ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 82ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.529 - 27 ö»ïñáõ³ñ 2014 - лé. (54 11) 4775 7595
ÈÔРܳ˳·³Ñ ´³Ïû ê³Ñ³Ï»³Ý
“Անցած տարիները ապացուցած են, որ մեր ընտրած ուղին ճիշդ է ու անշրջելի”
Լ
ՂՀ նախագահ Բակօ Սահակեան ուղերձ յղած է Արցախի Վերածնունդի օրուան առիթով: Այս մասին կը տեղեկացնեն Արցախի Հանրապետութեան նախագահի աշխատակազմի տեղեկատւութեան գլխաւոր վարչութենէն: Նախագահի ուղերձին մէջ ըսուած է. «Սիրելի հայրենակիցներ, Արցախի Հանրապետութեան իշխանութիւնների եւ անձամբ իմ անունից ի սրտէ շնորհաւորում եմ ձեզ Արցախի վերածննդի օրուայ առթիւ: Փետրուարի 20-ը մեր ժողովրդի պատմութեան մէջ մտաւ որպէս մի տօն, որը խորհրդանշում է արցախցիների ազատատենչ ոգին, հայրենի երկրում ազատ ու անկախ ապրելու եւ սեփական ճակատագիրն ինքնուրոյն տնօրինելու անսասան կամքը: Այդ օրինական, խաղաղ ու արդարացի
պահանջին ի պատասխան` Ատրպէյճանը սանձազերծեց կոտորածներ ու բռնի տեղահանութիւններ եւ մեր նորանկախ պետութեանը ներքաշեց արիւնահեղ պատերազմի մէջ: Դրանք չափազանց ծանր ու դժուարին տարիներ էին Արցախի կեանքում: Դիմակայելով անասելի զրկանքների ու փորձութիւնների, կրելով անդառնալի կորուստներ` մեր ժողովուրդը պահ անգամ չերկմտեց ու չընկճուեց, այլ իր քաջ զաւակների կեանքի գնով, աշխարհասփիւռ քոյրերի ու եղբայրների միասնականութեան ու սխրանքի շնորհիւ կարողացաւ պաշտպանել հայրենի հողը: Հայրենիքի նուիրեալների յիշատակը միշտ վառ կը մնայ մեր սրտերում եւ սերունդների յիշողութեան մէջ: Անցած տարիները եկան ապացուցելու, որ մեր ընտրած
ուղին ճիշտ է ու անշրջելի: Արցախահայութիւնը շարունակում է կառուցել միջազգային նորմերին ու չափանիշներին համապատասխան ժողովրդավարական պետութիւն, շարունակում է շէնացնել գիւղերն ու քաղաքները, կառուցել նոր ճանապարհներ ու ջրատարներ, բնակարաններ ու հիւանդանոցնէր, դպրոցնէր ու մանկապարտէզներ, օրէցօր բարելաւել մարդկանց կենսապայմանները: Թանկագին արցախցիներ, մէկ անգամ եւս շնորհաւորում եմ բոլորիս այս յիշարժան տօնի կապակցութեամբ եւ մաղթում խաղաղութիւն, քաջառողջութիւն, բարօրութիւն եւ նոր յաջողութիւններ ու յաղթանակներ` ի փառս մեր հերոսական ժողովրդի եւ Արցախի Հանրապետութեան», ըսուած է նախագահի ուղերձին մէջ:
եւ Մայք Կէյփսի հետ: Հանդիպման ընթացքին քննարկուեցան Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին քաղաքականութեան, Արցախի հիմնահարցի լուծման, Հայաստան – Թուրքիա յարաբերութիւններուն եւ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին, ինչպէս նաեւ Ազրպէյճանի հակահայ քաղաքականութեան վերաբերող հարցեր: Գերագոյն մարմինի փոխ-
ներկայացուցիչ Աղուան Վարդանեան շնորհակալութիւն յայտնեց բրիտանացի պատգամաւորներուն` Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւններուն հետ յարաբերութիւններու սերտացման գործին մէջ իրենց ջանքերուն համար: Հանդիպումին մասնակցեցաւ նաեւ ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերու գրասենեակի պատասխանատու Կիրօ Մանոյեան:
Արարողութեան ընթացքին կարդացուեցաւ Մանուշեանի գրուած նամակը` ուղղուած իր կնոջ` Մելինէին. «Քանի մը ժամ ետք ես այլեւս այս աշխարհին մէջ պիտի չգտնուիմ. զիս պիտի գնդակահարեն կէսօրէ ետք: Երանի անոնց, որոնք կը փրկուին եւ կը վայելեն ազատութեան քաղցրութիւնը եւ վաղուան խաղաղութիւնը: Ես վստահ եմ, որ ֆրանսացի ժողովուրդը եւ ազատութեան համար բոլոր պայքարողները արժանապատուօրէն կը պահեն մեր յիշատակը: Եթէ կարելի ըլլայ, իմ յիշողութիւններս փոխանցէ՛ Հայաստանի մէջ գտնուող իմ հարազատներուս»: Իր խօսքին մէջ Ֆրանսայի նախագահ
Ֆրանսուա Հոլլանտ նշեց, որ Մանուշեան Հայոց ցեղասպանութենէն փրկուած այն հայերէն է, որ հաստատուեցաւ Ֆրանսայի մէջ եւ անդամագրուեցաւ անոր ազատագրման պայքարին: Նախագահը շեշտեց, որ Միսաք Մանուշեան միակ հայը չէ, որ իր կեանքը զոհեց Ֆրանսայի ազատութեան համար: Ձեռնարկին ներկայ էին Ֆրանսայի կառավարութեան, Ծերակոյտի եւ Ազգային ժողովի անդամներ, քաղաքական ու հասարակական գործիչներ, աշխարհահռչակ երգիչ Շարլ Ազնաւուր, հայկական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներ:
Հանդիպում` ՀՅԴ-ի եւ Բրիտանիոյ Աշխատաւորական խորհրդականներու միջեւ
Հ
ՅԴ Մամլոյ դիւանը կը հաղորդէ, որ Հայաստանի Ազգային ժողովի ՀՅԴ խմբակցութեան քարտուղար, ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի փոխներկայացուցիչ Աղուան Վարդանեան հանդիպում ունեցաւ Միջխորհրդարանական միութեան մէջ Բրիտանական խմբակի կազմէն` Համայնքներու տան Աշխատաւորական կուսակցութեան անդամներ Սթիվըն Փաունտի
Հոլանտի մասնակցութեամբ յիշուեցաւ Մանուշեանի գնդակահարման 70-րդ տարելիցը
