²ÏݳñÏ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 82ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.535 - 10 ²åñÇÉ 2014 - лé. (54 11) 4775 7595
Հ
Հայաստանի Վարչապետ Տիգրան Սարգսեան իր հրաժարականը ներկայացուց
այաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Տիգրան Սարգսեան իր հրաժարականը ներայացուց 9 Ապրիլին: Վարչապետին ներկայացուցած հրաժարականը Հանրապետական կուսակցութեան նիստին ընթացքին քննարկուելէ ետք ընդունուեցաւ: «Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Տիգրան Սարգսեան ներկայացուցած է հրաժարականի դիմում», յայտարարած է Հայաստանի Հանրապետական կուսակցութեան բանբեր Էդուարդ Շարմազանով: Ան նշած է, որ արդէն երկրորդ անգամն է, որ վարչապետը իր հրաժարականը կը ներկայացնէ: «Տակաւին մէկ ամիս առաջ վարչապետը հանրապետութեան նախագահէն խնդրած էր, որ զինք ազատ կացուցէ վարչապետութեան պաշտօնէն, սակայն նկատի ունենալով, որ վարչակազմը Մաքսային միութեան հետ բանակցութիւններու մէջ էր, ինչպէս նաեւ կուտակային կենսաթոշակներու խնդիրը Սահմանադրական դատարանին մէջ քննութեան կ՛ենթարկուէր, հանրապետութեան նախագահը խնդրած էր, որ վարչապետը իր աշխատանքները շարունակէ», յայտնած է Էդուարդ Շարմազանով: Հանրապետական կուսակցութեան բանբերը նշած է նաեւ, որ վարչապետը իր հրաժարականը ներկայացուցած է անձնական նախաձեռնութեամբ: Տիգրան Սարգսեան «ֆէյսպուք»ի իր էջին վրայ հրապարակած է հաղորդագրութիւն մը, որուն մէջ կը յայտնէ, որ հրաժարականի որոշումը «հասունցած էր եւ խորապէս գիտակցուած»: «Շնորհակալութիւն կը յայտնեմ բոլոր անոնց, որոնց հետ աշխատած եմ, նախ` հանրապետութեան նախագահին, որ վարչապետի բարձր պաշտօնը ինծի վստահեցաւ: Նոր կառավարութեան կը մաղթեմ հայրենանուէր եւ արդիւնաւէտ աշխատանք», գրած է վարչապետը: Տիգրան Սարգսեան վարչապետի պաշտօնը ստանձնած է 9 Ապրիլ 2008ին, իսկ 2 յունիս 2012ին վարչապետ վերանշանակուած է Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահին հրամանագիրով:
ՆԱխԱգԱՀ ՍԱրգՍեԱՆ ըՆԴուՆեց ԿԱռԱՎԱրութեԱՆ ՀրԱժԱրԱԿԱՆը
Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Սերժ Սարգը-
սեան ընդունեց կառավարութեան հրաժարականը: «Առաջնորդուելով Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան 55րդ յօդուածի 4րդ կէտով եւ հիմնուելով Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Տիգրան Սարգըսեանի ներկայացուցած հրաժարականին վրայ` կ՛որոշեմ ընդունիլ կառավարութեան հրաժարականը», ըսուած է պաշտօնական հաղորդագրութեան մէջ: ըստ նախագահի հրամանագրին, կառավարութեան անդամները պէտք է շարունակեն պարտականութիւններու կատարումը մինչեւ նոր կառավարութեան կազմութիւնը: 9 Ապրիլի առաւօտեան Կեդրոնական դրամատան մէջ տեղի ունեցած խորհրդակցութեան ժամանակ, նախագահ Սերժ Սարգսեան թէեւ չնշեց, թէ որուն կը տեսնէ իբրեւ նոր վարչապետ, սակայն խոստացաւ, որ նոր կառավարութեան մասին տակաւին պիտի խօսի: Նախագահը ընդգծեց, որ նոր կառավարութիւնը պէտք է յաջողի ապահովել տնտեսական աճ, բարեփոխումներու շարունակականութիւն եւ նոր կառավարութիւնը պէտք է յաջողի վերականգնել մեր քաղաքացիներուն վստահութիւնը բարեփոխումներուն եւ իր գործունէութեան նկատմամբ: Նախագահ Սարգսեան հաւաստիացուց, որ կառավարութեան մէջ էական փոփոխութիւններ պիտի կատարուին եւ անհրաժեշտութիւն կայ, որպէսզի նոր աչքով նայուի եղած խնդիրներուն, մարզերուն: Նշենք, որ նախորդ տարուան Մարտին Սերժ Սարգսեան յայ-
տարարած էր, որ այն կառավարութիւնը, որ տարուան արդիւնքներով 7 առ հարիւր տնտեսական աճ չ՛ապահովեր, պէտք է հրաժարական ներկայացնէ: Նախորդ տարի կառավարութիւնը արձանագրած էր ընդամէնը 3.5 առ հարիւր աճ, իսկ տնտեսութեան նախարարը յայտարարած էր, որ նախագահի այդ պահանջը ընդամէնը քաղաքական յայտարարութիւն է: Նախագահ Սարգսեան աւելցուց. «Վեցը տարին երկար ժամանակահատւած է վարչապետի համար: Ամենածանր, ամենատաժանակիր, միգուցէ ճիշդ բառ չեմ ասում, բայց ամենաանշնորհակալ, կոնկրետ ժամանակահատուածի համար եմ ասում, աշխատանքըն է: ես շատ քիչ եմ աշխատել այդ պաշտօնում, բայց դա էլ բաւարար է եղել, որպէսզի ծանրութիւնն զգամ: Այդպիսին է մեր իրավիճակը, ցաւօք: Բայց կարծում եմ, որ մի քսան տարի յետոյ արդէն շատ աւելի հեշտ է լինելու շատ աշխատանքներ կատարելը»: Աւելի ուշ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան, հըրամանագիրով մը, ընդունած է կառավարութեան հրաժարականը: Հրամանագիրին մէջ նշուած է. «Ղեկավարուելով Հայաuտանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան 55րդ յօդուածի 4րդ կէտով եւ հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Տիգրան Սարգսեանի ներկայացրած հրաժարականը՝ որոշում եմ. 1. ընդունել Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան հրաժարականը: 2. Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան անդամներին՝ շարունակել պարտականութիւնների կատարումը մինչեւ նոր կառավարութեան կազմաւորումը: 3. Սոյն հրամանագիրն ուժի մէջ է մտնում ստորագրման պահից»: Նոյն օրը Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահը տեսակցած է Ազգային ժողովի նախագահ յովիկ Աբրահամեանի հետ։ Անոնք քննարկած են երկրին մէջ ստեղծուած ներքաղաքական վիճակը, մասնաւորապէս՝ վարչապետին եւ կառավարութեան հրաժարականին առնչուող հարցեր:
