η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ Τεῦχος 144 - Φεβουάριος 2020
February 2020.indd 1
28/01/2020 17:33:35
Η ΦΑΝΕΡΩΜΈΝΗ
Μηνιαία Ἔκδοση Ἱεροῦ Ναοῦ Παναγίας Φανερωμένης Τεῦχος 144ο - Φεβρουάριος 2020
YΠΕΎΘΥΝΟΣ EΚΔΟΣΗΣ
Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου EΠΙΜΈΛΕΙΑ EΚΔΟΣΗΣ
Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ EΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ
Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης Τ.Θ. 21637, 1511 Λευκωσία Τηλ. 22673296, 22660761 Τηλεομ.: 22672321 EΦΗΜΈΡΙΟΙ
Ἀρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ἰωάννου Τηλ. 99031993 Πρωτοπρεσβύτερος Ξάνθος Ὀνησιφόρου Τηλ. 99653521 Πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Κωστῆ Τηλ. 99522846 «Χείλη δὲ κατήγορα καὶ συκοφαντίας ἀποστρέφου· πολλάκις γὰρ παῖδας κατὰ πατέρων καὶ πατέρας ἐξέμηνε κατὰ παίδων, καὶ βίον ἔσχισεν συζυγίας, καὶ συγγενεῖς ἐπανέστησε κατ’ ἀλλήλων· καὶ τί λέγω; πόλεις ὅλας καὶ οἰκίας ἀνέτρεψε μία φωνὴ συκοφάντου» Ν’ ἀποστρέφεσαι τὰ φιλοκατήγορα καὶ συκοφαντικὰ χείλη· διότι αὐτὰ πολλὲς φορὲς ἐξερέθισαν καὶ παιδιὰ ἐναντίον πατέρων καὶ πατέρες ἐναντίον παιδιῶν, διέσπασαν ἀνδρόγυνα κι ἐξεσήκωσαν συγγενεῖς ἐναντίον ἀλλήλων· καὶ τί λέγω μόνο αὐτά; ἀκόμα καὶ ὁλόκληρες πόλεις καὶ οἰκισμοὺς ἀνέτρεψε μιὰ φωνὴ συκοφάντη. Φώτιος ὁ Μέγας, «Ἐπιστολὴ πρὸς Βούλγαρον Ἡγεμόνα». Εἰσαγωγή, κείμενο, μετάφραση καὶ σημειώσεις τοῦ Π. Κ. Χρήστου, περιοδικὸν ΕΠΟΠΤΕΙΑ, Φεβρουάριος 1992, Ἀθήνα.
February 2020.indd 2
28/01/2020 17:33:36
Φεβρουάριος 2020 | 3
† Μητροπολίτου Σουρόζ Ἀντωνίου (Bloom)
Εἰς τὴν Ὑπαπαντὴ τοῦ Χριστοῦ
Ν
ῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμα σου ἐν εἰρήνῃ ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ. (Λουκ. β´ 29 - 32).
Τὰ λόγια τοῦ Ἁγίου Συμεὼν σημειώνουν τὸ τέλος μιᾶς μακρᾶς περιόδου, χιλιάδων χρόνων κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ὁποίων οἱ ἄνθρωποι ζοῦσαν χωρὶς τὸν Θεό· εἶχαν περάσει χιλιάδες χρόνια ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Ἀδὰμ εἶχε χύσει τὸ πρῶτο του δάκρυ, ἀπὸ τότε ποὺ εἶχε θρηνήσει γιὰ πρώτη φορὰ πάνω στὴ γῆ ἐκείνη, στὴν ὁποία δὲν εὕρισκες πιὰ τὸν Θεὸ ἀνάμεσα στὰ πλάσματά Του. Ὁλόκληρη ἡ γῆ, ὅλο τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων ποθοῦσε τὴν ἡμέρα ἐκείνη ποὺ ἐπιτέλους θὰ συναντοῦσε γιὰ μιὰ ἀκόμη φορὰ τὸν Θεό του πρόσωπο μὲ πρόσωπο. Νὰ λοιπὸν ποὺ ἡ μέρα ἐκείνη εἶχε φτάσει: ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος μέσα σὲ μιὰ φάτνη στὴ Βηθλεέμ· ὁ Αἰώνιος μπῆκε μέσα στὸ χρόνο· ὁ Ἀπεριχώρητος καὶ Ἀτελεύτητος ὑπήχθη στοὺς περιορισμοὺς τῆς κτιστῆς μας κατάστασης. Αὐτὸς ποὺ εἶναι ἡ ἴδια ἡ ἁγιότητα μπῆκε στὸν κόσμο τῆς ἁμαρτίας τὴ μέρα τοῦ βαπτίσματός Του μὲ τὸ νὰ βυθιστεῖ στὰ φοβερὰ νερὰ τοῦ Ἰορδάνη, μέσα στὰ ὁποῖα οἱ ἄνθρωποι εἶχαν ἀποπλύνει τὰ ἁμαρτήματά τους· βυθίστηκε στὰ νερὰ τοῦ ποταμοῦ σὰν μέσα στὰ νεκρὰ νερὰ τῆς μυθολογίας καὶ τῶν παραμυθιῶν καὶ βγῆκε φορτισμένος μὲ τὴ νέκρα καὶ τὴ θνητότητα τῶν ἀνθρώπων, τοὺς ὁποίους εἶχε ἔλθει νὰ σώσει. Σήμερα θυμόμαστε τὴν Ὑπαπαντὴ τοῦ Κυρίου, τὴ συνάντησή Του μὲ τὸ πρῶτο πρόσωπο, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ Μητέρα Του, τὸ ὁποῖο μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Τὸν εἶχε διαισθανθεῖ ὡς Θεό. Ἡ τραγωδία τῆς ἀπο-
February 2020.indd 3
28/01/2020 17:33:36
4 | ἡ Φανερωμένη
Ἡ Ὑπαπαντή. Τοιχογραφία τοῦ 14ου αἰῶνος. Ναὸς Ἁγίου Νικολάου τῆς Στέγης, Κακοπετριά.
στέρησης τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποία βρίσκουμε στὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ τὸν εἰδωλολατρικὸ κόσμο, ἔχει τελειώσει· ὁ Κύριος εἶναι μαζὶ μὲ τὸ λαό Του· ἡ πληρότητα τῆς Θεότητας κατοικεῖ πάνω στὴ γῆ αὐτή. Μιὰ νέα ὅμως τραγωδία ἀρχίζει, ἡ πορεία τοῦ Θεανθρώπου πρὸς τὸ Σταυρό. Ὁ Χριστὸς γεννήθηκε στὴ χώρα τοῦ θανάτου καὶ μὲ σκοπό Του νὰ πεθάνει. Γεννήθηκε μὲ σκοπό Του νὰ πεθάνει γιὰ χάρη μας. Ἂν προσέξατε τὰ ἀναγνώσματα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὰ ὁποῖα διαβάζονται γιὰ τὴ γιορτὴ αὐτή, εἶναι πιθανὸ νὰ καταλάβατε τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους θεσπίστηκε. Στὸ δέκατο τρίτο κεφάλαιο τῆς Ἐξόδου διαβάζουμε ὅτι ὁ Θεὸς ζήτησε ἀπὸ τὸ Μωυσῆ τὴν καθιέρωση τοῦ κάθε πρωτότοκου ἀγοριοῦ, τὴν προσφορὰ τοῦ παιδιοῦ, σὰν μιὰ θυσία σὲ μνήμη τοῦ γεγονότος ὅτι ὁ Ἰσραὴλ
February 2020.indd 4
28/01/2020 17:33:38
Φεβρουάριος 2020 | 5 σώθηκε ἀπὸ τὴ δουλεία τῶν Αἰγυπτίων μέσῳ τοῦ θανάτου ὅλων τῶν πρωτοτόκων τῆς Αἰγύπτου. Ἡ παρουσίαση αὐτὴ τοῦ κάθε πρωτότοκου βρέφους στὸ Ναὸ δὲν σήμαινε μιὰ πλήρη ἀφιέρωση στὸν Θεό: τὰ παιδιὰ αὐτὰ ἐπέστρεφαν στὴ συνέχεια πίσω στὴν καθημερινὴ κοσμικὴ ζωή. Ἡ παρουσία σήμαινε τὴν ἄφεσή τους στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, σήμαινε ὅτι ὁ Θεὸς εἶχε πάνω τους δικαίωμα ζωῆς καὶ θανάτου καὶ τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀναγνωριζόταν ἀπὸ τὸ ὅτι οἱ γονεῖς πλήρωναν γιὰ τὸ παιδὶ σὰν λύτρα ἕνα ἀμνὸ ἢ ἕνα ζεῦγος περιστεριῶν. Ὁ πρωτότοκος ἦταν πραγματικὰ μιὰ αἱματηρὴ θυσία, ἡ ὁποία ἀναβαλλόταν ἀπὸ αἰώνα σὲ αἰώνα μέχρι τὴ μέρα ποὺ ὁδηγήθηκε στὸ ναὸ ὁ Μονογενὴς Γιὸς τοῦ Θεοῦ ποὺ εἶχε γίνει Γιὸς τῆς Παρθένου, ὁ «υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου». Καὶ γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία ἡ αἱματηρὴ αὐτὴ θυσία ἔγινε δεκτὴ ἀπὸ τὸν Θεό, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἀντικατάστατο τῆς θυσίας εἶχε προσφερθεῖ, αὐτὴ τὴ μοναδικὴ φορὰ ὁ Θεὸς Πατέρας δέχτηκε καὶ τὸν ἴδιο τὸ θάνατο τοῦ Βρέφους. Ἡ θυσία ἔπρεπε νὰ περιμένει τὸν καιρό της· πέρασαν κάπου τριάντα χρόνια ἀπὸ τὴν παρουσίαση τοῦ βρέφους μέχρι τὸ θάνατο τοῦ ὥριμου Ἰησοῦ· ἡ θυσία ὅμως εἶχε γίνει δεκτὴ καί, ὅταν ἦλθε ὁ καιρός, τὸ βρέφος ποὺ εἶχε προσφερθεῖ ἀπὸ τὴν Παρθένο Μαρία πέθανε στὸ Γολγοθὰ πάνω σ’ ἕνα σταυρό. Ἐνῷ ὁ Ἅγιος Συμεὼν διακήρυττε τὴ λύτρωση τοῦ κόσμου ἀπὸ τὴ μακραίωνη ἀποξένωσή του ἀπὸ τὸν Θεό, ἔδινε ταυτόχρονα καὶ στὴ Θεομήτορα τὴ φοβερὴ προειδοποίηση ὅτι μιὰ ρομφαία θὰ διαπερνοῦσε καὶ τὴ δική της τὴν καρδιά, ὅτι ἡ θυσία ποὺ ἀναστελλόταν γιὰ τὴ στιγμὴ ἐκείνη θὰ φανερωνόταν κάποια μέρα σὰν θεϊκὴ βουλὴ καὶ θὰ ἀποτελοῦσε ἕνα τραγικὸ μονοπάτι γιὰ τὸν Χριστὸ καὶ γιὰ ἐκείνη (Λουκ. β´ 34, 35). Ὁ Χριστὸς ἀκολούθησε πραγματικὰ τὸ τραγικὸ αὐτὸ μονοπάτι, τὸ μονοπάτι τῆς ἀνθρώπινης καὶ τῆς θείας ἐγκατάλειψης, τὴν ὁδὸ πρὸς τὸν Κῆπο τῆς Γεθσημανῆ καὶ τὸ θάνατο τοῦ Γολγοθᾶ. Ὁ θάνατός Του ἦταν μιὰ καταπάτηση τοῦ θανάτου ἐφ’ ὅσον ἀναστήθηκε ζωντανὸς ἀπὸ τὸ μνῆμα. Ἔπειτα ἀναλήφθηκε μὲ δόξα καὶ μᾶς ἔδωσε τὸ Ἅγιό Του Πνεῦμα καὶ ὅμως οὔτε καὶ τότε δὲν ἐξαλείφεται τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ καὶ ἡ τρα-
