Ο Παναγιώτης Μαϊστρέλης (Κούρασ’) και ο Μιχάλης Δημητρίου Κουτσαχειλέλης στην Καφριόνα Παλαιστίνης (Μάιος 1942).
Η Ρήγαινα Μ ιχαήλ Καμνέλη, γερόντισσα της παλιάς Αγιάσου...
Ο Κώστας Ευστρατίου Καπάτος (19211995) έδω σε το παρώ ν στη Μ έση Ανατολή...
ΜΜΡΜΣΘΜ1ΕΝΑ
■
ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Με κλαδί ελιάς, αλλά και με γυμνή ρομφαία.......................................................... ΚΛΕΑΝΘΗ ΚΟΡΟΜΗΛΑ, Η μουσικοχορευτική παράδοση της Αγιάσου ( Β ' ) .................................................. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΑΔΑ, Το Διδασκαλείο Μυτιλήνης ( Β ' ) ....................................................................................... ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ-ΠΑΠΗ, Πάρεργά τινα περί Λέσβου................................................................................. ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΠΑΠΑΝΗ, Τα παιχνίδια μας. Γη καρδίστιργια........................................................................................ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΓΡ. ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΥ, Οι μύθοι της Αγιάσου. Γιου παπάς τσι γοι αλιπούδις...................................... ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΠΕΡΡΑ, Το παραθύρι.................................................................................................................................. ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Πιείτι αθάνατου νιρό (ποίημα). Πέσαν τα χιόνια στου χουριό (ποίημα). ΟΜΗΡΟΥ ΠΑΠΑΝΗ ΜΑΡΙΓΩΣ, Από αγάπη (ποίημα). ΑΝΔΡΟΝΙΚΗΣ ΣΑΒΒΑ, Τα κάλαντα (ποίημα)............ ΜΕΛΕΝΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Βασίλ’ς Σκανταλιάρ’ς (ποίημα). Γ’ ιλιούδις είνι στέμπουιλε (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΑΓΙΑΣΩΤΟΥ-ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ, Το κάλλος (ποίημα). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Πρώτη θα πεις το σ’ αγαπώ.................................................................................. ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΡΑΒΟΥΛΙΑ, Ελλάδα και Α ιγα ίο ............................................................................................................. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΑΔΑ, Αχλαραδέλ’ Τσιραμίδα, Κατουρλάς, Απέσος................................................................... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΡ. ΣΤΑΥΡΑΚΕΛΗ, Δραστηριότητές του Συλλόγου μα ς................................................................ ΠΡΟΚΟΠΗ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Από το Μπροντ της Βοσνίας στην Αγιάσο................................................................ Απολογισμός δράσης του Ιερού Προσκυνήματος Παναγίας Α γιάσου......................................................................... Τα πθίτκα μας (Χρίστος Γλεζέλης (Πουπούσας), Ερμόλαος Χατζηβασιλείου, Προκόπης Κουτσκουδής)............. ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Βιβλιοκριτική.............................................................................................................. ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Αφιέρωμα στον παιδαγωγό Θ. Γέρου. Η «Αγιάσος» σε Βιβλιοθήκες.................................................... ΜΙΧ. ΚΟΡΟΜΗΛΑ, ΔΟΞΑΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑ, ΜΑΡΓ. (ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ) ΚΟΡΟΜΗΛΑ, Μνήμη Νίκου Τσεσμελή (1915-1995) ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε......................................................................................................................................
Σελ. 3 4 8 12 16 17 17 18
19 20 21 22 24 26 27 28 29 30 31
ΕΞΩΦΥΛΛΟ Ο μαχαιροποιός Χριστόφας Γρηγορίου Κουζέλης (1907-1995) χειρίζεται ένα παλαιό εργαλείο (δοξάρι και τρυπάνι) του εργαστηρίου του... (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, 17.8.1983).
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Το όργωμα. Σχέδιο σε ιχνογραφία-ακουαρέλα διαστάσεων 0,26 X 0,20, του Χαράλαμπου Πανταζή. (Διαφάνεια Ιάκωβου Μουτζουρέλη)
Ι55ΒΝ 1106-3378
ΜΕ ΚΛΑΔΙ ΕΛΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΕ ΓΥΜΝΗ ΡΟΜΦΑΙΑ... οβαρές ανακατατάξεις έγιναν τα τελευταία χρό νια. Πολλές εστίες πολέμου δημιουργήθηκαν εδώ και εκεί, μερικές μάλιστα συντηρούνται ως τις μέρες μας. Παράλληλα αναζητούνται νέα πεδία «επιχειρηματικής δράσης» από τους ισχυρούς της γης... Οι ιδέες και τα οράματα για πανανθρώπινη ειρήνη και συναδέλφωση των λαών αδυνατούν και πάλι να λάβουν σάρκα και οστά. Και τούτο, γιατί παντού και πάντοτε πρυτανεύει το ατομικό συμφέρον. Οι δεσμοί της φιλίας, οι δουλεμένοι με πολύ κόπο στο αμόνι της φυλετικής σχέσης, της γλωσσικής συγγένειας, της θρη σκευτικής ταυτότητας, των κοινών αγώνων, της πολι τιστικής παράδοσης και της συμμαχικής αλληλεγγύης, είναι πολύ χαλαροί στην εποχή μας... Τα πρόσφατα γεγονότα που σχετίζονται με τη βραχονησίδα Ίμ ια πρέπει να μας αφυπνίσουν, να μας συνετίσουν και να μας ενεργοποιήσουν. Ο κίνδυ νος από την ανατολή είναι ορατός. Οι γείτονες εδώ και πολλά χρόνια εποφθαλμιούν ελληνικά εδάφη. Περιμένουν να έρθει η κατάλληλη ευκαιρία, για να
Ο Μ ιχαήλ Λίβανος, Αγιασώτης έφεδρος ανθυπολοχαγός για ανδραγαθία, φλογερός πατριώτης και άνθρωπος με δημοκρατικό φρόνημα και με έντονη διάθεση προσφοράς στον τόπο του, γράφει από το φυλάκιο Κεψούτ του Μπαλικεσέρ, που ανήκε στη δικαιοδοσία του 6ου Αόχου του 6ου Συντάγματος Π εζικού λόγια αγω νιστικότητας και προσήλωσης στο καθήκον...
δράσουν, όπως έγινε με την Κύπρο το 1974. Το διε θνές δίκαιο και οι συνθήκες, όπως φαίνεται, τίθενται σε αμφισβήτηση. Πριμοδοτείται ποικιλοτρόπως το δίκαιο της πυγμής, το δίκαιο του ισχυρότερου. Οι τρανοί της γης κινούν τα νήματα ανάλογα με τα συμφέροντά τους και ας κόπτονται για τη δικαιοσύνη, για την ειρήνη, για τα δίκαια των λαών... Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του κινδύνου απαιτεί εθνική ομοψυχία, συσπείραιση του απόδη μου ελληνισμού και διπλαιματική δραστηριοποίη ση. Δε φταίνε πάντοτε οι ξένοι για κάθε πάθημά μας. Μεγάλη μετοχή στις ευθύνες έχουμε και εμείς οι ίδιοι. Ας σταματήσουν λοιπόν τα νοσηρά φαινό μενα της α λληλοϋπονόμευσης όλης της πολιτικής ηγεσίας, της πα τριδοκα πηλία ς, της δολιοφθοράς των ενόπλων δυνάμεων, της καλλιέργειας πνεύμα το ς η τ τ ο π ά θ ε ια ς ...Ο ι φ ύ λα κ ες επ ιβ ά λ λ ετα ι να έχουν γνώση, ψυχραιμία, σύνεση και αποφασιστι κότητα... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τ.Τ. 915 - 7.12.20 Πολυαγαπημένε μου αδελφέ Αχιλλέα, Γιάσου. Σας αποστέλνω τΐ|ν πρόσθεν φωτογραφίαν, ίνα ίδητο τα παλληκάρια με τα οποία πόλεμό) μέρα και νύκτα μες στα προχώματα. Μεθ’ αγάπης σας χαιρετώ ο αδελφός σας Μιχαήλ Λίβανος
Η ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ Αναβίωση της παλιάς ορχήστρας των «φυσερών» Β
Στου Σταυρί θ’ ανταμουθούμι Τ ο Σ ταυρί, η γνωστή σ υνοικία της Α γιάσου, είνα ι χιλ ιο τρ α γο υ δ ισ μ ένο . Τα π α λ ιά τα χ ρ ό νια ήταν ο τόπος πρω ινής συνάντησης των ερωτευμέ νων, όταν ξεκινούσαν οι κοπέλες και τα πα λικά ρια, κατά εκα τοντά δες, για το λιομάζεμα, π ρ ιν ακόμα φέξει. Ο ερωτευμένος νέος παρακαλεί να μην τελειώσει αυτή η όμορφη στιγμή, διατεθειμέ νος να ξα γ ρ υ π ν ά μ ερ ό νυ χτα για το χ α τ ίρ ι της καλής του. Δύσκολες οι εποχές για τους ερωτευμέ νους. «Στου Σταυρί θ ’ ανταμουθούμι». Γρήγορο, με στίχους γεμάτους καημό και παράπονο. Η μελωδία του πολύ παλιά. Την είχε σιγοτραγουδήσει ο παπαΚ α νιμ άς στον Π άνο Π ράτσο, όπ ω ς τη θυμότα ν από παλιούς, και μετά ο τελευταίος έβαλε και τα λόγια. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί πω ς το στίχο:
«Στου Σταυρί τσι στουν Απέσου στρώσε μου, κυρά, να πέσου» τον είχε πει το "Καλ’καντέλ’, γι Αμιρικάνους". Τη δεύτερη στροφή «Ω θε μου, βρέξε, χιόνισε, κάνι βαρύ χειμώνα, να κατιβούν γοι πουταμοί, να μη παγαίνου ακόμα» την πήρε α π ’ το «Λ ιο υ λό γο υ » του Π απα νικόλα , επειδή του άρεσε.
Ανέλυσα σαν το κερί, κάηκα σαν λιβάνι, με το σεβντά σ ’ αρρώστησα και ποιος θενά με γιάνει. - Στου Σταυρί, στου Σταυρί στου μουνουπάτι, βάσανα, βάσανα που ’χ ’ η αγάπη. Ω θε μου, βρέξε, χιόνισε, κάνι βαρύ χειμώνα, να κατιβούν γοι πουταμοί, να μην παγαίνου ακόμα. - Στου Σταυρί, στου Σταυρί πα στου γιουφύρι ξαγρυπνώ, ξαγρυπνώ για θκο σ ' χατίρι. Όλος ο κόσμος χαίρεται, χαίρεται και γλεντίζει και μένα η καρδούλα μου σαν κάρβουνο μαυρίζει. - Στου Σταυρί, στου Σταυρί τσι στουν Απέσου, στρώσε μου, στρώσε μου, κυρά, να πέσου. Αφήνω τη καληνυχτιά, πέσε, γλυκά κοιμήσου και στ' όνειρό σου να με δεις σκλάβο και δουλευτή σου. - Στου Σταυρί, στου Σταυρί θ' ανταμουθούμι, τα παράπουνα, τα παράπουνα να πούμι. Α υ τά τα τ ρ α γ ο ύ δ ια α π ε τέ λ ε σ α ν το π ρ ώ τ ο μέρος, τα καθιστικά. Το δεύτερο μέρος περιείχε τραγούδια χορευτικά.
Ωραία Μπουτζαλιά Ο ι Αγιασώτες χόρευαν σ ’ όλες τις εκδηλώσεις της κ ο ινω νικ ή ς ζωής. Χ όρευαν συρτά κα ι μπά-
Μουσικοί και χορευτές της παλιάς Αγιάσου... (Από το Αρχείο του Αναγνωστηρίου)
λους, κα ρσ ιλα μά δες, ζεϊμ π έκ ικ α , χα σ ά π ικ α και καλαματιανά σμυρνέικα. Έ να καθαρά αγιασώτικο τραγούδι, που χορεύε ται και σαν συρτό, είναι η "Ωραία Μ πουτζαλιά", τρ α γο ύδ ι τονισ μ ένο σε σμυρνέικη μελω δία που υπήρχε. Π αλιά δεν το χόρευαν, απλώς το τραγου δούσαν. Έ χει ένα ενθουσιαστικό χρώμα. Ξεκίνησε α π ’ την ω ρα ία σ υνοικία της Μ πουτζα λιά ς, τότε που ήκμαζε το κουιτούκι του Δημητρίου Ρούγκου. Εκεί σύχναζαν μέρα νύχτα πολλοί γλεντζέδες, « τ ’ αλάνια τς Μ πουτζαλιάς», και πάνω στα γλέντια τους σκάρωναν και τετράστιχα, για να πειράξουν το Ρούγκο, που ήταν χήρος με δυο μικρά πα ιδιά, αλλά και υπομονετικός, χωρίς να παρεξηγιέται μ’ αυτά που του κάνανε.
Ωραία Μ πουτζαλιά μου, που ’σταν καμπαναριό τσι σ' έκανι γιου Ρούγκους σουστά πουταναριό. Ωραία Μ πουτζαλιά μου, στα μαύρα να ντυθείς, ’χ άσις την Κλεανθίτσα, δε θα την ξαναδείς. Ρε Ρούγκου Δημητρό, πλέρουσί του του μουρά τσι σα δε του πληρώσεις, θα του πληρώσου γω.
Λνάθιμά σι, Καλαλέ, που έκλιψις τα χράμια τσι πήγις τσι τα έφαγιςμι τς Μπουτζαλιάς τ ’ αλάνια. Γιου Δημητρός γιου Ρούγκους τσι Αθανάσης τ ’Κουρτσιάδ ’, δέσ’μου θέλιν π ’ του λιμό τσι ρίξ ’μου μες στου πγάδ ’.
Συρτός της νύφης Π ο λ ύ παλιός και πολύ γνωστός είναι ο συρτός της νύ φ η ς, σ μ υ ρ ν ιό ς με α μα νέ. Το σ υρτό στην Α γ ιά σ ο το ν χ ό ρ ε υ α ν δυο δυ ο . Τον χ ό ρ ευ ε ο γαμπρός με τη νύφη. Μ ’ αυτόν άρχιζε ο χορός και τον παίζανε μέχρι να σηκωθούν να χορέψουν όλοι.
Χαιρόστε, να χαιρόμαστε, γιατί καιρός διαβαίνει κι όποιος θα μπει στη μαύρη γη πίσω δεν ξαναβγαίνει. Αυτή είναι η προτροπή που βγαίνει μέσα α π ’ τους φιλοσοφημένους στίχους του αμανετζή, την όμορ φη στιγμή του γάμου, όπου μόνο η χαρά ταιριάζει.
Καρσιλαμάς μυτιληνιός Μ ετά το συρτό διάταζαν καρσιλαμάδες. Είναι πιο
Σ τιγμιότυπο από το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία (Άγλια), πριν από τον πόλεμο. Οι μουσικοί προπορεύονται των καβαλαραίων... (Φωτογραφία Χουτζαίου)
Πες μου, φως μου, στο θεό σου, μ ' αγαπάς για με γελάς, να με περιπαίζεις θέλεις, τον καιρό σου να περνάς.
γρήγοροι α π’ τα ζεϊμπέκικα και μαλακοί. Τους χόρευ αν άνδρες και γυναίκες αντικριστά, χωρίς τραγούδι. Τον καρσιλαμά που ονομάζουμε «μυτιληνιά» το 1978 ο Σίμων Καράς τον ηχογράφησε στο Αναγνωστήριο και από τότε οι εκπομπές του ραδιοφώνου και της τηλεό ρασης, που αναφέρονται στη Λέσβο, αρχίζουν με τη μελωδία του. Μαζί με τον αγιασώτικο αποτελούν τα διαμάντια της μουσικής μας παράδοσης.
Άνοιξε τα χειλάκια σου και πες μου μιαν αλήθεια, με τα σωστά σου μ ' αγαπάς ή με τα παραμύθια.
Καρσιλαμάς αγιασώτικος
Φωκιά νό
Ε τσ ι τον παράγγελναν τα παλικάρια με τα σαλβά ρια. Πολύ ζωηρός στο ύφος του, με κοψίματα και τινάγματα, ξεσήκωνε και τις πέτρες, ιδιαίτερα όταν αντάμωνε σε αρμονία ο ήχος του κλαρίνου του Κακούργου και της κορνέτας της Άννας, του Στρατή Ρόδανου. Δεν έχει λόγια, έχει όμως μέσα του το παράπονο.
Τ α ζεϊμπέκικα, κι αυτό, με το αρρενωπό τους ύφος, χορεύονταν κυρίως από άνδρες. Η προέλευ σή τους φαίνεται αρχαιοελληνική, γιατί, όπω ς γρά φει ο Σίμω ν Καράς «η φυλή των ζεϊμπέκων, που
Γαρουφαλιά Σ τ α πανηγύρια, στους γάμους και στα γλιτώματα, που στις παρέες βρίσκονταν και γυναίκες, συνηθιζόταν να χορεύεται και ο σμυρνιός καλαμα τιανός από πολλούς μαζί. Ορισμένοι στίχοι υπήρ χαν με το όνομα Γαρονφαλιά, προστέθηκαν όμως και μερικοί από τον Πάνο Πράτσο. Μ ’ αγαπάς, Γαρονφαλιά μου, μ ' αγαπάς για με γελάς,
να με κοροϊδεύεις θέλεις, τον καιρό σου να περνάς. Όσο μου κάνεις πείσματα, χαίρομαι και γλέντιζαν, κατέχω το πως μ ' αγαπάς και δεν κακοκαρδίζω. Καρδιά μου που ’σνανλεύτερη, ποιος σου ’πε ν 'αγαπήσεις και πού 'σουνα βασίλισσα, σκλάβα να καταντήσεις.
Μου λένε να μη σ' αγαπώ, μου λένε να σ' αφήσω, δίχως εσένα, μάτια μου, πώς ημπορώ να ζήσω;
ίσω ς ή τα ν ιω νικ ή ς κ α τα γω γή ς, κ λ η ρ ο νό μ η σ ε αρχαιοελληνικούς χορευτικούς ρυθμούς, αφού το ρυθμικό σχήμα των εννέα χρόνων διαφαίνεται στις ωδές της Σαπφούς». Το φωκιανό είναι βαρύ ζ ε ϊ μπέκικο, πολύ παλιό. Το παράγγελναν ιδιαίτερα στην Α γιάσο οι βαρύδες και γ ο ν ά τιζα ν ότα ν το χόρευαν. Και σήμερα, όταν οι χορευτές διατάξουν ένα βαρύ παλιό ζεϊμπέκικο, οι μουσικάντες βάζου νε το «φωκιανό».
Χορός με το μαχαίρι Ε ν α ς πολύ χαρακτηριστικός χορός της Α γιά σου είναι ο χορός με το μαχαίρι. Μ ιμικός χορός, δύσκολος, τον χόρευαν τα Τινέλια στην Αγιάσο και συνεχίζοντας την παράδοση ο μόνος σήμερα που το ν χ ο ρ ε ύ ε ι ε ίν α ι ο α π ό γ ο ν ό ς το υ ς Β α σ ίλ η ς Τινέλης. Στην αρχή τον χόρευαν αυθόρμητα, αρπά ζοντας α π ’ το τζάκι τη μασιά, επειδή δεν άφηνε η αστυνομία το μαχαίρι. Χ ρειάζεται ο χορευτής να
Στιγμιότυπο χορον με μαχαίρι, από τις «Αιολικές Εκδηλώσεις» (1970). (Πίνακας Αναγνωστηρίου, έργο Απηυη (1971). Αωρεά Ζάνου
Γουγουτά).
έχει δεξιοτεχνία, σταθερότητα στο χέρι, ακρίβεια στις κινήσεις, που γίνονται αστραπιαία. Ο συγχο ρευτής ακίνητος και απαθής. Βαρύς και επιβλητι κός ο χορός, κάπου προκαλεί το φόβο και την αγω νία, αλλά και το γέλιο. Λόγια δεν υπήρχαν. Μετά, το 1963, το τόνισε ο Πάνος Πράτσος.
Βάσανα, καημοί, ως πότε το κορμάκι μου θα τρώτε. Θάνατο θα προτιμήσω, παρά να σ' αλησμονήσω. - Οχ, Αγιάσου μ ' τσι χουριό μ ', έχασα του λουγισμό μ '. Ω λιγνό μου κυπαρίσσι, θάνατος θα μας χωρίσει. Δε σ' αρνούμαι, κρύα βρύση, ω λιγνό μου κυπαρίσσι. - Οχ, Αγιάσου μ ' τσι χουριό μ ', έχασα του λουγισμό μ '. Το φεγγάρι πήρε βόλτα, στης αγάπης μου την πόρτα. Αγαπώ σι τσι του ξέρεις, το 'μαθές τσι δε μι θέλεις. - Οχ, Αγιάσου μ ' τσι χουριό μ ', έχασα του λουγισμό μ '. Το μαντίλι σου τινάζεις και θαρρώ πως με φωνάζεις. Το μαντίλι σου διπλώνεις και θαρρώ πως με μαλώνεις. - Οχ, Αγιάσου μ ' τσι χουριό μ ', έχασα του λουγισμό μ '.
Αγια μου, Παναγιά μου Ο ι χορευτές έπρεπε να κλείσουν με τον πηδηχτό χορό «Β ά λ' του μαζουμένου» ήταν η παραγγελία. Έ δ ιν α ν κ α ι ο νό μ α τα , ό π ω ς «Μ αλαματένια». Λεγόταν και χόρες. Υπήρχαν πολύ δύσκολες χόρες, μάλλον ρουμάνικες με ευρωπαϊκό στιλ και με κάποι ες παραλλαγές στη σύνθεση. Σε ορισμένες υπήρχαν και λόγια. Το «Α γιά μου, Παναγιά μου» είναι ένα πηδηχτό, πολύ παλιό ως μελωδία, αλλά με λόγια που τα έβαλε ο Πάνος Πράτσος. Και πάλι ο ερωτευμένος επ ικ α λ ε ίτα ι τη βοήθεια της Π α ν α γ ιά ς της Αγιασώτισσας και των Αγίων, να βοηθήσουν ν ’ αντα ποκριθεί το ταίρι του στην αγάπη του.
- Α γ ιά μου, Παναγιά μου τσι Α γιού Γρηγόρη μου, βοήθα το πουλί μου να 'ρθει στη γνώμη μου. - Αγιά μου, Παναγιά μου τσι Α γιου Στυλιανέ, βοήθα το πουλί μου, για να μου πει το ναι. - Έλα, χάρε, έλα, χάρε, την ψυχή σκύψε, πάρε, έλα, πλέλι μ ', μι τα μένα, να πιρνάς χαριτουμένα. - Σε αγαπώ, τι κέρδισα, κοντεύω να πεθάνω κι η αιτία είσαι συ που τη ζωή μου χάνω. - Μαύρισε γη καρδούλα μου σαν του παπά του ράσου, μηδί θα τραγουδήσου πια μηδί θενά γιλάσου. - Μι τα σένα θέλου να 'μι, πα σ' ένα βουνό καλά 'μι. Τρέχουν ταματέλιαμ', τρέχουν σαν τα σύννιφα πουβρέχουν. - Αγιά μου, Παναγιά μου τσι Α γιού Αιφτέρη μου, βοήθα το πουλί μου να γίνει ταίρι μου. - Αγιά μου, Παναγιά μου τσ' Αγιά μου Φωτεινή, λαμπάδα θα σ' ανάψου για μια μελαχρινή.
