7 rev armenia 11 by diario armenia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Pรกgina 1

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Pรกgina 2

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 3

Mi último deseo No sois mi sueño dorado, oh muchachas de negras cejas… No deseo amor, antes de mi muerte, ni panteón, después. El destino nos dio tierra, nos dio mar; Dios nos concedió todo, más el hombre nos lo despojó con su cimitarra, exterminando millones de corazones armenios… Arrebató las sierras y los valles de Armenia.

El mundo vio, permaneció como piedra y aún hoy permanece callado. Yo no puedo soportar el mancillado dolor armenio, porque de toda una planicie, apenas quedó un trozo de tierra; yo no puedo, quemadme, llevad mis cenizas por puñados, diseminadlas en siete lugares de Armenia histórica.

Esparcid el primer puñado sobre el pecho del Masís encarcelado, para que mezclado a su corazón, se renueve la esperanza de mi corazón; sino así, atado como corderito alejado de la madre, si no me fusiono con el Ararat, muero de añoranza… Echad, sigilosos, el segundo puñado en el corazón del río Arax, para que refresque aun mis cenizas, mi pobre corazón nostálgico.

Llevad el tercer puñado y desparramadlo sobre las montañas de Karabagh… para que me transforme en flores de hechizo para mi tierra cautiva. El cuarto puñado de cenizas transportadlo con cariño al lago de mi Van, para que mi corazón muerto de añoranza resucite…

El quinto puñado sembradlo en los campos de Taron, para que palpite en mis cenizas, y de cinco mil años más de vida para mi corazón. Llevad y desparramad con esperanza el sexto en los montes de Sasún, para que surja en los siglos venideros transformado en epopeya. El séptimo manojo de mis cenizas, como el Ave Fénix de mi corazón, esparcidlo vosotros, sobre las ruinas de Aní, de los mil tesoros, para que el polvo de mi cuerpo sirva de amalgama cuando se levanten las columnas de mis deseos y se enciendan los candiles armenios, bajo las cúpulas de la Catedral de Aní.

Hovhannés Shiraz (1914-1984) Traducción Jorge Sarafian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 4

Sumario Mi último deseo ..........................................................................................................................................3 La trampa del negacionismo sofisticado ....................................................................................5 La confiscación de los bienes de armenios durante el Genocidio ..............................9 Hoy está en nuestras manos ............................................................................................................16 Թուրքիան եւ հայկական դիմադրականութիւնը

տկարացնելու քաղաքականութիւնը ....................................................................17 ²ÚÞ¾ ÐÆôð Ի՞նչ անուն (չ)տալ 1915-ի դէպքերուն ..............................................19

Los armenios “escondidos” de Turquía salen a la luz ..........................................................20 Publicación de la Asociación Cultural Armenia Fundado en 1931

DIRECTOR Jorge R. Kazandjian SECCIÓN ARMENIA Madeleine Arissian REDACCIÓN Luciana Aghazarian Carlos L. Hassassian Matías Romero ESCRIBEN EN ESTE NÚMERO Gariné Aghababian Kevork Bediguian Dr. Khatchik Derghougassian Robert Fisk Yanina Ibañez Gaguik Isahakyan Artur Hagopian Dr. Hagop Kechichian Varak Ketsemanian Dr. Juan Minoian Julieta Ojunian Guilluame Perrier Stefanía Sahakian Mariano Saravia María Titizian COLABORADORES Joel Alvarez Palacios Nahuel Lombardini DISEÑO GRÁFICO Mané Lazaryan Ricardo Vallejos

La impunidad permanece..................................................................................................................23 El Dr. Krikor Berdj Ozanyan, personalidad científica internacional ............................25 “En Turquía, el negacionismo del Genocidio Armenio es un tema de seguridad de Estado”......................................................................................................................27 La importancia de Kessab ..................................................................................................................31

100-ԱմեԱկԻ Խոհեր ..................................................................................................33

El héroe armenio de Barrio Pueyrredón ....................................................................................36 “Estoy dispuesto a servir a todos los ámbitos de la comunidad, sin distinguir clases sociales ni económicas porque la Iglesia debe ser para todos” ..................43 Los 6 vilayatos armenios: Armenia Occidental......................................................................46 Yevnigue Salibian, una de las últimas personas que puede recordar el horror del genocidio de armenios ..........................................................................................47 La historia de una de las últimas sobrevivientes del Genocidio Armenio ..........51 Ara Mkhitaryan: “En Armenia no hay igualdad entre el hombre y la mujer y eso se contradice con la Biblia”............................................................................53 Jrimian por dentro y por fuera ........................................................................................................56 “Cada 24 de Abril debería hacerse una jornada de reflexión profunda en todas las escuelas” ....................................................................................................59 De Chomaklú a Córdoba: Llegaron cuatro y hoy son 152..............................................61

Թուրքիան կոտորուած հայերի դիակները արդիւնաբերական

նպատակով վաճառել է Ֆրանսային ....................................................................64 Շարժի՛ր երիտասարդ* ............................................................................................65 կորՍՏեԱԼ հԱՅրեՆԻՔոՒմ ԳՏՆոՒեՑ ՏոՒՆԸ ՊԱՊԱկԱՆ ....................................67

ԱրմեՆԻԱ-յի հարցազրոյցը Տոքդոր Փրոֆ. Աշոտ մելքոնեանի հետ ..........................71

Genocídio do Povo Armênio ............................................................................................................75

հին ու նոր մտահոգութիւններէն ..........................................................................77

Las notas firmadas son responsabilidad del autor.

REDACCIÓN Y ADMINISTRACIÓN Armenia 1366 1414 Ciudad de Buenos Aires República Argentina E-MAIL redaccion@diarioarmenia.org.ar Site: www.diarioarmenia.org.ar TELEFAX: (5411) 4775.7595/7494

Camping Outdoor Doite Waterdog - Bamboo Natway Carpas • Mochilas • Bolsas de dormir Indumentaria - Termos - Colchones ENVIOS AL INTERIOR

10% descuento + 12 cuotas sin interés

Av. Córdoba 4651 - Mail: casa.apolo@hotmail.com Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 5

La trampa del negacionismo sofisticado Opinión

Khatchik Derghougassian

esde que sobre las ruinas del Imperio Otomano se proclamó la República de Turquía hace más o menos noventa años atrás la negación del exterminio planificado de los armenios en 1915-1923 pasó a ser una política estatal. En el proceso de construcción nacional kemalista, la historia oficial aspiró a borrar de la memoria colectiva la deportación forzada de un millón y medio de armenios hacia los desiertos de Siria y su sistemática aniquilación para borrar cualquier mancha a la gloria de los mitos fundacionales, así como la ilegítima apropiación de sus bienes empezando por los territorios históricamente armenios. La política negacionista de Turquía explica la razón por la cual la movilización de la Diáspora armenia a partir de 1965 enfocó el objetivo del reconocimiento. Hoy, “el genocidio olvidado” es tan solo una referencia a una etapa histórica de la Causa Armenia. Los silencios persistentes, los juegos de palabras para evitar el uso del término “genocidio” y los eufemismos jurídico-discursivos para esquivar el concepto son decisiones políticas. Seguir hablando de “reconocimiento” es quedarse en el pasado, pese a que el objetivo final de la lucha por el reconocimiento, la admisión de la responsabilidad estatal al crimen de parte de Turquía, no se ha logrado. En otras palabras, persiste la postura oficial turca de negar el Genocidio. Sin embargo, es también un hecho que en Turquía se rompió el tabú sobre este tema y el 24 de Abril se conmemora en las calles

de Estambul, en Diarbekir y en otras ciudades, y es muy probable que sea la nueva generación de historiadores turcos la que brinde las mayores innovaciones en el área del estudio del Genocidio y revele nuevos detalles cuya investigación precisa un acceso a fuentes primarias que les resulta más fácil conseguir. ¿Cómo, entonces, se explica esta paradoja de más de una década de gobierno del partido islámico de Justicia y Desarrollo (AKP en sus siglas en turco) de un avance histórico del conocimiento del Genocidio en Turquía y la persistencia de la postura oficial de negacionismo? La respuesta, muy probablemente, radica en el proceso de democratización que en 2002 adoptó el AKP con el fin de terminar con la dominación en la política turca del establishment militar y jurídico, el llamado “estado profundo”, que se considera el guardián del legado del kemalismo. No importa si la democratización ha sido un fin o un medio para el AKP; su impacto en la transformación de la sociedad turca es claramente visible, incluyendo cuando el propio partido de gobierno le quiere poner límites como demostraron las movilizaciones del parque de Gezi el año pasado. La ruptura del tabú impuesto al tema del Genocidio es una de las consecuencias -probablemente no deseadas por Ankara- del proceso de democratización ya que permitió a la comunidad armenia de Turquía encontrar nuevas y valientes voces, como Hrant Dink, asesinado el

A la memoria de mi padre Misak Mezoghlanian y mi abuelo Movsés Barseghian Combatientes de la gesta de Aintab (1920-21) En recuerdo de Krikor Mezoghlanian Integrante de Legión Armenia que combatió en Palestina contra las tropas comandadas por Mustafá Kemal

Yervant Mezoghlanian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 6

En recuerdo de quien luchó toda su vida por la armenidad

Levón Levonian Anahid Mihitarian de Levonian

A la memoria de quien supo ser ferviente defensora de nuestra identidad

VIRGINIA MIHITARIAN DE MERCURIO Sus hijos Adrián, Andrea, Nora Mercurio Mihitarian y su nieto

No al negacionismo Reclamamos justicia y Restitución Territorial y de Bienes Materiales

Fundación Argentino Armenia Derkrikorian Solidaria y Cultural

19 de enero de 2007, para romper con el conformismo de un liderazgo comunitario demasiado conservador y temeroso. A esta presión quizá inesperada desde debajo de la sociedad turca comprometida con los valores de la democracia y Derechos Humanos motivada, entre otros, por el interés de conocer su propio pasado y hacerle frente, el gobierno del AKP recurrió a lo que se puede caracterizar como la sofisticación del negacionismo. Quienes han estudiado y comparado las tácticas del revisionismo del Holocausto y la negación del genocidio de los armenios han racionalizado una serie de procedimientos que se emplean incluyendo la negación directa, el silencio, la banalización y la duda. La sofisticación del negacionismo turco propia del gobierno del AKP es un método propio al método que arroja dudas sobre el hecho y, por lo tanto, genera confusión. Fue el presidente Gül quien por primera vez en 2005 mandó una carta a su par armenio, Robert Kocharian, con la propuesta de crear una comisión de historiadores para determinar si “los hechos de 1915” constituyen o no un genocidio. La misma propuesta, en un enmascaramiento diplomático, reapareció en el segundo de los dos protocolos que Turquía y Armenia firmaron en octubre de 2009. La declaración del Primer Ministro Erdogan el 23 de abril pasado, a un año del centenario del Genocidio, ofreciendo su condolencia a los descendientes de las víctimas de un sufrimiento compartido durante la Primera Guerra Mundial, no es más que un grado mayor de sofisticación de la política negacionista. Evidentemente Erdogan no pronuncia la palabra “genocidio”, tampoco precisa sobre quiénes cae la responsabilidad de este supuesto “sufrimiento compartido”. La astucia consiste en hacer menos visible pero más peligrosa la trampa en tres sentidos. Primero, para eclipsar el centenario del Genocidio, Turquía está preparando una conmemoración mundial de la batalla de Galípoli, donde, precisamente, hace años turcos y australianos vienen a formular el duelo del “sufrimiento compartido”. Segundo, cuando hay un “sufrimiento compartido” se borra la línea entre el perpetrador del crimen y la víctima. Tercero, si no está claro quién es el verdugo, entonces todos podrían ser culpables; por lo tanto, resulta que los armenios también podrían ser genocidas… Hasta ahora se pensaba que la negación del genocidio es la última etapa del crimen, su perfeccionamiento. La sofisticación del negacionismo turco en la etapa del “sufrimiento compartido” aspira a una etapa aún superior, cínica y sádica: transformar a la víctima en verdugo. Es precisamente lo que Azerbaidján, aliado de Turquía, está llevando adelante con la promoción, petrodólares del Caspio mediante, de Khodjali como un “genocidio” para borrar de la memoria de la humanidad los pogromos antiarmenios de Sumgait y Bakú en 1988-1989, el Genocidio de 1915-1923 y hasta la existencia misma de Armenia que según su historia fabricada siempre ha sido territorio azerí… * Profesor de Relaciones Internacionales de la Universidad de San Andrés.

Adhesión a la conmemoración del 99° Aniversario del Genocidio Armenio

Aghasí y Ará Karcayan

En memoria de

Guiragós Merzifounian Sobreviviente del Genocidio Armenio

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 7

Էրտողանի պատգամը մեզ չոգեւորեց, որովհետեւ մենք շա՛տ փոխուեցանք

ը ՚ սուի թէ՝ “հարուստին գոյքը աղքատին կզակը կը յոգնեցնէ”։ 1915ի մասին վարչապետին յայտարարութիւնն ալ՝ այդպէս։ Վստահաբար շատ պիտի խօսուի այդ մասին, որովհետեւ առաջին անգամն է որ վարչապետ մը նման յայտարարութիւն մը կ՚ընէ։ մեկնաբանութիւն գրելը ձանձրացուցիչ է. յայտնի է թէ ինչե՛ր պիտի ըսուին։ կէս գաւաթ ջուրի պէս. զայն որպէս շատ դրական, մեծ քայլ տեսնողներ, պատմական, եւայլն ըսողներ պիտի ըլլան։ հաւանաբար սրտով կառավարութեան մօտիկ, այս մարզին մէջ շատ ցաւ չքաշած խմբակէն պիտի գան այդ տեսակ խօսքերը։ մանաւանդ եթէ ազատականի պիտակ ալ ունին այդ անձերը, վստահաբար “համով հոտով” կացութիւն մը մէջտեղ պիտի ելլէ։ միւս կողմէ, գաւաթին պարապ կէսին նայելով չհաւնողներ պիտի ըլլան։ “Թայիպին նոր խաղը”, “առանց բան մը ըսելու, բան մը ըսել ձեւանալ” ըսողներ պիտի ըլլան։ եւ կամ, “ինչո՞ւ հիմա”ներ կամ “բուն նպատակը ի՞նչ է” ներ հոլովելու վարժ եղողները պոչ պիտի բռնեն։ Ասոնք ալ հաւանաբար ԱՔՓ-էն եւ Էրտողանէն պաղած շրջանակներէն պիտի գան, ըսուածները պիտի չհաւնին, քիթերնուն պիտի չտանին։ Անշուշտ մէջտեղները տեղ մը դիրք գրաւողներ ալ պիտի ըլլան, “չի բաւեր բայց այո” տեսակէն։ Այս հատուածին ալ լաւատեսները եւ յոռետեսները պիտի ըլլան։ Թերեւս ալ անցեալի՝ Ալեւիներուն եւ Քիւրտերուն մօտենալու փորձառութենէն բերանը այրածները այս յայտարարութիւնը վրան փչելով պիտի արժեւորեն։ միթէ ես այս վերջին հատուածին աւելի՞ մօտիկ եմ։ ոչ, այդպէս չէ։ կը խորհիմ թէ, վերը պարզուած տեսակէն շրջագիծով բանավէճ մը բաւական ձանձրացուցիչ պիտի ըլլար։ ես, այս յայտարարութեան իմաստը անոր կեդրոնը դնելով հասկնալէն դո՛ւրս բաներ մը կ՚որոնեմ… Լաւ, բայց կարելի՞ է այդ։ Թերեւս։ Սակայն, նախ յայտարարութիւնը որպէս “շատ նորարար եւ պատմական” որակողներուն համար փոքրիկ նշում մը։ Յայտարարուածներուն մէջ, բացի վարչապետին կողմէն ըսուած ըլլալէն, շատ նորութիւն չկայ։ Յատկապէս սա՝ Չանաքքալէի եւ Սարըգամըշի կորուստները ցեղասպանութեան հետ համարժէք նկատելու միտումով գործածուած “արդար յիշողութիւն” մարգարիտն ալ մէջը հաշւելով, ասոնց բոլո՛րը, բայց բոլո՛րը, արդէն Տաւութողլուի կողմէ տարբեր առիթներով եւ անգամներ ու անգամներ արտայայտուած գաղափարներ են։ Անշուշտ, վարչապետի մը ասոնք պաշտօնապէս կրկնելը կարեւոր է։ Բայց “պատմական է” ըսելով օդերը ցատքելու պէտք չկայ։ Արդար ըլլանք։ Յայտա-

Փրոֆ. Թանէր Աքչամ «Թարաֆ»

րարութեան մէջ զօրաւոր քանի մը գաղափարներ կան։ Առաջինը՝ “տարբեր գաղափարախօսութիւններու հանդէպ “էմփաթի եւ հանդուրժողութիւն”, եւ “դիմացինը լսելով հասկնալ ջանալ”։ Այս բացատրութեամբ, 1915ի հանդէպ արդէն գոյութիւն ունեցող ազատ բանավէճի մթնոլորտը պաշտօնապէս ընդունուած կ՚ըլլայ, որ կարեւոր է։ Բայց հարկ է ընդունիլ նաեւ, որ ուրախանալ բանի մը համար որ արդէն պէտք է գոյութիւն ունենար 21րդ դարուն, առնուազն տարօրինակ է։ երկրորդ կարեւոր գաղափարը՝ “ցաւերը հասկնալ եւ բաժնել”, “ոչ ցաւերու դասակարգութիւն ընել, եւ ոչ ալ զանոնք իրարու հետ բաղդատել կամ մրցումի մէջ դնել”։ Թեթեւ ժպիտ մը շրթներուս վրայ։ կը յիշեմ, երբ 1993ին առաջին անգամ Թուրքիա եկայ, վրաս սեւեռած զայրագին աչքերուն, որոնց մէջ կային բազմաթիւ ձախակողմեաններ ալ, այս խօսքերը կրկնեցի վախով։ 21 տարի վերջ Վարչապետէն նման նախադասութիւն մը լսելը տարօրինակ զգացում մը կու տայ։ հաւնինք կամ ոչ, սա՝ 21 տարուան մէջ մեր կտրած ճամբան ցոյց կու տայ։ երրորդ կարեւոր գաղափարը՝ “20-րդ դարու սկիզբի պայմաններուն տակ կեանքը կորսնցուցած հայերուն հոգիներուն հանգիստ կը մաղթենք եւ անոնց թոռներուն կը ցաւակցինք” նախադասութիւնն է։ 1915 տարին չէ յիշած, ջարդի նման բառեր ալ չէ կրցած գործածել, բայց թերեւս յայտարարութեան ամենէն կարեւոր կէտն ալ ա՛յս է։ մարդկային տարողութիւն մը ունի որ ասկէ առաջ բնաւ չէ արտայայտուած։ Այս տեսակէտէն նորութիւն մըն է որ պէտք չէ ուրանալ, բայց մեկնաբանելը ինծի չ՚իյնար. նախնիները բնաջնջուած մարդիկ ի՛նչպէս կ՚ընկալեն, ա՛յդ է կարեւորը։ Յայտարարութեան մէջ աչքէ փախած, բացայայտ սուտ մըն ալ կայ. “մեր դիւանները բոլոր հետազօտողներուն առջեւ բացինք” կ՚ըսուի հոն։ Վարչապետը բացէ ի բաց սուտ կը խօսի։ հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերող դիւաններուն ամենէն կարեւորներէն մէկը Սպայակոյտի դիւանն է։ Ան ոչ շնորհքով դասաւորուած է, ոչ ալ հետազօտողներուն՝ բաց։ Նման յայտարարութեան մը մէջ այսպիսի սուտ մը բնաւ հաճելի չէ։

մեր ՏեՍոՒԹԻՒՆՆերԸ “ԴԱՒԱՃԱՆոՒԹեՆԷՆ” ԲԱրՁրԱՑԱՆ “ԳԱՂԱՓԱր”-Ի մԱկԱրԴԱկԻՆ եթէ Ֆէհմի Քորուի (թուրք թղթակից-«ՆՅ») “այլեւս պատմութեան վերաբերեալ ներողութիւնը խնդրուած է”ին նման, ծայր աստիճան լրջութենէ հեռու եւ ամօթալի Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 8

դիրքերը մէկ կողմ ձգենք, ի՞նչ է յայտարարութեան իմաստը։ 2002էն ի վեր Թուրքիոյ հանրապետութեան աւանդական քաղաքականութեան մէջ կարգ մը փոփոխութիւններ ընող ԱՔՓ կուսակցութիւնը հայոց ցեղասպանութեան նիւթով ալ իր լեզուն փոխեց։ Վարչապետին յայտարարութենէն վերջ, ընկերութիւնը 1915ի մասին բացէ ի բաց խօսելու հրաւիրողներուն վրայ այլեւս պիտի չյարձակին՝ “դաւաճան”, “աղտոտ հայ” ըսելով, անոնց պիտի չհայհոյեն՝ “իբր թէ [ցեղասպանութիւն]” ըսելով։ կրնանք ըսել, թէ այլեւս պաշտօնապէս վերջ գտած է եուսուֆ հալաճողլուներու (Պատմութեան հիմնարկի նախկին տնօրէն, այժմ երեսփոխան.-«ՆՅ») Շիւքրիւ Էլէքտաղներու (նախկին դեսպան եւ երեսփոխան-«ՆՅ») եւ կիւնտիւզ Աքթաններու (դիւանագէտ, մահացած 2008ին-«ՆՅ») շրջանը։ Թէեւ հրանդի սպաննուելէն վերջ այդ մտայնութիւնը արդէն իր թափը կորսնցուցած էր, բայց պաշտօնական դառնալը կարեւոր է։ Յայտարարութեան մէկ այլ իմաստն ալ հետեւեալն է. կառավարութիւնը այլեւս “պաշտօնական տեսութեան” հակառակորդներուն գաղափարներն ալ որպէս գաղափար կ՚ընդունի, բայց 1915ի մասին իր համոզումը բնաւ չի փոխեր։ Նախկին համոզումը նոյնութեամբ կը պահուի։ “Բոլորին ցաւը հասկնալ”ով, Չանաքքալէն, Սարըգամըշը, Աշխարհամարտի զոհերը եւ հայոց դէմ կատարուածները նոյն տոպրակը կը դրուին։ Տարիներէ ի վեր ըսուածն ալ այս էր արդէն։ եթէ գործածուած լեզուն պիտի մեկնաբանէք որպէս մեծ փոփոխութիւն մը՝ խօսք չունիմ, բայց ըսել ուզածս այն է որ 1915ի պարունակութեան մասին նորութիւն մը չկայ մէջտեղը։ Բո՛ւն հարցը այն է, թէ ասկէ վերջ հարկաւոր քայլերը պիտի առնուի՞ն, թէ ոչ։ Ըստ իս, բուն հարցը այն չէ թէ վարչապետը ի՛նչ կ՚ըսէ, այլ ո՛վ եւ ի՛նչ բան ըսել տուած են անոր։ Յայտնի է, թէ մինչ 2015ը կը մօտենայ, մանաւանդ միջազգային հրապարակի վրայ կառավարութիւնը ինքզինքը նեղ կացութեան մատնուած կը զգայ եւ կ՚ուզէ ատկէ ազատիլ։ Դեռ երէկ ԱմՆ-ու մէջ Թուրքիոյ մեծագոյն նեցուկը եղող Ամերիկայի հրէական կոմիտէն պաշտօնապէս գործածեց ցեղասպանութիւն բառը եւ Թուրքիան հրաւիրեց ցեղասպանութեան իրականութիւնը ընդունելու։ մտածեցէք պահ մը. ի՞նչ պիտի պատահէր եթէ՝ միջազգային նեցուկը այլեւս կորսնցուցած վարչապետը կրկնէր իր բազմաթիւ անգամներ արտայայտած “մահմետականը ցեղասպանութիւն չի գործեր”ի, կամ՝ “իմ պապերուս ցեղասպան չէք կրնար ըսել”ի նման խօսքերը։ Վարչապետը ստիպուած էր, հեռացող շոգեկառքին հասնելու աճապարանքին մէջ է ան։ Այս խօսքերը ոչ թէ փոփոխութեան մը ուժականութեան, այլ՝ ուշացումի մը նշանները կրնան ըլլալ թերեւս։ 2015ի սեմին, Թուրքիա ի՛ր հասկացողութեամբ վնասուց հատուցման գործողութեան մը մէջ է։ Ըստ իս, խօսքին տէրը այլեւս վարչապետը չէ, այլ մենք՝ հրանդէն վերջ փողոց թափած հազարները… եւ դուրսէն Թուրքիոյ վրայ գործուող ճնշումները…։ Թուրքիոյ մէջ մարդոց ընդդիմութիւնը կը սկսի միանալ հայոց Սփիւռքին ջանքերուն հետ։ Այս միասնութիւնը չկրցաւ վարչապետին գաղափարը փոխել, բայց ըստ երեւոյթին՝ փոխեց անոր լեզուն։ եՒ մեՆՔ ՇԱՏ ՓոԽոՒեՑԱՆՔ Բան մը կայ, որ վարչապետին այս խօսքերը ըսել տուողները չեն հասկնար։ մենք այլեւս առաջուանները չենք։ մենք, այսինքն 1915ի հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ դարաւոր սուտին դէմ պայքարողներս՝ շատ

Revista Armenia · Abril 2014

փոխուեցանք։ Վարչապետը այս խօսքերը եթէ տասը տարի առաջ ըսած ըլլար, ըսածները կրնայինք նոյնիսկ “յեղափոխութիւն” նկատել։ Բայց այլեւս ուշ է։ մորթերնիս հաստցաւ, մեր երիտասարդ սիրտերը ցաւով լեցուեցան, մենք սորվեցանք՝ մեր գլխուն հասած փորձանքներէն “փորձառութիւն” քաղել։ Բան մը որ ասկէ տասը տարի առաջ կարելի էր որպէս փոփոխութիւն ներկայացնել, հիմա մեզ կը լեցնէ դառնութեամբ։ մեր շրթներուն վրայ կը ձգէ թեթեւ ժպիտ մը, մեր բերնին մէջ՝ թթու համ մը։ Ասկէ վերջ, ներառեալ վարչապետը, բոլոր անոնք որոնք 1915ի Ցեղասպանութեան մասին պիտի խօսին, եթէ ուզեն որ իրենց խօսքերուն մէջ իմաստ մը գտնենք, իրենց խօսքերով գոնէ քիչ մը ոգեւորուինք, պէտք է գիտնան որ չափանիշը շատ աւելի բարձր է այլեւս։ Լաւ կ՚ըլլայ, որ յայտարարութիւնը “պատմութեան վերաբերեալ հարցերը փակուած են”ի թեթեւութեամբ դիմաւորողները գիտնան ասիկա։ ես եւ իմ նմաններս պիտի սպասեն կարգ մը շա՛տ, բայց շա՛տ շօշափելի քայլերու։ Շատ մօտիկէն պիտի հետեւին՝ տեսնելու համար թէ կարգ մը բաներ ի գործ կը դրուի՞ն թէ ոչ. ա) Այս երկրին մէջ 90 տարի շարունակաբար հերքումի քաղաքականութիւն մը ապրուեցաւ. այդ հերքումը 2002ին ԱՔՓ-ի իշխանութեան գալէն վերջ ալ շարունակուեցաւ։ 2014ին, անոնք որոնք կ՚ուզեն խօսիլ 1915ի մասին, չեն կրնար խօսիլ այնպէս՝ որպէս թէ մինչեւ այսօր ոչ մէկ բան պատահած է, թէ պատահածներուն մէջ իրենք դեր մը չունին։ եթէ 1915ի մասին քաղաքական փոփոխութիւն մը պիտի ըլլայ, դուք նախ ձեզմէ գործի սկսելով, տասնեակ տարիներ տեւած հերքումի քաղաքականութեան սխալ ըլլալուն մասին բաներ մը պէտք է ըսէք։ բ) Առանց ընդունելու թէ 1915ը մարդկութեան դէմ բացայայտ յանցանք մըն է, “ամէն մարդ ցաւ քաշեց”ով, “բոլորին ցաւը հասկնանք”ով տեղ մը հասնիլ կարելի չէ։ Պատերազմի զոհերուն եւ ցեղասպանութեան նման մարդկութեան դէմ յանցանքի մը միջեւ տարբերութիւն դնելը առանց սորվելու, ոչ մէկ հարց կը լուծուի։ Նախ պէտք է սորվիք՝ ոճիրը կոչել ոճիր։ Ասկէ աւելի նուազ չափանիշ՝ այլեւս կարելի չէ։ գ) Ամենէն իմաստալից սկիզբը պիտի ըլլայ հայաստանի հետ սահմանները բանալ եւ դիւանագիտական յարաբերութիւնները զարգացնել։ Գիտենք, թէ կը խօսինք կառավարութեան մը մասին, որ ասկէ երկու տարի առաջ Խոճալուի ցոյցին՝ իր Ներքին գործոց նախարարը ղրկած, “հայկական սուտին մի՛ խաբուիր” ըսող որմազդներ կախած է։ Դեռ չեմ խօսիր հրանդի իրական ոճրագործները յայտնաբերելու, իրենց գտնուած խորքերէն դուրս բերելու մասին… Ըստ իս, 1915ի նիւթով, փոփոխութեան ուժականութիւնը այլեւս կառավարութեան ձեռքը չէ։ Անոնք, գիտնալով որ “շոգեկառքը կը փախցնեն”, հապճեպով կ՚ուզեն ամենէն ետեւի կառքէն ներս սլանալ։ Սակայն 2015ի ճամբուն վրայ այլ ընտրութիւն չկայ, քան՝ պատմական ոճիրը ընդունիլ, անոր համար ներողութիւն խնդրել, եւ ստեղծուած աւերը հատուցանելու համար սկսիլ հայաստանի եւ Սփիւռքի հետ խօսակցութիւնը։ որեւէ նախաձեռնութիւն, որ այս ճամբան պիտի բանայ, ընդունելի է, սակայն միայն որովհետեւ ճամբան կը բանայ։ ոչ որովհետեւ հարցը կը վերջացնէ։ Սա՝ պէտք է հասկցուի։ Արդեօք շա՞տ պիտի սպասենք որ այս բոլորը կատարուին։ Աճապարանք չունինք որ…։

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 9

Propiedad de la Familia Kasabian, usurpada en primer término por Bulgurluzâde y luego vendida a Mustafá Kemal Atatürk por 4.500 liras turcas

Entrevista a Kurt Ümit VARAK KETSEMANIAN Armenian Weekly

La confiscación de los bienes de armenios durante el Genocidio Ü

mit Kurt es nativo de Aintab, Turquía, y cuenta con una licenciatura en Ciencias Políticas y Administración Pública de la Universidad Técnica de Oriente Medio, y el grado de maestría en el departamento de Estudios Europeos de la Universidad Sabanci. En la actualidad gestiona un Ph.D en el Departamento de Historia de la Universidad Clark, y es docente en la Universidad Sabanci. Es autor de varios libros, entre ellos “Emval -i Metruke Kanunlarinda Soykirimin Izlerini Aramak “(El espíritu de las leyes: La búsqueda de las huellas de Genocidio Armenio

la dirigencia turca en Aintab, durante la ejecución del genocidio.

en las Leyes de Propiedades Abandonadas, 2012) en coautoría con Taner Akçam. Su especialidad es la confiscación de propiedades armenias y el papel de

Varak Ketsemanian: ¿Cuáles fueron las leyes y reglamentos que rigen la confiscación de las propiedades de armenios durante el genocidio? Ümit Kurt: Hay una serie de decretos y leyes conocidas como “Emval -i Metruke Kanunlari” (Leyes de propiedades abandonadas) que se publicaron durante el período otomano y luego en tiempos de la República de Turquía, referidas a la administración de los bienes pertenecientes a los arRevista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 10

menios que fueron deportados a partir de 1915. La más conocida de esas normas es la que impuso el decreto fechado el 30 de mayo de 1915 que dio a conocer el Consejo de Ministros. El Directorio de asentamientos tribales y de inmigrantes del Ministerio del Interior envió al día siguiente una comunicación a todas las provincias que detallaba en quince artículos los principios básicos sobre los cuales se llevarían a cabo las deportaciones y reasentamientos. El primero de ellos enunciaba las razones por las cuales se deportaban a los armenios. La disposición más significativa sobre los bienes de los armenios era que su

tado turco. Tal disposición legal fue la base para la creación de un sistema jurídico adecuado para eliminación del derecho de los armenios de disponer de sus bienes muebles e inmuebles. El artículo 1° de la norma anunciaba que se crearían comités especiales para la “administración de bienes muebles e inmuebles pertenecientes a los armenios que están siendo transportados a otros lugares”, y otros asuntos inherentes. El más importante de esos comités fue la Comisión de Propiedades Abandonadas (Emval -i Metruke Komisyonlari) La competencia de esta Comisión fue determinada en los artículos 23 y 24.

