Περιοδικό "Ἡ Φανερωμένη" - Τεύχος 142 - Δεκέμβριος 2019

η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ τεῦχος 142 - Δεκέμβριος 2019

December 2019.indd 1

03/12/2019 20:35:53

Η ΦΑΝΕΡΩΜΈΝΗ

Μηνιαία Ἔκδοση Ἱεροῦ Ναοῦ Παναγίας Φανερωμένης Τεῦχος 142ο - Δεκέμβριος 2019

YΠΕΎΘΥΝΟΣ EΚΔΟΣΗΣ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου EΠΙΜΈΛΕΙΑ EΚΔΟΣΗΣ

Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ EΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ

Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης Τ.Θ. 21637, 1511 Λευκωσία Τηλ. 22673296, 22660761 Τηλεομ.: 22672321 EΦΗΜΈΡΙΟΙ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου Τηλ. 99031993 Πρωτοπρεσβύτερος Ξάνθος Ὀνησιφόρου Τηλ. 99653521 Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ Τηλ. 99522846 Ἂς μὴ γυρίζομε πίσω στὶς ἁμαρτίες ποὺ ἔχομε ἐξομολογηθεῖ. Η ἀνάμνηση τῶν ἁμαρτιῶν κάνει κακό. Ζητήσατε συγγνώμη; Τελείωσε. Ὁ Θεὸς ὅλα τὰ συγχωρεῖ μὲ τὴν ἐξομολόγηση. Δὲν πρέπει νὰ γυρίζομε πίσω καὶ νὰ κλεινόμαστε σὲ ἀπελπισία. Νὰ εἴμαστε δοῦλοι ταπεινοὶ μπροστὰ στὸν Θεό. Νὰ αἰσθανόμαστε χαρὰ καὶ εὐγνωμοσύνη γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας. [...] Κι ἐγὼ σκέπτομαι ὅτι ἁμαρτάνω. Δὲν βαδίζω καλά. Ὅ,τι ὅμως μὲ στενοχωρεῖ, τὸ κάνω προσευχή, δὲν τὸ κλείνω μέσα μου, πάω στὸν πνευματικό, τὸ ἐξομολογοῦμαι, τελείωσε! Νὰ μὴ γυρίζομε πίσω καὶ νὰ λέμε τί δὲν κάναμε. Σημασία ἔχει τί θὰ κάνομε τώρα, ἀπ’ αὐτὴ τὴ στιγμὴ κι ἔπειτα. Ἁγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καὶ Λόγοι, Ἱερὰ Μονὴ Ζωοδόχου Πηγῆς - Χρυσοπηγῆς, Χανιὰ Κρήτη, 2003, σελ. 370-371.

December 2019.indd 2

03/12/2019 20:35:54

Δεκέμβριος 2019 | 3

Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ

Λόγος περὶ τῆς κατὰ σάρκα Οἰκονομίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ (νεοελληνικὴ ἀπόδοση)

Σχετικὰ μὲ τὴ συγκαταβατικὴ ἐνσάρκωση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὰ ὅσα προσφέρθηκαν ἐξαιτίας της σ᾿ αὐτοὺς ποὺ τὸν ἐμπιστεύτηκαν ἀληθινὰ καὶ σχετικὰ μὲ τὴν αἰτία ποὺ ὁ Θεός, ἂν καὶ μποροῦσε νὰ ἐλευθερώσει μὲ ποικίλους ἄλλους τρόπους τὸ ἀνθρώπινο γένος ἀπὸ τὴν ὑποταγὴ στὸ διάβολο, προτίμησε νὰ χρησιμοποιήσει αὐτὴ τὴ συγκαταβατικὴ τακτική. Μποροῦσε, ὁπωσδήποτε, ὁ προαιώνιος καὶ ἀπεριόριστος καὶ παντοκράτορας Λόγος καὶ παντοδύναμος Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ χωρὶς ὁ ἴδιος νὰ περιβληθεῖ τὴν ἀνθρώπινη φύση, νὰ ἀπαλλάξει τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν ὑποτέλεια στὸ θάνατο καὶ τὴν ὑποδούλωση στὸ διάβολο, γιατὶ ὅλα ὑπακούουν στὶς ἐντολές του καὶ τὸ καθετὶ ἐξαρτιέται ἀπὸ τὴ θεϊκὴ ἐξουσία του, ὅλα ἔχει τὴ δύναμη νὰ τὰ ἐνεργεῖ καί, σύμφωνα μὲ τὸν Ἰώβ, τίποτε δὲ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὶς δυνατότητές του· ἄλλωστε, ἀπέναντι στὴν ἀπόλυτη ὑπεροχὴ τοῦ δημιουργοῦ, ἡ δύναμη ἀντίστασης τῶν δημιουργημάτων χρεοκοπεῖ, κανένα δὲν εἶναι ἰσχυρότερο ἀπὸ τὸν Παντοκράτορα. Ὅμως, αὐτὴ ἡ τακτικὴ σωτηρίας, δηλαδὴ μὲ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἦταν ἡ πιὸ προσαρμοσμένη στὴ δική μας φύση, τὴν ἀνθρώπινη ἀδυναμία μας κι ἀκόμα ἦταν ἡ πιὸ ἀντάξια του Θεοῦ ποὺ τὴν ἐφάρμοζε, μιὰ καὶ χαρακτηριζόταν ἀπὸ τὸ στοιχεῖο τῆς δικαιοσύνης, χωρὶς τὸ ὁποῖο καμιὰ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δὲν πραγματοποιεῖται. «Δίκαιος γὰρ ὁ Θεός, καὶ δικαιοσύνας ἠγάπησε, καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία ἐν αὐτῷ», ὅπως λέει κι ὁ ψαλμῳδὸς Προφήτης.

December 2019.indd 3

03/12/2019 20:35:54

4 | ἡ Φανερωμένη

Ἡ Χριστοῦ Γέννησις. Τοιχογραφία τοῦ 14ου αἰῶνος. Ναὸς Ἁγίου Νικολάου τῆς Στέγης, Κακοπετριά.

Ὁ ἄνθρωπος ἐγκατέλειψε τὸ Θεὸ πρῶτος καί, κατὰ συνέπεια, δίκαια ἐγκαταλείφθηκε ἀπὸ τὸ Θεό· τότε κατέφυγε, μὲ τὴ θέλησή του, στὸν ἀρχηγὸ τῆς κακίας, ποὺ τὸν εἶχε παρασύρει μὲ τὶς δόλιες ἀντίθεες συμβουλές του· δίκαια, πάλι, κατὰ συνέπεια, παραδόθηκε σ᾿ αὐτόν, ἔτσι εἰσχώρησε στὸν κόσμο ὁ θάνατος, ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ φθόνου τοῦ πονηροῦ καὶ μὲ τὴν ἄδεια, τὴ δίκαιη, τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ θάνατος, ἐξαιτίας τῆς ὑπερβάλλουσας κακότητας τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς κακίας διπλασιάστηκε, κοντὰ σὲ κεῖνον ποὺ προσκολλήθηκε στὴν ἀνθρώπινη φύση, προστέθηκε κι ὁ ἄλλος ποὺ αὐτὸς ὁ ἴδιος ὁ διάβολος βίαια τὸν προξενεῖ. Ἐπειδή, λοιπόν, ἡ ὑποταγὴ στὸ διάβολο καὶ ἡ παράδοση στὸ θάνατο ἐπῆλθε ὡς δίκαιη συνέπεια, ἔπρεπε καὶ ἡ ἐπάνοδος τοῦ ἀνθρώπινου γένους στὴν ἐλευθερία καὶ τὴ ζωὴ νὰ συντελεστεῖ ἀπὸ τὸ Θεὸ πάλι ὡς δίκαιη συνέπεια. Καὶ δὲν ἦταν μόνο ἡ παράδοση τοῦ ἀνθρώπου στὸ φθονερὸ ἐχθρό του, ποὺ προέκυψε ὡς συνέπεια τῆς θείας δικαιοσύνης,

December 2019.indd 4

03/12/2019 20:35:56

Δεκέμβριος 2019 | 5

ἦταν καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἴδιος ὁ διάβολος, ποὺ ἀποξενώθηκε ἀπὸ τὴ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ καὶ ἐπεδίωξε ἄδικα νὰ ἐξουσιάζει καὶ νὰ μὴν ὑπακούει πουθενὰ καὶ νὰ καταπιέζει, βρισκόμενος σὲ διάσταση μὲ τὴ δικαιοσύνη, χρησιμοποίησε τὴ δύναμή του ἐνάντια στὸν ἄνθρωπο. Ὁ Θεός, λοιπόν, θεώρησε ὅτι προεῖχε νὰ νικηθεῖ πρῶτα ὁ διάβολος μὲ τὴ δικαιοσύνη, μὲ τὴν ὁποία ἔχει ἀνοιχτὴ διαμάχη, καὶ κατόπιν νὰ νικηθεῖ μὲ τὴ θεϊκὴ ὑπεροχή, δηλαδὴ μὲ τὴν ἀνάσταση καὶ τὴ μέλλουσα κρίση. Γιατὶ αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ σειρά, νὰ προηγεῖται ἡ δικαιοσύνη ἀπὸ τὴ δύναμη, αὐτὸ ἁρμόζει ἀληθινὰ στὴ θεϊκὴ ἀγαθὴ διακυβέρνηση τοῦ κόσμου, ὄχι στὴν καταπιεστικὴ ἐπιβολή: νὰ ἀκολουθεῖ ἡ δύναμη, ἀφοῦ πρῶτα ἐπιβληθεῖ ἡ δικαιοσύνη. Καί, ὅπως ὁ διάβολος, ὁ παμπάλαιος φονιὰς τοῦ ἀνθρώπου, ξεσηκώθηκε ἐναντίον μας ἀπὸ φθόνο καὶ μίσος, ἔτσι κι ὁ ζωοδότης μπῆκε στὴ μάχη μὲ τὸ μέρος μας ἀπὸ ἄπειρη ἀγαθότητα κι ἀγάπη γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Καὶ ὅπως ἐκεῖνος, χωρὶς νὰ τοῦ ἔχει παρασχεθεῖ τὸ δικαίωμα, ἔβαλε σκοπό του νὰ καταστρέψει τὸ πλάσμα τοῦ Θεοῦ, ἔτσι κι ὁ πλάστης, ἔχοντας ἀντίθετα, κάθε δικαίωμα, ἀποφάσισε νὰ σώσει τὸ δημιούργημά του. Καὶ ὅπως ἐκεῖνος πέτυχε μὲ τὴν ἀδικία καὶ τὴ δολιότητα νὰ καταγάγει νίκη καὶ νὰ γκρεμίσει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ θεοδώρητο ἀξίωμά του, ἔτσι κι ὁ ἐλευθερωτὴς μὲ δικαιοσύνη καὶ σοφὸ σχέδιο ἐπέφερε τὴν πανωλεθρία τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς κακίας καὶ τὴν ἀνακαίνιση τοῦ ἀνθρώπου. Λοιπόν, ὁ Θεὸς ἀπέφευγε νὰ χρησιμοποιήσει, πράγμα ποὺ μποροῦσε, τὴ δύναμη, ὥσπου νὰ προχωρήσει στὴν ἀπόδοση τῆς δικαιοσύνης, πράγμα ποὺ ἦταν ἀναγκαῖο. Ἔτσι ἄλλωστε φάνηκε ξεκάθαρα ἡ δύναμη τῆς δικαιοσύνης, ἀφοῦ προτιμήθηκε ὡς τακτικὴ ἀπὸ τὸν Παντοδύναμο ποὺ κανένας δὲν μπορεῖ νὰ τὸν νικήσει. Ἀπ᾿ αὐτὸ μάλιστα θά ’πρεπε καὶ οἱ ἄνθρωποι νὰ παραδειγματιστοῦν, ὥστε νὰ ζοῦν μὲ δικαιοσύνη τὴν ἐπίγεια ζωή τους, ὥστε στὴν αἰώνια ζωὴ τῆς ἀθανασίας ν᾿ ἀναλάβουν τὴ δύναμη καὶ νὰ μὴ τὴ χάσουν ποτέ. Κι ἀκόμα ἔπρεπε ὁ διάβολος, ποὺ τότε νίκησε τὸν ἄνθρωπο, νὰ νικηθεῖ ἀπὸ τὴ νικημένη ἀνθρώπινη φύση καὶ νὰ κατατροπωθεῖ αὐτὸς ποὺ μὲ