February 2020.indd 5
28/01/2020 17:33:38
6 | ἡ Φανερωμένη
γωδία τοῦ κόσμου δὲ φτάνει στὸ τέλος της. Ὁ ἐγερθεὶς Χριστὸς ἔχει στὰ χέρια καὶ στὰ πόδια Του τὰ σημάδια ἀπὸ τὰ καρφιά, στὴν πλευρὰ τὴν οὐλὴ ἀπὸ τὴ λόγχη καὶ στὸ μέτωπό Του τὰ σημάδια ἀπὸ τὴν κορώνα τὴν ὁποία Τοῦ εἶχαν φορέσει κοροϊδευτικά, τὸ στεφάνι ποὺ ἀντὶ νὰ εἶναι βασιλικὸ εἶχε γίνει ἀπὸ ἀγκάθια. Γινόμαστε κι ἐμεῖς μέτοχοι τῆς σταυρικῆς αὐτῆς ὁδοῦ: ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς παρουσιάστηκε στὴν ἐκκλησία ὕστερα ἀπὸ τὸ Βάπτισμά του· τότε διαβάστηκαν προσευχὲς γιὰ τὶς μητέρες μας καὶ γιὰ μᾶς καὶ ἡ ἐκκλησία ἐπικαλέστηκε τὸν Κύριο, τὸν Προστάτη τῶν νηπίων ποὺ εἶχε ὁ ἴδιος κρατηθεῖ στὶς ἀγκάλες τοῦ Ἁγ. Συμεών, ζητώντας ἔλεος καὶ συμπαράσταση. Αὐτὸ ἔγινε κατ’ εἰκόνα τῆς παρουσίασης τοῦ Χριστοῦ· πρὶν ἀπὸ αὐτὸ εἴχαμε βαπτιστεῖ καὶ τὸ Βάπτισμα, σύμφωνα μὲ τὸν Ἀπ. Παῦλο (Ρωμ. 6. 3 11) καὶ τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι μιὰ καταβύθιση στὸ θάνατο τοῦ Χριστοῦ, ὥστε νὰ τὸν κάνει δικό μας θάνατο, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ ἡ Ἀνάστασή Του γίνεται δική μας ἀνάσταση. Ἐμεῖς λοιπὸν ποὺ ἔχουμε πεθάνει μὲ τὸ θάνατο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐγερθεῖ μὲ τὴν Ἀνάστασή Του ὁδηγούμαστε στὸ ναὸ ὅπως εἶχε ὁδηγηθεῖ κι Ἐκεῖνος, αἰώνιοι καὶ ἐν τούτοις ὑποκείμενοι στὴν τραγωδία τοῦ χρόνου, ζωντανοὶ ἀλλὰ προορισμένοι γιὰ τὸ θάνατο. Ὁ Χριστὸς ἦταν ζωντανὸς στὴν αἰώνια θεότητά Του καὶ τὴν ἀθάνατη ἀνθρώπινη σάρκα Του, ὅμως δέχτηκε τὸ θάνατο τῆς σάρκας Του γιὰ νὰ κοινωνήσει σὲ ὅλα μὲ τὴ δική μας ἁμαρτωλὴ σάρκα. Μὲ παρόμοιο τρόπο ὕστερα ἀπὸ τὴ συνανάστασή μας μαζὶ Του ὁ Χριστὸς μᾶς ἀποστέλλει –ὅπως προηγουμένως ὁ Πατέρας εἶχε στείλει Ἐκεῖνον– στὴ σφαίρα τῆς ἁμαρτίας γιὰ νὰ σηκώσουμε στὰ σώματα, τὶς ψυχὲς καὶ ὁλόκληρη τὴν ὕπαρξή μας τὸ σταυρὸ τοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος ἔχει πέσει καὶ ἐξαγοραστεῖ ἀλλὰ ποὺ δὲν ἔχει ἀπολυτρωθεῖ ἀκόμα. Σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ Ἀπ. Παύλου, καλούμαστε νὰ ἀνταναπληρώσουμε στὰ σώματά μας τὰ ὑστερήματα τῶν θλίψεων τοῦ Χριστοῦ (Κολ. 1. 24) κι ἐπειδὴ εἴμαστε τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἐπειδὴ εἴμαστε ἕνα μαζὶ Του, ἡ τραγωδία, τὴν ὁποία ὁ ἐρχομός Του ἀπάλειψε ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ τὸν κόσμο τῆς ἀρχαιότητας καὶ ἡ ὁποία ἔγινε κατόπιν ἡ δική Του τραγωδία, συνεχίζεται μέσα σ’ ἐμᾶς σὲ ὅλους τοὺς αἰῶνες.
February 2020.indd 6
28/01/2020 17:33:38
Φεβρουάριος 2020 | 7 Ὁ Πατριάρχης Ἀλέξιος (1877 1970. Ἔγινε Πατριάρχης Μόσχας τὸ 1945) εἶχε πεῖ μιὰ φορὰ ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ τὸ ὁποῖο, ἐνῷ συνεχῶς οἱ ἄνθρωποι ἀπορρίπτουν, σταυρώνεται κατὰ τὴ διάρκεια τῶν αἰώνων γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Αὐτὸς εἶναι ὁ δρόμος τῆς Ἐκκλησίας, αὐτὸς εἶναι ὁ δικός μας ὁ δρόμος, αὐτὸ εἶναι τὸ μήνυμα τὸ ὁποῖο μᾶς φέρνει ἡ ἔνδοξη μὰ τρομακτικὴ αὐτὴ γιορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὸν δίκαιο Συμεών. Πλησιάζουμε στὶς ἑβδομάδες ἐκεῖνες οἱ ὁποῖες μᾶς προπαρασκευάζουν γιὰ τὴν Τεσσαρακοστή, τὴν πρεσβύτης Συμεὼν βαστάζων τὸν Χριστό. Ἁγία Ἑβδομάδα καὶ τὴν Ἀνάσταση· ὉΝαὸς Παναγίας τοῦ Ἄρακος, Λαγουδερά. εἴμαστε ἤδη κοινωνοὶ τοῦ Θανάτου καὶ τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ καὶ ὅμως ὀφείλουμε ξανὰ καὶ ξανὰ νὰ ἀκολουθήσουμε τὸ μονοπάτι αὐτὸ τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ τὸ κάνουμε τρόπο ζωῆς μας πάντοτε, ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ὅπου καὶ ἂν συμβεῖ νὰ βρεθοῦμε: εἴμαστε τὸ σταυρωμένο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ ὁποῖο προσφέρεται ἀπὸ τὸν Θεό, τὸ ὁποῖο πέρα κι ἀπ’ αὐτό, καθ’ ὁμοίωση τοῦ Χριστοῦ, προσφέρει τὸ ἴδιο τὸν ἑαυτό του γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἀντώνιος Bloom, Ἡμέρα Κυρίου, Αθήνα: Ἀκρίτας, 1987.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α´. αῖρε κεχαριτωμένη Θεοτόκε Παρθένε· ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, φωτίζων τοὺς ἐν σκότει. Εὐφραίνου καὶ σὺ Πρεσβύτα δίκαιε, δεξάμενος ἐν ἀγκάλαις τὸν ἐλευθερωτὴν τῶν ψυχῶν ἡμῶν, χαριζόμενον ἡμῖν καὶ τὴν Ἀνάστασιν.
Χ
February 2020.indd 7
28/01/2020 17:33:38
8 | ἡ Φανερωμένη
Ο ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤῆΣ ΘΕΟΤΌΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΤΡΟΦΟΎΣΗΣ ἐπιμέλεια Πρωτ. Θωμᾶς Κωστῆ Ὁ εἰκονογραφικὸς τύπος τῆς Θεοτόκου Γαλακτοτροφούσης, ἂν καὶ λιγότερο συνήθης ἀπὸ ἄλλους, ὑπάρχει ἀπὸ τὴν βυζαντινὴ ἐποχή. Ἦταν πολὺ προσφιλής στοὺς Κόπτες Χριστιανούς πιθανῶς λόγῳ τῆς ὁμοιότητάς του μὲ τὴν εἰκονογραφία τῆς αἰγυπτιακῆς θεότητας Ἴσιδος καὶ τοῦ θηλάζοντος Ὄσιρι. Ἡ χρήση του πιθανὸν νὰ σχετίζεται καὶ μὲ τὴν ὀρθόδοξη ὁμολογία περὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ἔναντι τῶν μονοφυσιτῶν. Ὑιοθετήθηκε ἀργότερα καὶ ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, ὅμως τὸν ἐγκατέλειψαν μετὰ τὴ Σύνοδο τοῦ Τριδέντου (1545) ποὺ ἀπαγόρευσε τὸ γυμνὸ στὴ θρησκευτικὴ τέχνη. Στὸν ὀρθόδοξο χῶρο χρησιμοποιεῖται περισσότερο κατὰ τὴν Μεταβυζαντινὴ περίοδο, συχνὰ μὲ στοιχεία λαϊκότητας. Εἶναι ἀξιοσημείωτο πὼς στὴν παλαιότερη σωζόμενη ἀπεικόνισή της σὲ τοιχογραφία στὴν κατακόμβη τῆς Πρίσκιλλας, στὴ Ρώμη (230-240 μ.Χ), ἡ Θεοτόκος ἀπεικονίζεται ὡς θηλάζουσα τὸν Χριστό. Στὸν εἰκονογραφικὸ αὐτὸ τύπο, ἡ Θεοτόκος ἀπεικονίζεται συνήθως ἔως τὴν μέση νὰ κρατᾶ μὲ τὸ ἕνα χέρι τὸ βρέφος-Χριστό καὶ νὰ Τοῦ προσφέρει τὸ στῆθος της μὲ τὸ ἄλλο. Συχνὰ φέρει ἐπί τῆς κεφαλῆς της καὶ βασιλικὸ στέμμα. Ὁ τύπος αὐτὸς ὑπενθυμίζει Ἡ Θεοτόκος θηλάζουσα. Κατακόμβη τῆς Πρίσκιλλας, Ρώμη.