Ο κλαρινίστας Στρατής Αχιλλέα Σουσαμλής με τον τυμπανιστή Αριστή Μουτζουρέλη (Λαγό). Στιγμιότυπο από θεατρική παράσταση του Αναγνωστηρίου (12 Αυγούστου 1984). (Από το Αρχείο του Αναγνωστηρίου)
- Έχι
την κρυφά, πουλί μου, την αγάπη τη δική μου, Αγιασώτισσα μου γλάστρα μτα λούλουδ
Πολύ πλούσια η μουσικοχορευτική μας παρά δοση. Τα πα ραπά νω αποτελούν μια πρώτη συνο πτική προσέγγιση και ένα μικρό δείγμα τρα γου διώ ν και σκοπών, που οι πρόγονοί μας παλιά τρα γουδούσαν και χόρευαν. Κι εμείς σήμερα με περη φάνια λέμε πω ς είναι δικά μας και τα τραγουδούμε και τα χορεύουμε. Υ πάρχει σκέψη να γίνει μια έκδοση όλου του μουσικολαογραφικού υλικού, που έχει συγκεντρώ σει το Αναγνωστήριο και έχω καταγράψει και εγώ σε κασέτες με διηγήσεις π α λιώ ν γλεντζέδω ν και μουσικών της Αγιάσου. Τ ις πληροφορίες για τη σύνθεση της εργασίας μου μου τις έδωσαν ο Πάνος Πράτσος, ο Χαρίλαος Ρ ό δ α ν ο ς , ο Σ τ α ύ ρ ο ς Ρ ό δ α ν ο ς , ο Μ ενέλα ο ς Κ αμάτσος, ο Β ασίλειος Χ ατζηπαναγιώ της και ο Δημήτριος Αγρίτης. Τους ευχαριστώ. ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ
ΤΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Β
Η φήμη του πρωτοπόρου δασκάλου και παιδα γωγού Ευάγγελου Π απανούτσου προηγήθηκε του ερχομού του. Ο αξέχαστος Κώστας Τζηρίδης-άλλος αυτός σπουδαίος θεολόγος και άνθρωπος, συμφοιτη τής του Ευάγγελου Π απανούτσου σ ’ ευρω πα ϊκό πανεπιστήμιο και συγκάτοικός μου στη Μυτιλήνη το σχολικό έτος 1930-1931, καθηγητής εκείνος στις μικρές τάξεις του Γυμνασίου κι εγώ μαθητής της γ ' τάξης -μόλις άκουσε να γίνετα ι λόγος για τον Παπανούτσο, ξέσπασε σε ενθουσιώδη σχόλια για τον άνθρωπο και παιδαγωγό. Μάλιστα, επειδή ήξερε το πρόβλημά μου με το μα θη μ α τικό μου Γ ιάννη Κ οτιλέα, με π α ρ ό τρ υ νε να δώ σω εξετάσεις στο Διδασκαλείο. «Θα ’σαι κουτός να χάσεις μια τέτοια ευκαιρία. Και γλιτώνεις από τον Κοτιλέα, που σε κακοπήρε, και δάσκαλος γίνεσαι σε 5 χρόνια, χωρίς να το κουνήσεις από τη Μυτιλήνη». Με την ευκαιρία αυτή, αναφέρω τις σπουδές του Ευάγγελου Παπανούτσου. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1900 και σπούδασε Θεολογία-πήρε το πτυχίο του σε ηλικία 19 ετών με άριστα-, Φιλοσοφία, Φιλολογία και Παιδαγωγικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Βερο λίνου, Τ ιβ ίγγη ς κ α ι Π α ρ ισ ιο ύ . Δ ιδ ά κ το ρ α ς της Φ ιλοσοφίας του Π ανεπιστημίου της Τιβίγγης και τιμής ένεκεν διδάκτορας του Δικαίου του σκοτικού Πανεπιστημίου του Αγίου Ανδρέα. Αυτός είναι ο Παπανούτσος ο Δάσκαλός μας. Αλλά ακούγαμε Διδασκαλείο και Διδασκαλείο δε βλέπαμε.Ο χρόνος πίεζε ασφυκτικά, με κίνδυνο να χαθεί η χρ ο νιά και μάλιστα η πρώτη τάξη- η αρχή- το μισό του όλου έργου της ίδρυσης και λει τουργίας του Διδασκαλείου. Η κάλμα σήκωσε αεράκι και δόθηκαν στον ντόπιο τύπο και στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης οι σχετικές ανα κοινώ σεις, που καθόριζαν για τους υποψ ήφ ιους μαθητές προσόντα συμμετοχής, τόπο και χρόνο για τις εισιτήριες εξετάσεις, προφορικές και γραπτές. Η ψυχή μας πήγε στον τόπο της. Την καθορισμένη μέρα, σε μια αίθουσα του Γυμνασίου, ένας ένας περά σαμε όλοι οι υποψήφιοι δίκην προφορικής εξέτασης α π ’ τη μεγάλη κρησάρα του Διευθυντή Ευάγγελου Παπανούτσου, με καθοριστικές ερωτήσεις στον καθέ να μας. Η πίτα , με λίγα λόγια, τότες κόπηκε, όχι βέβαια όλη. Έ μεινε κι ένα μεγάλο κομμάτι για τα σαΐνια της γραφής. Με τις απαντήσεις που έπαιρνε, σε συνδυασμό με την εξωτερική εμφάνιση και την ψυχολογική διερεύνηση, σχημάτιζε εντύπωση για τον
Σκίτσο του Ευάγγελου Παπανούτσου, φιλοτεχνημένο από τον Αντώνη Πρωτοπάτση (4 Σεπτεμβρίου 1934). (Το σκίτσο παραχώρησε η Μαρία Πατέστου).
καθένα μας και σημείωνε κάτι ανάλογο με την κρίση του: δασκαλάκι ή ψαράκι. Ή ταν πεποίθηση του Δασκάλου μας-έτσι ήθελε να τον λέμε-ότι οι δάσκαλοι γεννιούνται και πρέ πει να βρεθούν από έμπειρο μάτι, που θα τους δια κ ρ ίν ε ι κ α ι θα το υ ς π α ρ α κ α λ έσ ει να π ερ ά σ ο υ ν μπροστά, για να εκπληρώσουν την αγάπη που νιώ θουν μέσα τους για τα παιδιά και την πρόοδό τους. Οι άλλοι, ανάγκη να πλαστούν-εξ απαλών ονύχων-από χέρια γεννημένου δασκάλου. Τότε μόνο ο άνθρωπος θα εκπληρώσει την αποστολή του πάνω στη γη. Ο δάσκαλος δεν είναι για τρ ός, δεν είναι αγρότης, δεν είνα ι έμπορος ούτε δικηγόρος. Δεν έχει επάγγελμα, δεν κάνει καν λειτούργημα, είναι α π λά , π ολύ α π λά , α υ τό ς π ο υ α κ ούτε α πό το υ ς ανθρώπους στα χωριά, στις πόλεις, παντού, να τον φω νάζουν δάσκαλε και να γεμίζει το στόμα τους εμπιστοσύνη, σεβασμό και αγάπη. Θα μου πείτε δάσκαλο έλεγαν και το Χριστό. Καμιά αντίρρηση κι αυτό μετρά. Σε δυο μέρες έγιναν και οι γραπτές εξετάσεις σε ελεύθερες αίθουσες του Γυμνασίου με τους καθηγητές που θυμάμαι, το Θεόφιλο Νουλέ λη, τον Κώστα Τζηρίδη και το Βασίλη Θεοδωράκη.
Σπουδαστές και σπουδάστριες της Α'και Β'τάξης του Πεντατάξιου Διδασκαλείου Μυτιλήνης μαζί με το διδακτικό προσωπικό (1933).
Όμορφη στιγμή καθηγητών και σπουδαστών της εποχής του μεσοπολέμου. Διακρίνονται: Πρώτη σειρά, από αριστερά:1. Μαρίκα Ταλιαντζή. 2. (;) Καλδή. 3. Μέρσα Νασοπούλου. 4. Παυλίνα Δεμερτζή. 5. Μαρία Κλήμη. 6. Ειρήνη Γιαλένιου. 7. Καλλιόπη Παπαχαρίτωνος. 8. Αθανασία Νύχτα. 9. Ιωάννα Συροπούλου. 10. Μαρία Παρθένη-Πατέστου. Δεύτερη σειρά: 1. Γιάννης Βερβέρης. 2. Θεόδωρος Διαλεχτός. 3. Κώστας Γάκας. 4. (;). 5. Θεόφραστος Γέρου (από την Αγιάσο). 6. Στρατής Καραντανέλης. 7. (;) Παπαευστρατίου. 8. Όμηρος Πάτσης. 9. Νίκος Γιακαλής. 10. Δημήτριος Καβαδάς (από την Αγιάσο). 11. Μιχάλης Σαρρής. Τρίτη σειρά: 1. Μαρία Βερβερέλη. 2. Ευστράτιος Γαβαλάς (καθηγητής τεχνικών, ζωγράφος). 3. Γιάννης Διανέλος (μουσικός καταγόμενος από την Κύπρο). 4. Ευάγγελος Παπανούτσος (διευθυντής). 5. Βασίλης Αρχοντίδης (φιλόλογος). 6. Κώστας Βενετάκης (καθηγητής φυσικός). Ο τελευταίος πέθανε από φυματίωση και θάφτηκε στην Αγιάσο. Τέταρτη σειρά: 1. Δημήτριος Παχόγλου. 2. (;). 3. Κοραλία Τσορβά. 4. Ευθύμιος Μακρής. 5. Ελευθερία Πατσαμάνη. 6. Στρατής Χατζηλενούδας. 7. Ουρανία Ασλάνη. 8. Νίκος Μυρογιάννης. 9. Ελένη Φαναρά. 10. Δημήτριος Κυπραίος. 11. Κώστας Σπηλιαδής (από την Αγιάσο). 12. Έλλη Σίμου. 13. Βησσαρίων Μούχος. 14. Αφρούλα Ασλάνη. 15. Παναγιώτης Προδρόμου. 16. Ελένη Πιτσούλη. Πέμπτη σειρά: 1. (;). 2. Παναγιώτης Γαβαλάς. 3. Κώστας Ζωγράφος. 4. Ευαγγελία Κεφάλα. 5. Κώστας Τρουμπούνης. 6. Ευτέρπη Χατζηαναστασίου. 7. Ηρακλής Σιβύλλης. 8. Δημήτριος Σπηλιαδής (από την Αγιάσο). 9. Νίκος Μούχος. 10. Νίκος Μιχάλης. 11. Κλεοπάτρα Κλειδαρά. 12. Γεώργιος Βαλάκος. 13. Δευκή Αμπατζή. 14. Κυριάκος Αναγνώστου. 15. Χρυσούλα Καλαϊτζή. 16. Γιάννης Λεβέντης. 17. Θεόδωρος Μαντόπουλος.
Π ολύ σ ύντομ α βγήκαν τ ’ α π ο τελ έσ μ α τα , 17 δ α σ κ α λ ά κ ια κ α ι 13 δ α σ κ α λ ίτσ ες: Ε υ σ τρ ά τιο ς Τικέλης, Όμηρος Πάτσης, Κυριάκος Αναγνώστου, Κώστας Σπηλιαδής, Κώστας Ζωγράφος, Γιώργος Βαλάκος, Ν ίκος Μ υρογιάννης, Στρατής Χατζηλ ε ν ο ύ δ α ς , Θ ό δ ω ρ ο ς Δ ια λ ε χ τ ό ς , Θ εό φ ρ α σ το ς Γέρου, Θόδαιρος Μ αντόπουλος, Νίκος Γιακαλής, Ν ίκος Μ ιχαήλ,Δ ημήτριος Κ αβαδάς, Δ ημήτριος Κυπραίος, Ιωάννα Συροπούλου, Αθανασία Νύχτα, Ελένη Φ αναρά, Μ αρία Βερβερέλη, Κ λεοπά τρα Κλειδαρά, Έλλη Σίμου, Ελένη Πιτσούλη, Ουρανία Ασλάνη, Ελευθερία Πατσαμάνη, Κοραλία Τσορβά, Μ α ρία Π α ρ θένη , Κ α λ λ ιό π η Γ Ια π α χ α ρ ίτω ν ο ς, Δευκή Αμπατζή. Όμαις έναν τον χάσαμε, προτού τον γνωρίσουμε. Και έναν άλλον τον χάσαμε τώρα, ύστερα από 65 χρό νια και δεν τον βρίσκουμε. Όλα γράφονται από μνή μες δικές μου και άλλων συμμαθητών μου τότες. Και καλούμαστε όλοι στο επόμενο τεύχος του περιοδικού «Αγιάσος», στο οποίο θα έχουμε συνέχεια για το Διδασκαλείο, να βοηθήσουμε να γίνουν διορθώσεις. Οι εκπλήξεις άρχισαν, όταν ειδοποιηθήκαμε ότι την τάδε μέρα και ουρά θ ’ αρχίζαμε μαθήματα, που όμως δε μας είπαν. Τώρα, Μήτσο, είπα μέσα μου, είναι η μεγάλη στιγμή. Το Δημοτικό δεν το αρχίνησες καλά ούτε το Ημιγυμνάσιο Αγιάσου ούτε και την Τρίτη τάξη του Γυμνασίου Μυτιλήνης. Εννιά χρόνια πήγαν στο βρόντο. Ε! Νισάφι! Ανάγκη το Διδασκαλείο να τ ’ αρχινήσεις δυνατά και μ ’ όλες τις δυνάμεις σου, ύστερα μάλιστα από τις τόσες καλές προδιαγραφές και την κακή πείρα που απέ κτησες. Π ά ντω ς τα π α ιδ ιά δε φ τα ίν ε π ο τές, με καμιά κυβέρνηση. Είχε γούστο να ζητάμε ευθύνες από π α ιδ ιά 6 και 14 χρονώ , για τί δεν έλυσαν το εκπαιδευτικό πρόβλημα της πατρίδας μας.
Από νωρίς συγκεντρωθήκαμε στο μεγάλο χολ του Γυμνασίου, α π ’ όπου ελέγχαμε κάθε κίνηση και περι μέναμε να μάθουμε πού θα λημεριάσουμε. Σε μια στιγμή κάποιο κουδούνι ακούγεται από τη μαρμάρι νη σκάλα, που ανεβάζει επάνω στην αίθουσα τελετών του Γυμνασίου, και μια φωνή παρακαλεί οι μαθητές του Διδασκαλείου ν ’ ανεβούν επάνω. Μια ταραχή μας έπιασε και δεν ξέραμε μήτε να περ πατήσουμε μήτε ν ’ ανεβούμε τη σκάλα. Ο ένας έσπρω χνε τον άλλο να πέσει... μπρος. Εγώ σκέφτηκα, αφού πάμε προς τα πάνω και μάλιστα σε μεγάλη πόρτα, καλό είναι το όνειρο που βλέπουμε. Υπήρχαν και υπό γεια στο Γυμνάσιο κι όλα μπορούσαν να συμβούν. Σεινάμενοι κουνάμενοι ανεβήκαμε για πρώτη φορά τη μαρμάρινη σκάλα, που εύκολα μας έμπασε σε μια μεγάλη αίθουσα με φ ω τογραφ ίες στους τοίχους, βιβλιοθήκες και άλλα που δε θυμάμαι. Κι όπως έδει χναν τα πράγματα η αίθουσα αυτή θα ήταν προσωρινά τουλάχιστον η αίθουσα του Διδασκαλείου μας. Γιατί αντί για θρανία, που δε μας έφερναν γούρι, τρεις μεγά λες και μακριές τραπεζούκλες, για δέκα από μας η καθεμιά, πρόχειρης κατασκευής και βαμμένες σκούρο καφέ χρώμα, ήταν με τέτοιο τρόπο τοποθετημένες μέσα στην αίθουσα, ώστε να σχηματίζουν ένα κεφαλαίο Π. Και στις 30 κοινές αλλά καινούργιες καρέγλες, όπως θα καθόμασταν οι τριάντα... φωστήρες, θα είχαμε πίσω μας τα παράθυρα και μπροστά μας το κοινό τραπέζι με την κοινή καρέγλα, στην ο π ο ία θα κ α θότα ν ο Δάσκαλός μας και οι καθηγητές. Τα κορίτσια στοιβαγ μένα όπως όπως στο τραπέζι που ήταν κοντά στην πόρτα και μεις, τα ανδράκια, άνετα στα δυο άλλα τρα πέζια, μας έτρωγε η αγωνία πότε επιτέλους θα ’ρχόταν ο Δάσκαλός μας. Είχαμε βάλει και τσιλιαδόρο στη μαρ μάρινη σκάλα-νομίζω το Δημητράκη Κυπραίο, που ήταν στα μέσα και στα όξω-, για να μη μας βρει, όταν θα ’ρχόταν ξαφνικά, σε ανακατωσούρα και χαλούσαμε
Στο πίσω μέρος της ι ϋΓΐοΙίπα ροΜαΙβ ο κάτοχος έγραψε: Χ ο υνεη ΐΓ
Διδασκαλείων Μυτιλήνης Σχολ. έτος 1936 Δημήτριος Καβαδάς
τις πρώτες εντυπώσεις του. Σε λίγο, στημένοι όλες και όλοι σαν πρώτη τάξη Δημοτικού, με μια φωνή αργόσυρτη και μονότονη καλημερίζαμε το Δάσκαλό μας. Κι εκείνος, μόλις π ρ ό λ α β ε να π ε ι: Κ α λ η μ έρ α σ α ς, π α ιδ ιά μου. Γελούσαν και τ ’ αφτιά του και σαν να πηδούσε από τη χαρά του. Ή ταν πολύ συναισθηματικός άνθρω π ο ς κ α ι π ο λ ύ δά σ κ α λ ο ς. Η χα ρ ά του π ο υ είχε μπροστά του πα ιδιά δικά του, που θα τα διαμόρ φωνε, όπω ς αυτός ήξερε, με μια απλή συντροφιά και πα ιδικ ή κατανόηση, σαν ένα κι αυτός π α ιδ ί σαν κι έμας, τον τρέλαινε. Δεν έχω δει άλλο δάσκαλο ή καθηγητή σ’ όλα μου τα χρόνια στα σχολεία, να δείχνει τόσο μεγάλο μεράκι κι αγάπη γι’ αυτό που έκανε για τα παιδιά. Όχι για να τους διδάξει σουστά και κατανοητά τα μαθήματα που έπρεπε, αλλά για να τους εμφυσήσει ό,τι καλό μπορούσε μέσα τους, ώστε πρώτα να γίνουν καλά παιδιά κι ύστερα καλοί μαθητές και δασκάλοι. Κι αφού είπε τόσα, που δεν άντεχε ούτε εκείνος να συνεχίσει απ’ τη συγκίνηση και τη συναισθηματική φόρτιση-κάποιες στιγμές μάλιστα φαι νόταν βουρκωμένος, έπεσε σε οργανωτική παρέμβαση. Κάθε κορίτσι και κάθε αγόρι, κάθε άνδρας και κάθε γυναίκα είναι σαν ένα νόμισμα με διαφορετικές φιγού ρες. Έτσι τους θέλει η κοινωνία, έτσι τους θέλει η ζωή. Διώξτε λοιπόν από πάνω σας τις διαχωριστικές γραμμές που σας χωρίζουν σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Ελάτε λοιπόν κοντά μου κι όλα θα τακτοποιηθούν μια χαρά. Χωρίς καμιά διάκριση, όπως πηγαίναμε κοντά του, στα γρήγορα έδειχνε με το χέρι του ένα αγόρι ένα κορίτσι, ένα κορίτσι κι ένα αγόρι και κάθε ζευγάρι έπαιρνε τη θέση του στο τραπέζι, που ήταν δεξιά στην έδρα διδασκαλίας και συνέχεια στο μεσαίο και στο άλλο αριστερά τραπέζι. Τα ζευγάρια που φτιάξαμε από δω και πέρα θα λέγονται Ομάδες Εργασίας και θ ’ αντιπροσωπεύο νται ισότιμα κι α π ’ τα δυο μέλη τους. Στο μεταξύ άρχισε να περιεργάζεται ο ένας τον άλλο. Ή μασταν άγνωστοι μεταξύ μας. Εμένα μου έτυχε η Κ οραλία Τσορβά, σπουδαίο κορίτσι από
χωριό και πολύ συνεσταλμένη, χειρότερα από μένα. Ύστερα σου λεν τα ετερώνυμα έλκονται. Ή στραβός ήταν ο γιαλός ή στραβά αρμενίζαμε μέχρι τώρα. Οι συστάσεις μεταξύ μας έγιναν γρήγορα, πέρασε όμως πολύς καιρός να αισθανόμαστε μεταξύ μας κάπως άνετα. Προϋπόθεση να είσαι καθαρός, να προσέχεις τις ποδάρες σου να μη μυρίζουν, το σοβαρότερο, και τα λόγια σου μετρημένα. Αυτογνωσία, δε λέτε τίποτα. Η φωνή του δασκάλου μας μας επανέφερε στην τάξη. Είναι ανάγκη, παιδιά μου, να σεβαστούμε το περιβάλλον που μας φιλοξενεί, ώστε όταν φύγουμε α π ’ εδώ, και φαντάζομαι γρήγορα θα γίνει αυτό, ν ’ αφήσουμε τις καλύτερες εντυπώσεις. Μ ιλούσε πάντα όρθιος και με φιλική διάθεση και δεν έχανε ευκαιρία να μας υπενθυμίζει το ρόλο του δασκάλου, που διαλέξαμε, στην κοινωνία. Εκείνη τη μέρα έγινε η ενθρόνιση του Διδασκαλείου Μυτιλήνης στον πιο κατάλληλο χώρο, από σύμπτωση, στην αίθουσα τελετών του Γυμνασίου Μυτιλήνης, που μας φιλοξενούσε. Έ νας χείμαρρος πεντακάθαρος κι ορμητικός εκείνη την πρώτη μέρα και κάθε μέρα μας περιέλουζε το νου και τις καρδιές μας. Το μεγάλο δώρο που του χάρισε η Πολιτεία να φτιά ξει και να διευθύνει το Διδασκαλείο Μυτιλήνης του δημιούργησε τεράστιες ευθύνες και υποχρεώσεις, που δεν έβλεπε πώς καλύτερα θ’ ανταποκρινόταν σ’ αυτές και στην τιμή που του έγινε. Όλη η ζωή του τότε ήταν το Σχολείο του κι εμείς τα παιδιά του. Πολύ αργότερα μου έλεγε η αξέχαστη γυναίκα του Τζούλια -όπως την έλεγεπως καμιά φορά μας ζήλευε και θύμωνε μαζί του. Κι εκείνος ατάραχος της απαντούσε: Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης πολύ καλά ξέρεις πως ήταν το όνειρό μου. Σε παρακαλώ κάνε κι εσύ κάτι τώρα να με βοηθήσεις με τον τρόπο σου. Έχω τόσα πολλά προβλήματα ν ’ αντι μετωπίσω, να έχω κι εσένα να χαϊδεύεσαι πάει πολύ. Κι όμως ήταν τότε νιόπαντρος. (Συνεχίζεται) ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ
Γυμναστικές Επιδείξεις όλων των σχολεί ων της Μυτιλήνης, συμπεριλαμβανομένου και του Διδασκαλείου, στο γήπεδο του «Παλλεσβιακού», κατά το σχολικό έτος 1935-1936.