Ո
ւրբաթ, Փետրուար 21ին, Փարիզի արուարձանին մէջ գտնուող ֆրանսական Դիմադրութեան շարժման Մոն Վալերիեն յուշահամալիրին մէջ, նախագահ Ֆրանսուա Հոլլանտի մասնակցութեամբ տեղի ունեցաւ յիշատակի արարողութիւն` նուիրուած Միսաք Մանուշեանի խումբի անդամներուն նացիներուն կողմէ գնդակահարման 70-րդ տարելիցին: Ֆրանսուա Հոլլանտ ծաղկեպսակ զետեղեց յուշահամալիրին վրայ եւ հանդէս եկաւ ելոյթով: Արարողութեան մասնակցեցաւ ՀՀ արտգործ նախարար Է. Նալբանդեան եւ ծաղկեպսակ զետեղեց Հայաստանի անունով:
Արցախեան խորհուրդին
առանձնայատկութիւնը
Փ
ետրուարեան խորհուրդները Վարդանանցէն սկսեալ, անցնելով ապստամբական իրադարձութիւնը հասնելու համար Սումկայիթ եւ Արցախեան ազատամարտ, պատմաքաղաքական ընդհանուր հիւսուածքի մը տարբեր բաժիններն են` ագուցուած իրարու այս կամ այն պատմական տրամաբանութեան ուղիով: Բոլորն ալ լինելութեան, գոյատեւման եւ ազգի շարունակականութեան ապահովման երաշխիքներուն կառչած մնալու հաւաքական կամքի դրսեւորումներն են, տարողութեան յստակ տարբերութիւններով անշուշտ: Վարդանանց գաղափարախօսութիւնը կրօնին ու հաւատքին կառչած մնալու նոյն շարժառիթէն մեկնած էր. Արցախեան ազատամարտը կը յենէր ցեղային մաքրազտման չենթարկուելու համազգային որոշումէն, մինչ Սումկայիթը կը փաստէր, որ հայկական աշխարհի որեւէ անկիւն հակառակորդին համար թիրախ էր նոյն այդ ցեղային մաքրազտումը իրականացնելու համար: Այս բոլորին մէջ ազատ, ինքնուրոյն եւ անկախ ապրելու համաժողովրդային պոռթկումն էր Փետրուարեան ապստամբութիւնը: Հակահայ մոլուցքի միեւնոյն մղումն էր, որ 10 տարի առաջ վեր կը բարձրացնէր ազրպէյճանցի զինուորին ձեռքը իր քունին մէջ սպաննելու համար հայ սպան: 10 տարիէն առաջ նոյնն էր Ազրպէյճանի քաղաքականութեան հետեւանքը, 10 տարի ետք կը մնայ նոյնը: Հայատեաց քաղաքականութեան շարունակութիւն, մարդասպանի հերոսացում, գիշերը ծրագրուած դաւադիր ներխուժումի գործողութիւն, ռազմատենչ հռետորաբանութիւն, ռազմական պիւտճէի ուռճացում, հրադադարի անվերջ խախտում: Ահաւասիկ նման վարքագիծով Պաքուն կը փորձէ առաւելներ ապահովել արցախեան հակամարտութեան լուծման ճանապարհին` աւելիով բարդացնելով բանակցային գործընթացը եւ անվերջ հակադրուելով միջազգային ընտանիքին եւ յատկապէս միջնորդական առաքելութիւնը ստանձնած կողմերուն յստակեցուցած նորմերուն: Այս պայմաններուն մէջ Պաքուէն յաւելեալ գիտակցութիւն ակնկալելը կը թուի, թէ իրատեսական չէ: Պաքուն փաստած է, որ ինք քաղաքակիրթ բանակցող կողմին վերապահուած արժէքներէն բաւական հեռու գտնուող միանձնեայ իշխանութեան վրայ կառուցուած պետութիւն է, որ ոչ միայն ժողովրդավարութեան եւ մարդկային իրաւունքներու ու այլակարծութեան արժեչափերուն, այլ նաեւ ընդհանրապէս երկխօսութեան եւ բանակցութիւններու մասնակից պետութիւն ըլլալու նախադրեալները չ՛ամբողջացներ: Այս հանգամանքները կը ստիպեն հայկական կողմին հզօրացնելու ինքնապաշտպանութեան համակարգը: Մանաւանդ որ հակառակ յայտարարողական մակարդակին վրայ անվերջ խաղաղասիրական ելոյթներ բեմադրելուն, Անգարան եւս կը շարունակէ մեր երկիրը շրջափակած պահել` պատրուակելով արցախեան հանգոյցը: Թէեւ սահմանի բացման մասին շրջող բազմակողմանի լուրերը, անցակէտերու անմիջական տարածքներու ականազերծման աշխատանքներուն մասին անվերջ յանկերգուող հաղորդագրութիւնները իբրեւ թէ կը նախապատրաստեն Անգարայի կողմէն առնուելիք խաղաղասիրական գործողութիւն մը: Այո. փետրուարեան խորհուրդները փոխկապակցուած են. Տիզպոնն ալ օրին խաբկանքի եւ խաբէութեան դաւեր կը նիւթեր հայութեան կրօնափոխութիւնը ապահովելու համար, նախքան պատերազմի յայտարարութիւնը: Այդ օրերու իմիթացիոն (պատրանքային) գործողութիւններու կը ձեռնարկէր Յազկերտը: Այնպէս ինչպէս Տաւութօղլուի բեմադրած արարները: Համազասպին դէմ թէ հայ սպայ Գուրգէն Մարգարեանի դէմ բարձրացած կացիններուն ետին կը կանգնի հայատեացութեան եւ հայու ազատատենչ ոգիի չէզոքացման քաղաքականութիւնը: Կարելի է պատմականին եւ ժամանակակիցին մէջ նման զուգահեռներ շարունակել` ընդգծելու համար հակառակորդին մղումներն ու մեր հաւաքական կամքի եւ իբրեւ ազգ գոյատեւումը շարունակելու դրսեւորման փաստերը: Հիմնական առանձնայատկութիւն մը կ՛երեւի այս բոլորին մէջ: Վարդանանց պարագային մենք ստացանք յաղթանակին բարոյական երեսը: Անկախութեան կարճատեւ վերականգնումը ամրագրած Փետրուարեան ապստամբութիւնը յանգեցաւ հանրապետութեան կորուստին: Արցախի պարագային հայութիւնը կերտեց թէ բարոյականն ու թէ իրողականը. մանաւանդ կերտեց երկրորդ անկախ հանրապետութիւնը: խագիծը ներկայացուցած է, որպէսզի ուսումնասիրեն, քննարկեն եւ յետոյ կրկին քննարկում ըլլայ: “ Ազ դակ”
ARMENIA
II
ìϳÛáõÃÇõÝ
