Ο Ν ίκ ος Δ ιο ν υ σ ό π ο υ λ ο ς , ο γ νω σ τ ό ς ερευνητής της παραδοσιακής μουσικής, ο επ ιμελητής της θ α υ μ ά σ ια ς έκδοσης «Δέσβος Αιολίς»...
Ο άλλοτε εκλεκτός συνεργάτης και φιλότι μος συντρέχτης του περιοδικού «Αγιάσος» Στρατής Παναγιώτη Βλαστάρης...
Α γιασ ώ τισ σ α «βρακούσα» του 1963, όταν ακόμα υπήρχαν πολλές γυναίκες οι οποίες κρατούσαν την παραδοσιακή λεσβιακή φορεσιά...
ΠΕΡΙΕΧΌΜ ΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Η «Αγιάσος», το περιοδικό μας............................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ο Στρατής Αναστασέλης και η Αγιάσος................................................................................. ΠΡΟΚΟΠΗ I Π ΑΠΑΛΑ, Ο Στρατής Αναστασέλης και ο Ασώματος......................................................................................... ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΑΔΑ, Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (I ).................................................................................................. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ευστράτιος Αλεξάνδρου Δούκαρος............................................................................ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ X. ΑΪΒΑΛΙΩΤΗ, Το νόημα της θρησκείας............................................................................................................. ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΡΟΔΑΝΟΥ, Το πανηγύρι της Αγίας Φωτεινής....................................................................................................... Αιδ. ΖΑΝΟΥ ΓΟΥΓΟΥΤΑ, Χωρίς τίτλο. ΣΤΡΑΤΗ ΚΑΑΥΦΟΥ, Προκόπιος Ε. Κουρτζής.................................................. ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΠΑΠΑΝΗ, Ο... λαδοπόντικας.................................................................................................................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Αντώνη Μηνά «Γιοκ Αιγαίου». ΜΑΡΙΑΣ ΤΣΟΥΚΑΡΕΛΗ, Ο καημός της μάνας............................................ ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Η Χαρά. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, ...ου γάρ έρχεται μόνον. ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Προυβλήματα μι του νιρό...................................................................................................................................... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Κακόν το γήρας.... ΜΑΡΙΑΣ ΑΓΙΑΣΩΤΟΥ-ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ, Ο αϊτός. ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Σα γλάρους γίν’τσι του χουριό ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΝΗ, Κακά τα ψέματα, θαρρώ ......................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σπύρου Βασίβαγλη «Εθνικά πολεμικά τραγούδια»................................................................................................ ΣΙΜΟΥ ΣΚΛΕΠΑΡΗ, Η ρίγανη της Καλαθούς............................................................................................................................ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Αγκίχιμ, μέσα κη έχ’ς, ω Μανόλ’;........................................................................................ ΣΤΡΑΤΗ ΑΠ. ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Η φριτζίτιδα........................................................................................................................... ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Ό ,τ’ δώτσι, ίβριντου στουν άλλου κόσμου.................................................................................. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗ, Θεόφραστος Γέρου..................................................................................................................... ΜΙΧΑΛΗ ΧΡΙΣΤΟΦΑΡΗ (ΚΑΜΠΑ), Γοι μιλ’τζάνις δεν ήνταν βραζούμινις!......................................................................... ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΛΟΓΕΡΑ, Παναγιώτης Καραδεμίρης (1905-1932).......................................................................................... ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗ, «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών».................................................................. ΣΤΡΑΤΗ ΠΑΝΑΝΗ, Ένας δημιουργικός χρόνος συλλογικής δράσης.......................................................................................
Σελ. 3 4 6 11 15 18 22 23 24 25 26 27 28 29 31 32 35 37 38 40 41 42
ΕΞΩΦΥΛΛΟ Το γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Χριστοφόρου θεμε λιώθηκε στις 31 Οκτωβρίου 1986, με πρωτοβουλία του δραστήριου λευίτη Νικόλαου Παπαγεωργίου... (Διαφάνεια Στράτου Τσουλέλη, 22.8.1995)
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Η Καφενταρία του Δημητρίου Μαλιάκα δεσπόζει στην Αγορά της Αγιάσου από τα τέλη του περα σμένου αιώνα... (Διαφάνεια Στράτου Τσουλέλη, 22.8.1995)
Ι$ΧΝ 1106-3378
Η «Α Γ ΙΑ Σ Ο Σ », ΤΟ Π ΕΡΙΟ ΔΙΚ Ο Μ Α Σ ... Η ταν χειμώνας του 1980, όταν αποφασίστηκε η έκδοση του περιοδικού «Αγιάσος», το οποίο ήδη συμπλήρωσε το εκατοστό τεύχος του. Ξεκινήσαμε δειλά, με βήματα σημειωτόν, γιατί θέλαμε το έντυπό μας να μη συγκαταριθμηθεί στον κατάλογο των θνησιγενών ή των βραχύβιων, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι απότοκα διάθεσης εντυπωσιασμού και μαρτυρούν προχειρότητα και ανευθυνότητα... Στα δεκαεφτά χρόνια που πέρασαν αγωνι στήκαμε σκληρά και τηρήσαμε, όσο μπορού σαμε, τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Στόχος μας να πλησιάσουμε το λαό, να αντλήσουμε από τις ακένωτες βρυ σομάνες του, αλλά παράλληλα και να μιλή σουμε στην ψυχή του, να του δώσουμε χέρι βοήθειας. Αποφύγαμε τον ελιτισμό και τη «φιρμολαγνεία», που έχουν γίνει της μόδας στην εποχή μας. Διαθέσαμε τις στήλες σε εγγράμματους, αλλά και σε λιγογράμματους, σε γνω στούς, αλλά και σε άγνω στους.
Πριμοδοτήσαμε τη διάθεση έκφρασης πολ λών, την ενθαρρύναμε και αβγατίσαμε τα καρπίσματά της... Πολλοί εργάστηκαν φιλότιμα για το ανέβα σμα του περιοδικού «Αγιάσος». Στο πλευρό μας στάθηκαν όλα τα Διοικητικά Συμβούλια. Πρόθυμοι και όσοι συνεργάστηκαν μαζί μας, όσοι ρωτήθηκαν και μας έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες, όσοι βρήκαν και έθεσαν στη διά θεσή μας αξιοποιήσιμο αρχειακό υλικό, όσοι μας στήριξαν οικονομικά και ηθικά. Σ’ όλους, που είναι αδύνατο να τους απαριθμήσουμε, εκφράζουμε τις θερμές ευχαριστίες μας και ευελπιστούμε να τους έχουμε βοηθούς και στο μέλλον. Και τούτο, γιατί το περιοδικό του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» θα συνεχίσει την εκδοτική τροχιά του. Το εκατο στό τεύχος είναι ορόσημο όχι τερματισμού, αλλά νέας αγωνιστικής πορείας... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Η Βασιλική (Βασιλικό) Γρηγορίου Βλαστάρη ή Βαγιάνα (αριστερά) και η Ευμορφία (Μουρφούλ’) Καμαρού, χαρακτηριστικές νότες της αλλοτινής Αγιάσου, συνεχίζουν την ταλασιουργική τέχνη... (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Στρατής Χατζηχρυσάφης)
Στρατής Αναστασέλης είδε το φως της ζωής στην Α γιά σ ο το 1908, ό τα ν η Λ έσβος σ τένα ζε ακόμη κάτω από το βαρύ πέλμα του Τούρκου υποδουλωτή. Ή ταν π α ιδί μιας όμορφης φαμίλιας. Ο πατέρας του Πολύδωρος, όπως μας τον παρουσιά ζει σε πολλά σημεία του συγγραφικού του έργου, ήταν ιδιόρρυθμος άνθρωπος, ανήσυχος τύπος. Το τσαγκαράδικο που διατηρούσε ήταν στενός χώρος γ ι’ αυτόν. Ή ταν θερμός πατριώτης, που λάτρευε, όπω ς και τόσοι άλλοι ομοχώ ριοι του, το γιο του Ψ ηλορείτη. Θ υμητάρι της α γά πη ς του αυτής το βαφτιστικό όνομα Βενιζέλος, που έδωσε στο υστε ρότοκο παιδί του, το οποίο από το 1984 συνεχίζει το α ν ε π ίσ τ ρ ο φ ο τ α ξ ίδ ι της σ τερ νή ς γα λ ή νη ς. Έ γραφε στίχους, επηρεασμένος από τα αρχαϊστικά πρότυπα της εποχής του και από τους δασκά λους του, ένας από τους οποίους ήταν ο μετέπειτα δ ια π ρ ε π ή ς φ ιλ ό λ ο γ ο ς κ α ι μ εγ ά λ ο ς ευερ γέτη ς Δ ημήτριος Χατζησπύρου* χρησιμοποιούσε στην ομιλία του λέξεις και φράσεις της καθαρεύουσας, έκανε ταξίδια στη Σμύρνη και στην Αθήνα, κάποτε και για το θεαθήναι, σπαταλώντας τα λιγοστά χρή ματά του, και καταγινόταν με λογής λογής κατα σκευές. Το 1928 μάλιστα έλαβε και δίπλωμα ευρε σιτεχνίας για την εφεύρεση «Σύστημα και μηχανή ματα προς ελαιοκομίαν». Αντίθετα, η γυναίκα του Δέσποινα, το Δ ισ πνούλ’, αδερφή του αείμνηστου δασκάλου της Αγιάσου και ταλαντούχου σκηνοθέ τη των θεατρικών παραστάσεων του Αναγνωστη ρίου «η Α νάπτυξη» Χ ριστόφα Χ ατζηπαναγιώ τη, ήταν γυναίκα απλοϊκή, προσηλωμένη στο νοικοκυ ριό της και στην ανατροφή των παιδιώ ν της. Ο Στρατής Αναστασέλης μπήκε από πολύ νωρίς στη βιοπάλη, αφού οι συνθήκες της μεσοπολεμικής περιόδου και οι οικογενειακές εργασιακές ανάγκες δεν του επέτρεψαν να προχω ρήσει πέρα από την πρώ τη τά ξη το υ γ υ μ ν α σ ίο υ . Δ ούλεψ ε σ κληρά κοντά στον πατέρα του, που εντωμεταξύ από τσα γκάρης είχε γίνει αυτοκινητιστής. Σε ηλικία δεκα πέντε ετών ο μαθητευόμενος έφηβος διαδέχτηκε τον πατέρα του στο τιμόνι και έριξε γέφυρες επα φής, που του επέτρεψαν να επικοινωνεί καθημερι νά όχι μόνο με την πρωτεύουσα, αλλά και με τις κωμοπόλεις και τα πολυάριθμα χωριά του νησιού. Η επικοινωνία αυτή, που βάσταξε αρκετά χρόνια, μέχρι τη συνταξιοδότηση, π λ ο ύ τιζε ολοένα και περ ισ σ ότερο τον εσω τερικό κόσμο του Στρατή Α ναστασέλη κ α ι του α β γά τιζε τα λ α ο γ ρ α φ ικ ά θησαυρίσματα, που αφειδώλευτα του πρόσφερε η γενέτειρά του.
Ο Στρατής Αναστασέλης κατά σκίτσο εκ του φυσικού του Μίλτη Παρασκευαΐδη.
Η Αγιάσος υπήρξε για το Στρατή Αναστασέλη ορμητήριο, εργαστήρι, τροφός, δροσιστική ανάβρα λα ϊκού πολιτισμού. Εδώ πρω ταντίκρισε το φως του ήλιου, εδώ έπιασε το κ ο ντύ λ ι κ α ι έμαθε τα γράμματα του σχολειού, εδώ χάρηκε το παιχνίδι, εδώ δημιούργησε δεσμούς αγάπης και έκανε γκαρδ ια κ ό φ ίλ ο το ν α μ ίμ η το χ ω ρ α τ α τ ζ ή Κ ώ σ τα Βουλβούλη, που τα καμώματά του έγιναν ξεκαρδι σ τικ ές ισ το ρ ίες, εδώ μερακλώ θηκε κ α ι χόρεψ ε λεβέντικα σε κ ο υ ιτο ύ κ ια και σε πα νηγύρια, εδώ ένιωσε τους γλυκασμούς της νιότης, εδώ γνώρισε την α γα πη μ ένη σ υ ντρ ό φ ισ σ α της ζω ή ς του, τη Βαγγελιώ, που του χάρισε δυο γιους, τον Οδυσσέα και τον Πολύδωρο, εδώ συναναστράφηκε με όλο το ψ υ χ ο μ έτρ ι της ν υ φ ο ύ λ α ς του Ο λύ μ π ο υ , με μικρούς και με μεγάλους, με φτωχούς και με πλού σιους, με ασπούδαχτους και με λόγιους, με άση μους και με επίσημους. Ο Στρατής Αναστασέλης μπορεί να μην είχε τ ί τλους σπουδών, όπω ς άλλοι, διέθετε όμως περίσ
σια αγάπη για τον τόπο του, βαθιά εκτίμηση για τα γνήσια δημιουργήματα του λαού και έντονη διάθε ση προσφοράς για την προαγωγή του πολιτισμού. Η γν ω ρ ιμ ία του με το Στρατή Π α π α νικ ό λ α , το διευθυντή του «Τρίβολου», του ξύπνησε από το 1932 το ενδιαφέρον για τη λαογραφία και για τα γλωσσικά ιδιώματα της Λέσβου και κυρίως για το ιδίωμα της Αγιάσου. Ό πω ς η διψασμένη γη ρουφά το βρόχινο νερό, έτσι και ο Στρατής Αναστασέλης δροσιζόταν ολοχρονίς στη βρυσομάνα της λαϊκής μας παράδοσης. Μάζευε ασταμάτητα λαογραφικό και γλω σσικό υλικό και το α ξιοποιούσ ε, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, σε σατιρικά ποιήματα, σε διηγήματα, σε αφλουγές, σε αποκριάτικες σάτιρες, σε θεατρικά έργα και σε άλλα κείμενά του, δημοσι ευμένα και μη, που τα περισσότερα είναι εμπνευ σμένα από το χωριό της Μεγαλόχαρης. Ο μελετητής της φιλολογικής και της εθιμικής λαογραφίας, αλλά και ο γλωσσολόγος μπορούν να βρουν πολλά χρήσιμα στοιχεία, καμινευμένα στο συγγραφικό έργο του Στρατή Αναστασέλη, όπω ς
Αναμνηστική φωτογραφία φίλων στον Πειραιά, στις 9 Οκτωβρίου 1933. Διακρίνονται, από αριστερά, ο φοι τητής της Νομικής Στρατής Καβαδέλης, ο αμίμητος χωρατατζής σοφέρ Κώστας Βουλβούλης, ο συνάδελφός του Στρατής Αναστασέλης και ο επίσης φοιτητής της Νομικής Γιάννης Γιαννάκης.
Ο Στρατής Αναστασέλης (αριστερά) με το συμπατριώτη του ράφτη Πάνο Αούκα Γριμανέλη, όταν υπηρετούσαν τη θητεία τους στη Μυτιλήνη, στο 22° Σύνταγμα (1928).
είναι τα τραγούδια, οι παροιμίες, τα παραμύθια, οι ευτράπελες διηγήσεις, οι παραδόσεις, οι θρύλοι, οι προλήψ εις, η λαϊκή ιατρική, τα έθιμα, οι λογής λογής τελετές κ α ι τα π α ν η γύ ρ ια (του προφήτη Ηλία (Άγλια), της Παναγιάς της Αγιασώτισσας), η το π ικ ή β ιο τεχ ν ία , η ο π ο ία ά λλοτε ά νθ ιζε στην κωμόπολη, τα κύρια ονόματα (βαφτιστικά, οικογε νειακά, πα ρ α νόμ ια ), οι α ρ χα ϊσ μ ο ί, που επ ιβ ιώ νουν στο ιδίωμα, οι ξένες και οι δάνειες λέξεις, τα τοπωνύμια και τόσα άλλα. I Ο Στρατής Αναστασέλης από πολύ νωρίς συνδέ θηκε με το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη», του οποί ου μάλιστα διατέλεσε και αντιπρόεδρος, κατά τα έτη 1936-1937. Υπηρέτησε το ερασιτεχνικό θέατρο ως ηθοποιός, αλλά και ως συγγραφέας. Τα θεατρικά του έργα, γραμμένα βασικά στο αγιασώτικο ιδίωμα, δοκιμάστηκαν στη σκηνή και σημείωσαν μεγάλη επι τυχία. Τα έργα αυτά είναι το πολυπαιγμένο σκετς «Ζαμπηές» (1957) και η τρίπρακτη ηθογραφία «Γοι ψ ό φ ’», που παίχτηκε με εξαιρετική επ ιτυ χ ία το Σ επ τέμ β ρ ιο του 1944, α ρ χ ικ ά σ τον Κ ήπο της Π α ν α γ ία ς κ α ι στη σ υνέχεια σ τον «Ο ρφέα» της
Μυτιλήνης. Αξίζει να σημειωθεί πως οι 7.000 οκά δες λάδι, που αντιπροσώπευσαν τις εισπράξεις, δια τέθηκαν για τους σεισμόπληκτους της Κλειούς. Ο Στρατής Αναστασέλης έδωσε το παρώ ν και στο αγιασώτικο καρναβάλι, για το οποίο μάλιστα έγραψε και μια μικρή κ α τα το π ισ τικ ή μελέτη το 1973. Με το καρναβάλι, που συνδυάζει σατιρικό λόγο και θέαμα, ασχολήθηκε από το 1938-1975 και το Α ναγνω στήριο «η Α νάπτυξη», το οπ ο ίο είχε καθιερώ σει, π ρος τιμήν του ευεργέτη Θεόδωρου Κουκουβάλα, το λεγόμενο «Βάλειο Διαγωνισμό». Οι αποκριάτικες σάτιρες του Στρατή Αναστασέλη ήταν δουλεμένες με τέχνη και αγκάλιαζαν ενδιαφέ ροντα θέματα της επαρχιακής, αλλά και της ευρύ τερης ελληνικής και της παγκόσμιας επικαιρότη τας. Απηχούσαν το χιούμορ, το καυστικό πνεύμα, την παρρησία της γνώμης και το δημοκρατικό προ σ α να το λ ισ μ ό του δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ το υ ς. Ψ υ χ α γ ω γούσαν, ενημέρωναν, καυτηρίαζαν, προβλημάτι ζαν, δίδασκαν, συνέτιζαν. Ο Στρατής Α ναστασέλης ως το βασίλεμα της ζωής του δεν αλλαξοπίστησε, δεν τον ξεμαύλισαν οι σειρήνες του χαμού. Στάθηκε βράχος ριζιμ ιός του νησιού μας. Καθημερνή έγνοια του ο τόπ ος του, το χωριό του, οι άνθρωποί του. Με την πολύ χρονη κοινω νική, πνευματική και καλλιτεχνική προσφορά του διαπότισε το περιβάλλον και μπήκε στο πάνθεο των ψυχών μας. Θα τον θυμόμαστε για πάντα, γιατί κατάφερε να πλησιάσει τον περιφρο νημένο λαό, να αξιοποιήσει τη λαλιά του, να ιστο ρίσει με το κοντύλι και με το χρωστήρα τα έργα του, τα μικρά τα μεγάλα, ν ’ ανθολογήσει το πνεύμα του, να τρυγήσει τους αξετίμητους θησαυρούς του. Υπήρξε μπροστάρης με την απλότητα των πράξεών του, με τη λεβεντιά της σκέψης του, με τη μαγεία του λόγου του.
Η μάνα του Στρατή Αναστασέλη, το «Δισπνούλ’», σαν τι να συζητά με τις γειτόνισσές της, τη Βλοτίνα Π. Καπτανή (αριστερά) και τη Βασιλική Καρέ (δεξιά); (Φωτογραφία Στρατή Αναστασέλη, 1938)
Αογύδριο που εκφωνήθηκε στις 13.4.1997 στον κινημα τογράφο «Αθήναιον», κατά το φιλολογικό μνημόσυνο του Στρατή Αναστασέλη, που διοργάνωσε η Ομοσπονδία Αεσβιακών Συλλόγων Αττικής (Ο.Α.Σ.Α.).
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Φωτογραφία τραβηγμένη στο Μόλυβο στις 18 Αυγούστου 1976, με την ευκαιρία των εργα σιών του Β' Διεθνούς Συμποσίου Αιγαίου. Διακρίνονται, από αριστε ρά, ο Φωκίων Βουνάτσος, ο Στρατής Αναστασέλης, ο λογοτέχνης Μήτσος Καμίτζος, ο Γιάννης Χατζηβασιλείου, ο Χριστόφορος Γιάννη Χατζηβασιλείου (παιδί), ο Ερμόλαος Γρηγορίου Ιατρού (παιδί) και ο Γρηγόριος Ιατρού...
Ο Σ Τ ΡΑ Τ Η Σ Α ΝΑ ΣΤΑ ΣΕΛΗ Σ ΚΑΙ Ο Α ΣΩ Μ Α ΤΟ Σ Μ έσ α ο ιν πνευματική βαρυχειμωνιά της επο χής μας έσβησε το άστρο του πολύ α γαπημένου Στρατή Αναστασέλη. Γέμιζε την ψυχή μας από «Λεσβιακή Άνοιξη». Μαζευόμασταν γύρω από το σοφό «γέροντα» στο «πρυτα νείο» του Κ ήπου και κάθε Σάββατο στο «Μ ουσικό Καφενείο». Π άντα εύχαρις, ζω ντανός και παραστατικός στις αφηγήσεις του. Ό τ α ν α να π ο λ ο ύ σ ε τ ις ό μ ο ρ φ ες σ τιγμ ές της παλιάς Μυτιλήνης, ένα πικρό χαμόγελο ζωντάνευε στα χείλη του. Στεκόταν με θρησκευτική ευλάβεια στον Ασωματιανό Στρατή Παπανικόλα. Ή ταν μια ευτυχής συγκυρία η γνω ριμ ία τους. Τα αποτελέσματά της τα α π ο λ α μ β ά ν ο υ μ ε σήμερα εν είδει λο γο τεχνικ ώ ν α ρισ τουργημ άτω ν. Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον Αναστασέλη να μας τα αφηγηθεί με τη γλαφυρή, σπινθηροβόλα πένα του:
«Τον πρωτογνώρισα στα 1932, σαν πρωτόβγαλε τον "Τρίβολο". Ανάμεσά στους επιβάτες μου για την Αγιάσο έτυχε και ο Στρατής. Πήγαινε να φρε σκάρει το αγιασώτικο λεξιλόγιο, που το κάτεχε σαν βέρος Αγιασώτης, και να χορτάσει τ ’ αυτί του α π ’ το μουσικό χρώμα της γλώσσας. Στα πρώτα φύλλα που είχανε πέσει στα χέρια μου, πριν τον γνωρίσω, διάβαζα με συγκίνηση τη μητρική μου γλώσσα κι αυτό μ ’ έκανε να γενώ ο ίσκιος του κι ο ξεναγός του. Γινήκαμε φίλοι. Του ’δωσα θέματα για τον Τίν(ι), γνωστά ανέκδοτα του χωριού μου, επιστρα τεύοντας τα κολλυβογράμματα του Δημοτικού, για να συνθέσω το μύθο. Γράψ’ τα, μου λέει, στη μητρι κή σου γλώσσα, σ τ ’ αγιασώτικα. Εκείνος όμως δεν τα κράτησε για τον Τίν(ι), παρά τα δημοσίευσε σαν διηγήματα με το ψευδώνυμο ΚΟΠΣ»1.
Το μεσαίο κλίτος του ναού των Ταξιαρχών Ασωμάτου. (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Θεμιστοκλής Καραβασίλης)
Πάντα με ευγνωμοσύνη και με σεβασμό μιλούσε για τον Παπανικόλα, μα και κοντά σ’ αυτόν φάνε-
Ο Στρατής Παπανικόλας είχε μεγάλη αγάπη για το χωριό της Μεγαλόχαρης, είχε πολλούς Αγιασώτες φίλους, με πρώτο τον Αναστασέλη... Στην προ πολεμική φωτογραφία δια κρίνονταν από αριστερά, ένα κορίτσι (;), ο Στρατής Παπανικόλας (όρθιος), ο Θεμιστοκλής Μακαρώνης, η Φανή Μακαρώνη, η Βασιλική Χατζηβασιλείου, ο Μιλτιάδης Χατζηβασιλείου και ένα παιδί στο βάθος (;). (Από τη Συλλογή Γιάννη Χατζηβασιλείου)
φτίζονται με παρατσούκλια: «Στα 1914, τότες που ανα
Ο παθιασμένος εραστής του λαϊκού μας πολιτισμού Στρατής Παπανικόλας, ο «δάσκαλος» του Στρατή Αναστασέλη...
ρή ήταν και η συμπάθεια του για το γραφικό, όμορ φο Ασώματο, τους παλιούς Ασωματιανούς και τα ο λ ο ν ύ χ τ ια γλ έν τια σ τους μ α γευ τικ ο ύ ς Α γίους Αναργύρους με την παρέα των «Βασιβουζούκων». Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο που σκιαγραφεί τους Ασωματιανούς για τη συνήθειά τους να αυτοβα-
γκάστηκε να κάνει το δάσκαλο στο χωριό του τον Ασώματο, εικοσαρίτης παίδαρος, τα βράδια σ τ ’ "αγ’τουν’κά", που οι γυναίκες ξομπλιάζουν το κάθε τι κουτσομπολεύοντας, ο Στρατής, του "δασκαλέλ’", τις έκανε παρέα. Χαιρότανε το λαϊκό πνεύμα, που στον Ασώματο σπιθίζει. Όλοι τους έχουν το χάρισμα να κάνουν χιούμορ. Είναι τεχνίτες οι Ασωματιανοί στο περιγέλιο, στο λεπτό πείραγμα. Μαστόροι, που ανεβά ζουν το είδος σε ποιότητα, έτσι που οι κοντοχωριανοί τους οι Αγιασώτες τους αποκαλούν "Ψλα κριγιώματα". Α ν πεις δα για παρατσούκλια, είναι μάνες. Δεν υπάρχει Ασωματιανός που νάχει σε χρήση το επώ νυμό του. Α υ τό θα το β ρ ε ις σ τα μ η τρ ώ α της Κοινότητας. Δε θέλουν να παλιώ νουν το "καλό" τους κι έτσι φοράνε το παρατσούκλι για καθημερι νό. Ο Στρατής, όντας αποκομμένος α π ’ το χωριό του, τώρα έκανε φροντιστήριο εντατικής μελέτης κοντά στην πηγή της λαϊκής σοφίας. Έδεσε φιλίες με συνομήλικους, με γυναίκες κατασταλαμένες, με γέρους πολύξερους»2. Ακόμη, με ιδιαίτερο σεβασμό μιλούσε για τον Ιωάννη Κοντέλη. Τον εκτιμούσε για τη ζεστή ανθρω πιά του. «Σαν ερχόταν στην αντιπροσωπία ο Τζων, μας καλημέριζε χαμογελαστός, μας ρωτούσε για κάθε πρόβλημα της δουλειάς, μα και προσωπικά μας θέματα. Ακόμα, κάθε φορά που ερχόταν, μας κερ νούσε με παραγγελίες στο καφενείο του Αλέξη. Ο Τζων δεν ήταν πλούσιος τότες. Είχε την αρχοντιά του απλού ανθρώπου, ήταν ο ίδιος δουλευτής. Στο χωριό του έκανε πολλά έργα, γνωστά σ ’ όλους»3. Μα και πίνακες από σοκάκια του χωριού μας είχε ζω γρ α φ ίσ ει. Τ ις σ ελίδες του Η μ ερολογίου του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών Αθήνας», του έτους 1981, κοσμούν όμορφες γωνιές του Ασώματου.
Ο Στρατής Αναστασέλης με τον Προκόπη Παπάλα στο εργαστήρι της Δγιαπαρασκευώτισσας γλύπτριας Μαρίας Καλλιπολίτη, την άνοιξη του 1995.
Με το θάνατο του Παπανικόλα, μου έλεγε, έχασα και χάσαμε τον κόσμο. Την ημέρα της κηδείας του όλη η αγορά της Μυτιλήνης ήταν κλειστή. Στο στερ νό φύλλο του "Τρίβολου" γρά φ ει συγκινημένος:
«Σόδιασες τις ομορφιές της λεσβιακής γης στα πλατειά σου τα στήθεια κ ’ ανάβλνζε α π ’ την άκρη της πέννας σου το μερακλίδικο τραγούδι. Αγάπησες τον τόπο τούτο και το λαό του και τον ψεγάδιαζες σαν μάννα που χωρατεύει το σπλάχνο της. Δασκάλεψες το ξωμάχο και το χωριάτη να μην ντρέπεται για τη μητρική του γλώσσα, καθώς την πήρες κ ’ έφτιαξες αθάνατα λογοτεχνήματα με το μάγο σου κοντύλι. Καθρέφτισες στα φύλλα του "Τριβόλου" την ίδια τη Δέσβο, που καμάρωνες την ομορφιά, την ικμάδα, τον πολιτισμό της, το καλοσύχαρο πείραγμα. Είχες τη Μυτιλήνη κλεισμένη στην καρδιά σου και κείνη κρυφοκαμάρωνε για τ ’ ακριβό της παιδί [...]. Αφίσες ένα έργο δω κάτου, που θα ’ναι υποδειγματικό, ασύ γκριτο, απαράμιλλο. Πάνω στα χνάρια σου θα πάνε πολλοί, μα κανένας δεν θα σε φτάσει. Καμάρωνα π ο υ μαθήτεψα κοντά Σου, πο υ σ ’ είχα παραστάτη και πνευματικό οδηγό. Με στοργή και καλοσύνη με πήρες απελέκητο και μ ’ έμαθες πολλά, μα πάρα πολλά. Όμως του χαμού σου τον πόνο δε μ ’ έμαθες πώς να τον απαλύνω»4. Ε ίκ ο σ ι τρ ία χ ρ ό ν ια μετά το θ ά να το του Παπανικόλα εκδίδει το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο "Βλουτίνα Γιαπρακάδινα", και με αφιέρωση: "Στο δάσκαλό μου Στρατή Παπανικόλα"5. Την ίδια χρονιά (1975) εκδίδει το βιβλίο "Κερατοζωή" με διηγήματα. Έ να από αυτά είναι εμπνευσμένο από το βουνό του χωριού μας Νίκωνας, έχει δε ομώνυμο τίτλο. Στα τελευταία του χρόνια ο Στρατής δε συμμε τείχε ενεργά στην όποια πνευματική κίνηση. Είχε κουραστεί. Ύ σ τερα , η εποχή μας του φ α ινό τα ν παράταιρη. Έζησε τις μεγάλες στιγμές του νησιού μας. Άφησε όλη του τη δημιουργική ικμάδα παρα καταθήκη, καταγραμμένη και κατάσπαρτη στον «Τρίβολο», στο λεσβιακό τύπο και στα βιβλία του. Η πνευματική φ τώ χεια του καιρού μας τον ενο χλούσε, μα καλόψυχος πάντα, όπως ήταν, δεν την καυτηρίαζε. Έ να καλοκαιριάτικο πρωινό του 1994 απολάμ βανε τον καφέ του στο Δ ημοτικό Κήπο. Κ άθισα κοντά του. Η συζήτηση ξανοίχτηκε στην πρωτοβου λία του Πολιτιστικού Συλλόγου μας για την προτο μή του Στρατή Παπανικόλα. Η χαρά του ήταν εμφα νής. Μου έδωσε το πρώτο πεντοχίλιαρο για ενίσχυ ση. Η κουβέντα μας δεν ήθελε να ξεφύγει από το στόχο που βάλαμε. Του ζήτησα έναν πίνακα ζωγρα φικής του για την έκθεση-πώληση προσφερθέντων πινάκων από καλλιτέχνες Λέσβιους προς ενίσχυση του Συλλόγου, για τη φιλοτέχνηση και το στήσιμο της προτομής. Απλόχερα μας χάρισε έναν πίνακα.
Στο χωριό μας, στην εκδήλωση που είχαμε στην αγορά για τον Π απανικόλα τον Ιούλιο του 1994, διάβασε με συγκίνηση σχετική ο μ ιλ ία που είχε κάνει στο Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη» Αγιάσου στις 31 Μαρτίου 19546. Θυμήθηκε τον Παπανικόλα στις δύσκολες στιγμές της «αυτοεξορίας του» στην Αθήνα, μέσα από ένα προσωπικό γράμμα, που του είχε στείλει το 1951:
«Αγαπημένε μου Κ ό π ’. Π όσες μέρες είναι π ο υ ήθελα κι έπρεπε να σου γράψω! Δεν ξέρω γιατί το αμελώ. Ίσως, δεν είμαι σίγουρος... υποψιάζομαι, φοβάμαι να ξαπολύσω το νου μου κοντά σας, σ τ ’ άγια χώματα, γιατί ύστερα, πώς θα τον συμμαζέψω; Εσύ ξέρεις τι παθαίνουν οι Α γιασω τασω ματιανοί, άμα γυαλίσει το κεράσι. Ό που να ’ναι, τα παρατάνε σύξυλα, αν μπορούν, και φεύγουν. Κι αν δεν μπορούν, σαν την αφεντιά μου, καλή ώρα, για να μην πω κακή, αρρωσταίνουν. Μαραζιάζουν. Αυτό έχω πάθει α π ’ το Μάη, που μ ’ έπιασε η νοσταλγία του νησιού κατάκαρδα, κι ελπί δα δεν υπάρχει να δρασκελίσω το Αιγαίο φέτος. Α ς είναι... Πρέπει να φύγω α π ’ τον πρόλογο, ειδεμή θ ’ απομείνω με τη σκέψη μου μες σ τ ’ Αγιαναργύρια, κάτω από τα πλατάνια να κλαίω τα μαύρα μου. Να φύγω από τον πρόλογο, μα δεν μπορώ. Π ού να πάω; Πού να βρω καταφύγιο; Πού ζεστασιά καρ διάς; Π ού τη χαρά; Π ού α λλο ύ από κοντά σας; Β ιάζω το ν εα υτό μ ο υ να σας ξεχάσω και δεν μπορώ... Μια καμπάνα χτυπά εδώ κοντά, της Αγιάς Μαρίνας. Παναγύρι μυρίζεται η ψυχή μου. Σε λίγο θα ζυγώσει και το δικό σας το μεγάλο πανηγύρι. Ο μεγάλος καημός. Π οιος ντα γιαντά να ’ναι τόσο μακριά! Καρίνη, Απέσος... Σταυρί...»7. Ακόμη, την όμορφη βραδιά, που ήταν αφιερω μένη στον Π απανικόλα, ο Αναστασέλης μας αφη γήθηκε δυο χαρακτηριστικές ιστορίες, δείγμα του πηγαίου αυθορμητισμού του "δασκάλου του". «Μ ια Κ υ ρ ια κ ή α π ό γευ μ α γίνη κ ε (ο Παπανικόλας) νουνός. Το βαφτισίμι του τ ’ ονόμα σε Αρίονα, που σήμερα ζει στη Μ υτιλήνη εξηντά ρης πια. Ένας καλοκάγαθος άνθρωπος. Με λογα ριάζει αδερφό του και τον αγαπώ. "Πόσο μας αγα πούσε ο νονός μου και πόσο τον αγαπούσαμε!", μου λέει και δακρύζει. Πάνω στη βάφτιση ο παπάς ο Πατσέλλης ρωτά το Στρατή: - Αποτάξεις τώ σατανά; - Ποιον α π ’ τσι δυο; Του Θόδουρου γή του Γιάνν’; Το τι έγινε μην τα ρωτάτε. Στο χωριό δυο αδέρ φ ια ν ο ικ ο κ υ ρ α ίο ι είχα ν ε το π α ρ α τσ ο ύ κ λ ι "Σατανάς". Μ εγάλο Σάββατο στον Ασώ ματο. Ο Σ τρατής δάσκαλος και ψάλτης. Ο πα π ά ς ο Π ατσέλλης, ο Αγιασώτης, σαν έκανε ανάσταση στον περίβολο της εκκλησιάς των Ταξιαρχών, πήγε στην πόρτα κι άρχι
σε το "Άρατε πύλας". Ο Στρατής απαντά από μέσα. - Τις ει ο βασιλεύς της δόξης; Σ την τρίτη φορά άδικα ο παπάς σκουντά την πόρτα. Ο Στρατής έχει βάλει το σίδερο και κάνει φάρσα του παπά. Μα ο π α π ά ς είναι ζό ρ ικ ο ς και δε σηκώνει αστεία κι αρχινά το βρισίδι. Α πότομα ο Στρατής βγάζει το σίδερο και κρύβεται πίσω α π ’ το παγκάρι. Κείνη τη στιγμή κάνει πίσω ο παπάς, παίρνει φόρα και π έφ τει μ ’ όλο το βάρο ς του στην πόρτα. Μα η φόρα που είχε πάρει τον πάει μπρος στην Ωραία Π ύλη και φρενάρει απότο μα , για να μην πάρει σβάρνα την Α γιά Τράπεζα. - Αιαβόλ ’ γιε... τα χο υρ α τό σ ’ τ ’ ασουματιανά, πρόλαβε κι είπε... κι έσκασε στα γέλια, σαν είδε το Στρατή να τον βοηθά και να του λέει: -Ε ... Χ ριστός Α νέστη, πάτερ... - Γιου Χ ριστός Ανέστη, αλλά ’γω τι σι φταίβγου, βρε τσιφαλά!»8 Στην πρωτόγνωρη για το χωριό μας εκδήλωση π ο υ είχ α μ ε κ ά ν ε ι την ημέρα της εορ τή ς τω ν Τ α ξ ια ρ χ ώ ν 8 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1994 στο Δ η μ ο τικ ό Σχολείο, αφιερωμένη και αυτή στον Παπανικόλα, είχε α νέβ ει μ α ζί με το Γ ιά ννη Π α σ π ά τη κ α ι ο Στρατής. Φανερά ενθουσιασμένος από την εκδήλω ση, μου έλεγε πολλές φορές «Συ είσι διαμάντ’ για τουν Ασώματου». Το χειμ ώ να του 1995 με πήρε π ο λλές φ ορές τηλέφωνο από την Αθήνα, όπου διέμενε, για να ρωτήσει για την πορεία της προτομής. Την άνοιξη, όταν ήρθε α νυ π ό μ ο νο ς, ήθελε να ανέβουμε στο εργαστήρι της γλ ύ π τρ ια ς Μ αρίας Κ α λλιπολίτη στην Α γιά Π αρασκευή. Ανεβήκαμε. Κ οίταζε το πρόπλασμα της προτομής με δέος. Έ δινε εντολές στη Μαρία. Δεν ήθελε να φύγουμε. «Ίδιους», μου έλεγε, «φτυστός».
Το καλοκαίρι του 1995 είχαμε τα αποκαλυπτή ρια της προτομής. Από μέρες τον παρακαλούσα να διαβάσει ένα Τ ίν’ από τον "Τρίβολο" στην εκδήλω ση. Ή τα ν λίγο διατακτικός. Ή ταν και τα χρ όνια που τον βάραιναν. Έ κανα μια τελευταία προσπά θεια. Σκέφτηκε. «Αφού είνι για του Π α πα ν’κόλα, δεν μ π ο υ ρ ώ να κ ά ν ο υ π ίσ ο υ » . Δ ιά β α σ ε το Ά ικ ιο υ σ ύ ν ’". Ο κόσμος τον χειροκροτούσε αστα μάτητα. Ή τα ν η τελ ευ τα ία του α π α γ γ ελ ία . Το «κύκνειο άσμα» από τη λαογραφική δεξαμενή του "Τρίβολου". Το χάρηκε και ο ίδιος. Το φράθηκε η ψυχή του. Μου το ομολόγησε λίγο αργότερα στο μεγάλο όμορφο γλέντι, που έγινε στην αγορά του χωριού. 1. Περ. «Α σωματιανοί Παλμοί» 22 (1995), σσ. 31-36 (Βραδιά Παπανικόλα), 35. 2. Στρατή Α ναστασέλλη, Τα καμώ ματά του, στον τόμο, Στρατή Π α π α νικ ό λ α , Θ εατρικά και άλλα... Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Ασωμάτου Δέσβου «ο Ταξιάρχης», Μυτιλήνη 1996, σ. 42. 3. Στρατή Α ναστασέλλη, Τζω ν Κ οντέλλης, ο άνθρωπος, περ. «Ασωματιανοί Παλμοί» 23 (1996), σ. 6.
4. Περ. «Τρίβολος» 6 Δεκεμβρίου 1952 (435-17), σ. 4. 5. Στρατή Π. Αναστασέλλη, Βλουτίνα Γιαπρα
κάδινα, Μυτιλήνη 1975, σ. 5. 6. Περ. «Ασωματιανοί Παλμοί» 22 (1995), σ. 34. Στρατή Παπανικόλα, ό.π., σα. 50-53. 7. Περ. «Ασωματιανοί Παλμοί» 22 (1995), σ. 34. 8. Στρατή Παπανικόλα, ό.π., σ. 42. ΠΡΟΚΟΠΗΣ I. ΠΑΠΑΑΑΣ
Η Άννα Παπανικόλα ατενί ζει την προτομή του συζύ γου της, μετά τα αποκαλυ πτήρια της στον Ασώματο (30.8.1995). (Φωτογραφία Δουκάκη Χουτζαίου)
ΤΟ Δ ΙΔ Α Σ Κ Α Λ Ε ΙΟ Τ Η Σ Μ Υ Τ ΙΛ Η Ν Η Σ I 1 χολική παράσταση στην Αγιάσο Ε κ τό ς από τις τέσσερις θεατρικές παραστάσεις π ο υ έδω σε το σ χ ο λ ε ίο μ α ς στην π όλη της Μ υτιλήνης, τα τρία χρ όνια που το διαφέντευε ο δάσκαλός μας, έδωσε και άλλες δυο, σε διήμερες εκδρομές στην Αγιάσο και στον Παπάδο της Γέρας. Κι αν τον άφηναν να βγάλει την "πενταετία" του Διδασκαλείου, θαρρώ μεγάλη συγκομιδή παραστά σεων θα είχαμε σήμερα και τα πράγματα στην π α ι δεία θα ήταν καλύτερα. Στην πορεία του σχολείου μας από τη σύσταση και λειτουργία του, οι εκδρομές με εκπαιδευτικό χαρακτήρα ήταν στην πρώτη γραμμή. Στην αρχή κινηθήκαμε στην πόλη, στα αξιοθέατα και ιστορικά τοπία της, και στη συνέχεια βγήκαμε παραέξω, στα προάστια και στα κοντινά χωριά. Κ αι σ τις 3 Ιο υνίο υ 1932, ημέρα Π αρασκευή, κάναμε το μεγάλο σάλτο. Μ ια μεγάλη γύρα από τον πα νέμ ο ρ φ ο κόλπο της Γέρας ω ς πά νω , στη νύμφη του Ολύμπου μας, την Αγιάσο. Και μέχρι το Πέραμα, όπου φτάσαμε με βάρκες α π ό το Α κ ό θ ’, κ α ι την επ ίσ κ εψ ή μας στο Βυρσοδεψείο Αδελφών Σουρλάγκα, όλα εκτενώς τα π ε ρ ιγ ρ ά φ ο υ μ ε στο τ ε ύ χ ο ς ’95 (Ιο ύ λ η ςΑύγουστος 1996) του περ ιοδικού "Αγιάσος". Το πρόγραμμα όμω ς δεν είχε αυθημερόν επιστροφή στη Μ υτιλή νη , π ο υ α να λ η θώ ς έγρα ψ α κ α ι σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε, αλλά να πάμε με βάρκες στο Ν τίπ ι κι α πό εκεί με τα π ό δ ια στην Α γιάσο, με μόνο σταθμό την Καρύνη. Ό π ο ιο ς δε γνώ ρισε τότε την Κ αρύνη, δεν ξέρει τίπ ο τα από ά γρια φύση, ζούγκλα και Ταρζάν. Ο ήρω άς μας τότε, που τον βλέπαμε σε βουβές ταινίες τα καλο καίρια, στον Κήπο της Παναγίας... Λένε πω ς κ ά π ο ιο ς Ν ταη-Π αναγιώ της πήδηξε διαμετρικά τη μεγάλη δεξαμενή, που στον πυθμένα της ήταν η πηγή του π ο τα μ ο ύ κ α ι πετούσ ε σαν πίδακας το νερό από τη γης. Η δεξαμενή με κατάλ ληλο σύστημα εκροής έμενε γεμάτη στα 3/4 του ύψους της κι ένα πλήθος ψαριώ ν γινόταν σπάνιο θέαμα μικρών και μεγάλων. Δε θυμάμαι πότε, μα κι εδώ στην Καρύνη ο μετά θ ά να το ν μ εγά λος λ α ϊκ ό ς ζω γ ρ ά φ ο ς Θ εό φ ιλο ς ζ ω γ ρ ά φ ισ ε α ν τ ί π ιν α κ ίο υ φ α κ ή ς τσ ο λ ιά στην πόρτα του καφενείου και πολεμικές σκηνές στους τοίχους...Ζωγράφος γεννημένος ήταν ο άνθρωπος και λίγο α λα φ ροΐσ κ ιω τος, για να μην τον πα ίρ-
Αναμνηστική φωτογραφία σπουδαστών και σπουδαστριών από εκδρομή του Διδασκαλείου της Μυτιλήνης στην Αγία Παρασκευή.
νουν στα σοβαρά για ό ,τι ζω γρ ά φ ιζε. Μ ετά το θάνατό του όμως με τις ζωγραφισμένες πόρτες και τοίχους...στον ώμο τους οι φιλότεχνοι τον ανακή ρυξαν μεγάλο λαϊκό ζωγράφο και είναι πράγματι. Βέβαια λένε ότι πολλές ζωγραφιές που κυκλοφο ρ ούν δήθεν του Θ εό φ ιλ ο υ , ε ίν α ι...μ α ϊμ ο ύ δ ε ς . Ε ύκολη υπ ό θ εσ η γ ια τ ο υ ς μετά το μεγά λο Θεόφιλο...λαϊκούς ζωγράφους. Αλλά με την κουβέ ντα για το μεγάλο Θεόφιλο πέρασε η ώρα κι έχουμε ν ’ ανεβούμε την Πατωμένη, που δεν αστειεύεται. Το λόγο τώρα έχει η εβδομαδιαία τοπική εφημε ρ ίδ α " Α γιά σ σ ο ς", με η μ ερ ο μ η ν ία Κ υ ρ ια κ ή 5 Ιουνίου 1932, εθελοντική προσφορά του συνταξι ούχου δασκάλου και αγαπητού φίλου Γεωργίου Βασιλείου Χατζηπαυλή, που ανταποκρίνεται πλή ρως στο πρόγραμμα που είχαμε χωρίς ημερομηνία από το α ρχείο της αγαπητής Μ α ρία ς Π αρθένηΠατέστου για τη μαθητική παράσταση, που έδωσε το Δ ιδασκαλείο μας στην Α γιάσο στις 4 Ιουνίου 1932, ημέρα Σάββατο, στον Κήπο της Παναγίας.
Μαθητική π«(ΜΪ0τ«0ΐ) 0τον Παπάδο
|
Δ όθηκε στις 12 Μαΐου 1933, ημέρα Παρασκευή και ώρα 9 μ.μ., μέσα στα π λ α ίσ ια μιας διήμερης εκδρομής που κάναμε για όλα τα χωριά της Γέρας, τα οποία επισκέφτηκε το σχολείο μας ομαδικά το καθέ να και η υποδοχή που μας έκαναν οι κάτοικοί όλων των χωριών ήταν συγκινητική. Όσο για την προσέ λευσή τους στο θέατρο του Παπάδου (Σπλέντιτ) ήταν μαζική και πανηγυρική. Τις δυο μέρες που περάσαμε
στη Γέρα δε θα τις ξεχάσουμε ποτέ. Ο πηγαίος ενθου σιασμός του Μίλτου Κουντουρά, του έξοχου αυτού παιδαγωγού, είναι κοινό χαρακτηριστικό του γεραγώτικου λαού. Μα και ο Γεραγώτης τεχνικός δάσκα λός μας και σημαντικός ζωγράφος Στρατής Γαβαλάς ήταν ένα ανήσυχο και πρακτικό πνεύμα, που για το σχολείο μας στάθηκε ένας από τους κυριότερους συντελεστές κάθε προοδευτικής προσπάθειας στα πέντε χρόνια της λειτουργίας του. Είναι η τελευταία παράσταση του Διδασκαλείου, που την παρουσιάζουμε και ευχαριστούμε όλους όσοι συνετέλεσαν στην επιτυχία της, όσοιστάθηκαν δίπλα μας στις δύσκολες χρονιές που περάσαμε. Η τελευτα ία εκδρομή μας στην Α γιάσο
Η
τελευταία ξαφ νική και απρογραμμάτιστη εκδρομή του σ χολείου μας στην Α γιάσ ο, λίγες μέρες π ρ ιν λήξει και τυπικά ο τρίτος χρόνος του Π εντατάξιου Δ ιδασκαλείου Μ υτιλήνης, στις 26 Ιουνίου 1934, δεν είχε ούτε εκπαιδευτικό ούτε καν ψ υχα γω γικό χαρακτήρα. Τ ουνα ντίον θλίψη και απογοήτευση μας προκάλεσε. Ή τα ν π ρ ο σ ω π ικ ή εθ ιμ ο τυ π ικ ή επ ιλο γή του
Μονόφυλλο πρόγραμμα (διαστάσεων 24x17) της παρά στασης του Διδασκαλείου της Μυτιλήνης στην Αγιάσο, στον Κήπο της Παναγίας, στις 4.6.1932.
δασκάλου μας να επισκεφθεί από κ οινού με τ ις δυο αποδεκατισμένες τάξεις του σχολείου μας την Αγιάσο για τελευταία φορά, αφού ήδη είχε μετατε θεί στην Π α ιδα γω γικ ή Α καδημία Α λ εξ α ν δ ρ ο ύ πολης και δεν είχε πλέον την ευκαιρία ν ’ ανεβοκατεβαίνει κάθε τόσο εκεί πάνω, για να θαυμάζει το σ π ά νιο φ υσ ικό π ερ ιβ ά λ λ ο ν κ α ι να χ α ίρ ετα ι τη συντροφιά των ντόπιω ν φίλων του. Ή ταν μια συμβολική και συναισθηματική φιλο φρόνηση α π ο χα ιρ ετισ μ ο ύ στους κα τοίκους του χωριού μας, που τόσο αγάπησε και αγαπήθηκε α π ’ α υ το ύ ς σαν γ ν ή σ ιο ς ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ι δά σ κ α λος. Ή ταν, κατά κάποιο τρόπο, μια σαφής αναγνώριση του παραδοσιακού και εκπολιτιστικού ρόλου που έπαιζε τότε η Αγιάσος στο νησί της Δέσβου. Εδώ πάνω δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο ούτε πράγμα για πέταμα* όλα μας χρειάζονται και όλα πρέπει να τα κάνουμε μόνοι μας, για ν ’ απελευθερωθούμε από το άγχος της μοναξιάς και της απομόνω σης του χώ ρου, που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας. Και δεν ήταν σχήμα λόγου. Εδώ πάνω-έλεγεδε νιώθω σαν περαστικός επισκέπτης, άσχετος με τα προβλήματα του τόπου, αλλά σαν φίλος άξιων ανθρώ πω ν, που α γω νίζοντα ι όχι μόνο να δα μά σουν την άγρια γη των προγόνω ν τους με πρω τό γονα μέσα, κάτω από σκληρές κλιματολογικές συν θήκες, αλλά και να καλλιεργήσουν παράλληλα και ό,τι καλό έχουν μέσα τους, για ν ’ απαλύνουν τις δυσκολίες της ζωής τους. Ή ταν ακόμα μια ευκαι ρία για το δάσκαλό μας να στείλει α π ’ εδώ πάνω, α π ό το ν Ό λ υ μ π ο της Α γ ιά σ ο υ , σ ’ ό λ ο υ ς το υ ς Έλληνες το σήμα 505 ότι κινδυνεύει ανεπανόρθω τα η παιδεία μας. Αν υπηρετούσε ο δάσκαλός μας επί μονίμου βάσεως στη Μυτιλήνη, θαρρώ δημότη της Αγιάσου θα ζητούσε να τον κάνουμε. Στα...μυστικά της αγιασώτικης ζωής εμύησε το δάσκαλό μας ο φίλος του Κώστας Τζηρίδης, σπου δ α ίο ς ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ι σ ο φ ό ς δ ά σ κ α λ ο ς, π ο υ π α ν τ ρ ε ύ ο ν τ ά ς το ν με την π α ν έμ ο ρ φ η Μ α ρ ία Μαριγλή τον κάναμε γαμπρό του χωριού μας. Τον π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο χ ρ ό ν ο , το 1929, π α ν τρ εύ τη κ ε ο Π απανούτσος στην Α ίγυπτο με την πολύ γλυκιά ζωγράφο Ιουλία Κουμπενά, που τη λάτρευε, όπω ς και το γιο της Κλίφτον Χάρβεϊ. Και όταν αντάμω σαν το ν Ο κ τώ β ρ ιο το υ 1931 στη Μ υτιλή νη , ο Τ ζ η ρ ίδ η ς κ α θη γη τή ς το υ Γ υ μ ν α σ ίο υ κ α ι ο Π α π α ν ο ύ τ σ ο ς δ ιε υ θ υ ν τ ή ς το υ Δ ιδ α σ κ α λ ε ίο υ Μ υτιλήνης, δεν άφηναν τίπ ο τα το ω ραίο και το ενδ ια φ έρ ο ν α π ά τη το στη Λέσβο* ιδ ια ίτ ε ρ α την Αγιάσο την ξεσκόλισαν α π ’ όλες τις πλευρές. Το Αναγνωστήριο "η Ανάπτυξη", που εδώ και 103 χρόνια από την ίδρυσή του και κυρίως υπό την προεδρία του χαρισματικού Πάνου Πράτσου έγινε
συνώνυμο κάθε παραδοσιακής καλλιτεχνικής και πνευματικής ανάπτυξης του χωριού μας και πασί γνωστο, όπου στον πλανήτη υπάρχει αγιασώτικη και λεσβιακή ψυχή και όχι μόνο. Από παιδί ένιωθα δέος με τον απλό και ήρεμο χώ ρο του Α να γνω στηρίου. Και όταν μεγάλωσα, ήμουν περήφανος γ ι’ αυτό το α νεπ α νά λη π το π νευ μ α τικ ό κέντρο του χωριού μας, που θα έπρεπε να είχε γίνει θεσμός για κάθε μικρή και μεγάλη κοινωνία. Την Ε κκλησία της Π α ν α γ ία ς, με ξεναγό τον πατέρα μου Παναγιώτη Καβαδά, που από δεκαετία ήταν γραμματέας και διαχειριστής του Εκκλησια στικού Σ υμ βουλίου και γνώ ρ ιζε τα π ά ντα , όσα αφορούσαν το Προσκύνημα. Με τρεις πολυώ ρο φους ξενώνες-ο τρίτος, ο Νέος, πηγαίνοντας προς το Σταυρί, υπό κατασκευήν, με θησαυρούς αφιερω μάτων και με τεράστια κτηματική περιουσία, αφιε ρωμένη α πό π ισ το ύ ς μετά το θά να τό τους, που όμως με νόμο αναγκαστικό λίγο αργότερα τη μοί ρασαν στα τρία, για να ενισχύσουν την Κοινότητα και τη Σχολική Εφορία Αγιάσου. Τ ον π α ρ α δ ο σ ια κ ό Κ ή πο της Π α ν α γ ία ς , με κυρίαρχο της περιοχής το γίγαντα χορευτή πλάτα νο, που, όπω ς τινά ζει τα πελώ ρια μπράτσα του προς τον ουρανό με τις χορευτικές φιγούρες του κ α ι τη γ ρ α ν ιτ έ ν ια κ ο ρ μ ο σ τα σ ιά του, π ρ ο κ α λ εί θεούς και δαίμονες.
Δίπτυχο χειρογραφημένο πρόγραμμα (διαστάσεων 20x15) της παράστασης του Διδασκαλείου της Μυτιλήνης στον Παπάδο, στις 12 Μαΐου 1933.
Εδώ κάτω, στο φωτοσκίαστο αγωνιστικό πεδίο, γεννήθηκε η ερασιτεχνική λαϊκή σκηνή και ανδρώθηκε η θεατρική παράδοση από α πλούς α νθ ρ ώ πους, που αναδείχτηκαν λαϊκοί ηθοποιοί και συγ γραφείς, με μοναδικό εφόδιο το μεράκι τους για αγνά ιδανικά, που αντλούσαν από την πατροπαρά δοτη λαϊκή σοφία του αγιασώτικου λαού. Εδώ, στον Κήπο της Π αναγίας, η πρώτη τάξη του Δ ιδ α σ κ α λ είο υ έδω σε την πρώ τη θ εα τρ ικ ή παράσταση στην πρώτη εκδρομή του τον Ιούνιο του 1932, με γ ρ α π τ ό μ ά ρ τυ ρ α την εφ η μ ερ ίδ α "Α γιάσσος" και κ ά π ο ια α ντιπολιτεύομ ενη , που χαρακτήρισε ειρωνικά το Θεόφραστο Γέρου "μικρό Ροβεσπιέρο", επειδή απάγγειλε την "Προσευχή του ταπεινού" με επαναστατικό στόμφο και μπρίο. Και τώρα στην τελευταία εκδρομή του σχολείου μας εδώ, στον Κήπο της Π αναγίας, στήσαμε την έδρα του, μια και ήταν το πιο αντιπροσω πευτικό μέρος της Αγιάσου. Εδώ δεχτήκαμε τους φίλους του σχολείου μας κι από εδώ εξορμούσαμε για τα στέκια που θέλαμε να επισκεφτούμε. Εδώ στήσαμε καζάνι στρατιω τι κό για ένα πλούσιο γεύμα φασουλάδας και μπόλι κα φρούτα, που μας προσέφερε η Κοινότητα. Ο πόθος του δασκάλου μας ν ’ ανεβεί στην κορφή του Ολύμπου ήταν μεγάλος, αλλά οι συνθήκες ανά βασης του πολύ δύσκολες. Μη βλέπετε σήμερα που έφτιαξαν και λεωφόρο Α ϊ-Δια κι ανεβαίνουν ακόμα επάνω κ α ι...μεγάλα αυτοκίνητα! Στην εποχή μας μήτε καβάλα σε μουλάρι προσεκτικό δεν μπορούσες ν ’ ανεβείς, αν δεν ήσουν καλός καβαλάρης. Έ π ειτα σημασία έχει να βρεθείς επάνω στην κορφή, προτού σκάσει ο ήλιος από τα βουνά της Ανατολής. Τότε νιώ θεις την κοσμογονία να δημιουργείται γύρω σου και υποχωρώντας το νεφέλωμα σιγά σιγά να ξεπετιούνται από τη θάλασσα ένα ένα τα νησιά του Αιγαίου και οι βουνοκορφές να γεμί ζουν το ν ο ρ ίζο ν τα κ α ι να μην π ρ ο φ τ α ίν ε ις να χαρείς το θαύμα της φύσης ν ’ απλώνεται ολόγυρά σου ολοζώντανο και ανανεωμένο. Και είναι επόμενο το χωριό μου, η Αγιάσος, να μου σαλεύει τα μυαλά και να υπερβάλλω στις π α ι δικές μνήμες μου, που προ πολλού έχουν περάσει στη σφαίρα της φαντασίας, και να με κρατούν α ιχ μάλω το σ ’ ό ,τι α πλό, μεγάλο και άδολο νιώ θει κανείς στα πρώτα του χρόνια, που έφυγαν και πια δεν ξαναγυρνούν. Π ά ν τω ς εγώ τα β ρ α δ ά κ ια εξ α κ ο λ ο υ θ ώ ν ’ ακούω το ξεφάντωμα των πουλιών πάνω σ’ εκείνο τον περήφανο πλάτανο της Αγοράς, που από χρό νια δεν υπάρχει. (Συνεχίζεται)
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΔΑΣ
ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ Π ΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
Η λαϊκή ζωγράφος Ελένη Κουρτζή με τον πατέρα της Παναγιώτη Ευστρατίου Χατζηπαναγιώτη ή Σκανταλιάρη (1939)...
Ο κεραμιστής Ηλίας Νικολάου Κουρτζής (1868-1956) με τη σύζυγό του Μαριγώ (1877-1977), κεραμίστρια, και την εγγονή του Κασσάνδρα, κόρη του Παναγιώτη Τζίνη και της Βασιλικής Κουρτζή...
Ε Υ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΟ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ Δ Ο Υ Κ Α Ρ Ο Σ Ο άνθρωπος της προσφοράς και της επιστήμης ^ ^ Ευστράτιος Δούκαρος γεννήθηκε στην Αγιάσο σ τις 9 Ιο υ νίο υ του 1882. Π α τέρ α ς του ήταν ο Α λέξανδρος Δ ούκαρος και μητέρα του η Δ ουκία Κυπρίου. Ο Ευστράτιος Δούκαρος έμεινε ορφανός από πατέρα σε ηλικία ενός έτους και τον μεγάλωσε η μητέρα του. Στην Αγιάσο έζησε τα παιδικά του χρό νια και διδάχτηκε τα πρώτα του γράμματα. Συνέχισε τ ις εγκ ύ κ λιες σ π ο υ δ ές του στο Γ υμ νά σ ιο της Μυτιλήνης, από το οποίο και αποφοίτησε. Μετά από επιτυχείς εξετάσεις γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1907, μετά από τέσσε ρα χρόνια σπουδές, πήρε το πτυχίο του. Είχε διατελέ σει βοηθός στο Πολιτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Επειδή ήταν πνεύμα ανήσυχο, θέλησε να συνε χίσει τις σπουδές του. Έ τσι πήγε στο Παρίσι, όπου α σ κήθηκε στη Χ ε ιρ ο υ ρ γ ικ ή γ ια δυο χ ρ ό ν ια . Ακολούθως πήγε στις Βρυξέλλες, για να ειδικευτεί στη Γυναικολογία. Μ ετά τις μ εταπτυχια κ ές του σπουδές γύρισε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Μ υτιλήνη, όπου άρχισε να εργάζεται ως χειρούργος. Το 1912 παντρεύτηκε την Ο υρανία Γεωργαλά από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί), με την οποία απόχτησε μια κόρη, την Ιωάννα (Βάνα), τη μετέπειτα σύζυγο του διακεκριμένου άλλοτε δικηγόρου της Μ υτι λήνης Στρατή Αλαμανέλη. Ο Ευστράτιος Δούκαρος άνοιξε στη Μυτιλήνη την π ρ ώ τη Χ ε ιρ ο υ ρ γ ικ ή κ α ι Γ υ ν α ικ ο λ ο γ ικ ή Κ λ ιν ικ ή , με σ υ νερ γά τη το υ το χ ε ιρ ο ύ ρ γ ο του Β ο σ τά ν ειο υ Ιερού Ν ο σ ο κ ο μ είο υ Σ τα ύ ρ ο Π ασχαλίδη. Με μεγάλη επιτυχία οι δυο τους πρώ τοι έκαναν εγχειρήσεις στομάχου, ήπατος και κύστεως. Ας σημ ειω θεί ό τι κ α ι π ρ ιν α πό α υ το ύ ς έκαναν εγχειρήσεις άλλοι γιατροί στη Μυτιλήνη, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο Ε υσ τράτιος Δ ούκαρος διετέλεσε και μέλος της Χ ειρουργικής και Γυναικολογικής Εταιρείας των Παρισίων, στην οποί α έστελνε και περιστατι κά της ειδικότητάς του. Ακόμα εξυπηρετούσε και το Νοσοκομείο της Μ υτιλήνης ως το 1932, χρονιά κατά την ο π ο ία πέθα νε. Α υτός ήταν εξάλλου ο λόγος, που στην αίθουσα τω ν συνεδριάσεων του παραπάνω Νοσοκομείου ήταν αναρτημένη η φωτο γραφία του. Ο Δ ούκαρος δε διακρίθηκε μόνο ως χειρούρ γος. Ή τα ν ά νθρω πος πολυπράγμω ν και δραστή ριος, πνεύμα προοδευτικ ό και δημιουργικό. Με την Αγιάσο, τη γενέτειρά του, διατηρούσε στενούς
Ο χειρούργος Ευστράτιος Δούκαρος.