February 2020.indd 8
28/01/2020 17:33:38
Φεβρουάριος 2020 | 9 Μήτηρ Θεοῦ ἡ Γαλακτοτροφούσα. Εἰκόνα τέμπλου, παρὰ τὴν βόρεια πύλη τοῦ ἱεροῦ βήματος. Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.
τὴν μητρικὴ λειτουργία τῆς Παναγίας, παραπέμποντας στὰ λόγια ἐκείνης τῆς γυναίκας, ποὺ ἀναφέρεται στὸ κατὰ Λουκὰν εὐαγγέλιο: «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις γυνὴ φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ· μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας. Αὐτὸς δὲ εἶπε· μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν». (Λουκ. ια´ 27-28) Ἡ σημαντικότερη ἀπὸ τὶς ὑπάρχουσες εἰκόνες τῆς Παναγίας Γαλακτοτροφούσας στὸν Ὀρθόδοξο κόσμο βρίσκεται στὴν Ἱερὰ Μονὴ Χιλανδαρίου Ἁγίου Ὄρους. Ἁγιογραφήθηκε στὴν Παλαιστίνη καὶ ἀνῆκε αρχικῶς στὴ Λαύρα τοῦ Ὁσίου Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου. Στὴν Κύπρο ὑπάρχει ἀριθμὸς ναῶν, ἐνοριακῶν ἢ παρεκκλησίων, ἀφιερωμένων στὴν Παναγία Γαλακτοτροφοῦσα, ὅπως π.χ. στὰ χωριὰ Παλαίκυθρο, Ἅλωνα καὶ Μαθιάτη στὴν ἐπαρχία Λευκωσίας, Γαλαταριὰ στὴν ἐπαρχία Πάφου, Δωρός, Ἁψιοῦ καὶ Φασούρι στὴν ἐπαρχία Λεμεσοῦ, κ.α. Ἐπίσης ἀπαντῶνται ναοὶ καὶ εἰκόνες μὲ παραλλαγές τοῦ προσωνυμίου, ὅπως Γαλαταρκώτισσα, Γαλατερούσα, καὶ Γαλατούσα.
February 2020.indd 9
28/01/2020 17:33:39
10 | ἡ Φανερωμένη
Παναγία Γαλακτοτροφοῦσα Παλαικύθρου
Ὁ ναός τῆς Γαλακτοτροφούσας βρίσκεται στὸ κέντρο τοῦ χωριοῦ. Πανηγύριζε στὶς 2 Φεβρουαρίου, ὅπως καὶ ἡ Χαρδακιώτισσα τῆς γειτονικῆς Κυθρέας. Ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας ἦταν ἰδιαίτερα θαυματουργὴ σὲ περιπτώσεις γυναικῶν ποὺ δὲν εἶχαν γάλα νὰ θηλάσουν. Ἀπὸ εὐγνωμοσύνη πρὸς τὴ Θεοτόκο ἄφηναν στὴν εἰκόνα της τὰ μεσοφόρια τους. Ἀπὸ τὰ παλαιότερα χρόνια, διασώζεται διήγηση γιὰ θαῦμα τῆς Παναγίας σὲ μιὰ γυναίκα –μουσουλμάνα κατὰ κάποια εκδοχή– ἡ ὁποία εἶχε ὑιοθετήσει ἕνα βρέφος καί, ὅπως ἦταν φυσικό, ἀφοῦ δὲν εἶχε προηγηθεῖ τοκετός, δὲν εἶχε γάλα νὰ τὸ θηλάσει. Παρακάλεσε, τότε, θερμὰ τὴν Παναγία νὰ ἀποκτήσει γάλα γιὰ νὰ θηλάσει τὸ παιδάκι, ὥστε νὰ μὴν πεθάνει ἀπὸ τὴν πείνα. Ἡ Παναγία εἰσάκουσε τὸ αἴτημά της, βραβεύοντας τὴν πίστη καὶ τὴν ἀνιδιοτελὴ ἀγάπη της γιὰ τὸ βρέφος. πηγές: Ὁ Μέγας Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Μὴν Ἰούλιος, Ἀθήνα 2001. Μιχαήλ Ασφενταγάκης & Ιωάννα Στουφή, “Θεοτόκος. VI. Εικονογραφία Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή”, Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια, τ.8, Αθήνα: Στρατηγικές Εκδόσεις, 2013. Κώστα Παπαγεωργίου, Ἡ Παναγία τῆς Κύπρου, Λευκωσία: CAN Publish, 2008. Δημητρίου Ἀθανασίου & Χαρούλας Τσουλιάη, Ἡ Ὑπερευλογημένη, τ.Α΄, Ἄρτα, 2007. Ἀνδρέα Παπαβαρνάβα & Παναγιώτη Χριστοδούλου, Παλαίκυθρο, Λευκωσία, 1984.
February 2020.indd 10
28/01/2020 17:33:40
Φεβρουάριος 2020 | 11
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
Τῇ Ϛ΄ τοῦ αὐτοῦ μηνός, μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Μεγάλου καὶ Ὁμολογητοῦ Ὁ Μέγας Φώτιος ὑπῆρξε μιὰ ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες καὶ λαμπρότερες μορφὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς παγκόσμιας ἱστορίας. Γεννήθηκε τὸ 820 ἀπὸ πλούσια οἰκογένεια, ἡ ὁποία ἀγωνίσθηκε γιά τὴν τιμὴ καὶ τὴν ἀποκατάσταση τῶν ἁγίων εἰκόνων. Ὁ Φώτιος ἔκανε λαμπρὲς σπουδὲς καὶ ἀρίστευσε στὰ γράμματα καὶ τὶς ἐπιστῆμες. Διακρίθηκε γιά τὴν εὐφυΐα του, τὴν πολυμέρεια καὶ πολυμάθειά του, τὴν εὐθεία καὶ ἀντικειμενικὴ κρίση καὶ τὸ ἦθος τοῦ χαρακτήρα. Στὴν ἀρχὴ ὑπηρέτησε καὶ διέπρεψε σὲ ἀνώτατα πολιτικὰ ἀξιώματα, ὅταν ὅμως ὁ Πατριάρχης Ἰγνάτιος ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ τὸν θρόνο του μὲ βίαιο τρόπο, ὁ Φώτιος ἀποτέλεσε τὴ μόνη ἐλπίδα ἐξόδου τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὴν κρίση. Μέσα σὲ ἕξι ἡμέρες χειροτονήθηκε «ἀθρόον» διάκονος, πρεσβύτερος καὶ ἐπίσκοπος καὶ ἔθεσε τὸ ἀξίωμά του καὶ τὴ ζωή του στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Ἀγωνίστηκε μὲ πάθος κατά τῶν ποικιλώνυμων ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἰδίως κατὰ τῶν καινοτομούντων παπικῶν, φθάνοντας ὣς καὶ τὴν καθαίρεση τοῦ πάπα Ρώμης Νικολάου. Ὅμως, ὁ αὐτοκράτορας Λέων τοῦ στέρησε τὸν πατριαρχικὸ θρόνο καὶ ὁ ἅγιος τελείωσε τὴν πολυτάραχη ζωή του τὸ 893, ἐξόριστος σὲ κάποιο μοναστήρι πού τὸ ὀνόμαζαν τῶν Ἀρμενίων. Ὑπῆρξε ἕνας ἐκ τῶν μεγαλυτέρων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, συγγράψας ἔργα δογματικά, ἀντιρρητικά, ἑρμηνευτικά, ἠθικά, ἀσκητικά, φιλολογικά, καθὼς καὶ ἐπιστολές καὶ ὕμνους. Γιά τὴν ὅλη τοῦ παρουσία στὴν Ἐκκλησία ἐκλήθη «Μέγας». Η Ἐκκλησία τιμᾶ τὴ μνήμη του στὶς 6
February 2020.indd 11
28/01/2020 17:33:40
12 | ἡ Φανερωμένη
Φεβρουαρίου. Ὁ Μέγας Φώτιος θεωρεῖται προστάτης τῆς Ἱερὰς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ ἑορτάζεται μὲ μεγαλοπρέπεια κάθε χρόνο. Ἀποτμήματα τοῦ ἱεροῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου βρίσκονται στὶς Μονὲς Διονυσίου καὶ Ξενοφῶντος Ἁγίου Ὄρους, τῆς Παναγίας τοῦ Κύκκου καὶ στὸν ναό τῆς Παναγίας Χρυσελεούσας Στροβόλου στὴ Λευκωσία.
Ἡ Θαυματουργὸς εἰκονα τοῦ Ἁγίου Φωτίου στὸν ναὸ τῆς Παναγίας Φανερωμένης τοῦ Δρος Χριστόδουλου Α. Χατζηχριστοδούλου
Στὸν ναό τῆς Παναγίας Φανερωμένης στὴν παλιὰ Λευκωσία φυλάσσεται ὡς ἀνεκτίμητος θησαυρὸς μιὰ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, μικρῶν διαστάσεων (50x35 ἐκ.), τὴν ὁποία οἱ πιστοὶ θεωροῦν θαυματουργή, ἀφοῦ οἱ προσευχές τους πρὸς τὸν ἅγιο ἐκπληρώνονται σὲ σύντομο διάστημα. Γιὰ τὴν ἱστορία τῆς εἰκόνας οἱ πληροφορίες εἶναι ἰσχνές. Η εἰκόνα ἱστορήθηκε τὸ 1924 ἀπὸ τὸν ζωγράφο διάκονο Πανάρετο Κουσουλίδη ἀπὸ τὸ χωριὸ Πολιτικό, σύμφωνα μὲ συνοδευτικὴ ἐπιγραφή στὴν κάτω ἀριστερὴ γωνιὰ τῆς εἰκόνας. Η εἰκόνα ἔγινε μὲ τὴν τεχνικὴ τῆς ἐλαιογραφίας καὶ εἶναι ναζαρηνῆς (ἢ νεοαναγεννησιακῆς) τεχνοτροπίας. Ἀρχικὰ βρισκόταν τοποθετημένη σὲ ἰδιωτικὸ προσκυνητάρι πλησίον τῆς οἰκίας Χριστοδουλόπαιδος, πολὺ κοντά στὸ μέγαρο Μελικιάν, στὸ κατεχόμενο τμῆμα τῆς Λευκωσίας. Στὸ προσκυνητάρι συνέρρεαν καθημερινὰ οἱ κάτοικοι τῆς Λευκωσίας Ὀρθόδοξοι καὶ Ἀρμένιοι γιὰ νὰ ἀνάψουν τὸ καντήλι καὶ νὰ παρακαλέσουν τὸν ἅγιο νὰ φωτίζει αὐτοὺς καὶ τὶς οἰκογένειές τους. Ὑπῆρχε δυστυχῶς τὸ κακὸ συνήθειο νὰ ἀποξέουν τὰ χρώματα τῆς εἰκόνας γιὰ θεραπευτικοὺς τάχα σκοπούς, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκληθοῦν ἀνεπανόρθωτες φθορὲς στὴ ζωγραφικὴ ἐπιφάνεια τῆς εἰκόνας. Ἀργότερα ἡ εἰκόνα μεταφέρθηκε γιὰ προστασία στὸν ναό τῆς Φανερωμένης καὶ ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ φρόντισε νὰ κατασκευαστεῖ ἀργυρὴ ἐπένδυση, ὥστε νὰ σταματήσει ἡ ἐπιπλέον καταστροφή τῆς εἰκόνας. Τὸ 2018 ἡ εἰκόνα συντηρήθηκε. Ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Φωτίου βρίσκεται σήμερα τοποθετημένη σὲ ξεχωριστὸ προσκυνητάρι στὸ βόρειο κλίτος τοῦ ναοῦ τῆς Φανερωμένης. [...]
