²ÏݳñÏ §²½¹³Ï¦Ç
ÚÇßáõÙ »Ù »õ å³Ñ³ÝçáõÙ
äáõ¿Ýáë ²Ûñ¿ë, ²ñųÝÃÇÝ - 83ñ¹ ï³ñÇ - ÂÇõ 13.545 - 19 ÚáõÝÇë 2014 - лé. (54 11) 4775 7595
Սուրիական տագնապի անխօս զոհերը
Ս
ուրիոյ տագնապի զարգացումներուն հետ, երկիր թափանցած օտարերկրացի ծայրայեղականներու թիրախը դարձաւ նաեւ Սուրիական հայրենիքի մշակութային ժառանգութիւնը: Մարտերու ընթացքին ոչ միայն անխընայ քանդըւեցան հնագիտական կառոյցներ եւ վայրեր, այլեւ զինեալներու գրաւած տարածքներուն մէջ, յանցագործներու կողմէ, տեղի ունեցան հընագիտական ապօրինի պեղումներ, թալանուեցան պատմամշակութային արժէք ներկայացնող թանկարժէք իրեր: Սուրիոյ մէջ հնագիտական հետազօտողներու վկայութեամբ, տագնապի ծնունդէն մինչեւ օրս, ամբողջութեամբ քանդուած կամ մասամբ վընասուած են շուրջ 420 հնագիտականվայրեր եւ կառոյցներ, որոնց շարքին նաեւ մզկիթներ եւ եկեղեցիներ՝ յատկապէս Հալէպի մէջ: «Եունեսքօ»ի գլխաւոր քարտուղարի օգնական՝ Ֆրանչեսքօ Պանտարենայի իսկ հաստատումով, Սուրիոյ մէջ անօրինական հնագիտական պեղումներ ընթացած են մասնաւորաբար՝ Մարի, Էպլա, Փալմիրա եւ Աֆամիա հնագոյն քաղաքներուն մէջ, իսկ պեղումներու ընթացքին յայտնաբերուած զար-
դերն ու այլ հնագիտական արժէք ներկայացնող իրերը մաքսանենգ ճանապարհով դուրս բերւած են Սուրիայէն եւ վաճառւած այլ երկիրներու կամ միջազգային շուկաներու մէջ:
Տեղին է նշել, որ նախորդ տարի «Եունեսքօ»ն համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ ընդգրկած էր սուրիական վեց յուշարձան՝ զանոնք ոչնչացման վտանգի ենթակայհամարելով: Այդ ցանկին մէջ յայտնուած էին Դամասկոսի, Հալէպի եւ Պուսրայի հին քաղաքները, Փալմիրայի հնագիտական յուշարձանները, Գրագ տէ-Շեւալիէ եւ Քալաաթ-Սալահ-ատտին ամրոցները: Վերոնշեալ երկու ամրոցները կը հանդիսանան Մերձաւոր Արեւելքի ճարտարապետական մշակոյթի լաւագոյն կոթողները: Այստեղ հետեւեալ հարցը կը ծագի. ժողովրդավարութեան ու մարդու իրաւունքներու ջա-
Æñ³ù
Յ
Ճիհատականներու յարձակումէն ետք հայ ընտանիքներ հեռացած են Մոսուլէն
ունիս 10ին եւ 11ին, «Իսլամական պետութիւն Իրաքի եւ Արեւելքի մէջ» խմբակցութեան (EIIL) ճիհատականները քանի մը ժամուան մէջ յաջողած են գրաւել ամբողջ Նինիվի գաւառը եւ Քէրքուքի մէկ մասը: Երկրին իշխանութիւնները՝ բոլորովին անզօր, միայն կրցած են հաստատել ապստամբներուն յառաջխաղացքը: Իրաքի Ազգային իշխանութեանց պատասխանատուներէն Պարոյր Յակոբեանի համաձայն՝ Մոսուլի շրջանը գրաւուած է, որուն իբրեւ հետեւանք՝ շրջանի բնակչութիւնը, որուն մէջ նաեւ 65 հայ ընտանիքներ եւ ծխատէր քահանան, հեռացած է շրջանէն: Յակոբեան հաւաստած է, որ մարդկային կորուստներ չկան:
տագովներ ըլլալու յաւակնոտութիւնը ունեցող շարք մը երկիրներ, վարչակարգ փոխելո՞ւ, ժողովրդավարութիւն հաստատելո՞ւ, թէ քաղաքակրթութիւններու այս օրրանը քանդելու միտումով կը քաջալերեն նըման խուլիկաններու հոսքը դէպի Սուրիա: Հնագիտական վայրեր պայթեցնելով, պատմամշակութային կառոյցներ քանդելով ինչպիսի՞ պայքար կը մղեն զինեալ ծայրայեղականներ… Ի՞նչ բան փըրկելու եւ ժողովրդավարական ինչպիսի՞ կարգեր հաստատելու համար… Ակնյայտ է, որ նման յանցագործներու դէպի Սուրիա հոսքը խրախուսելով, շարք մը երկիրներ կը ձգտին ոչ միայն սպառնալ Սուրիոյ տարածքային ամբողջականութեան ու անոր ընկերային հիւսուածքի քայքայման, այլեւ երկրի պատմամշակութային դիմագիծի աղաւաղման: Սուրիոյ տագնապի անխօս զոհերը. այսպէս կը բնութագրուին այսօր վտանգի ենթակայ հնագիտական կառոյցներն ու վայրերը, որոնց հանրագումարը քաղաքակրթութիւններու օրրան հանդիսացող Սուրիական հայրենիքի պատմական հարուստ դիմագիծը կը կազմէ: Այս դիմագիծին կարեւոր մէկ մասը կը կազմեն նաեւ հարիւրաւոր տարիներու անցեալ ունեցող հայկական շարք մը կառոյցներ‘ Ինչպէս Ս. Աննա ուխտավայր մատուռը (Եագուպիէ -1380թ.), Ս. Քառասնից Մանկանց Մայր եկեղեցին (Հալէպ -1476թ.) եւայլն: Լրջագոյն վտանգ կը սպառնայ այսօր Սուրիոյ մշակութային ժառանգութեան, անյետաձգելի հրամայական է մշակութային այս ժառանգութեան պահպանման միտող քարոզչական աշխատանքներու ծաւալումն ու յանցագործներու դատապարտումը, հնարաւորինս փըրկելու Սուրիոյ պատմամշակութային դիմագիծն ու անոր հնագիտական արժէքները:
Խմբագրական «ԳԱՆձԱՍԱր» շաբաթաթերթի Հալէպ
Մուսուլի եւ Քեսապի մէջ կայծակնային արագութեամբ արձանագրուող գործընթացներ
Ք
եսապի շրջանին նկատմամբ իրականացուած գործողութիւններու ընթացքը, կշռոյթն ու ձեռք ձգուած արդիւնքներուն անմիջականութիւնը մի քանի երեւոյթի մասին մտածել կու տայ։ Նախ անշուշտ այն, որ ներխուժման արագութեամբ տեղի ունեցաւ նաեւ գրաւող տարրերուն նահանջը կամ փախուստը։ Եթէ օրին բանակային ուժերու դիմադրութիւն չարձանագրուեցաւ, այս պարագային ալ միեւնոյն պատկերը կրկնուեցաւ հակառակ կողմին համար։ Տարբեր խնդիր, որ մարտ 21էն ետք ստեղծուած կացութեան մէջ բազմաթիւ անգամներ սուրիական պետական լրատուամիջոցները այն տպաւորութիւնը ձգեցին, որ սուրիական բանակը որոշ յենակէտեր գրաւելով կը նախապատրաստէ յարձակումի մեծ գործողութիւնը, Քեսապին վերատիրանալու համար։ Խորքին մէջ սակայն, գետնին վրայ նկատառելի տեղաշարժեր չէին արձանագրուեր, փոխանցելով այն համոզումը, որ Քեսապի ուղղութեամբ ռազմական հիմնական գործողութիւնը կը յետաձգուէր։ Ռազմական գործողութիւններու յետաձգումը միայն ռազմագիտական եւ ռազմավարական պատճառներ կրնայ չունենալ։ Խօսքը կը վերաբերի քաղաքական գործընթացներու այս կամ այն պահի ընտրութեան հրամայականին հետ։ Մինչ այդ, պարզ դարձաւ, որ Քեսապի ժողովուրդին տարհանումը Մոսկուայի համար առաւելագոյն լուսարձակներ բանալու առիթ էր եւ զայն լիարժէք օգտագործելը կը բխէր տուեալ պետութեան կողմէ տեղեկատուական պատերազմի ամրագրած օրինաչափութիւններէն։ Աւելի ճիշդը ապատեղեկատըւութեան լայնածիր դրսեւորումներէն։ Եւ ինչպէս, որ Քեսապ ներխուժման գործողութիւնը 0 ժամի ճշդման քաղաքական բացատրութիւնը ունէր, այս պարագային վերատիրացումը եւս։ Ժամանակ պէտք էր, որպէսզի Ուքրանիա-Խրիմէն միջազգային ուշադրութիւնը անցնէր դէպի Քեսապ, իբրեւ հակակշիռ երեւոյթ-գործողութիւն։ Միջազգային ընտանիքի եւ հանրութեան դիտարկումի տրամաբանութեամբ’ ռուսական տարածքէ Խրիմ հասած ուժերուն դիմաց, թրքական տարածքներէ Սուրիա ներխուժած ահաբեկիչներ։ Քեսապի վերատիրացման մեծ գործողութիւնը սակայն ունէր այլ շարժառիթ եւս։ Նոյն տարրերուն Իրաքի մէջ յանկարծակի աշխուժացումը եւ Իրաքի երկրորդ քաղաքին կայծակնային արագութեամբ գրաւումը, նախ իբրեւ ձեւ եւ իրականացուող եղանակ զուգահեռներ կ՜ուրուագծեն շրջանային երկու հրատապ շրջաններու մէջ արձանագրուող գործընթացներուն միջեւ։ Ուժանիւթային պաշարներու տարողութիւնը, շրջանի քարտէսի վերագծման օրակարգի քաղաքական ուրուականը եւ քրտական գործօնի անմիջականութիւնը տարբեր տարողութիւն կ՜ապահովեն Մուսուլի դէպքերուն։ Խնդիրը սակայն, այս բոլորի օգտագործման համար օգտագործուած գործիքն է, որ օգտագործողի եւ գործիքի նոյնութիւն կը ստեղծէ թէ՜ Մուսուլի եւ թէ՜ Քեսապի պարագաներուն։ Հիմա արդէն կը խօսինք թրքական տարածքներու մէջ արմատաւորուող, այնտեղերէն ֆինանսաւորուղ, զինուող եւ գործուղւող միջազգային ահաբեկչութեան այն բաղադրիչին մասին, որ քաղաքական ժամացոցյներու սլաքներու պահ ճշդող ժամերուն կ՜աշխատին Քեսապի մէջ թէ Մուսուլի, իրականացնելու համար աշխարհաքաղաքական ուժերու գուցէ ժամանակաւոր ծրագիրները։ Անգարան պէտք ունէր քարոզչական իմաստով Քեսապէն դէպի Թուրքիա փախուստ տուող ծայրայեղականներուն դիմաց կարճատեւ դրուածքով սահմանը փակելու։ Խաբկանքի այդ գործողութիւնը լուրջ կ՜ընկալուէր, եթէ ծայրայեղականները աքցանելու եւ չէզոքացնելու չյայտարարուած համակողմանի համաձայնութիւն մը ըլլար։ Այդ աքցանումը չեղաւ եւ զինեալները շուտով հասան Ալեքսանտրէթ։ Դժուար է կանխատեսելը, թէ նոյն արագութեամբ, ճշդուած պահուն Մուսուլին կը վերատիրանա՞ն թէ ոչ իրաքեան իշխանութիւնները։ Հայկական ոսպնեակէն չի վրիպիր սակայն թրքական տարածքներէ ներխուժում եւ դէպի թրքական տարածք վերաապաստանում միջազգային ահաբեկչութեան բաղադրատարրերուն անարգել ելքն ու մուտքը Թուրքիա։ Նոյն տարրերն են, որոնք շատ արագ հասան Մուսուլ։ Եւ եթէ նոյն տարրերն են, նոյնն են նաեւ զիրենք զինողներն ու ֆինանսաւորողները։ Միջազգային ընտանիքը անտեղիտալի պատերազմ յայտարարած էր միջազգային ահաբեկչութեան դէմ։ Սկզբունքով նաեւ զայն հովանաւորողներուն դէմ։ Յատկապէս’ ներխուժման տարածքներ եւ փախուստի անցքեր տրամադրողներուն։
ARMENIA
II
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 19 ÚáõÝÇë 2014
êáõñdz
²ñó³Ë
կանոնաւոր բանակը Քեսապը Քարվաճառը օժտուեցաւ առաւ իր վերահսկողութեան տակ
г۳ëï³Ý гٳѳÛÏ³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñ³Ù
ջրամատակարարման համակարգով
Մ
ինչեւ վերջերս, հիւսիսարեւմտեան Արցախի մէջ գտնուող Քարվաճառ գիւղը հոսող ջուր չունէր: Համայնքի բնակիչները վստահաբար ամերիկացիներուն չափ ջուր չեն գործածեր, սակայն ունին միեւնոյն էական կարիքները: Թէեւ Քարվաճառն ու իրեն մաս կազմած ամբողջ շրջանը շուտով պիտի օգտուին Հայաստան Համահայկական հիմնադրամին կողմէ կառուցուող ու տեղուոյն բնակավայրերը եզերող Վարդենիս-Մարտակերտ մայրուղիին շնորհիւ նախատեսուած առեւտրական աճէն, շրջանը կը շարունակէ մնալ Արցախի ամէնէն թերզարգացած տարածքը, որ նաեւ ծանր վնաս կրած է պատերազմին ընթացքին: Հոսող ջուրի չգոյութիւնը կը նշանակէ, որ գիւղական համայնքներու բնակիչները ստիպուած են ջուր հաւաքելու աղբիւրներէ, ջրհորներէ կամ երբեմն՝ կեդրոնական ջրհաններէ: Շատ ընտանիքներ իրենց հաւաքած ջուրը կը պահեն տնային յարմարցուած ջրամբարներու մէջ՝ յաճախ այս նպատակին համար օգտագործելով աղբի թիթեղներ, որոնք ընդհանրապէս մօտ 32 կալոն ջուր կ՛առնեն: Նոյնիսկ եթէ նման քանակով կարելի ըլլայ հոգալ խմելու եւ եփելու կարիքները, բաւարար ջուր պիտի չմնար լոգանքի, ակռաներու խոզանակման, հագուստներու ու պնակեղէնի լուացման եւ տնային մաքրութեան համար: Աւելին, ի տարբերութիւն ծորակէ հոսող ջուրին, տնային ջրամբարներու ջուրը զտուած չէ: Իրօք, անոնց մէջ մթերուած հեղուկը դիւրաւ կրնայ լճացած ջրակոյտի վերածուիլ՝ տեղ տալով զանազան ջրածին եւ յաճախ վարակիչ հիւանդութիւններու: Քաջ գիտակցելով մաքուր ջուրի անհրաժեշտութեան եւ հասարակական առողջութեան վրայ ունեցած անոր հսկայական դրական ազդեցութեան՝ Հայաստան Համահայկական հիմնադրամը բարձրագոյն չափանիշներով ջրամատակարարման համակարգ մը կառուցեց 570 բնակիչ ունեցող Քարվաճառի համար: Ծրագիրը, որ արժեց աւելի քան 400.000 տոլար, կ՛ընդգրկէ հինգ մղոն երկարութեամբ խողովակային ցանց մը, որ կապուած է գիւղի 120 բնակարաններուն, ինչպէս նաեւ երկու ջրամբար՝ 26,400 կալոն ընդհանուր տարողութեամբ, մատակարարման կանոնաւորութիւնը եւ ջուրի համաչափ հոսքը ապահովելու համար:
Ս
ուրիոյ կանոնաւոր բանակը Գալատուրանն ու Քեսապը առաւ իր վերահսկողութեան տակ: Սուրիական բանակը վերատիրացաւ նաեւ Քեսապի մէջ Սեւ Աղբիւրի սահմանային անցքին եւ տարածուեցաւ Թուրքիոյ հետ սահմանին վրայ: Բանակը կը վնասազերծէ շրջակայ տարածքները` յառաջանալով Ժապալ Նըսր եւ Համրա շրջաններուն ուղղութեամբ: Ժապհաթ Նուսրան եւ այլ զինեալ խմբաւորումներ նահանջեցին Քեսապէն, սակայն թրքական ուժերը փակեցին դէպի Թուրքիա անոնց նահանջի