December 2019.indd 5

03/12/2019 20:35:56

6 | ἡ Φανερωμένη

τόση πανουργία παγίδευσε τὸν ἄνθρωπο. Γι᾿ αὐτὸ τὸ σκοπὸ χρειαζόταν ἀπαραίτητα νὰ ὑπάρξει ἕνας ἄνθρωπος ἀναμάρτητος. Ὅμως κάτι τέτοιο ἦταν ἀδύνατο. «Οὐδεὶς γάρ, λέει ἡ Γραφή, ἀναμάρτητος, οὐδ᾿ ἂν μία ἡμέρα ἡ ζωὴ αὐτοῦ» καὶ «τίς καυχήσεται ἁγνὴν ἔχειν τὴν καρδίαν;» Μονάχα ὁ Θεός, κανένας ἄλλος, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀναμάρτητος. Γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς ὁ Θεὸς Λόγος, ὁ γεννημένος ἀπὸ τὸ Θεὸ εὐθὺς ἀπ᾿ τὴν ἀρχὴ τῆς ὕπαρξής του, καὶ πάντοτε ἑνωμένος μ᾿ Αὐτὸν (δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπάρξει ἢ νὰ ἐννοηθεῖ ποτὲ Θεὸς στερημένος λόγου) καὶ οὐδέποτε διαχωρισμένος ἀπ᾿ Αὐτόν, ὁ ἕνας ὑπαρκτὸς Θεὸς (τὸ ἀντιφέγγισμα τοῦ ἥλιου δὲν εἶναι ἄλλον φῶς διαφορετικὸ ἀπ᾿ τὸν ἥλιο καὶ οἱ ἡλιακὲς ἀκτίνες δὲν εἶναι ἄλλοι ἥλιοι), γι᾿ αὐτό, λοιπόν, ὁ μόνος ἀναμάρτητος Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ καθίσταται γιὸς ἀνθρώπου, χωρίς, βέβαια, νὰ ἀλλάζει τίποτε ὡς πρὸς τὴ θεότητά του, μένοντας, ὅμως, ἀκηλίδωτος ὡς πρὸς τὴν ἀνθρώπινή του ἰδιότητα. «Ὅς, ὅπως προφήτευσε ὁ Ἠσαΐας, ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ». Καὶ ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ καὶ κεῖνος ποὺ δὲ «συνελήφθη ἐν ἀνομίαις» καὶ δὲν «ἐκυήθη ἐν ἁμαρτίαις» καθὼς διαπιστώνει, μιλώντας γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἢ μᾶλλον γιὰ ὁλόκληρο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, ὁ Δαβὶδ στοὺς Ψαλμούς. Γιατὶ ἡ ἐπανάσταση τῆς σάρκας ἔχει ὡς αὐτόματη συνέπεια τὴν καταδίκη ποὺ εἶναι καὶ λέγεται φθορά. Αὐτὴ ἡ ἐπανάσταση, ἂν καὶ δὲ γίνεται μὲ τὴ θέληση τοῦ ἀνθρώπου, ἂν καὶ φανερὰ βρίσκεται σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς νόμους τῆς νόησης καὶ παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τιθασεύεται ἀπὸ τοὺς ἐνάρετους καὶ προσανατολίζεται μόνο πρὸς τὸν τομέα δημιουργίας παιδιῶν, ἔτσι ἢ ἀλλιῶς σπρώχνει τὸν ἄνθρωπο πρὸς τὴ φθορὰ καὶ δὲν εἶναι παρὰ ἔφεση γιὰ ἱκανοποίηση τῶν παθῶν αὐτοῦ, ποὺ δὲ συνειδητοποίησε τὴν τιμὴ ποὺ ἀξιώθηκε ἡ φύση μας ἀπὸ τὸ Θεό, ἀλλὰ ἐξομοιώθηκε μὲ τὰ κτήνη. Γι᾿ αὐτὸ καὶ δὲ γεννήθηκε, ἁπλῶς, Θεὸς ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ Παρθένο ἐπίλεκτη καὶ ἀπαλλαγμένη ἀπὸ βρώμικους σαρκικοὺς λογισμούς, σύμφωνα μὲ τοὺς προφῆτες, γεννήθηκε ἀπὸ

December 2019.indd 6

03/12/2019 20:35:56

Δεκέμβριος 2019 | 7

Παρθένο στὴ μήτρα τῆς ὁποίας ἐπέφερε τὴ σύλληψη ὄχι κάποια σαρκικὴ ὄρεξη, ἀλλ᾿ ὁ ἐρχομὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὸ ποὺ συνέβηκε ἦταν ἡ ὑποδοχὴ καὶ ἡ ἀποδοχὴ τοῦ οὐράνιου χαρμόσυνου μηνύματος, ὄχι ὑπόκυψη καὶ δοκιμὴ στὴ γεμάτη πάθος σαρκικὴ ἐπιθυμία. Μακριὰ ἀπὸ κάθε τέτοια ἐμπειρία, ἡ σύλληψη ἔγινε μέσα στὴν πνευματικὴ εὐφροσύνη καὶ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τὸ Θεό. «Ἰδοὺ γὰρ ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμα σου», ἀπάντησε ἡ ἄσπιλη Παρθένος στὸν ἄγγελο ποὺ τῆς ἔφερε τὸ μήνυμα τῆς χαρᾶς, συνέλαβε καὶ γέννησε. Προκειμένου ἔτσι ὁ νικητὴς τοῦ διαβόλου, ὄντας ἄνθρωπος - θεάνθρωπος νὰ «Μὴ φοβῆσθε· ἰδοὺ γὰρ εὐαγγελίζομαι ὑμῖν κατάγεται, βέβαια, ἀπὸ τὸ ἀνχαρὰν μεγάλην ὅς [sic] ἔσται παντὶ τῷ λαῷ». Λεπτομέρεια ἀπὸ τοιχογραφία θρώπινο γένος, νὰ μὴ μετέχει τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, τοῦ 1192. ὅμως στὴν κληρονομούμενη Ναὸς Παναγίας τοῦ Ἄρακος, Λαγουδερά. ἁμαρτία. Αὐτὸς μόνος ἀπ᾿ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους νὰ συλληφθεῖ χωρὶς νὰ συντρέχει τὸ γεγονὸς τῆς παρακοῆς, μόνος αὐτὸς νὰ μπεῖ στὴ μήτρα τῆς μητέρας του χωρὶς νὰ μεσολαβήσει ἡ ἐμπαθὴς ἡδονὴ τῆς σάρκας καὶ οἱ βρώμικες ἐπιθυμίες ποὺ χαρακτηρίζουν τὴ μιασμένη ἀπὸ τὴν παρακοὴ ἀνθρώπινη φύση. Προκειμένου ἔτσι ὁ Χριστὸς νὰ ὑπάρξει τέλεια ἀπαλλαγμένος ἀπὸ

December 2019.indd 7

03/12/2019 20:35:56

8 | ἡ Φανερωμένη

κάθε μόλυνση ποὺ μεταδίδεται στοὺς ἀπογόνους, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν ἔχει καμιὰ ἀνάγκη κάθαρσης ὁ ἴδιος, καὶ νὰ δέχεται τὰ πάντα μὲ σοφία γιὰ χάρη μας. Καὶ ἔτσι νὰ γίνει ὁ ὁλοκληρωτικὰ νέος Ἄνθρωπος καὶ νὰ παραμείνει νέος πραγματικὰ κι ἀταλάντευτα, χωρὶς καθόλου νὰ παλιώνει πάλι, καὶ νὰ ἀνοικοδομήσει, προσφερόμενος ὁ ἴδιος ὡς θεμέλιο καὶ ὡς ὄργανο, τὸν παλαιὸ Ἄνθρωπο καὶ νὰ τὸν διατηρήσει πάντα νέο, μιὰ καὶ μπορεῖ νὰ διώξει μακριὰ κάθε στοιχεῖο παλιὸ καὶ φθαρμένο. Γιατὶ καὶ κεῖνος, ὁ πρῶτος Ἄνθρωπος, δημιουργήθηκε καταρχὴν πεντακάθαρος καὶ ἦταν νέος, ὡσότου μὲ τὴ θέλησή του ἀκολούθησε τὸ διάβολο καὶ ἐκτράπηκε στὶς σαρκικὲς ἡδονὲς καὶ ξέπεσε μὲς τὸ βοῦρκο τῆς ἁμαρτίας, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παλιωθεῖ καὶ νὰ κατρακυλήσει στὴν παραφθορὰ τῆς φυσικῆς του κατάστασης. Γι᾿ αὐτὸ ὁ Κυβερνήτης τοῦ κόσμου δὲν ἀνακαινίζει τὸν ἄνθρωπο, παράδοξα, μόνο μὲ κάποια ἐξωτερικὴ ἐνέργειά του, ἀλλὰ τὸν προσλαμβάνει καὶ τὸν ἀγκαλιάζει. Καὶ δὲν ἀνορθώνει μόνο καὶ ξαναστεριώνει τὴν ἀνθρώπινη φύση, ἀλλὰ καὶ τὴν περιβάλλεται μὲ τρόπο ἀπερίγραπτο καὶ ἑνώνεται καὶ ταυτίζεται μαζί της, καὶ γεννιέται συγχρόνως Θεὸς καὶ ἄνθρωπος ἀπὸ γυναίκα βέβαια, ὥστε νὰ πάρει πίσω τὴν φύση του, ποὺ ὁ ἴδιος ἔπλασε, κι ὁ πονηρὸς μὲ τὴ συμβουλή του τοῦ ἔκλεψε, παρθένο ὅμως, γιὰ νὰ καταστήσει τὸν ἄνθρωπο νέο, γιατὶ ἂν γεννιόταν μὲ σπέρμα ἀνδρός, θὰ ἔφερνε τὴν κληρονομιὰ τῆς ἁμαρτίας καὶ δὲ θὰ ἦταν καινούργιος ἄνθρωπος, δὲ θὰ ἦταν ὁ ἀρχηγὸς καὶ χορηγὸς τῆς ζωῆς ἐκείνης ποὺ ποτὲ δὲν παλιώνει, δὲ θὰ κατάφερνε, ἂν ἀνῆκε στὴν παλιὰ ξεπεσμένη κατάσταση, νὰ προσλάβει ὁλόκληρη τὴ διαφανῆ θεότητα καὶ νὰ καταστήσει τὴ σάρκα ἀνεξάντλητη πηγὴ ἁγιασμοῦ τόσο, ὥστε νὰ ξεπλύνει καὶ νὰ καθαρίσει πλέρια τὸ μολυσμὸ τῶν προπατόρων καὶ νὰ ἐπαρκέσει γιὰ τὸν ἐξαγιασμὸ καὶ ὅλων τῶν ἐπιγόνων. Γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς, οὔτε ἄγγελος, οὔτε ἄνθρωπος, ἀλλὰ αὐτὸς ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, νικημένος ἀπὸ τὴν ἀγάπη του γιὰ μᾶς, θέλησε νὰ μᾶς σώσει καὶ νὰ μᾶς ἀναπλάσει, μὲ τὸ νὰ γεννηθεῖ τέλειος ἄνθρωπος ὅπως καὶ μεῖς, μένοντας ὅμως συγχρόνως ἀναλλοίωτα Θεός. https://www.pemptousia.gr/2011/12/omilia-peri-tis-kata-sarka-tou-kiriou-i/