February 2020.indd 12
28/01/2020 17:33:41
Φεβρουάριος 2020 | 13 Ἡ τιμή τοῦ ἁγίου Φωτίου στὴν Κύπρο ἀνάγεται ἤδη στὰ βυζαντινὰ χρόνια. Ο ἅγιος ἱστορεῖται σὲ τοιχογραφία στὸ καθολικό τῆς μονῆς τοῦ Χριστοῦ Ἀντιφωνητῆ στὴν Καλογραία, ἡ ὁποία χρονολογεῖται στὸν 12ο αἰώνα. Ὁρισμένοι ἀπὸ τοὺς παλαιοὺς ναοὺς ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ἁγίου Φωτίου δὲν εἶναι συχνὰ κατορθωτὸ νὰ διευκρινιστεῖ σὲ ποιὸν ἀπὸ τοὺς συνώνυμους ἁγίους ἀνήκουν. Σημαντικὸ προσκύνημα τοῦ Μ. Φωτίου ὑπάρχει στὴν Ἁγία Φύλα Λεμεσοῦ, ἐνῶ σύγχρονο παρεκκλήσι του ὑπάρχει Ἡ θαυματουργὸς εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Φωτίου. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης. στὸ ὑπόγειο τοῦ ναοῦ τῆς Τοῦ Θεοῦ Σοφίας στὸν Στρόβολο. Η μνήμη τοῦ ἁγίου Φωτίου ἑορτάζεται στὶς 6 Φεβρουαρίου, ὁπότε τελεῖται πανηγυρικὴ θεία λειτουργία στὸν ναό τῆς Φανερωμένης. Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α´. Τὸν συνάναρχον Λόγον. ῆς σοφίας ἐκφάντωρ λαμπρὸς γενόμενος, Ὀρθοδοξίας ἐδείχθης θεοπαγὴς προμαχών, τῶν Πατέρων καλλονὴ Φώτιε μέγιστε, σὺ γὰρ αἱρέσεων δεινῶν, στηλιτεύεις τὴν ὀφρύν, Ἑῴας τὸ θεῖον σέλας, τῆς Ἐκκλησίας λαμπρότης, ἣν διατήρει, Πάτερ, ἄσειστον.
Τ
February 2020.indd 13
28/01/2020 17:33:42
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2020 1. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Προεόρτια τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τρύφωνος μάρτυρος. 2. ΚΥΡΙΑΚΗ. Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ. 6. ΠΕΜΠΤΗ. Βουκόλου Σμύρνης, Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Μεγάλου. 7. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Παρθενίου ἐπισκόπου Λαμψάκου. Λουκᾶ ὁσίου τοῦ ἐν Στειρίῳ τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος. 8. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Θεοδώρου Μεγαλομάρτυρος τοῦ Στρατηλάτου, Μακαρίου ἐπισκόπου Πάφου. 9. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΣΤ´ ΛΟΥΚΑ. Τελώνου καὶ Φαρισαίου. Ἔναρξις Τριῳδίου. Ἡ ἀπόδοσις τῆς Ἑορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου. Νικηφόρου μάρτυρος, Ἄμμωνος καὶ Φιλαγρίου ἐπισκόπων Κύπρου, Ἄμμωνος καὶ Ἀλεξάνδρου μαρτύρων τῶν Κυπρίων. 10. ΔΕΥΤΕΡΑ. Χαραλάμπους ἱερομ., Ζήνωνος ὁσίου τοῦ Ταχυδρόμου. 15. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. Ὀνησίμου Ἀποστόλου, Ἀνθίμου τοῦ ἐν Χίῳ. 16. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΖ´ΛΟΥΚΑ. Ἀσώτου. Παμφίλου μάρτ., Φλαβιανοῦ ὁσ. 17. ΔΕΥΤΕΡΑ Θεοδώρου μεγαλομάρτυρος τοῦ Τήρωνος, Μαριάμνης ἰσαποστόλου, Μαρκιανοῦ καὶ Πουλχερίας τῶν εὐσεβῶν βασιλέων. Αὐξιβίου ἐπισκόπου Σόλων. 19. ΤΕΤΑΡΤΗ. Ἀρχίππου Ἀποστόλου, Φιλοθέης ὁσίας τῆς Ἀθηναίας. 22. ΣΑΒΒΑΤΟΝ. (Ψυχοσάββατον). Μνήμην ἐπιτελοῦμεν πάντων τῶν ἀπ’ αἰῶνος κεκοιμημένων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, πατέρων καὶ ἀδελφῶν ἡμῶν. Ἀρίστωνος ἐπ. Ἀρσινόης. Εὕρεσις τῶν λειψάνων τῶν μαρτύρων τῶν ἐν τοῖς Εὐγενίου, Ἀνθούσης μάρτυρος. 23. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ. Μνείαν ποιούμεθα τῆς δευτέρας καὶ ἀδεκάστου παρουσίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πολυκάρπου ἱερομ. ἐπισκόπου Σμύρνης. Κλήμεντος μάρτυρος. 24. ΔΕΥΤΕΡΑ. Α´ καὶ Β´ εὕρεσις τῆς τιμίας κάρας τοῦ Τιμίου, Ἐνδόξου Προφήτου Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. 29. ΣΑΒΒΑΤΟΝ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ. Μνήμην ἐπιτελοῦμεν πάντων τῶν ἐν ἀσκήσει λαμψάντων Ὁσίων καὶ Θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν. Κασσιανοῦ ὁσίου τοῦ Ῥωμαίου τοῦ Ὁμολογητοῦ.
February 2020.indd 14
28/01/2020 17:33:42
Αναγνώσματ α ΚυριακΩν
Ἀποστολικὸν Ἀνάγνωσμα
Εὐαγγελικὸν Ἀνάγνωσμα
2. ῆ ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΤΟῦ ΚΥΡΊΟΥ. Ἦχος πλ. δ´. Τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου· Τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου· «Χωρὶς πάσης ἀντιλογίας τὸ «Ἀνήγαγον οἱ γονεῖς τὸ παιδίον ἔλαττον...» (Ἑβρ. ζ´ 7 – 17). Ἰησοῦν...» (Λουκ. β´ 22 - 40). 9. ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΣΤ´ΛΟΥΚᾶ (Τελώνου καὶ Φαρισαίου). Ἦχος α´.Ἑωθινὸν Α´. Κυριακῆς ΛΓ´ Ἐπιστολῶν· Κυριακῆς ΙΣΤ´ Λουκᾶ· «Τέκνον Τιμόθεε, παρηκολούθηκάς «Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν…» μου...» (Β´Τιμ. γ´ 10 – 15). (Λουκ. ιη´ 9 - 14). 16. ΚΥΡΙΑΚῊ ΙΖ´ ΛΟΥΚᾶ (τοῦ Ἀσώτου). Ἦχος β´. Ἑωθινὸν Β´. Κυριακῆς ΛΔ´ Ἐπιστολῶν· Κυριακῆς ΙΖ´ Λουκᾶ· «Πάντα μοι ἔξεστιν...» «Ἄνθρωπός τις εἶχε δύο υἱούς...» (Α´Κορ. στ´ 12 – 20). (Λουκ. ιε´ 11 - 32). 23. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤῆΣ ΑΠΌΚΡΕΩ. Ἦχος γ´. Ἑωθινὸν Γ´. Κυριακῆς τῆς Ἀπόκρεω· Κυριακῆς τῆς Ἀπόκρεω· «Βρῶμα ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ «Ὅταν ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου...» Θεῷ...» (Α´Κορ. η´8-13 , θ´1-2). (Ματθ. κε´ 31 - 46).
Τ Κ Ο
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ
ὸν μήνα Φεβρουάριον ὁ ἑσπερινὸς ἀρχίζει στὶς 4:30 μ.μ. καὶ ὁ ὄρθρος ἀρχίζει στὶς 6:45 π.μ. Σημειώνεται ὅτι ἑσπερινὸς τελεῖται, ὁσάκις θὰ τελεσθῆ Θεία Λειτουργία τὴν ἑπομένη. ατὰ τὴν ἑβδομάδα τοῦ Ἀσώτου, 10-16/02, γίνεται κατάλυσις εἰς πάντα. Κατὰ τὴν ἑβδομάδα τῆς Τυρινῆς, 24/02-01/03, γίνεται κατάλυσις εἰς πάντα πλὴν κρέατος (λευκὴ νηστεία). ῞σοι ἐπιθυμοῦν νὰ προσέλθουν στὸ Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸν Ἀρχιμανδρίτην Βενέδικτον Ἰωάννου (99031993) καὶ τὸν Πρωτοπρεσβύτερον Ξάνθον Ὀνησιφόρου (99653521). ῞σοι ἐπιθυμοῦν νὰ βοηθήσουν στὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο τῆς ἐνορίας μας, γιὰ τὴν ἀνακούφιση ἀπόρων οἰκογενειῶν, μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τὸν π. Ξάνθο Ὀνησιφόρου ἢ μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ ναοῦ.