δεσμούς. Η κ λινικ ή του ήταν α νο ιχτή για κάθε δυστυχισμένο. Λόγω της κοινωνικής του θέσης, στα χρόνια της δουλείας,έκανε το μεσάζοντα ανάμεσα στους κοι νοτάρχες της Αγιάσου και στο μουτεσαρίφη. Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912 συνέχισε να κά νει το ίδιο μεταξύ κ ο ινο τα ρ χ ώ ν κ α ι γενικώ ν διοικητών ή νομαρχών. Ή ταν άνθρωπος που αγάπησε τον τόπο του και ήθελε να τον βοηθήσει όσο μπορούσε. Η προσφορά του για τον τόπο του ήταν μεγάλη και με τη δημιουρ γία, από τον Αύγουστο του 1927, του πρώτου ηλε κτρικού εργοστασίου, που πρω τολειτούργησε με πετρελαιομηχανή Κατηδεΐ, 45 ίππων, σε ακίνητο του Νικόλα Στεφανή, στο πίσω μέρος της εκκλησίας. Το πρώτο αυτό ηλεκτρικό εργοστάσιο, για το μεγάλο θόρυβο που έκανε, μεταφέρθηκε στο δρόμο προς την Καρυά, σε ακίνητο του Αθανασίου Κακλαμάνου. Ό μ ω ς κ α ι εκεί για το ν ίδ ιο λόγο δε στέριω σε. Λειτούργησε 3-4 χρόνια και πάλι το σήκωσαν. Από το 1936 μεταφέρθηκε και λειτούργησε έξω από το χωριό,
σε ένα οικόπεδο του Δήμου, απέναντι ακριβώς από το νεκροταφείο του χωριού, στο δρόμο για τη Μυτιλήνη. Η όλη διαχείριση του ηλεκτρικού εργοστασίου στη σ υ νέχεια πέρ α σ ε στα χ έρ ια της κ όρ η ς του Βάνας, της συζύγου του Ευστρατίου Αλαμανέλη. Ας σημειω θεί ότι για την ηλεκτροδότηση της Α γιάσου τοποθετήθηκαν σ τύλοι από κ α σ τα νιά , πού κόπηκαν από σωθήρι του Κύπριου, του πεθε-
Από το
Από τους λύχνους στον ηλεκτροφωτισμό.,.Οι πρωτεργά· τες του ηλεκτροφωτισμού της Αγιάσον, ο Ευστράτιος Δούκαρος, η κόρη του Ιωάννα (Βάνα) και ο σύζυγός της Ευστράτιος Αλεξάνδρου Αλαμανέλης... (Από τη Λαογραφική Συλλογή Στρατή Π. Τζίνη)
«Πανελλήνιον Ημερολόγιον Λέσβον 1914», σ307
ρού του Δουκάρου. Από το 1932 μέχρι το 1963 εργάστηκε ως υπάλ ληλος του ηλεκτρικού εργοστασίου και ο Στρατής Τζίνης. Λίγο αργότερα, στις 31 Δεκεμβρίου 1968, το ηλεκτρικό εργοστάσιο περιήλθε στη ΔΕΗ. Ο προοδευτικός Ευστράτιος Δούκαρος σχεδόν τα υτόχρονα με το ηλεκτρικό εργοστάσιο ίδρυσε και ελαιοτριβείο στο Ίππειος, το οποίο υφίσταται κ α ι το εκ μ ετα λ λ εύ ετα ι ο εγ γ ο ν ό ς το υ Α λέκ ος Αλαμανέλης. Ο Ε υσ τρά τιος Δ ούκαρος, στην απόφαση του Δημητρίου Χατζησπύρου να ιδρύσει στην Αγιάσο μεγάλο νοσοκομείο για όλες τις αρρώστιες, ήταν αντίθετος, για τί πίστευε πω ς δεν ήταν δυνατό να εγκατασταθούν στην κωμόπολη γιατροί όλων των ειδικοτήτων. Το νοσοκομείο στη συνέχεια χτίστηκε α π ό το Δ η μ ή τρ ιο Χ α τζη σ π ύ ρ ο υ στην π ερ ιο χ ή Καμπούδι, αλλά αντιμετώπισε στη λειτουργία του πολλά προβλήματα και εδώ και αρκετά χρόνια λει τουργεί ως Ίδρυμα Ανιάτων. Ο Δούκαρος για το μειλίχιό του χαρακτήρα ήταν
Από το «Πανελλήνιον Ημερολόγιον Λέσβον 1914» σσ. 199-201
πρόσωπο αγαπητό στην κοινω νία της Λέσβου και κυρίως της πρωτεύουσας. Π αρ’ όλα αυτό, κατά την πολιτική διαίρεση του 1916-1917, σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς, ο Δ ούκαρος ω ς φ ανατικός αντιβενιζελικός, π α ρ ’ όλο που είχε σπουδάσει στη Γαλλία, ποτίστηκε με πίκρα από τους αντιπάλους του, τους β ενιζελικούς. Α ντίθετα , ο φ ιλό λο γο ς Δημήτριος Χατζησπύρου, π α ρ ’ όλο που είχε σπου δάσει στη Γερμανία, ήταν φανατικός βενιζελικός. Το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξις» Αγιάσου, ανα γνω ρίζοντας τις υπηρεσίες του, με ψήφισμά του, στις 6 Μαΐου 1932 τον ανακήρυξε μεγάλο ευεργέτη. Ο Ευστράτιος Δούκαρος πέθανε το 1932 σε ηλικία 50 μόλις ετών. Ο πρόωρος θάνατός του στέρησε την Αγιάσο και γενικότερα τη Λέσβο από έναν άνθρωπο της επιστήμης και της προσφοράς. Οι φτω χοί και γενικά τα Φιλανθρωπικά Ιδρύματα της Μυτιλήνης έχασαν το στήριγμα και τον προστάτη τους. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ φιλόλογος
ΤΟ Ν Ο Η Μ Α Τ Η Σ Θ Ρ Η Σ Κ Ε ΙΑ Σ Π πραγματικότητα, μέσα στην οποία γεννιούμαστε, ζούμε κ α ι π εθα ίνουμ ε, α π ο τελ είτα ι από δυο περιοχές. Η μια α π ’ αυτές καλείται αισθητή πραγματικότητα* τον κόσμο αυτόν της φύσης και των νόμων, που τον κυβερνούν, αντιλαμβανόμα στε με τ ις α ισ θ ή σ εις. Η άλλη πλευρ ά κ α λ είτα ι υπεραισθητή πραγματικότητα* τον κόσμο αυτόν του πνεύματος αντιλαμβανόμαστε με την εσωτερι κή εμπειρία, με το βίωμα, με τα αξιολογικά όργα να της ψ υχής. Π ρος τις δυο αυτές π ερ ιο χές της πραγματικότητας ανταποκρίνεται η σύσταση του ανθρώπου ως όντος διφυούς. Με το σώμα μετέχει της φ ύσ η ς κ α ι ε ξ α ρ τ ά τ α ι α π ’ α υτή ν κ α ι το υ ς νόμους της, ενώ με το πνεύμα σχετίζεται με την υπεραισθητή πραγματικότητα και μετέχει σ ’ αυτή. Γιατί ο ά νθ ρ ω π ο ς είνα ι μεθοριακό όν, πολίτη ς δυο κόσμων, του ενθάδε και του επέκεινα* βαδίζει πάνω στα όρια, όπου συναντιέται το πεπερασμέ νο και το άπειρο* γ ι’ αυτό ο 8 ο1η 11ογ διαβλέπει την αξία του ανθρώπου στην "παιδιά ”, στην ικανότη τά του να ζει ενα λ λ ά ξ σ το ν ιδ α ν ικ ό κ α ι σ τον αισθητό κόσμο. Η υπεραισθητή πρα γμα τικότη τα α ποτελείτα ι από διά φ ο ρ ες πλευρές που δ ια κ ρ ίν ο ν τα ν αλλά σ υγχρόνω ς έχουν και στενή σχέση μεταξύ τους* αποτελούν ενιαία οργανική συνάρτηση* οι πλευ ρές αυτές είναι: η Θρησκεία, η Ηθική, η Επιστήμη και η Τέχνη* καθεμιά από τις πλευρές αυτές ανα φ έρ ετα ι σε μ ια α ξ ία . Η Θ ρ η σ κεία στο ά γ ιο , η Ηθική στο αγαθό, η Επιστήμη στο αληθές και η Τέχνη στο καλό. Η αξία εκείνη, που κατέχει την ύψιστη θέση και καθαγιάζει όλες τις άλλες, είναι η αξία του αγίου* αποτελεί έννοια αντίθετη με την έννοια του βέβηλου* κατά το Γερμανό θεολόγο Ο ΐΐο, άγιο είναι το υπερφυσικό, το "όλως αλλότριον", το θάτερον, το μη δεκτικό λόγου, το α πρό σιτο μυστήριο. Η ψυχή του α νθ ρ ώ π ο υ είνα ι π ο λυδιά σ τα τη , α π ο τελ είτα ι α πό δ ιά φ ο ρ α στρώματα* μέσα στο ανθρώπινο στήθος υπάρχουν δέσμες αξιολογικών ρ ο π ώ ν , έμ φ υ τω ν δη λα δή π ρ ο δ ια θ έ σ ε ω ν π ρ ο ς πραγμάτωση αξιών. Η π ρ α γ μ ά τω σ η τω ν α ξ ιώ ν α υ τώ ν α π ό την ανθρώ πινη ψυχή αποτελεί τον πολιτισ μό. Έ να ς τόπος λατρείας αποτελεί πραγμάτω ση της α ξίας του α γίου, ένα ηθικό σύστημα πραγμάτω ση της α ξ ία ς του α γα θ ο ύ, ένα επ ισ τη μ ο νικ ό θεώ ρημα πραγμάτωση της αξίας του αληθούς και ένα καλλι τέχ ν η μ α π ρ α γ μ ά τω σ η της α ξ ία ς το υ ω ρ α ίο υ . Ανάλογα με την υφή της ψυχής του ατόμου, υπερ
τερεί μια αξιολογική ροπή* ένα λουλούδι π.χ. για το θρησκευτικό ά νθρω πο αποτελεί έκφραση της αξίας του αγίου με τις γραμμές των χρωμάτων του, για τον ηθικό άνθρωπο σύμβολο ηθικής και καθα ρότητας, για τον επιστήμονα αντικείμενο έρευνας και για τον καλλιτέχνη α ντικείμ ενο αισθητικής απόλαυσης. Το θρησκευτικό φ α ινόμ ενο είνα ι α νθ ρ ώ π ινο και πανανθρώ πινο* α νθρ ώ πινο, για τί πα ρόμ οιό του δεν α π α ν τ ιέ τ α ι στα ζώα* ο ά ν θ ρ ω π ο ς δεν ε ίν α ι μια α πλή β ιο λ ο γικ ή μ ο νά δ α του ζω ικ ο ύ β α σ ιλ είο υ , α λλά κ α ι ον θρησκευτικό* κ α τά το Γκαίτε "στα καθάρια βάθη του στήθους μας ένας πόθος ανασαλεύει. Να αφιερωθούμε σε κάτι ανώ τερο, α γνότερ ο, α γιό τερ ο , ά γνω σ το... ευσέβεια αυτό το λέμε". Αλλά το θρησκευτικό φ αινόμενο είναι και πανανθρώ πινο, γιατί απαντά σε όλες τις α ν θ ρ ώ π ιν ε ς κ ο ιν ω ν ίε ς , π ρ ω τ ό γ ο ν ε ς ή π ρ ο η γ μένες* ακόμα και στον άνθρω πο της εποχής των πα γετώ νω ν είνα ι γνωστή η έννοια του θεού. Οι διάφοροι λαοί της γης, αν και χω ρίζονται μεταξύ τους με θάλασσες, αν και διαφέρουν στο χρώμα, στη γλ ώ σ σ α , σ τα έθ ιμ α , α ν κ α ι κ α τ ο ικ ο ύ ν σε χώ ρες με δια φ ορ ετικ ό κλίμα και έδαφος, έχουν όλοι τους θρησκευτικό συναίσθημα. Αν σ υγκρί νουμε το υς ο μ η ρ ικ ούς ύ μ νο υς, τα ά σ ματα τω ν Βεδών και του Κ ομφουκίου, καθώ ς και τις χ ρ ι στιανικές ωδές, θα διαπιστώσουμε διαφορά α ντι λήψεων και ήθους* σε όλα όμως διακρίνουμε μια κοινή δίψα, έναν κοινό πόθο προς το υπερκόσμιο. Η παρουσία της μεταφυσικής αυτής νοσταλγίας, η ύπαρξη του πόθου αυτού, α ποτελεί ένδειξη της ύπαρξης της υπεραισθητής πραγματικότητας* την αλήθεια αυτή μαρτυρούν τα ερείπια των αρχαίω ν ναώ ν, οι διά φ ορ ες συμβολικές παρασ τάσ εις, τα αρχαιότερα προϊόντα της φιλολογίας, που διασώ θηκαν σε σ φ η νοειδείς επ ιγρ α φ ές, σε π α π ύ ρ ο υ ς και σε διφθέρες. Στη θρησκεία διακρίνουμε τρία χαρακτηριστι κά: Το αντικείμενό της, δηλαδή το Θεό, ο οποίος ε ίν α ι π ρ ο σ ω π ικ ό ς , ενώ στη φ ιλ ο σ ο φ ία ε ίν α ι α πρόσ ω πος, το υποκείμενό της, δηλαδή τη θρησκεύουσα ψυχή του ανθρώ που, και το ουσιω δέ στερο χαρακτηριστικό της, που είναι η σχέση του υποκ ειμ ένου με το α ντικ είμ ενο, του α νθρ ώ που με το Θεό, του ενδοκοσμικού εγώ με το υπ ερ α ι σθητό Συ. Η σχέση του ανθρώ που με το Θεό είναι διπλή* σχέση απόστασης αφενός και συγγένειας αφετέ ρου. Ο Θ εός φ α ν ερ ώ ν ετα ι ά λλοτε ω ς τρ ο μ ερ ό μυστήριο, που προξενεί φόβο στον άνθρωπο, που
η παρουσία του καταπλήσσει την ψυχή και γεννά αίσθημα α π ό λ υ τη ς εξάρτησ ης α π ’ α υ τό ν. Α πό τέτοιο δέος κυριαρχήθηκε η ψυχή του Ιακώβ στη Βαιθήλ, ότα ν στο ό νειρ ό του είδε την κ λίμα κα και το Θεό, που του μιλούσε "και έξηγέρθη έκ του ύ π νο υ ... κ α ι έφοβήθη κ α ι ε ΐπ ε ν ώ ς φ οβερός ό τό π ο ς ούτος". Α λλοτε ο Θ εός φ α νερ ώ νετα ι ως μ υσ τή ριο, π ο υ μας θ έλ γει, μας σ α γη νεύ ει κ α ι εμ β ά λλει την ψ υχή σε μ α κ α ρ ιό τη τα · γ ι ’ α υ τό σ υνα ισ θα νόμ α σ τε α υ τό ν ό χ ι μόνο ως α π ό λυ το ον, αλλά και ως ύψιστο αγαθό. Από τέτοιο μακά ριο βίω μα ήταν κυριαρχημένη η ψυχή του αποσ το λ ικ ο ύ π α τ ρ ό ς Ιγ ν α τ ίο υ Α ν τ ιο χ ε ία ς . Ό τ α ν οδηγείτο στο μαρτύριο και πληροφορήθηκε ότι οι χ ρ ισ τ ια ν ο ί της Ρ ώ μης ενερ γούσ α ν, για να το ν σ ώ σ ο υ ν , τ ο υ ς γ ρ ά φ ε ι: " Π α ρ α κ α λ ώ υ μ ά ς μή εύνοια ά κ α ιρ ο ς γένησθέ μοι. ’ Αφετέ με θηρίω ν είνα ι βρώ μα... Ζ ώ ν γάρ γρ ά φ ω ΰμ ΐν, έρών του διά Χ ριστόν ά ποθανεΐν. Ό έμός έρως έσταύρωται... ύδωρ δέ ζών, άλλόμενον εν έμοί, έσωθέν μοι λέγον δεύρο πρός τόν Πατέρα". Αν λ ο ιπ ό ν θελήσουμε να ο ρ ίσ ουμ ε τι είν α ι θρησκεία, θα λέγαμε: Ε ίνα ι συνάντηση του α ιώ ν ιο υ α πό την α ν θ ρ ώ π ιν η ψ υχή, η υ π ο τα γή της α νθρώ πινης στη θεία θέληση· είνα ι μια νοσ ταλ γική ροπή προς υπέρβαση τω ν ορίω ν του αισθη τού κόσμου και της ατομικότητας. Μια α κ α τα νί κητη ορμή σ πρώ χνει τον άνθρω πο σε πλεύσιμο, σε έξο δ ο , σε ύψ ω ση π έρ α α π ’ το ν εα υτό το υ , μέχρι τω ν ορίω ν, όπου προσδοκά να συναντήσει τον υψηλό συγγενή του, προς τον οποίο έλκεται, παρά τη συναίσθηση της απόστασης α π ’ αυτόν, γ ια τί σ υ να ισ θά νετα ι ό τι αληθινή ζωή σημ αίνει ακατάβλητη ζήτηση της ύψιστης α ξία ς. Κ ατά τη συνάντηση υπό του εγώ του υπεραισθητού Συ, η ανθρώ πινη ψυχή υψ ώ νεται πά νω από τη φθορά και τη ροή του χρόνου στη σ φαίρα του υπερβα τού, στη μυστική θέα ενός καθαρότερου κόσμου, όπου ο ά νθρ ω πος αισθάνεται α ιώ νιο τον εαυτό του μέσα στο εφήμερο τω ν στιγμών. Η πρ οσ έγγι ση το υ φ ω τ ε ιν ο ύ α υ το ύ κ όσ μ ου ε ίν α ι δυνα τή μόνο στους μύστες, στους α γίους, που ζουν στην κατάσταση της α γιότη τα ς. Γ ι’ αυτό η Εκκλησία τους α γίο υ ς το υ ς ζω γ ρ α φ ίζει με φ ω τοσ τέφ α νο κ α ι με χρυσό βάθος. Το ιλα ρό φ ω ς του κα ντη λ ιο ύ π ο υ λ ά μ π ε ι μ π ρ ο σ τ ά σ τ ις ε ικ ό ν ε ς το υ ς α π ο τ ε λ ε ί το σ ύ μ β ο λ ο τη ς α ξ ιο λ ο γ ικ ή ς α υ τή ς π ρ α γμ α τικ ό τη τα ς· το μέσον του υψ ω μού π ρ ο ς την α γιό τη τα είν α ι η αρετή, η άσκηση. Σ κ ο π ό ς της θρησκείας είνα ι η λύτρω ση, η ικανοποίηση δηλαδή της α ν θ ρ ώ π ιν η ς ψ υ χή ς, π έρ α α π ό την ο π ο ία κ α μ ιά ά λλη δ ε ν μ π ο ρ ε ί να ν ο η θ ε ί. Η μορφή, καθώ ς και το περιεχόμενο της λύτρωσης, π ο ικ ίλ λ ε ι α ν ά λ ο γα με την ιδέα π ερ ί του Θεού
κα ι το περ ιεχόμ ενο που δ ίνετα ι στο κακό, από το οποίο ζητείται η απαλλαγή. Τη γοτθική αυτή ανάγκη της ψυχής για λυτρωμό, τη διατύπω σε ο ιερός Α υ γουσ τίνος σ τις "Ε ξομολογήσεις" του: "ανήσυχη είνα ι η κ α ρδιά μας, μέχρις ότου βρει την ανάπαυση σε Σένα, Κύριε". Κ αι τα μεν αυτοσωτηριακά συστήματα, όπω ς ο βουδισμός, δέχο ν τ α ι ό τ ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς μ π ο ρ ε ί να σ ω θεί μ ό ν ο ς του, τα δε ετεροσωτηριακά, όπω ς ο μω αμεθανι σ μ ός, δ έ χ ο ν τ α ι ό τ ι η λύτρ ω σ η ε ίν α ι έργο της θείας πρόνοια ς. Ο σκοπός δε του αυτόνομου αυτού στοιχείου του π ο λ ιτ ισ μ ο ύ ε ίν α ι κ α θ ο λ ικ ό ς. Η θρησ κεία ο π ο ια σ δ ή π ο τε α νθ ρ ώ π ιν η ς κ ο ιν ω ν ία ς α π ευ θ ύ νετα ι σε κάθε άτομ ο χω ρ ισ τά · κάθε μέλος της είν α ι υπ ο χρ εω μ ένο ή το υ λ ά χ ισ το ν υ π ο τίθ ε τα ι ό τι μετέχει σ ’ αυτή· σ τις άλλες όμω ς π ερ ιο χές του π ν ε υ μ α τ ικ ο ύ βίου οι ά ν θ ρ ω π ο ι οι ο π ο ίο ι μ ετέχο υ ν ενερ γά στην π ρ ο α γω γή τ ο υ ς α π ο τ ε λούν ένα μικρό αριθμό. Ε πομένω ς είναι α νυ π ο λ ό γ ισ τ η η ε π ίδ ρ α σ η τη ς θ ρ η σ κ ε ία ς σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο · με α υ τ ή ν υ ψ ώ ν ε τ α ι π ά ν ω α π ’ το πα ρ ο δικ ό κ α ι το πεπερασμένο, γίν ετα ι πολίτης δυο κ όσ μ ω ν, μ ετα β α ίνει στη σ φ α ίρ α του υ π ε ρ α ισ θ η το ύ , ό π ο υ ά ρ χ ει η ελευθερ ία . Οι λ ό γο ι Μ ετχίλδη ς της εκ Μ αγδεμβούργου εκ φ ρ ά ζουν εύστοχα την α ξία του π νευμ α τικ ο ύ αυτού φ α ι ν ο μ έ ν ο υ . " Μ ’ α ν έβ α σ ες ψ η λά π ά ν ω α π ό το ν εα υ τό μου κ α ι π ά ν ω α π ό την π α ρ ο δ ικ ή μου ύπαρξη". Μ εταδίδει στο πα ρ οδικό την πνοή της α ιω ν ιό τ η τ α ς κ α ι δ ίν ε ι νόη μ α κ α ι σ ’ α υ τό ν το θ ά να το , π ο υ α π ο τελ εί την πύλη της α ιω ν ιό τ η τ α ς , π ο υ χ ω ρ ίς τη θ ρ η σ κ εία θα σ ή μ α ιν ε το ν εκ μ η δ εν ισ μ ό κ ά θε α ξ ία ς κ α ι το μ ά τ α ιο κ ά θε σ κοπού. Έ τσ ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς δια σ ώ ζει την π ν ε υ ματική του υπόσταση και υψ ώ νεται σε ελεύθερη προσω πικότητα· α ντιμ ετω π ίζει τη ζωή όχι μόνο ω ς απόλαυση, αλλά π ρ ο π α ντό ς ως καθήκον, και α π ο δ ε ικ ν ύ ε τ α ι δ η μ ιο υ ρ γ ό ς , α ν ό χ ι κ α ν ε ν ό ς άλλου, τουλά χισ τον του εαυτού του σε π ρ ο σ ω πικότητα, σε ά νθρω πο, ά ξιο να φέρει το όνομα αυτό. Η ιστορία τω ν θρησκειών α ποδεικ νύει ότι η ηθική κ α τά σ τα σ η ενός λα ού ε ίν α ι π ιο π ο λ ύ υ ψ ω μ έ ν η , όσ ο κ α θ α ρ ό τ ε ρ η κ α ι ιδ α ν ικ ό τ ε ρ η είναι η περί Θεού ιδέα που επικ ρα τεί σ ’ α υ τ ό ν η ηθικότητα ζει α π ’ την πίστη κ α ι π εθ α ίνει α π ’ την α π ισ τ ία - γ ι ’ α υ τό ο π ο ιη τ ή ς το υ Φ ά ουσ τ βεβαίωνε τον ΕοΓεπτιαη ότι ο ά νθ ρ ω π ο ς "είναι δ η μ ιο υ ρ γ ικ ό ς , ε φ ό σ ο ν ε ίν α ι θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό ς " . Γ ιατί δη μ ιουρ γεί π ο λ ιτισ μ ο ύ ς, π ο υ τους κ α θ ι σ τά γ ό ν ιμ ο υ ς μ ό ν ο η θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ή κ ο σ μ ο θεωρία· ω ς ρυθμιστής της ηθικής βούλησης του ανθρώ που είνα ι ο άξονα ς της ηθικής ζωής και ο σ π ο υ δ α ιό τ ε ρ ο ς τ ρ ο χ ό ς τη ς η θ ικ ή ς κ ίν η σ η ς.