Ցեղասպանութեան ականատես Արշալոյս (Աուրորա) Մարտիկանեանի գիրքը թրքերէնի թարգմանուած - video
Փ
ետրուար 18ին, թրքական «Փենճերէ» հրատարակչատունը լոյս ընծայած է Հայկական Ցեղասպանութեան ականատես Արշալոյս (Աուրորա) Մարտիկանեանի «Բռնաբարուած Հայաստան» (Ravished Armenia) գիրքին թրքերէն տարբերակը: Թարգմանութիւնը կատարած է Տիրան Լոքմակէօզեանը: Գիրքին մէջ Արշալոյս Մարտիկանեանը՝ իբրեւ Ցեղասպանութենէն վերապրող մը, կը պատմէ իր կեանքի պատմութիւնը: Յատկանշական է, որ թրքական «Թարաֆ» թերթի Փետրուար 18ի թիւի «Մշակոյթ եւ Արուեստ» բաժինին մէջ, Էօզլեմ Արթան գրած է Արշալոյս Մարտիկանեանի դժնդակ կեանքին մասին: Յօդուածագիրը կը գրէ, թէ Արշալոյս Մարտիկանեան իր ընտանիքին հետ կ՛ապրէր Չմշկածագ գիւղը։ 1915ին, ան 17 տարեկան էր ու ականատես եղած է իր հօրը, մօրը եւ եղբայրներուն սպանութեան, սահմռկեցուցիչ պայմաններու տակ։ Այնուհետեւ, սկսած է անոր չարչարալից կեանքը։ Ան հարուստ քիւրտերու եւ թուրք աղաներու ձեռքը սեռային չարչարանքներու ենթարկուած է ու իսլամանալու պարտադրուած: Ի վերջոյ, օր մը ան հայ հովիւի մը օգնութեամբ յաջողած է լեռներու մէջ ապաստանիլ։ Ամիսներ շարունակ լեռներուն մէջ մնացած է: Այդ շրջանին, երբ Էրզրում քաղաքը ռուսական տիրապետութեան տակ էր, Արշալոյս Մարտիկանեան կրցած է հոն հասնիլ՝ օրեր շարունակ հետիոտն քալելով ու անցնելով Մալաթիայէն, Տիգրանակերտէն, Ուրֆայէն ու Տերսիմէն։ Հոն, ռուսերու եւ ամերիկացիներու պաշտպանութեան տակ, նախ Ռուսիա անցած է, իսկ անկէ ալ՝ Ամերիկա։ Ամերիկա հասնելէ ետք, ան հայերու դէմ ի գործ դրուած չարչարանքներուն մասին խօսած է ամերիկացիներուն եւ լուսարձակի տակ առած է իսլամացած հայերուն հարցը: Այդ նպատակով, անգլերէն չգիտնալուն պատճառով՝ թարգմանի մը միջոցաւ Հենրի Կէյցին պատմած է իր ականատեսի վկայութիւնները։ Գրագէտը դժուարութիւն ունեցած է հաւատալու իր լսածներուն, բայց այդ թուականներուն Անատոլու գտնուող Ամերիկայի եւ Անգլիոյ դեսպանները հաստատած էին Արշալոյսին խօսքերը։ Կէյց Արշալոյսի պատմածներուն հիման վրայ, 1918ին հրատարակած է «Բռնաբարուած Հայաստան» խորագրեալ գիրքը։ Գիրքը այդ թուականներուն մեծ աղմուկ ստեղծած է Ամերիկայի մէջ, իսկ 1919ին՝ Օսքար Ափֆելի կողմէ ժապաւէնի վերածուած։ Ժապաւէնը կը կրէր «Ոգիներու Աճուրդը» (Auction of Souls) անունը։ ժապաւէնէն միայն 20 վայրկեան տեւողութեամբ հատուած մը փրկուած է, 2 ժամի վրայ եերկարող ժապաւէնի մնացեալ բաժինը կորսուած կը նկատուի։ Արշալոյս Մարտիկանեան մահացաւ 1994-ին, Լոս Անճելըսի մէջ։ Auction of Souls ժապաւէնը դիտել հոս՝ http://www.youtube.com/watch?v=uTnCaW-Uo_s
Ð᷻ѳݷÇëï
ÎÇñ³ÏÇ, 9 سñï 2014ÇÝ, Û³õ³ñï êáõñµ ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ ùñáçª
àÕµ. ä¾²ÂðÆê ì²ð¸º²Ü-Ç
Ù³Ñáõ³Ý ù³é³ëáõÝùÇÝ ³éÇÃáí£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ øáÛñ»ñÁª ²ñáõ뻳Ï, Þ³ù¿ »õ ÈáõëÇ ºÕµ³ÛñÝ»ñÁª ²ñÙ¿Ý »õ ²ñÃáõñû øñáçáñ¹ÇÝ»ñ »õ ½³õ³ÏáõÝù ÀÝï³Ý»Ï³Ý µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñÁ
Av. Callao 1162 - Buenos Aires info@hotelwilton.com.ar
4812-4993 www.hotelwilton.com.ar
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 27 ö»ïñáõ³ñ 2014
Âáõñùdz
Տաւութօղլու կը հերքէ թէ Անգարա Հայաստանի հետ սահմանը պիտի բանայ
Թ
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».ուրքիոյ իշխանութիւնները կը շարունակեն հայ-թրքական յարաբերութիւններու կարգաւորման եւ սահմանի բացումին համար իբրեւ նախապայման առաջ քաշել Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրի կարգաւորման հարցը: Ըստ ատրպէյճանական «Էյ.Փի.Էյ.» լրատու գործակալութեան՝ թրքական պաշտօնական տեսակէտը Չորեքշաբթի, Փետրուար 19ին վերահաստատած է Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Ահմետ Տաւութօղլու, որ «սուտ» որակած է այն տեղեկութիւնները, թէ թրքական կողմը կը պատրաստուի Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները բնակա-
նոնացնելու եւ սահմանը բանալու: «Թուրքիոյ դիրքորոշումը ակնյայտ է եւ անոր մէջ փոփոխութիւններ չկան: Քանի դեռ ղարաբաղեան հիմնախնդիրը կարգաւորուած չէ, Հայաստանի հետ սահմանը չի բացուիր», յայտարարած է Տաւութօղլուն՝ «եղբայրական» Ատրպէյճանի մէջ հրաւիրած իր մամլոյ ասուլիսին ընթացքին: Ան Ատրպէյճան կը գտնուէր Վրաստանի եւ Ատրպէյճանի իր պաշտօնակիցներուն հետ եռակողմանի հանդիպումի մը համար: Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարի հերթական յայտարարութիւնը կը փաստէ, թէ պաշտօնական Անգարան կը շարունակէ ղարաբաղեան հի-
