Περιοδικό "Ἡ Φανερωμένη" - Τεύχος 146 - Απρίλιος 2020

η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ Τεῦχος 146 - Ἀπρίλιος 2020

April 2020.indd 1

05/04/2020 13:12:54

Η ΦΑΝΕΡΩΜΈΝΗ

Μηνιαία Ἔκδοση Ἱεροῦ Ναοῦ Παναγίας Φανερωμένης Τεῦχος 146ο - Ἀπρίλιος 2020

YΠΕΎΘΥΝΟΣ EΚΔΟΣΗΣ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου EΠΙΜΈΛΕΙΑ EΚΔΟΣΗΣ

Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ EΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ

Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης Τ.Θ. 21637, 1511 Λευκωσία Τηλ. 22673296, 22660761 Τηλεομ.: 22672321 EΦΗΜΈΡΙΟΙ

Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου Τηλ. 99031993 Πρωτοπρεσβύτερος Ξάνθος Ὀνησιφόρου Τηλ. 99653521 Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ Τηλ. 99522846 Ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε ἀπὸ τοὺς νεκροὺς καὶ ὅλος ὁ κόσμος γέμισε ἀπὸ ἀγαλλίαση. Κατάργησε μὲ τὸ ζωοποιό του θάνατο τὸ θάνατο καὶ ὅλοι ὅσοι βρίσκονταν στὸν ᾍδη ἐλευθερώθηκαν ἀπ᾿ τὰ δεσμά του. Ἄνοιξε τὸν Παράδεισο καὶ τὸν ἔκανε προσιτὸ σὲ ὅλους. Πόσο, ἀλήθεια, μεγάλο βάθος, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ! Πόσο μεγάλο ὕψος, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ μετρηθεῖ! Πόσο φρικτὸ μυστήριο, ποὺ ὑπερβαίνει τὴ δύναμη τοῦ νοῦ! Ὑμνοῦν οἱ ἄγγελοι, ἐπειδὴ εὐφραίνονται γιὰ τὴ σωτηρία μας. Χαίρονται οἱ προφῆτες βλέποντας νὰ ἐκπληρώνονται οἱ προφητεῖες τους. Ὅλη ἡ κτίση ἑορτάζει μαζί μας γιατὶ ξημέρωσε γι᾿ αὐτὴν ἡμέρα σωτήρια, ἔλαμψε πάλι ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης. Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, τοῦ Ὁμολογητοῦ

April 2020.indd 2

05/04/2020 13:12:55

Ἀπρίλιος 2020 | 3

ΦΏΤΙΟΥ ΚΌΝΤΟΓΛΟΥ

Ἡ χαρμολύπη, ἢ τὸ χαροποιὸν πένθος «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν μείνη καὶ ἡ χαρὰ ὑμῶν πληρωθῆ» (Ἰω. ιε´11). «Ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν θὰ γεννήση τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως, διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον. Καὶ ὑμεῖς οὖν λύπην μὲν νῦν ἔχετε· πάλιν δὲ ὄψομαι ὑμᾶς καὶ χαρήσεται ὑμῶν ἡ καρδία, καὶ τὴν χαρὰν ὑμῶν οὐδεὶς αἴρει ἀφ᾿ ὑμῶν.» (Ἰω. ιϚ´20). Ἀληθινὴ κι᾿ ὄχι ψεύτικη χαρὰ νοιώθει μονάχα ὅποιος ἔχει τὸν Χριστὸ μέσα του, κ᾿ εἶναι ταπεινός, πρᾶος, γεμάτος ἀγάπη. Ἀληθινὴ χαρὰ ἔχει μονάχα ἐκεῖνος ποὺ ξαναγεννήθηκε στὴν ἀληθινὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ. Κι᾿ αὐτὴ ἡ ἀληθινὴ χαρὰ βγαίνει ἀπὸ καρδιὰ ποὺ πονᾶ καὶ θλίβεται γιὰ τὸν Χριστό, καὶ βρέχεται ἀπὸ τὸ παρηγορητικὸ δάκρυο τὸ ὁποῖο δὲν τὸ γνωρίζουνε οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, κατὰ τὸν ἅγιο λόγο ποὺ εἶπε τὸ στόμα τοῦ Κυρίου: «Μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται» (Ματθ. ε´ 4), «Καλότυχοι ὅσοι εἶναι λυπημένοι, γιατὶ αὐτοὶ θὰ παρηγορηθοῦνε.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Καλότυχοι ὅσοι κλαῖτε τώρα, γιατὶ θὰ γελάσετε.» (Λουκ. ϛ΄ 21). Ὅποιος λυπᾶται καὶ ὑποφέρνει γιὰ τὸν Χριστό, πέρνει παρηγοριὰ οὐράνια καὶ εἰρήνη ἀθόλωτη. Παράκληση δὲν θὰ πεῖ παρακάλεσμα, ἀλλὰ παρηγοριά. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα λέγεται Παράκλητος, δηλαδὴ Παρηγορητής, ἐπειδὴ ὅποιος τὸ πάρει, παρηγοριέται σὲ κάθε θλίψη του καὶ βεβαιώνεται καὶ δὲν φοβᾶται τίποτα. Κι᾿ αὐτὴ ἡ βεβαιότητα ποὺ δέχεται μυστικά, τὸν κάνει νὰ χαίρεται πνευματικά. Καὶ πάλι λέγει ὁ Κύριος παρακάτω στὴν ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλία: «Μακάριοι ἐστὲ ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ρῆμα ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ.» (Ματθ. ε´ 11). Καὶ κατὰ τὸν Μυστικὸ Δεῖπνο εἶπε στοὺς Ἁγίους Ἀποστόλους: «Ἀμήν, Ἀμήν λέγω ὑμῖν ὅτι κλαύσετε καὶ θρηνήσετε ὑμεῖς, ὁ δὲ κόσμος χαρήσεται· ὑμεῖς δὲ λυπηθήσεσθε, ἀλλ᾿ ἡ λύπη ὑμῶν εἰς χαρὰν γενήσεται.» (Ἰω. ιϛ΄ 20). Ὅλα τὰ ἄλλα ποὺ τὰ λένε χαρὲς οἱ ἄνθρωποι, δὲν εἶναι ἀληθινὲς χαρές· μιὰ εἶναι ἡ ἀληθινὴ χαρά,

April 2020.indd 3

05/04/2020 13:12:55

4 | ἡ Φανερωμένη

τούτη ἢ ἡ πονεμένη χαρὰ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ξαγοράζεται μὲ τὴ θλίψη, γιὰ τοῦτο κι᾿ ὁ Κύριος τη λέγει «πεπληρωμένη», δηλ. τέλεια, ἀληθινή, σίγουρη. (Ιω. ιϛ΄ 25). Κι᾿ ὁ ἅγιος Παῦλος στὶς Ἐπιστολές του λέγει πολλὰ γι᾿ αὐτὴ τὴ βλογημένη θλίψη ποὺ εἶναι συμπλεγμένη μὲ τὴ χαρά: «Ἡ λύπη γιὰ τὸν Θεό, λέγει, φέρνει ἀμετάνοιωτη μετάνοια γιὰ τὴ σωτηρία (δηλ. ἡ λύπη ποὺ νοιώθει ὅποιος πιστεύει στὸν Θεό, κάνει ὥστε ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος νὰ μετανοιώσει καὶ νὰ σωθεῖ, χωρὶς νὰ ἀλλάξει γνώμη καὶ νὰ γυρίσει πίσω στὴν ἁμαρτία), ἐνῶ ἡ λύπη τοῦ κόσμου φέρνει τὸν θάνατο.» (Β΄ Κορ. ζ΄ 10). Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει πὼς οἱ χριστιανοὶ φαίνουνται στοὺς ἀσεβεῖς πὼς εἶναι λυπημένοι, μὰ στ᾿ ἀληθινὰ χαίρουνται: «ὡς λυπούμενοι ἀεὶ δὲ χαίροντες, ὡς πτωχοὶ πολλοὺς δὲ πλουτίζοντες, ὡς μηδὲν ἔχοντες καὶ πάντα κατέχοντες.» (Β΄ Κορ. ϛ΄ 10). Ἀπ᾿ αὐτὴ τὴν παντοτινὴ χαρὰ φτερωμένος ὁ ἅγιος Παῦλος, γράφει ὁλοένα στοὺς μαθητάδες του: «Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε!» (Φιλιπ. δ´ 4). «Πάλιν χαρῆτε.» (Φιλιπ. β´ 28). «Πάντοτε χαίρετε.» (Θεσσ. ε´ 16). «Λοιπόν, ἀδελφοί, χαίρετε.» (Β΄ Κορ. ζ΄ 16). Μέσα στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ποὺ εἶναι ὁ ἴσκιος τῆς Καινῆς Διαθήκης, εἶ-

April 2020.indd 4

05/04/2020 13:13:02

Ἀπρίλιος 2020 | 5 ναι παραστημένα ὅλα σὰν σκεπασμένα, συμβολικά, ὅπως εἶναι ἡ θυσία τοῦ Ἀβραάμ, τύπος τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ, οἱ δώδεκα γυιοὶ τοῦ Ἰακὼβ τύπος τῶν δώδεκα ἀποστόλων, κλπ. Ἔτσι καὶ τὸ πικρὸ νερὸ τῆς Μερρᾶς ποὺ τὸ ἔκανε γλυκὸ ὁ Μωυσῆς μὲ τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ, παριστάνει τὴ λύπη τῆς ἁμαρτίας ποὺ τὴν ἄλλαξε ὁ Χριστὸς σὲ χαρά, «εἰς ὕδωρ ἀλλόμενον εἰς ζωὴν αἰώνιον». Τούτη τὴν πνευματικὴ Χαρὰ ποὺ γεννιέται ἀπὸ τὰ δάκρυα, ἔνοιωσε μέσα του κι᾿ ὁ Δαυῒδ κ᾿ ἔλεγε: «Κύριε, ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με», «Κύριε, μὲ τὴ λύπη ἄνοιξες τὴν καρδιά μου.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Τὸ ἑσπέρας αὐλισθήσεται κλαυθμὸς καὶ εἰς τὸ πρωΐ ἀγαλλίασις.» (Ψαλμ. κθ´) καὶ πάλι λέγει: «Κύριος ἐγεννήθη βοηθός μου. Ἔτρεψας τὸν κοπετόν μου εἰς χαρὰν ἐμοί» (Ψαλμ. κθ´). Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Γεύσασθε καὶ ἴδατε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύριος. Μακάριος ἀνὴρ ὁ ἐλπίζων ἐπ᾿ αὐτόν.» (Ψαλμ. λγ´). Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Πολλαὶ αἱ θλίψεις τῶν δικαίων, καὶ ἐκ πασῶν αὐτῶν ῥύσεται αὐτοὺς ὁ Κύριος.» (Ψαλμ. λγ´). Γι᾿ αὐτὴ τὴν πνευματικὴ χαρὰ ποὺ δίνει ὁ Χριστὸς σὲ ὅσους τὸν ἀγαποῦνε καὶ ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴ θλίψη, γράψανε πολλὰ καὶ θαυμαστὰ οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος τὴ λέγει Χαροποιὸν πένθος καὶ Χαρμολύπη. «Πένθος γιὰ τὸν Θεό, λέγει, εἶναι τὸ νἆναι σκυθρωπὴ ἡ ψυχή σου, κ᾿ ἡ καρδιά σου νὰ ποθεῖ νὰ πικραίνεται, καὶ ν᾿ ἀποζητᾶ ὁλοένα αὐτὸ ποὺ διψᾶ, κ᾿ ἐπειδὴ δὲν τὸ βρίσκει, νὰ τὸ κυνηγᾶ μὲ πόνο καὶ νὰ τρέχει ξοπίσω του κλαίγοντας ἀπαρηγόρετα». «Βάστα γερὰ τὴ μακάρια τούτη χαρμολύπη καὶ τὴν ἁγιασμένη κατάνυξη, καὶ μὴν πάψεις νὰ τὴν ἐργάζεσαι μέσα σου,