ΓΕΩ ΡΓΙΟ Υ Α Ρ ΙΣ Τ Ε ΙΔ Ο Υ -Π Α Π Η ΠΑΡΕΡΓΑ ΠΝΑ ΠΕΡΙ ΛΕΣΒΟΥ Θέλοντας να κάνουμε ευρύτερα γνωστά παλαιά, δυσπρόσιτα για τους περισσότερους, δημοσιεύματα, με ιδιαίτερη όμως σημασία για τη Λέσβο, αναδημοσι εύο υμ ε α π ό το γνω σ τό π ερ ιο δ ικ ό της Α θ ή να ς «Πανδώρα» (τόμος Γ , φυ1 Σεπτεμ βρίου 1859, σα. 253-256) την εργασία « Π ά ρ ε ρ γ ά τι να π ε ρ ί Λ έ σ β ο υ » του δεινού φιλολόγου, του λαμπρού εκπαιδευτικού και του φλογερού πατριώτη Γεωργίου Αριστείδον-Πάπη (1816-1891). Κατά την αναδημοσίευση διατηρήσαμε σχολαστικά την ορθο γραφία, το πολυτονικό σύστημα, τη στίξη, ακόμα και τα κάποια αβλεπτήματα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Π ρό μ ικ ρ ο ύ έπ α ν ελ θ ώ ν έκ σ υ ντό μ ο υ τ ίν ο ς περιοδείας κάτα τα μεσόγοαα τής νήσου, έρριψα επί του χάρτου τας όλίγας ταύτας ανάμικτους σημειώ σεις, τας όποιας εάν μέν εύρητε ύπαγομένας είς το κράτος τής Πανδώρας, δύνασθε εν απορία σπουδαι ότερων να διασώσητε από τής λήθης, άφιεροΰντες αύταΐς στήλην τινά του πολλαχώς ώφελίμου υμών συγγράμματος, εάν δέ έκφεύγωσι τήν αρμοδιότητα αυτής, εν πάση έξουσίμ παράδοτε τώ Ήφαίστω. Β εβαίω ς ει ά ν τ ’ έμοΰ έτύγχα νεν α λ λ ο δ α π ό ς περιοδευτής, ήθελεν εύρει αφθονον και ποικίλην ύλην εν τή έαυτοΰ περιηγήσει, ο δ ο ιπ ό ρ ο ν όμω ς αύτόχθονα, όν οΰτε πολιτικός, οϋτε αρχαιολογικός, ούτε τοπογραφικός η εθνογραφικός σκοπός κινεί είς περιοδείαν, άλλ’ απλή περιέργεια πρός θέαν τόπων, και επιθυμία άναλήψεως τών έξηντλημένων αύτοΰ δυνάμεω ν α πό π νευ μ α τικ ώ ν μόχθω ν, το ιο ΰ το ν, λέγω , ο δ ο ιπ ό ρ ο ν ευκ όλω ς δ ια φ εύ γ ο υ σ ι π ο λ λ ά άλλως λόγου άξια αντικείμενα, είτε ώς συνήθη αύτώ, είτε ώς άλλότρια τής προαιρέσεως αύτοΰ. Ηδη α πό τώ ν Β υζα ντινώ ν χρ όνω ν το όνομα Μιτυλήνη είχεν έκνικήσει ώς γενικόν όνομα τής νήσου Λέσβου, έξομοιουμένης οΰτω πρός τας πλείους τών νήσων, ών αί πρωτεύουσαι όμωνυμοΰσι συνήθως αυτή τή νήσω· ή ομωνυμία δέ αυτή είς τούς παλαιοτάτους χρόνους υπήρχε και είς αυτήν, διότι αναφέρεται και πόλις Λέσβος έξ ης και άπασα ή νήσος έκλήθη. Είς τήν έπικράτησιν δέ του ονόματος Μιτυλήνη έδιοκεν ίσως χώραν ή πρό χρόνων είτε παντελής έκλειψις είτε έξασθένησις τών άλλων επισήμων πόλεων τής νήσου, και ή υπερβολική αύξησις τής πόλεεος Μιτυλήνης. Διότι γνω στόν ότι επί τών ιστορικών χρόνιαν πέντε πόλεις, υπα
γόμενοι είς τόν σύλλογον τών Λιυλιόων πόλεων, έφημίζοντο επί δυνάμει και σοφία εν τή Λέσβιο, ών τέσσαρες διέσωσαν ευτυχώς μέχρι σήμερον τα αρχαία ονόματα. Ή Μιτυλήνη, έξ ης και άπασα ή νήσος έλαβε το όνομα, ή Πύρρα, ης ερείπια μόνον σώζονται, εν μέρει υπό τα ΰδατα, παρά τόν ανατολικόν μυχόν του πάλαι μέν Πυρραίου Εύρίπου, νΰν δέ κόλπου τής Καλλονής καλούμενου, ή Έρεσσός πρός δυσμάς τής νήσου κειμένη και πέριξ αυτής έρείπια τής αρχαίας πόλεως δεικνύουσα, ονομάζεται δέ υπό του λαού κάτα συγκοπήν και συνήθη τροπήν του φθόγγου ε είς ει Είρσός ή δέ τετάρτη δέν διασώζεται μέν είς τα στόματα του λαού, διετηρήθη όμως υπό τής έκκλησίας ώς έπωνυμία ολοκλήρου έπαρχίας· όθεν και λέγεται θρόνος Μηθύμνης και ό άρχιερεύς αυτής, "Αγιος Μηθύμνης. Ή διαφορά δέ είναι ότι έδρα του Άγιου Μηθύμνης δέν είναι ή αρχαία Μήθυμνα, ης τήν θέσιν κατέχει ό σήμερον λεγόμενος Μόλιβος, αλλά κώμη τις τής Καλλονής, Λχυρόνα τόνομα, ίσως διότι έθεωρήθη ώς κεντρικώτερον μέρος τής έπαρχίας. Σημειωτέον δέ ένταΰθα ότι τα ονόματα Καλλονή και Μόλιβος αναφέρονται ούτω και παρά Λαονίκψ Χαλκοκονδύλη, διηγουμένψ τήν υπό του
Μωάμεθ Β ' κατά το 1462 άλωσιν της Λέσβου* έξ οΰ δήλον ότι τά ονόματα ταύτα δέν είναι τοσούτον νέα, όσον ήθελέ τις υποθέσει. Ή Καλλονή μάλιστα (ραίνεται ότι ήτο πόλις άξιολογωτάτη της νήσου, έξ ών λέγει εν βιβλίω Γ ' · «Παιτόγλης Καλλιουπόλεως έπαρχος επί Α μ υρά τεω του νεω τέρου στόλω ά φ ικόμενος επί Λέσβον έπέδραμέ τε τήν νήσον, και ανδράποδα ώς πλεϊστα άφελόμενος τήν τε Καλλονήν παρεστήσατο πόλιν της Λέσβου εύδαίμονα και έξελών αυτήν άπεχώρησεν ε π ’ οίκου.»· Έ ξ εκείνου δέ, ώς έοικε, του ανδραποδισμού έξέπεσε της ακμής της, και διοικισθεΐσα άπώλεσε τήν πρώτην αύτής επισημότητα* βραδύτερον δέ οί διασπαρέντες κάτοικοι συνωκίσθησαν είς πέντε η εξ κωμύδρια, μόλις εν τέταρτον άπέχοντα απ’ άλλήλων και άπό της θαλάσσης. Τήν ευδαιμονίαν της δέ ώφειλε βεβαίως ουχί είς το θαλάσσιον έμπόριον η είς τήν ναυτιλίαν, διότι κείμενη εντός του ομωνύμου κόλπου δέκα περίπου στάδια μακράν της προσβορείου ακτής, δέν είναι εύθετος είς εμπορίαν, ά λλ’ είς τήν μεγάλην εύφορ ία ν της π α ρ ’ α ύ τή εκ τεινό μ ενη ς έρ ιβ ώ λ α κ ο ς π ε δ ιά δ ο ς , ή τ ις κ α ι σ ή μ ερον κ α τά μέγα μ έρος αποτελεί τόν πλούτον τών κατοίκων. Ε ν μέρει άμπελόφυτος, εν μέρει σπόριμος ή πεδιάς αύτη παριστα θέαμα ώραϊον είς τούς οφθαλμούς του θεατού. Εις ταύτην δέ τήν φυσικήν καλλονήν χρεωστει πιθανώς και ή πόλις Καλλονή το όνομά της. Και πρός μεσημβρίαν μέν καθ’ όλον το μήκος περικλύζεται ύπό του εύρέος Πυρραίου κόλπου, πλουσίου και το πάλαι και νυν είς παντός είδους όστρεα και ίχθύας, άνατολικώς δέ εκτείνεται μέχρι του Πιτυώδους όρους τών Π υρραίων κατά Θεόφραστον, όπερ και παρά τοις έγχωρίοις διά τουρκικής λέξεως ούτως ονομάζεται, Τζαμλίκ έκ του Τζάμ πίτυς, πεύκη· πρός βορραν ορίζε ται υπό σειράς λόφων και όρέων, παρατεινομένων μέχρι του α ρ χα ίο υ Λ επετύμνου, και μέχρι του Όρδύμνου πρός δυσμάς. Ε ν τώ μέσω δέ τής πεδιάδος ταύτης εύρίσκεται έκτασις γής άκάρπου, τριακοντασταδίου περίπου, είς ήν τα άπό τών παρακειμένων λόφων και όρέων καταρρέοντα ΰδατα, μή εύρίσκοντα διέξοδον μέχρι τής θαλάσσης, συνενούμενα δέ και μετά τών θαλασσίων ύδάτων πλημμυρούντων τόν χειμώνα, καθιστώσι τήν γήν άλμυράν και άφυή πρός πάσαν βλά στηση, τούς έννέα δέ μήνας του έτους και παντάπασιν άβατον. Ή έκτεταμένη αύτη γή εύκόλως ήδύνατο νά γονιμοποιηθή άν διά τινων διασταυρουμένων οχετών και //254 διωρύγων έδίδετο είς τά ύδατα ώρισμένη διεύθυνσις πρός τήν θάλασσαν ήθελε δέ συγχρόνως άπαλλάξει και τάς πέριξ κώμας άπό πολλών έπιδημικών νόσων, και μάλιστα τών διαλειπόντων πυρετών, οίτινες, ώς παρετηρήθη, ένσκήπτουσι κατά τά πολύομβρα έτη, προϊόν όντες τών μιασματικών άναθυμιάσεων τών άναδιδομένων έκ τών στάσιμων ύδάτων τής άλυ-
κώδους ταύτης γής. "Αλλοτε μικρόν τι μέρος αυτής τής Αλυκής , ώς ονομάζεται ύπό τών έγχωρίων, έχρησίμευεν ώς άλοπήγιον, έξ ού ικανόν άλας έξήγετο* μετά τήν ά π οξή ρα νσ ιν όματς τώ ν Ελαιώ ν κατά τόν βαρύν χειμώνα του 1850, ή βιομηχανία αύτη κατηργήθη, ούδέ άνελήφθη έκτοτε. Σήμερον είς ούδέν άλλο ώφελει, ή είς το νά χορηγή τοις έντοπίοις είδος χώματος πρός στέγασιν τών οικιών των (διότι σπάνιαί είσιν αύτόθι αί κεραμοστεγεϊς οίκίαι), όπερ όνομάζουσι λίπεδον , τούτέστιν άλίπεδον, έκτος έάν τις προτιμήση τήν σύνθεσιν τής λέξεως έκ του λίπος-έδος , οίονεί λιπαρόν έδαφος, γή λιπαρά. Α λ λ ’ άφείς τήν στέππαν ταύτην τής Λέσβου, άς έπανέλθω είς τήν παχύγειον πεδιάδα τής Καλλονής. Μέρος μέν αυτής, ώς προεϊπον, είναι άφωρισμένον τή Δήμητρι, μέρος δέ τώ Διονύσου αλλά το κράτος του τελευταίου Θεού τοσούτον έξετάθη πρό ολίγων έτών, ώστε είναι φόβος μή μετά τινας ένιαυτούς, άν οΰτω προβαίνη ή άμπελοφυτεία, έκδιωχθή δλως διό λου ή Δημήτηρ έκ τής γής ταύτης. Ή μεγάλη δέ άνάπτυξις τής καλλιέργειας τής άμπέλου οφείλεται μάλι στα είς τήν ένσκήψασαν νόσον τών σταφυλών. Διότι παραδόξως πως, έν ω πανταχού τής νήσου αί άμπε λοι κ α τεσ τρ ά φ η σ α ν κ α θ ’ ο λ ο κ λ η ρ ία ν, α ί τής Καλλονής έμειναν έπί πολύ άνάλωτοι ύπό τής νόσου, και μόλις πέρυσιν ένεκα τών διηνεκών βροχών τού έαρος και τού θέρους προσεβλήθησαν, και κατά μέγα μέρος έφθάρησαν. Εφέτος όμως άνέλαβον τήν υγείαν αυτομάτως, και μάλιστα το ιδιαίτερον είδος τών στα φυλών το ίδιάζον είς τήν Καλλονήν, έξ ου και ό ομώ νυμος Κ αλλω νίάτικος οίνος, μόλις παρουσίαζεν ίχνη τινά καχεξίας, έν ω τά έτερα εϊδη ούχ ήττον και έφέτος ήσαν βεβλαμμένα. Έ κ τούτου φαίνεται ότι το είδος αύτό άντέχει πλειότερον είς τήν νόσον, και προσβληθέν δέ, ταχύτερον άναλαμβάνει θεραπευόμενον. Όλίγιστοι ίδιοκτήται φοβούμενοι τήν περυσινήν φθοράν μετεχειρίσθησαν έφέτος τήν θείωσιν κατά τόν νεώτερον τρ όπον μίξαντες δηλ. τέφρας μέρη 2, και θείου 1, έθείωσαν διά τού μίγματος τούτου τάς άμπέλους μόλις βλαστησάσας· οΰτω δέ άπέκτησαν σταφυλάς ύγιεστάτας ούδέ τήν έλαχίστην θειώδη οσμήν άναδιδούσας, ένώ αί άθεράπευτοι έφερον σημεία τής νόσου έν μέρει. Είναι δέ το είδος τούτο τής σταφυλής τοιούτόν τι* ή ράξ αύτής είναι μέλαινα, λεπτόφλοιος, ούχί μείζων κερασιού, τοσούτον δια φανής, ώστε άπέναντι τών άκτίνων τού ήλιου στίλβει και γίνεται βυσσινόχρους* έχει δέ και χυμόν άφθονον και γλυκύτατον 100 οκάδες σταφυλών πιεζομένων δίδουσι γλεύκος 50-60 οκάδων, διϋλιζομένων δέ τών στεμφύλων μετά τήν ζύμωσιν αυτών πορίζεται οινό πνευμα 15-20 οκάδων. Έ νεκ α πασών τούτων τών ιδιοτή τω ν οί ο ίν ο π ο ιο ί κ α ι κά πηλοι π ρ ο τιμ ώ σ ι παντός άλλου είδους το τής Καλλονής.
Ή το καιρός τρυγητού ότε έπεσκέφθην ταύτα τα μέρη. Κ α θ ’ άπασαν τήν πεδιάδα κίνησις και ζωή έπεκράτει* εδώ μακρά σειρά εμπόρων και άγωγέων όδηγούντων ήμιόνους φερούσας άνά δυο κοφίνους προέκυπτεν έκ τού δυτικού, έρχομένη άπό τής έξ ώρας άπεχούσης κωμοπόλεως Α γιάσσου, και διεσπείρετο κατά πάσαν διεύθυνσιν ϊνα εύρη άμπελον π ρός άγοράν σ τα φ υ λ ώ ν έκει πλήθη άνδρώ ν και γυναικών, νέων και νεανίδων, πεζών και έποχουμένων προεχέοντο άναμίξ έκ τώ ν πέριξ κωμών και χωρίων διά διαφόρων οδών, διευθυνόμενοι εις τόν τρυγητόν μετά καλάθου έξηρτημένου έκ τής καμπής τού άγκώνος. Μ ετ’ ολίγον γέλωτες και φω ναί και άσματα τών τρυγητών και τρυγητριών, και διάλογοι μεταξύ τώ ν έμ πορ ω ν και ιδιοκ τη τώ ν έπλήρουν πάσαν άμπελον. Σκηναί άληθώς γοητευτικοί άναμιμνήσκουσαι ά μ υδρ ώ ς τώ ν ά ρ χ α ίω ν Α θ η ν α ίω ν Διονυσιακήν τινα έορτήν. Μόλις δέ παρέρχονται δύο ή τρεις ώραι τής ήμέρας, και σειρά φορτίων πολυα ρίθμων έκ πάσης οδού καταβαίνει είς τήν θάλασσαν, κομίζουσα σταφυλάς είς 30 ή 40 σκάφη προσωρμισμένα είς το πλησιέστερον έπίνειον, Α γ ία νΑννα καλούμενον, και περιμένοντα νά συμπληρώσωσι το φορτίον των και μεταφέροοσι τάς σταφυλάς είς τήν πρωτεύουσαν τής νήσου, είς Πλωμάριον, είς Γέραν και είς Ψαρά. Διότι κατά το έτος τούτο ήν άφθονία μεγάλη σταφυλών, τής ποσότητος αύτών άναβάσης είς εν περίπου έκατομμύριον οκάδων, κ α θ ’ ας έκ βεβαίων πηγών ήρύσθην πληροφορίας. Κ α ι δέν ά ν τ α μ ε ίβ ε ι μ ό ν ο ν ή σ τα φ υλή το ύ ς κ ό π ο υ ς τώ ν κ α τ ο ίκ ω ν , ά λλα κ α ι π ο λ λ ά ά λλα προϊόντα* οΐον άμύγδαλα και σύκα έξαίρετα, και ιδίως ό άριστος σίτος ό έν αύτή καλλιεργούμενος, όστις έν καιρώ εύφορίας δύναται και τούς κατοί κους τώ ν χω ρ ίω ν νά διαθρέψ η και άλλα χού νά έξαχθή. Καιρός δέ νά ρίψω εν βλέμμα και είς άλλα τινά μέρη τής νήσου. Ή Δέσβος φυσικώς έξεταζομένη εύρίσκεται μια τών ώραιοτέρων και πλουσιωτέρων νήσων τού Αιγαίου* κειμένη άπέναντι τής Ασιάτιδος άκτής, παρά τήν λεωφόρον τήν άγουσαν έξ Εύρώπης είς τήν μητρόπολιν τού Όθωμανικού κράτους, είναι λίαν εύθετος πρός έμπορίαν και μάλιστα ή πρωτεύ ουσα αύτής Μιτυλήνη. Διό και άπασαι αί άτμοπλοϊκαί έταιρειαι είς το δρομολόγιόν των προσδιορίζουσιν ώς ένα τών σταθμών τω ν και τήν Μιτυλήνην, ούσαν π ρ ο ικ ισ μ έν η ν μετά δύο λιμ ένω ν ίκ α νώ ς άσφαλών, δυστυχώς όμως καταστάντω ν σήμερον άπροσίτων είς μεγάλης χωριτικότητος πλοία ένεκα τής παραμελήσεως αύτών. Το κυριώ τερον δέ και πλουσιώτερον π ρ ο ϊό ν αύτής είναι το έλαιον, και κατά συνέπειαν το σαπώνιον, ών άφθονον ποιείται έξαγωγήν. Έμφιλοχωρει δέ και έλαια κατά τά με-//
255 σημβρινά και ά να τολικ ά αύτής μέρη* και οι μάλλον έλαιόφυτοι τόποι κεΐνται έπί τής χερσονή σου τής σχηματιζομένης μεταξύ τών δύο κόλπων τής Γέρας και τής Καλλονής* τοιούτοι δέ είναι ή Γέρα περιλαμβάνουσα πέντε χωρία, το Πλωμάριον σχηματιζόμενον έκ δεκαπέντε κωμών και κωμυδρίων, κ α ι ή Α γ ιά σ σ ο ς , κ ω μ ό π ο λ ις π ε ρ ί τά ς χ ιλ ία ς μετρούσα οικογένειας. Κατά δεύτερον λόγον παρά γει είς μικράν ποσότητα και διάφορα άλλα π ρ ο ϊό ντα, ών τινα άποστέλλει και είς το έξωτερικόν οΐον τυρία, μαλλία, βαλανίδια, μέταξαν και π ο ικ ίλ α ς οπώρας. Είς δέ το βόρειον και δυτικόν έπικρατεϊ ή άγρια δρύς και ή βαλανιδέα* άλλ’ ή πρός δυσμάς τού Πυρραίου κόλπου χώρα είναι ή μάλλον πτωχή και άμοιρούσα δένδρων, διό και καταλληλοτέρα είς ποιμ νιο τρ ο φ ία ν. Δ ιά το λεπτόγεω ν δέ το ύ τω ν τώ ν μερώ ν κ α ι οι κ ά το ικ ο ι α ύ τώ ν ά π ο δ η μ ο ύ σ ι τό ν πλείστον χρόνον είς Μικράν Α σίαν πρός πορισμόν τών έπιτηδείων. Ω σαύτως δέ και οι κατοικούντες τά βορειότερα τής νήσου μεταβαίνουσιν είς τήν άπέναντι Αιολικήν χώραν, ένθα μετέρχονται το έπιτόπιον έμπόριον καθιστάμενοι και κτηματίαι, και μάλιστα κατά τήν Άτραμυττικήν χώραν. Περί τού πληθυσμού τής νήσου άδύνατον είπεΐν τι βέβαιον, πρώ τον μέν, διότι έπίσημοι άπαριθμήσεις σπανίω ς γίνονται, και γινόμεναι δέ άκριβεϊς δέν ύπάρχουσι, δεύτερον δέ διό τι ούδείς ιδιώτης άνέλαβε τόν κόπον τούτον νά κάμη κατά κώ μας και χωρία έρεύνας έπί τού άριθμού τών κατοίκων. Αλλά έκ τών ιδιαιτέρων πληροφοριών όρμώμενοι δέν άπομακρυνόμεθα πολύ τής άληθείας άναβιβάζ ο ν τ ε ς το ύ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς ά π ά σ η ς τή ς νή σ ου είς έκατόν χιλιάδας, ών το δέκατον περίπου Ό θω μανοί. Ύ πά ρχουσ ι δέ έπί τής Δέσβου μια πόλις, έκ χιλίω ν τετρακοσίω ν π ερ ίπου οικ ιώ ν συγκειμένη χ ρ ισ τ ια ν ικ ώ ν κ α ι π ε ν τ α κ ο σ ίω ν τ ο υ ρ κ ικ ώ ν , ή Μ ιτυλήνη, 10 κω μοπόλεις έχουσαι ύπέρ τάς 500 οικογένειας έκάστη, 35 κώμαι χριστιανικαί, 13 κωμύδρια τουρκικά, και 30 χωρία, ένθα συνοικούσι μετά τών Χ ριστιανώ ν και ολίγοι Ό θω μ α νοί. Έ κ τούτων δέ 30 κώμαι διατηρούσι σχολεία δημοτικά, και 7 Ελληνικά, έκτος τής πρωτευούσης διατηρούσης ά ν ώ τερ ο ν σ χ ο λ ειο ν έκ π έντε δ ιδ α σ κ ά λ ω ν συγκροτούμενον, είς ό φοιτώσι και έκ τών άλλων μερών τής νήσου μαθηταί. Ε ν τώ σχολείω τούτου υπάρχει και άρχαιολογικόν Μουσεϊον, έν ω άποτίθενται και δια φ υ λ ά ττο ντα ι ύπό τώ ν λογίω ν τής πόλεως αί έν αύτή άνακαλυπτόμεναι άρχαιότητες, εϊτε έκ τυ χ α ίω ν άνασ καφ ώ ν, είτε διεσ πα ρμ ένα ι τυγχάνουσαι κατά τήν πόλιν και τά πέριξ αύτής. Περίεργοί είσιν οί ιδιωτισμοί τής γλώσσης τών νύν Δεσβίων* διότι χωρία μόλις άπέχοντα δύο ή τρεις ώρας ά π ’ άλλήλων πολλάκις έχουσι και λέξεις ιδίας