ճամբաները եւ չարտօնեցին մուտք գործել Թուրքիա: Զինեալները ստիպւած ուղղուած են դէպի արեւելք` Իտլիպի գիւղական շրջանները: Սուրիոյ բանակի ընդհանուր հրամանատարութիւնը հրապարակեց հաղոր դա գ րու թիւն մը` յայտա րա րե լով. «Քեսապ քաղաքին մէջ ապահովութիւնըն ու կայու-
ܳËÇç»õ³Ý
Ե
Սահմանին կրակած ազերի արձակազէններու դիակները կը բացայայտուին
րԵՒԱՆ, «Երկիր».– «Ռեգնում» լրատու գործակալութիւնը, վկայակոչելով ատրպէյճանական լրատուամիջոցները՝ հաղորդած է, թէ Նախիջեւանի ինքնավար հանրապետութեան Ճուլֆայի շըրջանի Լակադաղ գիւղին ուղղութեամբ հայկական զինուած ուժերը յարձակում կատարած են, եւ ատրպէյճանցիներ մա-
հացած են։ Սակայն խորքին մէջ իրականութիւնը այն է, որ այս դիակները հաւանաբար կը պատկանին այն ատրպէյճանցի արձակազէններուն, որոնք կրակ բացած էին հայկական կողմի ուղղութեամբ, զոհեր պատճառած էին եւ մահացած՝ հայկական կողմի պատասխան կրակոցներէն։ Հայ-ատրպէյճանական շըփ-
ման գիծին վրայ տեղի ունեցածին մասին տեղեկանալու համար, «Երկիր»ը դիմած է պաշտպանութեան նախարարի մամլոյ խօսնակ Արծրուն Յովհաննիսեանին, որ յայտնած է. «Դա աբսուրդ է, չկայ նման բան, դա ապատեղեկատուութիւն է»: «Նման սադրիչ տեղեկատուութեամբ ադրբեջանական կողմը փորձում է սրել իրավիճակը հայ-ադրբեջանական զօրքերի շփման գծում, նաեւ ինչպէս ենթադրւում էր, ըստ էութեան, ադրբեջանական կողմը յայտնում է այն զոհերի մասին, որ ունեցել էր Երասխի ուղղութեամբ կատարած ոտնձգութիւնների օրը», կը գրէ «Երկիր»ի թղթակիցը։ Յիշեցնենք, որ քանի մը օր առաջ «Երկիր»ը գրած էր, որ Երասխ գիւղին բնակիչները պատմած են, որ 5 Մայիսին, երբ հակառակորդ արձակազէնը փամփուշտ արձակած էր Երասխի ուղղութեամբ՝ պատճառելով երկու հայ զոհ, հայ
զինուորականներու պատասխան կրակոցէն հակառակորդը, հաւանաբար, 1-5 զոհ ունեցաւ: Գիւղացիները նշած էին, որ հայ զինուորները նկատած են հայկական դիրքերուն ուղղութեամբ կրակ բացած 6-7 յատուկ նշանակութեան արձակազէններ, որոնք պատրաստուած են հեռանալ սեւ «ճիփ»ով, սակայն հայկական կողմի պատասխանը չէ ուշացած, եւ անոնք չեն կրցած փախուստ տալ։ Ըստ ականատեսներուն՝ ընդամէնը 3 հոգի կրցան են դուրս գալ ինքնաշարժէն, անոնցմէ մէկը մնացած է անշարժին մէջ, իսկ երկուքը կըրցած են փախուստ տալ ու թաքնուիլ մօտակայ եղեգնուտին մէջ: Գիւղացիներուն համաձայն՝ նման կրակոցէն ետք «ճիփ»ին մէջ գտնուողներէն ոչ մէկը պէտք է ողջ մնացած ըլլար: Անոնք վստահ են, որ ատրպէյճանական կողմէն առնուազն մէկ, եթէ ոչ 5 հոգի մահացած է։
նութիւնը վերականգնուած են»: Բանակը քաղաքին մերձակայ պարտէզներուն մէջ ականներ վնասազերծեց: Ըստ «Մայատին»ի, Քեսապի շրջանին 90 առ հարիւրը կը գտնուի բանակին վերահսկողութեան տակ, եւ զինեալներուն տիրապետութեան տակ կը մնան Սալման եւ քանի մը այլ շրջաններ:
ՔԵՍԱՊԷՆ ՆԱՀԱՆջԱԾ ԵՆ ԲՈԼՈր ԱՀԱԲԵկչԱկԱՆ ԶԻՆԵԱԼ ԽՄԲԱՒՈրՈՒՄՆԵրԸ
Սուրիական ընդդիմութեան պաշտօնական խօսափողը հանդիսացող Syrian Observatory for Human Rights տեղեկատուական գրասենեակը Յունիս 14֊ին յայտարարեց, որ Քեսապի ճակատէն հեռացած են Սուրիոյ իշխանութիւններուն հակադրուող Սուրիոյ Ազատ բանակի զինեալները, ինչպէս նաեւ արմատական իսլամական Ժապհաթ Ալ Նուսրա, Ահրար Ալ Շամ, Հարաքաթ Շամ Ալ Իսլամ կազմակերպութիւններու զինեալ խմբաւորումները, որոնք նահանջած են դէպի Ժապալ Ալ Աքրատ։ Քեսապի շրջակայքը մնացած են փոքր թիւով Անսար Ալ Շամի զինեալներ եւ թուրքմէն զինեալներ։ Նոյն աղբիւրը յայտնեց նաեւ, թէ սուրիական օրինաւոր բանակի յառաջացող ստորաբաժանումներուն կողքին են լիբանանեան Հըզպալլահ կազմակերպութեան զինեալները։ Սուրիական ընդդիմութեան հեռատեսիլի Ալ Մաշրէք կայանը իր հաղորդումներուն մէջ նոյնպէս հաստատեց Քեսապը գրաւած զինեալներու նահանջը, յայտնելով, որ անոնցմէ շատեր չեն յաջողած անցնիլ Քեսապի թրքական սահմանակէտը, որովհետեւ այդ կէտը գրաւած են սուրիական բանակի ուժերը։ Ալ Մաշրէք նաեւ յայտնեց, թէ նոյն օրը, Սուրիոյ Ազատ բանակի զինուորական ատեաններէն եւ Ազատ բանակի ռազմական ճակատի հրամանատարներէն հրաժարած են 9 բարձրաստիճան հրամանատարներ։