Քեսապը՝ թրքական ահաբեկչութեան եւ ռուսական ապատեղեկատուութեան միջեւ
Ք
եսապի դէպքերուն առնչութեամբ կը թուի, որ տեղեկատուական պատերազմը Սուրիոյ մէջ իր գագաթնակէտին հասած է: խօսքը չի վերաբերիր միայն պատերազմի առաջին օրէն սկսեալ իշխանութիւն-ընդդիմութիւն դիրքեր գրաւել-վերագրաւել անվերջանալի հաստատուողհերքուող (ապա)տեղեկութիւններու շղթային: Մէկ կողմէ Անգարան քաղաքական անհեթեթութեան նըմուշներ կը հրամցնէ ոչ միայն իր տարածքներէն դէպի Քեսապ թափանցման գործողութիւններուն նկատմամբ պիղատոսութիւն ցուցադրելով, այլ տարհանուած քեսապահայութիւնը «հիւրընկալ» թուրքիա հրաւիրելով: Պաշտօնական Անգարան կը յայտարարէր, որ Սուրիոյ ընդդիմադիրներուն կողմէ Քեսապի գրաւման մէջ թուրքիոյ ուղղուած ամբաստանութիւնները անհիմն են: Անգարայի այս դիրքորոշումը հերքելու համար նոյնինքն թուրքիոյ մէջ եութիուպեան բացայայտումներ կ՛արձանագրուէին, թէ ինչպէ՛ս թրքական սահմանապահ զօրքերը հանգիստ անցք կը տրամադրէին զինեալ խմբաւորումներուն` անցնելու սուրիական սահմանը: Աւելի՛ն. արտաքին գործոց նախարարին, բանակի հրամանատարին եւ ծառայութեան պետին միջեւ հեռաձայնային գաղտնալսուած խօսակցութիւններու հրապարակումը պարզ կը դարձնէր, որ դէպի Սուրիա ներխուժման գործողութիւնները ծրագրաւորուած էին: եութիուպեան այս բացայայտումները գուցէ ներթրքական հարթութեան վրայ կարելի է դիտարկել վերջին շրջանին գործող վարչակարգի հեղինակազրկման միտող բացայայտումներու ընդհանուր ծիրին մէջ: Ինքնակառավարման ընտրութիւնները եկան ընդգծելու, որ այդ բացայայտումները վճռորոշ ազդեցութեան չեն գործած ընտրազանգուածին դիրքորոշման վրայ: Անգարայի իւրայատուկ այս «հիւրընկալութեան» յայտարարութիւնը նոր չէ. Սուրիոյ պատերազմի առաջին օրէն սկսեալ նման խաղաղասիրական բարի կամեցողութեան դրսեւորումներ ունեցան Անգարայի բարձրաստիճան դէմքերը յատկապէս սուրիահայութեան ուղղութեամբ: Պատրանքային տպաւորութիւն ստեղծող (իմիթացիոն) քարոզչաքաղաքական այս գործողութիւններուն համընթաց կը զարգանայ նաեւ թրքական տեղեկատուական համակարգը, որ քաղաքական անհեթեթութեան նշանաւոր օրինակներ կը տրամադրէ դիպաշարին հետեւողներուն: Տեղեկատուական պատերազմը միակողմանի չէ սակայն: Նոյն ուժգնութեամբ համարժէք գործողութիւններու ծաւալ կայ նաեւ ռուսական կողմէն: յատկապէս Քեսապի դէպքերուն առաջին օրէն սկսեալ ապատեղեկատուութեան ալիք բարձրացաւ, որուն տեղաշարժի աղբիւրները այս պարագային ռուսական ներշնչումներ ունէին: Հայ տեղեկագիտութիւնը վերջերս համացանցի վրայ բացայայտեց նման իբրեւ թէ քեսապահայութեան դէմ գործադրուող ջարդերու, հաւաքական սպանութիւններու, գնդակահարումներու տեսարիզներու շարք մը: Առաջադրանքը այս պարագային, ոչ անպայման հայկական գործօնը ներքաշելու կը վերաբերէր, որքան հանրային կարծիքը ցնցելու, թէ Արեւմուտքի օժանդակութեամբ եւ ՕթԱՆ-ի անդամ թուրքիոյ ուղղակի նախաձեռնութեամբ միջազգային ահաբեկչութիւնը ի՛նչ աւերներ կը գործէ Սուրիոյ մէջ: Տեղեկատուական պատերազմի ալիքի մակընթացութեան այս մակարդակի նուաճումը կը բացատրուի այն իրականութեամբ, որ Քեսապը նախադուռն է ծովեզերեայ Սուրիոյ, որ գլխաւոր յենակէտն է գործող իշխանութեան եւ ռազմակայանը ռուսական ռազմանաւերուն: ուրեմն ռազմավարական կարեւորագոյն այս յենակէտի պահպանման կամ կորուստի նախապատերազմն է, որ առայժմ կը կիրարկուի տեղեկատւական հարթութեան վրայ: Բայց տեղեկատուականը նախապատրաստութիւնն է այլ գործողութիւններու: Չ՛ուշանար յստակացումը, թէ սուրիական զօրքերու շրջանին մէջ կուտակումը կը նախանշէ ծայրայեղականներու մաքրագործումի ընդհանուր արշաւը: Բայց առաջադրուածը յայտնապէս աւելին է: Պաշտօնական Մոսկուայի կողմէ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի արտակարգ նիստ գումարելու առաջար(Þ³ñ.Á ¿ç IV)
«ԱԶԴԱԿ» Պէյրութ
ARMENIA
II
г۳ëï³Ý Ðñ³ã Øáõñ³ï»³ÝÇ ëå³Ýáõû³Ý ѳñó
«եթէ իշխանութիւնները չեն կրնար կամ չեն ուզեր բացայայտել, պէտք է հեռանան»
Պ