December 2019.indd 8

03/12/2019 20:35:56

Δεκέμβριος 2019 | 9

Ἀρχιμανδρίτου Ἀνανίου Κουστένη ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟΝ Ἔχει χαρὰ ἡ Ἐκκλησία μας σήμερα, σεβαστοί μου πατέρες καὶ ἀγαπημένοι ἀδελφοί μου, ποὺ γιορτάζει ὁ ἅγιος Σάββας ὁ Ἡγιασμένος, καὶ ποὺ αὔριο γιορτάζει ὁ ἅγιος Νικόλαος, Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας, ὁ θαυματουργὸς καὶ μυροβλύτης. Ἡ μεγάλη αὐτὴ κορυφὴ τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας, ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα Χριστιανικὰ χρόνια καὶ φτάνει στὶς ἡμέρες μας καὶ προχωράει μέχρι τὰ τέλη τῶν αἰώνων. Πρόσφερε ὁ ἅγιος Νικόλαος καὶ προσφέρει τόσο μέγα ἔργο στὴν Ἐκκλησία καὶ στὸν κόσμο ὅσο ἐλάχιστοι. Γι’ αὐτὸ κι ἡ Ἐκκλησία τὸν ἔταξε κοντὰ στοὺς ἁγίους Ἀποστόλους. Καὶ τὸν γιορτάζει καὶ κάθε Πέμπτη τὶς καθημερινές. Ὅ,τι καὶ νὰ ποῦμε γιὰ τὸν Ἅγιο, εἶναι πολὺ λίγο. Ψελλίσματα ἀδέξια. Κάνει χαρὰ ἐκεῖνος, ὅμως, ποὺ ἀναφερόμαστε στὴ χάρη καὶ στὸ ὄνομά του. Γιατὶ μᾶς ἀγαπᾶ καὶ μᾶς φροντίζει. Καὶ γυρεύει καὶ ψάχνει ἀφορμὴ καὶ αἰτία γιὰ νὰ δεηθεῖ γιὰ μᾶς καὶ νὰ μᾶς προσφέρει τὰ ἐλέη καὶ τὴ χάρη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐποχή του, 3ος μ.Χ. αἰώνας, ἦταν ἐποχὴ διωγμῶν. Μεγάλων διωγμῶν κατὰ τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας. Καὶ ἐδιώχθη κι ἐκεῖνος. Ὑπέφερε πολλὰ δεινὰ καὶ μεγάλα βασανιστήρια. Τὸν ἔκλεισαν στὶς φυλακές, ἁλυσοδεμένον, νηστικὸν καὶ πονεμένον. Κι ἐκεῖνος ἔκαμε τὴν φυλακὴ Ἐκκλησία καὶ Παράδεισο. Κι ὅταν ἦλθε ὁ Μέγας καὶ Ἅγιος Κωνσταντῖνος καὶ ἔφερε τὴ θρησκευτικὴ ἐλευθερία, ὁ Ἅγιος τοῦ Θεοῦ, τότε, ὅλοι οἱ φυλακισμένοι καὶ ἐξόριστοι Χριστιανοὶ ἀφέθηκαν ἐλεύθεροι. Ἔτσι κι ὁ ἅγιος Νικόλαος ξαναγύρισε στὰ Μῦρα. Στὴν ἀγαπημένη του ἐπισκοπή. Κι ἔκαμαν πανηγύρι γιὰ πολλὲς ἡμέρες οἱ Χριστιανοί του, ἀλλὰ καὶ οἱ ὑπόλοιποι. Γιατὶ ἦταν τόσο ἀγαπητός, ποὺ τὸν ἤθελαν ὅλοι, Χριστιανοί, αἱρετικοί, Ἰουδαῖοι καὶ εἰδωλολάτραι. Τί εἶναι, λοιπόν, ὁ καλὸς ὁ ἄνθρω-

December 2019.indd 9

03/12/2019 20:35:56

10 | ἡ Φανερωμένη

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος. Τοιχογραφία τοῦ 14ου αἰῶνος. Ναὸς Ἁγίου Νικολάου τῆς Στέγης, Κακοπετριά.

πος! Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ! Εἶναι μιὰ εὐλογία, εἶναι μιὰ χαρά, εἶναι ἕνα πανηγύρι, εἶναι μιὰ στήριξη καὶ μιὰ ἀσφάλεια. Εἶναι κοσμοπόθητος. Τὸν ποθεῖ καὶ τὸν ἀγαπᾶ ὅλος ὁ κόσμος. Καὶ συνέχισε τὴν ὑπέροχη δράση του. Καὶ ἄνοιξε τὸν Παράδεισο γιὰ πολλούς. Κι ἦλθε, ὅμως, ἡ ὥρα, γύρω ἐκεῖ στὰ 335 μ.Χ., σὲ ἡλικία 95 ἐτῶν, ἐκοιμήθη ὁ Ἅγιος. Παρέδωσε τὴ μεγάλη του ψυχὴ στὰ χέρια τοῦ Κυρίου μας. Ὀρφάνεψε τὸ ποίμνιό του καὶ ἡ Οἰκουμένη. Τὸν ἔκλαψαν καὶ τὸν πόνεσαν, τοὺς ἔλειψε, ἀλλὰ σὲ λίγο αἰσθάνθηκαν τὴν παρουσία του μεγαλύτερη καὶ ἀπὸ πρίν. Τὰ θαύματά του συνεχίστηκαν περισσότερα καὶ μεγαλύτερα. Καὶ κάποιος ἀπ’ τὴ Βασιλεύουσα, ποὺ πολὺ τὸν ἀγαποῦσε καὶ τὸν εἶχε ἰδιαίτερον προστάτη του καὶ πολὺ ἀγαπημένον του, ἔφυγε ἀπ’ τὴν Πόλη, πέρασε ἀπ’ τὸν ναό του καὶ προσκύνησε καὶ τοῦ λέει: «Ἅγιέ μου,

December 2019.indd 10

03/12/2019 20:35:58

Δεκέμβριος 2019 | 11

θὰ πάω ταξίδι, μακρινό. Σὲ παρακαλῶ, πάρα πολύ, νὰ μὴ μ’ ἀφήσεις. Νὰ εἶσαι κοντά μου, γιατὶ εἶναι καὶ δύσκολος ὁ καιρός, τρικυμίες μεγάλες καὶ τὰ ναυάγια συχνά». Κι ἔφυγε. Μπῆκε στὸ καράβι καὶ προχώρησε. Πέρασαν μέρες, συνάντησαν μεγάλη τρικυμία καὶ τὸ καράβι γέμισε νερά. Καὶ πνιγόντουσαν ὅλοι. Κι ἐκεῖνος, τότε, φώναξε: «Ἅγιέ μου Νικόλαε, ποῦ εἶσαι; Ἔλα νὰ μὲ βοηθήσεις καὶ νὰ βοηθήσεις καὶ ὅλους μας.» Καὶ σὲ μιὰ στιγμή, χωρὶς νὰ καταλάβει, βρέθηκε στὸ σπίτι του. Καὶ τότε συνῆλθε καὶ συνειδητοποίησε πὼς ὁ ἅγιος Νικόλαος, σὰν τὸν ἐφώναξε, ἦλθε καὶ τὸν πῆρε στὴ θεία του ἀγκάλη καὶ τὸν μετέφερε αὐτοστιγμῆς στὴν Κωνσταντινούπολη. Δὲν ἤξερε τί νὰ κάνει. Πηγαίνει, ξυπνάει τὸν μητροπολίτη, ξυπνᾶνε τὸν ἔπαρχο, ξυπνᾶνε ὅλους, βάρεσαν οἱ καμπάνες, συγκλονίστηκε ἡ Πόλις, τὸ θαῦμα ἦταν ὁλοφάνερο καὶ μεγαλοπρεπὲς καὶ σπάνιο. Ἔκαμαν, λοιπόν, ἀγρυπνία καὶ δοξολογία, Θεία Λειτουργία. Μαθεύτηκε παντοῦ, καὶ τότε συγκινήθηκαν τόσο πολὺ ἀπὸ τὸν ἅγιο Νικόλαο καὶ ὠφελήθηκαν ἀμέτρητα. Τὰ θαύματά του εἶναι τόσα πολλά, ὅση εἶναι ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης καὶ ὅσα εἶναι τ’ ἀστέρια στὸν οὐρανό. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ λαός μας ἰδιαίτερα τὸν ἀγαπᾶ τὸν ἅγιο Νικόλαο. Καὶ τὸν ἔχει προστάτη καὶ βοηθό. Καὶ οἱ νεαρὲς καὶ ἀνύπαντρες κοπέλες καὶ οἱ χῆρες καὶ τὰ ὀρφανὰ καὶ οἱ πονεμένοι καὶ ἀδικημένοι κι οἱ φυλακισμένοι καὶ οἱ ταλαιπωρημένοι, τόσο στὴ θάλασσα ὅσο καὶ στὴ στεριά, γιατὶ ὁ ἅγιος Νικόλαος εἶναι καὶ τῆς στεριᾶς καὶ τοῦ πελάγου. Γι’ αὐτὸ λέει ὁ λαός μας «τοῦ ἁγίου Νικολάου, πού ’ν’ τῆς στεριᾶς καὶ τοῦ πελάου.» Κι ἐκεῖ στὸν οὐρανὸ πρεσβεύει καὶ παρακαλεῖ, ἡμέρα καὶ νύχτα, καὶ στὴ γῆ κατεβαίνει συχνὰ καὶ φροντίζει ὅλους. Πῶς τὰ καταφέρνει ὅλα, ἐκεῖνος ξέρει κι ὁ Θεός. Γι’ αὐτὸ τὸν ἔχομε στήριγμα τὸν ἅγιο Νικόλαο. Καὶ στὴν Α´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ἐστάθη, ὅπως καὶ ὁ ἅγιος Σπυρίδων, ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας. Καὶ κατὰ μία παράδοση, ἐράπισε καὶ τὸν Ἄρειο, ποὺ μὲ τὸ ἀπύλωτο στόμα του ἔβριζε τὸν μονογενῆ Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ, τὸν ἐνανθρωπήσαντα Χριστό μας. Καὶ διεκήρυσσε πὼς δὲν εἶναι Θεός, ἀλλὰ κτίσμα τοῦ Θεοῦ. Καὶ τότε ὁ ἅγιος Νικόλαος, κινηθεὶς ὑπὸ θείας ὀργῆς, «ὀργίζεσθε καὶ μὴ ἁμαρτάνετε», ἐράπισε

