ԱկՆԱրկ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 82ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.530 - 13 سñï 2014 - лé. (54 11) 4775 7595
êáõñdzѳÛáõû³Ý ³éûñ»³Û¿Ý
Պայթումներ Հալէպի Նոր Գիւղ շրջանին մէջ
Հ
ԱԼԷՊ, “Բերիոյ Նիուզ”– Շաբաթ, 8 Մարտ 2014ին՝ առաւօտեան ժամը 7ին, Հալէպի Նոր Գիւղ-Պոստան Փաշա խաչմերուկին վրայ չորս պայթումներ տեղի ունեցան՝ ահ ու սարսափի մատնելով շրջանի ջախջախիչ մեծամասնութեամբ հայ բնակիչները։
Առաջին հրթիռը «Մարաբօ» շէնքին դիմաց ինկաւ, երկրորդ եւ երրորդ հրթիռները՝ Նոր Գիւղի մայր փողոցը, իսկ չորրորդ հրթիռը՝ Քարէն Եփփէ Ազգային Ճեմարանին դիմացի մայթին վրայ։ Պայթումներուն պատճառով բանակայիններ վիրաւորուեցան, ինչպէս նաեւ
արձանագրուեցան նիւթական լուրջ վնասներ։ Չորս հրթիռները, որոնք մէկ ժամուան ընթացքին ինկան յաջորդաբար, տեղական պատրաստութիւնն են՝ կազի շիշով, ու կը կոչուին «Մատֆահ ժահաննամ» (դժոխայաին հրետանի):
հանուր քարտուղարի ցեղասպանութեան կանխարգիլման հարցերով յատուկ խորհրդական Ատամա Տիենկ: Ելոյթ ունեցան շուրջ 50 երկիրներու եւ միջազգային կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներ, որոնք կարեւոր նկատեցին ցեղասպանութիւններու կանխարգիլման վերաբերեալ միջազգային հանրութեան միասնական ջանքերու գործադրումը: Իր խօսքին մէջ նախարար Նալբանդեան մասնաւորաբար նշեց, որ հայ ժողովուրդը, իբրեւ 20-րդ դարու առաջին ցեղասպանութենէն վերապրած ազգ, բարոյական խիստ պատասխանատուութիւն կը զգայ իր ներդրումը բերելու մարդկութեան դէմ ոճիրներու կանխարգիլման ուղղուած միջազգային ջանքերուն: Նախարար Նալբանդեան երախտագիտութիւն յայտնեց այն բազմաթիւ անդամ պետութիւններուն, որոնք պատրաստակամօրէն իրենց աջակցութիւնը կը բերեն այս վեհ նպատակին ծառայող Հայաստանի տարբեր նախաձեռնութիւններուն: Ան նաեւ շնորհա-
կալութիւն յայտնեց Ցեղասպանութեան կանխարգիլման վերաբերեալ Մարդկային իրաւունքներու խորհուրդի բանաձեւի բոլոր համահեղինակներուն. բանաձեւը ընդունուած է այս բարձր մարմինին կողմէ անցեալ տարի: Ըստ Նալբանդեանի, հակառակ այն փաստին, որ Ցեղասպանութեան կանխարգիլման ուխտը ընդունուած է 1948 թուականին, սակայն անոր յաջորդած տասնամեակներուն, ներառեալ` վերջին տարիներուն, դժբախտաբար իրագործուած են նոր ցեղասպանութիւններ, մարդկութեան դէմ ուղղուած նոր ոճիրներ: Նախարարը աւելցուց, որ այս սարսափելի երեւոյթը Քամպոտիայէն Ռուանտա եւ Տարֆուր կը շարունակէ յամենալ: «Ասիկա կը նշանակէ, որ մենք ոչ միայն քննարկումներու, բանաձեւերու, հռչակագիրներու, ուխտերու, այլ նաեւ ցեղասպանութիւններու կրկնութիւնը կանխող արդիւնաւէտ մեքանիզմներու կարիքը ունինք», շեշտեց նախարար Նալբանդեան:
«Մենք ցեղասպանութիւններու կրկնութիւնը կանխող արդիւնաւէտ մեքանիզմներու կարիքը ունինք» կ՛ըսէ Էդուարդ Նալբանդեան
7
մարտին ՄԱկ-ի Ժընեւի կեդրոնատեղիին մէջ Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Էդուարդ Նալբանդեան մասնակցեցաւ Ցեղասպանութեան ոճիրի կանխարգիլման եւ պատժումին մասին ուխտի 65-ամեակին նուիրուած բարձրաստիճան քննարկման, որ գումարուած էր 2013 թուականին Հայաստանի նախաձեռնութեամբ Մարդկային իրաւունքներու խորհուրդին կողմէ ընդունուած ցեղասպանութեան կանխարգիլման վերաբերեալ բանաձեւին համաձայն: ՄԱկ-ի Ժընեւի գրասենեակի նիստերու մեծ սրահին մէջ, Մարդկային իրաւունքներու խորհուրդի ղեկավար Պոտըր Նտոնկ Էլլայի նախագահութեամբ գումարուած քննարկման բացման խօսքերով հանդէս եկան Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Էդուարդ Նալբանդեան եւ ՄԱկ-ի մարդկային իրաւունքներու հարցերով գերագոյն յանձնակատար Նաւի Փիլայ: Քննարկման հիմնական բանախօսներէն մէկն էր ՄԱկ-ի ընդ-
Խրիմի հանգոյցը հայկական գործօնի յարաբերակցութեամբ
Ռ