Αλλά και η ηθική κατάπτω ση ενός λαού συμβα δίζει με την επισκότιση της ιδέας του Θεού και γεν ικ ά α π ’ την ιδεα λ ισ τικ ή πίστη* χ ω ρ ίς αυτή κινδυνεύει ο άνθρω πος να εκπέσει σ ’ ένα εξάρ τημα της φύσης και αισθάνεται τη μοναξιά ο δυ νηρή μέσα του. Στην προσ πάθειά του να φτάσει ο άνθρω πος στην αληθινή θρησκεία δεν έμεινε μόνος. Η θεία αποκάλυψη, η ελεύθερη δηλαδή ενέργεια του Θεού που φ α νερώ νετα ι στους α νθρ ώ πους, π ρ ο π α ρ α σκεύασε διά μέσου των αιώνων την ανθρωπότητα να φτάσει στην αληθινή θεογνωσία* δυο είναι οι τρόποι με τους οποίους έγινε η αποκάλυψη αυτή: έμμεσα, με τη φύση, και άμεσα, απευθείας α π ’ τον ίδιο το Θεό. Μέσα από τη φύση φανερώθηκε έμμεσα ο Θεός στη δημιουργία και στην κυβέρνηση του κόσμου, καθώ ς κα ι στη συνείδηση κ α ι στην π νευμ α τική ουσία του ανθρώπου. Υπερφυσικά δε φανερώθηκε ο Θεός κ α τ’ άμεσο τρόπο στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Με τη φυσική αποκάλυψη οι άνθρω ποι γνώρισαν μερικά στοιχεία της θρησκευτικής αλή θειας, με την υπερφυσική δε αποκάλυψη πλήρη και ολοκληρωμένη τη θρησκευτική αλήθεια. Ανάλογα δε με το είδος της αποκάλυψης οι θρησκείες δια ι ρ ο ύ ν τ α ι σε φ υ σ ικ έ ς κ α ι α π ο κ ε κ α λ υ μ μ έ ν ε ς . Φυσικές λέγονται οι θρησκείες εκείνες που δ ια μόρφωσε ο άνθρω πος με τις δικές του πνευμ ατι κές δ υ ν ά μ εις, δ ια τελ ώ ν υπ ό την επ ίδρ α σ η της φυσικής αποκάλυψης. Υπερφυσικές δε ή αποκεκα λυμμένες λέγονται εκείνες, τις ο π οίες ο ίδιο ς ο Θεός φανέρωσε στους α νθρώ πους. Μ εταξύ τω ν θρησκειών την ανώτατη θέση κατέχει ο χρισ τια νι σμός, που είναι η πλήρης και τέλεια αποκάλυψη του αιώνιου στην ανθρώπινη ψυχή. Σχετικά με τις άλλες θρησκείες, αρχαιότερες κ α ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς , ο χ ρ ισ τ ια ν ισ μ ό ς δ έ χ ε τ α ι ό τ ι υ π ά ρ χουν σ ’ αυτές μερικά σπέρματα αλήθειας, μερικές υψηλές εμπνεύσεις, που πλησιάζουν σε μερικά σημεία τις σκέψεις και τις ηθικές α ξ ιώ σεις του Ευαγγελίου. Τα κλάσματα όμω ς αυτής της α λήθεια ς, τα ο π ο ία β ρ ίσ κ ο ντα ι σ τις άλλες θρ η σ κ είες, ε ίν α ι α ν α κ α τε μ έ ν α με π λ ά ν ε ς κ α ι μ ο ιά ζ ο υ ν με κ ο μ μ ά τ ια χ ρ υ σ ο ύ κ α ι π ο λ ύ τ ιμ α μ α ρ γα ρ ιτά ρ ια που β ρ ίσ κ ο ντα ι σε τελ μ α τώ δ εις εκτάσεις. Η Καινή Διαθήκη όχι μόνο πα ραδέχε ται την ύπαρξη σ περμάτω ν αλήθειας στον εξωχ ρ ισ τ ια ν ικ ό κόσμο, α λλά π ρ ο ϋ π ο θ έ τε ι ακόμα πω ς με αυτά προετοιμάστηκε κατά κάποιο μέτρο ο κ ό σ μ ο ς γ ια τη ν υ π ο δ ο χ ή το υ μ έ λ λ ο ν τ ο ς λυτρωτή της ανθρω πότητας, όπω ς μπορούμε να σ υ μ π ε ρ ά ν ο υ μ ε α π ό όσ α γ ρ ά φ ε ι γ ε ν ικ ά π ε ρ ί Θεού, ανθρώ που και σωτηρίας. Ο Ευαγγελιστής Ιω άννης δέχεται κ ά π ο ια καθολική αποκάλυψ η,
την ο π ο ία ενήργησε ο Δ ό γο ς του Θεού προ της θείας αυτού ενανθρώ πισης "ήν το φω ς το αληθι νόν, ό φ ω τίζει π ά ντα ά νθ ρ ω π ο ν ερχόμενον είς τον κόσμον". Ο Α πόσ τολος Π αύλος δέχετα ι τη φ υσική α ποκ ά λυψ η να φ α ν ερ ώ ν ετα ι τόσο στα έργα της δ η μ ιο υ ρ γ ία ς "Τα γά ρ ά ό ρ α τα α ύ το ϋ άπό κτίσεως τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται ή τε α ΐδιο ς αυτού δύνα μ ις και θεότης", όσο και στη συνείδηση του α νθ ρ ώ π ο υ . Τα έθνη "τα μή νόμον έχοντα ένδείκνυντα ι το έργον του νόμου γρ α π τόν εν τα ις κ α ρ δ ία ις αυτώ ν συμμαρτυρούσης αυτώ ν τής συνειδήσεως και μεταξύ άλλήλων τώ ν λογισμώ ν κατηγορούντω ν ή και άπολογουμένων". Α νάλογα διδάσκουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας. Κ ατά τη γνώμη του απολογητή του 2 ο υ μ .Χ . α ιώ ν α Ι ο υ σ τ ίν ο υ , ο σ π ε ρ μ α τ ικ ό ς Δ ό γ ο ς φ ώ τισ ε το υ ς εθ ν ικ ο ύ ς φ ιλ ο σ ό φ ο υ ς κ α ι τ ο υ ς κ α τέσ τη σ ε ικ α ν ο ύ ς " ά μ υ δ ρ ώ ς ό ρ ά ν τά όντα" και να διδά ξουν "σπέρματα άληθείας"* γ ι ’ αυτό μερικοί φ ιλόσ οφ οι μπορεί να θεω ρούνται χρ ισ τια νο ί, γ ια τί "οί μετά λόγου βιώ σαντες και βιούντες χρ ισ τια νοί είσιν". Τ ις ίδιες αντιλήψεις είχε κ α ι ο α π ο λ ο γ η τή ς Α ρ ισ τείδ η ς. Κ α τά τον Τερτυλλιανό "η ανθρώ πινη ψυχή εκ φύσεως χ ρ ι στιανική είναι", κατά δε τον Α υγουστίνο "Αυτό που καλείται τώ ρα χρισ τια νικ ή θρησκεία υπήρ χε σ το υ ς α ρ χ α ίο υ ς , ούτε έλειψ ε π ο τέ α π ό την αρχή του α νθρώ πινου γένους". Σύμφω να με τον Κ λή μ εντα το ν Α λ εξα ν δρ έα "π ά σ ι γά ρ ά π α ξ α π λ ώ ς ά ν θ ρ ώ π ο ις, μ ά λισ τα δέ το ις π ερ ί λ ό γο ις έ ν δ ια τ ρ ίβ ο υ σ ιν , έ ν έ σ τ α κ τ α ί τ ι ς ά π ό ρ ρ ο ια θ ε ϊκ ή " . Κ α τ ά τ ο ν Ιω ά ν ν η δε το Δ α μ α σ κ η ν ό "πάσ ι γάρ ή γν ώ σ ις του είν α ι Θ εόν υ π ’ α ύτού φυσικώ ς έγκατέσπαρται". Το π ρ ό β λ η μ α της ο υ σ ία ς της χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ς θρησκείας συνδέεται στενά με το θείο πρόσω πο του ιδρυτή της. Α π ’ αυτό α π ο ρ ρ έει λυτρω τική δύνα μ η , α π ’ α υτό α κ τιν ο β ο λ εί το π νεύ μ α του χριστιανισμού, και αυτό αποτελεί το κέντρο και το κίνητρο της χρ ισ τια ν ικ ή ς ευσέβειας και η θι κής. Α ποτελεί την εστία από την οποία ανάπτει, θερμα ίνετα ι και α να πτύσ σ ετα ι η ηθική ζωή του χ ρ ισ τ ια ν ο ύ . Η είσ ο δο ς του Θ εα νθρ ώ π ο υ στην ισ το ρ ία α π ο τε λ ε ί το σ η μ α ν τικ ό τερ ο γ εγ ο ν ό ς, αλλά και το κέντρο της. Γιατί το α πολυτρω τικό έργο του Κ υρίου για σ υνδιαλλαγή του Θεού με το ν ά ν θ ρ ω π ο π ο υ έπεσ ε, α ρ χ ίζ ε ι α π ό τη θ εία ενανθρώ πιση. Με αυτή απεκάθαρε, ανεκαίνισε, έκαμε ά φ θ α ρ τη κ α ι α νύ ψ ω σ ε την α ν θ ρ ώ π ιν η φύση σε εν ό τη τα α ιώ ν ια με το Θ εό, α φ ο ύ τη θέωσε. Τη θέωση του ανθρώ που με την ενανθρώ πιση του Λ όγου εξα ίρουν οι Ε ιρ η να ίος, Μ έγας Α θ α νά σ ιο ς, Γ ρηγόριος ο Νύσσης, Δ ιο ν ύ σ ιο ς ο Α ρεοπαγίτης, Ιωάννης ο Χ ρυσόστομος, Ιωάννης
ο Δαμασκηνός και Μ άξιμος ο Ομολογητής. Ό π ω ς δε σ το θ ε α ν δ ρ ικ ό π ρ ό σ ω π ο το υ Κ υ ρ ίο υ ε ν ώ θ η κ α ν υ π ο σ τ α τ ικ ά η θ ε ία κ α ι η α ν θ ρ ώ π ιν η φύση, κ α τά π α ρ ό μ ο ιο τρ ό π ο στην Ε κκλησ ία τ ε λ ε ίτα ι η ένωση τω ν π ισ τώ ν με το Θ εά ν θ ρ ω π ο , την κεφ α λή του σ ώ μ α τό ς της. Η Εκκλησία είναι η οικονόμος της δικαιούσας και αγιάζουσας θείας χά ριτος και αποτελεί για τους π ισ το ύ ς όλω ν τω ν α ιώ ν ω ν τη μόνη κιβω τό της σ ω τηρία ς. Κ α τά το ν Κ υ π ρ ια ν ό , το ν επ ίσ κ ο π ο Κ αρχηδόνας, "εκτός της Εκκλησίας δεν υπάρχει καμιά σωτηρία". Κ ατά την εύστοχη παρομοίωση του ιερού Χ ρυσοστόμου το έργο της Εκκλησίας είναι ανώ τερο από το έργο της κιβω τού του Νώε "Ή μεν γάρ κ ιβ ω τό ς πα ρ ελάμ βα νε τά ζώ α κ α ι έφύλαττε ζώα, ή δέ Ε κ κ λησ ιά παραλαμβάνει τά ζώα και μεταβάλλει. Ο ίόν τι λέγω. Είσήλθεν εκεί ιέρ α ξ κ α ι έξή λθ εν ιέραξ* είσ ή λθ εν λ ύ κ ο ς κ α ι έξήλθεν λύκος* είσήλθεν ιέραξ ενταύθα και εξέρ χεται περιστερά* εισέρχεται λύκος και εξέρχεται πρόβατον* εισέρχεται όφ ις και εξέρχεται ά ρ ν ίο ν ού τή ς φ ύ σ ε ω ς μ ε τ α β α λ λ ο μ έ ν η ς , ά λ λ α τή ς κακίας έλαυνόμενης". Με την π ίσ τη , λ ο ιπ ό ν , στο α π ο λ υ τ ρ ω τ ικ ό έργο του Σωτήρος, του οποίου συνεχιστής είναι η Εκκλησία, σ υ μ φ ιλ ιώ ν ετα ι ο ά νθ ρ ω π ο ς με το Θ εό κ α ι γ ίν ε τ α ι μ έ τ ο χ ο ς τη ς α λ η θ ιν ή ς , της ο υ σ ιώ δ ο υ ς ζωής* ό χ ι ό μ ω ς ο π ο ιο σ δ ή π ο τ ε άνθρω πος. Οι βέβηλοι, οι οποίοι δε ρυθμίζουν τη ζωή το υ ς σ ύ μ φ ω να με τ ις εντο λ ές του η θικ ού νόμου, καταφεύγουν στην απιστία, για ν ’ α ποφ ύ γ ο υ ν τ ο υ ς ελ έ γ χ ο υ ς της σ υ ν είδ η σ η ς, η ο π ο ία είναι φωνή Θεού μέσα στο στήθος μας. "πας γάρ ό τά φαύλα πράσσω ν μισεί το φώς και ούκ έρχε ται προς το φώς, ίνα μή έλεγχθή τά έργα αυτού"
Στιγμιότυπο από την εκδήλωση προς τιμήν του διευθυ ντή του Λυκείου Παμφίλων Βασιλείου Αϊβαλιώτη, με την ευκαιρία της εξόδου του από την ενεργό υπηρεσία (τέλη Ιουνίου 1984)
β ε β α ιώ ν ε ι ο Κ ύ ρ ιο ς . Κ α τά το Θ εό φ ιλ ο Α ν τ ιο χ ε ία ς " το ις τά φ α ύ λ α π ρ ά σ σ ο υ σ ι Θ εός ούκ εμφανίζεται"· κατά τους λόγους δε του δοήϊΐΐετ "σε ανθρώ πους που μιαίνει η αμαρτία κρυμμένη η θεότητά μου θα μένει". Ό σοι χω ρίς αγνή εσωτερική διάθεση και αγια σμό, χω ρίς πλούσια εσωτερικότητα προσπαθούν να γευτούν τους ευγενείς καρπούς της χρ ισ τια νι κής ζωής, μοιάζουν με τους ανθρώ πους εκείνους, π ο υ π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να σ υλλά βουν το νόημα τω ν έγχρωμων παραθύρων των γοτθικών ναών, βλέποντάς τους απέξω, α π ’ το πεζοδρόμιο. Ό μως "όταν α π ’ έξω το μέσα θωρείς της εκκλησίας-σκοτεινά τα βλέπεις όλα και θαμπωμένα-μα σαν κάποτε μέσα βρεθείς στο ναό-όλα μεμιάς πολύχρωμο παίρνουν νόημα, κάθε ευγενικό φωτοβολάει σύμβολο"· πρέ πει να είναι κανείς εραστής της μουσικής, για να μπορεί να συλλαμβάνει το νόημα της αρμονίας των τόνω ν. Με τέτοιες διαθέσεις ας προσερχόμαστε στην Εκκλησία, η οποία ως θρησκευτικός θεσμός εκπροσωπεί το άγιο μέσα στον κόσμο, συμβολίζει το α ιώ νιο μέσα στη ροή του πα ρ οδικού. Με την ενεργό συμμετοχή μας στη μυστηριακή ζωή συνδεό μαστε στενότερα και ενωνόμαστε βαθύτερα με το π ρ ό σ ω π ο του θείου ιδρυτή της. Α πό την ένωση αυτή γεννιέται η αγάπη στις ιδανικές αξίες, στους ιδανικούς σκοπούς, που εξευγενίζουν την ψυχή και μας πληροφ ορούν ότι για κ ά τι καλύτερο έχουμε γεννηθεί. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ X. ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ
Ο διευθυντής του Δυκείου Παμφίλων Βασίλειος Αϊβαλιώτης αποχαιρετά τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές του, καθώς και τους μαθητές και τις μαθή τριες του σχολείου, κατά την εκδήλωση που οργάνωσαν προς τιμήν του, με την ευκαιρία της περάτωσης της εκπαιδευτικής σταδιοδρομίας του, την οποία, ας σημει ωθεί, άρχισε από το Γυμνασιακό Παράρτημα Αγιάσου τον Οκτώβριο του 1948.
ΤΟ Π Α Ν Η Γ Υ Ρ Ι ΤΗ Σ Α Γ ΙΑ Σ Φ Ω ΤΕΙΝ Η Σ Τ ο πα νη γύρι της Α γίας Φ ω τεινής, της ΑγιαΦουτιάς, όπως το λέγαμε, πριν από τον πόλεμο του ’40 γινόταν πολύ ωραίο, στη γραφική τοποθεσία των Λάμπου Μύλων. Τότες ζούσε εκεί ο γερο-Παλιβάνης με την πολυμελή του οικογένεια. Με δική του πάντο τε πρωτοβουλία, τη Λαμπροπέμπτη έπρεπε να πάει από το πρωί στους Λάμπου Μύλους η ορχήστρα μας των έξι οργάνων. Όταν φτάναμε εκεί, κατευθυνόμασταν στο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, όπου γινό ταν η πρωινή λειτουργία. Είχε και μέσα και απέξω πολύ κόσμο και προπαντός γυναίκες. Το ανοιξιάτι κο πρωινό ήταν πολύ ευχάριστο. Όταν τέλειωνε η λειτουργία, ξεκινούσαμε εμείς μπρο στά, παίζοντας ένα εμβατήριο, και μετά ερχόταν όλη η οικογένεια του γερο-Παλιβάνη, με αυτόν επικεφαλής και δίπλα του τον οικογενειακό του φίλο, τον υπασπιστή του Κώστα Ηλιογραμμένο (Κουντάρα). Όλη αυτή η πομπή φτάναμε στο κέντρο του χωριού, στο καφενείο των Παλιβάνηδαιν, όπου σταματούσαμε, για να παίξουμε. Εντωμεταξύ γέμιζε το καφενείο από κόσμο και μέσα και απέξω και άρχιζαν να του σερβίρουν τα γκαρσόνια. Εμείς μπαίναμε στο ιδιαίτερο του καφενείου και η μεγάλη κόρη του Παλιβάνη μας σερβίριζε το φαγητό. Ήταν πλούσιο το γεύμα μας, τυριά, μυζήθρες, γιαούρ τια και άλλα. Μετά αρχίζαμε να παίζουμε και σε λίγο άρχιζαν οι χοροί. Παίζαμε μέχρι τη μια και πολλές φορές και μέχρι τις δυο μετά τα μεσάνυχτα. Ο τελευ ταίος χορός ήταν της οικογένειας των Παλιβάνηδων. Κάποτε, σ ’ αυτό το πανηγύρι, μας πήρε έξω από το χωριό ο Κώστας Ηλιογραμμένος, ο υπασπιστής του γερο-Παλιβάνη. Ή ταν πρωί, πριν πάμε ακόμα στη λειτουργία. Αυτός κρατούσε μια μεγάλη ανθο δέσμη. Κρυφτήκαμε σε κάτι θάμνους, δίπλα στον αμαξόδρομο, με τα όργανά μας και περιμέναμε να υποδεχτούμε το γιο του Παλιβάνη, το Νικολή, που ήταν αρραβωνιασμένος τότε με μια κοπέλα από την
Ο Παναγιώτης Παλιβάνης (1880-1956) διατέλεσε επί πολλά χρόνια πρόεδρος της Κοινότητας Δάμπου Μύλων, καθώς και πρόεδρος του Αγροτικού Συμβουλίου...
Πηγή. Κάποτε φάνηκε ο αραμπάς με τους αρραβωνιασμένους. Βγήκε ο Ηλιογραμμένος από την κρύ πτη του και τους πρόσφερε την ανθοδέσμη. Εμείς παιανίζοντας πήραμε το δρόμο της επιστροφής... ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΡΟΔΑΝΟΣ
Ο παπα-Καλλίνικος, κατά κόσμον Κωνσταντής, Λιγέλης ιερουργεί... Αριστερά διακρίνονται η Ελένη Κοντέλη, με την κόρη της Δέσποινα... (Φωτογραφία Χριστόφα Κουρβανιού. Την παραχώρησε ο Δευτέρης Καμπιρέλης)
Χ Ω Ρ Ι Σ Τ ΙΤ Δ Ο
ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Ε. ΚΟΥΡΤΖΗΣ
• Ν':"*· "
Το προζύμι της θρησκείας
Ένας αγαθός λευίτης της Αγιάσου
Στη μνήμη του μητροπολίτη Ιακώβου Α '
Τ ο προζύμι της θρησκείας είναι η νοσταλγία της ψυχής για την επιστροφή της στον παράδεισο. Ο άνθριοπος δεν μπορεί να ζει χωρίς κάποια ελπίδα, που να του γλυκαίνει την πικρή πραγματικότητα της ζωής. Όσο δε ευκολότερα λύνει τα καθημερινά του προβλήματα, τόσο το κενό του χρόνου γίνεται βαρύ τερο και διψασμένος καταφεύγει στη θρησκευτική μεταφυσική και σαν αετός βρίσκει τα φτερά του και λιποτακτεί από την πραγματικότητα. Αυτό απέδει ξαν και τα θρησκευτικά... της Ριοσίας. Πώς όμως θα φυλάξουμε τον άνθρωπο από τους αισχρούς εκμε ταλλευτές της θρησκευτικής πίστης; Μας τρομάζει η ιστορία των θρησκειών, η γραμμένη με ανθρώπινο αίμα και με εχθρότητα. Ό λ ο ι είμ α σ τε π α ιδ ιά το υ Θ εού κ α ι η Α γία Γραφή οδηγός της ζω ής μας κα ι περισσ ότερο ο Χριστός. Και η ζωή μας πρέπει να ζυμώνεται με το προζύμι της ψυχικής μας νοσταλγίας για την επι στροφή μας στον παράδεισο, προς τον οποίο μας οδηγεί ο Χ ρ ισ τό ς. Κ αι π ρ έπ ει να είμαστε μέσα στην κιβωτό της εκκλησίας μας. ΟοΐΓθΐί, 26.2.1992
Ο
Η δημοτική μας γλώσσα
Η
φ ω τ ο γ ρ α φ ία το υ Γ ιά ννη Ψ υ χ ά ρ η , στο φ ύλλο της 5ης Ο κ τω β ρ ίου 1996 του «Ε θνικού Κ ή ρυκα » της Ν έας Υ ό ρ κ η ς, μα ς θ ύ μ ισ ε τ ο υ ς ιερούς του αγώνες για την επικράτηση της δημοτι κής μας γλώσσας, η οποία άνοιξε την πόρτα του σχολείου για όλους μας... Όεΐτοίΐ, 20.10.1996
Μητέρα της προσευχής η ελπίδα Δ ίχ ω ς πόθους και παράπονα δε θα είχαμε την προσευχή ως γλυκιά ελπίδα. Η πίστη στο Θεό γλυ καίνει τη ζωή μας. Ποιος όμως είναι υπεύθυνος για ό,τι είμαστε; Οι ίδιοι πρέπει να μεγαλώσουμε την καλοσύνη μας και συχνά να επισκεπτόμαστε τη στερνή μας κατοικία. Ο τάφος, ο οποίος μας περι μένει στο κοιμητήρι, είναι ο σοφός δάσκαλός μας! Μας τον συνιστά και η Αγία Γραφή... ΟοΐΓθίΐ, 1.12.1996
Αιδ. ΖΑΝΟΣ ΓΟΥΓΟΥΤΑΣ
ιερέας Προκόπιος Κουρτζής γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1900. Το 1941 χειροτονήθηκε διάκονος κ α ι σχεδόν αμέσω ς ιερέας από το μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιάκωβο, τον από Δυρραχίου. Α ρ χικ ά τοποθετήθηκε στο τότε Σ α ν α τό ρ ιο ν Λέσβου «η Υ γεία», όπου υπηρέτησε επί τέσσερα χρόνια. Το 1948 τοποθετήθηκε στον ιερό ναό της Αγίας Τριάδας Αγιάσου. Έ να χρόνο αργότερα τον προσκάλεσαν στην Αμερική, αλλά ο μητροπολίτης δε δέχτηκε να φύγει. Το ίδιο έτος μάλιστα τοποθε τήθηκε στο Ιερό Π ρ ο σ κ ύ νη μ α της Π α ν α γ ία ς Αγιάσου, στο οποίο και παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Υπήρξε αγαθός λευίτης της Αγιάσου και υπηρέ τησε με πίστη και αγάπη τον τόπο του, έχοντας την α μ έρ ισ τη σ υ μ π α ρ ά σ τα σ η της π ρ ε σ β υ τ έ ρ α ς Ασπασίας. Απεδήμησεν εις Κ ύριον το 1977, πρ ιν α πό είκ ο σ ι χ ρ ό ν ια . Άφησε όνο μ α καλά, μνήμη αγαθή... ΣΤΡΑΤΗΣ ΚΑΑΥΦΟΣ
ΠΕΝΗΝΤΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ο ... λαδοπόντικας Κ ά π ω ς έτσι, ό π ω ς σας περιέγραψ α προηγού μενα, πέρασα τα π ρ ώ τα χρ ό νια του δημοτικού, όταν ξα φ νικά , λόγω διορισμ ού του πα τέρα μου ω ς κ α θ η γ η τ ή , β ρ έ θ η κ α σ τη ν ά λ λ η ά κ ρ η τη ς Ε λ λ ά δ α ς , σε ένα χ ω ρ ιο υ δ ά κ ι τη ς Κ ρ ή τη ς, τη Βάμο. Δ υστυχώ ς υπήρχε και εκεί σχολειό (δημοτικό και γυμνάσιο!) κα ι έπρεπε να συνεχίσω τη φοίτη ση και την άλλη...μέρα. Βέβαια τώ ρα π ια είχαμε συνηθίσει στη...σκλαβιά και δε μας φ α ινότα ν και τόσο ασήκωτη, εξάλλου είχαμε τόσες άλλες ώρες ελευθερίας κα ι π α ιχν ιδ ιο ύ και στο σχολειό, ώστε μπορώ να π ω π ω ς το διασκεδάζαμε. Χ ώ ρια που κ α μ ιά φ ορ ά έλειπε η δασκάλα κα ι τότε γιν ό τα ν το "σώσε". Σε μια τέτοια περίπτω ση "απουσίας" συνέβη κ α ι το π α ρ α κ ά τω π ε ρ ισ τ α τ ικ ό π ο υ θα διηγηθούμε. Μ ια ανοιξιάτικη ηλιόλουστη μέρα λοιπόν (θα π ρ έ π ε ι να ή μ ο υ να στην έκτη τάξη του δ η μ ο τι κ ο ύ ), έλ ειπ ε η δα σ κ ά λ α μ α ς (η κ. Π ιτσ ο ύ λ η ή α λλιώ ς η Π ιτσ ουλιά , ό π ω ς την αποκαλούσαμε) και εμείς μια παρέα από 5-6 διαβολάκια καθόμα στε έξω από το σχολείο και συζητούσαμε περί... πα ντό ς επιστητού. Ξ αφνικά α πό μακριά στο χω μ ατόδρομο διακρίνα με α π ό τη σκόνη του ένα α υτοκ ίνη το π ο υ ερχόταν με ταχύτητα για το χω ριό. Ο λονώ ν μας η προσοχή κα ι το ενδια φ έρον στράφηκαν π ρ ο ς τα εκεί, για τί μην ξεχνάτε ότι ήμαστε ακόμα στην εποχή το υ ’50, τα α υ το κ ίν η τα ή τα ν π ο λ ύ λ ίγα και ο ερχομός τους τάραζε γενικά την ηρεμία του χωριού. Κ αθώ ς λο ιπ ό ν το αυτοκίνητο -ένα ταξί- πλησιάζε, κ ά π ο ιο ς έριξε την ιδέα να πετάξουμε μια π έ τ ρ α χ α μ η λ ά σ τ ις ρ ό δ ε ς, να την π α τή σ ει το α υ τ ο κ ίν η τ ο , γ ια ν α ..." φ α λ τ σ ά ρ ε ι" η π έ τ ρ α (δηλαδή να εκτινα χθεί μακριά) κ α ι να α π ο λ α ύ σουμε εμείς το ...θέαμα. Π ρ ιν δε προλά βει να το κάνει κ ά π ο ιο ς άλλος -και χάσω την π ρ ω τιά -, βουτώ μια πέτρα ίσαμε γρ ο θ ιά κ α ι καθώ ς το τα ξί περνούσε α πό μ π ρ ο στά μας την εκ σ φ ενδ ο νίζω με δύναμ η π ρ ο ς τη ρόδα. Έ λ α όμω ς που η άτιμη η πέτρα χάραξε δικό της δρ ο μ ο λό γιο κ α ι α ντί για τη ρόδα, π ρ ο σ γει ώ θ η κ ε μ ε γ α λ ό π ρ ε π α με ένα τ ρ ο μ ε ρ ό μ π α μ !
π ά νω στην π ό ρ τα του αυτοκινήτου, δη μ ιουρ γώ ν τ α ς ένα τε ρ ά σ τ ιο β ο ύ λ ια γ μ α . Π ρ ο ς σ τιγ μ ή ν π ά γ ω σ α ν ό λ ο ι α π ό τη ν α π ρ ό σ μ ε ν η ε ξ έ λ ιξ η , α λ λ ά μ ό λ ις τ ο α υ τ ο κ ίν η τ ο σ τα μ ά τη σ ε λ ίγ ο π α ρ α π έ ρ α κ α ι π ετά χ τη κ ε έξω έξα λ λ ο ς ο ιδ ιο κτήτης το υ , τό τε α ν τιλ ή φ θ η κ α το μέγεθος της σ υ μ φ ο ρ ά ς κ α ι α ντέδρ α σ α α σ τρ α π ια ία ..., βάζοντά ς το στα π ό δ ια σαν λαγός. Κ αι όσο άκουγα π ίσ ω μου τ ις β ρ ισ ιέ ς κ α ι το π ο δ ο β ο λ η τό το υ εξοργισμένου τα ξιτζή , π ο υ με κυνηγούσε, τόσο τα ξ υ π ό λ υ τ α π ό δ ια μου έβ γ α ζ α ν φ ω τ ιέ ς κ α ι σ τρίβοντα ς σε κ ά π ο ια στενά εξαφανίστηκα α πό π ρ οσ ώ π ου γης (ή μάλλον α πό θέας ταξιτζή) και κ α τ έ φ υ γ α σ το υ π ό γ ε ιο το υ σ π ιτ ιο ύ κ ά π ο ιο υ α π ό το υ ς φ ίλ ο υ ς μ ου, π ο υ μ ό λ ις π ρ ο ο λ ίγ ο υ ήμα στε μ α ζί. Ο ι χ ώ ρ ο ι το υ σ π ιτ ιο ύ μού ή τα ν π ο λ ύ γν ω σ το ί, γ ια τ ί κ α θη μ ερ ινά μαζευόμαστε εκεί κα ι πα ίζα με. Έ τσ ι λ ο ιπ ό ν όρμησα στο σ κοτεινό υ π ό γειο , ά νοιξα το κ α πά κ ι α πό ένα τεράστιο π ιθ ά ρ ι, που ή ξερ α ό τ ι ή τα ν α δ ε ια ν ό (α π ό π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς φορές, που το χρησιμοποιούσαμε για κρυψώνα) κ α ι χ ω ρ ίς ν α το κ α λ ο σ κ ε φ τ ώ π ή δ η ξ α μ έσ α . Ό μ ω ς, ω το υ θ α ύ μ α το ς, ένα μ εγ α λ ο π ρ επ ές μπλουμ ακούστηκε κ α ι ένιω σα το σώμα μου να β υ θ ίζ ε τ α ι μ έ χ ρ ι σ χ ε δ ό ν το λ α ιμ ό σ το λ ά δ ι. Φ αίνεται π ω ς η οικογένεια (χω ρίς να μας ενημε ρώσει!) είχε πρ ό σ φ α τα προμηθευτεί κ α ι α ποθη κεύσει το λάδι της χρ ο νιά ς της. Με το μπλουμ ! μέσα στο π ιθ ά ρ ι ένιω σ α τη γλοιώ δη υφή του λ α διο ύ να με π ερ ιτυ λ ίγ ει και μ ια άσχημη μ υ ρ ω δ ιά να με π ν ίγ ε ι, α λλά τι να κάνω . Ο ι χερούκλες του τα ξιτζή π ο υ με έψαχνε μου φ ά ν τ α ζ α ν π ο λ ύ π ιο α π ε ιλ η τ ικ έ ς α π ό την ό π ο ια μ υ ρ ω δ ιά το υ λ α δ ιο ύ . Θ α έμ εινα κ α μ ιά ώ ρα περ ίπ ο υ μέσα στο π ιθ ά ρ ι, μέχρι να περάσει η π ρ ώ τη μ π ό ρ α κ α ι κ α τ ό π ιν σ α ν .,.λ α δ ο π ό ν τ ικας, π ο υ έσταζε α π ό π α ντο ύ λάδια, βγήκα σιγά σ ιγ ά κ α ι ε μ φ α ν ίσ τ η κ α δ ε ιλ ά δ ε ιλ ά σ το σ π ίτ ι μας, για να εισ πρά ξω εκεί π ια ένα φοβερό χέρι ξύλο α πό τον πα τέρ α μου, π ο υ είχε ήδη πληροφορηθεί τα κ α τορ θ ώ μ α τα μου, ενώ η μάνα μου ετο ίμ α ζε τη σκάφ η γ ια το κ α θ α ρ τή ρ ιο μ π ά ν ιο α πό τα λάδια. ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΗΣ
ΑΝΤΩ ΝΗ Μ Η ΝΑ «ΓΙΟΚ Α ΙΓ Α ΙΟ Υ » Η επιθεώρηση που συγκίνησε πολλούς Τ ο περασμ ένο κ α λ ο κ α ίρ ι το Α ναγνω στήριο Αγιάσου, ο πνευματικός αυτός φάρος του νησιού μας, παρουσίασε από τη σκηνή του την καινούρια επιθεώρηση του Αντώνη Μηνά «Γιοκ Αιγαίου», η οποία σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ο συγγραφέας της αποδείχτηκε και σ’ αυτό το δύσκολο είδος άξιος. Η παράσταση δόθηκε στην Αγιάσο και σε άλλα μέρη του νησιού μας. Η επιθεώρηση περιλαμβάνει διάφορες σκηνές (νούμερα), όπω ς «Κ ρεβατομουρμούρα», «Θαλασσοδαρμός», «Οικονομολόγος», «Εδώ Σ ύ νταγμα» και «Περήφανα γηρατειά». Η παράσταση, ύστε ρα από παράκληση του σεβασμιότατου μητροπολίτη Μυτιλήνης, επαναλήφτηκε στις 30 Νοεμβρίου υπέρ της ελληνοσερβικής φιλίας. Στις 30 Αυγούστου, ύστερα από πρόσκληση του Δ ιοικητικού Συμβουλίου του «Εξωραϊστικού Συλλόγου Επάνω Σκάλας», θέλοντας το Αναγνωστήριο να βοηθήσει τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλει ο Σύλλογος της γραφικής αυτής συνοικίας της Μυτιλήνης, έδωσε παράσταση με μεγάλη επιτυχία. Σ τις 28 Δεκεμβρίου, ύστερα από πρόσκληση του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιππείου «Ο Άγιος Προκόπιος», το καλλιτεχνικό τμήμα πήγε στο Ίππειος και παρουσίασε την επιθεώρηση στην αίθουσα του πρόσφατα ανεγερθέντος Γυμνασίου και Λυκείου του χωριού. Για πρώτη φορά το «Αναγνωστήριο» Αγιάσου έδωσε παράσταση στο Ίππειος. Η κατάμεστη αίθουσα των πολιτιστικών εκδηλώσεων συνεχώς εδονείτο από τα χειροκροτήματα των θεατών. Ο πρόεδρος του Αναγνιοστηρίου Πάνος Πράτσος, προλογίζοντας την παράσταση, υποσχέθηκε την αμέριστη συμπαράσταση προς το νεοϊδρυθέντα Σύλλογο του Ιππείου. Τόση ήταν η ευχαρίστηση του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου και των κατοι κούν του Ιππείου από την επιτυχία της παράστασης, οοστε μετά το πέρας αυτής παρέθεσαν πλούσιο γεύμα και ακο λούθησε γλέντι αξέχαστο. Οι ερασιτέχνες του Αναγνουστήριου, ευχαριστήθηκαν πολύ από τις περιποιή σεις του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου. Θα πρέπει να σημειώσουμε και την παράσταση στην Ά να ξο, κ α θ ώ ς κ α ι την πα ρ άσ τασ η για το εκκλησάκι που χτίζεται στο Μαυριώτη, στο όνομα του Α γίου Π αντελεήμονα. Ό λες οι παραστάσεις, εκτός α πό αυτήν της Α γιά σ ου κ α ι της Α νάξου, δόθηκαν δω ρεάν. Η προσ φ ορ ά του Α ναγνω στη ρίου είναι πολύ μεγάλη. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Ο ΚΑΗΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ Μια μάνα απαρηγόρητη, μια μάνα πονεμένη, το γιο της, που ταξίδευε, χρόνια τον περιμένει. Η δύστυχη κουράστηκε στους δρόμους να κοιτάζει, να στέκεται στην πόρτα της και να αναστενάζει. Πιστεύει πια στον ουρανό πω ς θα τον συναντήσει, για να του δώσει το φιλί και για να του μιλήσει. Ό λοι οι πόνοι, γιόκα μου, μου μάτωναν το σώμα, μα ο δικός σου ο καημός με έφερε στο χώμα... ΜΑΡΙΑ ΤΣΟΥΚΑΡΕΑΗ
Οι μηχανικοί Εμπορικού Ναυτικού Στρατής Ανδρέα Τσουκαρέλης και Παναγιώτης Δημητρίου Τσουκαρέλης. Ο πρώτος αγνοείται μαζί με άλλους 16, από τις 31.1.1979, όταν το καράβι στο οποίο εργάζονταν ναυάγησε στα νερά της Κίνας...
