Agiasos mag 103 1997

Ο αμίμητος χωρατατζής Κώστας Βουλβούλης(1905-1992) εξακολουθεί να ζει στη θύμησή μας...

Αισιόδοξα ατένισε το φως της ζωής το 1885 η Αρτεμισία Δημητρίου Γουγουτά, σύζυγος Φωτίου Κουμλέλη, γνωστή με το παρατσούκλι «Πάσ».

Σκίτσο του πρόωρα χαμένου Μιχάλη Γεωργίου Σκλεπάρη, συλλέκτη λαογρα­ φικού υλικού της Αγιάσου...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ’Όνειρον ή πραγματικότης. Πριν από ογδόντα πέντε χρόνια.............................................. ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Παναγιώτης Δ. Πανταζής, Ο δάσκαλος του ήθους και της προσφοράς............................. ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗ, Οδοιπορικό στην Κωνσταντινούπολη................................................................... ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΑΔΑ, Ο Μανιάτης μαθηματικός Γιάννης Κοτιλέας. Συναπάντημα στη σκλαβωμένη Αθήνα................ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΑΟΓΕΡΑ, Δημήτριος Π ιταούλης (1909-1947)......................................................................................................... ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΪΒΑΛΙΩΤΗ, Ο Απόστολος Παύλος στη Μυτιλήνη. Τοποχρονολογικές αναζητήσεις................................... ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΠΑΠΑΝΗ, Πενήντα χρόνια στο σχολείο. «Του Παυλέλ’ του πουλύγλουσσου»................................................... ΟΜΗΡΟΥ ΠΑΠΑΝΗ ΜΑΡΙΓΩΣ, Χαοτικό (ποίημα). ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Δε μπουρεί μόνου δήμαρχους... (ποίημα). Του Πουλυτιχνείου (ποίημα). ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Η παλιά φωτογραφία (ποίημα)...................................... ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Γ’ ιλιές φέτου ’νι στέμπουιλε (ποίημα). ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΝΗ, Γη κλουνουποίησ’ (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΤΣΕΛΗ-ΚΑΜΙΝΕΛΗ, Μαζί κι αγαπημένα (ποίημα). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Στον τάφο του παλικαριού (ποίημα)................................................................................................................................................................... ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΠΕΡΡΑ, Δυο χελιδόνια............................................................................................................................................... Ο Στράτος Ηλιαδέλης και η μακρινή του πατρίδα. Πολύ σκληρή η μοίρα του Αιγαίου.......................................................... ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΝΗ, Από τις ιστορίες του χωριού. Παζαρμπασίδκα καμώματα.................................................................. Τα πθίτκα μας, (Χρίστος Γλεζέλης (Πουπούσας), Αγαθωνίτης, Ερμόλαος Χατζηβασιλείου)................................................ ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε..................................................................................................................................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Αυτοί που φεύγουν..................................................................................................................................................... Επιστολές. Εισφορές. Βιβλία Αγιασωτών συγγραφέων............................................................................................................... Κοινωνικά........................................................................................................................................................................................... Περιεχόμενα του πέμπτου τόμου 1995-1997 (τεύχη 86-103)........................................................................................................

Σελ.

3 4 10 13 17 19 21 22

23 24 25 28 29 30 32 33 34 35

ΕΞΩΦΥΛΛΟ Κατηφορίζοντας στην «Αγια-Σωτήρα»... (Πίνακας Χαρίλαου Χατζηβασιλείου)

ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ

Γερόντισσες της Αγιάσου απολαμβάνουν τον ερατεινό τους... (Σχέδιο σε ιχνογραφία - ακουαρέλα, διαστάσεων 26x0,20, του Χαράλαμπου Πανταζή)

Ιδ$Ν 1106-3378

Ο Ν Ε ΙΡΟ Ν Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΣ Πριν από ογδόντα πέντε χρόνια...

Π ριν

από ογδό ντα πέντε χ ρ ό ν ια στα νησιά του ανατολικ ού Α ιγα ίο υ κυμάτισε περήφανη η γαλανόλευκη. Ύ στερα από δουλεία αιώ νω ν και άλλοι αλύτρω τοι Έ λληνες ανέπνευσαν τον αέρα της ε λ ευ θ ερ ία ς κ α ι έν ιω σ α ν τη θ α λ π ω ρ ή της μητρικής αγκάλης. Η μικροσκοπική Ελλάδα μεγά­ λωσε σε έκταση και σε πληθυσμό. Μετά από την ταπείνωση του πολέμου του 1897, απόχτησε αυτο­ πεποίθηση και άρχισε να οραματίζεται και νέες νίκες, αφού πολλοί ακόμα Έ λληνες παρέ­ μεναν αλύτρωτοι. Η μεγάλη ιδέα δρο­ μ ο λ ο γο ύ σ ε τ ις σ κ έψ εις κ α ι τ ις

π ρ ά ξεις τω ν περισσοτέρω ν. Α ποδείχτηκε όμως μοιραία, δέκα χρόνια αργότερα, όταν ξεριζώθηκε ο ελληνισμός της Μικρασίας... Σήμερα τα νησιά του Αιγαίου είναι προπύργια του ελληνισμού, είναι κυματοθραύστες κάθε επι­ βουλής. Μ πορούν όμως να γίνουν γέφυρες επα­ φής των λαών, που ο ρους της ιστορίας τούς κατέ­ στησε γείτονες. Αυτό θα επιτευχθεί, όταν πρυτανεύσει η λογική και όταν κατανοηθεί η αναγκαιό­ τητα του αμοιβαίου σεβασμού και της ειρήνης... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Είναι λοιπόν αλήθεια; κότητος, τής έρημώσεως, τής κα τερ ειπ ώ σ εω ς τώ ν Δέν είναι δνειρον; π ά ντω ν κα ι νά άναστηΔέν είνα ι όφ θαλμαλώση είς τήν θέσιν αυτού πάτη; τόν Σταυρόν, το σύμβο­ Ή Μ υτιλήνη είν α ι λον τής π ρ ο ό δο υ, το έλευθέρα; σύμβολον τής άγάπης, Το ιδανικόν το όποι­ το σύμβολον τής ειρήνης ον μας ένανούρισε από και τής άδελφοποιήσεως τα παιδικά μας χρόνια όλων τών λαών τής γής, έγινε πραγματικότης; τώ ν λαώ ν εκείνω ν οι Ή ελπίδα, ή γλυκεία όποιοι όργοΰν πρός τήν ελπίδα, τήν οποίαν είχα­ πρόοδον, πρός τόν πολι­ με κρυμμένην όλοι βαθειά τισμόν. μέσα στήν καρδιά μας, τήν Λαέ τής Μυτιλήνης! ο π ο ία ν δλ ο ι δειλά δειλά έξεφράζαμεν και τήν οποίαν "Αφησε πλέον ελευθέρους τούς πνεύμονάς σου νά έκραέθεωρούσαμεν όλοι ώς άπραγματοποίητον, είναι πραγματικό­ γοΰν είς μίαν ύπερουρανομήκη ζητωκραυγήν, είς τήν ζητωκραυγήν, της, είναι γεγονός;! τήν ο π ο ία ν πόσες φορές "Ω! τής θείας, τής άνεάρά γε ονειροπόλησες να κλαλήτου ευτυχίας! Ο υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, αρχηγός βροντοφωνήσης. "Ορη, βουνά και φάραγτου στόλου του Αιγαίου (1912) γες τής Μυτιλήνης άντηχήΖήτω το "Εθνος!

(1;ιι1 οί ίη ροκΐιιΐο. ■<Κ;ι |;ιγ ». Συλλογή Γ ιάννη Ζήτω ό Βασιλεύς μας! σατε είς το ά π ειρ ο ν τήν Χατζηβασιλείου) ύπέρλαμπρον, τήν ύπερκόΖήτω ό νέος, ό ένδοξος στρατηλάτης τής Ελλάδος, σμ ιον ημέραν, κα τά τήν ο Διάδοχός μας Κωνσταντίνος! οποίαν συνετελέσθη ή άπελευθέρωσίς μας. "Ας είναι ευλογημένη ή ημέρα κατά τήν οποίαν Ζήτω το ένδοξον Έλλην. ναυτικόν. ό γ εν ν α ίο ς, ό ελευθερω τής, ό τρ ο π α ιο ΰ χ ο ς Ζήτω ό ελευθερωτής, ό Ελληνικός στρατός! (Έφ. «Λαϊκός Αγών», έτος Ιον, Μυτιλήνη, Παρασκευή Ελληνικός Στρατός και Στόλος, ήλθε νά καταρ9 Νοεμβρίου 1912, άριθ. 109, σ. 1, ρίψη και νά ποδοπατήση το σύμβολον τής βαρβαματικότης») ρότητος, τής βίας, τής δουλείας, τής όπισθοδρομι-

Π Α Ν Α ΓΙΩ ΤΗ Σ Α. Π ΑΝΤΑΖΗ Σ Ο δάσκαλος του ήθους και της προσφοράς Σ τ ις 2 Νοέμβρη 1997, ημέρα Κυριακή, στο «Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων» (αίθουσα «Αντώ­ νης Τρίτσης», Ακαδημίας 50), ο «Παγγεραγωτικός Σύλλογος Μυτιλήνης» οργάνωσε εκδήλωση για την εικοσάχρονη πολιτιστική του διαδρομή, κατά την οποία τιμήθηκε ο διακεκριμένος εκπαιδευτικός και λογοτέχνης Παναγιώτης (Τάκης) Α. Πανταζής. Κατά την εκδήλωση μίλησαν οι παρακάτω: 1. Ο Ερμόλαος Λινάρδος, πρόεδρος του «Παγγεραγωτικού Συλλόγου Μυτιλήνης»: Χαιρετισμός.

2. Ο Στρατής Καραγιασώτης, με θέμα: «Η εικοσά­ χρονη πορεία του «Παγγεραγωτικον» και η συνεισφορά του ΠΑ. Πανταζή».

3. Ο Δημήτρης Καραμβάλης, με θέμα: «Αναφορά στο λογοτεχνικό έργο του ΠΑ. Πανταζή».

4. Ο Νίκος Μπούτβας, με θέμα: «Αναλυτική προσέγ­ γιση στο έργο του Π Α . Π ανταζή «Π ρομηθέας» (Τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου).

5. Ο Γιάννης Χατζηβασιλείου, με θέμα: «Το παιδα­ γωγικό έργο του ΠΑ. Πανταζή».

6. Ο Ερμόλαος Λινάρδος, με θέμα: «Το λαογραφικό έργο του ΠΑ. Πανταζή». Εκτός προγράμματος μίλησαν ο Ευάγγελος Γκολέτσος, η Ελένη Ανδρέου, ο Βασίλης Σιναπίδης και ο πρωτοπρεσβύτερος Ευθύμιος Ονουφριάδης. Κείμενα απάγγειλε η ηθοποιός Αννα Πολυτίμου Παπακωνσταντίνου. Η εκδήλωση, την οποία παρακο­ λούθησε πλήθος κόσμου, έκλεισε με παραδοσιακούς χορούς από το Χορευτικό Τμήμα του Συλλόγου Μεσοτοπιτών Αέσβου «η Αναγέννηση». Στη συνέχεια δημοσιεύουμε την ομιλία του Γιάννη Χατζηβασιλείου «Το παιδαγωγικό έργο του ΠΑ. Πανταζή».

Κυρίες και κύριοι, δεν είναι εύκολο να προσεγγίσει κανείς το οχυρό ενός καταξιωμένου πνευματικού ανθρώπου, ενός εμπνευσμένου τεχνίτη του λόγου, ενός φωτισμένου και χαρισματικού δασκάλου, ο οποίος έχει εξακτινώσει τη γόνιμη και ευεργετική παρουσία του σε κ ά π ο ιες δεκαετίες. Ε ίνα ι αρκετά δύσκολο να παρακολουθήσει βήμα προς βήμα τη ζωή του, να ιχνηλατήσει τις σκέψεις του, να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματά του, να σταθμίσει τη δράση του, να αξιολογήσει την προσφορά του. Αναρίθμητοι οι σκόπελοι που πυργώνονται μπροστά του και ολι­ σθηρός ο δρόμος της αποτίμησης. Θα επιχειρήσω όμως, στο χρόνο που μου δίνει η κλεψύδρα, να σκιαγραφήσω με αδρές πινελιές το πορτρέτο του ξεχω ριστού Λέσβιου φιλολόγου και φλογερού δασκάλου Τάκη Πανταζή και να προσδιορίσω τους βασικούς άξονες του παιδαγωγικού του έργου.

Ο Δέσβιος ποιητής Δημήτρης Καραμβάλης αναφέρεται γενικά στο λογοτεχνικό έργο του Παναγιώτη Δ. Πανταζή.

Ο Τάκης Πανταζής ξεκίνησε από το νησί της Σαπφώς και του Αλκαίου, από το χωριό της Γέρας Μεσαγρός, που γειτονεύει με το Σκόπελο, την ιδι­ αίτερη πατρίδα του μεγάλου οραματιστή παιδαγω­ γού Μίλτου Κουντουρά. Τα εγκύκλια μαθήματα τα παρακολούθησε στο δημοτικό σχολείο της γενέτει­ ράς του, στο άλλοτε Ημιγυμνάσιο του Παπάδου και στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης, όπου ευτύχησε να έχει λαμπρούς καθηγητές, το γυμνασιάρχη Αριστείδη Δελή, το Βασίλη Αρχοντίδη και άλλους. Η αγάπη του για το λειτούργημα του εκπαιδευ­ τικ ο ύ τον έφερε α ρ χικ ά στην Π αιδα γω γική Ακαδημία της Αλεξανδρούπολης, στην οποία φοί­ τησαν αρκετοί Λέσβιοι, μετά την κατάργηση του Πεντατάξιου Διδασκαλείου της Μυτιλήνης από το σχολικό έτος 1934-1935, στο οποίο είχε διοριστεί το 1931 πρώτος διευθυντής ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Στη συνέχεια φοίτησε στη Φιλοσοφική

Σχολή του Α ριστοτέλειου Π ανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, η οποία φημιζόταν για τις ριζοσπα­ στικές της καινοτομίες, που απέβλεπαν κυρίως στην προώθηση των νεοελληνικών σπουδών και στην καλλιέργεια και καθιέρωση της δημοτικής, η οποία ήταν επικηρυγμένη, θα μπορούσαμε να πούμε, στην α ν τίσ το ιχη σχολή του Ε θνικού Πανεπιστημίου. Ο Τάκης Π ανταζής, επηρεασμένος από τις καλές λεσβιακές καταβολές και αρματωμένος με τις παιδαγωγικές και φιλολογικές του σπουδές, οι οποίες έγιναν με πολύ μόχθο στα δύσκολα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, του πολέμου, της κατο­ χής και της μετέπειτα περιόδου, μπήκε ως κονταρομάχος στην ιδιωτική μαχόμενη εκπαίδευση. Από την πρώτη στιγμή συνειδητοποίησε την υψηλή διδασκαλική αποστολή του και το ιερό χρέος του απέναντι στην κοινω νία και στο νέο άνθρωπο. Οριοθέτησε τους βασικούς τομείς δρά­ σης και έθεσε τους στόχους, τους οποίους έπρεπε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα να επιτύχει, με την υιοθέτηση προοδευτικών παιδαγωγικώνδιδακτικών αρχών, με την εναρμόνιση της θεωρίας και της πράξης, με τη συστηματική οργάνωση της καθημερινής εργασίας, με την κατοχύρωση του σεβασμού του παιδιού, που δεν πρέπει να λογίζε­ ται ως ήθΓπυπου1υ8-ανθρωπάριο, αλλά ως ανα ­ πτυσσόμενη προσω πικότητα, με τον αδιάκοπο προβληματισμό και με την αξιοποίηση των ακατα­ μάχητων όπλων του ανθρωπισμού και της αγάπης. Πρωταρχικό μέλημά του το παιδί, που πρέπει να ανατρέφεται ελεύθερα και αδογμάτιστα, μέσα στα πλαίσια του οικογενειακού αστερισμού, του συστηματικού σχολείου, αλλά και του πολύκεντρου παράλληλου σχολείου, το οποίο ασκεί επί-

Αφίσα, διαστάσεων 42x30 εκ. για την εκδήλωση του «Παγγεραγωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου ΑθήναςΠειραιά», που πραγματοποιήθηκε στο «Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων», στις 2.11.1997.

Ο λογοτέχνης Νίκος Μπούτβας επιχειρεί ανα­ λυτική προσέγγιση στο έργο του Παναγιώτη Α. Πανταζή «Προμηθέας» (τραγωδία του σύγχρο­ νου ανθρώπου).

σης μεγάλη επίδραση με το θέατρο, με τον κινημα­ τογράφο, με την τηλεόραση, με το ραδιόφωνο, με την εφημερίδα, με το περιοδικό και με τόσα άλλα μέσα. Μεγάλη η ευθύνη όλων των παραγόντων, μα πιο ουσιαστική εκείνη των γονέων και προπαντός της μάνας, της φυσικής τροφού και δασκάλας. Μην ξεχάστε το γάλα σας! Τα νια δέντρα α π ’ ανέμους φυλάξτε, ώσπου μόνα τους ίσια να στέκονται στην τιμή και το δίκιο... παραγγέλνει σ ’ όλες τις μανάδες του κόσμου ο Προμηθέας, στην ομώνυμη τραγωδία του τιμώμε­ νου συγγραφέα και εκπαιδευτικού. Η φοίτηση του Τάκη Πανταζή στη Φιλοσοφική Σχολή του Α ριστοτέλειου Π ανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης τον έφερε, όπως ήταν φυσικό, σε άμεση επαφή με προοδευτικές δυνάμεις, που αγω­ νίζονταν να προωθήσουν τον εκπαιδευτικό δημο­ τικισμό και να καταστήσουν την περιφρονημένη λαϊκή γλώσσα κυρίαρχο όργανο της πνευματικής ζωής του τόπου. Οι σοφοί καθηγητές του, Στίλπων Κυριακίδης, Γιάννης Κακριδής, Λίνος Πολίτης, Νικόλαος Ανδριώτης, Απόστολος Βακαλόπουλος, Χαράλαμπος Θεοδωρίδης και άλλοι, έσπειραν το σπόρο τους σε νεανική ψυχή, αροτριωμένη προ καιρού στο γενέθλιο νησί, στο οποίο από τα τέλη του περασμένου αιώνα είχε βρει απήχηση το φλο­ γερό κήρυγμα του Ψυχάρη και είχαν αντρωθεί, με το πέρασμα του χρόνου, μαχητικοί δημοτικιστές, με πανελλήνια α κτινοβ ολία , όπω ς ο Α ργύρης Εφταλιώτης, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Θρασύβου­ λος Σταύρου και ο Μίλτος Κουντουράς, που ως «Ευεργέτουλας» το 1923 ξεσπάθωσε, από τις στή­ λες της μυτιληναϊκής εφημερίδας «Καμπάνα», με το γνωστό εκπαιδευτικό μανιφέστο του «Κλείστε τα σχολειά». Ο Τάκης Πανταζής, χωρίς να πολεμά με φανατισμό την καθαρεύουσα, που και αυτή έχει το μοιράδι της στην εθνική πολιτιστική κληρονο­ μιά, έδωσε το προβάδισμα στην κοινή νεοελληνική και την έκανε κεντρικό άξονα της παιδαγωγικής του εργασίας. Οι νόμοι του πρόσφατου παρελθό­ ντος, που κρατούσαν αιχμάλωτη τη ζωντανή γλώσ­ σα, ήταν γ ι’ αυτόν αντιλαϊκά θεσπίσματα ανάξια προσοχής, που βίαζαν ανερυθρίαστα τη φύση και που αντιστρατεύονταν αθέμιτα στην εξέλιξη. Ο Τάκης Πανταζής, φιλόλογος με γερή πνευμα­ τική αρματωσιά και με πακτωλό ευγενικών αισθη­ μάτων, χωρίς να είναι, ας μου επιτραπεί η έκφρα­ ση, «ρατσιστής μαθημάτων», έδινε ιδιαίτερη βαρύ­ τητα στα νεοελληνικά. Όντας επιδέξιος μάστορης του λόγου, ένιωθε επιτακτικό το χρέος να αποκα­ λύπτει στους μαθητές του τα μυστικά της ποίησης και της πεζογραφίας. Είχε διδαχτεί επαρκώς, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, τις αρχές της ορθής

Ο Γιάννης Χατζηβασιλείου μιλά για το παιδαγωγικό έργο του Παναγιώτη Δ. Πανταζή.

φιλολογικής ερμηνείας και ανάλυσης και έτσι μπό­ ρεσε να τις εφαρμόσει με επιτυχία στη διδακτική πράξη, συμβάλλοντας και ο ίδιος μαζί με άλλους συναδέλφους στην ενδυνάμωση της αυτοτέλειας του μαθήματος, που γνωστοί λόγοι είχαν καθυστε­ ρήσει την καθιέρωση της διδασκαλίας του, και στην απαγκίστρωσή του από τη δεσποτεία αναχρονιστι­ κών διδακτικών αρχών. Γι’ αυτόν το μάθημα της Νεοελληνικής Γραμματείας δεν περιοριζόταν στην εύκολη λύση της αναμάσησης γραμματολογικής ύλης, στη σχολαστική και αποπροσανατολιστική κάποτε γλωσσική εξομάλυνση, στην επισήμανση και απομόνωση, με τρόπο μηχανικό, των λεγομέ­ νων «καλολογικών στοιχείων» (εικόνων, παρομοι­ ώσεων, μεταφορών, κοσμητικών επιθέτων κτλ.), στις αυθαίρετες προεκτάσεις και εκλογικεύσεις, στον πραγματογνωστικό σχολιασμό, στην αναγκα­ στική αναζήτηση κεντρικού νοήματος και «ηθικού διδάγματος», καθώς και στην απομνημόνευση έτοι­ μων απαντήσεων. Η Νεοελληνική Λογοτεχνία ήταν γ ι’ αυτόν κάτι ουσιαστικότερο, που ξέφευγε από την πνιγερή περιχαράκωση του άλλοτε άκαμπτου διδακτικού φορμαλισμού. Ήταν στίβος για σοβαρή εργασία, που απαιτούσε στέρια γνώση, ψυχική ευαισθησία, διεισδυτική ικανότητα, σεβασμό στους εργάτες της τέχνης του λόγου και στα δημιουργήματά τους. Βασική φροντίδα του η αφύπνιση των μαθητών του από τον άγονο εφησυχασμό, ο προ­ βληματισμός και η ενεργός συμμετοχή τους στις ερμηνευτικές διαδικασίες, καθώς και η προώθησή τους πέρα από τον απατηλό επίπαγο των φαινομέ­ νων. Στόχοι του η άσκηση στον εντοπισμό και στην αποκωδικοποίηση των λανθανόντων τις περισσό­ τερες φορές μηνυμάτων, η συνειδητοποίηση της

διαλεκτικής σχέσης γλώσσας και λόγου, η κατα­ νόηση της δομής και η σφαιρική θεώρηση του όλοτή η οικείωση με το εκφραστικό όργανο άξιων χειρι­ στών της γρ α φ ίδ α ς, η αισθητική καλλιέργεια, καθώς και η ψυχική εκλέπτυνση, κοντολογίς η βίωση της βαθύτερης ουσίας και μαγείας της λογο­ τεχνίας. Σε συνάρτηση με το μάθημα των νεοελληνικών βρίσκεται και το μάθημα της έκφρασης-έκθεσης, το ο ποίο απασχόλησε από πολύ νω ρ ίς τον Τάκη Πανταζή, ο οποίος έγραψε και σχετικό βιβλίο με τον τίτλο «Η διαλεκτική των εκθέσεων ιδεών». Στο έργο του αυτό, που είναι σοβαρό δείγμα εργασια­ κής υπευθυνότητας, ο συγγραφέας δεν ακολούθησε τον εύκολο δρόμο των γνωστών εκθεσιολογίων, που προσφέρουν αφειδώλευτα λογής λογής αποχαυνω τικά του πνεύματος και δεσμευτικά της δημιουργικής του ικανότητας συνταγολόγια και που υπόσχονται θριαμβευτική επιτυχία σε μικρούς και μεγάλους. Δεν έκανε ερανισμό αυτοτελώ ν δοκιμίων ή αποσπασμάτων τους, για να προκαλέσει εντύπωση με τον αριθμό ή με τον όγκο των τόμων ή με την εγγραφή, στον πίνακα των περιεχο­ μένων, ονομάτων γνωστών διανοουμένων-δοκιμιογράφων, που αθέλητά τους λειτουργούν ως κράχτες και προάγουν την εμπορικότητα. Ο Τάκης Πανταζής αντιστάθηκε στο συρμό της πληθωρικής εμπορικής εκθεσιακής παραφιλολο­ γίας των ημερών μας, που συντελεί στην υποβάθμι-

ση της σημασίας του μαθήματος για την ολοκλήρω­ ση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, με τον εγκλωβισμό του πνεύματος στο στείρο δογματισμό και με την πριμοδότηση της λογοκοπίας και του παπαγαλισμού. Έδωσε ένα καλογραμμένο σεμνό πόνημα πολύχρονης πείρας, που μπορεί να βοηθή­ σει αποτελεσματικά στη γνώση των μυστικών της δομής του λόγου, στη διεύρυνση του γνωσιολογικού-ιδεολογικού ορίζοντα, στην επίρρωση του προβληματισμού και στην αξιοποίηση με διαλεκτι­ κό τρόπο, με τη μαιευτική μέθοδο, των γόνιμων στοιχείων που έχει μέσα του, κάποτε και σε λανθά­ νουσα κατάσταση, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος. Ο Τάκης Πανταζής διατηρούσε την παιδαγωγι­ κή σχέση με τους μαθητές του, όχι μόνο μέσα στην τάξη, όπου ο εκπαιδευτικός αισθάνεται συνήθως πανίσχυρος, αλλά και στα ευρύτερα πλαίσια της μαθητικής κοινότητας. Συμμετείχε ενεργά στη σχο­ λική ζωή, σ’ όλες τις εκφάνσεις της, στις εκδρομές, στις επισκέψεις χώρων, στις θρησκευτικές και εθνικές εορτές, στις πολιτιστικές δραστηριότητες και οπουδήποτε αλλού τον καλούσε το καθήκον. Πάντα βρισκόταν κοντά στα παιδιά, δίπλα στους έφηβους, για να διαλέγεται μαζί τους, για να δίνει έγκαιρα και αποτελεσματικά συμβουλές ή χέρι βοήθειας, για να κρικελώνει την πείρα του μεγάλου με τον ενθουσιασμό και τον αυθορμητισμό των μικρών. Και όλα αυτά όχι από διάθεση νοσηρού λαϊκισμού ή μαθητοπατερισμού, αλλά με βαθιά

Η ηθοποιός Αννα Πολυτίμου - Παπα­ κωνσταντίνου απαγγέλ­ λει και συναρπάζει το κοινό...