December 2019.indd 11

03/12/2019 20:35:58

12 | ἡ Φανερωμένη

τὸν Ἄρειο. Καὶ τὸν ἔβαλαν φυλακή, γιατὶ ἀπαγορεύεται νὰ ραπίζομε. Κι ἐκεῖ μέσα ὁ Ἅγιος προσευχότανε. Κι ἦλθε τὴ νύχτα ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Παναγία καὶ τὸν ρωτάει ἡ Δέσποινα, «Γιατί εἶσαι ἐδῶ, Νικόλαε;» «Εἶμαι ἐδῶ, Κυρία μου, γιατὶ ἐφρόντισα κι ὑπερασπίστηκα τὸν Υἱόν σου.» «῍Ε τότε», λέει, «πάρε ἕνα ὠμοφόριο ἀπὸ μένα», κι ὁ Χριστὸς πῆγε καὶ τὸν φίλησε καὶ τοῦ λέει, «Πάρε κι ἀπὸ μένα τὸ Εὐαγγέλιο.» Τὰ διάσημα τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος. Καὶ τὸ πρωὶ τὸν βρῆκαν τὸν Ἅγιο νὰ φοράει τὸ ὠμοφόριο, —τοῦ τό ’χαν πάρει— καὶ νά ’χει καὶ τὸ Εὐαγγέλιο νὰ διαβάζει. Καὶ τὸν ρώτησαν, «Τί ἔγινε;» «Μοῦ τά ’φεραν ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Παναγία, ἀφοῦ ἐσεῖς μοῦ τὰ πήρατε. Ἐγὼ ἐράπισα τὸν Ἄρειο γιὰ τὴ δόξα τοῦ Χριστοῦ.» Δὲν ἀστειεύεται, λοιπόν, ὁ ἅγιος Νικόλαος. Φροντίζει, ἐπεμβαίνει. Κι ὅταν εἶχαν ἕτοιμους τρεῖς ἀνθρώπους, νὰ τοὺς θανατώσουν, ἔτρεξε, πῆρε τὸ μαχαίρι ἀπ’ τοὺς δημίους καὶ λέει: «Ἀφῆστε τα κάτω. Οἱ ἄνθρωποι εἶν’ ἀθῶοι. Τί κάνετε ἐκεῖ;» Κι ὅταν, ἐπὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὁ Ἀβλάβιος, ὁ ἔπαρχος στὴν Κωνσταντινούπολη, εἶχε καταγγείλει τρεῖς στρατηλάτες ὅτι ἔκαναν, τάχα, στάση, γιὰ νὰ πάρουν τὸν θρόνο τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, —ψέματα— παρουσιάζεται, λοιπόν, ὁ ἅγιος Νικόλαος στὸν Ἀβλάβιο, καὶ τοῦ λέει: «Κοίτα καλά, τί ἔκανες; Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀθῶοι καὶ σὲ παρακαλῶ πάρα πολὺ νὰ μὴ συνεχίσεις τὶς ἐνέργειες νὰ θανατωθοῦν.» Κι ἐπὶ πλέον ὁ Ἅγιος παρουσιάζεται καὶ στὸν ἅγιο Κωνσταντῖνο καὶ τοῦ λέει: «Κοίτα ’δῶ, αὐτὸ ποὺ κάνει ὁ Ἀβλάβιος, ὁ ἀνόητος, εἶναι μεγάλο κακὸ καὶ μεγάλη ἀδικία. Πρόσεξε, ἂν θέλεις, καὶ τακτοποίησέ το, γιατὶ θὰ κάνω προσευχὴ στὸν Θεὸ νὰ σοῦ πάρει τὴν ψυχή.» Ἀπείλησε καὶ τὸν Ἅγιο καὶ Μέγα Κωνσταντῖνο. Καὶ σκεφθεῖτε, λοιπόν, πόσο σπουδαῖος εἶναι ὁ ἅγιος Νικόλαος. Ὁ ἅγιος Νικόλαος! Γι’ αὐτὸ νὰ τὸν ἔχομε πρεσβευτὴ καὶ νὰ τὸν παρακαλοῦμε στὶς προσευχές μας καὶ στὴ ζωή μας, νὰ μᾶς φροντίζει, κι ἐμεῖς νὰ προσπαθοῦμε, μὲ τὴν εὐχή του, νὰ κάνουμε τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Καὶ ν’ ἀγωνιζόμαστε γιὰ τὴν πατρίδα μας, γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας, γιὰ τὴν ψυχή μας, γιὰ τοὺς ἀνθρώπους, γιὰ τοὺς δυσκολεμένους, καὶ νὰ παρακαλοῦμε καὶ γιὰ τοὺς ἀποθαμένους νὰ τοὺς

December 2019.indd 12

03/12/2019 20:35:58

Δεκέμβριος 2019 | 13

ἀναπαύει ὁ Χριστός μας. Αὐτὸς εἶν’ ὁ ἅγιος Νικόλαος καὶ μεγάλη ἡ χάρη του. Κι ὅσοι ἔχουν τ’ ὄνομά του, νὰ ἔχουν χρόνια πολλὰ κι ὅσοι τὸν ἀγαποῦν, ἐπίσης, καὶ ὅλοι νὰ τὸν χαιρόμαστε τὸν Ἅγιο καὶ νὰ μᾶς χαίρεται κι ἐκεῖνος.

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος τῆς Στέγης μὲ σκηνὲς ἀπὸ τὸν βίο του καὶ δωρητές. Τέλος 13ου αἰῶνος. Φυλάσσεται στὸ Βυζαντινὸ Μουσεῖο τοῦ Ἱδρύματος Ἀρχ. Μακαρίου Γ΄, στὴ Λευκωσία.

December 2019.indd 13

03/12/2019 20:35:58

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2019 ΚΑΙ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ 1. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΔ´ΛΟΥΚΑ. Ναούμ προφ., Φιλαρέτου τοῦ Ἐλεήμονος.

2. ΔΕΥΤΕΡΑ. Ἀββακούμ προφήτου, Μυρόπης μάρτυρος, Ἀββακούμ ὁσίου τοῦ ἐν Καλαμιθάσῃ ἀσκήσαντος παρά τό χωρίον Φτερικούδι, Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου.

4. ΤΕΤΑΡΤΗ. Βαρβάρας μεγαλομάρτυρος, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Κασσιανοῦ ὁσίου τοῦ Κυπρίου.

5. ΠΕΜΠΤΗ. Σάββα τοῦ ἡγιασμένου. Διογένους μάρτυρος.

6. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Νικολάου Ἀρχιεπ. Μύρων τῆς Λυκίας.

7. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Ἀμβροσίου ἐπ. Μεδιολάνων, Ἀθηνοδώρου μάρτ.

8. ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ΛΟΥΚΑ. Παταπίου ὁσίου, Σωσθένους, Ἀπολλῶ, Κηφᾶ, Τυχικοῦ καὶ Ἐπαφροδίτου ἐκ τῶν Ο´ Ἀποστόλων. Σωφρονίου καὶ Δαμιανοῦ ἐπισκόπων Κύπρου.

9. ΔΕΥΤΕΡΑ. Ἡ Σύλληψις τῆς Ἁγίας Ἄννης, Μητρὸς τῆς Θεοτόκου, καὶ ἡ ἀνάμνησις τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως.

12. ΠΕΜΠΤΗ. Σπυρίδωνος ἐπισκόπου Τριμυθοῦντος.

14. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Θύρσου, Λευκίου, Καλλινίκου, Φιλήμονος μαρτύρων καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς.

15. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΑ´ΛΟΥΚΑ (ΤΩΝ ΠΡΟΠΑΤΟΡΩΝ). Ἐλευθερίου ἱερομάρτυρος καὶ Ἀνθίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ.

17. ΤΡΙΤΗ. Δανιὴλ τοῦ Προφήτου καὶ τῶν Ἁγίων Τριῶν Παίδων, Διονυσίου Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης τοῦ θαυματουργοῦ.

20. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Προεόρτια τῶν Χριστουγέννων. Ἰγνατίου ἱερομ. τοῦ Θεοφόρου, Ἰωάννου τῆς Κρονστάνδης, Φιλογονίου Ἀντιοχείας.

21. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Ἰουλιανῆς τῆς ἐν Νικομηδείᾳ καὶ Θεμιστοκλέους μαρτύρων. Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας (ἐκ μεταθέσεως).

22. ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ. Μνήμην ἐπιτελοῦμεν πάντων τῶν ἀπ’ αἰῶνος Θεῷ εὐαρεστησάντων, ἀπὸ Ἀδάμ ἄχρι καὶ Ἰωσὴφ τοῦ μνήστορος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Χρυσογόνου καὶ Θεοδότης μαρτύρων.

December 2019.indd 14

03/12/2019 20:35:58

23. ΔΕΥΤΕΡΑ. Τῶν ἐν Κρήτῃ Δέκα Μαρτύρων. Νήφωνος ἐπισκό­ που Κωνσταντίνης.

24. ΤΡΙΤΗ. Παραμονὴ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως. Εὐγενίας ὁσιοπαρ­θε­ νο­μάρτυρος καὶ τῶν σὺν αὐτῇ. Πρωΐ: Μεγάλες Ὧρες - Ἑσπερινός - Θεία Λειτουργία. Ἀπόγευμα: Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Εὐχελαίου στὶς 4.00 μ.μ.

25. ΤΕΤΑΡΤΗ. Η ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. (Ἡ ἀκολουθία ἀρχίζει στὶς 5:00 π.μ.)

26. ΠΕΜΠΤΗ. Ἡ Σύναξις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Εὐθυμίου ἐπισκόπου Σάρδεων.

27. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Στεφάνου τοῦ Πρωτομάρτυρος καὶ Ἀρχιδιακόνου. Θεοδώρου τοῦ Γραπτοῦ.

28. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Τῶν ἁγίων Δισμυρίων μαρτύρων τῶν ἐν Νικομη­ δείᾳ καέντων. Γλυκερίου μάρτυρος.

29. ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΕΝΝΗΣΙΝ. Τῶν ἁγίων καὶ δικαίων Ἰωσὴφ τοῦ Μνήστορος, Δαυΐδ τοῦ βασιλέως καὶ Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου. Τῶν ὑπὸ τοῦ Ἡρώδου ἀναιρεθέντων 14.000 νηπίων, Μαρκέλλου Ὁσίου καὶ Θαδδαίου ὁμολ. _____________________________________________________ 1. ΤΕΤΑΡΤΗ. Η ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ καὶ μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας.

3. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Προεόρτια τῶν Φώτων (Μεγάλες Ὧρες τῆς ἑορτῆς τῶν Φώτων), Μαλαχίου προφήτου, Γορδίου μάρτυρος.

4. ΣΑΒΒΑΤΟΝ πρὸ τῶν Φώτων. Ἡ σύναξις τῶν ἁγίων Ο´ ἀποστόλων, Θεοκτίστου ὁσίου, Χρυσάνθου καὶ Εὐφημίας μαρτύρων, Νικηφόρου ὁσίου τοῦ λεπροῦ.

5. ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ. Παραμονὴ τῶν ἁγίων Θεοφανείων, Θεοπέμπτου καὶ Θεωνᾶ μαρτύρων, Συγκλητικῆς ὁσίας.

6. ΔΕΥΤΕΡΑ. ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.

7. ΤΡΙΤΗ. Ἡ σύναξις τοῦ τιμίου καὶ ἐνδόξου προφήτου, Προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου.