ARMENIA
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 19 ÚáõÝÇë 2014
Պ
աղ Պատերազմի աւարտով 1990ական թուականներուն երբ համատարած էր աւելի խաղաղ ու բարգաւաճ համաշխարհային հասարակարգի մը համոզումը, երբ Խորհրդային Միութեան փըլուզումը ստեղծած էր այն խաբկանքը որ կարելի էր եւ պէտք էր անցեալի վրայէն գիծ քաշել եւ նայիլ դէպի առաջ, դէպի համամարդկային զարգացման նոր հանգրուան մը, պատմականօրէն աննախընթաց ճգնաժամազուրկ հանգրուան մը, Նոր Աշխարհակարգի ջատագով ձայները իրենց ձեւով փորձեցին անցեալի մեծ ոճիրներու «պանալ» սրբագրումը կատարել: Այդ ձեւերէն կամ ձեւականութիւններէն մէկը եղաւ հրապարակային կերպով «ներողութիւն» խնդրելու բեմականացումը, որ մինչեւ այսօր կը շարունակուի: Ստրկութի՞ւն՝ ներողութի՛ւն Ափրիկէ, բռնազաւթող նաւերով հասած ճերմակամորթերու կողմէ Նոր Աշխարհի բնիկներու ջարդ՝ ներողութի՛ւն, կուաթեմալայի մէջ գիւղացիներու վարակո՞ւմ վեներային հիւանդութիւններով 1954ի պետական հարուածէն յետոյ որպէսզի Փենթակոնը նացիատիպ իր տարրալուծարանային փորձարկումները կատարէ՝ ներողութի՛ւն: Եւ այդ մէկ բառով սերունդներ ամբողջ տառապած ժողովուրդները շընորհակալ պէտք է ըլլային իրենց նախկին դահիճներուն, հաշտուէին եւ ձեռք ձեռքի տըւած ազատ շուկայական յարաբերութիւններու դրախտին մէջ լաւագոյն աշխարհ մը կերտելու պարտէին նայիլ, ինչպէս «բանականօրէն» կը թելադրէին Տի Իքոնոմիսթի նման հրատարակութիւններու խմբագրականները: Անշուշտ այդ «ներողութիւնը» Ուիլլի Պրանտի մը հրէական Ողջակիզումին համար գերմանացի ժողովուրդին անունով Աուսուիչի մէջ խընդրած ներողութենէն շատ տարբեր էր: Գերմանական հասարակութիւնը մինչեւ այսօր իր ինքնաքննադատութիւնը կ՚ընէ եւ ահազանգի մէջ է, որ բացառուի անցեալի կրկնութիւնը: Բայց այդ մէկը բացառութիւն հաշուուեցաւ: Մինչեւ այսօր: Մնացեալ ցեղասպանութիւններուն համար անհրաժեշտ էր վեր առնել «հաշտութիւնը», ցոյց տալ որ «իմաստութիւն» է նայիլ դէպի առաջ, դասեր քաղել աղէտներէն եւ շեշտել համամարդկային պատասխանատըւութիւնը ցեղասպանութիւննե-
III
î»ë³Ï¿ï
гÛÏ³Ï³Ý å³Ñ³Ýç³ïÇñáõÃÇõÝÁ ³ÝóáõݳÛÇÝ Ñ³Ý·ñáõ³ÝÇÝ
Հատուցման օրակարգի հրամայականը րու կանխարգիլման: Թէկուզ եւ ի լուր ամբողջ աշխարհին տակաւին երէկ, քսան տարի առաջ միայն տեղի ունեցաւ Ռուանտա, Հարաւային Ափրիկէի մէջ նոր վերացաւ Ափհարթէյտը, յետոյ եղաւ Տարֆուր... Այո, ՄԱկի շրջանակներուն մէջ յառաջընթաց արձանագրուեցաւ. Միջազգային Քրէական Ատեանը 1998ին, Պաշտպանելու Պատասխանատուութիւնը 2005ին: Բայց Միացեալ Նահանգներ չստորագրեց Հռոմի Համաձայնագիրը որով եւ Ատեանը ըստեղծուեցաւ, եւ, ի դէպ, այդ Ատեանը չյաջողեցաւ ոչ իսկ Միլոսեւիչին դատավարութիւնը հասցնել իր աւարտին, ոչ ալ Ուաշինկթըն թոյլատրեց, որ Սատտամ Հիւսէյնը հոն դատւի, կամ երբ Պաղտատի մէջ անոր դատավարութիւնը տեղի կ՚ունենար բացառուեցաւ Հալապճայի մէջ քիմիական զէնքերով հինգ հազար քիւրտերու բնաջնջումը որ ատենին (19 Մարտ 1988) լուռ ընդունուեցաւ Սատտամի վարչակարգը Իրանի զսպիչ գործօն համարող Ուաշինկթընին կողմէ: Ինչ կը վերաբերի Պաշտպանելու Պատասխանատուութեան, ապա եւ անոր ցարդ առաջին եւ միակ գործադրումը եղաւ առաջարկովը օրուան Ֆրանսայի նախագահ Նիքոլա Սարքոզիի, որ այսօր իրաւաբաններու ամբողջ բանակի մը պէտք ունի ապացուցելու համար, որ իր նախաձեռնութիւնը մարդկասիրական մղումով եղած էր, եւ ոչ թէ, ինչպէս կ՚ամբաստանուի, վերցնելու համար հետքերը այն միլիոններուն որ ստացած էր Լիպիոյ բռնատէրէն: Եւ տակաւի՛ն, անցեալի համար ներողութիւն խնդրելու պահանջ երբեք չդրուեցաւ Մոսկուայի վրայ Սթալինի բռնութիւններուն համար որովհետեւ օրին «դեմոկրատ» Ելցինը հարկաւոր էր ռուսական շուկան բանալու համաշխարհային դրամագլուխին առջեւ, եւ անոր յաջորդած Փութինը «ահաբեկչութեան դէմ պատերազմ»ին մէջ Պուշին ռազմավարական դաշնակիցի վերածուեցաւ: Այս բոլորով հանդերձ, Ռուանտայի ցեղասպանութեան քսանամեակին վեր առնուեցաւ ցեղասպան Հութուներուն եւ անոնց զոհերուն՝ Թութսիներուն վերականգնած