ռօշեանի գիւղապետ Հրաչ Մուրադեանի սպանութեան առաջին տարելիցին առիթով երէկ Պռօշեան գիւղին մէջ կազմակերպուած յիշատակի ձեռնարկին ընթացքին Ազգային ժողովի Հ.յ.Դ. խմբակցութեան ղեկավար Արմէն ռուստամեան, լրագրողներուն հարցումներուն պատասխանելով, յայտնեց, որ Դաշնակցութիւնը մտահոգ է եւ դժգոհ, որովհետեւ մինչեւ հիմա որեւէ յառաջընթաց չարձանագրուեցաւ եւ իշխանութիւնները այս խնդիրը իր ամբողջ էութեամբ եւ բովանդակութեամբ չզգացին, չգնահատեցին եւ Հրաչ Մուրադեան չհասկցան, որ ասիկա պարզ սպանութիւն չէ: ռուստամեան շեշտեց, որ այս սպանութիւնը լուրջ քաղաքական դրդապատճառներ ունէր եւ կատարուած էր յստակ նպատակով` կասեցնել Հրաչ Մուրատեանի պաշտօնավարումը: ըստ դաշնակցական պատգամաւորին, Մուրատեանի շուրջ միշտ կը տիրէր սպառնալիքներու, ճնշումներու, ահաբեկումներու մթնոլորտ, բայց ան այն տեսակէն չէր, որ նահանջէր: ռուստամեան յայտնեց, որ վերջին ճիգերը գործադրեցին, որպէսզի ընտրութիւններու ժամանակ կարենան Մուրատեանը հանել պաշտօնէն, սակայն չյաջողեցան, եւ կատարեցին այս տմարդի արարքը: «Այս ոճիրը իր մէջ շատ լուրջ հետեւանքներ ենթադրող եւ բովանդակութիւն պարունակող ոճիր է, բայց իշխանութիւնները այդպէս չգնահատեցին, չհասկցան, որ ասիկա հարուած է ոչ միայն Հրաչին, անոր մերձաւորներուն, ընտանիքին, այլ նաեւ մեր պետութեան, մեր երկրին, մեր հեռանկարին, որովհետեւ, եթէ հայրենիքի պաշտպանը իր երկրին մէջ պաշտպանուած չէ, ալ ի՞նչ խօսինք մնացեալներուն պաշտպանութեան մասին: Ասիկա իսկապէս պատիւի գործ պիտի դառնար իշխանութիւններուն եւ պետութեան համար, եթէ մենք իսկապէս ունինք այնպիսի պետութիւն եւ իշխանութիւն, որ իր ժողովուրդի հոգերով կ՛ապրի: Բայց այս մէկ տարին ցոյց տուաւ, որ ատիկա այդպէս չէ», ընդգծեց ռուստամեան: Պատասխանելով «Առաւօտ»ի այն հարցումին, որ ինչո՞վ կը բացատրուի այն փաստը, որ օր ցերեկով, գիւղի կեդրոնը կատարուած ոճիրը չի բացայայտուիր` արհեստավարժութեան պակա՞ս կայ, թէ՞ ցանկութիւնը կը բացակայի, Արմէն ռուստամեան յայտնեց, որ երկու պարագաներն ալ ներկայ են` թէ՛ ցանկութիւն չկայ, թէ՛ արհեստավարժութեան պակաս կայ եւ ասիկա կը նշանակէ, որ իրենց օրով այս ոճիրը պիտի չբացայայտուի: ռուստամեան նշեց, որ պէտք է այս իշխանութիւնները օր առաջ հեռանան, որպէսզի գայ այնպիսի իշխանութիւն մը, որ կարենայ բացայայտել, եւ ինք վստահ է, որ եթէ իշխանութիւնները համապատասխան կամք դրսեւորէին, մէկ տարին բաւարար էր, որպէսզի ցերեկով կատարւած սպանութիւնը բացայայտուէր: «Մենք անցած ենք բոլոր ատեաններով, անցած ենք ոստիկանութիւն, դատախազութիւն, հետաքննչական մարմիններ, հասած ենք մինչեւ նախագահ: ըսած ենք, որ ասիկա ձեր պատիւի հարցն է, մէկ կողմ դրէք ամէն ինչ եւ այս հարցը դարձուցէք գլխաւոր հարցերէն մէկը, որովհետեւ ասիկա ամբողջութեամբ իշխանութիւններու, պետական մարմիններու նկատմամբ անվստահութեան լուրջ հիմքեր կը ստեղծէ: եւ մեզի ամէնէն բարձր մակարդակով, ամենայն լրջութեամբ վստահեցուցած էին, որ պիտի իրականացուին բոլոր կարելի միջոցներով գործողութիւնները, որպէսզի բացայայտումը անխուսափելի դառնայ, բայց կը տեսնենք, որ ոչ մէկ շարժում կայ: ուրեմն այդ իշխանութիւնները իսկապէս կա՛մ չեն ուզեր, կա՛մ չեն կրնար, երկու պարագային ալ պէտք է հեռանան», ըսաւ ռուստամեան:
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 10 ²åñÇÉ 2014
êáõñdz
թուրքիա փոխադրուած քեսապահայերու վիճակին մասին քննադատական յօդուածը
Ա
պրիլ 7ին, Ֆէհիմ թաշթէքին ստորագրութեամբ յօդուած մը հըրատարակուած է թրքական «ռատիքալ» թերթին մէջ։ Այս յօդուածին մէջ հեղինակը կը գրէ որ թուրքիոյ իշխանութիւնները հիմա շուարած վիճակ ունին, որովհետեւ անոնք Քեսապահայերը նախ յանձնեցին իրենց կողմէ պաշտպանւած ապստամբ ուժերուն, ապա տեսան որ ամբողջ աշխարհի մէջ իրենց դէմ արշաւ բացուեցաւ, Քիմ Քարտաշեան կոչ ըրաւ «Քեսապը փրկենք» լոզունգով, եւայլն։ Ապստամբ ուժերը Քեսապի մէջ մնացած ծերունի հայերուն ըսին որ զանոնք Լաթաքիա պիտի տանին որպէսզի փրկուին, մինչդեռ զանոնք թուրքիա բերին փոխանակ Լաթաքիա տանելու։ Բոլորն ալ օրուան հագուստով էին։ Անոնք թուրքիա գալէ ետք յայտնեցին որ Պէյրութ երթալ կ՚ուզեն։ յօդուածագիրը կը քննադատէ թուրք իշխանութիւնները
եւ մասնաւորաբար կը շեշտէ իր այն պընդումը թէ այս խընդրին մէջ թուրք իշխանութիւնները նեղ կացութեան մատնուեցան ու հիմա անոնք պէտք ունէին Քեսապցի հայերու դէմ իրենց մարդասիրութիւնը ցոյց տուող պատմութեան մը։ Իսկ Սուրիոյ ապստամբ բանակն ալ պէտք ունէր հայերէ պարպուած Քեսապի մը։ Այս կարգադրութեամբ թուրքիա ամբողջ աշխարհի փորձ կատարեց ցոյց տալ թէ որքան մարդասիրաբար կը շարժի Քեսապցի հայերուն նկատմամբ։