Iglesia armenia en Trabizonda utilizada como centro de distribución y subasta de bienes y pertenencias de armenios. (1918)

valor iba a ser proporcionado a los deportados. La importancia del decreto del 30 de mayo y su regulación del día siguiente eran necesarias a fin de establecer los principios generales que se dieron a conocer en relación al reasentamiento de los armenios y el cálculo de los valores de sus bienes para serles restituidos a sus dueños armenios. Ello nunca ocurrió. En cambio, esas leyes y decretos sólo se enfocaron en un tema: La confiscación de las propiedades dejadas atrás por los armenios desterrados. Otra norma fue establecida el 10 de junio de 1915. Esta ordenanza, -de 34 artículos- establece de manera detallada cómo los bienes y propiedades de los armenios serían confiscados por el Es-

Revista Armenia · Abril 2014

Cada uno de estos “grupos de trabajo” estaría compuesto por tres personas, un presidente, un administrador y un funcionario del Tesoro turco y quedaría directamente vinculado al Ministerio del Interior. Una nueva disposición legal adoptada el 26 de septiembre de 1915, tenía 11 artículos y estaba destinada a la apropiación del patrimonio cultural y económico de los armenios. Más tarde, el 8 de noviembre de 1915, las autoridades dieron a conocer los 25 artículos para proceder a su aplicación. Muchos temas fueron abarcados de manera detallada en la ley y su reglamentación, que disponía la creación de dos tipos distintos de comisiones con tareas diferentes. Los llamados Comités y Comisiones de liquidación (He-

yetler ve Tasfiye Komisyonlari) recibieron instrucciones sobre las condiciones de su trabajo, los salarios a percibir, la distribución de cargos y poderes y el modo de vincularse con los distintos departamentos ministeriales y el propio estado turco. También se determinó cuál sería el tratamiento de los acreedores a los que los armenios “ausentes” les debieran dinero, aspectos de los tribunales competentes, reglas a seguir durante el proceso de liquidación de las propiedades, las diversas maneras de manejar los libros contables, y la manera en que debían operarse. Las características de esta ley y su reglamentación revelaban de manera fehaciente la voluntad de no devolver a los armenios sus bienes o el valor equivalente de ellos. La Ley Transitoria del 26 de septiembre de 1915 es también conocida como la Ley de Liquidación (Tasfiye Kanunu). Su objetivo principal era la liquidación de propiedades armenias. De acuerdo con su artículo primero, las comisiones debían preparar informes separados acerca de bienes, cuentas por cobrar y deudas correspondientes de personas físicas o jurídicas que estaban siendo “reubicadas a otros lugares”. La liquidación final se llevaría a cabo por los tribunales tomando en cuenta los informes proporcionados. Dentro de la regulación aplicada el 8 de noviembre de 1915, se disponía de manera detallada la protección de los bienes muebles e inmuebles de los armenios que habían sido deportados. VK: ¿Cómo se manejó el gobierno otomanos con la propiedad de los armenios residentes en Estambul ya que las masacres no los alcanzaron. ¿Hubo leyes para ellos también? UK: Es muy importante tener en cuenta que estas leyes y decretos fueron aplicadas a las propiedades “abandonadas”. La ley fue un eufemismo oficial y un método establecido para caracterizar la expropiación de los bienes armenios y se limitó a los armenios deportados. Las propiedades de los armenios no deportados no fueron sometidas a esas leyes. Como se sabe, también hubo armenios deportados en Estambul, muy limitados en comparación de los armenios occidentales. Las propiedades de los armenios deportados de Estambul también pasaron por este proceso de

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 11

La importante base aérea turca de Incirlik fue construida sobre tierras de propiedad de armenios masacrados en el Genocidio.

confiscación, expropiación y liquidación. ¿De qué manera el concepto de confiscación y destrucción de las propiedades de armenios nos ayuda a comprender un panorama más amplio del genocidio? En realidad, un nuevo grupo de académicos e historiadores críticos del genocidio ha comenzado a crear una nueva concepción de la definición del crimen de genocidio tomando en cuenta la confiscación y destrucción de las propiedades y la riqueza de las víctimas. Al hacerlo, estos eruditos ampliaron la definición original de Raphael Lemkin, habida cuenta de las investigaciones hechas en el campo de las expropiaciones. Considero a Lemkin como el padre fundador de la literatura correspondiente a los genocidios. Lemkin introdujo el concepto de genocidio por primera vez en 1944 en su libro titulado “Axis Rule”, editado en el contexto de la Europa arrasada y ocupada. La obra consiste en la recopilación de 334 leyes, decretos y estatutos relacionados con la administración de las diecisiete regiones y estados bajo la ocupación del régimen nazi entre el 13 de marzo de 1938 y el 13 de noviembre de 1942. Es decir, Lemkin no introdujo el concepto de genocidio junto a prácticas bárbaras

como la tortura, la opresión, la quema, destrucción y asesinatos en masa observados en todos y cada uno de los genocidios. Sin embargo, lo hizo a través de un libro de análisis de textos legales, ¿podría ser esto una coincidencia? Dada la importancia del tema, es necesario hacer hincapié en él una vez más: En el año en que Lemkin completó la redacción de su libro (1949), ya se conocían todos los crímenes cometidos por la Alemana nazi. Empero, no presentó el término genocidio en un marco en el cual los crímenes ya estaban visualizados. Por el contrario, lo exhibió a través de algunas leyes y decretos que fueron publicados acerca del modo de administrar los territorios ocupados y que tal vez en la lógica de una guerra podría ser considerado algo “normal”. No podemos decir que esta situación concuerde con nuestra actual manera de entender los genocidios. En la percepción general, un genocidio es el colapso de un sistema legal que funciona normalmente. De acuerdo a este punto de vista, se entiende por genocidio que las instituciones de la “civilización” se corrompan y sean reemplazadas por la barbarie. Lemkin, sin embargo, parece estar diciendo todo lo contrario de esto, que tal genocidio no se podrá ver en los textos jurídicos ordinarios. De esta manera, es como si él nos dijera que no veamos las huellas

del genocidio como manifestaciones de barbarie que se puedan definir como inhumanas, sino a seguir su rastro en los textos legales. Genocidio es un fenómeno inserto dentro del sistema jurídico y es una interesante definición. Y esta definición es una de las tesis centrales de nuestro libro. El genocidio de armenios no sólo es visible en los hechos de barbarie cometidos contra ese pueblo, al mismo tiempo está escondido en una extensa serie de textos jurídicos ordinarios. Lo que queremos decir en nuestro libro es que el genocidio no sólo significa la aniquilación física. Yendo aún más lejos, podemos afirmar que nos encontramos ante un fenómeno en el que si los armenios fueron aniquilados físicamente o no, no deja de ser más que un detalle. ¿Cuántos armenios murieron durante el transcurso de las matanzas y las deportaciones, o cuántos lograron sobrevivir, es sólo una cuestión secundaria desde el punto de vista de la definición de genocidio, lo que es importante es la completa supresión de las huellas de los armenios en su antigua patria. La destrucción total de los armenios marca el hecho de un gobierno que trató de eliminar a un grupo particular de sus propios ciudadanos en un esfuerzo por resolver determinado “problema político”. Entre 1895 y 1923, los Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 12

armenios otomanos sufrieron la pérdida masiva de vidas y bienes como consecuencia de los pogromos, matanzas y otras formas de violencia generalizada. El genocidio armenio iniciado en 1915 puede considerarse como el pináculo de este proceso de decadencia y destrucción. Consistió en una serie de estrategias genocidas: las ejecuciones en masa de las élites, asesinatos y deportaciones masivas, asimilación forzada, destrucción material del patrimonio cultural y la enajenación colectiva de bienes. El saqueo orquestado de las propiedades armenias empobreció de inmediato a las víctimas, siendo al mismo tiempo una condición y consecuencia del genocidio. La incautación de los bienes de armenios no fue sólo un subproducto de las políticas genocidas otomano-turcas, sino una parte integral del proceso de asesinato, reforzando y acelerando la destrucción prevista. La expropiación y el saqueo de bienes muebles e inmuebles de los armenios deportados fue un componente esencial del proceso de aniquilación total de los armenios. Tal como sostiene Martín Dean en su obra “Robando a los judíos”, la confiscación de los bienes judíos en el Holocausto (1933/1945), la limpieza étnica y el genocidio tienen un “poderoso componente materialista: el embargo de bienes, el saqueo de las víctimas, así como su desplazamiento económico, están entrelazados con otros motivos de violencia racial e interétnica e intensifican sus devastadores efectos”. En el mismo sentido, la radicalización de las políticas contra la población armenia desde 1914 en adelante, estuvo estrechamiento relacionada a un abordaje

a gran escala sobre sus bienes. Por lo tanto, la institucionalización de la eliminación de la presencia cristiana armenia se llevó a cabo básicamente, junto a otras muchas cosas, a través de las propiedades arrebatadas por medio de leyes especialmente diseñadas. Estas

Comprobante entregado a los deportados como prueba de la propiedad abandonada a la fuerza leyes son componentes estructurales del Genocidio Armenio y uno de los elementos conectados a la base del sistema legal del período republicano de Turquía. Es por esta razón por la que decimos

que la República adoptó este genocidio como su base estructural. Esto nos recuerda que tenemos que prestar una nueva mirada a la relación entre la República como sistema legal y el Genocidio Armenio. Las Leyes de Propiedades Abandonadas son percibidas como “normales y corrientes” en Turquía. Su existencia nunca ha sido puesta en duda en este sentido. Su consideración como normas naturales es también una respuesta a por qué el Genocidio Armenio fue ignorado durante toda la historia de la República. Esta “normalidad” es equivalente al miramiento de una cuestión como “inexistente”. Turquía está fundada sobre la transformación de la presencia cristiana en general, y la ausencia de la armenia, en particular. ¿Qué sucedió con las propiedades arrebatadas a los armenios? La mayoría de las propiedades de los armenios fueron distribuidas a los refugiados musulmanes de los Balcanes y el Cáucaso. Políticos nacionales y provinciales, jerarcas y burócratas del Partido Unión y Progreso también se apoderaron de propiedades armenias. El proceso de administración y venta de las propiedades implicó exhaustivos esfuerzos administrativos que requirieron de cientos de personas para su realización. La discriminación y el saqueo económico contribuyeron directamente al proceso en una variedad de maneras. Durante las matanzas y deportaciones la perspectiva de alzarse con un botín motivó a los colaboradores regionales a participar en varias masacres y ejecuciones orquestadas por las fuerzas otomana-turcas centrales en Anatolia. Los cuadros genocidas eran muy conscientes de que la oportunidad

En recuerdo de

En memoria de HATCHIK Y TSOLINÉ PAPAZIAN

DIKRÁN MOURATIAN

Y todos los mártires del Genocidio Armenio

Arpiné Mouratian y Familia

Konia – Adaná

Revista Armenia · Abril 2014

Ricardo Papazian y Familia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 13

de que las poblaciones locales logren y el saqueo privado, no existen dudas bros del Comité Central del Partido Unión obtener ventajas materiales en la deque el decomiso de los bienes armenios y Progreso, así como gobernadores y portación de los armenios, estimularía en el Imperio Otomano era un proceso mutaserif afines al CUP, se apoderaron su colaboración. de interés del Estado estrechamente vinde una gran cantidad de bienes, espeEn muchas ciudades de Anatolia, los culado con el desarrollo del Genocidio cialmente los correspondientes a los arpersonajes notables y los miembros de Armenio. Sin embargo, la amplia particimenios acaudalados de muchos vilayatos. las élites locles, tenían estrechos vínculos pación de las poblaciones locales como Además, de acuerdo a los líderes de la con los ejecutores del genoCUP, muchos de los bienes incidio y de resultas de esas cocautados fueron utilizados para nexiones obtuvieron la mayor sufragar los gastos de las departe de las riquezas y proportaciones. piedades de los armenios aseAdemás, es conveniente sinados. Este proceso se demencionar un detalle imporsarrolló en Aintab, Diarbekir, tante sobre las Obligaciones Adana, Marash, Kilis y otras Tributarias Nacionales (Tekâlif ciudades de la región. Para -i Milliye). Este tema es fundami tesis doctoral estoy explomental para mostrar el punto rando cómo esos bienes de de vista del movimiento naarmenios pasaron a manos cionalista en relación con las de las élites locales durante minorías armenias y griegas y el genocidio. Al igual que la las propiedades que dejaron política ejecutada por los nazis atrás. Las Obligaciones Triburespecto a la “nacionalización” tarias Nacionales fueron emitide los bienes judíos durante das por el mando de Mustafá el Holocausto, el Comité de Kemal, jefe de la Gran Asamblea Unión y Progreso (CUP) se Nacional y comandante en jefe planteó el objetivo de tener del ejército nacionalista turco, completo control sobre la conpara financiar la Guerra de la fiscación de propiedades arIndependencia contra Grecia. menias para incorporarlos a Las propiedades de los armelos activos del estado turco, nios también sirvieron para supero no logró evitar los múlfragar la guerra entre los años tiples incidentes de corrupción 1919 y 1922. que se sucedieron uno tras Después del establecimiento Certificado de depósito de la sucursal Kayserí otro en muchos pueblos y de la República de Turquía en ciudades. 1926, la Gran Asamblea Nacional del Banco Imperial Otomano a nombre Debe hacerse hincapié en Turca aprobó una ley, promulde Virginie de Pastermadjian que la corrupción era bastante gada y ejecutada el 27 de junio estrecha y compartida entre de 1926. De acuerdo a esta norlos burócratas locales y los funcionarios “beneficiarios” de los bienes armenios ma legal, los funcionarios del gobierno estatales de distintas comisiones a las despojados sirvió para hacer que la comturco, los políticos y burócratas que que se las había encomendado la admiplicidad sea compartida y de algún modo fueron asesinados por los “Tashnag” fueron nistración y posterior confiscación de las legitimar las medidas que el CUP tomara declarados héroes nacionales” y muchas propiedades de los armenios. A pesar contra los armenios. de esa propiedades “abandonadas” de de la amplia incidencia de la corruptela Una larga serie de destacados miemlos armenios fueron entregadas a sus fa-

En homenaje a

En el 99° aniversario del Genocidio Armenio

Juan Yedalian

recordamos al millón y medio de mártires

Familia Khasserdjian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 14

Declaración de propiedades de la Iglesia Armenia Surp Partoghomeos y de la Fundación Haiganushian, reclamadas por el gobierno turco. miliares. Por último, en 1928. La República de Turquía introdujo una nueva regulación que otorgó a los refugiados musulmanes que estaban utilizando las propiedades armenias, los títulos de propiedad de esos inmuebles, entre los que se contaban casas, tierras de cultivo, comercios y otros bienes. Como se puede ver, fueron muchos los actores e instituciones que incautaron propiedades y riquezas que los armenios enviados a la muerte se vieron obligados a dejar atrás. ¿Qué representó todo este proceso de confiscación y apropiación, por un lado las élites turcas, por el otro al turco medio? ¿Fue un principio ideológico o un mero elemento motivador para su posterior destrucción? Debemos ser muy cautelosos al dar una respuesta adecuada a esta pregunta. Además, en mi opinión, este aspecto del genocidio de los armenios puede compararse a la nacionalización de las propiedades de judíos durante el Holocausto. Podemos observar semejanzas palpables en ambos procesos de despojo. No deja de ser obvio que el interés material para el turco medio desempeñó un significativo rol en su participación en el proceso de aniquilación de los armenios. La motivación siempre estuvo presente y habilitó a los líderes de la CUP a ejecutar sus políticas ideológicas ultranacionalistas contra los armenios en

Revista Armenia · Abril 2014

términos de obtener el apoyo y el consentimiento del pueblo turco- musulmán promedio. Para tener una mejor visión del estímulo provocado al turco medio, tenemos que investigar lo que sucedió a nivel local, lo que significa que necesitamos más formular más estudios con el fin de comprender cómo la deportación y el genocidio, junto al saqueo y pillaje de propiedades armenias se llevó a cabo en distintas regiones de Anatolia. El proceso de genocidio y la expulsión dirigido contra los armenios fue, de hecho, puesto en práctica por los notables locales y las élites provinciales. Estos actores locales prosperaron a través de la adquisición de bienes y la riqueza de los armenios, transformándose en la nueva capa social acomodada. En este sentido, el decreto de deportación emitido el 27 de mayo de 1915 por el Partido Unión y Progreso, tenía cierta base social a través de la práctica del poder, el control y los mecanismos ejecutados a nivel local. Por eso mismo, un enfoque más acentuado al contexto local/regional merece un examen más minucioso. La función en el proceso de turquificación de los activos despojados a los armenios hace que la confiscación de los bienes armenios se transforme en una cuestión social. En tal sentido, es necesario examinar la amplia variedad de participantes y la propia dinámica de

Alfombras requisadas puestas en subasta pública

radicalización de del Comité de Unión y Progreso y las instituciones estatales a nivel regional. Aunque el CUP estaba involucrado en todo el proceso de confiscación y era plenamente responsable del mismo, la estrecha colaboración de instituciones y funcionarios locales desempeñó un papel considerable. Las instituciones y las oficinas locales no hubieran operar en completo aislamiento de sus respectivas superioridades y las decisiones que de ellos emanaban. Por lo tanto, el despojo de los bienes a los armenios no se limita simplemente a la ejecución de las órdenes del CUP, también está vinculado a la actitud de las sociedades locales hacia los armenios, es decir, es decir, a las diversas formas de odio a esa población. Al igual que en el Imperio Otomano, la influencia corruptora que se extendió con el enriquecimiento que provino de la incautación de bienes armenios, también coincide con diversas maneras de adecuarse a las políticas del Comité de Unión y Progreso. El robo de propiedades es también un barómetro útil para evaluar las relaciones entre las diversas poblaciones locales y los ejecutores del genocidio, es decir las autoridades centrales y locales del CUP y por ende también con la comunidad armenia de cada población. Con respecto a la colaboración gene-

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 15

ralizada de sectores de la población turca en las matanzas contra los armenios, la posibilidad hacerse de propiedades armenias generó un incentivo útil que además reforzó el odio hacia los armenios locales, despertando también otros motivos políticos y personales. Se debe tener en cuenta el hecho de que la participación de la población local resultaba una condición necesaria para garantizar la eficacia de las políticas genocidas. La exterminación planificada de todos los miembros de una determinada categoría de personas es imposible sin la participación de sus vecinos, los únicos que saben quién es quién en una comunidad local. Por lo tanto, todo el proceso de asesinato, deportación y confiscaciones puede ser evaluado e interpretado tanto como un principio ideológico y como de elevada motivación económica. Estos dos aspectos no pueden ser separados el uno del otro en nuestro análisis. En mi opinión, el principio ideológico era apoyado y complementado en gran medida por el estímulo económico y material. En algunos casos, la ideología juega un papel más importante que la motivación económica, y en otros casos los intereses económicos compiten con la ideología. En cualquier caso, estos dos parámetros se encontraban presentes y constituían mecanismos eficaces y dinámicos en el apoderamiento, saqueo y destrucción del patrimonio económico y cultural de los armenios masacrados.

En recuerdo de los mártires del Genocidio Armenio

Familias Daghlian y Demirdjian Aintab

Adhesión

Familias Mossecian y Gabadian Adhesión

Fabio L. Mossecian Escribano Paraná 861 3° A CABA 4811-3258/4696 Mossecian@yahoo.com.ar

En memoria de los mártires de las familias

Beilirian y Djeldrian Shabin – Karahisar

Familia Djeldrian Mezquita Merkez Sabanci de Adana, construida sobre terrenos de un cementerio armenio confiscado por las autoridades turcas.

Adhesión

Daniel Sabakdanian y Familia

SIMSIROGLU S.H.K. Sociedad Anónima

Mayoristas Textiles Impo • Expo • Industrialización Larrea 551 • C1030AAK • Cap. Fed Tel 4963-8838 Fax 4963-7042 ventas@simsiroglu.com.ar

EN MEMORIA DE LAS FAMILIAS

Bakirdjian y Magarian Gudina

Shabin Karahisar

Jorge Bakirdjian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 16

Hoy está en nuestras manos “Antes del pecado sólo había ausencia de vestidos, pero ésta aún no era desnudez (...). La desnudez después del pecado podía ser observada sólo si en el ser del hombre se había producido un cambio.” Stefanía Sahakian

Erik Peterson

as únicas partes del cuerpo que llevamos desvestidas en nuestra cotidianeidad son las manos y el rostro. Estas partes sin vestir tienen huellas. Huellas de tiempo, de encuentros, de sensaciones, de afectos. Las manos, que representan entrega, madre, tradición, legado, tienen huellas a las que a veces llamamos “líneas de la vida”. El rostro, que es reconocimiento, identidad, singularidad, tiene huellas que nombramos arrugas y también pecas o lunares. Durante el Genocidio Armenio perpetrado por el estado turco hay una historia de huellas que aún hoy es un discurso susurrado, poco narrado, porque es una historia de mujeres. De las valientes mujeres armenias y su desnudez luego del genocidio. Las mujeres que sobrevivieron al genocidio, además de huellas, llevan negras cicatrices.

Revista Armenia · Abril 2014

Los turcos las tatuaban en sus rostros y manos, para identificarlas como partes de su propiedad. Tatuaban las únicas partes de sus cuerpos que podían llevar desvestidas. Y esos tatuajes significaban también secuestro, violación, maltrato y hasta prostitución. No sólo querían bastardear su identidad como armenias sino también su singularidad como mujeres, como personas. Violentadas por un régimen machista que deseaba destruirlas, marcarlas, fijarlas, a ellas, a las valientes mujeres armenias, que son vida, madre, entrega y legado. Ellas, las valientes mujeres armenias que sobrevivieron a la degeneración turca, eligiendo en muchos casos la vida, teniendo hijos de sus violadores, construyendo familias y tradición, sin hablar de sus huellas, sin contar sobre sus marcas. Ellas, las valientes y fuertes mujeres armenias que debieron arreglárselas solas con su cuerpo, con las manos ultrajadas, ya sin líneas de vida, tatuadas con líneas de negra muerte. Con rostros de pecas marchitas por un frío que ya nunca se les iría del cuerpo. Los turcos les habían desnudado las únicas partes de su cuerpo que podían llevar sin vestir. Ellos habían pecado sobre las manos y rostros de estas bellas mujeres de ojos rasgados y cabellos enrulados infinitos, y las habían dejado desnudas. Las que sobrevivieron, se sintieron obligadas a taparse las manos, a vestirlas, a usar guantes para ocultarlas, a intentar remover los tatuajes con ácido o hacerse cirugías plásticas. Desde la Colectividad Armenia de Rosario, este año queremos reivindicar el discurso de las valientes mujeres armenias que sobrevivieron al genocidio. Queremos contar sus historias y actualizar nuestra tradición desde aquellas manos y rostros femeninos que fueron desnudados por los turcos. Hoy, sabemos que la memoria, la historia y la acción por el pueblo armenio, están en nuestras manos. Hoy las manos y los rostros tatuados de aquellas mujeres, están en nuestra memoria.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 17

Քեսապի հայաթափումը ահազանգի ղօղանջներ.

ՆԱզԱրԷԹ ՊԷրՊԷրեԱՆ

Թուրքիան եւ հայկական դիմադրականութիւնը տկարացնելու քաղաքականութիւնը

եսապի հայաթափման վտանգին դէմ հնչող ահազանգը կը շարունակէ արձագանգել հայաշխարհի տարածքին՝ համահայկական զօրաշարժի հրամայականը շեշտելով եւ ազդու, հատու քայլերու անյետաձգելի օրակարգը դնելով հայ քաղաքական միտքի բոլոր թեւերուն առջեւ։ Տարբեր ալ չի կրնար ըլլալ, որովհետեւ հայ ազգային ռազմավարութեան եւ հայ Դատի պահանջատիրու-թեան հաշւոյն՝ ծանրագոյն հետեւանքներով յղի են կիլիկեան հայաստանէն վերապրող հայաբնակ վերջին ոստանին դէմ գործուած զինուորական գրոհը եւ անոր հետեւած Քեսապի պարպումը հայ բնակչութեան կող-մէ։ Ինչ որ ալ ըլլայ Քեսապի մէջ եւ շուրջ շարունակուող զինուորական գործողութեանց հետագայ ընթացքը, որքան ալ գորդեան հանգոյցի մը նմանի Քեսապի տիրակալութեան համար մղուող կռիւը՝ իր ներքին-քաղաքացիական թէ արտաքին-թրքական հրահրում-ներով, հայ քաղաքական միտքը չի կրնար անտեսել այն դառն ու դաժան իրողութիւնը, որ Քեսապի հայա-թափումը այսպիսով թեւակոխած է նոր հուն։ Տասնամեակներէ ի վեր եւ բոլորիս աչքերուն առջեւ փաստօրէն ընթացող Քեսապի հայութեան դանդաղ, այլեւ ակամայ արտագաղթը ահա զգեցած է ազգային ողբերգութեան տա րողութիւն, որովհետեւ այսօր արդէն հայութիւնը բրտօրէն կը հեռացուի իր հայրենի հողէն։ միակ այն փաստը, որ 2014 թուականին երկու հա-զար ընտանիք հաշուող հայեր, ուղղակի թէ անուղղակի կերպով մահուան սպառնալիքի տակ, ստիպուեցան լքել ու հեռանալ իրենց հայրենի տունէն ու հողէն, ինչքէն ու գործէն, ապահովու թենէն ու հանգիստէն, ինքնին ազգային-քաղաքական առումով հեղձուցիչ է ու զգետնող՝ տարագրութեան եւ հայրենահանութեան ահաւոր ժառանգութիւն մը իր ուսերուն կրող մերօրեայ հայութեան համար, աշխարհի որ ափին ալ ապրի ան։ Այսպէ՛ս, Քեսապի հայաթափման աղէտը ազգային-քա ղաքական կորուստներու եւ անկումներու ամբողջ զառիթափի մը կը մատնէ պահանջատէր հայութիւնը, իսկ ահազանգի

ղօղանջները ազգովին սթափելու հրամայականը կը շեշտեն, որպէսզի մեր ժողովուրդը ամենայն պատասխանատուութեամբ հաշուի նստի իր երէկուան ու այսօրուան ըրածին եւ չըրածին համար, որպէսզի վաղը եւ գալիքին արթուն գտնուի եւ դիմագրաւէ… Քեսապի հայաթափման հարուածին բացած խոցերը։ որովհետեւ այսօրուան ահազանգի ղօղանջները ուղղուած են ոչ միայն Քեսապը հայաթափ ընելու, այլեւ ընդհանրապէս հայ Դատի պահանջատիրական պայքարը ջլատման ենթարկելու վտանգներուն ու սադրանքներուն դէմ։ միայն քաղաքական զզուանքով կարելի է ունկըն-դրել իբր թէ «իմաստութեան» եւ «ողջմտութեան» կո-չերը բոլոր անոնց, որոնք այս օրերուն «ամենայն լրջութեամբ» կը յորդորեն Քեսապի վրայ գործուած գրոհը… չընկալել իբրեւ հակահայ քայլ ու չծառայեցնել հակաթուրք քարոզչութեան, այլ ընկալել իբրեւ Սուրիոյ քաղաքացիական տագնապին հետ բնականաբար եկող չարիքի… որմէ կը տուժեն եղեր բոլոր սուրիա-ցները, ազգային ի՛նչ ծագում ալ ունենան անոնք։ Թուրք ազատախոհ մտաւորականութիւնը ի՛նք բողոքի եւ դատապարտանքի ձայն կը բարձրացնէ Քեսապի հայաթափման նպատակով թրքական պետութեան սադրած զինուորական գրոհին դէմ։ մինչդեռ մեր ծոցին մէջ այսօր ալ չեն պակսիր հայութեան գլխուն քաղաքական եւ քաղաքացիական «հասունութեան» քարոզներ կարդացողներ։ ողբերգական զաւեշտը այն է, որ նման քարոզներ լսելի կը դառնան թէ՛ հայաստանէն, թէ՛ Սփիւռքէն։ Թէ՛ հայրենական այսպէս կոչուած «պետական մտածողութեան» դիրքերէն, թէ՛ յանուն… սփիւռքեան քաղաքացիական «դրական չէզոքութեան»։ Իսկ անդին թրքական պետութիւնը քաղաքական եւ դիւանագիտական «ամենայն ձեռնհասութեամբ» յառաջ կը մղէ տարածաշրջանի մեծ հրձիգի իր վար-քագիծը՝ հարուածի տակ առնելով, այլոց շարքին, նաեւ ու մանաւանդ հայութեան իրաւունքներն ու պահանջները։ Թուրք պետական քարոզչական մեքենան ամէն աղբիւրէ Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 18