December 2019.indd 15

03/12/2019 20:35:58

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

Τ

ὸν μήνα Δεκέμβριον ὁ ἑσπερινὸς ἀρχίζει στὶς 4:30 μ.μ. καὶ ὁ ὄρθρος ἀρχίζει στὶς 7:00 π.μ. Σημειώνεται ὅτι ἑσπερινὸς τελεῖται, ὁσάκις θὰ τελεσθῆ Θεία Λειτουργία τὴν ἑπομένη. Ὁ ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων τελεῖται τὸ πρωὶ τῆς παραμονῆς μαζὶ μὲ τὴν Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. ῞σοι ἐπιθυμοῦν νὰ προσέλθουν στὸ Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸν Ἀρχιμανδρίτην Βενέδικτον Ἰωάννου (99031993) καὶ τὸν Πρωτοπρεσβύτερον Ξάνθον Ὀνησιφόρου (99653521). αθ’ ὅλη τὴν διάρκεια τοῦ ἔτους γίνεται συλλογὴ τροφίμων γιὰ τὴν ἀνακούφιση ἀπόρων οἰκογενειῶν. Οἱ ἀνάγκες αὐτὴ τὴν περίοδο εἶναι ἰδιαίτερα αὐξημένες. Ὅσοι ἐπιθυμοῦν νὰ βοηθήσουν στὴν ὅλη προσπάθεια, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν εἴτε μὲ τὸν π. Ξάνθο Ὀνησιφόρου, εἴτε μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ ναοῦ.

Ο Κ

ΑΝΑΓΝΏΣΜΑΤ Α ΚΥΡΙΑΚῶΝ Ἀποστολικὸν Ἀνάγνωσμα

Εὐαγγελικὸν Ἀνάγνωσμα

1. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΔ´ ΛΟΥΚΑ. Ἦχος βαρύς´. Ἑωθινὸν Β´. Κυριακῆς ΚΔ´ Ἐπιστολῶν· «Χριστὸς ἐστίν ἡ εἰρήνη ἡμῶν...» (Ἐφεσ. β´ 14 – 22).

Κυριακῆς ΙΔ´ Λουκᾶ· «Ἐγένετο ἐν τῷ ἐγγίζειν ... Ἱεριχώ...» (Λουκ. ιη´ 35 – 43).

8. ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ ΛΟΥΚΑ. Ἦχος πλ. δ´. Ἑωθινὸν Γ´. Κυριακῆς ΚΕ´ Ἐπιστολῶν· «Παρακαλῶ ὑμᾶς ἐγὼ ὁ δέσμιος...» (Ἐφεσ. δ´ 1 – 7).

Κυριακῆς Ι´ Λουκᾶ· «Ἦν διδάσκων ὁ Ἰησοῦς…» (Λουκ. ιγ´ 10 – ­17).

15. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΑ´ ΛΟΥΚΑ. Ἦχος α´. Ἑωθινὸν Δ´. Τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου· «Μὴ ἐπαισχυνθῇς τὸ μαρτύριον...» (Β´ Τιμ. α´ 8 – 18).

Κυριακῆς ΙΑ´ Λουκᾶ (Προπατόρων)· «Ἄνθρωπός τις ἐποίησε δεῖ­πνον μέγα...» (Λουκ. ιδ´ 16 – 24).

22. ΚΥΡΙΑΚῆ ΠΡΟ ΤῆΣ ΧΡΙΣΤΟῦ ΓΕΝ­ΝΗΣΕΩΣ. Ἦχος β´. Ἑωθινὸν Ε´. Κυριακῆς πρὸ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως· «Πίστει παρῴκησεν Ἀβρα­άμ...» (Ἑβρ. ια´ 9 – 10, 32 – 40).

Κυριακῆς πρὸ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως· «Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ...» (Ματθ. α´ 1 – 25).

29. ΚΥΡΙΑΚῆ ΜΕΤΆ ΤΉΝ ΧΡΙΣΤΟῦ ΓΈΝΝΗΣΙΝ. Ἦχος γ´. Ἑωθινὸν Στ´. Κυριακῆς μετὰ τὴν Χριστοῦ Γέννησιν· «Γνωρίζω ὑμῖν τό Εὐαγγέλιον…» (Γαλ. α´ 11 – 19).

December 2019.indd 16

Κυριακῆς μετὰ τὴν Χριστοῦ Γέννησιν· «Ἀναχωρησάντων τῶν Μάγων...» (Ματθ. β´ 13 – 23).

03/12/2019 20:35:58

Δεκέμβριος 2019 | 17

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ

Ἡ μετοχὴ στὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὰ Μυστήρια βιοῦνται Στὴν Θεία Λειτουργία, Γέροντα, ἔνιωσα ὅτι ὁ Χριστὸς σταυρώθηκε γιὰ μένα καὶ ἀναρωτήθηκα: «Ἐγὼ τί ἔκανα γιὰ τὸν Χριστό;». Τί μπορῶ νὰ κάνω ἀπὸ εὐγνωμοσύνη γι’ αὐτό; – Ἀρκεῖ νὰ τὸ νιώθης. Ὁ Χριστὸς σταυρώθηκε, θυσιάσθηκε γιὰ μᾶς καὶ τώρα μᾶς δίνει τὸ Σῶμα Του καὶ τὸ Αἷμα Του. Πρέπει νὰ φλέγεται κανείς, ὅταν τὰ σκέφτεται αὐτά.

– Πῶς θὰ νιώσω, Γέροντα, τὸ μεγάλο Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας; – Τὰ Μυστήρια βιοῦνται. Γιὰ νὰ νιώσης τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, πρέπει νὰ πιστέψης ὅτι ἐκείνη τὴν ὥρα εἶναι παρὼν ὁ Χριστός. Καὶ ὄχι ἁπλῶς νὰ τὸ πιστέψης, ἀλλὰ νὰ τὸ ζῆς.

– Γέροντα, τί θὰ μὲ βοηθήση, γιὰ νὰ συγκεντρώνωμαι στὴν Θεία Λειτουργία; – Ἄγγελοι συμμετέχουν στὴν Θεία Λειτουργία. «Ταῖς ἀγγελικαῖς ἀοράτως δορυφορούμενον...», ψάλλουμε. Νὰ σκέφτεσαι τί γίνεται ἐκείνη τὴν ὥρα, νὰ προσέχης στὶς αἰτήσεις ποὺ κάνει ὁ ἱερέας καὶ νὰ λὲς τὸ «Κύριε ἐλέησον» μὲ τὴν καρδιά σου. Βλέπω τί σπατάλη γίνεται! Σὲ μιὰ Θεία Λειτουργία πόσες ἀδελφὲς λένε στὰ Εἰρηνικὰ1 τὸ «Κύριε ἐλέησον»; Τὸ λένε οἱ ψάλτριες ἀπὸ τὸ μουσικὸ βιβλίο καὶ οἱ περισσότερες εὐχαριστιέστε μὲ τὸ ὄμορφο «Κύριε ἐλέησον», χωρὶς νὰ συμμετέχη ἡ καρδιά. Τί Αἰτήσεις ποὺ ἀρχίζουν μὲ τὸ «Ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν».

1

December 2019.indd 17

03/12/2019 20:35:59

18 | ἡ Φανερωμένη

ὠφελεῖ ὅμως αὐτό; Ἀκόμη κι ἂν λέτε τὴν εὐχή, ἂν δὲν τὴν λέτε μὲ πόνο, καὶ αὐτὸ δὲν ὠφελεῖ.

– Γέροντα, στὶς ἀγρυπνίες τὴν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας συνήθως λιγοστεύει τὸ κουράγιο μου.

– Αὐτὸ εἶναι καὶ φυσικό, ἀλλὰ ἐδῶ χρειάζεται ἀγώνας. Ἂν κάνης λίγη ὑπομονὴ καὶ βιάσης λίγο τὸν ἑαυτό σου, ἔρχεται ἡ θεία βοήθεια καὶ νιώθεις θεϊκὴ δύναμη. Ἔτσι ξεπερνᾶς τὴν κούραση καὶ μετὰ δὲν θέλεις οὔτε νὰ κοιμηθῆς· ἔχεις τέτοια διάθεση γιὰ πνευματικὰ ποὺ κρατάει ὅλη τὴν ἡμέρα.

– Στὴν Θεία Λειτουργία, Γέροντα, ἐπιτρέπεται νὰ καθήση κανείς; – Στὴν Θεία Λειτουργία κανονικὰ δὲν καθόμαστε. Ἂν δὲν ἔχη κουράγιο κανείς, μπορεῖ νὰ καθήση, ὅταν λέγεται ὁ Ἀπόστολος. Ἂν ὅμως ἔχη σοβαρὸ πρόβλημα ὑγείας καὶ δὲν μπορῆ νὰ σταθῆ, τότε θὰ καθήση. Ἐγὼ σὲ Θεία Λειτουργία ποτὲ δὲν ἔχω καθήσει.

– Γέροντα, τὴν ὥρα ποὺ ὁ ἱερέας λέει: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν», πῶς προσεύχεσθε; – Ἐπειδὴ ἐκείνη τὴν ὥρα κατεβαίνει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, λέω σύντομα, νοερά, τὸ «Βασιλεῦ Οὐράνιε», τὸ «Εὐλογητὸς εἶ Χριστέ…»2 καὶ τὸ «Ὅτε καταβάς...»3, καὶ προσεύχομαι γιὰ θεῖο φωτισμό.

Προετοιμασία γιὰ τὴν Θεία Κοινωνία – Γέροντα, πῶς νὰ προετοιμάζωμαι γιὰ τὴν Θεία Κοινωνία; – Πάντοτε πρέπει νὰ εἶναι ἕτοιμος κανείς, ἀλλά, ὅταν πρόκειται νὰ κοινωνήση, καλὰ εἶναι νὰ κάνη κάτι περισσότερο ἀπὸ τὰ πνευματικὰ ποὺ κάνει συνήθως, γιὰ νὰ ἑτοιμασθῆ καλύτερα. Πολὺ θὰ σὲ βοηθήση νὰ διαβάζης τὴν Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως4 καὶ στὸ κελλί σου. Ἔτσι θὰ τὴν καταλαβαίνης καλύτερα καὶ θὰ νιώθης περισσότερο τὴν ἁμαρτωλότητά σου. Ἀκόμη μπορεῖς νὰ ψέλνης τὴν πρώτη ὠδὴ τοῦ Μεγάλου Κανόνος5, καὶ ἀπὸ τὸ Θεοτοκάριο τὴν πρώτη ὠδὴ τοῦ κανόνα Τὸ Ἀπολυτίκιον τῆς Πεντηκοστῆς. Τὸ Κοντάκιον τῆς Πεντηκοστῆς.

4 Ἀκολουθία πρὸ τῆς Θείας Κοινωνίας. Συνήθως διαβάζεται στὸν ναὸ κατὰ τὸν Ὄρθρο.

5 Ὁ Μέγας Κανὼν εἶναι ποίημα τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης. Ψάλλεται τμηματικὰ τὶς τέσσερις πρῶτες ἡμέρες τῆς Α΄ Ἑβδομάδος τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς στὸ Μέγα Ἀπόδειπνο καὶ ὁλόκληρος τὴν Ε΄ Ἑβδομάδα στὸ Μέγα Ἀπόδειπνο τῆς Τετάρτης ἢ στὸν Ὄρθρο τῆς Πέμπτης.