και προφοράν τών λέξεων ίδιάζουσαν. Ε ν τούτοις ούκ όλίγαι έλληνικαί λέξεις περιφέρονται εις τά στό ματα του λαού και μάλιστα τών γυναικών, διά τόν λόγον ό τι α ύ τα ι ά νέκ δη μ οι ούσ α ι δια τη ρ ούσ ι καθαράν και άμιγή τήν εγχώριον διάλεκτον και προ φοράν. Γλωσσικήν ύλην άφθονον ήθελεν εΰρει όστις ποτέ προετίθετο νά συντάξη το γλω σσάριον τής Λέσβου. Εις τούτο δέ το έργον προτρέπομεν τούς κατά τάς διαφόρους κώμας Ελληνοδιδασκάλους και δημοδιδασκάλους νά ένασχοληθώσιν, άτε ένός μόνου μή δυναμένου νά συλλέξη τάς είς έξήκοντα περίπου χωρία διεσπαρμένας λέξεις. Αξιοσημείωτοι δέ είσιν οι κατά το δυτικόν τής νήσου έπικρατούντες ιδιωτι σ μοί ώ ς κ α ι οι είς Π λ ω μ ά ρ ιο ν κ α ι "Αγιάσσον. Παραδείγματα ολίγα δύναμαι έπί τού παρόντος νά σάς δώσω περί τών έν Πλωμαριού έπικρατούντων. Ενταύθα λ.χ. προφέρουσι τήν συλλαβήν σι δασέ ως ώς το γαλλικόν ά\\, ούχί δέ και τάς συλλαβάς σα σο σου. Ό θ ε ν έκεινοι προφέρουσι ούήμερον, γράφουάιί, σΐιτάρ, άντί σήμερον, γράφουσι, σιτάρι. Έ τ ι το τ, είς τήν συλλαβήν τι, μετατρέπουσιν είς κ, τούτο βεβαίως κατά τά δωρικά πόκα= πότε* όθεν έκεινοι λέγουσι κυρί= τυρί* σκύλος= στύλος* φωκιά= φωτιά* κίντα κάνεις= τι κάμνεις (το δέ κίντα= τι δή). Έ κ τής τοιαύτης προφ ορ ά ς πολλά κις συγχέονται λέξεις πρός άλλήλας και προκύπτουσι γελοία λογοπαίγνια, λ.χ. ταυτίζεται το τυρίον μέ το κηρίον, ό στύλος μέ τόν σκύλον, και ή ήμέρα Τρίτη μέ τήν πόλιν Τρίκκην. Παρά τοις Π λω μαρίταις συνήθως συγκόπτεται ή κατάληξις ω τού α ' προσώπου, ώς τρώγ, λέγ, φάγ, πάγ, άντί τρώγω, λέγω, φάγω, πάγω. Έ νώ άλλαχού το ω προφέρεται ου, οΐον τρώγου, λέγου κτλ, άλλα και τούτο γίνεται μόνον είς τά καταλήγοντα είς γω ρήματα. Το ν τού γ πληθ. προσώπου προφέρουσιν ύγρώς, ώς προφέρεται ό συνδυασμός τών γαλλικών γραμμάτων §η, οΐον αί λέξεις λέγουν, γράφουν, φάν (=φάγουν) προφ έρονται λέγου§πο (το 6 άφω νον) γράφου§ηο, φά§ηο. Είς τά στόματα τών Π λωμαριτών άπαντώ νται π ο λ λ α ί λ έξεις Έ λ λ η ν ικ α ί ή Ε λ λ η ν ικ ή ς άρχής* ο ΐο ν Τύμη π α ρ ’ αύτοις λέγεται ή άγυιά, ή άγορά, ή ιδ ίω ς το μ έρ ο ς τή ς ά γ ο ρ ά ς ένθα ύ π ά ρ χ ο υ σ ι καφενεία. Ή λέξις Ελληνική, ώς έν τώ εύαγγελικώ «έξέλθετε είς τάς οδούς και ρύμας.» Ταραχκό= Ταρακτικόν. Ταραχκό νερό λέγεται ή ραγδαία βροχή. Θαρμίζω= βασκαίνω και θάρμισμα= βασκανία. Α θ ά ρ μ ισ τά σου! έπ ιφ ώ νη μ α θαυμασμού, όπερ έκφω νούσιν όταν ά πο τρ ο π ιά ζω ντα ι άποδιοπομπούμενοι τήν βασκανίαν. Το θαρμίζωϊσως είναι θερμίζω, διότι πιστεύεται ότι ό βασκαινόμενος πυρέσσει και θερμαίνεται* έπομένως άπευχόμενοι το άπο-
τέλεσμα τής βασκανίας, όπερ έστίν ό πυρετός και ή θέρμη, ά πεύχοντα ι και άποκρούουσ ιν αύτήν τήν βασκανίαν διά τού έπιφωνήματος άθάρμιστα! Ά ρ τό νω = έπιτηδεύομαι, είμι περί τι ικανός, έμπειρος. Έ χ ε ι και το Ελληνικόν άρτιος τοιαύτην τινά σημασίαν. Χάμ= κατά γής* το έλληνικόν χαμαί. ? Άδρασκούφη= αιθάλη* ή μήπω σβεσθεισα τέ φρα, άλλά διατηρούσα άκόμη πύρ και θερμότητα. /256 ? Άντέκομος= παρόμοιος, άπαράλλακτος. Ά ψ ό ς έπίθετον=τώ ήχηρός, μεγαλόφωνος, έτι δέ=καί τώ σκληρός, οξύθυμος* π α ρ ’ άλλοις λέγεται μόνον το έπίρρημα άψά= μεγαλοφώνως. Γνωστόν έστι το Ό μηρικόν αϊψα=ταχέως. Φ ορονμαι= ύπο π τεύ ο μ α ι* ε ίν α ι το Έ λ λ η ν . ύφορώμαι. Έ κ τούτου έσχημάτισαν και έπίρρημα φορούμ= ϊσως. ? ’ Αναυα ή άναβα έπίρρημα= έκ περισσού, έν προσθήκης μέρει. Κ αστέρι, ο νο μ ά ζετα ι π α ρ ’ α ύ το ις π ιν ά κ ιο ν χάλκινον κασσιτερωμένον. Π α χνιώ τη ς ή π α χνιώ κ η ς* δ ο χ ε ΐο ν π ή λ ιν ο ν όπωσούν εύμέγεθες. Χώνω= κρύπτω, και χωστά= κρύφα. Ή άναλογία πρόδηλος μεταξύ τού κεχωσμένου και κεκρυμμένου. Παραφόρμησις έρεθισμός, αίτιον παραπόνων. Έ χ ω χιλίας παραφορμήσεις = έχω χίλια πράγματα έρεθίζοντά με, κ ινο ύ ντά με είς λύπην, σ υλλογι σμούς και τά τοιαύτα. Λανά= τώρα* τούτο λέγεται και άλλαχού τής νήσου* είναι το Έ λληνικόν ήδη να, δηνά, δανά. Το νά είναι δεικτικόν τού παραυτίκα χρόνου* διότι το μεταχειρίζονται διά νά σημάνωσι τήν έν τώ παρόν τι άμεσον ένέργειαν. Και πλείστας τοιαύτας λέξεις δύναταί τις ν ’ άποθησαυρίση και μικρόν άν έπιστήση τήν προσοχήν. Μαρά τοις Λεσβίοις ούχ ήττον Ελληνικοί είσι και οι σχηματισμοί τών τοπικών ονομάτων. Οί πλεΐστοι τύποι τών τοπικών τών 80 κωμών και χωρίων καταλήγουσιν είς ιώτης, ίτης, άτης* τρία δέ έξ αύτών είσίν άξιοσημείωτα διά το παρεντιθέμενον γ ή Γ έν μέσω. Λ ουτρά , λο υ τρ α γώ τη ς ή λουτρα Γ ώ της, Γέρα, Γεραγώτης, Γέλια, Γελαγώτης* τά δέ λοιπά σχηματί ζονται είς ηνός, ανος, ήσιος. Τά πλειστα δέ ονόματα τώ ν χ ω ρ ίω ν έχ ο υ σ ιν Ε λ λ η ν ικ ή ν ά ρ χ ή ν τρ ία π α ρ ω ν υ μ ο ύ ν τα ι έξ ονο μ ά τω ν ά γ ιω ν ώς ή ά γία Παρασκευή, άγία Μαρίνα, άγιος Ιωάννης Γέρα εν δέ ή δύο έχουσι τουρκικήν ονομασίαν. Και ταύτα μέν τά ολίγα έν παρέργω, άλλοτε δέ ϊσως πέμψω ύμϊν πλειότερα και περιεργότερα. Έγράφη έν Μιτυλήνη κατά Σεπτέμβριον τού 1858. Γ. Αρ.
ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΑΣ Γη καρδίστιργια "Πενία τέχνας κατεργάζεται" λέγανε πολύ σοφά οι Α ρχαίοι. Γ ι’ αυτό και μεις, γνήσιοι α πόγονοί τους, μια και λόγω π ενία ς δεν είχαμε π α ιχ ν ίδ ια αγοραστά, τέχνας κατεργαζόμαστε. Και η φαντασία και η εφευρετικότητά μας έκα ναν θαύματα. Τα π ιο απλά υλικά στα χέρια μας, χρησιμοποιώντας πάντα και την πείρα των μεγα λυτέρω ν, μ ετα τρ έπ ο ντα ν σε π ο λ ύ π λ ο κ ες κ α τα σκευές, π ο υ ό ξυ ν α ν το νου, κ α λ λ ιερ γο ύ σ α ν τη δεξιοτεχνία των χεριών και τελικά μας διασκέδα ζαν ανέξοδα. Για παράδειγμα, τι μπορείς να κάνεις με ένα καρύδι, εκτός από το να το σπάσεις και να το φας; Μα μπορείς με λίγη υπομονή και πολύ κόπο να το μετατρέψεις σε "καρδίστιργια". Ό λα τα υλικά που χρειά ζοντα ν ήταν απλά και εύκολα να βρεθούν. Και φυσικά σαν τις συνταγές της μαμάς, χρειαζό μαστε πρώτα α π ’ όλα ένα μεγάλο ξερό καρύδι, που έπρεπε να τριφτεί ώρα πολλή πάνω σε άγρια πέτρα από τις δυο πλάγιες μεριές του, ώστε να λεπτύνει το φλούδι μονάχα στο σημείο αυτό. Κατόπιν με ένα μυτερό σουγιά ή άλλο ανάλογο εργαλείο ανοίγαμε δυο τρύπες αντικριστές, ίσα ίσα να χωράει ένα ξύλο στο πάχος και στο μήκος ενός μολυβιού. Κ ατόπιν από τις τρύπες ξεκουφαίναμε (αδειάζαμε) το περιεχόμενο του καρυδιού, ώστε να μείνει μόνο το εξωτερικό σκληρό περίβλημα, ό,τι έπρεπε δηλαδή, για να μεταβληθεί το άδειο πλέον καρύδι σε ηχείο. Μια τρίτη τέλος τρύπα μικρότερη έπ ρ επ ε να α ν ο ιχ τ ε ί σε ένα α κ όμ α σ ημ είο, στο κέντρο του καρυδιού. Τώρα δεν έμενε πια παρά να βρούμε ευκαιρία να κλέψουμε το σφοντύλι (ένα μικρό κομμάτι ξύλο σε σχήμα κουραμπιέ) από το αδράχτι της γιαγιάς.
Το αδράχτι ήταν το ξύλινο εκείνο εργαλείο, με το ο π ο ίο έκλωθαν το νήμα οι π α λ ιές γυνα ίκ ες του χω ριού. Κ αι σ τις δυο π ερ ιπ τώ σ εις το σ φ οντύλι έπαιζε το ρόλο του εξισορροποιητικού βαριδιού. Εάν λοιπόν εξασφαλίζαμε και το σφοντύλι, το π α ι χνίδι μας ήταν σχεδόν έτοιμο να λειτουργήσει και να δώ σει εκείνον το μελω δικότατο (για τα δικά μας βέβαια αυτιά!) ήχο κρρρ-κρρρ-κρρρ. Πώς γινόταν τώρα όλη η συνδεσμολογία. Πώς λέμε στις συνταγές τρόπος παρασκευής; Παίρναμε ένα μικρό και γερό κομμάτι σπάγκο. Τον περνού σαμε από τη μικρή τρ ύπα του κ α ρυδιού και τον δέναμε σφιχτά στη μέση του ξύλου που είχε σχήμα κ α ι μ έγ εθ ο ς μ ο λ υ β ιο ύ , ό π ω ς π ρ ο α ν α φ έ ρ α μ ε . Κ ατόπιν περνούσαμε το ξύλο στις δυο αντικριστές τρύπες του καρυδιού και τέλος στην κορυφή του ξύλου π ρ ο σ α ρ μ ό ζα μ ε σ φ ιχ τά το σ φ ο ν τύ λ ι για αντίβαρο. Το π α ιχ ν ίδ ι μας τώ ρα ήταν έτοιμο να λειτουργήσει. Με τα δυο δάκτυλα του αριστερού χεριού κρα τούσαμε σταθερά το καρύδι από τις δυο κορυφές και με το δεξί χέρι τραβούσαμε το σπάγκο, που προηγουμένω ς είχαμε προσ εκτικά τυλίξει γύρω στο ξύλο. Πριν καλά καλά ξετυλιχτεί, χαλαρώναμε το τράβηγμα και με την αδράνεια τυλιγότανε ξανά στο ξύλο, αλλά ανάποδα. Και η κίνηση αυτή συνε χ ιζό τα ν α διά κ ο π α (τράβηγμα-χαλάρω μα) μέχρι που ή να κάνεις κάποιο λαθεμένο χειρισμό ή...να σε κα τσ α διάσ ει κα νένα ς μεγάλος, που τον ενο χλούσε το διαρκές κρρρ-κρρρ, που ακουγότανε, καθώς στριφογύριζε η όλη κατασκευή. Αλλά αυτή ήταν η μοίρα μας. Πού να καταλάβει ο κάθε μεγάλος ότι η μελω δία της ευτυ χία ς δεν είναι απαραίτητα Μότσαρτ, αλλά μπορεί να είναι ένα διαρκές κρρρ-κρρρ, αρκεί να βγαίνει από μια κ α ρδ ίσ τιρ για , που την έκανες μόνος σου και με τόσο κόπο! ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΗΣ
Η καρδίστιργια (Σχέδιο Σοφίας Οικονομάκη)
ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ Γιου τιαπάς τσι γοι αλιπούδις Μ ια φουρά ένας παπάς σ ’ ένα χουριό είχι ένα μ ιγά λ ο υ κ ’μ ά σ ’ τσ ι έθ ρ ιβ γ ι ό ρ θ ις . Κ άθα μέρα όμους πά γινι γη αλιπού τσι ίρπα τς μια μια. Γιου παπάς είδι τσ ’ απούδι πους εν είνι για να γλιτώ σ’ καμιάν όρθα, πήρι τν απόφ α σ ’ να τς πα τς απουδέλ’π ις να τς χαρίσ’ στου δισ πότ’. Σκώθ’τσι λοιπόν τσι ένα πουρνό, έδισι ούλις τς όρθις α π ’ του πουδάρ’, φόρτουσί τς πα στου γάδαρου τσι τράβ’ξι κατά τ ’ χώρα. Γη αλιπού όμους, που τα μυρίσ’τσι, έστρουσι του σχεδίου α τς φα τσι φτες. Π α γαίν’ λοιπόν τσι ξα πλώ νιτι καταμισή στου δρόμου π ’ θα νι πέρ να γιο υ π α π ά ς τσι έκανι τ ’ ψ ο υ φ ’μ έν ’. Π ιρ νά γιο υ π α π ά ς μι του γά δα ρ ου, βλέπ’ μια ψ ουφ’μέν’ αλιπού, λέγ’ μες στου νου ν τ ’: «Ου! Κακό ψόφου να ’χ ’ς, άτιμου ζο». Τσι δίχους α τνι πειράξ’ πέρασι μι του γάδαρού ν τ’ τσι έφ ’γι. Άμανι χά θ ’τσι γιου παπάς, σ ’κώ νιτι γ ’ αλιπού τσι δ ίν ’ ντου μες στου ρουμάν’. Πιρνά κ ά τ’ μπαγίρια, πρ ουσ πιρ νά του πα π ά τσι π α γ α ίν ’ πά λι τσι ξαπλώ νιτι σα ψ ουφ ’μέν’ μες στου δρόμου, που θα νι π έρ να γ ιο υ π α π ά ς . Π ιρ ν ά κ ο υ μ μ ά τ ’, να τσ ι π α π ά ς μι του γάδαρου. Β λέπ’ π ά λ ι μιαν αλιπού ψ ουφ’μέν’ τσι λέγ’: «Ε! Φ αίνιτι πους γιου Θιος ένι βάσταξι τν αδικία τσι θα τς ψουφήσ’ ούλις!» Τράβ’ξι πάλι του δρόμου ν τ’ για να πα σ’ χώρα. Σ ’κώ νιτι πάλι γ ’ αλιπού, βάζ’ντου πλαλιά μες στα μουνουπάτια, κόφτ’ του δρόμου τ ’ παπά τσι ξαπλώνιτι σα ψουφ’μέν’. Γιου παπάς, άμανι ξουνούδι τσ’ άλλ’ αλιπού ψουφ’μέν’, λέγ’: «Ε! Τούτου εν είνι καλό πράμα. Μ ιγάλ’ ουργή έπισι πα σ’ έγιουτα τα ζα. Μο τσείνου που πρέπ’ α κάνου είνι α τς μαζώξου ούλις τς ψ ουφ ’μένις τς αλιπούδις, α πάρου τς προυβιές ντουν α τς πλήσου. Μου ας γυρίσου ξουπίσ ου α μαζώξου τσι έφτις που αφήκα στου δρόμου». Έδισι λοιπόν του γάδαρου ντ’ σι μιαν ιλιά τσι γύρ’σι πίσου α μαζώξ’ τς ψουφ’μένις τς αλιπούδις. Γ υρίζ’ γη α λιπού, βλέπ’ πους γιου π α π ά ς είχι χαθεί, σαλτέν’ πα στου σαμάρ’ τ ’ γαδουριού, αρπά τν αρμαθιά τς όρθις τσι του κόφτ’ πλάλα στου ρου μάν’. Γιου π α π ά ς γυ ρ ίζ’ α π ’ τη μια, γυ ρ ίζ’ α πί τν άλλ’, πού α ν ’ εύρ’ ψουφ’μέν’ αλιπού... Λέγ’: «Θα νι βρέθ’τσι άλλους έξυπνους τσι θα τς μάζουξι». Γυρίζ’ πίσου, τι να δει; Τσι γη αλιπού φιβγάτ’ τσι γοι όρθις παρμένις! Γιου πα πά ς έσυρνι τα γένια ν τ ’ α π ’ του κακό ν τ’. 'Εγιτγιου πάθ’μα έ ντ’ απάντιχα (Καθ’ υπαγόρευση Γρηγορίου Κουρβανιού. 1969)
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡ. ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΥ
Το παραθύρι Τ ο ρόδινο κοράλλι τ ’ ουρανού κόντευε πια να δύσει. Έ να άστρο είχε βγει ουρανοκρέμαστο σε φόντο τριανταφυλλή. Στο παραθύρι του σπιτιού η γλυκιά μορφή μιας κοπέλας παρατηρούσε το θαύμα, που γ ι’ άλλη μια φορά επαναλαμβανόταν, σύμφωνα με το Νόμο του Θεού α π ’ την πρώ τη μέρα της Δημιουργίας. Α λαφροπάτητα ζύγωσε η μάνα. Είδε την κόρη βυθισμένη σ ’ ο νειρ ο π ό λ η σ η . Δε θέλησε να την ταράξει. Την κοιτούσε με μιαν αγάπη, πάντα ανή συχη να φτερουγίζει, έτοιμη να τη σκεπάσει. Σιωπή βασίλευε ανάμεσά τους, που καμιά δεν αποφάσιζε να κόψει. Σιωπή ωστόσο παρηγορητική, που ενώ νει τους ανθρώπους, όταν τα λόγια αποδείχνονται φτωχά να εκφράσουν τα αισθήματα που κατακλύ ζουν την καρδιά τους. -Θέλεις τίποτε, παιδί μου, είπε τέλος η μητέρα. -Κουράστηκα, μονολεκτικά απάντησε κείνη. Δε θέλει τίποτε, απλώς κουράστηκε, σκέφτηκε η μάνα και βγήκε, όπω ς ήρθε. Απόγευμα. Στεκόταν το κορίτσι εκεί στο παρα θύρι, α π ολα μ β ά νοντα ς στιγμές μυστικές, βαθιά ανθρώ πινες, α π ’ αυτές που φανερώ νουν όλη την ομορφιά της ζωής. Στην ώρα της χρυσής της νιότης είχε φτάσει στην πόλη, που οδηγεί σ ’ έναν άλλο κόσμο κ α ιν ο ύ ρ γ ιο . Ό μ ο ρ φ ο , β α σ α νισ τικ ό , δεν ήξερε να πει. Τρυφερό πουλί ήταν, όταν πρωτοδοκιμάζει τα φτερά του να πετάξει. Κοίταξε πίσω της -ματιά στο χρόνο- τ ’ ανέμελο παιδί που κοιτούσε α π ’ το ίδιο παραθύρι. Τίποτε δεν έμοιαζε να ’χει αλλάξει. Κι όμως, αν βυθοσκοπούσες μέσα της, θα ’βλεπες ότι όλα είχαν αλλάξει. Τα σκιρτή ματα της καρδιάς και οι περιπλανήσεις του μυαλού, που βρίσκονταν μπρος σε κόσμους πρωτόφαντους· φωτιά της ψυχής. Και συνάμα την αγωνία που τώρα πλημμυρούσε το είναι της. Μπροστά της ανοιγόταν ένα άλλο παραθύρι, που φέρνει φως και λύτρωση, μα και τυραννία. Μια του χαραμάδα είχε αφήσει μόνο μια αχτίδα να φανεί και όμως έφτασε για να την ανα στατώσει. Και μάχουνταν ν ’ ανοίξει διάπλατα το παραθύρι εκείνο και να λουστεί το φως του αχόρταγα. Σφίγγονταν άλλοτε η καρδιά της και άλλοτε την έπιανε ιερή χαρά. Γιατί είχαν αρχίσει να ξυπνούν οι ανύπνωτες έγνοιες τ ’ αληθινού ανθρώπου... Κάτι σα θρόισμα ακούστηκε· τα φύλλα και τ ’ άνθη ανατρίχιασαν α π ’ το αεράκι που σηκώθηκε ξαφνικά· στιγμή ήταν και πέρασε. Το ρόδινο κοράλλι τ ’ ουρα νού είχε πια δύσει. Ένα αστέρι ουρανοκρέμαστο τρεμόλαμπε στην απέραντη θάλασσα του σύμπαντος. ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΕΡΡΑ
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά στη μακρινή Αυστραλία, που όλοι μαζί γιορτάζουμε στη δεύτερη πατρίδα. Αρχή που βγήκε ο Χ ριστός στη γη να περπατήσει και όλους μας στην ξενιτιά να μας καλοκαρδίσει.