April 2020.indd 5

05/04/2020 13:13:09

6 | ἡ Φανερωμένη

ὡς ποὺ νὰ σὲ κάνει νὰ ὑψωθεῖς ἀπὸ τοῦτον τὸν κόσμο, καὶ νὰ σὲ παραστήσει καθαρὸν στὸν Χριστό». «Ὅποιος πορεύεται ἀδιάκοπα μὲ θλίψη, αὐτὸς γιορτάζει ἀκατάπαυστα· κι᾿ ὅποιος ὁλοένα διασκεδάζει, αὐτὸς μέλλεται νὰ ἀπολάψει θλίψη αἰώνια». «Ἐγὼ λογιάζοντας τὶ λογῆς εἶναι τούτη ἡ θλιμένη κατάνυξη, ἀπορῶ· πῶς γίνεται, κάποιο πράγμα ποὺ λέγεται κλάψιμο καὶ λύπη, νὰ ἔχει μέσα του τὴ χαρὰ καὶ τὴν εὐφροσύνη περιμπλεγμένα συναμεταξύ τους σὰν τὸ μέλι μὲ τὸ κερί.» Αὐτὴ ἡ οὐράνια παρηγοριὰ εἶναι κάποια ἀνακούφιση καὶ θεϊκὴ ξαλάφρωση ποὺ παρηγορᾶ τὴν πονεμένη καὶ λυπημένη ψυχή, ὁποὺ θλίβεται γιατὶ χωρίσθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ τὶς ἁμαρτίες της. Αὐτὴ ἡ βοήθεια εἶναι μία θεϊκὴ ἐνέργεια ποὺ ξανανηώνει καὶ καινουργιεύει τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς ὁποὺ κατάπεσε στὴν πίκρα καὶ στὴ σκληρὴ λύπη, καὶ στέκεται καταφαρμακωμένη ἀπὸ τὴν ἀμέτρητη πίκρα της, ἀπελπισμένη ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες της. Καὶ τούτη ἡ χαριτωμένη βοήθεια ἀλλάζει τὰ πονεμένα δάκρυά της σὲ κάποια παρηγοριὰ θαυμαστὴ κι᾿ ἀνακουφιστική». «Κανένα πράγμα δὲν ταιριάζει μὲ τὴν ταπεινοφροσύνη, ὅσο αὐτὸ τὸ χριστιανικὸ πένθος». «Ὅποια ἐνάρετη ζωὴ κι ἂν κάνουμε, ἂν δὲν ἔχουμε καρδιὰ θλιμένη καὶ πονεμένη, γιὰ μάταιη κι᾿ ἀδιαφόρετη λογαριάζεται. Τοῦτο τὸ βλογημέ-

April 2020.indd 6

05/04/2020 13:13:12

Ἀπρίλιος 2020 | 7 νο καὶ θεάρεστο κλάψιμο εἶναι μία λύπη ἀλησμόνητη τῆς ψυχῆς, μιὰ ὄρεξη πονεμένη τῆς καρδιᾶς, ποὺ ζητᾶ μὲ δάκρυα καὶ μὲ μεγάλον πόθο τὸν Θεό». Κι᾿ ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος λέγει: «Σὰν λυτρωθεῖ ἡ ψυχὴ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς της, καὶ σὰν περάσει μὲ τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ τὴν πονηρὴ θάλασσα, καὶ βλέπει μπροστά της τοὺς ἐχθρούς της νὰ χάνουνται, στοὺς ὁποίους ἤτανε πρωτήτερα δούλα, ἀναγαλλιάζει μὲ μία χαρὰ ἀνεκλάλητη καὶ δοξασμένη, γιατὶ παρηγοριέται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ξεκουράζεται στὸν Κύριο. Τότε τὸ πνεῦμα ποὺ ἔλαβε, τραγουδᾶ κάποιο καινούργιο τραγούδι μὲ τὸ τύμπανο, ἤγουν μὲ τὸ σῶμα, καὶ μὲ τῆς κιθάρας, ἤγουν τῆς ψυχῆς, τὶς λογικὲς κόρδες καὶ τοὺς λεπτότατους λογισμούς, καὶ μὲ τὸ δοξάρι τῆς θείας χάρης, καὶ ψέλνει ὕμνους στὸν ζωοδότη Χριστό.» «Σὲ τοῦτο οἱ χριστιανοὶ εἶναι διαφορετικοὶ ἀπὸ ὅλο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, καὶ μεγάλη ἀπόσταση ὑπάρχει ἀνάμεσά τους, γιατὶ ἔχουνε τὸν νοῦ τους καὶ τὴ διάνοιά τους στὸ οὐράνιο φρόνημα, καὶ καθρεφτίζουνε μέσα τους τὰ αἰώνια ἀγαθά, ἐπειδὴς ἔχουνε τὸ ἅγιον Πνεῦμα· γιατὶ γεννηθήκανε ἄνωθεν κι᾿ ἀξιωθήκανε νὰ γίνουνε τέκνα τοῦ Θεοῦ μὲ ἀλήθεια καὶ μὲ δύναμη, καὶ κατασταθήκανε σταθεροὶ καὶ στέρεοι κι᾿ ἀσάλευτοι κι᾿ ἀναπαυμένοι ὕστερα ἀπὸ πολλοὺς ἀγῶνες καὶ κόπους, χωρὶς νὰ ταράζονται πιὰ ἀπὸ ἄστατους καὶ μάταιους λογισμούς. Σ᾿ αὐτὸ εἶναι πιὸ μεγάλοι καὶ πιὸ καλοὶ ἀπὸ τὸν κόσμο, ἐπειδὴς ἔχουνε τὸ νοῦ τους καὶ τὸ φρόνημα τῆς ψυχῆς τους στὴν εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ καὶ στὴν ἀγάπη τοῦ ἁγίου Πνεύματος». Ὁ ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος γράφει γι᾿ αὐτὰ τὰ βλογημένα δάκρυα: «Ἂν δὲν φτάξεις στὰ δάκρυα, μὴν νομίσεις πὼς ἔφταξες κάπου στὴ διαγωγή σου καὶ στὴν πολιτεία σου, γιατὶ ὥς τὰ τότε, τὸν κόσμο ὑπηρετοῦνε οἱ κρυφοὶ διαλογισμοί σου, δηλαδὴ μὲ τὸν ἔξω ἄνθρωπο κάνεις τὸ ἔργο τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ὁ μέσα ἄνθρωπος εἶναι ἀκόμα ἄκαρπος· ἐπειδὴ ὁ καρπός του ἔρχεται ἀπὸ τὰ δάκρυα. Γιατὶ σὰν φτάξεις στὴ χώρα τους, τότε νὰ ξέρεις πὼς βγῆκε ἡ διάνοιά σου ἀπὸ τὴ φυλακὴ τούτου τοῦ κόσμου κι᾿ ἔβαλε τὸ πόδι της στὴ στράτα τοῦ καινούργιου κόσμου, κι᾿ ἄρχισε νὰ μυρίζει ἐκεῖνον τὸν καινούργιον ἀέρα τὸν θαυμαστόν. Καὶ τότε ἀρχίζουνε νὰ τρέχουνε τὰ δάκρυα, ἐπειδὴ κοντεύει νὰ γεννηθεῖ τὸ πνευματικὸ νήπιο. Γιατὶ ἡ χάρη, ποὺ εἶναι ἡ μητέρα ὅλων, βιάζεται νὰ γεννήσει στὴν ψυχὴ κάποιον θεϊκὸ τύπο μυστικὰ στὸ φῶς τῆς μέλλουσας ζωῆς. Καὶ σὰν φτάξει ἡ ὥρα νὰ γεννηθεῖ, τότες ὁ νοῦς ἀρχί-