επίγνωση του χρέους απέναντι στο νέο άνθρωπο, που αγωνίζεται να ουριοδρομήσει στο πέλαγος της ζωής. Ο αμητός αυτής της παιδαγωγικής προσέγγι­ σης υπήρξε πλούσιος. Δόθηκαν θεατρικές παραστάσεις στο χώρο του σχολείου, με πρωτοβουλία του Τάκη Πανταζή και με επικουρία άλλων συναδέλφων, οι οποίες σημεί­ ωσαν εξαιρετική επιτυχία. Αποτελούσαν συνιστα­ μένη ποικίλων διαδικασιών, στις οποίες έπαιρναν μέρος πολλοί μαθητές και για μεγάλο χρονικό διά­ στημα. Α ξιοποιούνταν διδασκόμενα μαθήματα, όπως η ιστορία και τα νεοελληνικά. Α π ’ αυτά ξεπηδούσαν οι υποθέσεις, που σιγά σιγά, με την πρόοδο της διδασκαλίας και με πολύ κόπο, διευρύνονταν σε έργα, που μπορούσαν να παιχτούν και να συγκινήσουν. Ο Τάκης Πανταζής, στοχεύοντας στη θεατρική παιδεία, δεν ακολούθησε την πεπατημένη. Παραδειγματιζόμενος από φωτισμένους παιδα γω ­ γούς, όπως ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο Μίλτος Κουντουράς και ο Ευάγγελος Παπανούτσος, έδινε το προβάδισμα στους μαθητές του, που λειτουρ­ γούσαν ως σεναριογράφοι, ως σκηνοθέτες, ως σκη­ νογράφοι, ως ηθοποιοί, και ένιωθαν έντονα τη χαρά της προσωπικής δημιουργίας. Προϊόν αυτής της αγαστής συνεργασίας του με τους νεαρούς φίλους της θυμέλης είναι το βιβλίο του «Κωστα­ ντής Κανάρης», που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1980 και που περιλαμβάνει πέντε θεατρικά έργα, εμπνευσμένα από τον αγώνα της εθνικής παλιγγε­ νεσίας και από τη λογοτεχνία μας. «Η έκδοση α υτή , γράφει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου, δεν έχει μοναδικό σκοπό να προσφέρει απλώς μια σειρά θεατρικών κειμένων, που απευ­ θύνονται στο πα ιδί, στα νιάτα και στο Ελληνικό Σχολειό. Θέλει να δώσει συγχρόνω ς ένα δείγμα από την αξιοποίηση της δουλειάς του σύγχρονου σχολειού. Γιατί τα κείμενα αυτά υπήρξαν αποτέλε­ σμα της σχολικής δουλειάς σε άμεση επαφή με την πορεία των μαθημάτων. Και έχουν στο μεγαλύτερο μέρος τη σ φ ρ α γίδα της π ρ ω το β ο υλία ς και της αυτενέργειας των μαθητών». Ενδεικτικά διδασκα­ λικού ήθους και όσα μου έγραψε στην από Αθήνα επιστολή του της 25ης Σεπτεμβρίου 1997. «Στο βιβλίο μου «Κωσταντής Κανάρης» μεγάλο μέρος είναι παρμένο α π ’ αυτή τη δουλειά, που έγινε με την πρωτοβουλία των μαθητών, σε τέτοιο σημείο ώ σ τε, την ώρα π ο υ έπ α ιρ ν α το β ρα βείο της Γ υ να ικεία ς Λ ο γ ο τε χ ν ικ ή ς Σ υ ν τρ ο φ ιά ς α π ’ τα χέρια της Τατιάνας Σ ταύρου, να σκέφτομαι ότι μπορούσαν να παρουσιαστούν κάποιοι μαθητές και να πούνε: Αυτό το έργο το γράφαμε εμείς!...» Κυκλοφόρησαν μαθητικές εφημερίδες, στις ο π ο ίες συμμετείχε τα κ τικ ά με εκ λα ϊκ ευ μ ένα

άρθρα του ο Τάκης Πανταζής. Π αίρνοντας στα χέρια σου τα συμπαθητικά αυτά έντυπα, - δεν έχει σημασία αν είναι χειρογραφημένα ή πολυγραφημένα ή φωτοτυπημένα ή τυπωμένα,- νιώθεις μεγά­ λη συγκίνηση, όταν διαπιστώνεις ότι μαθητές, με την καθοδήγηση των δασκάλων τους, επιχειρούν «εξ α π α λ ώ ν ο νύχω ν» να π α ρ α β ιά σ ο υ ν την καστρόπορτα της δημοσιογραφίας. Κάτι ήξερε ο γνωστός Γάλλος παιδαγωγός Φρενέ, που στήριξε το σύστημά του, κατά μεγάλο μέρος, στην εργασία του τυπογραφείου. Οργανώθηκαν με εξαιρετική επιτυχία απογευ­ ματινά, στα οποία με τη διακριτική παρουσία και με τη σωστή καθοδήγηση του Τάκη Πανταζή, οι μαθητές παρουσίαζαν πτυχές της συντελούμενης παιδευτικής εργασίας, που τη μεταστοιχείωναν, κατά περίπτωση, σε ομιλία-ανακοίνωση, σε θεατρι­ κή παράσταση, σε μουσική, σε τρ α γο ύ δ ι. Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμηθούμε τη «Συγκέντρωση της Π έμπτης», που είχε καθιερώ σει στο Δ ιδ α ­ σκαλείο Θηλέων Θ εσσαλονίκης ο διευθυντής Μίλτος Κουντουράς. Άφησε εποχή το απογευματι­ νό της 29ης Ιουνίου 1956, με το φιλολογικό-φυσιολα τρ ικό θέμα «Η θά λα σσ α στη Ν εο ελ λη ν ικ ή Λ ογοτεχνία», κάτα το οποίο οι μαθητές της Ζ τάξης των Ιδιω τικώ ν Εκπαιδευτηρίων «Θετική Αγωγή» παρουσίασαν τα σκετς «Γιούσουρι» και «Πειράγματα», εμπνευσμένα από τα ομώνυμα διη­ γήματα του Ανδρέα Καρκαβίτσα, πραγματοποίη­ σαν ομιλία, απάγγειλαν ποιήματα, διάβασαν πεζά, χόρεψαν, τραγούδησαν, καταχειροκροτήθηκαν. Ο Τάκης Πανταζής σ’ όλο το μάκρος της εκπαι­ δευτικής του σταδιοδρομίας πρόσφερε πολλά και αναγνωρίστηκε. Αψευδείς μάρτυρες της ποιότητάς του δεν μπορεί παρά να είναι και οι μαθητές του, που η κρίση τους, είδος κοινής γνώμης, καμινευμένης στο χώρο του σχολείου, είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, εγκυρότερη από τις κρίσεις των λογής λογής προϊσταμένων. Ως τις μέρες μας ο Τάκης Πανταζής νιώθει έντο­ να το συναίσθημα της τιμής και το γλυκασμό του. Σε επιστολές τους, μαθητές και μαθήτριές του, εκφράζουν το βαθύ σεβασμό τους, την άπειρη ευγνωμοσύνη τους, τις θερμές ευχαριστίες τους, την άδολη αγάπη τους. Όλοι έχουν ευχάριστες αναμνή­ σεις, για τί ήταν ο αγαπητός δάσκαλός τους, ο καλός συμβουλάτοράς τους, ο πρόθυμος συντρέχτης τους, ο εμπνευσμένος οδηγητής τους, ο άνθρω­ πος που είχε το χάρισμα να τους συγκινεί, να τους εμπνέει, να μαγνητίζει το πνεύμα και την ψυχή τους. Μαθήτριά του, σήμερα καταξιωμένη αρχαιο­ λόγος, στην από Αθήνα επιστολή της της 8ης Σεπτεμβρίου 1970, του γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα εξής: «Σας ενθυμούμαι κύριον, καλόν, ήρεμον

και στοργικόν. Υπήρξατε άριστος καθηγητής. Σας αγαπήσαμε, ίσιος διότι καλύπτατε τις * ώρες των μαθημάτων μας. Ίσως διότι τα μαθήματα που μας διδάσκατε ήταν τα περισσότερον ενδιαφέ­ ροντά, ίσως ακόμη διότι όλοι κρεμόμαστε α π ’ τα χείλη Σας, όταν διδάσκατε». Ο Τάκης Πανταζής, παρ’ όλο που εδώ και χρό­ νια αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία, εξακο­ λουθεί το παιδαγωγικό του έργο, όπως συμβαίνει με όλους τους ευσυνείδητους, προοδευτικούς, φλο­ γερούς και χαρισματικούς δασκάλους. Και τούτο, γιατί άφησε ως ζωντανή παρακαταθήκη στους ανα­ ρίθμητους μαθητές του και στους νεότερους σκυ­ τα λ ο δρ ό μ ο υ ς της μαχόμενης εκπα ίδευσ η ς το φωτεινό παράδειγμά του. Υπήρξε φιλόλογος με βαρύ και συνεχώς ανανεούμενο πνευματικό οπλισμό· υπήρξε ικανός τεχνί­ της του λόγου και παράλληλα νεοελληνιστής με

ευαίσθητες κερα ίες κα ι με σ π ιρ τό ζο κ ρ ιτικ ό πνεύμα· υπήρξε ενεργός πολίτης με αγωνιστικότη­ τα, με προοδευτικότητα και με πίστη στα δημοκρα­ τικά ιδεώδη· υπήρξε παιδαγωγός με ανοιχτωσιά πνεύματος και με πλατιά ενημέρωση στις επιστήμες της αγωγής· υπήρξε κήρυκας των αρχών του υγιούς αντιαυταρχικού σχολείου, του σχολείου της εργα­ σίας, του αυτοσεβασμού και της αυτοπειθαρχίας· υπήρξε δάσκαλος με π α ιδευτικό π ά θος και με περίσσια αγάπη για το παιδί, ιδιαίτερα το κακότυ­ χο, το περιθωριοποιημένο, το προβληματικό. Οι δάσκαλοι αυτού του ήθους και της προσφο­ ράς δε χάνονται. Διαποτίζουν έντονα το περιβάλ­ λον τους και επιβιώνουν και στους μεταγενέστε­ ρους ως οδηγητικοί φάροι και ως διδάχοι της αλή­ θειας και του χρέους. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ηοηιτιιτΐΗΟΐ ινηηοΓΟΐ «ΟΗηηι-πεΐΡΑΐβ

ΚΡΟΙΜ* ΠΟηΐΤΙΙΤΙΚΗΙ Π Ρ Ο Ι ^ ο ρ Β Ι

Ο Παναγιώτης Α. Πανταζής, βαθιά συγκινημένος, ευχαριστεί τον "Παγγεραγωτικό Σύλλογο Μυτιλήνης” και όλους όσοι τον τίμησαν με την αγάπη τους, με το λόγο τους, με την παρου­ σία τους...

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ Ν ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Μ ε πόνο ψυχής πληροφορηθήκαμε πρόσφατα την άνανδρη βομβιστική επίθεση στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Κάποιοι, πιθανότατα ισλαμιστές, χτύπησαν την «καρδιά της Ορθοδοξίας». Η πράξη τους αυτή είναι απόρροια φανατισμού ή πολιτι­ κών σκοπιμοτήτων; Δεν πιστεύουμε ότι είναι σύμφω­ νος όλος ο τουρκικός λαός με τις απαράδεκτες αυτές ενέργειες. Δεν πιστεύουμε ότι η ενέργεια αυτή καθρε­ φτίζει την πολιτική της Τουρκίας, της χώρας που προ­ σπαθεί να ορθοποδήσει, που κάνει το παν, για να εντα­ χθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που επιδιώκει να εκσυγ­ χρονιστεί. Οι ενέργειες αυτού του είδους όμως την πάνε πολύ πίσω κι εμάς τους Έλληνες, τους χριστια­ νούς, μας γεμίζουν με πόνο και θλίψη. Η σκέψη μας είναι πάντα κοντά στους αδερφούς μας, εκεί στην Τουρκία, και κυρίως κοντά στον κλήρο, που επωμίζε­ ται το μεγάλο βάρος και τούτο, γιατί «πρώτος πάντα στη σειρά εθελοντών ο ξενιτεμένος, να προσφέρει το αίμα του για οποιοδήποτε ήθελε συμβεί ατύχημα και τραύμα στην αγαπημένη του πατρίδα», καταπώς γρά­ φει στην παρακάτω δημοσιευόμενη επιστολή του ο θεοφιλέστατος μητροπολίτης Μετρών και Αθύρων Θεόκλητος. Ενδεικτικά επίσης και τα λόγια του οικου­ μενικού πατριάρχη Βαρθολομαίου, στα δελτία ειδήσε­ ων: «Γεγονότα, σαν αυτά που συνέβησαν πριν λίγες μέρες, δεν κλονίζουν τη θέλησή μας για διακονία και προσφορά. Η θέση μας είναι εδώ από αιώνων». Αναλογιστήκατε άραγε ποτέ τι σταυρό σηκώνουν οι άνθρωποι αυτοί -οι τελευταίοι εναπομείναντες κληρι­ κοί μας- εκεί στην Τουρκία, που έχουν το μεγάλο χρέος να στηρίζουν τους ελάχιστους ορθόδοξους χριστια­ νούς, να συνεχίζουν τη βυζαντινή παράδοση, να διατη­

ρούν τα ήθη και τα έθιμά μας, τη θρησκεία μας, και όλα αυτά σ’ έναν κόσμο τόσο μακρινό, διαφορετικό από τη δική μας νοοτροπία και κουλτούρα και πολλές φορές εχθρικό; Τι δύναμη ψυχής διαθέτουν αυτές οι λίγες «άγιες μορφές», που έχουν μείνει εκεί άξιοι συνεχιστές του έργου των αποστόλων και των πατέρων της εκκλη­ σίας; Οι τελευταίοι θεματοφύλακες της παράδοσης και της θρησκείας κρατούν αναμμένη τη δάδα στην εστία ακοίμητοι φρουροί- προτάσσοντας ακόμη και τα στήθη τους, ίσως και τη ζωή τους την ίδια, σε κάθε φανατισμέ­ νο μουσουλμάνο, για να μη σβήσει η σπίθα, για να μην τελειώσουν όλα και για να μη χαθούν. Δίνουν καθημε­ ρινή μάχη, σκληρότατη, για να εμψυχώσουν τους λιγο­ στούς Έλληνες, για να διατηρήσουν ανοιχτές τις εκκλησίες μας, για να μη σβήσει το φως της Ορθοδοξίας. Τους χρωστάμε μεγάλη ευγνωμοσύνη, που απαρνήθηκαν κάθε εγκόσμιο και έχουν αφιερωθεί σ’ έναν αγώνα τόσο σκληρό και τόσο δύσκολο. Εγώ προσωπικά τα βίωσα από κοντά το καλοκαίρι του 1997, όταν μετά το πανηγύρι της Μεγαλόχαρης επισκέφτηκα την Κωνσταντινούπολη. Προσκύνησα στην Αγια-Σοφιά, στο λαμπρό κτίσμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, που είναι αφιερωμένο στη σοφία του Θεού. Ένα εκπληκτικό για την εποχή του έργο, που διατηρεί τη διαχρονικότητά του και που λειτουργεί σαν μουσείο σήμερα από την τουρκική κυβέρνηση. Κόβει 10.000 εισιτήρια την ημέρα και άνθρωποι από όλα τα μέρη της γης έρχονται να επισκεφτούν και να θαυμάσουν το καλλίστευμα αυτό της χριστιανοσύνης. Προσκύνησα στο Μπαλουκλί, στη Ζωοδόχο Πηγή, όπου η παράδοση λέει ότι, όταν έπεσε η Πόλη, τα ψάρια μείνανε μισοτηγανισμένα. Και όντως υπάρχει μέχρι σήμερα η στέρνα με μερικά χρυσόψαρα μέσα,

Στο Επισκοπείο του Αγίου Δημητρίου, στα Ταταύλα. Διακρίνονται ο σεβασμιότατος μητροπο­ λίτης Μετρών και Αθύρων Θεόκλητος με τη συνεργάτιδά μας συμβολαιογράφο Σοφία Κουνδουνέλη και το δικηγόρο σύζυγό της Δημήτρη Παπουτσή.

έτσι για να θυμίζουν την αποφράδα εκείνη ημέρα, κατά την οποία πήραν οι αλλόφυλοι τη βασιλίδα των*" πόλεων και άλλαξε ο ρους της ιστορίας. Βρέθηκα ταπεινή προσκυνήτρια στο Επισκοπείο του Αγίου Δημητρίου, πάνω στα ιστορικά Ταταύλα, όπου γνώρισα από κοντά το μητροπολίτη Μετρών και Αθύρων Θεόκλητο, έναν ευγενέστατο και καλοσυνάτο άνθρωπο, γεμάτο από αγάπη για τον πλησίον, μια άγια ψυχή, που νύχτα μέρα παλεύει, για να στηρίξει την Ορθοδοξία στην καρδιά της Τουρκίας, για να βοηθήσει το ποίμνιό του, που ορφανό και αποδεκατισμένο, άρρωστο και ανήμπορο - βλέπετε οι νέοι δύσκολα πια μένουν στην Πόλη - στηρίζεται μονάχα σ’ αυτόν και στο Θεό. Πώς να μείνουν οι νέοι στην Κωνσταντινού­ πολη; Ποιο το μέλλον τους; Πού να σπουδάσουν; Πώς να παντρευτούν Έλληνες ορθόδοξοι μωαμεθανούς; Έτσι παίρνουν το δρόμο της ξενιτιάς, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στη μητέρα πατρίδα. Πολλοί γονείς μένουν πίσω. Δύσκολος ο αποχωρισμός από μια πόλη, που την έζησαν στα μεγαλεία της, στις δόξες της, στα πλούτη της. Και τώρα μαζί με τα γεράματα έρχεται η παρακμή, πληθαίνουν τα προβλήματα και παρουσιά­ ζουν έξαρση οι εγκληματικές ενέργειες μερίδας Τούρκων σε βάρος τους. Αποκούμπι τους λοιπόν ο μητροπολίτης τους, ο άνθρωπος, που εκτός από πνευ­ ματικός τους πατέρας αναδεικνύεται πολλές φορές και φυσικός τους πατέρας. Καταλαβαίνετε λοιπόν τον αγώνα των ανθρώπων αυτών. «Εμείς, πα ιδί μου, έχουμε εδώ συνέχεια Μεγάλη Παρασκευή και Χριστούγεννα πολύ λίγες φορές, όμως δεν παραπονούμεθα. Εμείς διαλέξαμε τη μοίρα μας και θα συνεχίσουμε», μας είπε ο Θεόκλητος. Πόσο μεγάλη ψυχή έχει αυτός ο άνθρω­ πος; Πόσα αποθέματα αγάπης κρύβει; Τι ευγένεια, τι καλοσύνη, τι φιλόξενη διάθεση; Τι να πρωτοθυμηθώ; Μας ξενάγησε στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτη, όπου δεσπόζει έξω από την εκκλη­ σία η ελληνικότατη επιγραφή «ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΥΡΟΒΛΥΤΗΣ», ιστορικό σημάδι, που δείχνει τα δημιουργήματα των Ελλήνων. Ένας ναός καλοδιατη­ ρημένος, φρεσκοβαμμένος, άστραφτε από ομορφιά και καθαριότητα. Ένας κήπος γεμάτος λουλούδια, ευωδιαστός, για να θυμίζει κι αυτός τους παλιούς καλούς καιρούς. Αφιέρωσε πολύ χρόνο να μας ξεναγήσει στο νησί της Χάλκης, όπου βρίσκεται και η περίφημη Θεολογική Σχολή, στην οποία ήταν συσπουδαστής με το δικό μας μητροπολίτη Ιάκαιβο. Μας ξενάγησε σε όλη τη Σχολή από τη μια άκρη στην άλλη, όπου μείνα­ με εκστατικοί όχι μόνο από τη φυσική ομορφιά του τοπίου, αλλά και από την περίφημη βιβλιοθήκη της, με 100.000 βιβλία, με σπάνιες εκδόσεις, θρησκευτικού κυρίως περιεχομένου, και με χειρόγραφα αμύθητης αξίας. Πόσες γενιές κληρικών και μητροπολιτών δε γαλούχησε αυτή η Σχολή; Κι όμως καταφέρανε οι Τούρκοι να την κλείσουν, μετά από 27 χρόνια λει-

Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Για το «φόβο των Ιουδαίων» ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Θεόκλητος (πρώτος από αριστερά), δεν κυκλοφορεί με άμφια...

τουργίας της, και μόνο κάτι σεμινάρια γίνονται σ’ αυτήν σήμερα. Μετά μας πήγε στον Άγιο Σπυρίδωνα, όπου ακοί­ μητος φύλακας και φρουρός του είναι ο πατέρας του μητροπολίτη Θεόκλητου, άλλος ένας ακρίτας, μια ασκητική μορφή, ένα καλοστεκούμενο γεροντάκι, που αφιέρωσε κι αυτός τη ζωή του στην πατρίδα και στη θρησκεία. Και ύστερα ακολούθησε η πραγματική φιλοξενία του Αβραάμ, που μας προσέφερε στα Πριγκιποννήσια, αφού προηγουμένως μας έκανε περιήγηση με άμαξα σε όλο σχεδόν το νησί. Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία. Η μεγάλη μας όμως αμοιβή ήταν η γνωριμία μας με αυτόν τον άνθρω­ πο, αυτόν τον κληρικό, που μας άφησε άριστες εντυπώ­ σεις και που γέμισε την ψυχή μας με τη ζεστασιά του, την αγάπη του, την άγια μορφή του. Ήταν μια ευκαιρία να θυμηθεί τον παλιό του συσπουδαστή, το μητροπολί­ τη μας Ιάκωβο, να γνωρίσει το Σύλλογο και το χωριό μας, μέσα από το περιοδικό μας, μέσα από το ημερολό­ γιό μας και μέσα από τα τραγούδια και τη μουσική μας, που τελευταία περισώσαμε σε δίσκο και ΟΌ. Οι προ­ σπάθειές μας ομολογουμένως τον εντυπώσιασαν και τις επαίνεσε με τα καλύτερα λόγια, γ ι’ αυτό και σας παραθέτω στη συνέχεια αυτούσια την επιστολή που έστειλε στο Σύλλογό μας, με την ευκαιρία της συνάντη­ σής μας αυτής. Εύχομαι δε ολόψυχα να συναντηθούμε στο πανηγύρι της Παναγιάς μας το Δεκαπενταύγουστο, πρώτα ο Θεός, του 1998 στην Αγιάσο, όπου προσκε­ κλημένος μας, του Συλλόγου μας, του χωριού μας και του μητροπολίτη μας, θα είναι ο σεβασμιότατος μητρο­ πολίτης Μετρών και Αθύρων Θεόκλητος. ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΑΗ Συμβολαιογράφος Αθηνών

Στην πλατεία των Πριγκιποννήσων ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Θεόκλητος (πρώτος από αριστερά) με συγγενείς και φίλους...

Π ολν πιο μεγάλη, πολύ πιο δυνατή, πολύ πιο έντονη, θέλω να πιστεύω , π ο λ ύ π ιο π ερ ίσ σια , αλλά και πιο γλυκιά γίνεται πάντα, στα μακρινά και τα ξένα, η αγάπη μας για την ιδιαίτερη π α τρί­ δα και η νοσταλγία γι ’ αυτήν μαζί και ο αβάστακτος πόνος της. Κι αυτή την ξεχωριστή πάντα για την ιδιαίτερη πατρίδα μας αγάπη κι αυτή τη γλυκιά γΓ αυτήν νοσταλγία, έχουν για πηγή πάντα, σ ’ όλο το διάβα της ζωής μας, όλες οι αυθόρμητες και π η γα ίες συμπεριφορές μας, όλες οι πράξεις και ενέργειές μας, που σχετίζονται με τη μεγάλη αγάπη και τη συνεχή θύμηση της ιδιαίτερης πατρίδας μας, τον τόπο της γέννησής μας, στον τόπο αυτό, όπου ο Μεγάλος Δημιουργός και Πλάστης Θεός απεκάλυ­ ψε σε μας προσωπικά και για πρώτη φορά όλες τις απειροτραγουδισμένες από τα πιστά σ ’ αυτόν και αφοσιωμένα ανθρώπινα πλάσματά του, τις θαυμα­ στές και απερίγραπτες ομορφιές της Δημιουργίας του, μια μικρή της οποίας και πολυαγάπητη από μας τους ίδιους διά βίου, γωνιά, και η ιδιαίτερη πατρίδα μας. Ό,τι το πιο καλό, εκεί στα μακρινά, ό,τι το πιο πολύτιμο, ό,τι το πιο ευγενικό, το πιο υψηλό, το πιο ανώτερο σε σκέψη και σε πράξη προσπαθεί να συλλά­ βει πάντα στο νου ο ξενιτεμένος, ο κάθε ξενιτεμένος, για το πατρογονικό κατώφλι του, για την πολυαγά­ πητη και πολυνοσταλγημένη αυλή των παιδικών του χρόνων, των πα ιδικώ ν ονείρω ν του. Σε ξέχωρη πάντα θέση η γενέτειρα, η πατρίδα, στη ζωή του κάθε

ξενιτεμένου. Θρόνο ιδιαίτερο φτιάχνει πάντα γι ’ αυτήν στην ψυχή και στην καρδιά του. Με το τραγού­ δι πάντα της ιδιαίτερης πατρίδας του, γι ’ αυτήν όλοι οι όρθροι της ζωής του κι όλοι οι εσπερινοί του, όλες οι μέρες, όλες οι βδομάδες, όλοι οι μήνες, όλα τα χρό­ νια του. Άσβεστο ηφαίστειο πάντα γι ’ αυτήν η αγάπη του κι αυτή του η νοσταλγία. Π ρώτος πάντα στη σειρά εθελοντών ο ξενιτεμένος, να προσφέρει το αίμα του για οποιοδήποτε ήθελε συμβεί ατύχημα και τραύμα στην αγαπημένη του πατρίδα. Πουθενά αλλού για τον ξενιτεμένο, το χώμα δεν έχει την ίδια φρεσκάδα μ ’ αυτή που έχει το χώμα της πατρίδας του. Και ο άερας το ίδιο και τα δέν­ δρα το ίδιο και τα πουλιά κι αυτός ακόμη ο ήλιος και το φεγγάρι. Πολύ διαφορετική πάντα η αυγή στον τόπο της γενέτειρας, η πρωινή δροσιά. Ένας πίνακας, ένα ταμπλό θαυμαστό πά ντα το κάθε ηλιοβασίλεμα στην πατρίδα. Ά λλη ζωντάνια εκεί, άλλη μυρωδιά έχουν τα ζουμπούλια και οι ανεμώνες, χωρίς υπερ­ βολή κι αυτά ακόμη τα αγριολούλουδα. Πόσο γλυκόηχο πάντα στην πα τρίδα και πιο ελκυστικό και πιο συγκινητικό το καθημερινό της καμπάνας προσκλητήριο. Π ολύ πιο γλυκό πάντα, π ο λύ πιο νόστιμο το «αντίδωρο» σ τις θείες λ ει­ το υ ρ γ ίε ς σ τη ν π α τρ ίδ α . Κ α ι το σ τα φ ύ λ ι της Μεταμόρφωσης πιο γλυκό και πιο νόστιμο. Και οι βασιλικοί του Σταυρού πιο ευωδιαστοί. Κι όλα αυτό, μερικά λουλούδια μόνο, φρεσκο­ κομμένα από τον ανθόκηπο της ψυχής μου, με αφορ­ μή την πρόσφατη συνάντηση και γνωριμία που είχε η ταπεινότητά μου, στο Επισκοπείο μου, στην Πόλη, πάνω στα ιστορικά Ταταύλα, στην Κοινότητα του Αγίου Δημητρίου, στον τόπο της ταπεινής διακονίας μου, με την ευγενεστάτη κυρία Σοφία ΠαπουτσήΚουδουνέλη, συμβολαιογράφο Αθηνών και εκλεκτό μέλο ς του εν Α θή να ις Φ ιλοπροόδου Σ υ λ λ ό γο υ Αγιασωτών, του υπό τον εντιμότατο κύριο Βασίλειο Δ ο ύπο Δ ιοικητικού Συμβουλίου, προς το οποίο πολλοί οι έπαινοί μου κι ολόθερμα τα συγχαρητήριά μου. Μ ’ όλη την ψυχή και μ ’ όλη την καρδιά που μ ’ απλοχεριά γεννάει, νυχθημερόν προσφέρουν κόπους πολλούς και μόχθους τίμιους για την προβολή της ιδιαίτερης πατρίδα ς Αγιάσου, προς την οποία ο έρωτας κι η αγάπη των ιδίων και όλων των ανά τον κόσμο Αγιασωτών ποτέ με λόγια δεν περιγράφεται και δεν εξιστορείται. Ταταύλα, 21 Αυγούστου 1997

Με αγάπη Χριστού Ο Μητροπολίτης Μετρών και Αθύροιν ΘΕΟΚΛΗΤΟΣ

Ο Μ Α Ν ΙΑ ΤΗ Σ Μ ΑΘΗ Μ ΑΤΙΚ ΟΣ Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΚΟΤΙΔΕΑΣ Συναπάντημα στη σκλαβωμένη Αθήνα... Έ ν α ς κ α θη γη τή ς του ά λ λ ο τε ε ξ α τά ξ ιο υ Γυμνασίου της Μυτιλήνης, που τον σέβονταν και τον εκτιμούσαν οι μαθητές του και οι συνάδελ­ φοί του. Μια συμπαθητική ιδιόρρυθμη δυναμική προ­ σω πικότητα, που έμοιαζε με π α λιό πύργο της Μάνης, που ενώ τον έδερναν ανηλεώς οι νότιοι α φ ρ ικ α ν ικ ο ί ά ν εμ ο ι, α φ ή ν ο ν τα ς επ ά νω του βαθιά σημάδια, εκείνος αντιστεκόταν, γιατί είχε γερό σκαρί και πίστευε στα αγαθά περισσεύμα­ τα, τα οποία παραδοσιακά του κληροδότησαν οι πρόγονοί του... Το μ ανιάτικο αυτόν πύργο, το μαθηματικό καθηγητή Γιάννη Κοτιλέα, εγώ τον... εξερεύνησα δυο φορές. Την πρώτη φορά, όταν το... έπαιξα αλά ΔονΚιχότης, μαθητής της Γ' Γυμνασίου, κατά το σχο­ λικό έτος 1930-1931, δεκατεσσάρων χρονώ παιδί, κι έπαθα ό,τι ο ήρωας του Θερβάντες πάνω στους ανεμόμυλους της φαντασίας του. Και τη δεύτερη φορά, όταν, μετά δέκα ολόκλη­ ρα χρόνια, στην υποχώρηση του ελληνικού στρα­ τού από τα μ έτω πα της Α λβ α νία ς κα ι της Μ ακεδονίας, βρέθηκα παγιδευμένος στα «Νερά

της Κ α λλιρ ρό η ς» και ο καθηγητής Γιάννης Κοτιλέας ως από μηχανής θεός με περισυνέλεξε και με γλίτωσε από δεινά, που θα μπορούσαν να μου συμβούν τότε. Κι εξηγούμαι: Κάναμε άλγεβρα στην πολυπλη­ θή από μαθητές Γ' τάξη του Γυμνασίου Μυτιλήνης με τον ταμένο μαθηματικό Γιάννη Κοτιλέα. Από μικρός ήμουνα ψηλός -τώρα μάζεψα- και λόγω ύψους καθόμουνα στα τελευταία θρανία. Και κου­ τός και παραμερισμένος. Έτσι λέει ο λαός για τους ψηλούς και δεν έχει άδικο! Κ άποια στιγμή ο... διπλανός μου στο θρανίο και συγχω ριανός μου Βράνης Μαλακέλης του Θ εοδώρου με σπρώ χνει δυνα τά και μου λέει: «Κοίταξε, ο Καλλονιάτης δεν έχει κώλο, πλάκα είναι από ... πίσω». Ήταν ο μαθητής που εξεταζό­ ταν στον πίνακα.