ջուր կը բերէ, որպէսզի արար-աշխարհին տարհամոզէ, թէ Անգարա կապ չունի եղեր Սուրիոյ քաղաքացիական պատերազմին մէջ յայտնուած սան-ձարձակ «Քայիտա»յի «ծայրայեղականներուն» կամ թրքացեղ «վարձկաններուն» հետ։ Իսկ հայ քաղաքական մտքի անունով յանկարծ գլուխ կը ցցէ մօտաւոր անցեալի մոռացութեան փոշիին յանձնուած ԱՍԱԼԱ մը, որ թուրք պաշտօնական քարոզչութեան ջրաղացին հիմնաւորման ջուր կը հոսեցնէ՝ «հայկական ահաբեկչութեան» եւ «ծայրա-յեղականութեան» ուրուականով միջազգային հանրային կարծիքը մոլորեցնելու համար… Այս առումով Քեսապի հայաթափման վտանգին դէմ հնչող ահազանգի ղօղանջները առաջին հերթին թրքական գործօնին վրայ կը կեդրոնացնեն հայ քաղաքական միտքին ուշադրութիւնը։ Թուրք պետական մտածողութիւնը երէկուան երեխան չէ, որպէսզի 2014 թուին եւ օր-ցերեկով հայկական կիլիկիայէն «թանգարանային նմոյշ» մնացած Քեսապը փորձէ բացայայտօրէն եւ ուղղակիօրէն հայաթափման ենթարկել։ Քեսապի վրայ գործուած զինուորական գրոհը անկասկած սուրիական ներքա-ղաքական ծալքեր ունի։ հայ բնակչութեան կողմէ հայրենի օճախին զանգուածային պարպումը անկասկած ներքին խոցեր երեւան կը հանէ։ հարցականները բազում են, եւ հայ քաղաքական միտքը պատասխանը պէտք է գտնէ բոլորին։ Ինչո՞ւ հալէպի հայութեան ճգնաժամէն ետք հայկա-կան Քեսապը եւ անոր հետ հայաստանի պետութիւնն ու Սփիւռքի ազգային-քաղաքական ղեկավարութիւնները պատրաստ չէին թրքական անխուսափելի հրձիգութեան։ Արդեօք պատրաստ էինք եւ Քեսապի այսպիսի «ժամանակաւոր պարպումը» հայկական պատասխա՞նն էր թրքական սադրովի հարուածին։ հարցադրումներն ու յստակացումները կարեւոր են, բայց վերջին հաշուով որպէսզի լոյս սփռեն այն բուն խոցին վրայ, որ Քեսապի հայաթափումով պիտի բացուի հայ քաղաքական մարմինին մէջ։ հայեւթուրք յարաբերութեանց լայն պաստառին վրայ,

սուլթաններու ժամանակներէն ի վեր, թրքական պետութիւնը հայկական հարցէն (թրքական մտայնութեամբ՝ «հայկական փորձանքէն») ձերբազատելու մէկ ուղի տեսած է, որ Քրիստափորի պատկերաւոր ախտորոշումով՝ «վիրահատման նշդրակ»ի գործածութիւնն է հայութեան բնաջնջումով այսպէս կոչուած «հայկական վտանգ»ը… թրքական մարմինէն հեռացնելու համար։ Բայց նաեւ պատմական ճշմարտութիւն է, որ Սուլթան համիտէն մինչեւ Թալէաթ ու Էնվէր եւ մուսթաֆա Քեմալէն մինչեւ Քենան Էվրէն եւ Էրտողան, թրքական պետութեան բոլոր տիրակալներն ալ «վիրահատման նշդրակ»ի գործածութիւնը, այսինքն՝ հայերու կոտորածն ու ցեղասպանութիւնը կիրարկած են միայն այն բացառիկ պահերուն, երբ արտաքինքաղաքական պայմանները «ձեռնտու» դասաւորում ունեցած են։ Այդ տրամաբանութեամբ է, ահա՛, որ Թուրքիա միշտ գործածական վիճակի մէջ պահած է հայկական դիմադրականութիւնը ջլատելու քաղաքական զէնքը։ Քեսապի վրայ սուրիական ընդդիմադրութեան գրոհին սատար կանգնելով՝ Թուրքիա թէ՛ տարածաշրջանային առաւելութիւններ ձեռք ձգեց, թէ՛ Քեսապի հայութեան ազգային դիմադրականութեան խոր հարուած հասցուց։ Քեսապի հայութիւնը վստահաբար հիմնաւոր պատճառներ ունէր, որպէսզի սուրիական ներքին պատերազմին մէջ ուղղակի կողմ չդառնար։ Թրքական քաղաքականութիւնը ամբողջապէս գիտակից էր հայկական այդ ներքին կաշկանդումին, երբ անուղղակի հրահրումով տապարի հարուած իջեցուց Քեսապի մէջ մնացած բուռ մը հայութեան գլխուն։ Նոյնիսկ երբ եւ եթէ Քեսապի շուրջ քաղաքացիական կռիւը դադրի ու հայրենի իր օճախէն տեղահան եղած հայութիւնը ամբողջապէս ապահով զգայ վերադառնալու իր հողին ու ինչքին, թրքական պետութիւնը փաստօրէն յաղթանակ ապահոված է արդէն, որովհետեւ հայկական դիմադրականութեան նոր հարուած մը հասցուցած է եւ պատճառած է խորունկ խոց, որուն յաղթահարումը կամքի եւ ուժի բացառիկ լարում կը պահանջէ տուն դարձած Քեսապահայութենէն։

SERVICIOS FUNERARIOS Fundada en 1935 por el Arq. Israel Arslan

Av. Córdoba 4902 Tel.: 4773-2800/3288 (1414) Ciudad de Buenos Aires Revista Armenia · Abril 2014

“

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 19

²ÚÞ¾ ÐÆôð Ի՞նչ անուն (չ)տալ 1915-ի դէպքերուն

”

յշէ հիւր, որ «Ռատիքալ»-ի իր կիրակնօրեայ սիւնակին մէջ կ՛արծարծէ պատմական դէպքեր, շատ անգամ ալ` հայկական հարցը, եւ որ սրտախօսիկ մերձեցում ունի հայերու ու անոնց ապրած դժբախտութիւններուն նկատմամբ, կիրակի, 20 ապրիլին ալ ունէր լայնաշունչ յօդուած մը, ուր կ՛արծարծէր հետաքրքրական նիւթ մը: Ի՞նչ անուն կուտան կամ ի՞նչ անուն պէտք է տալ 1915-ի պատահարներուն: Յօդուածին խորագիրն իսկ շահեկան է. «1915-ին անուն մը (չ)տալ»: Այշէ հիւր այս անգամ կրցած է տեղեկութիւններ հաւաքել հայկական աղբիւրներէ ալ: կարելի է զարմանալ, որ ան կրցած է մտնել հայկական աղբիւրներու այսքան մեծ թիւին մէջ, քանի որ վստահաբար իր ակնարկած փաստաթուղթերը ուրիշ լեզուներու թարգմանուած չեն: Այշէ հիւր հարցը կը քննարկէ երեք տեսանկիւններէ. նախ հայերու, ապա Արեւմտեան երկիրներու, վերջապէս` Թուրքիոյ տեսանկիւնէն: Այս երեք միաւորները ի՞նչ անուններ գործածած են 1915-ին: Այշէ հիւր դիտել կու տայ, որ 1915-էն առաջ պատահածներուն համար հայերը կը գործածէին «ջարդ», «ոճիր», «աքսոր», «ողբերգութիւն», «նախճիր», «փոթորիկ» բառերը: Իսկ 1915-ին համար սկսած են գործածել «եղեռն» ու «աղէտ» բառերը: Այշէ հիւր բազմաթիւ բառարաններու նայելով` կը բացատրէ, որ եղեռն բառը վերջին հաշուով կը նշանակէ ոճիր: Անուններու այս այլազանութիւնը կը վկայէ, որ հայերու մօտ մտքի շփոթ մը գոյութիւն ունեցած է միշտ, միշտ չեն կրցած յստակ անուն մը գտնել 1915-ին: կը թուի, թէ առաջին անգամ Աւետիս Ահարոնեանն է, որ հայաստանի Առաջին հանրապետութեան կարճատեւ շրջանին իր օրագիրներուն մէջ գործածած է «մեծ եղեռն» անունը: եւ վերջապէս սկսան գործածել «ցեղասպանութիւն» բառն ալ, երբ այս բառը ստեղծուեցաւ: Այշէ հիւր կը յիշեցնէ, որ Նիւրենպերկի դատավարութեան շրջանին Փարիզի «Յառաջ» թերթը հրէական ողջակիզումը կապած էր հայոց ցեղասպանութեան եւ հարցուցած էր, որ դատաւորներն ու դատակազմերը ե՞րբ իրենց ակնարկները պիտի դարձնեն դէպի անցեալ: հայկական գետնի վրայ վերջին կացութիւնը յստակացած է, երբ նախագահ Սերժ Սարգսեան միջազգային գետնի վրայ կատարուած իր ճառախօսութեան ընթացքին գործածած էր «ցեղասպանութիւն» բառը: Այշէ հիւր, որպէս երկրորդ տեսանկիւն, կ՛անդրադառնայ արեւմտեան երկիրներու կողմէ 1915-ի մասին գործածուած անուններուն, որոնք նմանապէս բազմատեսակ են, եւ որոնք ցոյց կու տան, թէ անունի վարանում ու շփոթութիւն եղած է անոնց մօտ ալ, մա-

նաւանդ որ անոնք յաճախ խուսափողական դիրքաւորում ունեցած են 1915-ին նկատմամբ: Վերջինը միացեալ Նահանգներու նախագահ Օպամայէն եկած է, որ ընտրութենէն առաջ Ցեղասպանութիւնը ճանչնալ խոստացած ըլլալով հանդերձ, ընտրուելէ ետք չէր կրցած յարգել իր խօսքը եւ գործածած էր մեծ եղեռն անունը: Այշէ հիւր կ՛անդրադառնայ նաեւ երրորդ տեսանկիւնին, որ Թուրքիոյ պաշտօնական կեցուածքն է: Թուրքիա հանրապետութեան տեւողութեան միշտ անտես առնել ձեւացուց 1915-ը, երբ նեղ կացութեան մատնուեցաւ, գործածեց զանազան բառեր, ինչպէս` տեղահանութիւն, չարիք, սպանդ, փոխադարձ սպանութիւն, եւ ջանաց այս կերպով պարտկել անցեալի տխուր պատմութիւնը, աւելի վերջ ալ, երբ այլեւս ամէնուրեք կը գործածուէր ցեղասպանութիւն բառը, ստեղծեց «սէօզտէ» բառը, որ կը դնէր ցեղասպանութիւն բառին առջեւ: Այշէ հիւր այս երեք տեսանկիւնէն հարցը քննարկելէ ետք արիաբար կը յայտնէ իր սեփական կեցուածքը այս խնդրին մէջ: երբ առաջին անգամ հետաքրքրուեցաւ այս նիւթով, գործածեց տեղահանութիւն բառը, աւելի վերջ, երբ տեղեակ դարձաւ նոր մանրամասնութիւններու, սկսաւ գործածել «հայերու սպանդ» անունը, իսկ հիմա ինք կը գործածէ «Ցեղասպանութիւն» անունը: Այշէ հիւր իր այս մանրամասնեալ եւ լաւ աշխատցուած յօդուածին որպէս եզրակացութիւն` կը գրէ, որ յայտնի է ուրեմն, որ ամբողջ աշխարհ որոշ դժուարութիւն ունեցած էր անուն մը գտնելու համար: «Անունը գտնելը իսկապէս դժուար է, բայց թերեւս դժուար չէ հասկնալ, թէ որքա՛ն տառապած են հայերը, դժուար չէ հեռաւորութիւն մը դնել մեր ու այդ ոճիրները գործողներուն միջեւ, եւ հայերուն պէտք է ձեռք երկարել` արդարօրէն ամոքելու համար անոնց ցաւերը», կը գրէ Այշէ հիւր: «Նոր մԱրմԱրԱ» Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 20

5000 4000 3000 2000 1000 Número de familias armenias ocultas

Los armenios “escondidos” de Turquía salen a la luz

asi cien años después de las masacres de 1915, cada vez más turcos de origen armenio, hijos e hijas de aquellos que tuvieron que convertirse para sobrevivir, redescubren su identidad y la asumen públicamente. Berkin es uno de esos armenios ‘escondidos’. El día de Pascua, el chico, de 17 años, acudió a la iglesia Surp Vorodman, en el barrio de Kumkapi, en Estambul. Aquí vino a rezar junto a decenas de fieles de esta parroquia armenia. Con toda naturalidad. Criado como buen turco en la religión musulmana, Berkin acaba de descubrir sus orígenes cristianos. Fue por casualidad, porque sus padres nunca le confesaron este ‘gran secreto’. A principios del siglo XX, su familia era armenia. “Cuando mi abuela hablaba en casa, yo ponía la oreja. Porque no era ni tur co, ni kurdo. Con mi abuelo pasaba lo

Revista Armenia · Abril 2014

mismo”, cuenta el joven. “Entonces, me puse a investigar. Y así me enteré de que mi bisabuelo fue un superviviente de 1915”. El 24 de Abril de aquel año, el Imperio otomano inició el primer genocidio del siglo XX. En menos de un año, cientos de miles de armenios fueron deportados, cantidad de ellos fueron asesinados y la mayoría de sus bienes fueron confiscados. Casi cien años después, los acontecimientos siguen siendo un tema delicado y las autoridades turcas se niegan rotundamente a calificarlos de genocidio. Al igual que el abuelo de Berkin, decenas de miles de armenios se convirtieron al islam para escapar de las matanzas y escondieron sus orígenes en lo más profundo de su memoria. Durante décadas, el discurso oficial turco, que exalta a un solo pueblo, musulmán y sunita, ha relegado a estos

“dönme”, estos “convertidos”, al rango de clandestinos. “Estudio en un instituto tradicional. Nos designan siempre como el enemigo”, lamenta Berkin. “Nos peleamos mucho durante las clases de historia porque les decimos que no somos traidores”, agrega. Pese a todo, desde hace unos años, la losa que cubre esta página de historia ha empezado a agrietarse. Y el pasado de los armenios de Turquía ha resurgido. El primer ministro turco, Recep Tayyip Erdogan, habló el 23 de abril por primera vez del drama y dio el pésame a estos “nietos de los armenios muertos en 1915”. Aunque la palabra “genocidio” sigue prohibida y provoca fuertes tensiones diplomáticas, gracias entre otros a la presión de algunos intelectuales, el vocabulario cambia poco a poco. Ya en diciembre, el ministro de Exteriores,

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 21

Ahmet Davutoglu tildó las deportaciones de armenios de “error” y de “acto inhumano”.

“Conocer la verdad” El movimiento, por supuesto, es lento y difícil. Muchos miembros de esta comunidad, que suma millones de personas en Turquía, según los historiadores, se niegan todavía a asumirlo públicamente. Pero otros, como Berkin, han dado el paso. “Este joven ha entendido, sabe qué sangre corre por sus venas, ha entendido los acontecimiento del pasado”‘, celebra Diane Hekibashyan, que acude a la misma iglesia de Estambul. “Sabe que no pedimos gran cosa, que no queremos más que la paz”, asegura. Entre otras señales de este prudente renacimiento está el éxito de las clases de armenio. Como las de Talar Silelyan, que reúne cada semana a una decena de personas que buscan su identidad escondida, como ella. “Quienes han descubierto ya de mayores que eran

armenios empiezan primero por aprender el idioma”, explica esta joven, ingeniera de formación. “Antes, nos daba miedo hablar de esto, pero ahora, tenemos más valor, podemos mencionar algunas cosas”, añade. ”Por otra parte, algunos turcos están dispuestos también

iglesia Surp Vorodman

Adhesión

a hablar, la gente quiere saber la verdad”, resume. “Al fin, podemos celebrar juntos las fiestas, en nuestras iglesias”, se felicita Tuma Özdemir, presidente de la asociación de cristianos de Oriente. Pero los armenios siguen sin poder expresarse libremente en Turquía. Y el cercano centenario de los acontecimientos de 1915 hace temer nuevas tensiones. ‘No exigimos grandes reparaciones por lo que pasó, simplemente queremos que (los turcos) lo reconozcan’, dice Berkin. “No hemos desaparecido, estamos aquí, la huella de nuestros ancestros está aquí y nosotros reivindicamos nuestros orígenes”. Incluso contra la opinión de sus padres, el joven está determinado a ultimar su regreso a los orígenes. Una vez que alcance la mayoría de edad, se convertirá al cristianismo, como su bisabuelo. “Para transmitir mi cultura a mis hijos”, dice. Fuente AFP (Estambul).-

En memoria de mi madre Vartuhí,

AVIAR S.A.

sobreviviente de la caravana de deportados a Del El Zor, Siria

www.laboratoriosaviar.com.ar

Carlos Marcarian

LABORATORIOS

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 22

Armenia Corre, por la Igualdad y la Memoria

5a Edición - 6 de julio de 2014

l domingo 6 de Julio de 2014 a las 9 hs. se llevará a cabo una nueva edición del Armenia Corre. Este evento, organiAYER UN zado por la filial Buenos Aires de Homenetmen y bajo diGENOCIDIO MARCO LA rección técnica de Club de Corredores, ya forma parte de los HISTORIA DEL PUEBLO actos conmemorativos del aniversario del Genocidio Armenio, ARMENIO, HOY LOS genocidio fríamente gestado y ejecutado por el estado turco. DESCENDIENTES DE Homenetmen tiene sus orígenes en el año 1918, como conseARMENIOS APOSTAMOS cuencia directa del Genocidio Armenio, brindando protección, POR LA VIDA. contención y formación a miles de niños huérfanos, sin hogar, sin familia y con serios trastornos emocionales. A lo largo de estos años la organización fue creciendo y extendiéndose en todo el mundo, llegando a las 104 filiales. Transcurridos 95 años desde su fundación, Homenetmen, continúa trabajando día a día con miles de niños y jóvenes en todo el mundo, manteniendo vivos sus principios fundacionales, nuestra Causa Armenia, nuestra Cultura Armenia y nuestra Madre Patria.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 23

La impunidad permanece YANINA IBAÑEZ Y JULIETA OJUNIAN *

l Estado, a través de sus instituciones, ejerce el monopolio del uso de la fuerza, accionando para dirimir conflictos internos y externos a su territorio. Cuando se encuentra en dificultades de lograr y preservar determinados intereses políticos y económicos, por medio de los cuales pretende y necesita determinada organización social que haga prosperar y mantener su statu quo, responsabiliza de su fracaso a un “otro” interno. Ese “otro” es percibido como una “alteridad negativa”, esa “otredad” es identificada como inferior frente a la convicción desarrollada desde el propio Estado, que se posiciona en un pedestal de superioridad cultural, religiosa, étnica, nacional, justificando su accionar como maquinaria que administra la muerte. Cuando el Estado recurre a estrategias políticas que sustentan la planificación y sistematización de matanzas que tienen como fin eliminar a ese “otro”, nos encontramos frente al crimen del genocidio. En la historia de la humanidad podemos encontrar numerosos casos en los que se ha cometido este delito. Hace 99 años, el pueblo armenio fue víctima de genocidio. Este acontecimiento trágico es recordado cada 24 de Abril, fecha que marca el comienzo del plan de exterminio de todo el pueblo armenio, puesto en marcha por el partido de los Jóvenes Turcos desde 1915 hasta los primeros años de la República de Turquía, fundada en 1923; por lo que esta fecha resume simbólicamente todos aquellos crímenes de lesa humanidad. Los Jóvenes Turcos

pretendían la homogeneización del Imperio; para ello acudieron al panturquismo como basamento ideológico que justificó y permitió la planificación de este crimen. Si bien el 24 de Abril es la fecha en la que se recuerda al millón y medio de armenios que fueron masacrados desde 1915, la conmemoración de este día no radica simplemente en rememorar a aquellas víctimas asesinadas; si no más bien en identificar la continuidad del crimen a través de las políticas negacionistas del Estado turco, que las ha convertido en práctica habitual. A lo largo de estos años se ha encargado del diseño de políticas que tienen como fin ocultar su responsabilidad y culpabilidad en el Genocidio Armenio. En este sentido, nos encontramos frente a un conflicto vigente, por ser un crimen de este tipo. Su particularidad radica en la sistemática práctica negacionista por parte de su victimario: el Estado turco. El problema que se presenta con la ausencia de justicia no afecta solo a la víctima, en este caso al pueblo armenio. Esa impunidad también retroalimenta para que existan futuros genocidas capaces de cometer las mismas atrocidades, y otorga refugio en el negacionismo para otros que han cometido semejante delito. La importancia radica en no explicar a los genocidios como una “experiencia única” desde la “unicidad histórica” pero sí como una “experiencia única” que no constituye necesariamente una “experiencia exclusiva”, y que por lo tanto dicha unicidad “puede ser sus-

tituida por condiciones de comparación”. El genocidio no está ligado solo con la historia de un conflicto entre naciones, en este caso entre armenios y turcos, sino también con una historia de conflictos y masacres intermitentes. La importancia está en analizarlo no como un fenómeno aislado sino como una tradición concreta, que encuentra en las masacres el arma para resolver los conflictos internos entre las nacionalidades. El núcleo del problema del genocidio trasciende la relación particular entre perpetrador-víctima o el destino de un grupo particular de víctimas. Atenuar e incluso eliminar estos problemas recae sobre futuros problemas del Derecho Internacional, la matriz primordial de todos los Derechos Humanos, incluso de los derechos de las víctimas potenciales o actuales de un genocidio. Año a año de perpetración del Genocidio Armenio, la existencia de impunidad ha demostrado que la negación de este tipo de crímenes deja abierta las puertas para la existencia de otros en nuestro presente y en el futuro. Exigirle al Estado turco el reconocimiento y la debida reparación como responsable heredero del Imperio Turco Otomano significa restituir los derechos avasallados del pueblo armenio y de la humanidad toda. *Yanina Ibáñez es profesora de Historia Julieta Ojunian es licenciada en Relaciones Internacionales Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. P谩gina 24

Revista Armenia 路 Abril 2014

“

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 25

Miembro de la gran familia del General Antranig

”

Las grandes figuras científicas armenias de proyección mundial abren más caminos para el aporte armenio a la civilización. El Dr. Krikor Berdj Ozanyan, a la par de su servicio a la humanidad, lleva con orgullo la descendencia del emblemático general armenio y gran luminaria de la lucha por la liberación, el General Antranig.

El Dr. Krikor Berdj Ozanyan, personalidad científica internacional

rikor recuerda a su abuelo, que dominaba el osmanlí, y que fuera maestro en su pueblo natal; y a su padre, que era especialista en técnicas mecánicas y en electrónica y egresado del Colegio Mekhitarista de Plovdiv. El Dr. Ozanyan nació en Bulgaria, inscribiéndose en el linaje de la gran familia Ozanyan, procedente de Shabin Karahisar, Vilayeto de Sepasdia. Creció en Plovdiv (Filipopolis, en honor al padre de Alejandro Magno), donde existe también una calle Antranig, como en nuestra mediterránea ciudad de Córdoba. Sus estudios los rea lizó primero en Noruega, y luego en Manchester. Estudió en la Universidad de Sofía, Bulgaria, y obtuvo su título en 1988 como Doctor en Ciencias Físicas y experto en semi-conductores. Dictó conferencias en diversos países de Europa, América, Asia y del Pacífico Oriental. Presentó sus investigaciones sobre los sistemas de imágenes indirectas tomográficas para la industria, acerca de lo cual disertó en la Argentina años atrás. Su esposa, Takouhí Kirasian, es Master en Matemáticas y Doctora en Informática. Su tarea universitaria Ozanyan actualmente se desempeña

como profesor titular en la Facultad de Electricidad y Electrónica de la Universidad de Manchester, Reino Unido, y es distinguido conferencista de IEEE Sensors Council. Introdujo la Tomografía como un método de imagen indirecta, ejemplificado en el caso clásico de tomografía computarizada de rayos X, con los examinados conceptos básicos de las mediciones de la tomografía y la subsiguiente reconstrucción matemática. Krikor y su equipo presentaron un tra-

bajo muy original sobre sistemas de tomografía multiprocesadora rápida, totalmente digital para señales y procesamiento de datos, nuevos algoritmos para la formación de imágenes por inversión de datos limitados, nuevas modalidades de medición para obtener imágenes de los campos de temperatura y tensión , etc., seguido por una revisión del contraste de la imagen creada por diversas modalidades de medición en los extremos alto y bajo de la frecuencia del espectro - por ejemplo, rayos X y las ondas electromagnéticas, así como la posible interacción y sinergia entre los dos. En su presentación, fueron ilustrados los ejemplos de las principales aplicaciones que implican campos de contraste, junto con los nuevos tipos de Tomografía desarrollados en Manchester. Hizo hincapié en el desarrollo reciente de los sistemas rápidos con velocidades de cuadros compatibles para permitir imágenes multi-contrastes para el monitoreo del flujo de tres fases, y presentó los principios y requisitos para un sistema de este tipo, junto con las posibles soluciones para las industrias de combustibles fósiles. Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 26

Nuevos aportes científicos de Ozanyan Gracias a sus investigaciones sobre GPT en 2005, se pusieron las bases científicas para un nuevo tipo de tomografía capaz de generar imágenes en superficies curvas. La primera demostración fue de temperatura de tomografía en contraste secundario, calculada a partir de las imágenes de resistividad sobre una superficie que puede dejar de ser estrictamente plana. La versión fotónica de GPT emplea fibras ópticas de plástico para la medición de trayectos integrales de atenuación de la luz causada por la deformación de la fibra. Dependiendo de la forma en que la fibra está sensibilizada, la tecnología iMAGiMAT ™ basada en GPT, puede tomar imágenes de las huellas de los objetos que pesan desde un par de kg, hasta el peso de un humano adulto. (http://uk.reuters.com/video/ 2012/10/08/magic-carpet-a-hi-tech-safety-net-forel?videoId=238243515). Es autor de más de doscientos informes científicos en publicaciones especializadas, y editor de una revista periódica sobre el tema. Actuación en la vida comunitaria Krikor mencionó las restricciones sufridas durante la administración soviética en Bulgaria, cuando la iglesia armenia no era libre, y existía una sola institución, la Unión Cultural Ereván. Destacó emocionado los valores de grandes figuras

Adriana de Arslanian, Wahram Kirasian y el matrimonio Krikor y Takouhi Ozanyan que participaron apoyando a Bulgaria en su resistencia al Imperio Otomano: Antranig Ozanyan y Karekin Neshté. Desde décadas, los Ozanyan y los Kirasian fueron tradicionalmente estudiantes de los institutos de la Congregación Mekhitarista, en diversos países. Por tal motivo, era inevitable que en su visita a la comunidad armenia de la Argentina, entre otros recorridos, el matrimonio Ozanyan - Kirasian visitaran emocionados el Colegio Mekhitarista de Buenos Aires, sede del primer instituto secundario armenio de la Argentina, adscripto a la enseñanza oficial, en la calle

Carlos Luis Hassassian

Vartanush y Kaspar Kasparian

Adhesión

Recuerdan a los mártires del Genocidio Armenio

Avedís Kumruian y Familia

ADHESIÓN

Virrey del Pino, en compañía de su primo Wahram Kirasian, egresado de dicha institución con quien comparten, además de los emotivos recuerdos familiares, el seguimiento y la preocupación por la Causa Armenia. Krikor y Takouhi Ozanyan – Kirasian dieron una charla a los alumnos de 4° y 5° años del Colegio, luego del cual se generó un interesante intercambio de conceptos sobre la labor académica de Krikor en el Reino Unido y Noruega y sobre la situación de las diferentes colectividades armenias de la diáspora.

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 27

“En Turquía, el negacionismo del Genocidio Armenio es un tema de seguridad de Estado”

Entrevista a Ragip Zarakolu

Entrevista de Matías Romero

agip Zarakolu nació en 1948, en Büyükada, Turquía. Las dictaduras que llegaron a partir de los años ‘70 lo persiguieron y encarcelaron por sus publicaciones. Zarakolu fundó la editorial Belge, el diario Demokrat y la Asociación de Derechos Humanos de Turquía, en Ankara, y dedicó gran parte de su vida a rellenar los espacios vacíos de las estanterías de las bibliotecas.Desde hace poco,

específicamente, como dice él, desde el asesinato de Hrant Dink, se convirtió en uno de los autores referentes del movimiento revisionista en Turquía que desafía la historia oficial y toca temas tabú, especialmente la cuestión del Genocidio Armenio. En esta entrevista que le dio a la agencia Prensa Armenia en su visita a Buenos Aires, se encontrarán sus opiniones sobre los asuntos más actuales. Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 28

¿Cuál es su opinión sobre la última declaración de Erdogan, en la que dio sus condolencias pero no reconoció el genocidio? Es una declaración importante, pero no es suficiente. Debemos expresar eso también. Cuando nos fijamos en la actitud general del Estado turco y el gobierno, es un desarrollo parcial. Pero no es suficiente. Además, esta declaración es el resultado de su lucha y nuestra lucha por el reconocimiento del Genocidio Armenio. Venimos trabajando en el tema del Genocidio Armenio desde los últimos veinte años. En nuestra sociedad, sobre todo después del asesinato de Hrant Dink, hay una gran cantidad de personas que comienzan a pensar que lo que dijimos sobre el Genocidio Armenio es cierto. ¿Cree usted que esta declaración fue forzada por la sociedad civil que está cambiando sus mentes? Claro. Somos una minoría en Turquía, pero empezamos a cambiar la mentalidad de la élite, de la parte intelectual de la sociedad turca. Esto es importante como un comienzo. Hemos tenido que luchar durante los últimos diez años contra el negacionismo patrocinado por el Estado. El Estado turco financió la educación negacionista, publicaciones negacionistas, conferencias negacionistas, cursos negacionistas. También hay un comité de coordinación por los reclamos de genocidio. En Turquía, se trata de un tema de seguridad de Estado. El negacionismo está institucionalizado. Sí. Es peor que en los años ‘90 y

2000, con el gobierno nacionalista de Ecevit y Bahçeli: se organiza este tipo de lucha directamente ligado a la seguridad estatal. Devlet Bahçeli, del partido ultranacionalista MHP de Turquía, fue el primer presidente de ese comité. Más tarde, el jefe de este comité fue Abdulá Gül, quien fue ministro de Relaciones Exteriores. Y ahora, es Davutoglu. Es una contradicción, Davutoğlu firma los protocolos con el gobierno de Armenia en Suiza, y por otro lado, continúa este comité. Claro, no está tan activo como durante el gobierno de Bahçeli, pero es un potencial, un aparato dentro del Estado turco. Hoy puede estar más pasivo, pero eso no significa que el próximo año no sea más activo. El primer paso del gobierno de Turquía debe ser disolver ese comité. Luego, Turquía propuso la creación de un comité de historiadores mixtos para que decidan qué fue. Pero eso es absurdo. No es una cuestión de los historiadores: el genocidio es una cuestión de derechos humanos. No puede ser un problema de los historiadores, ya que ellos pueden seleccionar y armar un montaje de los hechos. Es un problema político, no histórico. Claro, es una parte muy importante de la historia de Turquía y de Armenia, pero los historiadores no pueden resolver este problema. Sólo los políticos pueden resolver este problema. Los políticos armenios y turcos pueden resolver este problema, al igual que Israel y Alemania resolvieron el problema del Holocausto. Y esto no puede ser sólo un problema de los Estados armenio y turco. También hay una diáspora muy importante. En la decisión, la diáspora debe

tener el derecho de decir algo. Los descendientes deben tener el derecho de decir y exigir algo. Por lo tanto, hay un triángulo: Armenia, la diáspora y Turquía. Ellos pueden decidir el futuro. Por ejemplo, ¿por qué no puede Turquía otorgar el Monte Ararat a Armenia, como un gesto? Es una montaña, no hay ningún problema con el desplazamiento de población. ¿Por qué Turquía no puede darles Aní? Es una zona histórica, no vive nadie allí. El gobierno turco podría tener un primer gesto para mostrar sus buenas intenciones. ¿Usted cree que devolver el Monte Ararat podría ser el primer paso, y no el último? Sí. Para mí, puede ser un primer paso. Pueden discutir sobre ello más tarde. Es un problema de un Estado a otro, un problema de la frontera. Antes, las fronteras eran inmutables; pero después de Kosovo, el Kurdistán iraquí y ahora la cuestión de Ucrania... Si estamos hablando de autodeterminación, ¿por qué nadie acepta oficialmente la existencia de la República Karabaj? ¿Cuál es la diferencia entre Kosovo y Karabagh? Es un doble estándar... Es un típico doble estándar. Turquía, al igual que Estados Unidos, es uno de los países más “doble estándar”. “Yo puedo hacer lo que quiero, pero ustedes no, porque yo soy un país más grande y tengo un ejército más grande”. Esta es una política de “bandidos”. ¿Cuál es su opinión acerca de la última declaración de Obama, en la que no usó la palabra genocidio? He trabajado durante años por la li-

Adolfo Zakian y Familia Córdoba

El memoria de los mártires del Genocidio Armenio

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 29

bertad de expresión. Esto demuestra la importancia de la libertad de expresión, porque fue el Presidente de Estados Unidos quien censuró sus propias ideas reales. ¿Cuál es el lugar de la ética? ¿Cuál es el lugar del amor propio? Lo mismo con Nancy Pelosi, presidenta de los Demócratas en el Parlamento. Ella también aceptó el Genocidio Armenio, pero cuando llegó a una posición en el estado... Si usted es parte del Estado, no es parte de una élite, es parte de los ciudadanos, de los ciudadanos estadounidenses. Esto demuestra que hay un doble estándar en Estados Unidos. Estados Unidos critica a Turquía por la prohibición de Twitter, pero el mismo Estados Unidos censura sus propias ideas cuando no usa la palabra “genocidio”. Si Obama no la hubiera utilizado antes, podría entenderlo, pero no es ético ganar los votos de los electores armenios diciendo “genocidio” y, más tarde, por cuidar los intereses del Estado con Turquía, no utilizar la palabra “genocidio”. ¿Cuál es su idea real? ¿Cree que se trata de un genocidio o no? Ahora tengo mis sospechas sobre la expresión de Obama cuando aceptó el genocidio también. Medz Yeghern (“Gran Tragedia”) es un concepto importante, pero junto con el de genocidio. Hubo algunos debates en el caso “Perinçek contra Suiza” sobre la libertad de expresión... Tengo las ideas muy claras sobre esta cuestión. Soy un activista de los derechos humanos. El genocidio es un crimen contra la humanidad. Defender el genocidio es también un crimen contra la humanidad. No se trata de libertad de expresión. ¿El discurso del odio puede ser parte

de la libertad de expresión? ¿Puedo difamar, puedo ser racista? No, eso no es un tipo de libertad de expresión. ¿Tiene información sobre el papel del gobierno turco en los ataques a Kessab? Yo escribí un artículo sobre esto. En los últimos ataques a Kessab también hubo responsabilidad del gobierno de Turquía, debido a que el gobierno turco es tolerante con el paso de los grupos radicales islamistas falangistas en la frontera. Hay reglas en la guerra, los Convenios de Ginebra, y ni siquiera se respetan las reglas de guerra. Es un crimen contra la humanidad matar a la gente por sus creencias o su raza u origen étnico. No podemos ser tolerantes en ayudar a ese tipo de grupos. Es una situación muy inaceptable para la diplomacia de los Estados y también para las normas de la OTAN.

