Ο παλαιός φανοποιός και παθιασμένος ερ α σ ιτέχνη ς η θοποιός της Α γιά σου Μιλτιάδης Σουσαμλής ή Χρόνης.
Ο Βρανιάδης Γλεζέλης, ένας από τους θεματοφύλακες των παραδόσεων της Αγιάσου...
Μια πονεμένη μάνα, η Γιασεμή Κυρίά κου Πασχαλιά, με το γιο της Στρατή. (Φωτογραφία Χρ. I. Κουρβανιού)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Βιβλιεκδοτική δραστηριότητα του Συλλόγου......................................................................... ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΓΡ. ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΥ, Το περιοδικό «Αγία Σιώ ν».................................................................................................. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΑΔΑ,Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης ( Ι Δ ') ............................................................................................... ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε ΚΑΚΑΔΕΛΗ, Αγιάσο αγάπη μ ου........................................................................................................................... ΠΡΟΚΟΠΗ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Χαράλαμπος Π. Δούκαρος. Ένας οδοιπόρος του εικοστού αιώνα........................................ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΠΕΡΡΑ, Θαλασσινό μήνυμα ειρήνης......................................................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΨΩΜΑ, Πικρό παράπονο (ποίημα). ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Αφύπνιση (ποίημα). ΟΜΗΡΟΥ ΠΑΠΑΝΗ ΜΑΡΙΓΩΣ, Τ ραγούδι.................................................................................................................................. ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Τα ματάκια της Κυράς μου (ποίημα). ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΝΗ, Τα ιλγίνεια (ποίημα).... ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΝΗ, Πενήντα χρόνια στο σχολείο. Επάγγελμα... παπουτσής!.......................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Τάκης Δ. Παπουτσάνης, ο ερευνητής της τοπικής μας ιστορίας.......................................... ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΛΟΓΕΡΑ, Θύματα της μισαλλοδοξίας. Μιχάλης Παναγιώτη Συνοδινός............................................................ ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Προκόπιος Χατζηευστρατίου, ένας Αγιασώτης συνεταιριστής............................................................................ ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Ένας Παλαιοκηπιανός έμπορος γράφει στη σύζυγό του........................................................................................ ΜΙΧΑΛΗ ΧΡ. ΓΑΛΕΤΣΕΑΗ, Από τις ιστορίες του Ηροδότου. Η γυναίκα του Κανδαύλη (Α' 7-13)................................... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Λαϊκό Δημοτολόγιο. Βίβλους γινέσϊους τ ’ Αγιασώτ’ ....................................................... Βιβλιοκριτική...................................................................................................................................................................................... ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΑΗ, Μ υ τ ιλ η ν ιά )^ Βραδιά 1997................................................................................. Η ανακαίνιση του Κοιμητηρίου Αγιάσου........................................................................................................................................ Τα πθίτκα μας (Γιώργος Παπάνης, Ερμόλαος Χατζηβασιλείου, Χρίστος Γλεζέλης (Πουπούσας))........................................ ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε...................................................................................................................................................... Αυτοί που φεύγουν............................................................................................................................................................................. Ευχαριστήριο. Εισφορές.................................................................................................................................................................... Κοινωνικά...........................................................................................................................................................................................
Σελ. 3 4 9 13 15 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34
ΕΞΩΦΥΛΛΟ Το γραφικό ξωκλήσι του Αΐ-Γιαννιού, του άλλοτε σιναφιού των μαχαιράδων και των σιδεράδων, λίγο έξω από το χωριό. Διακρίνονται, από αριστερά, ο Στρατής Κουντουρέλης, ο Οδυσσέας Κλήμος και ο Φίλιππας Ρουγκέλης (Φωτογραφία Δημητρίου Δμπουλού)
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ
Πολλά σκαλιά χρειάζεται ν’ ανεβεί ο προσκυνητής, για να φτάσει στην κορφή του λοφίσκου, στη χάρη της Παναγιάς της Πετρανής... (Πίνακας Χαρίλαου Χατζηβασιλείου)
ΙΧ5Ν 1106-3378
ΒΙΒΔΙΕΚΔΟΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ Ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» πραγμα τοποίησε, εκτός των άλλων, και το πρώτο βιβλιεκδοτικό του βήμα. Ανέλαβε τη Φωτομηχανική ανατύπωση δυο δυσεύρετων και χρήσιμω ν βιβλίων, τα οποία σύντομα θα είναι στα χέρια μας. Τα βιβλία αυτό, όπως έχουμε γράψει και σε προηγούμενα τεύχη, είναι τα παρακάτω: 1. [Ε.Π. Κουλαξιζέλλη - Β.Π. Τραγέλλη], Η Αγιάσος και τα πέριξ, εν Αθήναις 1896, σχ. 20,5X14, σα. η ' (ε' -η ' εισαγωγή) + 64 (1-56 Η Αγιάσος και τα π έ ρ ιξ , 57-63 γενικ ό ν ευρετήριον). 2. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θ ρύλος και ιστορία της Α γιά σ ο υ της νήσου Αέσβου, Μυτιλήνη 1947-1953, σχ. 24X17, σσ. XXXII (εισαγωγικά) + 550 (1+501 Θρύλος και ιστορία της Α γιάσου, 502 παροράματα, 503-504 κατάλογος εικόνων, 505-540 γενικόν ευρετήριον, 541-546 περιεχό μενα, 547-550 κατάλογος των φιλομούσων συνδρομη τών). Προσπαθήσαμε να τα κάνουμε περισσότερο λει τουργικά, για να είναι εύκολη η χρησιμοποίησή τους από τους αναγνώστες και από τους ερευνητές. Η επιτυχία αυτής της βιβλιεκδοτικής προσ πά θειας, η οποία θα εξαρτηθεί και από την περαιτέρω ανταπόκριση τω ν φορέων και του αναγνωστικού κοινού, πιστεύουμε πω ς θα γίνει πιλότος και για άλλες εκδόσεις παλαιώ ν βιβλίων, αλλά και νέων, λεσβολογικού ή μη περιεχομένου. Η εξασφάλιση οικονομικών μέσων αποτελεί προϋπόθεση υλοποί ησης των φιλόδοξων στόχων μας.
Από καιρό ρίχτηκε η ιδέα οργάνωσης και πραγ μα τοποίη σ ης φ ιλ ο λ ο γ ικ ο ύ μνημοσύνου, για το λαμπρό Αγιασώτη εκπαιδευτικό και συγγραφέα του περασμένου αιώ να Βασίλειο Βράνη ή Βρανιάδη, καθώς και ανατύπω σης του όλου έργου του, που παρουσιάζει ιστορικο-φιλολογικό και παιδαγωγικό ενδιαφέρον και που περιλαμβάνει τέσσερα λιγοσέλιδα βιβλία, τα παρακάτω: 1. Το εξακουστόν προσκύ νημα, εν Σμύρνη 1861. 2. Π ερί τω ν εν τώ γραπτώ λόγω γραφομένω ν σημείων, εν Σμύρνη 1863. 3. Ο καθρέπτης των παίδων, εν Σμύρνη 1864 (1863, χρο νολογία εξωφύλλου). 4. Η μ ετά νο ια το υ ασώ του νέου, ήτοι διήγημα ηθικόν, εν Μυτιλήνη 1870 (1871, χρονολογία εξωφύλλου). Το πρώτο μάλιστα, που αναφέρεται συνοπτικά στην ιστορία της Αγιάσου και του προσκυνήματος της Παναγίας, προγραμματίζε ται να κυκλοφορήσει και χωριστά. Ε πειδή ακόμα βρισκόμαστε σε α νιχ νευ τικ ό προπαρασκευαστικό στάδιο, παρακαλούμε θερμά να μας βοηθήσουν όσοι διαθέτουν καλοδιατηρημέ να αντίτυπα (μας χρειάζονται και τα εξώφυλλα) ή άλλο αρχειακό ή πληροφ οριακό υλικό, το οποίο μπορεί, αν δεν το έχουμε, να μας φανεί χρήσιμο. Π ρέπει να σημειώσουμε πω ς ό,τι μας δίνετα ι δε χάνεται και πω ς όταν ζητηθεί επιστρέφεται.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Αναμνηστική φωτογραφία των αρχών του αιώνα μας... Διακρίνονται, από αριστερά, η Αφροδίτη Ιωάννου Ιατρέλη, η Αμερισούδα Ιωάννου Ιατρέλη, η Αφροδίτη Γεωργίου Χατζηπλή και η Παναγιώτα Παναγιώτου Χατζηπαναγιώτου. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Βανούλα Χατζηπλή)
ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΑΓΙΑ ΣΙΩΝ» Κοινωνικό πλαίσιο και σημασία Τ ο περιοδικό «Αγία Σιών» άρχισε να εκδίδεται από τον Ιούνιο του 1937 στην Αγιάσο και σταμάτη σε τον Ιούνιο του 1941, αφού είχαν εκδοθεί συνο λικά 25 τεύχη, κατανεμημένα κατά έτος ως εξής: Έ τος Έ τος Έ τος Έ τος Έ τος
Α' Β' Γ' Δ' Ε'
1937-1938 1938-1939 1939-1940 1940 1941
8 τεύχη 7 τεύχη 3 τεύχη 4 τεύχη 2 τεύχη
Κάθε τεύχος αποτελείται από 36 σελίδες 17X24,5 εκατοστά. Ο λογότυπος «Αγία Σιών» είναι χαραγμένος με βυζαντινού τύπου χαρακτήρες μέσα σε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο πλαίσιο, το οποίο κοσμείται με εικό να της Θεομήτορος βρεφοκρατούσης, εγγεγραμμένης σε κύκλο. Ο πλήρης τίτλος του περιοδικού είναι: «Αγία Σιών. Μηνιαίον Δελτίον του εν Αγιάσψ της Λέσβου Ιερού Προσκυνήματος της Θεοτόκου». Εκδιδόμενον υπό της Επιτροπείας αυτού, εύλογά* του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μυτιλήνης κυρίου Ιακώβου. Η πρωτοβουλία για την έκδοση του Δελτίου ανήκει στον τότε πρωτοπρεσβύτερο του Ιερού Προσκυνήματος της Αγιάσου λόγιο θεολόγο Εμμανουήλ Μυτιληναίο και στον ιστορικό της Αγιάσου, διδάσκαλο Στρατή Κολαξιζέλλη, οι οποίοι αποτελούν τους βασικούς αρθρογράφους και χρωματίζουν την ταυτότητα του εντύπου. Ο πρώτος μάλιστα είναι και ο Διευθυντής του. Το περιοδικό τυπώνεται στο τυπογραφείο της εφημερί δας «Πρωινή» στη Μυτιλήνη. Η «Αγία Σιών» ασχολείται με θέματα θεολογικά και κυρίως θεομητορικά, με την ιστορία και τις ιστο ρικές πηγές της Αγιάσου, με τη λαογραφία και τις παραδόσεις, καθώς και με την κοινωνική κίνηση, της οποίας κέντρο και κορμό αποτελεί το ιερό προσκύνη μα. Ήδη με την εγκριτική επιστολή του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιακώβου του από Δυρραχίου καθορίζο νται τα πλαίσια, μέσα στα οποία θα κινηθεί το έντυ πο: «Το νέον περιοδικόν θ’ ασχοληθή αποκλειστικώς με τα αφορώντα εις το αυτόθι Ιερόν Προσκύνημα και την Αγιάσον». Το περιοδικό, μολονότι προαναγγέλλε ται ως «Μηνιαίον Δελτίον», λίγες φορές μπόρεσε να εκδοθεί ανά μήνα. Συνήθως κυκλοφορούν 7-8 τεύχη ανά έτος, πλην του τελευταίου, κατά το οποίο κυκλο φόρησαν μόνο 2. Η σπουδαιότητα της εκδόσεως τοπικού περιοδικού θεολογικού και ιστορικού-λαογραφικού περιεχομέ νου, το οποίο μάλιστα εκδιδόταν επί τέσσερα έτη συνε χώς, είναι προφανής. Η «Αγία Σιών» έγινε το βήμα
των εντοπίων λογίων και ενθάρρυνε τη δημοσίευση πηγών και ντοκουμέντων για την ιστορία της Αγιάσου. Ο Διευθυντής του Δελτίου Εμμανουήλ Μυτιληναίος δημοσιεύει το «Περισωθέν παλαιόν αρχείον του Ιερού Προσκυνήματος Αγιάσου», το οποίο περιλαμβάνει 266 έγγραφα από το 1752 μέχρι το 1848. Τα έγγραφα αυτά -ιδιωτικά δικαιοπρακτικά στο μεγαλύτερο μέρος τους- έχουν και γενικότερη αξία, γιατί φωτίζουν πτυ χές όχι μόνο του ιδιωτικού, αλλά και του δημόσιου βίου της Αγιάσου κατά το 18ο και 19ο αιώνα. Ο Στρατής Κολαξιζέλλης προδημοσιεύει ουσια στικά το υλικό, που θα αποτελέσει αργότερα το έργο του «Θ ρ ύλο ς κ α ι Ισ το ρ ία της Α γιά σ ο υ » . Ο Ευάγγελος Κλεομβρότου, ο μετέπειτα Μ ητροπολί της Μυτιλήνης Ιάκωβος Β ' , δημοσιεύει άγνωστα και ανέκδοτα ως τότε ιστορικά έγγραφα για την Αγιάσο από τους παλαιούς κώδικες της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης. Ενδιαφέρουσα είναι η καταγραφή και ταξινόμηση των παλαιών βιβλίων της εκκλησίας -το παλαιότερο είναι μια Αγία Γραφή του 1653- καθώς και η συγκέντρωση, καταγραφή, καθαρισμός από ειδικό τεχνίτη, ταξινόμηση και μουσειακή έκθεση παλαιών φορητών εικόνων, που ανήκαν σε διάφορες
οικογένειες της Αγιάσου, μετά από καμπάνια που έγινε μέσω του περιοδικού. Μέσα από την τακτική στήλη «Χρονικά» ζωντα νεύουν και α ναδεικνύονται εκδηλώσεις, δραστη ριότητες και γεγονότα. Σκιαγραφούνται αξιόλογες ή γραφικές προσω πικότητες της Αγιάσου. Συχνά τα κ είμ ενα κ α ι τα χ ρ ο ν ικ ά σ υ ν ο δ εύ ο ν τα ι α π ό φωτογραφικά ντοκουμέντα. Βέβαια η «Αγία Σιών» άνθισε αε έδαφος γόνιμο και ιδιαίτερα πρόσφορο, αφού στην Αγιάσο κατά τη δεκαετία 1930-1940 σημειώνεται μοναδική εκδοτική κίνηση. Ο Α ντώ νης Π λάτω ν κα τα γρ ά φ ει έντεκα έντυπα (9 εφημερίδες και 2 περιοδικά), που εκδίδονται στην Αγιάσο κατά τη δεκαετία αυτή, τα εξής: Α. ΕΦΗΜ ΕΡΙΔΕΣ 1. Α γιά σος, από 19.4.1931 ως το 1940. 2. Α α ϊκή Φωνή, από 12.2.1932 ως το 1935. 3. Φουρτουτήρα, α πό το 1932 ω ς το 1934. 4. Π α ρ α τη ρ η τή ς, α πό 4.6.1934 ως το Σεπτέμβριο του 1934. 5. Σ υ ν ετα ι ριστής, 1934. 6. Ε παρχιακή, από 22.6.1935 ως το 1936. 7. Α γροτοεργατική Φωνή της Αέσβου, 1935. 8. Ηχώ της Αγιάσου, από 23.2.1936 ως το 1937. 9. Τα Νέα της Αγιάσου, από 4.8.1939 ως τις 25.8.1940. Β. ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. Η Φωνή το υ Σ υ ν ετα ίρ ο υ (δεκαπενθήμερο), από 15.6.1932 ω ς 15.6.1933.2 .Α γ ί α Σ ιώ ν (μηνι αίο), από Ιούνιο 1937 ως τον Ιούνιο 1941. Η συμβολή της «Αγίας Σιών» στην καταγραφή της ιστορίας της Αγιάσου, στην ανάδειξη και αξιοποίηση τόσο των προφορικών όσο και των γραπτών πηγών αυτής της ιστορίας, αλλά και στη συγκρότηση και συνειδητοποίηση της ιδιαίτερης τοπικής ταυτότητας της κοι νότητας είναι βεβαία. Άρχισε μια μεγάλη συζήτηση σχε τικά με την πρώτη οίκηση και την ετυμολογία του τοπω νυμίου Αγιάσος, το οποίο συνδέθηκε από τον Στρατή Κολαξιζέλλη με την εικονολατρική παράδοση της Λέσβου και με τους Αγίους Τόπους (Ιερουσαλήμ), όπου ο κάθε Αγιασώτης ονειρευόταν να πάει μια φορά στη ζωή του (ιερά αποδημία) και να γίνει χατζής. Σε επίπεδο κοινω νιολογικό το Δελτίον σφυρη λάτησε τη συλλογική συνείδηση και μνήμη και καλ λιέργησε αρετές, όπως η αγαθοεργία, η ευσέβεια και η αλληλεγγύη. Επιβεβαίωσε τον αξιακό κώδικα των Α γιασωτών με την εμμονή στην παράδοση και με την επικύρωση και θετική προβολή των φιλανθρώ πων. Ό μ ω ς δεν απέφυγε την ιδεολογικοπολιτική τοποθέτηση. Συχνά υμνείται ο δικτάτορας Μεταξάς, οι μεταξικές οργανώσεις νεολαίας της Αγιάσου, οι μεταξικοί υπουργοί και ο βασιλιάς που επισκέπτο νται το Προσκύνημα. Αυτό πάντως δεν αναιρεί την αξία του περιοδικού και τη συμβολή του στην ιστο ρία, αλλά και στη μυθολογία της Αγιάσου. Μυτιλήνη, 23.1.1997
ΒΑΣΙΛΙΚ Η ΓΡ. ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΥ
ΑΓΙΑ ΣΙΩΝ Μηνιαίον Δελτίον του εν Αγιάσω της Αέσβου Ιερού Προσκυνήματος της Θεοτόκου. Εκδιδόμενον υπό της Επιτροπείας αυτού, ευλογία του Σεβασμ. Μητροπολίτου Μ υτιλήνης Κου Ιακώβου. Διευθυντής: Εμμ. Γ. Μυτιληναίος, Πρωτοπρεσβύτερος.
ΤΟΜΟΣ Α Εν Μυτιλήνη Ιούνιος 1937 - Μάιος 1938 Στην εγκ ρ ιτικ ή επισ τολή α να φ έρ ετα ι: «Ε πα ινούμεν και επευλογούμεν την σκέψιν σου αυτήν (όπως εκδώσης αυτόθι μηνιαίον θρησκευτικόν περιοδικόν υπό τον τίτλον Αγία Σιώ ν)... το νέον περιοδικόν θ ’ ασχοληθή αποκλειστικώς με τα αφορώ ντα εις το α υ τό θ ι Ιερόν Π ροσκύνημα και την Αγιάσον...». (Αριθ. 1-2) Η έκδοσις της Αγίας Σιών (η Διεύθυνσις) 1. Η κόρη τω ν προφ ητειώ ν (Ε .Γ .Μ.) 2. Το περισω θέν π α λ α ιό ν α ρ χείον του Ιερού Ναού της Π α ναγίας Α γιάσου, αρίθμηση, χρονολογική κατάταξη των σωζομένων εγγράφων, αρχομένη από του έτους 1752 (Εμμ. Μυτιληναίος) 5. Το χρυσοκέντητον επιτραχήλιον της Αγιάσου (Ευαγγ. Κλεομβρότου) 10. Πηγαί της ιστορίας της Αγιάσου (Στρατή Κολαξιζέλλη) 13. Ο άμβων της «Αγίας Σιών» (Ε.Γ.Μ.) 17. Χρονικά (21 Φεβρουαρίου 1937, Η πρώτη βασιλική επίσκεψις εις τον I. Ναόν της Παναγίας της Αγιάσου - Τα ιερατικά συνέδρια της Αγιάσου - Σύντομες επίκαιρες ειδήσεις) 21. Πρόγραμμα ιερών ακολουθιών και κηρυγμάτων της περιόδου του Δεκαπενταύγουστου 1937 31. (Αριθ. 3) Η αρίστη π ρ ο ς την Π α ν α γία ν τιμή 33-34. Ρητορικά εγκώμια προς την Θεοτόκον (Ε.Γ.Μ.) 35. Α νέκδοτα ισ το ρ ικ ά έγγραφ α π ερ ί την Α γιάσ ον (Ευαγγ. Γ. Κ λεομβρότου) 36. Η το π ω νυ μ ία της Αγιάσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 41. Το περισωθέν πα λ α ιό ν α ρ χείο ν του Ιερού Ναού της Π α ν α γία ς Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μ υτιληναίος) 43. Ο άμβων της «Αγίας Σιών». Η θρησκεία της χαράς (Ε.Γ.Μ.) 45. Χρονικά: Επίσημοι προσκυνηταί, Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών - Ο Υπουργός Θρησκευμά των και Παιδείας κ. Κ. Γεωργακόπουλος - Ο Υφυ πουργός Τύπου και Τουρισμού κ. Θεόδ. Νικολούδης Ο Διοικητής Πρωτευούσης κ. Κωνστ. Κοτζιάς 47. Η επέτειος της 4ης Αυγούστου 55. Οι αριθμοί με πλάγια στοιχεία δηλώνουν τις σελίδες.
τώ μεταξύ καθαρισθεισών και ταξινομηθεισών εικόνων) 132. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 134. Το Γενέθλιον της Θ εοτόκου (Εμμ. Γ. Μ υ τι ληναίος) 57. Τα κατά της συγγένειας της Αγιάσου προς τον Άγιον Άσσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 62. Ο άμβων της «Αγίας Σιών». Το κήρυγμα του Σταυρού (Ε.Γ.Μ.) 65. Χρονικά: Τα Κατηχητικά Σχολεία εν Α γιάσ ω κατά το σ χολικ όν έτος 1936-1937 67. Σύντομες επίκαιρες ειδήσεις 70-72.
(Αριθ. 10-11) Τα «Άνθη Ευλαβείας» και η θρησκευτική Σχολή της Βενετιάς (Γ. Βαλέτα) 137. Τα χρόνια των αλευρό μυλω ν της Π ενθίλη ς (Στρ. Κ ολαξιζέλλη) 147. Χρονικά: Η 25η Μαρτίου 155. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 159.