ուս-ուքրանական յարաբերութիւններու խորապատկերին վրայ լուսարձակները տեղաշարժեր կ՛արձանագրեն եւ կեդրոնացումի արագ փոփոխութիւններ կը կատարեն` իրադարձութիւններու միջավայրային տեղափոխումներու անմիջական զուգահեռականութեամբ: Մայտանը համեմատաբար մութի մէջ է այս օրերուն Խրիմի վրայ աշխարհաքաղաքական ուշադրութեան շատ արագ սեւեռումով: Փորձենք հեռու մնալ աշխարհաքաղաքական մեծ օրակարգերու հետ կապուած յայտարարողական թէ գետնի վրայ երեւցող ոլորապտոյտներէն` ամփոփուելու համար հայկական գործօնին յարաբերակցութեամբ իրադրային նշանակութիւն ունեցող գործընթացներուն վրայ: Խրիմի մէջ տեսանելի դարձող քաղաքական շարժերը հայկական գործօնի յարաբերակցութեամբ երկու ուղղութեամբ մեկնաբանութիւններու դուռ կը բանան: Եթէ պահ մը շատ արագ մտաբերենք Խրիմի հայ համայնքի պաշտօնական մարմիններու հրապարակումները, որ հայութիւնը այնտեղ չէ ներքաշուած լարուած իրավիճակին մէջ, անմիջապէս իբրեւ թէժ առաջնային կէտ տեսանելի կը դառնայ արցախեան հիմնահարցը` դիպաշարի զարգացման առընթեր անպայման նկատի ունենալով Խրիմի նկատմամբ Մոսկուայի որդեգրելիք զինուորաքաղաքական քայլերը, Արեւմուտքի պատժամիջոցային ճնշումի հակազդեցութիւնը, Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագիր կազմակերպութեան (չ)աշխատիլը եւ Հայաստանի Հանրապետութեան այս առումով դէպքերէն զերծ մնալու փաստը կամ Վրաստան – Ուքրանիա – Ազրպէյճան – Մոլտաւիա (ՎՈՒԱՄ) դաշինքի վերաշխուժացման հաւանականութեան (ան)իրատեսութիւնը: Խրիմը Ռուսիոյ վերադարձնելու պահանջներուն կողքին իբրեւ հնարաւորութիւն կը քննարկուի նաեւ Աբխազիոյ եւ Հարաւային Օսեթիոյ նման կարգավիճակի տուչութեան հարցը: Այս ենթադրեալ տեսութիւնն է, որ կ՛առաջնորդէ նոյն կարգավիճակի մասին մտածելու նաեւ Արցախի պարագային: Արցախը կրնայ դուրս մնալ քաղաքական այս առեւտուրէն` նկատի ունենալով արդէն իսկ ռուս-վրացական եւ ռուսուքրանական ոչ բնականոն յարաբերութիւններու վրայ նաեւ չաւելցնելու ռուս-ազրպէյճանականը: Ուղղուածութիւն մը կայ սակայն, որ ինքզինք զգալի կը դարձնէ: Այն ալ ռուս-տուեալ կողմեր պատերազմներու իբրեւ անմիջական հետեւանք տարածքային ամբողջականութիւններու վերաքարտէսագծումն է, որ եթէ ոչ այս հանգրուանին, գուցէ այլ հանգամանքներու մէջ վերաբերի նաեւ Արցախին: Իրողական անկախութիւններու ռուսական միակողմանի ճանաչումի մասին է խօսքը առաւելաբար: Հայաստանի Հանրապետութեան հետ կապուած, փորձ պէտք է կատարել դիտարկելու համար կազմաւորման ընթացքի մէջ եղող Մաքսային միութեան ճակատագիրը` տրուած ըլլալով, որ մեծ հանգոյցը այս գործընթացին մէջ Քիեւն էր. իշխանափոխուած Քիեւը արդէն իսկ խանդավառ պատրաստակամութիւն կը յայտնէ դէպի Եւրոպական Միութիւն սուրալու: Ուղղակի թէ անուղղակի իւրաքանչիւր աղերս իր հերթին քաղաքական վերլուծումներու կարիքը ունի` միշտ նկատի ունենալով աշխարհաքաղաքական գերտէրութիւններու շահագրգռուածութեան չափն ու կշիռը այս բոլորին մէջ: Վերջապէս` թրքական գործօնի աշխուժացումը Խրիմի աշխարհաքաղաքական օրակարգ յայտնուելուն առիթով: Խրիմի մէջ ստեղծուած անկախութեան առաջին օրերէն իսկ Անգարան սկսած էր ներգրաւուիլ այս հարցին մէջ` իր աշխուժ հետաքրքրութիւնը պայմանաւորելով այն բնորոշումով, որ Խրիմի թաթարները իրենց հայրենակիցներն ու ցեղակիցներն են: Անկախ այն իրողութենէն, որ Խրիմի նկատմամբ լուրջ յաւակնութիւններ մատնող քայլեր կը կատարէ Անգարան, աւելորդ չըլլար ենթադրելը, որ ներքին բարդ մարտահրաւէրներ եւ ճգնաժամներ ունեցող Թուրքիան այսպիսով իր տագնապը կ՛արտահանէ դէպի արտաքին օրակարգ համաթրքական առաջադրանքներ ձեւակերպելով` ցեղակիցներու, հայրենակիցներու տիրութիւն կատարելու կարգախօսներով: Հետաքրքրական է մէջբերել նաեւ Տաւութօղլուի յայտարարութեան այս բաժինը. Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Ահմեթ Տաւութօղլուն, դիմելով Խրիմի բնակիչներուն, ըսած է. «Թող ձեր մօտ նոյնիսկ կասկած չյառաջանայ այն մասին, որ մենք իրադարձութիւններէն դուրս կը մնանք»: (Þ³ñ.Á ¿ç IV)