- «Σκάσε», του λέω, «και πρόσεχε»!

- «Τι να προσέξω..., αφεντικό; Ούτε ακούω ούτε βλέπω τίποτα, αυτό που βλέπω σου λέω»! Κι ο Κοτιλέας, σαν ελεύθερος σκοπευτής που ήταν, με μικρό κομμένο μαύρο μουστάκι και με σημάδια βλογιάς στο πρόσωπό του, με ... τσίμπησε, σαν αϊτός που βλέπει από μακριά το θήραμά του, και μου κάνει νόημα να πάω κοντά του. Πηγαί­ νοντας, χτυπά το κουδούνι για διάλειμμα και ασυ-

Οι ένδοξοι νικητές! Μετά τη γερμανική επέμβαση, οι Ελληνες στρατιώτες, με πόνο ψυχής παίρνουν το δρόμο της επιστροφής για τις πόλεις και τα χωριά τους... (Φωκ. Δημητριάδη, Σκιά πάνω απ’ την Αθήνα, Σκίτσα της Κατοχής, Αθήναι 1970, α. 3)

ναίσθητα παίρνω μια βαθιά ανάσα ανακούφισης. Είχα μυριστεί τα... βρόμικα.

- «Έτσι νομίζεις;», μου λέει.

- «Δεν είπα τίπ ο τα » , του α πα ντώ ξερά και παραπλανητικά.

- «Έκανες όμως!» Ιδού το έγκλημά μου, μονολόγησα!

- «Έκανα; Σημασία έχει, κύριε καθηγητά, τι νομίζετε εσείς!» «Να συνεχίσεις την άσκηση», κι έδιωξε τον Καλλονιάτη στη θέση του. Η τάξη αδημονούσε κι εκείνος πετούσε φωτιές από τα μάτια του.

- «Να συνεχίσω τι, κύριε καθηγητά; Πιστεύετε πως εμείς εκεί πάνω παρακολουθούμε τα συν και τα πλην που κουβεντιάζετε εσείς εδώ κάτω μετα­ ξύ σας;» - «Θα σου βάλω έναν άσο, Καβαδά», και έψαχνε τον κατάλογο - «για να με θυμάσαι». Και πράγματι δεν τον ξέχασα* όχι όμως με την κακή έννοια, αλλά όπως τ ’ άξιζε, παλικάρι όπως ήταν και παθιασμένος μαθηματικός, με την καλύτε­ ρη σημασία της λέξης! Μετά το θερμό επεισόδιο του άσου, πολλές φορές προσπάθησε να επανορθώσει τα πράγματα. Είχε μάθει από το δράστη συμμαθητή μου Βράνη Μαλακέλη πως δεν έφταιγα, αλλά εγώ από στραβοκεφαλιά τον... σνομπάρησα. Μάλιστα έφυγα για το χωριό μου, να πάω να γίνω αγρότης, αλλά οι γονείς μου και κυρίως η μητέρα μου είχαν αντίθε­ τες απόψεις. Αλλά κι εκείνος δε σταμάτησε να μου συμπαραστέκεται, ακόμα κι όταν δίναμε εισιτή-

ρ ιες εξετά σ εις στο Π εν τα τά ξιο Δ ιδα σ κ α λείο Μυτιλήνης -176 υποψήφιοι για τριάντα θέσεις, 17 αγόρια και 13 κορίτσια- στις αρχές του Νοέμβρη του 1931. Τότε τον είχαν μεταθέσει στο Πρακτικό Δύκειο, που στεγαζόταν στο ίδιο κτίριο με το Κλασικό Γυμνάσιο και το Διδασκαλείο Μυτιλήνης, επάνω, στην αίθουσα τελετών, εκεί όπου λειτούργησε από το 1924 ως το 1929 και το Μονοτάξιο Διδασκαλείο Μυτιλήνης, με διευθυντή τον Παναγιώτη Αντωνόπουλο. Ή ταν τέλη του Απρίλη του 1941 και οι Γερ­ μανοί συμπλήρωναν την κατάληψη της πατρίδας μας, με την αμαχητί παράδοση της Αθήνας, και ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε κάτω από φοβερές συνθήκες αγω νία ς και διαβίωσης, να φτάσει ο καθένας στο σπίτι του. Εγώ βρέθηκα εκείνη την εποχή στις Τζιτζιφιές του Πειραιά, στο περιφερειακό τέρμα των πράσι­ νων τραμ, ντυμένος στο χακί, σαν να βρισκόμου­ να σε πολεμική επιχείρηση, φυσικά χωρίς διακρι­ τικά, που ήταν το κόκκινο πάνι για τους στρατιώ­ τες μας. Η Λέσβος εξακολουθούσε να είναι ελεύθερη, αλλά ... απαγορευμένη. Έπρεπε λοιπόν να λημε­ ριάσω στην Αθήνα, αλλά δεν υπήρχε τότες καμιά πόρτα ν ’ ανοίξει για μένα. Την Αθήνα τη γνώριζα, όπως γνωρίζω σήμερα τη Νέα Υόρκη, στην οποία δεν πήγα ποτές. Τα τραμ έρχονταν κι έφευγαν σχεδόν άδεια, σφυρίζοντας τρεις φορές, και απορούσα πού να πήγαιναν και δεν μπορούσα να πάω κι εγώ. Μήτε Τελειόφοιτοι του Γυμνασίου της Μυτιλήνης (Ιούλιος 1931). Διακρίνονται, από αριστερά, καθήμενοι, οι καθηγητές: I. Κοτιλέας, Πλ. Σταματάκης, I. Ολύμπιος (γυμνασιάρχης), Αρ. Δελής και Κλ. Παλαιο­ λόγος. Ανάμεσα στους τελει­ όφοιτους και τέσσερις...Αγιασώτες, ο Σπ. Κολομόνδος (μεταξύ της τρίτης και τέ­ ταρτης μαθήτριας), ο Ευστρ. Χατζηεμμανουήλ (τελευταίος, στο πίσω μεσαίο άνοιγμα, αριστερά), ο Γεώργ. Σπη­ λιαδής (τελευταίος, δεξιά, πίσω από τον Κλ. Παλαιολόγο) και ο Ελευθ. Καρα­ φύλλης (αριστερά, πίσω από το Γεώργ. Σπηλιαδή) (Αουκάκη Σίμου Χουτζαίου, Λεσβιακές φνλοσκιές, Σ. Χουτζαίος 1873-1967, Μυτιλήνη 1982, α. 159).

λαθρομετανάστης Πακιστανός να ήμουνα. Οι διάφ οροι... «ειδήμονες», που με περιεργάζο­ νταν, δε μου συνιστούσαν να κινηθώ προς το κέντρο με τα ... χάλια που είχα! Οι Γερμανοί ... κάτι σαν κι εσένα τους μαζεύουν και χάνονται! Νιοφερμένοι είναι κι αυτοί και φοβούνται και τον ίσκιο τους. Τότε κάποιος μου πρότεινε να βάλω όλα τα ... υπάρχοντά μου μέσα στη μια από τις δυο στρατιωτικές κουβέρτες που είχα, να τα δέσω καλά -το σχοινί ήταν έτοιμο- και να μείνω με την περισκελίδα, το πουκάμισο και τ ’ άρβυλα φυσικά. Η πρόταση άρεσε στην παρέα και βοήθησαν όλοι στο αμπαλάρισμα. Τώρα μάλιστα, είσαι ... κύριος, και με επευφήμησαν! Στο πρώτο τραμ που ήρθε, ανοι­ χτό όπως ήταν, αφού χαιρέτησα τους συντρόφους που απόκτησα κι εκείνοι μου ευχήθηκαν καλή τύχη, πήδησα επάνω με τον μπόγο στα χέρια και στάθη­ κα όρθιος δίπλα στον τραμβαγέρη και τον χαιρέτη­ σα ευγενικά. Κι εκείνος με ρώτησε μ’ ένα πλατύ χαμόγελο: - Για πού πάει ο φανταράκος μας; - Όπου με βγάλει η άκρη, του απαντώ στεναχωρημένος. Με πάτησε στον ... κάλο. Σάμπως ήξερα εγώ πού πηγαίνω; - Απελπισμένος μου φαίνεσαι και δεν πρέπει, είσαι και νέος! Ό,τι έγινε έγινε, τώρα μας περιμέ­ νουν καινούργιοι αγώνες, για να φύγουν πίσω μπρος αυτοί οι αγριάνθρωποι! Το πρώτο αντιστα­ σιακό μήνυμα που δέχτηκα! Στην επόμενη στάση κατέβηκα. Με τον μπόγο στον ώμο προχώρησα δεξιά κι ανέβηκα στο μικρό εξώστη καφενείου που βρέθηκε μπροστά μου. Από το σερβιτόρο, που ήρθε, ζήτησα έναν καφέ γλυκό! Είχε γανιάσει το στόμα μου από την πείνα και τα τσιγάρα που κάπνιζα το ένα πάνω σ τ’ άλλο. Κι

ενώ περίμενα τον καφέ, βλέπω έναν κύριο με μαύρα γυαλιά ν ’ ανεβαίνει στα σβέλτα τα λίγα σκα­ λιά του εξώστη και να με φωνάζει με τ ’ όνομά μου: Βρε Καβαδά! Ε! Τούτος σίγουρα έπεσε από τον ουρανό, είπα μέσα μου. Και, πριν προλάβω να σκεφτώ, βρέθηκα αγκαλιασμένος με τον καθηγητή μου Γιάννη Κοτιλέα. Κι ύστερα σου λένε πως δεν ονει­ ρεύεται κανείς στο ξύπνιο του. Εκείνη τη στιγμή δεν είχα τίποτα το καλύτερο να ζητήσω από τη Μεγαλόχαρη Παναγία της Αγιάσου. Τώρα η Αθήνα είναι ολόκληρη δική μου, μηδέ της Ακροπόλεως εξαιρουμένης, καίτοι της χάλασε το φόντο η χιτλε­ ρική σημαία. Στο μεταξύ τον έπιασε το π α τρ ιω τικ ό του μένος, ως βέρος Μ ανιάτης που ήταν, κι έβριζε πατόκορφα τους υπεύθυνους της τραγωδίας του ελληνικού λαού και της πατρίδας μας. Και απευ­ θυνόμενος σ ’ εμένα: «Ξέρεις, Καβαδά, πως δέκα χρόνια τώρα μου έχεις γίνει έμμονη ιδέα μ’ εκεί­ νον τον άσο, που απερίσκεπτα σου έβαλα, με όλα τα κακά που επακολούθησαν για την αφεντιά σου; Έφτασα μέχρι τον Παπανούτσο, στις εισιτήριες εξετάσεις που έδινες στο Διδασκαλείο, να του πω ολόκληρη την ιστορία του άσου, αλλά και τα καλύτερα λόγια για σένα. Δεν ήθελα να γίνω αιτία να χάσεις τις οποιεσδήποτε σπουδές σου από λάθος δικό μου. Τώρα, ύστερα από δέκα χρόνια μπορώ να σ’ το πω. Ό λα αυτά πέρασαν, κύριε καθηγητά, πάρε σφουγγάρι και σβήνε. Σημασία έχει που συγκρότη­ σες στη μνήμη σου τη σχετική ... ιστορία και τη φυσιογνωμία μου και με αναγνώρισες σήμερα, σε μια κρίσιμη στιγμή της ζωής μου. Ο καθηγητής μου είχε μαζί του κι έναν ανεψιό του, που του λέει: Τον βλέπεις αυτόν τον μπόγο;

Αναμνηστική προπολε­ μική φωτογραφία από τη Σχολή Εφέ­ δρων Αξιωματικών Κέρκυρας (1938). Δεύτερος, από αριστε­ ρά, γονατιστός, ο Δη­ μήτριος Καβαδάς. (Φωτογράφος: Χρήστος Περούλης. Κέρκυρα).

Άρπα τον και δρόμο για το σπίτι κι εμείς θα σ ’ ακολουθούμε σε απόσταση ασφαλείας. Ό ταν μπήκαμε στο σπίτι -μια συμπαθητική μονοκατοικία στην οδό Κλεισθένους...- όλα ήταν στην εντέλεια, καίτοι έλειπε η γυναικεία φροντίδα. Ή ταν εργένης ο καθηγητής μας, ήξερε όμως τα καθήκοντα του και μου λέει: Το μπά νιο είναι επάνω, και μου έδειξε πού. Τράβα να μπανιαρι­ στείς, γιατί θα σε φάνε οι ψείρες, καημένε, αρκετά τράβηξες. Έ χουμε και σ α π ού νι χω ριάτικο π ’ ασπρίζει κι αράπη ακόμα. Είχα καιρό να κάνω μπάνιο και το ευχαριστήθηκα. Όλα τα ρούχα που φορούσα τα έκανα δέμα για πέταμα* κ ι ... άνοιξε η γκαρνταρόμπα του καθηγητή Γιάννη Κοτιλέα, που είχε επικίνδυνα λιγοστέψει, γιατί πριν από μένα που έπεσα από τον ουρανό- έντυσε όχι λίγους Σαμιώτες, που κατέβηκαν από την Αλβανία με τη διεύθυνση του σπιτιού του στο χέρι τους. Στη Σάμο ο καθηγητής Γιάννης Κοτιλέας υπηρέτησε πολλά χρόνια και είχε ... έναν κόσμο φίλους. Έτσι, μόνο το πουκάμισο ήταν παράταιρο με το λινό πανταλόνι, μεταξωτό όπως ήταν, αντίκα επα­ ναστατικής εποχής, με το σχήμα και τα χρώματα της ελληνικής σημαίας. Κι ο δάσκαλός μου να με κοιτάζει πάνω από τα μαύρα γυαλιά του, για να με βλέπει τρισδιάστατο και να σκάει στα γέλια με την αρχαιοπρεπή κατά το ήμισυ εμφάνισή μου. Τούτη τη συνάντηση μάς τη χρωστούσε ο Θεός και για τους δυο μας, είπε. Για μένα να ελαφρώσω τη συνείδησή μου, για το κακό που άκριτα σου έκανα τότες, κι εσύ να βρεις την κρίσιμη αυτή στιγ­ μή της ζωής σου το αντίδοτο φάρμακο, που θα σου γιάτρευε δυο μεγάλες πληγές. Μήτε τα παλιά παραμύθια των παππούδων μας δεν τέλειωναν με τέτοιες φανταστικές εξελίξεις. Αφού φάγαμε και οι τρεις ό,τι καλό φαγητό είχε φτιάξει ο μάγειρας δάσκαλός μας και αφού πήρα­ με ακόμα ένα χέρι τα ξαφνικά γεγονότα της ημέ­ ρας, δώσαμε ραντεβού σε πέντε μέρες να επιστρέ­ φω τα ρούχα που φορούσα... Το δρόμο πια τον ήξερα και το πράσινο τραμ από ποια στάση θα το ’παιρνα, χωρίς φόβο και πάθος. Ε, και να μου τύχαινε ο τραμβαγέρης, που στο πρώτο ταξίδι μού έκανε διαφώτιση! Τούτη τη φορά εγώ θα του άλλαζα τα φώτα! Το τραμ μ ’ έβγαλε κάπου στην Ο μόνοια. Τη διεύθυνση του ξενοδ οχείου, όπου θα έμενα, μου την έδωσε ο δάσκαλος: Γλάδστωνος ..., στην πλατεία Κάνιγγος. Ένα πολυώ ροφ ο εκείνης της εποχής κεντρικό ξενοδοχείο. Από τις 9, που πλάγιασα, ξύπνησα στις 7 το πρωί κι άρχισα να γυρεύω ραφείο για φ ορεσιά. Στο μικρό, αλλά κεντρικ ό δρόμο Γεωργίου Σταύρου, διαβάζω σε κατάστημα την επι­ γραφή: Ραφείο Χρυσομύτη.

Εδώ, στο ρα φ είο, η κυρία και ο κ ύ ρ ιος Χρυσομύτης μου στάθηκαν σαν δικοί μου άνθρω­ ποι, με το αζημίωτο βέβαια. Γιατί, εκτός από τη φορεσιά που μου έραψαν μέσα σε τρεις μέρες -δεν υπήρχαν τότε ετοιματζήδικα- φρόντισαν και για ό,τι άλλο χρειαζόμουνα από παπούτσια ως τη γρα­ βάτα από γνωστά τους μαγαζιά και μάλιστα με έκπτωση. Έτσι βγήκα από το καβούκι μου που σαν κλέ­ φτης κλείστηκα στο ξενοδοχείο, μη'τυχόν και πέσω πάνω σε κανένα γνωστό μου, αν και δεν πιστεύω πως θα με γνώριζε, ντυμένος όπως ήμουνα. Το απόγευμα κάνω ένα δέμα τα ρούχα που μου έδωσε ο δάσκαλός μου πριν τρεις μέρες, για να κυκλοφορώ ακίνδυνα στην Αθήνα, και μ’ ένα κουτί σοκολατάκια, μια και δυο φτάνω στο σπίτι του. Όταν με είδε, δεν ήθελε να πιστέψει ότι ήμουνα εγώ, το παιδί του «άσου». Έτσι άμα σ’ έβλεπα πριν τρεις μέρες, δε θα σε γνώριζα και θα χάναμε και οι δυο το παιχνίδι που μας έστησε η μοίρα πριν δέκα χρόνια, για να μας δοκιμάσει. Στις 8 η ώρα φύγαμε μαζί για την Ο μόνοια. Εκείνος είχε ραντεβού μ’ έναν πατριώτη του κι εγώ τράβηξα για το «Π ανελλήνιο», όπου σύχναζαν Μυτιληνιοί. Όταν χωρίσαμε, μου ευχήθηκε: Καλή Πατρίδα. Κι εγώ: Καλή Λευτεριά κι ό,τι ποθεί η καρδιά του... Την άλλη μέρα το πρωί πήγα στο Φρουραρχείο Αθηνών, που ήταν στο ισόγειο διώροφου κτιρίου στον Οδό Σίνα ... πίσω από το σημερινό Οφθαλμολογικό Κέντρο Αθηνών, επί της Πανεπιστημίου. Εκεί, αφού θεώρησα το φύλλο πορείας, μ’ έστειλαν επάνω στον όροφο, στη Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών, από την οποία πληρώθηκα με 7.000 δραχ­ μές, θεωρηθείς απολυτέος την 31 Μάη 1941. Έτσι απέκτησα και οικονομική ... ευρωστία, αφού σχε­ δόν όσα χρήματα είχα από την Αλβανία τα ξετίνα­ ξα για να ντυθώ... Αθήνα, 15.11.1997 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΔΑΣ «Η Μάνη είναι μια μικρή Ελλάδα άγνωστη για όλους μας, και είναι τόσο ιδιότυπη, τόσο εντυπωσια­ κή και με τόσο έντονο τον ξεχωριστό της χαρακτήρα, που δε μοιάζει με κανέναν άλλον ελληνικόν τόπο... Κάθε διάσελο, κάθε λόφος, κάθε πλαγιά κ’ ένα κάστρο. Στέκουνται το ένα κατάντικρυ στο άλλο, γεμάτα μοναξιά και σιωπή και παλιές αραχνιές σκο­ νισμένες. Τα πιο πολλά είναι έρημα, αφημένα στην τύχη τους σήμερα. Οι δυνατοί αγέρηδες μπαίνουν και βγαίνουν από τις τρύπες και τις καμινάδες...» (Στρατή Μυριβήλη, Α π ’ την Ελλάδα , [Αθήνα 1949], σα. 98, 104)

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΤΑΟΥΛΗΣ ( 1909 - 1947 ) Ο Δημήτριος Πιταούλης γεννήθηκε το

1909. Από πολύ νωρίς εντάχτηκε στο προοδευτικό κίνημα και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Πήρε ενεργό μέρος στους αγώνες της εποχής του και διώχθηκε με την εφαρ­ μογή του γνωστού «ιδιώνυμου». Εξορίστηκε από τη μεταξική δικ τα το ρ ία και φυλακίστηκε στο κάτεργο της Α κροναυπλιάς. Συνεξόριστοί του Α γιασώτες ήταν ο Γρηγόρης Κ ουντουρέλης, ο Σπύρος Κολομόνδος, ο Προκόπης Βουρλής και ο Αντώνης Παπουτσής. Από το Μάη του 1946 ήταν καταζητούμενος στη Μυτιλήνη ως ηθικός αυτουργός, μαζί με την τότε ηγε­ σία του ΚΚΕ στο νησί, για το φόνο από άγνωστους δυο παρακρατικών, που βρέθηκαν δεκάδες χιλιόμε­ τρα μακριά από τη Μυτιλήνη. Είχε από καιρό ξεσπά­ σει και εδώ ο μονόπλευρος εμφύλιος, που είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός. Η τρομοκρατία και οι συλλήψεις είχαν ως αποτέλεσμα πολλοί κομουνιστές να καταφύγουν στα βουνά και να κρύβονται. Η ζωή για τους δημοκρατι­ κούς πολίτες του νησιού είχε γίνει αφόρητη. Πλήρωναν ακριβά για τους αγώνες τους ενάντια στον κατακτητή, για το θαυμάσιο τρόπο με τον οποίο διοί­ κησαν το νησί, κατά την οχτάμηνη περίπου περίοδο της κυριαρχίας του ΕΑΜ. Πλήρωναν για τη μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση τα Χριστούγεννα του 1944, που ανάγκασε τους Εγγλέζους να αποσύρουν τα πολεμικά

Δημήτριος Πιταούλης (Τη φωτογραφία παραχώρησε η κόρη του Οκτωβριανή Πιταούλη - Κασαπάκη)

τους πλοία, από τα οποία ήθελαν να αποβιβάσουν στρατεύματα στο νησί. Ολόκληρη σχεδόν η ηγεσία του λαϊκού κινήματος, μαζί με εκατοντάδες αριστερούς αγωνιστές, κλείστηκε στις φυλακές. Ο Δημήτριος Πιταούλης ήταν τότε μέλος της Π εριφ ερειακής Ε π ιτρ ο π ή ς Δέσβου του ΚΚΕ.

Αναμνηστική φωτογρα­ φία παλαιών ανταρτών του Δ.Σ. σε ξεσκέπαστο αμπρί. Διακρίνονται, από αριστερά, ο Θρα­ σύβουλος Μπούσδος, ο Γιάννης Τσουλέλης (Αγιασώτης), ο Κώστας Αχλιόπτας, ο δόκιμος πεζογράφος Μιχάλης Διαρούτσος, ο Δούκας Καρέτος (Αγιασώτης) και ο Γιώργος Σκούφος. (Τη φωτογραφία παραχώ­ ρησε ο Αριστοτέλης Πολυχρονιάδης)

Γραμματέας ήταν ο επίσης Αγιασώτης Γρηγόριος Κουντουρέλης, από το Μάη του 1946 ως το θάνατό του, και υπεύθυνος του Δ.Σ. Δέσβου ο Χ αρά­ λαμπος Θεοδοσίου από τον Ιούλη του 1947, με υποδιοικητή το Δημήτριο Πιταούλη. Ο Δημήτριος Πιταούλης είχε επίσης αναπτύξει αξιόλογη δράση ως επικεφαλής του τμήματος ανταρτών Αγιάσου. Σκοτώθηκε δυστυχώς πολύ νωρίς, σε ηλικία 38 ετών, στις 10 Δεκέμβρη 1947, στα αμπριά, από εκπυρσοκρότηση του αυτόματου όπλου του. Τον θάψανε επί τόπου. Τον επικήδειο εκφώνησε ο Χαράλαμπος Θεοδοσίου, επισημαίνοντας τους σκληρούς αγώνες που είχε κάνει από το άνθος της ηλικίας του για ένα καλύτερο αύριο. Σύμφωνα με όσα μας γράφει στο τελευταίο του βιβλίο «Τών εν έρημίαις και όρεσι...» (εκδόσεις «Εντός», Αθήνα 1996, σσ. 156, 157) ο συναγωνι­ στής του Μ ιχάλης Δ ιαρούτσος, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για τις χρήσιμες πληροφορίες που μου έδωσε, «Ή τανε παλικάρι ο Μήτσος!»... «Μια ζωή δοσμένη χρόνια στον αγώνα, με φυλα­ κές, εξορίες, Α κρο να υπλίες, και να χαθεί τόσο ά δ ικ α , επειδή κά π ο ιο κ λα ρ ά κ ι μ π λ έχ τη κ ε στη σκανδάλη του αυτόματου του!» Μετά τη μεταπολίτευση συναγω νιστές και σύντροφοί του έψαξαν και βρήκαν το μέρος όπου θάφτηκε και ξέθαψαν τα οστά του. Το σημάδι στο κρανίο του έδειχνε το πώς σκοτώθηκε. Έτσι αποδεί­ χτηκαν αναληθή τα όσα με κακοβουλία διέδιδαν επί χρόνια κύκλοι της αντίδρασης, ότι τάχα το Δημήτριο Πιταούλη τον σκότωσαν οι συναγωνιστές του. Ο αγώνας του Δημητρίου Πιταούλη και όλων

Ειρήνη Νικολάου Δεβαντέζου, σύζυγος Δημητρίου Πιταούλη και σε δεύτερο γάμο Δημητρίου Παπαδάτου. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1997. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η κόρη της Οκτωβριανή Π ιταούλη- Κασαπάκη)

τω ν α γω νισ τώ ν του Δ η μοκρα τικού Σ τρα τού Ελλάδας είναι ιστορικά δικαιωμένος, π α ρ ’ όλο που οι στόχοι, για μια Ελλάδα ανεξάρτητη και κοι­ νωνικά δίκαιη, έμειναν ανεκπλήρωτοι. ΒΑΣΙΑΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ

Μετά τη μεταπολίτευση και την άμβλυνση των παθών και της μισαλ­ λοδοξίας συναγωνιστές και σύντροφοι του Δημη­ τρίου Πιταούλη φρόντι­ σαν τον Αύγουστο του 1981 για τη μετακο­ μιδή των οστών του... Διακρίνονται, από αριστε­ ρά, όρθιοι: Μιχάλης Διαρούτσος (δόκιμος πεζογράφος), Ηλίας Βουλβού­ λης, (;), (;) πίσω, Αντώνης Σπηλιαδής (Σαβέλος), (;), Κυριάκος Κουρκουλής, Βασίλης Χαδεμένος (πίσω) και Παναγιώτης Δουγραματζής ή Κουκουβάλας.

Ο Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ο Σ Π Α Υ Λ Ο Σ ΣΤΗ Μ Υ Τ ΙΛ Η Ν Η Τοποχρονολογικές αναζητήσεις Τ ο ιστορικό γεγονός της επίσκεψης του αποστό­ λου των εθνών, ο οποίος «υπήρξε αναμφισβήτητα ό μεγαλύτερος ταξιδιώτης τής εποχής εκείνης»1, στη Μυτιλήνη, την πρωτεύουσα της Λέσβου, το σημειώ­ νει ο ευαγγελιστής Λουκάς στο θεόπνευστο βιβλίο του Πράξεις τών αποστόλων1 και το επαναλαμβά­ νουν στο συγγραφικό τους έργο οι Ευθάλιος3 και Ιωάννης ο Χρυσόστομος4. Οι γνώμες που διατυπώ­ νονται με πιθανότητα ορίζουν ως τοποθεσία της άφιξης και αναχώρησης του αποστόλου και των συνοδών του το βόρειο λιμάνι της Επάνω Σκάλας5, για τον εντοπισμό όμως κατά προσέγγιση του τόπου στάθμευσης της ιεραποστολικής ομάδας, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί το ομαλό έδαφος της ακρογια­ λιάς, που είναι σκεπασμένο από αμμουδιά6. Για τον ορισμό της χρονολογίας της επίσκεψης του αποστό­ λου εδώ, κατά το τέλος της τρίτης αποστολικής πορείας, οι μεν Α. Βτοδδ&ο, Πι. ,ΙοΙιιι. Ρ.Η. I ψίοοι. Α. ΧνίολεπΗαυδεη, Ν. Δαμαλάς, Β. Α ντωνιάδης7, Α. ΟΗΗβπΙϊ8, ο Χίου κυρός Χρυσόστομος9 ορίζουν το έτος 58 μ.Χ. . Αλλοι, για το ίδιο ιστορικό γεγονός, ορίζουν διαφορετικές χρονολογίες, είτε το 40 μ.Χ. είτε το 52 μ.Χ. είτε τα μέσα του Α ' αιώνα μ.Χ. . Αυτό οφείλεται, διότι "δεχόμεθα ώς χρόνον γεννήσεώς του το από 1-5 χρονικόν διάστημα της παραδε­ δεγμένης χρονολογίας"10. 0 Ε Ηοΐζηοτ ορίζει ως ημε­ ρομηνία τη 18η Απριλίου του 58 μ.Χ.1*. Με τη γνώμη αυτή συμφωνεί και ο Ιερισσού, Αγίου Όρους και Α ρδαμερίου Ν ικ όδη μ ος12. Το π ρ ω ί της 18ης Απριλίου οι βιβλικοί επισκέπτες "έξω τής πόλεως...