... ΟΥ ΓΑΡ ΕΡΧΕΤΑΙ ΜΟΝΟΝ Στο φτωχικό σπιτάκι της, που ρήμαξαν οι χρόνοι, βρήκα μια φίλη μου γριά, πανέρημη και μόνη. Της ερημιάς χαρίσματα των γηρατειών τα δώρα μαζεύτηκαν επάνω της κι όλα τα σέρνει τώρα.
Η ΧΑΡΑ Η Χ αρά από τον Πλάστη ζήτησε τη χάρη αυτή, να μπορεί να εκφραστεί στων ανθρώπων τη μορφή. Κι ο Θεός την ευλογεί, κάνοντας το θέλημά της, με χαμόγελο πλατύ στόλισε τα μάγουλά της. Η Χαρά α π ’ τη χαρά της γέλασε, να ακουστεί, και μ ’ αυτό το φόρεμά της ύμνησε το δωρητή. Το χαμόγελο στα χείλη των παιδιών σαν δεις, καρτερεί την άνοιξη να ανατείλει, που την πασχαλιά θα φέρει. Στους φίλους κάνει συντροφιά και στις χαρές προστρέχει, χαρά σ ’ αυτόν που τη σκορπά, χαρά στον που την έχει. Χαμόγελο χωρίς μιλιά τριαντάφυλλο ανθισμένο, ριζωμένο στην καρδιά και με δάκρυ ποτισμένο. Χαμογέλα να χαρείς, έτσι λένε αυτοί που ξέρουν, χαμογέλα, όταν μπορείς, και σ ’ αυτούς που υποφέρουν. Καρυά, 4.4.1997
ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΤΖΟΣ
Δυο μάτια κατακόκκινα της χάρισε το κλάμα και ζει πια με τις θύμησες και τους καημούς αντάμα. Είχε παιδιά, μα σκόρπισαν όλα σε ξένα μέρη κι αν είνα ι να τα ξαναδεί ένας Θεός το ξέρει. Την άφησα με δάκρυά στη λύπη της την τόση, να καρτερεί το χάροντα να ’ρθει να τη λυτρώσει. Αγιάσος, 28.1.1997
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΑΗΣ
ΠΡΟΥΒΑΗΜΑΤΑ ΜΙ ΤΟΥ ΝΙΡΟ... Προυβλήματα μι του νιρό θαν έχουμι τσι φέτου, κυρίαρχους είνι βουριάς τσι κά ν’ χρήση του βέτου. Μόλις μπρουβάλ’ γη κατουρλού, βουριάς είνι παρών τσι βουβαρδίξει τη νουτιά μ’ ατουμικό κα νόν’. Μέρα τσι νύχτα άμυνα στα χαρακώματά του, τ ’ νουτιά φουβάτι μην α ρπά ξ’ τα δικϊώματά του. Απόρθητου του μέτουπου τ ’ βουριά είνι ακόμα, μόλις μπρουβάλ’ γη κατουρλού, μπρος βάζει τα κανόνια. Ούλ’ απαντέχουμι να βρέξ’ τσ ’ ου Θιος ρίχτ’ κιραγί τσι σαν παξμάδ’ κθαρένιου ξηράστσι πλια γη γη. Αμα δε βρέξει τσι του Μ άρτ’, θαν έχουμι τραγούδια, πρώτη φουρά γη άνοιξη θαν έρτ’ χουρίς λουλούδια. Γοι κούτσις πα στ’ Αμπδόμπουλα καθούντι ναρκουμένις, αφού πιρνούν μι του βουριά, μι κιραγιά, γοι μέρις. Ιννιά μπουφόρια φσα βουριάς, ’πόξου παγώ ν’ του σάλιου σ ’ τσ’ όποιους στου κρύου δεν α ντέχ’, ’που πάνουντ κάτι χάρους. Αγιάσος, 1997
ΜΕΝΕΑΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
ΚΑΚΟΝ ΤΟ ΓΗΡΑΣ... Κοίταζα στον καθρέφτη μου προχθές ώρα πολλή και πρόσεξα τη μούρη μου που ’γινε σα διολί. Μ αϊμού που κακογέρασε, γριά διαβολεμένη κατάντησε η μάπα μου σιγά σιγά η καημένη. Κι αφού την στραβοκοίταξα, της έδωσα μιαν τύφλα να, μωρή, πώς κατάντησες, π ’ ανάθεμά σε... είπα. Φ ίλοι μου, κι η κατίνα μου σκέβρωσε δυστυχώς και σκύβει τώρα ο μπρίκος μου κάτω ολοταχώς.
ΣΑ ΓΑΑΡΟΥΣ ΓΙΝ ΤΣΙ ΤΟΥ ΧΟΥΡΙΟ Σα γλάρους γίν’τσι του χουριό, πιο άσπρου τσ’ απ’ του γάλα, απί την γη στουν ουρανό α π έχ’ ’π ’ τα χρόνια τ ’ άλλα. Ούλ’ μέρα ασβιστώνουνι τσι φρόκαλα μαξώνιν, δυο δυο τα αυτουκίνητα κβανιούν τσι δεν τιλειώνιν. Πουλλά αλλάξαν στου χουριό τσι κάθα μέρα αλλάζιν, συγχαρητήρια πουλλά στου δήμαρχου τιριάξιν. Όπλου ’νι δήμαρχους καλά, του λείπουνι γοι σφαίρις, άμα βριθούνι, του χουριό θα δει πλια άσπρις μέρις. Πουλλά θ’ αλλάξιν στου χουριό, θα βγει απί τ ’ μιζέρια, να δώσιν λιλιά στου δήμαρχου, ν ’ α ρ χίσ ’ να κάνει έργα. Αρρουστου είνι του χουριό, δε γ ια ίν ’ μι τς ασπιρίνις, έργα θέλ’ απουδουτικά τσ ’ ό χ ’ σάνι πριν βιτρίνις. Α ρχίζ’ ένα έργου δήμαρχους, δε φτάνιν να τιλειώ σ’ τσ ’ ίσιαμ’ να ξαναρχίσιν ό,τ’ ποίκαν θα παλιώ σ’. Λιλιά θέλιν τα έργα, δε γ έ ν ’ντι μι τς πουρδές, αφού ’νι πάντα αδειανός τ ’ δήμου γι χουτζιρές. Αγιάσος, 18.9.1996
Θα ’ναι δε ευκολότερο νεκρός να σηκωθεί, παρά ο δόλιος μπρίκος μου, όσο κι αν ζεσταθεί. Μου λέει: Σαν του αλλάξω το φαγί - αλλά με χλω ρασιά θα τα βολέψει μια χαρά και δίχως ζεστασιά. Μ ’ αν με γελά σει, βρε παιδιά, δε θα τον συγχωρέσω θα τον τραβήξω πίσω μου τη μούρη του να .... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ
Ο ΑΪΤΟΣ Μην τον λυπάσαι τον α ϊτό, σαν λαβωθεί και πέσει, γιατί τα ύψη χάρηκε της γης και τ ’ ουρανού. Ο οίκτος στις φτερούγες του ποτέ δε βρίσκει θέση, τα δυνατά πνεμόνια του όλοι φέρνουν στο νου. Απ’ τις καθέδρες τ ’ άπειρου πάνω στης γης την κλίνη ρήγας νοσεί πανέμορφος κι α π ’ όλους θαυμαστός. Και στο στερνό ξεψύχισμα, θαυμαστικό αφήνει ρίγος, καθώς το βλέμμα του σβήνει σαν κεραυνός. Κι αν πάψουν ν ’ ανεμίξονται τα δυνατά φτερά του, των αδυνάτων δίδαγμα γίνεται, πριν χαθεί. Αϊτός ήταν στη γέννα του, αϊτός και στα στερνά του. Μην τον λυπάσαι τον α ϊτό, όσο κι αν πληγωθεί. ΜΑΡΙΑ ΑΓΙΑΣΩΤΟΥ-ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
ΚΑΚΑ ΤΑ ΨΕΜΑΤΑ, ΘΑΡΡΩ Θαρρώ πους θα τα μάθατι τ ’ χουριού τα μιγαλεία, του καρναβάλ’ μπαρκάραντου τσι φτο για τν Αυστραλία. Πού να τα βλέπατι, παλιοί, πού να σας τ ’ αραδιάσου, ούλ’ σας θα του ντριπόσαστι ότ’ είσαστι πν Αγιάσου. Του ξέρου θα μας φτύνατι, μι ούλα σας τα δίτσια, ξουπίσου σας αφήκατι ένα σουρό πιρδίτσια. Πστιφτήκατι στα χέρια μας του βιο σας να βαστούμι, ξιφύγαμι π ’ του δρόμου σας τσι στα σκουτνό πατούμι. Κακά τα ψέματα, θαρρώ, τσ ’ αφήτι τα αστεία, του καρναβάλ’ να φέρουμι σ ’ πραγματικήντ τν ιστία. Αθήνα, 27.3.1997
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ
ΣΠΥΡΟΥ ΒΑΣΙΒΑΓΛΗ «Εθνικά πολεμικά τραγούδια»
ριμαδόρου Σπύρου Βασίβαγλη. Τελευταία είχε την καλοσύνη ο εκλεκτός μας φ ίλος και συνεργάτης Παναγιώτης Ιγν. Τσακίρης να μας στείλει σε φωτοτυ πία, από δικό του πλήρες αντίτυπο, και την τελευταία σελίδα (13), η οποία μας έλειπε. Κρίνουμε σκόπιμο να α να δη μ οσ ιεύσ ουμ ε κ α ι αυτή τη σελίδα, γ ια να συμπληρωθεί η προδημοσιευθείσα εργασία μας. Ε υ κ α ιρ ια κ ά δη μ οσ ιεύουμ ε κ α ι επ ισ το λή με ληξιαρχικά στοιχεία, για την οποία ευχαριστούμε θερμά την Κοινότητα Κλειούς. ΓΙΑΝΧΑΤΖ Κλειώ, 19 Μαρτίου 1997 Κύριε Χατζηβασιλείου,
Η σελίδα 13 των «Εθνικών πολεμικών τραγουδιών» του Σπύρου Βασίβαγλη.
Σ τ ις σελίδες 11-14 του με αριθμό 96 (ΣεπτέμβρηςΟκτώβρης 1996) τεύχους του περιοδικού «Αγιάσος» αναδημοσιεύσαμε, από ελλιπές αντίτυπο, τα «Εθνικά πολεμικά τραγούδια» (εν Κλειού 1941) του τυφλού
όπως μας γράφετε, ο Σπύρος Βασίβαγλης γεννήθηκε στο Αδραμύττι στις 18.3.1895 και πέθανε στη Φίλια. Είναι γραμμένος στο δημοτολόγιο της Κοινότητάς μας, μαζί με την οικογένειά του, η σύνθεση της οποί α ς έχει ω ς εξής: 1. Β α σ ίβ α γλη ς Σ π ύ ρ ο ς του Ν ικ ο λά ο υ κ α ι της Ε λένη ς, γεν. 18.3.1895. 2. Βασίβαγλη Μαρία, το γένος Δημητρίου Πολυχνιάτη, γεν. 24.7. 1890. 3. Βασίβαγλης Ευστράτιος (γιος), γεν. 24.8.1925. 4. Βασίβαγλη Βασιλεία (κόρη), γεν. 10.6.1931. Εκτός από το Σπύρο Βασίβαγλη, που γεν νήθηκε στο Αδραμύττι, η σύζυγός του και τα παιδιά του γεννήθηκαν στην Κλειώ. Στις 28.7.1962 όλη η οικογένεια μεταδημότευσε στην Κοινότητα Φίλιας. Ο γά μ ο ς του Σ π ύ ρ ο υ έγιν ε στην Κ λειώ σ τις 6.12.1920. Φιλικά Παναγιώτης Β. Σαμαράς Γραμματέας Κοινότητας
Εφ. «Νέα Ελλάς» 23.11.1940
ΤΑ ΕΥΘΥΜ ΟΓΡΑΦΗΜ ΑΤΑ Μ Α Σ Η ρίγανη της Καλαθούς Ε ν α απόγευμα του περασμένου καλοκαιριού, κ α θώ ς κ α θ ό μ ο υ ν α στο « π ρ ιβ ο υ λ έ λ ’» της Κ αφενταρίας και διάβαζα την εφημερίδα μου, με πλησιάζει κ ά π ο ιο ς φ ίλος μου, μεγαλύτερος μου κατά τέσσερα με πέντε χρόνια περίπου. Είχε έρθει και αυτός από το Σ ίντνεϊ για διακοπές. Με ύφος σοβαρό και εμπιστευτικό, αφού ζήτησε συγνώμη για τη διακοπή, κάπως μουδιασμένα και με χαμηλωμένο το βλέμμα, μου λέει ψιθυριστά: «Συ, σαν πιο γραμμ α τζο ύ μ ινο υ ς που είσι, θέλου να μ ’ λ ύ σ ’ς μιαν απουρία. Έχου στου χουριό μας κουντά τρεις βδουμάδις τσι, να, νιώθου πουλύ διαφουριτικός. Δηλαδή, θέλου να σ ’ πω, σα π α λ ’καρέλ’. Να, πώ ς να σ’ του πω διαφουριτικά, είμι πουλύ ανιβασμένους σιξουαλικά. Να φανταστείς πους κάθα μέρα αρπιόμαστι σα τς κατάρ’ μι τη γ ’ναίκα μ’. Κάθι βράδ’ έχουμι γκρίνις. Πάγου να τνι σαλαγήξου τσι πατεί τσιρίδις. Εμ λέγ’ς, έχ’ς παρατηρήσ’ συ τίπουτα στουν ιαφτό σ ’; Μήπους μπουρείς να μ’ ιξηγήσ’ς πού ουφείλιτι τόσ’ πουλλή κουντουρντσμάδα;» Η αλήθεια είναι ότι σοκαρίστηκα, εκνευρίστηκα α π ’ όσα μου είχε πει. Του ’ρ ιξα μια ερευνητική ματιά, από την κορφή ως τα νύχια. Κούνησα το κεφάλι μου δύσπιστα και είπα μέσα μου. Βρε, τον αθεόφοβο! Επιτρέπεται εβδομηντάρης άνθρωπος, σ ’ αυτήν την ηλικία, να ξεφουρνίζει τέτοιες κουτα μάρες; Για να μην τον κακοκαρδίσω όμω ς, π ρ ο σπάθησα, βαριεστημένα, να του δώσω διά φ ορες
εξηγήσεις. Π ώ ς τά χα , ύστερα α πό τόσα χ ρ ό νια παραμονής στην ξενιτιά, τώρα που βρίσκεται στο χωριό, βρήκε την ψυχική του γαλήνη, ίσως ακόμα να οφείλεται στην αλλαγή κλίματος, στο νερό, στον αέρα ή που βρίσκεται ανάμεσα στους δικούς του ήρεμος και ξένοιαστος. Η αλήθεια είναι όμω ς πω ς αυτή η ιστορία με εκνεύρισε. Βρε, πού το πάει τώ ρα ο αφιλότιμος; Π έρασαν λίγες μέρες κ α ι το γεγονός άρχισε να ξεχνιέται. Πάνω που ηρέμησα, να σου και πετιέται ά λ λ ο ς φ ίλ ο ς. Την ίδ ια ισ το ρ ία κ ι α υ τό ς. Βρε, μήπως μου στήνουν κανένα π α ιχ ν ίδ ι, μήπως με τρ α β ούν στην πέτρα ; Τη φ ορά αυτή δε μίλησα. Έ κρυψ α τη δυσαρέσκειά μου μέσα μου και προσποιήθηκα πω ς έχω κάποιο επείγον ραντεβού και απομακρύνθηκα αμέσως. Καμιά εξήγηση δεν μπο ρούσα να δώσω, στα όσα συνέβαιναν γύρω μου. Άλλωστε και οι δυο τους μου ενέπνεαν εμπιστοσύ νη. Α νθρωποι συγκρατημένοι και σοβαροί. Ό μως αυτή η ισ τ ο ρ ία μου σ φ η νώ θη κ ε γ ια κ α λά στο μυαλό. Εντω μεταξύ οι μέρες περνούσαν ευχάριστες. Κύλησαν χαρούμενα και ξένοιαστα κάπου τρεις βδομ ά δες. Σ η μ α δια κ ή χρ ο νικ ή π ε ρ ίο δ ο ς. Έ να βράδυ, συνήθω ς ό π ω ς τ ’ ά λλα, γυρ ίζα μ ε αργά στο σ π ίτ ι με την κ υρ ά . Φ ά γα μ ε, στου Κ ατσαμπού, τα νόστιμα μεζεδάκια, ήπιαμε και το κρασάκι μας, φτιάξαμε και το κέφι και να μας, σιγοτρ α γ ο υ δ ώ ν τα ς, ν το γρ ο ύ γ ια το σ π ίτ ι. Π ού να κλείσω μάτι όμως; Έ νιω θα αναστατω μένος. Μια υ π ε ρ έ ν τ α σ η είχ ε κ υ ρ ια ρ χ ή σ ε ι σε όλο μου το
Ένας «ταϊφάς» μαζεύει ρίγανη στα Βιγλιά του Παλαιόκηπου (1982). (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου)
Ο κυρ Μέντιος εγκατέλειψε την Καλαθού και κατηφό ρισε στην Αγορά της Αγιάσου... (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, 8 Αυγούστου 1996)
ε ίν α ι. Σ την α ρχή δεν πή γε το μ υα λό μου στο κακό. Τώρα π ια εμείς, σ υνταξιούχοι άνθρω ποι; Θα μου περάσει, έλεγα. Α π ενα ντία ς όμω ς, όλο
και φ ούντω να μέσα μου. Ε, δε γ ιν ό τα ν αλλιώ ς. Έ π ρ επ ε να το ρισ κ ά ρ ω . Ε υ τυχώ ς, όλα έληξαν νικηφόρα και τροπα ιούχα. Και να, α να πά ντεχα δέχο μ α ι την π ε τρ ιά κατάσ τηθα. « Σ ιμ έλ ι μ ’, σι βλέπου π ο υ λ ύ φ ο υ ν το υ μ έν ο υ τουν τ ιλ ιφ τ α ίο υ τσ ιρ ό » . Τ ότε ξ α φ ν ικ ά ή ρθα ν στο νο υ μου τα περιστατικά της Κ αφενταρίας. Πόσο άδικα τους είχα κατηγορήσει και τους δυο;·Δεν μπορεί, λέω μέσα μου. Δεν ήταν φάρσα, όσα μου είχαν εκμυστηρευθεί. Κ άποιο λάκκο έχει η φάβα. Κ άτι πρέ πει να συμβαίνει στο χω ρ ιό μας. Κ αι π α ρ ’ όλα αυτά σπανίζουν τα μικρά πα ιδιά. Από τότε έπεσα σε βαθιά σκέψη. Π ροσπαθού σα να δώσω κ ά π ο ια λύση σ το μ υ σ τή ρ ιο . Να δώσω κάποια λύση σε όσα συνέβαιναν γύρω μου. Έ σ πα ζα το κεφάλι μου, σ τρ ιφ ο γύριζα στο κρε βάτι, μα τίποτα. Δε με ικανοποιούσα ν οι εξηγή σ εις π ο υ ε ίχ α δ ώ σ ει σ το υ ς φ ίλ ο υ ς μου. Μ ια μέρα, καθώ ς ήμουνα πάλι ξαπλιομένος για τον απογευματινό μου ύπνο και σκεφτόμουνα, άκου σα σαν από μηχανής θεός να γκα ρίζει ένας γ ά ι δαρος. Σαν ελατήριο πετάχτηκα απότομα από το κρ εβά τι και φ ώ να ζα ο λ ό χ α ρ α , σαν σ ύ γχρ ο νο ς Α ρ χ ιμ ή δ η ς : Ε ύ ρ η κ α ! Ε ύ ρ η κ α ! Α μ έσ ω ς, μου ή ρ θ α ν σ το μ υ α λ ό ό λ ο ι ο ι γ ά ιδ α ρ ο ι τη ς Κ αλαθούς, που ολημερίς καυλομαχούσαν και ησυ χασμό δεν είχαν. Αυτή η περιοχή, δάσκαλέ μου, δικαιούται τον τίτλο «Κ αυλουμισμέρ’». Αυτοί οι γά ιδ α ρ ο ι ήταν δ ια φ ο ρ ετικ ο ί α πό εκ είνους που έβοσκαν σε άλλες περιοχές. Ή τα ν π ιο σέρτικοι. Αρα εδώ βρίσκεται το μεγάλο μυστικό. Τι ήταν α υ τό όμ ω ς π ο υ το υ ς φ ο ύ ν τω ν ε ; Το έψ α ξα το πράγμα φ ίλοι μου, από πα ντού. Το γύρισα από δω , το είδα α π ’ όλες τ ις π λ ευ ρ ές. Το εξέτασ α
Ρίγανη απλωμένη στην Καρυά. Ο Πάνος Πράτσος και ο Γιάννης Χατζηλεωνίδας, Επιστρέφο ντας από το Καστέλι, αναζη τούν πέρασμα... (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, 1982)
σ φαιρικά και κατέληξα θριαμβευτικά πω ς α ιτία του κ α κού ε ίν α ι η ρ ίγα νη . Το φ υτό α υ τό , π ο υ αφθονεί στα μέρη μας, έχει την ιδιότητα να καίει, ιδίω ς το καταμεσήμερο, τότες που η ζέστη φτάνει στο κατακόρυφ ο! Έ χ ει σ π ιρτά δα , που έτσι και μασήσεις ρίγανη και το στόμα σου και τα αίματά σου ανάβουν επικ ίνδυνα ! Μ αζί με τη σ πιρτά δα και την όμορφη μυρουδιά έχει ακόμα και διεγερ τικές ιδιότητες. Ικα νο π ο ιη μ ένο α πό την ανακάλυψ ή μου, δε με χωρούσε π ια ο τό π ο ς. Με είδε η γυνα ίκ α μου έτσ ι εύ θ υ μ ο κ α ι γ ε λ α σ τ ό κ α ι κ α τά λ α β ε π ω ς κ ά τι ευχάρισ το μου συμβαίνει. Έ κ α να όμω ς το μεγάλο λάθος κα ι της εκμυστηρεύτηκα την α να κάλυψή μου. Τι ήταν αυτό! Α πό τότε με τάραξε στη ρ ίγ α ν η . Έ ν α β ρ ά δ υ μ ά λ ισ τα π ο υ είχ α μ ε α ν εβ εί στο Κ α μ π ο ύ δ ι να δ ο ύ μ ε τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς μας, είπαμε να δειπνή σ ουμ ε στης Ρ ά ρα ς, στου Κ αρέτου. Μ αζί με τη σ α λάτα κ α ι τ ις π α τά τες, πα ρ α γγείλα μ ε κ α ι χ ο ιρ ιν ά σουβλάκια. Λέγει η γυ να ίκ α μου στο Νίκο: «Ε Νίκου, δυο σουβλέλ ια γ ια μ έν α τ σ ι τ έ σ σ ιρ α γ ια τ ο υ Σ ίμ ο υ » . Κ αθώ ς έφευγε ο Ν ίκος, έβαλε τις φω νές. «Ε,ε, ε Ν ίκ ου, τσ ι π ο υ ’σ ι, μ π ό λ ’σα α ρ ίγ α ν ’ π α σ τ ’ Σ ίμου τα σουβλέλια».
λα χτα ρ ισ τό ς και λ α φ α χτός, ενώ αυτή α ποκάτω ούτε καταλάβαινε τι γινότανε. Καμιά φορά όμως αυτός κατάλαβε πως σπρώχνει στα κούφια και της φώναξε: Ω γ ’ναίκα, έχου ακούσ’ πους κ ’ π ρ ώ κ ’ νύχτα γοι νύφ ις γουτζύζιν! Μαθές συ; Το Λ ινούδ’, που τότις κατάλαβι πους τν έχ’ παγιαβλουμέν’, για να τουν ξιγιλάσ’ ίβαλι μια στριγκλιά φουνή. Αγκίχιμ , μέσα κη έ χ ’ς , ω Μ ανόλ ’; Οχ, ρε Μ ανόλ ’! Και ο Μ ανόλης έμεινε ικανοποιημένος πω ς παραβίασε το φρούριο... Την ιστορία αυτή μου τη διηγήθηκε ο συγχωρεμένος θείος μου Παναγιώτης Χαλέλης και, επειδή είχε καταλάβει ότι μου άρεσε, όταν μ’ έβλεπε από μακριά, έβγαζε μια σ τρ ιγκ λιά γυ να ικ εία φωνή:
Αγκίχιμ, μέσα κη έ χ ’ς, ω Μ ανόλ’; Οχ, ρε Μ ανόλ’! Κι αρχίζαμε τα γέλια. Αγιάσος, 1.2.1997
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ
5γάηεγ, 21.11.1996
ΣΙΜΟΣ ΣΚΛΕΠΑΡΗΣ
Α Α γκίχιμ, μέσα κη έ χ ’ς, ω Μ ανόλ’; Ε γ ιν ε στα χ ρ ό ν ια τα π α λ ιά . Έ ν α ς Π λω μαρίτης, όνομα και πράμα, Μανόλης, εγκαταστάθηκε στο χωριό μας... Κοντός, χοντρός και ασουλούπωτος, με μπερδεμένα μυαλά, τα βράδια προκαλούσε το γέλιο στα καφενεία. Ο καημός του ήτανε να παντρευτεί, να νοικοκυρευθεί. Ποια όμως θα τον έπαιρνε; Τέλος του βρή κανε τη νύφη. Ή τανε το Λ ινούδ’ κι αυτή πλωμαρίτικ η ς κ α τα γω γή ς. Γ ι’ α υ τόν ήτανε ό ,τι έπρεπε, «κύλησε ο τζ έ τ ζε ρ η ς κ α ι βρήκε το κ α π ά κ ι» . Φ τώ χ ιά , α γρ ά μ μ α τη κ α ι π α μ π ό ν η ρ η , π ο υ α πό πάνω της είχε περάσει ολόκληρος λόχος... Θα τον πάρω το βλάκα, σκέφτηκε, και όσον αφορά για την τιμή μου θα τον ξεγελάσω, να μην καταλάβει πω ς είμαι πολυδουλεμένη... Παντρεύτηκαν λοιπόν, και την πρώτη νύχτα την έβαλε στην κρεβατή κ α ι ά ρ χισ ε να τη δουλεύει
Ερωτοχτυπημένος Αγιασώτης (;) της παλιάς εποχής... (Από τη συλλογή Γιάννη Χατζηβασιλείου)
Η Φ Ρ ΙΤ Ζ ΙΤ ΙΔ Α Π ι ο παλιά οι Αγιασώτες έλεγαν: «Πουλλοί γοι ουκνοί, πουλλοί γοι καφινέδις». Τώρα βέβαια λιγό στεψαν πολύ τα καφενεία. Ψυχοπλάκωμα σε πιάνει να τα βλέπεις έρημα ή ακόμα και ερειπωμένα. Να πεις ότι λιγόστεψαν και οι οκνηροί. Όχι, προς Θεού, μάλ λον πλήθυναν. Δεν είναι δε λίγοι αυτοί, που τους προ σβάλλει ειδικά η φριτζίτιδα. Τι είναι αυτή; Αρχισε να «σύρνιτι»1πριν από μερικές δεκαετίες, όταν ρώτησαν κάποιον «πθίτ’» αν πήγε στη δουλειά του. - Ποιος, ’γώ; Τ ώ τώρα πλια είμι για απουκάτου α π ’ τ ’ φρίτζα! Εννοούσε τη φρίτζα στην είσοδο της εκκλησίας, στου Καλφαγιάννη δηλαδή, που τον Αύγουστο οι καρέκλες δεν προλα βα ίνουν να κρυώσουν. Από τότε πια το πήρανε σχοινί κορδόνι. Μαστίχα έγινε. - Πήγις να πουτίγ’ς του πριβόλ’; Πήγις στ’ α πί δια; -Ποιος, ’γώ; Τ ώ είμι για τ ’ φρίτζα. Μ ερικοί είναι τόσο φανατικοί φριτζάδες, που και στη δουλειά τους θα πάνε αχάραγα, θα κάνουν στα γρήγορα ό,τι προλαβαίνουν και την κατάλληλη γ ι’ αυτούς στιγμή θα φροντίσουν να είναι εκεί. Τις δε γιορτές και στο κατούρημα, που λέει ο λόγος, αφού πρώ τα το σκεφτούν π ά λ ι και π ά λ ι και το τερ ετίσ ουν όσο π ά ει, τρ έχο υ ν σαν β ολίδες κ α ι ξα να γυρίζουν, μην τυχόν και τους πάρουνε την ...καθέδρα. Μόνο άμα αραιώσει η κίνηση και υπο λογίσ ουν ότι «έσφ ιξι του γ ια π ρ ά τ σ ’», τότε π ια α π ο φ α σ ίζ ο υ ν να ξεκ ο λ λ ή σ ο υ ν α π ό κει κ α ι να βρουν το δρόμο για το σπίτι. Ό ταν στα 1980 το χιό νι έριξε κάτω τη φρίτζα και ξέφεξε ο τόπος, ήταν απαρηγόρητοι. Π ερίλυ ποι έως θανάτου.
- Τι θα κάνουμι, τώρα, ρε αθρώ π’; Πού θα μπαραντίσουμι; - Πού θα βάλουμι του τσ ιφ ά λ’ μας, άμα σκάσ’ γιου τζίτζιρας; - Μωρέ, τι προυσφυγιά είνι έγ’το υ τ’, που μας ίβρι; Φαίνιτι πους θ ’ ατσγγανέψουμι... Ιδιαίτερα προσβάλλει η φριτζίτιδα και πολλούς από τους ξενιτεμένους, που έρχονται, έστω και για λίγο. Να δ εις π ο υ κ ολλά νε εκεί, λες κ α ι έχει ο τόπος μέλι. Μην πεις να τους πα ς κάπου αλλού. Τους χαλάς τα κέφια. Αμα δε τολμήσεις να τους βγάλεις έξω από το χωριό, ε, τότε μαύρο φίδι που σ’ έφαγε. Εχθρούς θα τους κάνεις. Έ χει βέβαια και τη χωροταξία της η φρίτζα. Ό χι π α ίζο υ μ ε. Έ τσ ι, α π έ ν α ν τ ι α π ό την είσ οδο της εκ κ λη σ ιά ς -για ό σ ο υς δεν το ξ έρ ο υ ν- είν α ι το «Ακτινολογικό». Γιατί; Να, γιατί. Ό πω ς οι ντυμέ νες γυνα ίκες περ νούν από το σκιερό δρόμο στο φωτεινό προαύλιο της εκκλησιάς, μια συγκεκριμέ νη ώρα, δ ια γρ ά φ ο ν τα ι ακόμα κ α ι τα εσώ ρουχά τους. Αες και πράγματι τους βγάζουν ακτινογρα φία. Τι τρυποχαντρίτες που είναι οι Αγιασώτες, ε; Αέμε για τις ντυμένες γυναίκες, γιατί στις άλλες με κάποια περίληψη από πιθανό ένδυμα ή ακτινοσκό πηση περ ιττεύει ή «καίγεται η πλάκα». Τώρα τι φανερώνει αυτή η ... εξέταση, θα Ίο ξέρουν αυτοί που είναι εκεί σχεδόν μόνιμα ... εδραιωμένοι. Ιδίως οι θηλυκού γένους θαμώνες, που σίγουρα θα έχουν κ α ι την υψηλή ... εξειδίκευσ η. Π ά ν τω ς, αυτή η περιοχή πα ρουσ ιά ζει τη μεγαλύτερη πληρότητα. Δεν ξέρω αν έχει και ...υψηλό συντελεστή... Μ ια Κ υριακή η παρέα μ α ς-«κ ουμ ψ ούδις»2 ή « ξ ο υ μ π λ ιά σ τ ρ ις » α υ το κ λ η θ ή κ α μ ε, α φ ο ύ ο Αγιασώτης πρέπει πρώτα «να βαφτίσει» τον εαυτό του και ύστερα τους άλλους- είπαμε να ... εκπονή σουμε την πλήρη χωροταξική μελέτη της φρίτζας.
