Om Jan Roar Leikvolls debutroman Eit vintereventyr (2008)
fiolinane
jan roar leikvoll (f. 1974) er frå Frekhaug i Nordhordland. Fiolinane er den andre boka hans.
Jan Roar Leikvoll fekk stor merksemd for debutboka Eit vintereventyr, og med den andre boka si viser han seg nok ein gong som ein original forteljar som tør å gå heilt eigne vegar. Kva hender etter det verst tenkjelege? Fiolinane er på same tid suggererande og skremmande, glovarm og iskald, ei forteljing frå ei yttergrense av menneskeleg erfaring.
jan roar leikvoll
Fiolinane er historia om ein ung mann i kamp for å overleve i ruinane av eit samfunn, der den sterkastes rett gjeld. Han er kjenslevar og kjenner seg aleine, og familien hans er i ferd med å gå til grunne. Det einaste faste punktet i tilværet er bestefaren, den gamle fiolinisten.
jan roar leikvoll
«Mirakuløs debut. Utsøkt prosa med blytung tematikk fra helvetesleir. Cathrine Krøger, dagbladet
e n a n oli
fi
Leikvoll_omslag.indd 1
«Liten roman om stort tema, konsentrert, vel komponert og med stor innsikt i de menneskelige avgrunner.» Fartein Horgar, adresseavisen
«Tidvis rystende skildring fra et konsentrasjons leirmiljø der antihumanismen for lengst har seiret. Jan Roar Leikvoll vil ganske sikkert bli stående som en av debutantene man husker fra denne bok høsten. Eit vintereventyr er en bekmørk og intens roman, som etterlater leseren med lite håp. Slik kan også god litteratur fungere.» Sindre Hovdenakk, vg «Konklusjonen er klar: Jan Roar Leikvoll har skrevet en roman som vil vibrere lenge i den leseren som ikke går til litteraturen for å falle til ro, men for å filleristes.» Pål Gerhard Olsen, bergens tidende
det norske samlaget isbn 978-82-521-7549-3
fo r fattarportrett: silje holte f r a m sidefoto: g ozooma / pl ainpic ture / sc anpix o m s l ag sdesign: johanne h jorthol
«Imponerande romandebut om umenneskeleg gjering og utryddingsleirar. […] Leikvoll, med den distansen han kan tillata seg – rett og slett fordi han har den tidsmessige avstanden som vi eldre ikkje har – kan løfta det umenneskelege ut av årstala og syna oss prosessen med nedhøvling av menneskeverdet uavhengig av tid og stad. Han kan arbeida skjønnlitterært med det vi eldre vart sjokkskadde av.» Knut Ødegård, aftenposten
«Brutalt og ømt i original debutroman med høg språkleg kvalitet.» Gerd Elin Stava Sandve, dagsavisen
«Dette, kjære venner, er et sant stykke litteratur.» Mattis Øybø, klassekampen «En grusom roman, rå som få, men likevel for midlet med en sober stil som holder taket helt inn. [...] Handlingen utspiller seg blant fanger i en ikke navngitt eller tidsbestemt konsentra sjonsleir, som for å understreke at den totale rå skapen dessverre ikke er begrenset til nazistenes Holocaust-leire. Det som bærer romanen er først og fremst valget av forteller; en litt svak mann som gjerne vil bevare troen på at det finnes noe godt i menneskene tross alt. Det er en ubehage lig leseopplevelse, og utrolig flott at en debutant klarer å ta i mål et slik prosjekt.» Geir Vestad, hamar arbeiderblad
Om Jan Roar Leikvolls debutroman Eit vintereventyr (2008)
www.samlaget.no
SAMLAGET roman
08.02.10 10.59
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
jan roar leikvoll Eit vintereventyr. Samlaget 2008, 2010
2
13:39
Side 2
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
Jan Roar Leikvoll
Fiolinane Roman
Det Norske Samlaget Oslo 2010
3
03-02-10
13:39
Side 3
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