ՔեՍԱՊԱՀԱյերը ՎԱգըՖԼԻ գԻւՂԻՆ ՄԷջ
Ապրիլ 7ին, «Մարմարա» կապ հաստատեց Վագըֆլը գիւղի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ թաղային խորհուրդի Ատենապետ Ճէմ Չափարի հետ, որ ստոյգ տեղեկութիւններ տուաւ Վագըֆլը գիւղ տեղափոխադրուած Քեսապահայերու մասին, նաեւ մեզի ուղարկեց լուսանկարներ։
Ատենապետը նշեց որ քեսապահայերը 21 հոգի էին եւ երկու մինիպիւսներով եայլատաղըէն բերուեցան Վագըֆլը գիւղ, ուր իրենք անմիջապէս շատ ջերմ վերաբերում ցոյց տուին բոլորին հանդէպ։ Ծերունիները սարսափահար, անխնամ վիճակ ունէին եւ ծանր յիշողութիւններով հեռացած էին Քեսապէն։ Կը պատմէին որ իրենք առանց որեւէ դիմադրութեան բանալիները տուած էին զինեալ ահաբեկիչներուն, որոնք թալանած էին տուները, ամէն ինչ կոտրած թափած ու յետոյ հրկիզած էին զանոնք։ Վագըֆլը գիւղի հայ բնակիչները ամէնքը ձեռք ձեռքի տուած անմիջապէս ձեռնարկեցին գործնական քայլերու։ Բոլոր ծերերն ալ խնամւեցան ու տեղաւորւեցան հիւրատուներու մէջ եւ անոնց բաժնուեցան հագուստեղէն ու անհրաժեշտ իրեղէններ։ Քեսապահայերը յայտնեցին որ տակաւին 20 տարիքոտ անձեր մնացած են Քեսապի մէջ:
²ñ»õÙï»³Ý Ð³Û³ëï³Ý
Հ.յ.Դ. Հայ Դատի պատուիրակութիւն մը Վանի մէջ հետեւեցաւ ՏԻՄ ընտրութիւններուն
2
7-31 Մարտ եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի նախագահ գասպար Կարապետեանի գլխաւորութեամբ եռանդամ պատուիրակութիւն մը Վանի մէջ որպէս դիտորդ մասնակցեցաւ Տեղական ինքնակառավարման մարմիններու ընտրութիւններուն։ Պատւիրակութեան մաս կը կազմէին Միջին Արեւելքի Հայ Դատի գրասենեակի պատասխանատու Վերա եագուպեանը եւ Հայ Դատի Պելճիքայի յանձնախումբի ատենապետ Պետիկ Պետրոսեանը։ եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբը որպէս դիտորդ մասնակցութեան հըրաւէր ստացած էր թուրքիոյ խաղաղութիւն եւ ժողովրդավարութիւն կուսակցութեան (BDP) եւրոպայի ներկայացուցչութենէն։ Դիտորդական պատուիրակութիւններ կային նաեւ Ֆըրանսայէն, Իտալիայէն եւ գերմանիայէն։ ընտրութեան նախօրէին, Հ.յ.Դ. Հայ Դատի պատուիրակութիւնը Վանի մէջ այցելեց պետական, ընտրական եւ կուսակցական կեդրոններ, հանդիպումներ ունեցաւ թեկնա-
ծուներու եւ հասարական կազմակերպութիւններու հետ, մասնակցեցաւ ընտրական հաւաքներու։ ընտրութեան օրը՝ Մարտ 30ին, պատուիրակութիւնը ամբողջ օրը շրջեցաւ տարբեր ընտրատեղամասեր եւ ականատես եղաւ ընտրութիւններու ընթացքին։ Մարտ 31ին, պատուիրակութիւնը հրապարակեց իր եզրակացութիւնը, որ պիտի տրամադրուի նաեւ եւրոպական համապատասխան կազմակերպութիւններու։ եզրակացութեան մէջ յատուկ նշում կ՚ըլլայ իշխող AKP կուսակցութեան, գործակատարներուն եւ ընտրական յանձնաժողովներու պատասախանատուներուն կողմէ կատարուած լուրջ օրինական խախտումներուն մասին: Վան քաղաքի ինչպէս նաեւ նահանգի 13 շրջաններէն 11ին մէջ ընտրուեցան BDP կուսակցութեան կողմէ պաշտպանւած թեկնածուները: խաղաղութիւն եւ ժողովըրդավարութիւն կուսակցութեան գրասենեակին մէջ` քաղաքապետներ Պեքիր Քայայի, Հատի-
սէ Չոպանի եւ կուսակցութեան Վան քաղաքի նախագահ Մուսա Իթահի հետ գասպար Կարապետեանը գործուղման աւարտին ըսաւ. «Պատմական այցելութիւն էր այս, որովհետեւ ոչ միայն կը գտնուէինք մեր պատմական հողերուն վրայ, այլ նաեւ՝ այդ մասին կը խօսէինք այնտեղ ապրող ժողովուրդին, ժողովուրդի ներկայացուցիչներուն հետ։ Շատ ջերմ էր ընդհանրապէս ժողովուրդին եւ յատկապէս՝ մեր հիւրընկալ խաղաղութիւն եւ ժողովրդավարութիւն կուսակցութեան վերաբերմունքը մեր նկատմամբ։ ես եւ պատուիրակութեան անդամ իմ գործընկերներս իսկապէս անմոռանալի օրեր ապրեցանք եւ կը մաղթենք, որ այս եւ նման գործընթացներ շարունակուին, ծաւալուին եւ նոր զարգացումներ ունենան»։ Հայ Դատի պատուիրակութիւնը այցելեց Ախթամար կղզի եւ Ս. խաչ եկեղեցի։ Հ.յ.Դ. եւրոՊԱյԻ ՀԱյ ԴԱՏԻ յԱՆձՆԱխուՄԲ
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 10 ²åñÇÉ 2014
Հ
ետաքրքրական զուգադիպութեամբ մը, վերջերս երբ համալսարանի գրադարանի լեզուաբանական բաժնի արխիւները կը փորփրէի, ուշադրութիւնս գրաւեց ամերիկացի լեզուաբան Joshua Fishman-ի յօդուածներէն մէկը, որ գլխաւորաբար կ՚անդրադառնար թէ ինչպէս ժողովուրդի մը լեզուի կորուստը պատճառ կը դառնայ նաեւ անոր մշակոյթի կորուստին, հետեւաբար նաեւ հաւաքականութեան մը արժէքներուն, ապրելաձեւին եւ կեանքի ջնջումին։ Այս ուղղութեամբ, բոլորս ալ, խոստովանինք կամ ոչ, կը գիտակցինք հաւանաբար, որ մայրենիին կորուստը ժողովուրդի մը համար աղէտ մը կրնայ ըլլալ։ ուստի յօդուածին հետաքրքրական բաժինը լեզւի կորուստին պատճառով սահմանուած «աղէտ»ին ահազանգումը չէր։ յօդուածը ուշագրաւ էր, որովհետեւ յայտնի լեզուաբանը իր մասնագիտութեան մէջ ունեցած հմտութենէն ելլելով կը խօսէր թէ ինչո՞ւ եւ ինչպէ՞ս, հակառակ ի գործ դրուած «պահպանում»ի բոլոր ջանքերուն, այսօր շատ մը լեզուներ, հետեւաբար նաեւ մշակոյթներ՝ կորուստի եզրին մատնուած են։ Այս ամփոփ յօդուածով, պիտի փորձեմ անդրադառնալ այս ուղղութեամբ լեզւաբանին կատարած կարգ մը հաստատումներուն, որոնք շահեկան կը գտնեմ եւ առնչակից մեր մտահոգութիւններուն։