April 2020.indd 7

05/04/2020 13:13:12

8 | ἡ Φανερωμένη ζει νὰ κινιέται σὲ κάποια πράγματα τοῦ κόσμου, ὅπως ἡ ἀναπνοὴ ποὺ παίρνει τὸ ἀγέννητο μωρὸ μέσα στὴν κοιλιὰ καὶ θρέφεται· κ᾿ ἐπειδὴ δὲ μπορεῖ νὰ βαστάξει σὲ κάποιο πράγμα ποὺ δὲν εἶναι συνηθισμένο, ἄξαφνα ἀρχίζει νὰ σαλεύει τὸ κορμί του σὰν νὰ θέλει νὰ κλάψει μ᾿ ἕνα κλάψιμο ἀνακατεμένο μὲ τὴ γλυκύτητα τοῦ μελιοῦ. Κι᾿ ὅσο θρέφεται τὸ μέσα βρέφος, τόσο περισσότερα δάκρυα ἔρχουνται.» Κι᾿ ἀλλοῦ γράφει ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος: «Πρῶτα δοκιμάζει μὲ πειρασμοὺς ὁ Θεός, ὕστερα δείχνει τὸ χάρισμα. Δόξα στὸν δεσπότη ποὺ μᾶς δίνει τὴν ὑγεία μας μὲ γιατρικὰ στυφά.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Ὅλοι οἱ ἅγιοι θλιμένοι μισέψανε ἀπὸ τούτη τὴ ζωή· κι᾿ ἂν οἱ ἅγιοι πενθούσανε καὶ τὰ μάτια τους γεμίζανε πάντα δάκρυα, ὥσπου φύγανε ἀπὸ τούτη τὴ ζωή, ποιὸς δὲν θὰ κλάψει; Ἡ παρηγοριὰ τοῦ χριστιανοῦ γεννιέται ἀπὸ τὸ κλάψιμο· κι᾿ ἂν οἱ τέλειοι κ᾿ οἱ νικηφόροι κλάψανε ἐδῶ κάτω, πῶς θὰ παραδεχτεῖ νὰ ἡσυχάσει ἀπὸ τὸ κλάψιμο αὐτὸς ποὺ εἶναι γεμάτος πληγές; Αὐτὸς ποὺ ἔχει μπροστά του κειτάμενο τὸ κουφάρι του, καὶ ποὺ βλέπει ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του νεκρωμένον ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες, χρειάζεται καὶ διδασκαλία μὲ ποιὸν λογισμὸ θὰ μεταχειρισθεῖ τὰ δάκρυα;» Κι᾿ ἀλλοῦ γράφει: «Καλότυχοι ὅσοι εἶναι καθαροὶ στὴν καρδιά, γιατὶ δὲν περνᾶ ὥρα ποὺ δὲν νοιώθουνε τούτη τὴ χαρὰ τῶν δακρύων, καὶ μέσα σ᾿ αὐτὴ βλέπουνε τὸν Κύριο. Κ᾿ ἐνῶ ἀκόμα τὰ δάκρυα εἶναι στὰ μάτια τους, ἀξιώνουνται νὰ θωροῦνε τὰ μυστήριά του μὲ τὸ ὕψος τῆς προσευχῆς τους, καὶ δὲν κάνουνε ποτὲ προσευχὴ ποὺ νὰ μὴν εἶναι βρεγμένη μὲ δάκρυα. Κι᾿ αὐτὸ εἶναι ποὺ λέγει ὁ Κύριος «Μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται.» Γιατὶ ἀπὸ τὸ πένθος ἔρχεται κανένας στὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς, γιὰ τοῦτο εἶπε μὲν ὁ Κύριος πὼς αὐτοὶ θὰ παρηγορηθοῦνε, μὰ δὲν ἐξήγησε ποιὰ παρηγοριὰ θὰ πάρουνε· γιατὶ σὰν ἀξιωθεῖ ὁ χριστιανὸς μὲ τὰ δάκρυα νὰ περάσει τὴ χώρα τῶν παθῶν καὶ νὰ φτάξει στὸν κάμπο τῆς καθαρότητας τῆς ψυχῆς, τότε τὸν βρίσκει αὐτὴ ἡ παρηγοριὰ ποὺ δὲν βρίσκεται σὲ τοῦτον τὸν κόσμο, τότε καταλαβαίνει ποιὰ παρηγοριὰ βρίσκει στὸ τέλος τῆς λύπης, ποὺ τὴν δίνει ὁ Θεὸς μὲ τὴν καθαρότητα σ᾿ ὅσους θλίβουνται· γιατὶ δὲν γίνεται νὰ θλίβεται κανένας ἀδιάκοπα καὶ νὰ πειράζεται κι᾿ ἀπὸ τὰ πάθη, ἐπειδὴ αὐτὸ τὸ χάρισμα δίνεται σὲ κείνους ποὺ δὲν ἔχουνε πάθη, τὸ νὰ κλαῖνε καὶ νὰ θλίβουνται. Τὴ βοήθεια ποὺ γίνεται ἀπὸ τὸ κλάψιμο, κανένας δὲν τὴ γνωρίζει, παρὰ μονάχα ἐκεῖνοι ποὺ παραδώσανε τὶς ψυχές τους σ᾿ αὐτὸ τὸ ἔργο.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Ὁ πλοῦτος

April 2020.indd 8

05/04/2020 13:13:12

Ἀπρίλιος 2020 | 9

τοῦ χριστιανοῦ εἶναι παρηγοριὰ ποὺ γίνεται ἀπὸ τὸ πένθος, καὶ ἡ χαρὰ ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴν πίστη καὶ ποὺ λάμπει στὰ κατάβαθα τῆς διανοίας.» Καὶ σὲ ἄλλο μέρος γράφει: «Οἱ καλὲς πράξεις ποὺ γίνουνται χωρὶς τὴ λύπη τῆς διάνοιας, εἶναι σὰν ἕνα σῶμα ἄψυχο». Κι᾿ ὁ ἅγιος Ἐφραὶμ ὁ Σύρος λέγει: «Καλότυχος ἐκεῖνος ποὺ μὲ γνώση θὰ ἐπιθυμήσει νὰ κλαίγει, καὶ ποὺ θὰ χύσει δάκρυα μὲ κατάνυξη ἀπάνω στὴ γῆ σὰν καλὰ μαργαριτάρια μπροστὰ στὸν Κύριο». Πολλὰ γράφει γιὰ τὸ χαροποιὸ πένθος κι᾿ ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος: «Ἂς ποθήσουμε, λέγει, μὲ ὅλη τὴν ψυχή μας ἐκεῖνα ποὺ μᾶς προστάζει ὁ Θεός, φτώχια πνευματική, ἤγουν ταπείνωση, παντοτινὴ θλίψη, νύχτα καὶ μέρα, ἀπ᾿ ὅπου ἀναβρύζει κάθε ὥρα ἡ χαρὰ τῆς ψυχῆς κ᾿ ἡ παρηγοριὰ σὲ κείνους ποὺ ἀγαπᾶνε τὸν Θεό. Γιατὶ ἀπ᾿ αὐτὴ τὴ θλίψη ἀποχτιέται κ᾿ ἡ πραότητα σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ ἀγωνίζονται ἀληθινά. Ἀπὸ τὸ πένθος «πεινοῦνε καὶ διψοῦνε τὴν δικαιοσύνη», ἤγουν ὅλες τὲς ἀρετές, καὶ ζητᾶνε πάντα τὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ ποὺ ξεπερνᾶ κάθε νοῦ ἀνθρώπινον. Ἀπὸ τὴν παντοτινὴ θλίψη γίνουνται κ᾿ ἐλεήμονες καὶ καθαροὶ στὴν καρδιὰ καὶ γεμάτοι ἀπὸ εἰρήνη κ᾿ εἰρηνοποιοὶ κι᾿ ἀνδρεῖοι στοὺς πειρασμούς. Ἀπὸ τὸ πένθος μι-

April 2020.indd 9

05/04/2020 13:13:15

10 | ἡ Φανερωμένη

σεῖ κανένας τὰ κακά. Ἀπὸ τὸ πένθος ἀνάβει στὴν ψυχὴ ὁ θεϊκὸς ζῆλος ποὺ δὲν τὴν ἀφήνει πιὰ νὰ ἡσυχάσει ὁλότελα, εἴτε νὰ γυρίσει στὸ κακὸ μαζὶ μὲ τοὺς κακούς. Ἀλλὰ τὴν γεμίζει ἀπὸ ἀνδρεία καὶ δύναμη στὸ νὰ κάνει ὑπομονὴ μέχρι τέλος στοὺς πειρασμούς.» Καὶ σ᾿ ἄλλο μέρος λέγει: «Πρωτήτερα ἀπὸ τὸ πένθος γιὰ τὸν Θεό, εἶναι ἡ ταπείνωση, κ᾿ ὕστερα ἀπ᾿ αὐτὸ ἀκολουθεῖ χαρὰ καὶ εὐφροσύνη ἀνέκφραστη. Κι᾿ ὁλόγυρα στὴν ταπείνωση ποὺ γίνεται γιὰ τὸν Θεὸ φυτρώνει ἡ ἐλπίδα τῆς σωτηρίας· γιατὶ ὅσο νομίζει κανένας μὲ ὅλη τὴν ψυχή του τὸν ἑαυτό του πιὸ ἁμαρτωλὸν ἀπ᾿ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, τόσο πληθαίνει μαζὶ μὲ τὴν ταπείνωση ἡ ἐλπίδα, κι᾿ ἀνθίζει μέσα στὴν καρδιά του, καὶ τὴν πληροφορεῖ πὼς μέλλει νὰ σωθεῖ μὲ τὴν ταπείνωση. Ὅσο κατεβαίνει κανένας σὲ βάθος ταπείνωσης καὶ καταδικάζει καὶ κατακρίνει τὸν ἑαυτό του γιὰ ἀνάξιο νὰ σωθεῖ, τόσο πικραίνεται καὶ βγάζει πηγὲς ἀπὸ δάκρυα, καὶ κατ᾿ ἀναλογία μὲ τὰ δάκρυα καὶ μὲ τὴ θλίψη του ἀναβρύζει στὴν καρδιά του ἡ πνευματικὴ χαρά, καὶ μαζὶ μ᾿ αὐτὴ ἀναβρύζει ἡ ἐλπίδα καὶ μεγαλώνει μαζί της καὶ δίνει τὴν πληροφορία βεβαιότερη.» Κι᾿ ἀλλοῦ

April 2020.indd 10

05/04/2020 13:13:23

Ἀπρίλιος 2020 | 11

γράφει: «Πρέπει κάθε ἕνας νὰ στοχάζεται τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ προσέχει μὲ φρονιμάδα, ὥστε νὰ ἔχει τὸ θάρρος σὲ μονάχη τὴν ἐλπίδα, χωρὶς τὴ λύπη γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τὴν ταπείνωση, οὔτε πάλι νὰ θαρρεύεται στὴν ταπεινοφροσύνη καὶ στὰ δάκρυα, χωρὶς τὴν πνευματικὴ ἐλπίδα καὶ χαρὰ ποὺ ἔρχονται μαζὶ μὲ τ᾿ ἄλλα.» Κι᾿ ἀλλοῦ πάλι γράφει: «Γίνεται καὶ λύπη χωρὶς πνευματικὴ ταπείνωση, κι᾿ ἐκεῖνοι ποὺ θλίβονται ἔτσι, νομίζουνε πὼς αὐτὸ τὸ πένθος καθαρίζει τὶς ἁμαρτίες, ἀλλὰ μάταια πλανιοῦνται, ἐπειδὴς εἶναι στερημένοι ἀπὸ τὴ γλυκύτητα τοῦ πνεύματος ποὺ γίνεται μυστικὰ μέσα στὸ νοερὸ θησαυροφυλάκιο τῆς ψυχῆς καὶ δὲν γεύουνται ἀπὸ τὴ χρηστότητα τοῦ Κυρίου. Γιὰ τοῦτο οἱ τέτοιοι ἄνθρωποι ἀνάβουνε γλήγορα καὶ θυμώνουνε καὶ δὲν μποροῦνε νὰ καταφρονήσουνε ὁλότελα τὸν κόσμο καὶ τὰ τοῦ κόσμου. Μὰ ὅποιος δὲν τὰ καταφρονέσει ὁλότελα τοῦτα, καὶ δὲν ἀποχτήσει μίσος μ᾿ ὅλη τὴν ψυχή του γι᾿ αὐτά, δὲν εἶναι δυνατὸ ν᾿ ἀποχτήσει ποτὲ βέβαιη κι᾿ ἀδίσταχτη ἐλπίδα πὼς θὰ σωθεῖ, ἀλλὰ τριγυρίζει παντοτινὰ μὲ ἀμφιβολία ἐδῶ κ᾿ ἐκεῖ, ἐπειδὴ δὲν ἔβαλε θεμέλιο ἀπάνω σὲ πέτρα.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει αὐτὸς