θέντες τά γόνατα επί τόν αίγιαλόν"13 και "έπαίροντες οσίους χεΐρας"14 προσευχήθηκαν στον Κύριο· την ομαδική προσευχή ακολούθησε επίσκεψη στην αγορά15, απ’ όπου "τα πρός οδοιπορίαν λαβόντες"16 ετοιμάστηκαν για αναχώρηση. Ο απόστολος όμως, όσους α π ’ τους κατοίκους της πόλης συνάντησε ως περαστικός "εν παρόδω"17, αφού έσπειρε στις ψυχές τους τους πρώτους σπόρους του ευαγγελικού κηρύγ­ ματος, μαζί με τους συνοδούς του μπάρκαραν στο πλοίο18και συνέχισαν την τρίτη αποστολική πορεία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Ε Α£θ 5ΐίηο ΟίιίΙαπϋ, "Απόστολος Παύλος. Οι μ ε γ ά λ ο ιόλω ν τών εποχών, Ε κδόσεις Φυτράκη, ’Αθήναι 1965, τ.11, σελ. 32. Πρβλ. και «Ό Α ' αιώ­ νας μ.Χ. υπήρξε ή χρυσή εποχή τών ταξιδιώ ν» (Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι Ταξιδιώ τες στήν Ελλάδα, Αθήνα 1990, τ. Α ', σελ. 21).

2. Πρξ.κ 14.

3. Εύθαλίου Σούλκης, "Έκθεσις Κεφαλαίων τών Π ρά ξεω ν τώ ν Α π ο σ τό λ ω ν , σ τα λεϊσ α π ρ ό ς "Αθανάσιον, επίσκοπον "Αλεξάνδρειάς. "Αποδημίαι Π αύλον (Ε .Π. Μί§ηε 85, 649). Πρβλ. Εύθαλίου Διακόνου, Π ρόλογος...Α π ο δ η μ ία ι Π αύλον τού Αποστόλον. ( Ε.Π.Μψπυ 118, 32) "Είναι επίσης τής άρχαιότητος γνωστοί οί...καθώς και ή διαίρεση είς κεφάλαια και στίχους τών Ε π ισ το λ ώ ν του Παύλου, πού είς τά χειρόγραφα συνδέεται με το όνομα του Εύθαλίου (Σάββα ’Αγουρίδου, Εισαγωγή

Ο ταρσανάς της Επάνω Σκάλας Μυτιλήνης. (Φωτογραφία Βασιλείου Αϊβαλιώτη)

αν αναγκαίων" (Π.Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα είς τάς είς τήν Κ αινήν Διαθήκην, ’Αθήναι 1991, σελ. 33). Πράξεις τών Αποστόλων, ’Αθήναι 1955, σελ. 568). Πρβλ. Ν. I. Λούβαρι, Εισαγωγή είς τάς περί Παύλον Π.Ν.Τρεμπέλα, Υ πόμνημα είς τάς "Επιστολάς τής σπονδάς, ’Αθήναι 1960, σελ. 30, και Βασιλείου X. Κ αινής Διαθήκης, ’Αθήναι 1958, σελ. 422, Πρξ. Ίωαννίδου, Εισαγωγή είς τήν Καινήν Διαθήκην, εν κα15 "έκαμαν μερικές προμήθειες άπό σκληρά Αθήναις 1980, σελ. 516 και 543. παξιμάδια, ελιές και ξηρούς καρπούς κι άποχαι4. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ό μιλία Μ Ε ' είς τάς ρέτησαν». Πράξεις τών ’ Αποστόλων 1 (ΕΠΕ 161 576,12) και 1. ΗοΙζηετ, δ.π., σελ. 158-159.

17 'Κ ορ. ιστ 7. Ο Απόστολος Παύλος κατά Α Ό μιλία Μ Ε ' είς τάς Π ράξεις τών "Αποστόλων 1 την τελευταία παραμονή του στην Κόρινθο, την (ΕΠΕ 16Β 18,9-10). τρίτη αποστολική πορεία, είχε αποφασίσει να ταξι­ 5. Έρνέστου Ρενάν, Π αύλος ό άπόστολος τών δέψει μαζί με τους συνεργάτες του στα Ιεροσόλυμα, εθνών, μετάφραση Π. Στεφάνου, Αθήνα χ.χ., σελ. για να γιορτάσει στην πόλη αυτή το Πάσχα· επειδή 440, υποσημείωση 1. Πρβλ. και τον Πρόλογο της όμως πληροφορήθηκε ότι οι ομοεθνείς του είχαν Α.Σ. του μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιακώβου Γ' στο οργανώσει συνωμοσία κατά της ζωής του, ματαίωσε βιβλίο του Γ.Π. Σωτηρίου, άγάπη τού αποστό­ την απόφασή του αυτή και ακολούθησε άλλο δρομο­ λου Παύλου, Μυτιλήνη 1990, σελ. 5. λόγιο, που περιελάμβανε και τη Μυτιλήνη· γ ι’ αυτό, 6. "Τή βάρκα, μέ τήν ψηλή τήν πλώρη και τήν το τελευταίο τμήμα της πορείας αυτής είχε ρυθμό πρύμνην, τήν τραβούσαν στήν άμμουδιά ή τήν άφη­ βιαστικό "έσπευσε γάρ, ει δυνατόν ήν αύτφ, τήν ημέ­ ναν άγκυροβολημένη σε κάποιο μέρος προφυλαγ­ ραν τής Πεντηκοστής γενέσθαι είς Ιεροσόλυμα" μένο" (Έρνέστου Ρενάν, δ.π., σελ. 437). "Το βράδυ, (Πρξ. κ16). "Τίς ή επειξις αΰτη; Ού διά τήν εορτήν, τραβούσαν το πλοιάριο στήν ξηρά, και περνούσαν αλλά διά το πλήθος. "Αμα και τούτψ Ιο υδα ίους τή νύχτα είτε μέσα σ’ αυτό, είτε σέ καμιά καλύβα έπήγετο, ώς δή τιμών τάς έορτάς, και τούς εχθρούς ψαράδων" (1. Ηοΐζηοτ, Παύλος, μετάφρασις άρχ. έλεΐν βουλόμενος, άμα έσπευδε τόν λόγον καθεΐναι" Ιερω νύμου Κοτσώνη, έκδοσις τετάρτη, ’Αθήναι (Ιω ά ν ν ο υ Χ ρυσοστόμου, Ό μ ιλ ία Μ Ε ' είς τάς 1955, σελ. 364). Π ράξεις τών Α ποστόλω ν 1-ΕΠΕ 16Α 376, 19-307. Βασιλείου X. Ίωαννίδου, δ.π., σελ. 222.

578, 1-2). Πρβλ. Ιω άννου Χρυσοστόμου, Ό μιλία 8. Ό . π., σελ. 77. ΜΔ ' είς τάς Πράξεις τών Αποστόλων 1 (ΕΠΕ 16Α 9. Χρυσοστόμου Β. Γιαλούρη, Πρωτοσυγγέλλου, 592, 16-17) και Ό μιλία Μ Ε ' είς τάς Πράξεις τών Ό άπόστολος Παύλος εν Δέσβφ, περ. "ό Ποιμήν", "Αποστόλων2 (ΕΠΕ16Β 16,25-28). Μυτιλήνη, τ. 16 (1950), σελ. 69, 113 και 118.

18. Το πλοίο αυτό, που ξεκίνησε απ’ το λιμάνι της 10. Α. Κ.Παπαγεωργακοπούλου, Ή περί πίστε­ Τρωάδας τα χαράματα της ανοιξιάτικης Δευτέρας 17 ως δ ιδ α σ κ α λ ία το ύ Α π ο σ τ ό λ ο υ Π α ύλο υ, εν Απριλίου του 58 μ.Χ., στάθμευσε στην Ασσο, και αύλαΑ θήναις 1960, σελ. 2. Πρβλ. Ε. Ι&οςιπετ, Ηίδΐοίτε κώνοντας στην επιφάνειά τους τα γαλανά νερά "του <1651ϊνΓ65 Πια Νοιινοαιι Τοδΐαιτιεπί, Ρατίδ 1915, σελ. Α ιγαίου πελάγους" (Εύσταθίου Θεσσαλονίκης, 21. Π.Ν.Τρεμπέλα, Υ πόμνημα είς τάς Πράξεις τών Εοηνυαπαπί ίΐά Ηοτπεή ΙΙίίΐάυτη, Είρχίαε 1829, σελ. 18). Α ποσ τόλω ν, ’Αθήναι 1955, σελ. 45. Ε Η οΙζπογ, Το απόγευμα της ίδιας μέρας έφτασε στο λιμάνι της ό.π., σελ. 507. Π.Ν. Τρεμπέλα, Υ πό μνημα είς τάς Επάνω Σκάλας Μυτιλήνης. Το πρωί της 18ης Απριλίου "Επιστολάς τής Καινής Διαθήκης, έκδοση δευτέρα, η ιεραποστολική ομάδα μετά τη διανυκτέρευση εδώ, έπηυξημένη, ’Αθήναι 1956, τ. Α ' , σελ. 231. Βασι­ λείου X. Ίωαννίδου, δ.π., σελ. 291, και Σ. ’Αγουμπάρκαρε στο ίδιο πλοίο και συνέχισε το ταξίδι μέχρι ρίδου, δ.π., σελ. 204 και 222. τα Πάταρα της Λυκίας της Μικράς Ασίας (Πρξ. καί), απ’ όπου μπάρκαρε σε άλλο πλοίο, που στάθμευσε στην 11. Ό .π., σελ. 364. Τύρο (Πρξ. κα3) της Φοινίκης· από εκεί ακολούθησε 12. ’Α ρχιμ. Ν ικοδήμου Ε. Α ν α γ ν ώ σ το υ , στεριανό δρόμο και έφτασε στα Ιεροσόλυμα· στην πόλη "Εκκλησιά και Κόσμος, Μυτιλήνη 1967, σελ. 89. αυτή, που ήταν το τέρμα της τρίτης πορείας, έγινε η σύλ­ 13. Πρξ. κα5. ληψη του Παύλου (Πρξ. κα31) "μέσα σέ δεκατρία χρό­ 14. Α ' Τιμ. στ 8. νια (άπό τήν εποχή δηλαδή τής εκστρατείας τής 15. ""Ανθρωπος γάρ επ’ αγοράς έστηκώς, περί Κύπρου, γύρω στά 45, ώς τή σύλληψή του στήν δέρματα τήν τέχνην έχων.,.ό αγοραίος, και επί εργαστηρίου έστηκώς, σμίλην μ ετα χειρ ίζω ν" Ιερουσαλήμ, πού έθεσε τέρμα στις εκκλησιαστικές πορείες, το καλοκαίρι του 58) τά ταξίδια του Παύλου (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Είς τόν Α γ ιο ν Παύλον. ξεπέρασαν συνολικά τα είκοσι χιλιάδες χιλιόμετρα. Και Ό μιλία Δ ('4ΕΠΕ 36, 458, 9-16). φυσικά, επρόκειτο γιά οδοιπορίες" (Α. ΟΙιϊΙίΐπϋ, δ.π., 16. Ιω άννου Χρυσοστόμου, Ό μιλία Μ Ε ' είς τάς Πράξεις τών ν3. (ΕΠΕ 16Β 20, 15). σελ.32). Πρβλ. και Ε Ηοΐζηετ, δ.π., σελ. 272-273. οστόλω π Α Πρβλ. τη γνώμη του Ρ. ΒΙ&δδ, κατά την ο π ο ία ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ X. ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ "συναχθέντων και έτοιμασθέντων τών πρός πορεί­

ΠΕΝΗΝΤΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ ΣΤΟ ΣΧ Ο ΔΕΙΟ «Του Παυλέλ’ του πουλύγλουσσου» Κ οντεύαμε να τελειώσουμε πια την τελευταία τάξη του Γυμνασίου (την ογδόη -σημερινή Γ ' Λυκείου-), όταν μας φέρανε έναν καινούργιο φιλό­ λογο από την επαρχία για το μάθημα της Ιστορίας. Όπως ήταν φυσικό, ο άνθρωπος δεν ήξερε πρό­ σωπα και πράγματα και προπαντός δεν ήξερε τι εστί «Π αυλέλ’». Στα πρώ τα κιόλας μαθήματα άρχισε να εξετάζει με τη σειρά από τον κατάλογο και πολύ γρήγορα έφθασε στο γράμμα Β. Βοσδογαλής Παύλος, στο μάθημα! Σηκώνεται του Παυλέλ’ βαρύ και ... ασήκωτο, στέκει όρθιο στον πίνακα, μισανοίγει το στόμα του σε ένα αμήχανο χαμόγελο και ... ΐαύιιΐα ταδα από Ιστορία. Δεν ήταν δα και ξεφτέρι και στα υπόλοι­ πα μαθήματα, όμως κούτσα κούτσα τα ψευτοβόλευε. Σήμερα όμως Ιστορία «γιοκ». «Τι έχουμε, παιδί μου, σήμερα στην Ιστορία;» Του Παυλέλ’ «σιγή ιχθύος». Εμείς τώρα οι υπόλοιποι, που ξέραμε τις ... ικα­ νότητες του, αποφασίσαμε να δράσουμε. Πετάγομαι εγώ, που είχα και λίγο περισσότερο θάρρος ή μάλ­ λον θράσος, λόγω πατρός καθηγητού στο ίδιο σχο­ λείο, και αναλαμβάνω αυτόκλητος συνήγορος υπε­ ράσπισης του ενεού συμμαθητή μου. «Ξέρετε, κύριε», λέω στον καθηγητή, «ο συμμαθητής μας κατάγεται από το εξωτερικό και δεν τα καταφέρνει και πολύ καλά στα Ελληνικά. Μ πορεί όμως, αν θέλετε, να σας πει το μάθημα στα Γαλλικά ή στα Γερμανικά, γλώσσες που τις γνω ρίζει άριστα». Έριξα τη φόλα και από μέσα μου έκανα χίλιες προ­ σευχές, να μην ξέρει ο καθηγητής καμιά από τις δυο γλώσσες, που είπα, και να μου απαντήσει «όχι». Δυστυχώς, ύστερα από ένα παρατεταμένο βλέμ­ μα δ υ σ π ισ τία ς μια π ρ ο ς εμ ένα ,μια π ρ ο ς τον Παύλο, ο καθηγητής είπε: «Πολύ καλά! Για να ακούσουμε το μάθημα στα ... Γαλλικά». Του Παυλέλ’ δεν είχε τώρα άλλη διέξοδο. Βέβαια, εμείς ξέραμε πολύ καλά από διάφορες παραστάσεις, που μας έδινε στα διαλείμματα, ότι η δεινότητα του συμμαθητή μας και στις δυο γλώσσες ήταν παροιμιώ­ δης! Έτσι, δειλά δειλά, άρχισε ο Παύλος τα Γαλλικά με τόση άνεση όμως στην προφορά (ακόμη και στη λαρυγγική προφορά του ρ ήταν πειστικότατος), με τέτοιες χαρακτηριστικές κινήσεις των χεριών, με τόσους άψογους μορφασμούς, που συνόδευαν τις κινήσεις του, ώστε ο καθηγητής έμεινε έκπληκτος. «Μουά, τρε μπιεν, σ’ ιλ βου πλε». Άψογο το «Γαλ­ λικό» κυλούσε αβίαστα από το στόμα του Παύλου.

Ο συνεργάτης μας Γιάννης Δημητρίου Παπάνης, σε σκί­ τσο του Γιώργου Κακαδέλη (Αύγουστος 1996).

Εμείς σοβαροί σοβαροί από κάτω προσπαθού­ σαμε με νοήματα να του δώσουμε θάρρος (που έτσι κι αλλιώς δεν το πολυχρειαζότανε) και επιδοκιμά­ ζαμε με κινήσεις της κεφαλής τη ρέουσα ομιλία του συμμαθητή μας. «Βουαλά, μερσί μποκού. Ζε σουί μπατίρ ...». «Μπράβο, πάρα πολύ καλά», του λέει σε λίγο ο καθηγητής. «Στα Γερμανικά τώρα». Αυτόματα η γλυκύτητα της Γαλλικής γλώσσας δίνει αμέσως τη θέση της στην τραχύτατη προφορά της Γερμανικής. Ή τον Π αύλο έβλεπες ή τον Χίτλερ άκουγες να ωρύεται από το ραδιόφωνο ήταν ένα και το αυτό. «Ντας φιάζεν μπρούχτεν ανς άχτουνγκ...», συνέχιζε απτόητος ο Παύλος και μεις μόλις που συγκρατιόμαστε, να μην ξεσπάσουμε σε κανένα τρανταχτό γέλιο και χαλάσουμε ολόκληρη την καλοστημένη σκηνοθεσία. Αφού ολοκλήρωσε τέλος ο Παύλος, εισέπραξε ένα καινούργιο μεγαλόπρεπο «μπράβο, παιδί μου! Κάθισε τώρα κάτω! Να έρθει και ένα άλλο παιδί, να μας τα πει τώρα και στα Ελληνικά», και κοίταξε ερωτηματικά προς εμένα. Έλα τώρα, κύριε Γιάννη, να «εξάγεις τον όφιν εκ της οπής», είπα μέσα μου και σηκώθηκα στον πίνα­ κα. Ευτυχώς είχα διαβάσει και λίγο πολύ είπα καλά το μάθημα. Το περίεργο όμως είναι πως, όταν αργό­ τερα πήραμε τους βαθμούς, του Παυλέλ’ είχε στην Ιστορία βαθμό καλύτερο ... από το δικό μου. Άραγε πίστεψε ο καθηγητής στην ανύπαρκτη γλωσσομάθειά του ή απλά διασκέδαζε και εκείνος μαζί με μας τα δύσκολα εκείνα χρόνια της αγωγής των δυσάγωγων εφήβων; ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΠΑΠΑΝΗΣ

ΤΟΥ ΠΟΥΛΥΤΙΧΝΕΙΟΥ Κάθα φουρά που έρχιτι τ’ Πουλυτιχνείου χρόνους, έπριπι να προυβληματίζ’ τς πουλιτικοί μας όλους. Αεν μπουρεί κόσμους να πληρών’ τς καταστρουφές που κάνιν τσ’ απί τς υπεύθυν’, τς ζημιουλόγ’, κανέναν να μη πιάνιν. Σι ποιο κράτους πα στου πλανήτ’ κτίρια καταστρέβγιν τσι γοι κανίβαλ’ ύστιρα τσι ρέστα τουν γυρέβγιν. Μαζώξιτι τς κουπρίτις ούλ’, ’που μέσα π’ τα σχουλεία, γιατί πλια τ’ καταντησανι τ’ πιδεία μας γιλοία. Δε βγάζιν ιπιστημουνις σν Ιλλάδα τα σχουλεία, πληρώνουμι τσι ξαμουλούν κανίβαλ’ τσι θηρία.

ΧΑΟΤΙΚΟ

Αγιάσος, 1995

Ο τρομερότερος τυφών της οικουμένης σάρωσε τα μεσάνυχτα την πολιτεία θύρσο. Και μια κοπέλα νεαρή απέβαλε την ώρα του θανάτου, προτού τανύσει στους μηρούς το ένστιχτο τα χέρια. Π ιο πέρα το κεφάλι της κρατώντας γεράκος τσίτσιδος χορεύει τραγουδώντας! Και δεν υπάρχει φρίκη ζωντανή στον ουρανό το φαλακρό τέρατα να φυτεύει. ΟΜΗΡΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ ΜΑΡΙΓΩΣ

ΑΕ ΜΠΟΥΡΕΙ ΜΟΝΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥΣ... Αε μπουρεί μόνου δήμαρχους να κλείσ’ τς πληγές τ’ χμυριού μας, γινήκανι συρίγγια τσι θέλ’ βουγήθεια απ’ ούλ’ μας. Πουλλές πληγές μες στου χουριό, αγιάτριφτις πλια γίναν, τα γ ’νάτια τσι τα πουλιτικά σ ’ καμπούρα μας πλια μείναν. Ούλ’ πρέπ’ να βουγηθήσουμι ν ’ αλλάξ’ πλια του χουριό μας, του όφιλους που θα μας έρτ’ για ούλ’ θα ’νι δικό μας. Τα μίση πλια ανήκουνι ούλα στου παριλθόν, μαζί στου κάθα δήμαρχου να δίνουμι παρών. Αφήτι τα πουλιτικά π’ δημιουργούν τα μίση, αγώνα ούλ’ για του χουριό είνι γη μόνη λύση. Φτάν’ πλια τ’ αλληλουφάγουμα, πέρασ’ ιμσός ιώνας, που τέλειουσι ανώφιλα μι αίματα γι αγώνας. Να μην αναβιώσουνι πουλιτικά πλια πάθτρ 1 για ούλ’ να γ ίν’ν παράδειγμα τα παλϊά τα λάθη. Τα πάθη μας 6ε θέλ’ πουλύ, για να ξανανϊώσιν, τσ’ αθρώπ’ που δεν ιφθύνουντι δυο φουρές να πληρώσιν.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ

Η ΠΑΛΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ό ταν η μνήμη ξεφυλλίζει το βιβλίο της ζωής, τη δύναμή της ακονίζει στις εικόνες μιας στιγμής. Σε μια παλιά φωτογραφία, που έχει τώρα κιτρινίσει, κάνεις ζουμ με νοσταλγία, σ ’ ό,τι είχες αγαπήσει. Οι συνειρμοί με τη σειρά τους ρίχνουν φως στα περασμένα, λέγοντας με τ ’ όνομά τους όσα ήταν ξεχασμένα. Με τα μάτια αραδιάζεις πρόσωπα και αναμνήσεις, δε χορταίνεις να κοιτάζεις, κάνεις κρίσεις και συγκρίσεις. Τα χρόνια που επέρασαν, μετράς με ερωτήματα και βλέποντάς την ξύπνησαν βιώματα κι αισθήματα. Στην παλιά φωτογραφία κρύβονται, αν αγαπάς, περασμένα μεγαλεία, για να κλαις και να γελάς. Κηφισιά, 30.6.1997

Αγιάσος, Αύγουστος 1997

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ

ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣ

ΓΗ ΚΛΟΥΝΟΥΠΟΙΗΣ’

ΜΑΖΙ ΚΙ ΑΓΑΠΗΜΕΝΑ

Αθρώπ’ ανάπουδ’ τσι στρουφνοί, προυπάντουν πεισματάρδις, κβανιούμι μια κληρουνουμιά στν Αγιάσου σα ψουριάρδις.

Με τη φωτογραφία σου στο χέρι καμαρώνω τα μάτια, τα χειλάκια σου και όχι εκείνα μόνο. Το πρόσωπό σου ολόκληρο είναι γεμάτο χάρη κι ένα κορμάκι λυγερό, χρυσό μου παλικάρι. Σ υνέχεια σε σκέφτομαι, που να ’σαι και τι κάνεις, να μην κρυώνεις, μάτια μου, και βάρος να μη χάνεις. Πώς τα περνάς, αγόρι μου, με την καλή σου αντάμα, ευτυχισμένοι στο Θεό να ’στε έκανα τάμα. Τα μάτια μου δακρύζουνε, βρέχουν το πρόσωπό σου, καθώς με βλέπει γελαστό το βλέμμα το δικό σου. Σας σκέφτομαι συνέχεια μαζί κι αγαπημένα, την Π αναγιά παρακαλώ να ’στε ευτυχισμένα. Και το μικρό αγγελούδι μας, το πολυαγαπημένο, αν τρώει το φαγάκι του να μάθω περιμένω. Τη νύ χτ’ αν ξεσκεπάζεται, στον Παιδικό αν πάει, αν με θυμάται νοιάζομαι και αν με αγαπάει. Είναι πικρή η ξενιτιά, αυτό το ξέρουμ’ όλοι, που σημαδεύει την καρδιά σαν πυρωμένο βόλι.

Ένας σουλτάνους γη αφουρμή, ταμένους σ ’ Π αναγιά μας, μουρντάριψι τουν τόπου μας τσι μπέρδιψι τ ’ γινιά μας. Ιτία κάτ’ προυνόμια, που δώτσι για μανσούπια, τσι μαζουχτήκαν στου χουριό λουγής λουγής καλούπια. Ξέρουμι στουν καθένα μας ’που που βαστά γη φύτρα; Για τ ’ προυμανή μ ’ που έμαθα, ήνταν, λέγ’, χαρτουρίχτρα.

Μυτιλήνη, 10.11.1996

Ιξάλλου τα μπιρδέματα δείξαντου μι τα χρόνια, γη κλουνουποίησ’ ποίτσι μας μ’ ένα σουρό τσιντρώνια.

ΜΑΡΙΑ ΠΑΤΣΕΑΗ-ΚΑΜΙΝΕΑΗ

Αθήνα, 27.11.1997

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ

ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΠΑΛΙΚΑΡΙΟΥ Γ’ ΙΛΙΕΣ ΦΕΤΟΥ ’ΝΙ ΣΤΕΜΠΟΥΙΛΕ

Η

Γ’ ιλιές φέτου ’νι στέμπουιλε, δε φ τάν’ν να φαν τα πλέλια, ’πι τς Τράπιζις θα παίρνιτι, λιλιά ’π ’ τα τιφτιρέλια. Ας κανουνίσ’ καθένας σας πιο μπρουστά πλια τ ’ πουρείαντ, ’πι τ ’ στινουχώριαντ μην α νέβ’ του ζά χα ρ ’ τσι γη ουρίαντ. Αφού ’νι θκα σας τα λιλιά, να μη στινουχουριόστι, γιατί άμα ζαμπνέψ ιτι, ούλ’ σας σ ’ γιατροί θα λιόστι. Τσικνίψιτι τσι κουμματέλ’, χρουνιά ’νι, θα πιράσ’, να φάτι τσι κανέ φ ασλέλ’ τσ ’ ας λείπ ’ τσι του κριγιάς. Αμα τα πα τσιρός καλά, θαν έχουμι α π ’ ούλα, δεν ουφιλιόστι τίπουτα μι τόσ’ πουλλή κλαψούρα. Αφό ’χουμι φέτου κισίρ’, φάτι κουμμάτ’ τσι τόκου, ξιχάσιτι π ’ προυπλιούσιτι σύλ’ σας του λάδ’ του πρώτου. Μ αζώνιτί τα τα λιλιά, μη τα πουλιουσκουρπάτι, γιατί άμα τιλειώσουνι, τ ’ ζουστήρα θα τρυπάτι. Λιτότητα να κάνιτι, να ξέριτι πού π ότι, τσι τα λιλιά ’π ’ του τιφ τιρέλ’ πιο λίγα να σκουρπάτι.

Διαβάτη, συ που στάθηκες πάνω σ ’ αυτό το μνήμα, χύσε ποτάμι δάκρυά και πες πως είναι κρίμα, η μάνα που με γέννησε άξαφνα να με χάσει και τέτοια νιάτα κι ομορφιά η γη να τα σκεπάσει. Και συ, αγάπη μου γλυκιά, να μην το λησμονήσεις ανάμεσα στα μνήματα να ’ρθεις να με ζητήσεις. Θα νιώ σεις την καρδούλα μου να σου χτυπήσει ακόμα κι ας βρίσκεται τόσον καιρό αγκάλη με το χώμα. Αγιάσος, 1.2.1997

Αγιάσος, 30.9.1997

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ

ΔΥΟ Χ Ε Λ ΙΔΟ Ν ΙΑ Ο τα ν ο ήλιος δύει, παίρνοντας του γυρισμού τη στράτα και σκορπώντας κύρια χρώματα, και το φεγγά­ ρι ανατέλλει, όταν τ’ άστρα χρυσοβολούν πίσω απ’ τον ορίζοντα άφαντα ακόμη, τότε θα δεις ξωτικά να βγαί­ νουν και στον αέρα να στήνουνε χορό. Παράξενη ώρα, που ίχνη βαθιά σ’ αφήνει, συνεπαίρνοντάς σε σ’ άλλους κόσμους μακρινούς. Τότε καρδιά και σώμα, ψυχή και νους κινάνε για ταξίδι. Και το φεγγάρι οδη­ γός, που ολόγιομο αντιφεγγίζει μες στα μάτια. Την ώρα τούτη την αργυρή και τη μαλαματένια γυροφέρνει η λίμνη μια σιλουέτα γεροντική, ύστερα από μέρα κοπιαστική. Μια πετονιά ανεβαίνει με βιάση, καθώς μια σκέψη τριγυρνά επίμονα μες στο μυαλό: «Θα ’ρθει απόψε, δε θα ’ρθει;» Ο καπετάν Σπύρος τη φέρνει στο νου του τέτοια ώρα κάθε απόγεμα και χαμο­ γελά. Δεν ήταν παρά μια κοπελίτσα, που ερχόταν στη λίμνη που ψάρευε εδώ και λίγο καιρό, για να ονειροπο­ λήσει και να του θυμίσει πως τ’ ανοιξιάτικα άνθη βρί­ σκονται παντού και πάντα. Η πετονιά ωστόσο δε φανέρωσε τίποτα απόψε. Ούτε και η κοπέλα ήρθε. Ξεκίνησε για να πάει στο σπίτι, να βολέψει τα σύνεργα της ψαρικής και να κάτσει στη βεράντα του και να χαρεί τις ώρες της νύχτας, όσο να πέσει να κοιμηθεί. Μοναδικοί του σύντροφοι ήταν ένα ζευγάρι χελιδόνια, που κάθε χρόνο έρχονταν στο υπόστεγο της βεράντας του και φτιάχνα­ νε φωλιές, στήνανε το νέο σπιτικό και ελπίδες. Μαύρο και άσπρο το χρώμα τους, τα δυο αντίθετα σοφά συνταιριασμένα, όπως όλα τ’ αντίθετα πράγματα του κόσμου τούτου. Τις ώρες της σχόλης καθόταν και τα έβλεπε και αναθυμόταν τα παιδικάτα του. Από τότε του άρεσαν τα χελιδόνια. Και θυμάται ακόμη που ρωτούσε, σαν ήτανε μικρός μικρός: Γιατί τα πουλιά φτιάχνουν πάντα δυο δυο τη φωλιά τους; Ρωτήματα παιδιάτικα και ξεχασμένα. Έτσι λοιπόν καθόταν και τα κοίταζε, καπνίζοντας ένα παλιό τσιμπούκι, αργασμένο απ’ την πολυκαιρία, μα που δεν τ’ αποχωριζό­ ταν. Τέτοια τώρα η ζωή. Είχε μάθει πια τίποτε να μην περιμένει, μετρώντας τις μέρες και τις νύχτες στο κομπολόι του χρόνου. Μα θα ’θελε να κορφολογήσει απ’ τη ζωή τις τελευταίες χαρές της, τώρα που βρισκό­ ταν στη δύση της, όπως τούτο το βραδάκι. Η πετονιά έπεσε πάλι στο νερό και, καθώς ένας κύκλος, έφερε βόλτα απ’ το ένα δειλινό στο άλλο. Ο καπε­ τάν Σπύρος κάθισε σε μια πέτρα να περιμένει. Η ώρα της αναμονής, μέχρι ν’ αντιληφθείς το χαρακτηριστικό ανατρίχιασμα της πετονιάς, είναι η πιο καλή. Ήσυχη, απαρα­ σάλευτη σου γλυκαίνει τις στιγμές, χωρίς καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια, παρά μόνο με υπομονή. Κι εκεί κάπου με τα πρώτα ροδοφεγγίσματα του ήλιου φάνηκε η κοπέλα.

