers. Zeker op bedrijven met zoogkoeien kunnen dragerkalveren zeer snel veel virus verspreiden. Met BVD Oorbiopten spoort u BVDvirusdragers direct na de geboorte op. Bovendien combineert u het nemen van het oorbiopt met een handeling die u toch al doet. Zo werkt u eenvoudig aan een BVD-vrij bedrijf.

Meer weten? www.gddiergezondheid.nl/bvdoorbiopten

GD LOOPT VOOROP IN DIERGEZONDHEID VOOR GEZONDE KOEIEN EN MEER WEERSTAND 22

veeteeltvlees APRIL 2022

VTVL_NED_000_v1 LINKS.indd 22

06-05-2022 09:28

INHOUD RUBRIEK E N

5 7 17 29 30 32 33 34 35

hoofdartikel samenwerken

Van de redactie Fokkerijnieuws CRV-coöperatienieuws Uit de dierenartspraktijk: koe verwerpt vrucht door besmetting met E. coli Managementnieuws Marktinfo voer Marktinfo vee Agenda CRV-bedrijfsnieuws HOOFDA RT IK E L

8 Kringloopdenken biedt hernieuwde kansen voor samenwerking tussen veehouders en akkerbouwers of groententelers REPORTAG E

14 Het Limburgse kalverbedrijf Jamelka wil de energiekosten beheersen en investeerde in een zonneboiler MANAGE M E N T

18

Infographic: vlees eten met een nieuwe woordenschat 26 Biostimulanten zorgen voor groei en weerbaarheid bij gewassen

8 infographic vleesbenamingen

keuring Hulshorst

KEURIN G

20 Mooi vleesveefeest met Pasen in Hulshorst INTERV IE W

22 Het perspectief voor de nieuwe generaties ontbreekt, stelt Bram Van Hecke, voorzitter van Groene Kring

18

MEI 2022

Kalverbedrijf Jamelka

Peter Boeve:

Bram Van Hecke:

‘De kalver- en de melkveehouderij zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden’

‘Boeren worden vandaag enkel nog gezien als stikstofuitstoters’

Van Hecke Kringloopdenken biedt Bram

kansen voor drukt de kosten nwerking met zonne-energie same VEETEELTVLEES IS EEN UITGAVE

20

VAN CRV BV IN OPDRAC

mist perspectief in stikstofakkoord

HT VAN COÖPERATIE KONINKL

IJKE CRV U.A.

10-05-22 12:11 VV05-Cover.indd 2

BIJ DE COVER

Rust en een duurzaam en efficiënt licht in de Limburgse stal met kruislingen (foto: Harrie van Leeuwen)

14

22 veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Inhoud.indd 3

3

10-05-22 14:18

Boy

van Halfweg Lautinus vd Jacobushoeve x Tarik van Vredenburgh

Gesekst sperma Ki-code: 942632 ⊲ Nieuwe VRB stier ⊲ Zeer luxe stier met fijn beenwerk ⊲ Geweldige schouderpartij

Wilt u sperma van Boy of andere verbeterdroodbontstieren bestellen, bezoek dan onze webshop op shop.crv4all.nl of shop.crv4all.be

025-22 Adv VV-Boy feb 2022.indd 2

20-01-22 13:21

VAN DE REDACTIE

Mensen die stempelen, dank je wel!

Het leek een beetje een periode van afscheid, de voorbije weken. Zo verliest de Nederlandse witblauwfokkerij een van zijn pioniers, Hendrik van Mierlo. Een man die ik als jong ventje thuis op het ouderlijk bedrijf een eerste keer ontmoette en die me steeds is bijgebleven.

Hendrik was een warm mens, een man met passie voor zijn dieren, met oog voor de mens achter het dier en vooral een man die ‘stempelde’. Op risico van de taalkundige misser gebruik ik toch het woord dat ik vaker – en verkeerd — gebruik voor iemand die zijn of haar stempel heeft gedrukt op een thema. Van Mierlo is er zo eentje. Hij heeft samen met zijn collega’s de witblauwfokkerij in Nederland op de kaart gezet.

Nog een ‘stempelaar’ is mijn collega-hoofdredacteur Guy Nantier, die recent afscheid nam richting zijn pensioen. Niet alleen heb ik het feit dat ik hier dit kan schrijven mede aan hem te danken. Dat jullie vakblad weldra twintig jaar oud is, is zijn verdienste. Maar zijn stempel is veel groter dan dit vakblad. Diverse initiatieven in het Belgisch witblauw alsook in de vleesveesector zijn mede via Guy ontwikkeld.

Nog een derde man nam afscheid, ditmaal als voorzitter van het Nederlandse blondestamboek. Ed Neerinckx, een bruggenbouwer omschrijven velen hem, is nog zo’n man die zijn stempel heeft gedrukt op het ras waar hij voor stond.

Een stempelaar, moeten we dat niet met zijn allen proberen te zijn? Althans een positieve nalatenschap nastreven op het einde van elk van onze carrière?

Niet zozeer omdat we het allemaal moeten zijn. Maar als ieder het al nastreeft, gaan we er met z’n allen toch wat op vooruit. Daarbij doen we dat niet geheel alleen, maar eerder samen. Samenwerken brengt ons immers verder, dat is niet zo maar een hol begrip. Het creëert vaak nieuwe ideeën en vooral oplossingen voor de hedendaagse uitdagingen. Kringloopdenken is daar een recente invulling van, dat wordt duidelijk in het hoofdverhaal van dit nummer. Geen makkelijke opdracht, maar sommige veehouders gaan toch de uitdaging aan. Misschien een idee voor de hedendaagse politici: samen met anderen kom je verder, en vooral je stempel is positiever!

WIM VEULEMANS HOOFDREDACTEUR

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Edit.indd 5

5

10-05-22 12:22

HOBBYFARMING.nl

www.

GEZOCHT

LTO NEDERLAND ZOEKT VAKGROEPVOORZITTER VLEESVEE Als voorzitter ben je het boegbeeld van de sector en kom je op voor en behartigt de belangen van de sector op alle niveaus.

Je ontwikkelt en onderhoudt netwerken binnen en buiten de sector.

Samen met de collega-bestuursleden creëer je een hecht netwerk van leden die willen investeren in een toekomstbestendige sector. Met producten die de basis zijn voor een groene, gezonde, veilige en prettige leef-, werk- en thuisomgeving in Nederland en ver daar buiten.

HEEFT U VEEL DIEREN? WIJ BIEDEN KWALITEITSVOER VOOR:

Je zoekt de dialoog met politiek, publiek en andere partijen in de sector. Je stemt af en werkt samen met andere LTOsectoren en –thema’s.

VLEESVEE • ZOOGKOEIEN • SCHAPEN • VARKENS GEITEN • PAARDEN • KIPPEN • KONIJNEN • CAVIA’S HERTEN • ALPACA’S • EZELS • KANGOEROES • ETC.

Man of vrouw, jong of oud: je hebt het vermogen om te verbinden, zowel binnen de organisatie, binnen de sector en buiten de sector.

Nieuwsgierig geworden?

Kijk voor een volledig functieprofiel op www.lto.nl/vacatures.

DE EERSTE KEUS VAN VEEHOUDERS

17 juni

Thema:

Jongveeopfok

U kunt uw advertentieruimte reserveren t/m 31 mei e-mail: advertenties@crv4all.com

6

veeteeltvlees MEI 2022

VTVL_NED_006_v1.indd 6

09-05-2022 11:24

FOKKERIJNIEUWS

Harm Wientjes, project-accountmanager DLV Advies:

‘Toekomstbestendige bedrijven zullen én hoogtechnisch én natuurinclusief zijn’ Uit: Boerderij, 20 april 2022

Hoofdredacteur Guy Nantier neemt afscheid

Begin mei heeft Guy Nantier (64) vanwege zijn op handen zijnde pensionering afscheid genomen als hoofdredacteur van VeeteeltVlees. De uit Tienen afkomstige Vlaming was 36 jaar actief in de rundveeverbetering, waar-

van de laatste 20 jaar als hoofdredacteur van VeeteeltVlees.

Na zijn afstuderen als industrieel ingenieur werkte Nantier drie jaar als vestigingsmanager in Afrika in de bosbouw. In 1986 stapte hij over naar de Provinciale Veeteelt Vereniging van Brabant, die hij zes jaar leidde. Bij de fusie met de andere Vlaamse provinciale veeteeltorganisaties tot VRV in 1992 werd hij aangesteld als afdelingshoofd marketing, verkoop en export.

Toen VRV en CR Delta in 2002 gingen samenwerken, vervolgde Nantier zijn loopbaan als hoofdredacteur van VeeteeltVlees, het maandblad voor vleesveehouders, waarvan in

september 2002 de eerste editie verscheen.

Van zijn hand is het boek Dubbel gespierd over management en fokkerij van het Belgisch-witblauwras in Vlaanderen en Nederland. Ook ontwikkelde hij een bloedlijnenposter voor Belgisch witblauw.

In zijn journalistieke carrière won Nantier verschillende prijzen. Met een artikel over agroforestry schreef Nantier in 2017 de persprijs voor duurzame ontwikkeling op zijn naam, een initiatief van de Belgische Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO). Ook nam hij in 2010 de Emile Désirant Prijs van de Belgische Vereniging van Land- en tuinbouwjournalisten in ontvangst.

Bewust Natuurlijk Luxe heeft twee pelvimetristen extra Afgelopen periode heeft het project Bewust Natuurlijk Luxe (BNL) onder supervisie van Iris Kolkman twee nieuwe pelvimetristen opgeleid voor de meetmethode. ‘Hiermee borgen we een landelijke dekking van geüniformeerde bekkenmaten-meters’, meldt projectleider Saskia Scheer.

De nieuwe pelvimetristen zijn Diana Baumann en Maurice in ’t Ven. ‘Zij hebben zich onder begeleiding van Henk de Bruijn en Bert van

Abeelen de fijne kneepjes van het meetvak eigen gemaakt.’

Diana Bauman werkt bij ETS Holland en Maurice in ’t Ven bij Tellus Focus. Beiden zijn ervaren vruchtbaarheidsspecialisten.

Eind december 2021 is het nieuwe meetseizoen van start gegaan met zo’n 100 aanmeldingen. Naar verwachting zullen rond de 1000 metingen toegevoegd kunnen worden aan de dataset voor de fokwaardeschatting.

Neerincx neemt afscheid als voorzitter blondestamboek Op de recente algemene ledenvergadering van het Blonde d’Aquitaine Stamboek Nederland kwam er een einde aan een periode van 21 jaar dat Ed Neerincx de voorzittershamer hanteerde. Neerincx (64) had zich niet herkiesbaar gesteld voor de bestuursverkiezing vanwege een overvolle privé-agenda.

De Nederlandse topfokker Neerincx staat als bestuurder bekend als een bruggenbouwer en een diplomaat die veel waarde hecht aan gezelligheid. Met zijn vele ideeën, passie, doorzettingsvermogen en promotie voor het blonderas heeft Neerincx er in zijn bestuurs-

periode mede voor gezorgd dat het stamboek nog steeds een vereniging is met enthousiaste fokkers en mesters.

In 2020 werd Ed Neerincx benoemd tot erelid van de Federatie Vleesveestamboeken Nederland vanwege zijn jarenlange inzet, onder andere voor de centrale opfok van stieren (COT) en de organisatie van de tweejaarlijkse Nationale Vleesvee Manifestatie (NVM).

Ed Neerincx blijft nog wel voorzitter van het Europese blonde d’Aquitainestamboek (Fierba), waarvan hij al sinds 2004 voorzitter is.

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Fokkerijnieuws.indd 7

7

10-05-22 12:14

ECONOMIE SAMENWERKEN

Kringloopdenken m

niet moeilijk, maar ook n

De samenwerking tussen akkerbouwer en rundveehouder biedt niet alleen teelttechnisch en economische winsten, maar sluit ook de regionale kringloop

8

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 8

06-05-22 09:35

n met z’n tweeën

k niet makkelijk

Het sluiten van kringlopen is meer dan ooit actueel vanuit het oogpunt van duurzaamheid. Dat biedt hernieuwde kansen voor samenwerkingen tussen veehouders en akkerbouwers of groentetelers. Samenwerking vraagt wel de juiste sociale vaardigheden van de ondernemers en stimulerende wet- en regelgeving door de overheid.

TEKST GUY NANTIER

S

amenwerking zit van oudsher in de genen van de Nederlandse land- en tuinbouw. Coöperaties zijn juist in de land- en tuinbouw tot bloei gekomen en spelen nog steeds een belangrijke rol in de afzet van producten en de aankoop van productiemiddelen.

Ook samenwerking tussen de bedrijven, door bijvoorbeeld het gezamenlijke gebruik van machines of het in geval van nood bijspringen in de bedrijfsvoering, komt nog steeds veel voor, denk maar aan agrobedrijfshulp AB Werkt. En dat Nederlandse boeren niet afkerig staan tegenover samenwerking, blijkt de laatste jaren ook uit het feit dat boerderijwinkels hun aanbod naar de consument uitbreiden met producten van collega’s.

Landbouwkundige noodzaak In de provincie Drenthe werken akkerbouwers en veehouders al jaren vaak samen. Zo blijkt dat in 2017 zo’n 45 procent van de landbouwpercelen in Drenthe voor de teelt van zowel akkerbouwgewassen als ruwvoergewassen wordt gebruikt.

‘Dit hoge percentage is het resultaat van een lange voorgeschiedenis,’ vertelt Ap van der Bas, adviseur mest en mineralen bij DLV Advies. Hij begeleidt en adviseert diverse projecten die gericht zijn op kringlooplandbouw.

‘De kleinschalige gemengde bedrijven van weleer zijn vandaag de dag uitgegroeid tot grote, gespecialiseerde bedrijven. Daarmee is ook de vanzelfsprekende samenwerking tussen verschillende productie-oriëntaties ver-

dwenen, maar vanuit landbouwkundig oogpunt weet men dat de verschillende productietakken elkaar nodig hebben.’

Het uitwisselen van grond creëert voor de akkerbouwer mogelijkheden in gewasrotatie en hij/zij kan een uitgebreider bouwplan realiseren. Door tijdelijk grasland in de gewasrotatie op te nemen verhoogt en/of verbetert het organischestofgehalte in de bodem. Veehouders kunnen hun grondposities verbeteren en de teeltoppervlakte van krachtvoer vergroten. Er wordt minder krachtvoer van buiten de regio aangekocht, waardoor er minder transport nodig is en waardoor de milieu-impact verlaagt. Rundveemest zorgt voor een betere bodemkwaliteit en afname van kunstmestgebruik. Met de samenwerking stellen akkerbouwbedrijven hun toegang tot rundveemest zeker. Verder kent de akkerbouwer de samenstelling van de mest, waardoor hij accurater kan bemesten en minder vaak een mestanalyse nodig heeft.

De veehouder is op zijn beurt verzekerd van mestafzet.

Mesthandelaarskosten worden bovendien weggenomen door deze directe samenwerking.

‘En last but not least: in de provincie Drenthe is er ook goed nabuurschap. Men gunt elkaar wat’, geeft Van der Bas aan.