2 3

December 2019.indd 18

03/12/2019 20:35:59

Δεκέμβριος 2019 | 19 τῆς Δευτέρας καὶ τῆς Τετάρτης τοῦ πλαγίου δευτέρου ἤχου, κάνοντας μετάνοιες.

– Τί νὰ κάνω, Γέροντα, τὴν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅταν δὲν μπορῶ νὰ ἑτοιμασθῶ γιὰ νὰ κοινωνήσω; – Καλά, ἐκείνη τὴν ὥρα θὰ ἑτοιμασθῆς; Ἀλλὰ καὶ πάλι ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι ἄδικος· ἂν πράγματι κάτι σὲ ἐμπόδισε καὶ δὲν μπόρεσες νὰ ἑτοιμασθῆς, Ἐκεῖνος τὸ ξέρει. Δὲν λέω νὰ μὴν κάνης τίποτε, ἀλλὰ νὰ μὴν εἶναι ὁ ἑαυτός σου ἐμπόδιο, ὅταν δὲν κάνης. Καμμιὰ φορὰ οὔτε τὴν Θεία Μετάληψη δὲν προλαβαίνει νὰ διαβάση κανεὶς καὶ πάει νὰ κοινωνήση σὰν κοσμικός. Τότε νὰ ἔχη ταπεινοὺς λογισμούς. «Θεέ μου, νὰ πῆ, βρίσκομαι σὲ μιὰ κοσμικὴ κατάσταση· συγχώρεσέ με». Ὁ Θεὸς βλέπει τὴν καρδιά. Πολλὲς φορὲς νομίζει κανεὶς ὅτι εἶναι ἕτοιμος καὶ δὲν εἶναι, καὶ ἄλλοτε νομίζει ὅτι δὲν εἶναι ἕτοιμος καὶ τότε εἶναι. Ἡ καλύτερη ἑτοιμασία εἶναι ἡ ταπεινὴ ἀντιμετώπιση, ἡ συντριβή, τὸ φιλότιμο. Γιὰ τὴν Θεία Κοινωνία δὲν προετοιμάζεται κανεὶς ἀλλάζοντας τὰ ροῦχα καὶ πλένοντας τὰ δόντια. Τὸ κυριώτερο εἶναι νὰ ἐξετάση τὸν ἑαυτό του· νὰ δῆ: Αἰσθάνεται τὴν Θεία Κοινωνία ὡς ἀνάγκη; Εἶναι τακτοποιημένος; Μήπως ὑπάρχει κάτι ποὺ τὸν ἐμποδίζει ἀπὸ τὴν Θεία Κοινωνία καὶ δὲν τὸ ἔχει ἐξομολογηθῆ; Γιὰ νὰ νιώσουμε τὴν Θεία Κοινωνία, πρέπει νὰ ὑπάρχουν προϋποθέσεις. Ἡ καλύτερη προϋπόθεση εἶναι ἡ ταπεινὴ προσπάθεια νὰ κόψουμε τὰ πάθη μας, γιὰ νὰ μείνη στὴν καρδιά μας ὁ Χριστός. Ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς ἔρχεται μὲ τὴν Θεία Κοινωνία μέσα μας, ἀλλὰ φεύγει ἀμέσως καὶ δὲν αἰσθανόμαστε τίποτε. Ὅταν παραμένη ὁ Χριστός, γίνεται μία ἀλλοίωση στὸν ἄνθρωπο. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ νιώθουν μέσα τους τὸν Χριστὸ ἀπὸ τὴν μία Θεία Κοινωνία μέχρι τὴν ἄλλη χωρὶς διακοπή.

December 2019.indd 19

03/12/2019 20:35:59

20 | ἡ Φανερωμένη

– Γέροντα, πολλὲς φορές, ὅταν ὁ ἱερέας λέη: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε», νιώθω ὅτι δὲν εἶμαι ἕτοιμη νὰ κοινωνήσω.

– Στὰ νοσοκομεῖα, μιὰ ὁρισμένη ὥρα, περνοῦν οἱ γιατροί, καὶ οἱ νοσοκόμοι φωνάζουν: «Νοσηλεία!». Τότε ὅλοι οἱ ἐπισκέπτες βγαίνουν ἀπὸ τοὺς θαλάμους καὶ οἱ ἄρρωστοι πηγαίνουν στὰ κρεββάτια τους καὶ περιμένουν τὸν γιατρό, γιὰ νὰ τὸν ἐνημερώσουν γιὰ τὴν κατάστασή τους καὶ νὰ τοὺς δώση τὴν ἀνάλογη θεραπεία. Ἔτσι κι ἐσύ, ὅταν ὁ ἱερέας λέη: «Μετὰ φόβου Θεοῦ», νὰ σκέφτεσαι ὅτι γίνεται νοσηλεία καὶ νὰ προσέρχεσαι στὴν Θεία Κοινωνία μὲ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός σου, ζητώντας ταπεινὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ.

Ἡ Θεία Κοινωνία: Τὸ ἰσχυρότερο ἰαματικὸ φάρμακο – Γέροντα, κουραστήκατε πολὺ στὴν Θεία Λειτουργία6· δὲν ἔπρεπε νὰ μείνετε καὶ στὴν ἀνάγνωση τῆς «Εὐχαριστίας»7.

– Τί λές; Κοινώνησα καὶ νὰ μὴν πῶ ἕνα «εὐχαριστῶ» στὸν Θεό; Σὲ πολὺ μεγάλη ἀνάγκη μπορεῖ νὰ φύγη κανεὶς νωρίτερα. Κι ἐσὺ νὰ μὴ φεύγης ποτέ· νὰ ἀκοῦς τὴν «Εὐχαριστία» καὶ νὰ λὲς συνέχεια: «Σ’ εὐχαριστῶ, Θεέ μου· Σ’ εὐχαριστῶ. Δόξα σοι ὁ Θεός, δόξα σοι ὁ Θεός!» καὶ νὰ φτερουγίζη ἡ καρδιά σου. Μιὰ φορὰ εἶχα πάει γιὰ Θεία Λειτουργία σὲ ἕνα Κελλί. Ἤμουν κουρασμένος καὶ ταλαιπωρημένος· ἤμουν καὶ νηστικός, ἐπειδὴ θὰ κοινωνοῦσα. Ἐκεῖ δὲν εἶχαν φωτιὰ καὶ σὲ ὅλη τὴν Ἀκολουθία ἔτρεμα ἀπὸ τὸ κρύο. Εἰπώθηκε τὸν Ἰούνιο τοῦ 1994, ἕναν μήνα πρὶν ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ Γέροντα. Ἀκολουθία διάρκειας δέκα λεπτῶν, ποὺ περιλαμβάνει εὐχαριστήριες εὐχὲς μετὰ τὴν Θεία Μετάληψη.

6 7

December 2019.indd 20

03/12/2019 20:35:59

Δεκέμβριος 2019 | 21 Μόλις ὅμως κοινώνησα, ἔνιωσα νὰ διαπερνᾶ ὅλο μου τὸ σῶμα μιὰ θέρμη. Ὅπως ὅταν ἀνάβης κάτι ἠλεκτρικὲς σόμπες μὲ σπεῖρες, τὸ ρεῦμα ἀρχίζει νὰ περνάη σιγὰ-σιγὰ στὶς σπεῖρες, ἕνα τέτοιο πράγμα ἔνιωθα σὲ ὅλο μου τὸ σῶμα. Ἄρχισε σιγὰ-σιγὰ νὰ φλογίζεται. Μιὰ γλυκειὰ φλόγα!

– Φλεγόμενος καὶ μὴ καιόμενος, Γέροντα…

– Ναί, φλεγόμενος… Γλυκειὰ φλόγα! Ὤ! πάει μετὰ καὶ ἡ πεῖνα, πάει καὶ ἡ κούραση, πάει καὶ τὸ κρύο...

– Πόσο κράτησε αὐτό, Γέροντα; – Τὸ ἔνιωσα στὸν ναό, μόλις κοινώνησα, καὶ μετὰ ποὺ ἔφυγα, ζεσταινόταν καὶ ὁ δρόμος!

– Γέροντα, πῶς μερικοί, ἐνῶ εἶναι ἀσθενικοὶ στὸ σῶμα, ἔχουν ἀντοχὴ στὴν νηστεία; – Τὸ μυστικὸ εἶναι ὁ ταπεινὸς καὶ φιλότιμος ἀγώνας, ποὺ συνοδεύεται μὲ προσευχὴ καὶ Μετάληψη τῶν ἀχράντων Μυστηρίων. Αὐτὰ τρέφουν τὴν ψυχή, τρέφουν καὶ τὸ σῶμα. Ὅταν κοινωνοῦμε, παίρνουμε τὸ ἰσχυρότερο ἰαματικὸ φάρμακο, τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Στ´ – Περὶ Προσευχῆς, Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Βασιλικὰ Θεσσαλονίκης, 2012, σελ. 211-216.

Ἡ Κοινωνία τῶν Ἀποστόλων. Τοιχογραφία 14ου αἰώνα. Ἱερὰ Μονὴ Στουντένιτσα, Σερβία.

December 2019.indd 21

03/12/2019 20:35:59

22 | ἡ Φανερωμένη

ποιμαντικεΣ ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ

Μετάνοια - Ἐξομολόγηση Τὸ μεγαλύτερο γεγονὸς τῆς ἐπίγειας ζωῆς μας εἶναι ἀναμφισβήτητα τὸ βάπτισμά μας. Τὴν ἡμέρα ποὺ βαπτισθήκαμε ἀρνηθήκαμε τὸ διάβολο, τὰ ἔργα του, τὴ λατρεία του, τὸ σκοτάδι του καὶ ἑνωθήκαμε μὲ τὸν Χριστό· μπολιαστήκαμε στὸ Πανάγιο Σῶμα Του, τὴν ἐκκλησία. Μὲ ἄλλα λόγια γίναμε παιδιὰ τοῦ Θεοῦ-Πατέρα, μέλη τῆς δικῆς Του οἰκογένειας. Καὶ ξεκινήσαμε μία πνευματικὴ πορεία, ποὺ σκοπὸ ἔχει τὴν τελείωσή μας, τὴν θέωσή μας. Ἡ πνευματικὴ ὅμως αὐτὴ πορεία, πολλὲς φορὲς διακόπτεται ἀπὸ τὴν ἀμέλειά μας καὶ τὴν ἁμαρτία. Ξεχνᾶμε τὶς δωρεὲς καὶ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, λησμονοῦμε τὶς ὑποσχέσεις ποὺ δώσαμε στὸ ἅγιο βάπτισμα καὶ ξαναγυρνᾶμε στὴ δουλεία τῆς ἁμαρτίας. Ὅμως ὁ φιλάνθρωπος Θεός, γνωρίζοντας τὴν ἀδυναμία μας, μᾶς προσφέρει τὴν δυνατότητα νὰ ἐπιστρέψουμε πάλι κοντά Του, νὰ διορθώσουμε τὴν πορεία μας, νὰ γιατρέψουμε τὶς πληγές μας. Καὶ αὐτὸ ἐπιτυγχάνεται μὲ τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας καὶ ἐξομολογήσεως.