(Αριθ. 5-6) (Αριθ. 12) Πάντων θλιβομένων η χαρά (Γρηγ. Παπαμιχαήλ) 73. Δημώδεις ύμνοι προς την Θεοτόκον (Ανδρέου I. Φυτράκη) 76. Πενθίλη, η μητέρα της Αγιάσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 80. Χειρόγραφον «Ιστόριον» περί της συστάσεώς της Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μυτιληναίου) 84. Ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Καλαγάνης και το εν τη Ρ ιζα ρείω Σχολή Κ ληροδότημα αυτού (Ευστρ. Χατζηαποστόλου) 88. Χρονικά: Ευλαβής επίσκεψις του «Α ναμορφω τικού Ο μίλου Ν εανίδων» 93. Σύντομες επίκαιρες ειδήσεις 94-96. (Αριθ. 7) Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος περί του Ιερού Προσκυνήματος 97. Η Θεοτόκος εν τη ασματογραφία των Χριστουγέννων (Ε.Γ.Μ.) 99. Τα αρχαία χρόνια της Πενθίλης (Στρ. Κολαξιζέλλη) 101. Το περισωθέν παλαι όν αρχείον του Ιερού Ναού της Παναγίας Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μυτιληναίος) 107. Ο άμβων της «Αγίας Σιών». Π ερισσοτέραν αγάπην... (Ε.Γ.Μ .) 108. Χ ρονικά: Ηνωμένοι εν Χριστφ περί τον Μητροπολίτην μας 110. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 111-112.
Εγκύκλιος του Σεβασμιωτάτου Μ ητροπολίτου Μυτιλήνης κ. Ιακώβου (αριθ. Πρωτ. 1306/ 10.6.1938, αναφορικά με πέντε συνεχείς ανθρωποκτονίες που διαπράχτηκαν στην Αγιάσο) 161. Πρώτη η Αγιάσος θρηνούσα ζητεί την κάθαρσιν του στυγερού κακουρ γήματος 163. Τα «Άνθη Ευλαβείας» και η θρησκευτι κή Σχολή της Βενετιάς (Γ. Βαλέτα) 165. Η Πενθίλη στα χρόνια των Αράπηδων (Στρ. Κολαξιζέλλη) / 75. Ιστορικαί υπομνήσεις: Η πυρκαϊά της Αγιάσου τώ 1877 (Από τον πρώτο Κώδικα των επισήμων εγγρά φων του εν Αγιάσο) Ιερού Προσκυνήματος -σελ. 17υπόμνησις αριθ. 8 και από σελ. 23 -υπόμνησις αριθ. 11) 181. Χρονικά: Τα εν Αγιάσω Κατηχητικά Σχολεία κατά το Σχολ. έτος 1937-38 183. Συλλογή παλαιών εικόνων 185. Σύντομες τοπικές επίκαιρες ειδήσεις 187. Πίναξ περιεχομένων του Α ' τόμου (Α' Γενικά Β ' Μ ελέται και Άρθρα Θ εομητορικά, Ιστορικά, Εποικοδομητικά - Γ' Χρονικά) 192.
ΤΟΜΟΣ Β Εν Μυτιλήνη Ιούνιος 1938 - Μάιος 1939
(Αριθ. 8-9)
(Αριθ. 1-2)
Η αειπαρθενία της Θεοτόκου εν τη ασματογραφία των Κυριακών (Ε.Γ.Μ.) 113. Η Πενθίλη στα χρόνια των Ρωμαίων (Στρ. Κολαξιζέλλη) 119. Το περισωθέν παλαι όν αρχείον του Ιερού Ναού της Παναγίας Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μ υτιληναίος) 124. Χ ειρόγραφος Κ ώδιξ του Νομοκάνονος του Μ. Μαλαξού (Εμμ. Γ. Μυτιληναίος) 126. Χριστούγεννα (ποίημα) Στρ. Χ"Α. 128. Ο άμβων της «Αγίας Σιών». Επικαλεσθώμεν τον Σωτήρα (Ε.Γ.Μ.) 129. Χρονικά: Αποκάλυψις της αρχαίας εικόνος του Προσκυνήματος 131. Συλλογή παλαιών εικόνων. (Εξ αφορμής ενδείξεών τινων περί του ότι παρά διαφόροις οικογένειάς της Αγιάσου υπήρχον παλαιαί φορηταί εικόνες και εν τώ ενδιαφέροντι της Επιτροπείας του Ιερού Προσκυνήματος, όπως διασωθώσιν αύται από ενδεχομένων συλήσεων και καταστροφών, ελήφθη απόφασις, όπως συγκεντρουμένων των εικόνων τούτων, κατά το δυνατόν, επ’ ευκαιρία της παρουσίας του ειδι κού διά την συντήρησιν αυτώ ν τεχνίτου κ. Β. Ραχτσέβσκυ, καταρτισθή ειδική συλλογή εν τώ Ιερώ Προσκυνήματι... Εφεξής δημοσιεύομεν πίνακα των εν
Τα περί του τέλους της Μ αριάμ (Κωνστ. Ν. Καλλινίκου) 1. Τα χρόνια των Εικονομάχων και των μεγάλων αφιερωμάτων (Στρ. Κολαξιζέλλη) 8. Το περισωθέν παλαιόν αρχείον του Ιερού Ναού της Παναγίας Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μυτιληναίος) 14. Περί την πυρκαϊάν του 1877. Ανέκδοτον έγγραφον (Εγκύκλιος του Μητροπολ. Μυτιλήνης Κωνσταντίνου Βαλλιάδη, που εκδόθηκε στις 20 Αυγούστου 1877 με αφορμή την πυρκαϊά της 14.8.1877) (Ιωάννης Χατζηνικολάου) 15. Χρονικά: Το αγίασμα της Αγιάσου (Αυτόγραφο σημείωμα του Στέφ. Βρανίδου της 22.10.1935, με το οποίο αφιερώνει κήπο με νεόδμητη οικία προς καλλωπισμόν του παρεκκλησίου Ζωοδόχου Πηγής) 17. Σύντομες τοπικές επίκαιρες ειδή σεις 18. Πρόγραμμα εορτών Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1938 22. Προς τους ευσεβείς Προσκυνητάς 24. (Αριθ. 3-4) Τα π ερ ί του τέλους της Μ αριάμ (Κ ω νστ. Καλλινίκου) 25. Τα αποτελέσματα των αφιερωμά-
των. Κ τίσις της Αγιάσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 36. Χρονικά, Στέφανος Βρανίδης 44. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 45. (Αριθ. 5) Το Ιωβηλαίον του αρχιθύτου 49. Τα χρόνια των επιδρομών των πειρατών και των μεγάλων πολιτι κών μεταβολών (Στρ. Κολαξιζέλλη) 51. Το περισωθέν π α λα ιό ν α ρ χείον του Ιερού Ναού της Π α ναγίας Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μ υτιληναίος) 58. Η σύγχρονος Θεομητορική φιλολογία. Η «Θεοτοκιάς» του Αιδεσ. Κωνστ. Καλλινίκου (Ε.Γ.Μ.) 59. Χρονικά: Εόρτιος παραίνεσις προς τους ευλογημένους ενορίτας των Ιερώ ν Ναών της π ερ ιφ ερ εία ς (Ε.Γ.Μ .) 60. Π ρόγραμμα της κατά το έτος 1938-39 εν τώ Ε Προσκυνήματι Κατηχητικής εργασίας 61. Σύντομες τοπικές επίκαιρες ειδήσεις 62. (Αριθ. 6-7) Ο σοφός και πιστός πρωθιεράρχης (Ε.Γ.Μ.) 65. Τα Εισόδια της Θεοτόκου (Ε.Γ.Μ.) 70. Προς την Αρχιστράτηγον Θεοτόκον (Ε.Γ.Μ.) 72. Η Παναγία (Μητρ. Λαοδικείας Δωροθέου) 75. Επακολουθήματα των επιδρομών. Το σπίτι των μελλονύμφων. Οι «Γειτονιές» (Στρ. Κολαξιζέλλη) 79. Το περισωθέν παλαιόν αρχείον του Ιερού Ναού της Π αναγίας Αγιάσου (Εμμ. Γ. Μ υτιληναίος) 81. «Άλαλα τα χείλη» ποίημα (Α. Αναπλιώτης) 82. Χρονικά: Ο κ. Υπουργός Οικονομικών (Α. Αποστολίδης) - Απόκτησις παλαιών εικόνων 83. (Οι προσενεγκόντες τας εικόνας... είναι οι εξής εξ Αγιάσου ευσεβείς...) 84. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 85. (Αριθ. 9), Ιαν. 1939 Επί τη αναρρήσει του νέου Πρωθιεράρχου 87. Η εκκλησία της Παναγίας, το κέντρον της πνευματικής και κ ο ινω νικ ή ς ζω ής της Α γιάσου και η 2α Φεβρουαρίου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 89. Η σημερινή θέσις του Ιερού Προσκυνήματος (Συνέντευξις του Εμμ. Μυτιληναίου προς τον ανταποκριτή της εφημε ρίδας της Μυτιλήνης «Πρωινή». Δημοσιεύτηκε στο υπ’ αριθ. 655/20.12.1938 φύλλο) 96. Χρονικά: Ο έρα νος του Βοστανείου Ιερού Νοσοκομείου 98. Σύντομες επίκαιρες τοπικές ειδήσεις 98. (Αριθ. 9-10), Φεβρ., Μάρτ. 1939 Διάταγμα περί διοικήσεως και διαχειρίσεως του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου Αγιάσου Μυτιλήνης ως Προσκυνήματος (Εν Αθήναις 17.3.1939/ Γεώργιος Β ' -Άρθρα 1-25) 103. Η Υπαπαντή του Κυρίου (Κωνστ. Καλλινίκου) 108. Το Μοναστήρι και Σχολείο της Αγιάσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 115. Χρονικά: Το έργον της Επιτροπείας του I. Προσκυνήματος 120. Τοπικές ειδήσεις 120.
Η εορτή της Ζωοδόχου Πηγής (Ε.Γ.Μ.) 127. Τα χρ όνια τω ν Γενοβέζων (Στρ. Κ ολαξιζέλλη) 129. Κ α τάλογος τω ν εν Α γιάσ ω χ ειρ ο γρ ά φ ω ν (Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως) - Δημοσιεύεται ο εν τη Μαυρογορδατείω Βιβλιοθήκη δημοσιευθείς το 1844 κατάλογος 133. Χρονικά 136. Τοπικές ειδήσεις 138. Πίναξ των περιεχομένων του Β ' τόμου της «Αγίας Σιών» 143.
ΕΤΟΣ Γ - ΤΟΜΟΣ Γ (Αριθ. 1) Ιούν. 1939 Τα Ευαγγέλια περί της Θεοτόκου (Ε.Γ.Μ .) 1. Βιβλιοθήκη παλαιών εκδόσεων (Κατάλογος της άρτι ταξινομηθείσης Βιβλιοθήκης των παλαιών εκδόσεων, ήτις ευρίσκεται εν τώ Γραφείφ του πρεσβυτερίου του εν Αγιάσω Ιερού Προσκυνήματος - Αριθ. 1-15) - (Η αρχαι ότερη έκδοση: Της Θείας Γραφής, Παλαιάς δηλαδή και Νέας Διαθήκης «Άπαντα», Ηαιτιεΐβίιιιη 1655 4. Χρονικά: Το Καλαγάνειον Κληροδότημα - Το Κληροδότημα Σκούνιογλου 7. (Αριθ. 2-3-4) Ιούλ., Αύγ., Σεπτ. 1939 Η Μαρία της Ευαγγελικής περικοπής της Παναγίας (Μητρ. Λαοδικείας Δωροθέου) 9. Άλλος θρύλος διά την κτίσιν της Αγιάσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 13. Καλλοναί του τόπου μας (Στρ. Κολαξιζέλλη) 17. Οι ευεργέται του τόπου - Η ενδιαφέρουσα Διαθήκη του Χατζη-Βλασίου Δημητρίου ή Συγκελέλλη (14.7.1908) 21. Χρονικά: Το προσκύνημα των ορθοδόξων χριστιανικών ενώσεων εις Αγιάσον 27. Λαογραφικά της Αγιάσου (Παράστασις του «Τι να τα κάνω τα καλά» του Χρ. Κανιμά στις 20.8.1939) 30. Εντυπώσεις επισκέπτου (Στην «Πρωία» των Αθηνών/ 24.7.1939, Α. Αναπλιώτης) 35. Τοπικές ειδήσεις 36. (Αριθ. 5-6-7) Οκτ., Νοέμβ., Δεκ. 1939 Εγκώμιον εις την Παναγίαν Θεοτόκον Μαρίαν του εν Αγίοις Πατρός ημών Πρόκλου, Αρχιεπισκόπου Κωνστα ντινουπόλεως - Προλεγόμενα Ε.Γ.Μ. 41. Εγνώσθη το όνομα του ιδρυτού του Ιερού Προσκυνήματος Αγιάσου (Ε.Γ.Μ.). (Δημοσιεύεται χειρόγραφο -παλαιό αντίγραφο επιστολής του Παν. Αποστόλου, που στάλθηκε από το Φανάρι Κωνσταντινουπόλεως στις 8.4.17Θ4 προς τον εν Αγιάσω διαμένοντα «σεβάσμιον και φιλάνθρωπον ανάδοχόν» του και που περιέχει «αντίγραφον» του υπ’ αυτού ανευρεθέντος εις χείρας Ιερωνύμου τινός «μνήμονος» εγγράφου περί παροχής αδείας προς ανέγερσιν του εν Αγιάσω Ιερού Ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου) 56. Μια υπόθεσις περί του πολιτισμού της Αγιάσου (Ε.Γ.Μ.) 58. Η Αγιάσος κέντρον Τουρισμού και τόπος παραθερισμού (Στρ. Κολαξιζέλλη) 60. Χρονικά: Πρόγραμμα της εν τώ I. Προσκυνήματι Κατηχητικής εργα-
σίας του έτους 1939-40 - Το Αναγνωστήριον Αγιάσου «Η Ανάπτυξις», Σύντομη αναδρομή στην ιστορία του (Στρ. Κολαξιζέλλη) 64. Σύντομες τοπικές ειδήσεις 68. Πίναξ περιεχομένων Γ' τόμου 72. (Εφεξής οι τόμοι της «Αγίας Σιών» θα άρχονται από 1ης Ιανουάριου εκάστου έτους προς ευχερεστέραν διάκρισιν).
ΕΤΟΣ Δ - ΤΟΜΟΣ Δ (Αριθ. 1-2) Ιαν., Φεβρ. 1940 Αιτίαι και γενικός χαρακτήρ της Εικονομαχίας (Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου) 1. Εμμ. Μυτιληναίου, Ιερά ασματογραφία της εορτής των Χριστουγέννων 11. Στρ. Κολαξιζέλλη, Τα χρόνια της μεγάλης παρακμής της Αέσβου και της αφανείας της Αγιάσου 20. Χρονικά. Η φιλανθρωπία εν Αγιάσω 31. (Αριθ. 3-4-5) Μάρτ., Απρ., Μάιος 1940 Εκ των ανεκδότων καταλοίπων Χρυσοστόμου Α. Παπαδοπούλου. Πρώτη περίοδος της Εικονομαχίας Σημειώματα 33. Η Αγιάσος είναι η Αγία Σιών και όχι ο Άγιος Άσσου (Στρ. Κολαξιζέλλη) 41. Ο ομολογητής Συνάδων Μιχαήλ (Βασ. Αϊβαλιώτη) 51. Χρονικά 56. Βιβλιογραφικόν Δελτίον 59. (Αριθ. 6-7-8) Ιούν., Ιούλ., Αύγ. 1940 Εκ των ανεκδότων καταλοίπων Χρυσοστόμου Α. Παπαδοπούλου. Πρώτη περίοδος της Εικονομαχίας Σημειώματα 65. Τα χρόνια της γαλήνης των Αεσβίων και της υποδουλώ σεω ς των Α γιασω τώ ν (Στρ. Κολαξιζέλλη) 72. Η ιερά ασματογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Ε.Γ.Μ.) 83. Χρονικά 88. Πρόγραμμα Ιερών ακολουθιών και κηρυγμάτων Αύγ., Σεπτ. 1940 91. Βιβλιογραφικόν Δελτίον 94. (Αριθ. 9) Σεπτ. 1940 Χρυσοστ. Παπαδοπούλου, Πρώτη περίοδος της Ε ικ ο νο μ α χ ία ς 97. Ο Π α τρ ιά ρ χη ς Ιεροσολύμω ν Π ροκ όπιος Κ ουζέλλης, ο εξ Α γιάσου (Ιακώβου Κ λεομβρότου) 106. Τα χ ρ ό νια της γαλήνης τω ν Αεσβίων και της υποδουλώ σεως των Αγιασωτών (Στρ. Κολαξιζέλλη) 115. Χρονικά 124. (Αριθ. 10-11-12) Οκτ., Νοέμβρ., Δεκ. 1940 Από Θεού ευλογημένος προμαχών πολιτισμού (Ε.Γ.Μ.) 129. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Προκόπιος Κουζέλλης, ο εξ Αγιάσου (Ιακώβου Κλεομβρότου) 131. Η ιερά ασματογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Ε.Γ.Μ.) 136. Το βασιλικό φερμάνι του Σουλτάνου Μουσταφά Β ' (Στρ. Κολαξιζέλλη) 142. Χρονικά: Υπέρ του Εθνικού αγώ νος 151. Πίναξ περιεχομένων του Δ ' Τόμου 159.
ΕΤΟΣ Ε - ΤΟΜΟΣ Ε (Αριθ. 1-2-3) Ιαν., Φεβρ., Μάρτ. 1941 Εις μνήμην Ιωάννου Μεταξά (Ε.Γ.Μ.) 1. Χρυσοστ. Παπαδοπούλου, Πρώτη περίοδος της Εικονομαχίας 2. Το βασιλικό φερμάνι του Σουλτάνου Μουσταφά Β ' (Στρ. Κολαξιζέλλη) 5. Ο άμβων της «Αγίας Σιών». Τρεις αρεταί του Έλληνος (Κ. Τζιρίδου) 12. Κων/νος Καλλίνικος (Ε.Γ.Μ.) 16. Χρονικά 18. Η φωνή των πιστών του Μετώπου 24. Σύντομες τοπικές ειδήσεις 29. (Αριθ. 4-5-6) Απρ., Μάιος, Ιούν. 1941 Π ασχάλιος Κανών της Θεοτόκου (Ε.Γ.Μ.) 33. Χρυσοστ. Παπαδοπούλου, Η κατά των Εικονομάχων επικράτησις της Ο ρθοδοξίας 37. Η ασυδοσία της Αγιάσου και η βούλα της Δημογεροντίας (Στρ. Κολαξιζέλλη) 44. Δόγος Πανηγυρικός εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου (Ηλία Μηνιάτη) 52. Το περισωθέν παλαιόν αρχείον του Ιερού Προσκυνήματος (Ε.Γ.Μ.) 56. Χρονικά 60. Πρόγραμμα εορτών Αυγ., Σεπτ. 1941 63. Με το τεύχος αυτό δια κ όπτετα ι η έκδοση του περιοδικού.