մնահարցին մէջ պաշտպանել «փոքր եղբայրը»՝ Ատրպէյճանը, եւ կը փորձէ միջնորդի դեր խաղալ Արցախի հակամարտութեան հարցով: Թրքական լրատուամիջոցները վերջերս աւելի յաճախ կը գրեն, թէ թրքական իշխանութիւնները մտադիր են Հայկական Ցեղասպանութեան հարիւրամեակին ընդառաջ կարգաւորել յարաբերութիւնները Հայաստանի հետ: Այս առումով կը նշուի, թէ կ՛ականազերծուի Հայաստանի հետ սահմանը՝ մօտիկ ապագային զայն բանալու նպատակով նաեւ հաղորդուեցաւ, թէ Ատրպէյճանի, Վրաստանի եւ Թուրքիոյ նախագահներուն միջեւ եռակողմ հանդիպում մը տեղի պիտի ունենայ մօտիկ ապագային:
ՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».Տիգրանակերտի Չինար գաւառի Զերզեւան ամրոցը գտնուող ջրամբարին մէջ յայտնաբերուած են 25 մարդոց ոսկորներ, որոնք, ըստ նախնական ուսումնասիրութեան` սպաննուած են 1915 թուականին: Ըստ «Ակօս» թերթին` դատախազութեան եւ Տիգրանակերտի թանգարաններու տնօրինութեան հնագէտները այդ ոսկորները ուղարկած էին
ուսումնասիրութեան: Փաստերը կու գան ապացուցելու, որ ոսկորները կը պատկանին Մարտինի մէջ Հայկական Ցեղասպանութեան տարիներուն սպաննուած հայերուն: Զերզեւան ամրոցը յայտնի է իբրեւ Մարտինի հայերու կոտորածի հիմնական վայրերէն մէկը եւ շատ յաճախ յիշատակուած է հայ եւ ասորի ականատեսներու յուշերուն մէջ: Զերզեւանի մէջ հայերու սպանու-
թիւնները նկարագրուած են հայր Հիացինտ Սիմոնի «1915. Մի Քահանայի Օրագիր» գիրքին մէջ, ուր կը պատմուի, թէ ինչպէս դահիճները ամրոցին մէջ սպաննեցին հարիւրէ աւել մարդիկ` դանակներով, փայտերով, քարերով, իսկ յետոյ զանոնք նետեցին փոսը: Զերզեւանի մէջ մարտինցիներու սպանութիւնները ներկայացուած են նաեւ Իվ Թեռ-նոնի «Մարտին` 1915» գիրքին մէջ:
ՈԼԻՍ, «Մարմարա».Սեւան Նշանեան, որ ներկայիս բանտարկուած է ապօրէն շէնք կառուցելու ամբաստանութեամբ, իր վրայ ուշադրութիւն հրաւիրած է` բանտ մտնելով: Թէեւ անոր կ՛արտօնուի ամիսը քանի մը օր արձակուրդով տուն վերադառնալ, սակայն յայտնի է, որ ան նշաւակ դարձած է որոշ խտրականութեան մը, որմէ սրտաբացօրէն գանգատած է իր նամակին մէջ զոր Գասպարեան հայերէնի թարգմանած է: «Սիրելի Հասան Ճեմալ, Այն օրերուն, երբ ես բանտ կը մտնէի, դուք կոչ մը ըրած էիք «Սեւան Նշանեանը Վաղը Բանտ Կը Մտնէ, Լուր Ունի՞ք» խորագրեալ յօդուածով եւ ը-սած էիք, որ ինծի պէտք է յան-ձնուէր համակարգիչ: Ձեր այդ կոչը լաւատեսութիւն ներշնչած էր: Մէկ ու կէս ամիս ետք, այդ լաւատեսութենէն բան չէ մնացած մէջս: Երբ առաջին անգամ եկայ հոս, ժպիտով դիմաւորուեցայ: «Պարոն հեղինակը եկեր է, բարի գալուստ», ըսին: Բանտին տնօրէնը քանի մը անգամ իր մօտ կանչեց զիս եւ զրոյցներ ունեցաւ հետս: Առաջարկեցի, որ ես աշխատիմ գրադարանը վերականգնելու: Առաջարկս
դրական գտնուեցաւ եւ նշանակուեցայ գրադարանավառ: «Ինծի տուէք երկու անգամ երկու մեթր քառակուսի անկիւն մը, ինծի թող յանձնուի իմ համակարգիչս, գիրքիս համար կրնամ աշխատիլ այդ կերպով եւ այս անիծեալ բանտարկութենէն կրնամ բան մը ստեղծել», ըսած էի: «Ինչո՞ւ չէ», ըսին եւ մինչեւ իսկ համացանցի հասնելու հնարաւորութեան մասին նշաններ տուին: Երեք օր ետք, սակայն, հեռաձայն մը եկաւ վերէն եւ ամէն ինչ փոխուեցաւ: Դէմքերը կախերես դարձան, զիս շրջապատողները սկսան իրենց աչքերը փախցնելու: Խուսափողական խօսքեր արտայայտելու սկսան: Վերականգնելէն անմիջապէս ետք, գրադարանը կղպուեցաւ, վերջ տրուեցաւ իմ պաշտօնավարութեան: Համակարգիչի պահանջս մերժուեցաւ: Սպառնական ոճով ինծի ըսին` «Քայլերուդ ուշադրութիւն ըրէ, առաջին իսկ սխալ քայլին կը փոխադրուիս փակ բանտ»: Բաց բանտի պայմաններով ազատազրկուածները դուրսը հասարակական կառոյցի մը մէջ աշխատելու իրաւունք ունին: Բայց իմ առջեւ ատոր ալ պատնէշ մը քաշեցին: «Եթէ կուզես, որպէս բանուոր` կր-
նանք քեզ ուղարկել քաղաքի գերեզմանատունը աշխատելու» ըսին: Ուրիշ գործ չկայ եղեր: Տեղեակ եմ, որ զանազան բանտերու մէջ կալանաւորները կ՛օգտագործեն համակարգիչ: 2001ին Սելչուքի փակ բանտին մէջ անգամ ինծի թոյլատրուած էր գործածել համակարգիչ: Տասը ամսուան ընթացքին ես բառարան պատրաստելու համար աշխատած էի: Հոս բարեացակամութեան բացակայութիւնը, չեմ կարծեր, որ կը ծագի տեղական վարչութենէն: Կը կարծեմ, որ վերին իշխանութիւններէն հրահանգ մը եկաւ եւ ըսուեցաւ. «Այս մարդը պէտք է ստորնացնենք»... Այժմու դատական նախարար Պեքիր Պոզտաղ, իմ յօդուածով արտայայտուած գաղափարներուս պատճառով, իմ մասիս գործածած է «հիւանդ հոգեբանութեամբ մարդ», «ցնորած», «ներկայ դարաշրջանի» «Էպու Ճեհիլը (անգրագիտութեան հայրը)», «հոգեպէս անկայուն» ասութիւնները: «Ինծի նկատմամբ ցուցաբերուած այժմու վերաբերումին մասին մտածելու ընթացքին, միտքս կու գայ այն հաւանականութիւնը, որ թերեւս կապ մը կայ այդ կոչին հետ»:
Տիգրանակերտի մէջ Ցեղասպանութեան զոհերու ոսկորներ յայտնաբերուած են
Ե
Պ
Նշանեան Բողոքէց Իր Բանտային Պայմաններուն Դէմ
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 27 ö»ïñáõ³ñ 2014