April 2020.indd 11

05/04/2020 13:13:32

12 | ἡ Φανερωμένη ὁ ἅγιος: «Τὸ πένθος εἶναι διπλὸ κατὰ τὶς ἐνέργειες: σὰν νερὸ σβύνει μὲ τὰ δάκρυα ὅλη τη φλόγα τῶν παθῶν, καὶ ξεπλύνει τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὸν μολυσμὸ ποὺ προξενοῦσε στὴν ψυχή· καὶ πάλι σὰν φωτιὰ ζωοποιεῖ μὲ τὴν παρουσία τοῦ ἁγίου Πνεύματος κι᾿ ἀνάβει καὶ πυρώνει καὶ ζεσταίνει τὴν καρδιὰ καὶ τὴν ἀνάβει στὸν ἔρωτα καὶ στὸν πόθο τοῦ Θεοῦ.» Καὶ σὲ ἄλλο μέρος πάλι γράφει: Ὅποιος συλλογίζεται μὲ αἴσθηση τῆς ψυχῆς πὼς εἶναι ἀνάξιος νὰ δεχτεῖ τὸν Θεὸ καὶ πὼς ἡ πολιτεία του, ὅσο καλὴ κι᾿ ἂν εἶναι, εἶναι τιποτένια μπροστὰ στὴν πολιτεία τῶν ἁγίων, χωρὶς ἄλλο θὰ πενθήσει μὲ κεῖνο τὸ πένθος ποὺ εἶναι ἀληθινὰ μακαριώτατο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἔρχεται κι᾿ ἡ παρηγοριά, καὶ κάνει τὴν ψυχὴ πραεία· γιατὶ ἡ χαρὰ ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὴ θλίψη εἶναι ὁ ἀρραβώνας τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν.» Κι᾿ ἀλλοῦ λέγει: «Ὅπου εἶναι ταπεινοφροσύνη, ἐκεῖ εἶναι κι᾿ ἡ φώτιση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κι᾿ ὅπου εἶναι φώτιση τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἐκεῖ εἶναι καὶ φωτοχυσία τοῦ Θεοῦ καὶ Θεὸς μὲ σοφία καὶ γνώση τῶν μυστηρίων του. Κι᾿ ὅπου εἶναι αὐτά, ἐκεῖ εἶναι κ᾿ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, κ᾿ ἡ γνώση τῆς βασιλείας, κ᾿ οἱ κρυφοὶ θησαυροὶ τῆς γνώσης τοῦ Θεοῦ, ποὺ μέσα τους εἶναι καὶ τὸ φανέρωμα τῆς πνευματικῆς φτώχιας. Κι᾿ ὅπου εἶναι αἴσθηση πνευματικῆς φτώχιας, ἐκεῖ εἶναι καὶ τὸ χαρούμενο πένθος, ἐκεῖ εἶναι καὶ τὰ παντοτινὰ δάκρυα, ποὺ καθαρίζουνε ἐκείνη τὴν ψυχὴ ποὺ τὰ ἀγαπᾶ καὶ τὴν κάνουνε ὁλόκληρη φωτεινή. Ὤ, δάκρυα ποὺ ἀναβλύζετε ἀπὸ θεϊκὸν φωτισμὸ κι᾿ ἀνοίγετε τὸν οὐρανὸ καὶ μοῦ προξενᾶτε θεϊκὴ παρηγοριά! Γιατὶ ἀπὸ τὴ χαρὰ κι᾿ ἀπὸ τὸν πόθο ποὺ ἔχω, λέγω πάλι καὶ πολλὲς φορὲς τὰ ἴδια; Γιατὶ ὅπου εἶναι πλῆθος δάκρυα μὲ γνώση ἀληθινή, ἐκεῖ εἶναι καὶ λάμψη θείου φωτός, κι᾿ ὅπου εἶναι λάμψη θείου φωτός, ἐκεῖ εἶναι κι᾿ ὅλα τὰ καλά, κ᾿ ἐκεῖ εἶναι τυπωμένη μέσα στὴ καρδιὰ κ᾿ ἡ σφραγίδα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἀπ᾿ ὅπου προέρχονται ὅλοι οἱ καρποὶ τῆς ζωῆς. Ἀπὸ τὰ δάκρυα γιὰ τὸν Χριστὸ βγαίνουνε τοῦτοι οἱ καρποί, ἡ πραότητα, ἡ εἰρήνη, ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ εὐσπλαχνία, ἡ χρηστότητα, ἡ ἀγαθωσύνη, ἡ πίστη, ἡ ἐγκράτεια. Ἀπὸ τὰ δάκρυα βγαίνει τὸ νὰ ἀγαπᾶ κανένας τοὺς ἐχθρούς του καὶ νὰ παρακαλεῖ τὸν Θεὸ γι᾿ αὐτούς, τὸ νὰ χαίρεται στοὺς πειρασμούς, τὸ νὰ καυχιέται στὶς θλίψεις, τὸ νὰ στοχάζεται σὰν δικές του τὶς ἁμαρτίες τῶν ἀλλουνῶν καὶ νὰ κλαίγει γι᾿ αὐτές, τὸ νὰ βάζει τὴ ζωή του σὲ θάνατο γιὰ τοὺς ἀδελφούς του μὲ προθυμία».

Ἑλληνικὴ Δημιουργία, τεῦχος 61, 1950.

Φωτογραφίες: Τοιχογραφίες τοῦ ἐξωνάρθηκος τοῦ Καθολικοῦ τῆς Ἱερᾶς Μεγίστης Μονῆς τοῦ Βατοπεδίου, 14ος αἰ.

April 2020.indd 12

05/04/2020 13:13:32

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2020 ΔΕΥΤΕΡΑ-ΠΕΜΠΤΗ (μέχρι 9 Ἀπριλίου): 5:00 μ.μ. Μέγα Ἀπόδειπνον 1 ΤΕΤΑΡΤΗ.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Μικρὸν Ἀπόδειπνον μετὰ τοῦ Μεγάλου Κανόνος 3 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 6:00 μ.μ. Ἀκάθιστος Ὕμνος 4 ΣΑΒΒΑΤΟΝ Ε΄ τῶν νηστειῶν. Τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου τῆς Θεοτόκου.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Ἑσπερινός 5 ΚΥΡΙΑΚΗ Ε΄ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ. Μαρίας ὁσίας τῆς Αἰγυπτίας.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Κατανυκτικὸς Ἑσπερινός 8 ΤΕΤΑΡΤΗ πρὸ τῶν Βαΐων.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 10 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ πρὸ τῶν Βαΐων.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Μικρὸν Ἀπόδειπνον μετὰ τοῦ Κανόνος τοῦ Λαζάρου 11 ΣΑΒΒΑΤΟΝ πρὸ τῶν Βαΐων. Ἡ ἀνάστασις τοῦ δικαίου φίλου τοῦ Χριστοῦ Λαζάρου.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Ἑσπερινός 12 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ. Ἡ λαμπρὰ καὶ ἔνδοξος πανήγυρις τῆς εἰς Ἱερουσαλὴμ εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Ἑσπερινός 6:00 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου) 13 ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ. Ἰωσὴφ τοῦ παγκάλου καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Κυρίου καταρασθείσης καὶ ξηρανθείσης συκῆς.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Μέγα Ἀπόδειπνον 6:00 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου)

April 2020.indd 13

05/04/2020 13:13:32

14 ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ. Τῆς τῶν δέκα παρθένων παραβολῆς ἐκ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 5:00 μ.μ. Μέγα Ἀπόδειπνον 6:00 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου) 15 ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ. Τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικός.

6:45 π.μ. Θ΄ Ὥρα - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία 4:00 μ.μ. Μικρὸν Ἀπόδειπνον 4:30 μ.μ. Ἅγιον Ἐυχέλαιον 6:00 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Ἱεροῦ Νιπτῆρος) 16 ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ. Τοῦ ἱεροῦ Νιπτῆρος, τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, τῆς ὑπερφυοῦς Προσευχῆς καὶ τῆς Προδοσίας αὐτῆς.

7:30 π.μ. Ἑσπερινός - Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου 5:30 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων Παθῶν) 17 ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Τὰ ἅγια καὶ ἄχραντα Πάθη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

7:00 π.μ. Ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν

Ἑσπερινός τῆς Ἀποκαθηλώσεως 6:00 μ.μ. Ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου) 18 ΜΕΓΑ ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Ἡ θεόσωμος Ταφὴ καὶ ἡ εἰς ᾍδου Κάθοδος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

7:30 π.μ. Μέγας Ἑσπερινός - Θεία Λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου 10:00 μ.μ. Ἀκολουθία τοῦ Μεσονυκτικοῦ 11:00 π.μ. Καλὸς Λόγος. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία τῆς Ἀναστάσεως 19 Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ. Ἡ ζωηφόρος Ἀνάστασις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

11:00 μ.μ. Ἑσπερινὸς τῆς Ἀγάπης 20 ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία - Ἑσπερινὸς 21 ΤΡΙΤΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ. Ραφαήλ, Νικολάου καὶ Εἰρήνης τῶν ἐν Λέσβῳ νεοφανῶν μαρτύρων.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία

April 2020.indd 14

05/04/2020 13:13:32

22 ΤΕΤΑΡΤΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ.

6:00 μ.μ. Ἑσπερινός 23 ΠΕΜΠΤΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ. Γεωργίου μεγαλομάρτυρος τοῦ τροπαιοφόρου.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία - Ἑσπερινὸς 24 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ. Τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία - Ἑσπερινὸς 25 ΣΑΒΒΑΤΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ. Μάρκου ἀποστόλου καὶ εὐαγγελιστοῦ.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία 6:00 μ.μ. Ἑσπερινός 26 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ. Τὰ ἐγκαίνια τῆς Χριστοῦ Ἀναστάσεως καὶ ἡ Ψηλάφησις τοῦ Θωμᾶ.

6:45 π.μ. Ὄρθρος - Θεία Λειτουργία

ΑΝΑΓΝΏΣΜΑΤ Α ΚΥΡΙΑΚΩΝ Ἀποστολικὸν Ἀνάγνωσμα

Εὐαγγελικὸν Ἀνάγνωσμα

5. ΚΥΡΙΑΚΗ Ε΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ. (Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας). Ἦχος α´. Ἑωθινὸν Θ´. Κυριακῆς Ε΄ νηστειῶν Κυριακῆς Ε΄ νηστειῶν «Χριστὸς παραγενόμενος ἀρχιερεύς» «Παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τοὺς δώδεκα» (Μάρκ. ι΄ 32-45) (Ἑβρ. θ΄ 11-14) 12. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ. Κυριακῆς τῶν Βαΐων «Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε» (Φιλ. δ΄ 4-9)

Κυριακῆς τῶν Βαΐων «Πρὸ ἓξ ἡμερῶν τοῦ Πάσχα» (Ἰω. ιβ΄ 1-18)

19. Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ. Ἦχος α΄. Κυριακῆς τοῦ Πάσχα Κυριακῆς τοῦ Πάσχα «Τὸν μὲν πρῶτον λόγον ἐποιησάμην» «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος» (Ἰω. α΄ 1-17) (Πράξ. α΄ 1-8) 26. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ (τοῦ Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ «Διὰ τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων» (Πράξ. ε΄ 12-20)

April 2020.indd 15

Θωμᾶ). Ἑωθινὸν Α´. Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ «Οὔσης ὀψίας, τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ» (Ἰω. κ΄ 19-31)

05/04/2020 13:13:32

Α Κ Ο

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

’πὸ τὸ Σάββατον τοῦ Λαζάρου μέχρι καὶ τὴν Κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ, δὲν τελούνται μνημόσυνα μετὰ κολλύβων. ατὰ τὴν 12ην Ἀπριλίου, λόγῳ τῆς ἑορτῆς τῆς εἰς Ἰερουσαλὴμ εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, γίνεται κατάλυσις ἰχθύος.