Φίλοι της φρίτζας του Κήπου της Παναγίας, κατά το σωτήριο έτος 1938. Διακρίνονται, από αριστερά, ο Στρατής Χατζηπροκοπίου (γιατρός), ο Σταύρος Σταυρακέλης, ο Ηλίας Κουφέλης, ο Κομνηνός Τσοκαρέλης, ο Στρατής Καβαδέλης, ο Στρατής Δούκαρος, ο Στρατής Τζίνης, ο Μιλτιάδης Σκλεπάρης, ο Δημήτριος Τσέγκος και ο Κώστας Κωμαΐτης. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Ευστρατία Σταυρακέλη)
Ο λοκληρω μένα πρ ά γμ α τα . Έ τσ ι, δ ίπ λ α α πό το Α κτινολογικό «αποτυπώ θηκε» το «Α ιμ α τολογι κό». Ακουγες για χοληστερίνη, αιματοκρίτες, βολταρέν, πίεση, μ ποσ κ οπά ν και δε συμμαζεύεται. Συστεγαζόμενο και το «Διαιτολογικό». Ο αμάλαθρος, ο άνηθος και η χλιουμίτζα3 έδιναν και έπαιρ ναν. Το μαύρο κρασί και τα μήλα είναι ό,τι πρέπει για το κυκλοφοριακό, το ζαντάκ ωφελεί στο στο μάχι. Έ ν α ς τάχτηκε υπέρ της επ α να φ ο ρ ά ς τω ν βοτάνων στην πρόληψη και θεραπεία. Συμφώνησα αναφανδόν μαζί του. Πόσοι όμως σήμερα μπορούν να ξεχωρίσουν το χαμομήλι από την απειράθα και τη φασκομηλιά από τους αξύστες; - Τούτις γοι μπαγιρίσις, σαν που τς μάθαμι, δε ξιχουρίζιν μηδί τν ατσκνίδα απί του μαντανό... Πιο πέρα το «Βιολογικό», αφού εκεΕάρχισαν από τα μόρια -βλέπεις ήταν δημόσιοι υπάλληλοι κ α ι έφ τα σ α ν στα εφ ά π α ξ κ α ι στα μ ισ θ ο λ ό για . Μεγάλο το μπλέξιμο. Ζαλίστηκα και πήρα δρόμο. Στο «Κ α τω κ ά μ π ιο ν4 Κ έντρον Μ εταφυσικώ ν Ερευνών» ο Στρατήγ’ς- ανοίγει λένε το στόμα του μια φορά την ημέρα- ξεφούρνιζε το καταστάλαγμα του ολοήμερου διαλογισμού του. - Ε Γιαννάτσ’, τα σάβανα δεν έχιν τσέπις, ρε!... Μη θαρρείς, τσι ’γω σήμιρα του έμαθα!... Μέσα ήταν το «Πρυτανείο».Μ ανιώδεις ταβλα δ ό ρ ο ι, π ο υ ο κ ό σ μ ο ς να χ α λ ά ε ι, α κ ό μ α κ α ι ο δεσπότης να βγαίνει, αυτοί δεν ξεκολλούν από το άσο-δύο και το έξι-πέντε. - Αμάν είσι συ πρρρύτανης στου τά β λ’, τότις ’γω είμι Αιν-στάιν! Αιν-Στάιν! Γρίτ’σις του5; - Καλά λέγ’ς! Θα του ’πω να σι προτείνιν για του Νόμπελ!... Π αίζι ρε!... Ατζαμή! Α πένα ντι συνεδρίαζε η «Βουλή». Μ ια παρέα
από α ντίθετους κομμα τικά και ασυμβίβαστους, που ενώ ποτέ δε συμφω νούν, όλο μαζί γκ ρ ιν ιά ζουν. Φυσικά «λύνουν» με μια ή δυο το πολύ μονοκοντυλιές και όλα τα προβλήματα, εθνικά, οικονο μικά, πολιτικά ή όποια άλλα. - Α υτοί ούλα τα ’ξ ιτά ζιν, ούλα τα κ ρ ίνιν τσι ούλα τ ’ κόσμου τα στραβά ’φτοι τα ισιώνιν! Εδώ πια κρούσ’κα6 κυριολεκτικά. Δ ίπλα τους ήταν η «Α στραλία». Α υτοί είχαν κάνει στην Αυστραλία ή σε άλλες χώρες και τώρα μαζεύονται και ζυμώνουν ξανά και ξανά τις ανα μνήσεις τους. Πότε πότε είναι απόλαυση να τους ακούς με τα «ολ ράιτ», τα «γιες» και τα «δατς ολ»! Μ ετά ήταν το «Λ ηξιαρχείο». Εκεί κά θοντα ν μερικοί, που συνηθίζουν να εξετάζουν και τη ρίζα και τη φύτρα οποιανού περνάει. - Ποιος είνι τούτους; - Τ ούτους π ρ έ π ’ να βαστά α π ί τ ’ ράτσα του τάδι. Έ χ ’ τ ’ πάππιντ τα σουσούμια. - Καλά λέγ’ς. Κουκούτσ’ είνι! Μωρέ, μες στου στόμαντ φούτ’σι; Το «Α να γνο υσ τή ρ ιο υ» χα λούσ ε το ν κόσμο. Σύμπτωση να είναι όλοι τους παλιοί και νέοι ερα σιτέχνες, που ανασκάλευαν παλιές δόξες και δεν το είχαν σε τίποτα ν ’ αρχίσουν να τραγουδούν τα «Κανάρια» ή «Στο Σταυρί» ή το «Μελαχρινό μου». Αίγο κέντρισμα μονάχα ήθελαν. Τα «δασκαλέλια» πρωτοστατούσαν... Δεξιά από την είσοδο της εκκλησιάς ήταν «οι τέκτονες». Είχαν να λύσουν μεγάλο πρόβλημα. Τι συμβολίζουν τα σχέδια στον αυλότοιχο της εκκλη σιάς με το αλφάδι και τα πυργέλια; Π οια είναι η ανα λογία στο κουρασ άνι με τον ασβέστη και το α σ π ρ ά δι του αβγού; Εδώ σε θέλω. Τη λύση την
Ένα από τα δροσερότερα «ουκνουστάσια» της Αγιάσου είναι η φρίτζα της εκκλησίας-καφενείου Καλφαγιάννη, όπου βρίσκουν καταφύγιο πολλοί, Αγιασώτες και μη. Στη φωτογραφία, τραβηγμέ νη στις 16 Αυγούστου 1993, διακρίνονταν από αριστερά, ο Στρατής Χατζηχρυσάφης, ο Πάνος Πράτσος, πρόεδρος του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξη», ο Κλεάνθης Κορομηλάς, ο Γιάννης Χατζηβασιλείου και ο φίλος της Αγιάσου Παύλος Νικολαΐδης, με τη σύζυγό του Αναστασία και τα παι διά τους, από τη Μαυροθάλασσα Σερρών...
Αγιασώτες και Δσωματιανοί «φριτζάδες» αντάμα... Διακρίνονται, από αριστερά, ο Γεώργιος Ξυνέλης (Ασώματος), ο Κωστής Τσέγκος, ο Άνθιμος Γυρέλης, ο Στέλιος Γεωργαντής και ο Στρατής Ξυνέλης (Ασώματος)...
έδωσε ο Δημητρός: - Ά γ’ντι, ρε αθρώ π’, μη στινουχουριόστι, τσι τα αβγά τα θ έλα ν γ ο ι μ α σ τ ό ρ ’, γ ια να τα τ ρ ώ ν ’! Δνάγια μ’, πλια... Φ τάσαμε στην «οδό Σ οφ οκ λέους». Θέμα τα α μ ο ιβ α ία κ εφ ά λ α ια , οι επ εν δ ύ σ εις. Ο δείκ τη ς τιμών μάλλον θα έκλεινε με άνοδο σεβαστής τάξεως. - Θα τσλήσουμι βαρέλια φέτους... Στην «Κομισιόν» όλο για οργανιοτικά θέματα μουρμουρίζουν. Πριν ο καημός τους ήταν, αν θα δέσουν οι ελιές. Τώρα έχουν άλλον, πιο μεγάλο. - Πώς θα τς μαζέψουμι, ρε κτσιανοί; Παρατηρούν τους νεαρούς, που περνούν, και διαλέγουν. Να, τούτους, γη Κουντάρα, κάν’ για ραβστής!
- Τ ώ λέγου να πάρου τσείνουναν μι του μούσ’ που είνι σαν τσαμλικότραγους. Μια θα κ ά ν’ έτσας τσι θα τς φρουκαλιεί π ά ν ’ α π ’ τα δίχτυα! - Τ ώ διάλιξα τούτινια μι του καυτό του σορτς. Θα τνι βλέπιν γοι ραβστήδις τσι θα π ιτο ύ ν στου τσιρό! Θα τνι μυρίζιν τσι θα πιτούν σα τς γαλιές1234567 πα στα δέντρα! - Νίψτι τ ’ μούρ’ σας! Μην πότι, γιατί τνι καπάρουσα ’γω για τιμικούν’σα8! Αλλού να δείτι... Φυσικά, ύστερα από λίγο ή την άλλη μέρα θα άλλαξε ο χάρτης της φρίτζας. Έ να όμως δεν μπο ρεί να μετατοπιστεί ή να αντικατασταθεί. Με κανέ να ν τρ ό π ο κ α ι γ ια κ α νένα λόγο. Π ο ιο ; Μα το «Ακτινολογικό». Για λόγους τεχνικούς, βέβαια... Για δες πράματα! Παρά λίγο να ξεχάσουμε το ...«Οκνοκομείο»... Δε μετακινείται ούτε αυτό. Είναι σωστό να ταράξουμε τη μ ακαριότητα τω ν τόσο πιστών μελιάν του; Επιτρέπεται να τους στερήσου με τον πιο ... παχύ ίσκιο; Δε θα σας το μαρτυρήσω, πού ακριβώς είναι και μην τρέχετε. Οι θέσεις είναι κατειλημμένες, και, όπω ς λένε, ισόβιες. Στη σειρά λοιπόν και ένας ένας. Θα προλάβετε... ΣΤΡΑΤΗΣ ΑΠ. ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ
1. να σνρνιτι: Λέγεται για εκδήλωση μεταδοτικής νόσου. 2. κονμψούδις: κωμάζοντες, είρωνες, πειραχτήρια. 3. χλιονμίτζα: γλιστρίδα. 4. Κ ατω κάμπιον: η πλατεία της Αγοράς, ως το μόνο «πατούμενο» μέρος, λεγόταν σκωπτικά Κάμπος, και ο χώρος μπροστά στην εκκλησία Κάτω Κάμπος. 5. γρίτ’σΐζ του; το κατάλαβες; 6. κρούσ’κα: πρήστηκε το κεφάλι μου. 7. γαλιά: σκίουρος. 8. τιμικούν’σα: μόνιμη εργάτρια.
Απίθανη και η φρίτζα του Κατσαμπού, στην Καρυά...
Α Π Ο ΤΙΣ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΕ Σ ΤΟ Υ Χ Ω Ρ ΙΟ Υ Ο,τ ’ δώ τσι, ίβριντου * ου πρώτου παγκόσμιου πόλιμου ήνταν μιγάλ’ πείνα τσ’ είχι ανιργία, γύμνια, ιξαθλίουσ’, ληστείις τσ ’ ό,τ’ να φανταστεί κανείς. Φαμίλις μιγάλις, απί έξ’ μουρά τσ ’ απάνου, υπήρχαν πουλλές. «Πουλλά μουρά , πουλλά κισμέηα» λέγαν γοι γουνιοί μας τσι συνάμα μηδί ψ ουμ ί εν είχαν να τα τα γίσ ιν. Του μιρουκάματου ήνταν είκουσ’ δραχμές. Δ ικαπέντι μιρουκάματα ίπ ιρ ν ις ένα τσ βά λ’ αλέβ’. Δ υ ό μ ’σ ’ ψουμιά του μιρουκάματου. Δικαπέντι μιρουκάματα ένα ζ ιβ γ ά ρ ’ π α π ο ύ τσ ια . Δ ν ά μ ’σ ’ μήνα ένα κουστούμ’ ρούχα τς σειράς τσι ούτου καθιξής... Μ ιτά του χα λασ μό τς Μ ικρ α σ ία ς, κατά του 1924, έφιβγι γ ’ ιργατιά για τν Αργιντινή, όπου τσ ’ έγ’τσι ήνταν χειρότιρα, για τί υπήρχι μιγά λ’ ικμιτά λλιψ ’ τσι καμιά προυστασίγια για τουν ιρ γά τ’. Μα τσ ι σν Ιλλάδα γο ι ώ ρ ις ήνταν, γιο υ ή λιους μόλις ίβγινι, πιάναν δλεια γ ’ ιργάτις τσι σταματού σαν, σάνι βασίλιβγι. Τσι χώ ρια τς αγγαρείις που κάναν στ’ α φ ιν τ ιά ... Α π ’ τα λίγα τ ’ αφιντικά που ’χι του χουριό μας, είχι τσ ’ ένα άτικνου τσι πουλύ τσιγκούναρου. Εν ή ξιρι τι έ χ ’, λιο υπ ρ ά μ α τα , σουθύρια, πριβόλια , σπίτια, μαγαζιά μες σν αγουρά τσι γω ε ξέρου τι άλλου. Τ σ’ όμους ιλ ’πούντου να φα. Ουλουγυρίς γι χρόνους είχι δυο τρεις ιργάτις στς ιδλειέσιντ. Για 18-20 δραχμές δλέβγαν δικαπέντι ώ ρις τσι τς πουλλές τς φ ουρές κ ά ντντου α πουπ ά νο υντο υν. Είχι ιργουστάσιου π ’ αλέθαν τς ιλιές τσ ’ απουθήκ’
στουν άλλου κόσμου... για τα λάδια στου Καμπούδ’. Τσι παρότι που κάθα χρόνου πλήθνι γη πιριουσίαντ, πλήθνι τσι γη σκληρότηταντ στς ιργάτις... Αμα που τέλειουσι τσι γιου δέφ τιρ ους πόλιμους, είχι λά δια να τρ ουφ ουδουτή σ ’ ούλου του ν ’σί. Εν είχι τόπου ναν απουθηκέψ’ πλια άλλα τσι εν ήξιρι τι να τα π ο ίσ ’. Γιατί έγ’τσεινα τα χρόνια τα σουδιάζαν τσ ’ όπιτι ανέβινι μια δυο δραχμές τα πλιούσαν, για ν ’ απουθηκέψιν τ ’ άλλα. Φτος, ιπειδή δε τς χρειγιάζντου τς παράδις, είχι δυο τριγιά) χρουνώ λάδια. Έ γ ’τσ ειν ’ τ ’ χρ ουνιά είχι πουλύ μαξούλ’ τσ ’ εν τουν κόλλα νύπνους, να διαλουγάτι πού θαν απουθηκέψ’ του τσινούριου. Ό που, ύστιρα α π ί πουλλές σκέψεις, α π ο υ φ ά σ ’σι να χα λάσ ’ μια παλιά απουθήκ’ τσι να τνι μιγαλύν’... Φώναξι λοιπόν τς ιργάτις, δώτσι ουδηγίις τσι τ ’ χαλάσαν. Γιου ένας γιου ιργάτ’ς είχι έντικα μουρά τσ’ α π ά ντιχι γέννα. Π αρακάλισι τ ’ α φ ιντικό να τουν αφήσ’ να πάρ’ καμπόσα παλιουσάν’δα για τ ’ φουτιά. Τ ’ αφιντικό διάλιξιντ καμπόσα σαπμένα τσι τα δώτσι τσι τ ’ είπι να μην ξουνουγυρέψ’, γιατί θα τα χρειγιαστεί στα παλιόλαδα, που θα ψήσ’ σαπούνια. Έστσυψι σα δούλους του τσιφάλιντ μπρουστά στ’ αφιντικό, καληνύχτ’σιντουν τσ’ έφγι. Πήγι στου σπίτ’ τσ’ είπι τα καθέκαστα στη γ ’ναίκαντ, γιατί δένι μπόργι να σνεικάσ’ τ ’ βαρβαρότηταντ. Γη γ ’ναίκαντ τουν παργόρσι τσι τ ’ είπι να κάν’ απουμουνή να μην κακουπάρ’ τ ’ α φ ιν τικ ό τσι τουν δ ιώ ξ ’ τ σ ’ ύσ τιρ α π α ν χ α μ έ ν ’ ούλ’ντουν...
Ο πατήρ Γρηγόριος Μαριγλής (κέντρο) και οι συνιερείς διαβάζουν το ψυχοσάββατο τα ονόματα των κεκοιμημένων, στην εκκλησία της Παναγίας Αγιάσου...
Γιου Θιος που ίβλιπι απουπάνου εν τα βάσταξι. Χάσι τν απουμουνήντ τσι κάλισι του μαύρου του Μανταμαδιώτ’ να πα αμέσους. Μόλις πήρι του τηλιφώνημα μαύρους, μια τσι δυο έφταξι μπρουστά στου Θιο. Υπουκλίστσι τσ’ απάντιχι διαταγή. Τ ’ λέγ’ γιου Θιος: Πάνι να βάλ’ς τα σιόιρένια τα παπούτσια σ’, κρέμασι τσι του χατζάρ’ σ’ μέσ’ σ’ τσι πάνι να μ’ φέρ’ς τουν τάδι, για να δικαστεί στ’ αυτόφουρου... Σχημάτ’σι γιου Θιος του δικαστήριου, ίβαλι π ’ τη μια τ ’ Π α ν α γ ιά τσι π ’ τν ά λ λ ’ του Κ στο τσι πρ ό ιό ρο υς γ ’ ίδιο υ ς τσι π ιρ ίμ ιν ι τουν ένουχου. ϊντουμ ιτα ξύ κάλισι τσι τουν άγιου Πέτρου, που ’νταν διιφθυντής σ ’ παράδ’σου τσι σ ’ κόλα σ’... Άμανι πήγι μαύρους στου σπίτιντ, τουν ίβρι τσ’ έκανι λουγα ρ ια σ μ οί χ ο υ ρ ίς του ξινο υ δ ό χο υ , π ’ λέγιν. Π ιάσιντουν π ι τ ’ κτάλα, τουν ταρακούν’σι τσι τ ’ λέγ’: Άσ’ τα γραψίματα τσι σήκου απάνου. Τ ’ λέγ’: Έ νι τέλειουσα τσ’ είνι ανάτζ’, γιατί θαν έρτιν γοι χτίστις τσι π ρ έπ ’ να τα ’χου έτοιμα. Μ αύρισι Μ ανταμαδιώ τ’ς, σύν’ του χατζάρ’, έκουψι τ ’ γραγούδαντ, τουν τνά ζ’ πουκάτου πν αμασκάληντ σα μαξιλάρ’ τσι μια τσι δυο μπρουστά στου Θιο. Άμαν είδι τ ’ τριγιάδα, κ ό π ’τσι γη μλιαντ, τσίφνιασι σα τν όρθα τσ’ ένι μπόργι να βγάλ’ μλια... Τ ’ α π ίγ γ ε ιλ ι Θ ιος τν ισ χ ά τ ’ π ρ ο υ δο υ σ ία , τν υπόγραψι γη Παναγιά τσι Κστος, τσι φώναξι τουν άγιου Πέτρου μι τς κλειδάρις τσι τ ’ λέγ’: Πρώτα θα τουν πας να δει τ ’ παράδσου, ύστιρα τ ’ κόλα σ ’ τσ ’ ύστιρα θα τουν πα ς σν α λ ’τσή, όπου τ ’ είχαν κάν’ τ ’ κατοικία ντ... Π α ίν’ντουν άγιους Πέτρους π ’ του χέρ’ τσι μια τσι δυο σ ’ παράδσου. Μόλις ίμπαν μέσα, τα ’χασι τσ’ είπι στουν άγιου Πέτρου: Πιο καλά είνι έδιου! Ά γιο υ ς Π έτρ ο υ ς κ ο ύ ν ’σι του τσ ιφ ά λ ιν τ τ σ ’ εν
απάντ’σι. Α ρχίν’σι να ρουτά απί πιριέργεια τι έκανι γιο ’νας τσι τι γι άλλους τ σ ’ έχιν τόσα καλά τ σ ’ όμουρφα μπρουστάντουν. Τσι τ ’ είπι άγιους Πέ τρους: Ό ,τ’ μας στέρναν π ’ τουν απάνου κόσμου, τα θέχταμι χώ ρια τ ’ καθινός τσι τώρα που ήρταν τα χιρόντι. Είπι γιου αμαρτουλός: Γιο που ένι πρόκανα να τα στείλου, ε μ ’ αφήνιτι να πάγου ξουπίσου να κάνου τσι γω ό ,τ’ ποίκαν γοι ά λλ’; Ε ίπι Πέτρους: Κ άπ’ θα τα βρούμι τσι τα θκα σ’, μη νοιάζισι. Α μανι τιλειώ σ α ν π ι τ ’ πα ράδσου τ σ ’ ίν ’ξι τ ’ κόλα σ ’ τσι μπρόβαλι τ ’ μούρηντ, κώλουσι σα του γ ά δ α ρ ο υ τ σ ’ ένι π ρ ο υ χ ώ ρ γ ι μι κ α νέ τ ρ ό π ο υ . Φώναξι Πέτρους δυο δισμουφύλακις, τουν πιάσαν αγκαζέ τσ ι τουν π ιρ ν ο ύ σ α ν μ π ρ ουσ τά α π ’ του μακάβριου θέαμα τς κόλα σ ’ς, τσι κ ά λ ’βγι τα μά τιαντ. Ίδρους κρυγιός τουν έκουψι τσ ’ έτριμι σαν του ψ ά ρ ’ που π ιτιέ τι σν άμμου α π ’ τ ’ θάλασσα. Ίβγαν όξου τσι τουν παγαίναν ουλουταχώς για τ ’ κ α το ικ ία ν τ. Α μανι φ τά ξα ν σν α λ ’τσή, είχι γιου Θ ιος τα σ α νίδ ια που δώ τσ ι. Έ να κ μ α σ έλ’, που χώργι μο του τσιφάλιντ μέσα τσι δίπλα έναν πάσσαλου καρφ ουμένου μες σ τ ’ γη, μι μια χουντρή α λ ’σ ίδα τ σ ’ ένα μιγά λου λουκέτου. Θ έκαντουν δ ίπ λ α σ του κ μ ά σ ’, π έρ α σ ι ά γ ιο υ ς Π έτρ ο υ ς τν α λ ’σίδα στου πουδάριντ, τ ’ κλείδουσι τσι τ ’ είπι. Έ διου θα κάθισι ιουνίους τσι θα χαίρισι τα σανί δια που έστλις α π ’ τουν απάνου κόσμου. Α μαρ τουλός ο ύ ρ λ ια ζι σα του τσ α κ ά λ ’, άμαν ίκ ’σι τ ’ καταδίκηντ, αμ τ ’ ήθιλι πλια να κ ά ν’. Τα πλούτηντ τα ’βραν ά λλ’ τσ ’ ίμπαν π ’ τη μια τσ ’ ίβγαν π ’ τν άλλ’. Ό ,τ’ δώτσι, ίβριντου στουν άλλου κόσμου... Αγιάσος, 14.9.1988
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ
Ο Ταξιάρχης του Μανταμάδου από τα πολλά τρεχά ματα χαλάει τα παπούτσια του, καταπώς πιστεύει ο λαός της Λέσβου. Στο κατάστημα αυτό της Μυτιλήνης οι πιστοί μπορούν να αγοράσουν «σιδερένια» παπούτσια και να τα προσφέρουν, ως τάμα, στον αρχιστράτηγο των επουρανίων δυνάμεων... (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, Αύγουστος 1990)
ΘΕΟ Φ ΡΑΣΤΟΣ ΓΕΡΟ Υ Ο άνθρωπος, ο παιδαγω γός, ο αγωνιστής... Σ τ ις 6.4.1997, ημέρα Κυριακή, πραγματοποιήθηκε στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου Κηφισιάς μνημόσυνο, με τη συμπλήρωση ενός έτους από το θάνατο του Α γιασώτη πα ιδα γω γού Θ εόφραστου Γέρου. Τη μνήμη του τίμησαν πολλοί συγγενείς, συμπατριώτες, φίλοι, συνάδελφοι και μαθητές. Για τη ζωή και το έργο του εκλιπόντος μίλησε ο τέως σχολι κός σύμβουλος Π α ν α γ ι ώ τ η ς Τ σ α γ κ α ρ ά κ η ς , του οποίου και δημοσιεύουμε παρακάτω το επιμνη μόσυνο λογύδριο. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Π έ ρ α σ ε κ ιό λα ς ένας χρόνος, από τότε π ο υ έφ υγε από κ ο ντά μ α ς ο Θ εό φ ρα στο ς Γέρου, ο πολιός πρεσβύτης, ο δάσκαλος, ο παιδαγωγός, ο συγγραφέας, ο άνθρωπος. Ο Θεόφραστος Γέρου ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του από την ταπεινή έπαλξη του δασκάλου, που τίμη σε με έργο, το οποίο θυμούνται, με βαθιά εκτίμηση και σεβασμό, ιδιαίτερα όσοι είχαν την τύχη να τον έχουν δάσκαλό τους. Οι καιροί ήταν χαλεποί και ο ελεύθε ρος άνθρωπος, όπως ήταν ο Γέρου, είχε δύσκολα μονοπάτια να διαβεί. Και τα διάβηκε με αξιοπρέπεια και χω ρίς εκπτώσεις στις προοδευτικές του ιδέες. Υπέστη επανειλημμένες υπηρεσιακές διώξεις κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο, αλλά στάθηκε όρθιος χάρη στην εργατικότητα και εντιμότητά του, αλλά και στο κύρος που διέθετε στη μικρή κοινωνία, όπου υπηρε τούσε, η οποία όρθωνε κάθε φορά προστατευτικό τεί χος, για να προφυλάξει το δάσκαλό της από τη μισαλ λοδοξία και το φανατισμό της εποχής. Κατά την επταετία αναγκάστηκε να εκπατριστεί στον Καναδά και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου συνέχισε κάτω από αντίξοες συνθήκες, με την ίδια όμως πάντα επιτυχία, το διδακτικό και παιδαγω γικό του έργο. Έργο που εκτιμήθηκε κα τ’ αξίαν από τους ομογενειακούς παράγοντες, οι οποίοι χρόνια μετά το πέρασμά του από εκεί μιλούσαν με μεγάλο σεβασμό για το πρόσωπό του και αναγνώριζαν ανεπι φύλακτα τη μεγάλη συμβολή του στην ανύψωση του επιπέδου της παρεχόμενης ελληνόγλωσσης διδασκα λία ς στα μετα να σ τό πο υλα του Κ αναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Νέος εκπαιδευτικός, με ανήσυχο πνεύμα και με δίψα για μάθηση, παίρνει από τους πρώτους υπο τροφία από το νεοϊόρυθέν τότε Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών και μεταβαίνει στην Α γγλία για μετα πτυχια κές σπουδές, τις οποίες και περατώνει με
Ο Θεόφραστος Γέρου, ο αείμνηστος δάσκαλος και παιδα γωγός, που τίμησε τη γενέτειρά του Αγιάσο, το νησί του...