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΤΗΣ «ΑΓΙΑΣ ΣΙΩΝ» Αϊβαλιώτης Βασίλειος Δ 51 Αναπλιώτης Α. Β 82, Γ 35 Βαλέτας Γιώργος Α 137, Α 165 Δωρόθεος Μητρ. Δαοδικείας Β 75, Γ 9 Ιάκωβος ο από Δυρραχίου Α 1, Α 161 Καλλίνικος Κωνσταντίνος Β 1, Β 25, Β 108 Κλεομβρότου Ευάγγελος Α 10, Δ 106, Δ 131, Κολαξιζέλλης Στρατής Α 13, Α 41, Α 80, Α 101, Α 119, Α 147, Α 175, Β 8, Β 36, Β 51, Β 79, Β 89, Β 115, Β 129, Γ 13, Γ 17, Γ 60, Γ 64, Δ 41, Δ 72, Δ 115, Δ 142, Ε 5, Ε 44 Μηνιάτης Ηλίας Ε 52 Μυτιληναίος Εμμανουήλ Α I, Α 2, Α 5, Α 17, Α 33, Α 35, Α 43, Α 45, Α 57, Α 65, Α 84, Α 99, Α 107, Α 108, Α 113, Α 124, Α 126, Α 129, Α 181, Β 14, Β 58, Β 59, Β 60, Β 65, Β 70, Β 72, Β 81, Β 96, Β 127, Γ 1, Γ 4, Γ 41, Γ 56, Γ 58, Δ 83, Δ 129, Δ 136, Ε 1, Ε 16, Ε 33, Ε 56 Παπαδόπουλος Α. - Κεραμεύς Β 133 Παπαδόπουλος Χρυσόστομος Α 97, Δ 33, Δ 65, Δ 97, Ε 2, Ε 37 Παπαμιχαήλ Γρηγόριος Α 73 Σκλεπάρης Δημήτριος Γ 30 Συγκελέλλης ή Δημητρίου Χατζηβλάσιος Γ 21 Τζιρίδης Κωνσταντίνος Ε 12 Φυτράκης Ανδρέας Α 76 Χατζηαποστόλου Ευστράτιος Α 88, Α 128 Χατζηνικολάου Ιωάννης Β 15
ΤΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΜΥΤΙΔΗΝΗΣ ΙΑ Η Τετάρτη Τάξη (1934 - 1935)
Ο
δά σ κ α λό ς μας Ε υ ά γγελο ς Π α π α νο ύ τσ ο ς έφυγε και τώρα περιμένουμε το διάδοχό του* αλλά δε νο μ ίζω π ω ς θα φ ω νά ξουμ ε ο δά σ κ α λός μας έφυγε, ζήτω ο δάσκαλος που μας ήρθε. Κι είχαμε ακόμα να διανύσουμε δυο σχολικές χρονιές εμείς οι μεγάλοι και τρεις οι μικροί μας ακατέβατα. Τα καημένα τα πα ιδιά, που ήταν και ευαίσθητα. Και πόσο καλά αρχινίσαμε, με τι ωραία όνειρα και π α ι δικές ελπίδες, και τι μεγάλες προσπάθειες κάναμε να τσακίσουμε, έστω και λίγο, το σκληρό τσόφλι του κατεστημένου στην παιδεία μας! Και π ρ ιν καλά καλά κλείσουμε τρ ία χρ ό νια , σαν να έπεσε στο σχολείο μας καλπάζουσα φυμα τίωση - ήταν του συρμού τότε, μας έβαλαν σε καρα ντίνα ως επικίνδυνους για τη δημόσια εκπαιδευτι κή υγεία. Και δεν έδιωξαν μόνο το μεγάλο δάσκαλό μας, χάσαμε και το μεγάλο φίλο μας, το χαρισματικό ά νθ ρ ω π ο κ α ι φ ιλ ό λ ο γ ο Βασίλη Α ρ χο ντίδη , ως συνυπεύθυνο για την... κατάντια του σχολείου μας. Ποιον, τον αξέχαστο καθηγητή μας, που όταν μας έκανε μάθημα ή ψυχολογική θεατρική ανάλυση ή σε ρωτούσε «τι κάνεις, Καβαδά», ένιωθες σαν να σου χαϊδεύει τα μυαλά με την υπέροχη διδαχή του και
τη φωτεινή προσωπικότητά του. Σ ’ όλη του τη ζωή παρέμεινε ένα μεγάλο καλόκαρδο π α ιδ ί, που τα ’βρισκε ακόμα και με τα μικρά πα ιδιά. Δεν ήταν για καθηγητής, αλλά για μ όνιμ α δά σ κ α λος της πρώτης του δημοτικού. Στο δημοσίευμά του «Προσωπική μαρτυρία. Ο Ε. Π α π α ν ο ύ τσ ο ς στο Δ ιδ α σ κ α λείο Μ υτιλήνης», αναδημοσιευμένο στο περ. «Π αιδαγω γικό Βήμα Αιγαίου», (Μυτιλήνη, Ιανουάριος-Μ άρτιος 1992, τεύχος 8, σσ. 57-58), διαβάστε τι γράφει ο Βασίλης Αρχοντίδης: «Κάθε φορά π ο υ περνώ από το δρόμο το υ κ τιρ ίο υ το υ Δ ιδα σ κ α λείο υ, από τα «Μ αύρα Σίδερα», στέκομαι με συγκίνηση και αναζητώ μέσα σ τη ν α λ λα γμ έν η σήμερα ρ υ μ ο το μ ία και στα νέα κ τίρ ια τα ίχνη το υ α π λ ο ύ εκείνο υ σ π ιτιο ύ με τα τέσσερα δωμάτια, π ο υ έλυσε για δυο χρόνια (19331934) το σ τεγα σ τικό πρόβλημα το υ/νεο σύσ τα το υ Διδασκαλείου... Σ ' αυτό το σ π ίτι πέρασα την πιο όμορφ η π ερ ίο δο της εκ π α ιδ ευ τικ ή ς μ ο υ σ τα δ ιο δρο μ ία ς στη Μ υτιλήνη. Δ ίδα ξα με ενθουσιασμό, συγκινήθηκα, ονειροπόλησ α σα φ υσ ικ ό ς άνθρω πος, χω ρίς άγχος μπροστά στους νεκρούς τύπ ους και την ξοφλημένη νοοτροπία των ανωτέρων, που έρχονταν από την πρωτεύουσα, για να μας οδηγή σουν και να μας εμπνεύσουν τάχα. Την α τμ ό σ φ α ιρ α το υ Δ ιδ α σ κ α λ ε ίο υ δ εν τη ν ξαναβρήκα στα υπόλοιπα χρό νια της εκπα ιδευτι κής δουλειάς μου. Δ εν ξαναβρήκα την ανθρώπινη
Αναμνηστική φωτογρα φία από την επίσκεψη του αρχιεπίσκοπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσόστομου Παπαδοπούλου (Μάιος 1937). Εκτός από το μακα ριότατο διακρίνονται ο σεβασμιότατος μη τροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος ο από Δυρ ραχίου (αριστερά) και ο διευθυντής του Διδασκαλείου Ιωάννης Φραγκούλης (μεταξύ του μακαριό τατου και του ιερέα)... (ΦΩΤΟ-ΒΑΣΙΔΕΙΟΥ, Μυτιλήνη. Η φωτογρα φία παραχωρήθηκε από το Γιώργο Χατζηπαυλή)
ζεστασιά. Ο Δ ιευθυντής ήταν ο στενός φ ίλος, π ο υ μιλούσε με αίσθημα και λογική. Π οτές δεν διέταξε και π ο τές δεν αισθανόσουν την πίεση του ανωτέρο υ από την π α ρ ο υ σ ία του. Α ν τ ίθ ε τ α , α ισ θ α ν ό σουν την έλλειψη της παρουσίας του». Ό μως δε χάσαμε την πίστη μας ούτε την αγάπη μας για το σχολείο, γιατί είχαμε βαθιές ρίζες μέσα μας, αγαθά περισσεύματα από τη χρυσή τρ ιετία 1931-1934, που μας έκαναν άτρωτους και στην πιο σκληρή εκπαιδευτική οπισθοδρόμηση. Οι καθηγητές που μας έμειναν κι όσοι καινούρ γιοι μας ήρθαν, ακόμα και ο διευθυντής παιδαγω γός Π αναγιώτης Α ντω νόπουλος, κ α ίτοι δεν είχε καλές συστατικές επιστολές στην τσέπη του από τον προοδευτικό παιδαγω γό Ηλία Γερακόπουλο, π ρώ το διευθυντή του νεοσύστατου μονοτά ξιου Διδασκαλείου Μ υτιλήνης (1924-1925), όπου υπη ρέτησε, ούτε από τον επαναστάτη μεγάλο παιδαγω γό, το συμπατριώτη μας Μ ίλτο Κουντουρά, διευ θυντή του π ε ν τ α τά ξ ιο υ Δ ιδ α σ κ α λ είο υ Θ ηλέων Θεσσαλονίκης κατά τα έτη 1927-1930· όμως όλοι τους α να γν ώ ρ ιζα ν τη δύσκολη θέση στην ο π ο ία βρισκόμασταν και προσπαθούσαν να μας βοηθή σουν, για να μη χαθούμε μέσα στο αλαλούμ της κυβερνητικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Μάλιστα, όταν μου δόθηκε η ευκαιρία να μιλή σω με το διευθυντή μας στο σ π ίτι μιας γνωστής μου Μ α ρία ς, που εκεί έμενε με τη γυ ν α ίκ α του φιλοξενούμενος, στου Χατζηχριστόφα τον ανήφο ρο, μετά το Μ ακρύ Γυαλό, μου εξομολογήθηκε ναι σωστά διαβάζετε - πω ς ήμαστε τα καλύτερα παιδιά που γνώρισε ποτέ σε σχολείο που υπηρέτη σε. Κ αι υπηρέτησε σε π ά ρ α π ο λλά σ χολεία της π α τ ρ ίδ α ς μας κ α ι π έθ α ν ε π λ ή ρ η ς η μ ερ ώ ν, 91 χρονώ, στην Αθήνα το 1970. Ή τα ν καλής ρ ά τσ α ς ά νθ ρ ω π ο ς, Χ ιώ τη ς την καταγωγή, με πολλά χρόνια μεταπτυχιακές σπου δές στην Ευρώπη. Μ εγαλοπρεπής στην εμφάνιση, επιβλητική φιγούρα για ζωηρά παιδιά. Έ νθερμος θιασώτης του παραδοσιακού σχολείου. Και ήταν η τρίτη φορά μέσα σε μια δεκαετία, που έπαιξε το ρόλο του εκπαιδευτικού... πυροσβέστη. Βέβαια ούτε εμείς του δώσαμε καλές συστατικές επιστολές. Γιατί να του δίναμε; Και ολιγόχρονη και αρνητική ήταν η παραμονή του στο σχολείο μας. Ηρθε με ειδική αποστολή από το φίλο του γενικό γρ α μ μ α τέα του Υ π ο υ ρ γείο υ Π α ιδ εία ς Γεώ ργιο Παλαιολόγο όχι να συμπληρώσει, αλλά να καταλύσει κάθε προοδευτική προσπάθεια, που αγωνιστήκα με τρία χρόνια να πετύχουμε. Ωστόσο δεν του κρατή σαμε κακία, άνθρωπος του επίγειου θεού ήταν και του λόγου του. Αν ζούσε όμω ς σήμερα, θ ’ άλλαζε ιδέες και πιστεύω για τις προσπάθειες που γίνονται στα σχο
λεία από τα παιδιά να στήνουν ένα θεατράκι, για να δείξουν πως και χιούμο έχουν και θεατρική παράδοση. Ποιος μπορεί να τ ’ απαγορεύσει; Νομίζετε πως βρισκόμαστε στα 1934, που η πολειτεία δεν επέτρε πε «ποτέ από κανέναν εκπ α ιδευτικό ν α ντίδρα σ ιν εις τας θελήσεις της, όχι φανερά βέβαια, π ο υ δε θα το κάμη, αλλά ούτε υπόκωφον». Να, γιατί έφτασε η παιδεία μας σ’ αυτά τα χάλια! Την επόμενη σχολική χρ ο νιά 1935-1936, που για μας τους μεγάλους ήταν λυτρωτική, αφού θα παίρναμε το απολυτήριο του δασκάλου, μας ήρθε ως διευθυντής ο εθνομάρτυρας Γιάννης Φραγκού λης. Κι επειδή τον ξέχασαν ακόμα και οι συγχω ριανοί του, ένα σύντομο βιογραφικά σημείωμα δε θα έβλαπτε. Γεννήθηε στην Εγκλωβή Δευκάδας το 1898. Το 1920 πήρε π τ υ χ ίο α π ό τη Θ εολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1926 έφυγε με κρατική υποτροφία για τριετείς μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία. Στα Πανεπιστήμια Διψίας, Αμβούργου και Βερολίνου σπούδασε φ ιλοσοφία και παιδαγωγικά. Στο σχολείο μας ήρθε, αφού υπηρέτησε ως διευ θυντής στα Διδασκαλεία Δράμας, Ιω αννίνω ν και Φ λώ ρινα ς. Α πό την πρώ τη μέρα που πάτησε το πόδι του στο σχολείο μας, με την παρουσία του και μόνο, άλλαξε το ζοφερό κλίμα που άφησε πίσω του με το σύντομο χ ρ ο νικ ό διάστημα που πέρασε ο πρώην διευθυντής Παναγιώτης Αντωνόπουλος Έ νας μοναδικός άνθρωπος και παιδαγωγός, που μόνο αγάπη, πρόοδο και ηρεμία σκόρπιζε γύρω του. Ό ,τι μας είχε λείψει με την απουσία του δασκάλου μας Ε υ ά γγελο υ Π α π α ν ο ύ τσ ο υ . Β έβαια «τα πανηγύρια» σταμάτησαν, αλλά δεν ήταν τα μόνα που μας έλειψαν. Ανώτερη διαταγή και τα σκυλιά δεμέ να. Περνούσε τότε η πατρίδα μας τη χειρότερη εποχή της νεότερης ιστορίας της. Μικρασιατική καταστρο φή, επαναστάσεις και κόντρα επαναστάσεις, απόπει ρα δολοφονίας του εθνάρχη Ελευθέριου Βενιζέλου, θεσμικό πραξικόπημα Κονδύλη, παλιννόστηση βασι λείας, δικτατορία Μεταξά και έπεται συνέχεια. Κι ενώ είχαμε κάνει τις τελευταίες για μας τους μεγά λους Γυμναστικές Επιδείξεις του σχολείου μας στο γήπεδο του «Παλλεσβιακού» με τον ... «αστροναύτη» γυμναστή μας Νίκο Κουφέλη - που τράβηξε τα πάνδεινα αργότερα στην εποχή της εθνικοφροσύνης τραβήξαμε για Χίο... και πήραμε μέρος στους περι φερειακούς αγώνες των σχολείων Μυτιλήνης Σάμου κα ι Χ ίου. Θ αρρώ π α ρ ίσ τα ν α τον αρχηγό στους αθλητές μας. Κάτι τέτοιο φαίνεται στη φωτογραφία π ου παραθέτουμε μπροστά στο θρυλικό μπουρλοτιέρη Κιοσταντίνο Κανάρη, στην ομώνυμη πλα τεία της Χίου. Αποτελέσματα δε θυμάμαι. Πάντως εγώ έριχνα ακόντιο και πηδούσα άλμα στο ύψος. Ο Δημήτρης
Απολυτήριο (διαστάσεων 30,5x42 εκ.) του Δημητρίου Καβαδά (Μυτιλήνη 30 Ιουνίου 1936).
Κυπραίος έτρεχε στα 100 και θυμάται ο ίδιος πως τα πήρε. Η Ουρανίτσα Ασλάνη έτρεχε στα 100 και πηδούσε άλμα στο μήκος. Ο καθένας μας και σε κά ποιο αγώ νισμα ήταν. Η συμμετοχή μετρούσε, δεν κάναμε πρωταθλητισμό. Εδώ πρέπει να σημει ώσω ότι οι Χ ιώτες είναι οι πιο φιλόξενοι άνθρω π οι στην π α τρ ίδα μας. Μ ας φιλοξένησαν όλους, αγόρια κορίτσια, στα σπίτια τους και μας περιποιήθηκαν σαν επίσημους καλεσμένους. Ο Δημητράκης Κ υπραίος κι εγώ... καταλύσαμε στο αρχοντικό του εφοπλιστή Δαιμού. Και πού να σας τα λέω; Φανταστείτε εσείς ό,τι πιο καλύτερο μπορείτε! Κοιμηθήκαμε σε χω ριστά δω μάτια και εγώ για δεύτερη φορά κοιμήθηκα με κουνουπιέρα, και πού να με πά ρ ει ο ύπνος, σαν αράχνη όπω ς ένιωθα μέσα στα τούλια, στα δίχτυα. Έ να βράδυ μ α ς... δ εξ ιώ θ η κ α ν σε ν υ χ τ ε ρ ιν ό κ έν τρ ο , σ του «Πασά τη βρύση». Το γλέντι κράτησε ως το πρω ί και δε θα ξεχάσω τη φιλική ατμόσφαιρα που φτιά χτηκε μεταξύ μας. Ό ταν γυρίσαμε... νικητές και τροπαιούχοι, μας περίμεναν τα δύσκολα, οι απολυτήριες εξετάσεις, γρ α π τές και δ ιδ α κ τικ ές στο π ρ ό τυ π ο δημοτικό σχολείο. Ό ταν όμως είσαι νέος και ξέρεις τον προ ορισμό σου και ύστερα μάλιστα από το πανηγύρι της Χίου, όλα ξεδιαλύνουν σαν ένα ωραίο όνειρο. Βέβαια εγώ δεν ήμουνα από τα μεγάλα τζίνια, μ’ ένα 8,9 καθάρισα και στις 27 Φεβρουαρίου 1937 διορίστηκα στο Μ εγαλοχώρι Πλωμαρίου. Κι ενώ είχα α ποσ πα σ τεί στο πέμ π το δημοτικό σχολείο Ποταμού-Πλωμαρίου, με μετέθεσαν στο μονοτάξιο δ η μ ο τικ ό σ χ ο λ είο Κ έ ν τ ρ ο υ -Π υ ρ γ ιο ύ σ τ ις 18 Οκτωβρίου 1937, που μόλις είχε ιδρυθεί, πιθανό τατα από το διευθυντή μας Γιάννη Φ ραγκούλη, που ήταν πρόεδρος του εκπαιδευτικού συμβουλίου δημοτικής εκπαίδευσης Μ υτιλήνης. Ό μ ω ς παρέμεινα στον Ποταμό, γιατί στις 2 Δεκεμβρίου 1937 παρουσιάστηκα ως κληρωτός στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού Κέρκυρας. Την άλλη σχολική χρονιά 1936-1937, με διευθυ ντή και πάλι το Γιάννη Φραγκούλη και με υποδιευ θυντή το φ ιλ ό λ ο γ ο κ α ι π α ιδ α γ ω γ ό Δ η μ ή τρ ιο Πουλμέντη αποφοίτησαν στις 30 Ιουνίου και οι... μικροί μας. Κι έτσι το πολύπαθο Πεντατάξιο Διδασκαλείο του Α ιγαίου πέρασε στην ισ τορία, στα ψ ιλά, κι εμείς οι εξήντα μαθητές του-τριάντα σε κάθε τάξηα ποφ οιτή σ α μ ε π ενή ντα τρ εις. Τέσσερα α πό τα κορίτσια μας τότε έφυγαν στο Διδασκαλείο Αλε ξανδρούπολης: η Μ αρία Παρθένη, η Ιωάννα Συροπούλου, η Ελένη Φαναρά και η Ελένη Πιτσούλη, και τρεις έμειναν στο δρόμο αμανάτι. Ό μω ς από την τρίτη σχολική χρονιά 1933-1934 άρχισαν δειλά δειλά να έρχονται στις αντίστοιχες δυο τάξεις του
Αναμνηστική φωτογραφία, τραβηγμένη στην πλατεία Κωνσταντίνου Κανάρη, στις 31 Μαΐου 1936, ομάδας αθλη τών και αθλητριών, από όλα τα εκπαιδευτήρια που έλαβαν μέρος στους Περιφερειακούς Αγώνες Στίβου (Μυτιλήνης, Σάμου, Χίου), που έγιναν τον Ιούνιο του 1936. Διακρίνονται, από αριστερά, καθήμενες: 1. (;). 2. Ειρήνη Γιαλένιου (Διδασκαλείο Μυτιλήνης). 3. Στάσα Θραβάλου (Γυμνάσιο Χίου). 4. Ουρανία Ασλάνη (Διδασκαλείο Μυτιλήνης). 5. Μέρσα Νασοπούλου (Διδασκαλείο Μυτιλήνης). 6. Μέρσα Κλήμη (Διδασκαλείο Μυτιλήνης)... Από δεξιά, όρθιοι: 1. (;) Δαιμός. 2. Τάκης Κουπαρανίδης (Διδασκαλείο Μυτιλήνης). 3. (;). 4. (;). 5. (;). 6. Δημήτριος Καβαδάς. 7. (;) Δαιμός...
σχολείου μας μαθητές από άλλα διδασκαλεία της χώ ρας, που καταργήθηκαν... προοδευτικά! με το Νόμο 5802 το Σεπτέμβρη του 1933. Στην τελευταία μ ά λισ τα σ χολικ ή χ ρ ο ν ιά 1936-1937 ο α ρ χ ικ ό ς αριθμός των μαθητών του Διδασκαλείου μας υπερ διπλασιάστηκε. Κι αφού το σχολείο μας δε λειτούργησε ούτε ως Π α ιδ α γω γικ ή Α κ α δη μ ία , μ ετέθεσ αν το Γ ιάννη Φ ρ α γκ ούλη στη δ ιεύ θ υ νσ η της Π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς Α καδημίας Α λ εξα νδρ ούπολη ς. Στο μεταξύ τον Π απανούτσο τον είχαν στείλει ως υποδιευθυντή στην Π α ιδα γω γικ ή Α καδημία Ιω α ννίνω ν. Α λλά ότα ν το 1941 π α ρ α χώ ρ η σ α ν οι Γ ερμανοί στους Βουλγάρους το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης και της Μακεδονίας, ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες που τους προσέφεραν ως σύμμαχοι, και άρχισαν να λεηλατούν και να σκοτώνουν τον ελληνικό πλη θυσμό, ο Γιάννης Φραγκούλης διορίστηκε νομάρ χης Έ βρου, για να οργανώ σει ένοπλη αντίσταση κατά των Βουλγάρων. Ό μως το 1942 τον συνέλα βαν μαζί με π ο λ λ ο ύ ς το π ικ ο ύ ς π α ρ ά γ ο ντες και κατακρεουργήθηκαν με λουτρό αίματος από τους Βουλγάρους. Έ τσι σε ηλικία 44 χρονώ έφυγε από τη ζωή ως εθνομάρτυρας. Αυτό ήταν το τέλος του Διδασκαλείου Μυτιλήνης και του τελευταίου διευ θυντή του και παιδαγωγού Γιάννη Φραγκούλη.
ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
εγά λο π ρ ο ν ό μ ιο να ’χ ε ις γ κ α ρ δ ια κ ο ύ ς φίλους στην πανέμορφη Αγιάσο. Η γεμάτη ενδια φέροντα πολύτιμη συντροφιά τους, στο πενθήμερο της παραμονής σου στο χωριό, κάνει πιο δροσερό τον ίσκιο του Ό λυμ που και τονώ νει το αίσθημα της πίστης στη Μεγαλόχαρη. Π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν ο το π ρ ω ιν ό , ό τ α ν τ έ σ σ ε ρ ις φ ίλ ο ι α π ο φ α σ ίζ ο υ μ ε μετάβα σ η στο Κ α σ τέλ ι. Ε ίν α ι μ ια α π ό τ ι ς ο μ ο ρ φ ιέ ς τη ς Α γ ιά σ ο υ . Σχετικά α ξιοποιημένο από το «Αναγνωστήριο», κ ο ν τ ά σ τα τ ό σ α ά λ λ α ε π ιτ ε ύ γ μ α τ ά τ ο υ , το Κ α σ τέλ ι, κ α τά φ υ τ ο β ο υ ν α λ ά κ ι κ ά τω α π ό την πρ ο σ τα σ ία του μεγα λόπρ επου Ό λ υ μ π ο υ , με το εκ κ λη σ ά κι το υ Τ α ξ ιά ρ χ η στην κ ορ φ ή , ε ίν α ι ο δεύτερος «τη τάξει» προστάτης του χω ρ ιού και ιδιαίτερα του Αναγνωστηρίου. Π ριν από χρόνια ο ανεπανάληπτος δήμαρχος Σ τρατής Τ ζίνη ς φ ρ ό ν τισ ε για την ύδρευση του Κ α σ τ ε λ ιο ύ . Έ τ σ ι, με ε θ ε λ ο ν τ ικ ή ε ρ γ α σ ία το Α να γνω σ τή ρ ιο, με το ν κ α τα π λ η κ τικ ό πρ ό εδρ ό του Πάνο Πράτσο, αξιοποίησε το βουνό, α να κα ί ν ισ ε εκ κ λ η σ ιά κ α ι κ α μ π α ν α ρ ιό , έκ α νε κ ή π ο , φύτεψε δέντρα, δημιούργησε ένα ευρύχωρο π λ ά τωμα με χαβούζα, όπου αδιάκοπα αναπηδά δρ ο σερό νερ ά κ ι κ α ι γεν ικ ά χά ρ ισ ε σ τον τό π ο μια όαση μ ’ όλα τα χρώ μα τα του π ρ ά σ ινο υ και της λεσβιακής ίριδας. Σ ’ αυτό τον πόλο έλξεως, στο Καστέλι, ανεβαί
νουμε τέσσερις γέροι. Οι τρεις έχουν ξεπεράσει τα 73 και ο ένας τα 81. Αυτός είναι ο αιδεσιμότατος Τζάνος Γουγουτάς, που υπηρετεί στο ΟσΐΓθΐΐ των ΗΠΑ και κάθε χρόνο τέτοια εποχή έρχεται στην πατρώα γη. Οι άλλοι τρεις «γεννηθέντες» το 1912. Α π ’ α υ το ύ ς ο Μ ενέλαος Κ α μ ά τσ ο ς α κ ολουθεί εύκολα τον πάντα προπορευόμενο αιδεσιμότατο. Ο Πάνος Πράτσος καθυστερεί, γιατί είναι υποχρε ωμένος να κρατά και να βοηθά τον ασθμαίνοντα γράφοντα. Π αγκάκια ξύλινα ευτυχώ ς στο πλακόστρω το (πατωμένη), ανά 100 μέτρα, προσφέρουν ξεκούρα ση. Σ ’ ένα α π ’ αυτά καταλαμβάνει... ο οίστρος τον Μενέλαο και στο λεφτό σκαρώνει: Τζάνους Γουγουτάς παπάς, Γιώργους Κακαδέλ’ς λαπάς, γω, Μινέλαους Καμάτσους, τσι γι πρόιδρους ι Πράτσους, ντούρμα ίμπαμι σν αράδα, ποίκαμι κ ιφ ά τ’ τιτράδα, δώκαμί ντου στ’ α ν ’φουρέλ’ τσι στ’ κουρφή πα στου Καστέλ’. Λαπάς χαρακτηρίζεται δίκαια ο γράφων, αφού για ν ’ ανεβεί στο Καστέλι πρέπει να τον κρατά ο Πράτσος από το μπράτσο και η γλώσσα του, σαν φτάνει στην κορφή, κρέμεται σαν του λαφασμένου σκύλου ή πιο παραστατικά... σαν μοντέρνα γραβάτα.