- Καλησπέρα.

- Καλησπέρα, κοπελιά μου. Στάθηκε για λίγο το κορίτσι και έπειτα πήγε και κάθισε λίγο παρέκει, κοντά στην όχθη. Η ματιά της ματιά νεαρότατης γυναίκας- χάθηκε βαθιά, προμήνυμα

θαρρείς έκστασης μακριάς. Ο καπετάν Σπύρος την κοι­ τούσε καμιά φορά γαλήνια, σαν πάντοτε. Νιάτα που ανησυχούν, θερμαίνονται και τρέμουν. Η πετονιά κουνήθηκε, σημάδι πως κάτι είχε τσιμπή­ σει. Ο καπετάν Σπύρος την ανέβασε γρήγορα γρήγορα και το ψάρι παρουσιάστηκε θριαμβευτικά μέσα απ’ το νερό. Το ασημένιο σπαρτάρισμα διέγραψε αόρατες καμπύλες στον αέρα, για να καταλήξει εκεί όπου σε λίγο θα τέλειωνε η αγωνία του. Η κοπέλα παρακολούθησε τη διαδικασία για λίγο με βλέμμα αφηρημένο και ξαναγύρισε στην ονειροπόλησή της. Ο παλιός καπετάνιος πάστρε­ ψε τα χέρια του, άναψε το τσιμπούκι του κι άρχισε να καπνίζει. Κοίταξε τρυφερά τη νεαρή του συντρόφισσα.

- Θ’ ανοίξεις πανιά, παιδί μου, και θα ταξιδέψεις; - Όχι, γέροντά μου.

- Κι όμως, παιδί μου. Έχεις κιόλας ανοίξει πανιά και ταξιδεύεις. Ταξίδεψε, κοριτσάκι. Μα κοίτα για λίγο γύρω σου, κοίτα κοντά σου. Δες τη λίμνη. Είναι γαλάζια και πράσινη. Σαν τα φτερά ενός ερωδιού, που μόνο φαντασία πλάσματος μ’ αιμάτινο δίχτυ και σάρκα μπορεί να πλά­ σει. Κοίτα την ομορφιά. Από ’κει να ξεκινάς. Κι απ’ τα πιο μικρά στα πιο μεγάλα. Απ’ το μικρότερο ασημόφτερο αστράκι ως το μελένιο το φεγγάρι. Κοίτα και τα πρωινά πώς σμίγει ο κατακάθαρος γαλάζιος ουρανός με την ηλιοπυρωμένη πέτρα. Κοίτα και την ψυχή σου στο πέρα­ σμα της στιγμής που ’χες τάξει, για να εκπληρωθούν οι πόθοι σου. Κοίτα και πες μου τι βλέπεις.

- Τίποτα, γέροντά μου.

- Τώρα όχι, ίσως. Μα θα δεις... Γύρισε το κορίτσι, ανάβλεψε θαρρείς απ’ τ’ όραμά της. Μα η μορφή της είχε ακόμη κάτι μακρινό, άπιαστο και απροσδιόριστο. Μια στάλα ιδρώτας κόλλησε στο στέρνο της* η έξαψη η πυρετική δεν είχε σταματήσει. Ο αποσπερίτης βγήκε, έλαμψε παιχνιδιάρικα πάνω απ’ το κεφάλι της, γυρόφερε τον καημό της. Έστρεψε το κεφάλι ο καπετάνιος ίσα μπροστά.. «Τυραννισμένη ψυχή, ζωντανή ψυχή», τραγούδησε μέσα του. Πήρε να σκοτεινιάζει κι ένα αγόρι φάνηκε κι έφτα­ σε κοντά τους. Πλησίασε την κοπέλα, που σκίρτησε, της έπιασε το χέρι μαλακά -προαναγγελία διάχυσης ερωτικής.

- Πού ήσουν, έκαμε το αγόρι. Όλο τ ’ απόγεμα σ’ έψαχνα κι όταν πια ξεχείλισε η ψυχή μου έταξα πως θα σε βρω, όταν οι πυγολαμπίδες τ ’ ουρανού θα ’χουν ανάψει.

- Μιλάς γλυκά, πολύ γλυκά, όπως οι λαγγεμένοι εραστές την ώρα της μεγάλης άψης. Μ’ αρέσει να σ’ ακούω, μίλα κι άλλο... Το βλέμμα του γέροντα έμεινε στυλό απάνω τους· βαθιά συγκίνηση τον είχε κυριέψει, χρόνια είχε να δει τούτο το θάμα. Το αγόρι την πήρε σιγά σιγά και κίνη­ σαν να φύγουν. Ο καπετάν Σπύρος είδε τις δυο σκιές που ξεμάκραιναν χαρμόσυνα. Γιατί τα χελιδόνια κάνουν δυο δυο τις φωλιές τους; Επειδή τούτο τ ’ αγόρι ήρθε και βρήκε το κορίτσι, σαν όλα τα πλάσματα του Θεού πάνω στη γη. ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΕΡΡΑ

Ο ΣΤΡΑΤΟ Σ Η Δ ΙΑ Δ Ε Δ Η Σ Κ Α Ι Η Μ Α Κ Ρ ΙΝ Η ΤΟ Υ Π Α Τ Ρ ΙΔ Α Πολύ σκληρή η μοίρα του Α ιγαίου... Μ ε ιδ ια ίτε ρ η σ υ γκ ίνη σ η δ η μ ο σ ιεύ ο υ μ ε τις δοσμένες με επιστολιμαίο τρόπο μνήμες του για­ τρού Στρατού Ηλιαδέλη,, ξεχωριστού πνευματικού α νθ ρώ που, εκδότη το υ α ξ ιό λο γο υ π ερ ιο δ ικ ο ύ «Ελιμειακά», ο οποίος κρικελώ νει, συνειδητά ή ασύνειδα, το νησί της Σαπφώς, που γέννησε τον π α τέρ α το υ , την π νευ μ α τικ ή Κ ο ζά νη, π ο υ του έδωσε το φως της ζωής και τον γαλούχησε, και την πανέμορφη νυφούλα του Θερμαϊκού, όπου υπηρε­ τεί τον Ασκληπιό και τις Μούσες... ΓΙΑΝΧΑΤΖ Αγαπητέ μου κ. Χατζηβασιλείου,

Σ ’ ευχαριστώ θερμά που με θυμάσαι πάντα. Το υπέροχο περιοδικό σου η "Αγιάσος" αναζωπυρώ­ νει μέσα μου την αγάπη και τη νοσταλγία για τη Μυτιλήνη, μακρινή μου πατρίδα, που δυστυχώς δεν είχα την τύχη να τη νιώσω και να τη βιώσω, όπως πολύ θα ήθελα. Τη Μυτιλήνη την έζησα στα παιδικά μου χρόνια μέσα από τις μνήμες του αξέχαστου πατέρα μου, που η μοίρα του -πανάρχαια μοίρα του Αιγαίουτον έφερε στη Μακεδονία, στην Κοζάνη, όπου και

έζησε τα περισσότερα χρόνια του. Εκεί γεννήθηκα και μεγάλωσα κι εγώ. Ο πατέρας μου μιλούσε με άνεση και τα Κοζανίτικα, όπως και τα Μυτιληνιά, γιατί τα ιδιώματα της Μυτιλήνης και της Κοζάνης, βορειοελληνικά και τα δυο, "έχιν πουλλά μοιασίδια", όπως και συ το λες. Αντίθετα, ποτέ Κρητικός Κοζανίτης γαμπρός, για παράδειγμα, από τους πολλούς που υπάρχουν εκεί, δεν μπόρεσε να μιλή­ σει το ιδίωμα της Κοζάνης. Διηγόταν συχνά λοιπόν ο πατέρας μου σε μας τα παιδιά του ιστορίες της Μυτιλήνης και προσω­ πικές του αναμνήσεις. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο πατρικό του σπίτι, ένα μεγάλο παλιό διώροφο με κήπο και μεγάλη στέρνα, που βρίσκεται, φαντά­ ζομαι και σήμερα, στο Βουναράκι, στα "σκαλά­ κια", πίσω από τον Αϊ-Θεράποντα. Εκεί πέρασα κι εγώ το καλοκαίρι του ’54, δώδεκα χρονών, όταν πήγαμε οικογενειακώς να γνωρίσουμε τη Μυτιλή­ νη μετά από τριάντα χρόνια απουσίας του πατέρα μου. Τότε οι εποχές ήταν δύσκολες. Φαντάζεστε τη συγκίνησή του. Φτάσαμε από τον Πειραιά με τον "Κανάρη". Στην προκυμαία κατέβηκαν να μας υποδεχτούν, θυμάμαι, όλοι οι συγγενείς και η χαρά μας ήταν απερίγραπτη. Στο πατρικό μας σ πίτι ζούσε με την οικογένειά της η θεία μου η

Από τις ομορφιές της Μυτιλήνης. Φυκιότρυπα. (Εκδόσεις Βύρωνος Α. Σουτξιδέλλη- Μυτ ιλήνη)

Δέσποινα Φωτεινού, αδελφή του πατέρα μου, μια γυναίκα εντυπωσιακή, μορφωμένη κι ευγενική, που εκφραζόταν και έγραφε υπέροχα και μας απάγγελνε, μ’ ένα ταλέντο ιδιαίτερο, ποιήματα της Μυτιλήνης,όπως και ιστορίες της οικογένειας. Με τις δυο πολύ όμορφες ξαδέλφες μου, με τα ωραία μυτιληνιά μάτια, και τον αδελφό μου πηγαίναμε στο "Μακρύ Γιαλό", όπου έμαθα εγώ ο στεριανός να κολυμπάω. Πρώτα μου μάθανε τη "σανίδα". Μας μάθανε ακόμα να τρώμε τις αχιβάδες, τα χτέ­ νια και τις φούσκες, που πλανόδιοι πωλητές με γαϊδουράκια φέρναν και πουλούσανε κάθε πρωί στη γειτονιά μας, στα "σκαλάκια". Θυμάμαι ακόμη τη "σουμάδα", το ωραίο εκείνο δροσιστικό με γεύση αμυγδάλου. Μας την έφερνε η θεία μας η Άννα (θγεια Άννα), που την παρασκεύαζε με τέχνη και την πίναμε τα απογεύματα στον κήπο μας, που ήταν πνιγμένος στο γιασεμί. Τα βράδια στο Δη­ μοτικό Κήπο ακούγαμε υπέροχες ορχήστρες με τραγουδιστές από την Αθήνα (όλο μου το σόι εκεί τραγουδούσε περίφημα). Μας πήγανε στον Άγιο Ερμογένη, στη Βαρειά και στη Γέρα, όπου τρελα­ θήκαμε από χαρά, όταν ο πατέρας μου έπιασε ένα ψάρι στην προκυμαία και του φωνάζαμε "γεια σου, Δημητρό ψαρά". Μας δείξα νε ακόμα το παλιό ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετανία" στην παρα­ λία, που μας εντυπώσιασε, και τότε έμαθα πως αυτό ήτανε της οικογένειας Μαλακού, που το κρά­ τησε ως τις αρχές του αιώ να. Η γ ια γ ιά μου η Μυρσίνη που δε γνώρισα ήτανε κόρη αυτού του Μαλακού. Σήμερα, αν ρωτήσεις στη Μυτιλήνη, κανείς δεν ξέρει να σου πει (ίσως ελάχιστοι) πως η "Μεγάλη Βρετανία" ήτανε του Μ αλακού, που φιλοξενούσε κάποτε όλους τους υψηλούς επισκέ­

πτες του νησιού και ότι στο ρεστοράν, που βρι­ σκότανε στο ισόγειο, υπήρχε "και του πουλιού το γάλα", όπως μας έλεγε η θεία μου. Ο προπάππος μου λοιπόν ο Μαλακός έκτισε το πατρικό μας σπίτι για την κόρη του, τη γιαγιά μου τη Μυρσίνη, και δυο άλλα όμοια οτη σειρά για τις άλλες δυο α δελφ ά δες της. Ο π α π π ο ύ ς μου ο Στρατής Η λιαδέλης ήρθε μικρό π α ιδ ί από το Μανταμάδο και προόδεψε στη χώρα. Είχε κατά­ στημα τροφίμων στο "Μπας Φανάρ’", μέσα στην αγορά, κάποτε όμως έπεσε έξω, όπως πολλοί νοι­ κοκυραίοι τότε και τα δυο παιδιά του πήραν των ομματιών τους και κατέληξαν ο ένας, ο πατέρας μου, στο Βορρά, στην Κοζάνη, και ο άλλος στο Νότο, στη Σητεία της Κρήτης. Έτσι γινότανε τότε. Τον πατέρα μου τον θυμάμαι πάντα μ’ ένα θλιμμέ­ νο χαμόγελο να μου μιλάει για τη Μυτιλήνη, δεν μπόρεσα όμως ποτέ να διεισδύσω στα βαθύτερα συναισθήματά του. Δ ιαισθανόμουν πω ς η Μυ­ τιλήνη γ ι’ αυτόν ήταν ένας απέραντος καημός, που όμως δεν τον εκδήλωνε. Μου μιλούσε με άπειρες λεπτομέρειες για την παιδική του ζωή, για τα ψαρέ­ ματα και τα κυνήγια (τους λαγούς και τα ορτύκια), που πιάνανε με τον πατέρα του. Κάποτε στην πλα­ κόστρωτη αυλή μας στην ορεινή Κοζάνη άπλωσε μια πετονιά, μπορεί και δέκα μέτρα μάκρος. Την είχε πλέξει μόνος του, λεπτή πλεξούδα από άσπρη αλογίσια τρίχα.

-Τ η ν έφτιαξα για σένα, μου είπε. Αυτή η πετονιά είναι για λαυράκια ... Δε μου είπε όμως πότε και πού θα τα ψαρεύαμε, όμως καταλάβαινα ότι ονει­ ρευόταν τη Μυτιλήνη. Την είχα κρατημένη για πολλά χρ ό ν ια στα πράγματά μου εκείνη την πετονιά μαζί με άλλες

Το «Απελλείον» το φημισμένο καφε­ νείο της παλιάς Μυτιλήνης. Επιστολικό δελτάριο. ΕίΗΙειΐΓ Τ

Αν§6Γΐηο8. ΟίΠπ Ο. Ο ηγιοπι ρύκοηζιι. (Παραχωρήθηκε από την Ηλέκτρα Σκριβάνου)

πολλές που μου ’φτιάχνε για σπάρους, κέφαλους, λυθρίνια...

-Τ ι μέρα είναι σήμερα, Ασημάκη, ρωτούσε το μικρότερο αδελφό του.

- Κυριακή.

- Γιατί είναι Κυριακή: - Γιατί έχουμε βραστό αυγολέμονο ... Ή ταν απα­ ραίτητο φαίνεται τις Κυριακές. Θυμόταν πολλά ονόματα και τύπους της επο­ χής του. Το Σάλιακα, έναν παράξενο γέροντα, που τους έπιανε στο κυνήγι, όταν βγαίνανε στα κάλα­ ντα εκεί στο Βουναράκι, τον Κουτσμπανή (να, Κουτσμπανή, φα του!), κι ακόμα μου ’λεγε για τα παιδικά τους παιγνίδια ("αλέστα λιμουνιά κι μια πουρτακαλιά"). Χαράματα πρωτομαγιάς, μαζί μ’ ένα κουταλάκι ζάχαρη, έφερνε πάντα να κρατήσου­ με και κάτι σιδερένιο: Να μη σας κουμπώ σ’ ου γάδαρους, μας έλεγε και γελούσε. Θαρρούσα πως ζούσα κι εγώ την εποχή εκείνη της π α λ ιά ς Μυτιλήνης μέσα α π ’ τις δικές του μνήμες. Αργότερα πήγα μεγάλος στο νησί και βρήκα το πατρικό μας σε άλλα χέρια, όχι σε καλή κατάστα­ ση. Η θεία μου αναγκάστηκε να το πουλήσει και να εγκατασταθεί στην Αθήνα με τη Χαρικλείτσα, τη μεγαλύτερη κόρη της, που δυστυχώς έφυγε γρήγο­ ρα. Τη μικρότερη, τη Μ υρσινούλα, την είχανε παντρέψει στην Αμερική, στο Λος Άντζελες. Η προίκα εξακολουθούσε να είναι ισχυρός θεσμός ακόμα στη Μυτιλήνη...Τώρα πια και η θεία μου, μετά τα χτυπήματα της μοίρας της, μετράει τα τελευταία της χρόνια στο Λος Άντζελες, δίπλα στη Μυρσινούλα, κι αισθάνεται πολύ βαριά αυτή την όψιμη ξ εν ιτ ιά . Π ολύ σκληρή η μοίρα του Αιγαίου...Δε θα ’θελα να δω ξανά το σπίτι μας στη Μυτιλήνη. Το βλέπω συχνά όμως, όπως το θυμό­ μουνα, σ’ έναν πίνακα, που μου ζωγράφισε ο πολύ καλός Μυτιληνιός ζωγράφος Πέρρος. Ο πατέρας μου έφυγε στις 2 Νοεμβρίου του ’81 και μου φαίνεται παράξενη η σύμπτωση να γράφω σήμερα, τη μέρα του, τις θύμησές του αυτές. Ας είναι για τη μνήμη του. Ευτυχώς πρόλαβε και είδε το πρώτο του εγγόνι, το γιο μου.

- Αυτός είναι θαλασσινός, μου ’λεγε κρυφά... Λυπάμαι που δεν κατέχω τα γράμματα και τον πολιτισμό της Μ υτιλήνης, για να ασχοληθώ μ ’ αυτό, νιώθω όμως ότι από εκεί κάπου κρατάει η καλλιτεχνική μου φύση και η παρόρμησή μου στο να εκφράζομαι και να γράφω ό,τι γράφω. Με την ιστορία, την παράδοση και το γλωσσικό ιδίωμα της Κοζάνης ασχολούμαι εδώ και κάποια χρόνια, γιατί εκεί βίωσα τη γλώσσα, τα έθιμα και τον απόηχο της π α λιά ς ιστορίας της. Έ χει μια αξιόλογη πνευματική παράδοση η Κοζάνη από την εποχή που οι άνθρωποί της, έμποροι και λόγιοι,

μεσουρανούσαν κάποτε στη Μεσευρώπη και πρό­ σφεραν πολλά στην περίοδο του νεοελληνικού δια­ φωτισμού (Μεγδάνης, Σακελλάριος, Λασσάνης, Ρ ουσ ιά δη ς, Π ερδικά ρη ς, Μ ητιώ Μ εγδάνη, Π όποβιτς, Κασομούλης και πολλοί νεότεροι). Έτσι λοιπόν κι εγώ, αν και τριάντα πέντε χρόνια τώρα Σαλονικιός, έχω "μείνει" στην Κοζάνη. Το καλοκαίρι που μας πέρασε το "Ινστιτούτο βιβλίου και ανάγνωσης" του Δήμου Κοζάνης (το Υπουργείο Πολιτισμού την ανέδειξε τελευταία σε "πόλη του βιβλίου") οργάνωσε μια φιλολογική εκδήλωση στη μνήμη του αξέχαστου κοινού μας φίλου γλωσσολόγου (και καθηγητή μου στο γυμνά­ σιο) Βασίλη Φόρη. Την εισήγησή μου στην εκδήλω­ ση αυτή με θέμα "Ο Β. Φόρης και η Κοζάνη" σου τη στέλνω μαζί με δυο "τετράδια του Ινστιτούτου", το ένα με τα δημοσιεύματά του Β. Φόρη και το άλλο με την ιστορία της Βιβλιοθήκης της Κοζάνης και τους στόχους του (πρόσφατου) Ινστιτούτου βιβλί­ ου και ανάγνωσης. Με την ευ κ α ιρ ία τω ν εκατό τευχώ ν της "Αγιάσου", που συμπίπτουν με τα δεκαεφτάχρονά της, εύχομαι υγεία, δύναμη και συνεχή αγωνιστική πορεία. Είναι ένα περιοδικό με πάθος και συνέ­ πεια, που τιμάει την πνευματική παράδοση της Μυτιλήνης. Τα "Ελιμειακά" που είναι κι αυτά της ίδιας ηλι­ κίας (μπαίνουμε στα δεκαεφτά), φροντίζω να τα κρατάω σε επίπεδο ικανοποιητικό, με τους κόπους και τις θυσίες που καλά γνωρίζεις. Ευτυχώς οι Κ οζανίτες της Θ εσσαλονίκης που βγάζουν το περιοδικό α ντα π ο κ ρ ίνο ντα ι με συνέπεια στην πνευματική τους παράδοση. Κρίμα που δεν κατέ­ χω καλά τα Μυτιληνιά να σου στέλνω κάτι. Ξέρω καλά τον κόπο και την έννοια σου για το περιοδι­ κό. Ζ ουρλούδ’σα δλεια ανικουμπώ στσις (αυτό είναι δικό σου) κι συ κι γω, να ιδούμι πώς τα βγούμι πέρα! Πάντως μι του Μανόλ’ α π ’ του Πλουμάρ’ (Αγκίχιμ μέσα κη έχ’ς, ω Μανόλ’;) γέλασα με την καρδιά μου, όπως και πολύς κόσμος εδώ... Ρίγαν’ τ ’ς Καλαθούς να σι πω ’ν ισιάδα δε μι χράσκιν ’κόμα, βάσταξι όμους κάνα σακούλ’. Σι καμόσα χρόνια, πού ξέρ’ς, μπουρεί να μας χρειστεί κι μένα κι σένα, ας το ’χουμι του ιλιά τσ ’! (φάρμακο). Και πάλι σου εύχομαι μαζί με την "Αγιάσο" σου να τα εκατοστίσεις. Θεσσαλονίκη, 2.11.1997

Με πολλή αγάπη και πατριωτικούς χαιρετισμούς Ο από Μυτιλήνης Κοζανίτης (τώρα) Σαλονικιός ΣΤΡΑΤΟΣ (ΣΤΡΑΤΗΣ) ΗΑΙΑΑΕΑΗΣ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΣ Τ Ο ΡΙΕ Σ ΤΟΥ Χ Ω Ρ ΙΟ Υ Παζαρμπασίδκα καμώματα... Αρκετές φορές ήταν δυνατόν κάποιος να προ­ βεί σε αγοραπωλησία παρά τη θέλησή του. Οι λόγοι του εξαναγκασμού οφ είλονταν στις διάφ ορες φήμες που έθεταν αε κυκλοφορία , κατά καιρούς, ιδίως οι μεσίτες. Παρακάτω θα αναφερθώ σε μια πραγματική ιστορία, που διαδραματίστηκε, πού αλλού, στο χωριό μας. Πρόκειται για ένα σπίτι που ήταν προς πώλη­ ση. Τη μεσιτεία την είχε αναλάβει ο πολυμήχανος της άλλοτε εποχής παζάρμπασης Θανάσης (Νάσ’), που κατάφερνε με τις ικανότητές του να τακτοποι­ εί δύσκολα παζάρια. Το σπίτι πουλιόταν αρκετό καιρό, ενδιαφέρον όμως δεν έδειχνε κανένας. Τότε ο Θανάσης, με την ευστροφία που τον διέκρινε, για να εκβιάσει το γεί­ τονα, ενήργησε με έμμεσο τρόπο, ως εξής: Μια μέρα πήγε στο υπό πώληση σπίτι, τάχα με

Ο άλλοτε σοβατζής Ανδρέας Τσουλέλης και ο εύστρο­ φος «παζάρμπασης» της Αγιάσου Αθανάσιος (Νάσ’) Καζαντζής (Μυτιλήνη, 7.10.1928). (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Κλειώ Ελευθερίου Καζαντζή)

τον αγοραστή, που στο επάγγελμα ήταν φούρνα­ ρης, και επί πλέον με τον εργολάβο που θα ανα­ λάμβανε τις οικοδομικές εργασίες. Αφού ξεδίπλω­ σαν τη μετροταινία, άρχισαν να μετράνε. Ο φούρ­ ναρης είχε φέρει μαζί του το «ζτιρόφτυαρου», με το οποίο φούρνιζε τα ψωμιά, και δοκίμαζε με βάση αυτό, εάν τον εξυπηρετούν οι διαστάσεις. Δίπλα ακριβώς κατοικούσε η Λεμονιά με την οικογένειά της. Παραξενεμένη από τη φασαρία που γινόταν, βγήκε στο παράθυρο να δει. Όταν τελείω­ σαν τα μετρήματα, από περιέργεια ρώτησε: «Τι θα χ τίσ ιτι, ρε ’θ ρ ώ π ’;» Ο μπαρμπα-Θ ανάσης, μη χάνοντας καιρό, εξάλλου αυτό προσδοκούσε, απά­ ντησε: «Α σ’ τα, Λ ιμ ο υνιά , φ ο ύρνους θα γ έ ν ’, γκιουλχάν’, φουτιές, καπνοί...», κάνοντας χαρα­ κτηριστικές κινήσεις με τα χέρια. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Πράγματι υπήρχε φόβος πυρκαγιάς, άμα είχες δίπλα σου φούρνο, γ ι’ αυτό η καλοστημένη σκηνοθεσία. Μπροστά στον κίνδυνο η Λεμονιά δεν κρατιό­ ταν με τίποτα. Μόλις επέστρεψε ο άντρας της από το βουνό, του είπε τα μαντάτα και τον παρότρυνε άρον άρον, το δίχως άλλο, να βρει το Θανάση και να καπαρώσει το σπίτι. Το τέχνασμα έπιασε, το δε παζάρι έγινε... Αθήνα, 1.5.1997 «Το φούρνισμα του ψωμιού». (Επιστολικό δελτάριο.© Βεν. Η σα ΐα ς και Σ ία Ο.Ε. Ευπόλιδος 12 - Αθήνα)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ

που χουρέβγαν ούλ’ μαζί, Κ όπ’ς ήθιλι α χουρέψ’ τσι μουναχόσιντ, α κ ά ν’ του κουμμάτιντ για τν αγαπτσήντ, που κάντντου α π ί καρσί τσι τουν καμάρουνι. Γοι φ ίλ ο ιντ κά να σιντ του χ α τ ίρ ’, κάτσαν κάτου τσ’ αφήκασιντουν μουναχόν. Πήγι Κ ό π ’ς σ ’ μ ο υ σ ικ ά ντις, δ ιέτα ξ ι του τρ α γ ο ύ δ ’ «Ένας μάγκας στο Βοτανικό» τσ’ αρχίν’σι να χουρέβ’. Πα σν ώρα πέρνα π α τέρ α σ ιντ Α ριστής. Είδιντουν, ανιβήκαν γοι διμόν’ στου τσιφάλιντ, άλλ’ εν είπι τίπουτα. Σάνι πήγι στου σπίτ’, ίδειασι του φαγί α π ’ του τζιτζιρέ τσ’ ίβαλι μέσα ένα γδόχειρου τσ’ ένα χαρτέλ’ που έγραφτι απάνου: Φάγι τώρα του μάγκα του Βουτανικού!

ΦΑΓΙ ΤΩΡΑ ΤΟΥ ΜΑΓΚΑ...

ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ)

ΕΧΟΥ ΚΟΥΡΔΕΑΑ... Β α σ ίλ ’ς Δάχτλας, Θιος σχουρέσ’ τουν, είχι ζάχαρ’ σι μιγάλου βαθμό τσι βάστα τ ’ συνταγή τ ’ γιατρού στα φαγιά. Ιπειδήτις όμους ήνταν πουλυφαγάς, α π ’ τ ’ νήστεια είχι αδνατίσ’ τσι του παντιλόνιντ πα σ’ ζουστήρα είχι κάν’ πιέτις. Μια μέρα, π ’ τουν συνάντ’σα, τουν ρώτ’σα: - Ε Βασίλ’, γιατί χάλασις έγιουσου πουλύ; - Ε κμπάρι, είπασί μ’ πς έχου κουρδέλα, αλλά φτή γ ’ έρμ’ ε πέφτ’ τσι ζαλίζουμι! ΑΓΑΘΩΝΙΤΗΣ

Ε Μ ’ ΑΦΗΝΙΤΙ Α ΠΙΘΑΝΟΥ...