Familiaal landbouwmodel Behoudens de agrobedrijfshulp, enkele machinekringen en afzetinitiatieven naar de consument, zit samenwer-

Jan Halewyck, consulent Boerenbond: ‘In Vlaanderen, met zijn versnipperde landbouwareaal, is het een uitdaging om akkerbouwers en rundveehouders te laten samenwerken’ veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 9

9

06-05-22 09:35

ECONOMIE SAMENWERKEN ken in de Vlaamse cultuur niet echt ingebakken. ‘Het familiaal landbouwmodel van de negentiende eeuw speelt nog heel sterk in Vlaanderen’, legt Michelle Hallemans uit. Hallemans is medewerker voor Bioforum in het Diverimpact-project, een Europees project dat meer vruchtwisseling op het veld in Europa wil stimuleren en bevorderen. ‘Bovendien moet je sociale vaardigheden bezitten of ontwikkelen om goed te kunnen samenwerken en er moet vertrouwen worden opgebouwd. Men moet goed kunnen communiceren over eigen noden en visie. Dit is – buiten de familiale context – vaak een moeilijkheid tussen Vlaamse landbouwers.’

De roep in de maatschappij voor het sluiten van kringlopen in de landbouw vanuit het oogpunt van duurzaamheid klinkt almaar luider. Dat biedt kansen voor hernieuwde aandacht voor samenwerking tussen veehouders en akkerbouwers of groentetelers om (regionaal) kringlopen te sluiten. Ook de actuele hoge prijzen voor kunstmest openen nieuwe mogelijkheden tot samenwerking.

‘Met de invoering van de derde teelt als randvoorwaarde voor het verkrijgen van betalingsrechten uit de Europese subsidiepot was er ook in Vlaanderen beweging op het vlak van grondwissel,’ geeft Boerenbond-consulent Jan Halewyck aan. Maar vanaf 2022 is dit een probleem, zo blijkt. ‘Betalingsrechten activeren op teelten die niet van u zijn, wordt een grote uitdaging,’ zegt Halewyck verklarend. ‘Vanaf teeltjaar 2022 kan enkel de landbouwer die verantwoordelijk is voor de hoofdteelt op een bepaald perceel, betalingsrechten op dit perceel activeren. Voor de veehouder die onvoldoende subsidiabele grond heeft om zijn rechten te activeren, ontstaat hierdoor een probleem.’

Wisselende wetgeving vergt creativiteit De Vlaamse landbouwer die een perceel ter beschikking stelt aan een andere landbouwer, bijvoorbeeld in het kader van een teelt- of cultuurcontract, kan zoals gezegd dus in tegenstelling tot vroeger niet meer zelf zijn betalingsrechten activeren, aangezien dit vanaf 2022 door de gebruiker moet gebeuren die verantwoordelijk is voor de hoofdteelt. Jan Halewyck: ‘Stel dat de landbouwer zijn grond laat gebruiken door de andere landbouwer, waar-

door hij zijn betalingsrechten niet zelf meer kan activeren wegens gebrek aan voldoende grond. Hij zal dan niet anders kunnen dan zijn betalingsrechten tijdelijk over te dragen, te verhuren, aan een derde. Indien hij dit niet doet, zal hij zijn betalingsrechten na twee jaar niet-activering verliezen. De tijdelijke overdracht aan een derde dient administratief via het e-loket te verlopen.’

Beide partijen kunnen het best een overeenkomst sluiten van tijdelijke overdracht/verhuur betalingsrechten af, waarin ze de randvoorwaarden (voorwerp, prijs, duur, …) duidelijk op papier zetten om latere misverstanden te vermijden. Hierbij dient ook voldoende aandacht besteed te worden aan de fiscale aspecten van deze transactie en de btw-wetgeving.

Ook in Nederland is het een zaak van goede afspraken maken. Ap van der Bas: ‘De betalingsrechten gaan naar de opgever van de grond in de gecombineerde opgave.

Maar er kunnen nadien verrekeningen gemaakt worden.’ De gecombineerde opgave is in Nederland wat de verzamelaanvraag in Vlaanderen is.

Diverse andere mogelijkheden Met het nieuwe Europees gemeenschappelijk landbouwbeleid vanaf 2023 veranderen de regels opnieuw en wijzigt andermaal de situatie. Een van de randvoorwaarden voor het ontvangen van de basispremie 2023-2027 wordt de teeltvariatie. Met andere woorden: elk jaar zal voor een bepaalde bedrijfsgrootte op een bepaald percentage jaarlijks aan teeltrotatie moeten gedaan worden. ‘Voor de samenwerking tussen de Vlaamse akkerbouwer en rundveehouder is dit niet bevorderlijk’, zegt Jan Halewyck. ‘Het wordt een nieuwe uitdaging, een nieuwe zoektocht. De gemiddelde perceelsgrootte in Vlaanderen is immers met moeite één hectare. In die kleine percelen is de akkerbouwer niet geïnteresseerd.’

In Nederland wordt het nieuwe landbouwbeleid als een extra kans gezien om nog meer samen te werken. ‘Nu al is de randvoorwaarde bij derogatie een stimulans voor de rundveehouder om samen te werken. Derogatie wordt namelijk slechts toegekend als op het rundveebedrijf minimaal 80 procent van het areaal gras is en maximaal 20 procent andere teelten’, legt Ap van der Bas uit.

‘In het nieuwe GLB wordt voor de basisbetaling vrucht-

Vlaamse pachtwet laat grondwissel toe In Vlaanderen is volgens de landbouwtelling van 2016 zo’n 63 procent van de landbouwgrond in pacht. Maakt het wat uit of de grond in pacht is bij een grondwissel?

Volgens de huidige Vlaamse pachtwetgeving anno 2021 geniet de pachter de vrijheid van exploitatie. Het enige criterium is dat de pachter moet handelen als een goede huisvader.

De pachtwet is vrij summier over het onderwerp grondruil waarop een pacht rust. Nele Vanslembrouck, woordvoerder van het departement Landbouw en Visserij: ‘De ruil is een overeenkomst waarbij de pachter aan een andere landbouwer toelaat enkele van

10

zijn gronden te gebruiken in ruil voor het gebruik van gronden geëxploiteerd door hemzelf. Het kan hierbij niet gaan om een ruil van gebouwen en er mag ook geen wanverhouding bestaan tussen de oppervlakte van de gewisselde percelen.’

Ruil met het oog op het betelen van pachtgoederen is dus perfect mogelijk en er is geen toestemming van de verpachter nodig.

Vanslembrouck: ‘Grondruil met als doel het betelen van pachtgoederen wordt niet als onderpacht beschouwd, waarvoor wel toestemming van de verpachter nodig is. Een dergelijke tijdelijke grondruil heeft ook geen invloed op de rechten en verplichtingen

noch van de pachters noch van de verpachters. Ruil met het oog op het betelen van pachtgoederen heeft dus geen invloed op het recht van voorkoop van de pachter. De ruil is anderzijds ook niet-bindend, tegenstelbaar, aan de verpachter, omdat het voor hem een “res inter alias acta”, vrij vertaald: een zaak tussen anderen, is.’

‘In de biolandbouw komt tijdelijke grondruil weinig voor’, geeft Michelle Hallemans van Bioforum aan. ‘De reden is dat biolandbouwers in aantal minder talrijk zijn en dat hun gronden meer verspreid liggen over Vlaanderen. Opvolging is daardoor moeilijker en ook de transportkosten nemen toe.’

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 10

06-05-22 09:35

Henk Pelleboer: ‘Goed gemixte mest in ruil voor goed voer is belangrijker dan alles tot op de eurocent uitrekenen’ Biologsich melkveehouder Henk Pelleboer is ervaringsdeskundige in samenwerking.

Pelleboer melkt 180 koeien op veengrond in het Overijsselse Mastenbroek. Hij heeft ruim twintig jaar samengewerkt met twee biologische akkerbouwers uit de Flevopolder, zo’n 25 kilometer verderop.

Door een samenloop van omstandigheden is er echter een eind gekomen aan die samenwerking. ‘Het ene bedrijf is verkocht en het andere bedrijf is overgeschakeld op een biologische bedrijfsvoering zonder gebruik van dierlijke mest en werkt enkel nog met maaimeststoffen’, vertelt Henk Pelleboer.

Spijt van de samenwerking heeft hij allerminst. ‘We gingen goed met elkaar om. Eén à twee keer per jaar kwamen we samen om goede afspraken te maken. In het begin

zetten we alles op papier, later waren de afspraken enkel mondeling.’

In die twintig jaar is de vorm van samenwerking wel gewijzigd. In aanvang was er grondruil met de bio-akkerbouwers, maar vanwege nieuwe regelgeving rondom de landbouwsubsidies, zijn Pelleboer en zijn collega’s overgegaan op een ruil van mest voor voer.

‘Wij leverden tot voor kort drijfmest én vaste mest voor 30 hectare cultuurgrond en de akkerbouwers gaven ons daarvoor grasklaver, luzerne en stro van 30 hectare terug,’ vertelt Pelleboer in het kort. ‘Dit alles tegen kostprijs.’

De rundveehouder deed de veldwerkzaamheden voor de grasklaver, luzerne en stro.

Het transport van de mest was voor rekening van de akkerbouwer en werd door een

wisseling verplicht voor alle bouwland op alle grondsoorten. Ieder jaar moet er dus een ander gewas op hetzelfde stuk grond geteeld worden. Een volgteelt na de hoofdteelt binnen hetzelfde jaar geldt ook als rotatie.

Dat kan ook een vanggewas of een rustgewas zijn. Granen gelden als rustgewas evenals gras. Akkerbouwers en rundveehouders moeten elkaar verder helpen. De akker-

transporteur gedaan. Het uitrijden op het veld gebeurde door de akkerbouwers zelf.

Vertrouwen noemt de ervaringsdeskundige als de hoeksteen van een goede samenwerking. ‘Goed gemixte mest voor goed voer is belangrijker dan alles tot op de eurocent uitrekenen. De akkerbouwer heeft mest nodig met constante inhoud, dus moet je goed mixen. Ik, als rundveehouder, heb goed voer nodig.’

Door de mooie samenwerking van afgelopen decennia denkt Pelleboer na over mogelijk nieuwe afspraken met akkerbouwers.

‘Er zijn weinig hobbels geweest in die jaren.

We hebben elkaar ook nodig. Maar de weten regelgeving is momenteel zo onzeker, dat er voorlopig nog niets concreets op tafel ligt.’

bouwer gaat daarbij wellicht ook gras als ruwvoer telen.’

Een andere vorm van samenwerking tussen akkerbouwer en rundveehouder is de ruil van mest voor stro, weet Jan Halewyck, consulent Boerenbond, nog te melden. ‘Dat is in Frankrijk, waar een mesttekort is, een gangbare praktijk. De akkerbouwers krijgen mest, nutriënten, de rundveehouder het stro voor zijn runderen.

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 11

11

06-05-22 09:35

ECONOMIE SAMENWERKEN

Samenwerken vergt gedeelde visie op de voordelen ‘Samenwerken gaat niet vanzelf,’ getuigt Ap van der Bas van DLV Advies. Hij begeleidt en adviseert diverse projecten gericht op kringlooplandbouw. ‘Allereerst is er een goede persoonlijke relatie tussen samenwerkende ondernemers voor nodig. Maar daarnaast ook gewoon een goede zakelijke afweging en goede zakelijke afspraken om die samenwerking succesvol te laten zijn. En het vraagt een gezamenlijke visie op de voordelen van samenwerking en ondernemerschap om die voordelen te benutten.’

Op welke punten wordt samengewerkt, kan per samenwerkingsverband verschillen en in de tijd ook variëren, aldus de DLV-medewerker. ‘In de praktijk blijkt dat samenwerken maatwerk is en ook voortdurend onderhoud vraagt. Bij de opstart van een samenwerking kan het inschakelen van een coach meerwaarde hebben. De coach kan de aspecten en acties van samenwerking begeleiden, schriftelijk vastleggen en monitoren. Als de samenwerking eenmaal een aantal jaren loopt, is een mondelinge overeenkomst voldoende.’

Wiggele Oosterhoff, docent-onderzoeker bij Aeres Hogeschool Dronten, deed in Flevoland onderzoek naar samenwerking tussen akkerbouwers en veehouders. Hij onderstreept dat persoonlijke relaties tussen de samenwerkende ondernemers heel belangrijk zijn.

Mede daarom schreef hij een handboek ‘Samenwerken akkerbouw-

veehouderij’. In het boek zijn onder andere gesprekskaarten opgenomen, waarmee akkerbouwers en veehouders samen afspraken kunnen maken over de manier van samenwerken en welke vervolgstappen ze daarin willen nemen.

Maar in Vlaanderen is de situatie totaal anders. Hier is er een mestoverschot, waardoor de akkerbouwer in een luxepositie zit en centen verkiest boven de ruil van mest voor stro.’

Nog een andere vorm van samenwerking tussen akkerbouwer en veehouder is die waarbij enerzijds de teeltafzet voor de akkerbouwer en anderzijds de voerproductie voor de rundveehouder veiliggesteld worden (zie ook kader op pagina 11). Bijkomend voordeel in voorliggend geval hangt ook af van de teeltkeuze.

Michelle Hallemans van Bioforum: ‘De meest geziene teelt in deze samenwerkingsvorm in de biolandbouw is grasklaver, die door de veehouder of de akkerbouwer wordt gemaaid. Voor de veehouder betekent dit een goede aanvulling van het ruwvoerrantsoen, de zekerheid van aanvoer en minder afhankelijkheid van de beschikbaarheid van grondstoffen op de markt.

Voor de akkerbouwer en groenteteler levert het rust in de teelt, structuurverbetering van de bodem, stikstofnalevering en onkruidonderdrukking.’

Mestwetgeving werkt verlammend Wat ook voorkomt, is de teelt van granen, eventueel in mengteelt zoals gerst-erwten en tarwe-veldbonen.

‘Dit is vooral bij groentetelers erg in trek,’ geeft Hallemans aan. ‘Voor de groenteteler is het interessant om een langere teelt te hebben tussen zijn korte teeltrotatie van groenten en de bodem wat rust te gunnen. Voor de veehouder betekent dit een goede

zetmeelaanvulling in het rantsoen, lokaal geproduceerd en zekerheid.’

De pachtwetgeving vormt in Nederland geen belemmering voor grondwissels, net zoals in Vlaanderen.

Wel schuurt andere bestaande wet- en regelgeving al eens met de praktijk, zoals bij de meststoffenwet.

Ap van der Bas: ‘Hierbij is de vraag wie bij samenwerkingsovereenkomsten de gebruiker is en wie verantwoordelijk is. Zeker voor een eerste samenwerking is het wenselijk om dit op papier te zetten.’

Ook op het vlak van de mestrechten verlamt de wetgeving de Vlaamse landbouwer die zijn gronden ter beschikking stelt aan een derde. Om de nutriëntenverliezen uit land- en tuinbouw te reduceren en zo de waterkwaliteit in lijn met de Europese doelen te brengen werd Vlaanderen ingedeeld in vier afstromingsgebieden. Alleen in gebieden 0 en 1 (gebieden met goede waterkwaliteit) kan de landbouwer bij grondruil zijn mestrechten behouden, ondanks het feit dat hij niet de verantwoordelijke is van de hoofdteelt. Hij kan dus de mest van zijn eigen bedrijf opbrengen op de gronden die hij voor een hoofdteelt aan een derde ter beschikking stelt.