Ο
February 2020.indd 15
28/01/2020 17:33:42
Η
ΨΥΧΟΣΑΒΒΑΤΟΝ
῾ Ἐκκλησία ὅρισε τὰ δύο Ψυχοσάββατα γιὰ νὰ μνημονεύονται ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ, «οἱ ἀπ’ αἰῶνος κοιμηθέντες εὐσεβῶς, ἐπ’ ἐλπίδι ἀναστάσεως ζωῆς αἰωνίου». Τὸ πρῶτο Ψυχοσάββατο τελεῖται τὸ Σάββατον πρὸ τῆς Κυριακῆς τῆς Κρίσεως (Ἀπόκρεω), ἐνῷ τὸ δεύτερο Ψυχοσάββατο τελεῖται τὸ Σάββατο πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς. ὴν Παρασκευὴ, 21η Φεβρουαρίου, ἡ μνημόνευσις τῶν ὀνομάτων τῶν κεκοιμημένων θὰ γίνῃ στὸ τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ, καὶ τὴν ἑπομένην στὸ τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας. Ὅσοι επιθυμούν, μποροῦν νὰ γράψουν τὰ ὀνόματα τῶν κεκοιμημένων τους σὲ εἰδικὰ ἔντυπα ποὺ μποροῦν νὰ προμηθευτοῦν ἀπὸ τοὺς νεωκόρους, γιὰ νὰ μνημονευτοῦν, τόσο κατὰ τὸ Ψυχοσάββατον, ὅσο καὶ κατὰ ἄλλα Σάββατα τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Τ
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ (συνέχεια)
Τῇ ΙΘ΄ τοῦ αὐτοῦ μηνός, μνήμη τῆς Ὁσίας μητρὸς ἡμῶν Φιλοθέης τῆς Ἀθηναίας. Στὰ χρόνια τῆς τουρκοκρατίας καὶ συγκεκριμένα τὸ 1522, στὴν Ἀθήνα γεννήθηκε ἡ ἁγία Φιλοθέη, ἡ κατὰ κόσμον Ρεβούλα (Παρασκευούλα) Μπενιζέλου. Γόνος ἀρχοντικῆς βυζαντινῆς οἰκογένειας καὶ παιδὶ προσευχῆς, μιᾶς καὶ οἱ γονεῖς της τὴν ἀπέκτησαν μετὰ ἀπὸ πολλὲς παρακλήσεις πρὸς τὸν Κύριο. Μεγαλώνοντας προόδευσε στὴν ἀρετὴ καὶ διακρινόταν γιὰ τὸ ἦθος καὶ τὴν εὐφυΐα τῆς. Ὅταν ἔφτασε στὴν ἡλικία τῶν δεκατεσσάρων ἐτῶν παντρεύτηκε κατὰ τὴ θέληση τῶν γονιῶν της μὲ τὸν ἀρκετὰ μεγαλύτερό της Ἀνδρέα Χειλᾶ, ὁ ὁποῖος ἀποδεί-
February 2020.indd 16
28/01/2020 17:33:42
Φεβρουάριος 2020 | 17
Τὸ Ἀρχοντικὸ Μπενιζέλου, στὴν ὁδὸ Ἀδριανοῦ 96 στὴν Πλάκα, τυπικὸ δεῖγμα ἀστικῆς ἀρχιτεκτονικῆς τῆς προεπαναστατικῆς Ἀθήνας (15ος - 16ος αἰ.) καὶ προγονικὸ σπίτι τῆς Ἁγίας Φιλοθέης τῆς Ἀθηναίας, εἶναι τὸ πιὸ παλιὸ σπίτι τῆς πρωτεύουσας. (Φωτογραφία μετὰ τὴν πρόσφατη ἀποκατάστασή του. Ὁμοίως καὶ οἱ φωτογραφίες ἀπὸ το ἐσωτερικό του, σελ. 18-19)
χθηκε ἄνθρωπος σκληρός. Σύντομα ἔμεινε χήρα καὶ οἱ γονεῖς της θέλησαν νὰ ξαναπαντρευτεῖ, ὡστόσο ἡ ἴδια ἐπιθυμοῦσε νὰ καρεῖ μοναχή. Ἡ ἴδια ἀφιερώθηκε σὲ φιλανθρωπικὰ ἔργα καὶ δέκα χρόνια μετὰ τὸν θάνατο τῶν γονιῶν της πραγματοποίησε τὴν ἐπιθυμία της, λαμβάνοντας τὸ ὄνομα Φιλοθέη. Η ἀρχὴ ἔγινε τὸ 1571 μὲ τὴν ἀνακαίνιση τοῦ ναΐσκου τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὸν περίβολο τοῦ πατρικοῦ της ἀρχοντικοῦ, μετατρέποντάς τον σὲ κοινόβιο. Τὸ καθολικὸ τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα καὶ τὸ πηγάδι τῆς μονῆς της σώζονται μέχρι σήμερα στὸν περίβολο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Ἐκεῖ καὶ ἐμόνασε μαζὶ μὲ κόρες εὔπορων οἰκογενειῶν, ὡς ἡγουμένη τῆς ἀδελφότητας, ἀλλὰ καὶ μαζὶ μὲ ἐκχριστιανισμένες μουσουλμάνες καὶ κατατρεγμένους Κύπριους. Ἀκόμα καὶ οἱ γυναῖκες ποὺ ἦταν στὴν ὑπηρεσία τῆς οικογένειάς της ἀκολούθησαν τὸ παράδειγμά της, συναγωνιζόμενες στὴν ἄσκηση καὶ τὴν ἀρετή· ὁ ἀριθμός τους ἔφτασε τὶς ἑκατὸ πενήντα. Αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ ἀρχὴ γιὰ τὸ κοινωνικὸ καὶ φιλανθρωπικό της ἔργο, στὸ ὁποῖο ἀφιέρωσε ὁλόκληρη τὴν πατρικὴ περιουσία της. Ἔκτισε νο-
February 2020.indd 17
28/01/2020 17:33:44
18 | ἡ Φανερωμένη
σοκομεῖα καὶ πανδοχεῖα πρὸς ἀνάπαυση ὅσων εἶχαν ἀνάγκη, ἀκόμα σχολεῖα, βιοτεχνικὰ καὶ χειροτεχνικὰ ἐργαστήρια καὶ ὀρφανοτροφεῖα, ἕνα ὁλόκληρο συγκρότημα τὸ ὁποῖο ὀνομάστηκε «Παρθενώνας». Ἡ ἴδια προσέφερε ἁπλόχερα βοήθεια καὶ περιποιόταν τοὺς ἀσθενεῖς, ἐνῶ τοὺς παρηγοροῦσε μὲ λόγια τοῦ Εὐαγγελίου. Δίδασκε στοιχειώδη οἰκοκυρική, ἐνῶ στὸ συγκρότημα ἔβρισκαν καταφύγιο ἀδιακρίτως Ἕλληνες καὶ Τοῦρκοι. Προσέφερε μεγάλα ποσὰ γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν αἰχμαλώτων, ἐνῷ ἰδιαιτέρως φρόντισε γιὰ τὴ φυγάδευση τῶν γυναικῶν, ὥστε νὰ ἀποφύγουν τὴν αἰχμαλωσία τους στὰ χαρέμια. Ἵδρυσε ὅμοια συγκροτήματα στὸ Χαλάνδρι, τὰ Πατήσια, τὸ Ψυχικό, τὴν Καλογρέζα. Ἀπὸ τὴν καλοσύνη της ἄνοιξε πηγάδι ὡς προσφορὰ στοὺς ἀγρότες τῆς ἀττικῆς γῆς, γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται ὅτι ἀπὸ τὸ ψυχικὸ αὐτὸ τῆς Φιλοθέης πῆρε ἡ περιοχὴ τὸ ὄνομά της. Ἄλλη παράδοση θέλει νὰ ἔγραψε πάνω στὸ μαρμάρινο χεῖλος τοῦ πηγαδιοῦ τὴν λέξη «ψυχικόν», δηλωτικὸ τῆς ψυχικῆς ὠφέλειας. Ἀκόμα καὶ ἡ περιοχή τῆς Καλογρέζας ὀφείλει τὸ ὄνομά της ἀπὸ τὴ μονὴ ποὺ ἐκεῖ ἵδρυσε ἡ ἁγία, τὴ μονή τῆς Καλογραίας, ἀπὸ παραφθορά τῆς λέξης, καθὼς «καλογρέζα» σημαίνει «μοναχή» στὸ ἀρβανίτικο ἰδίωμα. Ἐπιδίωξη τῆς ἁγίας ἦταν ἡ τόνωση τοῦ ὀρθόδοξου ἰδεώδους καὶ ἡ δι-
February 2020.indd 18
28/01/2020 17:33:44
Φεβρουάριος 2020 | 19
ατήρηση τῆς ἑλληνικῆς συνείδησης. Τὸ ἔργο της, κατὰ βάση ἐθνικὸ καὶ θρησκευτικό, ἔγινε γνωστὸ σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα, μὲ ἱστορικὴ ἐπιβεβαίωση τὴν ἀλληλογραφία της μὲ τὴ Γερουσία τῆς Βενετίας (1583), ἀπὸ τὴν ὁποία ζητοῦσε οἰκονομικὴ βοήθεια. Οἱ κύριοι τῶν γυναικῶν ποὺ εἶχε φυγαδεύσει ἡ Φιλοθέη ὥρμησαν σύντομα στὸ κελί της καὶ τὴν ὁδήγησαν στὸν διοικητὴ τῆς πόλης, ὁ ὁποῖος τὴν φυλάκισε καὶ ζήτησε ἐπίμονα νὰ μάθει ποῦ ἦταν οἱ γυναῖκες κρυμμένες. Ἡ ἁγία Φιλοθέη ἀρνήθηκε νὰ προδώσει τὶς κατατρεγμένες γυναῖκες, χωρὶς νὰ δειλιάσει μπροστὰ στὴν ἀπειλὴ τοῦ θανάτου. Ὁ διοικητὴς τὴν πίεσε νὰ ἀλλαξοπιστήσει, ἀλλὰ βλέποντας σταθερὴ τὴν πίστη της, ὑπέγραψε τὴν καταδίκη της. Τότε χριστιανοὶ ἀξιωματοῦχοι ἔσπευσαν καὶ γλύτωσαν τὴν ἁγία, ἡ ὁποία μπόρεσε νὰ ἐπιστρέψει στὸ μοναστήρι καὶ στὸ ἔργο της. Μία νύχτα τοῦ Ὀκτώβρη, τὸ ἔτος 1588, κατὰ τὴ διάρκεια ὁλονυκτίας πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτη, πολιούχου τῆς Ἀθήνας στὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα, τῆς σημερινῆς ὁδοῦ Λευκωσίας στὰ Πατήσια, οἱ Τοῦρκοι ὥρμησαν καὶ ἀφοῦ τὴν βασάνισαν, τὴν ἐγκατέλειψαν ἡμιθανῆ. Ἡ κολώνα ὅπου δέθηκε καὶ μαστιγώθηκε ἡ ἁγία σώζεται ἀκόμα μπροστά στὸ τέμπλο τοῦ ναοῦ. Οἱ μοναχὲς ἦταν ἐκεῖνες ποὺ τὴ φρόντισαν στὴν κρύπτη τῆς μονῆς Καλογρέζας. Ἡ ἴδια εὐχαριστοῦσε τὸν Θεὸ πού
February 2020.indd 19
28/01/2020 17:33:45
20 | ἡ Φανερωμένη
Ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου στὰ Πατήσια, ὅπου βασανίστηκε ἡ Ἁγία Φιλοθέη, το 1588.