¿Cómo fue su viaje a EE.UU. y el Capitolio? ¿Estuvo con los armenios? Sí, la comunidad americana está muy ansiosa por el futuro de los cristianos armenios en Oriente Medio. Y lo están porque vuelve la vieja historia de nuevo. Los mismos problemas con las deportaciones, asesinatos en masa, emigración. Muchos armenios tuvieron que abandonar Siria e ir a Armenia. Estas emigraciones a veces son forzadas. También van a Karabagh... Sí. Es una política de doble estándar. Por un lado, el gobierno turco exige derechos para las minorías turcas pero no respeta los derechos de los armenios en Oriente Medio, o los derechos de los armenios de Karabaj. ¿Por qué los armenios de Karabagh decidieron la autodeterminación? Fue porque existía el peligro de un segundo genocidio por los azeríes.

En memoria de los mártires

Familia Chopourian Sparta - Buenos Aires

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. P谩gina 30

Revista Armenia 路 Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 31

Entrevista exclusiva con el Católicos Aram I La importancia de Kessab MARIA TITIZIAN / CIVILNET.AM

o ocurrido en Kessab no puede ser aislado del resto del conflicto sirio. Así lo entiende Su Santidad Aram I, Catolicós de la Gran Casa de Cilicia, pensamiento que se repite durante el encuentro con Civilnet en Antilias, Líbano. El Catolicós subrayó que la crisis en Kessab es parte ampliada de la guerra que desgarra Siria. El Catolicosado ha estado apoyando activamente a los armenios de Siria, atrapados como toda la población en una guerra civil que ya lleva tres años y que hasta el momento se ha cobrado casi 150.000 vidas, y dejado a millones de desplazados. De acuerdo a un informe proporcionado por las Naciones Unidas, entre uno y dos millones de habitantes han huido al Líbano en busca de paz. Aram I asegura que los armenios de Siria son parte integrante e inseparable de la sociedad siria, por lo tanto están muy alarmados por lo que sucede en el país. "Como comunidad no deberíamos asociarnos con cualquier régimen, dado que las ideologías políticas o personales, son efímeras... debemos mantenernos apegados a los intereses supremos de Siria", expresa Su Santidad. El Catolicós destaca que Siria ha sido un país de adopción para los armenios desterrados, sobrevivientes del Genocidio Armenio. "Los cristianos y musulmanes sirios nos han aceptado como

parte de su sociedad, han compartido con nosotros su tierra natal, y nos hemos transformado en miembros de la sociedad siria y en las décadas posteriores al genocidio, han tomado activa parte en la construcción y reconstrucción de la Siria moderna. Las comunidades armenias de Alepo, Damasco, Kamishlí, Der Zor y Kessab, jugaron un papel fundamental en el desarrollo de Siria en todas las esferas y niveles de su sociedad. Aram I dijo que los armenios estarán siempre agradecidos a Siria por su profunda hospitalidad. "Creemos que el diferendo sirio debe ser resuelto a través de un proceso político, fundamentalmente circunscripto al ámbito interno, y por consiguiente el proceso correspondiente, también debe desarrollarse internamente", reflexiona el Catolicós. Agrega que para poder iniciar este proceso, el gobierno, la oposición, los actores de la sociedad civil y los líderes comunitarios deben recibir el apoyo pleno de las Naciones Unidas, la Liga Árabe y la comunidad internacional. ¿Qué pueden o deben hacer los armenios de Siria en una guerra sobre la cual no tienen control? "Nosotros, como armenios, debemos estar dispuestos a participar en el diálogo, colaborar y mantener relaciones con todas las ten-

dencias del Islam, siempre que se acepten y respeten los valores, tradiciones y derechos de los cristianos y se dejen de lado todas las formas de violencia. Entonces junto a los cristianos podremos participar en el proceso de consolidación de la paz de Siria", enfatizó el Catolicós de la Gran Casa de Cilicia. Aram I recordó que cristianos y musulmanes vivieron juntos durante siglos y esa realidad debe recuperarse y seguir siendo una característica importante de la sociedad siria. "Siria pertenece a musulmanes y cristianos, incluyendo a los armenios", dice y añade que los armenios no son recién llegados, que están profundamente arraigados en la historia, cultura y tradiciones Siria. La riqueza, la diversidad de valores, las costumbres y usanzas que coexisten en ese país deben ser la fuente de enriquecimiento que permita al pueblo sirio vivir en conjunto, con respeto y comprensión mutua, en vez de hacerlo en un escenario de destrucción, odio y muerte. El ataque a la histórica ciudad de Kessab, ejecutado por los rebeldes apoyados por Al Qaeda en la madrugada del 21 de marzo, obligó a la evacuación masiva de su población armenia. Esa acción debe considerarse en el contexto general del conflicto sirio y no ser aislada del mismo. La importancia esRevista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 32

tratégica y militar, los intereses geopolíticos en juego, son cruciales para toda la región de Kessab y no sólo para su población armenia", continuó Aram I. "Para los armenios esta situación es muy emocional", dijo Su Santidad. Los recuerdos de los tiempos de desplazamiento forzoso, la deportación a través del desierto de Der el Zor, y las imágenes actuales de los armenios acurrucados en los patios de las iglesias de Latakia, desempeñaron un rol decisivo en la reacción mundial a los eventos de Kessab. "Uno, sólo tiene que estudiar la historia de la región, la relación entre Siria y Turquía durante las dos guerras mundiales, el Sanjak de Alexandreta... y la estratégica importancia de Kessab y Latakia para entender la complejidad de la situación. El simbolismo de los armenios de Kessab refugiados en Latakia tocó una fibra muy sensible en el espíritu de Armenia y su Diáspora", señaló el Catolicós. "En la historia reciente los habitantes de Kessab debieron refugiarse por tercera vez". En medio de la confluencia de los intereses geopolíticos y el caos de la guerra, Su Santidad, que a menudo se comunica con gobiernos extranjeros

para hablar en nombre de las comunidades armenias donde su Catolicosado tiene presencia, es muy claro en su pensamiento. "Ahora enfrentamos una situación en la que todo una ciudad armenia fue desplazada por la fuerza y no dejarnos vencer por las emociones. Armenia y la Diáspora deben insistir en la resolución de esta cuestión a nivel político y diplomático, ya sea en las Naciones Unidas, o a través de organizaciones y organismos internacionales Aram I dijo también que habló con funcionarios de la ONU y les sugirió

A la memoria de HARUTIÚN KHATCHERIAN Lucín Beredjiklian de Khatcherian, hijos, nietos y bisnietos

que Kessab sea considerada una zona desmilitarizada para proteger a sus habitantes. El enfoque del Catolicós es sencillo, pragmático, pero de gran urgencia. “Tenemos que trabajar todos juntos para auxiliar a los refugiados que aún están en Latakia”, concluía. Y mientras lo decía, sabía que pronto llegaría una nueva llamada con el pedido de ayuda para los cientos de familias que necesitan volver a sus hogares ancestrales, mientras sobrellevan la dura realidad de no tener un sitio para poder vivir.

En recuerdo de

KEVORK GIZIRIAN Hadjín Armén Gizirian y Familia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 33

100-ԱմեԱկԻ Խոհեր մԻհրԱՆ ՔԻՒրՏՕՂԼեԱՆ

արիւրամեակի մուտքին, մեկնարկի մը ազդանշանին, թերեւս պէտք մըն է, գէթ հպանցիկ, մեր կտրած ճամբուն արժեւորումը կատարելը, որպէսզի յառաջիկայի ընելիքները իրենց որակով ու բովանդակութեամբ, ծաւալով ու արձագանգումով եւ յաջողութիւններով նուազ հնչեղ չըլլան, քան ինչ որ եղան մինչեւ հիմա ձեռքբերուածները: որքան դժուար իրագործելի, նոյնքան եւ բնական սպասում մըն է ասիկա: Շատ խօսուած ու գրուած ըլլալուն, աւելորդ է կրկնել, թէ ինչպէս թիթեղաշէն գաղթակայաններու մէջն իսկ կազմակերպ գաղութներ դարձանք՝ դպրոցեկեղեցիներով, մամուլ-հրատարակչականներով, մշակութային, միութենական ու կուսակցական աշխուժութիւններով: կարելի է կտրականապէս ըսել, որ անցնող հարիւր տարիները աննախադէպ փորձառութիւն մը կազմեցին տիտանեան մաքառումներու, որոնց շնորհիւ կրցանք ազգովին վերականգնիլ եւ ազգային մեր արժանաւորութիւնը հաստատել: Առաջին յիսուն տարիները մեզի համար վերյառնումի, եղեռնի կոտտացնող վէրքերը մասամբ մեղմելու շրջան եղան: Յիսնամեակը սակայն, տարաբնոյթ ու բազմերես ճակատներու վրայ ծովաշարժի (ցունամի) մը ուժգնութեամբ հսկայ ալիքներ յառաջացուց ներազգային կեանքի մէջ եւ միջազգային շահագրգիռ շրջանակներու մօտ: հայաստանի մէջ, ամբողջատիրական վարչակարգի դժխեմ ու արգելիչ օրէնքները անտեսելու գնով, հայրենի ժողովուրդը հրապարակները ողողեց եւ համայնավարական ժամանակաշրջանի առաջին ու զանգուածային ցոյցով մը հողային պահանջքի քաղաքական իր կամքը արտայայտեց, ինչ որ հետագային յանգեցաւ ազգադրոշմ գրականութեան ծլարձակումին եւ Ծիծեռնակաբերդի կառուցման: Սփիւռքահայու-

միհրան Քիւրտօղլեան

թիւնը, իր կարգին, տարագիրի ու սգաւորի հոգեբանութիւնը թօթափած, ինչպէս նաեւ ներհամայնքային ու կուսակցական վէճերը մէկդի դրած՝ նոյնանման զանգուածային ցոյցերով աշխարհին ուշադրութիւնը կեդրոնացուց Թուրքիոյ գործադրած ցեղասպանութեան վրայ եւ անոր դատապարտումը պահանջեց: հետագայ տասնամեակին, «ծովաշարժ»ին ալիքները աստիճանական թափով շարունակուեցան՝ քաղաքական, յարաբերական ու քարոզչական յախուռն նախաձեռնութիւններով, որոնց զուգահեռ զարգացաւ ու ժողովրդականացաւ եւ գործնական արտայայտութիւն ստացաւ մարտական տրամաբանութիւնը, որ էապէս պատմութեան պահանջքն է՝ իբրեւ ազգ արեւուն տակ տեւել կարենալու եւ իրաւունք պաշտպանելու համար: Շնորհիւ համադրուած ու յարատեւ պայքարի եւ իբրեւ դարձակէտ իրագործում՝ յաջողեցանք ապահովել նախ՝ եւրոխորհրդարանի, ապա՝ տարբեր պետութեանց խորհրդարաններու կողմէ հայկական ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը: Ներկայիս, անվարան կրնանք արձանագրել, որ միջազգային հանրութիւնը ծանօթ է ցեղասպանութեան խնդրին ու մեր Յիսնամեակէն սկիզբ առած քաղաքականացումը միաւորեց ազգը միեւնոյն նպատակին շուրջ, որ հայ դատն է: Սփիւռքահայութեան վերելքի այս ճամբորդութիւնը հեշտ չեղաւ: Սփիւռքի կենսունակութեան աւիշ ներարկող միջին Արեւելքի կազմակերպ հայագաղութները (եգիպտոսի, Սուրիոյ, երուսաղէմի, Լիբանանի, Իրաքի, Իրանի...) քանիցս ենթարկուեցան այնպիսի ցնցումներու, որոնց ազդեցութեան տակ անկարելի պիտի համարուէր վերապրումի ճիգերէն անդին՝ քաղաքական այլ նպատակներու հետապնդումը: Սակայն շնորհիւ քաղաքականացած նկարագրին ու խիզախ ոգիին, հայութիւնը ոչ միայն տոկաց, այլեւ հայ Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 34

Դատի պայքարին մէջ արձանագրեց այնպիսի նուաճումներ, որոնց դիմաց՝ իբրեւ մարդ միայն կարելի է զարմանալ ու հիանալ եւ իբրեւ հայ՝ միայն հպարտանալ, աչքի առաջ բերելով եղեռնէն բզկտուած մնացորդացին պատկերը, որ աշխարհի քարտէսէն կորսուած, ի՞նչ վիճակ կը ներկայացնէր, ո՞ւր կը գտնուէր 100 տարի առաջ, եւ ինչ վիճակի մէջ է ան այսօր, հարիւրամեակ մը վերջ...։

*** Անշուշտ 100-ամեակը նոր մեկնարկ մը չէ, ինչպիսին որ յիսնամեակն էր: Բայց անհրաժեշտ է, որ անիկա ըլլայ դարձակէտ մը: Թերեւս դարձակէտ մը կրնայ նկատուիլ, եթէ իբրեւ հասանելի թիրախ՝ ձեռնարկուի համազգային արշաւի մը, գործնական ուղիի մէջ դնելու համար երկու կաթողիկոսներու համատեղ այն յայտարարութիւնը, որով անոնք կը պահանջեն իրաւական տէրերուն վերադարձնել Թուրքիոյ տարածքին անտիրութեան մատնուած մեր եկեղեցիները: Նման արշաւի մը սկսելու նախապայմանը՝ պահանջուած եկեղեցիներուն յստակ ցանկագրումով միջազգային ընտանիքին ներկայանալն է եւ սթրաթէժիի մը մշակումը: Ասիկա ճանաչումէն-հատուցում անցումի իբրեւ առաջին ու նախնական քայլ եւ «անմեղ» պահանջքի իր բնոյթովը հաւանականութիւնն ունի հասկացողութեամբ ընդունուելու եւ բարեացակամութեամբ ընկալուելու...: Յամենայնդէպս, որեւէ պարագայի, անհրաժեշտ է եւ սպասելի, որ հարիւրամեակը համահունչ ըլլայ մեր յարուցած աղմուկին եւ գերազանցէ տարիներէ ի վեր կրկնուող նախաձեռնութիւններու շրջագիծը: Այլապէս, յուսախաբութեան պիտի մատնուին հայ մարդիկ: Նոյնպէս, պիտի հիասթափուին միջազգային շահագրգիռ շրջանակներ: «Յուսախաբ» պիտի դառնայ նաեւ... նոյնինքն՝ Թուրքիան, որ պետականօրէն պատրաստուած է դէմ դնելու մեր գրոհին: Յօդուածի այս կէտին հազիւ հասած, արդէն շրջանառութեան մէջ էր հայկական Քեսապի աղէտին լուրը: կասկած չկայ, որ թրքական իշխանութիւնները երբ սահմանէն Քեսապ խուժելու նեցուկը տուին ահաբեկիչներուն, իրենց հաշիւներուն մէջ ունէին նաեւ հարիւրամեակը, հայութիւնը հարուածելու մտադրութիւնը: Այդ աղէտին ակնարկելով, մաթիկ Էպլիղաթեան իր մէկ յօդուածին դիպուկ խորագիր մը տուած էր.- « «հարիւրամեակի» թրքական տօնակատարութիւն»: Անհաւանական չէ, որով եւ անակնկալներ չհամարուին, եթէ սկսուած այդ «տօնակատարութիւնը» շարունակուի՝ այլ բիրտ հարուածներով սփիւռքեան տարբեր շրջաններէ ներս: Անհաւանական

En homenaje a las víctimas del Genocidio Armenio Van – 1915 • Der El Zor – 1915 • Hadjin – 1920

Familias Bezazian y Caramian

Revista Armenia · Abril 2014

չէ նաեւ, յառաջիկայ օրերուն, Թուրքիոյ կողմէ հայաստանի շրջափակումը վերացնելու եւ երկաթուղին գործարկման դնելու խօսակցութիւններուն վերաշխուժացումը: մէկ կողմէ սփիւռքի կարողականութիւնը ջլատելու կամ այլ ճակատ մղելու եւ միւս կողմէ հայաստանի տկարութիւններէն օգտուելով անոր նկատմամբ իբրեւ թէ «բարեացակամ» տրամադրութիւններ ցուցադրելու երկդիմի մարտավարութիւնը կրնայ թակարդող ըլլալ, որու դիմաց հակադարձ մեր մարտավարութիւնը ճշդելու հարկին տակ կը գտնուինք ազգովին: կասկած չկայ, որ աչքի լոյսի պէս անփոխարինելի է, մեր ուժին հիմնական կռուանն ու ապագայի երաշխիքն է ազգային պետականութիւնը, որու շնորհիւ մեզի կ’ընձեռուի միջազգային դիւանագիտական սեղաններու շուրջ եւ... խոհանոցներուն մէջ ներկայ ըլլալու պատեհութիւնը: Սակայն չվարանինք եւ ըսենք. հայ Դատի հետապնդման պայքարին մէջ անհամեմատ կարողականութեան կողքին պետութիւնը կ’ունենայ նաեւ ազգի միասնականութիւնը վտանգող իր «տկարութիւն»-ը: միջպետական յարաբերութեանց ստիպողութիւններն ու բարդութիւնները յաճախ կը պարտադրեն պատասխանատուներուն, որ ըլլան չափազանց զգոյշ ու շրջահայեաց եւ գերազանցօրէն հետամուտ՝ պետական շահերու: Ահա թէ ինչու անցնող քսան տարիներու ընթացքին հայրենի իշխանութիւնները հաւանաբար պետական շահերու հաշուառումով չուզեցին կամ չկրցան առնել այնպիսի նախաձեռնութիւն, որ իր կշիռով ցնցում յառաջացնէր միջազգային բեմի վրայ, հակառակ բազմիցս կատարուած յայտարարութիւններուն, թէ հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան առանցքային խնդիր է ցեղասպանութեան միջազգային դատապարտումը: երբեմն, նոյնիսկ ընդվզեցնող պարագաներու հանդիպեցանք: Առաջին նախագահին պետական-քաղաքական ուղեգիծը եղած էր ձերբազատուիլ անցեալի (իմա՝ ցեղասպանութեան եւ... անկատար տենչերու) կաշկանդումէն, որպէսզի ապագայի ուղղութիւնը ազատ ու անկաշկանդ ճշդուի: Այս ուղեգծին շարունակողը ըլլալէն անդին անցաւ երկրորդ նախագահը «Թուրքիայէն հողային պահանջք չունինք» ձախաւեր յայտարարութեամբ, ինչպէս նաեւ կնքահայր դառնալով «հաշտութեան յանձնախումբ»ի մը լպրծուն գործունէութեան: Այժմու նախագահն ալ ունեցաւ յաւակնոտ կամակորութիւնը յայտարարելու, թէ պէտք չէ վարանիլ, որ պատմաբաններու քննարկման օրակարգ դառնայ ցեղասպանութիւնը...: (թերեւս այլ ընթացածիրի,-

En recuerdo de los mártires del Genocidio Armenio Nubar Tossounian y Familia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 35

context.-մէջ զետեղուի «փրոթոքոլներ» կոչուածը): Խօսքը այն մասին է, որ յաճախ ազգային շահը կը հակադրուի պետականին, եւ՝ հակադարձաբար: հաւանաբար մեր առջեւ դրուած կարեւոր մարտահրաւէրը, յաղթահարելի մեծ դժուարութիւնը ձեռքբերումն է քաղաքական այնպիսի փորձառութեան եւ ճկունութեան, որոնք պիտի կարենան ներդաշնակել ազգային շահը պետականին: հակառակ պարագային, այդ «տկարութիւնը» միշտ պիտի փորձէ օգտագործել Թուրքիան՝ Սփիւռք եւ հայաստան իրարու հակադրելու համար: Վերեւի նշումները հետեւանք են ազգայինն ու պետականը չկարենալ ներդաշնակելու «տկարութեան», զոր պէտք է յաղթահարել անպայման, որպէսզի ան չդառնայ մեր միասնականութեան Աքիլլէսի կռունկը:

*** Ընթերցողը սխալած պիտի չըլլայ, եթէ գնահատէ, որ չափաւորութեան երանգ մը ունի այս յօդուածին սպասումը՝ հարիւրամեակէն: Իրատեսութիւնը կը թելադրէ զսպել զեղումը եւ չափաւորել մեր ակնկալութիւնը: հայրենիքը կը դիմագրաւէ ահագնացող ու տարաբնոյթ դժուարութիւններ եւ ունի իր հրատապ առաջնահերթութիւնները՝ քաղաքական-դիւանագիտական, ընկերային-տնտեսական, ժողովրդագրական եւ ռազմական ճակատներու վրայ: Իսկ Սփիւռքը այն չէ, ինչ որ էր յիսնամեակին: Գաղութներու այսօրուան պատկերը կարելի չէ համեմատել երէկի կազմակերպուածութեան եւ ուժականութեան հետ: կայ նաեւ այն իրականութիւնը, որ անցնող յիսնամեակին մենք զմեզ գերազանցելով կրցած ենք հասնիլ նուաճումներու մակարդակի մը, որմէ ետք հատուցման պահանջքի մագլցումը, բնոյթովն ու բովանդակութեամբը, դժուար թէ ընթանայ այն կշռոյթով, զոր ունեցանք անցնող տարիներու մեր մագլցումներուն մէջ: հարիւրամեակը առիթ մը եղաւ, որ պաշտօնապէս եւ օրկանական կառոյցներու ստեղծումով առաջին քայլը առնուի, հանգանակութիւններէն անդին, քաղաքական ճակատի վրայ հայաստանի եւ Սփիւռքի գործակցութեան, որուն պէտքը կը զգացուէր վերանկախացումէն ի վեր: Սպասելի է, որ հարիւրամեակի համահայկական գործակցութիւնը նոր ուղի բանայ, թարմացնող նոր ներարկում դառնայ, վերակենդանացնէ ու աշխուժացնէ հայութեան քաղաքական ջիղը եւ խիզախութեամբ գործելու եռանդը:

Adhesión

GMAT PROPIEDADES Gmatpropiedades@gmail.com

EN MEMORIA DE MIS ABUELOS

Hampartsum y Serpuhí Sarachian Adaná

Luisa Kederian y Familia Por la memoria del millón y medio de víctimas del Genocidio perpetrado por el Estado turco a nuestro pueblo

Familias Chatsadourian y Karasimonian Jarpert, Everek, Afión Karahisar y Cesárea

Adhesión

Familia Tabakian

En memoria de

Eduardo Chahpazian

En memoria de los mártires de los pueblos de Everek y Fenese

Yervant Sismanian y Familia

Honor a nuestros mártires

Familia Ter Akopian Aintab – Buenos Aires

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 36

“

Córdoba: El héroe armenio de Barrio Pueyrredón

Aram Yerganian, el primer tipógrafo del diario ARMENIA

”

MARIANO SARAVIA

En esta ciudad viven unos 10 mil descendientes de los que se salvaron del genocidio y emprendieron la huida. Estos eran refugiados que se aferraban a la vida en un contexto de muerte y exterminio. Y ahora sus descendientes siguen siéndolo.

ada año, cuando se aproxima el 24 de Abril, Córdoba aparece empapelada con afiches que dicen “Turquía genocida”. Algunos miran esos afiches sin entender demasiado, otros se acercan y leen que entre 1915 y 1923 los turcos exterminaron a 1.500.000 armenios. Sin embargo, eso también sigue pareciendo algo muy lejano y traído de los pelos en Córdoba. Quizá porque lo que muchos no saben es que en esta ciudad viven al menos unos diez mil descendientes de aquellos sobrevivientes que se salvaron del genocidio y emprendieron la huida. No fue una emigración común, como la de tantos otros pueblos que llegaron a la Argentina entre fines del siglo XIX y principios del siglo XX. No, estos eran refugiados que se aferraban a la vida en un contexto de muerte y exterminio. Y en realidad, sus descendientes (los diez mil cordobeses de ascendencia armenia) siguen siendo refugiados. Este año, igual que todos los años, aparecieron los carteles, y además de eso se realizó la ya típica marcha que va desde el Patio Olmos hasta la Plaza San Martín, donde el orador principal

Revista Armenia · Abril 2014

esta vez fue el rector de la Universidad Nacional de Córdoba, Francisco Tamarit. Lo distintivo de este año es que se cumplieron 99 años del genocidio, por lo cual empezamos a transitar el centenario. Un número redondo que de tan redondo se vuelve insoportablemente abultado. La humanidad no puede permitir que pasen 100 años sin que se reconozca un genocidio, como lo hace la República de Turquía hoy. Bueno, dicho sea de paso, también han pasado más de 100 años del genocidio de nuestros pueblos originarios, perpetrado primero por la colonia y luego por nuestros Estados independientes, y tampoco nadie lo ha reconocido desde el propio Estado. Pero en el caso del Genocidio Armenio, la discusión está abierta, porque en los últimos años varios países han comenzado a reconocerlo, entre ellos la Argentina en enero de 2007 con una ley del Congreso ratificada por un decreto del ex presidente Néstor Kirchner. Sin embargo, la guerra de lobbies es incesante y Turquía no da ninguna batalla por perdida. El mejor ejemplo es el Congreso de los Estados Unidos,

donde permanentemente hay proyectos en este sentido que luego son bloqueados por el lobby turco. En la Argentina pasa algo similar, y los métodos y campos para esto son infinitos. Hace un par de semanas, por ejemplo, llegaron a la Universidad Nacional de Córdoba representantes de universidades turcas para iniciar acercamientos e intercambios de estudiantes. Hace unos años, Turquía llegó a tener un stand en la Fiesta de las Colectividades de Alta Gracia, siendo que en realidad no hay turcos en Córdoba ni en la Argentina. Es decir, puede haber algún ciudadano turco suelto, pero no hay una comunidad significativa. También estuvieron en la Feria del Libro, con un stand de la Fundación de Amistad argentino - turca. Y hasta estuvieron averiguando para alquilar una casona en el barrio de Nueva Córdoba con la intención de instalarse y dar cursos de lengua y cultura turca. Es lo que se llama “soft power” o “poder suave”, un método muy bien aprendido de su aliado estratégico, los Estados Unidos. Sin embargo, la enorme cantidad de armenios que hay en la Argentina, y su sorprendente militancia por la causa,

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 37

hacen que en este rincón del planeta se visibilice cada vez más aquello que ocurrió hace un siglo. Y cuya impunidad dio rienda suelta a otros genocidios. Todavía se recuerda el famoso discurso de Adolf Hitler del 28 de agosto de 1939 cuando arengó a sus oficiales diciendo: “No se preocupen por lo que vendrá. Total, ¿quién recuerda hoy el exterminio de los armenios?”. Cuando no hay justicia, hay venganza. En el caso de los armenios, al no haber habido justicia con los genocidas turcos, ha habido distintos caminos a través de memoria y verdad. Y a veces venganza. Ante la indiferencia del mundo y la impunidad reinante en la naciente República de Turquía (heredera del Imperio Otomano), los armenios iniciaron operaciones de venganza para ajusticiar a los principales responsables del genocidio. Y esos vengadores fueron y son considerados héroes nacionales por los armenios. Uno de ellos, Aram Yerganian, descansa en la ciudad de Córdoba. Más precisamente en el Club Antranik, sobre la calle Garay de Barrio Pueyrredón. Cuando uno entra al club, ahí nomás a la derecha hay una habitación exclusivamente dedicada a albergar a Yerganian, la cual es visitada por cuanto armenio llega a Córdoba, de cualquier lugar del mundo. Es un destino obligado de peregrinación. Incluso la República de Armenia, luego de su independencia en 1991 (con la caída de la Unión Soviética) reclamó la repatriación de Yerganian, pero los armenios de Córdoba se aferran a mantener aquí los restos de este héroe nacional. Es para ellos un motivo de orgullo.