համակեցութիւնը, պետական հաստատութիւններու վերակառուցումը, տնտեսութեան վերաշխուժացումը, մօտ եօթ տասնամեակ ատեաններու մէջ դատւած քսան հազար պարագաներն ու տակաւին առկայ մէկ միլիոն երկու հարիւր հազար դատական խնդիրները, բայց Ֆրանսա դեռեւս չ՚ուզեր ու հարիւր հազար անմեղներու ահաւոր բնաջնջման մէջ իր պատասխանատուութիւնը ընդունիլ որպէս օրուայ կառավարութեան հետ մօտիկ յարաբերութիւններ ունեցող պետութիւն, եւ նախընտրեց չմասնակցիլ յիշատակումներուն երբ պահանջ դրուեցաւ, որ Փարիզ խզէ լռութիւնը եւ թոյլ տայ որ բացայայտուի թէ որչափով տեղեակ էր թէ ցեղասպանութիւնը տեղի պիտի ունենար: կամ՝ երբ վեր կ՚առնուի Հարաւային Ափրիկէի մէջ Ափհարթէյտը դատած Ճշմարտութիւն եւ Հաշտութիւն գործընթացի յաջողութիւնը աշխարհին ցոյց տալու համար թէ ի՛նչ յաջող արդիւնքի հասած է ան, թէ ինչպէ՛ս «հաշտութիւնը» կրնայ գերազանցել խտրականութեան համակարգի մը գործած աւերը, լռութեան կը մատնուին այդ երկրին մէջ շարունակուող ոճրագործութիւնները, ոստիկանական ճնշումները, բանտերուն մէջ տիրող ահաւոր վիճակը... մէկ խօսքով՝ վայրագութեան ամէն երեւոյթ որ կու գայ յուշելու թէ այդ «հաշտութիւնը» չի կրնար այսպէս կախարդական ձեւով վերցնել խտրական համակարգին թողած շահագործումի ահաւոր ժառանգը: Հարաւային Ափրիկէի Արդարութիւն եւ Հաշտութիւն գործընթացը օրինակ ծառայեց որ Միացեալ Նահանգներու Պետական Քարտուղարութենը նախաձեռնէ տխրահռչակ ՀայԹրքական Հաշտութեան Յանձնաժողովին որ վստահուեցաւ աննշան, իր ակադեմական անցեալով խիստ կասկածելի պետական պաշտօնեայի մը լուռ հաւակնութեամբ, պէտք է նշել, Քոչարեանի կառավարութեան: Օրին շատ գրուեցաւ այդ մասին եւ հոս հարց չկայ վերադառնալ հայրենի իշխանութիւններուն առած այդ առնը-
ւազն ձախաւեր որոշումին վըրայ, որ եկաւ փաստելու թէ խորքին մէջ ՀՀՇական «պետական մտածողութեան» թշուառութիւնը կը շարունակուէր տարբեր ձեւաւորումով թէկուզ եւ Քոչարեանի կառավարութիւնը հրապարակային կերպով փաստը տուած էր Ցեղասպանութիւնը արտաքին քաղաքականութեան օրակարգին պահելու: Բայց անհրաժեշտ է մատնանշել երկու դաս որ այսօր՝ հատուցման օրակարգի ձեւաւորման այս հանգրուանին, անհրաժեշտ է քաղել այդ չարափաստիկ փորձառութենէն: Առաջին՝ հայ-թրքական յարաբերութիւնները Հարաւային Ափրիկէի «հաշտութեան» բնորդով բանաձեւելու նախանձախընդրութիւնը փոխանակ հենուելու Ողջակիզման արդարահատոյցի բնորդին վրայ: «Հաշտեցման» տարբերակը, պարզ է, դահիճին չի դներ ամբողջական հատուցման այն պարտաւորութեան վրայ, որ Նիւրենպէրկը դրած էր գերմանական պետութեան եւ հասարակութեան: Հատուցման ամբողջական պարտաւորութիւն կը նշանակէ ոչ ոճիրին նիւթական հատուցումը այլ, մանաւանդ, դահիճին ինքնաքննադատութիւնը եւ գործնական յանձնառութիւնը գիտակից ըլլալու որ երբեք պիտի չկրկնուի նման ոճիր, որ իր հասարակութեան մէջ ցեղասպանական ամենադոյզն փորձութիւնն իսկ անմիջականօրէն պիտի կասեցուի եւ զսպուի: Հաշտութիւնը, ճիշդ է, անպայմանօրէն մոռացման չ՚առաջնորդեր, բայց նաեւ չ՚երաշխաւորեր ոճիրին կրկնութեան փորձութեան արգելքը: Հաշտութիւնը նաեւ կրնայ վտանգաւոր ենթադրութիւն մը սեղանի վրայ դնել. կը հաշտուին այն կողմերը, որոնք հաւասարապէս կ՚ընդունին յանցանքի պատասխանատուութեան իրենց բաժինը, ուր երկու կողմերը զոհի իրավիճակին մէջ գտնուած են: Նման մտածում բացառուած է Ողջակիզման պարագային: Սիմոն Ուայզընշթայն, նացիներու որսորդը, դեռեւս մահուան ճամբարին մէջ մտածելու սկըսած էր թէ որքանով կարելի է