τὴν ἀξίωσε νὰ ταλαιπωρηθεῖ γιὰ τὴν ἀγάπη Του. Τὸ σημαντικὸ εἶναι πὼς ἀκόμα καὶ ἐκείνη τὴ στιγμὴ δὲν ξέχασε τὶς ἀδελφές της καὶ μὲ παρήγορα λόγια τὶς νουθετοῦσε. Ὕστερα ἀπὸ λίγους μῆνες, στὶς 19 Φεβρουαρίου τοῦ 1589, ὑπέκυψε στὰ βαριὰ τραύματά της. Ἐνταφιάστηκε στὸ δεξιὸ μέρος τοῦ ἱεροῦ βήματος τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα, ἐνῶ εἴκοσι ἡμέρες μετὰ τὴν κοίμησή της ἄρχισε νὰ εὐωδιάζει ὁ τάφος της. Αἰῶνες ἀργότερα τὸ σκήνωμά της ἀκέραιο μεταφέρθηκε στὸν Μητροπολιτικὸ ναὸ Ἀθηνῶν, ὅπου φυλάσσεται σὲ χρυσὴ λάρνακα. Στὸ μέρος ὅπου παρέδωσε τὸ πνεῦμα της, στὴν περιοχή τῆς Καλογρέζας, ὑψώνεται ὁ Ι. Ν. τῆς Ἁγίας Φιλοθέης, ἐνῶ τὸ ὄνομά της φέρει καὶ ὁλόκληρο τὸ γνωστὸ προάστιο τῶν Ἀθηνῶν. https://www.pemptousia.gr/2016/10/agia-filothei-i-athinea-protipo-askitikis-zois-ke-filanthropias/
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Α
’θηναίων ἡ πόλις ἡ περιώνυμος Φιλοθέην τιμᾷ τὴν ὁσιομάρτυρα καὶ ἀσπάζεται αὐτῆς τὸ θεῖον λείψανον, ὅτι ἐβίωσε σεμνῶς καὶ μετήλλαξε τὸ ζῆν ἀθλήσει καὶ μαρτυρίῳ, καὶ πρεσβεύει πρὸς τὸν Σωτῆρα, διδόναι πᾶσι τὸ θεῖον ἔλεος.
February 2020.indd 20
28/01/2020 17:33:46
Φεβρουάριος 2020 | 21
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ
«Ἰησοῦς Χριστός χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰώνας» – Γέροντα, συχνά μιλοῦν γιὰ «ἀνανέωση στὴν Ἐκκλησία»· λές καὶ ἡ Ἐκκλησία γηράσκει καὶ χρειάζεται ἀνανέωση! – Ναί, γέρασε!... Μά καὶ αὐτοὶ ἀκόμη ποὺ δὲν ἔχουν εὐλάβεια ἀλλὰ λίγο μυαλό δὲν ἀναπαύονται σ’ αὐτὰ τὰ νέα ποὺ φτιάχνουν τώρα καὶ ψάχνουν νὰ βροῦν ἐκεῖνα τὰ ἀρχαῖα. Δὲν τοὺς συγκινοῦν λ.χ. οἱ νέες εἰκόνες· καταλαβαίνουν τὴν ἀξία τῆς παλιᾶς εἰκόνας. αὐτοὶ ποὺ ἔχουν λίγο μυαλό δηλαδή· πόσο μᾶλλον αὐτοὶ ποὺ ἔχουν εὐλάβεια! Ἀπὸ ἐκεῖ νὰ καταλάβης πόσο λάθος εἶναι αὐτὰ ποὺ λένε γιὰ «ἀνανέωση» κ.λπ.! Σήμερα, ἂν κανεὶς προσπαθῆ νὰ κρατήση λίγο τὴν παράδοση, νὰ τηρῆ τὶς νηστεῖες, νὰ μή δουλεύη τὶς γιορτές, νὰ εἶναι εὐλαβής, λένε μερικοί: «Ποῦ βρίσκεται αὐτός; Πᾶνε αὐτὰ τὰ πράγματα! Αὐτὰ ἦταν γιὰ τότε!». Καὶ ἂν τοὺς πῆς τίποτε, θὰ σοῦ ποῦν: «Σὲ ποιὰ ἐποχή ζῆς; Αὐτὰ δὲν γίνονται τώρα!».Σιγά-σιγὰ τὰ παίρνουν γιὰ παραμύθια. Τί λέει ὅμως; «Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰώνας». Τουλάχιστον, ἂν δὲν μπορῆ κανεὶς νὰ τὰ τηρήση, ἂς πῆ: «Θεέ μου, ἥμαρτον!». Τότε ὁ Θεὸς θὰ τὸν ἐλεήση. Ἀλλὰ τώρα, ἐνῶ ἔχει τὴν ἀδυναμία του, πάει νὰ ἐπιβληθῆ στὸν ἄλλον, γιατί ἐλέγχεται. Πάρε ἕναν δαιμονισμένο καὶ βάλ’ τον σὲ μία πνευματικὴ ἀτμόσφαιρα. Θὰ δῆς, θὰ γυρίζη ἀπὸ ’δῶ-ἀπὸ ’κει· δὲν θὰ μπορῆ νὰ σταθῆ, γιατί θὰ ζορίζεται. Τὸ ἴδιο καὶ αὐτοί· ἐλέγχονται, ζορίζονται καὶ πᾶνε νὰ καταπατήσουν τὴν συνείδησή τους, γι’ αὐτὸ τὰ λένε αὐτά. Καὶ τὶς ἀξίες τὶς λένε κατεστημένο τώρα καὶ πᾶνε νὰ ἀντικαταστήσουν τὶς ἀξίες μὲ ἀταξίες. Μεγάλη διαστροφὴ ὑπάρχει στὸν
February 2020.indd 21
28/01/2020 17:33:46
22 | ἡ Φανερωμένη
κόσμο! Τὴν ὀμορφιά τὴν πνευματική τὴν θεωροῦν ἀσχήμια. Ἡ πνευματική ὀμορφιὰ δηλαδὴ γιὰ τοὺς κοσμικοὺς εἶναι κοσμικὴ ἀσχήμια. Νά, ἂν πάρης ἕναν καλόγερο τώρα καὶ τοῦ κόψης τὰ μαλλιά του, πόσο ἄσχημος γίνεται! Αὐτὴν ὅμως τὴν ἀσχήμια οἱ κοσμικοὶ τὴν θεωροῦν ὀμορφιά. Καὶ βλέπεις, τώρα μάχονται τὴν Ἐκκλησία, ἀγωνίζονται γιὰ τὴν καταστροφή της. Καλά, νὰ ποῦμε, δὲν πιστεύουν, διδάσκουν τὴν ἀθεΐα. Ἀλλά νὰ μὴν ἀναγνωρίζουν τὸ καλό ποὺ προσφέρει ἡ Ἐκκλησία καὶ νὰ τὰ βάζουν μὲ τὴν Ἐκκλησία; Αὐτὸ ἔχει πολλὴ κακότητα. Νὰ μὴν ἀναγνωρίζουν π.χ. ὅτι ἡ Ἐκκλησία προστατεύει τὰ παιδιά, τὰ βοηθάει νὰ μή γίνουν ἀλητάκια, νὰ γίνουν καλοὶ ἄνθρωποι; αὐτοὶ προωθοῦν τὰ παιδιά στὸ κακό· ἐπιτρέπουν τὴν καταστροφή τῶν παιδιῶν ἐλεύθερα. Ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία τί διδάσκει; «Νὰ εἶναι ὁ νέος φρόνιμος, νὰ σέβεται τοὺς ἄλλους, νὰ διατηρηθῆ ἁγνός, γιὰ νὰ παρουσιασθῆ στὴν κοινωνία σωστός ἄνθρωπος». Ἀλλὰ τὰ πράγματα θὰ ἔρθουν πάλι στὴν θέση τους. Στὴν Ρωσία μία γιαγιὰ προσευχόταν γονατιστὴ μέσα στὴν Ἐκκλησία δίπλα σὲ μία κολόνα. Πάει μία νεαρὴ γυναίκα, ποὺ ἦταν μεγάλη ἐπιστήμων, καὶ τῆς λέει: «Αὐτὰ εἶναι ξεπερασμένα πράγματα». Τῆς ἀπαντάει ἡ γιαγιά: «Σ’ αὐτήν τὴν κολόνα ποὺ προσεύχομαι καὶ κλαίω τώρα ἐγώ, θὰ ’ρθης μετὰ νὰ κλαῖς ἐσύ. Τὰ δικά σας θὰ ἔρχωνται καὶ θὰ περνοῦν, θὰ ἔρχωνται καὶ θὰ περνοῦν, ἐνῶ ὁ Χριστιανισμὸς δὲν ξεπερνιέται ποτέ».