Aram Yerganian había nacido en Garín (Erzerum), Armenia Occidental, el 20 de mayo de 1900. Fue el tercer hijo de Sarkís Yerganian y Mariam Sogoian. En 1915 logró sobrevivir al genocidio, y buscó refugio en las montañas del Cáucaso. A fines de 1917, cuando el ejército ruso abandonó el frente luego de la revolución bolchevique, jóvenes voluntarios armenios se tuvieron que encargar de la defensa de las provincias occidentales de Armenia. Uno de los primeros en enrolarse como voluntario fue Aram Yerganian, que a pesar de su corta edad marchó al frente de batalla. A principios de 1918, Aram ya era jefe de una guarnición en la ruta de Mamajatún a Garín. Estaba encargado de proteger el material bélico abandonado por los rusos. Bravo, audaz y temerario, su fama cundió rápidamente entre sus superiores. Pronto comenzó la gran retirada y

las ciudades armenias de Erzingá, Mamajatún y Papert fueron cayendo sucesivamente. Le había llegado el turno a Garín y Aram luchó por cuidar las posiciones armenias. Después del repliegue, fue incorporado al regimiento de voluntarios comandado por el general Tro e intervino en la heroica batalla de Pash-Abarán, una de las tres que cimentaron la independencia de la República. Participó como oficial de comando en el cuerpo mecanizado del destacamento de caballería de Zemliak, y figuró siempre en la primera línea de combate. Después de la independencia, Aram fue incorporado al grupo de misiones especiales de la Federación Revolucionaria Armenia (FRA), que concretó la Operación Némesis, que consistió en ajusticiar a los responsables turcos que perpetraron el genocidio de 1915. Luego de la sovietización de Armenia, viajó a Tiflis, donde se le encargó la mi-

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:33 p.m. Página 38

sión de ejecutar a Khan Khoyski (Jan Juisky), ex primer ministro de Azerbaidján y responsable del asesinato de más de 30 mil armenios. Luego de cumplir exitosamente con su tarea junto a su amigo Misak Garabedian, Aram se trasladó a Constantinopla, Viena y posteriormente a Berlín, donde llegó con la finalidad de eliminar al genocida turco Behaeddín Shakir. Un día después de Pascua, justo siete años después de que el Estado turco comenzara el genocidio, el 17 de abril de 1922, Behaeddín Shakir y Djemal Azmí, dos responsables de la Organización Especial, caían víctimas de las balas certeras de Aram Yerganian y Arshavir Shirakian. Los dos pudieron salir de Alemania sin ser apresados. Aram se dirigió a Austria y luego pasó a Rumania, donde se encontró con Misak Torlakian, y en la ciudad de Constanza compraron una granja. Ocho meses después Aram viajó a Bucarest y de allí, en 1927, a Buenos Aires, escapando del contraespionaje turco. Ya instalado en la Argentina, en 1931 contrajo matrimonio con Zabel Paraguian, y tuvieron una hija. Pero él ya tenía encima los tempranos síntomas de la tuberculosis que lo obligaron a trasladarse a Córdoba, donde el clima era más seco y favorable. Durante los dos años y medio que permaneció internado en el hospital Tránsito Cáceres de Allende, fue visitado a diario por representantes de la FRA -Tashnagtsutiún y otros armenios cordobeses. Aram era optimista y se interesaba siempre por las actividades de sus compañeros. Sus últimos meses de vida fueron una demostración de fe que inspiró confianza a los que se le acercaron a su lecho de enfermo. Y así, con

la paz que no había conocido en vida, el 2 de agosto de 1934 (hace casi 80 años) murió y se constituyó en un símbolo para las nuevas generaciones armenias de todo el mundo. Apertura a la sociedad. Este año, en la programación de los actos de conmemoración sobresalieron los conciertos de coros, las muestras fotográficas y la proyección de películas. Además, la vinculación con instituciones por fuera de la colectividad armenia, lo cual es un muy buen síntoma porque refuerza el trabajo en torno al concepto de lesa humanidad. El lunes 21 se proyectó en el Pabellón Argentina de la UNC la película Los huérfanos del Genocidio Armenio, del director Bared Maronian, quien estuvo presente y fue homenajeado por las autoridades universitarias. El viernes 25, en tanto, se proyectó la película La casa de las alondras en el Sindicato de Luz y Fuerza. Fue en el marco del ciclo de cine debate “Genocidio, la aberración humana”, organizado por la Subcomisión de Derechos Humanos de la Secretaría de Turismo y Cultura de la organización sindical. Todo esto muestra avances en cuanto al conocimiento y la sensibilización con respecto al que es considerado como el primer genocidio del siglo XX, que fue el siglo de los genocidios. Es un avance de parte de instituciones como la UNC y el Sindicato de Luz y Fuerza. Y también es un avance que muestra el trabajo que viene haciendo la directiva de la colectividad armenia de Córdoba para lograr abrirse y acercarse a la sociedad en general. Esto también se vio en la marcha del 24 de marzo, con una bandera armenia y un

En recuerdo de

IVÁN KHURLOPIAN

Su madre Razmouhí y hermanos Revista Armenia · Abril 2014

puñado de jóvenes de la comunidad entre los 40 mil cordobeses que marcharon. Es una muestra de madurez que da cuenta de que empieza a entenderse mejor el sentido más profundo de un genocidio. De hecho, uno de los objetivos del genocida es la deshumanización de la víctima, y eso también se logra cuando los sobrevivientes de los distintos genocidios se encierran en sus propios dramas y pierden el sentido de humanidad. Entonces vemos a veces que cada uno lucha por lo suyo, sin una visión más amplia del problema y del fenómeno. Quizás en este sentido, lo más valioso fue lo que se repitió este año, y que viene haciendo la comunidad educativa del colegio armenio Manuel Belgrano. El miércoles 23 se reeditó el foro estudiantil que reúne cada año a alumnos de distintos colegios de Córdoba. Y no sólo para reflexionar y debatir sobre el Genocidio Armenio, sino también sobre los otros genocidios. Este año el eje convocante era la pregunta “¿Quiénes y cómo cuentan la historia?”. Pasó un nuevo 24 de Abril. Iniciamos la cuenta regresiva hacia el centenario del Genocidio Armenio. Y hoy, más cordobeses tienen conciencia de lo que esto significó. Quizá muchos de los mismos cordobeses que viernes de por medio van a comer los manjares que se sirven en la Unión General Armenia de Beneficencia, en avenida Patria y Armenia. Ahora podrán seguir disfrutando de todos los eventos culturales de esta comunidad tan arraigada en Córdoba, pero entendiéndola un poquito más

En recuerdo de las Familias

MINOIAN, HERIAN Y KEHIAN TOROSSIAN Akn - Erzerum - Buenos Aires

Dr. Juan Minoian y Sra.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Pรกgina 39

EN HOMENAJE A LAS Vร CTIMAS DEL PRIMER GENOCIDIO DEL SIGLO XX

y en memoria de

GARABED Y VERGIN MIRIDJIAN Familias Miridjian y Byzdikian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 40

Buenos Aires

Erev

Armenia y la Diáspora m Ereván

Karabagh

a la conmemoración del 99º aniv Montevideo

Ereván

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 41

Ereván

Córdoba

ra movilizadas en torno Dzidzernagapert

Ereván

Líbano

aniversario del Genocidio Armenio Córdoba

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Pรกgina 42

EN MEMORIA DE

HAGOP Y EVA DER HOVSEPIAN Y VAHร N DER HOVSEPIAN Diana Der Hovsepian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 43

Entrevista al Archimandrita Maghakia Amiryan Luciana Aghazarian

“Estoy dispuesto a servir a todos los ámbitos de la comunidad, sin distinguir clases sociales ni económicas porque la Iglesia debe ser para todos”

legó al mundo, al igual que todos sus hermanos, predestinado por el santo lugar que eligieron sus padres para formar una familia. Nació en la ciudad de Echmiadzín, donde se encuentra el templo cristiano más antiguo de Armenia, la residencia oficial del Catolicós de Todos los Armenios. Allí, una vez terminado el secundario, con una clara vocación estudió seis años en la Academia de Teología Kevorkian, donde se ordenó como diácono. En 2007 obtuvo el título de Apeghá y fue nombrado Hair Maghakia Amiryan. Desde allí cumplió un importante rol en la Santa Sede y en el monasterio de Jor Virab, ubicado en la frontera con Turquía. El Padre Maghakia “a secas”, como lo llaman en la Iglesia San Gregorio El Iluminador donde cumple sus tareas religiosas desde mayo de 2011, habló con Revista Armenia. Contó sus expectativas para con la comunidad armenia de Argentina y se animó a responder acerca de temas que suelen generar debate entre los practicantes apostólicos, como

Hace tres años llegó a la Argentina y se propuso reeditar de la liturgia armenia tradiciones aquí olvidadas o desconocidas que tomaron por sorpresa a la comunidad. El Padre Maghakia Amiryan habló con Revista Armenia sobre el rol social de la mujer en su país de origen, la posición de la iglesia en relación al aborto y el matrimonio igualitario, y su intención de acercar más a Dios a la juventud armenio-argentina. el aborto, el divorcio, el matrimonio igualitario y la violencia de género. ¿Cuándo lo trasladaron a la Argentina, lo hicieron con alguna directiva en particular? Su Santidad Karekín II envía a sus sacerdotes a los lugares donde haya necesidad de ellos y nosotros como religiosos estamos obligados a ir a trabajar donde nos necesiten. Mi llegada a la Argentina fue a pedido del Primado actual (Monseñor Kissag Mouradian), que expresó el deseo de tener gente

nueva. Vine acompañado de un sacerdote que es un párroco que ahora está en la iglesia Santa Cruz de Varak de Flores y está haciendo un trabajo muy interesante. El precepto de la iglesia es servir al pueblo. ¿Ve alguna necesidad especial en la Argentina para la cual lo pudieron haber enviado? Las necesidades que puede haber acá están en todos lados. Cada religioso recibe una misión y después la aplica de acuerdo a su entender y a su comRevista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 44

promiso. Yo estoy haciendo mi trabajo y los que estaban antes hicieron el suyo. Yo estoy dispuesto a servir a todos los ámbitos de la comunidad, sin distinguir clases sociales ni económicas porque la iglesia debe ser para todos.

y, de a poco, lo están haciendo. Unos dicen: “no sé el idioma armenio y entonces se complica”, otros dicen que no tienen tiempo por el trabajo o el estudio y que el fin de semana quieren descansar o divertirse. La iglesia es un lugar que siempre está abierto. Para todos los armenios Dios siempre tiene tiempo. En este sentido, ahora yo quiero trabajar con los jóvenes porque sin jóvenes no hay iglesia. ¿De qué modo piensa hacer ese trabajo? Doy clases para jóvenes todos los jueves a las 20:30 hs en el Arzobispado. Además, de esos encuentros quiero organizar eventos que logren acercar a los jóvenes: bendición para los jóvenes, bendición para las familias, bendición para las casas. Esas son cosas tradicionales que ya no estaban tan en práctica aquí. Entre nuestros proyectos está el de formar un grupo de jóvenes que se llame San Gregorio El Iluminador. Hace años ha existido algo así y yo quiero recuperarlo. La idea es que el grupo no solo se dedique a las tareas religiosas de la iglesia sino que extienda su trabajo a la comunidad. Pienso que es difícil pero confío en el triunfo.

¿Cómo ve el acercamiento actual de los jóvenes y las familias a la iglesia armenia? En Argentina la juventud estaba un poco alejada de la Iglesia Apostólica Armenia, en tanto su vida no contemplaba la existencia de ella. Hay que hacer todo lo posible para que regresen

Trasladando la misma temática a Armenia, ¿Cómo es el vínculo de las familias y los jóvenes con la iglesia allá? En la última década la iglesia se rejuveneció mucho. Todas las iglesias en las ciudades de Armenia tienen grupos de jóvenes y siempre trabajan con ellos y con el pueblo. Hacen trabajos sociales con la guía del párroco: visitan hogares de ancianos, escuelas, ayudan a enfermos. En octubre pasado hubo una pro-

cesión de alrededor de diez mil jóvenes que fueron desde Ereván a Echmiadzín, ubicada a 25 kilómetros, donde fueron recibidos por el Católicos y se ofrecieron para trabajar para la iglesia. Al interior de la iglesia, en el mundo, hay cuestiones que suelen generar debate: en un momento fue el divorcio, hoy es el matrimonio igualitario, ambos legales en Argentina. ¿Qué sucede en Armenia con estos temas? Hay muchos divorcios en Armenia donde también es legal, e incluso la iglesia acepta que el divorciado se case nuevamente por iglesia. En cuanto al matrimonio igualitario es un tema muy complicado y la iglesia tiene una posición definida al respecto: cuando Dios creó el mundo y a Adán y Eva, creó al hombre y a la mujer y así se comenzaron a reproducir. O sea que la iglesia solo considera ese modo. No aceptamos otra cosa. Otro tema que genera adeptos y detractores es la concepción a través de la fertilización asistida ¿Qué opinan en Armenia? No hay una postura definida de la iglesia, no hay una opinión formada, pero la iglesia acepta las consecuencias de los matrimonios que utilicen ese sistema de concepción. Es decir, los niños concebidos de tal modo pueden ser bautizados y tomar todos los sacramentos. En Argentina tenemos una ley contra la violencia de género y me interesa saber cómo se trabaja esta problemática en Armenia y qué opina la iglesia. Tengo entendido que allá existe una cierta postergación de la mujer y que hay un número alto de violencia contra el género femenino. En primer lugar no estoy de acuerdo que exista esa violencia en Armenia. En los últimos quince años la situación

Por la memoria de los mártires de la Familia de

ALICE ONBASHIAN – PAPAZIAN Arturo Ohanessian y Familia

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 45

ha variado mucho y la mujer tiene más derechos. Hay que tener en cuenta que el armenio es dueño de valores nacionales muy profundos. Hoy ante un caso donde aparezca una situación contra la mujer, la iglesia se pone del lado de la mujer de inmediato para defender sus derechos. La iglesia no hace diferencia entre el hombre y la mujer. ¿Qué vinculación tienen esos fuertes valores nacionales que menciona con la violencia hacia la mujer? Quiero decir que esos casos de violencia en el pasado o el presente reciente fueron consecuencia de la inmigración de países vecinos que no son cristianos como Irán, Turquía, Irak, que son sociedades distintas a la Armenia, por lo que a lo mejor es una costumbre heredada de esas sociedades. Hoy la mujer ha recuperado un lugar en Armenia, tiene muchos derechos y los defiende. Asimismo, tengo entendido que en Armenia hay un alto porcentaje de abortos por decisión de los padres cuando se enteran el género femenino del bebé por venir. ¿Por qué cree que esto sucede? Nadie tiene derecho a cercenar ese fruto. El niño es un ser humano sea varón o mujer. Esto la iglesia lo considera como un asesinato y únicamente acepta el aborto cuando hay riesgo de vida para la madre. Allá legalmente el aborto no está legalizado pero tampoco está prohibido. Hay una vieja costumbre: querer que el primer hijo sea varón, y si no es así hay problemas. De repente si nacen dos mujeres y para el tercero buscan un varón y no llega, optan por esta práctica. Es una tendencia que de a poco se va revirtiendo. Los abortos suceden sobre todo en las ciudades, no tanto en el interior. Volviendo a la Argentina ¿Qué expectativas tiene para su trabajo local en lo que resta del 2014? Lo importante es que cada uno, desde su lugar en la comunidad, hagamos todo lo posible para mejorar la situación. Los armenios somos un pueblo que está basado en los va lores nacionales. Como nación estamos a 20.000 kilómetros pero nos sentimos armenios, de hecho hay muchas estructuras que se sostienen por eso. Cada uno de nosotros tiene su propia vida, su propia familia, pero además somos parte de una gran familia que se llama Armenia y la armenidad. Y de esa gran familia forman parte la iglesia, las escuelas y cada una de las organizaciones. Mi deseo para el 2014 es que todos trabajemos para que esta gran familia crezca y se desarrolle. Que no le demos tanta prioridad a nuestras ideas o nuestros derechos sino que trabajemos más por el bien de esa gran familia.

Las familias de

Kevork Berberian y Sahag Kilic Aslan Recuerdan a los inmolados en manos del genocida turco

En recuerdo de los Mártires armenios masacrados por el Estado turco

Carlos Der Stepanian y Familia Adhesión de

Juan Kuringhian y Familia

a la conmemoración del 99° aniversario del Genocidio Armenio

Alayian Hnos. Calle 12 N° 1240, entre 62 y 63, La Plata 0221-4524646

En memoria de

LUZAZIN Y KRIKOR VARTIAN

Familia Vartian

En recuerdo de la heroica resistencia de Van

Familia Barceghian

Adhesión

Conjunto

y su voz Alejandro Chipian

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 46

Los 6 vilayatos armenios de

Armenia Occidental

e los 1.200.000 armenios de los vilayatos occidentales, solo 300.000 pudieron salvarse; los demás fueron asesinados en el lugar en que se hallaban o fueron deportados; las mujeres y los niños (alrededor de 200.000) fueron secuestrados. En estos vilayetos, que mencionamos a continuación, y en los vilayatos de la Cilicia Armenia se encuentra gran parte de los pueblos de origen de nuestros mayores. Vilayato de Van: Fue creado en 1555, luego de la división de Armenia entre Turquía y Persia. A principios del siglo XX, el vilayato de Van tenía 31.600 km2. Está integrado por 8 subdivisiones administrativas. En 1878-1880 la población armenia era entre 250 y 300.000 almas, que disminuyó por causa por el estado genocida de Turquía. Gracias a la epopeya organizada conjuntamente por las organizaciones locales henchakian, tashnagtsagán y ramgavar, gran parte de la población se salvó en 1915 y se refugió en la entonces región de Ereván. Vilayato de Erzerum: Conocida como Garín, su nombre en armenio, la región integró la Gran Armenia con las altas fuentes del Río Éufrates. Fue ocupada por los turcos en la segunda mitad del Siglo XV. La población armenia originaria disminuyó por causa de las matanzas y persecuciones. En 1881 se creó “Bashdban Hayreniats”, primera organización de autodefensa y en 1891 ya actuaban grupos henchakian y tashnagtsagán. A comienzos del Siglo XIX, vivían 68.000 armenios, de los cuales 41.000 dispersos en 128 pueblos. Apenas iniciada la Primera Guerra Mundial, el gobierno turco repartió armas entre los criminales liberados de las cárceles para que formen parte de las matanzas del genocidio. Vilayato de Bitlis. Fue creada con distritos pertenecientes a los vilayatos de Van y Diarbekir, en el borde oriental del lago de Van, y se inscribe en la antigua Darón, con una extensión de 27.000 km2. En el Siglo XVI cayó bajo la dominación de Turquía y la dominación imperial se alteró su composición étnica. A fines del Siglo XIX, su población armenia alcanzaba

las 250.000 almas, concentrados en Mush y Bitlis, ciudad de donde es oriunda la familia del mundialmente famoso William Saroyan. Vilayato de Diarbekir (Tigranaguert): Esta región de Armenia fue ocupada por Turquía a mediados del Siglo XVI. Se encontraba en el cruce de importantes rutas comerciales de la antigüedad, contando con mayoría de súbditos no islámicos. Es famosa por los templos de Surp Guiragós, recientemente restaurada por el espíritu tolerante de la municipalidad local. En 1895 se perpetraron las primeras grandes matanzas y en junio de 1915 fueron asesinados los líderes comunitarios. En el camino a Der-El-Zor fue asesinada la mayor parte de los armenios de la región. Vilayato de Sepasdia (Sivas). Corresponde al histórico Pokr Hayk y su capital Sepasdia es recordada en la historia del cristianismo por los cuarenta niños mártires. En la primera mitad del Siglo XV fue ocupada por los invasores turcos. Está dividido en cuatro regiones: Sepasdia, Shabin Karahissar(pueblo natal del General Antranik), Tokat y Amasia. En los siete distritos: Sepasdia, Amasia, Chorum, Bozuk, Chanik, Devrik y Arapkir se registraron 4761 pueblos. Otro de sus héroes famosos fue Sepasdatzí Murad. Ciudad de Yozgat. Histórica ciudad ubicada en la ladera este de la cadena de los montes Pontos y capital cabecera de la provincia homónima. La circundaban 48 aldeas armenias con 75.500 habitantes. En octubre de 1914 se realizó la conscripción de los hombres de 18 a 45 años. Preparándose para el genocidio, se designó un sanguinario gobernador que liberó a 3.000 criminales para exterminar a todos los armenios. La ciudad de Yozgat fue uno de los sitios de los juicios de los criminales responsables del genocidio. Allí se juzgó y se dictó sentencia, pero no fueron cumplidas. El genocidio armenio sigue impune y las sociedades civilizadas se solidarizan con las demandas de reconocimiento, reparación y restitución de todos los crímenes contra la humanidad.

A los mártires de la ciudad de Yozgat y sus 48 aldeas circundantes

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 47

La extraordinaria historia de una sobreviviente de 100 años de edad

Yevnigue Salibian, una de las últimas personas que puede recordar el horror del genocidio de armenios Robert Fisk* /The Independent

lla es hija de la Gran Guerra, nacida en un lejano campo de muerte del que conocemos muy poco, es también una de los últimos testigos del primer genocidio del siglo pasado, sentada en su silla de ruedas, sonriéndonos, hablando de Jesús y los niños armenios azotados por la policía turca, a quienes entrevió a través de las rendijas de la puerta principal de madera de su casa. No todos los días se puede llegar a conocer a una observadora de la historia humana, a quien, por desgracia, seguramente jamás volveremos a ver. Conocí a Yevnigue Salibian, hace unos días, cuando me llevaron a verla a Misión Hills, California., cuyas palmeras y brisas no difieren demasiado de la

ciudad de Aintab donde nació hace más de cien años. Ella es una anciana que reside en una residencia para mayores, pero sus recuerdos están intactos al igual que la enorme y brutal cicatriz que tiene en una de sus piernas -que enseña sin pudor-, consecuencia de las riendas de un caballo de las que quedó suspendida al borde de un barranco y que le produjeron una hemorragia que casi le provoca la muerte. “Husshh, husshh”, dice Yevnigue, recordando, “Así sonaba la sangre que fluía fuera de mi cuerpo. Todavía lo recuerdo”, dice y repite “husshh, husshh...” Los hechos del Genocidio de armenios son tan claros y reales como los del Holocausto judío posterior. Pero

deben ser repetidos una y otra vez porque el estado de Turquía sigue siendo un negador del Genocidio, que aun sigue insistiendo en que el gobierno otomano no dio rienda suelta al crimen que eliminó a millón y medio de personas, armenios cristianos de su población hace ya casi un siglo. Los armenios fueron masacrados, acuchillados o fusilados, por centenares de miles de personas. Mujeres y niños fueron enviados a marchas forzadas de muerte a los desiertos del norte de Siria, donde perdieron la vida por inanición, violados o sacrificados. Los turcos utilizaron trenes para transportarlos a la muerte y hasta una primitiva cámara de gases, ofreciendo una lección que los alemanes aprendieron muy Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 48

bien. Muy pronto ya no habrá más Yevnigues para narrar su historia de padecimientos. Ella nació el 14 de enero de 1914, hija de Aposh Aposhian, un comerciante de cobre de Aintab, que enseñó a sus cinco hijos la vida de Jesús mediante una gran Biblia que sostenía sobre su regazo, sentado con ellos sobre una alfombra en una habitación de su casa. Ellos eran, como muchos otros armenios, una familia de clase media que tenía amigos turcos, y aunque Yevnigue no lo diga, parece que su padre negoció con algún jerarca otomano, lo que probablemente salvó sus vidas. Cuando comenzaron las deportaciones, los Salibian permanecieron en su hogar, pero el genocidio continuó hasta el último mes de la Primera Guerra Mundial, que había comenzado unas semanas después de los desembarcos aliados en Gallipolli, y en 1917, los turcos seguían vaciando Aintab de sus pobladores armenios. Fue por entonces que el llanto de unos chicos, el que llevó a Yevnigue de apenas de tres años de edad, a la puerta principal de su casa. “Era una vieja puerta de madera que tenía muchas grietas y miré a través de ellas”, dice ella. “Había afuera muchos niños sin zapatos y los gendarmes turcos usaban látigos para llevarlos por la calle.

Unos pocos tenían padres. Teníamos prohibido acercarles alimentos. La policía turca azotaba con el látigo a los niños y los golpeaba con grandes palos. El sonido de los niños llorando y gritando se escuchaba mientras los trasladaban a la deportación. Tengo presente esos sonidos en mi mente y todavía los escucho cuando imagino abrir esa puerta”, cuenta apenada. Muchos padres fueron asesinados en el primer año del genocidio de los armenios. Sus huérfanos, -decenas de miles de niños abandonados- pululaban por doquier, hasta que los turcos comenzaron a deportarlos. Estos eran los pequeños que Yevnigue pudo ver. Los Aposhian, sin embargo, fueron capaces de aferrarse a su tierra hasta que el ejército francés llegó al este de Turquía, después de la rendición del Imperio Otomano. Pero Mustafá Kemal Atatürk inició la guerra de guerrillas sobre los soldados franceses, hasta que obtuvo el retiro de las tropas galas. En 1921 los armenios que lograron sobrevivir huyeron a Siria, entre ellos Yevnigue y su familia, que escaparon llevándose algunas pertenencias en dos carros tirados por caballos. Ella fue una de las últimas cristianas que abandonó su patria armenia. “Mi familia viajaba dividida en dos carros. Yo había cambiado de lugar con una anciana armenia. Era de noche

NAKU Construcciones S.R.L.

y bordeando un profundo barranco, los caballos se asustaron provocando el vuelco del carro. En la caída, una barra de hierro mató a la mujer y yo me precipité al vacio quedando suspendida con las riendas del caballo enredadas en mi pierna. Jesús salvó mi vida. Estaba colgada y allí estaba ese fatídico sonido “Husshh” que anunciaba la sangre que emanaba de mis heridas”. Yevnigue muestra la dura cicatriz de su pierna. La correa ha mordido violentamente la carne, lastimando el músculo. Como consecuencia del accidente, queda inconsciente durante dos días, para recuperarse lentamente en Alepo, Damasco y después, finalmente en el santuario de Beirut. El resto de su vida -como dice ellase la dedicó a Dios, a su esposo, y a sufrir la tragedia de perder a uno de sus hijos en un accidente automovilístico en Líbano en 1953. Una fotografía tomada a su llegada a Beirut, muestra una joven Yevnigue, extraordinariamente bonita y que tenía, -como ella misma asegura- muchos pretendientes. Con el tiempo eligió a un predicador evangélico calvo, un hombre mayor que ella con una enorme sonrisa llamado Vahram Salibian. “No tenía un pelo en su cabeza, pero llevaba a Jesús en su corazón”, me cuenta Yevnigue.

Ing. Santiago Jorge Bayazbakian

Maure 4039 - 1427 - Ciudad de Buenos Aires Tel/Fax: 4553-2800 / 4554-8518 • naku@fibertel.com.ar

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 49

Quedo sorprendido por estas palabras hasta que de pronto advierto que no es la voz de una mujer centenaria la que estoy oyendo. Estoy escuchando a la niña armenia de tres años de edad cuyo padre le leía la Biblia en su casa de Aintab y es quien fue testigo de la persecución de su pueblo mirando a través de las rendijas de la puerta de entrada de su casa natal.

Huérfanos de Aintab Vahram murió en 1995 tras sesenta años de matrimonio y Yevnigue casi ha perdido la cuenta de sus bisnietos, que son al menos 22 hasta ahora. Sin embargo ella es feliz en el hogar armenio de ancianos. “No es algo bueno estar lejos de su familia, pero me gusta este lugar. Esta es también mi familia”. Yevnigue habla de su amor por América. Junto a su familia huyó del Líbano en 1976, cuando comenzó la guerra civil. “Este es un lugar libre. Gente de todas partes viene a América. ¿Pero por qué nuestro presidente es musulmán?”, se pregunta.

Trato de convencerla que está equivocada... Ella lee cada día el Nuevo Testamento y habla constantemente de su amor por Cristo. Yevnigue es una anciana mujer a la que creo no le asusta la muerte. Cuando le preguntó cuál es su sentimiento respecto los turcos que trataron de destruir a los armenios, ella responde de inmediato: “Ruego por Turquía. Rezo por que las autoridades turcas vean a Jesús. Todo lo que queda del profeta Mohamed es polvo. Pero Cristo está vivo en la Tierra y en el Cielo”.

Robert Fisk (Inglaterra, 1946) es un periodista y escritor, corresponsal en Oriente Medio para el periódico británico The Independent y columnista del periódico Público en España y La Jornada en México. Vive en Beirut, Líbano, donde reside desde hace más de 25 años.

Carlos Potikian y familia

ADHIERE AL 99ª ANIVERSARIO DEL GENOCIDIO ARMENIO

Adhesión

N. N. Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 50

Unión Compatriótica Armenia de Marash Unión Residentes Armenios de Hadjin Unión Patriótica Armenios de Aintab Adhiere al 99º aniversario del Genocidio Armenio Adhesión Adhesión

Colectividad Armenia de Córdoba

COLECTIVIDAD ARMENIA DE BERISSO

“ ”

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 51

“Dios me dejó con vida para que lo contara”

Guillaume Perrier /Le Monde La historia de una de las últimas sobrevivientes del Genocidio Armenio

vsanna Kaloustian la diminuta mujer ya no sale mucho a la calle en Marsella. Camina apoyada en un bastón, mimada y protegida por su hija y sus nietos. Pero, cuando alguien evoca su infancia, los ojos se le iluminan y los recuerdos vuelven, perfectamente intactos. Ovsanna Kaloustian, de 106 años, es una de las últimas supervivientes del Genocidio Armenio iniciado en 1915. Una portadora de memoria, muy consciente de su papel, a punto de cumplirse el centenario de la tragedia. “Dios me dejó con vida para que lo contara”, repite en los últimos años. Del terror, de las matanzas y las deportaciones de su pueblo en laTurquía otomana, Ovsanna conserva una multitud de imágenes y detalles que relata con fogosidad. Nació en 1907 en Adabazar, una ciudad situada a unos 100 kilómetros al este de Estambul, y creció en una casa muy bonita, tres pisos y jardín, enfrente de la iglesia del barrio. En aquel entonces, la ciudad era un importante centro comercial y artesano, y los armenios, que as -

cendían a unas 12.500 personas en 1914, constituían la mitad de sus habitantes. Ovsanna recuerda que “hasta los griegos y los turcos hablaban armenio”. De hecho, ella no aprendió turco hasta la deportación. Su padre tenía un bar, que al mismo tiempo era peluquería y consultorio en el que se sacaban muelas. Ella bebía allí su té cada mañana, antes de irse al colegio. Ovsanna tiene ocho años en 1915, cuando, en plena guerra, el gobierno de los Jóvenes Turcos da la orden de deportar a los armenios. En Adabazar, la orden llega a mitad de verano. “Era un domingo, la madre de Ovsan na regresaba de la iglesia. Y el cura acababa de anunciar que había que evacuar la ciudad en tres días, barrio por barrio”, cuenta Frédéric, nieto de la superviviente y depositario de la memoria familiar. Las caravanas, a pie, se ponen en movimiento hacia

el sur y el este. Ovsanna, sus padres, su hermano, sus tíos, tías y primos, llegan a Eskishehir, donde los encierran en un tren. Así, en esos vagones para animales, enviaron a miles de armenios a los desiertos de Siria. Sin embargo, el tren que transporta a la familia se detiene a mitad de camino, en la estación de Cay, cerca de Afion-Karahisar. Les ordenan que monten un campamento provisional. Los centros de clasificación de más adelante están congestionados. Por fin, dos años después, los dispersan, y ellos corren a esconderse en el campo circundante. Ovsanna tiene ya diez años y lo que más teme son los secuestros de niñas a manos de los bandoleros (çete) que colaboran con el ejército otomano. Con el armisticio, en 1918, los supervivientes intentan volver. La familia de Ovsanna encuentra su casa calcinada y decide volver a irse, bajo Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 52

la presión de los turcos que ocupan ahora la ciudad. El éxodo comienza en dirección a Estambul. En 1924, los tíos y los primos se embarcan hacia Estados Unidos. Cuatro años más tarde, la joven Ovsanna se sube a un barco que se dirige a Marsella. “Llegamos en diciembre, bajo la nieve”, recuerda. Como tantos otros -el 10% de la población actual de Marsella está formado hoy por descendientes de los fugitivos del genocidio armenio-, se instala, cose un poco para ganarse la vida, se casa con Zaven Kaloustian, único superviviente de una familia masacrada, abre una tienda de comestibles orientales, consigue un pedazo de tierra y construye allí su casa. “La abuela nos enseñó armenio, pero la historia nos la transmitió después”, cuenta su nieto. Ovsanna milita en asociaciones culturales, participa en las manifestaciones de la comunidad y sigue hoy prestando testimonio para combatir el negacionismo, incansable y siempre animada, cien años después de las matanzas. Para su descendiente, “negar el genocidio es rechazar la palabra de mi abuela”.