ARMENIA
II
²ñó³Ë
ԼՂՀ փոխվարչապետ, ՀՅԴ Արցախի կեդր. կոմիտէի անդամ Արթուր Աղաբէկեան:
“ԱՄԷՆ ՀԱՅ ՊԷՏՔ Է ԱՊրԻ ՄԱՀ կԱՄ ԱզԱՏՈՒԹԻՒՆ կԱրԳԱԽՕՍՈՎ-”
Հ
արց Վերջերս Արցախում մեծ շուքով տօնեցինք ՀՅԴ 123-ամեակը: Որպէս Արցախեան շարժման առաջին օրերից ՀՅԴ շարքեր անդամագրուած, բազում իրադարձութիւնների մասնակից, դաշնակցական հրամանատար, այս ամէնը հաւանաբար ընկալելի էր: Իսկ ընկալելի էր արդեօք ձեզ՝ որպէս պետական պաշտոնեայի, այս տօնակատարութեան ձեւաչափը: - Եթէ պիտի խօսեմ 1989-ի հեռաւորութիւնից, որոշ բաներ չէի հասկանում. երդուել զէնքի վրայ, պայքարել հակառակորդի դեմ՝ մնալով ընդյատակում: Ինձ մօտ այնպիսի տպավորութիւն կար, որ իւրաքանչիւր արցախցի դաշնակցական է, որովհետեւ տեսնում էի, որ իւրաքանչյուր տղամարդ զէնք է փնտռում՝ ոմանք իրենց տունը պահելու, ոմանք՝ հայրենի գիւղը: Անդամագրուելով ՀՅԴ շարքեր՝ հասկացայ, որ պատասխանատուութիւն եմ կրում, գործելու եմ կոնկրէտ հրամայականներով, մասնակիցն եմ լինելու քննարկումների, բայց պէտք է մի կողմ թողեմ անձնական տեսակէտներս եւ անվերապահօրէն կատարեմ ցանկացած որոշում՝ լինի դա խումբի, կոմիտէի, թե շրջանի որոշումը: Ցանկանում էի, որ ամէն արցախցի երդուի դրօշի եւ զէնքի վրայ, միաժամանակ շարունակելով հաւատալ, որ բոլորը դաշնակցական են: Այն առաքելութիւնը, որ դատապարտուած էր ստանձնելու ՀՅԴ-ն 1989-ին, 1990-ին, 1991ին, առաքելութիւն էր Արցախի լինելութեան, պայքարի. պայքարի՝ մահ կամ ազատութիւն կարգախօսով: Այդ օրերին մեր մէջ մերժել էինք ամէն դժուարութիւն, հանել էինք մեր միջից ամէն տեսակի վիրաւորանք, որ պատճառել էինք իրար նախկին հասարակարգում, նախկին իշխանութեան կողմից: Գիտակցում էինք, որ պիտի ապրենք մահ կամ ազա-
տութիւն կարգախօսով՝ մահ պատճառելով հակառակորդին, ազատութիւն պարգեւելով մեր ժողովրդին: կը ցանկանայի՝ արցախցին, անկախ կուսակցական պատկանելութիւնից, ապրի մահ կամ ազատութեամբ: Եթէ ոչ՝ ազատութիւն, ապա՝ ի՞նչ… Հարց - Հասարակութեան մէջ, Դաշնակցութեան հետ կապուած, գոյութիւն ունեն որոշակի կարծրատիպեր: Մասնաւորապես, մահ կամ ազատութիւն լսելով, մարդիկ մտածում են, որ դա պատերազմի կոչ է: Ինչ կարծիք ունէք այս դիտարկման վերաբերեալ: - կը դադարենք որպէս ժողովուրդ լինել, եթէ չապրենք մահ կամ ազատութեամբ: Այլապէս՝ ստրուկը կը լինենք ստրկատիրոջ, ճորտը՝ ճորտատիրոջ: կը ցանկանամ՝ ամէն արցախցի իր մէջ կոտրի այդ կարծրատիպը եւ ապրի այս գաղափարախօսութեամբ, այլապէս չենք կերտի ամուր եւ հզօր երկիր: Իրականում՝ ռազմի դաշտում այլ կարգախօս չէր կարող փոխարինել մահ կամ ազատութեանը, քանի որ պարզ հասկանում էինք՝ մահը թշնամուն, ազատութիւնը մեզ, մահը մեզ, ազատութիւնը մեր ժողովրդին: Եթէ կայ դրա անհրաժեշտութիւնը, կարծում եմ՝ ինձ կը հասկանայ ցանկացած ոք, ով ծանօթ է ՀՅԴ շարքերն ընդունուելու երդման տեքստին: Երդում, որը չի զիջում զինուած ուժերի ծառայութեանն անցնող զինուորականների երդմանը: Երդման տեքստ, որը հաւասար է նախագահների՝ իրենց ժողովրդին ծառայելու երդմանը: Հակառակորդը քնած չէ. մի օր նորից ստիպուած ենք լինելու զէնք վերցնել: Դրա համար՝ ամէն օր ցանկացած հայ պէտք է ապրի մահ կամ ազատութեամբ:
Հարցազրոյցը՝ Արմինէ Նարինեանի ԱՊԱՌԱԺ
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 13 سñï 2014
àõñáõÏáõ³Û
Բողոքի ցոյց Սումկայթի հայ զոհերուն, Մօնթէվիտէոյի մէջ "Պատմութեան էջը չենք դարձներ"
Ո