III
2014-ÇÝ Ñ³Ù³ÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÇõÝÁ åÇïÇ Ýß¿ Ø»Í ä³ï»ñ³½ÙÇ Ñ³ñÇõñ³Ù»³ÏÁ
Հայութիւնը համաշխարհային առաջին պատերազմի հարիւրամեակին 1914-էն 1918, չորս տարիներու ընթացքին, եւրոպական ցամաքամասի եւ Մերձաւոր Արեւելքի տարածքին Դաշնակիցները` Մեծն Բրիտանիա, Ֆրանսա եւ ցարական Ռուսիա մէկ կողմէ եւ Գերմանիա եւ Օսմանեան Կայսրութիւն միւս կողմէ, իրարու դէմ մղեցին իր վայրագութեամբ եւ տարողութեամբ ամբողջ դար մը նախընթաց չունեցող պատերազմ մը: Պատմութիւնը, անշուշտ, հետագային ցոյց պիտի տար, որ այն առաջինն էր միայն երկու համաշխարհային պատերազմներու, որոնց արդիւնքով եւրոպական մեծ պետութիւնները պիտի դադրին միջազգային ուժային հաւասարակշռութեան որոշիչները ըլլալէ: Բայց պատմաբաններուն համար 1914-ն էր, որ վերջ պիտի տար այն ինչ Գարլ Փոլանյի բնու-
Ð᷻ѳݷÇëï
Ð᷻ѳݷÇëï
Խ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
թագրած էր “19-րդ դարու եւրոպական քաղաքակրթութիւնը“: Ամբողջ հարիւր տարիներու ընթացքին, կը հաստատէ 1944ին գրուած իր “Մեծ Փոփոխութիւնը“ աշխատասիրութեան թէզը, ուժերու հաւասարակշռութեան մեքանիզմի, լիպերալ պետութեան, ազատ շուկայի եւ բարձր ֆինանսներու չորս հիմնասիւներու վրայ հաստատուած աշխարհակարգ մը աննախըթաց խաղաղութեան եւ տնտեսական զարգացման պատմական ժամանակաշրջան մը ապահոված էր մարդկութեան: Դրամատիրական զարգացման այս հանգրուանը, սակայն, իր ներքին հակասութիւններու տրամաբանութեամբ անխուսափելիօրէն առաջացուցած էր հասարակական ցնցումներ, դիմադրութիւն եւ մասսայական հակազդեցու-
թիւն յանգելով ի վերջոյ համընդհանուր բախումի որուն մասշտապն ու խորքային հետեւանքները ոչ ոք նախատեսած էր: Պատերազմները ուժերու միջազգային հաւասարակշռութեան ճշդումներու մեքանիզմի տրամաբանութեամբ ծրագրելու վարժ գագաթնաժողովներու Եւրոպան չէր հասկնար թէ ինչպէ՛ս չէր յաջողեր վերահսկողութեան տակ առնել զինուորական գործողութիւնները որոնք դուրս եկած էին քաղաքական բանականութենէն եւ գերի դարձած ազգայնականութեան կիրքին: Ի վերջոյ, Դաշնակիցները ստիպուած դիմեցին ամերիկեան ցամաքամասի ամենաարագ ճարտարարուեստականացող եւ արդէն Քարիպեան Ծովուն թէ Խաղաղականին մէջ ուժային ծաւալումի իր առաջին քայլերը տուած նոր հսկային` Միացեալ Նահանգներուն: Հոգ չէ թէ Վուտրօ Ուիլսընի տեսլականը, որ բանաձեւուեցաւ Քոնկրէսէն Գերմանիոյ դէմ պատերազմ հռչակելու արտօնութիւն խնդրող իր տասնըչորս կէտերու ելոյթին մէջ, եւրոպացի դիւանագէտներուն համար քիչ մը անհասկնալի էր, եթէ ոչ պարզապէս միամիտ: Ի՞նչ ըսել էր “ժողովուրդներու ինքնորոշման իրաւունք“ կամ “աշխարհը ապահով դարձնել ժողովրդավարութեան համար“… Առաջին Համաշխարհային Պատերազմով բնութագրուած 19-րդ դարու աւարտն ու 20-րդ դարու սկիզբը հայ ժողովուրդին համար բերաւ իր հաւաքական գոյութեան շարունակման ամենէն արմատական հարցադրումը: Երբ Հոկտեմբեր 29ին Օսմանեան կայսրութիւնը պատերազմին մէջ կը մտնէր Սեւ Ծովու ռուսական նաւահանգիստներու ռմբակոծումով, ոչ ոք կրնար իմանալ, որ Իթթիհատական կառավարութիւնը իր փանթրքական ծրագրին հետամուտ կը պատրաստէր Հայկական Հարցին լուծումը ի դէմս հայ ժողովուրդի բնաջնջման: Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի նախօրեակին, հետեւաբար, արժէ կանգ առնել Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի որպէս երեւոյթ անդրադարձին հայ ժողովուրդի ճակատագրին վրայ եւ բաղդատական մը ընել այսօրուայ իր գոյութենական կացութեան հետ: Վերլուծական այս փորձը կ՛իմաստաւորուի մասնաւորաբար եթէ նկատի ունենանք, որ 2014-ը ե՛ւ հայութեան համար ճակատագրական տարի է, ե՛ւ համաշխարհային ուժերու հաւասարակշռութեան իմաստով կրնայ նոր դարափոխումի ազդանշանը տալ: Այսպէս, 2014-ը արցախեան պատերազմի զի-
նադադարի քսանամեակն է, այն տարին երբ Մինսքի Խումբի միջնորդական պայմանաժամը կ՛աւարտի: 2014-ին սպասելի է նաեւ սուրիական տագնապի հանգուցալուծում մը, որ իր անդրադարձը պիտի ունենայ Սփիւռքի թերեւս ամենատոկուն համայնքներէն մէկուն ապագային վրայ: Ինչ կը վերաբերի աշխարհաքաղաքական իմաստով դարափոխութեան` Աֆղանիստանի մէջ ամերիկեան զինուորական ներկայութեան ապագայի ճշդումն ու Իրանի հետ կորիզային համաձայնութեան զարգացման ընթացքը շատ հաւանաբար որոշիչ դեր ունենան որոշ վերլուծաբաններու բանաձեւած “ոչամերիկեան“ աշխարհակարգի ձեւաւորման վրայ:
21-րդ դարը սահմանող միաբե ւեռ աշխարհա կարգին մոմենտը…