In de gebieden 2 en 3 moeten de mestrechten uitgeoefend worden door de gebruiker – verantwoordelijke voor de hoofdteelt – en zal de landbouwer die zijn gronden ter beschikking stelt, een andere oplossing moeten zoeken om de mest van zijn bedrijf te kunnen afzetten. In dit kader zal hij dan bij gebrek aan

Ap van der Bas, DLV Nederland: ‘Nederlandse akkerbouwers en rundveehouders moeten elkaar verder helpen in het Europese landbouwbeleid 2023-2027’ 12

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 12

06-05-22 09:46

voldoende eigen gronden beroep moeten doen op een burenregeling of een mestafzetregeling met derden.

Niets verzet er zich tegen dat dit gebeurt met de gebruiker van het perceel die over de mestrechten beschikt in het kader van een teelt- of cultuurcontract. In dit geval kan het best een overeenkomst worden afgesloten waarbij beide partijen aangeven over welke rechten ze beschikken en welke activiteiten ze op het betreffende perceel zullen ontwikkelen: de voorbereidende werkzaamheden en mestopbrenging – al dan niet via burenregeling of mestafzetcontract – door partij enerzijds, en de verantwoordelijkheid van de hoofdteelt en de betalingsrechten door partij anderzijds.

Perfect winst uitbalanceren onmogelijk De economische winst afmeten bij samenwerking blijkt vaak ook geen sinecure en soms moeilijk om te bepalen. In een machinekring is het nog relatief eenvoudig te berekenen, bij mestafzet in ruil voor stro: idem dito. Maar voor voederproductie door het akkerbouwbedrijf voor een veeteeltbedrijf wordt het al wat ingewikkelder. Wat zullen de marktprijzen van energie en eiwit zijn?

Hoe groot is de structuurverbetering van de bodem en wat is het financieel waard? Of wat zijn de stikstofnalevering en onkruidonderdrukking voor de akkerbouwer waard? Nog moeilijker wordt het afmeten als het een mengteelt betreft, zoals grasklaver of tarwe-veldboon. Michelle Hallemans: ‘Het financieel perfect uitbalanceren van de winst is vaak niet mogelijk.’

Naast de teelttechnische voordelen biedt samenwerking ook efficiëntiewinsten, bijvoorbeeld door de piekmomenten in het werk, die anders liggen bij een akkerbouwer en een veehouder.

Een ander voordeel is de expertise van elk van de partijen. Hier vindt Hallemans een kanttekening op zijn plaats. ‘Teelttechnisch mogen de partijen dan wel zeer sterk zijn, vaak ontbreekt het de partijen aan inzicht en perspectief in de specialisatie van hun collega. Dit maakt het soms moeilijk om zich in te leven in bepaalde redeneringen.’

Denken op lange termijn Naast de genoemde technische en economische aspecten is ook de motivatie van beide partijen om samen te willen werken belangrijk, zeker wanneer er sprake is van een langetermijnsamenwerking. Michelle Hallemans somt op: ‘Voor de lange termijn is het belangrijk dat er vertrouwen is bij beide partijen, dat er wordt nagedacht over wat de noden zijn van beide partijen en wat de winst is in de samenwerking en dat men openstaat voor het perspectief van de partner. In een samenwerking het onderste uit de kan proberen te halen, is not done. ’ Ap van der Bas van DLV Advies beaamt dat: ‘In een goede samenwerking, die op de lange termijn is gericht, moet je elkaar wat gunnen. Een roofbouwsamenwerking is dat allerminst.’ l

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-hoofdverhaal.indd 13

13

06-05-22 09:48

BEDRIJFSREPORTAGE JAMELKA BV

‘Kalver- en melkveehouderij

met elkaar verbonden’ Energie is een belangrijk thema in de kalversector. Het Limburgse kalverbedrijf Jamelka investeerde daarom in een zonneboiler.

Zonne-energie zorgt zo voor de warme melk van de 1400 kalveren.

Maar de toekomst van de Vlaamse kalverhouderij staat onder druk.

TEKST WIM VEULEMANS

I

n de rust van het noorden van Belgisch Limburg ligt het kalverbedrijf Jamelka bv, eigendom van de familie Vanlommel. De familie is al generaties lang actief in de kalverhouderij, met onder meer het eigen melkpoederbedrijf Verveka Veevoeder bv, een kalverhandel, een slachthuis en de verwerking van de huiden tot leder.

14

Ook een aantal kalverbedrijven zijn hun eigendom, onder meer het bedrijf in Grote-Brogel.

In Grote Brogel wordt de rust maar af en toe verstoord door de bulderende motoren van F16’s, die opstijgen op de nabijgelegen luchtmachtbasis. De dagelijkse bedrijfsvoering ligt er in handen van Claudio Puscau en zijn

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-BedrijfsRepo.indd 14

10-05-22 12:24

vrouw Lenica. Puscau kwam een kleine tien jaar geleden vanuit Roemenië naar Vlaanderen en begon eerst te werken in het slachthuis van Vanlommel in Olen. Zes jaar geleden verhuisde hij met zijn gezin naar de bedrijfswoning in Grote-Brogel en sindsdien beheert hij er dagelijks het management in drie stallen met circa 1400 kalveren in afmest.

BEDRIJFSPROFIEL naam bedrijf eigenaren veestapel

Jamelka bv Claudio Puscau (35), Peter Boeve (36) 1400 kruislingkalveren

Verschillende leeftijdsgroepen ‘Het gaat hier over drie stallen, waarvan een recent in gebruik is genomen. In twee stallen, waaronder de nieuwste, huizen circa 550 kalveren, in de kleinere stal 300’, vertelt Peter Boeve, die Vanlommel vertegenwoordigt. ‘We werken met drie verschillende bedrijfsvoeringen bij Vanlommel. ‘Hier op het bedrijf gaat het allemaal om kruislingvaarskalveren en lichtere stierkalveren.

Andere, vaak kleinere bedrijven, werken uitsluitend met zuivere witblauwkalveren. De derde groep zijn dan de zwaardere kalveren.’ Volgens Boeve heeft deze bedrijfsvoering vooral als voordeel dat de veehouder steeds hetzelfde management kan toepassen op zijn bedrijf, zeker bij het voeren is dat een groot voordeel.

Dat voordeel ziet ook Claudio Puscau, die aangeeft dat het goed is dat de stallen niet op hetzelfde moment opstarten. ‘De kalveren komen hier als ze 14 tot 35 dagen oud zijn’, vertelt Puscau in nagenoeg perfect Nederlands.

‘Ze blijven tot ze maximaal 8 maanden oud zijn, tot dan is het nog kalfsvlees.’

Tussen de kalveren in de drie stallen is steeds een leeftijdsverschil van circa vijf weken. ‘De opstart van de kalveren gedurende de eerste weken is eigenlijk de moeilijkste en ook de drukste periode voor Claudio’, vertelt Peter Boeve. ‘Op die manier kan hij zijn aandacht vooral richten op de nieuwe groep jonge kalveren, de andere zijn toch al goed op weg.’ Dat beaamt ook de Roemeense bedrijfsleider. ‘In die eerste dagen merk ik of er kalveren zijn die niet willen drinken of een speen nodig hebben, die krijgen dan extra aandacht.’

Op de meeste kalverbedrijven bestaat het dagelijks menu voor de kalveren uit melk, gebaseerd op melkpoeder, een kalvermuesli aangevuld en vermengd met gehakseld, zuiver stro en natriumbicarbonaat alsook vers water. Op dit bedrijf wordt er momenteel proefgedraaid met vloeibare wei, rechtstreeks afkomstig van de kaasfabriek. Dit vloeibare goedje wordt opgeslagen in enorme tanks en dient binnen de vier à vijf dagen – vers dus - verwerkt te zijn. De vloeibare wei wordt aangevuld met vloeibaar vet en 20 procent melkpoeder met water. De proef werd uitgewerkt met het oog op een mogelijk economisch en milieuvoordeel. Zo dient de vloeibare wei immers niet ingedroogd te worden. Voor de kalveren en hun prestaties is geen verschil waarneembaar.

Wanneer een groep dieren slachtrijp is en richting slachthuis vertrekt, blijft de stal ongeveer twee weken leeg. Die tijd heeft Puscau nodig om de stal schoon te maken, te ontsmetten en weer op te stellen.

Grote Brogel

Peter Boeve (links) en Claudio Puscau

niet over stijgende energiekosten, duurder transport en de personeelskosten.’

Technische resultaten optimaliseren en kosten beheersen zijn dan ook op dit bedrijf cruciaal en hebben de volle aandacht van bedrijfsleider Puscau en de eigenaren.

In tegenstelling tot de klassieke vleesveehouderij maakt energie een substantieel deel uit van de kostprijs van de productie van kalfsvlees. Voor de verstrekking van melk, tweemaal daags, is immers water nodig dat moet worden opgewarmd naar een temperatuur van 80°C. Op dit bedrijf werd er daarom geïnvesteerd in een zonneboiler met zonnecellen op het dak. ‘Gemiddeld hebben we ons energieverbruik voor de productie van de melk kunnen halveren’, vertelt Boeve. De aanvullende warmte wordt voorzien via het stoken met houtpellets. ‘Deze investering zorgt ervoor dat we in de zomer voor honderd procent het water kunnen opwarmen via de zonneboiler, in de winter moeten we wel bijverwarmen’, pikt Puscau in.

De kruislingvaarzen en de lichtere stierkalveren hebben in de nieuwe stal allemaal een leeftijd van circa 19 weken

Zonneboiler reduceert energiekosten Net als nagenoeg alle economische activiteiten kent ook de kalverhouderij de gevolgen van de economische realiteit. Ook hier zijn de stijgende kosten een belangrijk en lastig gegeven, aldus Boeve. ‘Alleen al om de voerkosten te compenseren zou het kalfsvlees een dikke euro duurder moeten zijn’, is hij stellig. ‘En dan spreken we nog

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-BedrijfsRepo.indd 15

15

10-05-22 12:25

BEDRIJFSREPORTAGE JAMELKA BV

Zonnecellen zorgen voor warmwater van circa 80°C, voldoende warm voor de aanmaak van de melk voor de kalveren

Dat de zonneboiler bijzonder nuttig is voor de productie van warm water, getuige de temperatuur van het water in de opslagtank. Deze heeft op een bewolkte middag begin mei al een temperatuur van 58°C. ‘En dat zonder enige zon’, lacht Puscau.

‘Een andere belangrijke energiekost is de verlichting’, vult de bedrijfsleider aan. ‘We hebben nieuwe ledverlichting hangen, ook in de oude stallen. Waar vroeger acht lampen van 36 Watt hingen, zijn dat er nu vier stuks van 18 Watt. Reken maar uit wat het verschil is. En we hebben meer licht’, lacht hij.

Op een gemiddeld kalverbedrijf vormen de energiekosten naast de voerkosten een van de belangrijkste kostenposten. ‘Afhankelijk van de regio komt daar mestafzet bij’, vult Boeve aan. ‘En die weegt in sommige regio’s flink door.’ Water zelf is zelden een probleem, aangezien de meeste bedrijven voorzien zijn van een grondwaterput.

De blik op de toekomst is er een met veel onzekerheWarm water wordt opgeslagen in een enorme tank

16

den. Dat is duidelijk voor Peter Boeve, die meteen aangeeft dat de kalversector in Vlaanderen de voorbije jaren niet is gegroeid. ‘Het beloven spannende tijden te worden de komende maanden, onze aanvoer van kalveren staat onder druk, onder meer door de gevolgen van het Vlaamse stikstofakkoord’, geeft Boeve aan. ‘Ook voor ons slachthuis is het belangrijk dat de aanvoer continu op peil blijft.’

Onzekerheid troef in sector Dat de kalversector in het recente regeringsakkoord ook flink getroffen wordt, verontrust de jonge Boeve.

Hij verwijst naar het feit dat de sector zelf er niet jonger op wordt en dat de komende jaren er een natuurlijke uitvloei zal zijn wegens stoppende bedrijven zonder opvolger. ‘De vraag is ook hoe men de 20 procent reductie gaat toepassen in de sector’, stelt Boeve. ‘Gaan ze dat op sectorniveau toepassen of op bedrijfsniveau?’ Hij verwijst daarmee naar het gebrek aan mogelijkheden voor oudere bedrijven om reductie toe te passen. ‘In oudere stallen zitten de kalveren in compartimenten van vijftig. Hoe kunnen ze daar bijvoorbeeld een luchtwasser inpassen?’

De afzet van Vanlommel is vooral op de Europese markt gericht. Voor Boeve is dit een lokale markt.

‘Wij in Vlaanderen bekijken zulks altijd zo klein.

Voor mij is lokaal niet Vlaanderen, maar Europa. Zo moeten we alles veel meer gaan bekijken, vanuit een Europese context.’

Voor Boeve is het ook belangrijk dat Vlaanderen beseft dat de melkveehouderij en de kalversector onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. ‘Stel dat de kalversector verdwijnt, wat gaan we dan doen met de stroom aan kalveren? Dat zou een ramp zijn, maar wij als kalverhouders hebben ook aanvoer vanuit de melkveehouderij nodig. Beide sectoren kunnen niet zonder elkaar.’

De voorbije jaren heeft Boeve de kalversector sterk zien evolueren. Zo is het aandeel van gebruikskruisingen sterk gegroeid. ‘En ze hebben ook grotere edele stukken, die zijn dan soms wat lastiger te vermarkten. Belangrijk is dat de vleesafzet mee moet groeien, die kruislingen zorgen immers voor meer vlees’, besluit hij. Volgens Boeve lijkt daarom het plafond voor het aandeel kruislingen nu wel wat bereikt. l

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-BedrijfsRepo.indd 16

10-05-22 12:25

CRVCOÖPERATIENIEUWS

Aanmelden voor vleesveecongres op 8 juni en 1 juli Op woensdag 8 juni en vrijdag 1 juli organiseert het Vlaams departement van Landbouw en Visserij in samenwerking met verschillende partners, waaronder CRV, weer twee keer een interessant congres voor vleesveehouders. Tijdens de studiedag, die gekoppeld is aan een bedrijfsbezoek, worden vleesveehouders bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van (onder andere) economie, kalveropfok, watergebruik en voerefficiëntie. Na de broodjeslunch staat een bezoek aan een mooi vleesveebedrijf op het programma.

Het vleesveecongres wordt gehouden op woensdag 8 juni in De Watermeulen, Burchtstraat 160 in Kruibeke. Op vrijdag 1 juli is het congres gepland in Glabbeek op Boerderij Fines (Ines Theunis), Nieuwstraat 15 in Glabbeek. De dagen starten om 9.30 uur en zijn rond 16.45 uur afgelopen. De deelnameprijs bedraagt 25 euro per persoon, te betalen via overschrijving op rekeningnummer BE 78 4437 6254 4186 (CRV BV België) onder vermelding van naam, locatie en vleesveecongres 2022 of via de QR-code die u direct na uw inschrijving ontvangt.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Laurence Hubrecht (0473-83 70 60 of e-mail: Laurence.Hubrecht@lv.vlaanderen.be) of Elke Vrancken (0477-98 74 41 of e-mail: elke.vrancken@lv.vlaanderen.be).

Inschrijven kan via www.vleesveecongres.be.

Voor de bijeenkomst in Beveren sluit de inschrijving op 1 juni, voor de bijeenkomst in Glabbeek op 28 juni.