Σεβασμὸς στὴν παράδοση Πολλοὶ ἅγιοι Μάρτυρες, ὅταν δὲν ἤξεραν τὸ δόγμα, ἔλεγαν: «Πιστεύω ὅ,τι θέσπισαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες». Ἂν κάποιος τὸ ἔλεγε αὐτό, μαρτυροῦσε. Δὲν ἤξερε δηλαδὴ νὰ φέρη ἀποδείξεις στοὺς διῶκτες γιὰ τὴν πίστη του καὶ νὰ τοὺς πείση, ἀλλὰ εἶχε ἐμπιστοσύνη στοὺς Ἁγίους Πατέρες. Σκεφτόταν; «Πῶς νὰ μὴν ἔχω ἐμπιστοσύνη στοὺς Ἁγίους Πατέρες; αὐτοὶ ἦταν καὶ πιὸ ἔμπειροι καὶ ἐνάρετοι καὶ ἅγιοι. Πῶς ἐγώ νὰ δεχθῶ μία ἀνοησία; Πῶς νὰ ἀνεχθῶ νὰ βρίζη ἕνας τους Ἅγιους Πατέρες;» Νὰ ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στὴν παράδοση. Σήμερα, δυστυχῶς, μπῆκε ἡ εὐρωπαϊκὴ εὐγένεια καὶ πᾶνε νὰ δείξουν τὸν καλό. Θέλουν νὰ δείξουν ἀνωτερότητα καὶ τελικά πᾶνε νὰ προσκυνήσουν τὸν διάβολο μὲ τὰ δύο κέρατα. «Μία θρησκεία, σοῦ λένε, νὰ ὑπάρχη» καὶ τὰ ἰσοπεδώνουν ὅλα. Ἦρθαν καὶ σ’ ἐμένα μερικοὶ καὶ μοῦ εἶπαν: «Ὅσοι πιστεύουμε στὸν Χριστό, νὰ κάνουμε
February 2020.indd 22
28/01/2020 17:33:46
Φεβρουάριος 2020 | 23 μία θρησκεία». «Τώρα εἶναι σάν νὰ μοῦ λέτε, τοὺς εἶπα, χρυσό καὶ μπακίρι, χρυσό τόσα καράτια καὶ τόσα ποὺ τὰ ξεχώρισαν, νὰ τὰ μαζέψουμε πάλι καὶ νὰ τὰ κάνουμε ἕνα. Εἶναι σωστό νὰ τὰ ἀνακατέψουμε πάλι; Ρωτῆστε ἕναν χρυσοχόο: «Κάνει νὰ ἀνακατέψουμε τὴν σαβούρα μὲ τὸν χρυσό;» Ἔγινε τόσος ἀγώνας, γιὰ νὰ λαμπικάρη τὸ δόγμα». Οἱ Ἅγιοι Πατέρες κάτι ἤξεραν καὶ ἀπαγόρευσαν τὶς σχέσεις μὲ αἱρετικό. Σήμερα λένε: «Ὄχι μόνο μὲ αἱρετικὸ ἀλλὰ καὶ μὲ Βουδδιστή καὶ μὲ πυρολάτρη καὶ μὲ δαιμονολάτρη νὰ συμπροσευχηθοῦμε. Πρέπει νὰ βρίσκωνται στὶς συμπροσευχές τους καὶ στὰ συνέδρια καὶ οἱ Ὀρθόδοξοι. Εἶναι μία παρουσία». Τί παρουσία; Τὰ λύνουν ὅλα μὲ τὴν λογικὴ καὶ δικαιολογοῦν τὰ ἀδικαιολόγητα. Τὸ εὐρωπαϊκό πνεῦμα νομίζει ὅτι καὶ τὰ πνευματικὰ θέματα μποροῦν νὰ μποῦν στὴν Κοινὴ Ἀγορά. Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους ποὺ ἔχουν ἐλαφρότητα καὶ θέλουν νὰ κάνουν προβολή, «Ἱεραποστολή», συγκαλοῦν συνέδρια μὲ ἑτεροδόξους, γιὰ νὰ γίνεται ντόρος καὶ νομίζουν ὅτι θὰ προβάλουν ἔτσι τὴν Ὀρθοδοξία, μὲ τὸ γίνουν δηλαδὴ ταραμοσαλάτα μὲ τοὺς κακοδόξους. Ἀρχίζουν μετὰ οἱ ὑπέρ-ζηλωτὲς καὶ πιάνουν τὸ ἄλλο ἄκρο· λένε καὶ βλασφημίες γιὰ τὰ Μυστήρια τῶν Νεοημερολογιτῶν κ.λπ. καὶ κατασκανδαλίζουν ψυχὲς ποὺ ἔχουν εὐλάβεια καὶ ὀρθόδοξη εὐαισθησία. Οἱ ἑτερόδοξοι ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔρχονται στὰ συνέδρια, κάνουν τὸν δάσκαλο, παίρνουν ὅ,τι καλὸ ὑλικό πνευματικὸ βρίσκουν στοὺς Ὀρθοδόξους, τὸ περνᾶνε ἀπὸ τὸ δικό τους ἐργαστήρι, βάζουν δικό τους χρῶμα καὶ φίρμα καὶ τὸ παρουσιάζουν σάν πρωτότυπο. Καὶ ὁ παράξενος σημερινός κόσμος ἀπὸ κάτι τέτοια παράξενα συγκινεῖται, καὶ καταστρέφεται μετὰ πνευματικά. Ὁ Κύριος ὅμως, ὅταν θὰ πρέπη, θὰ παρουσιάση τοὺς Μάρκους τοὺς Εὐγενικούς καὶ τοὺς Γρηγορίους Παλαμάδες, ποὺ θὰ συγκεντρώσουν ὅλα τὰ κατασκανδαλισμένα ἀδέλφια μας, γιὰ
February 2020.indd 23
28/01/2020 17:33:46
24 | ἡ Φανερωμένη
νὰ ὁμολογήσουν τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ νὰ στερεώσουν τὴν παράδοση καὶ νὰ δώσουν χαρὰ μεγάλη στὴν Μητέρα μᾶς Ἐκκλησία. Ἐὰν ζούσαμε πατερικά, θὰ εἴχαμε ὅλοι πνευματικὴ ὑγεία, τὴν ὁποία θὰ ζήλευαν καὶ ὅλοι οἱ ἑτερόδοξοι, καὶ θὰ ἄφηναν τὶς ἀρρωστημένες τοὺς πλάνες καὶ θὰ σώζονταν δίχως κήρυγμα. Τώρα δὲν συγκινοῦνται ἀπὸ τὴν ἁγία μας πατερικὴ παράδοση, γιατὶ θέλουν νὰ δοῦν καὶ τὴν πατερική μας συνέχεια, τὴν πραγματική μας συγγένεια μὲ τοὺς Ἁγίους μας. Αὐτὸ ποὺ ἐπιβάλλεται σὲ κάθε Ὀρθόδοξο εἶναι νὰ βάζη τὴν καλὴ ἀνησυχία καὶ στοὺς ἑτερόδοξους, νὰ καταλάβουν δηλαδή ὅτι βρίσκονται σὲ πλάνη, γιὰ νὰ μὴν ἀναπαύουν ψεύτικα τὸν λογισμό τους, καὶ στερηθοῦν καὶ σ’ αὐτὴν τὴν ζωὴ τὶς πλούσιες εὐλογίες τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ στὴν ἄλλη ζωή τὶς περισσότερες καὶ αἰώνιες εὐλογίες τοῦ Θεοῦ. Ἔρχονται ἐκεῖ στὸ Καλύβι μερικά παιδιὰ Καθολικὰ μὲ πολὺ καλὴ διάθεση, ἕτοιμα νὰ γνωρίσουν τὴν Ὀρθοδοξία. «Θέλουμε κάτι νὰ μᾶς πῆς, γιὰ νὰ βοηθηθοῦμε πνευματικά», μοῦ λένε. «Κοιτάξτε, τοὺς λέω· πάρτε τὴν Ἐκκλησιαστική Ἱστορία καὶ θὰ δῆτε ὅτι κάποτε ἤμασταν μαζὶ καὶ μετὰ ποῦ φθάσατε. Αὐτὸ πολύ θὰ σᾶς βοηθήση. Κάντε αὐτό, καὶ ἄλλη φορὰ θὰ συζητήσουμε πολλά». Παλιότερα σεβόταν κανεὶς κάτι, γιατὶ ἦταν τοῦ παπποῦ του, καὶ τὸ φύλαγε σάν κειμήλιο. Εἶχα γνωρίσει ἕναν πολὺ καλὸ δικηγόρο. Τὸ σπίτι του ἦταν ἁπλὸ καὶ ξεκούραζε ὄχι μόνον αὐτὸν ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐπισκέπτες. Μοῦ ἔλεγε κάποτε: «Πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια, Πάτερ, μὲ κορόιδευαν οἱ γνωστοί μου γιὰ τὰ παλιὰ ἔπιπλα ποὺ ἔχω. Τώρα ἔρχονται καὶ τὰ θαυμάζουν γιὰ ἀντίκες. Ἐνῷ ἐγὼ τὰ χρησιμοποιῶ καὶ τὰ χαίρομαι, γιατὶ μοῦ θυμίζουν τὸν πατέρα μου, τὴν μάνα μου, τοὺς παπποῦδες, καὶ συγκινοῦμαι, ἐκεῖνοι μαζεύουν διάφορα παλιὰ, κάνουν σαλόνια σὰν παλιατζίδικα, γιὰ νὰ ξεχνιοῦνται μὲ αὐτὰ καὶ νὰ ξεχνοῦν κάπως τὸ κοσμικό τους ἄγχος». Παλιὰ ἕνα τόσο δά φλουράκι τὸ κρατοῦσε κανεὶς σὰν μεγάλη περιουσία ἀπὸ τὴν μάνα του, ἀπὸ τὸν παππού του. Σήμερα, ἂν ἔχη κάποιος ἀπὸ τὸν παπποῦ τοῦ μία λίρα Γεωργίου λ.χ., καὶ ἔχη ἑκατό δραχμές διαφορὰ μὲ τὴν λίρα Βικτωρίας, θὰ τὴν δώση νὰ τὴν ἀλλάξη. Δὲν ἐκτιμᾶ, δὲν ὑπολογίζει οὔτε μάνα οὔτε πατέρα. Μπαίνει αὐτὸ τὸ εὐρωπαϊκὸ πνεῦμα καὶ σιγά-σιγὰ μᾶς παίρνει ὅλους σβάρνα. Θυμᾶμαι, ὅταν πρωτοπῆγα στὸ Ἅγιον Ὅρος, σὲ μία συνοδία Γέροντας ἦταν ἕνα γεροντάκι ποὺ εἶχε πολλὴ εὐλάβεια. Κρατοῦσε «πάππον πρὸς
February 2020.indd 24
28/01/2020 17:33:46
Φεβρουάριος 2020 | 25
Τὸ ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἁρεοπαγίτου, Κολωνάκι, Αθήνα.
πάππον» ἀπὸ εὐλάβεια ὄχι μόνον τὰ καλυμμαύχια ἀπὸ τοὺς «παπποῦδες» του, τοὺς προκατόχους του, ἀλλὰ καὶ τὰ καλούπια μὲ τὰ ὁποῖα φτιάχνουν τὰ καλυμμαύχια. Εἶχε καὶ βιβλία παλιὰ καὶ διάφορα χειρόγραφα καὶ τὰ φύλαγε τυλιγμένα ὄμορφα στὴν βιβλιοθήκη, ποὺ τὴν εἶχε κλεισμένη καλά, γιὰ νὰ μὴ σκονίζωνται. Ἐκεῖνα τὰ βιβλία δὲν τὰ χρησιμοποιοῦσε· τὰ κρατοῦσε κλεισμένα. «Ἐγὼ δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ διαβάσω τέτοια βιβλία, ἔλεγε. Θὰ διαβάσω αὐτὰ τὰ ἁπλά, τὸ Γεροντικό, τὴν Κλίμακα». Ἦρθε μετὰ ἕνας νέος μοναχός –τελικὰ δὲν ἔμεινε στὸ Ὅρος– καὶ τοῦ λέει: «Τί μαζεύεις ἐδῶ σαβούρα;» Πῆρε τὰ καλούπια νὰ τὰ πετάξη, νὰ τὰ κάψη. Ἔκλαιγε τὸ καημένο τὸ γεροντάκι: «Αὐτὸ εἶναι ἀπὸ τὸν παπποῦ μου, ἔλεγε τί σὲ πειράζει; Ἔχουμε τόσα δωμάτια· ἀσ’ τὰ σὲ μία ἀκρούλα». Ἀπὸ τὴν εὐλάβεια ποὺ εἶχε, κρατοῦσε ὄχι μόνον τὰ βιβλία, τὰ κειμήλια, τὰ καλυμμαύχια, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ ἐκεῖνα τὰ καλούπια! Ὅταν ὑπάρχη σεβασμὸς στὰ μικρά, ὑπάρχει πολὺς σεβασμὸς καὶ στὰ μεγάλα. Ὅταν δὲν ὑπάρχη σεβασμὸς στὰ μικρά, οὔτε καὶ στὰ μεγάλα ὑπάρχη. Ἔτσι διατηροῦσαν τὴν παράδοση οἱ Πατέρες. Ἁγίου Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α´ – Μὲ Πόνο καὶ Ἀγάπη γιὰ τὸν Σύγχρονο Ἄνθρωπο, Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Βασιλικὰ Θεσσαλονίκης, 1998.