ւրուկուայի մայրաքաղաքի ամենաբանուկ փողոցը որ հետիոտն անցորդներու համար յատկացուած է և կը կոչուի Սարանտի, կը գտնուի քաղաքի կեդրոնը և զբօսաշրջիկներու նախընտրելի վայրն է, այդ փողոցի վրայ կը գտնուին ձեռային աշխատանքի բազմաթիւ կրպակներ, առևտրական հաստատութիւններ, ինչպէս նաև փողոցային առուծախի զանազան կէտեր, ինչ որ խայտաբղետ կը դարձնէ և գեղեցիկ եռանգներով տեսարան մը կը պարզէ, յատկապէս քաղաք այցելող հետաքրքիր զբօսաշրջիկին համար։ Ահա Մօնթէվիտէոյի այդ բաժնի մէջ, նախաձեռնութեամբ ՀՅԴ Արմենիա Երիտասարդական Միութեան Վարչութեան, առաջին անգամ ըլլալով հրապարակային բողոքի ցոյց մը կատարուեցաւ։ Իւրօրինակ կ՜ըսենք, քանի որ իսկապէս մեր տղաքն ու աղջիկները նորութիւն մը բերին որ ուշադրութիւնը գրաւեց բոլոր անցորդներուն։ Փողոցի կեդրոնը, սալայատակի վրայ, անոնք ամրացուցին բաց գրքեր, ուր կ՜երևան Սումկայթ քաղաքի մէջ խոշտանքուած և վայրի կերպով սպաննուած հայերու լուսանկարներ և ամէնէ յատկանշականը այն էր որ այդ երկու երեսի վրայ բացուած
գրքերու մէջտեղէն թելերով կապուած էին սև փուչիկներ, խորհրդանշելով մեր սուգը։ Տեսարանը այնքան տպաւորիչ էր որ անկարելի էր անցնիլ և չնկատել փողոցի լայնքին, երկու շարքով ձգւող այդ գրքերն ու փուչիկները։ Ցոյցը հասաւ իր նպատակին, որովհետև թէ տեղացի ժողովուրդը և թէ զբօսաշրջիկը, տղոց կողմէ պատրաստուած թերթիկները կարդալով, զանազան հարցումներ կու տային անոնց, որոնք յաւելեալ բացատրութիւներով կը գոհացնէին
հետաքրքրւողները, Ազէրպայճանի Սումկայթ քաղաքի մէջ հայերու դէմ կազմակերպուած նոր Ցեղասպանութեան մանրամասներով։ Տեղական մամուլն ալ թէ հեռատեսիլ և թէ գրաւոր, հարցազրոյցներ ունեցաւ մեր երիտասարդ տղոց հետ որ միևնոյն օրը արձագանգեց և մեկնաբանեց բողոքի այդ առաջին ցոյցը, որուն նշանաբանն էր, "Պատմութեան էջը չենք դարձներ, մինչև որ արդարութիւն հաստատուի"։ կարօ Հէքիմեան Մօնթէվիտէօ-Ուրուկուայ
Արցախի Մշակոյթի Շաբթուան յայտագրին։ Այս մասին կը յայտնէ կաթողիկոսութեան մամլոյ ծառայութիւնը։ Հիւր տղաքն ու աղջիկները գեղարուեստական փունջ մը հրամցուցին Վեհափառ Հայրապետին, իրենց նուագով, երգերով ու ասմունքով։ Վեհափառ Հայրապետը նախ գնահատեց փոքրիկները եւ շեշտեց Արցախին կապուած ըլլալու հրամայականը։ Ան ըսաւ որ Արցախի հզօրացումն ու ծաղկումը համահայկական
առաջնահերթութիւն մըն է, եւ իւրաքանչիւր հայ պարտաւոր է իր մասնակցութիւնը բերելու այս նուիրական գործին։ Վեհափառ Հայրապետը փոքրերուն ուղելով իր խօսքը ըսաւ որ դուք դեսպաններեն էք Արցախի ժողովուրդի ոգիին, հաւատքին ու պայքարին, խրախուսելով զանոնք որ շարունակեն իրենց արուեստին ընդմէջէն իրենց ներդրումը ունենան Արցախի առաւել ծաղկման ու բարգաւաճման։
Արամ Ա. ընդունեց Արցախի տաղանդաւոր փոքրիկները
Ե
րկուշաբթի 10 մարտի առաւօտ, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱրԱՄ Ա. կաթողիկոս Վեհարանի դահլիճին մէջ ընդունեց Արցախի նոր սերունդին պատկանող տաղանդաւոր պատանիներու ու փոքրիկներու խումբ մը՝ գլխաւորութեամբ Մշակոյթի եւ երիտասարդութեան փոխևնախարար Լեռնիկ Յովհաննիսեանի, ընկերակցութեամբ Լիբանանի Արցախ Ֆոնտի ներկայացուցիչներուն։ Անոնք Լիբանան ժամանած էին մասնակցելու
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 13 سñï 2014
III
Հայութիւնը համաշխարհային առաջին պատերազմի հարիւրամեակին 2014-ÇÝ Ñ³Ù³ÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÇõÝÁ åÇïÇ Ýß¿ Ø»Í ä³ï»ñ³½ÙÇ Ñ³ñÇõñ³Ù»³ÏÁ
Ն
Þ³ñ. III Ù³ë »õ í»ñç
ախքան այս նոր դարափոխութեան շէմին Սփիւռքի գոյապայքարի հիմնահարցերուն անդրադառնալը լուսարձակի տակ առնենք հայրենադարձութեան յղացքը այնպէս ինչպէս տրամաբանեցինք աւելի վեր: Հայաստանի մեծ կապիտալը, այսինքն` օլիկարգները, որուն կազմաւորման քաղաքական եւ գաղափարախօսական հիմերը դրաւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի գլխաւորած Հ.Հ.Շ.