Inschrijven in een ander stamboek vereist zoötechnisch certificaat De Europese fokkerijverordening schrijft voor dat dieren laten inschrijven in een ander stamboek alleen kan met behulp van een zoötechnisch certificaat.

Zo’n certificaat moet aan strenge regels voldoen en mag alleen worden afgegeven door een erkende stamboekorganisatie. Een stamboekkaart is dus niet voldoende. Van dieren die niet beschikken over een deugdelijk zoötechnisch certificaat, zal de inschrijving

in een ander stamboek worden geweigerd.

Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat een veehouder die een stier koopt van een collega die is aangesloten bij een ander stamboek, het dier met een zoötechnisch certificaat zal moeten laten overschrijven om de nakomelingen van deze stier in de hoofdsectie van zijn eigen stamboek te kunnen laten registreren. CRV is in zowel Vlaanderen als Nederland een erkende stamboekorganisatie

voor een 20-tal melk-, dubbeldoel- en vleesveerassen.

Aanvragen van een zoötechnische certificaat kan via een e-mail naar CRV Klantenservice: klantenservice.be@crv4all.com (Vlaanderen) of crv.info@crv4all.com (Nederland). Het aanvraagproces neemt enkele werkdagen in beslag.

Prijskampen in Tielt en Merksplas In de maand juni staan er twee prijskampen voor Belgische witblauw op de agenda. Op 5 juni vindt de keuring in Tielt plaats aan de Wakkensteenweg. De inschrijving voor deze prijskamp is reeds gesloten.

Inschrijven kan nog wel voor de prijskamp in Merksplas (Bosstraat), die gepland staat op 25 juni. Deze prijskamp staat open voor Belgisch witblauwdieren uit heel Vlaanderen.

Inschrijven kan tot 31 mei bij Wendy Meyvis (0468-287405 of verheyenwim.wendy@ telenet.be)

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-CooperatieNieuws.indd 17

17

10-05-22 12:10

INFOGRAPHIC MARKETING

Vlees eten met nieuwe

woordenschat

We kenden al de chateaubriand, de entrecote, de tournedos en de côte de boeuf. Sinds kort komen daar ook meer en meer de T-bonesteak, de porterhouse-steak, de tomahawk, de cowboysteak, de ribeye et cetera bij. Ziet u ook de bomen door het bos niet meer?

TEKST GUY NANTIER

D

e verengelsing van onze Nederlandse taal neemt gestaag toe, onder meer als gevolg van de globalisering, waarbij Engels de voertaal is. Ook de marketing en de perceptie nemen een prominentere plaats in ons dagelijks leven in en dus volgt ook het taalgebruik.

Zo doen bij de vermarkting van rundvlees nieuwe naamgevingen hun intrede: de T-bonesteak, de porterhousesteak, de tomahawk, de cowboysteak, de rib-eye ...

Als eindgebruiker (consument) is het daardoor niet makkelijk meer om te weten wat nu de vleesindeling is van de koe en welke delen van de koe waarvoor gebruikt worden.

De duurste Amerikaanse vleesbenamingen

T-bonesteak

We beperken ons hier tot het woordgebruik en de betekenis die komen overwaaien uit Amerika (zie illustratie rechts), omdat deze meer en meer ingang vinden op de menukaart in de horecazaken en op de prijslijst in de hoevewinkels.

De T-bonesteak is een type steak dat van de dunne lende (entrecote) en de ossenhaas van een rund wordt versneden. De steak kenmerkt zich door het T-vormige bot

waaraan hij zijn naam te danken heeft. De grootte van de T-bonesteak, gecombineerd met het feit dat hij twee van de duurste stukken rundvlees bevat, maakt de steak een van de duurste en kwalitatief meest hoogstaande steaks beschikbaar.

De T-bonesteak heeft overeenkomsten met de porterhouse-steak: bij een porterhouse-steak wordt er echter meer ossenhaas en minder entrecote versneden, wat dit stuk vlees over het algemeen prijziger maakt. De grootte kan variëren, maar volgens de Institutional Meat Purchase Specifications van het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) moet een porterhouse-steak minstens 1,25 inches (32 mm) dik zijn op het wijdste deel. Een T-bonesteak moet ten minste 0,5 inches (13 mm) dik zijn.

Ribeye is rundvlees afkomstig van de rib van een rund, maar zonder het bot. Het wordt gezien als een soort biefstuk, maar het vlees is gemarmerd met vet. Soms bevat een ribeye een relatief groot stuk vet. Een tomahawk is hetzelfde als een ribeye, maar dan met een lang stuk bot eraan.

De cowboysteak is hetzelfde als de ribeye, waarbij de rib niet uit het vlees gesneden wordt. Als het bot wordt verwijderd, houd je dus de ribeye over.

Verarming met positief kantje De introductie van Angelsaksische benamingen voor rundvleesstukken betekent een verarming van onze Nederlandse taal. Maar er is ook een positieve kant aan het verhaal, marketinggewijs gesproken dan. Het huidige, oneigenlijk gebruik van vleesbenamingen door de vegetarische en/of vegan industrie of nog door de op kweekcellen gebaseerde industrie, wordt al langer aan de kaak gesteld door de vleessector in diverse Europese landen, zoals in Nederland en in Duitsland. Ook Europa heeft zich over de kwestie gebogen. Europa stelt dat plantaardige producten namen als vegetarisch gehakt of vegetarische burger mogen dragen.

Uitpakken met Amerikaanse-Engelse benamingen voor de duurste vleesstukken met been, zoals tomahawk, porterhouse-steak of cowboysteak is daarom slim. Het zal niet snel opgepakt worden door de sector van vleesvervangers. l

18

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Infographic.indd 18

06-05-22 09:56

VLAAMS/NEDERLANDSE RUNDVLEESVERSNIJDING

De vleesversnijding van een rund staartstuk

biefstuk rosbief

dunne lende

fijne rib

dikke rib

onderrib

entrecote côte à l’os

côte de boeuf

riblappen

magere runderlappen braadlappen soepvlees/hacheevlees gehakt tartaar

ossenhaas haasbiefstuk chateaubriand tournedos

hals magere runderlappen braadlappen soepvlees/hacheevlees gehakt tartaar

bovenbil biefstuk rosbief

platte bil

borst

spierstuk kogelbiefstuk Hollandse biefstuk rosbief tartaar carpaccio

doorregen runderlappen gehakt

sucade bavette

ossenstaart ezel schenkel

AMERIKAANSE RUNDVLEESVERSNIJDING

dikke lende

diamanthaas

vang magere runderlappen braadlappen gehakt tartaar

rump

sirloin

ground beef picanha rump roast rump cap smothered steak stew meat

filet mignon ground beef hanger sirloin steak stew meat tenderloin tri-tip

round

borst longhaas

shank

bloemstuk

klaprib

rosbief rosbieflapjes

doorregen runderlappen gehakt

short loin

rib

ground beef New York strip steak porterhouse steak strip roast stew meat tenderloin T-bone

ground beef rib eye rib roast rib steak stew meat tomahawk

bottom-round steak chicken-fried steak ground beef jerkey London broil oyster steak round steak smothered steak stew meat strips & cubes

ground beef osso bucco stew meat

schenkel

chuck chuck roast cross rib ground chuck smothered steak stew meat

brisket brisket roast corned beef ground brisket pastrami stew meat

shank ground beef osso bucco stew meat

flank butcher steaks flank steaks ground beef stew meat strips voor stir-fry

plate ground beef short ribs stew meat

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Infographic.indd 19

19

06-05-22 09:56

KEURING HULSHORST

Mooi vleesveefeest met Pasen in Hulshorst Keuring bij verbeterd roodbont: Spronk springt eruit

De kampioenen van de keuring verbeterd roodbont

Met 85 dieren was het animo bij de fokkers van de verbeterd roodbonten voor de keuring in Hulshorst groot. De eis dat alle dieren lepto-vrij moesten zijn, maakte het inzenden gemakkelijk. En doordat ook niet-stamboekdieren welkom waren, bleken de rubrieken goed gevuld. Er ontstonden daardoor echter ook wat ‘gaten’ in namen en afstammingen, maar dat bleek zeker geen belemmering voor kampioenstitels. Vooral grootinzenders Jan en Jan Willem Spronk uit Zoeterwoude maakten met hun ‘anonieme’ dieren indruk. ‘Al vanaf 1955 fokken we roodbonte dikbillen’, vertelde Jan aan het einde van de keuring.

‘Mijn vader is ermee begonnen, hij gaf het stokje aan mij door en mijn zoon heeft de

De drie kampioenen van vleesveehouderij Spronk

fokkerij inmiddels ook weer voortgezet.’ Met stieren uit hun eigen fokkerij verbeterden ze hun veestapel en dat leverde hen in Hulshorst twee maal het algemeen kampioenschap op: bij de mannelijke én bij de vrouwelijke dieren.

Beide kampioenen werden eerder al aangewezen als Mister Toekomst en Miss Toekomst.

Bovendien showden ze de beste bedrijfsgroep voor juryleden Bert van Abeelen, Harmke Anema en Arend Jan Westerkamp en kregen het kampioenslint voor de groep afstammelingen van hun stier Patrick.

Hun anderhalf jaar oude kampioensstier en ook hun tien maanden oude vrouwelijke kampioensdier lieten dezelfde opdruk zien.

Veel vlees in de volle breedte van de bil,

een fraaie onderbil, breed over de rug, met een indrukwekkende voorhand en in haast ideale conditie met veel fijnheid. Kwaliteiten die ook andere kampioensdieren bezaten, maar het niet allemaal in hetzelfde dier wisten te combineren.

De enorm zware Alex van Vredenburgh van de familie Te Riele bewoog zich sterk door de ring en de oudere vrouwelijke kampioen, de fraai ontwikkelde en lange Knedo Dian van Marnix Knetemann – om even een paar indrukwekkende voorbeelden te noemen – werden kampioen en waren op een stamboekkeuring vast nog verder gekomen, maar konden niet aan de fraai afgemeste uitstraling van de Spronk-dieren tippen.

Tabel 1 – Kampioenen verbeterd roodbonten keuring Hulshorst (algemeen kampioenen vet)

20

categorie

naam dier

afstamming

eigenaar, woonplaats

mannelijke 0-6 maanden mannelijk 7-12 maanden mannelijk 1-2 jaar mannelijk 2 jaar en ouder vrouwelijk 0-6 maanden vrouwelijk 7-12 maanden vrouwelijk 1-2 jaar vrouwelijk 2 jaar en ouder

— Bunthoeve Cobus 28 — Alex van Vredenburgh — — Vd Westhoeve Wanda 138 Knedo Dian

— Boris van Halfweg — Tijger van Vredenburgh Bunthoeve Silvian 7 Patrick Urbanus Leonardus

vleesveehouderij Spronk, Zoeterwoude mts. J. en A. v.d. Bunt, Dronten vleesveehouderij Spronk, Zoeterwoude mts. Te Riele, Vaassen Van de Pol varkenshouderij, Ermelo vleesveehouderij Spronk, Zoeterwoude mts. Westerkamp-van Wezel, Zwolle Knedostables, Wijdewormer

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-KeuringHulshorst.indd 20

10-05-22 12:12

Geen paasveetentoonstellingen dit jaar, maar een dag voor Pasen wel een vleesveekeuring met vrije inzending in Hulshorst. Met 150 dieren in het boekje en drie rijen dik publiek rond de ring was het een mooi vleesveefeest op zaterdag 16 april.

TEKST ALICE BOOIJ

Keuring bij Belgisch witblauw: succes voor Ine en haar nafok

De Belgisch witblauwe kampioenen

De 16 inzenders bij de keuring van de Belgische witblauwen waren vanuit Limburg, NoordHolland tot en met Drenthe naar Hulshorst gekomen. Het enthousiasme was met zo’n 60 dieren groot en aan het eind van de dag namen verschillende inzenders kampioensdieren mee naar huis.

De beste zaken deden de gebroeders Jos en Bertil Horlings. Het eerste eremetaal haalde hun groep nakomelingen van Engin. Een heel uniform koppel met breedte in bespiering, sterk over de rug, met een fraaie onderbil en fijne staartinplant. In beweging waren ze bovendien heel correct. Eén van de kalveren uit het groepje was Gebr. Horlings Rosanne, die bij de vrouwelijke dieren van 4 tot 12 maanden het kampioenschap binnenhaalde. Ook het kampioenschap bij de sterk bezette klasse van oudere koeien was voor de broers. De al veelvuldig gelauwerde Gebr. Horlings Ine (v. Attribut) werd kampioen, maar kwam niet alleen

Ine (v. Attribut) en Rosanne (v. Engin) met team Horlings

naar Hulshorst, ze werd vergezeld door haar in november geboren stierkalf Engin (v. Engin), die reserve werd bij de jongste klasse mannelijke dieren. Kampioen werd Michiel van ’t Hul (v. Imperial) van Gerrit Bonestroo uit Nunspeet.

De zesjarige Ine had nog meer ijzers is het vuur, ook haar vaarskalf Gebr. Horlings Dushi, volle zus van stierkalf Engin, presenteerde zich opmerkelijk. In de jongste vrouwelijke klasse werd ze reservekampioen, net achter de fijnbespierde Humaine van Oudrenswoude (v.

Hazard) van Mees van Laar uit Barneveld.

De regio rondom Hulshorst kent een aantal beste fokbedrijven die het niveau van de keuring op een hoger plan brengen. Dat gold ook voor de kampioen mannelijk van één tot twee jaar: de zwarte, fijnbespierde Van ’t Staverhul Black Power (v. General) van Tonnie van Ginkel. Het algeheel kampioenschap bij de stieren ging niet naar de kampioen in de oudste klasse, Arnold (v. Monarque) van de maatschap Lankman en Vis, maar naar de kampioen stie-

ren tot een jaar die het meest compleet was: Ouverture van de Eik (v. Dauphin) van de combinatie Van der Poel en De Herder uit Putte.

Algeheel kampioen bij de vrouwelijke dieren werd de kampioen van één tot twee jaar: Lavinia van de Schutten (v. Vuiton) van Andries Jan Reurink uit Oldebroek. Lavinia was het meest compleet in ontwikkeling, bespiering en sterk beengebruik en vormde daarmee een prachtig kampioenskoppel met Ouverture.

Algemeen kampioenen Ouverture en Lavina

Tabel 2 – Kampioenen Belgisch witblauw keuring Hulshorst (algemeen kampioenen vet)

categorie

naam dier

afstamming

eigenaar, woonplaats

mannelijk 0-4 maanden mannelijk 4-12 maanden mannelijk 1-2 jaar mannelijk 2 jaar en ouder vrouwelijk 0-4 maanden vrouwelijk 4-12 maanden vrouwelijk 1-2 jaar vrouwelijk 2 jaar en ouder

Michiel van ’t Hul Ouverture van de Eik Van ’t Staverhul Black Arnold Humaine van Oudrenswoude Gebr. Horlings Rosanne Lavinia v.d. Schutten Gebr. Horlings Ine

Impérial Dauphin Général Monarque Hazard Engin Vuiton Attribut

G. Bonestroo, Nunspeet mts. Van der Poel-de Herder, Putte mts. Van Ginkel-van Dijk, Uddel mts. Lankman-Vis, Hulshorst Mees van Laar, Barneveld gebr. Horlings, Ruinen A. J. Reurink, Oldebroek gebr. Horlings, Ruinen

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-KeuringHulshorst.indd 21

21

10-05-22 12:12

INTERVIEW BRAM VAN HECKE

leeftijd 26 woonplaats Oudenburg (WestVlaanderen) opleiding bio-ingenieur (Universiteit Gent), Europese studies (Europacollege in Warschau) functie voorzitter van Groene Kring, de belangenvertegenwoordiger van jonge boeren in Vlaanderen

‘Boeren worden vandaag enkel nog gezien als stikstofuitstoters’

VV05-interview van hecke.indd 22

06-05-22 11:46

‘Jonge boeren

zullen massaal afhaken’ Ondanks de ‘gunstigere’ generieke emissie-eisen voor vleesvee in het stikstofakkoord, is er ook voor de vleesveehouderij weinig mogelijkheid tot ontwikkeling. Dat zegt Bram Van Hecke, voorzitter van Groene Kring, belangenvertegenwoordiger van jonge boeren in Vlaanderen. ‘Perspectief ontbreekt.’