Στο κέντρο διασκέδασης «Χαραυγή» του Βασίλη Γραμμέλη, εκεί που σήμερα είναι χτισμένο το Αναγνωστήριο Αγιάσου «η Ανάπτυξη», ο Προκόπης Μουτζουρέλης ή Λαγός ήρθε στο κέφι και χορεύει... Στην εξέδρα διακρίνονται οι αδελφοί Χαρίλαος Ρόδανος (βιολί) και Σταύρος Ρόδανος (κιθάρα) με την τραγουδίστρια (ντιζέζ) Αουίζα (1958).

Μ ια

μέρα Κ ό π ’ς του Μ τζουρέλ’, γι Λαγός, πούντας ήνταν παλ’καρέλ’, πα στα παλαβάντ, είχι μι τς φίλοιντ τ ’ μουσική τσι γλιντίζαν. Εν έφτανι

Γ ριγιά πανέξυπν’ τσι χουρατατζού ήνταν γη μάναντουν τσι τν αγαπούσαν ούλα τα πιδιά τς, κουπιλάρια τσι κουπιλούδια. Τνι παίρναν στου σπίτντουν μι τ ’ σειρά, πότι γιόνας τσι πότι γι άλλους. Τουν έναν του μήνα σν Άντισσα, τουν άλλουν σ’ χώρα τσ’ ό π ’ αλλού είχαν του ιν’κουτσυριόντουν. Μια μέρα πήγι να δει τ ’ μάναντ στου σπίτ’ τ ’ αδριφούντ γι γιος γι δικηγόρους. Είπαν πουλλά τσι διάφουρα. Ε, σαν πο ’π ρ ιπ ι, τνι ρώ τ’σι τσι πώς τα πιρνά, που ίλλαξι πάλι γιατάκ’. Τσι πήρι τν απάντησ’: Καλά, γιε μ’, πιρνώ, εν έχου κανένα παράπου­ νου. Τν ιφτσή μ’ να ’χιτι ούλ’ σας! Μόνου που στινουχουριόμι που παραβάρυνα τσι που ε μ’ αφήνιτι α πιθάνου, α ξικουραστώ πλια τσι γω τσι σεις!... Πόσου θα τραβήξ’ τούτου του μαρτύριου! Γιου καθέ­ νας σας μι λουγιάζ’ πιο καλά ’π ’ τουν άλλουν, για να μην τύχ’, φαίνιτι, τσι πιθάνου στου θκοντ του σπίτ’! (Από αφήγηση του Τάσου Αμπατζή. Αθήνα, 29.11.1997) ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΤΙΜΗΘΗΚΕ Ο ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΛΗΜΗΣ

Κώστας Θεοδωρίδης, ο Μιχάλης Διαρούτσος και η σύζυγός του Ελευθερία, ο Δημήτρης Νικορέτζος, ο Τάκης Π ανταζής και η σύζυγός του Ελένη, ο Ηλίας Παπαδόπουλος, ο Δημήτρης Σαραντάκος, ο Χ ρ ίσ το ς Τ ρα γέλη ς, κ α θώ ς κ α ι ο γ ρ ά φ ω ν... Ευχόμαστε να παραδειγματιστούν και άλλοι από τους Καλλονιάτες και να συμβάλουν στη σύσφιγ­ ξη των σχέσεων των Λεσβίων και στην προβολή του νησιού...

ΜΑΝΤΑΜΑΑΙΩΤΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΙ

Τ ήν Κ υριακή 23.1 1.1997 ο Σ ύλλογος Μ α­ νταμαδιω τώ ν Λέσβου «ο Ταξιάρχης» πραγμα­ το π ο ίη σ ε στα γρ α φ εία του σεμνή εκδήλωση, αφιερωμένη στην Εθνική Αντίσταση και ειδικά στους Μ ανταμαδιώτες αντιστασιακούς, που με την αγωνιστικότητα και τη θυσία τους τίμησαν ό χι μόνο τη γενέτειρά τους, αλλά και το νησί ολόκληρο. ΝΙΚΟΣ Γ. ΣΤΑΦΥΑΟΠΑΤΗΣ Σ τ ις 18.12.1997 τιμήθηκαν από το Ινστιτούτο Συνεταιριστικών Ερευνών και Μελετών (ΙΣΕΜ) και από το Ινστιτούτο Αγροτικών Ερευνών (ΙΑΓΕ) δυο προσωπικότητες του συνεργατισμού στη χώρα μας, ο Λέσβιος Αριστείδης Κλήμης και ο Νίκος Κολύμβας. Αξίζει να σημειώσουμε πως ο Αριστεί­ δης Κλήμης, που έχει τιμηθεί δυο φορές από την Ακαδημία Αθηνών για μελέτες του, είναι συγγρα­ φέας πολλών αξιόλογων βιβλίων, πως υπήρξε επί πολλά χρόνια εκδότης συνεταιριστικών περιοδι­ κών και πως πάντοτε στάθηκε πολύτιμος σύμβου­ λος σε θέματα ορθής εφαρμογής του συνεταιριστι­ κού θεσμού.

Ο ΤΡΑΓΕΛΗΣ ΠΡΩΤΟΣΤΑΤΕΙ...

Ο «Σύλλογος Καλλονιατών Λέσβου», συνεχί­ ζοντας την παράδοση, άρχισε να πραγματοποιεί και πάλι, κάθε εβδομάδα, φιλολογικές συναντή­ σεις στην όμορφη αίθουσά του (Σπύρου Δοντά 10, Μακρυγιάννη, τηλ. 9242492). Πρωτεργάτης των συναντήσεων αυτών είναι ο δραστήριος πρόεδρος του Συλλόγου συγγραφέας Χρίστος Τραγέλης... Το λεσβιακό ούζο και οι π ικ ά ν τικ ο ι σ π ιτίσ ιο ι μεζέδες ανοίγουν την όρεξη και ελευθερώνουν τη γλώσσα για λογής λογής ενδιαφέρουσες συζητή­ σεις... Είχαμε τη χαρά να ζήσουμε ευχάριστες στιγ­ μές στις 14.11.1997. Συνδαιτυμόνες-συζητητές α Νίκος Γανίτης και η σύζυγός του Ελευθερία, ο

Σ τ ι ς 28.11.1997, στην Α ίθουσα Λόγου της Φ ιλ εκ π α ιδ ευ τικ ή ς Ε τα ιρ εία ς (Στοά Β ιβλίου, Πεσμαζόγλου 5), έγινε από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» παρουσίαση του βραβευμένου από την

Ακαδημία Αθηνών βιβλίου του λογοτέχνη-δημοσιογράφου Νίκου Γ. Σταφυλοπάτη «Τα λαϊκά τρα­ γούδια και τα κάλαντα της Σίφνον (1829-1980)». Μετά τον εκδότη Π αύλο Α. Π α παχριστοφ ίλου μίλησε προλογικά ο Ηλίας Σιμόπουλος, επίτιμος πρόεδρος της «Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών», και στη συνέχεια η Ελευθερία Γιακουμάκη, διδά­ κτορας Γλωσσολογίας, διευθύνουσα του Κέντρου Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία έκανε και την παρουσίαση του βιβλίου.

ΤΙΜΗΘΗΚΕ Ο ΠΡΩΤΟΠΑΤΣΗΣ

τυχία, παρακολούθησαν πολλοί άνθρω ποι των γραμμάτων και της τέχνης, Λέσβιοι και μη.

ΜΙΧΑΗΛ Κ. ΣΤΕΦΑΝΙΛΗΣ (1868 - 1957 )

Η

Κοινότητα Μ ανταμάδου και ο Σύλλογος Μανταμαδιωτών Λέσβου «ο Ταξιάρχης» αποφά­ σισαν π ρ ό σ φ α τα να τιμ ή σ ο υ ν το Μ ιχαήλ Κ. Στεφανίδη, το σοφό πανεπιστημιακό δάσκαλο και ακαδημαϊκό, που υπηρέτησε ποικιλοτρόπω ς τη γενέτειρα και το νησί του, και που λάμπρυνε, όσο λίγοι, την ελληνική επιστήμη. Υπό την αιγίδα των παραπάνω φορέων συγκροτήθηκε Επιτροπή, απο­ τελούμενη από τους Δημήτριο Π. Κ αρατζιτζή, καθηγητή, αντιπρόεδρο της Κοινότητας Μανταμά­ δου, Παναγιώτη Α. Μιχαηλάρη, ιστορικό-ερευνητή, Στέλιο Α. Τζελαϊδή, καθηγητή, Μένη Κουρδουσά-Δεληγιαννίδου, οδοντίατρο, και Απόστολο Κοπριτέλη, δάσκαλο, η οποία ανέλαβε την ευθύνη για τη συγκέντρωση του χρηματικού ποσού που απαιτείται για τη φιλοτέχνηση και το στήσιμο της προτομής. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια σ ’ αυτούς που ευ α ισ θη τοπ οιή θηκ α ν κα ι α π ο φ ά σ ισ α ν και σ ’ αυτούς που ήδη εργάζονται για την επίτευξη του ευγενικού στόχου.

ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ

Μ ε την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρό­ νων από τη γέννηση και πενήντα από το θάνατο του μεγάλου Λέσβιου διανοούμενου-καλλιτέχνη Αντώνη Πρωτοπάτση, ο εκδοτικός οίκος «Αστε­ ρίας», του δραστήριου και φιλόμουσου συμπα­ τριώτη μας Θεόδωρου Α. Πλατσή, οργάνωσε εκδή­ λωση, κατά την οποία έγινε παρουσίαση του λευ­ κώματος «Α. ΠΡΩΤΟΠΑΤΣΗΣ 1897-1947». Για τη ζωή και το έργο του τιμώμενου μίλησε ο ερευνητής και λογοτέχνης Στρατής Μ ολίνος. Το λεύκωμα παρουσίασε ο συγγαφέας Τάκης Χατζηαναγνώστου. Την εκδήλωση, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Π νευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50) στις 30.11.1997 και σημείωσε επι­

Σ ύμφω να με πληροφορίες που είχαμε, πέτυχαν σε σχολές της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης οι παρα­ κάτω, τους οποίους και συγχαίρουμε θερμά: 1. Αβαγιανός Δημήτριος Ιωάννου. Τμήμα Φυσικής Π α νεπ ισ τη μ ίο υ Π ατρών. 2. Δουκέλη Στυλιανή Π α να γιώ το υ , το γένος Ε υ σ τρα τίου Ασβεστά. Ιατρική Π α νεπιστημ ίο υ Αθήνας. 3. Οικονόμου Σ τα υρούλα Γεω ργίου. Τ μήμα Φ ιλο σ ο φ ία ς, Π αιδαγω γικής και Ψ υχο λο γία ς Αριστοτέλειου Π α νεπ ισ τη μ ίο υ Θ εσσαλονίκης. 4. Χ αλκίδη Χριστίνα Παναγιώτου. Οικονομικών Επιστημών Παντείου Πανεπιστημίου Αθήνας. Επιφυλασσόμεθα να δημοσιεύσουμε και άλλα ονόματα, αν έχουμε1τις σχετικές πληροφορίες. Ό πως γνωρίζετε, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, λόγω μεγάλης διασποράς των υποψηφίων, να ανα­ ζητηθούν και να εντοπιστούν, χωρίς παραλείψεις, όλοι οι επιτυχόντες. ΓΙΑΝΧΑΤΖ

Α Υ ΤΟ Ι Π Ο Υ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΑΡ. ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ ( 1941- 1997)

ήρθε στη Μυτιλήνη, που στάθηκε στερνό καταφύ­ γιο γ ι’ αυτήν και για τα ορφανά παιδιά της, μετά το θάνατο του συζύγου της στην εξορία. Α πό μικρός μπήκε στη βιοπάλη και γνώρισε τις αντιξο­ ότητες της ζωής. Αρχικά εργάστηκε σε τυπογρα­ φείο της Χίου και στη συνέχεια, μέχρι που συντα­ ξιοδοτήθηκε, στο τυπογρα φ είο της Α ντιγόνης Πετρά. Το 1952 παντρεύτηκε την εκλεκτή δασκάλα κα ι σ υ νερ γά τιδα του π ερ ιο δ ικ ο ύ μας Μ αρία Παρθένη. Ως άνθρωπος είχε κερδίσει την εκτίμηση όλων με την τιμιότητα, με την εργατικότητα και με την καλοσύνη του. Υπήρξε καλός σύζυγος και στοργικός πατέρας. Αφησε την τελευταία του πνοή στις 7 Αυγούστου 1997 στην Αθήνα και κηδεύτηκε, σύμφωνα με την επιθυμία του, στη Μυτιλήνη, που τόσο την αγάπησε...

Πι Μ ε βαθιά θλίψη η αγιασώτικη παροικία της Αθήνας προέπεμψε στην τελευταία του κατοικία, στο κοιμητήρι της Νέας Σμύρνης, στις 21.3.1997, τον εκλεκτό συμπατριώτη Κομνηνό Αριστοτέλη (Αριστή) Σαμοθρακή. Παιδί όμορφης φαμίλιας δραστηριοποι­ ήθηκε από νωρίς στο χώρο της βιοτεχνίας του χρυ­ σού και διατηρούσε κατάστημα στην Καλλιθέα. Έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τη γενέτειρά του και για τους συμπατριώτες του. Ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» αρκετές φορές γνώρισε τη γενναιοδω­ ρία, όχι μόνο τη δική του, αλλά και όλων των μελών της ευρύτερης πατρικής οικογένειάς του. Ευχόμαστε να είναι ελαφρό το χώμα της αττι­ κής γης που τον σκέπασε.

ΠΙ ε ΠΙ Ο Γ ί Η ΙΤΙ

Μ ΙΧΑΗΑ ΔΗ Μ . ΚΟΥΤΣΑΧΕΙΑΕΑΗΣ ( 1923- 1996)

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ I. ΠΑΤΕΣΤΟΣ ( 1913- 1997)

Ο Παναγιώτης

Ιωάννου Πατέστος γεννήθηκε το 1913 στις Κυδωνιές. Με το διωγμό η μητέρα του

Ε ν α ς χρόνος πέρασε από τότε που άφησε τη στερνή του πνοή ο Μιχαήλ Δημητρίου Κουτσαχειλέλης. Από μικρός μπήκε στη βιοπάλη και βοή­ θησε την πατρική του οικογένεια, τις δυο αδερφές του, Μαρία και Χαρίκλεια, καθώς και το μικρότε­ ρο αδερφό του Ν απολέοντα, η ο ποία είχε από νωρίς ορφανέψει. Το 1942 κατατάχτηκε ως εθελο­ ντής στις ελληνικές δυνά μεις και πήρε φύλλο πορείας στις 2.5.1945 από το 10ο Τάγμα Φρουρών Μέσης Α νατολής. Στην Α γιάσο εργάστηκε ως καφετζής και ως παντοπώλης. Μετά τον πρόωρο θάνατο της συζύγου του Ρόζας κατέφυγε στο Γηροκομείο της Μυτιλήνης, όπου και πέρασε τις τελευταίες μέρες της ζωής του... ΓΙΑΝΧΑΤΖ

ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Θεσσαλονίκη 2 Ιουνίου 1997 Αγαπητέ Γιάννη, Παίρνω τακτικά το «ΑΓΙΑΣΟΣ», που το διαβάζω πάντοτε με «γλωσσικό» κυρίως ενδιαφέρον. Στο τεύχος ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΑΙΟΣ 1997 μαθαίνω για τον θάνατο του ΣΤΡΑΤΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑΗ. Τον γνώρισα και εγώ στη Μυτιλήνη το 1965, όταν ήλθα με αποστολή του ΑΠΘ στο νησί. Καλά είναι στο επόμενο τεύχος να δημοσιεύ­ σετε και λίγα δείγματα της γραφής του, στα τοπικά ιδιώ­ ματα. Με πολλές ευχαριστίες ΑΝΤΩΝΙΟΣ I. ΘΑΒΩΡΗΣ

Καθηγητής Πανεπιστημίου Υ.Γ. Καλά και όσα γράφεις για τον Φόρη. Του αξίζει. Δάφνη 29 Δεκεμβρίου 1997 Αγαπητέ κύριε Χατζηβασιλείου, Σας ευχόμαστε χρόνια πολλά, υγεία, ειρήνη και ευτυχι­ σμένος ο καινούριος χρόνος. Σας στέλνουμε το φετινό μας ημερολόγιο, που το θέμα του μας θυμίζει πως κάποτε -πριν από λίγες δεκαε­ τίες- οι πιο πολλοί άνθρωποι ζούσαν στα χωριά τους κοντά στη μάνα φύση και έβρισκαν συχνά ευκαιρίες να κάνουν παρέα με το συνάνθρωπο, να γλεντήσουν, να τραγουδήσουν, να χορέψουν...μοιραζόμενοι τις χαρέςόπως και τις πίκρες τους - συντηρώντας έτσι μια ατμό­ σφαιρα ψυχικής ανάσας. Εμείς σήμερα, εδώ στην πρωτεύουσα, μακριά από τον τόπο που μας γέννησε, προσπαθούμε να μη χαθούμε. Παράλληλα προσπαθούμε να ερευνήσουμε και να κατα­ γράψουμε, να σώσουμε και να προβάλουμε ό,τι μπορού­ με από μια εποχή που μας αφήνει. Ελπίδα και πίστη μας είναι πως θα καταφέρουμε να μπολιάσουμε στις ψυχές των παιδιών μας τον ψυχικό πλούτο που μας αφήνει η γενιά που φεύγει... Για να μπορέσουμε να σταθούμε όρθιοι, σε πείσμα των αγέρηδων, που δυναμωμένοι πασχίζουν να ξεριζώσουν από μέσα μας ό,τι αληθινό! Καλή χρονιά Μετά τιμής για το Δ.Σ. του Συλλόγου Μεσοτοπιτών Λέσβου «η Αναγέννηση» η Πρόεδρος

η Γ. Γραμματέας

ΠΑΝ. ΠΛΩΜΑΡΙΤΟΥ

Μ. ΠΑΠΟΥΤΣΗ

Η Ευαγγελία Αναστασέλη πρόσφερε 15.000 δρχ. στη μνήμη του συζύγου της λογοτέχνη Στρατή Αναστασέλη. Η Σαπφώ Σουσαμλή πρόσφερε 17.000 δρχ. στη μνήμη του συζύγου της Στρατή Μιχαήλ Σουσαμλή. Ο Στρατής Χ ατζηχρυσάφης πρόσφερε 8.500 δρχ. στη μνήμη του γαμπρού του Στρατή Μιχαήλ Σουσαμλή. Ο Παναγιώτης Χατζηχρυσάφης πρόσφερε 8.500 δρχ. στη μνήμη του γαμπρού του Στρατή Μιχαήλ Σουσαμλή. Ο Γρηγόριος Παπαπορφυρίου πρόσφερε 7.000 δρχ. στη μνήμη της συζύγου του Αθηνάς, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης τεσσάρων χρόνων από το θάνατό της. Ο Παναγιώτης Κουτσκουδής πρόσφερε 2.000 δρχ. στη μνήμη του πατέρα του Μιχαήλ Κουτσκουδή. Η Μαρία Αγιασώτου - Δαμπρινού πρόσφερε 7.000 δρχ. στη μνήμη του Στρατή Αναστασέλη. Ο Βασίλειος Αϊβαλιώτης πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Φίλιππα Καραμάνη. Ο Κ ω νσταντίνος Μ αστραντωνάς πρόσφερε 3.000 δρχ. στη μνήμη του Χαράλαμπου Δούκαρου και του Στρατή Δούκαρου. Η Ελένη Αξιομακάρου πρόσφερε 5.000 δρχ. στη μνήμη του Βασιλείου Χατζηαργυρίου. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΥΑΑΟΓΟΥ- «ΑΓΙΑΣΟΥ»

- Ειρήνη Κουδουνέλη

δρχ· 10.000

Αισθανόμαστε την υποχρέωση να ευχαριστή­ σουμε θερμά όλους όσοι στηρίζουν την εκδοτι­ κή προσπάθεια του Συλλόγου μας, καθώς και όλες τις άλλες δραστηριότητές του.

ΒΙΒΛΙΑ ΑΓΙΑΣΩΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ •Βιβλία των Αγιασωτών φιλολογίαν Δημήτρη και Γιάννη Παπάνη διατίθενται στα βιβλιοπω­ λεία της Μ υτιλήνης (Γιάννη Χ ατζηόανιήλ, Θ εόδωρου Χ αλκίδη, Μ ιχάλη Π εριφεράκη), καθοις και στην Α γιάσο, στο κατάστημα της Ελένης Αλέκου Παπάνη.

ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΜΑΣ Α. Κυκλοφόρησαν πρόσφατα τα βιβλία που εξέδωσε ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών»: 1. [Ε.Π. Κ ουλαξιζέλλη-Β .Π . Τραγέλλη], Η Αγιάσος και τα πέριξ, εν Αθήναις 1896. Δρχ. 1.500.

2. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστορία της Α γιά σον της νήσον Αέσβον, Αθήνα 1997. Δρχ.

5.000. Τα βιβλία δια τίθ εντα ι από το Σύλλογο με άμεση παράδοση, κατά τις ώρες λειτουργίας των Γραφείων, ή επί αντικαταβολή (1.700 και 5.400 δρχ. αντίστοιχα). Επίσης διατίθενται από τους κατά τό π ο υ ς α ντα π ο κ ρ ιτές του π ερ ιο δικ ο ύ «Αγιάσος», τα ονόματα και οι διευθύνσεις των οποίων αναγράφονται παρακάτω. Β. Επίσης διατίθενται βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Αγιάσος», με άμεση παράδοση στα Γραφεία του Συλλόγου ή επί αντικαταβολή (12.000δρχ.). Α ' τόμος (1-25, 1980-1984), Β ' τόμος (26-45, 1985-1988), Γ' τόμος (46-67, 19881991) και Δ ' τόμος (68-85, 1992-1994).

ΓΑΜΟΙ - Ευστράτιος Μιχαήλ Ξαφέλης Αντωνία Παναγιώτου Οικονομάκου - Μιχαήλ Τεϊμούρ Νάτζμι Καλλιόπη Γεωργίου Δελόγκου - Ματθαίος Δημητρίου Ανδρεαδέλης Ανθούλα Βασιλείου Χατζηγεωργίου - Ευστράτιος Ηλία Κουταλέλης Χριστίνα Σταύρου Μανόλη ή Γεωργαντή - Θεμιστοκλής Ηλία Δουγραματζής Ελένη Δημητρίου Παπουτσέλη - Γεώργιος Αλεξάνδρου Γιαταγανέλης Αικατερίνη Κομνηνού Μυστεγνιώτου

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ Στον Κ ωνσταντίνο Καραμούντζο και στην Αφροδίτη Σπαχοπούλου, που τέλεσαν τους γάμους των στις 17 Αυγούστου 1997 στον ιερό ναό της Αγίας Φιλοθέης Αθηνών, εκφράζουμε τα θερμά συγχαρητή­ ριά μας και ευχόμαστε ο βίος τους να είναι μεστός ευτυχίας. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΑΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Στον Κωνσταντίνο Παναγιώτη Πασχαλιά, το γένος Μαρίας Παναγιώτη Παπαπορφυρίου (Γράμμ’), και στη Χρυσούλα Γεωργίου και Μυρσίνης Λινάρδου, που τέλεσαν στις 23 Αυγούστου 1997 τους γάμους των στον ιερό ναό του Αγίου Ερμολάου Πα­ λαιοκήπου, εκφράζουμε τα θερμά συγχαρητήριά μας και ευχόμαστε βίο μεστό χαράς και ευτυχίας. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΘΑΝΑΤΟΙ

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στη σελίδα 17 του προηγούμενου τεύχους 102, στη λεζάντα της δεύτερης φωτογραφίας να γραφεί Ηλίας Δελής αντί Δημήτρης (γιατρός).

- Χατζηαργυρίου Βασίλειος Νικολάου (Αθήνα, 8.7.1997) - Αϊβαλιώτης Δημήτριος Παναγιώτου - Τατάκη Μαρία Νικολάου (Ι.Κ.Π. «η Θεομήτωρ». Δουτρά) - Δούπου Ευστρατία, χήρα Μαΐστρου - Νιγδέλη Μαρία, χήρα Γρηγορίου - Παπαβασιλείου Βασιλική, χήρα Ευστρατίου (Ι.Κ.Π. «η Θεομήτωρ». Σκόπελος) - Χρυσάφης Ερμόλαος Ελευθερίου - Λυμπεροπούλου-Χατζηγιάννη Τζένη (Αθήνα)

Π ΕΡΙΕΧΟ Μ ΕΝΑ ΤΟ Υ Π Ε Μ Π Τ Ο Υ Τ Ο Μ Ο Υ *·»

1 9 9 5 -1 9 9 7 (Τ Ε Υ Χ Η 86-103)* ΑΒΔΕΑΕΑΗ ΒΑΟΤΙΝΑ - Κατοχικά ενθυμήματα. Οι Γερμανοί στην Αγιάσο...

99 17 ΑΓΑΘΩΝΙΤΗΣ - Τα πθίτκα μας. Έχου κουρδέλα...

103 29 ΑΓΙΑΣΙΩΝΠΉΣ - Παπα-Χαράλαμπος Κουρός. Ο σεμνός λευίτης της παλαιάς Αγιάσου 90 12 ΑΓ1ΑΣΩΤΟΥ-ΑΑΜΠΡΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ - Να μην ξεχνάς (ποίημα) 86 19 -... Το μοιρολόι της Παναγιάς (ποίημα) 87 18 - Μην αφήνεις (ποίημα) 89 19 - Γυναίκα (ποίημα) 90 19 -Χριστούγεννα 1995 (ποίημα) 91 18 -Τ ο κάλλος (ποίημα) 92 19 - Κάτω τα χέρια (ποίημα) 93 18 - Στο καμένο δάσος (ποίημα) 94 18 - Πρωτοχρονιά (ποίημα) 97 18 - Μη μ’ αφήνεις, ελπίδα (ποίημα) 98 18 -Της Άνοιξης (ποίημα) 99 18 - Ο αϊτός (ποίημα) 100 27 - Αγιασωτούλα (ποίημα) 102 18 ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ X. - Πατέρες, επαινέτες Αποστόλου Παύλου 86 15-16 - Τα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης τα οποία συνοδέυσαν τον Απόστολο Παύλο κατά την επίσκεψή του στη Μυτιλήνη 87 10-12 - Ο Απόστολος Παύλος ταξιδιώτης του Αιγαίου Πελάγους 91 12-13 - Χριστός υπέρ ημών απέθανε 93 6 - Στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης...

94 14-15 - Το νόημα της θρησκείας 100 18-21 - Ο Απόστολος Παύλος στη Μυτιλήνη. Τοποχρο­ νολογικές αναζητήσεις 103 19-20 ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ ΠΑΝΟΣ Α.

- Αναγνωστήριο "η Ανάπτυξη" Αγιάσου. Ένα περιστατικό του 1945 93 7 ΑΪΒΑΑΙΩΤΟΥ ΜΑΡΙΑ - Τα πθίτκα μας. Αμέρικα ... Αμέρικα 88 30 - Τα πθίτκα μας. Μι παράπουνου...

93 26 ΑΚΑΜΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - Γράφουν για το Αναγνωστήριο 86 26 - Ξενιτεμένοι (ποίημα) 88 18 - Αγιασώτικο καρναβάλι στο ί^γάησγ. "Σύλλουγους είνι για ούλ’ μας” 93 14-15 -Του νείρατου (ποίημα) 96 19 ΑΛΕΝΤΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - Ο μεγάλος θησαυρός 87 16 - Τα πθίτκα μας. Όπ’ εβρς μουντέρν’ς!

87 32 ΑΑΙΚΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ - Οι ρίζες μας 95 24 ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΑΓΙΑΣΟΥ - Ψήφισμα (Στρατής Π. Αναστασέλης) 99 7

ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΑΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ - Απ’ όσα μας γράφουν 86 ΑΝΕΜΕΛΗΣ ΝΙΚΟΑΑΟΣ - Ευχαριστήριο. Στο Γεώργιο Ανδρέου (ποίημα) 101 ΑΝΩΓΗΣ ΝΙΚΟΣ - Βιβλιοκριτική. Γιώργου Τσαλίκη "Μορφές και θύμησες" Αθήνα 1996 100 ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΠΑΠΗΣ - Πάρεργά τινα περί Λέσβου 92 ΒΕΝΕΖΗΣ ΗΔΙΑΣ - Η Παναγιά της Αγιάσου 89 - Προσευχή στην Παναγία της Αγιάσου, τη Δέσποινα του Αρχιπελάγους 95 ΒΕΤΣΙΚΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ - Ένα αγιασωτόπουλο ευχαριστεί...

96 ΓΑΑΕΤΣΕΑΗΣ ΜΙΧΑΗΑ ΧΡ.

- Από τις ιστορίες του χωριού. Τα ιδιότυπα μπάνια του Αδάμαντα.