ΠΙΕΙΤΙ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΝΙΡΟ Π ιείτι αθάνατου νιρό, να γιάνιτι τ ’ καρδιά σας, τσι πέτρις άμαν έχιτι, θα πέσιν π ’ τα νιφρά σας. Μόλις του πιεις, καταλαβαίν’ς πους έ χ ’ μιγάλ’ αξία, γιατί παστρέβγ’ του άντιρού σ ’ απί τν ακαθαρσία. Του δώρσι Λιουγραμμένους, π ’ τ ’ Αγιού Γιαννιού τς πηγής τσι του ’φιρι γι δήμαρχους γ ’ Ιν’κόλας Σουσαμλής. Π ιείτι νιρό αθάνατου, να γ ιά ν ’ν τ ’ αθριτικά σας τσι μην παγαίνιτι σ ’ γιατροί να τρώνι τα λιλιά σας. Ό σ ’ είνι στου σεξ ανίκανοι τσι φτοι μπουρούν να γιά νιν τσ ’ αντίς του ένα του μουρά, τρίδυμα θα τα κάνιν. Π ιείτι νιρό πι τ ’ Αιουγραμμέν’, που ’νι πινικιλίν’, σι μια βδουμάδα όποιους π ίν’, πιρδίτσ’ θα ξα να γίν’. ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
Την πίτα μας θα κόψουμε με τη χρυσή τη λίρα, στον τυχερό ευχόμαστε υγεία και ευτυχία. Καλή χρονιά, καλή χρονιά όλοι ευχόμαστε ξανά, καλή χρονιά, καλή χρονιά, πάντα υγεία και χαρά. Από καρδιάς ευχόμαστε ό,τι επιθυμείτε, στο σπιτικό σας να ’χετε πάντα ό,τι ποθείτε. Χγάηεγ, 31.12.1995
ΑΝΑΡΟΝΙΚΗ ΣΑΒΒΑ
ΑΠΟ ΑΓΑΠΗ Στο στέκι της η Ρόζα η γριά πελάτη δε σταυρώνει πια, περνούν αδιάφορα πολλοί και το αλάνικο σκυλί λούψα κοντά στην παρδαλή... Από τα χρόνια τα παλιά ήτανε -λέει το παραμυθιπανέμορφη μια κοπελιά, πλεξούδες είχε τα μαλλιά, χρυσό σταυρό στα στήθη, την Κυριακή στην εκκλησιά με κεντημένη ντυμασιά. Απέναντι βιτρίνα παιχνιδιών φωνές στη μνήμη της παιδιών... και μια ματιά, λαβωματιά, της φεγγαρώνει την ιτιά... γρηγόρεψε το βήμα η φωτιά... ΟΜΗΡΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ ΜΑΡΙΓΩΣ
ΠΕΣ ΑΝ ΤΑ ΧΙΟΝΙΑ ΣΤΟΥ ΧΟΥΡΙΟ Π έσαν τα χιόνια στου χουριό τσι τρύπουσα στ’ αμπρί, γιατί, κατά που βλέπου, θα λιώσουνι τ ’ Λαμπρή. Α π’ του Σταυρί ίσ ια μ ’ του σ π ίτ’ γι πάγους γ ίν ’ ακόν’ τσ ’ άμα μπρουβάλ’ς ’πι τ ’ πόρτα, του σάλιου σ ’ του παγώ ν’. Θέλου δε θέλου κάθουμι στου σπίτι μ ’ σα τ ’ λιχούσα τσι λέγου στου παλιουβουριά, όσου που θέλεις, φούσα. Σα δε γ υ ρ ίσ ’ καμιά νουτιά, τα χιόνια δε θα λιώσιν, φ αίνιτι βάλασί ντου β’λή τς γ έρ ’ να μας ξιπαγώ σιν. Μισό μέτρου είνι του χ ιό ν ’ α π ’ του Σταυρί τσι κάτου, τσ ’ άμα του δω π ’ του παναθύρ’, γένουμι άνου κάτου. Αουγιάζου ποιος θα ξιμπρουβάν’, να μ’ πάρει τούτα τσείνα, άμα δε λιώ σ’ του π α λιου χιόν’, θα πούμι αμάν ’πι τ ’ πείνα. Σ ’ δύσκουλις τς ώρις σι ξ ιχ ά ν ’ν γοι φ ίλ’ τσι συγγινείς τσι να πιθά ν’ς ’πι τ ’ πείνα, δε νοιά ζιτι κανείς. Αγιάσος, 18.1.1996
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
ΒΑΣΙΛ Σ ΣΚΑΝΤΑΛΙΑΡΑΣ
ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ
Αξαφνα τούνι μπάταρι πα στου κριβάτιντ χάρους, που ’νταν τς Α γιάσους γι γλιτζές τσι έσβησι σα φάρους. Είχι πουλλά χαρίσματα, που δεν τουν φ τάν’ κανένας, τσι δεν υπήρξι άκλαυτους μες στου χουριό κανένας. Φ εύγουνι γοι καλοί γοι αθρώπ’ τσι δε γυρίζιν πίσου, ίσ ια μ ’ που ζήσου, του Β α σίλ’ δε θα τουν λησμουνήσου. Απούντας πέθανι Β ασίλ’ς, μι τρω γη στινουχώρια τσι μέρα νύχτα βρίσκουμι ούλου μι τα μπουφόρια. Μας πιάσι ού λ’ γι σάρακας τσι χάρους πλια μας παίρνει, ένας τουν άλλουν ακλουθά, μα γη κακία μένει.
Μη λυπηθείς, αν σου ’λαχε φτωχός κι άσχημος να ’σαι, αν της Εδέμ τ ’ αγλάισμα μες στην ψυχή σου κλείνεις. Με της αγάπης τ ’ άρωμα της γης άγγελος θα ’σαι, και θησαυρούς για αρχοντιά, θα ’χεις της καλοσύνης. Το κάλλος, αν πικρόχολος άνθρωπος το κατέχει, ε ίν ’ ακανθός ανεύωδος, που τη ζωή ματώνει. Μ ιαν ομορφάδα δολερή στους στήμονές του έχει, π ’ ανίδεη τη μέλισσα πλανεύει και σκοτώνει. Η ομορφιά με της ψυχής τ ’ άρωμα μετριέται. Κι η φτώχια με της αρετής τον πλούτο αρχονταίνει. Χαράς τόνε που πόνεσε, μ’ ακόμα συλλογιέται, με τούτη τη συνύπαρξη ο κόσμος πως μορφαίνει. ΜΑΡΙΑ ΑΤΙ ΑΣΩΤΟ Υ-ΑΑΜΠΡΙΝΟΥ
ΠΡΩΤΗ ΘΑ ΠΕΙΣ ΤΟ Σ ’ ΑΓΑΠΩ
Αγιάσος, 6.1.1996
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
Γ’ ΙΛΙΟΥΑΙΣ ΕΙΝΙ ΣΤΕΜΠΟΥΙΑΕ Γ’ ιλιούδις είνι στέμπουιλε τσι να ’χιτι του νου σας, μη πουλιουκάνιτι βουτιές σα γλά ρ’ μες στου σακούλ’ σας. Ιλιούδις σα δεν έχουμι, στου σπίτ’ ούλα αλλάζιν, τσ ’ α π ’ τα λιλιά πο ’χ ’ του σακούλ’ πιο λίγα να ξουδιάζιν. Τέρμα τα τσαλαβ’τήματα τσι δέσ’μου του σακούλ’, να φ ύγ’ γη κισιρουχρουνιά, να έρτει του μαξούλ’. Του λάδ’ είνι θαματουργό τσι γιατρικό για ούλ’ μας τσ’ άμα του π ’λήσουμι γ ιμ ό ζ’ παράδις του σακούλ’ μας. Αφού φέτου δεν έ χ ’ ιλιές, θα τα μιτράτι ούλα τσι τ ’ μέρα μόνου μια φουρά θ’ α νοίγιτι τ ’ σακούλα. Για να μαζώξουμι τς ιλιές, χρειγιά ζιτι τσ ’ αγώνας, ένα βαρέλ’ τώρα σα π ’λήσ’ς, θα κουντουβγάλ’ς του χ ’μώνα σ ’. Αιώνας θέλ’ καλλιέργεια, για να μας δώσ’ μαξούλ’, αφήτι τς καφινέδις τσι στουν αγώνα ούλ’. Τα δέντρα θέλιν κουπριγιά τσι σκάψ’μου γοι πιζούλις τσι κλάδιμα, να ποίσουνι, σα θέλιτι, ιλιούδις.
Αε θα σου πω πως σ ’ αγαπώ . Σου το φωνάζουν δυνατά τα μάτια μου, σαν σε κοιτούνε, και σου το δείχνουν καθαρά πόσο σε αγαπούνε. Αε θα σου πω πως σ ’ αγαπώ , γιατί το ’χεις μαντέψει ότι μου πήρες για καλά το λογισμό, τη σκέψη. Αε θα σου πω πως σ ’ αγαπώ , όσο κι αν υποφέρω, αν και το θέλεις ν ’ ακουστεί πολύ καλά το ξέρω. Κι αν πεις πως ε ίσ ’ αδιάφορη, θα ’ναι μεγάλο ψέμα, σου το προδίδει σαν με δεις το φλογερό σου βλέμμα. Κι αν ε ίν ’ οι δρόμοι δύσβατοι κι αδιάλυτα τα σκότη, εσύ θα πεις το σ ’ αγαπώ από τους δυο μας πρώτη. Αγιάσος, 24.2.1996
Αγιάσος, 20.1.1996
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣά
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ
Ε Λ Λ Α ΔΑ ΚΑΙ Α Ι Γ Α Ι Ο Αιγαίον! Η ρίζα του από το αιγ, που σημαίνει παράλιον · από την ίδια ρίζα και οι Α ιγός ποταμοί και άλλες πολλές πόλεις Αιγαί. Άλλοι πιστεύουν πω ς πα ράγετα ι από το «άίσσω» (=ορμώ), άλλοι από την Αϊγην, τον Αίγίονα ή τον Αίγέα... Ό π ω ς και να ’χει, η ρίζα του χώ νετα ι βαθιά μέσα στην εύφορη-ευφορότατη ελληνική ιστορία. Η Μ εσόγειος π ρ ω το β α π τίζετα ι με το γεω γρα φ ικό αυτόν όρο από το μητροπολίτη Αθηνών Μελέτιο το 1700. Μέχρι τότε απαντά με τους εξής τύπους: «Πέλαγος Αίγαϊον περώ» (Σοφοκλ. Αίας 461), «το
Δ ιβ υ κ ό ν τε λ ε υ τά είς το Α ίγ α ϊο ν π έλ α γο ς» (Στράβων, 123), «όρώμεν άνθοϋν Αίγαϊον» (Αιοχ. Α γα μ .), «εν τώ Α ίγ α ίω π ό ντω » (Η ρ ο δ. 2,97), «ταράξω πέλαγος Α ίγαίας άλός» (Ευριπ. Τρωάδ. 88), «το Α ίγα ϊο ν ήλευθέρωσεν» (Π λο ύ τα ρ χο ς), « Α ίγα ϊο ν π έ λ α γ ο ς ο ΰτω κ α λ ο ύ μ ε ν ο ν άπό ιστορίας» (λεξ. Σ ούδα), « Α ίγα ϊο ν π έλ α γο ς ότι δίκην αίγός άλμάτων κυματουται»... Αχ! Αυτές οι θάλασσες, που περιβάλλουν και λούζουν και χαϊδεύουν την Ελλάδα, είναι ένα με το όνομά της, την ιστορία της, τη δόξα της. Αχ! Αυτές οι θάλασσες τράβηξαν κοντά της τους Έλληνες και έ γ ιν α ν ένα, σ υ ν ώ ν υ μ ο , α δ ια ίρ ε τ ο , ο μ ο ο ύ σ ιο «είναι». Αιγαίο-Θάλασσα-Ναυτιλία-Πέλαγος: Μια ισ το ρ ία μα γευτική κ α ι α τέλειω τη . Κ ρή τες κ α ι Α θηναίοι, Α ιολείς, Π ελασγοί, Ν ησιώτες, Α ργο ναύτες, Ιωνες και Κ υκλαδίτες, μια πορεία συνε χής, μοναδική. Αρίφνητοι οι ιστορικοί τους. Σταυροδρόμι εμπορίου πραγμάτω ν και ιδεών, χωνευτήρι μοναδικό, κράμα σπάνιο, που θεμελιώ νει και το δικό μας το σημερινό πολιτισμικό οικο δόμημα. Γέφυρα που ενώνει λαούς, ιστορίες και πολιτισμούς. «Μ ίνως πρώ τος Ε λλήνω ν ναυτικώ ν δύναμιν α ξιό λο γο ν σ υστησά μενος έθαλαττοκράτησεν». Αναρίθμητα τα ορμητήρια των Ελλήνων εκκίνησης ε ρ ευ ν η τικ ώ ν α π ο σ τ ο λ ώ ν . Π ο ρ ε ίε ς ξ η ρ ά ς κ α ι θάλασσας τω ν π ρ ο ϊσ τ ο ρ ικ ώ ν Ε λλήνω ν ηρώ ω ν, που ήσαν όλοι, όχι τυχαία, μύστες, ερευνητές και εκπολιτιστές της ανθρωπότητας. Αυτή είναι η εκπολιτιστική ακτίνα δράσης του Αιγαίου πέρα από τη Μεσόγειο και τον Εύξεινο, στους άξενους και αλίμενους ωκεανούς της υδρογείου. Αδιάσπαστη η ιστορική συνέχεια του Α ιγαίου, το ο ποίο έχει δ ια π ο τισ τεί με την πα ρ ουσ ία τω ν Ελλήνων. Αυτή η σχέση Αιγαίου και Ελλάδας είναι συνυφασμένη με όλες τις ιστορικές εποχές και την πορεία του ελληνισμού. Η μοίρα της Ελλάδας είναι πάντα γραμμένη με το Αιγαίο και γενικότερα με τη
θάλασσα, τρεις ή έξι χιλιάδες χρόνια. Ποιος μπορεί να φτάσει στην αχλύ των αιώνων και να βρει την αρχή της σχέσης Ελλάδας και Αιγαίου; Κάποιο ερευνητικό ινστιτούτο συνώνυμο ίσως προ χωρήσει, αλλά δε θα φτάσει να βρει την αρχή. Η Μεσόγειος για τους Έλληνες ήταν «η θάλασσά μας». Δεν έκαναν χρήση άλλης ονομασίας. «Η
Μεσόγειος είναι λίμνη, όταν οι θεοί είναι ευνοϊκοί, και ωκεανός, όταν οι θεοί θυμωμένοι». Η έννοια Α ιγαίο, για τον Έ λληνα ανέκαθεν, ήταν ταυτόσημη με αυτή την έννοια της πατρίδας και αυτή η σχέση ξεκινά από το σημείο που ξεκινά και η ιστορία τους. Έ νας κορμός δένδρου το πρώτο πλεούμενο, μια παπυρένια σχεδία αργότερα, ένα μονόξυλο, ήταν τα π ρ ώ τα μέσα για τον Έ λλη να , γ ια να γ ίν ε ι ο π ρ ώ τ ο ς ν α υ τ ικ ό ς της α λ μ υ ρ ή ς θ ά λ α σ σ α ς του Αιγαίου. Ο Έ λληνας δεν μπορεί να τη χω ριστεί και αν αναγκαστεί, στο αντίκρισμά της αναφωνεί από την κορυφή του Θήχη: «θάλαττα θάλαττα». Το Α ιγαίο είναι το λίκνο του ελληνισμού και του παγκόσμιου πολιτισμού, μια θάλασσα ελληνι κή, έννοια που κλείνει μέσα της την ειρήνη και τη φ ιλ ία , α ιώ ν ιες α ξίες, π ο υ δια μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν στη σχέση Ελλάδα - Αιγαίο. Οι Έλληνες ταξιδεύουν στο Αιγαίο, ένα ταξίδι γεμάτο φαντασία και όνειρο. Ταξιδεύουν και τρα γουδούν: « Καράβια ταξιδεύουν ελληνικά με την π α τρίδα τους δεμένη στα πα νιά τους. "Ο ύ ρ ιο ι" μύθοι και πανάρχαιες ιστορίες ανεμίζουν δεμένες με τις σάρκες μας. Δ ελφίνια παιχνιδιάρικα ακο λουθούν τα καράβια μας κι η ασημένια ράχη τους λάμπει στον ήλιο. Το Α ιγ α ίο είν α ι π α τ ρ ίδ α της ψ υχής μας. Καράβια ταξιδεύουν και πάνε με μια γοργόνα να οδηγεί τα όνειρά τους. Μέσα σε μύθους και πανάρχα ιες ιστο ρίες με την π α τρίδα τους δεμένη στα π α νιά τους. Σα ναυαγοί στη θάλασσα χαμένοι, είναι η τύχη μας με σένανε δεμένη. Δώσε το σήμα παραμύθι ν ’ αρχινήσει, μέσα στη μνήμη μας το μύθο ν ’ αναστήσει». Λεχαινά, 19.2.1996
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΒΟΥΑΙΑΣ
Αχλαραδέλ’, Τσιραμίδα, Κατουρλάς, Απέσος Τέσσερις υόάτινες προσωπικότητες του λόγου τους, αυθεντίες στις υπηρεσίες που μας προσέφεραν από παλιά. Η καθεμιά με το σκέρτσο της, τη χρησιμότητά της, με την αναπηρία της η τρίτη και η τελευταία με τη διαστροφή της. Η πρώτη και καλύτερη, τ ’ Α χλα ρ α δέλ’, νερό αθάνατο μας πότιζε - να συχωρεθούν τ ’ αποθαμέ να του. Βέβαια τη νύφη τα πα ιδιά την πλήρωνανας κάνουν κι αυτά κάτι για τους γεννήτορές τους. Κουβαλώντας τ ’ αθάνατο νερό με κουμάρια, ντό πια και μανταμαδιώτικα - αυτά κρατούν κρύο το νερό - με τα αδύναμα χέρια τους και τα μεγαλύτε ρα α γόρια και κ ορίτσ ια με στάμνες πά νω στους ώμους τους ψηλά, τιμής ένεκεν. Πατείς με πατώ σε γινόταν κάθε απόγευμα, χειμώ να και κυρίως καλοκαίρι, στη βρύση του Αχλαραδέλ’, που είναι κοντά στον Αϊ-Γιάννη το θαυματουργό. Ένας παλιός σωλήνας μιας ίντσας - δεν τον μέτρησα - μέσα σε μια εσοχή σαν κάντρο, με λαξευμένο αγκωνάρι για γούρνα, σε ύψος περίπου εξήντα πόντους α π ’ το δρόμο, που μόλις χωρούσε μια μέτρια στάμνα πάνω στο τοίχωμα μικρής καλοφτιαγμένης αποθήκης σαν σπιτάκι, ιδιοκτησίας Χριστόφα Στεφάνου, όπως και ο μέσα κήπος με κάθε λογής δέντρα και λαχανικά. Έτρεχε, που λέτε, ο σωλήνας αθάνατο νερό, λίγο ή περισσότερο, ανά λογα με την εποχή του χρόνου, νύχτα μέρα και υπό σκιάν, ταμένος στο φιλάνθρωπο έργο που ανέλαβε. Και το σπουδαιότερο, τ ’ απόνερα από τη γούρνα έτρεχαν από τη μέσα μεριά, στον κήπο κι όχι μπροστά στο δρόμο, που όπως ήταν χωματένιος ούτε καμήλα δε θα μπορού σε να γονατίσει - που όμως δεν είχαμε καμήλες - απ’ τη λάσπη, για να πιει αθάνατο νερό. Η σειρά στου Αχλαραδέλ’, η προτεραιότητα, ήταν
Η Ευτυχία Παναγιώτη Καβαδά τακτικά επισκεπτόταν προπολεμικά τη βρύση τ ’ Αχλαραδέλ’...