TEKST JEROM ROZENDAAL

D

e aanhoudend goede vleesveeprijzen stemmen Bram Van Hecke tevreden.

Over de toekomst van de sector is hij minder optimistisch. ‘Juist nu de vleesveehouderij eindelijk weer de wind in de zeilen lijkt te hebben, wordt de toekomst andermaal onzeker door het stikstofakkoord, dat geen ruimte tot ontwikkeling laat.’ Toch blijft de voorzitter van Groene Kring, de belangenvertegenwoordiger van jonge Vlaamse boeren, hoopvol.

Na het stikstofakkoord hebben jullie de ‘Dag van nationale rouw voor de toekomst van de landbouw’ georganiseerd. Is het zo dramatisch?

‘Het stikstofakkoord biedt geen enkel toekomstperspectief voor jonge landbouwers.

Er is geen enkele ruimte voor ontwikkeling.

Hierdoor verwachten wij dat veel jonge boeren afzien van een beroep in de landbouw.

Dat zal tot gevolg hebben dat er geen jonge boeren meer instappen en de sterke landbouwsector dus verloren gaat. Het is goed mogelijk dat met dit akkoord de overheid binnen tien jaar op zoek moet naar jongeren die opnieuw willen instaan voor de familiale landbouw en dus onze voedselvoorziening.’

Door slechte prijsvorming en vergrijzing zijn veel vleesbedrijven gestopt.

Zijn er nog jonge vleesveehouders?

‘Absoluut. Ik ben nu drie jaar voorzitter van Groene Kring. Toen ik begon, zag ik jonge vleesveehouders die met passie hun werk uitvoerden, maar zich afvroegen hoe lang

de economische malaise nog zou aanhouden. Door de vleesprijsstijging zie ik nu gepassioneerde jonge vleesveehouders die ook vertrouwen hebben in de robuustheid van hun verdienmodel.’

Kun je de impact van het stikstofakkoord op de vleesveesector schetsen?

‘In het akkoord is voor de vleesveehouderij een stikstofreductiedoelstelling opgenomen van 15 procent ten opzichte van het referentiejaar 2015. Doordat veel bedrijven de afgelopen jaren gestopt zijn, komt dat de facto neer op 7 procent tegen 2030. Tegen 2026 moet de helft gerealiseerd zijn op sectorniveau. Is dat niet gebeurd, dan kan er op stalniveau gesneden gaan worden in de veestapel. Dat brengt veel risico met zich mee voor de jonge boeren. Zelfs als zij hun reductiedoelstellingen behalen – op stalniveau wordt een reductie-inspanning van 5 procent geëist – kunnen zij gedwongen worden de veestapel in te krimpen, waarmee de rentabiliteit in gevaar komt.’

‘De generieke reductie-eis in de vleesveehouderij kan mogelijk makkelijker gehaald worden dan in andere sectoren. De vleesveehouderij is relatief grijs. Dat wil zeggen dat er de komende jaren ook wel boeren met pensioen zullen gaan en de reductiedoelstelling door deze verdere afbouw van de veestapel binnen handbereik lijkt. ’

Waar liggen dan de problemen?

‘Onder andere in de reductie-eis van 5 procent op stalniveau. Dat lijkt voor de vlees-

veehouderij moeilijker te realiseren dan in andere sectoren. Met uitzondering van beweiding zijn de PAS-maatregelen niet toepasbaar in de vleesveehouderij, waar veelal met potstallen gewerkt wordt. Mestrobots of schuivers zijn daardoor uitgesloten, terwijl ook luchtwassers niet realistisch zijn. De koeien hebben juist baat bij een open stal.’

‘Daarnaast laat het stikstofakkoord geen enkele ruimte om het bedrijf te ontwikkelen. De kritische depositiedrempel is zo laag gelegd (op 0,025 procent) dat er voor landbouwbedrijven geen mogelijkheid is om het bedrijf te ontwikkelen of de veestapel uit te breiden. Dit is nochtans vaak noodzakelijk voor jonge ondernemers die minstens 20 jaar vooruit moeten plannen.

Bovendien liggen vleesveebedrijven vaak in de buurt van natuurgebieden en hebben zij daardoor een hoog significantiekader.’

Jij meent ook dat uitbreiding op individueel niveau mogelijk moet zijn?

‘De Vlaamse landbouw en natuur moeten een balans vinden om met elkaar samen te leven. Het voorstel van de Vlaamse regering is nu doorgeslagen in het voordeel van de natuur. Wij willen werken aan een reductie van de stikstofemissie, maar dat moet niet ten koste gaan van het perspectief van de jonge boer. Men zegt nu dat eerst de stikstofdoelstellingen bereikt moeten worden.

Pas daarna krijgen de jonge boeren weer perspectief, maar dan is het misschien te laat. Het proces moet parallel lopen: er moet gewerkt worden aan een reductie van de stikstofemissie, maar tegelijkertijd moeten jonge boeren ruimte krijgen om te ondernemen. Voor sommige bedrijven betekent ondernemen meer vee aanhouden en dus meer stikstof uitstoten. Dat wil nog niet zeggen dat de gehele Vlaamse veestapel moet uitbreiden. Elk bedrijf kiest het model dat voor hem het beste werkt.’

Kan je de situatie vergelijken met die in Nederland?

‘De situatie in Nederland is net zo ernstig als die in België. Daar is geen zekerheid en geen perspectief. In Vlaanderen is er nu

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-interview van hecke.indd 23

23

06-05-22 11:46

INTERVIEW BRAM VAN HECKE

‘Stikstofreductie en ontwikkeling van jonge boeren moeten hand in hand gaan’

beperkte zekerheid gegeven, maar geen enkel perspectief. De toestand hier staat in geen verhouding tot die in andere Europese landen, waar stikstof niet tot nauwelijks speelt. Als ik bij de CEJA, de Europese Raad van Jonge Landbouwers, uitleg dat stikstofuitstoot in Vlaanderen aanleiding is om een hele sector op slot te zetten, kan men het niet geloven.’

Vind je dat het onderwerp stikstof overtrokken is?

‘Dat zeg ik niet. Voor kwetsbare natuurgebieden is stikstofuitstoot schadelijk. Bedrijven die te dicht bij een natuurgebied liggen en een grote impact hebben, zullen moeten wijken. Daar moet de overheid netjes mee omspringen. Maar stikstof is maar een deel van de puzzel. Met het stikstofakkoord lijkt het alsof boeren enkel beschouwd worden als stikstofuitstoters, terwijl zij veel meer zijn. Zij dragen bij aan de voedselvoorziening, zorgen voor werkgelegenheid en doen aan landschapsbeheer. Deze factoren zijn volledig uit het oog verloren. Niet alleen biodiversiteit is maatschappelijk relevant.

Voedselvoorziening, werkgelegenheid en landschapsbeheer zijn dat ook.’

Zie je nog kans dat het stikstofakkoord wordt gewijzigd?

‘We zullen alles in het werk stellen om de overheid en het publiek ervan te overtuigen dat er in Vlaanderen plaats moet zijn voor een duurzame landbouw- en vleesveehouderij. Wij hebben als sector enorm ster-

24

ke troeven en moeten die koesteren. De vreselijke oorlog in Oekraïne toont ook het belang van voedselveiligheid en van lokale voedselproductie. Het bevestigt in zekere zin waar wij altijd al voor pleitten: het belang van een lokaal gewortelde landbouw.’

Heeft de oorlog in Oekraïne het imago van de landbouw veranderd?

‘We zien voor het eerst in hele lange tijd dat het publieke debat gaat over lege schappen in de winkels en het feit dat voedselvoorziening geen vanzelfsprekendheid is.

Je merkt dat het sentiment ten aanzien van de landbouw gekenterd is en dat er sprake is van een hernieuwd respect. Dat is een positieve ontwikkeling, al is de aanleiding natuurlijk vreselijk.’

‘Aan de andere kant moeten we ons ook niet rijk rekenen. Het is maar sterk de vraag hoe lang de positieve stemming ten aanzien van landbouwers blijft. Ten aanzien van de vleesveehouderij constateer ik overigens dat het maatschappelijk sentiment al langer aan het kenteren is.’

‘De vleesveehouderij heeft lang in het verdomhoekje gezeten, maar dat draait nu bij.

Mensen zien de koeien in de weide. Vleesveehouderij is de meest extensieve vorm van gangbare veeteelt en dat wordt steeds meer gewaardeerd. Daarbij zie je ook een trend in de samenleving dat mensen steeds meer kiezen voor een goed stuk vlees. Men eet liever een keer een goede biefstuk dan zeven frikandellen waarvan men niet weet van wat voor een vlees ze gemaakt zijn.’

Hoe zie jij de toekomst van de vleesveehouderij?

‘Ik ben heilig overtuigd van een toekomst voor de vleesveehouderij. Doordat er bedrijven gestopt zijn, bestaat er nu wel een duurzame balans tussen vraag en aanbod en daarnaast opteren consumenten dus steeds meer voor kwalitatief, duurzaam vlees. Mensen vinden duurzaamheid belangrijk, maar dat betekent niet dat je moet stoppen met leven. Je kunt er ook bewuster mee omgaan. Op het gebied van duurzaamheid heeft de vleesveehouderij – in het bijzonder witblauw – veel voordelen. Het is het meest efficiënte vleesveeras in de wereld met de laagste impact op het klimaat.’

Eten we over twintig jaar nog steeds vlees van Vlaamse bodem?

‘Of er over twintig jaar nog veel vleesveebedrijven over zijn in Vlaanderen, is sterk afhankelijk van bestaande barrières, waarvan het stikstofakkoord er een is. Ervan uitgaande dat er dan toch een wezenlijke vleesveehouderij zal bestaan, voorzie ik dat er veel stappen gezet worden op het gebied van innovatie, technologie en efficientie. Daarnaast zal de landbouw dichter bij de maatschappij staan en zal het onderling begrip met de consument groter zijn.

De vleesveehouderij kan daarbij een leidende rol spelen: doordat deze koeien in de weide laat grazen heeft ze een positieve impact op het imago van de sector. Dat kan helpen om de band tussen consument en landbouwer te herstellen. l

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-interview van hecke.indd 24

06-05-22 11:46

Email: veno@venostal.com Tel: 0229-544100

www.venostal.com e

Te Pari Classic MC Cattle Crush

nz ko oe bsite z Be we

Vleesvee behandelbox

Volledig robuuste thermisch verzinkte behandelbox.

Veilige en sterke nekklem welke voor en achter te bedienen is.

Beide kanten van de box volledig of op meerdere plekken te openen.

3-weg selectie vanuit de box.

Rubberen vloer en anti terugloop oplossing.

Doorloop voor personeel en ingang achterzijde dier.

Inclusief ‘squeeze’ voor kleinere dieren.

22

veeteelt OKTOBER 2021 SPECIALIST IN OPFOKMELK

STARTEN MET SUCCES

VOOR MELK- EN VLEESVEE

WE ONTWIKKELEN VOEDERS AANGEPAST AAN DE ONTWIKKELINGSFASES VAN UW VEE. HIERBIJ ZIJN DE NUTRITIONELE WAARDEN EN VERTEERBAARHEID ESSENTIEEL VOOR DE KWALITEIT VAN ONZE VOEDERS WILT U EEN AANGEPAST VOORSTEL VOOR UW JONGVEE? CONTACTEER ONS VERVEKA@VERVEKA.NL OF T +31 (0)184 651 300

veeteeltvlees MEI 2022

VTVL_NED_025_v1.indd 25

25

10-05-2022 14:34

INNOVATIE BIOSTIMULANTEN

Biostimulanten voor

groei en weerbaarheid

Om gewassen te versterken worden steeds vaker biostimulanten ingezet in Europa. Deze producten zijn veelal van natuurlijke oorsprong en hebben een positief effect op de groei en de weerstand van planten met meer opbrengst tot gevolg. Ze zijn veilig voor mens, dier en milieu.

TEKST GUY NANTIER

G

enomics heeft een onmiskenbare nieuwe (r)evolutie ingeluid in de rundveeverbetering. Maar ook de plantensector zit mondiaal in een tweede Groene Revolutie met de crispr-cas-techniek, waarmee in het dna wordt ‘geknipt’ en ‘geplakt’. De sector is immers naarstig op zoek naar alternatieve oplossingen om ziekten en plagen tegen te gaan en aanpassingen in bemestingsregimes te realiseren die minder schadelijke effecten hebben op het milieu en de mensen.

Europa houdt echter het gebruik van de crispr-cas-techniek tegen. Anders is het gesteld met het gebruik van biostimulanten. Europa is momenteel zelfs de grootste markt in de wereld voor biostimulanten met een marktaandeel van 42 procent wereldwijd, volgens een rapport van Wageningen Plant Research uit 2021.

Op 16 juli 2022 treedt een nieuwe EU-verordening in werking die biostimulanten definieert en het gebruik

26

ervan regelt. De producten krijgen in de toekomst een CE-keurmerk, zodat duidelijk is dat het product veilig is voor mens, dier en milieu.

Geen heilige graal ‘Biostimulanten zijn natuurlijke producten die de groei en de weerstand van planten positief beïnvloeden,’ zegt Jon de Long, onderzoeker agrobiodiversiteit bij het Louis Bolk Instituut en mede-auteur van het WUR-rapport ‘Biostimulanten: soorten en werkingsmechanismen’.

‘Dat doen ze door het gewas toleranter te maken tegen abiotische stress ofwel stress als gevolg van niet-optimale omstandigheden, denk hierbij aan droogte- of warmtestress, en door stoffen om te zetten naar voor de plant makkelijk opneembare voedingsstoffen. Dit kan uiteindelijk voor een opbrengstverbetering en kwaliteitsverbetering van het gewas zorgen.’

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-biostimulanten.indd 26

10-05-22 12:19

Jon de Long, onderzoeker Louis Bolk Instituut: ‘Biostimulanten zijn een deel van de oplossing in een systeemaanpak om planten weerbaar te maken’ Jon de Long geeft aan dat biostimulanten niet de heilige graal zijn, maar een deel van de oplossing in een systeemaanpak om planten weerbaarder te maken. ‘Denk hierbij aan gewasrotatie, mengteelten, landschapselementen, geïntegreerde bestrijding van ziekten en plagen et cetera.’