῞σοι ἐπιθυμοῦν νὰ προσέλθουν στὸ Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸν Ἀρχιμανδρίτην Βενέδικτον Ἰωάννου (99031993) καὶ τὸν Πρωτοπρεσβύτερον Ξάνθον Ὀνησιφόρου (99653521).

April 2020.indd 16

05/04/2020 13:13:33

Ἀπρίλιος 2020 | 17

Ὅσιος Ἐφραὶμ ὁ Σύρος

ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ

Ἂς μὴν κυριευόμαστε λοιπὸν ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ φόβο ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὰ πράγματα καὶ τὶς καταστάσεις τοῦ μάταιου αὐτοῦ κόσμου. Νὰ μὴν φοβόμαστε δηλαδὴ ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχει φόβος (Α´ Ἰωάν. δ΄ 18). Γιατί ποιὸς ἀνθρώπινος φόβος μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ τὸ θεῖο φόβο; Καὶ ποιὰ φθαρτὴ ἀνθρώπινη δόξα μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ τὴν μεγαλοσύνη, τὴν ἀνέκφραστη δύναμη καὶ τὴν ἄφθαρτη δόξα τοῦ Θεοῦ; Ἐπειδὴ ὅμως μᾶς παρασύρουν τὰ γήινα πράγματα, δὲν μποροῦμε, μὲ τὴ δύναμη τῆς πίστης καὶ τὸ φωτισμὸ τῆς γνώσης, νὰ προσηλώσουμε τὸ νοῦ μας στὰ ἀόρατα. Ἂν λοιπόν, ἔστω καὶ μόνο ἀπὸ τὴ θέα τῶν ὁρατῶν πραγμάτων ὁδηγούμαστε στὴν κατανόηση τῆς ἀνέκφραστης δύναμης τοῦ ἄφθαρτου Θεοῦ, ἂς σταθοῦμε ἐνώπιόν Του μὲ δέος καὶ ἄπειρο σεβασμό. Ἂς γονατίσουμε λοιπὸν ἐνώπιόν Του κι ἂς κλάψουμε (Ψαλμ. ϟ δ΄ 6) μπροστὰ στὴν ἀγαθότητά Του, μιλώντας ἀπ᾿ τὴν καρδιά μας καὶ λέγοντας: «Ἐσὺ Κύριε, εἶσαι ὁ Θεός μας καὶ κανένας ἄλλος. Ἐνώπιόν Σου ἁμαρτήσαμε κι ἐνώπιόν Σου τώρα προσπίπτουμε. Ἂν Σὺ θελήσεις, νὰ μᾶς σώσεις Κύριε, κανένας δὲν μπορεῖ ν᾿ ἀναχαιτίσει τούτη τὴν ἀπόφασή Σου καὶ νὰ Σὲ δυσκολέψει». Ὁ Κύριος εἶναι εὔσπλαχνος καὶ ἀγαθός. Κι ἂν ἀκόμα ἐμεῖς παρασυρθήκαμε καὶ ἁμαρτήσαμε ἀπὸ ἀπερισκεψία, ἂς φροντίσουμε νὰ θεραπευθοῦμε μὲ τὴν μετάνοια. Ἂν πάλι, ὡς ἄνθρωποι παρασυρθήκαμε ἀπὸ κάποιο πάθος, ἂς μὴν ἀπελπιστοῦμε ἐντελῶς, ἀλλὰ γνωρίζοντας ποιὸς Θεὸς μᾶς ἔχει προσκαλέσει καὶ ἔχοντας συναίσθηση τῆς κλήσης μας, ἂς ἀκούσουμε Ἐκεῖνον ποὺ λέει: «Μετανοεῖτε, γιατί ἔφθασε ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. δ´ 17). Δὲν ὅρισε τὴν μετάνοια σὰν φάρμακο γιὰ κάποια μονάχα ἁμαρτήματα, ἀποκλείοντας κάποια ἄλλα. Γιὰ κάθε εἴδους τραῦμα τῆς ἁμαρτίας, γιὰ κάθε ἁμάρτημα πνευματικό, ὁ Μεγάλος Γιατρὸς τῶν ψυχῶν μας, μᾶς τὴν ἔχει σὰν φάρμακο χαρίσει.

April 2020.indd 17

05/04/2020 13:13:33

18 | ἡ Φανερωμένη Ἂς ξεριζώσουμε λοιπὸν τὶς κακὲς συνήθειες τῆς ψυχῆς μας. Ἀντὶ γιὰ τοὺς καυστῆρες ἂς μεταχειριστοῦμε τὸ φόβο τοῦ Θεοῦ, μὲ τὸν ὁποῖο θὰ μπορέσουμε νὰ ἀντικρούσουμε ὅλες τὶς ἄστοχες ἐπιθυμίες ποὺ φέρουν μέσα τους τὰ ἀγκάθια τῆς ἁμαρτίας. Ἂς ἀντιταχθοῦμε μὲ τὸ συνετὸ λογισμό, σὲ αὐτὰ ποὺ μᾶς ὑπαγορεύουν οἱ φιλήδονοι λογισμοί, γιατὶ εἶναι γραμμένο: «Νὰ γίνεσθε ἅγιοι, γιατί ἐγὼ εἶμαι ἅγιος» (Α´ Πετρ. α´ 16). Ἔτσι, μὲ τὴ Χάρη τοῦ Σωτῆρα μας Θεοῦ, θὰ ἐπιτύχουμε τὴν ἄφθαρτη ζωή. Ὁ Κύριος γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ καὶ τὴν εἰλικρινῆ μετάνοιά μας θὰ συγχωρέσει καὶ θὰ παραγράψει τὶς ἁμαρτίες μας, γιατί εἶναι ἐλεήμων καὶ εὔσπλαχνος. Κι ἂν κάποιος ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ ἔχουν τὴν ἐντύπωση πὼς ἔχουν κοπιάσει περισσότερο στὴν ἄσκηση καὶ τὴν ἀρετή, γογγύσει, γιὰ τὴ μεγάλη εὐσπλαχνία τοῦ Δεσπότη Χριστοῦ, -ἐπειδὴ τάχα ἐπειδὴ μπήκαμε στὴ δουλειὰ πολὺ ἀργά, μᾶς πληρώνει τὸ ἴδιο μὲ τοὺς πρώτους- θὰ δώσει γιὰ μᾶς ἀπολογία ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος καὶ Δημιουργὸς καὶ θὰ πεῖ: «Φίλε, δὲν σὲ ἀδικῶ. Δὲν ἔχεις μαζί μου συμφωνήσει νὰ ἐργαστεῖς γιὰ ἕνα δηνάριο; Πάρε ὅ,τι ἔχουμε συμφωνήσει καὶ πήγαινε στὸ καλό. Ἐγὼ θέλω νὰ δώσω σὲ τοῦτον ποὺ ἦρθε τελευταῖος στὴ δουλειά, ὅ,τι ἀκριβῶς ἔδωσα καὶ σὲ σένα τοῦ πρώτου» (Ματθ. κ´ 13-14). Ὁ Θεὸς εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ κρίνει καὶ δικαιώνει. Ποιὸς μπορεῖ νὰ βγεῖ μπροστά Του καὶ νὰ μᾶς καταδικάσει; (Ρωμ. η´ 34).Σ᾿ αὐτὸν ἀνήκει ἡ δόξα στοὺς αἰῶνες. Ἀμήν.

April 2020.indd 18

05/04/2020 13:13:33

Ἀπρίλιος 2020 | 19

Η ΕΡΜΗΝΕΊΑ ΤῆΣ ΕΙΚΌΝΑΣ ΤῆΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ Ἡ εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως στὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει δύο τύπους: Ὁ ἕνας εἶναι ἡ κάθοδος τοῦ Χριστοῦ στὸν Ἅδη, ὁ δεύτερος εἰκονογραφικὸς τύπος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ εἰκονίζει ἄλλοτε τὸν Πέτρο καὶ τὸν Ἰωάννη στὸ κενὸ Μνημεῖο καὶ ἄλλοτε τὸν ἄγγελο ποὺ «ἐπὶ τὸν λίθο καθήμενος» ἐμφανίστηκε στὶς Μυροφόρες. Ἀργότερα ἡ εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ τύπου αὐτοῦ πλουτίστηκε μὲ τὶς σκηνὲς τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ στὴ Μαρία Μαγδαληνὴ (τὸ «Μὴ μοῦ ἅπτου») καὶ στὶς δύο Μαρίες (τὸ «Χαῖρε τῶν Μυροφόρων»). Ὁ Λεωνίδας Οὐσπένσκη γράφει σχετικά: «Οἱ δύο αὐτὲς συνθέσεις χρησιμοποιοῦνται στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς εἰκόνες τῆς Ἀναστάσεως. Στὴν παραδοσιακὴ ὀρθόδοξη ἁγιογραφία ἡ πραγματικὴ στιγμὴ τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ οὐδέποτε ἀπεικονίστηκε. Τόσο τὰ Εὐαγγέλια, ὅσο καὶ ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, σιγοῦν γιὰ τὴ στιγμὴ αὐτὴ καὶ δὲ λένε πῶς ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε, πράγμα ποὺ δὲν κάνουν γιὰ τὴν Ἔγερση τοῦ Λαζάρου. Οὔτε ἡ εἰκόνα δείχνει αὐτό. Ἡ σιγὴ αὐτὴ ἐκφράζει καθαρὰ τὴ διαφορὰ ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ τῶν δύο γεγονότων. Ἡ Ἔγερση τοῦ Λαζάρου ἦταν ἕνα θαῦμα, τὸ

Ἡ Εἰς Ἅδου Κάθοδος. Τοιχογραφία στὴν ἀψίδα τοῦ ταφικού παρεκκλησίου της Ἀναστάσεως, Μονὴ τῆς Χώρας, Κωνσταντινούπολη (1315-1320).