Ա. ՄՇԱԿոյթը՝ ԼեԶուԻՆ ՄԷջ
Joshua Fishman խօսելով լեզու-մշակոյթ յարաբերութեան մասին կը հաստատէ թէ ժողովուրդի մը մշակոյթին մեծ մասը լեզուին մէջ է եւ լեզուով է որ կ՚արտայայտուի։ Հաստատումը ինչքան ալ յանդուգն կամ ծայրայեղ համարուի, անշրջանցելի ճշմարտութիւն մը կ՚արտայայտէ, քանի որ ոչ ոք կրնայ հերքել այն իրողութիւնը, թէ ինչպէս լեզուն իր մէջ կը խըտացնէ մշակոյթի մը առանցքը հանդիսացող՝ ժողովուրդի մը կենցաղին, հաւատալիքներուն եւ արժէքներուն երաշխիքը համարուող՝ առակները, ասացւածքները, հանելուկները, աղօթքները, երգերը, բարեւելու, գովաբանելու, գոհունակութիւն յայտնելու արտայայտութիւնները եւ վերջապէս գրականութիւնը։ Ի՞նչ կը մնայ լեզուէն եթէ պարպենք զայն այս բոլորէն։ Աղքատ բառակոյտ մը պիտի ըսէի, որ կեանքի դժբախտ օրէնքին համաձայն, աղքատութեան մատնուած որեւէ երեւոյթի նման, ժամանակի ընթացքին կը հիւծի, կը պարպուի կեանքէն եւ կը դատապարտըւի մաշումի եւ հետեւաբար՝ մահուան։ ուրեմն, լռութեան մատնել լեզու մը, կը նշանակէ լռութեան մատնել մշակոյթ մը։ ուստի ի՞նչ ընել, որ լեզու մը եւ մշակոյթ մը չդապարտուին լռութեան։ Fishman կը հաստատէ թէ մայրենին լռեցնելու հիմ-
III
²ÏݳñÏ
նական սխալը կը կայանայ երբ զայն փոխանցելու, բանեցնելու եւ նորոգելու միակ «պարտաւորութիւնը» դպրոցին կը վըստահինք, ուր դժաբախտաբար, նաեւ մեր իրականութեան մէջ, շատ աւելի շեշտը կը դրուի լեզւի «գիտութեան», քան անոր «կենդանութեան» եւ մշակոյթին հետ օրգանական կապին վրայ։ Լեզուաբանը կը հաստատէ թէ դպրոցը համարելով լեզուի փոխանցման հիմնական վայրերէն մէկը, անհրաժեշտ է նաեւ որ մտածենք, թէ «այդ լեզուով ի՞նչ կ՚ընենք նախ քան դպրոց յաճախելը, դպրոցէն ետք եւ դպրոցէն դուրս»։ ուստի, սխալ համոզում մըն է, կամ գուցէ պատրանք մը պիտի ըսէի, երբ կը խորհինք թէ դպրոցական սահմանափակ տարիներուն եւ միջավայրին, ինչպէս նաեւ հաշուուած դասապահերուն ընթացքին է միմիայն, որ երեխաները մայրենին կրնան այնպէս մը իւրացնել, որ իրենք ալ իրենց կարգին կարենան զայն յաջորդ սերունդներուն փոխանցել։ Լեզուի մը զարգացման եւ գոյատեւման համար կենսականը ուրեմն, կեանքին մէջ, դպրոցական միջավայրէն ու դասապահէն դուրս ալ զայն բանեցնելու առաջնահերթութիւն տալն է։ Լեզուն սահմանւած չէ միմիայն դպրոցական դասանիւթ ըլլալու։ Նոյն սկըզբունքին մասին խօսելով եւ զայն տեղափոխելով Հայեցի դաստիարակութեան դաշտ, գանատահայ մտաւորոականուսուցիչ Վիգէն թիւֆէնքճեան «Հորիզոն» շաբաթաթերթին մէջ լոյս ընծայած «Հայեցի դաստիարակութիւնը եւ մեր կառոյցներուն առաքելութիւնը» յօդուածին մէջ, խօսելով հայեցի դաստիարակութեան եւ ծնողքի դերին մասին կը գրէ. «ուսումը զուտ գիտելիքներու ամբարում է, որ կը տրուի միայն կրթական հաստատութիւններու ճամբով, մինչդեռ դաստիարակութիւնը կրթութիւն է, որ կու գայ նախ տունէն, ընտանիքէն եւ ամենօրեայ շրջապատէն, ապա միայն կրթական հաստատութենէն: Դաստիարակութիւնը ապրելակերպ է, ուսումը՝ գործիք այդ ապրելակերպով ինքզինք իրագործելու»: Սա կը նշանակէ խօսիլ հայերէն երեխային հետ նախ եւ առաջ որպէս ծնողք, մեծ ծնողք, ընտանիքի անդամ եւ բարեկամ։ խօսիլ հայերէն, աշխարհին նոր բացուող երեխայի լեզուին մէջ ջնջելով մշակոյթի մը հեռաւորութիւնը, մշակոյթի մը անցեալը։ Այսինքն խօսիլ ներկան, ժամանակը, կենցաղայինը։ Մէկ խօսքով՝ լեզուին մէջ դնել կեանքը, առօրեան, խաղը, փորձառութիւնները, կեանքին նետուելու առաջին քայլերը։
Բ. ԼեԶուՆ ԲԱրոյԱԿԱՆ ՊԱրՏԱԴրԱՆՔ ՉԷ
Լեզուի շարունակականու-
Ինչո՞ւ հայերէն խօսիլ թեան եւ սերունդէ-սերունդ անոր փոխանցման համար մըշակուած «պահպանում»ի քաղաքականութեանց մասին խօսելով, Fishman կ՚անդրադառնայ այդ քաղաքականութեանց զուգորդուող զգացական շանթաժներուն, որոնք յաճախ օգտակար դառնալու փոխարէն բացասական ազդեցութիւն կը ձըգեն լեզուն իւրացնելու ձգտող սերունդներուն վրայ։ Լեզուաբանը իր փորձէն ելլելով կը հաստատէ, թէ լեզուի «պահպանում»ի մասին քարոզները յաճախ լեզուն կը «սառեցնեն» ու թոյլ չեն տար որ ան ապրի, ինքզինք նորոգէ եւ ժամանակին մէջ իր տեղը գտնէ։ երբ մանակավարժական սկզբունքները անտեսելով կը փորձենք երեխաներուն լեզու մը սորվեցընել միմիայն յարգելու անցեալ մը, վերապրելու անցեալէն եկող յաղթանակ մը, կամ ցուցադրելու բեմի համար լեզու մը՝ լեզուն իր նահանջը