Ο γραφ ικός λόφος Καστέλι της Αγιάσου... (ΡΗοΙο: Ο. ΗΗΓ18$13(ΠΝ, Έκδοσις Βύρωνος Δ. Σουτζιδέλλη-Μυτιλήνη)
Ό μως ο Μενέλαος «δράττεται της ευκαιρίας», για να διαφημίσει το Καστέλι, και συνεχίζει: Πανιέτι, αθρώ π’, πα στου Καστέλ’ μι τς δρουσιρές πρασνάδις, πανιέτι, γέρ’, ιμκρά μουρά, κουρτσέλια τσι κυράδις. Μόν τ ’ ουξυγόνου π ’ ανισ αίν’ς, τα χρώματα σ ’ αλλάζιν τσ ’ ύστιρα σα τ ’ ακουρντϊόν γοι πνεύμουνις φουνάζιν. Κατό λουγιώ αρώματα πα στου Καστέλ’ μυρίζιν τσι σα μιτσμένους ανιπδάς, λες τα μυαλά σ’ γυρίζιν. Πανιέτι πόνου στου Καστέλ’ πουλλές φουρές του χρόνου, αίμα μιτάγγισ’ παίρνιτι απί του ουξυγόνου. Εδώ πάνω, στην κορφή του Καστελιού, βρίσκε ται και ο γιος του γράφ οντος. Ο Μ ενέλαος συν δυάζει την παρουσία του νέου με την ειδικότητά του: Ή βραμι πάνου στου Καστέλ’ χειρούργου Γιάνν’ του Κακαδέλ’, που ήρτι α π ’ τν Αγγλία. Έ δγιου, μας λε, είνι γιατρός ι παστρικός αγέρας,
π ’ να μη σι βρίστσ’ πουτές ζαμπνιά εμ τ ’ νύχτα, εμ τνι μέρα σ ’. Και ύστερα α π ’ αυτό ο Μενέλαος αποφαίνεται συμπερασματικά: Αφού του λε πλια ι γιατρός, ούλ’ στου Καστέλ’ να πάτι, ντουμάτις, λιες τσ’ ένα γουνίδ’ μι ό ρ ιξ’ έγ’τσι φάτι. Ξέχωρα όμω ς από τις σωστές συστάσεις του Μενέλαου, καλύτερη θα ’τανε μια πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση του θέματος «ΚΑΣΤΕΛΙ». Η εγκα τάσταση ΤΕΛΕΦΕΡΙΚ -νομίζουμε- θα ’δινε ευκαι ρ ίες επισ κέψ εω ν του Κ α σ τελιού σε π ά ρ α πολύ κόσμο, που καθημερινά, τους καλοκαιρινούς, μα και τους άλλους μήνες, φτάνει στην Αγιάσο για το προσκύνημα, τις μορφιές, τη λαϊκή τέχνη της. Το Καστέλι μπορεί να γίνει ένας πολύ σημαντι κ ό ς δ ε ύ τ ε ρ ο ς π ό λ ο ς έλ ξεω ς τ ο υ ρ ισ τ ώ ν στην Αγιάσο, πράγμα που θα ωφελήσει όχι μόνο τους κατοίκους της, αλλά και όλο το νησί. Υ πάρχουν στην Αγιάσο δημιουργικοί ά νθρω ποι με παθιασμένη αγάπη για το χω ριό τους. Δεν αναφέρω ονόματα. Ε ίναι γνωστοί. Αν αυτοί ενω θούν, μπορούν να επιτύχουν θαύματα, ανάλογα τηρουμένω ν βέβαια τω ν α να λ ο γιώ ν, για να μην ασεβούμε- μ’ αυτά της Π αναγιάς, που τα χαρίζει σ’ αυτούς που με πίστη προστρέχουν στη χάρη της. Μυτιλήνη, 6.9.1985
ΓΙΩΡΓΟΣ I. ΚΑΚΑΔΕΑΗΣ
Από επίσκεψη στο Κα στέλι (15.7.1980). Διακρίνονται, από αρι στερά: Γιάννης Χατζηλεωνίδας, Τζάνος Γουγουτάς, Στρατής Στεφάνου, Πάνος Πράτσος, Γιάννης Χατζηβασι λείου, Γιάννης Γιαννάκης, Στρατής Καβα δέλης και Δημήτριος Τσέγκος. (Φωτογραφία Γρηγορίου Κουρβανιού)
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Π. ΔΟΥΚΑΡΟΣ Ένας οδοιπόρος του εικοστού αιώνα Σ τ η ν προσπάθειά μας να συγκεντρώσουμε μνήμες από παλαιούς Αγιασώτες, παρακαλέσαμε, πιε σ τικ ά , θα έλεγα , το σ υνερ γά τη μας Π ρ οκ ό π η Κουτσκουδή, να μας γράψει ό,τι θυμάται από τις διηγήσεις του πεθερού του Χαράλαμπου Δούκαρου, του ανθρώπου που πήρε μέρος στη Μ ικρασιατική εκστρατεία και που εργάστηκε αποδοτικά ως επαγγελματίας αυτοκινητιστής, ως διευθυντής ελαιοτρι βείων, ως δημοτικός σύμβουλος...
ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Ο Χαράλαμπος Παναγιώτη Δούκαρος γεννήθη κε στις 3 Σεπτεμβρίου 1900. Νήπιο πέντε ημερών έμεινε ορφανός από μητέρα. Ανατράφηκε από τη γ ια γ ιά του Π ρεσβεία, η ο π ο ία ήταν γ ιά τρ α ιν α . Έ φτιαχνε πρακτικά φάρμακα, ήξερε γητειές, έκοβε τον ίκτερο, το σαριλίκι, γιάτρευε αφαλοπιάσματα, έβαζε βγαλμένα χέρια-πόδια, καλάμωνε σπασίματα. Το δρακόλαδο ήταν, για να ανεβάζουν οι πληγές και για να κλείνουν. Ή ταν ένα χόρτο μέσα σε μπουκάλι με λάδι, που και σήμερα ακόμα το χρησιμοποιούν. Ή ταν ημιαπόφοιτος του εξατάξιου Γυμνασίου Μυτιλήνης. Στις απολυτήριες εξετάσεις τον έπιασε ο τότε φιλόλογος Θεόφιλος Νουλέλης να δείχνει σε μια συμμαθήτριά του, ονόματι Γούτου, και του πήρε το γραπτό. Ή ταν πολύ καλός στη γραμματική, άριστος στην ορθογραφία. Αυτό το περιστατικό ήταν η αιτία, να παρατήσει το σχολειό και να μην πάρει
απολυτήριο. Όσο κι αν προσπάθησαν, και ο ίδιος ο Νουλέλης και ο θείος του, ο χειρούργος Ευστράτιος Δούκαρος, ο οποίος ήθελε να τον στείλει στο Παρίσι να σπουδάσει γιατρός, για να τον διαδεχτεί στην κλι νική του στη Μυτιλήνη, μια και δεν είχε αγόρι, δεν έγινε τρόπος να τον μεταπείσουν. «.Α γα π τσ ιά σ α , έλεγε, και δεν είχα νον για τίποτα». Έ ζη σ ε α π ό κ ο ν τ ά όλα τα γ ε γ ο ν ό τ α της Μ ικρ α σ ια τική ς εκσ τρατείας. Μ όλις τέλειω σε η σ χολική χ ρ ο ν ιά του 1918, το ν επ ισ τρ ά τευ σ α ν. Εκπαίδευση έκανε στη Μ υτιλήνη, στου Κουρτζή και στο Φρούριο. Μετά τον μετάθεσαν στη Μικρά Ασία. Μιλούσε πολύ για την Προύσα. Υπηρέτησε στη Μ εραρχία Α ρχιπελάγους, νομίζω , ως απλός στρατιώτης για λίγο καιρό, γιατί στη Μικρά Ασία, όταν τον πήγαν, είχε την τύχη να συναντήσει τον οδοντίατρο Στρατή Χριστοφαρή, τον άλλοτε επίτι μο πρόεδρο του Αναγνωστηρίου. - Έ λα εδώ, του είπε, εσύ ξέρεις γράμματα, να σε στείλουν να βγεις αξιωματικός. - Μη μι σαλαγάς, Στρατήγ’, εν είμι γα) για έγιτια. Τελικά, δεν πήγε, αλλά τον πήραν μέσα σε γρα φείο. Δοκιμαστικά ο διοικητής του υπαγόρευσε ένα κείμενο, για να δει αν πράγματι έχει γνώσεις και αν δεν είναι κομπίνα του γνωστού του αξιω μ ατι κού Χ ρ ισ το φ α ρ ή , να το ν βολέψ ει. Τι είσ α ι συ, μωρέ, του είπε! Α πό σήμερα αναλαμβάνεις σ ιτι στής και θα γράφεις την ημερησία διαταγή καθαρά, με ωραία γράμματα. Με συνοδεία αποσπάσματος θα π η γα ίνεις κάθε μέρα να τη μοιρά ζεις ή να τη
Ο Χαράλαμπος Δού καρος με το πρώτο αγροτικό της Αγιά σου, το οποίο πήγε για απόσυρση μετά απο 37 χρόνια, στις 27.6.1990.
διαβάζεις στις διάφορες μονάδες. Έ δινε και έπαιρ νε αναφορές. Του έδωσαν και ένα άλογο, άλλο που δεν ήθελε. Ως σιτιστής είχε τη δυνατότητα να το ταΐζει όσο ήθελε. Το ζήλευε και ο ίδιος ο διοικητής του και πολλές φορές το έπαιρνε και αυτός. Τον έκ α να ν δεκ α νέα . Μ ια μέρα ό μ ω ς, γ υ ρ ίζ ο ν τ α ς νύχτα από κάποιο φαγοπότι - είχαν σκοτώσει έναν αγριόχοιρο και είχε πιει και λίγο κρασί - πώ ς τα κατάφερε, όπω ς έτρεχε με το άλογο, παρέσυρε τη σκηνή του μέραρχου Βεντήρη. Λίγο ακόμα θα τον σκότωνε. Ο Βεντήρης ήταν ένας πολύ αυστηρός α ξιω μ α τικός, που πολλές φορές χτυπούσε τους στρατιώτες με το μαστίγιο. Έ φυγε καλπάζοντας, για να ξεφύγει, δεν τα κατάφερε όμως, γιατί με το τηλέφω νο είχα ν ειδ ο π ο ιή σ ει όλες τ ις μ ονάδες. Αυτή την απερισ κεψ ία την πλήρωσε με 40 μέρες φυλακή και στην πρώτη γραμμή. Σ τις επιχειρή σ εις πρέπει να έφτασε μέχρι το Σαγγάριο ποταμό. Μου έλεγε για πλωτές γέφυρες, που φτιάχνανε και που βομβάρδιζαν οι Τούρκοι. Ακόμα για κάτι άλογα και για κ ά ποιους φ α ντά ρους, που προσπάθησαν να περάσουν το ποτάμι και που τους κατάπιε, που χάθηκαν. Ό ταν έσπασε το μέτωπο και άρχισε η οπισ θο χώρηση, ηγείτο μιας ομάδας πολυβόλων και ήταν στην οπισθοφυλακή. Οπισθοχωρούσαν κανονικά. Παρότρυνε τους συντρόφους του να μη φεύγουν μ εμ ο ν ω μ ένα , γ ια τ ί δε θα έχ ο υ ν καλή τύχη . Κατάφεραν να φτάσουν στη θάλασσα. Αχρήστεψε τα πολυβόλα, πετώ ντας αλλού τα κινητά ουραία, μέσα στη θάλασσα, και αλλού τα υπόλοιπα τμήμα τά τους. Έ να το πήραν μαζί τους στο καΐκι, που α πό το υ ς π ο λ λ ο ύ ς σ τρ α τιώ τες, π ο υ είχε μέσα, περίσσευε μια σ πιθαμή α πό το νερό. Τέλος, τα κ α τά φ ερ α ν κα ι έφ τα σα ν στη Χ ίο κ α ι μετά α πό λίγες μέρες στη Μ υτιλήνη. Α πολύθηκε το 1924. Αμέσιυς σχεδόν παντρεύτηκε την Ουρανία Ανδρέα Βαρβάκη και απόχτησε τρία παιδιά, τον Πάνο, που έμελλε να τον πικράνει αφάνταστα με τον πρόωρο θάνατό του, τον Ανδρέα και τη Μαριάνθη. Το 1925 αγόρασε το π ρ ώ το του α υτοκίνη το. Ή τα ν ένας πρω τεργάτης σ τις σ υγκ οινω νίες της Αγιάσου, αλλά και κ α τ’ επέκταση και ολόκληρου του νησιού. Η Αγιάσος είχε 32 φορτηγά πρ ιν τον πόλεμο του ’40. Ό λο το νησί το εξυπηρετούσε η Εταιρεία που είχαν ιδρύσει οι φορτηγατζήδες της Αγιάσου και το ΚΤΕΛ Λέσβου. Σ τις 11 Ιανουά ριου 1947, το βράδυ, τον ε π ι σ τράτευσε ο σ τρ α τιω τικ ό ς διο ικ η τή ς Α γιάσ ου Τσουραπάς, για να μεταφέρει με το λεωφορείο του το απόσπασμα. Αποτέλεσμα να πέσουν σε ενέδρα του Δημοκρατικού Στρατού Λέσβου στην Κόκκινη Ράχη. Το λεω φ ορείο καταστράφ ηκε και ο ίδιο ς τραυματίστηκε βαριά στα πόδια. Ευτυχώς όμως γ ι’
αυτόν, οι καλοσύνες και γενικά οι βοήθειες προς τους συνανθρώπους του τον έσωσαν από την εκτέ λεση μαζί και το γιο του, τον Πάνο. Ό χι μόνο δεν τον εκτέλεσαν οι αντάρτες, όταν τον έβγαλαν τραυ ματισμένο κάτω από το λεωφορείο, αλλά τον επέ δεσαν, τον πήραν στην πλάτη σηκωτό και τον μετέ φεραν σε αρκετή απόσταση π ρ ο ς το χω ρ ιό. Τον παράδωσαν στο γιο του Πάνο και αυτός σιγά σιγά τον ανέβασε στο χα)ριό. Ο Κυριάκος Πασχαλιάς, ο Γιώ ργος Α γρίτης και ο Δ ούκας Κ αρέτος (Ράρα) ήταν αυτοί που τον φρόντισαν. Διατέλεσε επί πολλά χρόνια διευθυντής πρώτα στο έργοστάσιο (ελαιοτριβείο) της Καρύνης, στα κατοχικά χρόνια, μετά στο εργοστάσιο του Δήμου και του Νοσοκομείου (Τοκιστή) και στη συνέχεια στο εργοστάσιο του Φώτη Παυλέλη στα Κεραμιά. Α σχολήθηκε με τα κ ο ινά . Ε π ί πο λλά χ ρ ό νια ήταν δημοτικός σύμβουλος και μια φορά και υπο ψήφιος δήμαρχος. Διατέλεσε αναπληρωτής δήμαρ χος και συνεργάστηκε με το Στρατή Τραγάκη. Δεν φορούσε κ ο μ μ α τικ ές π α ρ ω π ίδ ε ς. Σ υμ φ ω νούσ ε μαζί του, όταν επρόκειτο για το καλό του χωριού. Γ ι’ αυτό τον πα ρ ό τρ υ νε ο ίδ ιο ς ο Τ ραγάκης να κατεβαίνει ως σύμβουλος. Στα 63 του χρόνια βγήκε σε σύνταξη, αλλά δεν πα ράτησ ε το τ ιμ ό ν ι μ έχρ ι τα 93. Ο δηγούσε το αγροτικό του με καθημερινά δρομολόγια ΑγιάσοςΚ λ ίτ σ ’ και Σ κ οτεινό, π ολλές φ ορές, και π ά ντα φορτωμένο, πότε τριφύλλι, κλαδιά ή ξύλα, άδειο ποτέ. Αεικίνητος, εργατικός, δημιουργικός, γεμά τος αισιοδοξία για τη ζωή, ακόμα και όταν αρρώ στησε στα 93 με πνευμονία και ειλεό. Το κουράγιο του και η πεποίθησή του ότι θα γίνει εντελώς καλά, ό τι θα πέτα γε το ρα βδί κ α ι ό τι θα έπ α ιρ ν ε ένα μισού τόνου αμάξι για πιο βολικό και θα πήγαινε, όπω ς πρώτα, να τακτοποιεί τα ζω ντανά του, μια και μεις αυτό τον κα ιρ ό είχαμε τις ελιές. Α υτά έλεγε α π ο β ρ α δ ίς στο Στρατή Δ ούκα ρ ο κ α ι στο Φώτη Π αυλέλη. Εγώ θα πεθ ά νω ό ρ θ ιο ς, έλεγε. Έ τσι και πέθανε. Έ νας ελαφρός πόνος στο στομά χ ι, α σ ή μ α ν το ς γ ια το γ ια τρ ό π ο υ τον εξέτασε. Α υτός όμω ς σηκώθηκε και μας είπε: Σήμερα θα πεθάνω...Ξαφνιαστήκαμε. Φοβούμενοι μήπως είναι πάλι ειλεός, είπαμε να τον πάμε στη Μυτιλήνη, για μια ακτινογραφία. Δεν προλάβαμε να βγούμε από την π λα τεία της α γορά ς και γυρίσαμε πίσ ω στο Α γροτικό Ιατρείο. Π έθανε κα θήμενος ανάμεσα στην κόρη του και στη νύφη του Μ αρία μέσα στο αυτοκίνητο που τόσο αγάπησε. Ή τα ν τα μεγάλα του πάθη, τα ζώα, που τα υπεραγαπούσε, και το αυτοκίνητο. Ή τα ν 23 Δεκεμβρίου 1996, ανήμερα Χριστουγέννων.
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΜΗΝΥΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ο ηλιοτρυπι π ' ανθούσε στο παρτέρι σπιθοβόλησε χαρούμενα, στέλνοντας στη Μ ατίνα φιλικό χαιρετισμό. Η Μ ατίνα ανταπέδωσε μ ’ ένα πλατύ χαμόγελο και με μια μεγάλη δρασκελιά πήδηξε το π έτρ ινο το ιχ ά κ ι και βρέθηκε στη διπλα νή αυλή. Έ ξω καθόταν κιόλας ο κ. Λαζαρίδης, που τακτο ποιούσε τ ’ αρχαία νομίσματά του. Ή ταν καθηγη τής της Α ρ χα ιο λο γία ς και έπαιρνε μέρος σε μια σημαντική επιχείρηση εξερεύνησης ενός ναυαγίου. Από τον προηγούμενο μήνα, που ήρθε στο νησί και γειτόνεψαν, είχαν γίνει οι δυο τους πρώ τοι φίλοι κι έτσι η Μ ατίνα είχε το προνόμιο να χαζεύει τα ευρήματα του κ. Λαζαρίδη. Π ροπαντός όμως της άρεσαν κά τι εικόνες που είχε ο κ. καθηγητής με πλουμιστά αγγεία, γεμάτα θαλασσινές φιγούρες, που θαρρείς και είχαν δραπετεύσει από το βυθό, για να ομορφοστολίσουν τον ανθρώπινο μόχθο. -Καλημέρα, κ. Λαζαρίδη. - Καλημέρα, Ματίνα. Η μικρή πήρε τη συνηθισμένη της θέση και βάλθηκε να παρατηρεί τα νομίσματα. Ωστόσο δεν μπο ρούσε να κάτσει ήσυχα. Χ τες είχε ακούσει πω ς σήμερα θα έβγαζαν από τη θάλασσα ένα κανόνι, που ανακαλύφθηκε στο ναυαγισμένο σκαρί... Πώς να ’να ι ά ρ α γε ένα κ α ν ό ν ι, π ο υ ’χει μ είνει στη θάλασσα καιρούς και καιρούς; Αρμυροφαγωμένο ασφαλώς, γεμάτο σκουριά από την υδάτινη μάζα που το περιέβαλλε, ανίκανο να βλάψει οτιδήποτε και οποιονδήποτε. Και το γεγονός αυτό της δημι ουργούσε ένα αόριστο συναίσθημα ανακούφισης, σε αντίθεση με τον ξάδελφό της, τον Κωστάκη, που τρελαινόταν με κάτι τέτοια. Δεν πολυχώνευε κανό νια, σπαθιά και τα παρόμοια, που ενθουσιάζουν τ ’ αγόρια. Αλλά η κεντρισμένη της περιέργεια τώρα κατανικούσε. Ξεροκατάπιε. Έ παιξε για λίγο αμή χανα την κοτσίδα της και ρώτησε διστακτικά: - Κύριε Λαζαρίδη, σήμερα θα βγάλετε το κανό νι; Ο κ. καθηγητής, απορροφημένος στην εργασία του, αρχικά δεν άκουσε. Σήκωσε το κεφάλι και κοί ταξε τη Ματίνα. - Τι είπες, καλό μου, δε σ ’ άκουσα; - Δέω, σήμερα θα το βγάλετε το κανόνι; Ο κ. Λ αζαρίδης παράτησε τη δουλειά του και κ ο ίτ α ξ ε π έρ α . Π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ η χ α ν ικ ά ένα γλάρο στο βάθος, το ξα φ νικό τίνα γμ α του π ο υ λιού, το λευκό φτερούγισμα στον αέρα που διέγρα φε καμπύλες μοναδικές. Ή τα ν φανερό πω ς είχε αφαιρεθεί. Μα σύγκαιρα συνήλθε, θυμήθηκε την ερώτηση και απάντησε: - Ναι, σήμερα το βγάζουμε.