Ἡ ἁμαρτία καὶ οἱ καρποί της Ἁμαρτία δὲν εἶναι ἁπλὰ καὶ μόνον ἡ παράβαση κάποιων νόμων ἢ ἡ παράλειψη κάποιου καθήκοντος. Στὴν παραβολὴ τοῦ ἀσώτου ὁ Χριστὸς μᾶς δείχνει ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι κάτι πολὺ βαθύτερο. Εἶναι μιὰ ἀνταρσία, μιὰ ἐπανάσταση, καὶ κατὰ συνέπεια, μιὰ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν Θεὸ-Πατέρα καὶ τὴν ἐκκλησία Του. Οἱ καρποὶ αὐτῆς τῆς ἀπομάκρυνσης εἶναι ἐξαιρετικὰ πικροί. Ἡ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν Θεὸ σημαίνει θάνατο. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἁμαρτία, σὲ τελευταία ἀνάλυση, εἶναι κάθε ἐνέργεια αὐτοκαταστροφῆς. «Τὰ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος».

Ἡ μετάνοια Ἡ μετάνοια εἶναι ἕνα δεύτερο βάπτισμα ἢ ἀνανέωση τοῦ βαπτίσματος. Δὲν εἶναι μιὰ τυπικὴ ἐξομολόγηση ποὺ κάνει κανεὶς πρὶν τὶς μεγάλες γιορτές ἢ κάτω ἀπὸ σκληρὲς ψυχολογικὲς συνθῆκες. Ὅπως τὸ λέει ἡ λέξη,

December 2019.indd 22

03/12/2019 20:36:00

Δεκέμβριος 2019 | 23 μετάνοια (μετανοῶ) σημαίνει τὴν ὁλοκληρωτικὴ ἀλλαγὴ ζωῆς, τὴν ἄρνηση τῆς ἁμαρτίας, τὴν ἀλλαγὴ τῆς νοοτροπίας. Ἐὰν δὲν θελήσουμε νὰ ἀπομακρυνθοῦμε ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ νὰ ἀλλάξουμε ζωή, τότε ἡ μετάνοιά μας δὲν εἶναι ἀληθινή.

Ἡ ἐξομολόγηση Ἂν ἡ μετάνοια εἶναι τὸ πρῶτο μέρος τοῦ μυστηρίου, τὸ δεύτερο μέρος εἶναι ἡ ἐξομολόγηση, δηλαδή, ἡ ἐνώπιον τοῦ πνευματικοῦ ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας. Ἐξομολόγηση, μὲ ἁπλὰ λόγια, εἶναι τὸ ἄδειασμα τοῦ δηλητηρίου. Ὅταν πιεῖ κανεὶς δηλητήριο δὲν ὑπάρχει ἄλλη λύση. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ἐξομολόγηση. Ἐκεῖ βγάζουμε τὸ δηλητήριο τῆς ἁμαρτίας. Ξεγυμνώνουμε τὴν ψυχή μας, ἀποκαλύπτουμε τὶς πληγές μας, ὁμολογοῦμε τὴν ἀρρώστια μας, προσκομίζουμε τὸν προσωπικό μας πόνο.

Προετοιμασία Σὲ πολλὰ θέματα τῆς πίστης μας, παρόλο ποὺ λεγόμαστε Χριστιανοί, ἔχουμε μεγάλη ἄγνοια. Εἰδικὰ ὅμως στὸ θέμα τῆς μετάνοιας καὶ ἐξομολόγησης, ἡ ἄγνοια καὶ ἡ ἐπιπολαιότητα βρίσκονται στὸν μεγαλύτερο βαθμό. Οἱ περισσότεροι προσερχόμαστε στὸ ἐξομολογητήριο ἐντελῶς ἀνέτοιμοι. Ζητᾶμε ἀπὸ τὸν ἱερέα νὰ μᾶς «ρωτήσει» αὐτός, σὰ νά ’ναι ἡ ἐξομολόγηση ἀνακριτικὸ γραφεῖο. Ἢ προσερχόμαστε στὴν ἐξομολόγηση γιὰ νὰ ποῦμε πόσο «καλοὶ» ἄνθρωποι εἴμαστε καὶ πόσες καλοσύνες ἔχουμε κάνει. Ἡ στάση αὐτὴ δείχνει πὼς δὲν ἔχουμε ἐπιχειρήσει μιὰ μικρή, ἔστω, προετοιμασία καὶ γνήσια αὐτοκριτική. Ἂν θέλουμε νά ’μαστε εἰλικρινεῖς μὲ τὸν ἑαυτό μας, δὲν ὑπάρχει ἁμαρτία ποὺ νὰ μὴν τὴν ἔχουμε κάνει μὲ κάποιο τρόπο. Μιὰ προσεκτικὴ καὶ εἰλικρινὴς ἐξέταση τῆς καρδιᾶς μας θὰ μᾶς δείξει πὼς μέσα μας φωλιάζουν πλήθη παθῶν καὶ ἁμαρτιῶν. Γιατί, βέβαια, ἡ πραγματικὴ ἁμαρτωλότητα δὲν εἶναι μόνον ἡ ἐξωτερικὴ συμπεριφορά, ἀλλὰ ἡ ἐσωτερικὴ διάθεση καὶ ἐμπάθεια.

Αὐτοέλεγχος Εἶναι, λοιπόν, ἀπαραίτητο πρὶν προσέλθουμε στὸν πνευματικό, νὰ καθίσουμε σ᾿ ἕνα ἥσυχο μέρος, νὰ προσευχηθοῦμε θερμὰ στὸν Θεὸ νὰ μᾶς δώσει ἀληθινὴ μετάνοια, νὰ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τῶν καρδιῶν μας καὶ νὰ κάνουμε μιὰ ὅσο τὸ δυνατὸν τίμια βυθοσκόπηση. Στὴν προσπάθειά μας αὐτὴ θὰ μᾶς

December 2019.indd 23

03/12/2019 20:36:00

24 | ἡ Φανερωμένη

βοηθήσουν πολὺ μερικὰ κείμενα τῆς ἐκκλησίας μας, ὅπως ἡ ἀνάγνωση τῶν Δέκα Ἐντολῶν, τῆς ἐπὶ τοῦ Ὄρους Ὁμιλίας τοῦ Κυρίου, τῶν εὐχῶν τῆς Θείας Μεταλήψεως. Ὅλα αὐτὰ εἶναι ἕνας καθρέπτης, μέσα ἀπὸ τὸν ὁποῖο μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν ἐσωτερικό μας κόσμο. [...] Ἀφοῦ, λοιπόν, ἐξετάσουμε τὸν ἑαυτό μας μὲ εἰλικρίνεια, ἂς γράψουμε σ᾿ ἕνα χαρτί, ὅ,τι συλλέξαμε ἀπ᾿ αὐτὴ τὴν ἔρευνα καὶ ὕστερα ἂς προστρέξουμε στὸν πνευματικό.

Ἐμπόδια-δικαιολογίες-ἐνστάσεις Ὁ δρόμος τῆς ἐπιστροφῆς δὲν εἶναι χωρὶς ἐμπόδια. Ἐνῶ κατὰ βάθος μπορεῖ νὰ ἐπιθυμοῦμε τὴν ἐπιστροφή μας, δὲν κάνουμε τὸ σωτήριο βῆμα. Ἀναβάλλουμε τὴν ἐξομολόγηση, προσπαθώντας μὲ διάφορες δικαιολογίες νὰ καθησυχάσουμε τὴ συνείδησή μας. Εἶναι συνηθισμένες οἱ δικαιολογίες: «Γιατί νὰ ἐξομολογηθῶ; Δὲν σκότωσα, δὲν ἔκλεψα...» ἢ «ἐγὼ τὰ λέω στὴν εἰκόνα...» κ.λπ. Ἄλλοι, πάλι, διστάζουμε ἀπὸ ντροπὴ ἢ ἀπόγνωση. Ἄλλοι ζητοῦμε ἀπὸ τὸν ἱερέα νὰ μᾶς διαβάσει εὐχέλαιο ἢ μόνον τὴν συγχωρητικὴ εὐχή. Ὅμως μάταια προσπαθοῦμε νὰ καθησυχάσουμε τὴ συνείδησή μας. Δικαιολογίες μποροῦμε νὰ βροῦμε ἄπειρες. Ἡ καρδιά μας ὅμως μόνον μὲ τὴν ἀληθινὴ μετάνοια μπορεῖ νὰ ἀναπαυτεῖ.

Μπροστὰ στὸν πνευματικὸ Ὅταν εἴμαστε ἕτοιμοι γιὰ τὸ μεγάλο βῆμα, ἂς προστρέξουμε στὸν πνευματικό, ποὺ θὰ τὸν νιώσουμε σὰν πατέρα καὶ ἂς τοῦ ἀνοίξουμε τὴν καρδιά μας. Γιὰ νά ’ναι εὐπρόσδεκτη ἀπὸ τὸν Θεὸ ἡ ἐξομολόγησή μας, πρέπει νὰ γίνει μὲ ταπείνωση, μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ εἰλικρίνεια, μὲ ἀκρίβεια, χωρὶς ὑπερβολές. Ἂς ἔχουμε ὑπόψη μας ὅτι κατὰ τὴν ἱερὴ ὥρα τῆς ἐξομολόγησης: α. Δὲν μεταφέρουμε εὐθύνες σὲ ἄλλους, δὲν ἀναφέρουμε ἄλλους, οὔτε ἐξομολογούμαστε τὰ ἁμαρτήματα ἄλλων. Ἀναλαμβάνουμε ὅλη τὴν εὐθύνη καὶ ἀποφεύγουμε τὶς δικαιολογίες καὶ τὰ μισόλογα. β. Δὲν ἀρχίζουμε ἱστορίες ὁλόκληρες καὶ ἐκτεταμένες περιγραφές. Εἴμαστε σύντομοι καὶ συγκεκριμένοι. γ. Δὲν ἐξομολογούμαστε γενικὰ καὶ ἀόριστα (π.χ. «Εἶμαι πολὺ ἁμαρτωλός», ἢ «ὅλες τὶς ἁμαρτίες τὶς ἔχω κάνει»). Ἀναφέρουμε συγκεκριμένα σὲ τί βρεθήκαμε ἀνάξιοι τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. δ. Δὲν ἀναφέρουμε τὰ καλά μας ἔργα καὶ τὶς (ἀνύπαρκτες) «ἀρετές» μας.

December 2019.indd 24

03/12/2019 20:36:00

Δεκέμβριος 2019 | 25 ε. Δὲν ἀναφέρουμε ἁμαρτίες ποὺ ἔχουμε ἐξομολογηθεῖ (ἐκτὸς ἂν τὶς ἐπαναλάβαμε). στ. Δὲν ἀποκρύπτουμε τίποτα, γιατὶ ἔτσι ἐμπαίζουμε τὸ μυστήριο.

Μετὰ τὴν ἐξομολόγηση Ὁ πνευματικός μας πατέρας, ἀφοῦ μᾶς ἀκούσει, θὰ μᾶς συμβουλεύσει καὶ θὰ μᾶς κατατοπίσει πῶς θὰ ἀγωνιστοῦμε καὶ πῶς θὰ διορθώσουμε τὴν πορεία μας. Πιθανὸν νὰ μᾶς δώσει κάποιο ἐπιτίμιο. Αὐτὸ δὲν ἔχει χαρακτήρα τιμωρίας ἢ ἐξιλέωσης. Τὸ ἐπιτίμιο εἶναι πνευματικὸ φάρμακο καὶ πνευματικὸ ἀγώνισμα ποὺ θὰ μᾶς βοηθήσει ἀποτελεσματικά, γι᾿ αὐτὸ καὶ πρέπει νὰ τὸ δεχόμαστε μὲ εὐγνωμοσύνη καὶ νὰ τὸ τηροῦμε μὲ ἐπιμέλεια καὶ ἀκρίβεια. Στὸ τέλος ὁ πνευματικός μας θὰ μᾶς διαβάσει τὴν συγχωρητικὴ εὐχὴ καὶ ἔτσι θὰ ἀποκατασταθοῦμε πάλι στὸ πατρικὸ σπίτι, στὴν οἰκογένεια τοῦ Θεοῦ-Πατέρα. Καὶ ὁ οὐράνιος Πατέρας ἑτοιμάζει καὶ μᾶς παραθέτει οὐράνια τράπεζα. Μᾶς κάνει κοινωνοὺς τοῦ σώματος καὶ αἵματός Του. Μᾶς ἑνώνει μὲ τοὺς ἄλλους ἀδελφούς μας.