April 2020.indd 19

05/04/2020 13:13:34

20 | ἡ Φανερωμένη ὁποῖο μποροῦσαν ὅλοι νὰ κατανοήσουν, ἐνῶ ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἦταν ἀπρόσιτη σὲ ὁποιαδήποτε ἀντίληψη... Ὁ ἀνεξιχνίαστος χαρακτήρας τοῦ γεγονότος αὐτοῦ γιὰ τὸν ἀνθρώπινο νοῦ καὶ συνεπῶς τὸ ἀδύνατο τῆς ἀπεικόνισής του εἶναι ὁ λόγος ποὺ ἀπουσιάζουν εἰκόνες αὐτῆς ταύτης τῆς Ἀναστάσεως. Γι᾿ αὐτὸ στὴν Ὀρθόδοξη εἰκονογραφία ὑπάρχουν δύο εἰκόνες, ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὴ σημασία τοῦ γεγονότος αὐτοῦ καὶ ποὺ συμπληρώνουν ἡ μία τὴν ἄλλη. Ἡ μία εἶναι Ἀσημένιο κιβωτίδιο στὸ συμβολικὴ παράσταση. Ἀπεικονίζει τὴ στιγσχῆμα τοῦ κουβουκλίου τοῦ Παναγίου Τάφου. 18ος αἰώνας. μὴ ποὺ προηγήθηκε τῆς θεόσωμης ἈνάσταἹερὸς ναὸς Παναγίας Φανερωμένης. σης τοῦ Χριστοῦ – τὴν Κάθοδο στὸν Ἅδη, ἡ ἄλλη τὴ στιγμὴ ποὺ ἀκολούθησε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, τὴν ἱστορικὴ ἐπίσκεψη τῶν Μυροφόρων στὸν Τάφο τοῦ Χριστοῦ».Τὰ παραπάνω συμφωνοῦν καὶ μὲ τὰ ἀναστάσιμα τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας μας, ποὺ ὑπογραμμίζουν τὸ ἀνεξιχνίαστο μυστήριο τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸ παραλληλίζουν μὲ τὴ Γέννηση τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὴν Παρθένο καὶ τὴν ἐμφάνισή του στοὺς μαθητὲς μετὰ τὴν Ἀνάσταση («Προῆλθες ἐκ τοῦ μνήματος, καθὼς ἐτέχθης ἐκ τῆς Θεοτόκου». «Ὥσπερ ἐξῆλθες ἐσφραγισμένου τοῦ τάφου, οὕτως εἰσῆλθες καὶ τῶν θυρῶν κεκλεισμένων πρὸς τοὺς μαθητάς σου»). Ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς παραπάνω δύο τύπους τῆς Ἀναστάσεως, συναντᾶμε στοὺς ναούς μας κι ἄλλο τύπο: αὐτὸν ποὺ δείχνει τὸ Χριστὸ γυμνό, μ᾿ ἕνα μανδύα ριγμένο, πάνω του νὰ βγαίνει ἀπὸ τὸν Τάφο κρατώντας κόκκινη σημαία. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ δὲν εἶναι ὀρθόδοξη, ἀλλὰ δυτική. Ἐπικράτησε στὴν Ἀνατολή, ὅταν ἡ ὀρθόδοξη ἁγιογραφία ἀποκόπηκε ἀπὸ τὶς ρίζες της, τὴ βυζαντινὴ παράδοση, λόγω τῆς ἐπικράτησης τῆς ζωγραφικῆς της Ἀναγέννησης. Ὑποστηρίχθηκε πῶς «ἡ μεγάλη προτίμηση γιὰ τὴν δυτικότροπη ἀπόδοση τῆς Ἀναστάσεως ὀφείλεται, μεταξὺ τῶν ἄλλων, καὶ στὴν ἐπίδραση τῶν προσκυνητῶν τῶν Ἁγίων Τόπων, γιατί πάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδο τοῦ Παναγίου Τάφου βρισκόταν παρόμοια (δυτικότροπη) εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως, πού, ἀντιγραφόμενη στὰ διάφορα ἐνθύμια τῶν προσκυνητῶν, ἔγινε ὑπόδειγμα γιὰ πολλοὺς ζωγράφους. Ὥστε μποροῦμε νὰ ποῦμε πώς, ὁ συγκεκριμένος εἰκονογραφικὸς τύπος, διαδόθηκε τόσο ἀπὸ τὴ

April 2020.indd 20

05/04/2020 13:13:35

Ἀπρίλιος 2020 | 21 δυτικὴ τέχνη, ὅσο καὶ ἀπ᾿ τοὺς Ἁγίους Τόπους»1. Παρακάτω θὰ παρουσιάσουμε καὶ θὰ ἀναλύσουμε τὴν εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως, ποὺ λέγεται καὶ «Ἡ εἰς ᾍδου Κάθοδος, γιατὶ εἶναι ἡ γνήσια εἰκὼν τῆς Ἀναστάσεως, ἣν παρέδωσαν ἡμῖν οἱ παλαιοὶ ἁγιογράφοι, σύμφωνος μὲ τὴν ὑμνωδίαν τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἐκφράζει δὲ διὰ τῆς ζωγραφικῆς ὅσα ἱερὰ καὶ συμβολικὰ νοήματα ἐκφράζει ἴδια τὸ πασίγνωστον καὶ ὑπὸ πάντων ψαλλόμενον, ἀπὸ παίδων ἕως γερόντων, τροπάριον, «Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωὴν χαρισάμενος».» (Φ. Κόντογλου).

Περιγραφὴ τῆς εἰκόνας

Στὴ βάση τῆς εἰκόνας ἀνάμεσα σὲ ἀπότομους βράχους, ἀνοίγεται μία σκοτεινὴ ἄβυσσος. Διακρίνουμε τὶς μαρμάρινες σαρκοφάγους, τὶς πύλες τῆς κολάσεως μὲ τὶς σκόρπιες κλειδαριές, καρφιὰ καὶ κλεῖθρα, καθὼς καὶ τὶς μορφὲς τοῦ σατανᾶ καὶ τοῦ Ἅδη μὲ τὰ φοβισμένα πρόσωπα καὶ τὰ γυάλινα μάτια. Εἶναι τὰ «κατώτατα τῆς γῆς», «τὰ ταμεῖα τοῦ ᾍδου», ὅπου κατέβηκε ὁ Κύριος γιὰ νὰ κηρύξει τὴ σωτηρία «τοῖς ἀπ᾿ αἰῶνος ἐκεῖ καθεύδουσι». Πάνω ἀπὸ τὸ σπήλαιο, στὸ κέντρο τῆς εἰκόνας, προβάλλει ὁ νικητὴς τοῦ θανάτου, ὁ Χριστός. Ὁ φωτοστέφανος τῆς κεφαλῆς Του, τὰ χρυσοκόκκινα ἱμάτιά Του ποὺ ἀκτινοβολοῦν, καὶ ἡ θριαμβευτικὴ ὄψη τοῦ προσώπου Του ἐναρμονίζονται πλήρως μὲ τὸ δίστιχο τῆς πασχαλινῆς ἀκολουθίας: Χριστὸς κατελθὼν πρὸς πάλην ᾍδου μόνος, Λαβὼν ἀνῆλθε πολλὰ τῆς νίκης σκῦλα. Ὁ Χριστὸς ἐπιστρέφει τροπαιοῦχος ἀπὸ τὴ μάχη του μὲ τὸν ἅδη κρατώντας τὰ πρῶτα λάφυρα τῆς νίκης. Εἶναι ὁ Ἀδὰμ ποὺ τὸν κρατάει ἀπὸ τὸ χέρι, ἐνῶ ἐκεῖνος γονατιστὸς τὸν κοιτάζει εὐχαριστιακά. Πίσω του ἡ Εὔα μὲ κατακόκκινο μαφόριο καὶ κοντά της οἱ δίκαιοι, ποὺ περίμεναν μὲ πίστη τὴν ἔλευση τοῦ Λυτρωτῆ. Ἀνάμεσά τους ὁ Ἄβελ ποὺ πρῶτος γεύτηκε τὸν θάνατο. Στὴν ἀριστερὴ πλευρὰ εἰκονίζονται οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης Δαβίδ, Σολομών, Μωυσῆς, Πρόδρομος κ.ἄ. Ὅλοι αὐτοὶ ἀναγνώρισαν τὸ Λυτρωτὴ ὅταν κατέβηκε στὸν ἅδη καὶ προετοίμασαν τὸ κήρυγμά του, ὥστε νὰ βρεῖ ἀνταπόκριση στὶς ψυχὲς τῶν κεκοιμημένων.

1 Μπορμπουδάκης, Μ., Εἰκόνες τῆς κρητικῆς τέχνης (Ἀπὸ τὸν Χάνδακα ὡς τὴν Μόσχα καὶ τὴν Ἁγία Πετρούπολη), Ηράκλειον: Βικέλαια Βιβλιοθήκη -Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1993, σ. 357.

April 2020.indd 21

05/04/2020 13:13:36

22 | ἡ Φανερωμένη

Ἡ Ἀνάστασις καὶ ἡ εμφάνιση τοῦ Χριστοῦ στοὺς μαθητές Του. Πρωτάτον, Καρυές, Ἅγιον Ὅρος, π. 1290.

Σὲ μερικὲς εἰκόνες ἡ παράσταση τοῦ τροπαιούχου Κυρίου εἶναι πιὸ ἐκφραστική, γιατὶ σ᾿ αὐτὲς ὁ Κύριος κρατάει στὸ χέρι Του τὸ ζωηφόρο Σταυρό, τῆς εὐσεβείας τὸ «ἀήττητον τρόπαιον», μὲ τὸν ὁποῖο καταργήθηκε ἡ δύναμη καὶ τὸ κράτος τοῦ θανάτου. Ἀλλοῦ ἔχουμε στὸ ἐπάνω μέρος τῆς εἰκόνας δύο ἀγγέλους ποὺ κρατοῦν στὰ χέρια τους τὰ σύμβολα τοῦ Πάθους καὶ στὸ σπήλαιο τὸ θάνατο νὰ παριστάνεται μὲ γέροντα ἁλυσοδεμένο. Εἶναι δεμένος ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους μὲ τὰ ἴδια δεσμά, μὲ τὰ ὁποῖα εἶχε δέσμιο καὶ ὑποχείριο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων. Τὴν παράσταση κλείνουν δύο γκρίζοι βράχοι μὲ ἐπίπεδους ἐξῶστες καὶ οἱ ἐπιγραφές: «Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ» καὶ «ΙΣ ΧΣ». Ὡραῖα παρατηρήθηκε, πῶς «ἡ σύνθεση τῆς εἰκόνας εἶναι βαθιὰ μελετημένη, ἀκόμα καὶ στὶς μικρότερες λεπτομέρειές της. Ὅλα, ἀπὸ τὸ σχῆμα τῶν βράχων στὸ δεύτερο ἐπίπεδο ὣς καὶ τὶς ἀναλογίες τῶν χρωμάτων, περιέχουν ἕνα βαθύτερο νόημα καὶ ὑπακούουν σ᾿ ἕνα γενικὸ σχέδιο. Ἡ εἰκαστικὴ ἀπεικόνιση τοῦ ἀπόκρυφου κειμένου ἀποκτᾶ συμβολικὸ χαρακτήρα. Ταυτόχρονα, ὅμως, δὲν χάνεται ἡ σχέση μὲ τὰ συγκεκριμένα ἐπεισόδια τοῦ κειμένου». Χρῆστος Γ. Γκότσης, Ὁ Μυστικὸς Κόσμος τῶν Βυζαντινῶν Εἰκόνων, Ἀθῆναι: Ἀποστολικὴ Διακονία, 1971.