-ն, իր լրումին հասցուց Ռոպերթ Քոչարեանի իշխանակարգը եւ ամրագրեց Սերժ Սարգսեանի Հանրապետական միակուսակցականապետութիւնը, երբեք այնքան ալ չէ մտահոգուած հայրենադարձութեամբ: Այնպէս ինչպէս երբեք ռիսքը չէ առած ներդրումներ կատարելու Արցախի թէ ազատագրուած հողատարածքներու վերաբնակեցման համար: Աւելի՛ն, այդ կապիտալին շատ աւելի ծանօթ են հեռաւոր Քայման կղզիները քան ըսենք Լաչինը: Լեւոն Տէր Պետրոսեան “նարինջ ուտող“ սփիւռքցիներուն առջեւ հայրենի անցումի գործընթացին մասնակցելու ամէն դուռ փակեց ոչ միայն որովհետեւ անկախ պետականութեան զարգացման տարբեր աշխարհահայեացք ունէր այլ նաեւ, եթէ ոչ մանաւանդ, ուզեց սեփականաշնորհուող Հայաստանը ապահովել իր անմիջական շրջապատին: Ռոպերթ Քոչարեան յանձնառութիւն առաւ քաղաքացիութեան օրէնքը փոխելու եւ Սփիւռքին ներգրաւելու Հայաստանի տնտեսական գործընթացին մէջ, երբ արդէն կապիտալի առաջին կուտակումը ստեղծած էր դրամատիրական համակարգը: Ատով հանդերձ, օրէնքը ուշացաւ որովհետեւ Ազգային Ժողովէն ներս մեծ կապիտալի դրածոյ պատգամաւորները ամէն ձեւի արգելքներ կը ստեղծէին: Սերժ Սարգսեան իրականութիւն դարձուց հայրենադարձութեան ծրագիրը գործնականացնելու կոչուած կառոյցը` Սփիւռքի Նախարարութիւնը, որ սակայն երբ լուրջ ճիգեր կ՛ընէ սուրիահայութիւնը Հայաստան տեղափոխելու եւ հաստատելու համար, կը բախի օդանաւային ընկերութեան գիները անխղճօրէն բարձրացնելու չվարանող հրէշներու: Մաքուր խղճով գործող ազնիւ դիւանագէտներ եւ ազգայիններ տարիներու աշխատանք կը տանին, որպէսզի համաշխարհային վարկ ունեցող ձեռնարկութիւններ հարիւրաւոր միլիոններու ներդրում ընեն Հայաստան եւ մեծ կապիտալը կ՛ակտիւանայ պետական միջոցներու չարաշահումով հայրենի շուկային
Խ. ՏԷր ՂՈՒկԱՍԵԱՆ
մէջ անոնց մրցունակ զարգացման տարածութիւնները փակելու համար: Մէկ խօսքով, հայրենադարձութեան ծրագիրը կայ, անոր գիտակից են քիչ թէ շատ պետական մտածողութիւն ունեցողները, սակայն մեծ կապիտալը թոյլ չի տար, որ այդ ծրագիրը լիովին իրագործուի: Այս վերջինը կը նշանակէ նախ եւ առաջ ունենալ երկիր մը, որ քաշողական ըլլայ ընկերային եւ տնտեսական զարգացման, ապագայ սերունդներուն կենսամակարդակի բարելաւման յոյս ներշնչելու իմաստով: Եւ ատոր համար հարստութեան վերաբաշխումի նուազագոյն հաւասարութիւն մը անհրաժեշտ է, սոցիալական արդարութեան զգայնութիւն եւ հանրային առողջապահութեան, կրթութեան եւ թոշակներու գործող համակարգ: Հայաստանի քաղաքական համակարգը այսօր աւելի մօտ է աւատապետութեան, ուր սոցիալական քաղաքականութիւնը նոյնացած է օլիկարգներու բարեգործական ցանկութիւններուն հետ եւ լաւագոյն ապագային երաշխիքը կը բանաձեւուի հայրենասիրական ճառերով: Այս իմաստով, թերեւս հետաքրքրական է դիտել տալ, որ Սփիւռքէն կամաւոր հայրենադարձութիւնը չէ եղած այն համայնքներէն ուր ըլլալու կամ չըլլալու վտանգ կայ, ոչ ալ կենսամակարդակի բարելաւման հեռանկարով: Ընդհակառակը, կամաւոր հայրենադարձութեան յաջողակ երեւոյթները կու գան ընդհանրապէս քաղաքականապէս եւ տնտեսապէս իրենց գտնուած երկիրներու մէջ լաւապէս համարկուած համայնքներէ եւ հիմնականօրէն գաղափարական համոզումներով: Սուրիոյ քաղաքացիական պատերազմէն ետք Հայաստան ապաստանողներու երեւոյթը 2013-ին անկիւնադարձայի՞ն է այս իմաստով: Այսինքն` Հայաստան պատրա՞ստ է գոյութենական հարց դիմագրաւող համայնքի մը տեղափոխման եւ տեղաւորման մարտահրաւէրին: Հարցումը հիմնական է որովհետեւ 2014-ը կրնայ որոշիչ ըլլալ նաեւ սուրիական տագնապի հանգուցալուծման համար: Հետեւաբար, ենթադրելով լաւագոյն ելքը` խաղաղութեան բանակցութիւններու յաջող ընթացք եւ պատերազմի աւարտ, պէ՞տք է սուրիահայ համայնքի զանգուածային հայրենադարձի ծրագիր պատրաստել եւ իրականացնել, թէ՞ այն փորձառութիւնը որուն մէջ ինքզինք պատիւով փաստեց Սփիւռքի Նախարարութիւնը իր աւարտին կը հասնի եւ հա-