Š 2010 Det Norske Samlaget www.samlaget.no omslag: Johanne Hjorthol førtrykk: Samlaget skrift: Adobe Garamond 11,5/13,5 papir: 80 g Munken Print Cream 1.5 trykk og innbinding: AIT Otta AS Printed in Norway isbn 978-82-521-7549-3
4
13:39
Side 4
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
til emilia
Side 5
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
No sig eg snart i moldi ned, og leitar du, so er eg burte. –Job –
Side 6
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
Side 7
Rastlaus gjekk eg att og fram, gjorde brått ein sprett over eit rustent oljefat og landa på begge føtene i sanden, sprang eit par raske steg og utførte nok eit plutseleg byks over eit anna oljefat. Det var ikkje likt meg å halde på slik tidleg om morgonen, men eg og far skulle grave ei grav, og det var første gongen mine hender skulle grave eit hòl i jorda der nokon eg kjende, skulle ligge. Eg steig opp på eit av oljefata og vende ansiktet mot den stigande sola. Ho steig stadig høgare over haugane med jernskrap og skrot, la ein fotsolefarge på høgdedraget som kasta lange og svalande skuggar. Lyset skrådde mindre og tapte den fine fargen, og snart ville eit vondt, brennande auge henge over meg. Det dampa svakt frå skuret vårt etter den kjølige natta, her og der låg fuktige flekkar att, ei solstrime strålte inn døra på det hardtrakka sandgolvet. Mor låg på matta si og heldt eine armen rundt veslesyster. Dei sov og drøymde kanskje noko fint, men endå så nære dei var, var dei likevel så langt borte frå kvarandre. Sola steig, og lysstrima skar dei i bitar, løyste hendene og beina frå kroppen, skar seg sakte opp mot ansikta deira, og hovudet til veslesyster, halvvegs gøymt av armen til mor, vart snart skore av den bleike kroppen. Far satt i det tidlege og varme lyset, uanfekta av byksa mine, og gnog på ein knok. Han smatta og gnog og nikka mot dei to sovande kroppane. 7
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
Side 8
Vi får då håpe at ho vesle kjem til å klare seg, sa han. Eg nikka meg einig, det var umuleg å forestille seg korleis det måtte vere å vakne morgon etter morgon utan at veslesyster var her saman med meg. Eg såg på dei to kroppane lysstrima snart kom til å skine i auga, spreie ut eit lys på innsida av augelokka og vekke dei. Eg forstod ikkje korleis lyset klarte å gjere alt så underleg og annleis, at alt endra seg etter korleis sola tok. Far kasta knoken rett opp i lufta, eg hoppa høgt og snurra meg raskt rundt og klarte så vidt å gripe han. Et no, sa han, du er tynn nok som det er. Eg huka meg halvt i lys, halvt i skugge og åt og gløymde for ei lita stund grava hendene våre skulle grave. På eine sida av den halvkvite knoken var det framleis litt muskelrestar, våte og slevete etter far sin krevjande munn, og svolten kom di meir eg togg. Eg trong kraft og styrke for denne dagen, det peip og rumla i buken kvar gong eg svelgde og saug, eg åt like fort som alltid mens auga gjekk att og fram for å sjå om mor skulle stele knoken frå meg, eller om far ombestemde seg og ville ha han tilbake. Men far sette seg ned framfor karet med grumsete vatn, som mor henta meir av kvar dag, og slik han satt og drakk av hendene sine, såg eg den tunge og raude pungen mellom dei hårete beina og lurte på om eg kom til å få ein slik ein dag. Bestefar sa at alle menn fekk skikkeleg pung etter kvart som åra gjekk, eg visste ikkje kor lenge eg framleis måtte vente, men eg likte pungen min slik han var. Når eg tenkte på noko fint, som å leike saman med systrene mine, vart han som fylt av varmt vatn. Eg likte å knipe og dra i han, rørslene fekk alle nervane bestefar sa styrde kroppen, til å 8