կ՚ապրի։ ուստի լեզուն փոխանցելու, սերունդներուն հետ յարաբերութեան մէջ դնելու կարեւորագոյն գրաւականը կը հանդիսանայ ոչ թէ լեզուին միջոցով անցեալի մը հետ հաղորդակցութեան մէջ մտնելու անհրաժեշտութիւնը, այլ ներկային, ժամանակին ու ժամանակակիցին հետ առնչուելու ու հետեւաբար լեզուին կենդանութիւն տալու հրամայականը։ Այսինքն՝ խօսիլ հայերէն, ոչ թէ որովհետեւ պէ՛տք է խօսիլ, այլ խօսիլ «պարզապէս»։ «Պարզապէս»ը բանալին է, նշանը՝ որ լեզուն բերնին մէջ ապրող, աշխարհը ընկալելու կոչուած ձըգտումն է եւ ոչ թէ անցեալին հետ առնչակից դառնալու սահմանւած գիտելիք-միջոցը։ Այստեղ որպէս ընդգծում, կ՚ուզեմ նշել թէ «պարզապէս»ը անշուշտ պարզապէս չի գար։ եթէ մեր կեանքերը բնականոն հունի մէջ ըլլային, ապրէինք մեր երկրին մէջ ուր մեր լեզուն ըլլար բոլորին լեզուն, պարզ է որ հարցը տարբեր կ՚ըլլար։ Սակայն հոն չենք։ ընդունինք նաեւ, որ նոյնիսկ մեզի մնացած «միակ» հայրենիքին մէջ ալ մեր լեզուն «իր տունը» չէ։ Պանդըխտութիւնը նաեւ լեզուական պանդխտութիւն է։ Այս իրողութեան արդէն գիտակից ենք բոլորս։ Կորսուած երկրէն միակ ինչքը որ մնաց մեզի այս լեզուն էր։ եղեռնէն մազապուրծ սերունդներուն յստակ էր ասիկա եւ անապատը կտրած մարդոց ժառանգորդները դարձան հայախօս հսկայական ճիգի մը շընորհիւ, որ հիմնուած էր պարտադրուած իրողութեան մը հետեւանքներուն վրայ. պարիսպներ բարձրացնել ինքնիր շուրջ կարենալ ապրելու համար այնպէս, որ կարծես շատ բան փոխւած չըլլար։ Հետեւաբար, կառչեցանք միակ ինչքին որ մնացած էր ու դարձանք զանգուածաբար հայախօս՝ մէկ սերունդէն միւսը, կամաւոր կերպով մէկդի դնե-
լով ոչ միայն դարերու պարտադանքին ժառանգ դարձած երկրորդ լեզուն, որ շատերուն համար առաջին լեզու էր, այսինքն թրքերէնը, բայց նաեւ կորսնցնելով անոր հետ առնչուած ամէն բան։ Ասիկա իրողութիւն մըն է որ կը ծածկուի։ Հայախօսութիւնը իր մեծագոյն վերելքը ապրեցաւ քսաներորդ դարու առաջին կիսուն շնորհիւ պարտադրուած, բայց նաեւ գիտակցուած շրջումի գործողութեան մը։ Շրջեցանք ամբողջովին հայերէնին՝ ազգային ինքնութեան արեւելումով։ Չորս սերունդներ անցած են այդ օրերէն։ Նոր սերունդները կամաց-կամաց դարձան ինքնաբաւ, դարձան նիւթապէս ապահով, բացուեցան աշխարհին, տարտղնուեցան, նոր ճամբաներ փնտռեցին ու հասան բարօրութեան որոշ աստիճաններու։ Այսինքն սկսան ապրիլ բնականոն կեանք մը։ Այս ամէնը բարի։ Մնաց սակայն շատերուն քով հին բարդոյթ մը, աշխարհի լեզուներուն բաւարար չտիրապետելու, աշխարհէն կրկին նուաճուելու, ընկճուելու ու զոհ դառնալու անդամալուծող բարդոյթը։ Տակաւին, ամէն սերունդի հետ աճեցաւ թիւը լեզու-կեդրոնէն հեռացողներուն։ Աշխարհին հետ շփումը դաժան էր։ Հայերէնը, որ չորս սերունդ առաջ նկատւած էր փրկութեան միակ լաստը, ժամանակի անցքով ու ջուրերուն խաղաղումով սկսաւ կարծես ընկալուիլ իբրեւ աղքատ մակոյկ, անբաւարար՝ աշխարհին ջուրերը նաւարկելու համար։ Հաստատուն հող հասնողը փրկութեան լաստի պէտք չ՚ունենար։ Վկայ՝ հայերէնին հանդէպ մեծամասնութեան կեցւածքը. հայերէնը կը նկատուի երկրորդական, ոչ անհրաժեշտ պարտադրանք մը։ Իրենց զաւակները օտար վարժարան ղըրկող ծնողները կը մեկնին իրենց ընկալումով իրենց զաւակներուն լաւագոյն շահերէն մըղւած, այսինք ոչ թէ միայն տիրապետել տեղական լեզուին, այլ չզանազանուիլ անկէ, միաձուլուիլ անոր՝ կարենալ լիուլի օգտուելու համար անով եկող բարիքներէն։ Այդ տարբեր հարց թէ այս ընկալումը որքան կը
համապատասխանէ իրականութեան։ ցաւը այդ է, որ այդ ծնողները չեն գիտակցիր թէ բազմալեզուութիւնը ոչ թէ միայն չի խանգարեր լեզուներու տիրապետութեան, այլ ընդհակառակը, անիկա յաւելեալ կը զարգացնէ մարդուս մտային կարողութիւնները։ երկրի լեզուին տիրապետելու այս բարդոյթը կուգայ ծնողներուն փորձառութիւններէն իրենց ապրած երկիրներուն կամ կեանքի պայմաններու հետեւանքներէն։ գինը դժբախտաբար երեխաները կը վճարեն, կտրուելով իրենց մայրենի լեզուն հարազատ դարձնելու կարելիութենէն, զայն իր ամբողջութեամբ ապրելու ու ապրեցնելու բախտէն։ Ահաւասիկ չորս սերունդ ետք լեզուական առաջին զանգուածային շրջումէն՝ կանգնած ենք երկրորդ շրջումի, չըսելու համար շիջումի, երեւոյթի մը առջեւ։ Հարիւր տարի առաջ հաստատուած հին-ամերիկահայ գաղութները առաջին սերունդէն կորսնցուցին լեզուն ու դարձան զգացումով միայն հայ։ խարբերդէն ու երկրի զանազան գաւառներէն հոն հաստատուած մեծ մասամբ բանւոր ու չքաւոր տղաքը չունէին կարողութիւնը լեզուական պահպանումի ու վերընձիւղումի։ Պարագան նոյնը չէր անշուշտ յիսուն տարի առաջ դէպի այս ափերը սկած միջին-արեւելան գաղութներու գաղթին։ Մեր հայախօսութիւնը այդ երկիրներուն յատուկ երեւոյթ էր, այդ ժամանակին մէջ ծագում առած ու ծաղկած ազգային ինքնութեան մը, զարթօնքի մը պտուղը։ Անիկա կամաւոր հայացումի հետեւանք էր։ Պէտք է գիտակցիլ քանի մը կարեւոր կէտերու եթէ կ՚ուզենք հայախօսութիւնը շարունակել հաւաքաբար։ Հայերէնը, մեր մայրենին, միշտ ալ գոյակցած է մեծամասնական լեզուներու կողքին, երկլեզուութեան ու բազմալեզւութեան միջավայրերու մէջ։ (Þ³ñ.Á ¿ç IV)