մայնքը կը վերադառնայ իր նոր առօրեային: Անշուշտ չենք գիտեր թէ համայնքի տրամադրուածութիւնը ընդհանրապէս ինչ կրնայ ըլլալ նման առաջարկի մը դէմ յանդիման, բայց երեւի իրապաշտ է ենթադրել,- որ շատերը պիտի չուզեն լքել իրենց տուները, ինչ որ առաւել հասկնալի է հալէպահայութեան պարագային: Սակայն սխալ պիտի ըլլայ ձեռք բերուած այս մեծ փորձառութեան հիման վրայ առաջ չերթալ եւ հայրենադարձութեան ծրագիրը աւելի հաստատ հիմերու վրայ դնելու ձեւերու մասին չմտածել… մէկ խօսքով` Սփիւռքի Նախարարութեան նախաձեռնութեամբ սուրիահայերու հայրենադարձութեան փորձառութենէն մեկնած` կառուցել հայրենադարձութեան տրամադիր ամէն սփիւռքահայու հայրենիք տեղափոխման ու հաստատման գործընթացը դիւրացնող մեքանիզմ: Ամէն պարագայի, ի՛նչ ալ ըլլայ սուրիական տագնապի զարգացումը 2014+ին, Սփիւռքի գոյատեւման օրակարգին վրայ ամենահիմնական հարցը` սուրիահայութեան, եւ ընդհանրապէս Միջին Արեւելքի հայութեան, տարածաշրջանային քաղաքական համարկումի մարտահրաւէրն է հետեւեալ տրամաբանութեամբ. 2011-էն ի վեր արաբական երկիրներու մէջ տեղի ունեցած սոցիալական ըմբոստութիւններն ու անոնց տարբեր զարգացումները ամբողջ տարածաշրջանը աշխարհաքաղաքական փոփոխութիւններու շէմին դրած են: Առաջին Համաշխարհային Պատերազմին Սայքս-Փիքօ համաձայնութեամբ ստեղծուած սահմանները թուլացած են. քրտական տարբեր շրջաններու իրողական անկախութիւնը, ազգ-պետութիւն հասկացողութեան անվաւերականութիւնը, արաբական ազգայնութեան վերջնական ձախողութիւնը եւ, մասնաւորաբար, ներիսլամական պառակտումը` սիւննիներու եւ շիաներու միջեւ կրնայ մինչեւ իսկ կառավարման նոր կառուցաձեւերու փնտռտուքը հրամայական դարձնել: Սուրիական տագնապը երեւան հանեց քանի մը ճշմարտութիւն: Առաջին, արաբական ազգային ոչ մէկ ծրագիր կրցած է յաջողիլ կրօնա-յարանուանական ինքնութիւնները գերազանցող պետական համակարգ ստեղծել: Ի՛նչ ալ ըլլայ իշխող ուժին գաղափարախօսութիւնը, պետական համակարգը չէ որ հասարակութիւնը ներթափանցած է այլ կրօնայարանուանական ինքնութիւններն են, որ թափանցած են պե-
տական համակարգերը եւ զանոնք իրենց շահերուն ծառայութեան դրած: Այս ձախողութեան հիմնական պատճառը ժողովրդավարութեան, մարդկային իրաւանց եւ տարրական ազատութիւններու բացակայութիւնն է: Պետական ամբողջատիրական համակարգերու բարեկարգչական խոստումները երբեք չեն իրագործուիր, եւ երբ տնտեսական ազատականացումները հասարակութեան տարբեր խաւերուն զարգացման առիթ կը ստեղծեն ամենէն աւելի հարստացողները միշտ կ՛ըլլան պետական համակարգին տիրապետող հատուածները: Երկրորդ, մինչ արաբական երկիրներու մէջ ըմբոստութիւններուն հիմնական պատճառը սոցիալական անարդարութիւններն ու ժողովրդավարութեան բացակայութիւնն էր, ամբողջատիրական վարչակարգերու այլընտրանքը սիւննի արմատականութիւնն է, որուն ամենավայրագ երեսը երեւան ելաւ Աֆղանիստանէն ու Չէչէնիայէն յետոյ Մալիի, Լիպիոյ, Իրաքի, Սուրիոյ եւ Լիբանանի որոշ շրջաններուն մէջ: Երեւոյթը իւրայատուկ է, ինքնիրմով կը զարգանայ, բայց նաեւ կը վայելէ Սէուտական Արաբիոյ եւ Թուրքիոյ նման երկիրներու ուղղակի թէ անուղղակի աջակցութիւնը: Սիւննի արմատականութեան այլընտրանքէ այսպէս կոչուած “իսլամական ժողովրդավարութիւնը“ չէ ինչպէս “թրքական բնորդ“ը կը քարոզէ: Իսլամական Օրէնքը ամբողջութեամբ թէ մասամբ սահմանադրութեամբ ամրագրելու ծրագրային դրոյթները պատճառ հանդիսացան որ Թունուզի եւ Եգիպտոսի նման երկիրներու մէջ ուր “իսլամական ժողովրդավարութիւնը“ փորձարկուեցաւ հասարակութեան ե՛ւ լայիք խաւերը, ե՛ւ մանաւանդ ոչ-իսլամ հատուածները ընդդիմանան ընդհուպ մինչեւ զինուորականներու վերադարձին զօրակցելով: Երրորդ, սիւննի արմատականութեան այս երեւոյթին ակրեսիւ արտայայտումը գոյութենական վտանգ կը ստեղծէ տարածաշրջանի ամենահին եւ ամենաանպաշտպան բնակիչներուն` քրիստոնեայ համայնքներուն: Իր բոլոր թերութիւններով, լիբանանեան յարանուանական ժողովրդավարութեան համակարգը գէթ տեսականօրէն կրօնա-յարանուանական գոյակցութեան միակ երաշխիքը կը թուի ըլլալ ցարդ: Հետեւաբար, որքան ալ որ վերացական թուի, լիբանանեան համակարգը միակն է որ կրնայ բնորդ ըլլալ տարածաշրջանային կառավարման նոր բնորդներու:
Բայց այդ մէկը կախում ունի հիմնականօրէն Միջին Արեւելքի քրիստոնէութեան ինքնակազմակերպման կարողութենէն եւ տարածաշրջանային ցանցի առաջացման կարողութենէն: Այս ուղղութեամբ է որ Միջին Արեւելքի հայութիւնը, որուն կարգին անշուշտ սուրիահայութիւնը, սփիւռքեան իր գոյատեւման անմիջական ապագան պէտք է որոշէ: Սփիւռքի գոյատեւման օրակարգին է անշուշտ այն ինչ ընթացիկ դարձած է կոչել “նոր սփիւռք“ ի տարբերութիւն “դասական սփիւռք“ին, եւ անով կը հասկցուի Հայաստան կամաւոր կերպով եւ տնտեսական պատճառներով հիմնականօրէն Ռուսիա գաղթած հայութիւնը, թիւով գրեթէ այնքան որքան Հայաստանի բնակչութիւնը… Անոնց կազմակերպման եւ քաղաքական ակտիւացման հիմնախնդիրը հրամայական է անշուշտ բազմաթիւ պատճառներով, որոնց շարքին պէտք է դասել նաեւ Եւրասիական Համարկումի ծրագրի իրականացման պարագային Մոսկուայի մէջ ազդեցութիւն ձեռք բերելու իմաստով – եթէ նման բան թոյլ կու տայ ռուսական քաղաքական համակարգը… Մոսկուայի մէջ քաղաքական ազդեցութեան ձեռքբերման, քաղաքական ակտիւիզմի, կամ այսպէս կոչուած “լոպպիստական“ գործ տանելու ի՞նչ դասեր կարելի է քաղել խորհրդային տարիներու փորձառութենէն: Թերեւս արժէ նման ուսումնասիրութիւն մը կատարել եւ բաղդատել խորհրդային այլ ժողովուրդներու փորձառութեան, ըսենք` Միկոյեան եւ Ալիեւ, ապա խորհրդածիլ այսօրուայ իրավիճակին մասին: կը մնայ որ հացի խնդրով Հայաստանէն Ռուսիա գաղթողներուն մեծամասնութիւնը այսօր կը մտածէ ամենէն աւելի ռուսական քաղաքացիութեան ձեռքբերման եւ յետոյ Փութինի յաւերժական ընտրութեան քան ինքնակազմակերպումի մասին: Այպանելի չեն բնաւ: Այս “նոր սփիւռք“ կազմակերպման խնդիրը օրակարգի վրայ դնելով հանդերձ, արդար չէ՞ հարց տալ թէ ի՛նչ կարելի է ընել որ նման հարց օրակարգի վրայ ընդհանրապէս չըլլայ, կամ` ինչո՞ւ հայրենադարձութիւնը հոնկէ չսկսիլ:
Visite nuestra renovada página
www.diarioarmenia.org.ar facebook/Diario ARMENIA twitter: @diarioarmenia
ARMENIA
IV
²µË³½Ç³
Աբխազահայութիւնը վտանգի առջեւ կանգնած է
Ա
րմէն Մկրտչեան araratnews.am-ի վրայ զետեղուած իր յօդուածին մէջ կը գրէ, որ հայերը Աբխազիոյ մէջ հաստատուած են միջնադարու սկիզբը, իսկ իբրեւ համայնք բաղկացած են Համիտեան ջարդերէն ետք եւ Մեծ Եղեռնի տարիներուն Աբխազիա գաղթած տրապիզոնահայերէ։ Հայերը 19-րդ դարու վերջաւորութեան Աբխազիոյ մէջ կառուցած են եկեղեցիներ, բացած են դպրոցներ, հիմնադրած են տպարաններ, հրատակարած են «Լոյս», «Նոր կեանք» եւ «Փարոս» թերթերը։ Խորհրդային շրջանին ալ հայերը Աբխազիոյ մէջ կազմած են բնակչութեան գերակշիռ մասը՝ շուրջ 100 հազար թուաքանակով։ Հայերը հիմնականին մէջ կը բնակին Սուխումի, Օչամչիրա, կակրա, կուտաութա, Լեսելիծէ, կանթիատ, Փի-
Վ
ցուտա, Նոր Աֆոն եւ կուլրիփշ ծովեզերեայ քաղաքներուն մէջ, ինչպէս նաեւ հայերու կողմէ հիմնադրուած բնակավայրերու մէջ։ 2006-ին մարդահամարով, Աբխազիոյ մէջ հայերու թիւը 1992-ի մարդահմարի 80 հազարէն նուազած է 44 հազարի, եւ ասիկա միայն ըստ պաշտօնական տուեալներու։ Ընտրական իրաւունք ունեցող հայերու թիւը 32 հազար է։ Արտագաղթի նման կշռոյթները անկարելի կը դարձնէ Աբխազիոյ մէջ հայ համայնքի բնականոն գործունէութիւնը։ Աբխազահայութիւնը, իբրեւ ազգային առանձին խումբ, կը կորսնցնէ այդ երկրին մէջ իր իւրայատուկ պատմական դերն ու նշանակութիւնը։ Աբխազիոյ մէջ 56 հայկական դպրոցներէն մնացած են միայն 34-ը, աշակերտական թիւի նուազումին պատճառով։ Հայ բնակչութեան
զգալի մէկ հատուածը դադրեցուցած է նախկին բազմաճիւղ տնտեսական գործունէութիւնը, եւ այժմ հիմնականին մէջ զբաղուած է նարինջներու, լեմոններու եւ այլ նման միրգերու աճեցմամբ ու արտածմամբ։ Նախապէս, աբխազահայութիւնը ներգրաւուած էր երկիրի թէ՛ կառավարման, թէ՛ գիւղատնտեսութեան եւ թէ՛ այլ կարեւորագոյն նշանակութիւն ունեցող ոլորտներուն մէջ։ կառավարութեան մէջ հայութեան ունեցած նախկին տիրական ներկայաթիւնը չքացած է: Ներկայիս, կառավարութեան մէջ մնացած է միայն գիւղատնտեսութեան փոխնախարար մը, իսկ օրէնսդիր մարմինին մէջ՝ խորհրդարանի փոխնախագահը։ Աբխազիոյ 33 երեսփոխաններէն միայն 3-ը հայ համայնքի ներկայացուցիչ են։ Թուրքիան՝ ճնշումներու կ՚ենթարկէ Աբխազիոյ ղեկավարութիւնը՝ պահանջելով հայերու թուաքանակի արհեստական նուազում, պետական պաշտօններէն հայերու հեռացում։ Յատկանշական է նաեւ Հայաստանի հանրապետութեան իշխանութիւններու բացարձակ անտարբերութիւնը աբխազահայութեան խնդիրներու վերաբերեալ։ Արմէն Մկրտչեան կը նշէ, որ անհրաժեշտ են արմատական լուծումներ սփիւռքահայ երբեմնի ամէնէն ազդեցիկ գաղթօճախներէն մէկուն՝ աբխազահայութեան ազդեցութեան վերականգնման համար։