Biostimulanten kunnen in twee brede categorieën onderverdeeld worden: microbiële en niet-microbiële biostimulanten. Microbiële biostimulanten bevatten verschillende micro-organismen zoals schimmels en bacteriën. Niet-microbiële biostimulanten kunnen een breed assortiment stoffen bevatten: plantenextracten en -delen, compost (humuszuren), digestaat (restproduct van biogasproductie met energiegewassen) (eiwitten), andere digestaten (zeewierextracten), bijproducten van de voedselindustrie, anorganische kationverbindingen of een mengsel van dit alles.

Het gebruik van zowel microbiële als non-microbiële producten heeft een aantal voordelen. Biostimulanten zorgen voor een weerbaardere plant en voor een verbeterde opname van voedingselementen. En ze kunnen een bijdrage leveren aan een sterker wortelmilieu van het gewas, wat kan leiden tot een betere oogst.

Biostimulanten hebben geen neveneffecten op natuurlijke vijanden en bij gebruik blijft er geen maximum residulimiet (MRL) over in het milieu. Onderzoeker Jon de Long nuanceert: ‘Er is evenwel nog onvoldoende bewijs hierover. Veel zit nog in een grijs gebied.’

Microbiële stikstofbron Utrisha N of BlueN De overmaat aan stikstof in het milieu door bemesting met dierlijke mest in de landbouwteelten houdt de gemoederen vandaag de dag stevig bezig, zowel in Vlaanderen als in Nederland. De uitdaging is immers om binnen de huidige krappe normen teelten zoals mais te bemesten naar behoefte.

Corteva Agriscience reikt een oplossing aan met haar biostimulant Utrisha N of BlueN. Beide commerciële namen worden voor eenzelfde product gebruikt in de markten. Utrisha N of BlueN is een honderd procent natuurlijk product dat volgens de leverancier de stikstofefficiëntie van de plant verhoogt en dus de opbrengst veiligstelt, zelfs verhoogt. Frederik De Witte, customer technology specialist bij Corteva: ‘Het product bestaat uit de methylumbacterie die een vergelijkbare werking heeft als de rhizobiumbacterie bij klaver of luzerne. De bacterie zet via groene plantendelen luchtstikstof om naar ammoniumstikstof die beschikbaar komt voor de plant.’ Per teelt kan ongeveer 30 tot maximaal 50 kg eenheden stikstof gefixeerd worden voor de plant, aldus De Witte. ‘De plant heeft op elk moment in de cyclus net genoeg N-nutriënten, zodat er kan worden bespaard op bemesting.’

Utrisha N hoort thuis in de categorie microbiële biostimulanten. Het wateroplosbaar poeder wordt bij mais in het vier- tot zesbladstadium met een spuittoestel afgezet

op de planten vóór 10 uur ’s morgens. Dan zijn de huidmondjes van de maisplant open en kan de bacterie langs die weg de plant koloniseren. Na enkele weken komt de stikstofafgifte voor de plant op gang.

In de winter sterven de methylobacteriën af, zodat elk jaar een nieuwe behandeling nodig is.

Meer drogestofopbrengst per hectare In korrelmais werden er met Utrisha N of BlueN proeven gedaan in Frankrijk, Duitsland, Hongarije, Spanje en Italië en dit in zes herhalingen. Telkens konden de onderzoekers dezelfde conclusies trekken: hoe groter de stikstofarmoede, hoe meer stikstof er door de behandeling met Utrisha N of BlueN ter beschikking wordt gesteld aan de plant. Frederik De Witte: ‘Getuigenpercelen met een bemesting van 90 kilo N per hectare behaalden slechts een korrelopbrengst van 12,9 ton per hectare.

Werd bij deze stikstofgift behandeld met de Utrisha N of BlueN, dan was de korrelopbrengst 800 kilo per hectare hoger.’ Bij een bemesting van 150 kilo N per hectare of van 220 kilo per hectare was de korrelopbrengst ook hoger, weliswaar in mindere mate. ‘Telkens was er toch sprake van een opbrengststijging van 300 kilo per hectare’, aldus De Witte.

In Vlaanderen werd het product getest op een demoveld snijmais van de Hooibeekhoeve in Geel. ‘De onafhankelijke onderzoekers vonden bij een basisbemesting van 170 kilo N uit dierlijke fractie een drogestofpercentage dat 1,7 procent hoger was met Utrisha N of BlueN, waarbij honderd procent gelijk staat aan 24.317 kilo droge stof per hectare’, geeft De Witte aan. ‘Misschien ook interessant om weten is dat het object behandeld met Utrisha N of BlueN een lager nitraatresidu liet optekenen na de oogst. Dit is vooral interessant voor Vlaamse teeltgebieden type 3 met strenge beperkingen wat betreft stikstofinput en -residu.’

In 2022 worden er nieuwe proeven in snijmais opgestart in Bottelare op de proefvelden van de landbouwhogeschool Gent, maar ook in graspercelen op de Hooibeekhoeve te Geel. Wordt dus nog vervolgd.

Utrisha N of BlueN kan ook ingezet worden in granen, aardappelen en winterkoolzaad. Ook is het gebruik mogelijk in biologische teelten. Een teler moet rekening houden met een kostprijs van om en nabij de 40 euro per hectare.

Nov@ zorgt voor snelle groei Planten hebben meer dan alleen bemesting nodig om goed te groeien. Veel non-microbiële biostimulanten bevatten stoffen die verschillende positieve invloeden op planten kunnen hebben. De meest voorkomende ingrediënten in niet-microbiële biostimulanten zijn plant- en zeewierextracten, humus- en fulvinezuren, digestaten uit verse gewassen en bijproducten, alsook mengsels van voornoemde ingrediënten. Zo wordt zeewier bijvoorbeeld al langer gebruikt om de gewas- en bodemgezond-

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-biostimulanten.indd 27

27

10-05-22 12:19

INNOVATIE BIOSTIMULANTEN

heid te verbeteren, net als humus- en fulvinezuren, die door microbiële en chemische afbraak in compost worden gecreëerd. Van alle niet-microbiële producten op de markt in de EU nemen de producten die uit humus- en fulvinezuren en digestaten gemaakt zijn, ongeveer 50 procent van het totaal in, terwijl producten gemaakt uit zeewier 37 procent van de markt beslaan, aldus het rapport van Wageningen Plant Research.

Biostimulant Nov@ van het Italiaanse Biolchim behoort tot de niet-microbiële biostimulanten en is onder andere toepasbaar in mais. Klep Agro is verdeler van dit product voor Nederland. ‘Om hoge maisopbrengsten te halen met de juiste kwaliteit wordt weerbaar telen steeds belangrijker’, stelt Jan Timmers, deskundige landbouw en veehouderij bij Klep Agro. Weerbaar telen houdt in dat een plant op een goede manier wordt gevoed, in staat is om elementen makkelijker uit de bodem op te nemen, zodat de plant zichzelf weerbaarder maakt tegen ziekten en plagen.

De bodem speelt hier een grote rol in, maar vraagt een aanpak die pas op lange termijn zijn vruchten afwerpt.

‘We willen als teler maar al te graag dat ook op korte termijn resultaat wordt geboekt’, zegt Timmers. ‘Met het toepassen van Nov@ kun je op een laagdrempelige wijze bezig zijn met weerbaar telen en op de lange termijn een bodemverbeterend effect realiseren.’

Door de combinatie van actieve ingrediënten in Nov@, zoals humine- en fulvinezuren, saponinen, plantextracten, plantaardige aminozuren en suikers, zorgt het product voor een snelle vegetatieve groei en verbetert het de wortelfunctionaliteit. ‘Dit maakt de maisplant vitaler, waardoor deze beter is beschermd tegen abiotische stress zoals koude of droogte.’

Vijf procent meer rendement Uit verschillende proeven in Nederland en Duitsland met Nov@ is gebleken dat de totale opbrengst met minimaal 5 procent toeneemt, waarbij er in proeven uitschieters zijn gemeten tot wel 15 procent toename. Daarbij behoudt de plant zijn vitaliteit, waardoor de stengel en

kolven de mogelijkheid hebben om goed af te rijpen. De mais gaat daardoor zeer vitaal de kuil in. ‘Bij het behoud van een vitaler gewas kan er meer voedingswaarde uit de plant worden gehaald, waardoor de verteerbaarheid verhoogd wordt, wat ten goede komt aan het percentage NDF,’ zegt Jan Timmers.

Het middel kan tijdens of net na het zaaien toegediend worden. Hierdoor wordt de kieming en weggroei van het zaad bevorderd. Daarnaast kan het ook meegenomen worden tijdens het toedienen van een vloeibare meststof en/of tijdens een herbicidebehandeling. Door Nov@ te combineren met een herbicidebehandeling, krijgt het gewas een extra boost en ervaart het minder groeiremming van de herbicide door de stressreducerende werking van Nov@. ‘Een toepassing met Nov@ kost 50 euro per hectare’, besluit Timmers. ‘Een minimale investering voor maximaal resultaat: een vitaler gewas, een meeropbrengst van minimaal 5 procent en een kwaliteitsverbetering van de grond. De toepassing van Nov@ brengt verder geen extra kosten met zich mee.’

Nog veel te ontdekken ‘Ondanks de ontwikkeling van de kennis over de werking van biostimulanten, zijn er nog veel kennislacunes’, stelt Jon de Long. ‘Algemeen gesteld moeten de geclaimde resultaten met enige voorzichtigheid worden genomen, in het bijzonder het feit dat de reproduceerbaarheid van de resultaten in de praktijk vaak beperkt is en de validatie niet onafhankelijk gebeurd is. Verder zijn de randvoorwaarden voor optimale werking nog vaak onbekend en de verkregen resultaten kunnen tussen gewassen en voor verschillende rassen verschillen. Ook de mogelijke interacties tussen biostimulanten zijn nog niet helder. Maar biostimulanten bieden zeker veel kansen in een systeemaanpak.’

Het werken met biostimulanten blijft in vele gevallen een zaak van vallen en opstaan. Aan de andere kant: is dit niet zo met elke innovatie? In ieder geval zijn biostimulanten Europees wettelijk geregeld vanaf 16 juli 2022 met het oog op veiligheid voor mens, dier en milieu. l

Jon de Long, onderzoeker Louis Bolk Instituut: ‘De geclaimde resultaten moeten veelal met enige voorzichtigheid worden genomen bij gebrek aan onafhankelijke validatie ’ 28

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-biostimulanten.indd 28

10-05-22 12:20

UIT DE DIERENARTSPRAKTIJK RENÉ BEMERS Aan de hand van voorbeelden uit hun dagelijkse praktijk schrijven vier dierenartsen over diergezondheid in de vleesveehouderij. Om en om beschrijven Anthony De Schryver, René Bemers, Piet De Meuter, en Hans Van Loo maandelijks vastgestelde ziektebeelden, uitgevoerde behandelingen en/of mogelijke preventiemaatregelen.

fot waar

Koe verwerpt vrucht door besmetting met E. coli

naam aandoening abortus of verwerpen verschijnselen verwerpen of aborteren van de foetus of vrucht, koorts, uitvloei oorzaak E. coli, maar ook andere bacteriën, virussen en schimmels behandeling afhalen van de vrucht, antibiotica (op maat mits cultuur), koortsremmer, zoeken naar bron van besmeting

Tijdens een recente weekendienst nam een veehoudster contact op met onze dierenartsenpraktijk. Ze gaf daarbij aan dat er geen hoogdringendheid was, maar wilde dat ik toch die namiddag even langs kwam om een koe te bekijken.

Volgens haar was de koe aan het verwerpen van een zeven maanden oude vrucht en was de koe zelf ook niet geheel fit.

Bij aankomst stonden de koe, een emmer water en de bedrijfslaarzen al keurig klaar. De veehoudster wist mij te vertellen dat de koe 40 graden koorts had en de uitvloei uit haar schede toch ook al een geurtje bevatte. Met gebruik van veel glijmiddel, een koptouwtje en masseerwerk hebben we de vrucht eraf gekregen. Aangezien de koe ook koorts had, hebben we haar behandeld met de nodige antibiotica en een pijnstiller toegediend. Tegelijkertijd heb ik van het dier een bloedstaal genomen voor het wettelijk verplichte verwerpersonderzoek.

Verder heb ik bij de verworpen vrucht – het kalfje – een punctie genomen van de lebmaaginhoud en op kweek gezet. Normaal sturen wij vruchten ook nog wel eens door naar het labo voor een sectie. Maar doordat de vrucht reeds op zaterdag was gekomen, zou het tot maandag te lang duren

voordat het zeven maanden oude vruchtje zou worden opgehaald.

Op de broedplaten groeide op zondag al een flinke coli en maandag was het antibiogram al bekend. Aan de hand van deze uitslag konden wij de antibioticatherapie bijsturen en is de koe verder zonder problemen opgeknapt.

Een coli die verantwoordelijk is voor het afsterven van een vrucht, komt via de moeder in het kalf terecht door bacteriëmie, een bacterie in de bloedbaan. In dit geval heb ik dan op dit bedrijf samen kritisch naar het drinkwater en het voer gekeken. De slechtere delen uit de kuil zijn naar de vaalt gegaan en de waterbakken zijn grondig gereinigd. Verder is er een watermonster van de bron genomen. Met alle voorgenomen acties kan het hopelijk bij dit ene geval blijven.

Andere mogelijke bacteriën die abortus of verwerpen kunnen veroorzaken, zijn o.a. salmonella, Bacillis licheniformis, trueperella (wrangbacterie), listeria en schimmels (aspergillus).

Uiteraard zijn ook andere oorzaken mogelijk, zoals virussen of zelfs een combinatie. Tot slot is het zinvol om de placenta (nageboorte) mee te nemen in het onderzoek om een schimmelinfectie te kunnen aantonen.

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-DAP.indd 29

29

06-05-22 09:34

MANAGEMENTNIEUWS

Tekort aminozuren dreigt VOEDING – De aminozuren die nodig zijn om het voer op de behoefte van de dieren aan te passen, vormen eigenlijk het grootste probleem in de voermarkt. Die komen vrijwel uitsluitend uit China. Doordat het containervervoer een stuk duurder is geworden, zijn de aminozuren ook fors hoger in prijs geworden. Dat is volgens Marko van Asten, directeur van De Heus Voeders, ook een belangrijke reden waarom veevoeders duurder zijn geworden. Het is dus niet alleen het tekort aan grondstoffen.

Ook Dick Hordijk, CEO van Agrifirm, herkent het probleem met amimozuren. ‘We zouden minder afhankelijk moeten worden van de aminozuurproductie in China. We moeten ervoor zorgen dat onze relatie met dat land goed blijft. Als de Chinezen de export van aminozuren stilleggen, hebben we pas echt een probleem.’

Maar ook de volledige grondstoffenmarkt staat flink onder druk. ‘Dat was al zo vóór de oorlog in Oekraïne. Door droogte in Brazilië en Argentinië was de sojaoogst slecht en viel de tarweoogst in Canada tegen. De vraag is niet alleen of er genoeg gezaaid is in Oekraïne, maar ook of die oogst van het land komt en geëxporteerd kan worden’, stelt Van Asten.

Er wordt gezegd dat Europa haar eigen grondstoffen kan produceren, maar dat is maar gedeeltelijk waar volgens Van Asten. ‘Voor de tarwe en andere energieleverende grondstoffen kan dat kloppen, maar niet voor eiwitgrondstoffen. Als Europa meer eigen eiwit moet produceren, gaat dat ten koste van onder meer tarwe.’