Եթէ միջազգային քաղաքական մտածողներուն համար գրեթէ յստակ է, որ 1989-1991 տարիներուն կատարուեցաւ համակարգային փոփոխութիւն մը, ընդ որում ուժերու երկբեւեռային կառոյցը փուլ եկաւ, ոչ որպէս հետեւանք երկու գերպետութիններու բախումին ինչպէս ընդհանրապէս տեղի կ՛ունենան, կամ կը նախատեսուէր, որ տեղի ունենան համակարգային փոփոխութիւնները, եւ 20-րդ դարը հասաւ իր “աւարտ“ին, այդ իրադարձութենէն աւելի քան քսանամեակ մը ետք, դեռեւս յստակ չէ ճիշդ ե՛րբ պէտք է բնութագրել 21-րդ դարու սկիզբը: Ճիշդ է, որ Խորհրդային Միութեան փլուզումով եւ անոր եօթանասունամեայ պատմական փորձառութեան ձախողութեան փաստին լոյսին տակ գաղափարախօսական հակադիր բնորդը` ազատական ժողովրդավարութիւնն ու շուկայակական յարաբերութիւններու տնտեսակարգը ոչ միայն կը ներկայանար որպէս միակ այլընտրանք, այլ անուղղակիօրէն կը պարտադրուէր Ուաշինկթընի մէջ առնուած շարք մը որոշումներու գործնականացման քաղաքականութեան ընդմէջէն: Զուգահեռաբար, 1996-էն սկ-սեալ Միացեալ Նահանգներու պաշտպանութեան պիւտճէն աւելնալու սկսաւ այնպիսի թափով մը, որ աշխարհի միակ գերուժին պիտի ապահովէր միջազգային համակարգի մէջ ռազմական բացարձակ տիրակալութեան դիրքը: Մինչ այսօր, Միացեալ Նահանգներու զինուորական հզօրութիւնը այնպիսին է, որ ոչ մէկ այլ պետութիւն, եւ ոչ իսկ
պետութիւններու ռազմական դաշնադրութիւն մը, կրնայ հաւասարակշռել: Այս մէկը, անշուշտ, նաեւ Ա.Մ.Ն.-ի քաղաքական բոլոր կողմերու զօրակցութիւնը վայելող քաղաքական որոշում մըն է, այսինքն` Հանրապետական-Դեմոկրատ երկկուսակցական համախոհութիւն մը, որ հիմնուած է դեռեւս 1989-ին բանաձեւուած յետ-վիեթնամեան զինուորական վարդապետութեան վրայ, ընդ որում, Միացեալ Նահանգներ օժտուած պէտք է ըլլայ զինուորական ուժերով, որ կարող ըլլան միաժամանակ երկու շրջանային պատերազմներ մղել: Մէկ խօսքով, ուժերու հաւասարակշռութեան հայեցակէտով յետ-Պաղ Պատերազմեան աշխարհակարգը յատկանշուեցաւ միաբեւեռութեամբ, եւ, գէթ ռազմական կարողութիւններու բաժանման իմաստով, այն կը մնայ միաբեւեռ` ի տարբերութիւնը հարիւր տարի առաջուայ բազմաբեւեռ աշխարհակարգին, որու սպառման բարացուցական փաստը եղաւ Մեծ Պատերազմը: Պատմականօրէն աննախընթաց ուժային ծաւալման այն կարողականութիւնը, որ Պաղ Պատերազմէն յաղթական դուրս եկած Միացեալ Նահանգները ձեռք բերաւ որպէս համաշխարհային միակ գերուժ, անխուսափելիօրէն յանգեցաւ այսպէս կոչուած Նոր Աշխարհակարգի մը կառուցման ծրագիրներու յղացման: Համատարած համոզումը, կամ ենթադրութիւնը, այն էր որ պատմականօրէն աննախընթաց պահն ու Միացեալ Նահանգներու գրաւած դիրքը որպէս Պաղ Պատերազմէն յաղթական դուրս եկած գերհզօր ուժ` թոյլ կու տան նման իրականացում: Նախընթացներ կային անշուշտ: Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի աւարտին իսկ Ազգերու Ընկերակցութեան նախաձեռնութիւնը, որ այն ժամանակ իսկապէս Նոր Աշխարհակարգ մը կը նշանակէր, Ուիլսընինն էր: Հակառակ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին, նախաձեռնութիւնը վերապրեցաւ եւ ապրեցաւ իր զարգացումը վերածուելու համար Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան: Պաղ Պատերազմի յաջորդած պատմական ոլորտը, սակայն, նախորդներէն կը տարբերէր անով, որ Ուաշինկթընի գրաւած ուժային դիրքը այնքան ալ անհրաժեշտ չէր դարձներ ո՛չ դաշնակիցներու հետ աշխատիլը դիւանագիտական փրոթոքոլներէն անդին, ո՛չ ալ մասնաւորաբար ուժերու հաւասարակշռութեան ազդակի նկատառումը: Մէկ խօսքով, համաշխարհային միակ գերուժը
IV
կրնար միակողմանի նախաձեռնութիւններու դիմել առանց անոնց գինին մասին այնքան ալ մտահոգուելու: Յետ-Պաղ Պատերազմեան այդ բացառիկ պահը Ուաշինկթըն բաց չթողուց` աշխարհին հրամց նե լու/պար տադ րե լու համար քաղաքական եւ տնտեսական զարգացման “միակ“ բնորդը, որուն բացարձակ գերակայութեան, Հերկէլեան “Ժամանակի ոգի“ի իմաստով ճշմարտութեան “փաստ“ը տրուած էր 1989-1991 թուականներու իրադարձութիւններով: Եւ, իրօք, Եւրասիական ամբողջ աշխարհատարածքը այսպէս կոչուած “ռէալ սոցիալիզմ“ի փլատակներուն վրայ ընդունեց ազատ-շուկայական յարաբերութիւնները` ազատականացնելով տնտեսութիւնը, սեփականաշնորհելով ամէն ինչ, եւ այդ ամէնը ամենաժողովրդավար կարգով… Հոգ չէ թէ քիչեր կրնային տարբերել սեփականաշնորհման կտրօններն ու ամենուրեք իրականացուող ընտրութեանց քուէները: Խորքին մէջ, կ՛ըսէին ազատ շուկայական կրօնքի նոր վարդապետները, սեփականաշնորհման կտրօնը (որ հետագային պիտի վերափոխուէր սակարանի բաժնետոմսի) եւ ժողովրդավարական քուէն զիրար կ՛ամբողջացնեն: Քիչեր այն ժամանակ հասկցան թէ դրամատիրական զարգացման մարքսեան վերլուծումը որքան ճիշդ էր եւ որքան ստուգելի` եւրասիական տարածքին դրամագլուխի առաջին կուտակման թատերական գործընթացին ընդմէջէն… Այսպէս, գոնէ 1990-ական “անցումային“ տարիներուն կասկած չկար որ 21րդ դարը սկսած էր, պիտի յատկանշուէր համաշխարհայնացման գործընթացով եւ անոր շարժակը` Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներն էին:
… եւ անոր աւարտը` 2008-2011
Այս տեսլականով 21-րդ դարը, սակայն, “պահ“ մըն էր միայն ինչպէս 1999-2001 թուականներու իրերայաջորդ տնտեսական տագնապները եւ, անշուշտ, Սեպտեմբեր 11, 2001ը պիտի փաստարկէին: Եւ թէեւ մինչեւ 2008 Միացեալ Նահանգներու զինուորական գերակայութիւնը, որ բռնադատող ձեւով ինքզինք արտայայտեց “ահաբեկչութեան դէմ պատերազմ“ով ընդհանրապէս եւ Աֆղանիստանի (2001) եւ Իրաքի (2003) զինուորական ներխուժումներով ու գրաւումներով մասնաւորապէս, 2008-ի ֆինանսական ճգնաժամէն եւ 2011-ին Իրաքէն Ա.Մ.Ն.-ի զինուորներու հեռացումէն ետք արդէն կարելի է միաբեւեռ աշխարհակարգի արագ մաշումի նախանշանները աւելի յստակօրէն տեսնել: Ընդհանուր առմամբ կարելի է ըսել, թէ հակառակ Ա.Մ.Ն.-ի դեռեւս ինչ որ ժամանակի համար շարունակուող զինուորական ուժային գերակայութեան, 21-րդ դարը ուրուագծուելու սկսած է որպէս աշխարհակարգ մը, որ հիմնականօրէն տարբեր պիտի ըլլայ 1648-ին Ուեսթֆալիայի Դաշ-
նագրով ծնունդ առած Եւրոպայակեդրոն աշխարհակարգէն աշխարհաքաղաքական երկու կառուցային տեղափոխումներու հետեւանքով: Մինչ ուժերու հաւասարակշռութեան կշիռը հետզհետէ աւելի կը թեքի դէպի Ասիա-Խաղաղական տարածաշրջան, բնապաշարներով հարուստ երկիրները հետզհետէ աւելի զգալի դարձնելու սկսած են իրենց կարեւորութիւնը` տնտեսական զարգացման համար: Այս զոյգ տեղափոխումները կ՛իրականանան ոչ թէ աշխարհի գերհզօր միակ պետութեան հակակշիռ ուժի մը, կամ դաշնակիցներու, հանդէս գալով, այլ` տարածաշրջանային հզօր պետութիւններու դերակատարութեան աճով:
Դարափոխութի՞ւն
2014 թուականը կրնայ անկիւնադարձային ըլլալ 21-րդ դարու աշխարհակարգի ամրագրման համար: 2014 թուականին Ա.Մ.Ն.-ի զինուորական ներկայութիւնը Աֆղանիստան փոփոխութեան պիտի ենթարկուի: Ուաշինկթըն-Քապուլ համաձայնութեան մը պարգային, Աֆղանիստան պիտի վերածուի ամերիկեան զինուորական խարիսխի: Առանց այդ համաձայնութեան, ամերիկեան ուժերը պիտի հեռանան այնպէս ինչպէս ըրած էին անգլիացիք 19-րդ դարուն եւ ռուսերը` 20-րդ դարու վերջաւորութեան: Ամերիկեան զինուորական ներկայութիւնը Կեդրոնական Ասիոյ յարակից տարածաշրջանին մէջ, գումարած Հնդկաստանի հետ դեռեւս 2005-ին Ուաշինկթընի հաստատած դաշինքին, վերահսկողութեան տակ պիտի պահէ արմատական իսլամականութեան կեդրոնատեղիներէն Փաքիստանը, բայց նաեւ անմիջական դրացնութիւն պիտի հաստատէ եւրասիական տարածաշրջամի համարկումով իր աշխարհաքաղաքական ազդեցութեան գօտին ամրագրելու հետամուտ Ռուսիոյ հետ: Առանց այդ ներկայութեան կարելի է նախատեսել ե՛ւ տարածաշրջանային բախումներու հեռանկար, ե՛ւ միաժամանակ եւրասիական տարածաշրջանին մէջ ռուսական ազդեցութեան աւելի անարգել ամրագրում: Երկրորդ իրադարձութիւնը որ 2014-ը բեկումնային տարուայ կրնայ վերածել Իրանի հետ կորիզային հարցով պատմական համաձայնութեան զարգացումն է տարուայ առաջին կէսին: Դրական զարգացման պարագային, Ա.Մ.Ն.Իրան զգուշաւոր մերձեցումը կրնայ հակակշիռ հաստատել 2011-էն ի վեր Միջին Արեւելքի մէջ ինքզինք պարտադրող սիւննի իսլամականութեան վրայ: Ա.Մ.Ն.-Իրան յարաբերութիւններու զարգացման ընթացքը վստահաբար իր անդրադարձը պիտի ունենայ նաեւ սուրիական քաղաքացիական պատերազմին վրայ, եւ այդ պատերազմը, կարելի է ըսել առանց շատ սխալելու, Միջին Արեւելքի աշխարհաքաղաքական նոր քարտէսն է որ կը սահմանէ… (Þ³ñ. Û³çáñ¹Çõ)
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 27 ö»ïñáõ³ñ 2014
Âáõñùdz
Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը՝ անհրաժեշտ, բայց՝ ոչ բաւարար
Ո
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ*
րքան կը մօտենայ 2015 թուականի Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակը, այնքան աւելի թուրք ղեկավարները կ’իյնան միջազգային հանրութեան ճնշումին տակ` իրենց նողկալի անցեալին հետ առերեսուելու եւ Ցեղասպանութիւնը ճանչնալու համար: Յատկանշական է, որ վերջին քանի մը օրերուն ընթացքին Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ հրապարակային յայտարարութիւններ հնչեցին եւրոպական երեք պետութիւններու` Ֆրանսայի, Գերմանիոյ եւ Չեխիոյ Հանրապետութեան ղեկավարներուն կողմէ: Անցեալ ամիս Թուրքիա կատարած իր այցելութեան ընթացքին Ֆրանսայի նախագահ Ֆրանսուա Հոլանտ, առանց օգտագործելու ցեղասպանութիւն եզրը, կոչ ուղղեց Թուրքիոյ ղեկավարներուն՝ առերեսուելու իրենց պատմութեան հետ. «Յիշողութեան ջանքերը միշտ ալ ցաւոտ են… բայց պէտք է ընել: Մեզի համար անհրաժեշտ է հաշտութիւն իրականացնելը` անցեալին տեղի ունեցածը ուսումնասիրելու եւ ճանչնալու միջոցով… Ճանչնալով պատմական իրադարձութիւնները դուք կը բարձրանաք ոչ միայն ձեր սեփական աչքին, այլ նաեւ՝ աշխարհին