3 generaciones

Adhesión

DR. JORGE A. D. MARGOSSIAN

AV. SCALABRINI ORTIZ 752/56 Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 53

Ara Mkhitaryan: “En Armenia no hay igualdad entre el hombre y la mujer y eso se contradice con la Biblia” Luciana Aghazarian

El Orientador Superior en Teología Ara Mkhitaryan, un armenio de Ereván instalado en Argentina desde hace once años, se confiesa con Revista Armenia. Cuenta cómo la elección de su religión tuvo que ver con el alejamiento de los prejuicios de su país y el cambio rotundo de sus costumbres. Además, opina sobre el aborto, la violencia de género y el matrimonio igualitario.

parentaba ser un pibe del montón, nacido en Ereván, en el marco de una familia golpeada por las consecuencias del Genocidio Armenio. A los 19, como a muchos, le tocó formar parte del ejército que a mediados de los 90 protegía la frontera armenia. Como gran parte de los hombres jóvenes de su país, sus vicios pasaron por las mujeres, el alcohol e incluso las drogas. Sin embargo, cada tanto, en su cabeza repicaban preguntas que lo cuestionaban y lo invitaban a torcer ese camino de “la noche”. Esas mismas pre-

guntas fueron las que, luego de un largo recorrido, lo convertirían en Ara Mkhitaryan, integrante del consejo pastoral de la Iglesia Evangélica Congregacional Santísima Trinidad. Estos cuestionamientos internos lo hicieron transitar una búsqueda ciega que ni él mismo, al principio, entendió

“En Armenia como en Argentina, la violencia familiar hace estragos en la sociedad. Es necesario, que aunque con roles distintos, se establezca la igualdad y respeto entre el hombre y la mujer, que es la voluntad de Dios” pero que, sin más, lo recorrió como si alguien le estuviese tendiendo una mano. “Una vez me invitaron a una iglesia apostólica cristiana, pero ahí no me dieron las respuestas que yo buscaba. Luego me invitaron a una iglesia evangélica pero meterme ahí significaba separarme de mis amigos y de la sociedad, porque en Armenia quien no es apostólico no es cristiano, es sectario”, relata Mkhitaryan.

Con ese dilema a cuestas, el por ese entonces veinteañero transcurrió sus días mientras se dedicaba a brindar servicios de seguridad a una empresa turística, primero, y a una aerolínea después. En el medio se casó con Mariam y tuvo a su primer hijo Gor. Pero “aquellas preguntas” insistían. “Una noche leí un fragmento de la Biblia que me llegó y lloré. La Biblia se me transformó en un espejo y me di cuenta que algunas cosas las estaba haciendo mal”, cuenta. Sin embargo, “el qué dirán” todavía tenía su peso. Sobre todo en una sociedad en la que parecía no haber lugar para el diferente: “La tentación era más fuerte porque el ambiente en el que estaba lo propiciaba. Y más es Armenia donde al hombre se le permite todo. Mis amigos, la sociedad, la cultura me llevaban a seguir el camino de la noche”, confiesa el pastor que desde hace once años vive con su familia en Buenos Aires. Este contexto sumado a “la violencia, falta de trabajo, el hambre en las calles” lo decidieron a emprender rumbo hacia la Argentina donde vivía un primo. El pasaje gratis por su trabajo en la aerolínea y las ganas de progresar terminaron de convencerlo, y diez meses después viajó el resto de su familia. Sin practicar la vida de fe aún, Ara comenzó a sospechar que desde aquella lectura de la Biblia no era el mismo y que Dios le estaba dando una protección Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 54

especial: salió ileso de un fuerte accidente automovilístico y se sobrepuso sin secuelas de las graves quemaduras que le produjo la explosión de una caja eléctrica. Y lo que, finalmente, lo condujo con mayor intensidad al camino religioso fue la –según los médicos- irreversible epilepsia de su cuñado. “Además de las problemáticas por las que pasamos, lo que nos llevó a buscar a Dios fue la libertad que sentíamos acá. No sentíamos el prejuicio y eso nos liberaba”, relata. Así, se dispuso a conocer todo tipo de religiones, templos e iglesias, pero ninguna opción lo satisfacía. “Un día, cansado, me senté en la vereda y pregunté ‘Dios, dónde estás. Contestame, te estoy buscando’”. Y la respuesta llegó: “Haciendo compras por la calle Avellaneda -continúa- vimos una iglesia que tenía una bandera argentina y otra armenia, pero la descartamos cuando nos dimos cuenta que era evangélica. Igual entramos porque tenían actividades para chicos y pensamos en enviar a nuestros hijos -ya había nacido su hija Ani Sol-. Ingresamos y había un grupo sentado en círculo. Estaban dispuestos todos por igual, no sabíamos cuál era el sacerdote. Nos sentamos y cortaron la reunión para recibirnos. Entre ellos había armenios y se dieron cuenta que nosotros también lo éramos, y nos dieron un abrazo tan intenso que sentí que era el abrazo de Dios y eso era lo que necesitábamos”, se emociona. Al principio primó la desconfianza, el temor a que quisieran sacarles algo, pero no fue así, sino todo lo contrario. “Nos dimos cuenta que lo que nos decían era puro y se traducía en la práctica”, asegura. Poco a poco la familia empezó a congregarse. Mkhitaryan comenzó a manejar un taxi y desde allí a predicar el Nuevo Testamento y a afianzarse con el

Revista Armenia · Abril 2014

idioma español, hasta que a fines del año pasado se recibió de Orientador Superior de Teología Pastoral y Ministerio. Asimismo, este año iniciará la Licenciatura del Seminario Internacional Teológico Bautista. “Me asumí como cristiano y ahora no me da vergüenza decir quién soy”. A partir de su trabajo a la Iglesia

Evangélica Congregacional Santísima Trinidad se sumaron cuarenta armenios, aunque, según dice, son más, “porque para mí la Iglesia es mucho más que el templo”. Aborto, matrimonio igualitario y violencia de género Hay temas que generan debate al interior de cualquier religión. Antes era el divorcio o la vestimenta de la mujer que hoy se actualizan en temas como el aborto, el matrimonio igualitario o la violencia de género. Ara Mkhitaryan da su postura en relación a estas tres cuestiones. Aborto Sin duda que el debate sobre el aborto no se puede agotar en breves explicaciones. “Hay quienes piensan que el aborto es pecado, hay quienes creen

que lo es salvo en excepciones como que corra riesgo la vida de la madre, otros opinan que debe hacerse en forma terapéutica en los casos de violación. Nada quita al niño el derecho de vida, nadie puede predestinar al niño en su condiciones futura. ¿Quién le pregunta al niño si quiere nacer? ¿Por qué no esperamos a su nacimiento y le preguntamos? ¿Es realmente libre voluntad privada? “Privación de conciencia no es privación de un yo”, en otras palabras los que pretenden el aborto alguna vez han nacido. Si cualquiera de estas situaciones le sucediera a alguien de mi familia, yo haría todo lo posible para que ese bebé nazca. Yo estoy a favor de la vida”. Matrimonio igualitario “Me parece que se trata de un quiebre en la vida del hombre. Es algo que la iglesia no acepta porque va en contra de la ley de Dios. Conozco muchos casos que pudieron cambiar el rumbo de sus vidas acercándose a Dios”. Una persona puede haber nacido con una gran sensibilidad hacia la homosexualidad, al igual que hay gente que ha nacido con una tendencia a la violencia y otros pecados. Violencia de género “En Armenia dirían que esa violencia no existe, que es cultural. Que el hombre tiene su lugar y la mujer otro muy distinto. No hay igualdad. Pero cuando comparo estos valores con los de la biblia me doy cuenta que esto no debe ser así. Cuando vivíamos en Armenia a mi mujer no la dejaba ni estudiar ni trabajar y me di cuenta que estaba equivocado, hoy es docente en el Instituto San Gregorio El Iluminador. Para mí tiene que haber igualdad y respeto.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 55

Nivel Inicial “JARDÍN DE INFANTES COUYOUMDJIAN” Nivel Primario “ESCUELA ARMENIA" Nivel Secundario “INSTITUTO PRIVADO TERTZAKIAN” Educación y Valores

Arenales 1631 (1602) Florida – Vicente López 4795-0125 / contacto@colegioarmenio.edu.ar

Dedicamos nuestros esfuerzos a la enseñanza en preservación de la identidad que quiso suprimir el Genocidio perpetrado por el Estado Turco

1962 - 2014

52 AÑOS EDUCANDO Y FORMANDO

INSTITUTO

ISAAC BAKCHELLIAN “Por otros 52 años juntos”

COLEGIO MEKHITARISTA DE BUENOS AIRES

VIRREY DEL PINO 3511 • CIUDAD AUTONOMA DE BS. AS. Tel.: 4552-3690 / 4554-3878 centrocultural@colegiomekhitarista.edu.ar Revista Armenia · Abril 2014

“ ”

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 56

Se está haciendo justicia, pero todavía falta mucho

jrimian por dentro y por fuera “

l Armenio” como lo conocen en Lanús o el “Jri” como lo llaman los que lo sienten parte. Se trata del Colegio Armenio Jrimian, algo más que una institución educativa, “una segunda casa”, “alguna vez también un club”, “un espacio donde se inculcan valores”, dicen quienes participaron del algún modo en estos 84 años del colegio fundado por inmigrantes armenios en la ciudad de Valentín Alsina de la provincia de Buenos Aires. Revista Armenia habló con directivos, docentes, padres y ex alumnos del establecimiento conducido por la Asociación Cultural Armenia para conocer por dentro y por fuera a esta “casa” que crece año a año. Comenzó siendo un espacio para que los hijos de inmigrantes aprendieran o reforzaran el idioma armenio, luego, en 1963, se inauguró el nivel primario incorporándose a la educación oficial y en 1965 el nivel secundario. “Cuando entré al colegio venían chicos de toda la provincia y la ciudad. Tenía compañeros de Monte Grande, Ezeiza y Devoto. Era un colegio con cierta importancia política, ya que los afines al partido (FRA-Tashnagtsutiún) mandaban a sus hijos acá”, recuerda Ricardo Guenkian, ex alumno, padre de tres hijos egresados de la institución y representante legal del Jrimian. Esa pertenencia política, comunitaria,

Revista Armenia · Abril 2014

Testigos y partícipes de la educación que brinda el Colegio Armenio Jrimian desde 1930 cuentan su experiencia por dentro y por fuera de “su segunda casa” en Valentín Alsina.

cultural sigue formando parte de la esencia de este centro educativo, pero no significa una exclusión para quienes quieran acercarse. De hecho, a partir de 1995 la apertura de la escuela a la comunidad en general marcó, definitivamente, este cambio de rumbo. El hecho de que los argentinos descendientes de distintas nacionalidades pudieran cursar en el Jrimian, desde mediados de los 90, “vino de la mano de un cambio de concepción del concepto de mantenimiento de las raíces: la cultura de un pueblo se sostiene y se enriquece cuando se trasmite, cuando se interviene, cuando se multiplica. Sólo así el plan genocida y destructor no logra el éxito”, explica Sandra Raubian, directora del nivel secundario. “Y desde ese entonces, -completa Guenkian- gente que no es de origen armenio estudia cultura, baile, tradición, historia y te llevás la sorpresa que terminan el colegio sabiendo hablar nuestra lengua”.

Luciana Aghazarian

Por su parte, Cecilia Annikian, docente del nivel inicial, ex alumna y madre de Franco, Camila y Julieta Djemdjemian, alumnos de jardín y primaria, expresa: “Hoy el crecimiento del Colegio Armenio Jrimian es un orgullo, no solamente para las familias de origen armenio, sino también para las familias que se integraron a nuestra Institución y adoptaron la cultura armenia entendiendo que es un valor universal rico y valioso de ser transmitido, brindándonos una alegría enorme que nos aúna, nos convoca y nos invita a seguir creciendo e integrando estas nuevas esperanzas juntos”. Graciela Peña, Profesora de Matemática desde hace casi cuarenta años en el colegio, confirma este proceso: “El Jrimian ha progresado en la calidad de la enseñanza y en la integración de todos los chicos a la comunidad. Eso aportó mucho a lo que es el grupo y a la sociedad de Lanús y de Valentín Alsina”. Y en lo personal, la Profesora también lo siente así: “El colegio ya es como parte de mi vida, es mi segunda casa. No pertenezco a la colectividad, pero siempre me recibieron muy bien, trabajé muy cómoda, contenida, y así uno se termina integrando”, asegura. El colegio fundado por exiliados armenios que llegaron escapando del Ge-

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 57

nocidio, “además de preparar a los alumnos a partir de la calidad educativa, se propuso inculcarles el respeto a los valores para que se inserten en la sociedad con compromiso”, explica Annikian. Y eso se nota en las palabras de quienes pasaron por el “Jri” y continúan siendo parte de la educación de las distintas generaciones de los descendientes de armenios y de los vecinos del Partido de Lanús. En este sentido, tal es la buena fama que el colegio se ganó en todos estos años que hay chicos anotados en lista de espera hasta el 2015. Debido a la gran demanda de vacantes que se generó a lo largo del tiempo, este año se inauguró la ampliación del jardín de infantes y se abrió una segunda sala de dos, de tres y de cuatro para poder recibir más niños en el nivel inicial. Asimismo, se llevó a cabo un plan de construcción de nuevos sanitarios así como la adecuación del patio y el comedor con el objetivo de ampliar su capacidad. “A mí me vienen a buscar los vecinos conocidos a ver si los puedo hacer entrar”,

cuenta con orgullo Guenkian. “A lo largo de esta etapa -dice Raubian-, Jrimian creció en cantidades: de alumnos, de espacios, pero, fundamentalmente, redobló la apuesta a crecer en calidad de aprendizajes de los chicos, de los docentes y de la comunidad educativa en general”.

Y el fruto de todo este esfuerzo mancomunado es, según Peña, un alumnado agradecido, educado y afectuoso: “Me siento muy orgullosa de mis alumnos porque son chicos muy agradecidos, que siempre se destacan por el buen comportamiento, siempre nos hacen

Æ ÑÇß³ï³Ï Ù»ñ Ý³Ñ³ï³ÏÝ»ñÇ

î»ñ Þ³í³ñß ²í³· ø³Ñ³Ý³ Ø»Ññ³å»³Ý

Üáõ³ñ¹ ²ù³ë»³Ý Ø»Ññ³å»³Ý Æ½ÙÇñ

¾ñ½ñáõÙ

quedar bien. Tienen mucho afecto por el colegio y cuando egresan mucha nostalgia. Por eso siguen viniendo todas las generaciones, y los buenos recuerdos es necesario que afloren”. Guenkian sintetiza el concepto: “Del Jrimian, salimos siendo hombres de bien, solidarios e interesados por la Causa Armenia”. Por último, la directora del nivel secundario, Sandra Raubian, concluye: “Trabajar en Jrimian es hacerlo en una institución diferente a la mayoría, abierta de puertas y dando la bienvenida a lo nuevo como única posibilidad de integración. Es hacerlo sabiendo que es una escuela real, consciente de sus debilidades y con amplias posibilidades de mejorarlas. Es una escuela fortalecida por una comunidad que participa, que confía, que se sorprende con cada cambio y lo disfruta. A la vez, trabajar en Jrimian es formar parte de un proyecto donde el corazón y la razón se conjugan y donde las raíces de la historia y las alas de la novedad caminan juntas las aulas todos los días”.

Æ ÑÇß³ï³Ï Ù»ñ Ý³Ñ³ï³ÏÝ»ñÇ

ÎÇõÉ»ë»ñ ÎÇõÉ»ë»ñ»³Ý

¼³ñáõÑÇ ÎÇõÉ»ë»ñ»³Ý Ê³ñµ»ñ¹

²ÇÝ¹³å Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. P谩gina 58

Revista Armenia 路 Abril 2014

“

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 59

”

“Cada 24 de Abril debería hacerse una jornada de reflexión profunda en todas las escuelas”

Luciana Aghazarian

Entrevista a Carlos Raimundi El diputado nacional Carlos Raimundi (Nuevo Encuentro), activo participante de las iniciativas s uno de los firmantes del de la comunidad, habló con Revista proyecto que se convirtió Armenia. Dijo que presentará un proen la ley de reconocimienyecto nacional para que se conmemore to al Genocidio Armenio, forma el 24 de Abril en todas las aulas del país, parte del Grupo Parlamentario de condenó la justicia por mano propia y Amistad con Armenia y es un acopinó que la colaboración de Turquía tivo participante en las acciones en los ataques terroristas a los arde la colectividad. Se trata del dipumenios de Siria es “un rebrote tado de la Nación por la provincia de de una cuestión histórica Buenos Aires, por Nuevo Encuentro, no resuelta”. Carlos Raimundi. El abogado, docente universitario y político, nacido en la ciudad de La Plata, habló con Revista Armenia. cia, porque tampoco sirve la verdad sin la justicia. ¿Cómo puede explicar su afinidad con la Causa Armenia? Justamente, es uno de los firmantes No debería ser difícil de explicar. Creo del proyecto que luego se convirtió en que en el fondo de todo militante políla ley 26.199 ¿Cómo transitó ese petico se debe mantener la llama del comríodo? promiso con lo justo y de sentir estar Nosotros, por supuesto, tenemos dehaciendo lo correcto. Con la política uno claraciones de condena al Genocidio Arcorre el riesgo de desensibilizarse y yo asmenio desde mucho antes de que piro a seguir analizando las cosas que saliera la ley, pero lo que llevó a que este pasan como un ciudadano común y no proyecto sea ley fue el clima de voluntad como un legislador. En este sentido, el de cambio y de impertinencia, en el Genocidio Armenio es una de las causas buen sentido, de Néstor (Kirchner) de más justas que hay. Los derechos humaromper el statu quo. El segundo elenos son la fuente de todos los demás demento fue el aval del diputado Bielsa rechos, es el derecho a tener derechos. (Rafael) que venía de ser canciller y logró Otro valor fundamental es el de la justi

que el proyecto se tratara a pesar de la presión que era bastante grande. ¿Qué tipo de presión? Yo tuve llamados desde la embajada de Turquía que nunca atendí porque ellos llamaban para negociar y esto era innegociable. También lo une a la comunidad el hecho de formar parte del Grupo Parlamentario de Amistad con Armenia Sí, también formo parte de una comisión de amistad con el pueblo palestino por el cual estoy muy preocupado porque se están afectando derechos fundamentales. La discriminación es tan aberrante como el genocidio.

Hace poco se aprobó un proyecto presentado por el legislador porteño Pablo Ferreyra (Izquierda Popular) en el que se recomienda al Ministerio de Educación realizar “las gestiones necesarias para que los distintos distritos escolares y escuelas de la Ciudad realicen actividades curriculares alusivas al ‘Día de acción por la tolerancia y el respeto entre los pueblos’”, en referencia a la ley que conmemora cada 24 de Abril el genocidio sufrido por el pueblo arRevista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 60

menio a manos del Imperio Otomano. ¿Estaba al tanto del proyecto? ¿Qué opina al respecto? No estaba al tanto, pero le voy a pedir el proyecto al legislador y voy a presentar uno similar a nivel nacional. Aunque hay pocas escuelas nacionales, a partir de ahí podemos invitar a las provincias a que lo repliquen. Me parece importante si se llevará a cabo porque sería la instrumentación de la ley 26.199, sería convertir el 24 de Abril en una jornada de reflexión profunda como lo es cada 24 de marzo. Justamente, la primera frase del Che que me interceptó es que cualquier injusticia contra un hombre hay que tomarla como propia y así lo pienso. Esto se enmarca en una ética universal. Hay que dar esta batalla moral para lograr cambios de paradigmas culturales, sino hay riesgo de que se repita la historia. Hay, por ejemplo, una legislación aprobada por la Unión Europea donde se penaliza la ayuda al inmigrante ilegal, de ahí la importancia de no perder la memoria. En nuestro país cuando sobrevino la última Dictadura Militar hubo una parte de la sociedad que fue indiferente

y es la misma que hoy justifica la justicia por mano propia y la que puede justificar un genocidio como el armenio. En el último tiempo, terroristas de Al-Qaeda y otros grupos terroristas atacaron a los armenios de la ciudad de Kessab, Siria, con la complicidad del ejército turco ¿Qué reflexión le merece que Turquía no solo no reco-

nozca el Genocidio cometido por el Imperio Otomano entre 1915 y 1923, sino que renueve la violencia contra los armenios? Es una especie de rebrote de una cuestión no resuelta históricamente. Por un lado, no es la primera vez que acciones de Al-Qaeda no responden a un pensamiento de liberación sino que terminan siendo funcionales a los intereses imperialistas de dominación. Más de una vez bajo un supuesto combate al imperialismo terminan siendo funcionales a él justificando acciones violentas. Asimismo, todo esto forma parte de toda la complejidad de Medio Oriente, zona muy sensible para toda la humanidad. Y desde el punto de vista de Turquía, creo que se trata de un nuevo elemento que lo ubica en el lugar de país dominante. Hay dos cuestiones: la no admisión de un capitulo negro de su historia en términos morales y, segundo, el temor a las consecuencias económicas que para el país podría tener el reconocimiento del Genocidio.

En memoria de

HOVHANNÉS DEVEDJIAN RUPÉN ISRAELIAN sus familiares,

Vilma Avedikian Viviana - Rubén Israelian

Revista Armenia · Abril 2013

Adhesión

Casa Murad Tapakian Hnos.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 61

Un documental recorre la historia de la familia Avakian

De Chomaklú a Córdoba: Llegaron cuatro y hoy son 152

uando en 2011 se cumplieron los cien años de la llegada de los primeros Avakian a la Argentina, Enrique Avakian decidió desandar ese camino y plasmarlo en un documento único para las siguientes generaciones. El nieto de Nigoghós y sobrino de Sarkis, Hagop y Hovhannés -que en 1911 dejaron Chomaklou para instalarse en Córdoba- asegura que “el proyecto nació como una inquietud personal y familiar, destinado a todos sus familiares, principalmente a la tercera y cuarta generación de descendencia, para que puedan conocer en profundidad sus orígenes y nunca se olviden de su pertenencia y compromiso con la armenidad”. Más allá de la implicancia personal de la iniciativa, reconoce que el testimonio de Harutiún, hijo de Nigoghós y padre de Enrique, y el de Ana y Marga, hijas de Hagop, acompañados por fotografías de fines del siglo XIX y principios del XX, convierten a “100 años lejos del Arkeos” en un valioso material histórico. “No se trataba solamente de mi historia familiar, era la de todas las familias, era la historia de nuestro pueblo, de nuestra nación. Era el destierro, el

Luciana Aghazarian

“100 años lejos del Arkeos” describe a partir de imágenes, música y entrevistas la historia de los Avakian que, como muchas familias desarraigo una Nigoghós-, junarmenias, llegaron a la Argentina en vez más, el vato a un sobrino busca de refugio. Su creador, director ciamiento y la llegaron a la Ardel coro Kusán de Córdoba, Enrique emigración forgentina y se raAvakian, habló con Revista Armenia zada de sus hadicaron en Córpara contar los detalles del docubitantes y su culdoba. Venían desmental que se encomendó tura”, enfatiza. de Chomaklú (Cecual “misión patriótica”. En esta entrevista sárea), eran todos jefes para Revista Armenia, Ende familia que dejaron rique Avakian, reconocido en esposas e hijos para ayudarlos la colectividad armenia como el director económicamente desde América. Sus del Conjunto Kusán, ofrece detalles del hogares allá estaban diezmados por la proceso de búsqueda de sus orígenes terrible discriminación, opresión política, para convertirlo en un documento ausocial y tributaria al igual que el de diovisual al que le dedicó horas de apatodas las poblaciones armenias del Imsionado y voluntario trabajo. perio Otomano. Todo esto se sumaba a la miseria y la hambruna reinante, y ¿Por qué decidió hacer un docual hecho de que todos los hombres en mental sobre la historia de sus raíces? edad de portar armas eran reclutados Compartiendo con mi familia la mesa y enviados al entonces frente de los de un domingo, en 2011, mi padre, Balcanes para no regresar jamás. Harutiún, me dice: ¿Sabes que este año La idea de estos cinco jóvenes era se cumple el aniversario número cien mejorar la situación económica y volver de la llegada de los Avakian a Córdoba? luego al terruño. Pero con el Genocidio Esas pocas palabras me produjeron un Armenio perdieron a todas sus familias shock en mi interior y no pude deshay ante la imposibilidad de volver se cerme de ellas hasta que terminé de quedaron en Córdoba. Con el tiempo documentar esta historia familiar. En formaron nuevos hogares armenios – 1911 los cuatro hermanos Avakian Nigoghós tuvo cuatro hijos: Avak, HaSarkis, Hagop, Hovhannés y, mi abuelo, rutiún, Rosa y Misak- lo que contribuyó Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 62

a la formación de lo que hoy es la Colectividad Armenia de Córdoba y a la construcción, en 1925, de la Primera Iglesia Armenia de Sud América “Surp Kevork”. ¿Cómo fue el proceso de producción de entrevistas y recopilación de imágenes? Con la pérdida temprana de mis abuelos me quedé con las ganas de hacerles mil preguntas, pero la vida me dio la oportunidad de hacérselas a mis padres y quise documentar todo lo que podía para transmitírselo a mis hijos y a las futuras generaciones. Dos meses más tarde mi padre falleció. Fue muy complejo y todo el proceso llevó seis meses intensos. Quería reconstruir la vida del pueblo en esa época para entender cómo vivían los Avakian y por qué tomaron semejante determinación. Mis abuelos paternos, Haiganoush y Nigoghós, que formaron una nueva familia en Córdoba, casualmente provenían del mismo lugar, Chomaklú, un pueblo enclavado en la ladera misma del Monte Arkeos (hoy Erciyes). A partir de los recuerdos de mi infancia cuando mi abuela me contaba que para enfriar las bebidas y provisiones cortaban cubos de hielo del monte y los llevaban a sus casas, y que ponían la sandía en el arroyo que se enfriaba hasta partirse, reconstruí toda la historia posible. Ubiqué la casa de cada uno gracias a un plano del pueblo con las parcelas de cada familia que estaba publicado en la Revista Arkeos -editaba en Boston, Estados Uni-

solistas y conjuntos de Córdoba y de Buenos Aires.

dos, por la Sociedad Compatriótica de Chomaklú-. Recopilé, así, toda bibliografía existente, fotos antiguas y actuales, fotos de viajeros, fotos familiares y toda la información que internet me ofreció. Asimismo, musicalicé con grabaciones de todos los músicos de la familia,

¿Cuál fue el criterio de selección de las ciudades y temáticas mostradas en el documental? Una vez documentado Chomaklú quería conocer todas las zonas circundantes que la historia familiar me iba marcando. Entonces, incluí a Cesarea por su importancia como capital provincial (hoy Kayseri), donde se encuentra la iglesia Surp Krikor Lusavorich, única iglesia armenia en actividad en el este de Turquía, y donde se formó San Gregorio El Iluminador. Por otro lado, agregué a Yuyun, que se encuentra al este de Chomaklú, y es el pueblo de mi abuelo materno, Seropé Gechidjián; y un poco más allá se encuentra Tomarza,

Una comunidad educativa consciente de su deber de fomentar la integración difundiendo la identidad y cultura armenias 62

Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 63

con su importante monasterio. Quedé atrapado en el túnel del tiempo queriendo mostrar todo. Era muy complicado resumir, es muy grande y dolorosa la historia. En la realización del documental trabajaron varios técnicos, entre camarógrafos, editores, diseñadores, locutores y tuve el insustituible apoyo de toda mi familia. También valoro la constancia y el apoyo permanente de Albano Azarian, que me acompañó en todo este proceso y lo coronó haciendo un árbol genealógico gigante de más de tres metros que fue expuesto el día de la presentación del video. En el capítulo “Los niños de Chomaklú” una joven lee una carta ¿Quién le pone la voz a ese discurso? ¿A qué se debió la incorporación de esta carta? Chomaklú en 1911 era un pueblo de solo dos mil habitantes, pero tenía una particularidad, algo poco frecuente en la Anatolia de la época, y es que era un pueblo “haiajós” (armenio-parlante), por lo que desde allí se mandaban maestros para las escuelas armenias de los otros pueblos. Cuando en 2011 me interné cibernéticamente en el pueblo, me encontré con que casi no había cambiado nada en lo geográfico y en lo edilicio, pero sí lo había hecho su población que se conforma, ahora, en

su mayoría, por kurdos. Vi innumerables fotos actuales de los niños en el pueblo, con sus familias, jugando, en la escuela, etcétera. Corrí la mirada hacia mi escritorio y allí vi las innumerables fotos de los niños de nuestras familias en Córdoba, fotos que había pedido a todos los descendientes para incorporarlas en el video y pensé: “Estos también son los niños de Chomaklú”. Me surgió, entonces, la idea del mensaje de un niño de la diáspora a un niño que es hijo de los usurpadores. La carta la escribí yo pensando qué diría ese niño descendiente de Chomaklú pero nacido en Córdoba, y la voz en off es de mi sobrina Daniela Avakian. ¿Por qué decidió incluir el reconocimiento a Hagop Asadourian? Don Hagop Asadourian nació en Chomaklú, en 1903, y salvándose milagrosamente del genocidio se radicó, en 1920, en Estados Unidos donde dirigió la Revista Arkeos para rescatar la vida de todos los chomakletsí de la diáspora, incluido Buenos Aires y Cór-

doba, donde mi tío Avak Avakian era el corresponsal. Fue un conocedor como ninguno de la vida del pueblo, escribió varios libros, dominaba el armenio a la perfección y había visto con sus propios ojos la muerte y la deportación de los dos mil habitantes de su pueblo. A los 100 años de vida, con una claridad de expresión y una memoria impresionante, dio un testimonio detallado de lo que pasó allí en 1915. Un testimonio invalorable que dura 24 minutos, pero es imposible de resumir o editar. ¿Qué repercusión tuvo el documental? ¿Cuál fue la sensación al verlo terminado? Mis padres, como todos los integrantes de esta gran familia, se sintieron sorprendidos por la idea, y a la vez muy contentos de poder dejar plasmado en un documento una historia familiar que es parte de la historia de todos, para que las futuras generaciones tengan respuestas a las preguntas que de otra manera serían imposibles de contestar. Este era el momento y la emoción al verlo terminado fue muy grande. Si bien ya habían fallecido todos los hermanos Avakian y varios de sus hijos nacidos en estas tierras, todo el proceso trascendió lo meramente narrativo para transformarse en algo netamente patriótico. En el final del video aparece la siguiente frase que resume esta historia: “Llegaron 4 y hoy somos 152”. Darnos cuenta de esto fue muy emotivo para todos, sentimos que ganamos, por lo menos, una batalla. Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 64