απαραβίαστη και κοινωνικά θετική, αυτόματα ρυθμιζόμενη με τον ερχομό κάθε παιδιού. Ήμασταν κι εγώ με τις αδελφές μου, Ευτυχία και Ευθυμία, τακτικοί πελάτες του Αχλαραδέλ’ και δε θα ξεχάσω τις δυσκο λίες που αντιμετωπίζαμε πότε θα γεμίζαμε και πώς θα σηκώναμε τις στάμνες και τα κουμάρια ως το σπίτι μας, που δεν ήταν και πολύ κοντά, αλλά και το ομαδι κό γιουρούσι στου Αχλαραδέλ’, που είχε τη όιασκεδαστική του πλευρά, σαν να παίζαμε. Αυτή ήταν η ψυχα γωγία μας τότε, που τα σημερινά παιδιά μήτε να τη φανταστούν δε θα μπορούσαν. Στην επιστροφή, απα ραίτητη η στάση στον «Κούκο», μεγαλείο χωματερή! Εδώ, εκτός που πετούσαμε ό,τι άχρηστο, πετούσαμε και τις ντάμες από φύλλα γραμμένα τετραδίου και τα στεφανωτά μας, που οι ίδιοι κάναμε με κόλλα ζύμης. Δεν υπήρχε άλλο μέρος κατάλληλο από τον Κούκο, τη χωματερή μας! Τι ωραία που περνούσαμε! Αθήνα, 22.1.1996
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΔΑΣ
Κοντά στη βρύση τ ’ Α χλαραδέλ’ ήταν και η βρύση τ ’ Α ϊ-Γ ιά ννη, με κρύο πεντακάθαρο νερό... (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, Αύγουστος 1982)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΥΑΑΟΓΟΥ ΜΑΣ Από την κοπή της πίτας στη χοροεσπερίδα... Τ ο πρωινό της Κυριακής, 14 Γενάρη 1996, στην κατάμεστη α ίθο υ σ α του Σ υ λ λ ό γο υ μας έγινε η καθιερωμένη κοπή της βασιλόπιτας. Από νω ρίς η αίθουσα θύμιζε πρω τοχρονιάτικη μέρα, μιας και ακούγονταν παλιά παραδοσιακά χριστουγεννιάτι κα και πρω τοχρονιάτικα κάλαντα. Κατά τις εντεκάμισι ο πατήρ Νεκτάριος Χατζηπροκοπίου, συνεπικουρούμενος και από τον πατέρα Στρατή Γεωργαντά, διάβασαν την ευχή του Αγίου Βασιλείου και στη συνέχεια τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου έψαλαν στους εκλεκτούς καλεσμένους, σε πρώτη εκτέλεση, τα παρακάτω κάλαντα, που είχε συνθέσει ο Γιώργος Παπάνης.
Μι του παλιό τα κάλαντα σήμιρα θα σας πούμι , σα μια φαμλιά τ' β α σλό π τα μας μαζί να τνι χαρούμε Να θμούστι πάντα του χουριό , έδιου στν Αθήνα π ' λιόστι τσι προυπαντός στου Σύλλουγού πιο τακτικά να 'ρχόστι. Σας εύχιτι γι Σύλλουγους χρόνια πουλλά να ζείτι, του πουρτουφόλ' σας σα του ρ ό δ' γιμάτου να του δείτι.
Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Β α σ ίλης Δ ο ύ π ο ς α πη ύθυνε τις δικές του ευχές, καθώς και του Διοικητικού Συμ βουλίου, και ανακοίνωσε τις προγραμματισμένες δραστηριότητες του Συλλόγου. Το τυχερό φλουρί, προσφορά του συγχωριανού μας κοσμηματοπώλη Μ ιχάλη Σαμοθρακή, έπεσε στη Στρατούλα Ευστρατίου Κορομηλά. Την εκδήλωσή μας τίμησε με την παρουσία του ο υπουργός τουρισμού Νίκος Σηφουνάκης, ο οποί ος δέχτηκε τις ευχαριστίες του προέδρου και των μελών του Συλλόγου μας για την τελευταία οικο νομική μας ενίσχυση με το ποσό του ενός εκατομ μυρίου δραχμών από τα κονδύλια του Ε.Ο.Τ. ... Σ τ ι ς 18 Φλεβάρη ο Σύλλογός μας πρ α γμ α το ποίησε τον ετήσιο α ποκριάτικο χορό του στο κέ ντρο διασκέδασης «Νησιώτικα» (πρώην Καλύβα) του Βαγγέλη Κονιτόπουλου. Το κ έν τρ ο α π ό π ο λ ύ ν ω ρ ίς μ ο σ χ ο β ο λ ο ύ σ ε Α ιγ α ίο , α φ ο ύ μ α ζί μα ς δ ια σ κ έ δ α ζ α ν κ α ι οι Σύλλογοι Σ κα λοχω ρίου, Χ υδήρω ν και Π υθα γο ρείου Σάμου. Το κλίμα ήταν εθνικά φορτισμένο, λόγω των πρόσφατων γεγονότων της 31ης Γενάρη στις βραχονησίδες Ίμια. Άλλωστε και οι πρόεδροι των τεσσάρων Συλλόγων αναφέρθηκαν στα τελευ ταία γεγονότα και ζήτησαν τη συμπαράσταση της πολιτείας στις δύσκολες στιγμές. Ξεχωριστή νότα έδωσε και η αποκριάτικη σάτιρα του συμπατριώτη μας Γιώργου Π απάνη, που εκφωνήθηκε από τον ίδιο και από το Μιχάλη Κορομηλά.
Στιγμιότυπο από την εκδήλωση της κοπής της πίτας. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο υπουργός Τουρισμού Νίκος Σηφουνάκης. (Φωτογραφία Μιχάλη Κορομηλά)
Ο πρόεδρος του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» χαιρετίζει τα μέλη και τους φίλους του σωματείου... Παρίστανται ο πρω τοπρεσβύτερος Νεκτάριος Χατζηπροκοπίου, ο Χρίστος Γλεζέλης και ο αιδ. Στρατής Γεωργαντής (14.1.1996). (Φωτογραφία Μιχάλη Κορομηλά)
Γεια σου, ντουνιά αχόλτσιφτι, πειρασμουκαλ 'τσιμένι, ό,τ' τσι να σ' πω απάνου σ' το 'χ'ς, λαέ τσιμιντουμένι. Τ' ζουγή σας τ' καταντήσατι ζούγκλα σουστή που ζείτι, πίσου γη αχλάδα έχ' τν ουρά, ακόμ' του τι θα δείτι. Τα μάτια σας ανοίξιτι, λουγιάξιτι τ' πατρίδα, γιατί Τσιλέρ, Αμιρικάν', Θέλιν τ' κουλουτρυπίδα! Να βάλιν για καλά ψαλίδ ’ στν ΙΟΚ, αλλά τσι βέτου, καλάκαρια, μουρή καχπέ, που μας φουρτώσ'τσις φέτου. Για δε πού καταντήσαμι, να θέλ' τσι ιν'τιρέσου, έφτοι που τ'βάζιν να μας τζλών' τν αλέσιαντουνθαχέσου. Ισάδιου θέλου να σας πω του λόγου που μτζουρώθκα, σεις θα μι καταλάβιτι στου βάρους που φουρτώθκα. Α πόφ ασ' παίρνου σουβαρή, πουλιτικός να γένου, σκουλειό παγαίνου κάθα βράδ' τα σάρτια τσι μαθαίνου. Πρόγραμμα έχου παστρικό, τα πάντα θα τα σάσου, σα δε του φέρου σν ακουν'σιά, τι είχα, τι θα χάσου. -Πουλλές ιλπίδις δώτσις μας, όσ' ώρα που σ' ακούμι, τν Αθήνα μας πιο παστριτσιά, ρε γκμπάρι, θα τνι δούμι; -ΚΤΕΟΥ θα κάνου ειδικό τςπουρδές σας να γραδάρου, σα βρω πουλλά ουκτάνια, πέδιου θα σας κατσάρου. -Στα έργα, πού θα ρίξιτι του πιο πουλύ του βάρους; Π ' τουν ίδιου τόπου είμαστι, μίλα μι μπόλ ’κου θάρρους. -Αθήνα, λέγου, Μυτιλήν' ένα μιτρά θα ποίσου, ακόμα τσι Ουνάσειου πα στου νησί θα χτίσου. -Ουνάσειου στουν τόπου μας! Συ είσι γη χρειγιά μας, έδιου θαρρώ χρειγιάζιτι, πε μας τσι για την γεια μας. -Καθένας θα γιατρέβγιτι πα σ τ 'Α ντριγιά τα χνάρια, μιγάλους ντόρους θα γινεί, θα δλέψιν τα σουλ 'νάρια. -Αυτό θα πει πουλιτικός, τιλειώσαν τα αστεία, φαντάζουμι του πρόγραμμά σ' στν ιλληνική πιδεία! -Μες στα σκουλειό θα κριμαστεί έμβλημα στα γραφεία, Αντών'ς Τσακπίν'ςμ ' ένα σιειλιάρ' σι μια φουτουγραφία. -Σα δω κριγιάς να κρέμιτι, σα στσύλους δεν αντέχου, τίλουγια αγουράζιτι, παράδις σα δεν έχου; -Τέρμα πια γη λιτότητα, τ' ζουγή σας θα τν αλλάξου, έχου σκουπό τσι του καλάθ'π' τα χέρια σας ν' αρπάξου.
Θα δώσου όμους κίνητρα, μπουρεί ακόμ' τσι Α.Τ.Α., πράσνου σαπούν’στα ρούχα σας, όχ' σαμπουάν στα πιάτα. -Γυρίγ'ς μας, βλέπου, στα παλιά, σι ξιχασμένις πράξεις τσι σκέβγουμι τι θα γινεί στου θέμα μι τς συντάξεις. -Συνταξιούχ' τώρα νουρίς, φτάν’ σας απ' τα σαράντα, άμαβαριέτι τσι κανές, ας κάτσ' απ' τα τριγιάντα. Θα καταργήσου τουν ΟΥΓΑ, άλλ' σύνταξ' θα σας δώσου, μια φουσκουμλιά να πίνιτι, μπάγι σας ξεπατώσου. -Απάνου σ' θαν ακμπήσουμι, ήρτις, θαρρώ, τσι είδις, χρειγιάζιτι σι Σύλλουγους, που έχ'πουλλές φρουνείδις. -Γιου Σύλλουγους τι να μι κάν', χρειγιάζιτι κβαν'τήδις, δεν έχ' ανάτζ' πι συμβουλές τσ' απί καθουδγιφτήδις. Αυτό είνι του πρόγραμμά μ ', ικτάκτους σας του είπα, τώρα, μαέστρου, έχ'ς σειρά, πιάσ' του μποιζούκ' τσι χτύπο. Στη συνέχεια άρχισε σιγά σιγά να ξετυλίγεται το νησιώτικο πρόγραμμα, με επικεφαλής το Βαγγέλη Κ ονιτόπουλο, την Αγγελική και Ν άσια Κ ονιτοπούλου, καθώς και το Λεωνίδα Βελή, το οποίο κρά τησε μέχρι τις πρωινές ώρες της Δευτέρας. Μεταξύ των παρευρισκομένων διακρίναμε το βου λευτή Λέσβου Στρατή Κόρακα, το νομάρχη Λέσβου Αλέκο Μαθιέλη και τον πρόεδρο του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξη» Αγιάσου Πάνο Πράτσο. Στην κλήρωση που έγινε, κατά τη διάρκεια της χοροεσπερίδας, τυχεροί αναδείχθηκαν οι παρακάτω: 1. Η Αλίκη Χατζηγιατρουδάκη, που με τον αριθμό 1428 κέρδισε την έγχρωμη τηλεόραση 14" ΤοΙοίύηΓοη. 2. Ο Παναγιώτης Σκορδάς, που με τον αριθμό 1670 κέρδισε την ηλεκτρική σκούπα ΒοδοΗ. Π ρέπει να σ ημ ειω θεί π ω ς ο τ ρ ίτ ο ς λ α χ ν ό ς 67 έμεινε στο Σύλλογό μας. Ό λα τα παραπάνω δώρα ήταν προ σφορά του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών». Πάντα με τέτοιες χαρούμενες αποδράσεις από την καθημερινότητα... Αθήνα, 25.2.1996 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΡ. ΣΤΑΥΡΑΚΕΑΗΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΡΟΝΤ ΤΗΣ ΒΟΣΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ... Σ τ η ν Αγιάσο και συγκεκριμένα στο Ιερό Π ρο σκύνημα της Π α ν α γ ία ς φ ιλο ξενή θ η κ α ν α πό το μητροπολίτη Ιάκωβο είκοσι εφτά παιδιά του πολέ μου, από την πόλη Μπροντ της Βοσνίας, συνοδευόμενα από τους δασκάλους των. Τα π α ιδ ιά αυτά ήταν κ α θ ’ όλα άψ ογα και δε δημιούργησαν το παραμικρό πρόβλημα. Η κοινω νία της Αγιάσου τα δέχτηκε, τα αγκάλιασε με στορ γή και τα αγάπησε. Φ εύγοντας για την π α τρ ίδ α τους, όταν ήρθε η ώρα της επιστροφής, ήταν όλα φορτωμένα με πολλά δώρα... Η επιστροφή των παιδιών στο Μπροντ συνδυάστη κε με αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Την αποστο λή συνοδέυσε ο μητροπολίτης Ιάκωβος και πολλά μέλη του Συλλόγου Λεσβοσερβικής Φιλίας και Αλληλεγγύης «Κύριλλος και Μεθόδιος» και η αναχώρηση από την Αγιάσο έγινε το Σάββατο 29 Ιουλίου 1995. Οι στιγμές του αποχωρισμού ήταν πολύ δύσκο λες... Βαριά συναισθήματα πλάκωναν την ψυχή. Και τούτο, γιατί κατά την εδώ παραμονή τους τα παιδιά δεν απομονώθηκαν, αλλά γνωρίστηκαν με τα παιδιά του Γυμνασίου και του Λυκείου και αναπτύχθηκαν φιλίες, γνωριμίες και σχέσεις, που επεκτάθηκαν και στους Αγιασώτες γονείς, και τη μέρα της αναχώρησης ήταν όλοι, μικροί και μεγάλοι, στην πλατεία, για να τα αποχαιρετήσουν. Ξετυλίχτηκαν συγκλονιστικές σκηνές... Αγκαλιές, φιλιά, κλάματα... Μέσα στ’ ανα φιλητά, άκουγες εκατέρωθεν ευχές για ειρήνη, άπειρα ευχαριστώ, λόγια γεμάτα ευγνωμοσύνη... Δε θα σας ξεχάσουμε ποτέ, έλεγαν τσακισμένα από τη θλίψη και την αβεβαιότητα που τα κατείχε στο τι θα βρουν, τι κατάσταση θα επικρατεί στην πατρίδα... Τα νέα δεν ήταν ευχάριστα. Πολλά παιδιά γύρισαν και έμειναν στο Βελιγράδι μετέωρα, γιατί τα εδάφη τους τα είχαν καταλάβει οι Κροατομουσουλμάνοι.
Ο σεβ. μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος χοροστατεί στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων Μ υτιλήνης κατά την τέλεση του μυστηρίου της βάφτισης τριών παιδιών από το Μπροντ της Βοσνίας (16 Ιουνίου 1995)... Διακρίνονται από αριστερά, ένα σερβόπουλο, η Αγγελική Δημητρίου (Τάκη) Φραντζή, η Ουρανία Αουκάρου-Καμπιρέλη (πίσω), η Γκορτάνα (Κωνσταντίνα) Τομίσεβιτς, ο Χαράλαμπος Προκόπη Κουτσκουδής και ο Σλάβισα Μπάρντακ.
Να πάτε στο καλά, παιδιά, η Μεγαλόχαρη μαζί σας! Να βρείτε γερούς τους δικούς σας και να φωτί σει ο Θεός τους μεγάλους της γης να λυπηθούν εσάς
Στιγμιότυπο από την τέλεση του μυστηρίου της βάφτισης της Γκορτάνα (Κωνσταντίνας) Τομίσεβιτς από το σεβ. μητροπολί τη Ιάκωβο στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων Μυτιλήνης (16 Ιουνίου 1995). Π αρίστανται η Αγγελική Δημητρίου (Τάκη) Φραντζή (αριστερά), σερβόπουλα, η Ουρανία Αουκάρου-Καμπιρέλη και ο Γιάννης Καμπιρέλης (δεξιά)...
τα αθώα, που δε φταίξατε σε τίποτα, για να σταματή σει αυτό το αδελφοκτόνο μακελειό και να επικρατή σει ειρήνη... Καλό σας ταξίδι, παιδιά του πολέμου, κι ας κάνουμε όλοι μαζί μια ευχή, να ’στε τα τελευταία στη γη με τέτοια σκληρή απάνθρωπη μοίρα... Κατά την εδώ παραμονή των παιδιών του πολέμου, στις 16 Ιουνίου 1995, σε μια λαμπρή θρησκευτική τελε τή, που έγινε στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων Μ υτιλήνης, χο ρ ο σ τα το ύ ντο ς του μητροπολίτη Ιακώβου, βαφτίστηκαν τρία. Η συγκίνηση ήταν διάχυτη σε όλους τους παρευρισκόμενους. Ή ταν κάτι το ασυ νήθιστο για τα δικά μας δεδομένα, θύμιζε ιεραποστολή. Σε τέτοιες στιγμές χαράς ζητάμε να είναι κοντά μας τ ’ αγαπημένα μας πρόσωπα. Άραγε ποια συναι σθήματα κυριαρχούσαν στις σκέψεις αυτών των παι διών; Τι να πρωτοθυμηθούν; Πού να πρωτότρεχε το αθώο παιδικό μυαλό τους, το γεμάτο από εφιαλτικές εικόνες φρίκης... Συμφορές που δεν προήλθαν από θεομηνίες, αλλά από ανθρώπινα συμφέροντα, από ανθρώπους που κόπτονται δήθεν για την ειρήνη και τ ’ ανθρώ πινα συμφέροντα και δε σκέπτονται πω ς και αυτοί είναι θνητοί... Αν έκαναν μια επί τόπου επίσκεψη αυτοί οι μεγάλοι... της γης, ανάμεσα στα συντρίμμια, τις μαυροφορεμένες χαροκαμένες μάνες, αν άκουγαν τα κλάματα και το σπαραγμό των πεινασμένων και γυμνών, αν έβλεπαν τα ορφανά και τα ακρωτηριασμένα σώματα των αντιμαχομένων εκατέ ρωθεν πολεμιστώ ν και άμαχων, τω ν νέων αυτώ ν ανθρώπων, που διψούσαν για ζωή και αυτοί τους κατάντησαν ράκη, κουτσουρεμένα κορμιά, τότε ίσως να γύριζαν πίσω πιο άνθρωποι... Αυτά τα παιδιά ασφαλώς θα ένιωθαν αυτή την έλλειψη, την α π ο υ σ ία τω ν δικ ώ ν τους. Βρήκαν όμως παρηγοριά σ τ’ άλλα πα ιδιά, στους συντρό φους τους, που ήταν συνολικά είκοσι εφτά, με έναν καθηγητή, τον Αλέξανδρο Μ προντάνοβιτς, και ένα δάσκαλο ποιητή, τον Γιόβο Ντίμιτς. Ακόμα παρό
ντα ήταν πολλά π α ιδιά με τους γονείς τους, από αυτά που γνώρισαν κατά την παραμονή τους στην Α γιάσο. Π ιο πολύ όμω ς παρηγορήθηκαν κοντά στους ανθρώπους που γνώρισαν και τα βάφτισαν, με πρώτο και καλύτερο το μητροπολίτη Ιάκωβο. Τα παιδιά που βαφτίστηκαν ήταν ένα κορίτσι, η Γκόρτανα Τομίσεβιτς, και δυο αγόρια, ο Νεμπόισα Ρ ίγιτς και ο Σλάβισα Μ πάρντακ. Α νάδοχοι του κοριτσιού έγιναν ο μητροπολίτης Ιάκωβος με την ανεψιά του Αγγελική Δημητρίου Φραντζή και της έδω σαν το όνομα Κ ω νσ ταντίνα. Στο Ν εμπόισα ανάδοχοι ήταν ο Βαγγέλης Στρατή Κέλμαλης με τη σύζυγό του Π αναγιώτα και του έδωσαν το όνομα Π α ν α γ ιώ τ η ς. Του Σ λ ά β ισ α α ν ά δ ο χ ο ς ή τα ν ο Χ α ρ ά λ α μ π ο ς Π ρ οκ όπη Κ ο υ τσ κ ο υ δ ή ς κ α ι του έδωσε ξα νά το όνομ α Σ λάβισ α, ό τα ν έμαθε ότι μ ετα φ ρ α ζό μ εν ο α π ό τα σ έρβικά στα ελλη νικ ά σημαίνει δοξασμένος. Τι άλλο πιο ωραίο... Ήταν, όπως προανέφερα, πρωτόγνωρο για μας, να βλέπεις τρία παιδιά, δεκαπέντε χρονών και άνω, με τις άσπρες ομοιόμορφες χλαμύδες, με τον κόκκινο σταυ ρό στην πλάτη και μπροστά στο στήθος, να στέκονται συγκινημένα και να ακούν τα λόγια του μητροπολίτη, που άλλα καταλάβαιναν και άλλα τους διέφευγαν... Τι σημασία όμως έχει; Η ουσία είναι μια, η απόφασή τους να βαφτιστούν, επιλογή που συνειδητά έκαναν και αποφάσισαν αυτά τα ίδια και που έχει μεγαλύτερη αξία και βαρύτητα, γιατί είναι δική τους, ολότελα δική τους, και γιατί διαφέρει από το να σε χρίσουν χριστια νό ή οτιδήποτε άλλο σε μια ηλικία που εσύ δεν έχεις τη δυνατότητα επιλογής και γνώμης... Η τελετή έκλεισε με μικρή δεξίω σ η α π ό το μητροπολίτη Ιάκωβο... Αγιάσος, 23. 9. 1995
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
Αναμνηστική φωτογραφία από την τέλεση της βάφτισης τριών παιδιών από το Μπροντ της Βοσνίας στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων της Μυτιλήνης (16 Ιουνίου 1995). Διακρίνονται από αριστερά, ο Στρατής Βαγγέλη Κέλμαλης (νήπιο), η Νταλίμπορκα Πέιτσιτς (παιδί), ο Βαγγέλης Στρατή Κέλμαλης, η Αγγελική Δημητρίου (Τάκη) Φραντζή, ο Σλάβισα Μπάρντακ, η Παναγιώτα Βαγγέλη Κέλμαλη (πίσω), ο Ντεμπόισα (Παναγιώτης) Ρίγιτς, ένα σερβόπουλο, η Γκορτάνα (Κωνσταντίνα) Τομίσεβιτς, ο πατήρ Χρυσόστομος Αβαγιανός και η Μαριάνθη Προκόπη Κουτσκουδή.