De oplossing is voor Van Asten niet zo moeilijk. ‘We moeten stoppen met produceren van bio-ethanol uit granen en raapzaadolie voor brandstoffen.’

Meer actueel nieuws?

veeteeltvlees.be veeteeltvlees.nl 30

Lagere vergoeding voor bvd-analyses GEZONDHEID – De Belgische FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu laat weten dat vanaf 1 mei 2022 de financiële tegemoetkoming voor analyses die uitgevoerd worden in het kader van het bestrijdingsprogramma van boviene virale diarree (bvd), niet langer 2 euro maar 1 euro bedraagt. Het nationaal bestrijdingsprogramma Stop BVD heeft als doel het bvd-virus uit te roeien en zo de economische schade die de ziekte teweegbrengt, een halt toe te roepen.

Sinds 2015 is het programma erop gericht om de IPI’s op te sporen. IPI’s zijn immunotolerant, persistent geïnfecteerde dieren die vaak verborgen aanwezig zijn in de populatie.

Door hen wordt de ziekte in stand gehouden en verder verspreid. In juli 2020 was 99,2% van de Vlaamse rundveebedrijven vrij van het

virus. Het percentage geboren IPI-kalveren of bvd-dragers is sinds 2015 teruggevallen van 0,55% (5 op de 1000 geboren kalveren IPI of bvd-drager) naar 0,02% (2 op de 10.000 geboren kalveren IPI of bvd-drager) in 2020.

Het Belgische bvd-programma loopt met de financiële ondersteuning van het Sanitair Fonds. Daaruit worden onder meer de portkosten voor de verzending van oorweefsel betaald en ook de tussenkomsten voor virologisch onderzoek van een pasgeboren kalf op bvd-vrije bedrijven met virologische bewaking of bedrijven die vrij waren, maar hun bvd-vrij statuut verloren zijn. Er is ook een vergoeding voor een IPI-kalf geboren op een beslag dat zijn vrijstatuut verloor.

Daarnaast financiert het Federaal voedselagentschap FAVV het bvd-virologisch onderzoek binnen het abortusprotocol.

Rabobank verkoopt eerste koolstofkredieten ECONOMIE – Rabo Carbon Bank heeft de eerste koolstofkredieten van Nederlandse boeren verkocht. De kopers zijn zuivelhandelaren Hoogwegt en Interfood, verzekeraar Interpolis en de energiebedrijven Vattenfall en Greenchoice.

Met de aankoop van koolstofkredieten compenseren deze bedrijven de uitstoot van broeikasgassen uit hun bedrijfsvoering. De opbrengst van de koolstofkredieten gaat voor 90 procent naar boeren die in hun bedrijfsvoering maatregelen nemen om de CO2uitstoot te verminderen of extra koolstof vast te leggen, zoals niet of minder diep ploegen, minder kunstmest strooien, kruidenrijk grasland inzaaien of (in het veenweidegebied) het waterpeil verhogen. Om deze maatregelen voor te financieren ontvingen deze boeren in juni vorig jaar een voorschot van de Rabo Carbon Bank.

Rabo Carbon Bank werkt in dit proefproject in Nederland samen met Wij.land, een netwerk-

organisatie die zich inzet voor een duurzame landbouw in het veenweidegebied. Wij.land berekent de klimaatwinst en zorgt er samen met de Rabo Carbon Bank voor dat ervaringen uit het project worden verspreid. Het driejarig proefproject begint nu aan het tweede jaar. Er doen nu tien Nederlandse boeren aan mee. In de Verenigde Staten loopt een vergelijkbaar project met vijf boeren. De vijftien boeren willen samen jaarlijks 10.000 ton CO2 vastleggen. De hoogte van de vergoeding die ze hiervoor ontvangen, houden de boeren, kopers en Rabobank voorlopig nog geheim.

‘Bij de aanpak van klimaatverandering worden boeren te vaak gezien als onderdeel van het probleem, waar ze juist ook onderdeel zijn van de oplossing’, vindt Barbara Baarsma, CEO van de Rabo Carbon Bank. ‘De opbrengst van de koolstofkredieten kunnen boeren gebruiken om hun bedrijfsvoering te verduurzamen’, legt ze uit.

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Managementnieuws.indd 30

10-05-22 12:16

Ketenpartners vragen meer realisme in stikstofdossier POLITIEK – De keten leeft met de landbouw of gaat ermee ten onder. Dat was een van de boodschappen op de wake-upcall die Vlaamse ketenpartners verbonden met de landbouwsector meegeven aan de Vlaamse politiek. De volledige keten wil meer realisme zien in het stikstofdossier, dat ook economische en wetenschappelijke onderbouwing mist.

Met een wake-upcall over de impact van het Vlaamse stikstofbeleid willen verschillende ketenpartners gelinkt aan de land- en tuinbouwsector de beleidsverantwoordelijken en politici informeren over de gevolgen van de recente besluitvorming omtrent stikstof.

Dat de gevolgen daarbij verder gaan dan de betrokken landbouwbedrijven, blijkt uit de

actieboodschap dat een op de drie jobs in de toeleverende en de verwerkende industrie onder druk staat. De diverse actoren vragen daarbij een realistisch, onderbouwd en economisch berekend stikstofbeleid.

Een aantal ketenpartners verwelkomden verschillende lokale en Vlaamse politici bij Jo Herbots Meat Products in Sint-Truiden.

Ook voor zijn bedrijf, vleesversnijding en -handel, kunnen de gevolgen immers groot zijn. Herbots verwerkt wekelijks meer dan 250 runderen en levert aan diverse distributieketens, horeca, maar ook export.

De verschillende vertegenwoordigers uit de keten wezen de politici op het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing, maar ook de economische gevolgen zijn niet bekend.

Luc Boone van Boone bv, actief in de voeding voor jonge dieren en BFA-vertegenwoordiger, begrijpt niet dat de overheid niet meer soelaas zoekt in innovatie. ‘Wij hebben geen natuurlijke bronnen of grondstoffen in Vlaanderen. Onze grondstof is onze knowhow.

Waarom gebruiken we die niet om het stikstofprobleem aan te pakken?’, vroeg Boone aan de bestuurders. Ook stelde Joost Merckx, vertegenwoordiger van Fedagrim en actief in de landbouwmachines, dat er nood is aan meer wetenschappelijke onderbouwing in dit verhaal, ook naar de mogelijkheden in de PAS-lijst. Hij wees ook op het effect van het stikstofbesluit op de volledige keten. ‘De keten leeft met de landbouw of gaat ten onder met de landbouw’, aldus Merckx.

Productie op braakliggend land in Vlaanderen POLITIEK – De Europese Commissie laat bij uitzondering toe dat in 2022 percelen op braakliggend land worden gebruikt voor productiedoeleinden, zonder dat dit gevolgen heeft voor de vergroeningsbetaling.

Om de Vlaamse productieketens van bevoorrading te verzekeren is het cruciaal om het productiepotentieel in Vlaanderen maximaal te benutten.

Vlaamse landbouwers mogen daarom percelen die ook geselecteerd kunnen worden voor ecologisch aandachtsgebied (braaklig-

gende land, EAG-braak), inzaaien, bemesten, van gewasbescherming voorzien en oogsten.

Dit braakliggend land met productie blijft dus een perceel ‘braakliggend land’ voor de gewasdiversificatie, ongeacht de hoofdteelt die verbouwd wordt.

De andere voorwaarden voor braakliggend land blijven behouden. Dit betekent dat percelen waarop gras als hoofdteelt of nateelt in voorgaande campagne was aangegeven, niet als braakliggend land kunnen worden bestempeld. Deze percelen komen dus ook niet in

aanmerking voor de uitzonderingsmaatregel.

Braakpercelen gelegen in groene bestemmingen worden ook uitgesloten. Op deze percelen blijft landbouwproductie niet toegelaten.

Een landbouwer die van de uitzonderingsregeling wenst gebruik te maken en op braakliggende percelen een productieve teelt wil aanhouden, moet in de verzamelaanvraag op het e-loket www.landbouwvlaanderen.be de percelen aangeven met de code bijkomende bestemming ‘BRU – Braak uitzondering’. Uiterste datum van aanpassing is 31 mei 2022.

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Managementnieuws.indd 31

31

10-05-22 12:16

MARKTINFO VOER

Droogte belangrijkste marktfactor

in eurocenten, excl. btw (bron: Wageningen Livestock Research)

mei 2022 fokvee mestvee

gsv erl ies ma (%) (e/ rktp r ton ijs )

mengvoer

32

4 4 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 5 5 0 0 0 0

0,0 0,0 240,0 110,0 150,0 262,6 413,0 401,0 404,0 409,0 440,0 346,0 514,0 521,0 400,0 28,8 57,2 93,2 149,1 433,0 473,1 443,2 406,5

975 908 666 438 529 1.290 1.307 1.291 1.414 1.172 1.235 1.177 1.249 1.008 1.146 1.206 1.248 949 1.122 1.108 1.178 1.149 1.149

wa

rin

s i g/ kg d

g/k gd 52 67 75 2 21 79 113 115 117 103 161 102 251 158 202 119 84 138 96 118 161 132 97

vev

74 173 185 49 70 97 128 120 94 97 344 158 482 400 324 132 84 249 197 195 264 241 172

dve

s g/k gd

940 888 694 509 583 1.182 1.180 1.122 1.265 1.038 1.129 968 1.153 942 1.071 1.099 1.129 943 1.035 1.036 1.093 1.068 1.062

%)

Voederwaardeprijzen geven de verhouding weer van de voederwaarde van mengvoer, grondstoffen en bijproducten in relatie tot de marktprijs. Bij een voederwaardeprijs onder de 100 procent is het voedermiddel prijstechnisch interessant.

be

natte bijproducten

re

grondstoffen eiwit

s

ds g/k g grondstoffen energie

vem

%d

s structuur

maiskuil 34 graskuil 45 luzerne 89 gerstestro 89 graszaadstro 89 ccm 58 tarwe 87 gerst 87 maismeel 87 droge bietenpulp 87 lijnzaadschilfers 87 palmpitschilfers 87 sojaschroot 44/7 87 raapzaadschroot 87 DDG tarwe 87 aardappelstoomschillen 11,5 aardappelsnippers 22 bierbostel 27 maisgluten 42 fokvee standaard (15% re) 87 fokvee eiwitrijk (20% re) 87 afmest groeibrok 87 afmest finish 87

30,90 92,60 28,90 94,40

Zoek, vervang en bespaar

(bron: Liba)

ruwvoer

y/y

m/m = vergelijking t.o.v. vorige maand y/y = vergelijking t.o.v. dezelfde maand vorig jaar

VOEDERWAARDEPRIJZEN

mei 2022

kvem kg dve kvevi kg dve

m/m

vo (e/ erwa ton ard ) ve epr vi ijs ma voe rktp de rijs t rw .o. aar v. de pri js (

– De gepubliceerde voederwaardeprijzen zijn berekend door Wageningen Universiteit (WUR) op 3 mei 2022. De waarde van 1000 vem (kvem-prijs) blijft stijgen en staat nu op 30,90 eurocent, de waarde van eiwit daalt naar 92,6 eurocent per kg dve.

– In de onderstaande tabel met de voederwaardeprijzen staan verschillende producten opgesomd met bijhorende voederwaarde. De voederwaarde van het product wordt berekend aan de hand van de cijfers die WUR publiceert. Er wordt daarbij een vergelijking gemaakt tussen de marktwaarde en de voederwaarde.

Bij een voederwaardeprijs onder de 100 procent is het voedermiddel prijstechnisch interessant. Evalueer ook eerst welke producten in het rantsoen passen en kies binnen deze producten de goedkoopste optie.

– De prijzen voor energiehoudende grondstoffen worden momenteel beïnvloed door het weer. De droogte in Europa, maar ook in Brazilië, heeft gevolgen voor de opbrengstverwachtingen en dus de prijszettingen. In Noord-Amerika zijn de weersomstandigheden dan weer gunstig en dit heeft gezorgd voor winstnemingen op de beurzen. De markt voor granen werd de afgelopen week wel gekenmerkt door enige rust, de prijzen zijn zelfs wat gedaald.

– Ook de sojamarkt is opnieuw verder gedaald. Door de toegenomen coronacijfers in China is de export naar het Aziatische land onzekerder geworden, wat een positief effect heeft op de prijs.

– De prijzen voor raapschroot blijven op een zeer hoog niveau. Afgelopen week zijn de raapprijzen zelfs weer gestegen. Dat komt enerzijds door de beperkte beschikbaarheid en anderzijds doordat een grote extractiefabriek onderhoud pleegt in mei.

– De markt van de vulmiddelen is stabiel, desondanks stijgen de prijzen van deze producten ook door. Dit komt met name door de vervoerskosten die maar niet dalen.

– Natte aardappelproducten blijven momenteel een aantrekkelijk alternatief voor de dure zetmeelbronnen in het rantsoen.

– De mengvoerprijzen blijven aan de hoge kant.

ENERGIE- EN EIWITPRIJZEN VOER

m/m

108,0 140,7 234,3 114,3 153,7 249,1 421,4 419,0 451,6 379,3 442,7 379,7 520,2 383,2 454,0 50,4 92,0 103,8 165,5 375,8 428,4 397,6 368,3

y/y

102 96 98 105 98 96 89 108 99 91 99 136 88 57 62 90 90 115 110 111 110

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-MarktVoer.indd 32

10-05-22 12:13

MARKTINFO VEE w

KALVEREN NUCHTERE KALVEREN

BROUTARDS LIMOUSIN

1000 1000

700 700

2021 2021 € 650

600 600 500 500 400 400 300 300

€ 240

200 200

€ 150

2021 2021

100 100

00

2021 2021 11

55

10 10

15 15

20 20

25 25 30 30 week week

35 35

40 40

45 45

50 50

BROUTARDS BLONDE D’AQUITAINE euro gewicht (excl. (excl. btw) btw) euro (gem.)/kg (gem.)/kg levend levend gewicht

R -€2,78 -€2,78

2021 2021 2021 2021

R -€2,70 -€2,70

11

55

10 10

15 15

20 20

25 25 30 30 week week

35 35

40 40

45 45

50 50

STIEREN BELGISCH WITBLAUW €372,50 372,50 €

350 350

dikbilstier dikbilstier gelijkgestelde gelijkgestelde goedgevormde goedgevormde 60% 60% 55% 55% verwerking verwerking

€332,50 332,50 €

300 300

2021 2021

2021 2021 €192,50 192,50 €

2021 2021

150 150 100 100 1 1

5 5

10 10

15 15

20 20

25 30 25 30 week week

55

10 10

15

20

25 30 30 week

35 35

35 35

40 40

45 45

50 50

40 40

45 45

50 50

dikbil dikbil gelijkgestelde gelijkgestelde goedgevormde goedgevormde 55% 55% 50% 50% verwerking verwerking

€ €350,00 350,00

€ €287,50 287,50

2021 2021

€ €197,50 197,50

2021 2021

€167,50 167,50 €

150 150

2021 2021

€124,00 124,00 €

100 100 50 50 11

2021 2021 2021 2021

€ €227,50 227,50

2021 2021 55

10 10

land

2021 2021

€217,50 217,50 €

200 200

11

2021 2021

€252,50 252,50 €

250 250

2,0 2,0

15 15

20 20

25 30 week week

35

40

45 45

50 50

KARKASPRIJZEN WERELDWIJD

Bron: European Market Observatories

eoro/100 eoro/100kg, kg,levend levendgewicht gewicht (excl. (excl. btw) btw)

Bron: Veemarkten veemarkten België

400 400

2,5 2,5

200 200

Bron: Veemarkten veemarkten België

bron: Bron: Veemarkt veemarkt Agen (Fr.) (Fr.)