ԱրԳեԼոՒԱԾ ԹեմԱ

ԱրԹոՒր ՅԱկոԲեԱՆ

Թուրքիան կոտորուած հայերի դիակները արդիւնաբերական նպատակով վաճառել է Ֆրանսային

ուրքիայում կան թեմաներ, որոնց մասին չբարձրաձայնելու չգրուած օրէնքներ կան: Այդ թեմաները բնականաբար գլխաւորում են հայոց ցեղասպանութեան հետ կապուածները: Այս անգամ «Նիուզ» կայքէջը ներկայացնում է 1924 թ. տեղի ունեցած մի առեղծուածային դէպքի մասին, որի մասին պնդումներն ուղղակի սարսափեցնում են մարդու: Խօսքը Օսմանեան կայսրութիւնում ցեղասպանութեան ենթարկուած հայերի եւ յոյների դիակների վաճառքի մասին է: 1924 թ. դեկտեմբերի 13-ին Թուրքիայի մուտանիայի նաւահանգստից դէպի մարսէյ է ճանապարհուել «զան» անունը կրող անգլիական բեռնանաւ: որեւէ փաստաթուղթ չի լրացուել, թէ ի՛նչ բեռ է գտնւում նաւում: Սակայն նաւահանգստի աշխատակիցները նկատել էին, որ մօտ 400 թոն կշռող բեռը մարդկային դիակներ են: ոստիկանութիւնը փորձել է միջամտել, սակայն «վերեւից» եկած հրահանգի շնորհիւ նաւն ազատ դուրս է եկել բաց ծով: Թամեր Չիլինկիրն իր «Քեմալիստներն ինչպէս 50 հազար դիակ վաճառեցին ֆրանսացիներին» հրապարակման մէջ յիշեցրել է, որ 1924 թ. դեկտեմբերին Սալոնիկում

Թուրքիայում կան թեմավերնագրով աշհրատարակուող ներ, որոնց մասին չբարձրախատութիւնը եւ «մակեդոնիա» ձայնելու չգրուած օրէնքներ Էլիաս Վենեզի ապարբերականը կան: Այդ թեմաները բնականունով մի ակաեւս անդրադարնաբար գլխաւորում են հանատեսի վկայուձել է այս թեմայոց ցեղասպանութեան թիւնները «31328. յին` «Տխուր բեռ» վեհետ կապուածները: ստրկութեան գիրք» րնագրով: վերնագիրը կրող գրԱյս թեմային է անդքում: «Փոքր Ասիայում արադարձել 1924 թ. դեկտեմղէտի հետ կապուած սարսափելի բերի 23-ի համարում «Տը Նիւ եորք պատմութիւն` վաճառքի կմախթայմզ»-ը` գրելով, որ անգլիական քներ», գրել է Վլասիս Ակծիտիսն նաւով մուտանիայի նաւահանու յաւելել` «կարո՞ղ են զոհերի մգստից 400 թոն մարդկային դիակնացորդները սպաննողների հաներ են տեղափոխում մարսէյ, եւ մար հարստութեան աղբիւր հաննշելով, թէ ամենայն հաւանակադիսանալ»: նութեամբ դրանք սպաննուած յոյների դիակներն են: կան այլ կարծիքներ, որ նաւի բեռը կազմուած են ե՛ւ հայերի, ե՛ւ յոյների դիակներից: Նոյն լուրի մասին գրել է նաեւ ֆրանսական «միտի» պարբերականը` եւս նշելով, որ նաւում գտ«զոհերի դիակներից օճառ ստանուել են Թուրքիայում կոտորուած նալու մի խօսակցութիւն կար Ա. հայերի դիակները: համաշխարհայինից սկսած: Բացի Յոյն պատմաբան Վլասիս Ակծիայդ, նմանատիպ տարածուած պատիսն ուսումնասիրել է այս թեման` տմութիւններ կային նաեւ նացիառանձնացնելով այս սարսափելի ների կողմից սպաննուած հրեափաստերն ապացուցող աղբիւրների հետ կապուած: Այսքանից յեները` «Էլեֆդէրօթիփիա», «Նիւ տոյ այդ ամէնին սկսում ես վերաեորք Թայմզ» եւ «միտի» պարբեբերուել ոչ թէ որպէս խօսակրականները, հերվէ Ժորժելի «զցութեան, այլ որպէս իրականումիւռնիայի աւերման հետ կաթեան», գրել է պատմաբան Վլասիս պուած ֆրանսական արխիւների Ակծիտիսը: անհամապատասխանութիւնը»

En memoria de 1.500.000 armenios masacrados por los genocidas turcos

Familias Kademian - Der Dadjadian Dra. Silvia Kademian, Esc. Rose Marie Kademian, Cdor. Púb. Hovhannés Hampartzoum Kademian Dra. Alejandra Kademian, Ing. Alejandro Bechara Berberian y Candelaria y Tomás

Tomarza - Jarpert - Córdoba Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 65

Շարժի՛ր երիտասարդ*

կանգ մի՛ առներ, հայ երիտասարդ Շարժի՛ր, միշտ շարժիր, երկրագունդի նման, որ չկորսուի մեր պինդ եւ հարուստ պատմութիւնը. եթէ չշարժի՛ս՝ մեր կորուստ պիտի ունենանք ու նոր ցնցումներու ենթարկուինք։ Սփիւռքի եւ հայրենիքի երիտասարդներ, Այսօր դուք էք մեր հայութեան յոյսը. մի՛ մոռնաք ճերմակ գագաթը աննման մասիսի եւ մեր սիրուն լեզուն՝ մեսրոպ մաշտոցի հրաշալի գիւտով հզօրացած հիմնաքարը մեր մշակոյթին։

Շարժի՛ր, շարժի՛ր, շարժելով կը հասնիս մասիսի գագաթին եւ մեր պատմութեան Օրրան դրախտավայր Պատմական հայաստանին։ Շարժի՛ր վերականգնելով մեր իրաւունքը՝ ծովէ-ծով, Նոր կեանք տալով հայ ժողովուրդի պատմական երազներուն։

եփրատ եւ Տիգրիս գետերու ծննդավայր, հարաւէն հիւսիս՝ դրախտի անկիւնը մեր Սեւանայ լիճը, Վանայ լիճը ու գրաւեալ հողերը մեր։ Շարժեցէ՛ք երիտասարդներ, շարժեցէ՛ք, որ ձեր ու մեր հին երազը իրականութիւն դառնայ։

ՏոՔԹ. ՅոՎհԱՆՆԷՍ մԻՆոՅեԱՆ Պուէնոս Այրէս, 9 Սեպտեմբեր 2012

*Գրուած՝ Քսան կախաղաններուն յիշատակին նուիրուած մատաղաճաշի ընթացքին, օրուան խորհուրդէն եւ մթնոլորտէն ներշնչուած։

Apoye y Difunda la Causa Armenia

Antra, Franco, Karunik, Garó y Clari

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Pรกgina 66

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 67

հովուի կամրջի մօտ

կԱրԻՆԷ ԱՂԱՊԱՊեԱՆ, երեւան

կորՍՏեԱԼ հԱՅրեՆԻՔոՒմ ԳՏՆոՒեՑ ՏոՒՆԸ ՊԱՊԱկԱՆ

ես ուխտաւորն եմ հայոց գերուած տան, Սակայն յարկիս տակ լոկ հիւր եմ օտար, Ծա՞ղր է սա բախտի` քինոտ ու դաժան, որ անէծքի պէս հնչում է մէկ դար: ո’չ, չե’մ հաւատում անէծքին խաւար. Գիտեմ, որ մերն է քո լոյս ապագան. Անթիւ զոհերիդ հանգստեան համար հայոց սուրբ հողն է միայն հանգրուան: Ժողովուենք պիտի քո’ շուքի ներքոյ ու պիտի կերտենք բախտը հայկի տան, ես` հարիւր տարուայ երազանքը քո, Դու` հարիւր տարուայ երազող վկան:

գիր, 31-ամեայ եղբայրս զուխտաւորներով` հուեց երկրորդ աշխարհաետեւում թողնելով մարտում“: կարսը, ՊայազիՏխուր խոհերով շրջում տը, շարունակեցինք ճաէի Բասէնում, որտեղ Պիննապարհը Արեւմտեան կէօլի սարերից սկիզբ առհայաստանով: Անցանք Անող Արաքսը գալիս միանում լաշկերտով: Ճանապարհի է մուրց գետին եւ հէնց այսերկու կողմերում անծայրատեղ էլ գտնւում է հովուի կածիր դաշտեր էին: Անցանք մուրջը (15-րդ դար): կամուրջի Բասէնի դաշտով: Ականջնեկառուցումը շատ դժուար է եղել, րումս տատիս կարօտատենչ ձայՅԱՍմԻկ ՎԱրոՍեԱՆ քանի որ Արաքսի վարարումների ժանն էր, որ մինչեւ իր կեանքի վերջին մանակ այն քանդւում էր, լուծումը` սրապահը, անդադար պատմում էր. “մե’նք, ձեւ հիմքերն են, որոնք կտրում են գետի ջրերի Բասէնի գաւառի Սըթան գիւղից ենք: մի հարուածի ուժը: Ժամանակին այստեղ քաղաք է եղել` հրա~շք երկիր ունենք, ընդարձակ դաշտավայրերով: Վաղարշաւանը, որն անհետացել է Սելճուկների արԳարնանն ամբողջ հովիտը վերածւում էր կանաչ ծաղշաւանքների ժամանակ: Շարունակելով ճանապարհը, կապատ գորգի, տարածելով օդում ծաղիկների բուրկանգ առանք ժայռոտ բլուրների վրայ կառուցուած մունքը, թռչունների ճռուողիւնը: հայրս հողատարածքներ ունէր: միասին ապրում էինք ողջ գերդաստանով` 40-50 հոգով: Գիւղում մեզ Սմոյենք էին ասում: Բասէնի բերդը Վայրագ թուրքի եաթաղանից փրկուեցի միայն ես եւ եղբայրս (Սիմոնեան Սաթիկն ու կորիւնը) ու դաժանագին լինելիութեան ճանապարհ անցնելուց յետոյ ապաստանեցինք կարսի, ապա Ալեքսանտրապոլի ամերիկեան որբանոցներում: կորիւնը հետագայում որբ ու բոկոտն, հասաւ մինչեւ Լենինկրատի գեղարուեստի ակադեմիա, դարձաւ մեծ նկարիչ, վկան` Ազգային Պատկերասրահում պահպանուած նրա աշխատանքները, նաեւ գլուխ-գործոցը “եուսուֆի սպանութիւնը“, որն առաջին մարտանկարը եղաւ հայկական գեղանկարչութեան մէջ: որբի դաժան ճակատաRevista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 68

En Memoria de

DIKRAN KOUTNOUYAN TAMARA TORKOMIAN MOISES BERBERIAN ANGELA BARKEVIAN En recuerdo de los inmolados en manos del genocida turco

Familia Topalian Tarsos – Adaná – Buenos Aires

En memoria de las víctimas del Genocidio Armenio

միջնադարեան Բասէնի բերդի մօտ (հասանկալա): Այն կառուցել է Գրիգոր մագիստրոս Պահլավունու ազգական հասանը: մտանք կարին (Էրզրում): Բնակչութիւնը 1մլն է, այստեղ է գտնւում բիւզանդական Թէոդուպոլիս բերդը (5-րդ դար), որը 19-20-րդ դարերի պատերազմներում բազմիցս գրաւուել է ռուսական զօրքերի եւ հայ կամաւորների կողմից: եղանք Սինան ճարտարապետի Լալա Փաշա մզկիթում, որն ունէր 2000 քառ.մ ներքին տարածք եւ հայկական եկեղեցի էր եղել, կառուցուած 1179 թուականին: կարինում եղել են` երկու հայկական եկեղեցի, սելճուկեան դամբարաններ, կաթողիկէ եկեղեցի: կրթական խոշոր կեդրոն է եղել, այստեղ է Սանասարեան վարժարանի շէնքը, որն այժմ վերանորոգելուց յետոյ դարձրել են վարչական շէնք: կարինը շրջապատուած լինելով լեռներով, լեռնադահուկային հանգստի գօտի է: Յայտնի է իր սառնորակ, անուշահամ ջրերով: հայկական շունչը զգացւում էր ամենուր, կային պահպանուած հայկական տներ: Լալա Փաշա մզկիթը

Familia Hagop Babouian Aintab - Van – Buenos Aires

En memoria de los inmolados en manos del genocida turco

Juan y Crista Tateossian

En memoria de los mártires del Genocidio Armenio Hrach Kechian y Sra.

Recuerdan a las víctimas del Genocidio Armenio Familias

Hadjí y Garabed Aslanian

Ohannés y Zarman Arslanian

Hadjín – Argentina

Aintab – Argentina

Այստեղ էլ պապիս` Արիստակէս Աղապապեանի հայրենի երկիրն է: “Ծնուել եմ Էրզրումի շրջանի Թորթան գիւղում, գերդաստանով` 25-30 հոգով ապրում էինք մեկտեղ, զբաղւում էինք հողագործութեամբ: հայրս` Գրիգորն ատաղձագործ էր, պատշար, կօշկա-կար, խանութպան, զինագործ, ամեն բան ձեռքից գա-լիս էր, ժամացոյց էլ էր սարքում: Պապս` Աղապապը քարտաշպատշար էր, վանքերի պատեր էր շարում: 1915թ.-ին 6 տարեկան էի, երբ թուրքերը մեզ տեղա-հանեցին: Օրական տեղափոխում էին որեւէ տեղ, սկսում ջարդելը: Իմ աչքի առաջ սպանեցին բոլոր տղամարդկանց: Գիւղերից մէկում թուրքերը մեզ լցրել էին մարագը, փորձում էին վառել: մի թուրք, ինձ խլեց իմ մօրից եւ տարաւ: Չորս օր պահելուց յետոյ, ես ծանր հիւանդացայ: Նա ինձ դուրս հանեց, թէ գնա’: ես գտա մեր երկրացի կանանց: Իրենց հետ գնալու ժամանակ թուրք զինուորն ուզում էր ինձ սպանել, բայց մի այլ թուրք` փրկեց ինձ, տարաւ իրենց տուն, պահեց մինչեւ 1916: երբ ռուսները նորից եկան, ես փախայ նրանց մօտ: Նրանք ինձ յանձնեցին Էրզրումի մանկատուն, որտեղ մնացի վեց ամիս: Ապա հօրեղ-բայրս գտաւ ինձ, վերադարձանք գիւղ: Այնտեղ ոչ ոք չկար: մնացինք մէկ տարի, 1918-ի գարնանը թուրքը նորից եկաւ, նորից գաղթուեցինք: Անդրանիկի հետ միասին տեղափոխուեցինք Ճուլֆա,

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 69

ապա Պարս-կաստան, ետ եկանք Սիսիան, նաեւ կարս, այստեղ ընկայ ամերիկեան մանկատուն: մնացի մօտ երեք տարի: Դպրոցում կրթւում էինք եւ արհեստ սովորում: Շատ լաւ էին պահում: Շատերին տարան Ամերիկա, ես չգնացի: 1920-ին թուրքը նորից եկաւ, մանկատունը տեղափոխուեց Ալեքսանտրապոլ, հօրեղբօրս էլ չգտայ, ինքս փախայ, ընկայ գիւղերը եւ գոյատեւեցի“.-յուզմունքով պատմում էր պապս: Սիրտս ուզում էր թռչել եւ գոռալ. “Սա’, իմ պապի հայրենի~քն է, նա իր ողջ կեանքում փափաքում էր Սանասարեան վարժարանի շէնքը

վերադառնալ, բայց ե’ս վերադարձայ, ցաւօք, որպէս ուխտաւոր“: մենք կարինից, բարձրացանք Պախրի լեռները` եւ յայտնուեցինք գեղաշուք Ապրանից վանքում, ուր գտնւում են գերազանց պահպանուած Սուրբ Յովհաննէս եկեղեցին (17-րդ դար), Սուրբ Դաւիթ մատուռը եւ ամենաբարձր` 6 մետրանոց հրաշալի խաչքարերը (12-րդ դար): Այդտեղից բացւում էր հրաշք մի տեսարան`ներքեւում եփրատն էր, մշակուած հողակտորները, այն միահամուռ անուանեցինք մարտիրոս Սարեանի կենդանի կտաւ: Ճանապարհը շարունակեցինք դէպի մուշ, անցանք Վարդայի հովիտով եւ մտանք Բասկան գիւղ, մեր խմբում տարեց երկու եղբայրների` հենրիկ եւ համազասպ Ղուկասեանների հայրական գիւղը, որտեղ 1905-ին ծնուել է իրենց հայրը` արձակագիր Անդրանիկ Ղուկասեանը: Ցեղասպանութեան ժամանակ զրկուելով ծնողներից, բնահան եղած տղան սկսել է դեգերել նախ Յունաստան, ապա 1925-ին ներգաղթել է հայաստան: Բասկանում մի շատ յուզիչ տեսարանի ականատեսն եղանք:

En memoria de las víctimas del Genocidio Armenio

Juan Merdinian y Familia Amasia – Izmir – Córdoba

մեզ ուղեկցող Արմէն Սողոմոնեանը լինելով թրքագէտ, ապահովում էր թարգմանութեան խնդիրները: Գիւղում մեզ մօտեցաւ ամենատարեց բնակիչը, որ բարձրահասակ գիւղապետի հայրն էր եւ եղբայրները պատմեցին, որ իրենց պապի` կարապետի ընտանիքն այդտեղ է ապրել, ունեցել են հողատարածքներ: Նա եղբայրներին ուղեկցեց եւ ցոյց տուեց հիմնահատակ քանդուած եկեղեցու տեղը, այնուհետեւ կարապետի տունը: զարմանալի էր եւ շատ յուզիչ, տունը կանգուն էր, կողպեքները վրան: Քրտերը օգտագործում էին որպէս օժանդակ կառոյց, բայց չէին ապրում այնտեղ: Տարեց քիւրտը մի հետաքրքիր հարց տուեց, որից բոլորս անակնկալի եկանք. «Ինչո՞ւ այդքան ուշացաք, եթէ շուտ գայիք, տարեցները կենդանի կը լինէին եւ ամեն ինչ կը պատմէին: մենք մինչեւ հիմա էլ այդ հողատարածքները կարապետի հողեր ենք ասում»: ուրեմն գիւղացիները մինչեւ հիմա յիշում են տեղի հայերին: Յետոյ եղաւ երկրորդ անակնկալը: մեզ մօտեցաւ գլխաշորով մի կին եւ ի սրտէ հրաւիրում էր բոլորիս իրենց տուն, թէյ խմելու: մենք ի հարկէ մերժեցինք, բայց նա աղաչում-պաղատում էր: երբ տեսաւ, որ չենք գնում, ձեռքն իր սրտին տանելով` շշուկով թրԱռաքելոց վանքը

քերէն ասաց. «ես հա’յ եմ»: Նա սկսեց հայկական անուններ թուարկել: մենք արդէն վստահ հետեւեցինք իրեն: Դռան մօտ մի տարեց կին էր կանգնած, որ թրքերէնով սկսեց բարկանալ այս կնոջ վրայ: Տանը մեզ դիմաւորեցին նրա մէկը մէկից գեղեցիկ աղջիկներն ու բարձրահասակ տղան: մենք բոլորս ողջագու-

En memoria de todos aquellos que no tienen quien rece por ellos

Familias

OURFALIAN - NARKIZIAN ATAMIAN - DERKRIKORIAN Marash

Aintab

Dr. Jorge G. Derkrikorian y Familia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 70

Ապրանից վանք

մուշ

րուեցինք նրանց հետ: մի յուզիչ տեսարան էր: Տան կահաւորանքը իրօք հայկական էր:

Նրանք ծպտուած հայեր էին: Պարզւում է, որ այդ իսլամացած հայերը ներքին կարգով միմիանց հետ են ամուսնացել: մենք հրաժեշտ տուեցինք այդ հիւրընկալ ընտանիքին եւ երբ դուրս էինք գալիս, այն տարեց կինն արտասւում էր: մեր մեքենան շարժուեց Բասկանից, ողջ գիւղը ճանապարհում էր մեզ: հասանք մուշ: Վաղ առաւօտեան հիւրանոցի համարից երեւում էր ողջ մուշը, իսկ հեռւում մշուշապատ դաշտերն էին: մուշը մեզ գրկաբաց էր ընդունել, այդպէս էինք զգում բոլորս: մուշի ժողովուրդը շատ բարի էր ու հանգիստ: Այստեղից շարժուեցինք դէպի մշոյ Սուլթան Սուրբ կարապետ վանք, որ ժամանակին հայ հոգեւոր կարեւորագոյն կենտրոնն էր, որից այժմ մնացել էին աղքատիկ փլատակները քրտական գիւղում, որտեղ տները կառուցուած էին վանքի սրբատաշ քարերից եւ խաչքարերից: Ճնշող միջավայր էր: Իմացանք, որ մի ամերիկահայ` կարապետ անունով, որոշել է Սուրբ կարապետ վանքը վերականգնել: ուղեւորուեցինք դէպի մուրատ գետի վրայ կառուցուած Սուլուխի միջնադարեան կամուրջը` որտեղ մայիս 27, 1907-ին թրքական զօրքերին յաջողուել էր շրջապատել հերոս-ֆիտայի Գէորգ Չաւուշի զօրաջոկատը: Այստեղ էլ նա զոհուել էր անհաւասար մարտում: Առաւօտեան արշաւեցինք դէպի սարերի բարձունքում թաքնուած հռչակաւոր մշոյ Առաքելոց վանքը, որի դպրոցում էր սովորել Գէորգ Չաւուշը: Նա մասնակցել էր նաեւ Առաքելոց վանքի կռիւներին: Վանքը հիմնադրուել է 12-րդ դարում, Գրիգոր Լուսաւորիչի հռոմից բերուած երեք առաքեալների մասունքների վրայ` Պետրոսի, Պօղոսի եւ Անդրէասի: Վանքն աւրուել

En memoria de

Miguel Ángel Izal 70

էր 1915-ին եւ հրաշքով` վանքի փորագրութիւններով հարուստ, արժէք ներկայացնող, երկփեղկ դուռը եւ մշոյ ճառընտիրը հասել են հայաստան: Տպաւորութիւններով լեցուն իջանք վանքից, ուղեւորուեցինք դէպի հին մուշ: Սրտի կսկիծով տեսանք քանդուող հայկական տները, դա մի հսկայական թաղամաս էր: Տեսանք այն, ինչ մնացել էր երբեմնի ամենագեղեցիկ Սուրբ մարինէ եկեղեցուց: հայ ըմբոստներին այստեղ էին պահել եւ ենթարկել դաժան կտտանքների: հեռւում կուռտիկ սարն էր երեւում, իսկ շրջակայ բլուրների վրայ տեսանք խաղողի այգիներ, որ ֆրանսացիներն են տնկել եւ մուշի խաղողից գինի են պատրաստում, ասում են այն շատ անուշահամ է: հրաժեշտ տալով մուշին, շարունակեցինք ճամբորդութիւնը մեր չքնաղ կորստեալ հայրենիքով դէպի Պիթլիս, դէպի ուիլիըմ Սարոյեանի ծնողների հայրենիքը, ապա Վան, Սարիղամիշ, Անի: Ծպտուած հայերը

En memoria de todos nuestros mártires

Familia Bergol

Tu esposa e hijos Revista Armenia · Abril 2014

Mardin - La Plata

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 71

ԱրմեՆԻԱ-յի հարցազրոյցը Տոքդոր Փրոֆ. Աշոտ մելքոնեանի հետ

րժանթինի Fundación OSDE, CARI (Consejo Argentino de Relaciones Internacionales) եւ Արժանթինի հայկական համայնքը ուրախութիւնը եւ պատիւը ունեցան Նոյեմբեր 2013ին հիւրասիրելու հ հ Ազգային Ակադեմիայի Գիտութիւններու Պատմութեան հաստատութեան Տնօրէն Տոքդ. Փրոֆեսոր Աշոտ մելքոնեանին: ԱրմեՆԻԱյի հարցազրոյցը վարեց՝ կարապետ հասասեան:

Անկախութեան նոր շրջանին մեջ, պատմութիւնը, գիտութիւնը, որպէս հասարակական ծանoթութիւն, ուրիշ հանքամանք ստացած է: որո՞նք են այն գլախաւոր հարցերը ուր գիտութիւնը աւելի բացուեց եւ դարձաւ զէնք, օգուտ, քաղաքական մտքի եւ սովորական քաղաքացիի համար: Սովետ միութեան ատենը հայագիտութիւնը բաւական զարգացում ունեցաւ, նոյնիսկ հայագիտական դպրոցներ բացուեցան, բայց անոնց քաղաքական կաղապարներու մէջ էին, Սովետ միութիւնը իր գաղափարախօսութիւնը մեզի կը պարտադրէր, թեև անիկա չէր խանգարեր որ հին եւ միջնադարեան պատմութեան շատ հարցեր ճիշդ լուծումներ ստանային: Բայց, ի մասնաւորի նոր եւ նորագոյն շրջանի պատմութիւնը խեղաթիւրման կ’ենթարկուի, եւ համայնավար դիրքերէն պատմութիւնը կը ներկայացնէին, մասնաւորապէս հայ ազգային ազատագրական շարժումների պատմութիւնը, հայ ազգային աւանդական կուսակցութիւնների պատմութիւնը, ի մասնաւորի 1918-20թթ. հանրապետութեան պատմութիւնը, կարծես ազգային պետական կառոյց չէր, եւ մայիս 28-ի մասին խայտառակ գնահատականներ կու տային, այն դէպքում երբ որ այդ առաջին հանրապետութեան շնորհիւ էր որ, գոյութիւն ունեցաւ Խ. հայաստանը: Չըլլար Ա. հանրապետութիւնը, համայնավարները չպիտի ձգէին որ հայ ժողովուրդը ունենար Խ. հայաստան. անոր վրայ էր որ, 1991-ին նորէն կեանքի կոչուեցաւ երրորդ հանրապետութիւնը: Այնպէս որ, Ա. հանրապետութենէն մինչեւ երրորդը, սերտ կապ գոյութիւն ունի: Պատմութիւնը հզօր զէնք մըն է, մասնաւորապէս այսօր, երբ որ մենք լրջագոյն խնդիրներ ունինք մասնաւորապէս

Թուրքիոյ եւ Ազերպէյճանի հետ: պատմութիւնը ամէն վայրկեան կը խեղաթիւրուի, ահաւոր տեսակ սուտեր կը գրեն ե’ւ թուրքերը, ե’ւ ազերպէյճանցիները: կը գրեն որ Ցեղասպանութիւն չէ եղած եւ ընդհակառակը, իրենք են ցեղասպանութեան զօհերը, եւ ամբողջ այս պայքարը աշխարհի մէջ մեր դէմ կը տանին: հիմա նաեւ Ազերպէյճանը. Խոճալուի սուտ ցեղասպանութեան մասին կը խօսի, Սումկայիթը կը մոռնայ, կը մոռնա նաև որ իր զինուորականը հունգարիայի մեջ հայ զինուորականը սպաննեց: Անոր համար, մենք, իբր պատմութեան գլխաւոր հաստատութիւնը հհ ի մէջ, երիտասարդ մասնագէտներ կը պատրաստենք, տարբեր լեզուներով՝ արաբերէնով, թրքերէնով, ֆրանսերէնով, գերմաներէնով, եւ կը ղրկենք աշխարհի տարբեր երկիրներ հայոց Ցեղասպանութեան, Արցախի, հայաստանԹուրքիա յարաբերութիւններու նիւթով, հայ գաղութներու պատմութիւն, եւ այլն: Այս խնդիրներով երիտասարդները մեր խօսքը կը հասցնեն աշխարհին, եւ ոչ միայն մեր գաղութներուն, ալլ՝ միջազգային զանազան conference-ներուն: երբ որ Արցախի մէջ մենք յաղթանակ տօնեցինք, մեր թշնամիները, ազրպէյճանցիները ի մասնաւորի, սկսան միայն խօսիլ սուտերու մասին, ընդհուպ մինչեւ այն որ իրբ երեւանը եղած է ազրպէյճանական քաղաք, մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին աղուանական է, խաչքարը “խաչ-տաշ” է, եւ այսպիսի քանի մը ապուշութիւններ, որոնց մենք շատ կարեւոր հակահարուած տուինք. ունինք զանազան կայքէջեր, Armenian genocide.ի մէջ, կարող էք տեսնել որքա’ն հայկական կայքէջեր ստեղծուած են Ազրպէյճանի Պատմութեան Ինստիտուտ մեր colega-ներու մասին. երբ որ internet-ը կը բանաս, երկրորդ էջի վրայ, անմիջապէս կը տեսնես պատմութեան խեղաթիւրումը Ազրպէյճանի մէջ:

Ըսիք որ Խորհրդային միութեան ժամանակ, գիտութիւնը շատ զարգացած էր, բայց մեզի ծանօթ է որ արդէն այդ իսկ շրջանին սկսած էր պատմութեան կեղծումը Ազրպէյճանի կողմէ: Շատ ճիշդ էք: Սովետ միութիւնը-մոսկուան ձեւով մը Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 72