ներել ցեղասպանական ոճիրը թէկուզ եւ դահիճը ներողութիւն խնդրէ: Հաշտութեան ենթախորքը դահիճին կողմէ ներողութիւն խնդրելու հարց իսկ սկզբունքով չի դներ: Ուայզընշթայնի խորհրդածութիւնները նախ եւ առաջ հրաւէր են զոհին եւ անոր ժառանգորդներուն մտածելու ներելու արարքին կարելիութեան մասին իսկ: Անոնք որոնք հայկական կողմէն մասնակից եղան ՀայԹրքական Հաշտութեան Յանձնաժողովի գործընթացին իրենց արարքը կրնան արդարացնել որեւէ տրամաբանութեամբ՝ «պրակմատիզմ» (Լեւոն Տէր Պետրոսեանի սիրած բառերէն մէկը երբ Ցեղասպանութիւնը կ՚ուզէր վերցնել պետական օրակարգէն) կամ (թշուառ) «պետական մտածողութիւն», բայց ոչ զոհին, այն ալ տակաւին արդարազուրկ զոհին, կարելի միակ տրամաբանութեամբ ընդ որում ցեղասպանութեան ոճիրին հանդէպ միայն ու միայն արմատական պահանջատիրութիւնն է որ կրնայ արդարացուիլ: Եւ եթէ պարապ ճարտասանութիւն կը թուի այս հաստատումը, ապա եւ անհրաժեշտ է այդ հաշտեցման փորձէն քաղել երկրորդ կարեւոր դասը. հակառակ հայկական կողմին, աւելի ճիշդ՝ Հայաստանի իշխանութիւններուն, հակւածութեան նոր էջ մը բանալու հայ-թրքական յարաբերութիւններու պատմութեան մէջ եւ անոր համար Անգարայէն սպասելու նուազագոյն ժեսթ մը՝ յանցանքը թէկուզ եւ կէսբերան ընդունելու, պարզ «ներողութիւն» մը ըսելու հրապարակային ձեւով, ինչ որ, Լեւոն Տէր Պետրոսեանի Թուրկութ Օզալի թաղումին մասնակցելէն մինչեւ Սեպտեմբեր 2008ի Թուրքիոյ հաւաքականին դէմ խաղի ժամանակ Հայաստանի ֆութպոլի հաւաքականի շապիկներուն վրայէն Արարատի նկարը հանելու Սերժ Սարգսեանի կառավարութեան որոշումը՝ թրքական կողմէն եղաւ ժխտողականութեան հաստատումը:
(Þ³ñ.2)
Խ. ՏԷր ՂՈՒկԱՍԵԱՆ
ARMENIA
IV
²ñ»õÙï»³Ý Ð³Û³ëï³Ý
Սեբաստիոյ հայկական գիւղի գերեզմանատունը՝ գանձախոյզներու թիրախ
Մ
այիս 16ին Սեբաստիոյ Քանկալ գիւղաքաղաքի Պոզարմութ գիւղի հայկական հին գերեզմանատունը օր ցերեկով թուրք գանձախոյզներու թիրախ դարձած է: Ըստ տեղական աղբիւրներու, գանձախոյզները գերեզմանատան տարածքը պեղելու արտօնութիւն ստացած են շրջանի գաւառապետէն: Պեղումներուն համար օգտագործուած է հողափոր մեքենայ: Քանի մը օրերու վրայ երկարող աշխատանքէ ետք, գիւղի նախկին հայ բնակիչներուն գանձերը փնտռող Թուրքերը ձեռնունայն հեռացած են: Հայոց նախկին գերեզմանատունը այժմ վերածուած է երթեւեկութեան հողէ ճանապարհի:
г۳ëï³Ý
Հայ խաղաղապահներ պիտի ղրկուին Լիբանանի հարաւը
Պ
աշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեան Պելճիքայի մէջ հանդիպում ունեցած է իտալացի իր պաշտօնակից Ռոպերթա Պինոթթիի հետ: Հանդիպման ընթացքին քըննարկուած են հայ-իտալական երկկողմանի ռազմական գործակցու թեան առընչուող հարցեր։ Նախարարները ստորագրած են գործակցութեան համաձայնագիր մը, որ կը նախատեսէ Լիբանանի մէջ հաստատուած ՄԱկ-ի խաղաղապահ UNIFIL-ի իտալական զօրախումբին մէջ ընդգրկել հայկական խաղաղապահ գունդ մը։
Ð᷻ѳݷÇëï
ÎÇñ³ÏÇ, 29 ÚáõÝÇë 2014ÇÝ, Û³õ³ñï ê. ä³ï³ñ³·Ç, Ñ᷻ѳݷëï»³Ý å³ßïûÝ åÇïÇ Ï³ï³ñáõÇ ê. ¶ñÇ·áñ Èáõë³õáñÇã سÛñ î³×³ñÇÝ Ù¿ç, Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ Ùûñª
àÕµ. ²ÜÆ î¾ì¾Öº²ÜÆêð²Ú¾Èº²Ü-Ç
Ù³Ñáõ³Ý ². ï³ñ»ÉÇóÇÝ ³éÇÃáí£ Ü»ñϳÛë ÏÁ ͳÝáõó³Ý»Ýù Ç ·ÇïáõÃÇõÝ Ù»ñ ³½·³Ï³ÝÝ»ñáõÝ »õ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñáõÝ£ ¼³õ³ÏÝ»ñÁª èáõå¿Ý »õ ìÇídzݳ
²Ûë ³éÇÃáí, »õ Çñ ûñÇݳϻÉÇ Ï»³ÝùÇ áñå¿ë ÛÇß³ï³Ï, ÏÁ ÝáõÇñ»Ý.ÊñÇÙ»³Ý ì³ñųñ³ÝÇÝ $ 2.000.²ðغÜƲÛÇÝ $ 2.000.-
ÐÇÝ·ß³µÃÇ, 19 ÚáõÝÇë 2014
سѳ½¹
Համազգայինի կեդրոնական Վարչութիւնը կը գուժէ «Բագին»ի երկարամեայ խմբագիր Պօղոս Սնապեանի մահը