ՍոՆԻԱ ՔԻԼԷՃեԱՆԱՃԷՄեԱՆ
ARMENIA
IV
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 10 ²åñÇÉ 2014
î»ë³Ï¿ï
Տ
Հայ մնացորդացին դէմ դաւ` միշտ անբարոյ մեղսակցութեամբ «Մեծ Տէրութեանց»
եղականէ, տեղայնականէ եւ քաղաքական համարւած (չ)իմաստութիւններէ տարբեր մտածում եւ նախաձեռնութիւն անհրաժեշտ են: Սուրիոյ վարչակարգին դէմ շղթայազերծուած պայքարին զօրավիգ կանգնող «մեծեր»ը նախօրօք մտածա՞ծ էին ապահովական միջոցներու մասին, որպէսզի նոր ոճիրներ չգործըւին անպատիժ մնացած նախկիններու հունով: Հայկական Կիլիկիոյ պարպումէն եւ յանձնումէն երկու տասնամեակ ետք Ֆրանսան Ալեքսանտրեթի սանճագը զիջած էր թուրքիոյ` ցեղասպանութենէ ճողոպրած այդ շրջանի հայ ազգաբնակչութեան պարտադրելով նոր տեղահանութիւն, գաղթականութիւն, ցեղասպանութեան շարունակութիւն եւ հայրենազրկում: յաջորդական այդ զիջումները անտարբերութեամբ ընդունած էին միջազգային համայնքը, արդարութեան եւ մարդկային իրաւանց կարգախօսներով փքուող պետութիւնները` տուրք տալով ռէալ փոլիթիքին: գութի փշրանքներ
փոխարինած էին իրաւունքը: Սուրիոյ վարչակարգին դէմ երբ պայքար կը շղթայազերծէին, մտածա՞ծ էին հաւանական փորձուած եւ մոլեռանդ «գործակիցներ»ու մասին, որպէսզի անոնք իրենց կարգին ծնունդ չտան նոր անարդարութիւններու, ՉԱրութեԱՆ: Այսօր իրողութիւն է, որ փոխան արդարութեան եւ ԲԱրութեԱՆ` դէմ առ դէմ կը գտնըւինք աւերածութիւններու, անմեղներու մահուան, կրօնական հալածանքներու, մարդկային իրաւանց ոտնակոխումներու, օրինակ` դրամաշորթութեան համար առեւանգումներու: Անպատժելիութեան այս մըթնոլորտին մէջ թուրքիան նոր տեսակի վարձկաններով «սանճագ»`ի նուէրէն փրկուած հայկական Քեսապը կը գրաւէ` հայ ժողովուրդին հոն ապրող մնացորդացին պարտադրելով նոր գաղթականութիւն, ուժի ամբարտաւան ցուցադրութիւն մը` Հայոց ցեղասպանութեան եւ հայրենահանման 100ամեակի նախօրեակին: ցեղասպանութիւնը ճանչցած Ֆրանսան, ցեղասպանութիւնը Մեծ եղեռն
Քեսապը՝ թրքական...
(Þ³ñ. ¿ç I-Ç)
կը աւելի պարզ կը դարձնէ Մոսկուայի վճռականութիւնը միջինարեւելեան իր կարեւորագոյն յենակէտը չզիջելու: Աշխարհաքաղաքական այս մեծ օրակարգին տակ յայտնուած Քեսապի ուղղութեամբ արձանագրուող զարգացումներուն առընթեր հայկական գործօնը նուազագոյն վնասով դուրս գալու առաջնային խնդիրը կը դիմագրաւէ: Անգարան մէկ կողմէ ծայրայեղականներու ձեռամբ կը սանձազերծէ յարձակում Քեսապի դէմ եւ ապա տարհանւած քեսապահայութիւնը թուրքիա կը հրաւիրէ, մինչ Մոսկուան տեղեկատուական պատերազմի թէժացում կը կազմակերպէ աշխարհին ցոյց տալու համար, որ քրիստոնեայ հայեր Քեսապի մէջ ջարդի եւ բռնութեան կ՛ենթարկուին եւ որուն համար ՄԱԿ-ի արտակարգ նիստ հնարաւոր է: Քեսապը այսօր կը ներկայացնէ աշխարհաքաղաքական տարողութիւն: յայտնուած իբրեւ կարեւոր հանգոյց` տարածաշրջանային մակարդակի վրայ արձանագրուող գործընթացներու: Առանց ներքաշուելու ռուսական ապատեղեկատուութեան դաշտ, հայկական կողմը բոլոր պատճառները ունի Անգարայի դերակատարութեան բացայայտման քարոզչաքաղաքական աշխատանքները ծաւալելու:
Av. Callao 1162 - Buenos Aires info@hotelwilton.com.ar
4812-4993 www.hotelwilton.com.ar
կոչող Միացեալ Նահանգներու նախագահը, եւ այն բոլոր երկիրները, որոնք Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչնալու շնորհը ըրած են, ըսելիք եւ, մանաւանդ` ընելիք չունի՞ն: Իրենց նախահայրերու հողէն եւ պապենական տուներէն արտաքսուած են քաղաքայիններ, որոնք պատերազմիկ կողմ չէին: Ի՞նչ անուն կարելի է տալ այս նախնական եւ վայրագ ընկերութիւններու յատուկ վերաբերումին: գրաւել եւ հաստատւիլ ուրիշի տան մէջ: Դեռ կարելի է ուրախ ըլլալ, որ բռնագրաւողները չեն ջարդած տեղւոյն բնակչութիւնը, ինչ որ զարմանալի պիտի չըլլար: Սուրիոյ վարչակարգին դէմ գործելու ընթացքին պէտք է նշել որ ոչ ոք նկատի առած էր կողմնակի բացասականութիւնները, ինչպէս` փոքրամասնութիւններու ապահովութիւնը եւ կրօնական ազատութիւնները: Մեծ տէրութիւնները կրնայի՞ն անգիտանալ այդ հետեւանքները եւ այսօր ընդունելի՞ է, որ պատասխանատու չըլլան այդ սխալներուն համար: Իսկ եթէ գիտակցաբար այդ սըխալը գործած են, ո՞ր միջազգային դատարանին հաշիւ պիտի տան: Հայաքաղաք Քեսապի դէմ գործուած նախայարձակման ուղղակի եւ անուղղակի պատասխանատուութիւնները պէտք
Ինչո՞ւ...