2,0 2,0

2021 2021

250 250

2021 2021 2021 2021

2,5 2,5

3,0 3,0

300 300

U-€3,65 U-€3,65

3,0 3,0

2021 2021 2021 2021 2021 2021

R-€ 3,21 R-€ 3,21

350 350

U-€3,85 U-€3,85

3,5 3,5

R-€ 3,22 R-€ 3,22

400 400

U-stieren250-300 250-300kg kg U-stieren R-stieren250-300 250-300kg kg R-stieren U-stieren300-350 300-350kg kg U-stieren R-stieren300-350 300-350kg kg R-stieren

4,0 4,0

U-€ 3,59 U-€ 3,59

3,5 3,5

KOEIEN BELGISCH WITBLAUW

5,0 5,0 4,5 4,5

U-stieren250-300 250-300kg kg U-stieren R-stieren250-300 250-300kg kg R-stieren U-stieren300-350 300-350kg kg U-stieren R-stieren300-350 300-350kg kg R-stieren

U-€ 3,72 U-€ 3,72

euro (gem.)/kg levend levend gewicht gewicht(excl. (excl.btw) btw) euro (gem.)/kg

€ 780

800 800

2021 2021

bron: Bron: Veemarkt veemarkt Les Hérolles Hérolles (Fr.) (Fr.)

euro (excl. btw) btw) euro (max.) (max.) per per stuk stuk (excl.

bron: Bron: Veemarkt BVK vzw Ciney (B.)

900 900

4,0 4,0

eoro/100 gewicht (excl. (excl. btw) btw) eoro/100 kg, kg, levend levend gewicht

dikbilstier dikbilstier dikbilvaars dikbilvaars dubbeldoel dubbeldoel melkvee melkvee

Groot-Brittannië Uruguay Europa Australië Verenigde Staten Nieuw-Zeeland Argentinië Brazilië

Waarde* april 2022 – 430,89 495,19 – 451,89 358,35 470,23 389,71

trend (m/m**) –

–

*euro/100 kg geslacht gewicht stieren **m/m = vergelijking t.o.v. vorige maand

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-MarktVee.indd 33

33

06-05-22 09:33

Ja H

AGENDA KEURINGEN EN PRIJSKAMPEN 21 mei 22 mei 5 juni 25 juni 9 juli 22-24 juli 30 juli

Jongveekeuring blonde d’Aquitaine, Echten Belgisch-witblauwkeuring, Ravels Belgisch-witblauwkeuring, Tielt Belgisch-witblauwkeuring, Merksplas Belgisch-witblauwkeuring, Sluis Nationale keuring blonde d’Aquitaine, Mayenne (Frankrijk) Nationale Belgisch-witblauwkeuring, Libramont

20-22 mei 21-23 mei 8 juni 25 juni 1 juli 7-17 juli 29 juli-1 aug.

Agridagen, Ravels Landbouwbeurs Aquitanima, Bordeaux (Frankrijk) Vleesveecongres, Beveren Jubileumfeest Blonde d’Aquitaine Stamboek Nederland Vleesveecongres, Glabbeek COLOFON Wereldcongres charolais, Engeland Landbouwbeurs, Libramont Veeteelt is een uitgave van CRV BV en verschijnt tweemaal per maand, uitgezonderd januari, juni, juli en december.

VEILINGEN 16 juni

De koeien van de familie Bijl uit Waarschoot laten zich het winterrantsoen goed smaken BEURZEN, STUDIEVERGADERINGEN, DEMODAGEN Foto: Kristina Waterschoot

Veiling limousin, Lanaud (Frankrijk)

Raadpleeg de website veeteeltvlees.nl of veeteeltvlees.be redactie voor een actuele stand van zaken.

VOORUITBLIK

hoofdredacteur Jaap van der Knaap adjunct-hoofdredacteur Inge van Drie redactie Jorieke van Cappellen, Annelies Debergh, Guy Nantier, Florus Pellikaan, Ivonne Stienezen en Tijmen van Zessen fotografie Harrie van Leeuwen, Kristina Waterschoot bureauredactie Mirjam Braam (chef), Lieke van den Broek, Ingrid Sevenster, Rogier van der Weiden vormgeving André Fris, René Horsman, Esther Onida aan dit nummer werkten verder mee Jelle Feenstra, Wichert Koopman en Reimer Strikwerda hoofd uitgeverij Rochus Kingmans

JUNI EIWITINVULLING redactie-adres

Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem,

telefoon 026 38 98 800 Recent onderzoek heeft duidelijkVan gemaakt Vlaanderen: Thorenburghlaan 14, 9860 Oosterzele, tel. 09runderen 363 92 11, fax 09 363 92 06 wat veel veehouders al wisten. Ook e-mail veeteelt@crv4all.com hebben een belangrijke rol in het omzetten abonnementsprij van dierlijk eiwit naar humaan eiwit. In dits/jaar numNederland en België € 70,30 mer brengen we de achtergrond en€ de resultaoverige landen 132,90 ten van dit verhaal. In combinatie met abonnement op vakblad VeeteeltVlees € 10 korting.

Na twee jaar hebben opnieuw de6% Agridagen Prijzen excl. btw. Abonnementen zijn kalenderjaar en worden jaarlijks plaats in Ravels, waar gebaseerd de betereopwitblauwen in februari gefactureerd. Opzegging is mogelijk aanwezig zullen zijn op keuring. Veeteeltperde kwartaal.

Bel voor opgave van een abonnement: Vlees brengt verslag uit.

Nederland: CRV-klantendienst (088 00 24 440) Verder is te lezen hoeBelgië: het klimaatverhaal in (078 15 44 44) VRV-klantendienst klantenservice.nl@crv4all.com een vleesconcept kane-mail passen.

En tot slot is er een verhaal over de ervaringen van boerin en advertentie-afdeling Jannet Fokkert, Willem Gemmink, bestuurder Lisette Renken.

Froukje Visser postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon 026 38 98 820 fax 026 38 98 824 e-mail advertenties@crv4all.com

illustraties/foto’s

De foto’s zijn van de eigen fotodienst van Veeteelt. Uitzonderingen (voor zover niet op de foto aangegeven) zijn de foto’s van Nico Bons (7), BASF (32), PPO (33), Altic (33), GD (58) Mark Pasveer (58), MS Schippers (68) en Agrifirm (68).

COLOFON VeeteeltVlees is een uitgave van CRV BV in opdracht van Coöperatie CRV ua. De leden van de Coöperatie CRV ontvangen VeeteeltVlees gratis, als onderdeel van het lidmaatschap. VeeteeltVlees verschijnt maandelijks. redactie hoofdredacteuren Guy Nantier, Wim Veulemans redactie Inge van Drie, Jaap van der Knaap, Wichert Koopman, Florus Pellikaan en Grietje de Vries fotografie Harrie van Leeuwen foto- en beeldbewerking Rogier van der Weiden vormgeving René Horsman, Esther Onida eindredactie Lieke van den Broek hoofd CRV-magazines Jaap van der Knaap aan dit nummer werkten mee Alice Booij en Jerom Rozendaal redactie-adres Nederland: postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon 026 38 98 800 Vlaanderen: Buchtenstraat 7, 9051 Sint-Denijs-Westrem telefoon 078 15 44 44 fax 09 363 92 06 e-mail veeteelt@crv4all.com

34

abonnementsprijs/jaar Nederland en België € 79,00, overige landen € 138,00.

In combinatie met abonnement op vakblad Veeteelt bedraagt een abonnement € 141,00 per jaar, overige landen € 260,00 per jaar. Prijzen excl. 9% btw. Abonnementen zijn gebaseerd op kalenderjaar en worden jaarlijks in februari gefactureerd. Opzegging is mogelijk per kwartaal. Bel voor opgave van een abonnement: België: CRV Klantenservice (078 15 44 44) e-mail klantenservice.be@crv4all.com Nederland: CRV Klantenservice (088 00 24 440) e-mail klantenservice.nl@crv4all.com

van artikelen is alleen toegestaan na Overname van artikelen isOvername alleen toegestaan na toestemtoestemming van de redactie.

Hoewel aan de ming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de van de inhoud de meeste zorg is inhoud de meeste zorg is samenstelling besteed, kan door de redactie besteed, kan de redactie geen aansprakelijkheid geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke aanvaarden voor mogelijke onjuistheden of onjuistheden of onvolledigheden. onvolledigheden.

Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsAlle auteursrechten en overige intellectuele rechten ten aanzien van (de inhoud van) dezeten uitgave eigendomsrechten aanzien van (de inhoud worden uitdrukkelijk voorbehouden.

Deze rechten van) deze uitgave wordenberusten uitdrukkelijk bij CRV BV c.q. de betreffende auteur.

Artikelen uit voorbehouden. Deze rechten berusten bij CRV VeeteeltVlees mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of BV c.q. de betreffende auteur. Artikelen uit openbaar gemaakt worden na schriftelijke toestemming Veeteelt mogen uitsluitend verveelvoudigd en/ van CRV. of openbaar gemaakt worden na schriftelijke

advertentie-afdeling Karen Dammer en Froukje Visser postbus 454, 6800 AL Arnhem telefoon (+31)(0)26 38 98 698 e-mail advertenties@crv4all.com

Druk: Moderna Printing, Paal-Beringen ISSN 01.68-7565 Druk: Senefelder Misset Doetinchem

toestemming van CRV. ISSN 01.68-7565

illustraties/foto’s De foto’s zijn van de eigen fotodienst van VeeteeltVlees.

Uitzonderingen zijn de foto’s van Aeres Hogeschool Dronten (12), Alice Booij (20-21), Stephan Vileyn (22,24) en BBG (35).

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-Agenda.indd 34

VX01-editorial.indd 7

10-05-22 14:19

E

vo tu of lijk cir To fee du lijk Vl Aa ge nu m de 20 ga dr va tra ui

O P

Ar in sta Jas

CRVNIEUWS

Nieuwe West-Vlaamse rode vleesstier: Oswald Via het Studie- en Documentatiecentrum voor Vlaamse Rundveerassen (SDVR) komt sperma beschikbaar van Oswald, een nieuwe stier van het West-Vlaamse rode ras (vleestype). Oswald is een grote, lange stier met een zeer brede voorhand, een goed bespierde achterhand en zeer goed beenwerk. Op 24 maanden leeftijd woog hij 887 kg bij een schofthoogte van 137 centimeter.

Deze nieuwe rode stier is gefokt door de lv Monballiu uit Ramskapelle. Zijn moeder is een grote, lange, brede en zware koe. Ze is

goed bespierd, heeft een brede en sterke rug, een brede voorhand en goed beenwerk. Haar schofthoogte is 138 centimeter en ze weegt 963 kg.

Oswald (ki-code 783372) is een echte vleesstier met vreemde bloedvoering, die op alle bloedlijnen kan worden gebruikt.

Sperma van deze nieuwe stier kan worden besteld via de CRV-webshop: https://shop. crv4all.be/nl (scrol naar beneden naar SDVR -rassen, rood ras (vleestype)) of neem contact op met CRV Klantenservice.

078-15 44 44.

Oswald (v. Wonder van het Vinkenhof)

Stierenkaarten vleesvee Seminarie en prijskamp op geactualiseerd Agridagen Ravels Bij dit nummer van VeeteeltVlees ontvangen vleesveehouders in Vlaanderen een geactualiseerde versie van de Belgisch-witblauwstierenkaart. Voor vleesveehouders in Nederland is een nieuwe stierenkaart bijgevoegd met het actuele aanbod van verschillende rassen.

De stierenkaarten zijn ook te downloaden van de website. Kijk op: https://crv4all.be/be/ service/belgisch-witblauw-stierenkaart of https://crv4all.nl/nl/service/stierenkaartvleesveerassen of scan een van de QR-codes.

Diverse rassen Belgisch witblauw

Van vrijdag 20 tot en met zondag 22 mei vindt in Ravels de vierde editie van de Agridagen plaats. CRV is hier aanwezig met een stand waarop u van harte welkom bent. CRV is ook een van de sponsoren van een seminarie voor rundveehouders dat op vrijdagochtend (vanaf 10.30 uur) plaatsvindt.

Sprekers op dit seminarie zijn Joris Relaes, administrateur-generaal van het ILVO, Renaat Debergh, afgevaardigd bestuurder bij de Belgische Confederatie voor Zuivel (BCZ-CBL), en veehouder Filip Hermans. Zij zullen met elkaar spreken over actuele uitdagingen voor de veehouderijsector, zoals het stikstofbeleid. Toegang tot dit seminarie is inbegrepen bij de toegangsprijs voor de Agridagen. Het aantal plaatsen is echter beperkt.

De prijskamp voor Belgisch witblauw in Ravels vindt plaats op zondag 22 mei.

Bwb-proefstier Imposat de Roche Gue ki-code 783999 verkoper:

Luc en Hervé Conotte, Dailly

schofthoogte: 136 cm (=) 27 mnd.

fokker:

Luc en Hervé Conotte, Dailly

gewicht:

haarkleur:

blauw & wit

geboren:

11-10-2019 887 kg 27 mnd.

30 cm op 27 mnd.

Schofthoogte 80,0

Besp.

90,3

Type 84,7

Beenwerk 96,0

Alg. voorkomen 85,0

IMPÉRIAL DE L’ÉCLUSE

Eindbeoordeling 89,2

Deze zoon van Jet-Set is een stier met veel lengte en breedte.

Imposat heeft een interessante moederlijn, doorspekt met zware, grote en bespierde koeien en bovendien is hij makkelijk in het gebruik.

Zijn moeder, een Fripondochter met verderop Nelson in de pedigree, heeft meer dan 89 punten eindbeoordeling, waarvan maar liefst 98 punten voor gestalte. Imposat is een stier om de breedte en lengte te verbeteren

GERMINAL DE FOOZ DAVINA DU HAUT D’ARQUENNES PANACHE DE CENTIFONTAINE

JET-SET VAN DEN HONDELEE 78 / 93 / 89 / 80 / 95 / 91 SUPER STAR DE CENTIFONTAINE

MAGISTRALE DE CENTIFONTAINE ASTICOT DU MONT

FRIPON DU BUISSON MAROT GUITARE DU BUISSON MAROT

FACTURE DE ROUCHE GUE 98 / 89 / 87 / 88 / 85 / 89

NELSON DE PEUPLIERS CAPACITÉ DE ROCHE GUE

UNITIVE DE ROCHE GUE

veeteeltvlees MEI 2022

VV05-CRVNieuws.indd 35

35

10-05-22 14:22

Dodou

de St. Remacle Baryton x Leonardo

Fokken van een homogene veestapel Ki-code: 780202

Op 36 mnd: 1054 kg en 143 cm (+1)

⊲ Vitale kalveren ⊲ Voor breedte met behoud van gestalte ⊲ Economische index: 133

Wilt u sperma van Dodou of andere stieren bestellen, bezoek dan onze webshop op shop.crv4all.nl of shop.crv4all.be

177-22 adv Dodou VV APRIL 2022.indd 2

29-03-22 09:25