Հ
իգշաբթի, 12 Յունիսի առաւօտուն, իր մահկանացուն կնքեց «Բագին» ամսագրի երկար տարիներու խմբագիր, հայ ժամանակակից գրականագիտութեան զարգացման իր ուրոյն ներդրումը ունեցած մտաւորական եւ Հ.Յ.Դաշնակցութեան գրական անդաստանին մէջ հանրածանօթ հեղինակութիւն` Պօղոս Սնապեան: Պօղոս Սնապեան ծնած է 11 Օգոստոս 1927ին, Մուսա Լերան Պիթիաս գիւղը: Նախակրթութիւնը կը ըստանայ ծննդավայրի եւ Այնճարի «Յառաջ» վարժարանին մէջ: 1944ին կ՛ընդունուի Երուսաղէմի ժառանգաւորաց վարժարանը եւ կ՛աւարտէ զայն 1949ին: 1950էն սկսեալ իբրեւ ուսուցիչ կը պաշտօնավարէ ազգային վարժարաններուն մէջ, որուն առընթեր գրական եւ քըննադատական իր գործերը լոյս կը տեսնեն «Նայիրի» եւ «Ակօս» հանդէսներուն մէջ: Աշխատակցած է նաեւ սփիւռքահայ շարք մը թերթերու՝ պատմը-
ւածքներով, տպաւորապաշտ էջերով եւ քննադատական եւ հրապարակագրական յօդւածներով: 1962 Յունուարին, կարօ Սասունիի խմբագրապետութեամբ, երբ լոյս կը տեսնէ Հ.Յ. Դաշնակցութեան նախաձեռնութիւնը հանդիսացող գրականութեան եւ արուեստի «Բագին» ամսագիրը, Եդուարդ Պօյաճեանի հետ կը կոչուի խմբագիրի պատասխանատու պաշտօնին:
1962ին կը մեկնի Փարիզ եւ Սորպոնի եւ Ալիանս Ֆրանսէզի մէջ երկու տարի, իբրեւ ազատ ունկնդիր կը հետեւի գրական եւ իմաստասիրական դասընթացքներու: Վերադարձին շարունակելով «Բագին»ի մէջ վստահուած աշխատանքները, միաժամանակ կը դասաւանդէ հայ գրականութիւն, Այնճարի եւ Պէյրութի ազգային երկրորդական վարժարաններու աւարտական դասարաններուն մէջ: 1966-1973ին մաս կը կազմէ «Ազդակ» օրաթերթի խըմբագրութեան, իբրեւ ազգային եւ գրական-մշակութային էջերու պատասխանատու խմբագիր: Եղած է Մեծի Տանն կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան մէջ հաստատուած (1966), «Գէորգ Մելիտինեցի» գրական դատակազմի անդամ եւ խմբագրած է աւելի քան 50 գրական հատոր: 1983-1989ին կ՛աւանդէ հայ գրականութիւն՝ «Համազգային»ի Հայագիտական Բարձրագոյն Հիմնարկի բոլոր դասարաններուն:
Հայաստանի Հանրապետթեան Սփիւռքի նախարար՝Հրանոյշ Յակոբեանի ցաւակցական խօսքը Պօղոս Սնապեանի մահուան մասին
Խ
որին ցաւով տեղեկացանք լիբանանահայ անուանի արձակագիրքննադատ, գրականագէտ, հըրապարակագիր, Պէյրութի “Բագին” գրական հանդէսի երկարամեայ խմբագիր Պօղոս Սնապեանի մահուան մասին: Պօղոս Սնապեանի մահը ծանր կորուստ է սփիւռքահայ գրական-մշակութային անդաստանի եւ առհասարակ հայ գրական ու գրականագիտական մտքի համար: Լինելով սփիւռքահայ մտա-
Av. Callao 1162 - Buenos Aires info@hotelwilton.com.ar
ւորականութեան միջին սերընդի կարկառուն ներկայացուցիչներից մէկը` Պօղոս Սնապեանը իր ողջ կեանքը նուիրաբերեց հայ գրականութեան, ի մասնաւորի` արեւմտահայ գրականութեան քարոզչութեանն ու տարածմանը` ըստ այդմ բերելով իր ուրոյն, յաճախ ըմբոստ, բայց միշտ ինքնատիպ ու խորիմաստ գնահատականարժեւորումը, ինչը մնայուն հետք է թողել արդի հայ գրականագիտական մտքի պատմութեան մէջ:
4812-4993 www.hotelwilton.com.ar
Պօղոս Սնապեանի հրապարակումները միշտ նուիրուած են եղել հային, հայութեանը եւ Հայաստանին` մտահոգ Հայրենիքի զարգացման ու հզօրացման տեսլականով: Նա անմնացորդ հետք է թողել Հայրենք-Սփիւռք գործակցութեան խորացման, ամրապնդման եւ զօրացման գործում: Պօղոս Սնապեանը լիբանանահայութեան ճանաչւած եւ արժանի զաւակներից էր: Ցաւում ենք Պօղոս Սնապեանի կորստի համար, մխիթարուենք այն գիտակցութեամբ, որ նրա հոգին տեղ կը գտնի դրախտի յաւէրժութեան մէջ, եւ նրա անունն ու գործը միշտ կը յիշուեն նրան ճանաչողների կողմից: ՀՀ Սփիւռքի Նախարարութեան ողջ անձնակազմը ցաւակցում է Պօղոս Սնապեանի ընտանիքին, բարեկամներին, գրչակից ընկերներին, նրան ճանաչողներին` անդառնալի կորստի կապակցութեամբ:
ՀՀ Սփիւռքի նախարար՝ ՀրԱՆՈՅՇ ՅԱկՈԲԵԱՆ