April 2020.indd 22

05/04/2020 13:13:37

Ἀπρίλιος 2020 | 23

Σύντομος βίος τοῦ Ὁσίου Ἰωσὴφ τοῦ Ἠσυχαστοῦ (1897-1959) Τὸ ἔτος 1897 γεννήθηκε στὶς Λεῦκες τοῦ μικροῦ Κυκλαδίτικου νησιοῦ τῆς Πάρου ἀπὸ φτωχούς, ἁπλοϊκοὺς καὶ εὐσεβεῖς γονεῖς, τὸν Γεώργιο καὶ τὴν Μαρία. Ὁ πατέρας του δὲν ἔζησε ἀρκετὰ καὶ ἡ μητέρα ἀνέλαβε τὴν προστασία τῆς οἰκογένειας. Ἡ μητέρα του ἦταν πραγματικὰ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, εὐλογημένη ψυχὴ μὲ ἁπλότητα στὴ ζωή της. Ὁ Γέροντας ὣς τὴν ἐφηβική του ἡλικία παρέμεινε στὸ χωριό του καὶ βοηθοῦσε τὴν μητέρα του στὶς διάφορες ἐργασίες τοῦ σπιτιοῦ. Μετὰ ἔφυγε στὸν Πειραιά, ἐργαζόταν στὸ Λαύριο ὡς μικρέμπορος, ὥσπου πῆγε νὰ ὑπηρετήσει στὸ Ναυτικό. Στὴν ἡλικία τῶν εἰκοσιτριῶν ἐτῶν, ποὺ ἄρχισε νὰ μελετᾶ πατερικὰ βιβλία καὶ τὸν ἐντυπωσίαζε ἡ ζωὴ τῶν αὐστηρῶν ἀσκητῶν, ἔφευγε ἀπὸ τὸν θόρυβο τῆς πόλεως καὶ πήγαινε στὴν Πεντέλη, ὅπου περνοῦσε ὡς ἀσκητὴς μὲ πολλὴ νηστεία καὶ ἀγρυπνία. Κάποτε συνάντησε κάποιον Γέροντα Ἁγιορείτη μοναχὸ καὶ ἀποφάσισε νὰ μεταβεῖ στὸν Ἄθωνα, ὅπου πίστευε πὼς θὰ ἔβρισκε Πατέρες στὰ μέτρα ἐκεῖνα ποὺ διάβαζε στοὺς βίους τους. Ὁ πρῶτος σταθμὸς ἦταν τὰ Κατουνάκια. Ἐκεῖ ζοῦσε τότε ὁ ἀείμνηστος Γέροντας Δανιήλ, ὁ ἱδρυτὴς τῆς ἀδελφότητος τῶν Δανιηλαίων. Δὲν ἔμεινε ὅμως μαζί του, ἀναχώρησε γιὰ τὴν Βίγλα, πλησιέστερα πρὸς τὴν Μονὴ τῆς Μεγίστης Λαύρας, γιατί ἀγαποῦσε τὴν ἡσυχαστικὴ ζωή. Φιλοξενήθηκε ἀπὸ ἕναν Γέροντα ἀλλὰ δὲν ἀναπαύθηκε, γιατί δὲν βρῆκε αὐτὸ ποὺ ζητοῦσε. Ἀποσυρόταν σὲ ἕνα ἀπόμερο τόπο καὶ προσευχόταν, παρακαλώντας μὲ δάκρυα τὸν Θεὸ νὰ τὸν βοηθήσει. «Ζητοῦσα καὶ ἔλεγα πὼς δὲν θὰ φύγω ἀπὸ ἐκεῖ, ἂν δὲν μοῦ δείξει τὸ ἔλεός Του καὶ ἂν δὲν μοῦ δώσει θάρρος. Ἀπευθυνόμουνα στὴν Δέσποινά μας καὶ τὴν ἱκέτευα. Ὅπως ἤμουν ἐκεῖ καὶ κοίταζα πρὸς τὸν Ἄθωνα, ὅπου φαινόταν καλὰ καὶ τὸ μέρος μὲ τὸ ἐκκλησάκι τῆς Παναγίας μας, σὰν νὰ αἰσθάνθηκα μέσα μου ἕνα σκίρτημα χαρᾶς. Ἀμέσως βλέπω μία φωτεινὴ ἀκτίνα νὰ βγαίνει ἀπὸ τὴν ἐκκλησία τῆς Παναγίας καὶ σὰν οὐράνιο τόξο ἦρθε καὶ ἀκούμπησε ἐπάνω μου. Ἀμέσως ἀλλοιώθηκα ὅλος καὶ ξέχασα τὸν ἑαυτό μου. Γέμισα

April 2020.indd 23

05/04/2020 13:13:37

24 | ἡ Φανερωμένη φῶς μέσα στὴν καρδία μου, ἔξω καὶ παντοῦ καὶ δὲν αἰσθανόμουνα ἂν ἔχω σῶμα. Τότε ἄρχισε νὰ λέγεται ἡ εὐχὴ μέσα μου τόσο ρυθμικά, ποὺ ἀποροῦσα, γιατί ἐγὼ δὲν προσπαθοῦσα – μόνο ἔβλεπα καὶ ἄκουγα ταυτοχρόνως, καὶ θαύμαζα. Μοῦ φαινόταν ὅτι εἶχα δύο ἑαυτούς, γιατί ἔβλεπα τὴν ἐσωτερική μου κατάσταση ὅλη φῶς, πνευματικὴ εὐωδία καὶ χαρὰ μὲ ἀδιάλειπτη τὴν εὐχή, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρος ἤμουν καλυμμένος ἀπὸ τὸ φῶς καὶ θαύμαζα τὸ μεγαλεῖο του θείου ἐλέους. Ἀμυδρά, ὅσο εἶναι δυνατὸν αὐτὴ τὴν ὥρα νὰ ἐλέγξει κάποιος τοὺς λογισμούς του, σκεφτόμουνα ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ Χάρις, ποὺ παρηγορεῖ ὅσους θέλει κατὰ τὴν Πατερικὴ παράδοση. Δὲν γνωρίζω πόσο κράτησε ἡ κατάσταση αὐτή, ὥσπου τὸ κατάλευκο ἐκεῖνο φῶς ἀποσύρθηκε πάλι ἐκεῖ ἀπὸ ὅπου προερχόταν. Τότε συνῆλθα καὶ εἶδα ὅτι ἤμουν στὸν τόπο ὅπου εἶχα ἀρχίσει νὰ προσεύχομαι. Συμπέρανα ὅμως ὅτι πέρασε ἀρκετὴ ὥρα, γιατί πλησίαζε τὸ ἡλιοβασίλεμα. Ἀπὸ τότε δὲν ἔφυγε ἀπὸ μέσα μου ἡ κατάσταση αὐτὴ τῆς εὐχῆς. Λεγόταν στὴν καρδία μου χωρὶς κόπο, ἀλλὰ δὲν εἶχε τὴν ὑπερβολικὴ ἐκείνη ἐνέργεια ποὺ εἶχε ὅταν ἦρθε τὴν πρώτη φορά». Ἀπὸ τότε καὶ ἑξῆς προσπαθοῦσε νὰ βρίσκεται διαρκῶς σὲ μέρη ἥσυχα, ἀπόκεντρα καὶ κατάλληλα γιὰ ἡσυχία καὶ προσευχή. Ἔφυγε πιὰ ἀπὸ τὴν Βίγλα καὶ πήγαινε σὲ διάφορα σπήλαια καὶ μέρη, ἀγωνιζόμενος νὰ κρατήσει μέσα του τὴν εὐχή. Πιὸ πολὺ σύχναζε στὸ ναΰδριο τῆς Κυρίας μας Θεοτόκου στὶς παρυφὲς τῆς κορυφῆς, ἀπὸ ὅπου τοῦ συνέβη τὸ μεγάλο γεγονός, καὶ καλλιεργοῦσε μὲ πολλὴ ἀκρίβεια τὴν εὐχή. Τὴν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τῆς θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ἀνέβηκε στὴν κορυφὴ μαζὶ μὲ τοὺς πατέρες ποὺ πῆγαν νὰ ἑορτάσουν. Ἐκεῖ συνάντησε τὸν π. Ἀρσένιο, τὸν μετέπειτα ἀχώριστο σύντροφο καὶ συναγωνιστή του.