88 - Στρατής Φωτεινέλης. Ένας φωτισμένος δάσκαλος της Αγιάσου 90 - Από τις ιστορίες του Ηροδότου. Η γυναίκα τουΚανδαύλη(Α' 7-13) 101 ΓΑΑΕΤΣΕΑΗΣ ΠΕΡΙΚΑΗΣ - Βασίλης Χατζηπαναγιώτης (1914-1996) 92 ΓΕΡΟΥ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ - Μια σχολική φωτογραφία του 1922 89 ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Ε Π.

- Στρατής Βασιλείου Καβαδέλης (1908-1996) 93 ΓΑΕΖΕΑΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ) - Τα πθίτκα μας. Μην πέσ’ μέσα κανές...

88 - Τα πθίτκα μας. Πατσά μι μασέλα...

89 - Αυτοί που φεύγουν. Μιλτιάδης Αργύρας (1919-1995) 89 - Από το μοναστήρι της Παναγιάς Μαλεβής στο Αστρος...Φθινοπωρινή εξόρμηση των Αγιασωτών της Αθήνας 90 - Τα πθίτκα μας. Τι θα δουν τα μάτια μ’...

90 - Τα πθίτκα μας. Τουλούμ’ τυρί!

91 -Τ α πθίτκα μας. Ατάτστα 92 - Τα πθίτκα μας. Μι του βασλέ γινιά!

93 - Τα πθίτκα μας. Αουκμάδις 95 - Τα πθίτκα μας. ' Ωρα για δλεια!

96 - Τα πθίτκα μας. Του καρπούζ’ τ’ γιατρού 97 -Τ α πθίτκα μας. Γη πάπια 98 - Η αποδημία του Στρατή Αναστασέλη. Αναφορές στον αθηναϊκό τύπο 99 - Τα πθίτκα μας. Είμι αϊτός χουρίς φτιρό...

99 - Τα πθίτκα μας. Όχ’, τ’ χρόν’!

100 - Τα πθίτκα μας. Απουμείναν μι τ’ γλουχή...

101 - Τα πθίτκα μας. Αάθους γκμπι πατήσαμι!

102 - Τα πθίτκα μας. Φάγι τώρα του μάγκα...

103 ΓΟΥΓΟΥΤΑΣ ΖΑΝΟΣ - Χριστιανικά μηνύματα. Η ευθύνη των

33 33 43 12-15 8-10 4-5 27 11-12 4-6 25-26 32 11-13 29 30 28 32 28 30 29 27 26 27 26 28 27 5-6 29 46 30 27 29

* Ο Πίνακας των Περιεχομένων καταρτίστηκε από το φιλόλογο ΣΤΡΑΤΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, διευθυντή του Β Αυκείου Σερρών. Ο πρώτος αριθμός προσδιορίζει το τεύχος και οι άλλοι τις σελίδες.

πράξεων μας.

87 - Χωρίς τίτλο. Η Θεολογική Σχολή Χάλκης. Η Αγία Ελένη έσωσε το χριστιανισμό. Ο λαός ζητά σωστούς κληρικούς.

88 - Χωρίς τίτλο. Το κρυφό σχολειό. Ο αξέχα­ στος Φώτης Κόντογλου 89 - Χωρίς τίτλο. Ποιος χτυπά την πόρτα της καρδιάς μας; Όχι στην ψυχική ατροφία. Αϊτός χωρίς φτερά.

90 - Χωρίς τίτλο. Η αλησμόνητη Μικρά Ασία μας. Ο Ασημάκης Πανσέληνος. Η ποινή του θανάτου 91 - Ιπ ΓηυΓηοπαπι. Στρατής Καβαδέλης 94 -Χωρίς τίτλο. Γυναίκες ιερείς; 96 - Χωρίς τίτλο. Το προζύμι της θρησκείας. Η δημοτική μας γλώσσα. Μητέρα της προ­ σευχής η ελπίδα.

100 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ (Β') - Ψήφισμα 87 ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.

- Βίος εμπύρετος (ποίημα) 89 Δ.[ΟΞΑ] Ε.[ΙΡΗΝΗ] - Απ’ όσα μας γράφουν 86 ΕΥΑΓΓΕΑΙΝΕΑΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ - Επανέκδοση των λεσβιακών βιβλίων, Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστορία της Αγιά­ σου (Μυτιλήνη 1947-1953) - Ε.Π. Κουλαξιζέλλη Β.Π.Τραγέλλη, Η Αγιάσος και τα πέριξ (εν Αθήναις 1896), και προεγγραφές για την απόκτησή τους 96 - Ο αποκριάτικος χορός μας - Επανέκδοση παλαιών λεσβιακών βιβλίων 97 - Επανέκδοση παλαιών λεσβιακών βιβλίων. "Θρύλος και ιστορία της Αγιάσου", "Η Αγιά­ σος και τα πέριξ” 98 ΕΥΔΟ (ΕΥΔΟΚΙΑ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΜΑΡΙΓΛΗ) - Το βλογημένο δέντρο της ελιάς. Ματιές στο χτες και στο σήμερα...

98 ΖΑΑΠΑΡΙΝΗ-ΣΑΡΕΑΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ - Στο δεσπότη Ιάκωβο (ποίημα) 98 ΗΑΙΑΔΕΑΗΣ ΣΤΡΑΤΟΣ - Ο Στράτος Ηλιαδέλης και η μακρινή του πατρίδα. Πολύ σκληρή η μοίρα του Αιγαίου...

103 ΙΑΚΩΒΟΣ Γ ΦΡΑΝΤΖΗΣ - Η αποστολή βοήθειας στη Βοσνία 86 ΚΑΒΑΔΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (Βλ. ΠΑΑΙΑΜΠΑΣ) - Από το μεθύσι της λευτεριάς στους Αραπάδες. Σύντομο οδοιπορικό του 1944. Μέρος δεύτερο 86 - Αγιασώτες βυρσοδέψες στην Αθήνα...

86 - Από το μεθύσι της λευτεριάς στους Αραπάδες. Σύντομο οδοιπορικό του 1944. Μέρος τρίτο (τελευταίο) 87 - Μεις είμαστι για του ταμπάν’ μουνάχα...

90 -Το Διδασκαλείο Μυτιλήνης 91 - Το Διδασκαλείο Μυτιλήνης (Β') 92 - Αχλαραδέλ ’, Τσιραμίδα, Κατουρλάς, Απέσος 92 - Το Διδασκαλείο Μυτιλήνης (Γ') 93 - Ματιές στην παραδοσιακή Αγιάσο. Τσιραμίδα 93 - Το Διδασκαλείο Μυτιλήνης (Α') 94 - Ματιές στην παραδοσιακή Αγιάσο. Τσιραμίδα (Β') 94 - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (Ε') 95 - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (ΣΤ') 96

16 24 27 23 17 34 24

- Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (Ζ') - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (Η') - Μαθητικά ενθυμήματα. Κουλαξιζέλης και Παπανούτσος - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (Θ') - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (I') - Το Διδασκαλείο της Μυτιλήνης (ΙΑ') - Μνήμες από το Μέτωπο της Αλβανίας. Φιλο­ ξενούμενος του Αναστασέλη στην Κορυτσά...

- Ο Μανιάτης μαθηματικός Γιάννης Κοτιλέας. Συναπάντημα στη σκλαβωμένη Αθήνα...

97 8-10 98 6-8 98 16 99 8-10 100 11-14 101 9-12 102

4-6

103 13-16

ΚΑΚΑΔΕΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ε

- Αναδρομή στο κοντινό παρελθόν. Αγιάσο αγάπη μου

101 13-14

ΚΑΔΟΓΕΡΑΣ ΒΑΣΙΑΗΣ

21 33 18 33

- Αυτοί που φεύγουν. Προκόπης Γ. Μπουρλής (1909-1996) - Θύματα της μισαλλοδοξίας. Παναγιώτης Καραδεμίρης (1905-1932) - Θύματα της μισαλλοδοξίας. Μιχάλης Παναγιώτη Συνοδινός - Φώτης Σαράντου Μπράτσος. Στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης -Δημήτριος Πιταούλης (1909-1947)

97 32-33 100

40

101 22-23 102 22-23 103 17-18

ΚΑΑΥΦΟΣ ΣΤΡΑΤΗΣ

- Προκόπιος Ε. Κουρτζής. Ένας αγαθός λευίτης της Αγιάσου

100

23

86 86 87 88

18 19 19 18

ΚΑΜΑΤΣΟΣ ΜΕΝΕΛΑΟΣ

29-30 31 33

13-14 18 25-27 20

4-8 24-25 4-6 20-22 9-11 8-11 21 8-11 21 -22 8-11 20-21 6-9 6-9

- Γι παπα-Ν’κόλας (ποίημα) - Γιμώσαν τουν Άγλια τσέρατα (ποίημα) - Κήπους τς Παναγιάς (ποίημα) - Τ ’ Κουρτζήδουν γ’ οικουγένειις (ποίημα) - Εύθυμες ιστορίες του χωριού. Γ’ Ιμχαηλάρα πλήρουσι τα βαφτισιμιά...

- Τα γενέθλιά μου (ποίημα) -Του Καστρέλ’ τ’ Ταξιάρχ’ (ποίημα) - Πιείτι αθάνατου νιρό (ποίημα) -Πέσαν τα χιόνια στου χουριό (ποίημα) -Βασίλ’ς Σκανταλιάρ’ς (ποίημα) - ΓΤλιούδις είνι στέμπουιλε (ποίημα) - Στράτ’ς του Τζίν’ (ποίημα)-Αγιλάδις παλαβές (ποίημα) - Τα ραντίσματα (ποίημα)-Καλή μοιάζ’ φέτου γη χρουνιά (ποίημα) -Γι πόλιμους (ποίημα) - Τα καραβάνια (ποίημα) -Στου Βασίλ’ του Σκανταλιάρ’ (ποίημα) - Συγχαίρου τς μαθηταί τ’χουριού (ποίημα) Πέσαν γοι πρώτις γοι βρουχές (ποίημα) Ήρταν τσι φέτου Αυστραλέζ’ (ποίημα) Χάσαμι τουν Κακούργου...(ποίημα) - Τα λιουτρίβια (ποίημα) -Γι Άγιους Ραφαήλ (ποίημα) - Χαραλάμπ’ς γι Δούκαρους (ποίημα)-Δώρου προυτουχρουνιάτικου (ποίημα) - Γη Παναγιά μας (ποίημα)- Ανοίξανι γοι φάμπρικις... (ποίημα)-Ξιπέσαντου πάλι του λάδ’ (ποίημα) - Προυβλήματα μι του νιρό...(ποίημα)-Σα γλά­ ρους γίν’τσι του χουριό (ποίημα) - Από τις ιστορίες του χωριού. Ό,τ’ δώτσι, ίβριντου στουν άλλου κόσμου...

- Παπάς του Ν’κουλέλ’ (ποίημα) -Γοι ουρανοί - Δε μπουρεί μόνου δήμαρχους... (ποίημα)

90 16-17 90 18 91 19 92 18-19 93 18-19 94 18-19 95

18

96 18-19 97 18-19 98 18-19 99 18-19 100 26-27 100 35-36 102 19 102 21 103 22

-Του Πουλυτιχνείου (ποίημα) 103 22 - Γ’ ιλιές φέτου ’νι στέμπουιλε (ποίημα) 103 23 ΚΑΜΠΙΡΕΑΗ-ΣΑΒΒΕΑΟΥ ΕΑΕΝΗ - Απ’ όσα μας γράφουν 86 33 - Τα πθίτκα μας. Πιάσκα σν ανισπάθα!

87 32 ΚΑΡΑΒΟΥΑΙΑΣ ΒΑΣΙΔΗΣ - Ελλάδα και Αιγαίο 92 20 ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Κ.

- Εκατό χρόνια από την αποδημία του. Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896) 95 10-13 - Αριστοτέλη Βαλαωρίτη επιστολιμαίες πατρικές νουθεσίες 97 11-14 - Ο ξεσηκωμός των αγροτών μας. Μπλόκα με τρακτέρ στους εθνικούς δρόμους 98 9-12 - Αλκυόνα (ποίημα) 98 18 - Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Ο ποιητής του εθνικού φρονηματισμού 99 11-13 - Στο τηλέφωνο...(ποίημα) 99 18 - Η χαρά (ποίημα) 100 26 - Τα ματάκια της κυράς μου (ποίημα) 101 19 - Ο καφές (ποίημα) 102 18 - Η παλιά φωτογραφία (ποίημα) 103 22 ΚΙΟΥΡΤΗΣ ΝΙΚΟΣ - Ειρήνη Χατζησάββα. Ψυχική ανάταση μέσω ζωγραφικής 98 31 ΚΛΕΙΔΑΡΑ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ - Κορίτσι εικοσάχρονο...(ποίημα) 89 19 -Παιδί μου...(ποίημα) 90 19 - Οι γονείς μου (ποίημα) 91 18 - Ματιές στο παρελθόν της ΑγιάσουΟ κατήφορος της εθιμικής μας ζωής...

98 22 ΚΟΡΟΜΗΛΑ ΔΟΞΑ ΜΙΧ.

-"Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα" 92 30 ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ ΚΑΕΑΝΘΗΣ - Η μουσικοχορευτική παράδοση της Αγιάσου. Αναβίωση της παλιάς ορχήστρας των «φυσερών» 91 4-8 - Η μουσικοχορευτική παράδοση της Αγιάσου. Αναβίωση της παλιάς ορχήστρας των «φυσερών» (Β') 92 4-7 ΚΟΡΟΜΗΑΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ - Μνήμη Νίκου Τσεσμελή (1915-1995). Ο υπερθετικός της ευαισθησίας 92 30 - Ο Σύλλογός μας εξέδωσε τον πρώτο του δίσκο. Μελίσματα στην Αγιάσο. Οι σκοποί της ψυχής μας 96 20-21 - "Μελίσματα στην Αγιάσο". Παρουσίαση δίσκου του Συλλόγου μας στη Μυτιλήνη 98 23-24 ΚΟΥΝΤΟΥΡΕΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Α.

- Αγιάσος (ποίημα) 93 19 - Άνθρωπε, πάτα γερά (ποίημα) 95 19 ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΥ ΒΑΣΙΑΙΚΗ ΓΡ.

- Οι μύθοι της Αγιάσου. Του διλφίν’ τσι γιου σπάρους 88 8 - Οι μύθοι της Αγιάσου. Γοι ύουτ’τσοί 89 17 - Οι μύθοι της Αγιάσου. Γιου παπάς τσι γοι αλιπούδις 92 17 - Το περιοδικό "Αγία Σιών" 101 4-8 ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ ΜΥΡΣΙΝΗ - Αυτοί που φεύγουν. Μιχάλης Πάνου Κουτσκουδής (1927-1997) 99 32 ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ - ΣΑΒΒΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ - Γράφουν για το Αναγνωστήριο 86 26

ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΙΧ.

-

Οι εκδηλώσεις του "Σατύρου" στην Αγιάσο 87 20-21 "Ειρήνη στο Αιγαίο" 95 14-16 Για τα πενηντάχρονα του Δημοκρατικού Στρατού 97 4-7 Αυτοί που φεύγουν. Μιχάλης Πάνου Κουτσκουδής (1927-1997) 99 32 ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ ΠΡΟΚΟΠΗΣ

- Γράφουν για το Αναγνωστήριο - Λεσβιακή ανθρωπιστική βοήθεια στους Σέρβους της Βοσνίας. Οδοιπορικό στην κόλαση της φωτιάς του πολέμου - Τα πθίτκα μας. Ε τνι ξαναπαθαίνου!

- Τα πθίτκα μας. Α παρς τσι του τφέτσ’...

- Από το Μπροντ της Βοσνίας στην Αγιάσο...

- Τα πθίτκα μας. Ψακώνιν, ε Στρατήγ’, ψακώνιν!

- Λευτέρης Δημητρίου Καλέλης. Ένας ταλα­ ντούχος Αγιασώτης μουσικός και στιχουργός - Με την ευκαιρία των εκλογών. Ξιγυμνώνουσ’, βγάζι τα ρούχα σ’ - Τα πθίτκα μας. Σήμιρα είνι τ’ Αγιού Συμιού...

- Αγιασώτες στιλβωτές υποδημάτων - Από το μαρτυρικό Μπροντ τηςΒοσνίας. Συγκλονιστικές ανθρώπινες στιγμές -Τα πθίτκα μας. Εμ σα μπουλαντίσ’... - Βγάλ’ έγιουτουν τουν ουρνό...

- Χαράλαμπος Π. Δούκαρος. Ενας οδοι­ πόρος του εικοστού αιώνα - Γεώργιος Αριστείδη Βαρβάκης. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στα Τσαμάκια - Μνήμες από τα χρόνια της Κατοχής. Ο Στρατής Τοπαλής αφηγείται...

- Τα πθίτκα μας. Του Παπέλ’ τσι τα γρούνια

86

27

87 25-30 87 32 89 28 92 24-25 92 27 94

4-7

96 96 97

15 26 15

99

24

100

46

101 15-16 102

7

102 8-10 102 27

ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

- Αυτοί που φεύγουν. Μιχάλης Πάνου Κουτσκουδής (1927-1997)

99

32

96 98

18 19

ΚΟΥΦΕΛΗΣ ΔΟΥΚΑΣ Γ.

- Ο επεκτατισμός των Τούρκων (ποίημα) - Στους εκπαιδευτικούς μας (ποίημα) ΑΕΟΝΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

- Γράφουν για το Αναγνωστήριο

88

25

Α.Ε.Ε. [ΛΙΑΚΑΤΟΣ Ε. ΕΥΑΓΓΕΑΟΣ]

- Από τη δράση των σχολείων μας-Στο δρόμο των εθνικοθρησκευτικών παραδόσεων

94 24-25

ΜΑΪΣΤΡΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

- Το καλντερίμι (ποίημα) - Τα πθίτκα μας. Ε Στικέλ’, βάλι μ’ ένα τσάγ’

96 102

19 27

95

23

86 87 87 88 89 93 95 95

19 19 32 30 28 26 19 25

101

18

86

18

ΜΑΡΙΓΔΗ ΕΥΔΟΚΙΑ ΑΑΚ. (Βλ. ΕΥΔΟ) ΜΑΡΙΓΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ

- Η νέα επιτυχία του Αναγνωστηρίου Αγιάσου ΜΗΝΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ

- Ιφουρία (ποίημα) -Τηλικουντρόλ (ποίημα) -Τ α πθίτκα μας. Του μπαμπάτσ’ -Τ α πθίτκα μας. Γη τρίχα -Τ α πθίτκα μας. Κιμάς - Τα πθίτκα μας. Τα βουβαρίσια -Τ ο ελληνικό Αιγαίο (ποίημα) - Απί τς αφλουγές μας. Παγαίν’σιντουν ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ ΑΓΓΕΑΙΚΗ

- Αφύπνιση (ποίημα) ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

- Κουράστηκα να καρτερώ (ποίημα)

- Απόψε δεν κοιμήθηκα (ποίημα) 87 18 - Έφυγες, αγγελούδι μου (ποίημα) 89 19 - Εύθυμες ιστορίες του χωριού - Τα δυο ζιβγάρια τσιρβούλια 89 29 - Το ευθυμογράφημά μας. Έδιου κάτι του Τρυφιρό, του Ψουλέλ’; 90 29 - Αγέραστη καρδιά (ποίημα) 91 19 - Πρώτη θα πεις το σ’ αγαπώ (ποίημα) 92 19 - Έχω δυο μέρες να σε δω (ποίημα) 93 18 - Έπαψες πια να μ’ αγαπάς (ποίημα) 94 19 - Ανάθεμα (ποίημα) 95 18 - Ξέπεσα στις καφετζούδες (ποίημα) 97 18 - Πρωτοχρονιάτικο διήγημα - Ε, τέτοια ώρα πιατςκόφτιν!

97 20-21 - Να, γιατί πονώ (ποίημα) 99 19 - ...ου γάρ έρχεται μόνον (ποίημα) - Κακόν το γήρας...(ποίημα) 100 26-27 - Αγκίχιμ, μέσα κη έχ’ς, ω Μανόλ’; 100 31 - Λαϊκό δημοτολόγιο. Βίβλους γινέσϊους τ’ Αγιασώτ’ 101 26 - Καλά να πάθ’ (ποίημα) 102 18 - Στον τάφο του παλικαριού (ποίημα) 103 23 ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ ΑΠ.

- Τα πθίτκα μας. Πιε, μουρή, τσι σώπα!

86 30 -Των ψυχών 88 13-14 - Στιγμιότυπα από την Αγιάσο του χτες. Τραγικόν δυστύχημα! Η Ισπανία στην... Ιρσό. Το ταψί της...σελήνης.

90 9-1Γ - Στιγμιότυπα από την Αγιάσο του χτες. Ο Τζακιτζής 91 24-25 - Η φριτζίτιδα 100 32-34 - Από τη ζωή του χωριού και της πόλης. Τα κακά ζουλάπια 102 12-14 ΞΑΦΕΑΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Π.

- Αξίζουν συγχαρητήρια 89 33 ΠΑΑΙΑΜΠΑΣ (ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΔΑΣ) - Τα πθίτκα μας. Γη κατσίκα μας εν ακού...

90 30 - Τα πθίτκα μας. ...Σαν του καλό του χέσ’μου 91 29 ΠΑΝΑΝΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ - Οι Αγιασώτες στην Τεγέα...

88 26 - Ένας δημιουργικός χρόνος συλλογικής δράσης 100 42 ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ ΑΕΩΝΙΔΑΣ - Αξέχαστε Στρατή, εξαίρετε συνάδελφε, αγαπητέ φίλε!

88 20-21 ΠΑΠΑΑΑΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ I. - Η Λέσβος τίμησε το Στρατή Παπανικόλα. Απο­ καλυπτήρια της προτομής του στον Ασώματο 90 26-27 - Ο Στρατής Αναστασέλης και ο Ασώματος 100 7-10 - Η Σκαμιά τίμησε το Μυριβήλη. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του 102 25 ΠΑΠΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - Ευχαριστήριο 86 34 - Η ρεμούλα (ποίημα) 87 19 - Έχουμι χουριό στραβό (ποίημα) 88 19 - Τρω ντα ούλα γι γιουμός (ποίημα) 89 18 - Του Σταυρί (ποίημα) 90 18 - Τα πθίτκα μας. Γη χισιά 90 30 - Επιστολές. Είναι πολίτες Β ' κατηγορίας!

93 28 - Σκέβγουμί του τσ’ απουρώ (ποίημα) 95 19 - Πιάσασί τς τα νιβρικά (ποίημα) 97 19 - Τα πθίτκα μας. Απ’ του Μιξικό είσι; 97 28 - Τριγιά τσι ξιδουντιάρα (ποίημα) 98 29

-Τ α πθίτκα μας. Σκατουμπάμπλας 98 27 - Ας γίνει ένα Κ.Λ.Π.Η. (ποίημα) 99 19 - Αγιασώτικος καρνάβαλος στην Αθήνα. Ο Σύλλογός μας συνεχίζει την παράδοση...99 20-21 - Κακά τα ψέματα, θαρρώ (ποίημα) 100 27 - Τα πθίτκα μας. Τα γρούνια χουρτάτα 100 46 - Ελεύθερο βήμα. Τις πταίει; 100 49 -Τ α Ιλγίνεια (ποίημα) 101 19 - Τα πθίτκα μας. Τουρίστας τσι γη γλώσσα 101 30 - Από τις ιστορίες του χωριού. Πώς άλλαξε τα χαράτσια ο Μπουνατσέλης...

102 24 - Γη κλουνουποίησ’ (ποίημα) .

103 23 - Από τις ιστορίες του χωριού. Παζαρμπασίδκα καμώματα...

103 28 ΠΑΠΑΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Α.

- Τα παιχνίδια μας. Το τλάπ’ 86 17 - Τα παιχνίδια μας. Τα λαμπριγιάτκα 87 14-15 - Μπουλ’μπούλ’κα καμώματα. Τα τσιράσια 88 15 - Τα παιχνίδια μας. Του φανάρ’ τς Αγιάς Τριγιάδας 88 16 - Τα παιχνίδια μας. Το τσαταλέλ’ 89 16-17 - Τα παιχνίδια μας. Το «τανκς» 90 14 - Μπουλ’μπούλ’κα καμώματα. Γιου αστακός 90 15 - Τα παιχνίδια μας. Το ζαζάρ’ 91 14 - Μπουλ’μπούλ’κα καμώματα. Γοι πριζόλις τ’ δισπότ’ 91 28 - Τα παιχνίδια μας. Γη καρδίστιργια 92 16 - Μπουλ’μπούλκα καμώματα. Του Κουστέλ’ προυταθλητής 93 16 - Μπουλ’μπούλ’κα καμώματα. Το Κουστέλ’ βουρκόλακας 94 26 - Τα παιχνίδια μας. "Τα κλιψίματα" 95 17 - Τα παιχνίδια μας. Τσιλίκ -τσουμάκ 96 17 - Πενήντα χρόνια στο σχολείο, Το "ρουδάν’" 99 16-17 - Πενήντα χρόνια στο σχολείο. Ο ...λαδοπόντικας 100 24 - Πενήντα χρόνια στο σχολείο. Επάγγελμα ...παπουτσής!

101 20-21 - Πενήντα χρόνια στο σχολείο. «Παραμυθάς» 102 16-17 - Πενήντα χρόνια στο σχολείο. «Του Παυλέλ’ του πουλύγλουσου» 103 21 ΠΑΠΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ - "Επανάσταση κάναν οι Αγιασώτες, κυρ-Αννούδα» 86 13-14 - Χριστούγεννα (ποίημα) 86 18 - Μη μ’ αφήν’ς πα στου γιουφύρ’!

87 13 -Τακάψαλα 88 10 - Ξινόφς 90 7-8 -Τοπωνυμικάπαράδοξα. Καυλουμισ’μέρ’ 95 16 - Εύθυμες ιστορίες του χωριού. Γρούνιααα, Πλουμαρίτις, γρούνιααα...

96 16 -Καπυράδα 97 16 - Κρανιοθραύστης 98 15-16 - Το τοπωνύμιο της Αγιάσου «Λιπ’δά» 102 15 - Δημήτρης Π. Μυστάκας (1928-1995) 102 31 ΠΑΠΑΝΗΣ ΟΜΗΡΟΣ ΜΑΡΙΓΩΣ (ΟΜΗΡΟΣ ΣΟΥΣΑΜΛΗΣ) -Τραγούδι 86 18 -Τραγούδι 88 18 -Τραγούδι 88 19 -Τραγούδι 89 18 -Τραγούδι 90 19 -Τραγούδι 90 19

-Α ν (ποίημα) 91 18 -Τραγούδι 91 Γ9 - Από αγάπη (ποίημα) 92 18 - Μελιρά (ποίημα) - Το παράσημο (ποίημα) 93 18-19 - Ο κεραυνός (ποίημα) 94 18 - Μείναμε (ποίημα) 95 18 - Θα ρωτάμε (ποίημα) - Ειδύλλιο (1917-1937) (ποίημα) 96 18 - Ποτέ (ποίημα) - Αρραβωνίζεται (ποίημα) 97 18-19 -Τραγούδι 99 18 -Τραγούδι 101 18 -Τραγούδι 102 19 - Χαοτικό (ποίημα) 103 22 ΠΑΠΑΠΟΡΦΥΡΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ (ΤΣΙΡΟΣ) -Τ α πθίτκα μας. Κράτα λίγου του σπίτ’...Φουστάνι και κιλότες...

86 30 - Τα πθίτκα μας. Έχιν τσι τς βουλέσντουν!

89 28 - Τα πθίτκα μας. Κέρδισες πέντε χιλιάδες, πατέρα!

94 27 - Τα πθίτκα μας. Φα τα, αφιντικό...

97 28 ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΑΗ ΣΟΦΙΑ - Γιάννης Σουσαμλής-Κακούργος. Ο δεξιοτέχνης σαντουριέρης της Αγιάσου έφυγε γιαπάντα... 96 31 - Στρατής Αναστασέλης. Το γλυκόλαλο αηδόνι της Αγιάσου 99 4 - "Μελίσματα στην Αγιάσο". Παρουσίαση στην Εστία Νέας Σμύρνης 99 25-27 - "Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών". Είκοσι χρόνια κοινωνικής και πολιτιστικής δράσης 100 41-42 - Μυτιληνιώτικη βραδιά 1997 101 28-29 - Οδοιπορικό στην Κωνσταντινούπολη 103 10 ΠΑΣΧΑΛΙΑΣ ΚΟΠΣ Τ’ ΣΤΡΑΤΗΓ’ (ΠΑΣΧΑΑΙΑΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΕΥΣΤΡ.)

- Απί τς μπουμπέσιμ. Να τουν φουνάζιν κατουρλά...