επ ιτυ χ ία . Α ρ γ ό τε ρ α θα τις ολο κληρώ σ ει σ τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Επιστρέφοντας από την Αγγλία σε μια μισαλλό δοξη και μίζερη Ελλάδα, δεν αξιοποιείται αμέσως και όπως έπρεπε. Αρχίζει τότε το ώριμο συγγραφικό του έργο, το οποίο και θα συνεχίσει μέχρι το θάνατό του. Ένα έργο πολύτομο, πλούσιο και πολυσχιδές, στο οποίο εξετάζονται και αναλύονται τα κυριότερα φιλοσοφικά και παιδαγωγικά ρεύματα του εικοστού αιώνα, ιδωμένα κριτικά μέσα από το έμπειρο μάτι ενός Έλληνα στοχαστή. Στόχος του έργου του ήταν να διευρύνει το φιλοσοφικό και παιδαγωγικό πλαί σιο αναφοράς του αναγνώστη και ιδιαίτερα του Έλληνα εκπαιδευτικού. Παράλληλα στο έργο του κάνει συνειδητές προσπάθειες να πλησιάσει τον εκπαιδευτικό, για να του προσφέρει πέρα από θεω ρητική ενημέρωση και πρακτικές διδακτικές και παι δαγωγικές συμβουλές, βγαλμένες από την πολύχρο
νη καιπλούσια εκπαιδευτική του πείρα. Α ντλώ ντας από την πολύτιμη αυτή πείρα και την πολύχυμη γνώση του, δίδαξε με επιτυχία σε σει ρές μετεκπαιδευομένωνδασκάλων στο Μαράσλειο Δ ιδασκαλείο. Ως σ ύμβουλος στο Π αιδαγω γικό Ινστιτούτο συνέβαλε στην υλοποίηση της εκπαιδευ τικής μεταρρύθμισης του 1964, της πρώτης σοβαρής μεταπολεμικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Ως σύμβουλος των Υπουργών Παιδείας της δεκαετίας του 1980 έβαλε τη σφραγίδα του σε κρίσιμα τήματα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1985, ιδιαίτερα σ ’ αυτά που αφορούσαν στη θεσμοθέτηση του σχολικού συμβούλου-του οποίου θεωρείται και ως πνευματικός πατέρας-και στην εκπαίδευση των ελληνοπαίδων του εξωτερικού. Πλούσιο θεσμικό έργο προσέφερε και ως γενικός γραμματέας της Λ αϊκής Επιμόρφωσης, την οποία προσπάθησε και πέτυχε να αναμορφώσει και να τη θεμελιώσει πάνω σε νέες και σύγχρονες αντιλήψεις. Σ την ενημερωτική προσπάθεια για τους σκο πούς της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1985 π ρ ω τα γω νίσ τη σ ε. Δ ιέ σ χ ισ ε σ χεδ ό ν όλη την Ε λλάδα, μ ιλ ώ ν τα ς σε μ ε γ ά λ ε ς σ υ γκ εντρ ώ σ εις εκ π α ιδ ευτικ ώ ν με ενά ρ γεια και π εισ τικ ό τη τα . Πρωτοστάτησε στην κατά γενική ομολογία πολύ επιτυχημένη επιμόρφωση των πρώτων σχολικών συμβούλων. Γενικά, μάτωσε στην προσπάθεια για την επιτυχία της μεταρρύθμισης του 1985. Ως συζητητής ο Εέρου ήταν γλυκός και διαλε κτικός. Ακούε πολύ το συνομιλητή του και ιδιαίτε ρα αφουγκραζόταν τις παρατηρήσεις, τις κρίσεις, τις ενστάσεις, αλλά και τα παράπονα και τα βάσα να των εκπαιδευτικών της πράξης. Ή τα ν ευαίσθητος, π ρ ά ο ς και κ α λο σ υνά το ς άνθρωπος, π ο υ σε κέρδιζε στο πλησίασμά του. Αγαπούσε τρυφερά τα παιδιά του και τα εγγόνια του και καρδιοχτυπούσε γι ’ αυτά μέχρι την τελευ ταία του στιγμή. Με βαθιά συγκίνηση θυμόταν πάντα την πρώτη σύντροφο της ζωής του, που του έφυγε νωρίς, κι έζησε ήρεμα και με αμοιβαία εκτί μηση κι αγάπη μέχρι το τέλος της ζωής του με τη δεύτερη σύντροφό του. Ή ταν ένας αξιόλογος άνθρωπος, που θα μπο ρούσε ακόμη να προσφέρει πολλά, ιδιαίτερα σήμε ρα που οι μεταρρυθμιστικοί δρόμοι φαίνεται να ανοίγουν ελπιδοφόρο και πάλι. Το έργο που αφήνει και η αγαθή μνήμη που τον ακολουθεί ας μετριάζουν την οδύνη των οικείων για το χαμό του. Η αγωνιστική του στάση ζωής ας παραδειγματίζει τις νέες γενιές των εκπαιδευτι κών. Α ς είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Αιωνία του η μνήμη! ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗΣ
ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ Γοι μιλ’τζάνις δεν ήνταν βραζούμινις! Γ 1 πείνα οα τνι πιρασαν, οσ πραγματικά τνι ζήααν, θα μι κα τα λάβιν. Ή μ ’ ιμκρός σ τ’ π είνα , αλλά τνι θμούμι πουλύ καλά. Στου μαγειριέλ’, που τσ λ ιό μ α σ τι ο ύ λ ’ τ ’ μέρα του χ ’μώ να, είχ ι ένα αρμάρ’ καμουμένου μες στ’ αντγώ ν’ τσι σα μουρά ξέραμι ότι πάντα κ ά τ’ φαγώσιμου θαν έχ’. Γη πείνα θέρζι τσι ανοίγαμι του αρμάρ’ μπάτσι έχ’ τίπουτα, όμους ήνταν αδειανό, ικτός απί μια κούπα μιγάλ’ βρασμένα χουρτάρια. Του σφαλιούσαμι πάλι για να του ανοίξουμι σι κουμμάτ’, αλλά τα χουρτάρια ήνταν έφτου κάθα μέρα, βδουμάδις, μήνις. Τώρα γοι διιτουλόγ’ μάς λέγιν τρώτι χουρτάρια, είνι πουλύ υγιεινά. Τότις, α π’ του φάγι φάγι χουρτάρια, γοι αθρώπ’ απ’ τ ’ πουλλή υγεία πρήζονταν τσι πιθαίναν κάθα μέρα. Δεν ήνταν μο τα χουρτάρια που τα είχαμι μπουχτίσ ’, ήνταν τσ ’ άλλα, λαχανίδις, ατσκνίδις, αρμύρις απί τ ’ θάλασσα τσ ’ άλλα πουλλά. Θμούμι του κ α ρ νά β α λο υ , π ο υ είπ ι π α στου Σ τα υ ρ ί τα όσα φάγαμι, άμανι πέρασι γη πείνα, τσι κατέλ’ξι: Φάγαμι τσ ’ ένα π ’ του λέγαν τσιχρί. Θα πεις γιατί του φάγαμι. Να, για τ ’ κατσή σ’ τ ’ ψυχρή! Τα π ρ ά μ α τα σ τ’ π είνα ήνταν πουλύ άστσμα. Γιου άντρας έπριπι ναν έβγ’ όξου, κ ά τ’ να φέρ’. Γη γ ’ναίκα έφινι στ’ κριβατή τιμσιάρκου πάνι. Μια μέρα, του βράδ’, ίβαλι καμπόσις μιλ’τζάνις να μαγειρέψ’ στ’ γουνιά, μι τα ξύλα, τσι κάτσι πάλι να φαίν’. Πήγι γη κάτα μι τα κατέλια, έγειρι του τζιτζιρέ τσ’ έχ’σι τς μιλτζάνις πα στου καρπιτέλ’, που ζηματ’στήκαν τα κατιά τσι ψουφήσαν. Αμανι πήγι γη γ ’ναίκα να σάσ’ τ ’ φουτιά στα σκουτνό, τότις δεν είχι ούτι ηλικτρικό ούτι γκάζ’, πιάσι του καρπιτέλ’ τσι ξουνούβαλι τς μιλ’τζάνις μι τα κατέλια μες στου τζιτζιρέ. Σαν ήρτι γιου άντρας να φαν, τσιντούσαν τς μιλ’τςάνις μι του πιρόν’, αλλά δεν τσιντιόνταν, γιατί τα κατέλια μοιάζαν μι τς μιλ’τζάνις στα σκουτνό. -Μουρή γ ’ναίκα, δένι βράσαν γοι μιλ’τζάνις. - Τι να σι κάνου, άντρα μ ’, ώρις τς έβραζα, φ αί νιτι δεν ήνταν βραζούμινις. Τώρα τα λέγ’ς έγιουτα στα μουρά τσι σι λουγιά ζιν παράξινα... Δεν καταλαβαίνιν, γιατί είνι χουρτασμένα α π ’ ούλα. (Αφήγηση Βλοτίνας Ε. Αβδελέλη)
ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΑΡΗΣ (ΚΑΜΠΑΣ)
Κ Α ΤΟ Χ ΙΚ ΕΣ Μ ΝΗΜ ΕΣ ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΣΧΑΛΙΑΣ (1917 - 14.4.1944)
Η
σ υ ν ε ρ γ ά τ ισ σ ά μ α ς Μ α ρ ία Π α τσέλη Κ αμινέλη είχε την καλοσύνη να μας στείλει σε φωτοαντίγραφο δυο σελίδες από παλαιό τετράδιο της για γιά ς της, από την πλευρά της μητέρας της, Αφροδίτης Ιωάννου Πασχαλιά, στις οποίες υπάρ χ ο υ ν σ τ ο ιχ ε ία π ο υ α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι στο θείο της Στρατή, αδερφό του σατιρογράφου-καρνάβαλου Μ ιχάλη, το ν ο π ο ίο εκτέλεσαν οι Γ ερμανοί στη Μ υτιλήνη σ τις 17 Ιο υ ν ίο υ 1944. Στη σ υνέχεια δημοσιεύουμε τα γραφόμενα, ακολουθώ ντα ς το μονοτονικό σύστημα και διορθώ νοντας μόνο τα ελάχιστα ορθογραφικά σφάλματα.
ΓΙΑΝΧΑΤΖ Τ ου Ευστράτιον Πασχαλιά, που τον σκότωσαν, η αιτία ήταν: Ήμεθα κατοχή α π ’ τους Γερμανούς. Ημείς εδώ δεν είχαμε, δηλ. στην Αγιάσσον, μένανε στην Μ υτιλήνη. Ή ταν εορτή εθνική 25 Μ αρτίου. Όλος ο κόσμος έκαμε παρέλαση, με μεσίστια σημαία,
Ο Στρατής Πασχαλιάς, όταν υπηρετούσε στο 22° Σύνταγμα Μυτιλήνης.
γύ ρ ισ α ν το χω ριό. Κ ά π ο ιο ς φώ ναξε «κάτω οι Γερμανοί», ενώ ο κόσμος φώναζε «ζήτω η Ελλάς». Ευρέθη κάποιος γερμανόφιλος, επήγε και πρόδωσε κι ήλθαν, πως η Αγιάσσος επαναστάτησε, ψέματα βέβαια. Ήλθαν κι έστησαν τα πολυβόλα μετά τρεις μέρες. Όποιος έτρεχε, του ρίχνανε. Σκότωσαν ένα κορίτσι 14 χρονών, ένα παλικάρι, τραυμάτισαν πολ λοί. Του Στρατή τον τραυμάτισαν, τον πήραν, τον νοσήλευσαν και τον τουφέκισαν, με την δικαιολογία πω ς το υ β ρήκα ν όπλο, αλλά, ό τα ν έφ υ γα ν οι Γερμανοί, βρήκαν στης Μ υτιλήνης την κοινότητα πως σκοτώθηκε από συμπλοκή, ενώ δεν έπεσε ούτε μια τουφεκιά. Εάν έκαμαν οι δικοί μας κάτι τέτοιο, ήθελαν να μας κάψουν. Κάψανε όλες τες καρδιές, κάψαν και τη δική μου, όλ’ οι γιατροί να συναχθούν, δεν γιαίνει η πληγή μου./ Στρατή, υιέ μου, δεν επρόφθασα να ’ρθω, πριν σε σκοτώσουν, οι δολοφόνοι Γερμανοί, προτού σε εξοντώσουν. Τώρα ήλθα στον τάφο σου να τον γλυκοφιλήσω, αύριο φεύγω απ’ εδώ, θα σ’ αποχαιρετήσω. Ήκουσα πως με ζήτησες την τελευταία ώρα, μα δεν μου μήνυσε κανείς να ’ρθω αυτήν την ώρα. Με τον παπά παρήγγειλες υπομονή να παίρνω, μα είναι ο πόνος μου βαρύς και δεν <τον> υποφέρνω. Ήλθα και δεν σ’ αντάμωσα, να δω το πρόσωπόν σου, στη θάλασσα σε ρίξανε! Αχ, ας ήμουν στο πλευρό σου! Με δάκρυα γλυκοφιλώ την θάλασσα επάνω, σ’ τον δίδω τον χαιρετισμό, το χέρι σου δεν πιάνω.
Του τραυμάτισαν στας 28 Μαρτίου, τον σκότω σαν σ τα ς 17 Ιο υνίο υ, το 1944. Ή τα ν 27 ετών, Ευστράτιος Πασχαλιάς. Η τραγική μάνα Αφροδίτη Ιωάν. Πασχαλιά με ένα της εγγόνι (Αθήνα, 28.8.1965).
Η μητέρα Αφροδίτη Πασχαλιά
ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑΣ Παναγιώτης Καραδεμίρης (1905- 1932)
Ο Π αναγιώτης Καραδεμίρης ή Καραντεμίρης (Σκλέπος) γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1905. Από πολύ νωρίς εντάχτηκε στο προοδευτικό κίνημα και έγινε μέλος του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Πήρε ενεργό μέρος στους αγώνες της εποχής του και διώχθηκε με την εφαρμογή του γνωστού «ιδιώνυμου». Εξορίστηκε στη Γαύδο. Συνεξόριστος Αγιασώτης, επίσης στη Γαύδο, την εποχή αυτή ήταν ο συνομήλι κός του Νίκος Χατζησταύρος. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο «Έπεσαν για τη ζωή»1, από τις ταλαιπωρίες και από τις κακουχίες στη φυλακή και στην εξορία κλονίστηκε η υγεία του. Αρρώστησε, αλλά και ο γιατρός και το τότε επίσημο κράτος έδειξαν εγκληματική αδιαφορία. Με τις κινητο ποιήσεις των συντρόφων του, όταν πια ζούσε τις τελευ ταίες του ώρες, μεταφέρθηκε με συνοδεία εξόριστων και χωροφυλάκων στα Σφακιά. Ένας γιατρός γνωμάτευσε ότι έπρεπε να εισαχθεί αμέσως στο Νοσοκομείο Χανίων. Αντί γι’ αυτό η αστυνομία τον έκλεισε στο κρατητήριο, στα Σφακιά, όπου ύστερα από λίγες ώρες, στις 19 Αυγούστου 1932, υπέκυψε. Ο ακριβής όμως τόπος θανάτου του είναι το χωριό Ασκύφου της επαρχίας Σφακίων2. Από εδώ μεταφέρ θηκε η σορός του πίσω στη Γαύδο, όπου και τον έθαψε ο συγχωριανός του Νίκος Χατζησταύρος, ο οποίος πέθανε, αρκετά χρόνια αργότερα, επίσης από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια, στα κρατητήρια του Β οστάνειου Ν οσοκομείου Μ υτιλήνης, σ τις 12 Απριλίου 1947, σε ηλικία 42 ετών3. Ο «Σκλέπος» πέθανε σε ηλικία 27 ετών, χωρίς να προλάβει να δημιουργήσει οικογένεια. Ε ίνα ι το
Ο Παναγιώτης Καραδεμίρης ένστολος.
πρώτο θύμα της Αγιάσου, στα δύσκολα χρόνια της μισαλλοδοξίας, και ένα από τα πρώτα θύματα του προοδευτικού κινήματος στην Ελλάδα. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ 1. «Έ πεσαν για τη ζωή» (έκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.), τόμος Α ', σ. 62. 2. Εφ. «Νέο Εμπρός» (Μυτιλήνης) 31 Οκτωβρίου 1996 (237), σ. 9. 3. Περ. «Αγιάσος» 97 (1996), α. 7.
Πολιτικοί κρατούμενοι, περιόδου 1930-1931, στις παλιές φυλακές του Φρουρίου της Μυτιλήνης. Στην κάτω σειρά, δεύτερος από αριστερά ο Προκόπιος Βουρλής (Σούμα). Επάνω, με σταυρωμένα τα χέρια, ο Φώτης Μπράτσος.
«Φ ΙΛ Ο Π ΡΟ Ο ΔΟ Σ ΣΥ Λ Λ Ο ΓΟ Σ ΑΓΙΑΣΩ ΤΩ Ν» Είκοσι χρόνια κοινωνικής και πολιτιστικής δράσης Τ ο φθινόπωρο του 1974 ρίχτηκε η ιδέα της ίδρυσης του Σ υλλόγου Α για σ ω τώ ν, α πό μια ομάδα συμπατριωτών, που είχαν φύγει από τη γενέτειρά τους και ζούσαν εδώ στην Αθήνα, εγκατεσπαρμένοι σε διάφορα σημεία του λεκανοπεδίου της Αττικής. Στη συνέχεια άρχισε το δύσκολο έργο της προσέγγισής και της ενημέρωσής τους. Αλλοι χαιρέτισαν με θέρμη την ιδέα και ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα αυτό και άλλοι, πνιγμένοι στα προβλήματά τους και απορροφημένοι από τις ασχολίες τους, αδιαφόρησαν. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα έγινε στα γραφ εία της «Αεσβιακής Έ νω σης Σπουδαστώ ν» (Α.Ε.Σ.) η επιβαλλόμενη συγκέντρωση. Προτάθηκε η ονομασία "Φ ιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών" και καθορίστηκαν οι σκοποί του σωματείου, που ήταν βασικά: σύσφιγξη τω ν σχέσεων τω ν Α γ ια σωτών της Αθήνας, υποστήριξη των αναξιοπαθούντων συγχωριανών, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας και στενή επαφή με το χωριό μας. Κατά την ιδρυτική συνέλευση, που έγινε στα μέσα του 1976 στα γραφεία της Α.Ε.Σ., καταρτίστηκε το καταστατικό, το οποίο στάλθηκε στο Πρωτοδικείο, με απόφαση του οποίου εγκρίθηκε την άνοιξη του 1977. Στη συνέχεια, στις 8 Μαΐου 1977, έγιναν οι εκλογές, από τις οποίες προήλθε το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο, που το αποτελούσ α ν οι Β ασίλειος Χ αδεμένος, Π αναγιώ της Βαμβουρέλης, Δ ημήτριος Γέρου, Π αναγιώ της Γαλετσέλης, Μ ένανδρος Χ α τζη π α ναγιώτης, Χρίστος Γλεζέλης και Αρης Κουζέλης. Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν 20 χρόνια. Στο διάστημα αυτό ο Σ ύλλογος έχει να παρουσιάσει πλούσιο κοινωνικό και πολιτιστικό έργο. Α πό το 1980 εκδίδει το δ ιμ η νια ίο π ερ ιο δικ ό "ΑΓΙΑΣΟΣ", το οποίο αποτελεί πιλότο για έντυπα και άλλων χω ριώ ν της Αέσβου. Στέλνεται βασικά στους συγχωριανούς μας, όπου κι αν βρίσκονται, μαζί με το Ημερολόγιο, που εκδίδεται στις αρχές κάθε έτους, οι οποίοι το περιμένουν με λαχτάρα, για τί είναι ο συνδετικός κρίκος με το χω ριό και για το υ ς ξενιτεμ ένο υ ς ο ο μ φ ά λ ιο ς λώ ρος με τη μητέρα π α τ ρ ίδ α , α φ ού το υ ς ενη μ ερ ώ νει, το υ ς ψυχαγωγεί, και τους κρατά ζωντανές τις μνήμες. Δ ιευθυντή ς κ α ι ψυχή του π ερ ιο δ ικ ο ύ α υτού είναι ο επίτιμος πρόεδρος του Συλλόγου μας φιλό λογος Γιάννης Χ ατζηβασιλείου, ο οποίος α φ ιλο κερδώς καταβάλλει, εδώ και 17 χρόνια, πάρα πολύ μόχθο, αφιερώ νοντας αναρίθμητες ώρες από τον πολύτιμο χρόνο του...
Οι δραστηριότητες όμως του Συλλόγου μας δεν περιορίζονται μόνο στο περιοδικό. Επεκτείνονται και σε άλλους τομείς, με θετικά πάντοτε αποτελέσματα. Το 1992, με την ο ικ ο ν ο μ ικ ή σ υνδρομ ή τω ν Αγιασωτών και πολλώ ν φίλω ν, ο «Φ ιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» απόκτησε ιδιόκτητη στέγη στην οδό Γ ' Σεπτεμβρίου, αρ. 39, ένα διαμέρισμα 100 τ.μ. στην καρδιά της Αθήνας, όπου γίνοντα ι και αρκετές από τις εκδηλώσεις του. Διοργανώθηκαν πνευματικές, πολιτιστικές εκδη λώσεις, σε στενή συνεργασία και με το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη», το οποίο λειτουργεί από το έτος 1894, προσφέροντας πλούσιο έργο και συμβάλλοντας απο φασιστικά στην διατήρηση της παράδοσης. Π ραγματοποιήθηκαν θεατρικές παραστάσεις, μουσικές βραδιές, αποκριάτικοι χοροί με αγιασώτικη σάτιρα, εκδρομές, και στηρίχτηκαν, στο μέτρο των δυνατοτήτων του Συλλόγου, συγχωριανοί πού είχαν ανάγκη τόσο οικονομικά όσο και ηθικά, με την προσφορά αίματος κτλ. Παλαιότερα βοηθήθηκε το Α γροτικό Ιατρείο του χω ριού, με την προσφορά διαφόρων ειδών και δημιουργήθηκε Παιδική Χαρά, με κούνιες, τσουλήθρες και άλλα, στην Καρυά. Καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 1996 γιορτή προς τιμήν της Παναγίας την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής. Το πρω ί γίνεται εκκλησιασμός και α ρτο κλασία και το βράδυ ακολουθεί γλέντι με παραδο σιακή μουσική και τραγούδια. Το 1996 ηχογραφήθηκαν αντιπροσωπευτικά τρα γούδια της Αγιάσου, με τους εναπομείναντες λ α ϊ κούς οργανοπαίχτες, το Χαρίλαο Ρόδανο, το Σταύρο Ρόδανο και τον Κώστα Ζαφειρίου και κυκλοφόρη σαν δίσκος και €Ό. Π αρουσίασή τους έγινε στο Αναγνωστήριο Αγιάσου, στην αίθουσα του Φ.Ο.Μ. «ο Θεόφιλος» Μυτιλήνης και στην Εστία της Νέας Σμύρνης, με πολύ μεγάλη επιτυχία και συμμετοχή κόσμου, στην Αθήνα κυρίως και πολλών ξένων, που αγαπούν τη λαϊκή παράδοση και την τέχνη. Η δρα στηριότητα αυτή παρουσιάστηκε από τα μέσα μαζι κής ενημέρω σης, σ τις ειδή σ εις, α πό το κ α νά λ ι "ΜΕΟΑ" στην πρωινή εκπομπή της Αιάνας Κανέλη, από τον 902 Ραδιοφω νικό Σταθμό Αριστερά στα Γ.Μ., στην «Πρωινή Γραμμή» του Τέρενς Κουίκ, και έγινε ειδικ ό α φ ιέρ ω μ α στο μουσ ικό π ερ ιο δ ικ ό 'Δίφωνο". Αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν ήδη ηχογραφηθεί και καταγραφεί και άλλα τραγούδια, τα οποία πολύ σύντομα θα κυκλοφορήσουν. Ετοιμάζεται και είναι προς το τέλος η ανατύπωση των βιβλίων του Στρατή Π. Κολαξιζέλη «Θρύλος και
ιστορία της Αγιάσον» (Μυτιλήνη 1947-1953) και των Ε.Π. Κουλαξιζέλλη -Β.Π. Τραγέλλη «Η Αγιάσος και τα πέριξ» (εν Αθήναις 1896), με επιμέλειά του επίτι μου πρόεδρου μας Γιάννη Χατζηβασιλείου. Ε τοιμ άζεται η έκδοση «Τουριστικού Οδηγού της Α γιάσου», με στόχο την άμεση προβολή του χωριού και την τόνωση της τουριστικής κίνησης. Ο οδηγός αυτός θα διανέμεται δωρεάν και θα υπάρ χει σε όλους τους ενδεικνυόμενους χώρους (αερο δρόμιο, λιμάνι, τουριστικά γραφεία, ξενοδοχεία, πρακτορεία, εκδοτήρια εισιτηρίων κτλ.). Θα γίνουν διαφημιστικές, καλλιτεχνικές αφίσες με τα αξιοθέατα της Αγιάσου, φιλοτεχνημένες από το Χατζηγιάννη που θα μπουν αρχικά στο προαύ λιο της Εκκλησίας και από μια στις εισόδους του χωριού, στην Καρυά και στο Σταυρί, για να κατα τοπίζουν και να βοηθούν κάθε ξένο επισκέπτη. Γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα χορευ τικό συγκρότημα, που θα διασώσει τους παραδοσια κ ούς χ ο ρ ο ύ ς μας, με δά σ κ α λο το ν Π α ρ ά σ χο Λιάκατο. Έ χει κιόλας δημιουργηθεί ένας πυρήνας, κυρίω ς από μεγάλους, και γίνετα ι έκκληση προς όλους και κυρίως προς τα νέα παιδιά, να πλαισιώ σουν την προσπάθεια αυτή, η οποία και τους χορούς μας θα διασώσει και θα προβάλει το χωριό μας. Ήδη το χορευτικό αυτό συγκρότημα, που βρίσκεται στα σπάργανα ακόμη, εκπροσώπησε επάξια το Σύλλογό μας στη "Μυτιληνιώτικη βραδιά", που διοργάνωσε στις 25 Μ αΐου 1997 η Ε νοριακή Νεανική Εστία Φανερωμένης Χολαργού, σε συνεργασία με το Δήμο Χολαργού, στην οποία πρόεδρος είναι ο αντιπρόε δρός μας πατήρ Νεκτάριος Χατζηπροκοπίου. Στην εκδήλωση αυτή ως εκπρόσωπος του Συλλόγου μας μίλησε ο Μιχάλης Κορομηλάς, με θέμα "Το λεσβιακό φως μέσα από αχτίνες μουσικής και χορού". Το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο, αποτελούμενο από τους Βασίλειο Λούπο (πρόεδρο), Νεκτάριο Χ α τζη π ρ ο κ ο π ίο υ (α ν τιπ ρ ό εδ ρ ο ), Π α ναγιώ τη Σταυρακέλη (γενικό γραμματέα), Στρατή Πανανή (ταμία), και Χ ρίσ το Γλεζέλη, Ε υσ τρά τιο Ε υ α γ γελινέλη, Μιχάλη Κορομηλά, Παναγιώτη Μακαρώνη και Σοφία Παπουτσή-Κουδουνέλη (μέλη), εργάζεται με σύμπνοια και καταβάλλει κάθε δυνατή προσπά θεια να γίνουν αξιόλογα έργα, να διασωθεί η πολιτι στική μας κληρονομιά, αυτά που μας άφησαν οι παπ πούδες και οι πατεράδες μας. Ευχής έργο είναι οι κόποι μας και οι οραματι σμό! μας να πιάσουν τόπο, να ευαισθητοποιήσουν ό λ ο υ ς το υ ς σ υ γ χ ω ρ ια ν ο ύ ς κ α ι ιδ ια ίτ ε ρ α το υ ς ν έο υ ς, ώ στε να α σ χ ο λ η θ ο ύ ν π ιο ζεσ τά με το Σύλλογο, για θετικότερα αποτελέσματα... ΣΟΦΙΑ ΠΑΙ1ΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΑ0ΥΝΕΑ1Ι Συμβολαιογράφος Αθηνών
ΕΝΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΑΡΛΣΗΣ Σ τ ις 16 Μαρτίου, ημέρα Κυριακή, στα Γραφεία του ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» πραγμα τοποίησε την ετήσια Απολογιστική Γενική Συνέλευσή του. Αφού διαπιστώθηκε η απαραίτητη απαρτία, εκλέ χτηκαν π ρ ό εδρ ο ς της Συνέλευσης ο Δ ημήτριος Αλικάρης και γραμματέας η Μαρία Κουρβανιού. Ο πρόεδρος, μετά από σύντομη εισήγηση, κάλεσε τον ταμία Στρατή Πανανή να προβεί στον απολογισμό της οικονομικής διαχείρισης του χρόνου που πέρασε. Ο ταμίας με κάθε λεπτομέρεια και με σαφήνεια εξέθεσε τα έσοδα και έξοδα, που πραγματοποιήθηκαν στην παραπάνω χρονική περίοδο και που έχουν ως εξής: Έσοδα 7.361.569 δραχμές. Έξοδα 3.944.480 δραχμές. Υπόλοιπο για την καινούργια χρονιά 3.417.089 δραχ μές. Α π’ αυτά τα 3.400.915 δραχμές είναι καταθεμένα στην Εμπορική Τράπεζα και 16.174 δραχμές βρίσκο νται στα χέρια του ταμία. Στη συνέχεια το μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής Ιωάννης Γεωργίου Ραφτέλης διάβασε τη σχετική έκθεση, κατά την οποία η οικονομι κή διαχείριση της χρονιάς που μας πέρασε υπήρξε υποδειγματική, και η Γενική Συνέλευση ενέκρινε ομό φωνα τα οικονομικά πεπραγμένα. Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο πρόεδρ ος του Συλλόγου Β ασίλειος Λούπος, ο οποίος με συντομία αναφέρθηκε στα όσα πραγματοποίησε το Διοικητικό Συμβούλιο στην παρα πάνω χρονική περίοδο. Ανάμεσα σ’ αυτά είναι οι δυο χοροί, στην Αθήνα και στην Αγιάσο, η εκδρομή στην Αγία Θεοδώρα, η καθιέρωση και ο εορτασμός με κάθε μεγαλοπρέπεια της εορτής του Συλλόγου, η έκδοση του δίσκου και ΕΌ «Μελίσματα στην Αγιάσο», η με μεγά λη λαμπρότητα παρουσίαση αυτώ ν στην Αγιάσο, Μυτιλήνη και Αθήνα, η κοπή της π ίτα ς και άλλα. Αναφέρθηκε ακόμα στους μελλοντικούς προγραμμα τισμούς του Διοικητικού Συμβουλίου, ανάμεσα στους οποίους πρώτη θέση καταλαμβάνουν η έκδοση και δεύτερου δίσκου και ΘΘ (συνέχεια του πρώτου), η ανα τύπω σ η του έργου του Στρατή Κ ολαξιζέλη (Κακκάβη) «Θρύλος και ιστορία της Αγιάσον», του έργου των Ε.Π. Κουλαξιζέλλη-Β.Π. Τραγέλλη «Η Αγιάσος και τα πέριξ» (εν Αθήναις 1896), η έκδοση τουριστικού οδηγού της Αγιάσου και άλλα. Στη συνέ χεια πήραν το λόγο και άλλοι συγχωριανοί μας και τα υπόλοιπα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Έγινε συζήτηση με προτάσεις και κριτική και στο τέλος η Γενική Συνέλευση ενέκρινε ομόφωνα τα πεπραγμένα του Διοικητικού Συμβουλίου της χρονιάς που μας πέρασε και απάλλαξε αυτό από κάθε ευθύνη.
!ΤΡΑ ΤΗ ! ΠΑΝΑΝΗ!
ΒΙΒΛΙ ΟΚΡΙ ΤΙΚΗ ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΑΛΙΚΗ «Μορφές και θύμησες» Αθήνα 1996
Ό λα τα διηγήματα του Γιώργου Τσαλίκη αποτε λούν κομμάτια της δικής του ζωής και συναπαντήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου και της σκλη ρής βιοπάλης στη γενέτειρά του Μήθυμνα και στην πολύβουη Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε και ζει. Θύμα κι αυτός και π α ιδ ί της προσ φ υγιάς και του πολέμου, μας διηγείται ατόφ ιες στιγμές από ολοζώντανες μνήμες δικές του και των συγχωρια νών του αυτής της περιόδου και των πολέμων που ακολούθησαν, βουτηγμένες στον πόνο, στο δάκρυ, στην προσμονή, στην ελπίδα και στους αγώνες της α ντίστασης στην κατοχή και στον αδελφοκτόνο πόλεμο, γεμάτες ρεαλισμό και λυρισμό. Γεμάτες α νθρω πιά σ ’ έναν κόσμο και μια εποχή, όπου οι ψυχές τω ν ηγετών και των ισχυρών της γης ήταν γεμάτες, κατακυριευμένες, από ενορμήσεις θανά του. Σαν παραμύθι οι ιστορίες, με μια γλώσσα καθη μερινή, που δε διστάζει να πει αυτά που πρέπει για το ν κ α θένα , α νά λ ο γα με τη σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά του. Ακόμα, δε διστάζει να καταλογίσει ευθύνες στους υπαίτιους της δοκιμασίας λαών και εθνών και ιδι αίτερα των Ελλήνων από φίλους και συμμάχους. Α π’ όλους εκείνους τους άπληστους, αδίστακτους εκ μ ετα λλευτές της α δ υ ν α μ ία ς κ α ι α νη μ π ό ρ ια ς φιλήσυχων, δημοκρατικώ ν, πολιτισ μένω ν εθνών και φυλών. Ο συγγραφέας δε διηγείται απλά. Κατευθύνει, αγγίζοντας τις ψυχές των αναγνωστών, στις αρε τές, στον πολιτισμό, στην ανθρωπιά. Αθήνα, 3.3.1997
Η
θεμα τολογία και ο α πώ τερ ος στόχος τω ν διηγημάτων της συλλογής του Γιώργου Τσαλίκη, με τον όμορφο τίτλο «Μορφές και θύμησες», ενυπάρ χει κ α ι π ερ ικ λ είετα ι στη φράση του συγγραφ έα «Α πό π ο ύ α ρ χ ίζ ε ι η ε λ π ίδ α κ α ι π ο ύ φ τ ά ν ε ι η απελπισία». Η ζωή π ορ εύετα ι ανάμεσα σε α ντιθέσ εις και συγκρούσεις κι ανάμεσα ο άνθρω πος να δέχεται τις επιδράσεις και τα αποτελέσματα, για να ξαναρ χίζει την πορεία και το χτίσιμο της ζωής, κρατώ ντα ς για τον εαυτό του τα συναισθήματα και τη δική τους γλυκόπικρη γεύση. Μ ένουν μονάχα ο αγώνας και οι εντυπώσεις, όπως χαράζονται βαθιά στην ψυχή μας. Αυτές οι εντυπώσεις, οι νοσταλγικές θύμησες, που μας συντροφεύουν στη ζωή και μας ξαναθυμίζουν τις δύσκολες ώρες της μοναξιάς και της περίσκεψης.
ΝΙΚΟΣ ΑΝΩΓΗΣ Αογοτέχνης-Κριτικός
ΛΑΒΑΜΕ • Ιωάννου Κ. Μουτζούρη, Επισκοπικός ιστορικός κ α τά λ ο γ ο ς Μ υ τιλ ή ν η ς , Α ν ά τ υ π ο ν εκ της « Κ λ η ρ ο νο μ ιά ς» τό μ ο ς 25, τεύχη Α ' -Β 1993. Θ εσ σ α λο νίκ η 1995, σχ. 24x17, σσ. 179-239+1 (λευκή). • Δημήτρη Μ υ τιλη να ίο υ , Α π ό σ τα γμ α ποίησης. [Αθήνα] 1996, οχ. 24χ 17, σσ. 48. • Σ εμίραμις Εμμ. Σκαραντάβου-Π απαδοπούλου, Διλήμματα. Αθήνα 1995, σχ. 24x17, σσ. 80. • Δημήτρη Κ α κα λίδη, Η σοφία το υ ποιήματος. Εκδόσεις «Μέγας Σείριος». Αθήνα 1994, σχ. 21x14, σσ. 507+5.