Η Μ ατίνα δευτέρωσε, λέγοντας: - Μ πορώ να ’ρθω κι εγώ να το δω; Ο κ. Λ α ζαρίδη ς την κ οίτα ξε. Μ ια ψιλή ψιλή ζάρα φαινόταν στο μέτωπό του. Χαμογέλασε αχνά και αποκρίθηκε: - Γιατί όχι; Έλα. Το απόγευμα την πήρε α π ’ το χέρι και πήγαν μαζί στο πλοίο, α π ’ όπου ξεκινούσαν οι επιχειρή σεις. Οι αλυσίδες με τα πολλά τριξίματα και στε νάγματα είχαν ανεβάσει το κανόνι, που τώρα ανα παυόταν στο κατάστρωμα. Ο κ. καθηγητής πλησία σε και το εξέτασε. Ή ταν τυλιγμένο από ένα ανοιχτόχρωμο πράσινο στρώμα από βρύα, που το διέκ ο π τα ν μικρά κοχύλια -φορεσιά θαλασσινή. Το χέρι του κ. Λαζαρίδη το σεργιάνισε από πάνω ως κάτω. - Το βλέπεις, Μ ατίνα, είπε, τέλος. Οι μυστικές δυνάμεις του Π οσειδώ να, που ορίζουν τούτο το στοιχείο, από χρόνια πήραν αυτό το κανόνι στην αγκαλιά τους. Μέσα στη χορταρένια κοίτη του το περίμενε η λήθη κ α ι η σιω πή. Μα τώ ρα π ια δεν είναι όργανο πολεμικό για αιώνες, βαφτισμένο σ ’ αυτή τη δύναμη κάθαρσης κι απολύτρωσης... κοίτα το... δεν μπορεί πια να βλάψει κανέναν. - Ναι, κ. Λαζαρίδη, έκανε πρόθυμα η Μ ατίνα. Κ ι εγώ α υ τό σ κ εφ τό μ ο υ ν σ ήμ ερα το π ρ ω ί. Σταμάτησε για λίγο και συνέχισε μ ’ αφέλεια: Πέστε μου πώ ς μπορούν μερικοί ά νθρω ποι κι εξοντώ ν ο υ ν ο ένα ς το ν ά λ λ ο ν; Ε γώ δε θα μ π ο ρ ο ύ σ α ποτέ... Ο κ. καθηγητής της έριξε ένα τρυφερό βλέμμα και είπε: - Μακάρι, παιδί μου, πάντοτε να λες το ίδιο. Τα μάτια και των δυο τώρα κοιτούσαν ψηλά τη θάλασσα. Κάτω μακριά μια πορφύρα είχε χύσει τα χρώματά της, ξεφτίδια άλλης μιας μέρας που έφευ γε. Τα ρόδινα πλεμά τια τ ’ ουρανού τους έδεναν σιγά σιγά, καθώς όλα λούφαζαν μες στην εσπερινή γαλήνη. Κ ι εκεί κ οντά στη θαλασσογραμμή μια λεπτή ρόδινη κλωστή ξέφευγε, μάκραινε κι έδενε ουρανό και γη σε αξεδιάλυτο πλέγμα. Αρμονικό κι αξεδιάλυτο πλέγμα. Η Μ ατίνα αυθόρμητα άγγιξε το χέρι του κ. καθηγητή και εκείνος το κράτησε για πολλή ώρα εκεί σφιχτά. Τ ώ ρα το η λ ιο τ ρ ό π ι στο π α ρ τέ ρ ι θα ζήλευε. Γιατί δυο άνθρωποι μπορεί να λάμπουν περισσό τερο, αν κρύβουν μέσα τους όλα τα περιστέρια του κόσμου. Κόρινθος, 17.5.1997
ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΕΡΡΑ
ΑΦΥΠΝΙΣΗ
Ο £ύ*°ς ΠΙΚΡΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ Τα χρόνια φεύγουν γρήγορα και άχαρα κυλάνε και τα παιδιά σου, Ελλάδα μου, στην ξενιτιά γερνάνε. Τα αφανίζει ο ρατσισμός, τα δέρνει η νοσταλγία, τα κουρελιάζει ο μαρασμός και η απελπισία. Πλούτη κι αν αποκτήσανε, με ίδρο και με αίμα, εχάσανε τα νιάτα τους, εχάσανε κι εσένα. Για σένα πολεμήσανε, σου γράψαν ιστορία, μα συ τα εγκατέλειψες, τα 9στειλες εξορία. Αυτά όμως σε συγχωρούν και δέ σε λησμονάνε κι όταν ξανά τα χρειαστείς, πάλι κοντά σου θα ’ναι. Πανέμορφη πατρίδα μας, άνοιξε τα φτερά σου και πάρε τα βλαστάρια σου στη γαλανή σκιά σου. Μη διώχνεις άλλα σου παιδιά και μην τα ξεριζώνεις, μην τους πληγώνεις την καρδιά και μην τα φαρμακώνεις. Χγάηβγ, 1997
ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΩΜ ΑΣ
Αεν την ξέρεις κι όμως είν’ εκεί, δεν τη συνειδητοποιείς κι όμως σε γνωρίζει, δεν τη σκέφτεσαι κι όμως σε βλέπει, γιατί θα γίνεις κι εσύ θύμα της. Στέκεται, καραδοκεί, παρακολουθεί τα βήματά σου και περιμένει. Εσύ δεν προλαβαίνεις να συλλογιστείς, γιατί ολοένα τρέχεις να προλάβεις... τι άραγε; Ξαφνικά βρίσκεται μπροστά σου, ξαφνικά εισχώρησε στο είναι σου, ξαφνικά κυρίευσε το εγώ σου, σε πληγώνει, τρομάζεις. Το τρέξιμό σου έγινε βήμα βαρύ. Αναρωτιέσαι γιατί όλα μοιάζουν ίδια κι όμως έχουν αλλάξει. Αβάσταχτο το πάλεμα με τον πόνο της ψυχής σου. Ισως γιατί δεν πίστεψες ποτέ ότι θα συνέβαινε σ' εσένα. Όχι, δεν ήταν δυνατόν. Τώρα το ξέρεις. Υπάρχει. Είναι εδώ. Τη βιώνεις. Υπάρχει σε κάθε κύτταρο της ύπαρξής σου. Τώρα έμαθες πόσο πολύ μπορεί να πονάει η ΑΠΩΛΕΙΑ. Ηράκλειο, 17.3.1996
ΑΓΓΕΑΙΚΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ
ΤΡΑΓΟΥΔΙ Καλοκόριτσο χαμένο, δώσε μου το χέρι σου, συντροφιά να μου κρατήσεις μέσα στο νυχτέρι σου δε θα κάνω ερωτήσεις, δώσε μου το χέρι σου. Θέλω να σε κάνω μπάτσα στα χειλάκια σου, να γεμίσω φεγγαράδα τα λακκάκια σου. Απαντες δυστυχισμένοι* δώσε μου το χέρι σου, για να πιω το μαύρο απ’ το καλοκαίρι σου. Στου γκρεμού γέρνω την άκρη, δώσε μου το χέρι σου.
ΤΑ ΜΑΤΑΚΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΑΣ ΜΟΥ Τα ματάκια της Κυράς μου, μια φορά κι έναν καιρό, έσμιξαν με τα δικά μου στης αγάπης το χορό. Την κοίταζα με θαυμασμό κι ανταποκρίθηκε δειλή και τα χείλη μας με δισταγμό έδωσαν το πρώτο τους φιλί. Στων ματιών της τον ιστό πιάστηκα λοιπόν, λόγω τιμής, και βυθίστηκα με τον καιρό εις τα μύχια της ψυχής. Ομορφα και ελκυστικά, καστανά,γλυκά και λάγνα, με τη διαπεραστική ματιά μου άναψαν φωτιά και λάβρα.
και πιο πολύ να χαίρεται τη μάνα που τα εγέννα. Τα χρόνια σαν επέρασαν σε λογισμούς επιάστηκα, τα μάτια της με γέλασαν ή μόνος ξεγελάστηκα; Τα μάτια της Κυράς μου τώρα αλλάξανε χρώμα και φακό, να μπορούσα όπως και πρώτα να τα δω, να τα χαρώ. Τα ματάκια της Κυράς μου, πια δεν είναι μυστικό, έκαναν τα όνειρά μας όνειρο απατηλό. Κηφισιά, 19.3.1997
ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣ
Χαρούμενα κι εκφραστικά με κοίταζαν με σημασία και στα αισθηματικά καθρέφτιζαν την ουσία.
ΤΑ ΙΑ ΓΙΝΕΙ Α
Δυο ματάκια σαν γλομπάκια έλαμψαν στου ουρανού το πλάνο και μετρώντας τ’ αστεράκια τα ’βγαλα δυο παραπάνω.
Μυαλά π’ τα κουλαντρίζουμι στουν εικουστό ιώνα, να θέλουμι τα μάρμαρα να ’ρτιν στου Παρθινώνα.
Τα μάτια της σαν κοίταζα, για να τα απολαύσω, στη σκέψη μου ετρόμαζα μήπως και τα ματιάσω.
Μη δίνιτι στς Ιγγλέζ’ ’πστουσύν’, που κάν’σι μας του φίλου, χαδεύσι σι καλά καλά, απ’ ν* άλλ’ βαστούν του ξύλου.
Τα θυμάμαι βουρκωμένα από γέλια και οδύνες, διαμαντάκια στολισμένα μ’ αρετές και καλοσύνες.
Σπουδάγ’σιντου του ναμκιουρλούκ’ τσι τίπουτα δε θμούντι, σ’ ούλα τα σκλαβουπάζαρα ’που πίσουντουν καθούντι.
Θυμάμαι που δεν ήθελε καμιά φορά να τα φιλώ, και σαν προφήτης μου έλεγε δεν είναι στη ζωή μας για καλά.
Πώς να ξιχάσιν τα παλιά, κβάρα γοι αποικίις, γιμίσ ν τα μητρώαντουν κλιψι ; τσι αδικίις.
Θα ήθελα να ήμουν μια φορά ψαλμωδός να τα υμνήσω και καλλιτέχνης, στον καμβά για να τα ζωγραφίσω.
Τα παραδείγματα πουλλά, μι ποιο να αρχινίσου, τσι θέλουμι ιλγίνεια να δώσιν φτοι ξουπίσου.
Τα μάτια της να χαίρεται, το φως της και το πνεύμα,
13.5.1997
ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Επάγγελμα.,.παπουτσής! σόι κατά καιρούς έχουν μιλήσει για χάσμα τ(ον γ εν εώ ν π ρ ο φ α ν ώ ς θα ε ίχ α ν υ π ό ψ η το υ ς ομ η ρικούς κα βγάδες, που ξεσ πούσ α ν ( δ ι’ ασήμ α ντον α φ ορ μ ή ν!) ανά μεσ α σε... μένα κ α ι τον πατέρα μου. Ή τα ν δε τόσο έντονες και βίαιες οι διαφω νίες μας, ώστε μ ερ ικ ές φ ο ρ ές, ύσ τερα κ α ι α π ό κ ά π ο ιο ν δυναμικό ξυλοδαρμό μου, να οδηγούν σε ακραίες καταστάσεις και... απονενοημένα διαβή μ α τα εκ μ έρ ο υ ς μ ο υ , το υ τ ύ π ο υ ... δ εν ξ α ν α τρώ ω ..., δεν ξα νά ρ χομ α ι στο σ π ίτι..., δεν ξ α ν α πά ω στο σχολείο κ α ι διά φ ο ρ α άλλα "δεν", που αναιρούνταν, φυσικά, πολύ σύντομα, όσο εύκολα π α ίρνονταν οι σκληρές και... αμετάκλητες αυτές αποφάσεις. Μ ια μάλιστα φ ορά, που θυμάμαι έντονα, τα γεγονότα πήραν δραματική μορφή και οδήγησαν σε κωμικοτραγικές καταστάσεις, όπω ς θα σας διηγη θώ παρακάτω. Θα ή μ ο υ να στην π ρ ώ τη ή τη δεύ τερ η τά ξη Γυμνασίου και γράφαμε τους επίσημους δια γω νι σμούς του Α ' εξαμήνου στο τελευταίο μάθημα των Μαθηματικών. Δε θυμάμαι τώρα την α ιτία (ίσως κάποια δ ια φωνία με τον πατέρα μου για τα Ελληνοτουρκικά), οπότε μετά το συνήθη ξυλοδαρμό μου με τη ζωστή ρα, πήρα ριζικές αποφ ά σ εις για τη ...ζωή και το επαγγελματικό μου μέλλον και του δήλωσα ευθέως και α περ ίφ ρ α σ τα ότι δε... θα γράψ ω (σκόπιμα) καλά στο διαγώνισμα των Μ αθηματικών της επό μενης μέρας. Και ά μ ’ έπος ά μ ’ έργον! Πρωί πρω ί της άλλης μέρας έρχεται ο καθηγητής των Μαθηματικών στην τάξη, μας δίνει τα θέματα και εγώ... αγρόν ηγόραζα. Πέρασε μισή ώρα, τρία τέταρτα, εγώ τίποτα, απλώς... ονειροπολούσα προκλητικά. Ε ιδοποιήθηκε πρ ο φ α νώ ς ο πα τέρ α ς μου, δεν ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε ό μ ω ς ο ίδ ιο ς σ την τά ξ η , α λ λ ά έσ τειλε το ν κα θη γη τή τω ν Μ α θ η μ α τικ ώ ν κ α ι μ α ζί με το ν επιτη ρ ητή ά ρ χ ισ α ν να με π ρ ο κ α λούν με φράσεις, όπω ς "κρίμα που είνα ι καλός μαθητής - δεν τα ξέρει και γ ι ’ αυτό δε γράφει" κλπ. κλπ. . Σε κ ά π ο ια σ τιγμ ή εξο ρ γίσ τη κ α τό σ ο , ώ στε φ ώ ναξα "εγώ δεν τα ξέρω; τώ ρα θα δείτε!", και αρπάζοντας το μολύβι σε πέντε δέκα λεπτά έλυσα και τα τρία!! ζητήματα (μόνο τα δύο ήταν αρκετά για το άριστα!), αλλά στην τελευταία σελίδα, που
Ο Αγιασώτης παπουτσής Στρατής Γιάννη Σαλαβάτης στο εργαστήρι του, στη Μυτιλήνη...
ήταν το... πρόχειρο. Μετά τα πέρασα στο καθαρό, αλλά... λανθασμένα. Αποτέλεσμα γραπτά Μαθημα τικά βαθμός 2!! Οι συνέπειες της πράξης μου αυτής τραγικές, γιατί εκτός των άλλων, κινδύνευα να χάσω το άρι στα, πράγμα που θα είχε οικονομικές επιπτώσεις, αφού θα έπρεπε ο πατέρας μου να πληρώσει σημα ντικό ποσό για εκπαιδευτικά τέλη, από τα οποία α π α λ λ ά σ σ ο ν τ α ν ο ι α ρ ισ τ ο ύ χ ο ι μ α θ η τές. Μ ην ξεχνάτε ότι την εποχή εκείνη πληρώναμε σημαντι κά ποσά για δίδακτρα στα σχολεία, μέχρι που ήρθε ο Γεώργιος Παπανδρέου και καθιέρωσε τη "δωρε άν παιδεία". Στο σπίτι λοιπόν νέος καβγάς με την απαραίτη τη συνοδεία... ορχήστρας (πέτσινης!!) και πάλι νέες δηλώσεις (όχι όμω ς μετάνοιας!!) εκ μέρους μου: "Εγώ δεν ξαναπάω σχολείο!!" Με έκπληξή μου τότε ακούω τον πατέρα μου να μου λέει: "Πολύ καλά, να μην ξα ναπάς! Να μου πεις όμως τι θέλεις να κάνεις και να αρχίσεις δου λειά από αύριο!". Προς στιγμήν τα χρειάστηκα για λίγο, αλλά το παιδικό πείσμα υπερίσχυσε και εδήλωσα διαρρή δην ότι θέλω να γίνω παπουτσής!! Δεν μπορώ να σας εξηγήσω, γιατί διάλεξα αυτό
το επάγγελμα. Π ιθανώς γιατί, όταν ακόμα ζούσαμε στην Αγιάσο, απέναντι ακριβώς από το σπίτι μαςήταν το π α π ο υ τσ ίδ ικ ο του "Τσίρου" και όλη τη μέρα βρισκόμουν εκεί, μια και ο Τσίρος είχε και τα δυο π α ιδ ιά του π ο υ δο ύ λευ α ν εκεί κ α ι κάναμε παρέα. Την επόμενη λ ο ιπ ό ν μέρα π ρ ω ί π ρ ω ί, π ρ ιν ακόμα αρχίσει το σχολείο, με πα ίρνει ο πατέρας μου κ α ι με π η γ α ίν ε ι στο π α π ο υ τ σ ίδ ικ ο "του Βολάνη" (ακόμα θυμάμαι το όνομά του!) και με παραδίδει εκεί ως μαθητευόμενο. Αμίλητος και σκυθρωπός ο μάστορας (το αφε ντικό μου!) μου έδειξε μια ξεγοφιασμένη καρέκλα στην άκρη του π ά γκ ου. Α φού έφυγε ο π α τέρ α ς μου, μου έδωσε μια καταβρόμικη ποδιά να φορέ σω, μου έβαλε ένα σιδερικό ανάμεσα στα π ό δια μου και ένα περίεργο σφυρί στο χέρι και με διέτα ξε βλοσυρά να ξεστραβώσω μια φούχτα στραβω μένα προκάκια. Μ άτωσαν τα δάχτυλά μου από την προσπάθεια και τα διαρκή χτυπή μ α τα και κατά το μεσημέρι είχα τελειώσει τη δουλειά. Η πείνα θέριευε μέσα μου, αλλά α πό το αφ εντικό ούτε μιλιά ούτε ένα μικρό διάλειμμα ούτε έστω μια ματιά συμπάθειας. Και δεν έφταναν όλα αυτό, αλλά μόλις με ανακού φιση τέλειω σα το ξεστράβω μα, μου ανέθεσε να καθαρίσω όλα τα βρόμικα παπούτσια που είχε εκεί για επισκευή. Με ένα κατάμαυρο από τη χρήση σφουγγάρι, που έπρεπε διαρκώς να το βουτώ στο μαστέλο (ένα ξύλινο μισοβάρελο με βρόμικο νερό, που το είχαν οι τσαγκαράδες για να μουσκεύουν τα σολοδέρμα τα, υποχρεώθηκα να καθαρίσω και να γυαλίσω όλα τα χοντροπά πουτσ α και τις χω ρ ιά τικες αρβύλες του μαγαζιού. Αυτό προφανώ ς ήταν και το τελειωτικό χτύπη μα! Η βρόμα και η δυσωδία του περιβάλλοντος της δουλειά ς, μαζί με την ανελέητη π είνα , έκαμψαν άδοξα κάθε φιλοδοξία μου για μελλοντική σταδιο δρομία στο χώρο της υπόδησης. Και αν σήμερα αγοράζετε πανάκριβα μοντέλα της ΤίητύθΓΐαπά ή της 5σόα§ο ή έστω της Β οχογ Φ ειδάς και όχι της μάρκας Ραραπί, αυτό οφείλε ται αποκλειστικά στην τραυματική εμπειρία μου στο χώ ρ ο του υ π ο δ ή μ α το ς, στο τσ α γκ α ρ ά δ ικ ο του Βολάνη. Έ τσ ι μ οιρολα τρικά επέστρεψα στο φιλόξενο χώρο της εκπαίδευσης, που την υπηρετώ έκτοτε επί μισό αιώνα. Να υπήρξε άραγε προσυνεννόηση του πατέρα μου με τον τσαγκάρη για το σκληρό τσαλά κωμα των φιλοδοξιώ ν μου; Λυπούμαι, αλλά αυτό δεν μπόρεσα να το μάθω ποτέ!
ΤΑΚΗΣ Δ. ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ Ο ε§ εννΐ]χ ΐ]ζ τΐ]ζ Τ0 Ίΐιχτ|ζ μ κ ζ ιο τ ο ρ κ χ ζ Τάκης Δημητρίου Π απου τσάνης, γόνος εκλεκτής λεσβια κής φ αμίλιας, προδομένος από την ευαίσθητη καρδιά του, άφησε α ν α π ά ν τ ε χ α τ ις επ ά λ ξ εις της δράσης και της δημιουργίας και μπήκε, π ρ ιν από λίγους μήνες, στη λεω φόρο της ατελεύτητης γαλήνης. Το άγγελμα της αποδημίας του βύθισε σε πένθος όχι μόνο τους συγγενείς και τους στε νούς φίλους, αλλά και τους ανθρώπους που εκτιμού σαν τον επιχειρηματικό και τον πνευματικό του μόχθο. Υπήρξε πετυχημένος βιομήχανος, που άφησε τη σ φ ραγίδα του στο χώ ρο της ελληνικής σ α πω νο ποιίας. Παράλληλα όμως εστίασε την προσοχή του στη Λέσβο, στο αιγαιοπελαγίτικο νησί, όπου πριν από εξήντα πέντε χ ρ ό νια α ντίκ ρ ισ ε το φ ω ς της ζωής και χάρηκε τη θαλπωρή του ήλιου. Δεν ήταν μόνο χ η μ ικ ό ς μ η χ α ν ικ ό ς κ α ι ερ γο σ τα σ ιά ρ χη ς, α λλά κ α ι σ οβ αρός μελετητής της ισ το ρ ία ς του τόπου μας. Αποφεύγοντας τον εύκολο και συνηθι σμένο δρόμο του αναμηρυκασμού τω ν εγνωσμέ νων, επιχειρούσε να ρίξει άπλετο φως σε άγνωστες πτυχές, με αξιοποίηση αυθεντικού αρχειακού υλι κού, όπως πολύτιμων εγγράφων και σπάνιων χαρ τών. Οι εργασίες του, δημοσιευμένες σε διάφορα έντυπα, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ερευνητικό ενδια φέρον και πλουτίζουν τη λεσβιακή βιβλιογραφία. Ω ς ά ν θ ρ ω π ο ς ο Τ ά κ η ς Π α π ο υ τ σ ά ν η ς ή τα ν ευπροσήγορος, καταδεκτικός, πρόθυμος, εξυπηρε τικός, συνεργάσιμος, απλός στους τρόπους, ζεστός και ευχάριστος στις συντροφιές. Έ δινε παντού το π α ρ ώ ν κ α ι ήταν α π ο δεκ τό ς, γ ια τ ί διέθετε ευρύ φάσμα πνευματικών ενδιαφερόντων και δεν άφηνε τον εαυτό του να α λλοτριω θεί α πό τις π ο ικ ίλες οικονομικές δραστηριότητές του. Η Λέσβος έχασε ένα σκυταλοδρόμο της προκο πής της, ένα σκαπανέα τω ν γραμμάτων της, έναν παθιασμένο ερευνητή της ιστορίας της. Η λεσβιακή π ά τρ ιά της πρω τεύουσας έγινε φτωχότερη, για τί στερήθηκε ένα δραστήριο μέλος της, που συνεργα ζόταν αρμονικά με τα σ υντοπίτικα σωματεία και στήριζε πρόθυμα κ α ι ουσ ιασ τικά κάθε ευγενική προσπάθεια, κάθε σοβαρή πολιτιστική εκδήλωση. Ευχόμαστε να είναι ελαφρό το χώμα της φιλό ξενης αττικής γης που τον σκέπασε.
ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑΣ Μιχάλης Παναγιώτη Συνοδινός Π ά ν ε 31 χρόνια από τότε που έφυγε από κοντά μας μια από τις πιο ηρωικές μορφές του προοδευτικού κινήμα τος της χώρας μας, ο Μιχάλης Παναγιώτη Συνοδινός.