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
Side 9
la meg kjenne heile meg. Elles kjendest kroppen tørr og livlaus, kjøt og bein gnissa mot kvarandre, tørt mot tørt, bein mot bein. Godt var å bere noko som hang ut av kroppen, ein utvekst hengande mellom eigne bein, framleis tynne med lyse hår og nesten utan musklar. Mor sa ofte at eg aldri kom til å bli som far, eg var visst for spinkel og eit dårleg emne, musklane mine kom aldri til å gjere seg store, aldri røre seg under huda slik far sine gjorde. Eg sleit dei siste, seige kjøtrestane av knoken mens eg såg på far. Var det ikkje for at storesyster skulle gravast ned, hadde eg tatt meg ein runde blant haugane med oljefat og jernrør, vorte borte ei stund, klatra litt i metallbjelkane, gjort nokre byks og slengt meg frå ein bjelke til ein annan og tenkt på andre ting. Men no låg ho bak skuret, for ho døydde like før kviledagen, og då tre stjerner viste seg på himmelen og kviledagen var over, sa far at det var for seint, han bar ikkje lik i natta. Mor bad for storesyster og gjorde henne klar for jorda, men far og eg venta og dekte til kroppen med bølgjeblekk og metallskrap, for å halde dyr eller einsame menneske unna. Kvar gong eg var på skithaugen etter at vi hadde bore henne ut, var det underleg å sjå den nakne og døde systerkroppen ligge aleine inntil veggen. Underleg var å skulle grave eit hòl der nokon ein kjende, skulle gøymast og aldri meir bevege seg, underleg var at ho aldri meir skulle strekke ei hand ut i lyset og seie noko om det eller det, aldri meir seie noko eg smilte eller kjefta av, aldri meir noko som fekk meg til å kjenne noko, aldri meir noko som fekk fram det varme vatnet i meg. Kanskje var det verkeleg slik bestefar sa, at dei døde kvilte slik at vi levande skulle forstå at vi var vakne. 9
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
Side 10
Far gjorde eit høgt hopp i lufta og landa like framfor meg. Er du klar? Eg beit av meir kjøt og stakk knoken inn under den varme sandsteinen eg satt på, han fekk ikkje forsvinne eller bli funnen av mor, ho sneik seg omkring overalt når far og eg var borte, snuste etter noko å gnage på. Eg gjekk heilt oppe i hælane på far til baksida av skuret, langs veggen tok bølgjeblekkplatene til å varmast av sola, men så snart vi runda hjørnet, like ved skithaugen, var lufta framleis litt rå, og pungen krympa mellom beina. Men eg visste kor varmt det vart seinare på dagen, det ville ta til å svi på huda, og eg ville søke skugge, spesielt ein stad på ryggen svei meir og meir for kvar dag, ein svie som hadde kome til meg i det siste. Far og eg løfta skrap og plater til sida. Ei hand kom fram, så mykje mindre enn mi, endå ho var eldre enn mi. Ein olboge, ei skulder, eg drog ein planke bort og eit bryst kom fram i skuggen, kvitt og utan liv, så annleis enn då ho levde og gjekk rundt i eller utanfor skuret, eller kom heim med vatn saman med mor og veslesyster, berande på kar som fekk himmelen til å røre på seg når eg såg ned i vatnet, vatn som sildra når storesyster vaska seg eller veslesyster, når ho huka seg i sol eller skugge eller la seg nærare kvar gong eg drøymde vondt, spurde lågt 10
Fiolinane-Ferdig.qxd:Fiolinane-1korr.qxd
03-02-10
13:39
Side 11
om eg var redd, slik sysken spurde kvarandre når natta kom og endra alt, mens månen lyste eller gøymde seg bak mørke, drivande skyer.