(Þ³ñ. ¿ç III-Ç)
երբեմն ալ կորսուած է։ Լեզուն կորսնցնողները իրենք ալ ընդհանրապէս կորսուած են՝ լեզւին համար։ ուրեմն յարաբերութիւնը երկուստէք է։ երկլեզուութիւնը խանգարող երեւոյթ չէ, այլ ընդհակառակը։ Կար ժամանակ, յիսուն տարի առաջ, երբ ամերիկացի որոշ լեզուաբաններ մէկ լեզուն միւսը կը խանգարէի գաղափարաբանութիւն մը կը ջատագովէին։ Այդ մէկը ամբողջովին սխալ ապացուցուած է եւ ներկայիս ճիշդ հակառակն տեսութիւնն է, որ կը հրամցնեն։ ուստի, նկատի ունենալով
է որ ճշդուին, ուղղակի նախայարձակման յանցանք եւ կրաւորականութեամբ յանցանք: Այս պարագային, եթէ Միացեալ ազգերու կազմակերպութիւնը անատակ ըլլայ իրաւունքը վերահաստատելու, ապահովելու գաղթականներու վերադարձը եւ արդար հատուցում ընելու, որպէսզի զոհերու տուները, տնտեսութիւնը եւ բնական կեանքի պայմանները վերստին ստեղծուին, հարկ է բողոքել: եթէ անցեալի եւ ներկայի «մեծ տէրութիւններ»ը չէին գիտեր, թէ ինչե՜ր կրնային պատահիլ, երբ թուրքիոյ գործակցութեամբ սուրիական հարց կ՛ուզէին լուծել, պարզապէս արգահատելի են եւ յանցաւոր: թուրքիան հաւատարիմ է իր ծաւալապաշտ վարքագիծին, այդ ծաւալապաշտութեան ճամբան հարթողները յանցագործ են, եւ հայ ժողովուրդի զաւակները, ուր որ ալ գտնուին, իրենց բողոքը եւ ցասումը պէտք է արտայայտեն` առանց տուրք տալու պատշաճեցումներու եւ սէրերու: Հայաստանի Հանրապետութիւնը, Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան լիիրաւ անդամի հանգամանքով, միջազգային քննչական մարմին ստեղծելու պահանջով հրապարակ պէտք որ գայ: Պէտք որ եկած ըլլար: Այս նոր բռնագրաւման
եւ գաղթականութեան պարտադրանքին դէմ համազգային եւ բոլոր միջոցներով եթէ ոտքի չկանգնի մեր ժողովուրդը, տարի մը վերջ ցեղասպանութեան 100ամեակ նշելու նախաձեռնութիւնները կը դառնան ընկոյզի դատարկ կճեպ: Այս նոր բռնագրաւումը կանխիկ պատասխան է 100ամեակի սպասուող զօրաշարժին: ըստ ընկալեալ սովորութեան, բարեսիրական աղուոր զգացումները, զօրակցութիւնները եւ հաղորդագրութիւնները պէտք չէ ստուեր ձգեն էական հարցին վրայ: Այդ էական հարցով կը սպասւի ղեկավարութիւններու ճապկումներէ զերծ հակազդեցութիւնը: Անպատժելիութեան վարժ թուրքիոյ ձեռքերը ազատ ձըգողները եւս հաշիւ պէտք է տան` դադրելով ամենագէտ իրաւարարի դերը խաղալէ: Վերականգնումը ճառերու գումար չէ, վերհամայնաքային եւ վերմրցակցային է: Այս իրաւ ազգային գիտակցութիւնը պէտք է ներշնչել, որպէսզի ստեղծուի համազգային յանձնառութեան ալիքը: Այս վերականգնումին համար արտաքին միջամտութիւն եւ ուժեր անհրաժեշտ չեն:
այս բոլորը մեզի կը մնայ գիտակցիլ, որ մեր բարդոյթները, մանաւանդ ինչ կը վերաբերի լեզուին, չփոխանցենք յաջորդ սերունդներուն։ երեխաները բնականաբար հետաքրքրիր են ու լեզուն կը սորվին բնազդաբար։ եթէ գիտնանք զիրենք ճիշդ ձեւով հրահրել, իրե՛նք է որ լեզուն կը դարձնեն իրենցը։ ուրեմն, պէտք է խորհինք թէ ինչպէ՞ս կրնանք հայթայթել լեզուին միջավայրը։ Դպրոցը՞։ Դպրոցը միայն մասամբ կու տայ ասիկա։ Պզտիկները պէտք է կարենան ամէն տարիքի իրենց հետաքրքրութիւնները յառաջ տանիլ նաեւ մայրենիով։ Այլապէս՝ մայրենին ակամայ կը դառնայ աղքատ ազգականը մե-
ծամասնական լեզուի կողքին։ Հետեւաբար, մեզի կը մնայ յարգել երեխաները իրենց կազմաւորման բոլոր փուլերուն մէջ, այս պարագային մանաւանդ լեզուն իւրացնելու իրենց ճիգին մէջ։ Այնքան ատեն որ լեզուն կը համարենք անփոխանցելի, կամ փոխանցումը կը նկատենք ոչ անհրաժեշտ, նոյնիսկ ոչ բաղձալի, արդէն որոշած ենք անոր ապագան։ երեխաները շատ լաւ կը զգան մեր կեցուածքը ամէն բանի նկատմամբ, ներառեալ մեր կեցուածքը մեր իսկ մայրենիին նկատմամբ։ ուրե՞մն։ եթէ լեզուն չփոխանցուի, յանցաւորը ոչ լեզուն է, ոչ ալ երեխաները։ Պարզապէս։
յ. ՊԱԼեԱՆ