Ο Μ ιχάλης Συνοδινός γεννήθηκε το 1924 στην Αγιάσο. Εδώ τελείωσε το δημοτικό και στη συνέχεια πήγε στην Αθήνα, όπου γράφτηκε στη Ρ ιζά ρειο Εκκλησιαστική Σχολή (1937). Το τέλος των εγκύ κλιων σπουδών του συνέπεσε με την Κατοχή. Από παιδί ακόμη μπήκε στους αγώνες και οργα νώθηκε στην ΕΠΟΝ. Στο βιβλίο μά λισ τα του Απόστολου Αποστόλου αναφέρεται ως «ο πιο μικρός και πιο δυναμικός α π ’ όλους» τους νεολαίους.1 Καταλυτική ήταν η παρουσία του στο γιορτασμό της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου, που έγινε το 1944 στην Αγιάσο. Ενώ όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκω νε η σκλαβιά, ανέβηκε στη γέφυρα, στο Σταυρί, και με φλογερή ομιλία του προς τους συγκεντρωμένους Αγιασώτες καταφέρθηκε ανοιχτά κατά της γερμανικής κατοχής και παρότρυνε τον κόσμο να αγωνιστεί για τη λευτεριά και για ένα καλύτερο αύριο.2 Γρήγορα βρέθηκε στην πρωτοπορία του κινήματος στο νομό Αέσβου. Έγινε μέλος του ΚΚΕ σε νεαρή ηλικία. Στο πρόσωπό του η αντιστασιακή και η κομουνιστική οργάνωση της Αέσβου βρήκε ένα από τα πιο αφοσιωμένα και δραστήρια στελέχη της. Λίγο πριν από την απελευθέρωση αναδείχτηκε γραμ ματέας της Αχτιδικής Επιτροπής περιοχής Αγιάσου, σε ηλικία μόλις 20 ετών. Μετά την απελευθέρωση χρημάτισε γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής Πλωμαρίου. Αν και ανήκε όμως στη στρατιά των αγωνιστών, που με τη δράση τους συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέριοση της πατρίδας μας, η ανταμοιβή ήταν οι
μεταπελευθερωτικές μαύρες μέρες των διώξεων και των κατατρεγμών των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Γνώ ρισε τις φ υ λ α κ ίσ εις από πολύ νέος. Για πρώτη φορά φυλακίστηκε το 1945, για λίγο χρονικό διάστημα,3 σε ηλικία 21 ετών. Αποφυλακίστηκε και ξαναπιάστηκε το 1946. Στα δύσκολα χρόνια του εμφύλιου πέρασε από έκτα κτο Στρατοδικείο και Κακουργιοδικείο και καταδικάστη κε συνολικά σε 12 χρόνια κάθειρξης και σε θάνατο, με τους εμφυλιοπολεμικούς νόμους, στις 18 Νοεμβρίου 1948.4 Μεγάλη υπήρξε η συμβολή του στην αναπτέρωση του ηθικού των συγκρατούμενών του πατριωτών στους τόπους εξορίας, όπου με το χαμόγελο, με την αισιοδοξία και με τη λεβέντικη παλικαριά του τους έδινε θάρρος. Πέρασε από πολλές Βαστίλες, στην Κέρκυρα, στην Κεφαλονιά, στο Ιτζεδίν. Στα Γιούρα το 1948 ήταν σ υγκροτούμενος με περισσ ότερους από 20 Αγιασώτες, που και σήμερα όσοι ζουν έχουν να λένε για την παλικαρίσια στάση του, για το θάρρος του και για την αισιοδοξία του. Το 1951 η ποινή του θανάτου, που του είχε επιβληθεί, με τους εμφυλιοπολεμικούς νόμους, για ηθική αυτουργία σε φόνο, μετατράπηκε σε ισόβια, καθώς και των παρακά τω αγωνιστών: Παναγιώτη Δημητρίου Χατζηραβδέλη ή Βράνη, Ευστρατίου Παναγιώτη Γεωργαντή, Απόστολου Κωνσταντίνου Φωτεινού, Κωνσταντίνου Νικολάου Βασάλου, Ευστρατίου Προκοπίου Σκλέπου, Ευστρατίου Ηρακλή Αναστασέλη και Ευστρατίου Βασιλείου Καβαδέλη, που δικάστηκαν μαζί του.4 Μπορεί να γλίτωσε βέβαια το εκτελεστικό απόσπα σμα, χάρη στην πάλη του λαού μας και στην ευεργετική επίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης, για την κατάργη ση της θανατικής ποινής και για το σταμάτημα των εκτε λέσεων, αλλά κρατήθηκε στα μπουντρούμια των φυλα κών τα καλύτερά του χρόνια, από το 1946 έως το 1963. Όλα αυτά τα χρόνια τα πέρασε ακλόνητος, με πίστη βουνό στο λαό και στις ιδέες του. Μετά την αποφυλάκι σή του βρέθηκε και πάλι στις επάλξεις του αγώνα, που έκανε ο λαός για την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας. Ανέλαβε γραμματέας της Ν.Ε. της ΕΛΑ Αέσβου. Την εποχή αυτή η οργάνωση σημείωσε πρόοδο, χάρη στη δραστηριότητά του, στην τολμηρή του σκέψη και στην αποφασιστικότητά του. Τον τελευταίο καιρό εργάστηκε στην Αθήνα ως μέλος της Επιτροπής Πόλης της ΕΛΑ και ως γραμματέας του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος (ΔΣΚ) Αθήνας. Η φιλοπονία του, οι ικανότητές του, το πάθος του για τα προβλήματα της εργατικής τάξης τον ανέδειξαν σε ένα από τα πιο αγαπητά στελέχη του ΚΚΕ και του χάρισαν την απεριόριστη εκτίμηση του κόσμου. Αξίζει να σημειω θεί ότι το κόμμα τον περιέλαβε στην κεντρική κομματική «Σχολή Γληνού», από την οποία αποφοίτησε με άριστα.
Οι πολύχρονες όμως φυλακίσεις υπέσκαψαν ανε πανόρθωτα την υγεία του. Το ενδιαφέρον και οι φρο^ ντίδες των συντρόφω ν του και των θεραπόντω ν ιατρών δεν μπόρεσαν να τον σώσουν. Η βαριά αρρώ στια τον κατέτρωγε μέρα με τη μέρα και τελικά τον οδήγησε στο θάνατο. Κηδεύτηκε στις 21 Ιουλίου 1966 στο Α ' Νεκροταφείο Αθηνών. Πλήθος κόσμου τον συνόδεψε στην τελευταία του κατοικία. Εκ μέρους της ΕΛΑ τον αποχαιρέτησε ο βουλευτής Βασίλης Νεφελούδης. Από τη Μυτιλήνη τον αποχαιρέτησε ο παλιός του συγκροτούμενος και αργότε ρα βουλευτής του ΚΚΕ Κώστας Βασάλος, γραμματέας τότε της περιοχής Αιγαίου της ΕΛΑ. Τον αποχαιρέτησε επίσης και ο βουλευτής Θεόφραστος Παππάς.5
ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΧΑΤΖΗΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ Ένας Αγιασώτης συνεταιριστής
Ο Προκόπιος Χατζηευστρατίου γεννήθηκε το 1903
Πιστοποιητικό καταβολής δικαστικών εξόδων
Ο Μιχάλης Συνοδινός πέθανε σε ηλικία 42 ετών, αφού ανάλωσε όλη τη συνειδητή ζωή του για τον αγώνα και για το καλό του λαού και του τόπου μας. ΒΑΣΙΛΗ Σ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ 1. Απόστολου Ε. Αποστόλου, Μνήμες, Αθήνα 1985, σ. Π Ι. 2. Ό.π., σ. 112. Π.Κ. Κεμερλή - Α.Σ. Πολυχρονιάδη, Η Αντί σταση στη Λέσβο (Πηγές και Πτυχές της), Αθήνα 1988, σ. 243. 3. Εφ. «Αυγή» 22.7.1966, σ. 3. 4. ΦΕΚ, τεύχος τρίτον, αριθμός φύλλου 114 (εν Αθήναις, τη 18 Απριλίου 1951). 5. Π έθα νε ο Μ ιχ ά λ η ς Σ υ ν ο δ ιν ό ς. Εφ. «Δ ημοκρατική Λέσβος», 23.7.1966 (151), σα. 1-2.
στην Αγιάσο, όπου και άφησε τη στερνή του πνοή το 1974. Ήταν το δεύτερο παιδί του αριστερού ιεροψάλτη του ιερού ναού της Παναγίας Παναγιώτη Μιχαήλ Χατζηευστρατίου (Χατζηκαλιάνας) και της Καλλιρρόης. Αδέρφια του ήταν ο Μιχαήλ, ταχυδρομικός, και η Μαριάνθη Ακριβλέλη. Παντρεύτηκε τη Βασιλική Στυλιανού Αινάρδου (Χατζαμιρσάρα)1και απόχτησε τέσσερα παιδιά, τον Παναγιώτη, υπάλληλο της «Ελαιουργικής», το Στρατή, αυτοκινητιστή, τη Βικτόρια, σύζυγο Στρατή Θεμ. Χατζη προκοπίου, και την Κατίνα, σύζυγο Βησσαρίωνα Μούχου... Με τις γραμματικές γνώσεις του σχολαρχείου της ιδιαί τερής του πατρίδας και με τα λογιστικά, που είχε μάθει μόνος του, μπήκε στον αγώνα της ζωής. Κατάφερε να οργα νώσει τους αυτοκινητιστές της Αγιάσου. Εργάστηκε ως λογιστής στον Ελαιουργικό Συνεταιρισμό Αγιάσου και ως διευθυντής του. Στη συνέχεια έγινε πρόεδρός του, αντιπρόε δρος και πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικιυν Συνεταιρισμών Λέσβου, καθώς και αντιπρόεδρος της «Ελαιουργικής» (Συνεταιριστική Ένωση Ελαιοπαραγοογών Ελλάδας). Ήταν άνθρωπος με πολλές ικανότητες, με έντονη διά θεση προσφοράς και με μεγάλη αγάπη για τον τόπο του. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα αγροτικά-συνεταιριστικά θέματα και κέρδισε την εκτίμηση του κόσμου. Δημοσιεύματά του υπάρχουν σε εφημερίδες και σε άλλα έντυπα. Υπήρξε διευθυντής, από το 23ο τεύχος, του δεκα πενθήμερου συνεταιριστικού και οικονομικού περιοδικού «Η φωνή του συνεταίρον», που έβγαινε στην Αγιάσο2. Αργότερα εξέδωσε το μηνιαίο περιοδικό «Δελτίον», επί σης συνεταιριστικό και γεωργοοικονομικό345.... ΓΙΑΝΧΑΤΖ 1. Περ. «Αγιάσος» 89 (1995), σ. 32. 2. Γ. Βαλέτα, Α ιο λική Β ιβλιογραφ ία 1566-1939, Αθήνα [1939], α. 147(1007). 3. Βλ. Α.Γ. Βερναρδάκη-ΙΙ.Ι. Σαμάρα, Λεσβιακόν Πμερολόγιον 1950, Μυτιλήνη 1950, σ. 221.
ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ Ένας Παλαιοκηπιανός έμπορος γράφει στη σύζυγό του... Νικομήδεια της Μικράς Ασίας είχε πολλούς Έλληνες πριν από το μεγάλο χαλασμό. Με το νησί της Λέσβου ήταν στενά συνδεδεμένη και είχε άριστες εμπορικές σχέσεις. Και σήμερα όμως αρκετοί Νικομηδιώτες πρόσφυγες έχουν ριζώσει στον τόπο μας και τον έχουν αγαπήσει, γιατί είναι η δεύτερη πατρίδα τους... Ο Παλαιοκηπιανός Πάνος Γρηγορίου Βουζβούνης (Βουσβούνης) παντρεύτηκε το 1913 την ομοχώ ρια του Ιφ ιγέν εια Π α ναγιώ τη Μ ιτάνη, η ο π ο ία όμως έμελλε έντεκα χρόνια αργότερα να αφήσει τα εγκόσμια και να ακολουθήσει το δρόμο της στερ νής γαλήνης. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε τρυφερή επιστολή του εμπόρου προς τη σύζυγό του, σταλ μένη από τη Νικομήδεια στις 14.7.1914, στις παρα μονές του Α ' Παγκόσμιου πολέμου. Γίνεται ανα φ ορά στο « σ νο υ π α ρ τό » κ α ι στο π α ν η γ ύ ρ ι της Παναγίας... Οι Γεραγώτες ως τις μέρες μας επισκέ πτονται το χωριό της Μεγαλόχαρης...
ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Φάκελος αλληλογραφίας, με τη φίρμα του εμπόρου Πάνου Γρηγορίου Βουζβούνη, χωρίς ταχυδρομικές σφραγίδες...
Η επιστολή του Πάνου Γρηγορίου Βουζβούνη (μονόφυλλο διαστάσεων 20x17)
ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ Η γυναίκα του Κανδαύλη (Α' 7-13)
Ο Ηρόδοτος, που έζησε κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., δε θεωρείται πολύ σοβαρός ιστορικός, όπως ο Θουκυδίδης. Αιτία είναι ότι δεν είναι πάντοτε αντι κειμενικός και δεν κοπιάζει πολύ, για να βρει την αλήθεια σ ’ ένα ιστορικό γεγονός. Στην ιστορική του αφήγηση, η οποία αναφέρεται στους αρχαίους λαούς, Πέρσες, Φοίνικες, Έλληνες, παρενείρει πολλές φορές θρύλους, ανέκδοτα, παραμύθια, που θεωρεί καθήκον του να τα αναφέρει, αφού τα άκουσε από τους κατοί κους των χωρών που επισκέφθηκε. Γι’ αυτό και μερι κοί τον είπαν παραμυθά. Όμως, αν κάτι από τα αναφερόμενα δεν του φαίνεται αληθινό, κάνει και την κριτική του και λέγει ότι «σ’ εμένα τουλάχιστον δε φαίνεται να είναι αλήθεια». Αν σκεφτούμε όμως πως έζησε σε μια εποχή, κατά την οποία τα ταξίδια ήταν πολύ δύσκολα, είναι αξιο θα ύμα στος, γ ια τί χ ω ρ ίς να υ π ο λο γίσ ει κ όπ ους, δυσκολίες, χρήματα και κινδύνους, δε δίστασε να επισκεφθεί τη Μικρά Ασία, την Περσία, σε μεγάλο μέρος, την Α ίγυπτο, να φθάσει μέχρι τη Σ κυθία (σημερινή νότια Ρωσία), για να εκθέσει με ακρίβεια τη φύση της χώρας και τα έθιμα του λαού που περιγρά φει. Γι’ αυτό αξίζει να τον διαβάζουμε συστηματικά ή τουλάχιστον αποσπασματικά, γιατί έχει το χάρισμα να διηγείται τα γεγονότα με πολλή χάρη.
Ο Κανδαύλης λοιπόν, που ήταν τύραννος -κάτι σαν βασιλιάς- τω ν Σάρδεων, μιας μικρασιατικής πόλεως, που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στους αρχαίους χρόνους, είχε μια πολύ όμορφη γυναίκα, που ήταν και πολύ ερωτευμένος μ’ αυτήν. Ο μεγάλος έρωτάς του τον έκανε να νιώ θει την ανάγκη να το πει σε κάποιον. Σε ποιον όμως να το πει; Στο τέλος αποφά σισε να το πει σ’ έναν από τους σωματοφύλακές του, στο Γύγη, στον οποίο εμπιστευόταν τα πιο σημαντι κά μυστικά του. Μια μέρα λοιπόν φώναξε το Γύγη και του είπε: «Γύγη, ξέρεις πόσο σ ’ εκτιμώ* ξέρεις βέβαια ότι η γυναίκα μου είναι πολύ όμορφη* για να πεισθείς όμως τι θείο πλάσμα είναι, θα σε πάρω στον κοιτώνα μας, να τη δεις γυμνή, γιατί άλλο είναι να το ακούς και άλλο να το βλέπεις». Ο Γύγης ξαφνιάστη κε, τα ’χασε και δε δέχτηκε την πρόταση του αφεντι κού του λέγοντας: «Κύριέ μου, τι λόγια είναι αυτά που λες, να δω την κυρά μου γυμνή; Δεν ξέρεις ότι η γυναίκα όταν βγάζει τα ρούχα της χάνει και το αίσθη μα της ντροπής; Εγώ το παραδέχομαι ότι η κυρά μου είναι η πιο όμορφη από τις γυναίκες. Δεν μπορώ να
κάνω αυτό που λες». Ο Κανδαύλης όμως ήταν αμε τάπειστος. «Μη φοβάσαι», λέγει στο Γύγη, «δεν πρό κειται να πά θεις κάτι κακό* εγώ θα λάβω όλα τα μέτρα, για να μην το αντιληφθεί ούτε η ίδια. Την ώρα που θα πάμε για ύπνο, θα σε βάλω να σταθείς πίσω από την ανοιχτή θύρα* εκεί κοντά υπάρχει μια πολυ θρόνα, όπου η γυναίκα μου βάζει τα ρούχα της, όταν πρόκειται να κοιμηθεί* λοιπόν, όταν θα ξεντυθεί και θα πάει για ύπνο, αφού πέσω και εγώ στο κρεβάτι, και τη δεις γυμνή, θα βγεις, χωρίς να σε αντιληφθεί. Θέλω πολύ, Γύγη, να δεις τι θεσπέσιο πλάσμα είναι η γυναίκα μου». Ο Γύγης είχε τους ενδοιασμούς του, αλλά ο Κανδαύλης ήταν αμετάκλητος στην απόφασή του. Έ τσι ο Γύγης εκών άκων μπήκε στον κοιτώνα του Κανδαύλη και είδε γυμνή τη γυναίκα του, και φυσικά βγήκε γρήγορα, όπως νόμιζαν ο Κανδαύλης και ο Γύγης, χω ρ ίς να αντιληφθεί η γυναίκα του Κανδαύλη τίποτε. Σημειωτέον ότι για την εποχή που μιλάμε, 1.000 και πλέον χρόνια π.Χ., το να δει κανείς άνδρα γυμνό για τους βαρβαρικούς λαούς, Δυδούς, Πέρσες, ήταν μεγάλη προσβολή. Την επόμενη μέρα όμως η γυναίκα του Κανδαύλη έστειλε τους πιστούς υπηρέτες της και κάλεσαν το Γύγη. Παρουσιάστηκε λοιπόν ο Γύγης στη γυναίκα του Κανδαύλη χαμογελαστός, επειδή νόμιζε ότι καμιά υπηρεσία έχει να του αναθέσει η κυρά του, όπως συνή θιζε, αλλά όταν την άκουσε έπεσε από τα σύννεφα. «Άκουσε, Γύγη», του είπε, «δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά σου* ή σκοτώνεις τον Κανδαύλη και έχεις εμένα και τη βασιλεία των Δυδών (όταν πέθαινε ο βασιλιάς στους Δυδούς, η βασίλισσα διάλεγε το διάδο χό του) ή πρέπει εσύ να σκοτωθείς, για να μάθεις να μην πείθεσαι πάντα στον Κανδαύλη και να βλέπεις όσα δεν πρέπει να δεις». Ο Γύγης έμεινε άναυδος* «πώς μπορώ εγώ, βασίλισσά μου, να σκοτώσω τον αφέντη; Τι λόγια είναι αυτά που μου λές;». «Δυστυχώς για σένα, Γύγη, δεν υπάρχει άλλη εκλογή* εδώ το να δεις άνδρα είναι μεγάλη ντροπή, σκέψου να δεις γυναί κα και μάλιστα τη γυναίκα του βασιλιά σου γυμνή* λοιπόν κάνε γρήγορα, γιατί αυτή η ιστορία πρέπει να τελειώσει το γρηγορότερο». Ο Γύγης κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. «Και πώς, βασίλισσά μου, θα σκοτώσω εγώ τον αφέντη μου; Σε π οιο μέρος, πώ ς;», τόλμησε να πει. «Μη σκάζεις γ ι ’ αυτό το πράγμα* εγώ θα σε βάλω στον κοιτώνα μας, στο ίδιο μέρος που μπήκες και με είδες γυμνή, και όταν κοιμη θεί, θα τον τακτοποιήσεις». Έτσι και έγινε. Όταν έπεσε για ύπνο ο Κανδαύλης, η γυναίκα του έφερε στον κοι-
τώνα τους το Γύγη, του ’δωσε ένα εγχειρίδιο και ο Γύγης το βύθισε στην καρδιά του άνδρα της, ενώ κοι μόταν. Έ τσ ι ο Γύγης πήρε κα ι τη γυ ν α ίκ α του Κανδαύλη και τη βασιλεία των Λυδών, που μ’ αυτό τον τρ όπο πήγε στους Μ ερμνάδες, δηλαδή στον Κροίσο και στους απογόνους τους, ενώ προηγουμέ νω ς ανήκε σ τους Η ρακλείδες (α π ο γ ό νο υ ς του Ηρακλή, που τέτοιος ήταν και ο Κανδαύλης).
Η αντίληψη για το γυμνό διέφερε και δια φέρει από λαό σε λαό, από εποχή σε εποχή... Η φωτογραφία με τις γυμνόστηθες βρέθηκε στις αποσκευές Αγιασώτη μαχητή του Στρατηγείου Μέσης Δνατολής...
Ε π ιμ ύ θ ιο -δ ίδ α γ μ α : Αν θέλουμε να κρίνουμε δίκαια την πράξη της γυναίκας του Κανδαύλη, πρέπει να έχουμε υπόψη τις αντιλήψεις της εποχής, ότι δηλαδή το να δεις έναν άνδρα γυμνό και πολύ περισσότερο μια γυναίκα στους βαρβαρικούς λαούς, τα αρχαία εκείνα χρόνια, ήταν μεγάλη προσβολή. Επομένως η αναφερό μενη ενήργησε ίσως σκληρά, αλλά δίκαια* βέβαια ο Κανδαύλης προέβη στην ενέργειά του από ενθουσια σμό και μεράκι, αλλά όμω ς κ ά π ω ς ανόητα και επιπόλαια* δεν μπορείς να κάνεις τα κάλλη της γυναί κας σου δημόσιο θέαμα. Προσοχή λοιπόν γ ι’ αυτούς που έχουν ωραίες γυναίκες. Ούτε στην ίδια τη γυναίκα τους δε θα πολυεξυμνούν τα κάλλη της. Οι γυναίκες είναι ευαίσθητα και αδύνατα πλάσματα. Βέβαια, σήμε ρα που γυναίκες και άνδρες τόσο εύκολα ξεγυμνώνο ντα ι, μια π α ρ όμ οια ενέργεια συζύγου, όπω ς του Κανδαύλη μπορεί να μην είχε τόσο σκληρά επακόλου θα, αλλά ασφαλώς θα είχε ανηλεές κεράτωμα.