97 17 ΠΑΤΣΕΑΗ-ΚΑΜΙΝΕΑΗ ΜΑΡΙΑ - Ενθύμιο απ’ τον πατέρα (ποίημα) 86 19 - Χίλια εννιακόσια ενενήντα δύο (ποίημα) 90 19 - Χίλια εννιακόσια ενενήντα τρία (ποίημα) 91 18 - Αθάνατοι ήρωες (ποίημα) 93 19 - Το κισμέτ (ποίημα) 94 19 - Τα μάτια σ’ σν αγιλάδα (ποίημα) 97 19 -Αθήνα, καταστράφηκες... (ποίημα) 98 19 - Της Ελλάδας του καμάρ’ (ποίημα) Επί γης ειρήνη (ποίημα) 102 19 - Μαζί κι αγαπημένα (ποίημα) 103 23 ΠΕΡΓΑΜΑΑΗ-ΠΙΠΕΡΙΤΗ ΜΑΡΙΑ - Σάββας Ιγνατίου Περγάμαλης - Ο άνθροοπος, ο αγωνιστής, ο πρωτοπόρος μετανάστης 93 12-13 - Σάββας Ιγνατίου Περγάμαλης - Ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο πρωτοπόρος μετανάστης (Β') 94 12-13 ΠΕΡΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ -Τ ο παραμύθι 92 17 -Δειλινό 93 17 -Ψυχές 95 20 - Η τελευταία πράξη 98 20-21 - Θαλασσινό μήνυμα ειρήνης 101 17 ΠΕΤΕΙΝΕΑΑΗΣ ΒΑΣΙΑΗΣ - Από το Αλβανικό μέτωπο. Η περίπτωση Μελαχρινίδη 86 9 - Από τη γερμανική εισβολή στη χώρα μας

και την υποχώρηση του στρατού μας από την Αλβανία 88 4-5 - Από τη γερμανική εισβολή στη χώρα μας και την υποχώρηση του στρατού μας από την Αλβανία 89 4-7 - Επιστολές 94 11 ΠΙΣΙΜΙΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ Θ.

- Το τρίγωνο ως θρησκευτικό σύμβολο των Μυκηναίων 93 20 ΠΡΑΤΣΟΣ ΠΑΝΟΣ Α.

- Ευχαριστήριο 88 34 ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΑΓΙΑΣΟΥ - Ιερό Προσκύνημα Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου. Πλούσιος ο απολογισμός δρα­ στηριοτήτων 8621-23 - Απολογισμός δράσης του Ιερού Προσκυ­ νήματος Παναγίας Αγιάσου 92 26 - Ναϊκά Αγιάσου 96 25 - Παλλεσβιακό Προσκύνημα Παναγίας Αγιάσου. Κοπή της βασιλόπιτας 98 29 - Η ανακαίνιση του κοιμητηρίου Αγιάσου 101 29 ΡΟΔΑΝΟΣ ΧΑΡΙΑΑΟΣ - Η τραγουδίστρια Ούλα-Μπάπα στην Αγιάσο 89 13-14 - Ο Χαρίλαος Ρόδανος αφηγείται...

93 4-5 - Το πανηγύρι της Αγίας Φωτεινής 100 22 ΡΟΥΣΙΑΣ ΚΩΣΤΑΣ - Τα πθίτκα μας. "Ο ράβδος κοντός" 86 30 ΣΑΒΒΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ (Βλ. ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ) - Αυστραλέζικο σχολείο (ποίημα) 89 19 -Τ α κάλαντα (ποίημα) 92 18 ΣΚΛΕΠΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ.

- Το νευρικό σύστημα της μύγας (ποίημα) 87 19 - Μνημόσυνο (ποίημα) 88 18 -Απελευθέρωση 1945 (ποίημα) 88 19 - Η χαρά της απελευθέρωσης (ποίημα) 90 18 - Τα σημεία του κόσμου (ποίημα) 91 19 - Παιδική ξεγνοιασιά (ποίημα) 94 19 - Στερνή επιθυμία και πρώτη (ποίημα) 95 19 ΣΚΛΕΠΑΡΗΣ ΣΙΜΟΣ - Ελληνόπουλα που διαπρέπουν. Κέιτη Λιακάτου 95 31 - Αυτοί που φεύγουν. Συμεών Θ. Βαρουτέλης (1945-1996) 97 32 - Η ρίγανη της Καλαθούς (ευθυμογράφημα) 100 29-31 ΣΚΟΡΔΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΥΑ.

- Η Λέσβος κατά την Επανάσταση του 1821 87 7-8 - Οδυσσέας Ελύτης. Η γοητεία του απρόβλεπτου 96 4-5 - Ονομάζομαι Κακούργος. Ένας γνήσιος λαϊκός καλλιτέχνης μιλάει για το πάθος του 98 4-5 ΣΤΑΥΡΑΚΕΑΗ ΦΙΑΙΤΣΑ ΠΑΝ.

- Ο Αγιασώτικος Αύγουστος που πέρασε...

89 25 - Ο Σύλλογός μας τίμησε την προστάτιδά του...

94 22-23 ΣΤΑΥΡΑΚΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΡ.

- Από τις εκδηλώσεις του Συλλόγου μας 86 29 - Η χοροεσπερίδα μας 87 21 - Απολογισμός. Ξεφάντωμα 88 26 - Η Ν.Ε.Λ. στη Σοφοκλέους 89 22 - Δραστηριότητα του Συλλόγου μας. Από την κοπή της πίτας στη χοροεσπερίδα...

92 22-23 - Οι νέοι σκυταλοδρόμο! του Συλλόγου...

93 23 - Στα χνάρια του Πάνα και της Αγίας Θεοδώρας...

95 26 - Αυγουστιάτικο οδοιπορικό στην Αγιάσο...

96 23-24

ΤΑΤΑ-ΧΟΥΣΟΥ ΝΙΚΗ - Πάνος Πράτσος. Ο θερμουργός πρόεδρος του Αναγνωστηρίου "η Ανάπτυξη" 86 ΤΖΕΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (ΠΑΓΙΔΑΣ) - Η γιορτή της φασκομηλιάς. Επινοητικοί και νηστευτές οι Μελβουρνιώτες...

91 - Αυτοί που φεύγουν. Ιη Γηρητοπαιπ, Στυλιανός Ευστρ. Δουκέλης (1928-1996) 101 ΤΡΑΓΕΛΗΣ ΒΑΣΙΑΕΙΟΣ Π.

- "Αγιάσος", διμηνιαία έκδοση του "Φ.Σ.Α."

95 ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ - Θεόφραστος Γέρου. Ο άνθρωπος, ο παιδα­ γωγός, ο αγωνιστής...

100 ΤΣΑΑΙΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ - Μιχάλης Αιαρούτσος, "Τών εν έρημίαις και δρεσι..." Αθήνα 1996 101 ΤΣΟΥΚΑΡΕΑΗ ΜΑΡΙΑ - Ο καημός της μάνας (ποίημα) 100 ΤΣΟΥΚΑΡΕΑΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ - Για τα παιδιά της μαρτυρικής Βοσνίας. Εκδήλωση του Αναγνωστηρίου "η Ανάπτυξη" Αγιάσου 90 «ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΣ ΣΥΑΑΟΓΟΣ ΑΓΙΑΣΩΤΩΝ» - Ευχαριστήριο 87 - Μουσική παράδοση 95 - Ψήφισμα 99 ΦΡΑΝΤΖΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ (Βλ. ΙΑΚΩΒΟΣ Γ ΦΡΑΝΤΖΗΣ)

10-12 30 32-33 33 37-38 27 25

24-25 33 31 7

ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡ. (ΓΙΑΝΧΑΤΖ) - Προς νέους στόχους...

86 3 - Βιβλιοκριτική. Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη "Μαρία Αιουδάκι, η ιέρεια της παιδείας", Αθήνα 1992 - "Πολυκλαδική πένα" εφημερίδα του Ε.Π.Α. Μυτιλήνης, Μυτιλήνη 1994 86 28 - Έκθεση Γιώργου Πέρρου 86 32 - Αυτοί που φεύγουν. Απόστολος Μουτζου­ ρέλης (1907-1995) - Ευαγγελία ΑαζάρουΑποστολέλη 86 32 - Αγιασώτικος καρνάβαλος 87 3 - Σας πληροφορούμε. Αρμάνδος ΔελαπατρίδηςΠλακέτα στον Πάνο Πράτσο- Αποκαλυπτή­ ρια ανδριάντα 87 17 - Αγιασώτικο καρναβάλι στο δγάηεγ 87 22-24 - Βιβλιοκριτική. Θανάση Παρασκευαΐδη "Το ημερολόγιο ενός εφέδρου ανθυπολοχαγού", Μυτιλήνη 1994-Εύα Αρβανίτη - Μιχαλοπούλου" Μοτίβο η Μανή στην τέμπερα της κάστας της" Αθήνα 1994 87 31 - Αυτοί που φεύγουν. Κώστας Ευστρ. Καπάτος (1921-1995) 87 33 - Τα ελευθέρια της ανθρωπότητας .

88 3 - Ο μητροπολίτης Εφέσου και οι Κυδωνιές Θυμητάρια από τη Μικρασία 88 6 - Διδασκαλικά πορτρέτα, Καλλιόπη Κούσκου Παπάνη (1909-1995 ) 88 9' - Πανάρετος Βαγιάνας - Ο Αγιασώτης λευίτης της δράσης...

88 17 - Μνήμη Στρατή Π. Χατζηπαναγιώτη (1911-1995) 88 20 -Το ερασιτεχνικό μας θέατρο. "Τα σμαζώματα"

του Αντώνη Μηνά στο δγάηεγ 88 22-23 - Σας πληροφορούμε. Ημερίδα της Ο.Α.Σ.Α.Δημήτρης Τσινικόπουλος-Τιμήθηκε ο Α. Λεοντής-Αρχαιρεσιακά 88 27 - Βιβλιοκριτική. Νίκος Β. Αναστόπουλος "Η Δίβρη Ηλείας στο διάβα των αιώνων" Αθήνα 1994 88 28 - Αυτοί που φεύγουν. Αναστασία ΤζίνηΚανάρου (1938-1995) - Χριστόφας Π. Χαλέλης (1915-1995) - Παναγιώτης Καχιλέλης (1926-1995) -Αναστάσιος Μ. Σαρηγιάννης (1908-1995) 88 32-33 - Επιστροφή στις ρίζες...

89 3 - Ναϊκά της Αγιάσου 89 23 - Πανάρετος Βλαστάρης ή Βαγιάνας. Επίσκοπος Λάρισας και Τυρνάβου 89 24 - Βιβλιοκριτική. Μαρίκα Αλκ. Μαριγλή "Κλειστό παράθυρο", Μυτιλήνη 1995Στρατής Μισγίρης "Ψάπφα" Καλλονή χ.χ.

89 26 - Σας πληροφορούμε. Τιμήθηκε ο Γιώργος Κακαδέλης. Η Ο.Λ.Σ.Α. για τους ζωγράφους-Αποκα­ λυπτήρια προτομής-Στρατής Σουσαμλής. Ο Αγιασώτης δεξιοτέχνης του κλαρίνου 89 30-31 - Αυτοί που φεύγουν. Παναγιώτης Αθαν. Καμα­ ρός (1913-1995)-Βασιλική Χατζηευστρατίου 89 32 - Ο απόηχος των χαμένων πατρίδων 90 3 - Βιβλιοκριτική. Κώστας Γ. Μίσσιος "Βερναρδάκης, Εφταλιώτης, Μυριβήλης" Μυτιλήνη 1995-Κ.Γ. Μίσσιος "Η πνευμα­ τική διαδρομή της Ηγουμένης Ευγενίας Κλειδαρά" Μυτιλήνη 1995 90 31 - Αυτοί που φεύγουν. Ευστράτιος Γ. Ψυρούκης (1907-1995)-Προκόπης Τζ. Σουσαμλής (1951-1995)-Φώτιος Ευστρτ. Παπάνης (1911-1995) 90 32 - Σας πληροφορούμε. Αλλαγή στην Ο.Α.Σ.Α.Αρχαιρεσιακά "Ολύμπου"-Για τα Αρχεία του Κ.Κ.Ε.

90 33 - Στο κατώφλι του νέου έτους...

91 3 - Γρηγόριος Ξενάκη Γρηγορίου. Από την Αγιάσο στο θεοβάδιστο όρος Σινά 91 15-16 - Βιβλιοκριτική. Στρατής Αλ. Μολίνος "Τα παιδιά της θρεψίνης" Αθήνα 1995 Γερμανού, μητροπολίτου Ηλείας και Ωλένης, "Ή άναστήλωσις τών εικόνων έκφρασις Όρθοδόξου πίστεως και θεώσεως του ανθρώπου", Αθήνα 1995 - Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου "Στη Σοφία της Άγνοιας Δόξα", Αθήνα χ.χ. -"Πολυκλα­ δική πένα" Δεκέμβριος 1995 91 26-27 - Σας πληροφορούμε Φ.Π.Αγιάσου δγάπυγ Ο.Λ.Σ.Α., Ελευθέρια 1995 91 31 - Αυτοί που φεύγουν. Παναγιωτούδα Σουσαμλή (1912-1995) - Μνήμη Μυρσίνης Π. Βράνη - Ο "Σκόρπιός" του 1934 συλλυπείται... 91 32 - Με κλαδί ελιάς, αλλά και με γυμνή ρομφαία...

92 3 - Βιβλιοκριτική. Δημήτριος Ποταμίτης "Εσωτερικός μετανάστης" (Μελέτες και Άρθρα) Αθήνα 1995 - Σάββας Κ. Κωφόπουλος "Το Αποθησαύρισμα της Εκκλησιάς του Ταξιάρχη Ασωμάτου Λέσβου. «Μάρκες» τοπικής κυκλοφορίας" Αθήνα 1994 Αφιέρωμα στον παιδαγωγό Θ. Γέρου 92 28-29

- Σας πληροφορούμε. "Λεσβιακή Παροικία"Ονοματολογικά-Ευγενία Κλειδαρά-Λέσβος από τη Σαπφώ στον Ελύτη-Έκθεση ζωγρα­ φικής Καπτζή - Αυτοί που φεύγουν. Βασίλειος Ευστρ. Κλήμος (1926-1995) - Χριστόφας Γρ. Κουζέλης (1907-1995 ) - Αυτοί που φεύγουν. Ευτυχία ΣπηλιαδήΤσουκαρέλη (1911-1996) - Ο Αιγαιοπελαγίτη ποιητής έφυγε...

- Ναικά Αγιάσου - Μνήμη Θεόφραστου Γέρου - Βιβλιοκριτική. Μ. Γρ. Ζαγορήσιου Γ.Ν. Γιαννουλέλλης "Παραδοσιακή αρχιτε­ κτονική της Αέσβου" Αθήνα 1995 - Σας πληροφορούμε. Έκθεση Ιακώβου Μουτζουρέλη-Εικαστική παρουσία Α. Καραπιπέρη - Εκλογές Δικηγορικού Συλλόγου - Βιβλιεκδοτικές προσπάθειες του Συλλόγου - Η υποδηματοποιία στην Αγιάσο. Παπου­ τσήδες και καλφάδες - Μπροστά στο φακό του παρελθόντος - Βιβλιοκριτική. Π. Παρασκευαΐδη "Παράξενα διηγήματα" εκδόσεις "Αστερίας" Αθήνα 1996Στρατή Παπανικόλα "Θεατρικά και άλλα..." Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Ασωμάτου Λέσβου "ο Ταξιάρχης" Μυτιλήνη 1996Μαρίκα Αλκ. Μαριγλή "Η νοσταλγία φοριέ­ ται ριχτή στους ώμους" Μυτιλήνη 1996 - Σας πληροφορούμε. Θεατρικές παραστάσεις Φ.Ο.Μ. -Βραδιά Στρατή Παπανικόλα "Ίμβρος-Τένεδος, οι τελευταίες ελληνικές ημέ­ ρες "- "Λέσβος η Αιολική" -Απονομή βραβείοαν - Αυτοί που φεύγουν. Βασίλειος Χρ. Μαϊστρέλης (1912-1996) - Παναγιώτης Χρ. Μαϊστρέλης (1907-1996) - Μιχαήλ Παν. Γαλετσέλης (1916-1996) - Ιγνάτιος Ευστρ. Καμαρός (1922-1996) - Οι απόδημοι, τ’ αδέρφια μας...

- Βιβλιοκριτική. Ιγνάτιος Αλεξίου "Οι ουρα­ νοί ανοίγουν" εκδόσεις "Αστερίας" Αθήνα 1995 - Μαρία Αρβανίτη - Σωτηροπούλου "Ο παππούς απ’ την Οντέσσα" Αθήνα χ.χ.

- Σας πληροφορούμε. "Αργύριος Μοσχίδης, ο ιστορικός της Αήμνου και η εποχή του" Η ΟΑΣΑ τίμησε τον Ελύτη-Πέπη ΔαράκηΕικαστικά - Αυτοί που φεύγουν. Φανή Φωτίου Παπάνη (1913-1996) - Δήμητρα Ευστρατίου Μαριού (1910-1995) -Πανα­ γιώτης και Βάσω Γριμανέλη - Ο πόλεμος της ελιάς αρχίζει...

-Τ α σχολεία άνοιξαν...

- Θυμητάρια από τη Μικρασιατική εκστρατεία...

- Η εποποιία του 1940-41. Ένας τυφλός ριμαδόρος στον παλμό των γεγονότων - Στις αμμουδιές του Ομήρου.... Ους ο θεός συνέζευξεν...

- Η Μυτιλήνη τίμησε τους δημοσιογράφους Αλκιβιάδη και Κλέαρχο Μαριγλή - Βιβλιοκριτική. Χρυσούλας Χατζηγιαννιού "Αντίλαλοι" Αθήνα 1996-Τάσος Μ. Φιλιππόπουλος " Από την ιστορία της

92

31

92

32

93 30 93 3 93 7 93 24-25 93

27

93 94

32 3

94 15-16 94 17

94 28-29

94 30-31

94 95

32 3

95

28

95

30

95 96 96 96

32 3 9 10

96 11-14 96

22

96

27

Ηλείας" Πάτρα 1996 96 28 - Σας πληροφορούμε. Αφιέρωμα στη Σαπφώ - Βουλευτικές εκλογές 96 30 - Αυτοί που φεύγουν. Ανέστης Γρ. Μουτζου­ ρέλης (1913-1996) - Ιωάννης Αντωνίου Παρλιάρος (1926-1996) -Ιωάννης Ευστρ. Κουρ­ τζής (1921-1996) 96 32 - Επίμετρο των ελευθερίων...

97 3 - "Σύνδεσμος Κτηματιών Αγιάσου". Ένα σωματείο που ιδρύθηκε πριν από εβδομή­ ντα χρόνια 97 22-27 - Βιβλιοκριτική. "Οι Γατελούζοι της Λέσβου" Πρακτικά συνεδρίου Αθήνα 1996 97 29 - Σας πληροφορούμε. Ο "Σύλλογος Προοδευτικών Γυναικών Αέσβου" τίμησε την Πέπη Δαράκη -Έκθεση Χατζησάββα 'Τιοκ Αιγαίου" στην Επάνω Σκάλα Οι Αιγαιοπελαγίτες θυμούνται...

97 30 - Ο Αναστασέλης αποχαιρέτησε τη ζωή 98 3 - Γενέθλια μικρών και μεγάλων 98 17 - Βιβλιοκριτική. Γιάννη Παπάνη - Δημήτρη Παπάνη" Μπουλμπούλκα καμώ­ ματα "Μυτιλήνη 1997 - Νεοκλασικά κτίρια Μυτιλήνης 98 28 - Σας πληροφορούμε. «Καλλιτεχνική βραδιά» «Ονείρου απατηλότερα» - «Μελίσματα στην Αγιάσο» - Καλλονιάτικα Συμπόσια 98 30 - Ειρήνη Τζανή - Χατζησάββα. Η ζωγρά­ φος που μας δένει με τη βόρεια Ελλάδα 98 31 - Αυτοί που φεύγουν. Παναγιώτης Αντωνίου Καλαλές (1944-1996) - Ελένη Χατζηβασιλείου (1906-1996) 98 32 - Ρήγματα στις παραδόσεις μας 99 3 - Φιλολογικά πορτρέτα. Βασίλειος Δ. Φόρης 99 14-15 - Λεσβιακοί απόηχοι. Της Πέπης Δαράκη 99 15 - Αγιασώτικος καρνάβαλος στην Αθήνα. Ο Σύλλογός μας συνεχίζει την παράδοση...

99 20 - Βιβλιοκριτική. Στρατής Αλ. Μολίνος "Οι καλλικάντζαροι" Αθήνα 1996 - "Τσοπ" Γέρα, 5 Φεβρουαρίου 1997 99 28 - Τα πθίτκα μας. Ήρτι τσι γη Φασούλα...

99 29 - Σας πληροφορούμε. Το Κ.Α.Λ.Μ.Ε. και οι στόχοι του- Ευρυδίκης Σιφναίου "Αέσβος" Η Ακαδημία τίμησε τη Δαράκη - Φαίδων Θεοφίλου - Κώστας Βαλέτας 99 30 - Σαραντινός Μ. Μαλιάκας. Ο ακάματος εργάτης της προκοπής του Συλλόγου μας 99 31 - Αυτοί που φεύγουν. Μαριάνθη Δ. Τσέγκου (1905-1996) - Ιπ Γησιποπαπι, Χριστόφας Π. Χαλέλης (1915-19.4.95) 99 32-33 - Η "Αγιάσος", το περιοδικό μας...

100 3 - Ο Στρατής Αναστασέλης και η Αγιάσος 100 4-6 - Αντώνη Μηνά 'Τιοκ Αιγαίου". Η επι­ θεώρηση που συγκίνησε πολλούς 100 25 - Σπύρου Βασίβαγλη "Εθνικά πολεμικά τραγούδια" 100 28 - Κατοχικές μνήμες. Στρατής Πασχαλιάς (1917-14.4.1944) 100 39 - Σας πληροφορούμε. Φ.Ο.Μ. "ο Θεόφιλος"Ανδρέας Μπούτσικας - Μνήμη Θεόφρα­ στου Γέρου-Οδυσσέας Ελύτης-Η Ο.Λ.Σ.Α. τίμησε το Στρατή Αναστασέλη 100 44-45 - Αυτοί που φεύγουν. Έλλη Ευστρ. Αλτιπαρ-

μάκη (1917-1996) - Γαριφαλιά Γ. Παπαδάκη (1914-1996) - Βικτόρια Κ. Θεοδωρίδου (1936-1997). Ιη ιτιριποπαιτι Ανδρονίκη Χρ. Χαλέλη (1911-1987) - Παναγιώτης X. Χατζηφώτης (1939-1996) 100 47-48 - Βιβλιεκδοτική δραστηριότητα του Συλλόγου 101 3 - Τάκης Δ. Παπουτσάνης. Ο ερευνητής της τοπικής μας ιστορίας 101 21 - Προκόπιος Χατζηευστρατίου. Ένας Αγια­ σώτης συνεταιριστής 101 23 - Μηνύματα από τις χαμένες πατρίδες. Ένας Παλαιοκηπιανός έμπορος γράφει στη σύζυγό του...

101 24 - Βιβλιοκριτική. Γιάννη Γ. Κοντέλλη. "Ο δάσκαλος Σίμος Γεωργίου Ξενιτέλλης" Μυτιλήνη 1995 101 27 - Σας πληροφορούμε. Μιλτιάδης ΣελίμηςΠαγγεραγωτικός Σύλλογος- Σχολική θεατρική παράσταση -Η Φ.Π.Α. στεγάστηκε 101 31 - Αυτοί που φεύγουν. Νίκος Κ. Χατζηχρυ­ σάφης (1929-1997) -Ευστρατία Μιχαήλ Χτενέλη (1900-1997) 101 32 - Αγιασώτικες χινοπωριάτικες εικόνες 102 3 - Στρατής Προκόπη Τάλιος. Από το Μακε­ δονικό Μέτωπο στη Μικρά Ασία...

102 11 - «Γη Σαπφώ μας». Αεσβιακή επιθεώρηση του Αντώνη Μηνά 102 20 - Βιβλιοκριτική. Αθανάσιος Κοτταδάκης. «Ιερωσύνη ανοιχτής διακονίας»-«Αγιάσος Μυτιλήνης» 102 26 - Κοντά στην εκκλησία μας 102 28 - Βύρωνας Πάλλης (1926-1997) 102 28 - Σας πληροφορούμε. Εκδήλωση Μανταμα­ διωτών - «Η συνείδηση της πετραίας γης» Λύκειο Πλωμαρίου - Ο Ευστάθιος Μονεμ­ βασίας και Σπάρτης στη Λέσβο- Μουσικές διαδρομές στο Αιγαίο. Λέσβος - Μικρασία Οι Αγιασώτεςσυσπειρώνονται...- Μεσοτοπίτικο γλέντι 102 29 - Αυτοί που φεύγουν. Γεώργιος Γρ. Σταφίδας (1942-1997)- Βασίλειος Γ. Καραγεωργίου (1902-1996) - Αουκία Ευστρ. Ααζάρου (1941-1995) 102 32 - Όνειρον ή πραγματικότης Πριν από ογδό­ ντα πέντε χρόνια...

103 3 - Παναγιώτης Δ. Πανταζής, ο δάσκαλος του ήθους και της προσφοράς 103 4-9 - Σας πληροφορούμε. Τιμήθηκε ο Αριστείδης Κλήμης - Ο Τραγέλης πρωτοστατεί... - Μανταμαδιώτες αντιστασιακοί - Νίκος Γ. Σταφυλοπάτης - Τιμήθηκε ο Πρωτοπάτσης - Μιχαήλ Κ. Στεφανίδης (1868-1957) - Επιτυχόντες 103 30-31 - Αυτοί που φεύγουν. Κομνηνός Αρ. Σαμοθρακής (1941-1997)-Παναγιώτης I. Πατέστος (1913-1997) Ιη ΓηεπιοπαΓη. Μιχαήλ Δημ. Κουτσαχειλέλης (1923-1996) 103 32 ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΡΜΟΑΑΟΣ Γ.

- Τα πθίτκα μας. Από πού πήρε; 87 32

• -

Τα πθίτκα μας. Να φύγ’ γιου Ιατρίδης! Τα πθίτκα μας. Μια δραχμή του πουρδέλ’... Τα πθίτκα μας. Τ’ Μπουλασίκ’ τα σακούλια Τα πθίτκα μας. Ό,τ’ έχου θκα σ’ είνι! Τα πθίτκα μας. Άλλους έκανι του ψυχ’κό! Τα πθίτκα μας. Ίσα συ πο ’φαγις τα σύκα! Τα πθίτκα μας. Ούλους λιώνας θκόσιμ είνι! Τα πθίτκα μας. Ουρίσιτί μι τίπουτα άλλου! Τα πθίτκα μας. Χουρίς τίπουτα μι κάναν εισαγγιλέα! Τα πθίτκα μας. Έχουμι «ουρουλά»... Τα πθίτκα μας. Θαν αστράψ’ τσιόλας... Τα πθίτκα μας. Εν είχι όριξ’ για δλεια Τα πθίτκα μας. Ό,τ’ τ’ ίλιγι το ’κανι! Τα πθίτκα μας. Εν έχ’ πόρτα του σπίτ’! Τα πθίτκα μας. Τζάνουμ, μη μας καταριέσι! Τα πθίτκα μας. Ε μ’ αφήνιτι α πιθάνου...

88 89 90 91 92 93 94 95

30 28 30 29 27 26 27 27

96 97 98 99 100 101 102 103

26 28 27 29 46 30 27 29

ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΗΣ ΧΡ.

-

Διαλεκτολογικά (ΑΣΤ') Διαλεκτολογικά (ΛΖ') Διαλεκτολογικά (ΛΗ') Η οπερέτα και το Αναγνωστήριο Αγιάσου Διαλεκτολογικά (ΛΘ') Ο Στρατής Τζίνης και η Λαογραφική Συλλογή του. Ένα αξιόλογο ιδιωτικό μουσείο στην Αγιάσο - 'Τιοκ Αιγαίου" Λεσβιακή επιθεώρηση του Αντώνη Μηνά - Ευστράτιος Αλεξάνδρου Δούκαρος. Ο άνθρωπος της προσφοράς και της επιστήμης - Περιεχόμενα του πέμπτου τόμου 1995-1997 (τεύχη 86-103)

87 9 88 7 89 15 89 20-21 90 13 91 20-23 95 21-22 100 15-17 103 35-42

ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ Π.

- Στο κοιμητήρι της Αγιάσου (ποίημα)

88

19

93

30

[ΧΑΤΖΗΠΑΥΑΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ]

- Αυτοί που φεύγουν. Στέλιος Χατζηπαυλής (1924-1996)

ΧΡΙΣΤΟΦΑΡΗΣ ΜΙΧΑΑΗΣ (ΚΑΜΠΑΣ)

- Γράφουν για το Αναγνωστήριο -Ταγιαπράτσα - Τα πθίτκα μας. Εν ίξιρι ιγγλέζκα -Τ α πτάρια - Τα πθίτκα μας. Τότις που γη φτώχεια είχι τσι φτή του γούστου τς - Τα πθίτκα μας. Πέθανε η Μαριγώ, γλίτωσα εγώ!

- "Φιλοπρόοδος Παροικία Αγιάσου". Από τις δραστηριότητές των ομογενών του Σίντνεϊ - Μνήμες από τη Γερμανική κατοχή. Γοι μιλ’τζάνις δεν ήνταν βραζούμινις!

86 86 88 88

26 31 30 31

94

31

95

27

98 25-26 100

38

ΨΥΡΟΥΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (ΓΡΑΜΜΕΛΗΣ)

- Αγιασώτικος καρνάβαλος στην Αθήνα. Ο Σύλλογός μας συνεχίζει την παράδοση...

99 20-23

ΨΩΜΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

- Πικρό παράπονο (ποίημα)

101

18