February 2020.indd 25
28/01/2020 17:33:46
26 | ἡ Φανερωμένη
ΠΑΙΔΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΎΠΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΉΣ Προσευχὴ εἶναι ὁ τρόπος ἐπικοινωνίας, συνομιλίας, σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Δημιουργὸ καὶ Πατέρα του. Εἶναι μιὰ «ἀσύρματη ἐπικοινωνία», θὰ λέγαμε σήμερα, μιὰ διαρκῶς «ἀνοιχτὴ γραμμή, χωρὶς χρέωση», πού μᾶς καλεῖ νὰ ἀνταποκριθοῦμε σὲ μιὰ κοινωνία ἀπέραντης ἀγάπης καὶ ἀλήθειας, δύναμης, καθοδήγησης, γνώσης καὶ σοφίας, Θείας Χάρης καὶ πλούτου χαρισμάτων. Ἐμεῖς προσφέρουμε τὴν ἀπόλυτη πίστη καὶ ἐμπιστοσύνη μας στὸν Θεό μὲ φόβο, σεβασμό, ταπείνωση καὶ ἐπίγνωση τῆς μηδαμινότητάς μας μπροστὰ στὴν ἁγιότητα καὶ τὸ μεγαλεῖο Του κι Ἐκεῖνος γίνεται τὰ πάντα γιὰ χάρη μας: “Ἐγὼ καὶ πατέρας καὶ μητέρα καὶ ἀδελφὸς καὶ σύζυγος καὶ φίλος καὶ σπίτι καὶ ροῦχο καὶ τροφὴ καὶ ὅ,τι θέλεις, ὅ,τι ἔχεις ανάγκη… μόνο νὰ θέλεις νὰ εἶσαι μαζὶ μου”, ὅπως βάζει στὸ στόμα τοῦ Χριστοῦ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. “Ἐγὼ γιὰ σένα ἔγινα φτωχὸς καὶ στὸ σταυρὸ ἀνέβηκα καὶ στὸν τάφο κατέβηκα καὶ στὸν οὐρανὸ ἐπάνω παρακαλῶ τὸν Πατέρα διαρκῶς γιὰ σένα”. Ἔτσι ἡ προσευχὴ γίνεται «ἡ ἀναπνοὴ τῆς ψυχῆς», ὅπως τὴν ὀνόμασαν. Κάποιοι μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ κατορθώνουν τὸ «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθαι», δηλαδὴ προσεύχονται συνεχῶς ἔχοντας μέρα νύχτα στὴν καρδιά τους τὴν «Εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ», ὅπως λέγεται ἡ μικρὴ καὶ περιεκτικὴ προσευχὴ: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με» ἢ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησον ἡμᾶς». Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν παραπάνω σύντομη «Εὐχούλα», τὴν ὁποία μποροῦμε ὅλοι νὰ λέμε μέσα μας παντοῦ καὶ πάντοτε, ὑπάρχουν δύο τύποι προσευχῆς, ποὺ ἡ μιὰ προϋποθέτει τὴν ἄλλη: α) Ἡ ἰδιωτικὴ προσευχή, τὴν ὁποία τονίζει ὁ Κύριος στὴν «Ἐπὶ τοῦ Ὄρους Ὁμιλία» Του, γιὰ νὰ ἀποτρέψει τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν ὑποκριτικὴ προσευχὴ μπροστά στοὺς ἄλλους. Νὰ προσεύχεται κανείς, λέει, σ’ ἕνα ἥσυχο δωμάτιο, μόνος μὲ μόνο τὸν Θεό, χωρὶς πολυλογίες καὶ φλυαρίες, γιατὶ ὁ Θεός, σὰν καλὸς Πατέρας ποὺ εἶναι, γνωρίζει ὅλες τὶς ἀνάγκες μας. Τὸ μόνο ποὺ θέλει εἶναι νὰ Τὸν ἀναγνωρίζουμε γιὰ Πατέρα, νὰ στρεφόμαστε σ’ Αὐτὸν μὲ ἀγάπη καὶ ἐμπιστοσύνη καὶ μόνο ἀπὸ Αὐτὸν νὰ ζητοῦμε ὅ,τι χρειαζόμαστε. Κι Ἐκεῖνος ἀναλαμβάνει καὶ τὰ κανονίζει ὅλα κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο. β) Ἡ δημόσια λατρεία, ποὺ γίνεται στοὺς ναούς, μὲ κέντρο τὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Η Ἐκκλησία ἔχει ὁρισμένες ὧρες προσευχῆς μὲ τακτὲς ἀκολουθίες γιὰ κάθε μέρα. Ἐμεῖς μποροῦμε νὰ μάθουμε νὰ λέμε κάποιες ἀπὸ τὶς προσευχές τῆς Ἐκκλησίας τὸ πρωὶ καὶ τὸ βράδυ. Εἶναι καλὸ νὰ λέμε πρῶτα στὸν Θεὸ καὶ λίγα λόγια δικά μας, ἀπὸ τὴν καρδιά μας, ὅπως ἐπίσης στὸ
February 2020.indd 26
28/01/2020 17:33:46
Φεβρουάριος 2020 | 27 τέλος μποροῦμε νὰ λέμε καὶ λίγη ὥρα τὴν Εὐχὴ ποὺ ἀναφέρθηκε παραπάνω. Ο Θεὸς ἀκούει τὶς προσευχές μας καὶ ἀπαντᾶ στὸν κατάλληλο χρόνο καὶ ἀνάλογα μέ τὴν πίστη μας. Ἐμεῖς πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπομονὴ καὶ ἐπιμονὴ στὴν προσευχὴ καὶ πάντοτε, μὲ ἐμπιστοσύνη στὴν Ἀγάπη Του, νὰ λέμε τελικὰ: «Ἂς γίνει τὸ θέλημά Σου, Κύριε – Γενηθήτω τὸ θέλημά Σου». Μὲ τὶς προσευχές μας συνήθως δοξάζουμε καὶ εὐχαριστοῦμε τὸν Θεό, ἐνῶ συγχρόνως Τὸν παρακαλοῦμε γιὰ τὶς διάφορες ἀνάγκες μας. Οἱ προσευχές μας λοιπὸν περιέχουν: Δοξολογία: Μ’ αὐτὴν δοξάζουμε τὸν Θεό, ἐκφράζουμε δηλαδὴ τὸν θαυμασμὸ μας μπροστά στὸ ἄπειρο μεγαλεῖο Του, ποὺ ἀντανακλᾶται στὰ δημιουργήματά Του καὶ τὴ διαρκὴ πρόνοια καὶ φροντίδα Του γι΄ αὐτά. Εὐχαριστία: Εὐχαριστοῦμε τὸν Θεὸ ποὺ μᾶς φανέρωσε τὴν Ἀλήθειά Του, ποὺ μᾶς σώζει, μᾶς θεώνει μὲ τὴ θυσία τοῦ Μονογενῆ Του Υἱοῦ. Τὸν εὐχαριστοῦμε ἀκόμη γιὰ τὰ τόσα ἀγαθὰ ποὺ μᾶς ἔδωσε καὶ μᾶς δίνει συνεχῶς. Δέηση: Λέγεται καὶ αἴτηση ἢ ἱκεσία. Εἶναι ἡ προσευχὴ στὴν ὁποία παρακαλοῦμε τὸν Θεὸ γιὰ τὶς πνευματικὲς καὶ ὑλικές μας ἀνάγκες. Τοῦ ζητᾶμε αὐτὰ ποὺ εἶναι ἀναγκαῖα γιὰ τὴν συντήρησή μας, τὴν ψυχική μας ἰσορροπία, τὴν προκοπή μας στὸν ἀγώνα νὰ γίνουμε ἀληθινοὶ ἄνθρωποι, ὅπως μᾶς θέλει Ἐκεῖνος. Ἐξομολόγηση ἢ μετάνοια: Ἐκφράζουμε στὸν Θεό τὴν μετάνοιά μας, δηλαδή τὴν ἐπιστροφή μας σ΄ Αὐτὸν καὶ τὸ θέλημά Του, καὶ ταπεινωνόμαστε μπροστά Του αἰσθανόμενοι ὅτι δὲν εἴμαστε ἄξιοι τῆς Ἀγάπης Του, ἀφοῦ, ἐνῶ Ἐκεῖνος εἶναι δίπλα μας, ἐμεῖς ὅλο Τὸν ξεχνοῦμε καὶ κάνουμε «ἄλλα» πράγματα, χωρὶς νὰ λογαριάζουμε τὴν παρουσία Του. Η προσευχὴ ποὺ γίνεται μὲ ταπείνωση κι εὐγνωμοσύνη εἰσακούεται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἑλκύει πλούσια τὴ Χάρη Του. Ἡ εἰκόνα εἶναι τοῦ Κωνσταντίνου Δημητρέλου καὶ περιέχεται στὸ βιβλίο Ἥταν κάποτε παιδιά… Ὁ γέρων Ἰάκωβος Τσαλίκης, τῶν Ἐκδόσεων «Ἄθως – Παιδικά» https://www.pemptousia.gr/2019/06/tipi-ke-periechomeno-tis-prosefchis-i/ https://www.pemptousia.gr/2019/07/tipi-ke-periechomeno-tis-prosefchis-ii/
February 2020.indd 27
28/01/2020 17:33:46
Γραφικές τέχνες
ΚΕΡΑΜΟΣ
Ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος. 1844. Εἰκόνα τέμπλου. Ἱερὸς Ναὸς Παναγίας Φανερωμένης.
«Γέγονε ἡ παροῦσα εἰκὼν ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ Μακαριωτάτου Κὺρ Ἰωαννικίου ἐπιτροπεύοντος δὲ τοῦ αιδεσιμοτάτου Μέγα Οἰκονόμου Κὺρ Παπᾶ Κωνσταντίνου καὶ Χριστοφῆ προσκυνητοῦ τοῦ συνδρομητοῦ αὐτοῦ. 1844»
February 2020.indd 28
28/01/2020 17:33:59