ΔΑΪΚΟ ΔΗΜΟΤΟΛΟΓΙΟ Βίβλους γινέσϊους τ’ Αγιασώτ’ Μ α ρ ο ύ λα γένν’σι τν Αξνήθρα, Αξνήθρα γένν’σι του Ρ α δίτσ ’, Ρ α δίτσ ’ γ έν ν ’σι του Λ ιμ ό ν’, Λ ιμ όν’ γένν’σι του Λαχανέλ’, Λαχανέλ’ γένν’σι τ ’ Πατάτα, Πατάτα γένν’σι του Πρίνου τσι του Π ρινίτ’, Πρινίτ’ς γένν’σι του Λαδιέλ’, Λαδιέλ’ γένν’σι του Μ ακαρόν’, Μ ακαρόν’ γένν’σι του Ψυρούτσ’, Ψυρούτσ’ γένν’σι τ ’ Φ ασούλα, Φ ασούλα γ έ ν ν ’σι τ ’ Σούμα, Σούμα γένν’σι τ ’ Κτσια τσ’ ένα σουρό φύτρα τσι γεννήματα τς γης..., απί παλιγγινισίας μέχρι του γιαγκίν’ σκατουγινιές δικατέσσιρ’ς. Κτσια γένν’σι του Ρουγίδ’, Ρόυγίδ’ γένν’σι του Μαντάτσ’, Μαντάτσ’ γένν’σι τ ’ Μάγια, Μάγια γένν’σι τ ’ Σφήγκα, Σφήγκα γ έ ν ν ’σι του Μ πάμπουρα, Μπάμπουρας γένν’σι τ ’ Ψείρα, Ψείρα γένν’σι του Φίδ’, φ ’ γένν’σι τ’ Αβδιλέλ’, Αβδιλέλ’ γένν’σι του Λαφιάτ’, Λαφιάτ’ς γένν’σι του Κόσσφα, Κόσσφας γένν’σι του Κούκου τσι τ ’ Κ ουκβάγια, Κ ουκβάγια γ έν ν ’σι τ ’ Τσίσσα τσ’ ένα σουρό άλλα έντουμα, τσ’ έπειτα απού τ’ Κτσια μέχρι τς σεισμοί σκατουγινιές δικατέσσιρ’ς. Τσίσσα γένν’σι τ ’ Κατσίκα, Κατσίκα γένν’σι του Γαϊδούρ’, Γαϊδούρ’ γένν’σι του Κάταρου, Κάταρους γ έ ν ν ’σι του Π ιτνό, Π ιτν ό ς γ έ ν ν ’σι του Τ ράγου, Τράγους γένν’σι του Λ αφέλ’, Λ αφέλ’ γένν’σι του Λαγό, Λαγός γένν’σι του Πέρκου, Πέρκους γένν’σι του Π α π έλ’, Π α π έλ’ γ έν ν ’σι τν Α ρνάδα, Α ρνάδα γένν’σι τ ’ Κουτουπούλα, Κουτουπούλα γένν’σι του Αβγό (έδιου υπάρχ’ διαφουνία ποιος γιννήστσι πρώ τους) τσ’ ένα σουρό άλλα πιτούμινα, ούλα μαζί σκατουγινιές δικατέσσιρ’ς. Κ ουτουπούλα γ έ ν ν ’σι τ ’ Π α τούνα , Π ατούνα γένν’σι του Σπληνιάρ’, Σπληνιάρ’ς γένν’σι του Μάτ’, Μάτ’ γένν’σι τ ’ Ματουφλάδα, Ματουφλάδα γένν’σι του Πουδαρά, Πουδαράς γένν’σι τ ’ Τσιφάλα, Τσιφάλα γένν’σι του Σκανταλιάρ’, Σκανταλιάρ’ς γένν’σι του Φαγά, Φαγάς γένν’σι τουν Αφτλά, Αφτλάς γένν’σι τ ’ Κουτσλιά, Κουτσλιά γένν’σι του Δάχτλα, Δάχτλας γένν’σι του Κουλουκότσ’, Κουλουκότσ’ γένν’σι του Φουνιά, του Κακούργου τσι του Ληστή, Ληστής γένν’σι του Κ ολάρου, Κ όλα ρ ους γ έ ν ν ’σι του Ψ ο υ λ έλ ’, Ψουλέλ’ γένν’σι τς έγχρουμ’, Μτζουρέλ’, Κουτσίν’ τσ’ Α ραπίνα, Α ραπίνα γέν ν’σι του Γούναρου τσι του Γρουνέλ’ τσ’ ένα σουρό άλλα τιτράπουδα μι παθουλουγικά προυβλήματα τσι τιλευταία γιννήστσι γη Γρούνινα. Απού δε τ ’ Γρούνινα κατάγιτι γι Αγισσώτ’ς. Αμήν. Αγιάσος, 22.1.1993
Αγιάσος, 18.6.1997
ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΡ. ΓΑΛΕΤΣΕΛΗΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ
. !Β ΠΙΒΑ II © Κ ΙΡIIΤ ΠΚ II ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΙΑΡΟΥΤΣΟΣ «Τών εν έρημίαις και ορεσι...» Αθήνα 1996
ψ
ΓΙΑΝΝΗ Γ. ΚΟΝΤΕΛΛΗ «Ο δάσκαλος Σίμος Γεωργίου Ξενιτέλλης» Μυτιλήνη 1995. Σχ. 24X17, σσ. 118
Ο Μιχάλης Λιαρούτσος, καταξιωμένος συγγρα φέας, έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία, «Το 48 χω ρίς φ εγγά ρ ι» (1986), «Τ ελειώ νοντα ς ο Δεκέμβρης» (1987), «Στης δύσης την αντιφεγγιά» (1994) και «Τών εν έρημίαις και όρεσι...» (1996), που μας προσφέρουν πο λύ μ ο ρ φ α τρ α γικ ά ισ τορ ικά σ το ιχεία α πό την περίοδο του εμφύλιου, κατά την οποία παίχτηκε αλη θινό δράμα στη Λέσβο. Κυριαρχούν το ηρωικό στοι χείο, οι στερήσεις, οι θυσίες, η δόξα, η ήττα. Α υτά τα βιβλία -α φ ηγημα τικά κείμενα, εκτός από τη λογοτεχνική τους αξία, αποτελούν συγχρό νως και αληθινή ιστορική μαρτυρία. Με το υλικό που συγκεντρώνουν αποτελούν μεγάλη προσφορά και βοηθούν στην εξιστόρηση και στη διάσωση για τους μεταγενέστερους, χρήσιμω ν σ τοιχείω ν της τραγω δίας του ελληνικού λαού κατά τη δεκαετία του ’40 και ειδικά κατά την περίοδο του εμφύλιου. Ξεχωριστά το «Τών εν έρημίαις και όρεσι...» είναι βιβλίο ιστορικό, στο οποίο κατόρθωσε ο εκλεκτός λογοτέχνης να καταγράψει, με προσωπικά βιώματα και με την υπευθυνότητα που τον διακρίνει, την αλή θεια εκείνων των γεγονότων, όσο σκληρά, δραματι κά, δύσκολα και αν ήταν, επειδή το νησί μας ήταν απομονωμένο και ο ηρωισμός αυτών των παλικαριών παίρνει παγκόσμιες διαστάσεις. Πραγματικά πλούτισε την ελληνική ιστορική γραμματολογία. Ο Μιχάλης Λιαρούτσος μ’ αυτό το βιβλίο του γίνεται ο πρόδρομος των ιστορικών του μέλλοντος. Ό ταν οι Έλληνες δε θα είναι πια χωρισμένοι από τα κομματι κά πάθη, τότε ο ιστορικός θα βρει αληθινά ιστορικά στοιχεία μέσα στο υπέροχο αυτό βιβλίο, δείγματα καθαρής αντικειμενικής γραφής, ασχέτως από ποια πλευρά προέρχονται. Είναι επιτακτική ανάγκη να γραφεί κάποτε αντικειμενικά η ιστορία του τόπου μας, η ιστορία του εμφύλιου, για να αποδοθούν οι ευθύνες σ’ εκείνους που για το συμφέρον τους επέβα λαν στην Ελλάδα αυτόν τον αδελφοφάγο πόλεμο. Το βιβλίο του Μιχάλη Λιαρούτσου «Τών εν έρη μίαις και όρεσι...» βαδίζει στη γραμμή παγκοσμίως γνω σ τώ ν λογοτεχνικώ ν δημιουργώ ν, ό π ω ς «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» του 'Ερνεστ Χέμινγουεϊ, «Η μάνα του επα να σ τά τη » του Μ αξίμ Γ κόρκι, «Όσα παίρνει ο άνεμος» της Μάργκαρετ Μίτσελ.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΑΙΚΗΣ
Μ ε περισσή αγάπη, γνώση, μεθοδικότητα και απλότητα ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Γιάννης Κοντέλλης φιλοτέχνησε το πορτρέτο του συμπατριώ τη του Α κρασιώ τη δα σ κ άλου Σ ίμ ου Γεω ργίου Ξενιτέλλη. Στοχεύοντας στην αντικειμενική αξιολόγη ση της προσωπικότητάς του και στην ακριβή στάθμιση της προσφοράς του στον κοινωνικό περίγυρο, αξιοποίησε ποικίλο αρχειακό υλικό, σχετικό με την οικογένειά του, με την υπηρεσιακή σταδιοδρομία του και με την πολύμορφη και επωφελή εξωσχολική δράση του. Παράλληλα έφερε στο φως χρήσιμα ιστορικά στοιχεία για το Ακράσι και για το σχολείο του. Η μ ο ν ο γρ α φ ία του Γ ιάννη Κ οντέλλη , με το θερμό και περιεκτικό προλόγισμα του λογοτέχνηκριτικού Μήτσου Τσιάμη, αποτελεί συμβολή στην ιστορία της εκπαίδευσης της Λέσβου. Ευχής έργο θα ήταν κ α ι ά λ λ ο ι ερευνητές να κ α τα π ια σ το ύ ν με παρόμοια θέματα, ώστε να παρουσιαστεί, με επιστη μονικό τρόπο και με επαρκή τεκμηρίωση, η ζωή και το έργο ανθρώπων, που τίμησαν το επάγγελμα του δασκάλου και διακρίθηκαν. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, χρειάζεται να συγκεντρωθεί και να ταξινομη θεί, σε χώρους προσεγγίσιμους και λειτουργικούς, το δ ιά σ π α ρ τ ο κ α ι τ ις π ερ ισ σ ό τ ερ ες φ ο ρ ές «αιχμαλωτισμένο» αρχειακό υλικό των σχολείων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Μ ΥΤ ΙΛΗ ΝΙΩΤΙΚΗ ΒΡΑΔΙΑ 1997 Σ τ ι ς 25 Μαΐου 1997, στις 7 μ.μ., στο Χολαργό, στην πλα τεία της τοπ ικ ή ς εκκλησίας, η Νεανική Εστία Φ ανερω μένης, σε συνεργασία με το Δήμο Χ ολαργού, όπου δήμαρχος είναι ο Χ αράλαμπος Σκούρτης, διοργάνωσε τη "Μυτιληνιώτικη βραδιά 1997”, στην ο π ο ία σ υ μ μ ετείχ ε ενερ γά κ α ι ο Φ ιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών, με σκοπό να κάνει ευρύτερα γνωστό το νησί μας και να γνω ρί σει ο κόσμος από κοντά τη μουσική, τους χορούς και το ούζο της Μυτιλήνης... Ή ταν ένα μαγιάτικο απόγευμα, αφιερωμένο στο νησί μας, σε μια πλατεία κατάμεστη από κόσμο, όπου οι περισσότεροι παρακολουθούσαν όρθιοι. Άνοιξε με χαιρετισμό του προέδρου Ε.Ν.Ε. Χολαργού, πρωτο πρεσβύτερου Νεκτάριου Χατζηπροκοπίου, που είναι και αντιπρόεδρος του Συλλόγου μας, ακολούθησε χαι ρετισμός του εκπρόσωπου του δημάρχου Χολαργού, μια που τον ίδιο ανειλημμένες υποχρεώσεις τον ανά γκασαν να απουσιάζει στο εξωτερικό, και στη συνέ χεια εκπροσωπήθηκε ο Σύλλογός μας από το Μιχάλη Κορομηλά, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, ο οποίος μίλησε με θέμα "Γνωριμία με το λεσβιακό φως μέσα από τις ακτίνες μουσικής και χορού". Ο ομιλητής αναφέρθηκε στην πολιτιστική παράδοση της Δέσβου, στους ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης, στην παραδοσιακή μουσική της, που παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία στα τραγούδια, στους σκοπούς και στους χορούς, άλλοτε με καθαρά τοπικό ύφος και χρώμα και άλλοτε φανερά επηρεασμένη από τα γειτονικά μικρασιατικά παράλια. Δείγματα αυτής της μουσικής παρουσίασαν οι εναπομείναντες παραδοσιακοί οργανοπαίχτες της
Α γιά σ ο υ , στο β ιο λ ί ο Χ α ρ ίλ α ο ς Ρ ό δ α ν ο ς, στο σ α ντο ύρ ι ο Κ ώ σ τας Ζ α φ ειρ ίο υ , στο κ λ α ρ ίνο ο Ε υ ρ ιπ ίδ η ς Ζ α φ ε ιρ ίο υ κ α ι στο τ ο υ μ π ε λ έ κ ι ο Ευριπίδης Κώστα Ζαφειρίου, ειδικά προσκεκλημέ νοι για την περίσταση. Κι όπως ξεόιπλώνόταν η μουσική τους και γέμι ζε τον αγέρα, πρώτα το Πάδικό Χορευτικό Τμήμα του Πνευματικού Κέντρου Χολαργού και έπειτα το Χ ορ ευτικ ό Σ υγκρότημ αα Ε.Ν .Ε. Χ ολα ρ γού, με δά σ κ α λο το ν Π α ρ ά σ χο Δ ιά κ α τ ο , π α ρ ο υ σ ία ζ ε ζωντανά τους χορούς του νησιού μας, τον καρσιλα μά, που είναι η κατεξοχήν αγαπημένη χορευτική έκφραση, καθαρά ερωτική, τα ζεϊμπέκικα, που αναδεικνύουν την παλικαριά κυρίως του άντρα χορευ τή, τον μπάλο και το συρτό, στους οποίους όλοι, ενωμένοι και μονοιασμένοι, χορεύουμε, τραγουδού με, χαιρόμαστε, αλλά και συμπαραστεκόμαστε στις λύπες και στις πίκρες των συγχωριανών μας. Χοροί και τραγούδια - συμβολικά της νοοτρο πίας, αλλά και της κουλτούρας των Δεσβίων. Και κάπου εκεί, ανάμεσα στους χορούς και στα τρ α γο ύ δ ια , σ ερ β ιρ ίζ ο ν τα ν η σ α ρδέλα κ α ι το ούζο Μυτιλήνης, για να ανεβάσουν το κέφι των παρευ ρισκομένων. Και στο τέλος το χορευτικό συγκρό τημα του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών, που έκανε την πρώτη του εμφάνιση, έκλεισε με όμορφο τρόπο τη βραδιά. Οι χορευτές ζωντανέψανε τους χορούς με το δικό τους ελεύθερο τρόπο, έτσι όπως τους χορεύανε οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας. Ν τυμένοι με τις π α ρ α δ ο σ ια κ ές βράκες, δώ σανε ύφος και χρώμα στην εκδήλωση αυτή και καταχει ροκροτήθηκαν από το πλήθος που συνεπαρμένο
Στιγμιότυπο από τη συμμε τοχή του χορευτικού τμήμα τος του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών στην εκδήλωση «Μυτιληνιώτικη Βραδιά 1997».
και συγκινημένο χτυπούσε παλαμάκια, σφύριζε, ανάλογα με το σκοπό, και ποικιλότροπα εκδήλωνέ" τη χαρά του. Στο τέλος οι χορευτές, συγκινημένοι και αυτοί από την αγάπη του κόσμου, κατέβηκαν από την εξέδρα τω ν εκδηλώσεων και μπερδεύτη καν, χορεύοντας μέσα στον κόσμο, έτσι που στο τέλος όλη η π λ α τεία γέμισε α πό έναν τερ ά σ τιο κύκλο, με χορευτές και κυρίως κόσμο, που συμμε τείχε στο γιορτάσι με την ψυχή του και δεν έλεγε να σταματήσει, καθώς οι μουσικοί από πάνω παίζανε και ξαναπαίζανε κι άλλα τραγούδια και σκοπούς, για να τους ευχαριστήσουν. Π ρ α γ μ α τικ ά ή τα ν ένα α ξέχα σ το α π ό γευ μ α , γεμάτο από λεσβιακό φως, από χρώμα του νησιού μας, από ήχους πα ρα δοσ ια κ ούς α για σ ιώ τικ ους, α πό ρ υθμ ούς χ ο ρ ευ τικ ο ύ ς, α πό π ο λ ιτισ μ ό κ α ι παράδοση. Οι προσπάθειες του Συλλόγου μας, για περίσωση και διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και για προβολή του νησιού μας και του χω ριού μας, πιστεύουμε πω ς πιάσανε τόπο, αν κρίνουμε από την αγάπη του κόσμου και από το έκδηλο ενδια φέρον του για το νησί μας, για το χωριό μας. Μας ζητούσαν διάφορες πληροφορίες και εξέφραζαν την επιθυμία να το επισκεφτούν το καλοκαίρι και να χαρούν από κοντά τις ομορφιές του, που τις αγνο ούσαν ως τώρα ή ήξεραν πολύ λίγα γ ι’ αυτές. Ας μη σταματήσουμε λοιπόν τις προσπάθειές μας αυτές και αυτό ας γίνει αφετηρία για νέους αγώνες, για νέες εκδηλώσεις, που θα τις πλαισιώ νει το χορευτικό μας συγκρότημα. Τις προσπάθειες α υτές π ρ έπ ει να τ ις ενισ χύσ ουμ ε ό λο ι με κάθε τρόπο και κυρίω ς με την ενεργό συμμετοχή νέων παιδιώ ν συγχωριανών μας. Θα ήταν μάλιστα ευχής έργο να επεκτείνουμε στη συνέχεια τις προσπάθει ές μας για τη δημιουργία και θεατρικού τμήματος, το ο π ο ίο π ισ τεύ ο υ μ ε π ω ς θα π ρ ο β ά λ ει με το ν καλύτερο τρόπο το χωριό μας.
ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ - ΚΟΥΑΟΥΝΕΑΗ Συμβολαιογράφος Αθηνών
Η ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ ΑΓΙΑΣΟΥ Π έρ α σ α ν 112 χρόνια, από τότε που ο αρχιμαν δρίτης και ελληνοδιδάσκαλος Ευγένιος Θάλασσας μετέφερε το νεκροταφείο Αγιάσου από τον περίβο λο του ναού της Π α ναγίας στην Περασιά. Ό πω ς μάλιστα μας πληροφορεί ο ιστορικός της Αγιάσου Ευστράτιος Κολαξιζέλης στο βιβλίο του "Θρύλος και ιστορία της Αγιάσου", η μεταφορά αυτή ήταν επεισοδιακή και δημιούργησε πολλά προβλήματα. Εκεί θάφτηκαν οι πρόγονοί μας, εκεί αναπολήσαμε το παρελθόν, εκεί ρίξαμε ένα δάκρυ για τους συγ γενείς και τους φίλους μας. Με το πέρασμα όμως του χρόνου, το νεκροτα φείο αυτό έγινε πλέον ακατάλληλο, ο χώ ρος του πολύ περιορισμένος, η γενική του εικόνα συγκι νη σ ιακή μεν, α λλά φ τω χή κ α ι α π ο κ ρ ο υ σ τικ ή . Έ γινε πια επιτακτική η ανάγκη της επέκτασης και του εκσυγχρονισμού του. Η Διοικούσα Επιτροπή το υ Π α λ λ ε σ β ια κ ο ύ Ιε ρ ο ύ Π ρ ο σ κ υ ν ή μ α τ ο ς Π αναγίας Αγιάσου, στο οποίο ανήκει το κοιμητή ριο, με πρόταση του σεβασμιότατου μητροπολίτη Μ υτιλήνης κ. Ιακώβου, ο οποίος προεδρεύει της Ε πιτροπής, αποφάσισε τη δημιουργία σύγχρονου και άνετου χώρου, αντάξιου της μνήμης των πρ ο γόνων μας. Κ α τ’ αρχήν λοιπόν αγόρασε τα αγρο κτήματα που π ερ ιβ ά λ λ ο υ ν το νεκ ρ οτα φ είο και από το φθινόπω ρο του 1996 άρχισαν οι σχετικές εργασίες. Μ έχρι σήμερα έχουν γίνει οι απαραίτη τες χω μ ατουρ γικ ές εργασίες και η διαμόρφω ση τω ν χώ ρω ν, ενώ π ρ οχω ρ εί η επέκταση τω ν κ ο ι νώ ν τάφ ω ν, καθώ ς και οι προετοιμ α σ ίες για τη δημιουργία οικογενειακώ ν τάφω ν. Το ποσό που έχ ει δ α π α ν η θ ε ί μ έ χ ρ ι σ ή μ ερα α ν έ ρ χ ε τ α ι στα 18.000.000 δραχμές ενώ η προοπτική που υ π ά ρ χει είναι να ολοκληρωθούν οι εργασίες εντός του καλοκαιριού. Η πραγματοποίησ η αυτού του σ ημ αντικότα του έργου θα ε ίν α ι μ ια ακόμη π ρ ο σ φ ο ρ ά του Ιερού Π ρ ο σ κ υ νή μ α το ς της Π α ν α γ ία ς π ρ ο ς το κ ο ινω νικ ό σύνολο κ α ι θα συμβάλει σημαντικά στον ευπρεπισμό της Αγιάσου. Ή τα ν πλέον κ α ι ρ ός το κ ο ιμ η τή ρ ιο π ο υ έ φ τ ια ξ α ν οι π ρ ό γ ο ν ο ί μας το 1885, να α ν α κ α ιν ισ τ ε ί, να γ ίν ε ι ά νετο, π ρ α γ μ α τ ικ ό ς τ ό π ο ς α ν α π α ύ σ εω ς τω ν νεκ ρ ώ ν προγόνω ν μας.
Από το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Αγιάσου
ή ίί^ & «2 ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ ΤΣΙ ΓΗ ΓΑΩΣΣΑ Η τ α ν Αύγουστος μήνας, που ο τουρισμός στην Ελλάδα βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση. Δυο Γερμανοί τουρίστες βρέθηκαν στη Μυτιλήνη και από πληρο φορίες που είχαν για την Α γιάσο θέλησαν να τη γνωρίσουν. Έ να πρωινό λοιπόν ξεκίνησαν από τη Μυτιλήνη με τα πόδια, με προορισμό την Αγιάσο. Στο δρόμο ζήταγαν και έπαιρναν πληροφορίες, με τα λίγα ελληνικά που γνώριζε ο ένας, σχετικά με τη διαδρομή τους. Όταν πέρασαν τα Κεραμιά, περίπου στην ισάδα του Καβαλάδου, συνάντησαν κάποιον καβάλα σ ’ ένα γ α ϊδ ο ύ ρ ι κ α ι τον πλη σία σ α ν να πάρουν πληροφορίες. Ο ένας τους τον ερωτά στα ξένα, σε τέσσερις διαφορετικές γλώσσες. - Γιου σπικ ίγγλις; - Σπρέχεν ντόιτς; - Παρλ-βού φρανσέ; - Παρλάτε ιταλιάνο; Η απάντηση κάθε φορά: Δε σκαμπάζου γρυ. Ο Γερμανός στο άκουσμα των παραπάνω, επει δή γνώ ριζε τα λίγα ελληνικά, παραξενεύτηκε και αναγκάστηκε να κάνει χρήση τους, λέγοντας: - Εσύ ξέρει ελληνικά; Εγώ ξέρει λίγο. Η απάντηση του γαϊδαροκαβαλάρη ήταν: Άφιριμ, τώρα σα να σι σουμπιλέτ’σα. Ο τουρίστας με αμφιβο λία κούνησε το κεφάλι του, αμφιβάλλοντας αν όντως βρισ κόταν σε ελληνικό έδαφος. Πού να ήξερε ο άνθρωπος ότι κουβέντιαζε με έναν Αγιασώτη!