Μετάνοια: ἕνας ἀτέλειωτος δρόμος Πολλοὶ ρωτοῦν: «Κάθε πότε πρέπει νὰ ἐξομολογούμαστε»; Θὰ ἀπαντήσουμε πολὺ ἁπλά: Ὅποτε ἔχουμε κάτι. Οὔτε ἀραιὰ καὶ σπάνια, ἀλλὰ οὔτε καὶ μὲ τὸ παραμικρό. Ἂν π.χ. πέσουμε καὶ χτυπήσουμε καὶ τὸ τραῦμα εἶναι μικρό, δὲν χρειάζεται νὰ ἐνοχλήσουμε τὸν γιατρό. Ἂν τὸ τραῦμα εἶναι μεγάλο, τότε ἀσφαλῶς θὰ τὸν ἐπισκεφθοῦμε. Ἀφοῦ, λοιπόν, τὰ καθημερινὰ ἁμαρτήματα δὲν μποροῦμε εὔκολα νὰ τὰ ἀποφύγουμε, θὰ προσπαθήσουμε νὰ ζοῦμε σὲ συνεχῆ μετάνοια καὶ τακτικὴ ἐξομολόγηση. Χρονικὲς συνταγὲς δὲν ὑπάρχουν. Ὁ καθένας ἔχει τὴν ἰδιαιτερότητά του, τὶς δικές του ἀνάγκες καὶ μποροῦμε μὲ τὸν πνευματικό μας πατέρα νὰ βροῦμε τὴν χρυσὴ τομή. Τέλος ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι ἕνας ἀτέλειωτος δρόμος, μιὰ διαρκὴς κατάσταση, ποὺ δὲν σταματάει ποτέ. Δὲν ὑπάρχει τέλος στὴ μετάνοια, γιατί τοῦτο θὰ σήμαινε τέλεια ὁμοίωση μὲ τὸν Θεό. Ἔτσι ἔζησαν οἱ ἅγιοι τῆς ἐκκλησίας μας. Ἔτσι ἂς προσπαθήσουμε νὰ τὴν ζήσουμε καὶ ἐμεῖς. Αὐτὴ ἂς εἶναι καὶ ἡ προσευχή μας: «Κύριε, δώρησαί μοι μετάνοιαν ὁλόκληρον καὶ καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν σου». Μετάνοια καὶ Ἐξομολόγηση, Ἱερὰ Μονὴ Σαγματᾶ, 2008

December 2019.indd 25

03/12/2019 20:36:00

26 | ἡ Φανερωμένη

ΠΑΙΔΙΚΗ ΓΩΝΙΑ TO ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΆΤΙΚΟ ΔΈΝΤΡΟ

– Γιαγιά, θὰ ἔρθεις στὴ γιορτή μου; Ὁ Μανολάκης κοιτοῦσε ἱκετευτικὰ τὴ γιαγιὰ καὶ τῆς τραβοῦσε τὸ μανίκι τῆς ζακέτας ἐπίμονα.

– Θὰ εἶμαι τὸ στολισμένο δέντρο καὶ θὰ ἔχω ὅλα τὰ στολίδια τῶν παιδιῶν στὰ κλαδιά μου… καὶ πολλὰ δώρα… καὶ θὰ λέω τὰ πιὸ πολλὰ λόγια ἀπ’ ὅλα τὰ παιδιά… καί…

– Μανόλη, φτάνει, μὴ ζαλίζεις τὴ γιαγιά. Ἡ γιαγιὰ χαμογελώντας κράτησε τὸ χέρι τοῦ Μανόλη καὶ τοῦ ὑποσχέθηκε πὼς σίγουρα θὰ ἐρχόταν στὴ γιορτὴ τοῦ σχολείου. Καθὼς περπατοῦσαν, ὁ Μανόλης τῆς μιλοῦσε γιὰ τὶς ζωγραφιές του, τῆς τραγουδοῦσε ὅλα τὰ χριστουγεννιάτικα τραγούδια ποὺ ἔμαθαν στὸ σχολεῖο, μὰ πιὸ πολὺ ἦταν εὐτυχισμένος μὲ τὸ δέντρο τους, ποὺ τὸ στόλισαν μὲ τοὺς συμμαθητὲς καὶ τὶς συμμαθήτριές του.

– Ἔχει ἕνα τεράστιο λαμπερὸ ἀστέρι στὴν κορυφή του καὶ πολύχρωμες μπάλες στὰ κλαδιά του καὶ φωτάκια μπλέ, κόκκινα καὶ κίτρινα. Ἐγὼ ἔφερα τὰ πιὸ πολλὰ στολίδια καὶ τὴ φάτνη μὲ τὸν Χριστούλη καὶ τὴν Παναγία καὶ τοὺς βοσκούς. Κι ὅλα τὰ παιδιὰ τραγουδήσαμε τὴν Ἅγια Νύχτα μόλις τὸ στολίσαμε, ἐκτὸς βέβαια ἀπὸ τὸν Γιωργάκη. Ἐδῶ σκοτείνιασε γιὰ λίγο τὸ βλέμμα τοῦ Μανόλη καὶ μιὰ σπίθα θυμοῦ ἔλαμψε στὰ μάτια του. Ἡ γιαγιὰ προσπάθησε νὰ καταλάβει. Ὁ Γιωργάκης ἦταν ὁ ἄτακτος τῆς «παρέας» κι ἐπειδὴ οἱ ὑπόλοιποι συμμαθητές του τὸν μάλωναν καὶ δὲν τοῦ ἔκαναν παρέα, τοὺς τὸ «ξεπλήρωνε» μὲ τὸν τρόπο του: δὲν τοὺς μιλοῦσε, τοὺς χαλοῦσε τὰ τραγούδια τους, δὲν ἔφερε στολίδια γιὰ τὸ δέντρο κι οὔτε τὸ στόλισε μαζί τους.

– Ναί, ἀλλά τὰ Χριστούγεννα εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας καὶ ἡ δική μας ἀγάπη πρὸς ὅλους, ἀκόμα καὶ γι’ αὐτοὺς ποὺ μᾶς στενοχωροῦν. Ἀλλιῶς πὼς θὰ χωρέσει ὁ Χριστός στὴν καρδιά μας, γιὰ νὰ γεννηθεῖ; Ὁ Μανολάκης κοίταζε τὴ γιαγιὰ ἀπορημένος, μὰ γρήγορα τὸ βλέμμα του ζωντάνεψε, καθὼς ἐνθουσιαζόταν μὲ τὶς στολισμένες βιτρίνες στὸν δρόμο γιὰ τὸ σπίτι καὶ τὰ χριστουγεννιάτικα τραγούδια, ποὺ ἀκούγονταν σ΄ ὅλα τὰ μαγαζιὰ ποὺ μπῆκαν νὰ ψωνίσουν. Ἐξάλλου τὸ ἀπόγευμα τὸ περίμενε πῶς καὶ πῶς. Θὰ στόλιζε τὸ δέντρο στὸ σπίτι τῆς γιαγιᾶς! Τὸ βράδυ τὸν βρῆκε νὰ κοιμᾶται κάτω ἀπὸ τὸ στολισμένο δέντρο τῆς

December 2019.indd 26

03/12/2019 20:36:00

Δεκέμβριος 2019 | 27

Ὁ Ἀναπεσών. Τοιχογραφία στὸ Καθολικὸ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. 1552.

γιαγιᾶς, μετὰ ἀπὸ ἕνα ἐξαντλητικὸ ἀπόγευμα: κατέβασε τὸ δέντρο μαζί μὲ τὸν παπποὺ ἀπὸ τὴ σοφίτα, κουβάλησε ἀπὸ τὴν ἀποθήκη μὲ τὴ γιαγιὰ ὅλα τὰ στολίδια καὶ τὰ φωτάκια, τέντωσε καλὰ ὅλα τὰ κλαδιὰ ποὺ περίμεναν ἕναν χρόνο διπλωμένα στὸ κουτί, στόλισε τὶς μπάλες, τὶς κόκκινες στὰ πάνω κλαδιά, τὶς χρυσὲς στὰ μεσαῖα καὶ τὶς πράσινες στὰ χαμηλά, σκαρφάλωσε στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ παπποῦ καὶ ἀπὸ κεῖ στὴν κορυφὴ τοῦ δέντρου καὶ τὴ στόλισε μὲ τὸ χρυσὸ ἀστέρι καὶ στὴ βάση τοῦ δέντρου ἔβαλε τὴν ὄμορφη φάτνη μὲ τοὺς βοσκοὺς καὶ τοὺς μάγους νὰ προσκυνοῦν τὸ Θεῖο Βρέφος… «δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ» καὶ δόξα τῷ Θεῷ εἶχε τελειώσει ἡ ἐπιχείρηση «στολισμὸς δέντρου τῆς γιαγιᾶς»! Ἂ, βοήθησε κι ὁ παπποὺς τοποθετώντας τρία διαφορετικὰ εἴδη φωτάκια ποὺ τὰ ρύθμιζε νὰ ἀνάβουν μὲ τρεῖς συνδυασμούς: μόνο μπλέ· κόκκινα καὶ μπλέ· κίτρινα, κόκκινα καὶ μπλέ! Ἡ γιαγιά, στολισμένη μὲ τὸ πιὸ ὄμορφο χαμόγελό της τὸν καμάρωνε ἔτσι ποὺ κοιμόταν ἱκανοποιημένος καὶ χαρούμενος κάτω ἀπὸ τὰ κλαδιά, δίπλα στὴ φάτνη… Ναί, ἦταν τὸ πιὸ ὡραῖο δῶρο τοῦ χριστουγεννιάτικου δέντρου. Ὄχι, τὸ πιὸ ὡραῖο δῶρο ἦταν τὸ ὄνειρο τοῦ Μανολάκη δίπλα στὴ φάτνη, κάτω ἀπὸ το δέντρο τῆς χαρᾶς, πλάι στὸ Χριστούλη καὶ τὴν Παναγία καὶ τοὺς μάγους καὶ τοὺς βοσκοὺς κι ὅλους τοὺς φίλους του καὶ τὸν Γιωργάκη, ποὺ κρατοῦσε σφιχτὰ τὸ χέρι τοῦ Μανολάκη νὰ προσκυνήσουν τὸ Θεῖο Βρέφος. Γιατί, πῶς ἀλλιῶς θά τοὺς χωροῦσε ἡ Φάτνη; Ἀλλὰ τὸ ὄνειρο δὲν μποροῦσε νὰ τὸ δεῖ ἡ γιαγιά… Δ.Σ. https://www.pemptousia.gr/2018/12/to-christougenniatiko-dentro/

December 2019.indd 27

03/12/2019 20:36:00

Ὁ Ἅγιος Σάββας. 18ος αἰώνας. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.

December 2019.indd 28

03/12/2019 20:36:14