Φιλοτεχνικός Όμιλος Μυτιλήνης «ο Θεόφιλος» διοργάνωσε στις 31 Μαρτίου 1997, στα πλαίσια του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου, θεατρι κή εκδήλωση, κατά την οποία παρουσίασε, στο θέατρό μας... ένα του. τη λεσβιακή επιθεώρηση «Η τρανό χουριό» (με κείμενα λεσβιακής ντοπιολαλιάς του Στρατή Αναστασέλη, του Δημήτρη Κίνδερλη, του Α ντώ νη Μ ηνά κ α ι του Βαγγέλη Χ ατζημανόλη). Σκηνοθετική επιμέλεια: Περικλής Μ αυρογιάννης. Μουσική επένδυση: Νίκος Τσιριγώτης. Έλαβαν μέρος στην παράσταση οι παρακάτω ερασιτέχνες: Γιάννης Π ασπάτης, Χ α ρίτος Μ ικές, Μ αρία Α ϊβαλιώ του, Γιάννης Α να γνώ σ του, Εύη Π αττέ, Γαβριήλ Πολιχνιάτης, Βάνα Μυστεγνιώτου, Θέμης Οσμανλής, Βαγγέλης Χ ατζημανόλης, Δημήτρης Κ αμπάς και Νίκος Χιωτέλης (κιθάρα).
τις 8.4.1997. στην αίθουσα «Αντώνης Τρίτσης» του Π νευματικού Κ έντρου του Δήμου Α θηναίων, η «Ομοσπονδία Σωματείων Πεδινής Ηλείας» (Ο.ΣΩ.Π.Η.) τίμησε το λογοτέχνη, ιστορικό και λαογράφο Ανδρέα Μπούτσικα. Για το έργο του μίλησαν ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Σταμάτης Μωράίτης (προσφώνηση), ο συγγραφέας και κριτικός Δημήτρης Σ ιατόπουλος («Λαογραφικός μόχθος του Ανδρέα Μπούτσικα»), ο φιλόλογος συγγραφέας Αθανάσιος Φωτόπουλος («Η ιστορική σπουδή της Ηλείας») και ο επίσης φιλόλογος Νίκος Κακολιάς («Το πνευματικό έργο του Ανδρέα Μπούτσικα για την Ηλεία»). Κείμενα του συγγραφέα διάβασε η Καλλιόπη Καφετζή. Στο τέλος της εκδήλωσης η γενική γραμματέας Γιιίπα Σταθοπούλου απένειμε στον τιμώμενο αναμνηστική πλακέτα. Την εκδήλωση παρακο λούθησαν πολλοί Ηλείοι και μη, άνθρωποι των γραμμά των και της τέχνης.
τις 14.4.1997 συνάδελφοι, μαθητές και φίλοι του Θ εόφραστου Γέρου, με τη συνεργασία της Δ ιδ α σκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας, πραγματοποίησαν εκδήλωση στη μνήμη του, στην αίθουσα τελετών του Μαρασλείου Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης (Μαρασλή 4, Κολωνάκι). Μετά το χαιρετισμό του προ έδρου της ΔΟΕ Τάσου Παπαχαραλάμπους, μίλησαν ο δάσκαλος-συγγραφέας Θανάσης Καραγιάννης, με θέμα «Αναφορά στη ζωή του Θεόφραστου Γέρου», και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αθανάσιος Παππάς, με θέμα «Θεόφραστος Γέρου. Η πορεία ενός μεγάλου Νεοέλληνα παιδαγωγού». Συντονιστής του
Αναμνηστική φωτογραφία από την εκδήλωση προς τιμήν του εκλεκτού συγγρα φέα Ανδρέα Μπούτσικα, φίλου της Αγιάσου... Διακρίνονται, από αριστερά, ο Δημήτριος Σιατόπουλος, ο τιμώμενος, ο Σταμάτης Μωραΐτης, ο Νίκος Κακολιάς, ο Αθανάσιος Φωτόπουλος και η Παναγιώτα Σταθοπούλου.
προγρά μμα τος ήταν ο σχολικός σύμβουλος Π .Ε. Απόστολος Καστραντάς. Την εκδήλωση παρακολούθησαν η σύζυγος του ε κ λ ιπ ό ν τ ο ς Β ά ν α , τα π α ιδ ιά το υ Κ α τ ίν α κ α ι Δημήτρης, πολλοί συνεργάτες, συνάδελφοι, φίλοι και συμπατριώτες.
ΟΑΥ££ΕΑ£ ΕΛΥΤΗ! «Δεσβιακή Παροικία» οργάνωσε στις 31.3.1997, ατο Θέατρο Δανδουλάκη (Αγίου Μελετίου 61 και Πατησίων), φιλολογικό μνημόσυνο για τον Οδυσσέα Ελύτη, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης ενός έτους από το θάνατό του. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τα παρακάτω: 1. Σύντομη εισήγηση του προέδρου της «Αεσβιακής Παροικίας» Τάκη Χατζηαναγνώστου. 2. Χαιρετισμό για τον Οδυσσέα Ελύτη από τον πρόεδρο της Ακαδημίας Νίκο Ματσανιώτη. 3. Ομιλία του συγ γρα φ έα και δη μοσ ιογρά φ ου Μ άριου Π λω ρίτη («Αναπόληση Ελύτη»). 4. Ομιλία του συγγραφέα και προέδρου της «Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων» Σπύρου Πλασκοβίτη («Ο Οδυσσέας Ελύτης σε τρεις εποχές»). 5. Ανάγνωση ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη από την ηθοποιό Κάτια Δανδουλάκη. 6. Ανάγνωση κει μένου του ποιητή από τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Νίκο Περέλη. Η ωραία αυτή εκδήλωση έκλεισε με μελοποιη μένους σ τίχο υ ς π ο υ τραγούδησε η Χ ορω δία της «Λεσβιακής Παροικίας», υπό τη διεύθυνση του μαέ στρου Νίκου Γιαμαλή.
Ο φιλόλογος Γιάννης Χατζηβασιλείου μιλά με θέμα «Ο Στρατής Αναστασέλης και η Αγιάσος». (Φωτογραφία Δημητρίου Γαβρέλα)
Η Ο.Λ,£,Α. Τ ΙΜ Η £Ε ΓΟ £ΤΡΑΤΉ ΑΝΑ£ΤΑΣΕΑ1Ι Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (Ο.Α.Σ.Α.) είχε αποφασίσει από καιρό να τιμήσει το ν Α γιασώ τη λ ογοτέχνη κ α ι ζω γρ ά φ ο Στρατή Α ναστασέλη. Ο θ ά να το ς όμω ς τρ ο π ο π ο ίη σ ε το πρόγραμμα σε φ ιλολογικό μνημόσυνο, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 13.4.1997, ημέρα Κυριακή, στον κ ινη μ α το γρ ά φ ο «Α θήναιον» (Β ασιλίσσης Σ ο φ ία ς 124 και Α. Α λεξάνδρα ς). Π ροηγήθηκαν ενημερωτική σύντομη ομιλία του γενικού γραμμα τέα της Ο.Α.Σ.Α. Νίκου Π απαϊω άννου και χαιρετι σμοί του Νίκου Σηφουνάκη, βουλευτή Λέσβου, του Λευτέρη Π απαδοπούλου (ανάγνωση), του Πάνου Κ ο ντέλη , το υ Μ άκη Α ξιώ τη (α ν ά γνω σ η ), του Σ τρατή Μ πα λάσ κ α (ανά γνω σ η) κ α ι της Π έπης Δ α ρ ά κ η (α ν ά γνω σ η ). Στη σ υ νέχ εια μ ίλη σ α ν ο Γ ιάννης Χ α τζη β α σ ιλ είο υ , με θέμα «Ο Σ τρ α τή ς Αναστασέλης και η Αγιάσος», και ο Χριστόδουλος Τσακιρέλης, με θέμα «Ο Σ τρα τής Α να στα σέλης μέσα από το έργο του». Κείμενα διάβασαν -απάγ-
Ο ομιλητής Χριστόδουλος Τσακιρέλης στο βήμα... Παρίστανται η Παναγιώτα Πλωμαρίτου, ο Βασίλης Γραμμέλης και ο Νίκος Παπαϊωάννου. (Φωτογραφία Δημητρίου Γαβρέλα)
γειλα ν ο Β ασίλης Γραμμέλης κ α ι η Π α να γιώ τα Πλωμαρίτου. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρου σία τους πολλοί φίλοι και συμπατριώτες του εκλι πόντος. Από τους συγγενείς παραβρέθηκαν η σύζυ γος Ευαγγελία και ο γιος Πολύδωρος. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
ΤΑ ΓΡΟΥΝΙΑ ΧΟΥΡΤΑΤΛ Μ ια ταχτιρνή, για να πειράξιν του Νέστουρα, είχαν συμφουνήσ’ μες σ ’ Κ αλφαγιάνν’, άμα πα να πιει καφέ τσι πει «καλ’μέρα», να μη μ’λήξ’ κανείς. Ό που κάποια στιγμή, μ πα ίν’ μέσα Νέστουρας τσι λέγουντας «κ α λ’μέρα σας», α π ά ντη σ ’ δένι πήρι καμιά. Θάρρισι πους δένι άκουσαν τσι ξουνουχιρέτ’σι, αλλά πάλι τίπουτα. Τ ότις πιάσαντουν τα διμόνιαντ τσι δώτσι τν απάντησ’ π ’ ταίριαζι: Μ πιζέρσα μια ταχτιρνή να βρω ούλα τα γρούνια χουρτάτα! Αθήνα, 4.12.1996
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ
ΟΧ’, Τ’ ΧΡΟΝ’ !
Τ
ιν ’ς του Γ ριμ α νέλ’, γη Μ α κιδόνα , που ’νι ουδηγός στα λϊουφ ουρ εία , ιτοιμ ά ζντου να κ ά ν ’ του τα χ τιρ ν ό του δρ ουμ ουλόγιου , τουν έντικα, Αγιάσου-Μ υτιλήν’. Πα σν ώρα ρ ώ τ’σιντουν ένας α π ’ έφτοι π ’ ξμ ιρ ο υ β ρ α δ ια ζό ντι σ ’ Κ ατσαμπού του καφινέ. - Ε Τ ίν’, τώρα θα φ ύγ’ς; - Ό χ ’, τ ’ χρόν’! ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ)
Ο,Τ’ Τ’ ΙΛΙΓΙ ΤΟ ’ΚΑΝΙ ! Σ έ ρ τ ’σσα τ σ ’ α ρ ά θ υ μ ’, κ α τ α π ώ ς ή ντα ν τ ’ Α ντρόν’, πιά σ ι καβγά-τσι μι π ο ιο ν εν έπιανι- μι
του Θ ϊουχτέλ’ που ’νταν μια καλότατ’ γ ’νικούδα, ιγ ’τό ν’σσα απείραχτ,’ απαραβάριτ’. Τνι τράβξι α π ’ τα μαλλιά, τνι δώτσι μπόλ’σσις κατραπατσιές, άσι πλια τ ’ άστσμα τα λόγια που τς είπι. Γ’ υ π ό θ ισ ’ ή ντα ν σουβαρή τσ ι π ή γι στου δικ α σ τή ρ ιο υ , να βγάλ’ απόφασ’ ’ρηνουδίκ’ς. Αφού ιξέτασι τς μαρτύρ ’, που τύχαν στου πατιρντί, ήρτι γη σειρά τσι τ ’ πιθιρού, να πει τσι φτος του λόγουντ. - Τι γνωρίζεις, μάρτυς, για την υπόθεση; -Γ ω , κυρ νιρ ο υ δίκ ’, δεν ήμνταν μπρουστά τσι δεν ξέρου τίλ ο υ για τσι τα μπιρδέψ α ν τσι γίνα ν μ α λ λ ιά κ β ά ρ ια . Γω τς ή ξ ιρ α γ ια α γ α π ’μ έν ις ιγ’τό ν’σσις... - Τι άνθρωπος είναι η νύφη σου, ποιος είναι ο χαρακτήρας της; - Γη νύφη μ ’, κυρ νιρουδίκ’, είναι μάλαμα κουπέλα, σάνι φτή εν υ π ά ρ χ ’ ά λ λ ’ στου χουριό, ένι μιταστάστσι. Μένα ε μ’ έδειρι πουτές, αλλά, αμαρτίγια ξιμουλουγ’μέν’, ό,τ’ πει του κάνου! ΕΡΜΟΑΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΑΕΙΟΥ
ΕΜ ΣΑ ΜΠΟΥΛΑΝΤΙΣ’... Μ ια παρέα από φοιτητές, π ρ ιν από χρόνια, συζητούσαν κάτω από την καρυδιά, στο Σταθμό τουν Λεωφορείων, για το έιτζ. Καθένας είχε τη δική του άποψη. Κ άποτε η συζήτηση στράφηκε γύρω α πό το κ ο υ ν ο ύ π ι αν μ π ο ρ εί να είν α ι φ ορ έα ς ή ό χ ι...Έ ν α ς είπε ότι δεν μπορεί να μεταδώσει το κουνούπι το έιτζ, για τί αυτό ρουφά το αίμα, δεν είνα ι το ίδιο με τη σ ύ ρ ιγ γα ...Έ ν α ς π θ ίτ ’ς όμω ς πέταξε αυθόρμητα το λόγο του: Εμ σα εν τουν κά ν’ του κ ’νο ύ π ο υ του α ίμ α σ ’...τσ ι κ ά ν ’ντο υ ν τσι μπουλαντίσ’, τσι ξιράσ’, τι γένιτι;!
ΒΓΑΛ’ ΕΓΙΟΥΤΟΥΝ ΤΟΥΝ ΟΥΡΝΟ... Ε ν α ς γέρος, ο Τζόκερς, ήταν ά ρρω σ τος και βρισκόταν στο νοσοκομείο. Στην ερώτηση του για τρού πώς τα πάει, απάντησε: Ούλα καλά, ε γιατρέ, αλλά α μ’ βγάλ’ς έγιουτουν τουν ουρνό (ορό ήθελε να πει) τσ ’ α πεις α μ’ δώσιν α φάγου τσι κουμμάτ’ κουλιό αρμυρό μι λαδόξδου, α π ιά σ ’ τνι ψ ’χή μ’. Ξ ιπλύθκ α τό σ ις μ έρ ις, είμ ι κ α τά γ ιρ ο υ ς... Αμα ξ ιπ ο υ ρ τ ίσ ο υ , θα π ιά σ ο υ σ του ά ψ ι σβήσι τν Αγιάσου! ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
ΑΥΤΟΙ Π Ο Υ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν ΕΛΛΗ ΕΥΣΤΡ. ΑΛΤΙΠΑΡΜΑΚΗ (1917-1996)
Η
Η Γαριφαλιά Παπαδάκη, το γένος Δημητρίου Κούμουλα, από τα Αλάτσατα της Μ ικράς Ασίας, εγκατασ τάθηκε το 1922 στην Α γιάσο. Το 1935 παντρεύτηκε το Γιάννη Παπαδίνη (Παπαδάκη), επί σης πρόσφυγα από τα Αλάτσατα, κάτοικο Αγιάσου. Το 1996 μαζί με το σύζυγό της πήγαν στο δγιΐηυγ, όπου είναι εγκατεστημένα τα π α ιδ ιά τους Θ εμι στοκλής κ α ι Κ α λλιόπη , σ ύζυγος Α ναστάσιου Σαββέλη. Στις 15 Δεκεμβρίου άφησε την τελευταία της πνοή στο δγύηυγ, όπου και κηδεύτηκε. Στην κηδεία χοροστάτησε ο σ εβ α σ μ ιότα τος μη τρ οπολίτη ς Μυτιλήνης Ιάκωβος. Η εκλιπούσα αγωνίστηκε σκλη ρά σ’ όλο το μάκρος της ζωής της. Υπήρξε αφοσιωμένη σύζυγος, στοργική μητέρα, ευσεβής χριστιανή. Ας είναι ελαφρό το χώμα της δεύτερης π α τρ ί δας των παιδιώ ν της που τη σκέπασε. ΒΙΚΤΟΡΙΑ Κ. ΘΕΟΑΩΡΙΑΟΥ (1936-1997)
Έ λλη Ευστρατίου Α λτιπαρμάκη, το γένος Ξενοφώ ντα Σουσαμλή, άφησε στις 30.11.1996 τα εγκόσμια, σε ηλικία 79 ετών, και ακολούθησε τον ανεπίστροφο δρόμο της αιώνιας γαλήνης. Υπήρξε αφοσιιομένη σύζυγος και καλή μητέρα. Μαζί με το σύζυγό της Ευστράτιο, εκλεκτό μουσικό της Αγιάσου, που κι αυτόν τον χάσαμε πρόσφατα, αγωνίστηκε σκληρά για την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών της, του Νίκου, του Παναγιώτη και της Σουσάνας. Ή τα ν ά νθ ρ ω π ο ς με ευγενικά α ισθή μα τα , με αγάπη για τον πλησίον, με έντονη διάθεση προσφο ράς. Ο θάνατός της λύπησε βαθύτατα την κοινωνία της Αγιάσου.
ΓΑΡΙΦΑΛΙΑ Γ. ΠΑΠΑΑΑΚΗ (1914-1996)
Σ τις 12.3.1997 η Βικτόρια Παναγιώτη Κουτσαχειλέλη, χτυπημένη από την επάρατο νόσο, ακολούθησε το δρόμο της στερνής γαλήνης, μετά το σύζυγό της Κώστα, ο οποίος απεβίωσε στις 25.7.1995, και κηδεύτηκε στο Κοιμητήριο των Αγίων Αναργύρων. Είχε φύγει πριν από πολλά χρόνια από την Αγιάσο και είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα. Σ’ όλη της τη ζωή πάλεψε σκληρά για την οικογένειά της, για την ανατροφή και τη μόρφωση των δυο εκλεκτών παιδκσν της, της 'Εφης, γραφίστα, και του Παναγιώτη, ηλεκτρολόγου μηχανικού και μηχανικού Πληροφορικής. Ήταν άνθρω πος πρόσχαρος, αγαπητός, ευγενικός, τίμιος, αξιοπρεπής. Ο πρόωρος θάνατός της λύπησε κατάκαρδα τους συγγε νείς, τους γνωστούς, τους συμπατριώτες. Ευχόμαστε να είναι ελαφρό το χώμα της α ττι κής γης που τη σκέπασε. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
ΙΊΈ Ο
Ιη ιηειηοπαηι
ΑΝΑΡΟΜΚΗ ΧΡ. ΧΑΛΕΑΗ (1911-1987)
Ι
ΈΙ ΠΤΣ1Ι 1ΠΜ
Σ υ γ χ α ίρ ο υ μ ε την α ν ε ψ ιά μ α ς Α ικ α τ ε ρ ίν η Ευσταθίου Λοΰπου, η οποία έδωσε τον όρκο του Ιπποκράτη και έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής από το Π α νεπισ τήμιο Α θηνών. Της ευχόμαστε καλή σταδιοδρομία. Οικογένεια ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΟΥΠΟΥ
Σ υ γ χ α ίρ ο υ μ ε την α ν ε ψ ιά μ α ς Ε υ δ ο κ ία Ευσταθίου Λ οΰπου, η οποία έλαβε πρόσφατα το πτυχίο βοηθού ιατρικών επαγγελμάτων-αιματολογίας. Δ έχα χρόνια πέρασαν από τότε που άφησε τα εγκόσμια η Ανδρονίκη Κυριάκου Καμάτσου. Υπήρξε σύζυ γος του επίσης αποβιώσαντος Χριστόφα Χαλέλη και μητέρα του εκλεκτού φίλου και πρόθυμου συμπαραστάτη του Συλλόγου μας Παναγιώτη. Όσοι τη γνώρισαν κρα τούν ως τις μέρες μας αναμμένη τη δάδα της θύμησης, γιατί η εκλιπούσα διέθετε ευγένεια αισθημάτων και περίσσεια αγάπης για το συνάνθρωπό της.
Οικογένεια ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΟΥΠΟΥ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ X. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ (1939-1996)
Ε ν α ς χρόνος σε λίγο συμπληρώνεται, από τότε που μας άφησε πρόωρα ο Παναγιώτης Χαράλαμπου Χατζηφώτης. Αγωνίστηκε σε πολλούς τομείς, ως μάγειρας, ως ζαχαροπλάστης, ως διαχειριστής του κέντρου του Κήπου της Π α ναγίας Α γιάσου... Συμπαραστάτης και βοηθός του η σύζυγός του Βασιλική, το γένος Ιωάννου Τουμπανιάρη. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Η Αικατερίνη Αούπου με το πτυχίο της Ιατρικής... Παραστέκονται οι γονείς της Ευστάθιος και Γεωργία (Γωγώ), καθώς η αδερφή της Ευδοκία.
Ε Λ Ε Υ Θ Ε ΡΟ Β Η Μ Α
ο παραπάνω ερώτημα ακούγεται τελευταία από αρκετά στόματα συμπατριωτών μας και αφορά φυσικά την κατάντια του καρνάβαλου στο χωριό μας. Προσπαθώ, όσο είναι δυνατό, να εντοπίσω τα αίτια και τους υπεύθυνους για το θλιβερό και απαράδεκτο φαινόμε νο, που παρουσίασε εφέτος η υπόθεση του καρνάβαλου. Πολλοί γνωρίζετε ότι και εγώ στο παρελθόν έχω προσφέρει γΓ αυτό το σκοπό. Έχω επομένως το δικαίω μα να εκθέσω τις απόψεις μου. Δώσαμε τα φώτα του καρνάβαλου σε άλλους πάνω στο νησί και εμείς, δυστυ χώς, μείναμε με το λαδολύχναρο. Κατ’ αρχήν ένα μεγάλο μέρος ευθύνης φέρει η τοπι κή α υτοδιοίκηση του χω ρ ιο ύ , γ ια τ ί η υπόθεση «καρναβάλι» εδώ και αρκετά χρόνια παρουσίαζε σημεία μαρασμού. Μη μας πει ότι δεν τα έβλεπε. Ποια μέτρα στήριξης έλαβε για το έθιμο αυτό, που τόσο γνωστό είχε κάνει το χωριό μας, μπορώ να πω, πανελλαδικά; Καλά, η τοπική αυτοδιοίκηση ζει στον κόσμο της. Ο Σύλλογος που δημιουργήθηκε γΓ αυτόν το σκοπό, που ακού ει στο όνομα "ΣΑΤΥΡΟΣ", τι έκανε; Δηλαδή, αν έχω καταλά βει καλά, όλη η βαβούρα ήταν να πάρουμε τις πρωτοβουλίες από το Αναγνωστήριο, που τόσα χρόνια χειριζόταν το θέμα με επιτυχία, και να οδηγήσουμε το καρναβάλι στο μουσείο; Τα ερωτήματα μπήκαν. Ας δοθούν οι απαντήσεις. Από την π λευρά μου, με πολύ πόνο, α γα π η το ί συμπατριώτες, έστω και την τελευταία στιγμή, προτείνω να δημιουργηθεί επιτροπή από όλους τους τοπικούς φορείς, με συμμετοχή και προσώπων που διαθέτουν γνώση και πείρα γύρω από το καρναβάλι, ώστε να μελε τηθεί το ζήτημα στη βάση του. Το μυστικό του ζητήματος δεν είναι άλλο από το οικονομικό. Όλα τα άλλα ακολουθούν. Πάνε τα χρόνια που ξέραμε. Οι διοργανω τές, για να παρουσιάσουν άλλοτε κάτι, όχι μόνο διέθεταν μεροκάματα, αλλά υπο βάλλονταν και σε δαπάνες, ξοδεύοντας χρήματα δικά τους, από μεράκι και μόνο. Αυτό το καταθέτω εκ πείρας. Τώρα τα πράγματα άλλαξαν. Κανένας σήμερα δεν ασχολείται με κάτι, αν δεν υπάρχει το οικονομικό κίνητρο. Ας παραδειγματιστούμε και ας αντιγράψουμε τους τρόπους κάποιων άλλων παραγόντων, εντός και εκτός του νησιού, που παρουσιάζουν με επιτυχία κάθε χρόνο το καρναβάλι τους. Ας αναρωτηθούμε πώς βρίσκουν το κου ράγιο μαζί και τα οικονομικά μέσα. Επίσης ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» της Αθήνας, ο οποίος τελευταία ενδιαφέρθηκε πάρα πολύ για τη μουσική παράδοση, ας μην παραλείψει να ασχοληθεί και με το καρναβάλι, γιατί και αυτός έχει μερίδιο ευθύνης. Επίσης οι Αγιασώτες της διασποράς τι έχουν να μας πουν; Συγχωρέστε μου τον ωμό τρόπο, με τον οποίο ανέ πτυξα το καυτό θέμα του καρνάβαλου. Είναι ευθύνη όλων μας... Εν αναμονή
ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Ο Α ντώ νης Μ ηνάς πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Στρατή Αναστασέλη. Ο Στράτος Κλειδαράς πρόσφερε 1.500 δρχ. στη μνήμη της Μαριάνθης Σινιόρου-Ψύρα. Ο Χρυσοβαλάντης Ευστρατίου Τζανής πρόσφε ρε 5.000 δρχ. στη μνήμη της Ευστρατίας Μιχαήλ Χτενέλη. Ο Παναγιώτης Ψ αριανός (αρχιμουσικός) πρό σφερε 5.000 δρ χ. στη μνήνη τω ν γ ο ν έω ν του Ευστρατίου και Σταυρούλας Ψαριανού. Η Α ντω νία Β ουνάτσου πρόσφερε 1.000 δρχ. στη μνήμη του συζύγου της Πάνου Βουνάτσου. Η Μαριάνθη Α ϊβαλιώτου πρόσφερε 2.000 δρχ. στη μνήμη του Παναγιώτη Καλαλέ. Ο Ευστράτιος και ο Παναγιώτης Χατζηχρυσάφης (δγάηογ) πρόσφεραν 21.000 δρχ. στη μνήμη του αδερ φού τους Νίκου Χατζηχρυσάφη.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ - «ΑΓΙΑΣΟΥ» -
ΔΡΧ. Βασιλική (Κούλα) Χατζηπροκοπίου 5.000 Βασίλειος Πετεινέλης 5.000 Δημήτριος Δεοντής (Μυτιλήνη) 12.000 Βασιλική Κουρτζή-Χατζημάγκου (Καναδάς) 9.000 Ειρήνη Κουδουνέλη 5.000
ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Ενας από τους στόχους του περιοδικού «Αγιάσος» είναι και η δημοσίευση παλαιών φωτογραφιών. Στα τεύχη που κυκλοφόρησαν έχουμε διασώσει μέχρι στιγμής πλούσιο εικο νιστικό υλικό (φωτογραφίες, σκίτσα κτλ.). Θα συνεχίσουμε την προσπάθειά μας και ελπίζουμε πως θα έχουμε συνεργάτες όλους τους συνδρομητές-αναγνώστες του περιοδικού μας. Προς το παρόν ψάχνουμε να βρούμε φωτογραφίες: 1. Της αγοράς της Αγιάσου με τον πλάτανο, που τον έκοψαν πριν από χρόνια. 2. Του Ελευθέριου Βενιζέλου, που χορεύει στον Κήπο της Παναγίας. 3. Της Μαριάνθης Δημητρίου Μαϊστρέλη (Τσουλίκα), που τη σκότωσαν οι Γερμανοί κατά την επιδρομή τους στην Αγιάσο στις 28.3.1944. 4. Του παλαιού ταχυδρομικού και στιχοπλόκου της Αγιάσου Δημητρίου Κουζέλη (Κλούρ’). Οι φωτογραφίες μετά τη δημοσίευσή τους, όταν ζητηθεί, επιστρέφονται.
«ΑΓΙΑΣΟΣ» ΔΙΑΘΕΣΗ ΒΙΒΑΙΟΔΕΤΗΜΕΝΩΝ ΤΟΜΩΝ Σας πληροφορούμε ότι τελευταία βιβλιοδετήθηχε ο τέτα ρ το ς τό μ ο ς του π ε ρ ιο δ ικ ο ύ «ΑΓΙΑΣΟΣ», ο οποίος περιλαμβάνει τα τεύχη 68-85 (1992-1994). Παλαιότερα βιβλιοδετήθηκαν ο πρώ τος τόμος (1-25, 1980-1984), ο δεύτερος (26-45, 1985-1988) και ο τρ ίτος (46-67, 19881991), από τους οποίους υπάρχουν ακόμη κάποι ες σειρές. Του πρ ώ του βέβαια τόμου κ ά π ο ια τεύχη είναι σε φωτοτυπία, γιατί τα πρωτότυπα έχουν εξαντληθεί από καιρό. Ο ι τ ό μ ο ι δ ια τ ίθ ε ν τ α ι σ τα Γ ρ α φ εία το υ Συλλόγου και στοιχίζει ο καθένας 12.000 δραχ μές. Με το ίδιο αντίτιμο μπορούν να αποστα λούν στον ενδιαφερόμενο επί αντικαταβολή. Δέον να σημειωθεί ό τι στην τιμή τω ν 12.000 δ ρ α χ μ ώ ν σ υ μ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε τ α ι το μ εγά λο κόστος της βιβλιοδεσίας (5.000-7.000).
ΓΑΜΟΙ - Ηρακλής Προκοπίου Καλλονιάτης Μαρία Μιχαήλ Λιακάτου (πολιτικός γάμος)
ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ Ο Βασίλης Α ντω νίου Π ολυζω γόπουλος και η Βάσω Κωνσταντίνου Πετροπούλου τέλεσαν την 1 Μ α ρ τίο υ 1997 το γά μ ο τ ο υ ς στο Δ η μ α ρ χ ε ίο Κερατσινίου. Ευχόμαστε ο βίος τους να είναι ευτυχής. Οικογένεια Γιάννη και Αριάδνης Χατζηβασιλείου Ο Θεοχάρης Ανέστη Κ απετανίδης και η Α να στασία Α. Κυρβασίλη τέλεσαν στις 4 Μαρτίου 1997 το γάμο το υ ς σ τον ιερό ναό Α γίω ν Τ α ξια ρ χώ ν Ευκαρπίας Σερρών. Ευχόμαστε ο βίος τους να είναι ευτυχής. Οικογένεια Γιάννη και Αριάδνης Χατζηβασιλείου
ΘΑΝΑΤΟΙ - Νικόλαος Κωνσταντίνου Χατζηχρυσάφης (δγιΐησγ, 8 Μαρτίου 1997) - Αριστέα, χήρα Ευστρατίου Περγάμαλη - Ευστρατία, σύζυγος Παναγιώτου Ζουμπουλή ή Ματέλη - Ιωάννης Ευστρατίου Καμάτσου (15 Απριλίου 1997) - Παναγιώτης -Βασίλειος Ιωάννου Κορομηλάς - Νικόλαος Ιωάννου Χατζηφώτης (1 Μαΐου 1997) - Σουλτάνα, σύζυγος Παναγιώτου Ξενέλη - Γεώργιος Γρηγορίου Σταφίδας - Αννα, χήρα Βασιλείου Λιγνού - Φιλιξώ, χήρα Σταύρου Χατζηφώτου (5 Ιουνίου 1997) - Μαρία, σύζυγος Προκοπίου Λαλά - Ειλικρίνεια, χήρα Παναγιώτου Δόγκα - Ευστράτιος Θεοδώρου Τάλιος - Ελένη, σύζυγος Γαβριήλ Καλαλέ