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ
ΕΝ Ε Χ ’ ΠΟΡΤΑ ΤΟΥ Σ Π ΙΤ Ι
κ α φ ινέ τ ’ χ ο υ ρ ιο ύ μας τσ ι δ ια σ κ έδ α ζι. Ή ν τα ν ά θ ρ ιπ ο υ ς τς π α ρ έγ ια ς, β λ έ π ’ς, τσι τ ’ ίρ ισ ι του πιουτί τσι γοι ρακουμιζέδις. Σάνι πέρασι γη ώρα, σ ’κώστσι τσι ξικ ίν’σι για του σπίτιντ. Μιτσμένους, καταπώς ήνταν, τα πουδάριαντ τουν παγαίναν ό π ’ θέλαν. Ύ σ τιρ α α π ί πουλλά κ α τίφ ιρ ι τ σ ’ έφταξι στου σπίτιντ. Γοι φ ίλοιντ όμους, που φύγαν πιο νουρίς α π ’ του καφινέ, πήγαν στου σπίτιντ τσι χτίσαν τ ’ πόρτα μι πέτρις που ’βραν σ ’ ένα χάλασμα παραδίπλα. Του Γκντουρίδ’ γύρζι του σ π ίτ’, αλλά πό ρ τα εν ίβριστσι. Α π ιλ π ίσ τσ ι τ σ ’ α ρ χ ίν ’σι τσι φώναζι τ ’ γ ’ναίκαντ. - Μουρή Παναγιώτα, κατέβα ν ’ α νοίξ’ς. - Πς έχ’ς κλειδί, ά ν ’ξι. - Κατέβα, μουρή, τσ ’ εν έχ’ πόρτα του σ π ίτ’. - Μιτσμένους πάλι μ’ ήρτις τσ’ ε βλέπ’ς τ ’ μύτ’ σ’. - Κατέβα, μουρή, σ ’ λέγου, τσ ’ άσ ’ τα λόγια τ ’ αδιαφόριτα! Τι να κ ά ν’ τσι γη Παναγιώτα. Κατέβτσι, μου τι να δει. Γη πόρτα ήνταν κάστρου. Ώρα πουλλή χρειγιαστήκαν, για να χαλάσιν του ξιρουτρόχαλου... (Από αφήγηση Στρατή Αναστασέλη, Αθήνα 12.2.1991)
ΕΡΜΟΑΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΑΠΟΥΜΕΙΝΑΝ ΜΙ Τ ’ ΓΑ Ο Υ Χ Η ...
Γ η Μ αντζουρία, γη
Γούλα, γιου Χάλακας τσι γιου Ν τόγιας, σουφέρδις τσι γοι τέσσιρς, ήνταν πουλύ χουρατατζήδις τσι τς ήξιρι ούλου του χου ρ ιό. Κ ά να ν π α ρ έγ ια , μια τ σ ’ ή ντα ν σ ν ά φ ’, τσι κάθα λίγου τσι λ ιγά κ ’ π ίνα ν τσι δια σ κιδά ζα ν σ ’ καφινέδις. Σα χρισ τια νοί, μιγαλουβδόμαδα π ρ ιν α π ί π ο υ λ λ ά χ ρ ό ν ια , α π ο υ φ α σ ίσ α ν α π α ν του Μέγα Σάββατου α μιταλάβιν. Απουσπιρού όμους, Μ ιγ ά λ ’ Π α ρ α σ τσ ιβ γή , ξ ο υ μ ο υ λ ο υ γ ’θήκαν για καλά στου κ α φ ινέ,ή πια ν, σάνι π ά ντα , τσι μιθύσαν. Σκουθήκαν ταχτέρ5 ταχτέρ5, πήγαν σν ακκλησ ιά , ίμ π α ν σ ’ σ ειρά τ σ ’ α π α ν τ έ χ α ν . Π ρ ώ το υ ν βάλαν του Ν τόγια . Π α π ά ς π ο υ μ ιτα λ ά β ιν ι του κόσμου ήνταν Ν ’κόλας του Π α πτσ έλ’. Μ όλις τς είδι ξπ ά σ τσ ι, γ ια τ ί φ α ίν ιτε π ο υ ς π ρ ώ τ ’ φ ουρά αρχόνταν σν ακκλησιά. Σαν ήρτι γη σειράντουν, π ιά σ ι του μα ντλέλ’ Ν τόγιας, ίβαλιντου μ ’ ιβλάβεια στα χ είλ ια ν τ τ σ ’ είπ ι στου π α π ά : Ε π α π ά , β ά λ ’ κ ο υ μ μ ά τ ’ π α ρ α π ό ν ο υ . Του Π α π τ σ έ λ ’ ένι χά σ ι τσ ιρ ό , θέτσ ι του π ο υ τ ή ρ ’ κ ά το υ τ σ ’ είπ ι: Έ νας, δυο, τρεις, τέσσιρς, όξου! Έ διετς απουμεί ναν μο μι τ ’ γλουχήντουν... (Διήγηση Νίκου-Σπανέλη ή Ντόγια)
Π ρ ι ν απί πουλλά χρόνια Σ τράτ’ς Σουσαμλής, π ο υ ο ύ λ ’ το υ ν α γ α π ο ύ ν τσ ι το υ ν ξ έρ ιν μι του παρατσούκλ’ Γντουρίδ’, πήγι μι τς φίλοιντ σ’ έναν
ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ)
σία, γιατί καλλιεργούν το σεβασμό προς τις παρα δοσιακές αξίες του τόπου μας.
ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΕΛΙΜ ΗΣ
Η Φ .Π .Α. ΣΤΕΓΑΣΤΗΚΕ
Α π ό 26 Μαΐου μέχρι 1 Ιουνίου 1997 λειτούργη σε στην Πνευματική Εστία Νίκαιας (Καρακουλουξή 45) έκθεση με έργα του εκλεκτού λαϊκού ζωγράφου της Λέσβου Μιλτιάδη Σελίμη. Την έκθεση οργάνωσε το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Νίκαιας.
ΠΑΓΓΕΡΑΓΩΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ Τ ο Δ ιο ικ η τικ ό Σ υμ βούλιο του Π αγγερα γω τικού Συλλόγου, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την ίδρυση του σωματείου, αποφά σισε να οργανώσει ειδική τελετή, με σκοπό να τιμή σει τον εκλεκτό φιλόλογο- συγγραφέα Παναγιώτη Δ. Π ανταζή, για την π νευμ ατική πρ οσ φ ορ ά και συμβολή του στην προβολή της πολιτιστικής κλη ρονομιάς του τόπου μας, καθώς και έκθεση γεραγώτικου βιβλίου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Σ τ ι ς 11 Ιο υ ν ίο υ 1997 μ α θ η τές του 4ου Δημοτικού Σχολείου Μ υτιλήνης παρουσίασαν με επιτυχία το νούμερο του Αντώνη Μηνά «Εφορία». Το έργο, σκηνοθετημένο από τη δασκάλα Βασιλική Μ πίνεσ η, π α ίχτη κ ε στο θ έα τρ ο «Ά σ τεγοι». Οι παραστάσεις αυτές, με έργα γραμμένα στα ιδιώμα τα του νησιού, έχουν ιδιαίτερη παιδαγωγική σημα
Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της «Φιλοπροόδου Παροικίας Αγιάσου» Χγιΐηβγ επί το έργον... Διακρίνονται, από αριστερά, ο Σάββας Μπίρης, η Μαρία Εγγλέζου, η Τούλα Ρουγκέλη, η Αθανασία Γιαταγανέλη, η Ανδρονίκη Σάββα και ο πρόεδρος Μιχάλης Χριστοφαρής...
Ο π ω ς μα ς π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί «Η Α γ ιά σ ο ς του Σύδνεϋ» (Ιούνιος 1997), το Διοικητικό Συμβούλιο της «Φιλοπροόδου Π αροικίας Αγιάσου» αγόρασε διαμέρισμα δύο υπνοδωματίων σε ωραία τοποθε σία και σε πολύ καλή τιμή. Ευχόμαστε να είναι καλορίζικη η στέγη αυτή και να συντελέσει στην περαιτέρω συσπείρωση και δ ρ α σ τη ρ ιο π ο ίη σ η τω ν σ υ μ π α τρ ιω τ ώ ν μας στη μακρινή τους δεύτερη πατρίδα...
ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Στιγμιότυπο από την παρά σταση στις 11.6.1997 του νού μερου του Αντώνη Μηνά «Εφορία». Διακρίνονται, από αριστερά, οι μαθητές Παναγιώτης Αντωνίου Μηνάς, με τον κασμά στο χέρι, και Νίκος Κ. Σουλακέλης.
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΝΙΚΟΣ Κ. ΧΑΤΖΗΧΡΥΣΑΦΗΣ (1929-1997)
Ο Νίκος Χατζηχρυσάφης ήταν το τρίτο από τα έξι π α ιδιά της όμορφης φαμίλιας του Κωνσταντίνου Χατζηχρυσάφη. Είδε το φως της ζωής στην Αγιάσο στις 5 Δεκεμβρίου του 1929. Το Νοέμβριο του 1956 μετανάστευσε στην Αυστραλία και εγκαταστάθηκε στο δγάηεγ. Δυο χρόνια αργότερα προσκάλεσε τη συμπα τριώτισσά του Δουκία Λαμπρινού, με την οποία και παντρεύτηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1958. Απόχτησαν δυο θυγατέρες, τη Βικτόρια και την Ευμορφία, οι οποίες σπούδασαν και σήμερα εργάζονται στο δγιΐηεγ, η πρώτη στο Υπουργείο Συγκοινωνιών, σε ηλεκτρονι κούς υπολογιστές, και η δεύτερη, κάτοχος πανεπιστη μιακού πτυχίου οικονομολογίας και μάρκετινγκ, σε εταιρεία τηλεπικοινωνιών. Ο Ν ίκος Χ α τζη χρυσ ά φ ης α πό μ ικ ρ ός έδωσε δείγματα φιλεργίας, εντιμότητας και καλοσύνης. Εργάστηκε σκληρά στο στίβο της ζωής και αντιμε τώ πισε με θάρρος πολλές δυσκολίες και βάσανα της ξενιτιάς. Υπήρξε υποδειγματικός οικογενειάρ χης και στοργικός πατέρας. Ο αναπάντεχος θάνα τός του, από καρδιακή προσβολή, βύθισε στο πέν θος όχι μόνο τους συγγενείς, αλλά και όλους όσοι τον γνώρισαν, όσοι συνεργάστηκαν μαζί του. Στην οικογένειά του και στους λοιπούς συγγε νείς εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια. Ευχόμαστε να είναι ελαφρό το χώμα της δεύτερης πατρίδας που τον σκέπασε.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ ΜΙΧΑΗΑ ΧΤΕΝΕΑΗ (1900-1997) Α π ό τ ι ς 1 8 .3 .1 9 9 7 η Ε υ σ τ ρ α τ ία Μ ιχ α ή λ Χ τενέλη άφησε τα εγκ ό σ μ ια κ α ι π έρ α σ ε στην
α ιω ν ιό τ η τ α . Η ε κ λ ιπ ο ύ σ α γ ν ώ ρ ισ ε π ο λ λ έ ς δυσκολίες στη ζωή της. Ό ν τα ς πολύτεκνη μητέ ρα, δοκιμάστηκε σκληρά, πρώ τα με τη χηρεία και έπειτα με το δια δοχικό θάνατο τω ν π α ιδιώ ν της, κατά την περ ίο δο της Κ ατοχής. Με τα δυο που ε π έ ζ η σ α ν , τ ο ν Ε υ σ τ ρ ά τ ιο Χ τ ε ν έ λ η κ α ι την Κ α λλιόπ η Τ ζανή, πέρα σε τα υ π ό λ ο ιπ α χ ρ ό ν ια της ειρ η νικ ά κ α ι ευ τυχισ μ ένα . Μ έχρι το τέλος της ζω ής της διέθετε π νευ μ α τικ ή δ ια ύ γ ε ια κ α ι σκορπούσε α φ ειδώ λευτα την καλοσύνη της και την αγάπη της. Με βαθιά λύπη την προέπεμψ αν στην τελ ευ τα ία της κ α τ ο ικ ία , στο Κ οιμ η τή ρ ιο Χ αλανδρίου, συγγενείς και φίλοι.
ΓΙΑΝΧΑΤΖ
Ιη πιυτηοπιιιη
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΕΥΣΤΡ. ΑΟΥΚΕΛΗΣ (1928-1996)
Ο Στυλιανός
Ευστρατίου Δουκέλης γεννήθηκε το 1928 στην Αγιάσο, όπου και ασχολήθηκε α ρχι κά με τη γ ε ω ρ γ ία . Το 1951 κ α τ α τ ά χ τ η κ ε στο Π ολεμ ικ ό Ν α υτικ ό κ α ι α πολύθη κ ε το 1953. Σε μικρό χρονικό διάστημα, μετά την απόλυσή του,
παντρεύτηκε την Ειρήνη Λ ούπου, που κατάγεται από το Παλαιοχώρι. Στη συνέχεια έχτισε καφενείο μ προσ τά στο σ π ίτι του, στην Κ αρυά, κ α ι έγινε καφετζής. Στο διάστημα αυτό απόχτησαν και δυο κόρες, την Αναστασία και την Ελένη. Το 1959 δεν άντεξε και μαζί με πολλούς άλλους συγχωριανούς του αναχώρησε, πρώ τα αυτός και μετά η οικογένειά του, για τη μακρινή Α υστραλία και εγκατα στάθηκε στη Μελβούρνη. Πρόλαβε και τακτοποίη σε τα παιδιά του και είδε και εγγόνια, αλλά η α γιά τρευτη αρρώστια δεν τον άφησε να τα χαρεί, γιατί μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα τον οδήγησε στο θάνατο, στις 3.6.1996. Ο Θεός ας τον αναπαύει εκεί όπου βρίσκεται. Μελβούρνη, 7.7.1997
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΖΕΓΚΟΣ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ ΣΤΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΑΝΔΡΕΟΥ Γιατρέ μου, που σε κούρασα, υπόχρεός σου θα ’μαι κι όσο υπάρχω στη ζωή, πάντα θα σε θυμάμαι. Μέρα και νύχτα πλάι μου, κοντά μου, στο κρεβάτι, τον πόνο μου μοιράστηκες, χωρίς να κλείνεις μάτι. Χρήματα σου αξίζουνε πολλά για να σου δώσω, μα είναι φταιχός και ανάπηρος, πώ ς να τα συμπληρώσω. Έ να μεγάλο ευχαριστώ, γιατρέ μου, σου αξίζει, ο παντοδύναμος Θεός ζωή να σου χαρίζει. Και εις τους συνεργάτες σου χαρές να βασιλεύουν, με τις δυκές σου συμβουλές καρδούλες να γιατρεύουν.
ΝΙΚΟΑΑΟΣ ΑΝΕΜΕΛΗΣ (Στιχούργημα Παναγιώτη Ανεμέλη)
ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Η Μ αριάνθη Χ α τζη λεω νίδα πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη της Μαριάνθης Δημητρίου Τσέγκου και του Ευστρατίου Πολυδώρου Αναστασέλη. Ο Θ εοκλής Χ α τζη κ ομ νη νός πρόσ φ ερε 5.000 δρχ. στη μνήμη τω ν γονέω ν του Β α σ ιλείου και Μαριάνθης Στεφανή. Ο Θ εοκλής Χ α τζη κ ομ νη νός πρόσ φ ερε 3.000 δρχ. στη μνήμη του Χριστόφα Παναγιώτη Χαλέλη. Ο Θεοκλής Χατζηκομνηνός πρόσφερε 3.000 δρχ. στη μνήμη του Σαραντινού Μιλτιάδη Μαλιάκα. Ο Ε υσ τρά τιος Λ αζάρου πρόσφερε 2.000 δρχ. στη μνήμη της συζύγου του Λουκίας. Ο Παναγιώτης Σταύρου Αξιομάκαρος πρόσφε ρε 2.000 δρχ. στη μνήμη Βασιλείου Χατζηδούκα. Ο Συμεών Παπαγεωργίου πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη Ευστρατίας Μιχαήλ Χτενέλη. Α ν ώ ν υ μ ο ς π ρ ό σ φ ερ ε 5.000 δρ χ. στη μνήμη Ερμολάου, Ειρήνης και Ευστρατίου Φαϊδά, καθώς και στη μνήμη Παναγιώτη Δουκάρου. Ο Στράτος Κλειδαράς πρόσφερε 1.500 δρχ. στη μνήμη Μαριάνθης Σινιόρου ή Ψύρρα. Ο Προκόπιος Μουτζουρέλης πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη των γονέων του Αριστή και Ευμορφίας. Ο Ευστράτιος Μ αριός πρόσφερε 50 δολ. ΗΠΑ στη μνήμη της συζύγου του Δήμητρας. Ο Ευστράτιος Τζίνης πρόσφερε 10.000 δρχ. στη μνήμη του Μιχαήλ Παναγιώτη Κουτσκουδή. Ο Ευστράτιος Τζίνης πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Γεωργίου Κακαδέλη. Η Μ α ρ ία Τ ινέλ η π ρ ό σ φ ερ ε 3.000 δρ χ . στη μνήμη του συζύγου της Κωνσταντίνου Τινέλη και του πατέρα της Στρατή Δαμγκαλή ή Κόλλαρου. Η Βασιλική Χατζηφώτου πρόσφερε 9.000 δρχ. στη μνήμη του συζύγου της Παναγιώτη.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ - «ΑΓΙΑΣΟΥ» - Χατζηπροκοπίου Βασίλειος - Ευστράτιος Κουρκουλής - Κωνσταντίνος Αθανασίου Ψ αρός
ΔΡΧ. 5.000 5.500 5.000
Αισθανόμαστε την υποχρέωση να ευχαριστή σουμε θερμά όλους όσοι στηρίξουν την εκδοτι κή προσπάθεια του Συλλόγου μας, καθώς και όλες τις άλλες δραστηριότητές του.
«ΑΓΙΑΣΟΣ» ΔΙΑΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗ ΜΕΝΩΝ ΤΟΜΩΝ Σας πληροφορούμε ότι τελευταία βιβλιοδετήθηκε ο τέτα ρ το ς τό μ ο ς του π ε ρ ιο δ ικ ο ύ «ΑΓΙΑΣΟΣ», ο οποίος περιλαμβάνει τα τεύχη 68-85 (1992-1994). Παλαιότερα βιβλιοδετήθηκαν ο πρώ τος τόμος (1-25, 1980-1984), ο δεύτερος (26-45, 1985-1988) και ο τρ ίτος (46-67, 19881991), από τους οποίους υπάρχουν ακόμη κάποι ες σειρές. Του π ρ ώ του βέβαια τόμου κ ά π ο ια τεύχη είναι σε φωτοτυπία, γιατί τα πρωτότυπα έχουν εξαντληθεί από καιρό. Ο ι τ ό μ ο ι δ ια τ ίθ ε ν τ α ι σ τα Γ ρ α φ εία το υ Συλλόγου και στοιχίζει ο καθένας 12.000 δραχ μές. Με το ίδιο αντίτιμο μπορούν να αποστα λούν στον ενδιαφερόμενο επί αντικαταβολή. Δέον να σημειωθεί ότι στην τιμή τω ν 12.000 δ ρ α χ μ ώ ν σ υ μ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε τ α ι το μ εγά λ ο κόστος της βιβλιοδεσίας (5.000-7.000).
ΓΑ Μ Ο Ι - Κωνσταντίνος Ιωάννου Σπανός Ευτέρπη Δημητρίου Αμπουλού - Ευστράτιος Δημητρίου Χριστοφαρής Ειρήνη Παναγιώτου Περιβολαρέλη - Γεώργιος Παναγιώτου Γιαταγανέλης Ειρήνη Ευστρατίου Ματζουράνη - Γεώργιος Νικολάου Δόμπρογλου Δέσποινα Προκοπίου Καραφύλλη - Ευστράτιος Προκοπίου Κουτσκουδής Μ αριάννα Τομισλάβ Πέιτσιτς - Γαβριήλ Δημητρίου Καμπάνης Σοφία Παναγιώτου Παπάνη - Παναγιώτης Αντωνίου Ασβεστάς Αικατερίνη Ελευθερίου Μπαντέλη - Σταύρος Γεωργίου Κουμλέλης Ελένη Μιχαήλ Τσιπιτζίδου - Βασίλειος Κλεάρχου Καμπουρέλης Γρηγορία Γεωργίου Σίμου - Κωνσταντίνος Παναγιώτη Πασχαλιάς Χρυσούλα Γεωργίου Λινάρδου (Παλαιόκηπος, 23.8.1997)
Σ Υ Γ Χ Α Ρ Η Τ Η Ρ ΙΑ Στις 8.2.1997, στον ιερό ναό του Αγίου Αντωνίου Περιστεριού, τέλεσαν τους γάμους τω ν ο Στράτος Δημητρίου Αλικάρης και η Αναστασία Κωνσταντίνου Σπηλιοπούλου. Ευχόμαστε ολόψυχα ο βίος τους να είναι ανέφελος, πλούσιος σε χαρά και ευτυχία. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΘΑΝΑΤΟΙ
ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στη λεζάντα της δεύτερης φωτογραφίας της σελίδας 40 του προηγούμενου τεύχους 100 (1997) να γραφεί αντί Προκόπιος Βουρλής (Σούμα) Παντελής Βουρλής.
- Ζαφειρίου Ευριπίδης Αναστασίου - Βαρβάκης Γρηγόριος Τζάνου - Γερακέλη Αικατερίνη, χήρα Ευστρατίου - Λούπος Μαΐστρος Ευσταθίου - Ψυρούκη Καλλιόπη, χήρα Ιωάννου - Ανεμέλης Νικόλαος Σάββα -Τ ρ αγά κη Βασιλική Μιχαήλ - Βρυσαγωτέλη Αμερισούδα, σύζυγος Μενελάου - Αθανασιάδης Εμμανουήλ Κυριάκου - Γέρου Δημήτριος Θεοφράστου - Γέρου Αριστείδης Θεοφράστου