April 2020.indd 24

05/04/2020 13:13:37

Ἀπρίλιος 2020 | 25 Πῆγαν μαζὶ νὰ συμβουλευτοῦν τὸν διακριτικὸ Γέροντα Δανιὴλ στὰ Κατουνάκια, ἀπὸ ποῦ καὶ πῶς νὰ ἀρχίσουν τὸν πνευματικὸ ἀγώνα τοὺς χωρὶς τὸν κίνδυνο τῆς πλάνης. Ὁ Γέροντας τοὺς ὑπέδειξε νὰ μὴν ξεκινήσουν, ἂν δὲν σφραγίσουν τὸ ἔργο τους μὲ τὴν εὐλογία τῆς ὑπακοῆς. «Ἔχετε Γέροντα; Χωρὶς τὴν εὐλογία τοῦ Γέροντος τίποτε δὲν εὐδοκιμεῖ». Ὑποτάχθηκαν στὸν Γέροντα Ἐφραὶμ ποὺ εἶχε τὴν καλύβη τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στὰ Κατουνάκια. Ἐκεῖ ὁ Γερο-Ἐφραὶμ ἔκανε μεγαλόσχημο τὸν Γέροντα Ἰωσήφ. Ἡ κουρά του ἔγινε στὸ σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου. Ἔπειτα μαζὶ μὲ τὸν Γέροντά τους, Ἐφραίμ, ἔφυγαν γιὰ τὴ Σκήτη τοῦ Ἁγίου Βασιλείου γιὰ περισσότερη ἡσυχία καὶ ἄσκηση. Μετὰ τὴν κοίμηση τοῦ Γέροντά τους ἄρχισαν τοὺς μεγάλους ἀσκητικοὺς ἀγῶνες. Ἀμέριμνοι κινοῦνταν ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, ζοῦσαν μὲ ἄσκηση στὴν κορυφὴ τοῦ Ἄθωνα καὶ στὰ γύρω χαμηλότερα μέρη. Ὁ λόγος ποὺ δὲν ἔμεναν μόνιμα κάπου, ἦταν γιατί ἤθελαν νὰ παραμένουν ἄγνωστοι στοὺς πολλούς. Τὸν χειμώνα ἐπέστρεφαν στὸ καλύβι τους καὶ ἡσύχαζαν ἐκεῖ ὣς τὸ Πάσχα. Ὁ Γέροντας Ἰωσὴφ δὲν ὑποχωροῦσε στὴν ἀγωνιστικότητα καὶ ἰδίως στὴν προσπάθεια τῆς εὐχῆς. Ἦταν ἀδιάλλακτα αὐστηρὸς στὸν ἑαυτὸ του ἔχοντας ὡς βάση τοὺς κανόνες τῆς φιλοπονίας. Νήστευε πολὺ καὶ ἀγρυπνοῦσε περισσότερο γιὰ νὰ δαμάσει τὸ σῶμα καὶ νὰ μαράνει τὰ πάθη. Ἔτρωγε κάθε μέρα μόνο 75 γρ. παξιμάδι τρεῖς ὧρες πρὶν τὴ δύση τοῦ ἡλίου. Ἐργόχειρο δὲν ἔκανε, ἂν καὶ γνώριζε ἄριστη ξυλογλυπτική. Στὸν πνευματικὸ πόλεμο εἶχε πολλὲς ἀντιλήψεις τῆς Χάριτος καὶ σὲ ὅραμά του ἄκουσε τὴν Παναγία νὰ τοῦ λέει ὅτι πρέπει νὰ ἔχει τὴν ἐλπίδα τοῦ σ’ Αὐτήν. Ἔλεγε στοὺς ὑποτακτικούς του ὅτι τὸ «ἂς ἔχει τὴν ἐλπίδα του σὲ μένα», ἦταν ἀπὸ τότε ἡ μόνιμη παρηγοριά του. Στὸ καλύβι τους, στὸν Ἅγιο Βασίλειο, ἔκτισαν ἕνα μικρὸ ἐκκλησάκι στὸ Γενέσιο τοῦ Τιμίου Προδρόμου ὅταν ἀποφάσισαν νὰ μὴν περιφέρονται. Ἐκεῖ δέχτηκαν γιὰ συνοδία τρεῖς ἀδελφούς, μεταξύ των ὁποίων καὶ τὸν π. Ἀθανάσιο, τὸν κατὰ σάρκα ἀδελφό του. Ἔγινε γνωστὸς πλέον ὁ Γέροντας καὶ πολλοὶ πατέρες πήγαιναν νὰ τὸν συμβουλευτοῦν. Ἡ μείωση τῆς ἀμεριμνίας καὶ ἡσυχίας τὸν ἀνάγκασε τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1938 νὰ μετακομίσει μὲ τὸν π. Ἀρσένιο στὶς ἀπόκρημνες σπηλιὲς τῆς Μικρᾶς Ἁγίας Ἄννας. Σ’ ἕνα ἀπὸ τὰ σπήλαια αὐτὰ ὑπῆρχε καὶ ἐκκλησία τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Διαμόρφωσαν ἐκεῖ τὸν χῶρο, ἔκτισαν καὶ μερικὰ κελλιὰ καὶ παρέμειναν στὸ

April 2020.indd 25

05/04/2020 13:13:37

26 | ἡ Φανερωμένη σπήλαιο αὐτὸ ἕως καὶ τὸ 1947. Στὴ συνοδία προστέθηκαν νέα μέλη. Ὁ παπα-Ἰωσὴφ (Βατοπαιδινός), ὁ παπα-Χαράλαμπος, μετέπειτα ἡγούμενος τῆς Μονῆς Διονυσίου, καὶ ὁ παπα-Ἐφραίμ, μετέπειτα ἡγούμενος τῆς Μονῆς Φιλοθέου καὶ ἀκολούθως τῆς Μονῆς Ἁγίου Ἀντωνίου στὴν Ἀριζόνα. Οὔτε ἡ αὐστηρότητα τοῦ προγράμματος, οὔτε οἱ στερήσεις τῶν ἀπαραίτητων ἀναγκῶν, οὔτε τὸ ἀπότομο καὶ ἀπαρηγόρητο τοῦ τόπου, οὔτε οἱ ἀναγκαῖες ἀχθοφορίες γιὰ τὴν συντήρηση ἕξι ἕως ἑπτὰ ἀτόμων λύγιζαν τὴν πρόθεση, γιατὶ ἡ θεία Χάρις καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ἦταν μὲ τὴ συνοδία. Μία μέρα τοῦ Ἰουνίου τοῦ 1953 ἀποφάσισε νὰ μετακινηθεῖ ἡ συνοδία πλησιέστερα πρὸς τὴ θάλασσα, γιὰ λόγους οἰκονομίας. Ὁ Γέροντας θυσίασε τὴν προσωπική του ἡσυχία καὶ γαλήνη γιὰ νὰ «οἰκονομήσει» τὴν ἀδυναμία τῶν ὑποτακτικῶν του. Προτιμήθηκε ἡ Νέα Σκήτη μετὰ ἀπὸ παρακίνηση τοῦ π. Θεοφύλακτου, ποὺ ἤθελε νὰ μείνει μὲ τὴ συνοδία. Στὴν ἀρχὴ ἔμειναν στὴν καλύβη τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων. Τὴν προσοχὴ τοῦ Γέροντος τράβηξαν τὰ ἐκτὸς τῆς Σκήτης ἐρημικὰ καλύβια, ποὺ τότε ἦταν ἀκατοίκητα. Μετὰ ἀπὸ συνεννόηση μὲ τὴν κυρίαρχη Μονὴ τοῦ Ἁγίου Παύλου πῆρε ὅλες τὶς μεμονωμένες καλύβες γύρω ἀπὸ τὸν πύργο τῆς Σκήτης. Στὸ κάθε καλύβι ἔμενε ἕνας ἢ δύο καὶ μόνο σὲ ὁρισμένες ὧρες τῆς ἡμέρας ἢ στὴ Λειτουργία μαζεύονταν ὅλοι μαζὶ στὴν καλύβη τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Ἡ ἐπιμονὴ τοῦ Γέροντος νὰ μὴν ὑποχωρεῖ στὶς προσωπικές του τυπικὲς διατάξεις καὶ οἱ κόποι τῶν μετακινήσεων τὸν κατέβαλαν τελείως. Δύο σοβαρὲς ἀσθένειες, ἡ μία μετὰ τὴν ἄλλη, ἔφεραν τὸ τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς Ἡ ἐκκλησία τοῦ Τιμίου Προδρόμου στὶς ἀπόκρημνες σπηλιὲς τῆς Μικρᾶς Ἁγίας Ἄννας.

April 2020.indd 26

05/04/2020 13:13:37

Ἀπρίλιος 2020 | 27 του. Οἱ τελευταῖες ἡμέρες του ἦταν πολὺ ὀδυνηρές, γιατί ἡ προχωρημένη καρδιακὴ ἀνεπάρκεια ἐμπόδιζε τὴν ἀναπνοή του. Τὶς τελευταῖες σαράντα ἡμέρες δὲν ἔτρωγε τίποτε· μόνο κοινωνοῦσε κάθε μέρα. Κατὰ τὴν 14η Αὐγούστου τοῦ 1959 ἑτοιμαζόταν πολὺ καὶ ἀναλογιζόμενος τὴν ἑπόμενη μέρα, ποὺ ἦταν ἡ ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως, ἀνυπομονοῦσε· κάτι περίμενε. Τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τῆς Κυρίας Θεοτόκου μετέλαβε γιὰ τελευταία φορὰ λέγοντας «εἰς ἐφόδιον ζωῆς αἰωνίου». Ἡ Παναγία ἐκπλήρωσε τὴν ὑπόσχεσή Της μὲ τὴν τελευταία Ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Ἰωσὴφ τοῦ δωρεά Της, νὰ παραλάβει τὴν ψυχὴ του τὴν Ἡσυχαστοῦ στὴν Νέα Σκήτη ἡμέρα τῆς Κοιμήσεώς Της. Ἀφοῦ ἔδωσε σὲ ὅλους τὴν εὐχή του, σήκωσε τὰ μάτια τοῦ ψηλὰ καὶ ἔβλεπε ἐπίμονα ἐπὶ δύο λεπτὰ περίπου. Κατόπιν γύρισε καὶ γαλήνιος εἶπε: «Ὅλα ἐτελείωσαν, φεύγω, ἀναχωρῶ, εὐλογεῖτε!». Καὶ μὲ τὶς τελευταῖες λέξεις ἔγειρε τὸ κεφάλι του δεξιά, ἀνοιγόκλεισε δυὸ τρεῖς φορὲς ἤρεμα τὸ στόμα καὶ τὰ μάτια, καὶ αὐτὸ ἦταν. Παρέδωσε τὴν ψυχήν του σὲ Ἐκεῖνον, τὸν Ὁποῖον πόθησε καὶ ὑπηρέτησε ἐκ νεότητος. Ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ Γέροντος Ἰωσὴφ θυμίζει τοὺς παλαιοὺς ἀσκητὲς τῆς ἐρήμου. Ἦταν ἀνδρεῖος πολεμιστὴς ἐναντίον τῶν παθῶν καὶ βίαζε τὸν ἑαυτό του σὲ ἀφάνταστο βαθμό. Ἀπέκτησε πολλὴ καθαρότητα καὶ ἁγνότητα ψυχῆς καὶ σώματος καὶ εἶχε ὡς παράδειγμα πάντα τὴν Παναγία μας. Πέρασε ὅλα τὰ στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς καὶ γνώρισε ἐμπειρικὰ ὅλα τὰ θεῖα χαρίσματα αὐτῶν τῶν καταστάσεων. Ἦταν ἔμπειρος, διακριτικός, καὶ ἀπλανὴς πνευματικὸς ὁδηγὸς τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἡ ζωή του καὶ ἡ διδασκαλία του εἶναι μία ὀρθόδοξη ἐμπειρικὴ θεολογία. Ὑπολογίζεται ὅτι ἀπὸ τὴν «ρίζα» του προέρχεται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα μεγάλος ἀριθμὸς μοναχῶν. Ἡ Ἁγία καὶ Ἱερὰ Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, προχώρησε στὴν ἁγιοκατάταξη τοῦ Γερόντων Ἰωσὴφ τοῦ Ἡσυχαστῆ, Ἐφραιμ τοῦ Κατουνακιώτου καὶ Δανιὴλ τοῦ Κατουνακιώτου τὴν 9η Μαρτίου 2020. https://www.pemptousia.gr/2020/03/osios-iosif-o-isichastis/

April 2020.indd 27

05/04/2020 13:13:38

Γραφικές τέχνες

ΚΕΡΑΜΟΣ

Ἡ Ἀνάστασις Χριστοῦ (Εἰς ᾍδου Κάθοδος).

17ος αἰώνας. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.

April 2020.indd 28

05/04/2020 13:13:52