խոտի, փայտի եւ կենդանիներու աթարի պահեստ։ Տարիներու ընթացքին անխնամ վի-
ճակի մէջ մնացած եկեղեցւոյ մէկ պատը արդէն տապալած է: Եկեղեցին այժմ կը գտնուի ոչնչացման վտանգի տակ: Քորլու Գիւղի բնակիչ Սելիմ կուրպանը Թուրքիոյ համապատասխան մարմիններուն ուշադրութեան հրաւիրած է այս հարցը։ Ան կոչ ուղղած է վերանորոգել եկեղեցին, որովհետեւ նման քայլով, եկեղեցի կրնան այցելել օտար զբօսաշրջիկներ։
Վանի հայկական եկեղեցին ախոռի վերածուած է
ան նահանգի Չաթաքի շրջանի Քորլու գիւղի Ալպուճաք շրջանին մէջ գտնուող երբեմնի հայկական եկեղեցին այժմ վերածուած է խոտի պահեստի: Թրքական ''Հապէրլէր'' կայքէջը կը նշէ, որ եկեղեցին 30 տարի առաջ, մoտաւորապէս 5 տարի ծառայած է որպէս դպրոց: Անտէրութեան մատնուելու պատճառով գիւղացիները եկեղեցին օգտագործած են որպէս
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 13 سñï 2014
²ñó³Ë
«Խոջալու. Յանցագործութեան Անատոմիա» Աշխատութեան Ներկայացում
Ե
րԵՒԱՆ, «Երկիր Մեդիա».– Հայկական կողմը երբեք չէ ժխտած, որ Խոջալուի մէջ պատահածը ոչ հեռաւոր անցեալին պատկանող ողբերգութիւն է, խորքին մէջ անիկա ոչ թէ պարզապէս ողբերգութիւն է, այլ յանցագործութիւն։ Ատրպէյճանական քարզչական աշխատանքները նկատի ունենալով՝ այսօր հայկական կողմերը Սումգայիթի ոճրագործութեան իւրաքանչիւր տարելիցին պէտք է բոլորին յիշեցնէ, թէ ովքեր են Խոջալուի ոճրագործութեան հեղինակները: Այս նիւթին նուիրուած էր Արցախի խորհրդարանի արտաքին յարաբերութիւններու մնայուն յանձնաժողովի նախագահ Վահրամ Աթանէսեանի «Խոջալու. Յանցագործութեան Անատոմիա» աշխատութիւնը: Վերնագիրը պատահական կերպով չէ ընտրուած: Հիմնական իւրայատկութիւնը այն է, որ գիրքը հիմնուած է ոչ հայկական աղբիւրներու ուսումնասիրութեան վրայ: Աւելի՛ն. Վահրամ Աթանէսեան վստահ է՝ «Խոջալուի բնակչութեան
սպանդը կազմակերպուած է եղել, այն էլ՝ բաւական բարձր մակարդակով»: Վերջին տարիներուն լոյս ընծայուած իր յօդուածներուն հիման վրայ կազմուած աշխատութեան մէջ այդ մասին վկայող առաւել քան բաւարար փաստեր ներկայացուած են: «Ադրբեջանական քարոզչամեքենան, որ արդէն մօտ երկու տասնամեակ այս թեմայի շրջանակներում հազարաւոր մեղադրականներ է տարածել հայերի հասցէին, այդ նոյն մեղադրականներում բազմաթիւ սխալներ է բաց թողել, որոնց վերլուծութիւնը միայն բաւարար կը լինի Խօջալուի դէպքերի իրական պատկերն ունենալու համար: Դա, սակայն, մէկ-երկու հոգու աշխատանք չէ», համոզուած է Վահրամ Աթանէսեան: Անոր համաձայն՝ հանրայայտ ճշմարտութիւնը պէտք չէ միշտ կրկնել: «Հայկական կողմը հնարաւորութիւն ունի առնուազն ամէն տարի Խոջալուի մասին ճշմարտութեան մի մասնիկ բացայայտել ու ներկայացնել աշխարհին», դիտել տուած է ան։
(Þ³ñ. ¿ç I-Ç)
«Մենք առաջինը կը շտապենք մեր եղբայրներուն օգնութեան. անոնց, որոնք դժուարութեան մէջ յայտնուած են… Մենք առաջինը կը շտապենք Խրիմին օգնութեան. մասունքներ, որոնք ձգած են մեր նախնիները»: Իր պաշտօնավարած երկրին մէջ այլ մասունքներ ձգած այլ ժողովուրդներ ալ կան, որոնք երբ պահը գայ դէպի այնտեղ շտապելու պատճառ ունին: Այս մասին ալ Տաւութօղլուի ներկայացուցած պետութեան համար «նոյնիսկ կասկած պէտք չէ յառաջանայ»: Հայկական ոսպնեակը բազմաթիւ ուղղութիւններով իր կեդրոնացումը Խրիմի վրայէն չհեռացնելու պատճառներ ունի:
«ԱզԴԱկ»
Av. Callao 1162 - Buenos Aires info@hotelwilton.com.ar
4812-4993 www.hotelwilton.com.ar