կը զսպէր նաեւ ազրպէյճանցիներու կեղծիքները: Այն ատեն երբ որ մէկը կեղծիք կ’ընէր, մենք կը դիմէինք ռուսներուն, կ’ասէինք. Նայիր ով է ճշմարիտը: Յունահռոմեական աղբիւրները, կը գրեն որ Արցախը հայկական է, Plutarco, Strabon կարդացէք... եւ ազրպէյճանցիները շատ զգուշաւոր ձեւով կը կեղծէին պատմութիւնը: հիմա, անկախութեան ատեն, փեթրոտոլարները կ’իջեցնեն պատմաբաններու գլխին, եւ ասոնք ամէն տեսակ ապուշութիւն կը գրեն: Ռուսները, երկու փրոֆեսորներ, գիրք գրեցին. Filippov եւ Danilov ազգանուններով. Խայտառակ էին ազրպէյճանցիները, եւ այս նիւթը դրուած է Ռուսիոյ նախագահի կայքէջի մէջ, որտեղ կը խօսուի դպրոցական դասագրքերու մէջ ազրպէյճանցի պատմաբաններու թոյլ տուած կեղծարարութեան մասին: Օրինակ. զ. Դասարանի դասագրքի առաջին շապիկի վրայ, նկարած են մեր Գառնիի հեթանոսական տաճարը, որպէս աղուանական, իբր՝ ազրպէյճանական-կոթող: եւ ամէն մարդ գիտէ որ սա ապուշութիւն է: Այս տեսակ յայտարարութիւններ կան. աշխարհի կիսագրագէտ մարդիկ կրնան հասկնալ որ այստեղ կեղծիք է: Իսկ Սովետ միութեան ատենը, մեր պատմաբանները, իրենց հնարաւորութեան սահմաններու մէջ, կը քննադատէին, կը խօսէին, կը պայքարէին, մանաւանդ որ ճշմարտութիւնը մեր կողմն էր: Ռուս գիտնականներէն շատերը մեզի կը պաշտպանէին այս պայքարի մէջ: հիմա, առաւել եւս: Արեւմուտքի, եւրոպայի պատմաբանները, ուղղակի, երբ որ զանազան եւրոպական conference-ներու մէջ կը խօսին ազրպէյճանական կեղծարարութեան մասին, իրենք կ’սեն. «Լաւ է որ իրենց անունը չտաք. մենք շատ դէպքերում անոնց չենք հրաւիրեր գիտաժողովներուն, որովհետեւ գիտենք որ իրենք կեղծարար են»:

Սփիւռքագիտութիւնը հիմա աւելի ծաղկուն է, քան թէ խորհրդային ժամանակներուն: Ի՞նչ կը նշմարէք, որպէսզի Սփիւռքը դառնայ վկայ եւ մասնակից Ձեր յիշած պատմաբանական եւ գիտական պայքարին: Սփիւռքի Նախարարութեան ստեղծումը ուղղակի շատ խելացի եւ հեռանկարային գործ մըն էր: Տիկ. հրանուշ Յակոբեանին հանգիստ չի մնար, գիշեր-ցերեկ կ’աշխատի, բառիս բուն իմաստով: եւ մեզի ալ չի ձգեր որ հանգիստ տեսնենք: մէկ ամսուայ ընթացքին, առ նուազն երկու գիտաժողով կ’ընէ: Բայց երբ որ ձեւ մը գտնենք որ օտարին բերենք մեզի, շատ աւելի զօրաւոր կ’ըլլայ մեր խօսքը: հիմա մենք կ’աշխատինք օտարներու միջոցաւ մեր խնդիրը առաջ տանել: Օրինակի համար. հայ Գաղթաշխարհի Պա-

En recuerdo de

HAIG EMIRIAN

տմութիւնը. երկու հատոր տպած էինք, հիմա երրորդը հրատարակեցինք: մէկը՝ Ռուսիոյ գաղութն է, միւսը՝ եւրոպայի եւ միջին Արեւելքի գաղութներն են, իսկ երրորդը՝ ամբողջ աշխարհը: մի գաղափար բոլորի համար չի համընկնիր: Լիբանանը չենք կարող համեմատել Արժանթինի հետ: միջավայրի,մտածելակերպի, մշակոյթի տարբերութիւն կայ, ազդեցութեան լծակները տարբեր են: միայն սրտով, արիւնով, զգացմունքով, ճառ ասելով, այլեւս չ’ըլլար: Ժամանակները փոխուած են:

Ի՞նչ ձեւով կարելի է այդ բարձրաստիճան ակադեմական գիտութիւնը դարձնել ժողովրդականացած նիւթ, որ հասարակթեան մատչելի ըլլայ: եթէ գիտնականը ի’նքը իր կամ իր շրջանակին համար կը գրէ, լաւ է: Բայց այդ ժամանակը անցաւ արդէն: Օրինակի համար, զինուորականութեան մէջ հայոց Պատմութիւն դասաւանդելու խնդիրը: 15 օրը մէկ, կ’երթանք զօրամասեր, 20-30 երիտասարդ դասախօսներ կը հաւաքենք, դասախօսութիւն կը կարդանք հենց խրամատի մէջ, թշնամիէն՝ 200 մեդր հեռու: զինուորին կ’ըսենք որ, «Դուն որ հոս կեցած ես, այս հողին վրայ մեծ մայրերուդ եւ պապերուդ աճիւնն է, Դուն առաքելութիւն ունիս ընելու»: եւ որքա՜ն կը ոգեւորուի այս զինուորը: Այսինքն, պարզ հայերէնով, ոչ բարդ ակադեմական ձեւով, այս ամբողջը կը տեղափոխենք զօրամաս: Գիտութիւնը պիտի ըլլայ հասարակութեան համար: հեռուստաժամեր ունինք. «Ինչո՞ւ է աղմկում Պատմութիւնը» 50.էն աւելի շարք ունինք, մեր ինստիտուտը կ’ընէ ատիկա, ամէն շաբաթ երկու հաղորդում եթեր կ’երթայ: Օրինակ, Արամ մանուկեանի մասին, Անդրանիկի մասին, Սարտարապատի ճակատամարտի մասին, Խորհրդային այն ղեկավարներուն, որ հայասէր եղած են, զարոբեանի մասին, Քոչինեանի մասին, Ղարաբաղի համար ինչ ըրին այս մարդիկ, ինչպէ’ս եղեռնի յուշարձանը կառուցելու արտօնութիւնը մոսկուայէն բերին. հետաքրքրականը այն է, որ չկայ գիտնականներու մէջ հիմա, այս կամ այն քաղաքական ուժի ազդեցութեան տակ յայտնուելու նախկին աւանդական մեր ցաւը: Անկախ գիտական միտք… Այո, ամէնը ինծի առաջարկութիւն ըրեր են, որ մտնեմ այս կամ այն կուսակցութեան մէջ: գիտեմ ամէն հայ կուսակցութեան դերը, նշանակութիւնը եւ կշիռը, եւ կը յարգեմ իրենց, որպէս արժէք, բայց եթէ ես, որպէս պատմաբան,

En memoria de

KEVORK Y SERPUHÍ KALAIDJIAN

Izmir Hadjín – Bolís

Su esposa Berdjuhí y sus hijas María Rosa y Marta

Sus hijos Tacuhí, Zepiur y Jorge

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 73

դառնամ կուսակցան, պիտի գաղափարի մէջ յայտնուեմ, ուզեմ թէ չուզեմ: Անոր համար մեր գիտնականներու 99 % անկուսակցական են: եւ անաչառ, մաքուր, ազնիւ պատմութիւն գրելու իմաստով, ասիկա շատ կարեւոր է: եւ երբ որ հասարակութեան մէջ կ’երթաս, երբ որ, Արժանթինի մէջ Դաշնակցութեան ակումբ կ’երթամ կը խօսիմ, յետոյ կ’երթամ Բարեգործական, երկուքն ալ ինծի կ’ընդունին, որովհետեւ ես կը ներկայանամ որպէս չէզօք հայ մը: Սա կարեւոր է նաեւ հայաստանի մէջ, որ մեր գիտնական երիտասարդները այս կամ այն կուսակցութեան մէջ չըլլան եւ աւելի ազատ մտածելու հնարաւորութիւն ունենան: եւ հասարակութեան հետ աշխատելու իմաստով, ինչպէս Դուք կ’ըսէք, աւելի կը յաջողին, չէզօք ըլլալու պարագային:

Ինչպէ՞ս կարելի է այս պաշարը եւ հայութեան իսկական եւ ազդու զէնքերը փոխանցել տեղական եւ միջազգային հանրային կարծիքին, որպէսզի հազարաւոր միլիոններու սեփականութիւնը դառնայ, Ռուսիոյ մէջ, հիմա կայ ԱՊհ (Անկախ Պետութիւններու համագործակցութեան) պատմաբաններու ընկերակցութիւն. Տարին երկու անգամ գիտաժողովներ կ’ընեն, կը մասնակցինք: Բարեբախտաբար, անոր ղեկավարը հայ է, մոսկուայէն, Ալեքսանդր Չուպարեան: մեր ակտիւ մասնակցութեան պարագային, Ազրպէյճանը փախաւ այս ընկերակութենէն, եւ հիմա, «Պատմական Տարածք» ընկերակցութեան ամսագիրը, ամէն համարի մէջ, մէկ-երկու յօդուած հայկականի մասին կը դնենք: Այսինքն, երբ որ մենք կը խօսէինք Ցեղասպանութեան մասին, անոր մէջ կան ուզբէք, աբխազ, բելոռուս, ռուս, թուրքմեն... հիմա, մեզի նորմալ կ’ընդունին: երբ որ հայաստանի մէջ, 2009-ին, հերթական ժողովը տեղի ունեցաւ, տեսան իրենց աչքով, համոզուեցան ո’րն է հայկական: Պայմանագրեր ունինք աշխարհի տարբեր երկիրներու ակադեմիաներու հետ. Ռումինիա, Բուլղարիա, Իթալիա, Ֆրանսա, միացեալ Նահանգներ, հայագիտական Ամբիոններու հետ, -Գերմանիոյ մէջ կայ Lepsius House, Potsdam.ի մէջ: մենք այնտեղ մասնակցութիւն կ’ունենանք եւ Ցեղասպանութեան խնդիրը կը լուսաբանենք եւ հայկական տեսակէտը կը ներկայացնենք: Այսօր Սփիւռքը, որ կ’ուծանայ եւ լեզուն կը կորսնցնէ, Ցեղասպանութեան շարունակութիւնն է, թուրքի պատճառով: կ’ըսեմ. «Թուրքիայէն ես հող չեմ ուզեր, ես իմ հայրենիքս կ’ուզեմ»: Ամէն մարդ իրաւունք ունի տուն ունենալու. Իմ տունս ինձմէ առել են: հայաստանի հանրապետութիւնը, դեռ ամբողջ հայաստանը չէ: երբ որ հայաստան բառը կը գործածենք, (եւ

Սփիւռքի մէջ ալ զգոյշ պիտի գործածէք), հայաստանը մէկ բան է, հայաստանի հանրապետութիւնը՝ մէկ այլ բան: հայաստանը՝ Արեւմտեան հայաստանն է, հայաստանի հանրապետութիւնն է, Արցախն է, Ջաւախքն է, իսկ հայաստանի հանրապետութիւնը միայն 29.870 քառակուսի քիլոմեդր է: երբ որ կ’ըսես հայաստան եւ Արցախ, կը նշանակէ որ Արցախը դուրս կը դնես հայաստանէն:

մենք կը նախընտրենք ըսել հայաստանի հանրապետութիւն եւ Արցախի հանրապետութիւն: Այդպէս ճիշդ է:

Ի՞նչ է պէտք, որ ժողովուրդը մնայ Ջաւախք: Առաջինը՝ աշխատանք: մենք երեաւնի մէջ ստեղծեցինք «Օգնութիւն Ջաւախքին» բարեգործական Ֆոնդը, 700 ջաւախցի մեծահարուստներ, որոնք Ռուսիոյ մէջ են, խօստում տուած են որ պիտի օգնեն: Այն ֆոնդին անդամներէն մէկն եմ: եւ յուսանք որ ամէն գիւղ, դպրոց, ճանապարհ, ամէնը պիտի շինեն: հիմա գազի խնդիրը լուծուեցաւ, գոնէ գազ ունին:

Գալով Արցախի խնդրին: եթէ յանկարծ մէջտեղ եկան մադրիդեան սկզբունքները, որոնք կը նախատեսեն ազատագրուած հողերու վերադարձը (եօթ շրջաններու մասին է խօսքը), եւ 15 տարուայ ընթացքին գաղթականներու գալէն յետոյ պիտի հանրաքուէ ըլլայ, մեզի համար անընդունելի է: : զօրքը կայ, զէնքը կայ, զինուորը կայ, սիրտ կայ, հայրենիք կայ: Արցախի մէջ, մենք պիտի յաջողինք:

Բնիկ արցախցիները դատ բացա՞ծ են Բաքույի դէմ, իրենց կատարած ոտնձգութիւններու դէմ, որպէսզի օրէնքով ալ շահի այդ իրավունքը: Չեն ըրած: կ’ուզէին, բայց քանի որ իրենք միջազգային օրէնքին ենթակայ չեն, ճանչցուած չէ Ղարաբաղը, որեւէ դատարան չի վերցներ որեւէ դատ: Վերջին կռիւը եթէ ըլլայ, մենք դատապարտուած ենք յաղթելու: Սա լաւ պիտի գիտնանք: Աշխարհն ալ կը հասկնայ որ եթէ հայուն դնես այս վիճակէն աւելի վատ վիճակի մէջ, ինքը դատապարտուած է յաղթելու, որովհետեւ պարտութեան պարագային, նորէն 1915-ը կը սպառնայ: Իսկ մահուան դատապարտուած ազգը, անպայման կը յաղթէ, ինչպէս 1918-ի մայիսի 28ին: Շատ շնորհակալ ենք, Պրն. Աշոտ մելքոնեան:

Adhesión

Carlos Arzoumanian y Familia

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 74

Homenagem aos Mártires de Hadjin Hilda Diruhí Burmaian San Pablo - Brasil

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 75

Genocídio do Povo Armênio

o decurso do presente ano de 2014, transcorre o 99º. Aniversário, data cívica e de luto, do maior genocídio da história dos tempos contemporâneos, perpetrados pelos turcos contra o povo e a nação Armênia. Moisés Khorenatzi, historiador armênio, no século V, numa de suas elegias dizia: “Choro por ti terra da Armênia, deverei chorar sobre os desastres da minha pátria e o porvir? Quem contará com nós estes males compartilhando de nossa tristeza? Levanta-te Jeremias, levanta-te chora em tuas profecias as misérias que temos suportado e que nos restam ainda por suportar”. Por dura que visse a sua situação em seu tempo, as desgraças e desventuras apenas começavam. Morreu em 487 e seis séculos depois chegaram os turcos. Durante mais de seis séculos, aproximadamente setecentos anos, o povo armênio viveu sob o domínio dos turcos pacificamente acatando, respeitando e submetendo-se as leis e determinações, nem sempre equânimes para as minorias étnicas e religiosas em geral do Império Turco. Criou-se o sistema de Millet – de origem árabe, povo nação (Ermeni millet = Povo Armênio). Os Millet estavam divididos segundo sua religião. As perseguições aos armênios já vinham sendo praticadas sistematicamente pelos governantes turcos; assassinatos em grande número desde os meados do século XIX. No entanto, em fins deste século e início do século XX, as perse-

guições, roubo, massacres, pilhagens e violações foram aumentando de forma estarrecedora entre as populações indefesas dos “vylaetes”, nitidamente rurais e pacíficas, portanto, alheias a insanidade político-administrativo dos dirigentes e líderes turcos. Seu domínio se estendeu aos poucos e lentamente, foram eliminados os nobres e os mais destacados homens públicos e o povo se empobreceu de seus líderes: “e a partir de então eles foram os senhores e nós os servos”. As execuções das minorias étnicas tiveram lugar também na época do reinado do sultão Abdul Hamid II (1876-1910) Pouco se conhecia dele antes que subisse ao trono. Julgava-se que fosse filho ilegítimo de um armênio, e que sua mãe fora proscrita do harém até morrer, quando menino tímido e taciturno só tinha sete anos. Seu pai oficial não o apreciava. No trono, a maior evidência de sua fraqueza foi a reação à questão armênia. Um grande movimento pela autonomia se havia formado na província cristã desta região, talvez graças à provocação de elementos externos, pois, as potências haviam pressionado Abdul Hamid II a realizar reformas que, como de hábito não foram concretizadas. Os temores do sultão eram alimentados por relatórios de seus próprios espiões e agentes provocadores que lhe enviavam notícias exageradas a respeito de revolucionários treinados pelas potências europeias, fato

que o levou a eliminar os armênios. Foram formados bandos irregulares de cavalaria de kurdos e os governadores das províncias foram instruídos para reprimir os rebeldes por todos os meios possíveis, sob o olhar complacente das autoridades locais. Em Edessa, mais de 2.000 pessoas, inclusive crianças e mulheres, morreram queimadas vivas quando uma multidão furiosa pôs fogo a catedral na qual elas haviam se refugiado. Durante onze meses os massacres continuaram, e Abdulah Hamid II permanecia em Yildiz – um palácio com fortificações, “o soberano mais amedrontado que podia haver (...). ao medo somava-se a superstição: o astrólogo Abdul Huda, inspiro-o a começar um movimento pan-islâmico, enquanto Izzet instigou-o contra os armênios. Em abril de 1909 terminou o longo reinado de Abdul Hamid II, sultão da Turquia, a “velha aranha”, com o kaiser Guilherme II o chamava. Nos anos de 1850 as sementes nacionalistas começaram a se manifestar entre os armênios, levando à formação da Federação Revolucionária em 1890. Para esmagar a “rebelião” resultaram os massacres de 1894 e 1896. Em 1908 estourou a revolução na Turquia e estabeleceu-se o regime constitucional. Os armênios saudaram com alvoroço o nascimento da “Nova Turquia”, esperando que a Questão Armênia tivesse uma solução definitiva e justa. Entretanto, a atitude dos Jovens Turcos, detentores do poder, aplicaram Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 76

En recuerdo de las víctimas del Genocidio Armenio

George y Margarita Pushidjian, hijos y nietos Mush - Diarbekir

En recuerdo de mis padres

JUAN MANOUKIAN - Hadjín Y LUSARPÍ KHATCHIKIAN - Sis

Lucía Manoukian de Derebian y Familia En memoria de

ENRIQUE MANOUKIAN Y SERPUHÍ CHKHERDEMIAN DE MANOUKIAN (Hadjín) Su Familia

outros métodos para acabar com a Questão Armênia, resolveram suprimir os armênios que habitavam na Turquia, consequentemente apoderar-se de tuas terras e bens. Tal projeto foi posto em execução durante a I Guerra Mundial (1914-1918), ocasião propícia para exterminar o povo armênio. Com esta ação a Turquia perpetrou o primeiro genocídio do século XX, provado em inúmeros documentos oficiais e por inumeráveis referencias históricas. Assim, Mewlazada Rifar, membro do Comitê União e Progresso (o partido dos Jovens Turcos) em seu livro “Bastidores Obscuros da Revolução Turca), informa o seguinte: “A princípios de 1915 o Comitê União e Progresso, em sua sessão secreta presidida por Talaat, decidiu o extermínio dos armênios. Se designou uma comissão executiva do progresso de extermínio integrada pelo dr. Nazim, ministro da Educação Shukri e o dr. Behaeddin Shakir. Tal comissão libertou 12.000 criminosos e encarrego-os do massacre dos armênios”. Os sobreviventes do massacre que escaparam dos horrores de 1915-1923 levam em sua memória estas experiências que num espaço de quase cem anos não há apagado. Por toda parte homens generosos fizeram apelo à consciência dos governantes para tentar remediar a sua indiferença: na Inglaterra Gladstone, incansável defensor da causa armênia; na França Dennys Cocchin, Millerand, Jean Jaurés, de Mun, Georges Clemanceau; na Rússia Kerensky; na Escandinávia Georges Brandés, Meyer Benedictsen, Fridtjof Nansen. Embora tenham sido inúteis no plano da ação, estas intervenções tiveram o mérito de conhecer a extensão do crime. Conclusão Ao longo de sua penosa e difícil existência histórica no tempo e no espaço os armênios participaram de vários acordos e tratados diplomáticos, e na época contemporânea com países europeus, asiáticos e americanos, alguns dos quais com a própria Turquia. Em virtude dos fatos históricos expostos e a luz do Direito Internacional, que regem as relações entre os Estados mundiais, a Armênia e seu povo fazem jus às reinvindicações constantes do Memorando sobre a Questão Armênia. Pois, “se a Nação Armênia houve desaparecido, se ela se tivesse fundido nas nações vizinhas, faltaria ao edifício da civilização uma pedra... talvez mesmo uma cúpula (ALEM, J.P.) A Convenção do Genocídio de 1948, as disposições dos Direitos Humanos na Carta das Nações Unidas e a Universal Declaração dos Direitos Humanos de 1948 expressamente proíbem tais atos, e é imprescritível. Prof. Dr. Hagop Kechichian

En memoria de

Colaboração na digitação: Prof. Dr. Lincon Etchebéhere Jr. São Paulo - Brasil

CARLOS (GARBIS) DEREBIAN Bibliografia

En el 5° aniversario de su fallecimiento

Su esposa y Familia

ALEM, Jean Pierre. A Armênia. São Paulo, Difusão Europeia do Livro, 1961. IMPÉRIOS E MINORIAS, IN São Paulo, História do Século XX. Nº 8. MORGENTHAU, Henry. Memorias: Testemonio sobre el Genocidio Cometido por los Turcos contra el Pueblo Armenio. Buenos Aires, Publicasión Pro Causa Armenia, 1975. Ibid. A história do embaixador Morgenthau O depoimento pessoal sobre um dos maiores genocídio do século XX. São Paulo, Paz e Terra, 2010. BINAYAN, Narciso. La Colectividad Armenia en La Argentina, Buenos Aires, Alzamor editores, 1974. Ibid. Segunda edição ampliada.

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 77

հԻՆ ոՒ Նոր մՏԱհոԳոՒԹԻՒՆՆերԷՆ

«Պ

ապի՛կ, դուն բարեւ կ՛ըսես, թէ ոչ պարեւ», ըսաւ հնգամեայ թոռնուհիս՝ Վանան, հայկական վարժարանի առաջին օրուան աւարտէն իր տուն վերադարձին, երբ տակաւին «պաչիկներ» եւ կարօտագին գրկախառնումներ չէինք փոխանակած: Իմ կարգիս, հակառակ անոր որ օրերս կապած էի առօրեայ մտահոգութիւններուս, սակայն առաւօտէն սկսեալ անհամբեր իր վերադարձին կը սպասէի այն նոր ու ինքնածին զգայնութեամբ, որ հին օրերուս գեղեցիկ թարմացումը պիտի վերապրէի: Անկեղծօրէն, կ՛ուզէի տեսնել, թէ իր դպրոց յաճախելուն իբրեւ արդիւնք՝ արդեօք իր «ակռաներն ալ ոսկի եղա՞ծ էին», թէ՞ ոչ: Անոր համար էր, որ զինք կը սպասէի մեծ անձկութեամբ: եւ ահա՛ այս հարցումը, որ զիս մեծապէս զարմանքի կը մատնէր: Ահա՛ քեզի անակնկալ վերապրում: Անմիջապէս նայեցայ դէմքին: Աչքերուն շարժումները քննեցի: Ժպիտը փորձեցի բացատրել: Գիտէի, որ երեւոյթը գեղեցիկ էր, որովհետեւ Վանան հետս միայն հայերէն կը խօսէր, համարձակ, նոյնքան ալ՝ ազատ: Սթափեցայ ու ըսի. «ես բարեւ կ՛ըսեմ»: «Օքէ՜յ», ըսաւ արագ մը, «ուրեմն դուն իմ խումբէս ես»: Սկիզբը բան չհասկցայ: Թէեւ տարօրինակ գտած էի այս պատասխանը, սակայն չփորձեցի զայն վերլուծել: Բայց երբ կրկին շեշտեց, թէ ես իր խումբէն էի, ահա այդ վայրկեանին զգաստացայ: Ի՞նչ խումբի մասին էր խօսքը: Յիշեցի, որ դպրոցին մէջ, ծնողներու նախըն-

տրութեան համաձայն, նոյն կարգի աշակերտներ կը բաժնուէին երկու խումբերու՝ արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի: Ահա՛, Վանային մատնանշած խումբը: Ինք արեւմտահայ խումբին կը պատկանէր: ու ի՜նչ ուրախութիւն, ես ալ հիմա, իր իսկ որոշումով, իր խումբին կը պատկանէի: Ի՜նչ ցնծութիւն՝ թէ՛ իրեն եւ թէ՛ ինծի համար: Պապիկ եւ թոռնիկ նոյն խումբին մաս կը կազմէինք: Օ՜հ, ներողութիւն, Վանային համաձայն, պապիկն էր, որ մաս կը կազմէր իր խումբին: հոգ չէ: Փորձեցի անմիջապէս համբուրել ճակատը, երբ քանի մը քայլ հեռու կենալով՝ շատ համարձակ ըսաւ. «Ինչո՞ւ պապիկ, ինչո՞ւ խումբ կայ: ես կ՛ուզեմ Էմելիային եւ Ռաքսանին մօտ նստիլ, անոր դասարանը…»: Իր մանուկ միտքը այսքան կրցած էր արտայայտել: Էմելիան պարսկահայ ծնողներու զաւակ էր, իսկ Ռաքսանին ծնողները երեւանէն էին: կասկածը տեղին ըլլալու էր, որովհետեւ ինք եւ իր նմաններն ու տարեկիցները դպրոց կամ այլ տեղ ամէն հանդիպումին, իրարու հետ անգլերէն լեզուով էր, որ կը հաղորդակցէին, կը խօսէին, կը խաղային: Անգլերէնը, նոյնիսկ իրենց այս տարիքին, արդէն տիրապետած ու կլանած էր իրենց մտապաշարն ու լեզուն, բառերն ու խօսակցական միջոցները: հայերէնը պապիկին լեզուն էր ու կարծես միայն պապիկին ու նանիին հետ խօսելու համար ստեղծուած էր: Ինք կ՛ուզէր Էմելիային եւ Ռաքսանին դասարանը «նստիլ»: Անոնց քովը: Չէ՞ որ երեքով միշտ միասին կը խաղային: միասին փարք կ՛երթային: Ծնողները Revista Armenia · Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. Página 78

Luca Guenkian Una generación más de verdadera identidad armenia

El Dr. Carlos Kazelian y su esposa

Artemis Partamian Recuerdan a las víctimas del Genocidio Armenio Aintab – Marash – Buenos Aires

Por las víctimas de Aintab y todos los pueblos de la Armenia histórica Su memoria jamás será olvidada

Jean y Carmen Apkarian En recuerdo de los mártires de las familias

Kazarian,Apkarian y Mahserdjian Aintab – Buenos Aires

Jean y Carmen Apkarian

միասին փիքնիք ալ կ՛ընէին: ոչ միայն իրեն, այլ նաեւ ինծի համար ալ հարցը բաւական լուրջ էր: Վայրկեանին կը կարծէի, որ հայոց պատմութեան ձայնն էր, որ կը լսէի: Վանան հաւանաբար մինչեւ տուն վերադարձը երկար մտածած ըլլալու էր այս մասին ու առանց նախաբան մը ընելու՝ մտահոգութիւնը շպրտած էր երեսիս: Նայեցայ դէմքին: Տակաւին հարցումը անկէ կախուած կը մնար, ու ինձմէ պատասխանի մը կը սպասէր, պատասխան մը, որ գոհացում տար իր այս «մեծ» մտմտուքին: կը զգայի, որ իր փոքրիկ ուղեղը հիմա անտէր հայելի մըն էր, անկէ անմեղ պատկերներ կ՛անձրեւէին իր հոգիին մէջ: Ճերմակ ու բաց թուղթի մը նման նաեւ կը տեսնէի անոր հոգին: Ի՞նչ պէտք էր, որ պատասխանէի: Շուարած էի: Բայց ի՞նչ ձեւով բացատրէի: Ըսէի, որ մեր ժողովուրդի դարաւոր պատմութեան ընթացքին ճակատագիրը մեծ դեր ունեցած էր իր կեանքին մէջ: Ինչպէ՞ս եւ ի՞նչ բառերով ներկայացնէի մեր ժողովուրդին այս չնախատեսուած երեւոյթը: մեր՝ պատմական անարդարութեան եւ քաղաքական ոճիրի արդիւնք կեանքը: Ինչպէ՞ս պարզէի հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու ողբերգութիւնը՝ այս անմեղ աղջկան: Իսկ հիմա. «Պապի՛կ, ինչո՞ւ երկու լեզու»: կեանքի հեգնանքէն ծնած էր այս հարցումը: Ինչպէ՞ս բացատրէի, ըսէ՛ք: Իսկապէս, որ ինծի ալ անժամանակ մշուշ մը պատած էր գիտակցութիւնս ու քրտինք բերած էր ճակտիս: կրկին նայեցայ դէմքին: մեր աչքերը այս անգամ տարբեր կերպով իրարու հանդիպեցան: Իրը՝ անհամբերութեամբ լեցուն էր, իսկ իմս՝ մտահոգութեամբ: Ինք անհանդարտ էր, ես՝ մտահոգ եւ լուռ: Ինք նոր ժամանակներու նոր հայութիւնն էր ինծի համար, ու այսօր, դպրոցի առաջին օրուան առաջին իսկ վայրկեանին իր խաղաղ ուղեղի լճակին մէջ ալիք մը ծնած էր, որ կամաց-կամաց մագլցող հետաքրքրութեամբ ու նոյն աստիճանաչափով մագլցող ակնկալութեամբ վերածուած էր անհանդարտ հովի մը: կը մտածէի՝ ինչպէ՞ս կարելի պիտի ընէի իր միտքին անկիւնը նստած կասկածը փարատել: Ազգովին հմտութենէ կը տառապինք: Ահաւասիկ՝ ուրիշ ողբերգութիւն մը, որովհետեւ այս օրերուն ըսուածը պայմանաւորուած է վկայականով: Վանան անգիտակցաբար, իր իսկ այս հարցումով, մտածումներուս առաջ փռած էր հայ լեզուի ու ինքնութեան հարցը: Աւելի՛ն. այս կարճ հարցումը իրեն հետ բերած էր հայ հողին անփոխարինելիութիւնը, մեր հայ լեզուին ներկայ տագնապը, մտածելու եւ գործելու մեր կարողութիւնն ու պատրաստակամութիւնը եւ վերջապէս՝ ազգային գիտակցութիւնը: մէկ խօսքով՝ ազգը ճանչնալու միջոցը: Ահա՛ քեզի տագնապ-մտահոգութիւն մը՝ մանուկի մը բերնէն անմեղօրէն դուրս նետուած: Ազգային մեր կեանքին մէջ արդեօք տակաւին որ-քա՞ն ատեն պիտի մնայ այս տագնապը: Խո՜ր դժբախ-տութիւն: ԳԷորԳ ՊեՏԻկեԱՆ

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. P谩gina 79

Revista Armenia 路 Abril 2014

Imp_ Rev. ARMENIA_11_Revista ARMENIA 11 08/05/2014 08:34 p.m. P谩gina 80

Revista Armenia 路 Abril 2014