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΓΙΑΣΟΥ Τ η ν π α ρ α μ ο ν ή της Π ρ ω τ ο χ ρ ο ν ιά ς έγιν ε η καθιερω μένη κοπή της β α σ ιλό π ιτα ς του Παλλεσβιακού Ιερού Π ροσκυνήματος Π α ναγίας Α γιά σου. Η τελετή έγινε στην κατάμεστη α πό κόσμο α ίθ ο υ σ α του Π ν ευ μ α τικ ο ύ Κ έν τρ ο υ του Π ρ ο σκυνήματος. Την π ίτα ευλόγησε ο πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Προσκυνήματος σεβασ μιότατος μητροπολίτης Μ υτιλήνης Ιάκωβος, ο οποίος στη συνέχεια διάβασε τον οικονομικό απο λογισμό του έτους 1995. Επίσης αναφέρθηκε τόσο στα πεπραγμένα του λήξαντος έτους, όσο και στον προγραμματισμό του επόμενου. Ακολούθως, συνε χίζοντας την παράδοση που ξεκίνησε το 1990, μοί ρασε τα χρηματικά βραβεία τόσο στους 8 επιτυχόντες στις εξετάσεις για τα ΑΕΙ και ΤΕΙ, όσο και στους 59 αριστούχους του Γυμνασίου και Λυκείου Αγιάσου, συνολικού ποσού 670.000 δραχμών. Η οικονομική διαχείριση του Προσκυνήματος κατά το έτος 1995 έχει ώς εξής: ΕΣΟΔΑ 1. Από πώληση κηρού 2. Εισπράξεις Εξωκλησίων 3. Ενοίκια ακινήτων 4. Από πώληση αγροτικών προϊόντων 5. Εισπράξεις από το Νεκροταφείο 6. Εισπράξεις από μουσεία 7. Εισπράξεις από ιεροτελεστίες 8. Εισπράξεις από εράνους και δωρεές 9. Εισπράξεις από χαρτόσημο ενοικίων 10. Τόκοι κατατεθειμένων χρημάτων 11. Διάφορα απρόβλεπτα έσοδα 12. Χρηματικό υπόλοιπο έτους 1994
13.184.500 1.531.250 1.272.427 1.067.271 32.000 5.043.860 120.000 17.595.918 12.852 1.061.757 629.195 14.543.111
9. Προμήθεια γραφικής ύλης 10. Υπέρ Ι.Κ.Α. εισφορές ασφάλισης προσωπικού 11. Χορήγηση υποτροφιώ ν σε άπορους φοιτητές και βοηθημάτων απόρων 12. Γενικά έξοδα φιλοξενίας παιδιώ ν Βοσνίας 13. Διάφορα λειτουργικά έξοδα Ιερού Προσκυνήματος. 14. Εισφορές υπέρ Ιεράς Μητρόπολης Μυτιλήνης έτους 1995 15. Υπέρ Αναγνωστηρίου Αγιάσου 16. Διάφορα απρόβλεπτα έξοδα ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΔΟ ΕΞΟΔΩΝ
148.370 2.874.130 1.370.000 10.975.004 5.386.862 6.452.000 530.000 2.805.904
ΔΡΧ.44.502.017
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Γενικό Σύνολο Εσόδων Γενικό Σύνολο Εξόδων Υπόλοιπο έτους 1995
ΔΡΧ. 56.094.141 » 44.502.017 » 11.592.124
ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟΔΩΝ ΔΡΧ. 56.094.141 ΕΞΟΔΑ 1. Μισθοδοσία τακτικού προσωπικού 2. Μισθοδοσία Έκτακτου προσωπικού 3. Συντήρηση-Επισκευή Ιερού Ναού και παρεκκλησίων (Αγιογράφηση Ιερού Βήματος-Μ αντρότοιχος Νεκροταφείου) 4. Συντήρηση υδραυλικής-ηλεκτρικής εγκατάστασης 5. Επισκευή κτιρίων κεραμοσκεπών 6. Αγορά σκευών 7. Προμήθεια κηρού και λαμπάδων 8. Έ ξοδα πανήγυρης Ιερού Ναού
2.530.667 2.827.000
6.157.000 574.690 104.000 73.450 1.519.488 173.452
Η Αγιάσος χιονισμένη... Δ ιακρίνεται ο ναός της Π αναγίας και το κωδωνοστάσιο. (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, 30.12.1991)
έφ γι. Σ ά ν ι π ο ίτ σ ι να φ ύ γ ’ τσ ι π α π ά ς , χ α σ ά π ’ς ρώ τ’σι ποιος θα πληρώσ’ του κριγιάς. Π απάς τουν αγριγιουλόγιαξι τσι τ ’ είπι: - Εν ντρέπισι, α κ ά ν’ς έδιας για μιαν ουκά κριγιάς! Τσι του Μ πουτέλ’ ά θριπους είνι τσι π ρ έπ ’, σαν που ’νι γοι μέρις, α φα τσι φτος κουμματέλ’ κριγιάς. Ό ,τ’ κ ά ν’ς έδιου, θα το ’βρς στουν άλλου κόσμου... - Ούλα καλά, παπά μ ’, αλλά γω δώκα του κριγιά ς τσι συ έκανις του ψ υ χ ’κό! Εν τα κ ά ν ’ έδιας κόσμους! ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΑΤΑΤΣΤΑ Του Ρ ιφ ύ λ ’ γη Π ιπ ιρ ίτινα είχι ένα πριβουλέλ’ κουντά στου Μπαχτσέ τς Π αναγιάς. Μια χρουνιά λοιπόν μάζουξι κά τ’ α π ’ τς ιμλιές μήλα τσι τα πήγι όξου απν ακκλησιά, να τα π ’λήσ’. Ή νταν, βλέπ’ς, δ ικ α π ιν τα ύ γο υ σ το υ ς τσι γιο υ κόσμους πουλάς. Κ άτσι κουντά στου Σ τρ ά τ’ τουν Α ξιουμάκαρου, του Μ προυσκέλ’, που τσι φτος πούλι τνι στσηντ τ ’ πρα μά τεια , κμάρια τσι τσκάλια. Φ ώ ναζι λοιπόν του Ρ ιφ ύλ’: Πάρτι, γ ’ναίτσις, μήλα ατάτστα. Μια α πί τς ξένις ένι καταλάβινι τίντα ’θιλι να πει τσι ρώ τ’σι του Σ τράτ’. Φτος τς είπι πους ατάτστα είνι τ ’ απουκατιανά. Σαν τουν ίκ’σι του Ριφύλ’, γ ίν ’τσι μ π α ρ ο ύ τ’ τσ ’ α ρ χ ίν ’σι να τουν β ρ ίζ ’. Τ ’ «απουκατιανά» ήνταν για φτή κουβέντα άσταημ’, ήνταν ψ ιγά δ’, τσ ’ είχι δίτσιου... ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ)
ΑΑΑΟΥΣ ΕΚΑΝΙ ΤΟΥ Ψ Υ Χ Κ Ο ! Πριν απί πουλλά χρόνια παπα-Στάικους, α π ’ τν Αγιάσου, ήνταν ιφημέρϊους στου Παλιότσπου, στουν Αϊ-Αρμόλ’γι, μιγάλ’ γη χάρηντ. Ή νταν Αξτούγιννα τσι κόσμους ψ ούν’ζι, όσ’ είχαν βέβϊα του τρόπουντουν. Του Μπουτέλ’ του Ντανταλέλ’ λόγιαζι μουνάχα, γ ια τί ήνταν φ τουχός τσ ’ εν είχι στουν ήλιου μοίρα... Τουν είδι παπάς τσι στρατζίξαν τα σκώτιαντ. Τουν φώναξι τσι τουν πήγι σ’ ένα χασαπιό. - Δώσ’ μιαν ουκά κριγιάς στου Μ πουτέλ’. - Ό ,τ ’ θέλ’ παπάς μας. Ε ίπι γιου χασάπ’ς τσ ’ έκουψι του κριγιάς. Σαν του ζύγιασι, του δώτσι στου παπά τσι παπάς στου Μ πουτέλ’. Του Μ πουτέλ’ χαρά χαρούμινους πήρι του κρ ιγιά ς, είπ ι χ ίλια Φχαριστώ στου πα π ά τσ ’
ΨΑΚΩΝΙΝ, Ε ΣΤΡΑ ΤΗ Γ, ΨΑΚΩΝΙΝ! Ή ταν οι άσχημες μέρες του εμφύλιου. Το χωριό μας, όπως πάντα, πρωτοπόρο, δεν έμεινε έξω, γεύ τηκε έντονα τα δεινά του αδελφοσκοτωμού... Ή ταν πρω τοχρονιά του ’47, που οι αντάρτες για πρώτη φορά χτύπησαν σε ενέδρα το απόσπασμα στη θέση Κόκκινη Ράχη. Κι επειδή τα τουφέκια σκοτώνουν, τότες εκεί σκοτώθηκαν άνθρωποι... Αυτό ήταν αιτία να γίνουν αντίποινα στο χωριό... Έσπασαν μαγαζιά, καφενεία, έπεσε ξύλο... Ανάμεσα σ τους ξ υ λ ο δ α ρ μ έν ο υ ς ήταν κ α ι ο Ν έστορας Αρβανίτης, ο οποίος είχε χτυπηθεί στο χέρι και στο ένα αυτί. Ανέβαινε λοιπόν προς το σπίτι του, κρατώ ντας με το γερό του χέρι πότε το αυτί του και πότε το χτυπημένο χέρι του. Κάθε φορά που έκανε την αλλα γή από το αυτί στο χέρι, φώναζε δυο τρεις φορές, μαζεμένα, όχου, όχου, όχου... Εγώ με το ν π α τέρ α μου κ α ι τ ’ α δέρ φ ια μου κοσκινίζαμε κάστανα μέσα στης Φ λιάδινας (σπίτι πιο κάτω από το πατρικό μου, που το χρησιμοποι ούσαμε για αποθήκη και στάβλο). Άκουσε ο πατέ ρας μου τα οχ οχ οχ του Νέστορα και πετάχτηκε έξω. Ό τα ν τον είδε με τα αίματα, άρχισε να τον ρωτά τι έπαθε, τι του συνέβη. Ο Νέστορας όμως δεν έδινε απόκριση και τράβαγε την ανηφόρα, εξα κολουθώ ντας να κάνει τις ίδιες κινήσεις και να φω νάζει από τον πόνο. Ο πατέρας μου τον α κο λουθούσε και επίμονα τον ρωτούσε να μάθει τι του συνέβη. Α υτός τίπ ο τα , προχω ρούσ ε σαν να μην έβλεπε κανέναν. Ό ταν έφτασε έξω από την πόρτα του σ π ιτιο ύ του, ο πα τέρα ς μου τον σταμάτησε, τον κράτησε κάπως δυναμικά και τον ρώτησε: - Πες μου, μωρέ, τι έγινε; Θες να φωνάξω για τρό; Ποιος σε χτύπησε; - Ψ α κ ώ νιν, ε Σ τρ α τή γ’, ψ ακώ νιν! Φ χαριστώ για του ινδιαφέρουν σ’... ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
ΒΙΒΛΙΟ-ΚΡΙΤΙΚΗ Παροιισι6ζ«ι ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΤΑΜΙΤΗΣ «Εσωτερικός μετανάστης» (Μελέτες και Αρθρα) Αθήνα 1995. Σχ. 21x14, σα. 192
Ο Δ ημήτρης Π οτα μ ίτη ς, γνω σ τό ς η θ ο π ο ιό ς, σκηνοθέτης και συγγραφέας, μας έδωσε τελευταία το βιβλίο «Ε σω τερικός μετανάστης», στο ο ποίο συγκέντρωσε διάφορα άρθρα και μελετήματά του, δημοσιευμένα και μη, που αναφέρονται, άμεσα ή έμμεσα, στο θέατρο και στα προβλήματά του. Με υψηλή αίσθηση ευθύνης, ως σκεπτόμενος άνθρω πος και ω ς ενεργός καλλιτέχνης, καταγράφει την εσωτερική α γω νία του και εκφράζει τον έντονο π ρ ο β λ η μ α τισ μ ό το υ . Ε π ισ η μ α ίν ε ι φ α ιν ό μ ε ν α παρακμής, ανατροπής αξιώ ν, αλλοτρίωσης, στεί ρου συντηρητισμού και λαϊκισμού, τα οποία λει τουρ γούν ω ς τροχοπέδη κ α ι α να σ τέλλουν κάθε δημιουργική πνευματική και καλλιτεχνική δραστη ριότητα. Ορθοτομεί το λόγο της αλήθειας με σαφή νεια, με γνώση, με ορθή κρίση, με παρρησ ία, με δημοκρατικό φρόνημα, με περισσή αγάπη...
: Ο Γιάννης Χατζηβασιλείου ΣΑΒΒΑΣ Κ. ΚΩΦΟΠΟΥΑΟΣ «Το Αποθησαύρισμα της Εκκλησιάς του Ταξιάρχη Ασωμάτου Λέσβου. «Μάρκες» τοπικής κυκλοφορίας» Αθήνα 1994. Σχ. 24x15,5, σσ. 103-127
Ο Σάββας Κ ω φ όπουλος δεν είναι μόνο εκλε κτός Α σκληπιάδης, αλλά είνα ι και ενθουσιώ δης και αξιόλογος ερευνητής της ιστορίας της Λέσβου. Σ την ε ρ γ α σ ία το υ «Το Α π ο θ η σ α ύ ρ ισ μ α της Ε κ κ λ η σ ία ς το υ Τ α ξ ιά ρ χ η Α σ ω μ ά το υ Λ έσβου. «Μάρκες» τοπικής κυκλοφορίας», που δημοσιεύ τηκε στο περ. «Νομισματικά Χρονικά», ασχολείται με τα διάφορα υποκατάστατα του επίσημου νομί σματος (χάρτινα ιλέτατοπικά π μ , κέρματα, γνω στά με το λαϊκό όνομα «τενεκέδες», κουμπιά), που χρησιμοποιήθηκαν στη Λέσβο ω ς συναλλακτικά μέσα κατά τον περασμένο αιώνα. Η εργασία αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί αναφέρε ται σ’ ένα ειδικό θέμα, για το οποίο η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη αν όχι ανύπαρκτη...
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η «ΑΓΙΑΣΟΣ»ΣΕ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ...
ΣΤΟΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟ Θ. ΓΕΡΟΥ
Ο τέταρτος τόμος του περιοδικού «ΑΓΙΑΣΟΣ», τουν ετών 1992-1994 (τεύχη 68-85) βιβλιοδετήθηκε και στάλθη κε τιμής ένεκεν σε διάφορες βιβλιοθήκες της χώρας για αναγναχπική-επιστημονική αξιοποίηση. Το ίδιο έγινε και με τους προηγούμενους τόμους. Αποδέκτες του τόμου, με αλφαβητική σειρά, ήταν οι εξής:
Τ ο αξιόλογο περιοδικό της Μυτιλήνης «Παιδαγω γικό Βήμα Αιγαίου», όπως πληροφορούμαστε από το τεύχος 19 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1995), ετοιμάζει με το τεύχος 20 ένα αφιέρωμα στο διακεκριμένο Αγιασώτη παιδαγωγό Θεόφραστο Γέρου. Πρόκειται για οφειλόμενη τιμή σ’ έναν άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στην ελληνική εκπαίδευση ως δάσκαλος, ως επιμορφωτής, ως συγγραφέας, ως επιστημονικός ερευνητής, ως ειδικός σύμβουλος, αλλά και ως δημοκράτης αγω νιστής... Δεν είναι αργά και η γενέτειρα Αγιάσος να τιμήσει το εκλεκτό τέκνο της...
■ Α ναγνω στήριο «η Α νάπτυξη» Α γιά σου
811 ΟΙ ΑΓΙΑΣΟΣ ■ Α ριστοτέλειο Π ανεπιστήμιο Θ εσσαλονίκης
540 06 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ■ Βιβλιοθήκη της Βουλής
Βουλής 2. 106 74 ΑΘΗΝΑ ■ Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
Σίνα 29-31. 106 80 ΑΘΗΝΑ ■ Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
Σουηδίας 61. 106 76 ΑΘΗΝΑ ■ Δ ημόσια Βιβλιοθήκη Μ υτιλήνης
Σμύρνης 11.811 00 ΜΥΤΙΑΗΝΗ ■ Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Πανεπιστημίου 32. 106 79 ΑΘΗΝΑ ■ Ελληνική Λ αογραφική Ε ταιρεία
Διδότου 12. 106 80 ΑΘΗΝΑ ■ Ε ταιρεία Α ιολικώ ν Μ ελετών
Βενιαμίν Αεσβίου 8. 811 00 ΜΥΤΙΑΗΝΗ ■ Ε ταιρεία Λ εσβιακώ ν Μ ελετών
Αθανασίου Μητρέλια 7. 811 00 ΜΥΤΙΛΗΝΗ ■ Ε ταιρεία Μ ακεδονικών Σπουδών
Εθνικής Αμυνας 4. 546 21 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ■ Θ εατρικό Μ ουσείο
Ακαδημίας 50. 106 79 ΑΘΗΝΑ
Οι εκλεκτοί φιλόλογοι και συνεργάτες του περιοδι κού «Α γιάσος» Δημήτρης Π απάνης και Γιάννης Παπάνης, πατέρας και γιος, συνεχίζοντας, με περισ σή αγάπη προς τον τόπο τους, τις άοκνες προσπά θειες και αναζητήσεις τους, έθεσαν σε κυκλοφορία το νέο βιβλίο τους «Παρατσούκλια αγιασώτικα», το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον κυρίως από άποψη ονοματολογική και λαογραφική. _____ ΓΙΑΝΧΑΤΖ Κυκλοφόρησε το βιβλίο
ΣΤΡΑΤΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑ Θεατρικά και άλλα... Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Ασωμάτου Δέσβου «Ο Ταξιάρχης» Μυτιλήνη 1996 Τιμάται 3000 δραχμές Ό ποιος επιθυμεί να το προμηθευθεί μπορεί να το ζητήσει από τον πρόεδρο του παραπάνω Συλλόγου Π ρ ο κ ό π η Π α π ά λ α , Χρύσανθου Μολίνου 3, 811 00 ΜΥΤΙΛΗΝΗ, τηλ. 0252-26713.
■
Ιδρυμα Μ ελετώ ν Χ ερ σ ονή σ ου του Α ίμου
Τ. Θ. 10611.546 41 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ■ Ιερά Μ ητρόπολη Μ υτιλήνης
811 00 ΜΥΤΙΑΗΝΗ ■ Ινστιτούτο Ν εοελληνικώ ν Σπουδών (Ίδρυμα Μ ανόλη Τριανταφυλλίδη)
Παύλου Μελά 40. 540 06 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ■ Κ έντρο Έ ρ ευνας της Ελληνικής Λ αογρα φ ία ς, της Α καδημίας Αθηνών
Συγγρού 129. 117 45 ΑΘΗΝΑ ■ Κέντρο Σ υντάξεω ς Ιστορικού Λ εξικού Ν έας Ελληνικής Γλώσσας.
Συγγρού 129. 117 45 ΑΘΗΝΑ ■ Π ανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Δομπόλη 30. 450 00 ΙΩΑΝΝΙΝΑ ■ Π ανεπιστήμιο Πατρών Κεντρική Βιβλιοθήκη
265 00 ΠΑΤΡΑ ■ Τοπικό Ιστορικό Α ρ χείο Μ υτιλήνης
Ξενοφώντος 2. 811 00 ΜΥΤΙΛΗΝΗ ■ Υ πουργείο Π ροεδρίας Κυβερνήσεως. Τμήμα Α ρχείου και Βιβλιοθήκης
Ζαλοκώστα 10. 106 71 ΑΘΗΝΑ
ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΟΥ ΤΣΕΣΜΕΛΗ (1915 - 1995) Ο υπερθετικός της ευαισθησίας Κ υριολεκτικά. Η ευαισθησία προσωποποιημένη στο Νίκο. Την εξέφραζε σε κάθε εκδήλωση της ζωής του. Σε ό,τι καταπιανόταν έβαζε και μια σφραγίδα, τη σφραγίδα της ψυχής του. Γανωτής, υδραυλικός, μηχανικός, εραστής της ατμομηχανής, επιδέξιος σκαλιστής του χαλκού, ψάλ της, τραγουδιστής βαθύφωνος, ενεργό μέλος και συνεργάτης του Αναγνωστηρίου για χρόνια πολλά σε χορωδίες και σε θεατρικές παραστάσεις... Διάβαζε. Κι έκλαιγε διαβάζοντας Καζαντζάκη και Λουντέμη. Και ταύτισε τον εαυτό του με τον Μπίθρο, το μικρό γύφτο, στο «Ένα παιδί μετράει τ ’άστρα»... Μας άφησε το βλέμμα του και την ψυχή του για να τον θυμόμαστε. Μακάρι, εκεί που πήγε, να βρει σφυρί και καλέμι... ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ
«Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» Καταμεσήμερο του Ιούλη του 1970, κάτω απ’ τη φρί τζα του Καλφαγιάννη, στην Αγιάσο, γνώρισα το Νίκο το Τσεσμελή. Ήπιαμε καφέ και μας κέρασε γλυκό κεράσι. Με κέρδισαν αμέσως το ζεστό και δυνατό σφίξιμο του χεριού του, καθώς με καλωσόριζε για πρώτη φορά στο χωριό του άντρα μου, το βλέμμα του, που έφθανε ίσια στα μάτια μου, και το βαθιά αυλακωμένο πρόσωπό του. Από τότε κάθε καλοκαίρι κάναμε παρέα* πολλά ήταν τα βράδια, που παίρναμε την ανηφόρα κι απ’ τη Φαμάκα φθά ναμε ο Μιχάλης, ο Νίκος κι εγώ στον Α ϊ-Μ πιγιάζ’. Περπατούσαμε και συζητούσαμε* μας διηγόταν ιστορίες τουν παιδικών του χρόνιαν στη Μυτιλήνη, όταν είχε φθάσει πρόσφυγας εκεί. Ευαισθησία, τρυφεράδα και απλή ανθρώ πινη σοφία ξεχείλιζε από μέσα του, καθώς μιλούσε στυλώ νοντας τα μάτια στον ουρανό με τα χιλιάδες αστέρια. Ένα καλοκαίρι του χάρισα το βιβλίο του Μενέλαου Αουντέμη «Ένα παιδί μετράει γ’ άστρα». Σίγουρα η επι λογή δεν ήταν τυχαία...Αίγες μέρες μετά, ένα απόγευμα, καθώς ανεβαίναμε με τα παιδιά μου τον κεντρικό δρόμο για το σπίτι της θείας Μαριγώς της Αιακατίνας, περά σαμε από το μαγαζί του Νίκου. Τον βρήκαμε να κάθεται καταγής, έξω στην πόρτα* στα χέρια του, γεμάτα μουτζούρες, κρατούσε το βιβλίο που του είχα χαρίσει, διπλωμένο με εφημερίδα, για να μην το λερώσει, και διάβαζε* δε μας είχε αντιληφθεί. Κάποια στιγμή σηκώνει το βλέμμα του και τότε μας είδε. Κουνώντας το κεφάλι και το χέρι του, μου λέει: « Α χ , μ ω ρ έ , τ ι μου ’κ α ν ε ς , τι μου ’κ α ν ε ς ! » Οι μέρες των διακοπών μας τέλειωσαν κι ετοιμαζό μασταν να φύγουμε για την Αθήνα. Το μεσημέρι της τελευταίας ημέρας έρχεται ο Νίκος στο σπίτι* αποχαιρε τώντας με, μου αφήνει στο χέρι ένα πακέτο, διπλωμένο
Στην πέτρα της υπομονής κάθισες προς το βράδυ με του ματιού σου το μαγνάδι δείχνοντας πως πονείς. («Στροφή», Γ. Σεφέρης)
πρόχειρα με μια εφημερίδα* το ανοίγω... Ή ταν μια μικρή μπακιρένια λεγκέρα, φτιαγμένη από τον ίδιο, όπως εκείνος ήξερε να σκαλίζει πάνω στο μπακίρι. Λεσβιακές λύρες γύρω γύρω κι ανάμεσά τους όλη η ψυχή του Νίκου σε τρεις λέξεις: «Μ ε α γ ά π η Μ π ί θ ρ ο ς » ΑΟΞΑ ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΡΟΜΗΛΑ
Αγαπημένε «γύφτο» μου... Μ ικροί σαν είμαστε, κοιτάμε τον ουρανό και το γαλα ξία, αναζητώντας, με τη συντροφιά του πατέρα μας, τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο, την Αφροδίτη με τον Ωρίωνα. Τα θέλγητρα της γης δεν κρατούν τα μικρά αγό ρια, που όλα θέλουν να γίνουν αστροναύτες. Η γη... και τα γήινα πλάσματά της, που πάντα θέλουν να πετάξουν. Η γήινη ζωή δεν τους αρκεί. Σιγά σιγά τη μαθαίνεις αυτή τη γήινη ζωή. Στην αρχή σε παίρνει απ’ το χέρι και μεγαλώνοντας - όπως και με τους γονείς - παλεύεις μαζί της. Με πάλεμα ψυχής και νου μαθαίνει η ζωή τον άνθρωπο κι ο άνθρωπος τη ζωή. Τα τσαλίμια και τις γαλιφιές της, τις λακκούβες και τα μπουρίνια της τα καταγράφει ο άνθρωπος. Κι η ζωή το εκτιμά κι αρχίζει να τον σέβεται. Προς το τέλος μάλιστα του δίνει και την ευκαιρία που ζητούσε. Να πετάξει η ψυχή σ’ αυτά που κοίταγε μικρός. Μυρίζοντας ακόμα τα χέρια από το λιοτρίβι, τα μάτια μας κοιτάν από κοντά τη Μικρή Άρκτο, την Αφροδίτη με τον Ωρίωνα. Τώρα, φίλε μου, αγαπημένε «γύφτο» μου, μετράς τ ’ αστέρια από κοντά. Μην κάνεις λάθη! Γιατί, όταν θα ’ρθω να σε βρω, λογαριασμό θα σου ζητήσω. Μέχρι τότε, ένα κερί θ’ ανάβω και θα σε σκέφτομαι. Σ ’ αγαπώ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ
ΛΕΣΒΟΣ ΑΠΟ ΓΗ ΣΑΠΦΩ ΣΤΟΝ ΕΛΥΤΗ
«ΛΕΣΒΙΑΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ» Η «Λεσβιακή Π αροικία», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την ίδρυσή της, αλλά και της απελευθέρωσης του νησιού, οργάνωσε πανη γυρική συνεστίαση στην ταβέρνα «Νοσταλγία» (νέο τέρμα Ζωγράφου), στις 10 Νοεμβρίου 1995.
ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ Σ τ ι ς 29 Νοεμβρίου 1995 η «Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία», σε ειδική εκδήλωση, που πραγ ματοποιήθηκε στο παλαιό αμφιθέατρο της Ιατρι κής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, απένειμε επαίνους σ ’ αυτούς που έλαβαν μέρος στο Δ ιαγω νισμό Συλλογής Τοπωνυμίων της 16ης Ιανουάριου 1990. Π ριν από την απονομή μίλησε ο πρόεδρος της Ε τα ιρ εία ς Ε Κ. Π ρ ομ πονά ς, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα «Τα αρχαιότερα
γραπτώς μαρτυρούμενα ελληνικά τοπωνύμια».
Σ τ ι ς 2 Νοεμβρίου 1995, στο Μουσείο Κυκλα δικής Τέχνης (Ν. Δούκα 4, Κολωνάκι) έγινε παρου σίαση του φ ω τογραφ ικού λευκώ ματος «Λέσβος, από τη Σαπφώ στον Ελύτη», με κείμενα τω ν Π. Μ ιχα η λά ρη , Κ. Σ κ α μ π α β ία , Π. Α υ γερ ινο ύ κ α ι φωτογραφίες του Δ. Ταλιάνη.
ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΠΤΖΗ
Μ
ε π ρ ω το β ο υ λ ία του Σ υλλόγου Σ κ αλοχω ριτώ ν Λέσβου «ο Ά γιος Γεώργιος» οργανώθηκε
Ένας από τους επαίνους απονεμήθηκε στο Γιάννη Χατζηβασιλείου...
ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΛΕΙΔΑΡΑ Σ τ ις 18 Δεκεμβρίου 1995 τιμήθηκε από το Δήμο Αιγάλεω η ηγουμένη Ευγενία Κλειδαρά, στο Π ολι τιστικό Κέντρο «Γιάννης Ρίτσος». Για τη ζωή και το έργο της μίλησε ο συγγραφέας Κώστας Μ ίσσιος. Κείμενα της τιμωμένης απέδωσε η Καίτη ΜεσηνέζηΠλατσή. Την εκδήλωση παρακολούθησαν πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης.
έκθεση με έργα του αξιόλογου λαϊκού ζωγράφου Χ αράλαμπου Καπτζή, στην αίθουσα του Υ πουρ γείου Αιγαίου (Φιλελλήνων 9, Σύνταγμα). Η έκθε ση λειτούργησε από 8-14 Ιανουάριου και σημείωσε επιτυχία. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
ΑΥΤΟΙ Π Ο Υ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΥΣΤΡ. ΚΑΗΜΟΣ (1926-1995)
Με βαθιά θλίψη οι Αγιασώτες προέπεμψαν στην τελευταία του κ α το ικ ία τον εκλεκτό συμπολίτη τους Βασίλειο Ευστρατίου Κλήμο, γνωστό και με το ο ικ ο γ ε ν ε ια κ ό π α ρ ω ν ύ μ ιο Κ ο υ τ σ ίν ’ς. Α πό μικρός μπήκε στον αγώνα της ζωής και συνέχισε το επάγγελμα του πατέρα του, που ήταν καφεπώλης της παλιότερης Αγιάσου. Εκτός από ευσυνείδητος επαγγελματίας ήταν και καλός οικογενειάρχης και σ το ρ γικ ό ς π α τέρ α ς. Π α ρά λληλα ήταν ενερ γός π ο λ ίτη ς, ά ν θ ρ ω π ο ς π ο υ ε ν δ ια φ ε ρ ό τ α ν γ ια τα κοινά, για τα προβλήματα του δήμου. Ε πί αρκετά χρ όνια μάλιστα υπηρέτησε και τον ιερό ναό της Αγίας Τριάδας ως επίτροπος. Ε υχόμ α σ τε να είν α ι ελαφ ρό το χώ μ α της Περασιάς που τον σκέπασε. Στους συγγενείς του και ιδιαίτερα στη σύζυγό του Βικτόρια, στα παιδιά του Ευστράτιο και Παναγιώτη, καθώς και στον αδερφό του Γιάννη, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια.
ΧΡΙΣΤΟΦΑΣ ΓΡ. ΚΟΥΖΕΑΗΣ (1907-1995) Πλήρης ημερών άφησε τα εγκόσμια και πήρε το δρόμο για το α νεπίσ τρ οφ ο τα ξ ίδ ι ο Χ ρ ισ τόφ ας Γρηγορίου Κουζέλης. Υπήρξε τίμιος άνθρωπος και καλός οικογενειάρχης. Ως επαγγελματίας μαχαιροποιός ήταν γνωστός και στα γύρω χωριά... Ανήκε στην πα λιά γενιά τω ν βιοτεχνώ ν-επαγγελματιώ ν της παραδοσιακής Αγιάσου. Σ το υ ς σ υ γγ εν είς κ α ι ιδ ια ίτ ε ρ α στο γ ιο του
Γιάννη, εκλεκτό φίλο και συνάδελφο, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (1914-1996) Ο γ δ ό ν τ α δύο χρονώ ν μας άφησε ο μπαρμπαΒασίλης. Έ να ς μπαρμπα-Β ασίλης, που θα μείνει στη μνήμη μας, όσα χρόνια και αν περάσουν. Ή ταν γνωστός και με το οικογενειακό παρω νύ μιο Σκανταλιάρης , που εναρμονιζόταν τέλεια με τη ζω ντάνια του, το δυναμισμό του, το σκαντάλεμά του. Ή τα ν άνθρω πος καλοσυνάτος, δραστήριος, ήρεμος, γλεντζές. Σ κόρπιζε το κέφι, όπου κι αν βρισκόταν, και γ ι’ αυτό κι όλοι λαχταρούσαν την παρέα του. Ή τα ν γραφ ικός για τη γεροντική του ηλικία, περιποιημένος και κοτσονάτος, με το σκού ρο καπελάκι και το αγέρωχο παράστημά του... Υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της Τ.Ο. ΠΑΣΟΚ Αγιάσου. Μ προστάρης πάντοτε σε κάθε π ο λ ιτικ ή αναμέτρηση. Με τη σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά του δίδαξε τη συντροφικότητα, το σεβασμό στον ά ν θρωπο και στις ιδέες του, την αγωνιστικότητα, τη δημοκρατία. Αθόρυβα διέσχιζε τα καλντερίμια του χω ριού λίγο π ρ ιν το σ ούρουπο, για να κάνει το δικό του πολιτικό αγώνα πόρτα πόρτα... Ακούραστος, όπω ς πάντοτε, υπήρξε πρωτεργά της στις προσ πάθειες δικαίω σης αντισ τασ ιακώ ν της Αγιάσου και οικονομικής ενίσχυσής τους. Ο μ πα ρμ πα -Β α σ ίλη ς όμω ς, γεμ άτος ζωή και παλμό, έχει να παρουσιάσει και πλούσια καλλιτε χνική και πολιτιστική δραστηριότητα. Συμμετείχε ως εκφωνητής κυρίως σε καρναβαλικές εκδηλώσεις της Αγιάσου και ως ερασιτέχνης ηθοποιός σε πάρα πολλές θεατρικές παραστάσεις του Αναγνωστηρίου. Έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη των παλιότερων η σάτιρα του Βασίλη Βλαστάρη ή Βαγιάνα, που την εκφώνησε ο Σκανταλιάρης το 1944, την τελευταία χρονιά της Κατοχής, ως «αστρονόμος», στην οποία υπήρχαν αρκετά υπονοούμενα εναντίον του φασι σμού της Γερμανίας. Από τη σάτιρα αυτή πολύ γνω στοί είναι σε όλους τους Αγιασώτες οι στίχοι:
Για δε ψουμιά, για δε τυριά, για δε, για δε α π ’ ούλα, θαν ανιβώ, ε νταγιαντώ, φιράτι μια σακούλα... Μ π α ρμ π α -Β α σ ίλη , ό λ ο ι όσ οι ζήσαμε κ οντά σου, μαζί με τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου, θα σε θυμόμαστε για πάντα... ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΓΑΛΕΤΣΕΛΗΣ
Εισφορές ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Διδάχου 12. 106 80ΑΘΗΝΑΙ ’Αθήναι, 19 Ιανουάριου 1996 Ευχαριστούμε θερμότατα τόν «Φ ιλοπρόοδον Σ ύ λ λ ο γ ο ν Α γ ια σ ω τ ώ ν » (τό ν Π ρ ό εδ ρ ο ν κ. Β. Λοΰπον και τόν Γ. Γ. κ. Π. Σταυρακέλην) για τήν ευγενική αποστολή του 4ου τόμου του Διμηνιαίου Περιοδικού «"Αγιάσος» (δεμένα τεύχη 68-85, τών ετών 1992-1994), μέ το πλούσιο τοπικό υλικό και τίς φωτογραφίες, και μέ πολλά ενδιαφέροντά λαο γρ α φ ικ ά . Σάς συγχαίρουμε και γιά τή φ ρ οντίδα «δεσίματος», πού θα στηρίξει τή συντήρηση του υλικού αύτοΰ. Μέ τούς δεμένους αύτούς τόμους, θα μπορούν συνεργεία σπουδαστών (τά καλοκαί ρια) να ξεχωρίσουν-κατά κλάδους ένδιαφέροντοςπολλά «πολιτιστικά» της ιδιότυπης Α γιάσου. Τόν τόμο καταγράψαμε στή βιβλιοθήκη μας για τα Μέλη και έπιφυλασσόμεθα να τού κάνουμε σχε τική μνεία στό Δελτίο τής Εταιρείας «Λαογραφία». ο Πρόεδρος ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΟΥΚΑΤΟΣ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Αθήνα, 24.9.1995 Αρ. Πρωτ. 20 Προς τον κ. Ιάκωβο Μουτζουρέλη ζωγράφο Νεομάρτυρας Θεοδώρου 1 Μυτιλήνη
/
Αξιότιμε κ. Μουτζουρέλη, Το Δ ιοικητικό Συμβούλιο του «Φ ιλοπρόοδου Σ υ λ λ ό γ ο υ Α γιασ ω τώ ν» εκ φ ρ ά ζει τ ις θερμές ευχαριστίες του για την προσφορά ενός πίνακα ζω γραφικής σας. Το έργο σας αυτό κοσμεί ήδη την αίθουσα συνεδριάσεων του Συλλόγου μας. Η χ ε ιρ ο ν ο μ ία σ α ς αυτή μ α ρ τυ ρ ε ί ε υ γ έν εια αισθημάτων και περισσή αγάπη. Με πολλή εκτίμηση ο Πρόεδρος ο Γ. Γραμματέας Β. ΛΟΥΠΟΣ Π.Ε. ΣΤΑΥΡΑΚΕΛΗΣ
-Ο Ιω ά νν η ς Κ λή μ ος π ρ ό σ φ ερ ε 5.000 δρ χ. στη μνήμη του αδελφού του Βασιλείου Κλήμου. - Ο Δ ημήτριος Ψ α ρ ό ς πρόσφ ερε 2.000 δρχ. στη μνήμη της συζύγου του Ελένης Ψαρού. - Ο Π αναγιώτης Απόστολου Μ αγλογιάννης πρ ό σ φ ερε 2.000 δ ρ χ . στη μνήμη της σ υ ζύ γο υ του Βασιλικής Μαγλογιάννη. - Η Σ τα υρούλα Σκλεπάρη-Κ αναρέλη πρόσφερε 2.000 δ ρ χ . στη μνήμη της Μ α ρ ία ς Μ αλακέλη (Μαργουλέλ’ Μοριανού). - Η Μαρία Χαράλαμπου Πανταζή πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Βασιλείου Χ ατζηπαναγιώ τη (Σκανταλιάρη). - Ο Προκόπιος και η Σουσάνα Πασχαλιά πρόσφε ραν 3.000 δρχ. στη μνήμη της ανεψ ιάς τους Μαριάνθης Κυριάκου Πασχαλιά. - Ο Προκόπιος και η Σουσάνα Πασχαλιά πρόσφε ραν 2.000 δρχ. στη μνήμη του φίλου τους Κρίσπου Βύτινα. - Ο Κώστας Μ αστραντωνάς πρόσφερε 3.000 δρχ. στη μνήμη των θείων του Σπύρου Βασιλά, Βασίλη Μ ητροδώρα, Χ ρ ισ τόφ α Μ ητροδώρα και Π α να γιώτη Ιγγλεζέλη, της θείας του Βασιλικής Βασιλά και της εξαδέλφης του Ελένης Βασιλά. - Η Μυρσίνη Σκλεπάρη πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη το υ σ υ ζ ύ γ ο υ της Ε υ σ τ ρ α τ ίο υ Μ ιχα ή λ Σκλεπάρη. - Η Βασιλική Χατζημάγκου (Καναδάς) πρόσφερε 10.000 δρχ. στη μνήμη της μητέρας της Σ ο φ ία ς Κουρτζή. - Ο Στρατής Π ολυδώρου Αναστασέλης πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Στρατή Καβαδέλη. - Ο Δ ημήτριος Τσέγκος πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Στρατή Καβαδέλη. - Ο Γιάννης Γιαννάκης πρόσφερε 10.000 δρχ. στη μνήμη του κουμπάρου του Στρατή Καβαδέλη.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ -«ΑΓΙΑΣΟΥ» -
Καλλιόπη Κυριακίδου Ζαχαρώ Χρυσάφη-Καραμπέτσου Ειρήνη (Ρήγαινα) Κουδουνέλη Ευστράτιος Δημητρίου Κορομηλάς
ΔΡΧ. 10.000 5.000 10.000 5.000
Α ισθανόμαστε την υποχρέω ση να ευχαριστή σουμε θερμά όλους όσοι στηρίζουν την εκδοτι κή προσπάθεια του Συλλόγου μας, καθώς και όλες τις άλλες δραστηριότητές του.
«ΑΓΙΑΣΟΣ» ΔΙΑΘΕΣΗ ΒΙΒΑΙΟΑΕΤΗΜΕΝΩΝ ΤΟΜΩΝ Σας πληροφορούμε ότι τελευταία βιβλιοδετήθηκε ο τέταρτος τόμος του περιοδικού «ΑΓΙΑ ΣΟΣ», ο ο π ο ίο ς περιλαμβάνει τα τεύχη 68-85 (1992-1994). Π α λα ιότερ α βιβλιοδετήθηκαν ο πρώτος τόμος (1-25, 1980-1984), ο δεύτερος (2645, 1985-1988) και ο τρίτος (46-67, 1988-1991), από τους οποίους υπάρχουν ακόμη κάποιες σει ρές. Του πρώ του βέβαια τόμου κ ά π ο ια τεύχη είναι σε φωτοτυπία, γιατί τα πρω τότυπα έχουν εξαντληθεί από καιρό. Ο ι τ ό μ ο ι δ ια τ ίθ ε ν τ α ι σ τα Γ ρ α φ εία το υ Συλλόγου και στοιχίζει ο καθένας 12.000 δρχ. Με το ίδιο α ντίτιμ ο μπορούν να αποσταλούν στον ενδιαφερόμενο επί αντικαταβολή.
ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ Παναγιώτης Δημητρίου Γλεζέλης Μάγδα Στρατή Κότερου Θερμά συγχαρητήρια Οικογένεια Χ ρίσ του και Γεω ργίας Γλεζέλη
ΓΑΜΟΙ - Καλλιόπη Μάνου Κυριακίδου Ηλίας Κυριάκου Θεοδωρακάκης (Αθήνα, 9.12.1995) - Αναστάσιος Στυλιανού Μ υρογιάννης Μαρία Ευστρατίου Ρόδανου - Δημήτριος Γρηγορίου Ακαμάτης Ταξιαρχούλα Ερμολάου Μ πάλωμα
ΨΗΦΙΣΜΑ
ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ Το παράρτημα της ΠΟΑΕΑ Νομού Αέσβου για το θάνατο του μέλους της διοίκησης (5-11996) ΒΑ ΣΙΛ ΕΙΟ Υ ΧΑΤΖΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, από την Αγιάσο, αποφ ασ ίζει αντιπροσ ω πεία , α π ό τ ο υ ς π ρ ό ε δ ρ ο κ α ι τ α μ ία κ .κ . Ό μ η ρ ο Κοντούλη και Βασίλειο Καραχάλια, να μεταβεί και να παρακολουθήσει την κηδεία. Να κατατε θεί στεφάνι στη σορό του εκλιπόντος και ο πρό εδρος να εκφωνήσει επικήδειο λόγο. Ο θανών στην Κατοχή εξεφώνησε αντιστασιακή καρνα βαλική σάτιρα και διακήρυξε δημόσια και με δυνατή φωνή την ήττα του Άξονα και τη νίκη τω ν δυνάμ εω ν της δη μ οκ ρ α τία ς. Σε δίσεκτα χ ρ ό ν ια υ π ερ α σ π ίσ τη κ ε την ελευθερία . Ά ξιο τέκνο της π α τρ ίδα ς, της Εθνικής Α ντίστασης και της Αγιάσου. Στην οικογένεια του εκλιπό ντος τα θερμά συλλυπητήρια και την περηφάνια ότι το μέλος το υ ς επετέλεσε στο α κέρα ιο το εθνικό καθήκον του.
ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ Στις 11 Δεκεμβρίου 1995 τελέστηκε, στο Νεκρο τα φ είο Ν εάπολης Α θηνώ ν, τεσ σ α ρακονθή μερο μ ν η μ ό σ υ νο γ ια την α ν ά π α υ σ η της ψ υ χ ή ς της Π αναγιω τούδας Σταματίου Χ ατζημάγκου, συζύ γου του μεγάλου ευεργέτη του « Φ ιλ ο π ρ ό ο δ ο υ Συλλόγου Α γιασω τώ ν» Στρατή Β ασιλείου Σ ο υ σαμλή.
Ο Δημήτρης Κ ω νσ ταντίνου Μ πα λαμ πανίδης και η Θεοδώρα Ευσταθίου Κατσιβάλη τέλεσαν στις 19 Νοεμβρίου 1995 το γάμο τους στον ιερό ναό Αγίου Θωμά Ανω Κυψέλης. Ευχόμαστε ο βίος τους να είναι ευτυχής. Οικογένεια Γιάννη και Αριάδνης Χατζηβασιλείου
ΘΑΝΑΤΟΙ - Βασίλειος Παναγιώτου Χατζηπαναγιώτης - Μαρία, σύζυγος Φωτίου Τακιδέλη - Κυριακή Ευστρατίου Ταμβάκη - Ευανθία, χήρα Δημητρίου Κουρβανιού - Ευστράτιος Θεοδώρου Τσάτσου - Παναγιώτης Ευστρατίου Π απαπορφυρίου - Βασίλειος Θεμιστοκλέους Χατζηεμμανουήλ - Ευστράτιος Βασιλείου Καβαδέλης - Παναγιώτης Γεωργίου Λενέτης - Βασίλειος Χριστόφα Μ αϊστρέλης - Συμεών Φ ιλίππου Τσουκαρέλης - Ιωάννης Γεωργίου Χούλαρης - Βασίλειος Κωνσταντίνου Σπλιαδής - Γρηγόριος Χριστόφα Βέτσικας (Ασπρόπυργος, 24.2. 1996) - Ευτυχία, χήρα Κομνηνού Τσουκαρέλη (Θεσσαλονίκη) - Οδυσσέας Ευστρατίου Τζίνης (Τσκαλάς) (Αθήνα) - Μιχαήλ Γρηγορίου Μαριγλής (Αθήνα)