աչքին»: Նախագահ Հոլանտ նաեւ առանձին հանդիպում ունեցաւ սպաննուած թրքահայ լրագրող Հրանդ Տինքի այրիին` Ռաքէլ Տինքին հետ: Անցեալ շաբաթ Գերմանիոյ վարչապետ Անկելա Մերքել եւս նման իմաստուն խորհուրդ մը տուաւ իր երկիր այցելած Թուրքիոյ վարչապետ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանին. «Թուրքիան պէտք է հաշտուի իր պատմութեան հետ»: Հետաքրքրական է, որ Էրտողան ինք բարձրացուց այս հարցը` բողոքելով, որ Գերմանիան մտադիր է գումար յատկացնել Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի ոգեկոչման համար: Չեխիոյ Հանրապետութեան նախագահ Միլոշ Զեման աւելի հեռու գնաց, քան՝ Ֆրանսայի եւ Գերմանիոյ ղեկավարները, փաստացի օգտագործելով Հայոց ցեղասպանութիւն եզրը, երկու շաբաթ առաջ նախագահ Սերժ Սարգսեանի` Փրակա կատարած այցելութեան ժամանակ. «Յաջորդ տարի պիտի նշուի Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը: 1915
թուականին 1.5 միլիոն հայեր սպաննուեցան»: Թէեւ կը սպասուի, որ Ցեղասպանութեան հարիւրամեակին ընդառաջ միջազգային ճնշումը Թուրքիոյ կառավարութեան վրայ աւելի բուռն պիտի դառնայ, սակայն հայերը պէտք է զգուշանան, որպէսզի չխաբուին նման բարեմիտ, սակայն երբեմն շահախնդիր յայտարարութիւններէ: Նոյնիսկ եթէ նման ճնշումները դրդեն Թուրքիոյ ոեւէ ղեկավարի ընդունելու օսմանեան կառավարութեան մեղաւորութիւնը ջարդերու կամ անգամ ցեղասպանութեան իրագործման մէջ, ապա անիկա չի կրնար լիարժէք բաւարարել հայ ժողովուրդին արդար պահանջները: Իրականութեան մէջ, Թուրքիոյ կողմէ Ցեղասպանութեան ճանաչման ակնկալումը կրնայ հակառակ արդիւնք տալ, քանի որ, եթէ եւ երբ Թուրքիան ճանչնայ զայն, ամբողջ աշխարհը, ներառեալ հայերը, կրնան սխալմամբ ենթադրել, որ իրականացած է իրենց երկար սպասուած երազանքը… Քանի մը տասնամեակ առաջ, երբ աշխարհը տակաւին անտեղեակ էր Հայոց ցեղասպանութեան հիմնական փաստերէն, անոր ճանաչումը միջազգային հանրութեան եւ Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէ հրատապ էր: Սակայն ներկայ հագրուանին, երբ երկու տասնեակէ աւելի երկիրներ, բազմաթիւ միջազգային կազմակերպութիւններ եւ Ցեղասպանագէտներու միջազգային ընկերակցութիւնը ճանչցած են Հայոց ցեղասպանութիւնը, սոսկ ճանաչումը այլեւս վերջնական նպատակ չէ: Այժմ հայերը եւ բարի կամքի տէր բոլոր մարդիկ, ճանաչումէն այն կողմ, պէտք է արդարութիւն պահանջեն օսմանեան թուրք առաջնորդներու կողմէ գործադրուած ցեղասպանութեան համար: Ճիշդ այնպէս, ինչպէս Գերմանիան փոխհատուցում վճարած է Ողջակիզումին համար, այնպէս ալ Թուրքիոյ կառավարութիւնը, իբրեւ Օսմանեան կայսրութեան իրաւայաջորդը, պէտք է միլիառաւոր տոլարներու փոխհատուցում վճարէ եւ վերադարձնէ թալանուած հայկական ունեցուածքներն ու բռնագրաւուած հողերը: Ձգտելով դէպի արդար հատուցում՝ հայերը պէտք է օգտագործեն բոլոր հնարաւոր
միջոցները` քաղաքական ճնշում, տնտեսական պոյքոթ, ցոյցեր եւ դատական հայցեր, Թուրքիոյ ղեկավարներուն գիտակցիլ տալու, որ աւելի նպաստաւոր է բանակցիլ Հայաստանի կառավարութեան եւ սփիւռքի ներկայացուցիչներուն հետ` արդարացի լուծում գտնելու այս երկարատեւ անարդարութեան համար: Քանի որ առկայ են զգալի անհամաչափութիւններ երկու կողմերու քաղաքական, տնտեսական եւ ռազմական կարողութիւններուն միջեւ, հայերը չեն կրնար ստանալ իրենց բոլոր պահանջները մէկ օրուան մէջ, սակայն պէտք է պնդեն, որ թուրք պաշտօնեաները իրենց առաջարկեն այնքան փոխհատուցում, որքան կարելի է՝ հանգրուանային եղանակով վերջնական լիակատար արդարութեան հասնելու համար: Հայոց ցեղասպանութեան հարցին արդարացի լուծումը մեծ օգուտ պիտի բերէ Թուրքիոյ, որ միջազգային հանրութեան կողմէ բարձր գնահատանքի պիտի արժանանայ որպէս յառաջադէմ եւ քաղաքակիրթ երկիր: Կրնայ ըլլալ նոյնիսկ անոր առաջնորդները ներկայացուին խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակին: Ճանաչումը` փոխհատուցման հետ միատեղ նաեւ կը դիւրացնէ Թուրքիոյ մուտքը Եւրոմիութիւն: Հակառակ պարագային, Հայոց ցեղասպանութեան հետ առերեսման գալու շարունակական մերժումը պիտի երկարաձգէ թուրք ժողովուրդին անբաղձալի իրավիճակը` մնայուն կերպով անոնց յիշեցնելով իրենց նախնիներուն կատարած ոճրագործութիւնները եւ անընդհատ նուաստանալով ամբողջ աշխարհին առջեւ՝ իբրեւ ցեղասպանութեան ժխտողներ: Եթէ Թուրքիոյ ղեկավարները խիզախութիւնը ունենան լուծելու իրենց հայկական կնճռոտ խնդիրը, հայ ժողովուրդը վերջապէս պիտի սկսի ստանալ իր կորուստներու երկար սպասուած հատուցումը, վայելել տնտեսական եւ աշխարհաքաղաքական աւելի կենսունակ եւ անվտանգ հայրենիք, յուսալով, որ ապաշխարած հարեւանը աւելի հակուած պիտի ըլլայ խաղաղ գոյակցութեան:
*«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր