Ο Στρατής Ηρακλή Αναστασέλης (19111980), ο αναγνωστηριακός, ο αντιστα σιακός, ο πρωτοξάδελφος του λογοτέχνη.
Η άλλοτε εκλεκτή δασκάλα της Αγιάσου Βασιλική Γεωργίου Κονταράτου, σύζυ γος Μενέλαου Χατζηπροκοπίου.
Ο Ιωσήφ Γ. Σκλεπάρης (10.9.1939). Στις 23.8.1939 παίχτηκε από το Αναγνωστήριο το αναγραφόμενο έργο του Βασίλη Ρώτα.
Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Α ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Γέλα με, να σε γελώ, να περνάμε τον καιρό....................................................................................... ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΚΔ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Πατριδογνωστικά. Αγιάσος, αγάπη μου... (ΙΖ ' ) ................................................................... ..... ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Πρόσφυγες σε πλαγιά του Μαυριγιώτη της Αγιάσου...................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Αλησμόνητες πατρίδες και προσφυγιά ( Α ') .................................................................................... ΠΡΟΚΟΠΗ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Σύντομο οδοιπορικό στους Αγίους Τόπους ( Β' ) ................................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακά αρχειοδιφικά σύμμεικτα. Αδεια άσκησης επαγγέλματος καραγωγέα του 1926............ ΟΜΗΡΟΥ ΚΟΝΤΟΥΛΗ, Αρχοντής Ευστρατίου Κοντούλης. Ο οδοντίατρος της πλούσιας δράσης και προσφοράς.................... ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΠΑΠΑΝΗ, Έδιετσ’ τα λέγαν γι π ρ ο υ τνο ί........................................................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακοί απόηχοι. Του Ιάκωβου Μουτζουρέλη.............................................................................. ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Αλησμόνητες πατρίδες (ποίημα). ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Η τσελιγκοπούλα (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΜΙΝΕΛΗ-ΠΑΤΣΕΔΗ, Στα κάτασπρά ντυμένη (ποίημα).................................................................... ΚΩΣΤΑ Γ. ΜΙΣΣΙΟΥ, Σκοτείνιασε γρήγορα χτες (ποίημα). ΔΗΜΗΤΡΗ ΖΑΡΟΔΗΜΗΤΡΑΚΗ, Το βέλος της αγάπης (ποίημα). ΕΡΜΟΛΑΟΥ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Δευκή σημαία κυματίζω... (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΑΓΙΑΣΩΤΟΥ-ΔΑΜΠΡΙΝΟΥ, Χριστούγεννα (ποίημα)............................................................................................................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακή Φιλολογική Λαογραφία. Από τα νυφιάτικά μας τραγούδια .......................................... ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΑΔΕΞΙΟΥ, Λέσβος, το νησί της αρμονίας............................................................................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Αδεια λιομαζώματος............................................................................................................................ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΔΑ, Τραγούδια των προσφύγων του Ρεΐς-Ντερέ Ερυθραίας Μικράς Α σίας....................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Βιβλιοκριτική........................................................................................................................................ Τα πθίτκα μας (Ερμόλαος Χατζηβασιλείου, Προκόπης Κουτσκουδής, Χρίστος Γλεζέλης)................................................................ ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Επετειακή εκδήλωση μνήμης. Ογδόντα χρόνια από το εθνικό δράμα της Μικρασίας.. ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε................................................................................................................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Δημήτριος Γρηγορίου Μολυβιάτης. Ένας τίμιος σκυταλοδρόμος της ζωής και της δράσης....... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Αυτοί που φεύγουν................................................................................................................................................................
Σελ. 3 4 6 7 10
12 13 16 17 18
19 20 21 22 23 24 26 27 28 31 32
ΕΞΩΦΥΛΛΟ Η Αγιάσος με τα στολίδια της βαρυχειμωνιάς (Δεκέμβρης 2001). Διακρίνεται το κωδωνοστά σιο της Ζωοδόχου Πηγής και του Οσίου Αγάθωνα... (Φωτογραφία Χαράλαμπου Δημητρίου Καμαρού)
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Αναμνηστική φωτογραφία από εκδρομή που πραγ ματοποίησε στην ΟβπΒοιτο η «Φιλοπρόοδος Πα ροικία Αγιάσου» Χγάποχ, στις 4.11.2001. (Φωτογραφία Μιχάλη Χριστοφαρή ή Καμπά)
Ιδ$Ν 1106-3378
ΓΕΑΑ ΜΕ, ΝΑ ΣΕ ΓΕΛΩ, ΝΑ ΠΕΡΝΑΜΕ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ Η Κύπρος, το πολυύμνητο μεγαλονήσι της Μεσογείου, με την πανάρχαιο ιστορία, τη δουλεμένη στο αμόνι της δόξας μα και της συφοράς, ήρθε για μια ακόμη φορά στο προσκήνιο της διεθνούς επικαιρότητας. Έναυσμα στάθηκε το σχέδιο του γενικού γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν για την επίλυση του προβλή ματος, το οποίο δημιουργήθηκε μετά το πραξικόπημα της χούντας εναντίον του αρχιεπισκόπου Μακαρίου και μετά την επακολουθήσασα εισβολή του Αττίλα... Πέρασαν είκοσι οχτώ χρόνια, αλλά πολλές από τις πληγές παραμένουν ως τις μέρες μας ανεπούλωτες. Πώς να λησμονήσει κανείς τον τόπο του, που αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει με την ψυχή στο στόμα, παίρνοντας τ’ ανηφορόστρατο της προσφυγιάς; Πώς ν’ απαλλαχτεί από τις ιερές σκιές όλων των θυμάτων της τραγωδίας; Πώς να δώσει πειστική απάντηση στο δύσκολο ερώτημα των αγνοουμένων; Πώς να ηρεμήσει, όταν τα ψηφίσμα τα αψηφούνται, όταν η ασυμφιλίωτη διάθεση βαθαίνει, όταν η παρελκυστική πολιτική παγιώνει το δίκαιο της πυγμής, όταν το πολυκέφαλο νιτερέσο και η φαγωμάρα φράζουν το δρόμο της ομαλότητας; Το κυπριακό πρόβλημα πέρασε από πολλές κρίσιμες φάσεις, που συγκίνησαν το πανελλήνιο και όχι μόνο. Δεν έχουν μετρημό τα συλλαλητήρια, τα ψηφίσματα, οι δια μαρτυρίες. Στην πρωτοπορία ακόμη και η νυφούλα του λεσβιακού Ολύμπου. Ενδεικτικά, εκτός από τα άλλα, το συλλαλητήριο των Αγιασωτών για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε στις 8 του Νοέμβρη
του 1931, τη μέρα του γιορτασμού της απελευθέρωσης της Λέσβου από τον τούρκικο ζυγό, καθώς και το ψήφισμα, που συντάχτηκε και στάλθηκε μετά το φλογερό λόγο του τότε λόγιου γυμνασιάρχη Δημήτριου Χατζησπύρου. «Πρωτοφανές εις όγκον και επιβλητικότητα συλλαλητήριον έλαβε χώραν ενταύθα την περασμένην Κυριακήν, υπέρ της αδελφής νήσου Κύπρου. Και όταν έδόθη το σύν θημα διά τών κωδώνων της Εκκλησιάς, έγέμισεν από κόσμον πάσης τάξεως ολόκληρος ή εύρυτάτη πλατεία της αγοράς. Μετ’ ολίγον έφθασεν ή Επιτροπή του συλλαλητη ρίου με επί κεφαλής τον ρέκτην Αρχιμανδρίτην Θεόκτιστον Σωσώνην, με σημαίας, άκολουθουμένη υπό άλλου πλήθους, ώστε ή αγορά (ομοίαζε μέ μίαν κυμαινομένην θάλασσαν...», γράφει η εβδομαδιαία τοπική εφημερίδα «Αγιάσσος», στο φύλλο 29 (Κυριακή, 15.11.1931). Σήμερα οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές. Έχουν μεσολαβήσει ποικίλα γεγονότα, έχουν αλλάξει τα δεδο μένα. Χρειάζονται λεπτοί χειρισμοί. Είναι ώρες ιστορι κής ευθύνης και απαιτείται συσπείρωση όλων των εθνι κών και πολιτικών δυνάμεων Κύπρου και Ελλάδας. Η τακτική του «γέλα με, να σε γελώ, να περνάμε τον και ρό» αμβλύνει τον αγωνιστικό παλμό, καλλιεργεί την ηττοπάθεια και εμπεδώνει την παρανομία των πεπραγ μένων. Ευχής έργο είναι η διεθνής πρωτοβουλία να μην καταντήσει φέρετρο μιας ακόμη πεθαμένης ελπίδας. Επιτέλους για το πολύπαθο νησί επιβάλλεται να βρεθεί μια δίκαιη και βιώσιμη λύση... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗ ΒΑΣΙΑΕΪΟΥ
Η πολύπαθη Κύπρος από παλαιά συγκινούσε τους Αγιασώτες, όπως προκύπτει και από πολλές καρναβαλικές σάτι ρες. Το 1975, μάλιστα, το καρναβαλικά συγκρότημα Μιχάλη Βίγλατζη - Παναγιώτη Καλατζή και Παναγιώτη Ζουμπουλή παρουσίασε τη σάτρια «Ματωμένη Βίβλος», η οποία αναφερόταν στο δράμα της μεγαλονήσου. (Από τη Συλλογή Γιάννη Χατζηβασιλείου)
στα δεξιά αυτού που μπαίνει από την κεντρική είσοδο, θυμάμαι το φανοποιό και ερασιτέχνη ηθο ποιό Μιλτιάδη Σουσαμλή, τον περισσότερο γνω στό ως Χρόνη. Μου έκανε εντύπωση η φυσιογνω Αγιάσος, αγάπη μου... μία του, όπως τον έβλεπα με τα κάτασπρα μαλλιά του, το ευρύ μέτωπό του και τα γυαλιά του. Μου φαινόταν αυστηρός και γ ι’ αυτό το λόγο κοντοστε κόμουν λίγο και έφευγα, για να «επιθεωρήσω» Ο αείμνηστος δάσκαλος Στρατής Κολαξιζέλης άλλα μαγαζιά. στο βιβλίο του «Θρύλος και ιστορία της Αγιάσου», Στη συνέχεια ήταν το κο υ ρ είο του Π άνου στη σελίδα 282, γράφει: Το ϊδιον έτος 1857 ή εκκλη Γλεζέλη, με την επ ιγρα φ ή «Κ ο υρείο ν η Κασιά άνεκαίνισε και το άρχΧάνι, και το θαριότης». Σ ’ αυτό τον διαδέχτηκε ο γιο ς του παρά το Χάνι καφενεϊον. Το Χάνι έκτισε μέ τρία Γιάννης, που δυστυχώς απεβίωσε πρόωρα, ενώ πατώματα. Είς το πρώτον, το ισόγειον, ήταν στρατευμένος. Τα υπόλοιπα μικρομάγαζα της 40 μαγαζιά διά τους βιοτέχνας και έμπορους, είς ίδιας σειράς νοικιάζονταν από διάφορους επαγ το δεύτερον και τρίτον νπήρχον από 30 δωμάτια γελματίες για ποικίλες χρήσεις. Στο τέλος της σει διά τους προσκυνητάς.Δ ωμάτια εν όλοι εκατόν. ράς αυτής ήταν το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη» Στα μέσα λοιπόν του περασμένου αιώνα και Αγιάσου, που πάντα είχε αξιόλογες δραστηριότη νωρίτερα ακόμη, από ό,τι θυμάμαι, το Χάνι της τες (γιορτές, θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις) Αγιάσου έσφυζε από κίνηση και ζωή. Τα μαγαζιά και συγκέντρωνε πολλούς φερέλπιδες νέους, που του ισογείου, με τις χαρακτηριστικές σιδερένιες ερευνούσαν τις βιβλιοθήκες του. Είχε ακόμη και κολόνες, ήταν όλα νοικιασμένα σε διά φ ορους δανειστική βιβλιοθήκη, για όσους ενδιαφέρονταν επαγγελματίες και εμπόρους. να δανειστούν τα βιβλία και να τα διαβάσουν στο Το Χάνι ζωντάνευε ακόμη πιο πολύ κατά το σπίτι τους. δεκαπενταύγουστο, που κατέφταναν οι προσκυνη Δυστυχώς, η πτέρυγα αυτή του Χανιού κατεδα τές στη χάρη της Π αναγίας, για να «δεκαπεντί φίστηκε, για να χτιστεί στη θέση της το ξενοδοχείο σουν», και νοίκιαζαν τα δωμάτια που είχαν χτιστεί της εκκλησίας.Έτσι το Χάνι κουτσουρεύτηκε, ενώ, γ ι’ αυτό το σκοπό. Στους ορόφους είχε προβλεφθεί κατά τη γνώμη μας πάντα, το όλο οικοδόμημα, με και υπήρχαν κοινόχρηστοι χώροι (μαγειρεία, του την ιδιαιτερότητα που είχε, αποτελούσε ένα αξιο αλέτες, πλυσταριά) για την εξυπηρέτησή τους. θέατο της Αγιάσου και εξυπηρετούσε συγχρόνως Τα μαγαζιά του ισογείου, κρυμμένα πίσω από και έναν καλό σκοπό. τις σιδερένιες κολόνες τους ήταν όλα νοικιασμένα Από την απέναντι πλευρά, στα αριστερά αυτού σε διάφορους επαγγελματίες και εμπόρους. Εκεί,
ΠΑΤΡΙΑΟΓΝΩΣΤΙΚΑ
Αναμνηστική φωτογρα φία στο Χάνι, μπροστά στο Γραφείο της άλλοτε Κοινότητας Αγιάσου, όταν πρόεδρος ήταν ο δι κηγόρος και εργοστα σιάρχης Περικλής Γρηγορίου Τζανετής, ο οποίος διακρίνεται στο κέντρο, έχοντας μαντιλάκι στο τσεπάκι και τσιγάρο στο χέρι... (Τη φωτογραφία παραχώρη σε ο Γρηγόριος Στυλιανού Πράτσος)
που μπαίνει από την κεντρική είσοδο, τα περισσό τερα μ αγαζιά της σειράς αυτής ήταν κουρεία. Θ υμάμαι το κουρείο του αείμνηστου Σοφοκλή Μαριγλή, ο οποίος είχε και ιδιαίτερη αδυναμία στον ποδόγυρο. Γι’ αυτό, όταν σε κούρευε το δεκαπενταύγουστο, τα χέρια του δούλευαν, βέβαια, αλλά τα μάτια του ήταν στραμμένα προς τους απέ ναντι πάνω ορόφους του Χανιού, στους οποίους π η γ α ιν ο έρ χ ο ν τα ν οι ξένες π ρ ο σ κ υ νή τρ ιες. Θυμάμαι πως ήταν το πρώτο ξύρισμά μου, που θα έκανα σε κουρέα, και κατά τύχη πήγα στο κουρείο του Σοφοκλή. Με κάθισε λοιπόν στην πολυθρόνα και μου έκανε τη σχετική σαπουνάδα, φορώντας και την καθιερωμένη τότε άσπρη μπλούζα. Την ώρα που ακόνιζε το ξυράφι του στο λουρί, κά ποιος απέξω του φώναξε: «Ε Σουφουκλή, άμα δεις μια ξ έ ν ’ που γ υ ρ ίζ ’ ίσα κάτου, σ τ’ Κ αρυά, θα παλαβουθείς». Τότε ο συμπαθέστατος Σοφοκλής παράτησε αμέσως τα ξυριστικά εργαλεία του κι έφυγε τρέχοντας, λέγοντάς μου: «Μη φύγ’ς, ε τσιράκ’, ε θαν αργήσου». Άργησε όμως να γυρίσει κι εγώ σκούπισα όπω ς όπω ς τους αφρούς από το πρόσωπό μου και έφυγα, χωρίς να ξαναπάω πια ποτέ σ’ αυτό το κουρείο. Στην ίδια σειρά ήταν και άλλα κουρεία, όπως του Προκόπη Σκοπελίτη, που αργότερα μετατρά πηκε από τον ίδιο σε εργαστήριο σκαλιστών εικό νων. Το κουρείο του Αναστασίου Χατζηβεκιάρη (Κλόκα), ο οποίος ήταν εξαιρετικός τεχνίτης επαγ γελματίας και πεντα κά θα ρος. Το κουρείο του Γιάννη Κούμουλα, ο οποίος παράλληλα επέβλεπε το Αναγνωστήριο ως βιβλιοθηκάριος, και τέλος το κουρείο του Οδυσσέα Δεμερτζή (Κουριτά), επίσης πολύ καλού επαγγελματία. Αργότερα ο Οδυσσέας Δεμερτζής λόγω γάμου του μετεγκαταστάθηκε στη Μ υτιλήνη, μετανάστευσε στη σ υνέχεια στην Αυστραλία και αφού επαναπατρίστηκε διαβιώνει στην Αθήνα, επισκεπτόμενος το πάτριο έδαφος το καλοκαίρι. Στη συνέχεια ήταν το πραματευτάδικο του Βασίλη Μαλακέλη και στη συνέχεια, μετά τα σκαλοπάτια της πόρτας εισόδου-εξόδου, ήταν το δερματοπωλείο του Κ ωνσταντίνου Μ αϊστρέλη (Αφατσά), εφαπτόμενο από τη μια πλευρά με το παντοπωλείο του Σταύρου Παπουτσέλη, που έφερε την επιγρα φ ή «ΕΔΩ ΔΙΜ Α Α Π Ο ΙΚ ΙΑ Κ Α ». Ο Παπουτσέλης εκτός από τα είδη διατροφής είχε και γυαλικά και είδη οικιακής χρήσης, καθώς και διά φορα ψιλικά, αργότερα μάλιστα και σίδερα και τσιμέντα. Ο Σταύρος Παπουτσέλης ως επαγγελματίας-έμπορος είχε πολλές δραστηριότητές. Παρά το γεγονός ότι φαινόταν κάπως σαν απομονωμέ νος μέσα στο Χάνι, εντούτοις ο κύκλος των εργα σιών του ήταν ευρύς. Ή ταν ένας σοβαρός έμπορος της Αγιάσου. Τα μικρομάγαζα που βρίσκονταν
Ο φανοποιός και παθιασμένος ερασιτέχνης ηθοποιός του Αναγνωστηρίου Μιλτιάδης Σουσαμλής ή Χρόνης. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Μύρτα Καβαδέλη)
παράπλευρα στο μαγαζί του τα χρησιμοποιούσε ο ίδιος ως αποθήκες. Στο εσωτερικό του Χανιού, στην πλατειούλα που σχηματίζεται με την κερασιά, ήταν και το μαγαζί του Στρατή Τσόκαρου, ο οποίος πουλούσε μπογιές για νήματα, για κουρέλια και για μαλλιά. Την εποχή εκείνη η κατανάλωση των ειδών αυτών ήταν πολύ μεγάλη, γιατί όλες σχεδόν οι νοικοκυρές της Αγιάσου είχαν στα σπίτια τους κρεβατές, ύφαιναν τα κουρέλια και τα νήματα και έκαναν τις αγιασώτικες καρπέτες, τις κουρελούδες και τις μάλλινες. Επίσης και τα λογής λογής υφάσματα ένδυσης, τα προικιά των κοριτσιών τους και τα τακίμια του σπιτιού. Ο Στρατής Τσόκαρος όμως κατείχε και τη λυδία λίθο, δηλαδή την πολύ σκληρή μαύρη πέτρα (ίασπις), πάνω στην οποία δοκίμαζε τη γνησιότητα του χρυσού και του ασημιού. Σ ’ αυτόν λοιπόν κατέφευγαν οι ενδιαφερόμενοι, για να σιγουρευτούν, όταν αγόραζαν τέτοια είδη. (Συνεχίζεται)
ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΛ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗΣ
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΥΔΑΚΡΥΤΟ ΧΑΛΑΣΜΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑ! Πρόσφυγες σε πλαγιά του Μαυριγιώτη της Αγιάσου Σ τ η όυτική πλαγιά του Μαυριγιώτη, μετά το μεγάλο διωγμό του 1922, ήρθαν και βρήκαν καταφύ γιο πολλοί ξεριζωμένοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Πουλιά κυνηγημένα, φτερά στον άνεμο, μακριά από τη ζεστα σιά του δικού τους σπιτικού. Σα να βλέπω αυτές τις νοικοκυρές, τις γεμάτες αξιοπρέπεια και ανθρωπιά, να κατεβαίνουν από το Συνοικισμό του Μαυριγιώτη, μ’ ένα καλάθι στο χέρι, με το τεφτεράκι της πίστωσης για τον μπακάλη και με τα μικρά παιδιά τους από κοντά, με την ελπίδα ότι θα ψωνίσουν τα απαραίτητα για το νοικοκυριό τους. Αυτές τις μεγαλοκυράδες της Μικρασίας, τις καλο μαθημένες αλλά και προκομμένες, να προσπαθούν να επιβιώσουν, με όλη την περηφάνια και την αξιοπρέπειά τους, στην ορεινή Αγιάσο, με τους 7.000 κατοί κους, καθώς λένε, κάποτε. Μπροστά μου έρχεται η εικόνα μιας μικροκαμωμένης μωρομάνας, της κυρίας Ελπίδας, με το σιγανό και το διακριτικό της βάδισμα, της βασανισμένης γυναί κας, της αγωνίστριας για την έντιμη επιβίωση. Φορώντας την καλομπαλωμένη πεντακάθαρη ποδιά της, περίμενε αγόγγυστα στα σκαλιά μιας ντόπιας άλλοτε μεγαλοκυράς, να πάρει τα λιγοστά χρήματα από τον κόπο μιας ολόκληρης μέρας. Μέσα στην τσέπη της «σκούτας» της έκρυβε τα πουρμπουάρ από τη δου λειά της, δηλαδή κανένα ζαχαρωτό ή κανένα καρύδι ή ξερό σύκο, με τη χαρά να τρέξουν τα παιδιά της και να ψάξουν να βρουν κάτι αλλιώτικο από τη μάνα τους. Στην προκοπή οι πρώτες και οι καλύτερες, προσφυγοπούλες από μάνες νοικοκυρές, υποδείγματα εγκρά τειας, υπομονής, αντοχής και ανεκτικότητας. Από αυτές τις μάνες βγαλμένες, που ήξεραν να φέρνουν τη μια άκρη με την άλλη, στις δύσκολες στιγμές της ζωής, και να εννοούν τα λόγια του μυστηρίου του γάμου: «Ούς ό Θεός συνέζευξεν, άνθρωπος μη χωριζέτω». Η σμυρναίικη μερακλίδικη κουζίνα μας σαγηνεύει ως τις μέρες μας. Τα γλυκίσματά τους ανεπανάληπτα, από το μπακλαβαδάκι με πράσινο φιστίκι ως τις γλυ κύτατες τουλούμπες και τα γλυκά του κουταλιού. Το πλέξιμο, έλεγε η μάνα μου, στις τέλειες κάλ τσες, μόνο οι προσφυγίνες το ξέρουν. Άσε ράψιμο, σε σαλβάρια, σε ρούσικα, σε καμτζόρια, σε γαϊτάνια, και τις ανεπανάληπτες δαντέλες, τις καμωμένες με μπρι σίμι και δουλεμένες με βελόνα του ραψίματος. Μιλάω για δαντέλες αριστουργήματα της χειροποίη της δουλειάς. Αραγε ποιος θα διδάξει στις νέες κοπέ λες τους θησαυρούς της παράδοσης, που μας έφεραν οι αρχόντισσες της Μικρασίας; Την Παναγιά και την εικόνα του Χριστού είχαν παραμάσκαλα, όταν ξεσηκώθηκαν από τη γη των προ
γόνων τους. Και στέριωσαν αυτές οι φαμίλιες, οι διωγ μένες από της Ανατολής τα βλογημένα χώματα και πρόκοψαν στη διάπλατα ανοιγμένη αγκαλιά της μάνας Ελλάδας, στα μικρά σπιτάκια, στον πέτρινο λόφο του Μαυριγιώτη. Μες στις αυλές τις πετρωμένες θέριεψαν οι τριανταφυλλιές που φύτεψαν, μια και τις πότισε απλόχερα της τιμιότητας ο ιδρώτας. Ο αντίλαλος από το τραγούδι «Η Σμύρνη, μάνα, καίγεται» θα ακούγεται ως τις πλαγιές του Ολύμπου και ως το Καστέλι, για να κάνει τα μάτια να βουρκώνουν από τις μνήμες και τις εικόνες της μικρασιατικής καταστροφής. Κανείς να μην αξιωθεί να ζήσει την προσφυγιά και τον ξεριζωμό. Όχι άλλοι πόλεμοι, όχι άλλο αίμα αθώων στον πλανήτη μας. Θα θυμηθώ το πρώτο γράμμα που μου έστειλε ο. μεγάλος μου γιος, όταν πήγε ως αξιωματικός-ταγματάρχης στην πρώτη ειρη νευτική αποστολή στο αεροδρόμιο στο Σαράγιεβο. Μου έγραφε: «Όλα εδώ, μάνα, είναι νταρνταγάν’. Τώρα ένιωσα τι θα πει πόλεμος και καταστροφή. Προσευχήσου για τα αθιόα θύματα»... ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ
Η Ελένη Σταύρου Καπάνταη, σύζυγος Παναγιώτη Σιγα νού, με τα δυο της παιδιά, τη Βασιλική (αριστερά), τη με τέπειτα σύζυγο του Μανόλη Κουκουτού, και τη Δήμητρα, τη μετέπειτα σύζυγο του αντιστασιακού Γεωργίου Μούρα, που τον εκτέλεσαν οι Γερμανοί, και σε δεύτερο γάμο του αείμνηστου συνεργάτη μας Δημητρίου Καβαδά. Η φωτογράφηση έγινε σε παραλία κοντά στη Θερμή μετά την αποβίβαση από τη βάρκα, με την οποία ήρθαν από τα Μοσχονήσια στη Λέσβο το Σεπτέμβρη του 1922.
ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΑΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ Η ταν Σεπτέμβρης του 1922, τότε που βρήκε την πολύπαθη ρωμιοσύνη μια ακόμη συφορά, πιο τρανή και από της βασιλίδας των πόλεων το πάρ σιμο. Ο β αθιόριζος μ ικρασιατικός ελληνισμός αποσπάστηκε βίαια από την τρισχιλιόχρονη κοιτί δα του, επωμίστηκε το σταυρό του μαρτυρίου και πήρε τ ’ ανηφορόστρατο της πικρής προσφυγιάς. Πολλά και συνταραχτική τα γεγονότα του χτες, άλλ’ η καθορισμένη χρονορροή της κλεψύδρας δε μου επιτρέπει να μακρηγορήσω. Ελάχιστα στις μέρες μας τ ’ απομεινάρια του χαμού, που ακράγγιξαν με την τρυφερότητα της παι δικής ηλικίας συμβάντα της εποχής, που κατέγρα ψαν στο μνημονικό τους εικόνες μεγαλείου αλλά και φρίκης. Άμετρο ψυχομέτρι οι επιγενόμενοι, η φύτρα των προσφύγων, παιδιά, εγγόνια και δισέγ γονο, που συντηρούν ως τις μέρες μας θυμητάρια της Ανατολής, που εμπιστεύονται τα λογής λογής ακούσματα, από παππούδες, από γιαγιάδες και από γονιούς, στο ταμείο των ζω ντανώ ν φυλετικών παραδόσεων, που κληρονομούν αταβιστικά, θα έλε γα, τη νοσταλγία για τις αλησμόνητες πατρίδες, που κρατούν άσβεστη τη θύμηση της καταγωγής τους. Η Μ ικρασιατική εκστρατεία είναι γνήσιο μα και παράτολμο τέκνο του μεγαλοϊδεατισμού και του αλυτρωτισμού, που βαυκάλισαν τον ελληνισμό από το 19ο αιώνα ως το πρώτο τέταρτο του περα σμένου. Άρχισε με καλούς οιωνούς το Μάη του 1919, ύστερα από το νικηφ όρο δια σ υμμ α χικό πόλεμο, και τερματίστηκε με επαίσχυντο τρόπο τρία περίπου χρόνια αργότερα, επαληθεύοντας τ ’ άσχημα π ρ ο γνω σ τικ ά κ ά π ο ιω ν π ρ ο ο ρ α τικ ώ ν νηφάλιων Ελλήνων, που δεν εθελοτυφλούσαν, που εξόρκιζαν να μην ανοίξει η αυλαία της πολεμικής περιπέτειας και της συνακόλουθης καταστροφής. Το γιορτάσι της λευτεριάς της Σμύρνης, της παινε μένης αρχοντοθυγατέρας της Μεσογείου, δε βάστα ξε πολύ. Το όνειρο της αποκατάστασης, σε μεγάλο ενιαίο κράτος, όλων των Ελλήνων που βρίσκονταν κάτω από ξένη κυριαρχία, αποδείχτηκε απατηλό. Πολλοί οι λόγοι της αποτυχίας της επιχείρησης του ελληνικού στρατού έξω από τα σύνορα της χώρας. Η αλήθεια είναι πικρή και μαλώτρα, μα πρέπει να λέγεται. Ενδεικτική η συνόψιση των παρακάτω αιτίω ν: Η παράταση του πολέμου, η οικονομική αποστράγγιση, η διχόνοια, ο κομματι κός φατριασμός, η αυτοϋπονόμευση, η άκαιρη αλλαγή της κυβερνητικής σκυτάλης το 1920, από το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέ λου στο Λαϊκό Κόμμα, το οποίο υποσχόταν τον τερματισμό του πολέμου για άγρα ψήφων, όπως
Στιγμιότυπο από την εκδήλωση του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» στην «Εστία Νέας Σμύρνης», με θέμα «Επέτειος Μνήμης. 80 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή», στις 3.11.2002. Στο βήμα ο ομιλητής Γιάννης Χατζηβασιλείου.
αποδείχτηκε στη συνέχεια, η δυσαρέσκεια των Συμμάχων, το άστοχο ξεμάκρεμα από τις βάσεις του ανεφοδιασμού και η προώθηση ως τα πρόθυρα της Άγκυρας, τα σφάλματα της πολιτικής και στρα τιω τικής διοίκησης, καθώς και η συστηματική οργάνωση και εξόπλιση του αντιπάλου. Η Μικρασιατική εκστρατεία απέτυχε, γιατί αυτή είναι η μοίρα των περισσότερων στρατιω τικών εγχειρημάτων αυτού του είδους. «Ό λίγοι γάρ δη στόλοι μεγάλοι η Ελλήνων η βαρβάρων πολύ από της εαυτών ά π ά ρ α ντες κατώ ρθω σαν» λέγει ο Συρακούσιος στρατηγός Ερμοκράτης για την επιχειρούμενη από τους Αθηναίους Σικελική εκστρατεία, καταπώς γράφει ο Θουκυδίδης (VI 33 5). Πολλά τα διδάγματα από την ιστορία, γνωστή η απόληξη εκστρατειών, ιμπεριαλιστικού μάλιστα χαρακτήρα, μεγαλονόματων ηγητόρων και ηγητορίσκων, όπως του Ναπολέοντα, του Χίτλερ, του Μουσολίνι και άλλων. Η αναμφισβήτητη ιστορική αυτή αλήθεια υποχρεώνει στις μέρες μας τους ισχυρούς της γης να επιχειρούν τις μακρινές, σωτήριες κατά την εκτί μησή τους, εκστρατείες, όχι μόνοι τους, αλλά με διε θνή συναίνεση, εθελούσια ή πειθαναγκασμένη. Ο ελληνικός στρατός στη Μικρασία έστησε πολ λά τρόπαια σε μυριόνεκρα πεδία μαχών. Η εξόρ μησή του πέρα από την ενδοχώρα της Σμύρνης δεν είχε την έγκριση και τις εγγυήσεις των Συμμάχων.
Ήταν όμως απότοκη των σφοδρών επιθέσεων του κεμαλικού στρατού, αλλά και της επιθυμίας επιβο λής, με πολεμική πίεση, των όρων της συνθήκης των Σεβρών της 10ης Αυγούστου 1920, σύμφωνα με την οποία η χώρα μας έπαιρνε τη μεγαλύτερη της έκταση στην ιστορία των νεότερων χρόνων. Σκληρός και άνισος ο αγώνας του ελληνικού στρατού στη Μικρασία. Οι μάχες διαδέχονταν η μια την άλλη. Σ ’ όλες οι στρατευμένοι έδειξαν ηρω ισμό και αυτοθυσία, στη μάχη του Αβγίν, που λέγε ται και μάχη Ινονού, στη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ, στις επιχειρήσεις του Σαγγαρίου, που άνοιξαν το δρόμο για προέλαση προς την Αγκυρα, στη μάχη του Καλέ Γκρότο και τελευταία στην ολέ θρια για τους Έλληνες μάχη του Αλή Βέράν, που ονομάστηκε και «μάχη του αρχιστράτηγου», γιατί τη διεύθυνε προσωπικά ο Μουσταφά Κεμάλ πασάς, ο γνωστός αργότερα και με την τιμητική προσωνυ μία Α τατούρκ, που σημαίνει Π ατέρας τω ν Τούρκων. Η τελευταία φονική μάχη στην κοιλάδα του Αλή Βέράν, κατά την οποία μεγάλο τμήμα του ελληνικού στρατού περικυκλώθηκε σε πολύ στενό μέρος και στη συνέχεια αιχμαλωτίστηκε μαζί με το στρατηγό Νικόλαο Τρικούπη, αποτελεί το προοίμιο της γοργά εξελισσόμενης μικρασιατικής τραγωδίας. Ό πω ς ήταν επόμενο, η ελληνική εκστρατευτική δύναμη έλαβε διαταγή να εκκενώσει τη Μικρασία, αφού ήταν αδύνατη πλέον η ανάσχεση της τουρκι κής προέλασης και πολύ πιθανή η αιχμαλώτιση και άλλων τμημάτων, τα οποία σε αρκετές περιπτώ σεις, όπως ήταν φυσικό, οπισθοχωρούσαν χωρίς την ενδεδειγμένη συνοχή και πειθαρχία. Η επιβίβαση του ελληνικού στρατού στα πλοία ενθάρρυνε τις κεμαλικές δυνάμεις, αποθράσυνε τους τσέτες και όπλισε το χέρι πολλών κακοποιών στοιχείων με λεπίδι. Το χαρμόσυνο γεγονός της απε λευθέρωσης της Ιω νία ς το Μάη του 1919, που ενθουσίασε τα πλήθη και τα έκανε να παραληρούν και να πανηγυρίζουν, το αμαύρωσε η κάθοδος και το φευγιό των ηττημένων. Εκτός από τους ένστο λους και χιλιάδες άμαχοι κατέκλυσαν τη Σμύρνη και άλλες παράλιες πόλεις και χωριά, περιμένοντας νά ’ρθουν πλεούμενα, για να τους σώσουν, αν και ο ύ π α το ς αρμοστής της Ε λλάδας στη Μ ικρασία Αριστείδης Στεργιάδης απαγόρευε τη φυγή πολιτών, γιατί αυτό, σύμφωνα με την εκτίμηση των κυβερνή σεων που εκπροσώπησε από το 1919 ως το 1922, θα διευκόλυνε τα σχέδια των Τούρκων. Παράλληλα όμως οι ανέστιοι και πένητες πρόσφυγες ήταν βέβαιο πως θα δημιουργούσαν στους ιθύνοντες της Αθήνας σοβαρά προβλήματα, προστιθέμενοι στο αντικυβερνητικό ρεύμα, που ολοένα και ογκωνόταν. Ο ελληνισμός της Ανατολής δεν μπορούσε πια να πλάθει χρυσόνειρα. Πρόβλεπε του μαχαιριού το
ξεθηκάρωμα, τους εμπρησμούς, τις λεηλασίες, τις ατιμ ώ σεις, τους βιασμούς, το σκόρπισμα των φαμελιών, τον πικρό ξεριζωμό. Είχε γνωρίσει τη θεριοσύνη των ενστίκτων και τις διώ ξεις και σε παλαιότερες εποχές, μα και πρόσφατα το 1914. Δεν του ήταν άγνω στο κα ι το π ο γκ ρό μ τω ν Αρμενίων, που τους μισούσαν οι Τούρκοι και από τους Έλληνες περισσότερο και που πάσχιζαν να γίνουν οι χαλαστήδες της ράτσας τους. Η πεντάμορφη νυφούλα του Ερμαίου κόλπου, η «γκιαούρ Ισμίρ», ανυπεράσπιστη έπεσε στα χέρια των αφιονισμένων διωκτών, εργατών του χαμού και της συφοράς. Στις 27 Αυγούστου ο επανακάμψας διοικητής Νουρεντίν πασάς, σαν άλλος όψ ι μος Πόντιος Πιλάτος, παρέδωσε το σεπτό ιεράρχη Χρυσόστομο στον εξαγριωμένο τουρκικό όχλο, ο οποίος τον υπέβαλε σε φριχτά βασανιστήρια και τον κατακρεούργησε. Προτίμησε ο λαμπρός αυτός μάρτυρας της εκκλησίας και του έθνους να μείνει κοντά στο χειμαζόμενο ποίμνιό του, παρά ν ’ ακο λουθήσει το δρόμο της φυγής και της σωτηρίας. «Ό ποιμήν ό καλός τήν ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων» (Ιωάν, ι ' 11-12). Εκτός όμως από το Χρυσόστομο Σμύρνης, που έγινε σύμβολο του μικρασιατικού ελληνισμού, και άλλοι ρασοφόροι βρήκαν τρ α γικ ό θά να το , ό π ω ς ο Γ ρηγόριος Κ υδω νιώ ν, ένα χρόνο νω ρ ίτερ α ο επ ίσ κ ο π ο ς Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλης, από τα Παράκοιλα, και αναρίθμητοι λευίτες. Οι Σμυρναίοι μα και όλοι οι άλλοι συφορια-
Στιγμιότυπο από την εκδήλωση «Επέτειος Μνήμης. 80 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή», που έγινε στην «Εστία Νέας Σμύρνης» στις 3.11.2002. Στο βήμα η Αιούμπα Χαράλαμπου Σκούρτη, που διαβάζει κείμενα σχετικά με το μικρασιατικό ελληνισμό και το δράμα του.
σμένοι Μικρασιάτες οδηγούνταν ως πρόβατα επί σφαγήν και πότιζαν με πολύ αίμα το διψασμένο χώμα της πατρίδας. Η κακιά μοίρα τούς καταδίω κε παντού, σε πόλεις, σε χωριά,σε ερμοτόπια, σε κρυψώνες, ακόμη και σε μνημούρια. Οι κακοποιοί και οι π λ ια τσ ικ ο λ ό γ ο ι δρούσαν ανενόχλητοι, χώρις αναστολές, χωρίς ψυχοπόνεση, χωρίς ίχνη καλοσύνης και ανθρωπιάς. Δεν έλειψαν όμως και οι εξαιρέσεις, που μαρτυρούν πως ο πολιτισμός της ψυχής δεν έχει πατρίδα. Μέρες πολλές βάσταξε το μακέλεμα του ελληνι σμού. Η παραφροσύνη του πολέμου ανέτρεψε όλες τις αξίες και το πυργωμένο μίσος δρομολόγησε κάθε είδους θηριωδία. Πλούσιος ο απολογισμός σε δρώμενα αισχύνης. Αιχμάλωτοι στρατιώτες πέρα σαν από καυδιανά δίκρανα. Γέροντες και γερόντισ σ ες με ασημένια μ αλλιά τα π εινώ θ η κ α ν. Κ οπέλες ατιμάστηκαν μπροστά στα έκπληκτα μάτια των γονιών τους, ακόμη και μέσα σε ιερούς χώρους. Μωρά με το ρωγοβύζι στο στόμα απομα κρύνθηκαν πρόωρα από το πανηγύρι της ζωής. Αντρες θανατώθηκαν, για να ορφανέψουν οι φαμί λιες τους. Περιουσίες που έγιναν με πολύ κόπο και ιδρώτα παραδόθηκαν στις παμφάγες φλόγες, όπως έγινε στη Σμύρνη, όπου ξετυ λίχτη κ α ν σκηνές δαντικής κόλασης. Ευκτήριοι οίκοι της χριστιανι κής πίστης βεβηλώθηκαν ή καταστράφηκαν. Οι κραυγές του πόνου υψώνονταν μεσούρανα, το αίμα κυλούσε ποτάμι και οι υπερτάφιοι νεκροί δεν είχαν μετρημό. Πολλοί ξένοι, ανάμεσά τους και χτεσινοι σύμμαχοι, έβλεπαν τα γενόμενα, αλλά φορού σαν τη μάσκα της αδιαφορίας, αρκούμενοι στο να φωτογραφίζουν μονάχα. Οι τότε ισχυροί της γης διεκδικούσαν από παλιά με κάθε τρόπο να διεισδύσουν στον ευαίσθητο αυτό χώρο, που έχει τα Στενά, που γειτνιάζει με πετρελαιοπαραγωγές χώρες, που βρίσκεται στο μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Το διαιρεί και βασίλευε τους διευκόλυνε όλους, εξυπη ρετούσε τα νιτερέσα τους. Πόσες φορές, δυστυχώς, μέχρι σήμερα οι άνθρωποι δε γίναμε μάρτυρες παρό μοιας συμπεριφοράς, ασύγγνωστης αναλγησίας; Η κατάσταση που δημιουργήθηκε ήταν εξαιρε τικά κρίσιμη για το έθνος. Όλα έπρεπε να γίνουν με ταχύτητα, για να περισωθει ό,τι ήταν μπορετό. Τα λείψανα της εκστρατευτικής δύναμης ήρθαν στην Ελλάδα. Έ να μέρος τους πέρασε στη Χίο και στη Μυτιλήνη, όπου εκδηλώθηκε το γνωστό κίνημα, με αρχηγούς το Νικόλαο Πλαστήρα, το «μαύρο καβα λάρη», και το Στυλιανό Γόνατά. Ακολούθησαν η παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο σχηματι σμός νέας κυβέρνησης και η σύλληψη πολλών στελε χών της παραιτηθείσας κυβέρνησης, τα οποία θεω ρήθηκαν υπεύθυνα της Μικρασιατικής καταστρο φής. Με τη συνθήκη των Μουδανιών, στις 11 του
Ο πανοσιολογιότατος αρχιμανδρίτης Ιουστίνος Κεφαλούρος, προϊστάμενος του Ιερού Ναού Φανερωμένης Χ ο λαργού διατυπώνει κάποιες σκέψεις για το δράμα του μι κρασιατικού ελληνισμού, με την ευκαιρία της εκδήλωσης του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» (3.11.2002).
Οκτώβρη του 1922, σταμάτησαν οι εχθροπραξίες των εμπολέμων. Με την καταδίκη σε θάνατο και την εκτέλεση στο Γουδί, στις 15 του Νοέμβρη του 1922, των τέως πρωθυπουργών Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Δημητρίου Γούναρη και Νικολάου Στράτου, των τέως υπουργών Γεωργίου Μπαλτατζή και Νικολάου Θεοτόκη, καθώς και του αρχιστράτηγου Γεωργίου Χατζανέστη, επιδιώχτηκε η επιβολή της πειθαρχίας στο στράτευμα και η ικανοποίηση του δημόσιου αισθήματος. Φυσικά, κανένας από αυτούς που θεω ρήθηκαν υπεύθυνοι της καταστροφής δεν ήθελε το κακό της πατρίδας του, άλλ’ αυτοπαγιδεύτηκαν με τα ίδια τους τα λάθη, περιήλθαν σε φοβερό αδιέξοδο και πολλές φορές έθεσαν το κομματικό συμφέρον πάνω από το εθνικό. Με τη συνθήκη της Λοζάνης, η οποία υπογρά φτηκε στις 24 του Ιούλη του 1923, ρυθμίστηκαν οι ελληνοτουρκικές διαφορές.Η Τουρκία πήρε ολό κληρη τη Μ ικρασία, την Ανατολική Θράκη, την Κ ω νσ τα ντινο ύ π ο λ η κα ι τα νησιά Ιμβρο και Τένεδο. Μια από τις συμβάσεις της συνθήκης ρύθ μιζε το επίμαχο ζήτημα της ανταλλαγής των πλη θυσμών. Εξαίρεση αποτέλεσαν μόνο οι χριστιανοί κ ά το ικ ο ι της Ιμβρου, της Τενέδου και της Κωνσταντινούπολης, καθώς και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. (Συνεχίζεται)
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΣΥΝΤΟΜΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ Ένας Αγιασώτης νεοχατζής εντυπωσιασμένος αφηγείται... Β Τ η ν ίδια μέρα επισκεφτήκαμε επίσης τη Μονή του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη. Σε πολλούς από εμάς είναι γνωστή η ιστορία του με το λιοντά ρι, η οποία και εικονίζεται. Στη συνέχεια επισκε φτήκαμε το Σαρανταριό Ό ρος και τη Μονή των Τριών Πατέρων. Υπάρχουν πολλά μικρά παρεκ κλήσια γύρω από το Ναό του Ευαγγελισμού. Σ ’ ένα από αυτά υπάρχει βράχος με αποτύπωμα του Χριστού, όταν γονατιστός επί σαράντα μέρες προ σευχόταν, αντιστεκόμενος στους πειρασμούς, που προσπαθούσαν να τον λυγίσουν, να τον πάρουν με το μέρος τους. Εντύπωση μου έκανε το Σπήλαιο τω ν Ν ηπίω ν. Ε κ α το ντά δες κ ρ α νία και οστά μικρών παιδιών σώζονται, απομεινάρια της σφα γής τους από τον Ηρώδη, κατά την παράδοση. Τη Δευτέρα το πρωί πήγαμε στον επιβλητικό Ναό της Ανάστασης, στον Πανάγιο Τάφο, στο μνη μείο που σε εντυπωσιάζει, που σου προκαλεί δέος. Μπήκαμε στη σειρά και περιμέναμε τουλάχιστον μια ώρα, για να μπούμε για προσκύνηση. Τα συναι σθήματα που νιώθει κανείς μέσα σ’ αυτό το χώρο είναι πρωτόγνωρα. Σε μεταφέρουν στα αθώα παιδι κά σου χρόνια, όταν καθισμένος στα γόνατα της στοργικής γιαγιάς σου, άκουγες με ορθάνοιχτα τ ’ αφτιά και τα μάτια, σαν σε παραμύθι, την ιστορία κάποιου παιδιού, που γεννήθηκε μέσα σε φάτνη, που προσπάθησαν να το εξοντώσουν, σφάζοντας εκατοντάδες άλλα παιδιά, πριν καλά καλά γνωρί σει τον κόσμο, για τον οποίο επρόκειτο να θυσια στεί, άντρας πια, με πλήρη συνείδηση. Όλα αυτά περνούν σαν σε ταινία, από το κατασταλαγμένο πια μυαλό σου, δίνοντας απάντηση σε παλαιά ερω τήματα, μα και δημιουργώντας νέα, καθώς βλέπεις μπροστά σου όλα τα παιδικά σου ακούσματα χει ροπιαστά, ζωντανά, ανέπαφα από το χρόνο. Σ ’ αυτό τον ιερό χώρο νιώθεις ν ’ απελευθερώνεσαι από τη σύγχυση και η ψυχή σου ξεπουπουλιάζεται από πολλές αμφιβολίες. Πολλά είναι αυτά που σε συγκινούν, ο Π ανάγιος Τάφος, ο Γολγοθάς, η Πλάκα της Αποκαθήλωσης, το σημείο στο οποίο φόρεσαν στο Χριστό το αγκάθινο στεφάνι, ο χώρος στον οποίο κάθισε, για να συνέλθει μισολιπόθυμη και κλαίουσα η Παναγία (Δακρύζουσα Παναγία), ο Κρανίου Τόπος (Κρανίο του Αδάμ), ο οποίος κατά την παράδοση ποτίστηκε από το αίμα του Χριστού, όταν λογχίστηκε, η ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού από την Αγία Ελένη... Γενικά, όταν βλέπεις το μεγα-
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, στο Κάιρο.
λόπρεπο Ναό της Ανάστασης και τόσα άλλα αισθά νεσαι δέος, που σε κάνει να σκέφτεσαι πως και αν ακόμη όλα αυτά είναι δημιούργημα ανθρώπινης φαντασίας, πάλι θεόπνευστη θα πρέπει να είναι. Βγαίνοντας από τον Πανάγιο Τάφο, το μάτι μου έπεσε πάνω σε μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα, 40 επί 30 εκατοστά περίπου, η οποία πληροφορεί ότι ο Τάφος είναι έργο κάποιου κάλφα από τη Μυτιλήνη, που δε συγκρότησα καλά το όνομά του. Για την ιστορία του μας μίλησε σχετικά ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος Συκής και μας είπε, σε γενικές γραμμές, τα παρακάτω: Από τις αλλεπάλληλες επιδρομές κάθε φορά οι καταστροφές ήταν μεγάλες. Μια από αυτές έγινε από τους Τούρκους. Ό ταν κόπασε η οργή τους, οι χριστιανοί μάζεψαν χρήματα και απο φάσισαν να αποκαταστήσουν τις ζημιές. Πήραν άδεια από το σουλτάνο, με αυστηρή όμως δέσμευση,
να μη γραφεί τίποτα στα ελληνικά. Ο κάλφας το όέχτηκε. Η επίβλεψη ήταν ασφυχτική και άγρυπνη, το έργο όμως προχωρούσε κανονικά και μια μέρα τέλειωσε. Το επισκέφτηκε ο σουλτάνος, το έλεγξε και δε βρήκε καμιά παρανομία. Δίνοντας το χέρι στον κάλφα,του είπε: μπράβο, γκιαούρη, καλή δου λειά έκανες. Ναι, σουλτάνε μου, του είπε ο κάλφας, θα σας ζητήσω όμως μια χάρη, να μου επιτρέψετε να μείνω μόνος τη νύχτα μέσα, για να τελειώσω κάποι ες μικρολεπτομέρειες. Ο σουλτάνος το δέχτηκε. Την άλλη μέρα είδαν οι επισκέπτες έκπληκτοι όλες τις ελληνικές επιγραφές που υπάρχουν και σήμερα. Ο κάλφας, πριν τοποθετήσει τις πλάκες του Πανάγιου Τάφου, είχε φροντίσει να χαράξει αυτά που ήθελε στα ελληνικά, καλύπτοντάς τα με μαρμαροκονία, την οποία τη νύχτα αφαίρεσε και έτσι βγήκαν τα γράμματα στην επιφάνεια. Ο σουλτάνος οργίστηκε και διέταξε να τον συλλάβουν. Ή το γκρεμίζεις με τα ίδια σου τα χέρια, γκιαούρη κάλφα, και γλιτώ νεις τη ζωή σου ή μένουν και σε σφάζω. Ο κάλφας μαρτύρησε, το έργο του όμως έμεινε για πάντα. Την ίδια περίπου εποχή συνέβη και το εξής θαύμα. Οι Αρμένιοι δωροδόκησαν το σουλτάνο Μουράτ, να μην επιτρέψει στους ορθόδοξους Χριστιανούς την ημέρα της Ανάστασης να λειτουργήσουν μέσα στο ναό. Θέλανε αντί του Πατριάρχη να πάρει ο δικός τους το Άγιο Φως, να σπάσουν δηλαδή το προνόμιο. Αναγκαστικά ο πατριάρχης τέλεσε τη λειτουργία μέσα στον περίβολο του ναού. Όταν ήρθε η ώρα για το Άγιο Φως, ο πατριάρχης και όλοι οι προσκυνητές γονάτισαν. Ο πατριάρχης ακούμπησε το κεφάλι του στην αριστερή κολόνα της εισόδου της κεντρικής πύλης και πράγματι, όπως προσευχόταν, η γρανιτένια κολόνα σχίστηκε και αναπήδησε το Άγιο Φως. Το σημάδι μένει ακόμη και σήμερα πάνω στην αριστερή κολόνα της εισόδου του ναού. Πρόκειται για σχισμή
Η φυλακή του Χριστού.
μαυρισμένη που μαρτυρεί το γεγονός. Έ νας μου σουλμάνος, ονόματι Τουνόμ, που ήταν υπηρεσία την ώρα αυτή, βλέποντας τα όσα διαδραματίστηκαν μπροστά στα μάτια του, πίστεψε στο Χ ριστό. Αποτέλεσμα να τον γκρεμίσουν οι άλλοι από το μιναρέ και να τον σκοτώσουν. Ανακηρύχτηκε άγιος. Μετά το προσκύνημά μας στον Πανάγιο Τάφο παρακολουθήσαμε τη θεία λειτουργία και τη λιτά νευση του Τίμιου Σταυρού, από το μέρος όπου βρέθηκε από την Α γία Ελένη ως το φ ρικτό Γολγοθά. Ή ταν η εορτή της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού, σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο, που ακολουθούν. Στη λειτουργία και στην περιφορά χοροστάτησε ο βοηθός του μακαριότατου πατριάρ χη Ιεροσολύμων Διοόώρου, πλαισιω μένος από τέσσερις ιερά ρχες, μεταξύ τω ν ο π ο ίω ν και ο Μυτιλήνης Ιάκωβος, από αρκετές δεκάδες ιερέων και από χιλιάδες πιστούς. Η λειτουργία και η λιτά νευση θύμιζαν βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. (Συνεχίζεται)
ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ
Ο Πανάγιος Τάφος.
ΑΕΣΒΙΑΚΑ ΑΡΧΕΙΟΔΙΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ Αδεια άσκησης επαγγέλματος καραγωγέα του 1926 Σ τ ο σχετικά κοντινό παρελθόν, τότε που ήταν λιγοστά τα αυτοκίνητα, κυρίαρχοι των οδικών συγκοι νωνιών ήταν οι καραγωγείς, οι αραμπατζήδες. Τέτοιοι υπήρχαν και στην ορεινή Αγιάσο, στην οποία το πρώτο αυτοκίνητο ήρθε το Μάη του 1915, όταν επισκέφτηκε την κωμόπολη ο πολιτικός Ελευθέριος Βενιζέλος, καταπώς μας γράφει ο ιστορικός Στρατής Κολαξιζέλης. Από τους τελευταίους αραμπατζήδες γνωστοί ήταν ο Γρηγόριος Προκοπίου Χριστοφαρής ή Μπαντέλης, πεθερός του αείμνηστου λογοτέχνη Στρατή Αναστασέλη, ο Δημήτριος Παναγιώτη Βουλβούλης, πατέρας του αμίμητου χωρατατζή Κώστα Βουλβούλη, και ο Βαγιάνης Αβαγιανός, που υπήρξε και κήρυκας και ζωέμπορος (τζαμπάζης). Ο ανταγω νισμός ήταν έντονος και στους καραγωγείς, όπως φαίνεται από τους παρακάτω στίχους, που διέσωσε στη μνήμη του ο Στρατής Σουσαμλής (Γκντουρίό’), και στους οποίους φαίνεται ότι ο Αβαγιανός κατέβα λε προσπάθειες ως επαγγελματίας, αλλά δυστυχώς υστερούσε. Χίλια, Βαγιάνη μ ’,τσ ’ α ν π ’λαλείς, δε Θα σου μείν’ πάντα θα κάνεις τι μι ντ στου γέρου του Μπουλμποέιλη. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε τη δακτυλογραφημένη-χειρογραφημένη (διαστάσεων 19x20 εκ.) άδεια άσκησης επαγγέλματος του καραγωγέα, που δόθηκε από τη Διοίκηση Χωροφυλακής Λέσβου, στις 23.9.1926, στο Δημήτριο Παναγιώτη Βουλβούλη. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Η ά δ εια ά σκ η σ η ς ε π α γ γ έλ μ α τ ο ς κ α ρ α γω γέα που δόθηκε στο Δ η μ ή τρ ιο Παναγιώτη Βουλβούλη το 1926 από τη Διοίκηση Χωροφυλακής Δέσβου.
ΑΡΧΟΝΤΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΚΟΝΤΟΥΛΗΣ Ο οδοντίατρος της πλούσιας δράσης και προσφοράς Ο Αρχοντής Κοντούλης γεννήθηκε στη Γάνο της Ανατολικής Θράκης στις 12.12.1878. Γονείς του ήταν ο Ευστράτιος και η Μαριγώ Κοντούλη, π ο υ είχα ν οχτώ π α ιδ ιά . Ο π α τέρ α ς του ήταν ε μ π ο ρ ο κ α ρ α β ο κ ύ ρ η ς, π ο υ έ π ια ν ε κ α ι σ τ ις Η νω μένες Π ολιτείες Αμερικής. Στο τελευταίο του τα ξίδι, κατά το 1887, βυθίστηκε το καράβι του αύτανδρο στον Ατλαντικό Ωκεανό, πιθανό τατα στη Θάλασσα των Σαργάσσων. Ο ορφανός Αρχοντής, σε ηλικία εννιά ετών, έφυγε για την Κωνσταντινούπολη, όπου καταπιά στηκε με πολλές δουλειές, για να μπορέσει να επι βιώσει. Ό ντα ς έφηβος, πήγε σ ’ ένα φημισμένο Α υστριακό οδοντίατρο, ονόματι Φ ριτς. Κοντά του εργάστηκε αρκετά χρόνια, ασκήθηκε επαρκώς και εξελίχτηκε σ’ έναν από τους καλύτερους αδειούχους οδοντίατρους της Κ ω νσταντινούπολης και στη συνέχεια, μετά τη Μ ικρασιατική κατα στροφή, της Αθήνας, όπου ανέλαβε τη διεύθυνση του ο δ ο ντια τρ ικ ο ύ τμ ήματος της Νέας Π ολυ κλινικής, στην οδό Ιπποκράτους, που ίδρυσαν οι Κ ω νσ τα ντινο υ π ο λ ίτες γ ια τρ ο ί, αλλά κ α ι του Καΐρου και της Λέσβου. Το 1908 παντρεύτηκε την Αθηνά Κουκουσέλη, που ήταν δασκάλα από την Α γιάσο κα ι έκανε ιδ ιω τικ ά μαθήματα στην Κ ω νσταντινούπολη. Ή ταν θυγατέρα του Βρανά Κουκουσέλη και της Θ εοκτίστης Μ αστραντω νά. Ή τα ν το δεύτερο πα ιδί της οικογένειας. Αδέρφια της η Μαριάνθη Μ ιλ τ ιά δ η Ψ υ ρ ο ύ κ η , η Μ υ ρσ ίνη Χ ρ ισ τ ό φ α Μ αϊστρέλη, η Σοφία Αντωνίου Μαραγκέλη και ο Παναγιώτης. Ο πατέρας της ήταν ήταν ψηλός, γ α ϊτ α ν ο φ ρ ύ δ η ς κ α ι π α λ ικ ά ρ ι. Π ροσ ελήφ θη εισπράκτορας φόρων τουρκικώ ν από ανάδοχο Έ λληνα ραγιά. Αγανάκτησε όμως για τα πα νω τ ό κ ια το υ κ α ι μ ια Κ υ ρ ια κ ή στην εκ κ λ η σ ία κ α τά γγειλ ε τ ις α τα σ θα λίες του σε βάρος τω ν ραγιάδων. Απολύθηκε, φυσικά. Και ένα βράδυ, καθώς πήγαινε στο σπίτι του, κάποιοι πληρωμέ νοι κακοποιοί τον δολοφόνησαν με μαχαίρι. Η μητέρα μας έλεγε ότι ο Αλέκος τού έμοιαζε κατα πληκτικά. Η Α θηνά Κ ουκο υσ έλη είχε τελ ειώ σ ει το Π αρθεναγωγείο της Μ υτιλήνης και διοριζόταν ανά χρ ό νο στο Π α ρθενα γω γείο της Α γιάσου.
Αναμνηστική οικογενειακή φωτογραφία (1935). Διακρίνονται, απο αριστερά, καθήμενοι, η Αθηνά (18781957) και ο Αρχοντής Κοντούλης (1878-1943). Όρθιοι, η Μαρίκα (1908-2000), ο Όμηρος, ο Αλέκος (1912-1936), η Έλλη και ο Ανδρέας (1920-2001).
Σώζονται τρία διοριστήριά της, τα οποία δημοσι εύτηκαν παλαιότερα από την αδερφή μου Μαρίκα στο περιοδικό «Αγιάσος». Μη θέλοντας όμως να κλειστεί στην Αγιάσο, στις αρχές του 20ού αιώνα ήρθε στην Κωνσταντινούπολη ως οικοδιδασκάλισσα, όπ ο υ κα ι παντρεύτηκε. Ή τα ν γυνα ίκ α συντηρητικών αρχών και φοβόταν τα ανοίγματά. Ό τα ν ο π α τέρ α ς πήγε στο Κ άιρο, του έγραφε συνέχεια να επιστρέφει, ώσπου τον έκαμψε. Ό ταν επίσης έφυγε στην Αθήνα, όπου είχε αγοράσει πολλά οικόπεδα, που τότε ήταν χέρσοι αγκαθότο π ο ι, π ά λι τον πίεσε και τον ανάγκασε κατά το 1930 να τα πουλήσει σε εξευτελιστική τιμή. Από το γάμο του με την Αθηνά Κουκουσέλη απόχτησε πέντε παιδιά, τη Μαρίκα, σύζυγο μετέ
π ε ιτ α Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο υ Τ ο κ μ α κ ίδ η , το ν Α λ έ ξ α ν δ ρ ο , την Έ λ λ η -Κ ίρ κ η , σ ύζυγο μ ετέπ ειτα Ε μ μ α νο υ ή λ Κ ουβα ρά κ η , το ν Ό μ η ρ ο -Χ α ρ ά λ α μ π ο κ α ι το ν Α ν δ ρ έα -Φ α ίδ ω ν α . Μ ετά το ν Α λέξα νδρ ο γεννήθηκε ο Θ ω μάς, π ο υ π έθα νε όμως νήπιο. Ή τα ν εγκαταστημένος στην Κ ω ν σταντινούπολη, στη συνοικία Φανάρι, κοντά στο Πατριαρχείο και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Δ ίπλα, ανατολικά, ήταν το σ π ίτι του Σταύρου Φινφίνη, από τα Πάμφιλα. Ο γιος του Κωνστα ντίνος έγινε μητροπολίτης Σουηδίας, Γερμανίας κτλ. και πέθανε ως Πολύευκτος. Αυτός φρόντισε και μας έστειλε το 1923 την κλινική του ιατρεί ου, καθώ ς και κ ά π ο ια π α λ ιά έπ ιπ λα , ενώ την ηλεκτροκίνητη κλινική και τα καινούρια τα κρά τησε ένας συγγενής. Δ υτικά ήταν το σ π ίτι του μεγάλου χειρουργού της Κ ω νσταντινούπολης Σπανούδη, που έγινε ξακουστός για την εγχείρη ση σε καρδιά Ο θω μανιδας, που τη μαχαίρωσε από ζήλια ο άντρας της. Σ την Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο ύ π ο λ η ο Α ρ χ ο ν τή ς Κ οντούλης ανέπτυξε σημαντική δράση. Ή τα ν μέλος της τριμελούς ηγεσίας Ε θνικού Α γώνα, π ο υ είχε α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία με το ν Ε λ ευ θ έρ ιο Βενιζέλο και κατά το διάστημα της κατοχής της Κ ω νσ τα ντινούπολη ς με το Γεώργιο Κ ονδύλη και με άλλους. Ή ταν επίσης μέλος της Εφορείας του Π α τρ ια ρ χ ε ίο υ , κ α θώ ς κ α ι της Ε φ ο ρ εία ς Προσκόπων Κωνσταντινούπολης. Με την έναρξη της τυχοδιωκτικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία είχε πελάτη έναν Τούρκο συνταγ ματάρχη, ο οποίος είχε φοιτήσει στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου. Η ταν π ρ οοδευτικός και, π α ρ ’ όλο που ήταν μπέης, δεν είχε χαρέμι, ά λ λ ’ ήταν μονόγαμος. Ζήτησε από τον πατέρα μου να περιθάλψει στο σπίτι μας τη γυναίκα του και αυτός δέχτηκε. Τελικά όμως κατόρθωσε να την πάρει μαζί του στην κεμαλική στρατιά. Το 1922 ο ίδ ιο ς , ό ν τα ς π ρ ο σ ω π ά ρ χ η ς του Υπουργείου της τότε στρατιωτικής κυβέρνησης, προσφέρθηκε να φιλοξενήσει στο σ πίτι του την οικογένεια μας, ο πατέρας μου όμως δε δέχτηκε, γιατί ένας νόμος κεμαλικός που ψηφίστηκε επεφύλασσε θάνατο και σε Τούρκους που έκρυβαν Έλληνες. Και έτσι στις 26.10.1922 με το επιταγμέ νο από τους Άγγλους υπερωκεάνιο «Αίγυπτος» αποβιβαστήκαμε μαζί με άλλους στη Μυτιλήνη. Και στη Λέσβο ο Αρχοντής Κοντούλης δρα στηριοποιήθηκε έντονα. Εργάστηκε ως οδοντία τρος στην Αγιάσο, όπου υπήρχαν προπολεμικά
κα ι ά λ λ ο ι ο δ ο ν τία τρ ο ι, ο Ε υ σ τρ ά τιο ς Κ α ρ α φ ύ λ λ η ς (Π ρ ίν ο ς), ο Ο δυ σ σ έα ς Γ ρ η γο ρ ίου Τζανετής και ο Παναγιώτης Προκοπίου Τζανετής. Για να επιβιώσει, αλλά και για να σπουδάσει τα π α ιδ ιά του, α να γκαζόταν τις Κ υριακές μ ’ ένα γ ά ιδ α ρ ο να π η γ α ίν ε ι κ α ι στα χ ω ρ ιά , σ τον Ασώματο, στο Ίπ π ειο ς, στο Κάτω Τρίτος, στην Κώμη, στην Πηγή, στη Σκούντα, για λίγο καιρό μ ά λ ισ τα κ α ι στα Β α σ ιλ ικ ά . Ε ίχε φήμη π ο λ ύ καλού οδοντίατρου και οι επεμβάσεις του ήταν σωτήριες. Το 1924 εργαζόμενος για πρώτη φορά στην Αγιάσο, στο τότε σπίτι μας στο Μαυριώτη, έκανε εξαγωγή δοντιού της Ερατούς Στυλιανού Μπράτσου, το οποίο είχε κύστη στη ρίζα. Αφού απόσπασε την κύστη, το απολύμανε και το επα νεμφύτευσε. Ή ταν τότε από τις πρωτοποριακές σε παγκόσμια κλίμακα επεμβάσεις. Ακόμη και τώρα θεωρείται εξαιρετική περίπτωση. Το γεγο νός προκάλεσε το θαυμασμό των Αγιασωτών και όχι μόνο. Αξιοσημείωτη και μια άλλη πρω τοπο ριακή χειρ ο υ ργικ ή επέμβαση. Α πό ένα σ ά π ιο δόντι, όπως εξακριβώθηκε, έπαθε κάποιος, πελά της άλλου οδοντίατρου, βαριά ιγμορίτιδα και ο ουρα νίσ κος εσω τερικά γέμισε πύο. Α μέσως ο πατέρας μου του έβγαλε το δόντι, διάνοιξε οπή και από εκεί με σύριγγα αναρρόφησε όλο το πύο. Τα οστά του ουρανίσκου κινδύνευαν να σ α π ί σουν. Από την οπή έπλενε με οξυζενέ επί μέρες το ιγμόριο άντρο και τον ουρανίσκο. Έ τσι σώθηκε η ζωή του ασθενή κα ι σταμάτησαν οι τρομ ερές κεφαλαλγίες, οι αβάσταχτοι πόνοι και οι εκνευρι σμοί. Τη μέθοδο αυτή την εφάρμοζε τακτικά σε ελαφρότερες περιπτώσεις. Χαρακτηριστικό και το παρακάτω περιστατικό: Στην Αγιάσο ζούσε άλλοτε ο Αντώνης Ψ αριανός, ο επονομαζόμενος Χ αχαντώ νης. Α υτός από γεννησιμιού του είχε στον ουρανίσκο μια μεγάλη τρύπα, η οποία επι κοινω νούσ ε με τη ρινική κοιλότητα. Μ ιλούσε επομένως πολύ άσχημα. Ή ταν φτωχός άνθρωπος και ζούσε σχίζοντας ξύλα. Κ άποια μέρα ο πατέ ρας μου του π ρ ό τειν ε να του κ ά ν ει μασέλες, δωρεάν βέβαια, για να μιλάει καλά. Ο Αντώνης ήρθε, του καθάρισε το στόμα από τα σάπια και χαλασμένα δ ό ν τια κα ι, ό τα ν επουλώ θηκαν οι πληγές, του πήρε μέτρα με μια ουσία πλαστική, που γινόταν εύπλαστη με βρασμό, αλλά δεν έδινε ακριβή αποτυπώματα, όπως δίνει ο γύψος καλλι τεχνίας. Μα η τρύπα-σχισμή, 3-4 πόντω ν επί 1 περίπου, ήταν απαγορευτική. Του έκανε πάνω και κάτω μερική οδοντοστοιχία. Ό πω ς ήταν φυσικό,
ώσπου να στρώσουν οι μασέλες, τον πλήγωναν εδώ και εκεί και έπρεπε ο γιατρός να επεμβαίνει ξύνοντας αυτά τα σημεία. Έστρωσε η φωνή του, αλλά νευρικός, καθώς ήταν, ήρθε μια μέρα και τις πέταξε λέγοντάς: Ευχαριστώ, γιατρέ, μα δεν μπο ρώ να τις συνηθίσω! Σήμερα αυτό το φαινόμενο αντιμετωπίζεται με πλαστική χειρουργική. Έ νας καθηγητής Ο δοντιατρικής του Π ανεπιστημίου Αθηνών, όταν του διηγήθηκα την επέμβαση του πατέρα μου, έμεινε εμβρόντητος για την απλή μα ιδανική για την εποχή λύση. Σήμερα τέτοιες περι πτώ σεις αντιμετωπίζονται με πολυδάπανη πλα στική εγχείρηση. Ειδικός ήταν ο πατέρας μου και στην αντιμετώ πιση της πάρεσης σιαγόνας. Με τρεις απόλυτα συντονισμένες κινήσεις επανέφερε στη σωστή λειτουργική θέση τη σιαγόνα. Σε βαρύ τερες περιπτώσεις με θερμά επιθέματα και τελικά με την προηγούμενη μέθοδο. Σήμερα το φαινόμε νο αντιμετωπίζεται με υπέρηχους και με κόκκινες ακτίνες θερμότητας. Σ ’ όλο το μάκρος της ζωής του εργάστηκε με εντιμ ότη τα κ α ι π ρόσ φ ερε σε φ τω χο ύ ς κα ι σε πλούσιους τις υπηρεσίες του, πολλές φορές και χωρίς αμοιβή. Το 1914 ο Στρατής Αλεντάς με την πρώτη σύζυγό του, η οποία έπασχε από ζαχαρο διαβήτη, είχαν πάει στη Γερμανία για θεραπεία. Ό τα ν ξέσπασε ο π ό λ εμ ο ς, ήρθε το 1915 στην Κ ω νσταντινούπολη. Με τη Μ υτιλήνη δεν μπο ρούσε να επικοινωνήσει. Τα λεφτά του τελείω σαν και ο πατέρας μου τους νοίκιασε σπίτι και επί τρία χρόνια ανέλαβε όλα τα έξοδά τους. Με τη λήξη του πολέμου γύρισε και θέλησε να επιστρέψει τα χρήματα, ο πατέρας μου όμως δεν τα δέχτηκε τονίζοντάς του: Εγώ με την οικογένεια μου, αν βρισκόμασταν στην ίδια θέση, δε θα μας στήριζες; Και όταν ήρθαμε πρόσφυγες πια στην Α γιάσο και άρχισε ο πατέρας μου να δουλεύει στο σ π ίτι του Μ αυριώτη, μας κάλεσε να πάμε και να κατοικήσουμε στο σπίτι της συζύγου του, που πεθαίνοντας το είχε χαρίσει στην εκκλησία, χωρίς να πληρώνουμε νοίκι. Και όταν αργότερα κάποιοι υποκίνησαν την εκκλησία να μας κάνει έξωση, ο ίδιο ς αντέδρασε και απείλησε ότι, αν προβούν σ ’ αυτή την ενέργεια, θα αναιρέσει τη δωρεά. Ο πατέρας μου όμως εν αγνοία του έδινε ενοίκιο στην εκκλησία. Ο πατέρας μου ήταν άνθρωπος με δημοκρατι κές ιδέες. Ο νομάρχης Λέσβου Ιωάννης Θιακάκης μάλιστα τον πίεζε να πολιτευτεί, αλλά ο πατέρας μου δεν ενέδωσε. Στις 24.3.1926 έγινε δολοφονι-
-
*/
Ο Αρχοντής Κοντούλης σε χρόνια δύσκολα πήγαινε με το γαϊδουράκι σε χωριά της περιφέρειας Αγιάσου και πρόσφερε τις πολύτιμες υπηρεσίες του.
κή α πόπειρα εναντίον του, στο σ π ίτι μας, από τον Ευστράτιο Ν απολέοντα Ψ ούδη (Π ουλέλ’), που ήταν βαλτός και που καταδικάστηκε για την πράξη του. Το 1935 ή 1936 μαζί με τον αγγειο πλάστη Κλεάνθη Χ ατζηγιάννη κατέβηκαν υ π ο ψ ή φ ιο ι σ τ ις ε ν ο ρ ια κ έ ς εκ λ ο γές της Α γ ία ς Τ ρ ιά δ α ς , έ χ ο ν τ α ς α ν τ ίπ α λ ο το ν Α λ κ ιβ ιά δ η Χατζηπροκοπίου. Νίκησαν, αλλά σαφώς αποδεί χτηκαν κατώτεροι από αυτόν, ο οποίος μετά τους διαδέχτηκε και παρέμεινε σ ’ αυτή τη θέση ως το τέλος της ζωής του. Το 1937 έκανε στην Κλινική Σμπ;αρούνη εγχείρηση καρκίνου και του αφαιρέθηκαν τα τρία τέταρτα του στομάχου. Το 1942 οργανώθηκε στο ΕΑΜ. Την επόμενη χρονιά, στις 4 Αυγούστου, πέθανε και η κηδεία του υπήρξε παλλαϊκή, με πολιτικό-εθνικό χαρακτήρα, και ήταν μια από τις πρώτες του ΕΑΜ ΚΚΕ, όπως οι κηδείες του Λεωνίδα Κουζέλη, προηγουμένως, και του Αναστάση Αργυρά, αργότερα. ΟΜΗΡΟΣ ΚΟΝΤΟΥΛΗΣ
ΕΔΙΕΤΣ’ ΤΑ ΛΕΓΑΝ ΤΙ Π Ρ Ο Υ Τ Ν Ο Ι Β Α λ λ ’πανάβατους επίθ. Συμβαίνει καμιά φορά να βγει το ψωμί από το φούρνο μετά το ψήσιμο σαν πίτα και όχι φουσκωτό. Το ψωμί τούτο καλείται αλλ ’πανάβατο. Τούτο συμβαίνει είτε γιατί δεν αφήσα με το ζυμάρι όσο χρόνο έπρεπε, πριν το φουρνίσουμε, για να υποστεί τη ζύμωση, είτε γιατί ο φούρνος δεν είχε τη θερμοκρασία που έπρεπε. Μεταφ. αλλ ’πανάβατο χαρακτηρίζουμε εκείνον που τα καμώματά του μας αηδιάζουν, τον κρύο και άχαζο. [ελλιπώς + ανα βαίνω + -τος (κατάλ.) > αλλ ’πανάβατος]. αλμπούτζα και ιλμπούτζα I) σχοινί με το οποίο δένουν τα δυο μπροστινά πόδια του ζώου ή το μπρο στινό με το πισινό, από την ίδια πλευρά, για να βρα δύνουν την κίνησή του. Ο Ραυΐ Κγοϊ5οΗγπογ αναφέρει και τη λ. κλιφ τα λ’πούτζα (=αυτός που κλέβει το σχοινί που δένουν τα πόδια του ζώου και μεταφ. αυτός που κλέβει ασήμαντα πράγματα). 2) τρικλοπο διά. Φρ. μη βάγζ’ς, ρε Γιάνν’, αλμπούτζις. ανισπάζουμι ρ. = φιλώ κάποιον από ειλικρινή αγά πη, που απορρέει από τα βάθια της ψυχής μου. Στην Αγιάσο ακούγεται το ρ. στις π ερ ιπ τώ σ εις που θέλουν να δηλώσουν τη βαθιά αγάπη που ενώνει δυο πρόσωπα και παράλληλα να τονίσουν απλοϊκά πως η γλώσσα δεν είναι μόνο ένα εργαλείο επικοι νωνίας για την εξυπηρέτηση των καθημερινών ανα γκών, αλλά και μια δύναμη που εκφράζει τη βαθιά, τη ζεστή, την ουσιαστική αγάπη και ανθρωπιά, σκέ ψεις υψηλές και συναισθήματα ευγένειας. Σε μια κηδεία (γεγονός) στην Αγιάσο ο Βασίλης, παντρεμέ νος προ πολλών ετών και με καταξιωμένη οικογέ νεια, πήγε στο ξόδι της πρώτης του αγάπης,που δεν ευτύχησε να την κάνει γυναίκα του. Την ώρα που τη φιλούσε πονεμένα αποχαιρετώντάς την για το αιώ νιο ταξίδι, ακούστηκε από το βουβό πλήθος σιγανή τη φωνή Βασίλ ’ς ανιοπάστοι του Μαριγώ (=έδειξε πως την αγαπούσε αληθινά κι ας μην την παντρεύτη κε). [ανασπάζομαι ρ. δημοτικής (=φιλώ τις ιερές εικόνες και γενικά καθετί που θεωρείται ιερό)]. α π α σ π ρ ο ύ επίρρ. τρ ο π ικ ό . Η λ. συνοδεύεται π ά ντα από τα ρ. κάνω ή ποιώ. Φρ. ποίκα του Γληγόρ’ απασπρού (=τον έβαλα στη θέση του, τον πρόσβαλα, του έχανα δριμύτατες παρατηρήσεις). Η λ. είνα ι σύνθετη [από + άσπρον (^νόμ ισμα μικρής αξίας) < λατινικά αζρβτ (=τραχύς). Κατά κυριολεξία σημαίνει τον κατέβασα στο επίπεδο ενός άσπρου (νομίσματος), που ισοδυναμεί με το 1/3 του τούρκικου παρά, επομένως τον εξευτέλισα. Ο Κ ω νσ ταντίνος Ο ικονόμου ο εξ Ο ικονόμω ν
σημειώνει ως άνθρωπος άσπρου = οβολιμαίος, όσο αξίζει ένας αρχαίος οβολός, τουτέστιν ουδαμινός, τιποτένιος (Στρ. Χατζηγιάννη, Λθλουγές, 1983). απουδιαβαστσή (η) = έμμεση προσπάθεια διερεύνησης και εξακρίβωσης της διάθεσης, καλής ή κακής, κάποιου, προς το πρόσωπό μου. - Ε Γληγόρ ’, μ ’ φαίνιτι πους πατέρας ιμ, μ ’ κάν’ του βαρύ τσι πους είνι κατσ’μένους μαζί μ ’. - Κάνί μια απουδιαβαστσή να του ιξακριβώσουμι. Γύριψι του μ ’λάριντ, για να φέρ’ς ξύλα τσι άμα σ ’ του δώσ’ θα πει πους δεν είνι κατσ’μένους μαζί σ ’. [από το ουσ. (το) αποδιάβασμα (=τέλος του διαβά σματος) προέκυψε το αγιασώτικο ουσ. (η) απουδιαβαστση < αποδιαβαστική, που πήρε την ως άνω έννοια της εξακρίβωσης της διάθεσης κάποιου προς το πρόσωπό μας. Φρ. θα πάγου στου σπ ίτ’ τς α ρ ρ ’βουνιαστσιάς ιμ να κάνου μια απουδιαβαστσή, γιατί γι πιθιρά μ ’π ’ αντάμουσα στου δρόμου δε μι μίλ ’ξι πρόσχαρα , δηλαδή θα πάω να μελετή σω, να εξακριβώσω τις διαθέσεις τους. αχλιά (η) = στάχτη. Παρ. φρ. κάψαμι αχλιά ^ π ερ ά σαμε μια χαρά, χωρίς προστριβές) (βλ. Δ. και Γ. Παπάνη, Παροιμίες, τόμος Γ ' , σελ. 90). [Κατά Γ. Χατζηδάκη η λ. από το επίθ. < εγχυλία (κόνις). Κατά Μ. Στεφανίδη από το αρχ. άχλύς. Κατά Στρ. Χατζηγιάννη από την περσική λ. Μΐγα (=υλικό για σαπούνι). Κατά τη γνώμη μας από το επίθ. χλιος (=χλιαρός) με προθετικό α, γιατί η αχλιά εξακολου θεί να είναι ζεστή και μετά το σβήσιμο της φωτιάς]. αχλιουζούμ’ (το) = νερό ανακατωμένο με στάχτη, που το χρησιμοποιούσαν στην μπουγάδα, για τον καθαρισμό των ρούχων. Η φρ. ήπγι τ ’ αχλιουζούμ’ λέγεται σκωπτικά για κείνους που τους εγκατέλειψαν οι αγαπητικές τους. Ανάλογες φρ. έχουμε πολ λές, όπως τάισα τουν κ ’τσιά. αχλιουπάν’ (το) = κομμάτι αραιοφαμένου πανιού γεμάτο αχλιά, που το τοποθετούσαν πάνω στο κοφίνι με τα πλυμένα ρούχα. Στη συνέχεια το πότι ζαν με ζεστό νερό και τα ρούχα γίνονταν πεντακά θαρα. [αχλιά + πάνι]. αχλιουπ’τάρ’ (το) = κείνος που κάθεται πάρα πολύ κοντά στη φωτιά, σχεδόν πάνω στην αχλιά, επειδή κρυώ νει, [αχλιά + π ιτά ρ ι > π ’τ ά ρ ’ (=κεφτές)] [π’τά ρ ’ υποκορ. της μεσν. λ. πίτα < ιταλ. ρΐίΐα < λατιν. ρΐυΐα <ελλ. πηκτή (=μάζα πεπιεσμένη, όπως και οι κεφτέδες)]. ΓΙΑΝΝΗΣ Λ. ΠΑΠΑΝΗΣ
ΛΕΣΒΙΑΚΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ
Ο
Ιάκωβος Μουτζουρέλης έλαβε τη σκυτάλη της ζωής στη νυφούλα του λεσβιακού Ολύμπου, τη χρονιά που αρχίνισε το δεύτερο παγκόσμιο αιματοκύλισμα. Ή ταν το δευτερότοκο παιδί της όμορφης φαμίλιας του ξυλουργού, ηθογράφου και στιχσυργού-καρνάβαλου Γιώργου Μουτζουρέλη και της Βασιλικής Δεμερτζή ή Μαστρογιάννη. Αδέρφια του οι οτρηροί εργάτες της πρω τοβάθμιας εκπαίδευσης, ο Σωτηρης που ρίζωσε στον Πλάτανο Αιγιαλείας και η Στρατούλα, η σύζυγος του δραστήριου φιλολόγου Βασίλη Κωμαΐτη... Παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματα στη γενέτει ρά του και ευτύχησε να έχει έμπειρους δασκάλους και κ α θ η γη τές στο Δ η μ ο τικ ό κ α ι στο ε ν ια ίο Γ υμ νάσ ιο . Το 1959 π έτυ χε στην Π αι δαγω γική Ακαδημία Μ υτιλήνης, από την οποία και αποφοίτησε το 1960, με την ο λοκλήρω σ η του δ ιε τ ο ύ ς κύκλου σπουδών. Αργότερα φοί τησε στην Α νώ τατη Β ασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Α ιέγη ς το υ Β ελγίο υ, ό π ο υ σ π ο ύ δ α σ ε ζω γ ρ α φ ικ ή κ α ι ιστορία της τέχνης... Η εκπαιδευτική του στα διοδρομία άρχισε το 1963. Με ασίγαστη τη διάθεση προσφο ράς εργάστηκε άοκνα και απο δοτικά σ’ ελληνικά σχολεία της υπαίθρου, αλλά και του Βελγί ου, επί έξι χρόνια από το 1970. Είχε το χάρισμα να κερδίζει τα παιδιά της τρυφερής ηλικίας με την αγάπη του, με την καλοσύνη του, με τις γνώσεις του, με την υπευθυνότητά του, με την καλλιτεχνική ευαισθησία του. Σεβασμό όμως ενέπνεε και στους σπουδαστές της Π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς Α καδημίας Μ υτιλήνης, στην οποία από το 1977 ως το 1989 δίδασκε τεχνικά και ιστο ρία της τέχνης. Σε περίοπτο βάθρο εκτίμησης εξάλλου τον είχαν τοποθετημένο και οι συνάδελφοί του, όταν ήταν καθηγητής και για κάποιο χρονικό διάστημα διευ θυντής στη Σχολή Επιμόρφω σης Δημοτικής Ε κ πα ί δευσης, αλλά και αλλού. Η προσφορά του Ιάκωβου Μουτζουρέλη δεν εξα ντλείται στον εκπαιδευτικό μόνο τομέα. Ανύπνωτος ο έρωτας του για το νησί του, για το χωριό της Μεγα λόχαρης. Από τα εφηβικά του χρόνια αγάπησε με πάθος το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη», το πολιτιστικό κέντρο της ιδιαίτερής του πατρίδας, και το βοήθησε με διάφο ρους τρόπους. Αξιομνημόνευτη η συμμετοχή του στο ερασιτεχνικό θέατρο, το οποίο από τον προπερασμένο αιώνα ως τις μέρες μας αρδεύει την επωφελή παράδοσή
του. Ε ν θ α ρ ρ υ ν τικ ό κ α ι το ενδια φ έρ ο ν του για το «Φιλοπρόοδο Σύλλογο Αγιασωτών» Αθήνας, καθώς και για το περιοδικό «Αγιάσος»... Ως καλλιτέχνης του χρωστήρα ο Ιάκωβος Μ ου τζουρέλης μας έδωσε πολλά και αξιόλογα έργα, απότοκα πλούσιας εσωτερικότητας αλλά και βαθιάς γνώσης της τεχνικής. Δείγματα του εικαστικού του ταλέντου, που παρουσ ιάσ τηκαν σε ατομ ικές και σε ομαδικές εκθέσεις, απόσπασαν επαινετικές κριτικές. Εδώ επι βάλλεται ν ’ αναφερθούν και άλλες παράπλευρες δρα στηριότητές του, όπως εικονογράφηση βιβλίων, φιλο τέχνηση σκηνικών, πραγματοποίηση ομιλιών και δημο σίευση άρθρων, σχετικών με τη ζωγραφική... Από το 1990 ο Ιάκωβος Μουτζουρέλης άρχισε ν ’ ασχσλείται δειλά δειλά και με την τέχνη του λόγου, δημοσιεύοντας σε τοπικές εφημερίδες και σε περιοδικά χρονογραφήματα και διηγήματά του. Το 2001 έκανε την επίσημη εμφάνισή του στο χώρο των γραμμάτων με το μ υθισ τόρ η μ α « Ρ ίζες κ α ι φ τερά», π ου κυκλοφόρησε στη σειρά τω ν εκδόσεων «Ιωλκός» και που μαρτυρεί πακτωλό βιωμάτων, δυνατή φαντασία, ασυνή θιστη ευρηματικότητα και γλωσσι κή ευχέρ εια . Ε ίχε στα σκα ριά, κ α τα π ώ ς μου έλεγε, και άλλο έργο, πολύ διαφορετικό από το προηγούμενο, άλλ’ απροσδόκη τα έσβησαν τα χρυσάνειρα της λογοτεχνικής του κυοφορίας... Ο Ιάκωβος Μουτζουρέλης ήταν άνθρωπος προικισμένος με χαρίσματα και με αρετές. Αγάπησε και αγαπήθηκε, γιατί διέθετε ευγένεια, σεμνότητα, εντιμότητα, πραότητα, ειλικρί νεια, ζέση καρδιάς. Ανοιξε δικό του σ π ιτ ικ ό με συντρ όφ ισ σ α Βελγίδα και απόχτησε παιδιά, άλλ’ έζησε έντονα τους οικ ογενεια κ ο ύς κλυδωνισμούς και πόνεσε πολύ ως σύζυ γος και ως γονιός. Βαριά και ασήκωτη η θλίψη του από την απουσία οικείων προσώπων, που του αβγάτιζε τη μοναξιά στο νησί, που του μάτωνε τα φυλλοκάρδια, που του πύργωνε την τάση της φυγής... Ο θάνατος που τον βρήκε με το έμπα του Αλωνάρη ήταν για όλους ένα απρόσμενο αστροπελέκι. Ο ωραίος αυτός άνθρωπος, ο δάσκαλος, ο καλλιτέχνης, ο μάστορης του λόγου, αντάλλαξε την ηλικία της ωριμότητας με τον πανύστατο ύπνο. Πολλοί σι συγγενείς,οι φίλοι, σι συμμαθητές, οι συνάδελφοι, οι μαθητές, που τον ξεπροβόδισαν με ανείπωτη οδύνη ως το κοιμητήρι της πενθοφορούσας γενέτειράς του. Με τη χρηστότητα του βίου του και με τα εύχυμα καρπίσματα του πνευματοκαλλιτεχνικού του κάματου άφησε ευκρινώς το στίγμα του στο διάβα του χρόνου, για να είναι πάντοτε στο επίκεντρο της θύμησής μας...
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Στη ρόκα έγνεθε μαλλί για μπελαρίνες δυο, τη μια για λούσο να φορεί, την άλλη για το κρύο. Υφάντρα και στον αργαλειό στα ίδια τα προικιά της και της κρατούσε το ρυθμό ο χτύπος της καρδιάς της.
ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ Ήθελα να ξυπνήσω ένα πρωί, που ο ήλιος ροδαλός να ανατέλλει, χίλια διαμάντια στο Αγαίο να σκορπά, μ’ όση κι αν έχει χρυσαφένια απλοχεριά, την Αιολίδα γη να τη χαϊδεύει. Να δω απέναντι απ’ της Λέσβου την ακτή έναν παλιό πολιτισμό να ξεπροβάλλει, να είναι πέρα έως πέρα ελληνικός. Βαρύς, πολύ βαρύς, είν’ ο καημός, Σμύρνη και Λικελί μου, είσαι μεράκι. Πού ’ναι οι παλιές, οι τιμημένες, οι κυρές, με τα χρυσάφια στο λαιμό τους κρεμασμένα, να βάφουν κόκκινη πορφύρα το πάνι και το μετάξι κρεμασμένο στο σχοινί, που ’ναι τα χρόνια τα παλιά, τα βλογημένα; Γη της επαγγελίας οι παλιοί σε ονομάζαν, Αιολίδα μου, γλυκιά μου, σ’ έκαψε και σε μάτωσε η τουρκιά κι έσβησε η τρανή σου η αρχοντιά. Ίσως με χρόνους με καιρούς να ’σαι δίκιά μου. ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ
Η ΤΣΕΛΙΓΚΟΠΟΥΛΑ Την έβλεπα στον Ποταμό τα γίδια να ποτίζει και από κει στο Βουκολιό να τα κατηφορίζει. Τα σαλαγούσε φιλικά με τσιπ και τσιπ να πάνε στο Δέντρο, που ’ταν η βοσκή, πουρνάρι για να φάνε. Κοτσίδα είχε τα μαλλιά και κόκκινα τα χείλη, κεντίδια σ ’ όλη την ποδιά και στο λαιμό μαντίλι.
Μαζί στη βρύση για νερό και στην ψηλή ραχούλα, γιατί ’μουν τσέλιγκας εγώ κι αυτή τσελιγκοπούλα. Τσελιγκοπούλα, σ’ αγαπώ, της είπα, να το ξέρει, και δαχτυλίδι από χρυσό της φόρεσα στο χέρι. Έκτοτε, σμιχτές κοντινοί στο σπίτι και στη στάνη, βαράμε στρούγκα μια ζωή μ’ αγάπη και στεφάνι. Καρυά, 19.7.2000
ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΛΜΟΥΝΤΖΟΣ
ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΠΡΑ ΝΤΥΜΕΝΗ Αθήνα, ανοχύρωτη πόλη, όπως σε λένε, για τούτη την κατάντια σου σίγουρα κάποιοι φταίνε. Εκείνοι που τα θέλουνε μονά ζυγά δικά τους, μα για να τ’ αποκτήσουνε χάνουν την ανθρωπιά τους. Τα πάθη σου είναι πολλά, ωραία μου Αθήνα, φωτιές, βροχές και σ’ όλα αυτό απάτη και κομπίνα. Οι πάντες αδιαφορούν, χιονίζει είτε βρέχει, ξεσχίζονται οι σάρκες σου και τίποτα δεν τρέχει. Κι αυτά όμως θα ξεχαστούν, όπως και τόσα άλλα, οπού συμβαίνουν γύρω μας, μικρά μα και μεγάλα. Και θα κυλάει η ζωή, θα γίνεται και σάλος και μι πλημμύρες και φωτιές θα ζούμε μες στο χάος. Όλοι θα μας υπόσχονται και θα και θα και βάλε, και τα αποτελέσματα το ίδιο το φινάλε. Είσαι όμως υπέροχη στα κάτασπρα ντυμένη, όπως όλη η Ελλάδα μας, η πολυαγαπημένη. Μυτιλήνη, 8.1.2002
ΜΑΡΙΑ ΚΑΜΙΝΕΛΗ-ΠΑΤΣΕΛΗ
ΣΚΟΤΕΙΝΙΑΣΕ ΓΡΗΓΟΡΑ ΧΤΕΣ Χωρίς λάμψεις Στους μιναρέδες Της στροβιλιζούσης αιθρίας Στα κράσπεδα Των βουβών ψιθύρων Απλώθηκε Σμιλεμένη η χοάνη Των διπλοκλειδωμένων ακροστιχίδων Σκορπιστήκανε τα τζιτζίκια Απ’ τα κρησφύγετα Των διαφανών ανθών Οι κρουνοί της κλιμακωτής ευτυχίας Ερωτευτήκανε τα τρεχαντήρια Και γίνανε Σεντόνια οι λύπες Γονιμοποιώντας την ασθμαίνουσα ερημιά Καθώς ο ήχος της σιωπής Καθήλωσε το κλισιοσκόπιο Του ασπαίροντος σκοπευτή
και του καρφώνει την καρδιά. Πέφτει το πέπλο του έρωτά της, μεμιάς τον πνίγει στα φιλιά. Η αγάπη έλυσε τα μάγια κι οι δυο τους γίναν ένα πια, καβάλα πάνω στ’ άλογό τους πάνε στο κάστρο το δικό τους. Εχει θα βρουν την ευτυχία, εκεί θα ζουν μ’ ελευθερία και θ’ αποκτήσουν απογόνους και όχι άλλους πλέον πόνους. 31.10.2000
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΑΡΟΛΗ ΜΗΤΡΑΚΗΣ
ΛΕΥΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΚΥΜΑΤΙΖΩ... Λευκή σημαία κυματίζω και σου ζητώ ανακωχή, το μίσος μας το τερματίζω, αρχίζει νέα εποχή.
ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΜΙΣΣΙΟΣ
ΤΟ ΒΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Ακούγεται μια φωνή μες στο σκοτάδι το βαθύ, τη διακόπτει μια βροντή και τη φωτίζει η αστραπή. Μ έσ’ απ’ το τζάμι το θολό, πάνω στον πύργο το λευκό, είναι κλεισμένη και δεμένη η πριγκιπέσσα, η καημένη. Της έχει ο μάγος τα δεσμά του, πολύ κρυφά τα μυστικά του, μόνο ο ίδιος τα γνωρίζει και η καρδιά του σερ Μπορίτζη. Καβάλα πάνω στ’ άλογό του σχίζει τον άνεμο ομπρός του ούτε η βροχή τον σταματάει, φτερά ανοίγει και πετάει. Έχει τ’ αθάνατο σπαθί του, που ’ναι φτιαγμένο από φωτιά, πέτρα, ατσάλι και το φόβο αυτού που στέκεται μπροστά. Μόλις το μάγο συναντάει, μεμιάς απ’ τ’ άλογο πηδάει, παίρνει το τόξο τ’ ουρανού, παίρνει τη δύναμη απ ’ το νου. Βγάζει ένα βέλος της αγάπης
Αυτή η μάχη δεν τελειώνει και οι απώλειες πολλές, αν η καρδιά μας πεισματώνει, δε σταματάνε οι βολές. Του άνεμό σου να δαμάσεις, να γαληνέψει η ψυχή, και την οργή σου να σωπάσεις, σαν του εχθρού την ιαχή. ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Ω νύχτα, συναπάντημα ανθρώπου και Θεού! Χέρια που σφιχτοδέθηκαν της γης και τ ’ ουρανού. Νύχτα, μεστή θυμιάματος, Θεού μοσχοβολιά. Λαμπύρισμα στην ψυχική του κόσμου σκοτεινιά. Νύχτα ηχοπλημμύριστη μ’ αγγέλων μελωδίες. Γλυκιά και μυροστάλαχτη μ’ ουράνιες ευωδιές. Νύχτα φωτοπερίχυτη σε στάνες και βοσκούς. Καθοδηγήτρα σ’ άγνωρους μάγων βηματισμούς. Νύχτα, που νύμφη έστεψες μάνα παρθενική. Που βασιλέα δέχτηκες σε κλίνη φτωχική. Νύχτα, Θεού μετάγγισμα σε φλέβες δουλικές. Νύχτα, τ’ απείρου που έδεσες ψυχές αδελφικές.
ΛΕΣΒΙΑΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Από τα νυφιάτικα μας τραγούδια
Τ ελευταία, ο καλός μας συνεργάτης Στρατής Α πόστολου Μ ουτζουρέλης μας προώθησε δυο φύλλα, διαστάσεων 20x14 εκ., στις τέσσερις σελί δες των οποίων η άλλοτε καλλίφωνη Αγιασώτισσα Β ιλελμίνη Ε υστρατίου Σαμαραδέλη, σύζυγος Μ ιλτιάδη Π ρόδρομου Λυμπερή, γεννημένη το 1923, έγραψε τα παρακάτω τραγούδια του γάμου, τα οποία γνώριζε και τραγουδούσε στα νιάτα της, καταπώς με πληροφόρησε κατά την τηλεφωνική μας επικοινωνία στις 4.12.2002. Τα δημοσιεύουμε, όπως έχουν αποδοθεί φωνητικά, μεταβάλλοντας για ευνόητους λόγους μονάχα την ορθογραφία. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Στον ουρανό πετούσανε δυο άσπρα περιστέρια, απ’ το Θεό ήταν γραφτό, για να γενούνε ταίρια. Νυφούλα μου, νυφούλα μου, σγουρή ματζουρανούδα μου. Νύφη μ’, ποιον Άγιο δόξαζες, ποια Παναγιά προσκύνας, και πήρες την αγάπη σου, εκείνη που αποθύμας; Νυφούλα μ’, άδολο γυαλί, που λάμπεις στην Ανατολή. Στρώσε, νύφη μ’, τον καναπέ διαμάντια της Ευρώπης, για να καθίσ’ η πεθερά, που σου ’δωσε το γιο της. Νύφη μου, άνθος της μηλιάς, ’μορφότερη της γειτονιάς. Τη νύφη μας την είχαμε στην κόλλα διπλωμένη, τώρα την ξεδιπλώσαμε, άξια, τιμημένη. Νυφούλα μου, νυφούλα μου, σγουρή ματζουρανούδα μου. Γαμπρέ μου, σε παρακαλώ, σε κάνω και μινέτι ν’ αφήνεις την αδελφούλα μας, να ’ρχεται να μας βλέπει. Γαμπρέ μου παρακαλετέ, μπιζέρισες να πεις το ναι. Γαμπρέ μου, είσαι όμορφος, είσαι και παλικάρι και έσκυψες και διάλεξες της γης τ’ ανατουράλι. Γαμπρέ μου, άνθος του βουνού, που μας ξετρέλανες το νου. Φλουρί θα ρίξω στο τσαρσί ν’ αστράψει, να βροντήξει, για ν’ ακουστεί ο γάμος σας σ’ Ανατολή και Δύση. Νύφη μου, άνθος της μηλιάς, ’μορφότερη της γειτονιάς. Πάνι, μάνα μ’, στο σπίτι μας, να δεις το τι μας λείπει, λείπει το χρυσοκάντηλο, που έφεγγε στο σπίτι. Τριαλαλά λαλαλαλά, τριαλαλά λαλαλαλά. Σκύψε, νύφη μ’, και φίλησε της μάνας σου το χέρι, σήμερα θα χωρίσετε, να κάνεις άλλο ταίρι. Νυφούλα μ’, άνθος της μηλιάς, ’μορφότερη της γειτονιάς. Κάτσε, νύφη μ’, στον καναπέ, κοντά στην πεθερά σου, που σου ’δωσε τα σπλάχνα της και τα ’κανες δικά σου. Τριαλαλά λαλαλαλά, τριαλαλά λαλαλαλά. Νύφη μου, γίνε λεμονιά κι άπλωσε τα κλωνιά σου κι ο κόσμος συμμαζεύεται, να δει την ομορφιά σου. Γαμπρός δεν είναι μάνας γιος, μόν’ είναι λεμονιάς ανθός. Γαμπρός μας είναι ήλιος και η νύφη μας σελήνη και ο κουμπάρος ξακουστός σ’ Ανατολή και Δύση. Γαμπρέ μου, ήλιε μου χρυσέ, ζουμπούλι μου και μενεξέ.
Ασπρη η λαμπάδα του γαμπρού, της νύφης ασημένια και του κουμπάρου τα κεριά χρυσά, μαλαματένια. Γαμπρός δεν είναι μάνας γιος, μόν’ είναι λεμονιάς ανθός. Στάθηκες και πολέμησες με το δεξί σου χέρι και πήρες την αγάπη σου, τ ’ αγκαρδιακό σου ταίρι. Γαμπρός δεν είναι μάνας γιος, μόν’ είναι λεμονιάς ανθός. Κουμπάρος που κουμπάριασε με όλη την καρδιά του, έως την άλλη Κυριακή να ’ναι και τα δικά του. Γαμπρός δεν είναι μάνας γιος, μόν’ είναι λεμονιάς ανθός. Όμορφος που ’ναι ο γαμπρός, σαν τη γλυκιά κανέλα, έχει ένα παράπονο, που δεν έχει πατέρα. Γαμπρέ μου, ήλιε μου χρυσέ, ζουμπούλι μου και μενεξέ. Ω Παναγιά μου Δέσποινα, με το μονογενή σου, τ’ αντρόγυνο που γίνεται να δώσεις την ευχή σου. Νύφη μου, άνθος της μηλιάς, ’μορφότερη της γειτονιάς. Ώρα καλή να δώσ’ ου Θιος σε τούτη τη δουλεία κι η Παναγιά η Δέσποινα να δώσει ευλογία. Γαμπρέ μου παρακαλιτέ, μπιζέρισες να πεις το ναι. Εσείς είστε πολύ όμορφοι, είστε και ταιριασμένοι, η Παναγιά να σας βλογεί, να ζείτε ευτυχισμένοι. Νυφούλα μου, νυφούλα μου, σγουρή ματζουρανούδα μου. Νύφη μ’, το νυφοστόλι σου το είδα μες στην Τήνο και το ’χανε στην Παναγιά στεφάνι ένα γύρο. Νύφη μου, άδολο γυαλί, που λάμπεις στην Ανατολή. Η μέρα η σημερινή ωσά Ααμπρή μου ’φάνη, που είδα τη φιλενάδα μου και φόρεσε στεφάνι. Νυφούλα μου, νυφούλα μου, σγουρή ματζουρανούδα μου. Το δέντρο που σου φέραμε, νύφη μου, στην αυλή σου, ροδόσταμο το πότιζε, να το ’χεις στη ζωή σου. Γαμπρέ μου παρακαλιτέ, μπιζέρισες να πεις το ναι. άδολο γυαλί·καθαρό γυαλί. μινέτυ παράκληση, «ριτζάς». ανατουράλι·είδος λουλουδιού.
Ο συνεργάτης-ανταποκριτής του περιοδικού «Αγιάσος» Γρηγόρης Παπαπορφυρίου, μετά το γάμο της θυγατέρας του Ευφροσύνης με το Χριστόφορο Εμμανουήλ Δρίτσα (ΑδΙοπο, 7.9.2002). Στη χαρά συμμετέχουν με τα χαμόγε λά τους ο γιος του Γιάννης, η νύφη του Χρυσούλα Κασάπη και τα εγγόνια του Παναγιώτης και Αθηνά...
Α Ε Σ Β Ο Σ , ΤΟ ΝΗΣ Ι ΤΗΣ ΑΡ ΜΟΝΙ ΑΣ Η θελα πάντα να σας μιλήσω για ό,τι έχω πιο ιερό. Κι αν ο Θεός βρίσκεται στο πρώτο σκαλί της συνείδησης, στο αυτό σκαλί βρίσκεται και η Αέσβος. Αφότου θυμάμαι τη ζωή να κατρακυλάει μες στα πόδια μου, μες απ’ το στόμα μου και μες απ’ τη βου βή πραγματεία των λόγων και των τεχνών, που φυλά γονταν μέχρι τη στιγμή που γεννήθηκα, για να φυλά γονται αιώνια ζωντανά μα και κρυφά από κάθε ξένο προς το ιερό νησί. Όπως οι Δελφοί και η Ακρόπολη, έτσι και η Αέσβος είναι ιερός τόπος. Θυμάμαι να αρπάζω το καρπούζι φέτα τη φέτα και να το τρώγω άκοφτο. Είναι η επαφή που είχα με τη γη μου, όταν έπινα απ’ την πηγή της ή όταν έκαμα μπά νιο στα ζεστά χαμάμ, που είναι φτιαγμένα πάνω στα ηφαίστεια που προϋπήρχαν από την αρχαία Ελλάδα. Έχω να σας μιλήσω για το μοναδικό τόπο, που έχει μια ώρα ήλιο παραπάνω α π ’ τον υπόλοιπο κόσμο, όπως μου έλεγε ένας συγχωριανός μου, που είχε ζήσει 33 χρόνια στον Καναδά και που το είχε ακούσει από μια Ελληνοκαναδέζα επιστήμονα εκεί. Και δίπλα στο χωριό μου η Σκάλα Σκαμνιάς με το εκκλησάκι της Παναγίας, τόσο μικρό μα και τόσο λαμπρό, πάνω στο βράχο, στην άκρη της θάλασσας, που αν ανέβεις επά νω και δεις το ηλιοβασίλεμα, θα καταλάβεις, πιστεύω, γιατί το νησί αυτό είναι ιερό. Ξέχασα να σας πω ότι παραδίπλα υπάρχουν δυο σκαμνιές, που κάτω από τη μια έγραφε ο Στρατής Μυριβήλης. Εδώ ακόμη, στη Σκάλα Σκαμνιάς, υπήρχε ζωγραφιστή πάνω στο βρά χο, που αλλοιώθηκε κι έσβησε α π ’ τα κύματα, η Γοργόνα Παναγιά του Άγιου της ζωγραφικής μας Θεόφιλου. Εδώ που η ζωή υπάρχει με την πρώτη στα γόνα του νερού, με την πρώτη αχτίδα του ήλιου, σ’ αυτή την αιολική γη, όπου, υπάρχει η ομορφιά του Πήγασου και η αγριάδα του αλόγου. Ή θελα να σας μιλήσω για την Π αναγία της
Αγιάσου, που δίπλα στην εκκλησία, μες στον περίβο λό της, υπάρχει το Βυζαντινό Μουσείο. Τα δρομάκια της Αγιάσου θυμίζουν κάποια ιερή συνοικία, όπως της Πλάκας. Σ ’ αυτό το νησί με τους πιο πολλούς Αγίους, ο άγιος Ιγνάτιος, που τον τρέμαν σι Τούρκοι, κατάφερε να γλιτώσει τις περιουσίες των πιστών από τους φανατικούς μουσουλμάνους. Στο Μανταμάδο βρίσκεται η εικόνα του Ταξιάρ χη, φτιαγμένη από ένα μοναχό, που γλίτωσε το πετσόκομμα των Τούρκων, από το αίμα των μοναχών και από το χώμα που πάνω του πέσανε. Θυμάμαι τότε, στα χρόνια του Γυμνασίου, που στο τέλος της χρονιάς σταυρώναμε την εικόνα με ένα κέρμα στο μάγουλο του Αγίου. Με την πρώτη αν κολλούσε το κέρμα, περνάγαμε αμέσως, με τη δεύτερη μέναμε μετε ξεταστέοι σε ένα μάθημα και με την τρίτη σε δυο μαθήματα. Ακόμη λένε ότι κατεβαίνει κάθε βράδυ μες στην εκκλησία του ο Ταξιάρχης και φοράει τα σιδερέ νια παπούτσια του, που του έχουν στην ίδια τοποθε σία πάντα και που τα αλλάζουν κάθε χρόνο με και νούργιο ζευγάρι, γιατί τα λιώνει. Να λες μια αλήθεια είναι κάτι, μα να λες τις αλή θειες της ζωής σου, όπως κάνουν όλοι οι Μυτιληνιοί, είναι κάτι περισσότερο. Η Καλλονή, ό,τι καλό κι αν λαχταρίσεις, βγαίνει σ’ αυτή τη γη. Βγάζει και σαρδέ λες, τόσο γλυκές και τόσο μαλακές, που τρώγονται σχεδόν ωμές. Το πρωί τις παστώνεις και το βράδυ τις τρως, που όμοιες δε βγαίνουν πουθενά. Εδώ λοιπόν, που το φως βγαίνει πιο μπροστά από οπουδήποτε αλλού, υπάρχει η τέλεια αρμονία της ζωής των κατοίκων με το περιβάλλον. Εδώ λοιπόν, που το φως πηγάζει άφθονο, υπάρχει η τέλεια αρμονία της παράδοσης μ’ αυτό που αναγεννιέται. Αλλά τα λόγια είναι λίγα σ’ αυτή την ομορφιά της αρμονίας. ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ
Η Αγιάσος στα ριζά του Ολύμπου, του ακοίμητου βιγλάτορα της Αέσβου.
ΑΔΕΙΑ ΛΙΟΜΑΖΩΜΑΤΟΣ Δημοσιεύουμε «ανοικτή επιστολή» του Κλεάνθη Βασιλείου Μαστραντωνά, που ήταν γνωστός περισσό τερο με το παρωνύμιο Σκλέλ’ (Σκλέλης), την οποία μας παραχώρησε ο Κώστας Γεωργίου Τακιδέλης. Νέος είχε πάει στην Αμερική, αλλά γύρισε πίσω. Είχε πνευματι κά ενδιαφέροντά. Με την καθαρεύουσα αβγάτιζε τις «μετοχές» του, τόνιζε την παρουσία του. Ήταν καλλι τέχνης χτίστης και «ξινουτρουχαλάς», καταπώς με βεβαίωσε ο φίλος και συνεργάτης Χρίστος Γλεζέλης ή Πουπούσας, ο οποίος μαθήτεψε κοντά του. Με την επι στολή του δίνει άδεια στον ομοχώριο του Νικόλαο Δημητρίου Τακιδέλη ή Μαν’τάπ’ να μαζέψει τον ελαι όκαρπο πέντε κτημάτων του. Το 1963 οι ιδιοκτήτες τα δέντρα τα λυπόντουσαν, τα πονούσαν, δεν ήθελαν να τα τραυματίζουν αλόγιστα οι ραβδιστάδες, όπως σε •/('ιποιες περιπτώσεις γίνεται στις μέρες μας... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Διακρίνονται, από αριστερά, ο Ιωάννης Παναγιώτη Φρατζιδέλης (1900-1991), από το Ίππειος, σύζυγος της Αγια σώτισσας Σαπφώς Γζουντέλη, και τρίτη η νιόπαντρη θυγα τέρα του Μάρθα, σύζυγος Σαραντινού Μαλιάκα, με μαζώχτρες «τσεμπεροφορούσες» και με ραβδιστάδες, στην Αγριλιά, το 1954.
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΑΔΜΕ Τραγούδια των προσφύγων του Ρεΐς-Ντερέ Ερυθραίας Μικράς Ασίας Μ ε τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την έλευ ση προσφύγω ν μικρασιατικής καταγωγής στον ελλαδικό χώρο και την ίδρυση των πρώτων προσφυγικώ ν συνοικισμών, το Κέντρο Α ιγαιακώ ν Λ αογραφ ικώ ν και Μ ουσικολογικώ ν Ερευνώ ν (Κ ΑΛΜ Ε), που διευθύνει ο συγχω ρια νός μας Θεοφάνης Σουλακέλλης, καθηγητής παραδοσια κής μουσικής, πρόσφερε στο κοινό μια σημαντι κή αφιερωματική έκδοση, αποτέλεσμα της κατα γραφής και μελέτης μουσικού και λαογραφικού υλικού, το ο πο ίο μας π α ρ α δίδο υ ν πρόσφυγες από το χωριό Ρεΐς-Ντερέ της Μικράς Ασίας. Α. Ψηφιακός δίσκος. Π εριλαμβάνει 15 τραγούδια από τον κύκλο της ζωής (Μ αρς ιης νύφης, Στου Ρεΐς-Ντερέ τα μέρη, Πρώτα θα συλλογιστώ, κ.ά.), τραγουδισμένα από μέλη της ο ικ ο γένεια ς Σω τηρίου Μ αυράκη, πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς από το Ρεΐς-Ντερέ, που διαμένουν στον Άγιο Δημή τριο της Λήμνου και που είναι οι μόνοι που τα διατήρησαν, παρουσιάζοντας τα σε συναυλίες, τραγουδώντας και χορεύοντάς τα σε εορταστικές συνάξεις, έως σήμερα. Την οκταμελή ορχήστρα σ υ ν ο δ εύ ει ο Δ η μή τρη ς Μ α υ ρ ά κη ς, γ ιο ς του Σωτηρίου Μαυράκη, παίζοντας το χαρακτηριστι κό συνοδό μουσικό όργανο του τραγουδιού και του χορού στις περιοχές της Ερυθραίας Μικράς Α σ ία ς, το τα ψ ί. Το δ ίσ κ ο σ υ ν ο δ εύ ει μ ικ ρ ό δίγλωσσο βιβλίο 100 σελίδων, με τα κείμενα των τραγουδιών και αναλυτικά σχόλια για τη μουσι κή, τα τ ρ α γ ο ύ δ ια , τ ις εν δ υ μ α σ ίε ς κ α ι το υ ς χορούς της περιοχής. Β . Βιβλίο και ένθετος δίσκος με τον τίτλο «Δημώδη Άσματα Ρεΐς-Ντερέ». Ό λο το υλικό της μουσικής και λαογραφικής καταγραφής, τα κείμενα των ασμάτων, οι πα ρτι τούρ ες τω ν τρ α γουδιώ ν σε ευρω πα ϊκή κα ι σε β υζα ντινή μουσική σημειογραφία, καθώ ς και μαρτυρίες προσφύγων πρώτης γενιάς, περιλαμ βάνονται στην έκδοση του βιβλίου, το οποίο υπο γ ρ ά φ ει ο Θ εοφ ά νη ς Σ ουλακέλλης. Το βιβλίο σ υνο δεύ ετα ι α πό δεύτερο ψ ηφιακό δίσκο, με συνεντεύξεις αυτοπτών μαρτύρων του μικρασια τικού ξεριζωμού, που ζουν σήμερα στη Λήμνο, καθώς και με τραγούδια από τον κύκλο της ζωής και του χρόνου (νανουρίσματα, ταχταρίσματα, κάλαντα, κ.ά.). Ο τρόπος δόμησης και παρουσία-
Η πρόσκληση του Κέντρου Αιγαιακών Ααογραφικών και Μουσικολογικών Ερευνών (ΚΑΑΜΕ) για την παρουσίαση της αφιερωματικής έκδοσης «Ρεΐς-Ντερέ. Τραγούδια των προσφύγων του Ρεΐς-Ντερέ Μικράς Ασίας με την οικογέ νεια Σωτηρίου Μαυράκη» (19.6.2002).
σης του μουσικού και λαογραφικού υλικού δημι ουργεί μια εμπεριστατωμένη και πλούσια έκδο ση, ικανή να α π ο τελέσ ει εγ χειρ ίδ ιο γ ια τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμιδών, τους μουσι κούς και τους ερευνητές. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΔΑΣ
Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Π Α Π Α -Π Ω ΡΓΗ Σ ΡΑΛΛΗΣ «Τα απομνημονεύματα της ζωής μου» Αθήνα 2001. Σ χ. 24x17, α. 272
Ο «Σύλλογος Καλλονιατών Λέσβου», συνεχίζο ντας την αξιόλογη πολιτιστική δράση του, εξέδωσε, τη χρονιά που μας πέρασε, «Τα απομνημονεύματα της ζωής μου» του πολυτάλαντου παπα-Γιώργη Ράλλη, με χορηγία του γενναιόδωρου και φιλόμουσου πανεπιστημιακού γιατρού Γιάννη Τρίπατζη και με επιμέλειά του άοκνου εργάτη των λεσβιακών γραμμάτων Χρίστου Τραγέλη. Ο συγγραφέας τους, σεμνός λευίτης, επιδέξιος ξυλουργός, εμπνευσμένος αγιογράφος, χαρισματικός ψάλτης, αξιοποιεί εκ των υστέρων μνήμες, προσωπι κές κυρίως, και διάφορα ακούσματα για γεγονότα παλαιότερα, αλλά της εποχής του, για την ορθότητα των οποίων δεν είναι πάντοτε βέβαιος. Οι ομολογίες και οι επιφυλάξεις του, προσδιοριζόμενες με τα «έτσι τ ’ άκουσα τότε σαν παιδί και έτσι τα γράφω» (43), «όπως άκουσα» (44), «αν ενθυμούμαι» (50), «όπως την άκουσα <την ιστορία> από το στόμα του» (218) κτλ., δηλώνουν υπευθυνότητα και ενισχύουν την αξιοπιστία του ως απομνημονευματογράφου. Ο παπα-Γιώργης Ράλλης, γεννημένος το 1907 στην Καλλονή, όταν ακόμη η Λέσβος ήταν υπόδουλη στους Τούρκους, υπήρξε μάρτυρας, μέχρι την Κατοχή, που σταματά η αφήγησή του, σημαντικών γεγονότων, που σημάδεψαν τη νεότερη ιστορία του τόπου μας. Αναφέρεται, έχοντας ως επίκεντρο τη γενέτειρά του και την ευρύτερη περιοχή της, στην απελευθέρωση του 1912, στον πρώτο διωγμό του 1914, στην πείνα του 1917, στη Μ ικρασιατική καταστροφή, στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στα πρώτα χρόνια της Κατοχής. Θα μπορούσε να συνεχίσει την εξιστόρησή
του, αλλά δεν το έκανε, όπως δεν το έκαναν και πολ λοί άλλοι, ίσως γιατί δεν ήθελε να μιλήσει για τα τρα γικά γεγονότα που ακολούθησαν αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Το θρησκευτικό-ιδεολογικό του πιστεύω, εξάλλου, καταπώ ς ομολογεί με πικρία στο τελευταίο κεφάλαιο, διατάραξε τις σχέσεις του με κάποιους νεαρούς που εμφορούνταν από αρι στερές ιδέες, σε χρόνους εμπάθειας, μισαλλοδοξίας, πάθους και έξαρσης της κομματικής αντιπαλότητας. Στον καμβά των παραπάνω γεγονότων, πανελλή νιας σημασίας, ο παπα-Γιώργης Ράλλης κεντά την προσωπική του ιστορία και μέσα α π ’ αυτήν δίνει χρήσιμα στοιχεία της τοπικής ιστορίας και λαογρα φίας. Ενδιαφέροντα τα όσα γράφει για τη Μονή Αειμώνος, για τη Μητρόπολη Μηθύμνης, για τους ιεράρχες που την υπηρέτησαν, κ υρίω ς για το Νισύριο Διονύσιο Μηνά (1923-1951), για την εκπαί δευση (Λειμωνιάδα Σχολή, Γυμνάσιο Μυτιλήνης, Ιερατική Προπαρασκευαστική Σχολή) και για τους λειτουργούς της, για τη σχολική ζωή (μαθήματα, ποινές), για χωριά που εξέλιπαν, για το μοναχικό βίο, για τους Τουρκμένηδες, για τους πρόσφυγες, για τα «φόβια», για γνωστά πρόσω πα (Ορέστης Κυπριανός, Θεμιστοκλής Δημητρούλης κ.ά.), αλλά και για χαρακτηριστικούς τύπους, για παραδόσεις και για θρύλους, για ήθη, έθιμα, συνήθειες, ασχολίες. Ο παπα-Γιώργης Ράλλης, βέβαια, δεν είναι ούτε ιστορικός ούτε λαογράφος. Δε διαθέτει επιστημονι κό εξοπλισμό ούτε και αυστηρό κριτικό πνεύμα. Αδυνατεί να επικεντρώσει την προσοχή του στα πραγματικά αίτια των γεγονότων, όπως απαιτεί η κριτική ιστοριογραφία, άλλ’ αρέσκεται σε οικείες θεολογικές τοποθετήσεις. Είναι ικανός αφηγητής, που ξέρει να χειρίζεται με φυσικότητα το λόγο και να τον διανθίζει, όπου χρειάζεται, με ιδιωματικά στοιχεία. Είναι λεπτομερής στις περιγραφές, επιρρε πής στις σύντομες παρεκβάσεις, προσεκτικός στις κρίσεις, φειδωλός στις αναδρομές, που μπορεί να βλάψουν την ευχάριστη ροή της διήγησης. Η έκδοση των απομνημονευμάτων του παπαΓιώργη Ράλλη πλούτισε την τοπική βιβλιογραφία. Ο φιλίστωρ αναγνώστης θ’ αποζημιωθεί από την περι διάβασή τους, αλλά και ο επιστήμονας ερευνητής πολ λά ενδιαφέροντα στοιχεία, ιστορικά, αρχαιολογικά, λαογραφικά, γλωσσικά, κοινωνιολογικά, μπορεί ν ’ αξιοποιήσει. Κατατοπιστικά τα εισαγωγικά-προλογικά σημειώματα του επιμελητή της έκδοσης Χρίστου Τραγέλη και του ιστορικού Παναγιώτη Μιχαηλάρη. Χρήσιμες οι υποσελίδιες σημειώσεις, ερμηνευτικές και βιβλιογραφικές. Αναγκαίο το εικονιστικό υλικό (φωτογραφίες, σχέδια) που αξιοποιήθηκε. Λ ει τουργική η ευρετηρίαση των κύριων ονομάτων.
ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΥ «Ελάτε να γίνουμ ε φίλοι» Μ ελβούρνη 2000. Σχ. 22x15,5, α. 216
Η Ανδριάνα Καραμήτρου, Ελληνίδα της διασποράς, καταγόμενη από το Μικρό Σούλι Σερρών, προσπα θεί στην ποιητική συλλογή της «Ελάτε να γίνουμε φίλοι» να βοηθήσει με απλό τρόπο το παιδί της προσχολικής αλλά και της σχολικής ηλικίας, στα πρώτα του βήματα. Τα ποιήματά της, δομημένα με την παραδοσιακή τεχνο τροπία, αναφέρονται βασικά, από θεματική άποψη, στη θρησκεία, στην πατρίδα, στη μυθολογία, στην ιστορία, στους θρύλους και στις παραδόσεις. Είναι όλα απότοκα πλεονάζουσας αγάπης, πλούσιας συναισθηματικότητας, αγνού πατριωτισμού, ανύπνωτης νοσταλγίας και έντο νης διδακτικής διάθεσης. Αξίζει να σημειώσουμε και τη λειτουργικότητα της εικονογράφησης, η οποία έγινε από την ίδια την ποιήτρια. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Ο Αργυρής Εφταλιώτη ς στα Ν εοελληνικά Γράμματα» Έκδοση Δήμου Μ ήθυμνας 2002 Σ χ. 24x17, α. 221+3
Ο Δήμος Μήθυμνας, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Λέσβου και η Εταιρεία Αιολικών Μελετών διοργά νωσαν τον Ιούλιο του 2001 τριήμερο Συνέδριο αφιε ρωμένο στον Αργύρη Εφταλιώτη, με θέμα «Ο Αργύρης Εφταλιώτης στα Νεοελληνικά Γράμματα». Στο Συνέδριο αυτό συμμετείχαν με εισηγήσεις τους πανεπιστημιακοί καθηγητές, κριτικοί λογοτεχνίας, φιλόλογοι, γραμματολόγοι, προσέγγισαν το πολύ
πλευρο λογοτεχνικό, γλωσσικό, κριτικό έργο του Εφταλιώτη, απέδειξαν ότι δίκαια αποτελεί θέμα αναζήτησης, συζήτησης και διεργασιών και εντόπι σαν νέα στοιχεία στα λογοτεχνήματα, στα ιστορήμα τα και στην πλούσια αλληλογραφία του. Ένα χρόνο μετά ο Δήμος Μήθυμνας παρέδωσε στο αναγνωστικό κοινό τα Πρακτικά του παραπάνω Συνεδρίου, «ελπίζοντας ότι θα αναδείξει νέες πτυ χές του πολυπρισματικού έργου και της πολύπλευ ρης δράσης και προσφοράς του Εφταλιώτη στα Νεοελληνικά Γράμματα, θα προκαλέσει γόνιμες συζητήσεις, θα αναθερμάνει το ενδιαφέρον γ ι’ αυτόν και θα αποτελέσει μια παρακαταθήκη τιμής για τη γενέτειρά του», όπω ς σημειώνει ο δήμαρχος Μήθυμνας Δημήτρης Βατής στον πρόλογό του. Στις 221 σελίδες του τόμου, την έκδοση του οποίου επιμελήθηκε ο φιλόλογος Παναγιώτης Σκορδάς, δημο σιεύονται τα παρακάτω κείμενα: Μήτσος Ν. Τσιάμης «Αργύρης Εφταλιώτης, επίκαιρος και διαχρονικός», Τάκης Χατζηαναγνώστου «Ο άνθρωπος Αργύρης Εφταλιώτης», Μ.Γ. Μερακλής «Αργύρης Εφταλιώτης: Μια διαφορετική προσέγγιση του θέματος της ξενιτιάς στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», Ηλίας Β. Π απα γεωργίου «Αργύρης Εφταλιώτης: Μια ψυχογραφική προσέγγιση μέσα από επιστολές του», Κώστας Βαλέτας «Η Οδύσσεια της μετανάστευσης», Νίκος Θ. Αναστασάτος «Η προσέγγιση τριών διηγημάτων του Αργύρη Εφταλιώτη ως κειμένων παιδικής λογοτε χνίας», Γιάννης Χατζηβασιλείου «Η γλώσσα του Αργύρη Εφταλιώτη», Κώστας Γ. Μίσσιος «Βιβλιο γραφία του Αργύρη Εφταλιώτη και η δι’ αυτής παρου σία του στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», Δημήτρης Πατίλας «Απόψεις του Αργύρη Εφταλιώτη για την Τέχνη», Ανθούλα Δανιήλ «Προς μια τυπολογία των Νησιώτικων Ιστοριών του Αργύρη Εφταλιώτη», Παναγιώτης Στυλ. Σκορδάς «Ο Εφταλιώτης και η ηθο γραφία», Λουκάς Κούσουλας «Τα σονέτα του Αργύρη Εφταλιώτη», Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος «Η Μαζώχτρα του Αργύρη Εφταλιώτη», Γιάννης Παπακώστας «Ο Αργύρης Εφταλιώτης και η “Δημοκρατία της Φιλολογίας”», Στρατής I. Αναγνώστου «Όψεις του ιδεολογικού και κοινωνικο-οικονομικού πλαισίου στον Μόλυβο των μέσων του 19ου αιώνα και η επίδρα σή τους στη ζωή και το έργο του Αργύρη Εφταλιώτη», Παναγιώτης Σ. Παρασκευαΐδης «Εφταλιώτης και Εφταλού. Ψευδώνυμο και Ετυμολογικά», Π.Δ. Μαστροδημήτρης «Αργύρης Εφταλιώτης: Παρατη ρήσεις στην αλληλογραφία του με τον Γιάννη Ψυχάρη», Αναστάσιος Αγγ. Στέφος «Ο Αργύρης Εφτα λιώτης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» και Πανα γιώτα I. Θηβαίου-Παπαθεράπων «Πρώτες αγάπες. Η γενέτειρα του Αργύρη Εφταλιώτη με εικόνα και λόγο». Σημειώνουμε ότι το κείμενο της Παναγιώτας Θηβαίου πλαισιώ νουν 22 έγχρωμες φωτογραφίες από τη Μήθυμνα του χθες και του σήμερα.
Τ ο υ Σταύρου του Μ αλούτσ’, πούντας έφιβγι για τν Αυστραλία, κατιβήκαν στ’ Μυτιλήν’ να τουν παραβγάλιν γι πατέρασιντ, γι Βασίλ’ς, τσι γι μάναντ. Τσι γι δυόντουν ήνταν π ’κ ρα μ έν’, αλλά τς μάνας γι καμός ήνταν πιο μιγάλους τσι τα κλιάματά τς εν είχαν σταματ’μό.Φ’λήσαν του γιόντουν, δώκαν τς ιφτσέσντουν τσ’ απαντέχαν στου λιμάν’ να φύγ’ του καράβ’. Σ ’κώσαν τς άγκυρις γι ναύτις τσι σιγά σιγά ξ ικ ίν ’σι, αλλά, σάνι π ρ ο υ χώ ρ ’σι κουμμάτ’, σταμάτ’σι, θάρργις πους μιτάνιουσι. Γι μάνα,αταξίδιφτ’ γ ’ναίκα, απόρ’σι. - Γιατί σταμάτ’σι του παμπόρ’, ε Βασίλ’; - Είδαν πς ε γίνισι ζάπ’, Χριστουφούλ’, τσι θα βγάλιν όξου του Σταύρου! - Ό χ ’, ό χ ’, να μην τουν βγάλιν! Ας πα στου καλό, του μουρά, ας πα νά ’β’ τ ’ τύχηντ! (Από αφήγηση Στρατή Κωνσταντίνου Χατζηχρυσάφη, Οίηύριτα, 13.11.1998)
ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΜΗ ΤΝΙ ΘΑΡΜΙΣΙΝ! Δ υ ο Αγιασώτες στέκονται μπροστά σε μια αφίσα μ’ ένα περιστέρι, με μια χάντρα στο λαιμό, που συμβόλιζε την ειρήνη. Ρωτά ο ένας: - Γιατί τ ’ βάλαν χάντρα; - Για να μη τνι θαρμίσιν! Απαντά ο άλλος...
ΚΟΚΑΛΟ Ο ΝΑΣΕΡ... Τ ο Κάιρο έχει όνομα βρόμικης πόλης, αφού πολλοί από τους κατοίκους της δε συνηθίζουν να πηγαίνουν στις τουαλέτες, αλλά προτιμούν τους δρόμους για τις ανάγκες τους.
Κάποτε επισκέφτηκε την Αίγυπτο ο στρατάρχης Τίτο, προσκαλεσμένος του προέδρου Νάσερ. Αφού ολοκληρώθηκαν οι διακρατικές συσκέψεις και σ υμ φ ω νίες, ήρθε η ώρα της ξενάγησης στους αρχαιολογικούς χώρους. Μετά το τέλος της ξενά γησης, ρώτησε ο Νάσερ. - Π οιες ήταν οι εντυπώσεις σας, στρατάρχη μου; - Τι να σας πω, σύντροφε πρόεδρε... Όλα καλά και άγια. Τα μνημεία της χώρας σας αξιόλογα και θαυμαστά. Μ όνο αυτή η έντονη μυρουδιά της αμμωνίας, που αναδίνεται από παντού, τα χαλάει λίγο... Ο Νάσερ το έπιασε το υπονοούμενο, αλλά προ σπάθησε να αλλάξει κουβέντα. Ήρθε ο καιρός να ανταποδώσει την επίσκεψή του στον Τίτο. Αφού έγιναν όλα από το προβλεπόμενο πρόγραμμα, ήρθε και η ώρα της ξενάγησης. Τον έβαλε ο Τίτο σ’ ένα ελικόπτερο και πετώντας πάνω από το Βελιγράδι, του ’δειχνε τ ’ αξιοθέατα. Σε μια στιγμή είδε ο Νάσερ με τις διόπτρες κάποιον, στη γωνιά ενός κτιρίου, να κάνει την ανάγκη του. Στρατάρχη μου, λέει κάπως ειρωνικά... Δεν είμαστε οι μόνοι... Και του έδειξε με το χέρι... Ο Τίτο διέταξε τον πιλότο να χαμηλώσει. Άμα κατέβηκε αρκετά το ελικόπτε ρο και εντόπισε ο ίδιος τον παραβάτη, είπε στο Νάσερ. Είδατε το κτίριο, κύριε πρόεδρε; Είναι η πρεσβεία σας. Και αυτός ο παραβάτης είναι ο πρε σβευτής σας! Κόκαλο ο Νάσερ... (Από αφήγηση Γεωργίου Τσιβιλίκα. Αλεξάνδρεια 21.9.1999)
ΕΙΜΙ ΑΝΤΡΑΣ ΜΙ ΤΣΙΠΑ... Δ υ ο Α γιασώτις καβγαδίζαν... Σι μια στιγμή λέγ’ γιου ένας. Γω, ρε, είμι άντρας μι τσίπα... Ξέρου του, ξέρου του, τ ’ λέγ’ γιου άλλους... Για πε μ’ τούλουγια είνι, ρουγ’δίσια γι α π ’ του ξ ’νόγαλου; ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΛΗΣ
ΤΟΥ ΤΑΒΛ’ Σ τ ο υ καφινέ δυο φ ίλ ’ π αίζαν τάβλ’. Σι μια φάσ’ πέσαν τα ζάρια όξου, στσύψαν τσι γι δυο α τα πιάσιν τσι κουτ’λήσαν τα τσιφάλιαντουν. Οχ, λέγ’ γιου ένας. Ρε συ, τίντα ’νταν έγιουτου; Φ αίνιτι πους φάγι φάγι κατσίκα ίβγαλις τσέρατα! Αγιάσος, Αύγουστος 2001
ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (Π ΟΥΠ ΟΥΣ ΑΣ)
ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ Ογδόντα χρόνια από το εθνικό δράμα της Μικρασίας Σ τ ι ς 3.11.2002, απόγευμα της Κυριακής, στην Εστία Νέας Σμύρνης, ο «Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» πραγματοποίησε εκδήλωση, αφιε ρωμένη στην επέτειο μνήμης 80 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Η εκδήλωση ξεκίνησε με χαιρετισμό του προέ δρου του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» κ. Βασιλείου Λοΰπου. Ακολούθησε ομιλία του φιλολόγου και επίτιμου προέδρου του Συλλόγου μας κ. Γιάννη Χατζηβασιλείου, με θέμα «Αλησμό νητες πατρίδες και προσφυγιά». Μετά ανέβηκε στο βήμα η Λιοΰμπα Σκούρτη, παιδί προσφύγων που μεγάλωσε στη Μυτιλήνη, σύζυγος του δημάρ χου Χολαργού κ. Χαράλαμπου Σκούρτη, η οποία παρουσίασε με μεγάλη ευαισθησία, που θα ζήλευε και επαγγελματίας ηθοποιός, λογοτεχνικά κείμε να, σχετικά με τη Μικρασία και με το δράμα του Ελληνισμού. Η ατμόσφαιρα είχε φορτιστεί συγκινησιακά και κανείς από το ακροατήριο δεν έφυγε, αποτίοντας έτσι φόρο τιμής στους αδικοχαμένους της εποχής εκείνης, που φιλιωμένοι και αγαπημένοι με τους Τούρκους βίωναν την καθημερινότητά τους και απολάμβαναν τα αγαθά, που τόσο πλουσιοπά ροχα τους χάριζε η ευλογημένη μικρασιατική γη. Ευτυχώ ς που ακολούθησαν τα μικρασιατικά παραδοσιακά τραγούδια, από τη Χ ορω δία του Π νευμ α τικ ού Κ έντρου του Ιερού Ναού Φ ανε ρωμένης Χ ολαργού, με μουσικούς την κ. Ό λγα Μαλανδράκη, στο σαντούρι, και τους συνεργάτες της, τον Κώστα Καλαιτζάκη, στο λαούτο, και το Νεκτάριο Πάλμο, στο τουμπελέκι, καθώς και με τη Γιάννα Μαϊστρέλη, από την Αγιάσο, στο βιολί, μαθήτρια του μεγάλου μας Ρόδανου, που αλάφρωσαν αμέσως την ατμόσφαιρα, που εξαφάνι σαν τις δυσάρεστες μνήμες και μας μετέφεραν νοερά στα σοκάκια της Σμύρνης, του Μ πουρνόβα, του Κ ορδελιού, στις παλιές καλές μέρες των Μικρασιατών, τότες που ζούσαν, χαίρονταν, εργάζονταν και ερωτεύονταν. Ακολούθησαν οι μικρασιατικοί και λεσβιακοί χο ρ ο ί, από το Χ ορευτικό Τμήμα του Π νευμα τικού Κέντρου του Ιερού Ναού της Φανερωμένης Χ ολαργού, με δάσκαλο τον καθηγητή Φυσικής Αγωγής κ. Παρασκευά Λιάκατο. Ακολούθησε καταληκτικός ευχαριστήριος χαι ρ ετισ μ ός του πρ ω το π ρ εσ β ύ τερ ο υ Ν εκταρίου
Η προμετωπίδα του δίπτυχου, ΠρόσκλησηςΠρογράμματος, του «Φιλοπρόοδον Συλλόγου Αγιασωτών» για την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην «Εστία Νέας Σμύρνης», στις 3.11.2002.
Χ ατζηπροκοπίου, αντιπροέδρου του Συλλόγου μας και υπεύθυνου του Π νευματικού Κέντρου Φανερωμένης Χ ολαργού, που ήταν και η ψυχή της όλης εκδήλωσης. Εκτός προγράμματος μίλη σε και ο π α νο σ ιο λο γιό τα το ς αρχιμανδρίτης κ. Ιουστίνος Κεφαλούρος, προϊστάμενος του Ιερού Ναού της Φανερωμένης Χολαργού. Δε θα πρέπει να λη σ μ ονή σ ουμ ε το ν καθηγητή Μ ιχάλη Κορομηλά, ο οποίος είχε αναλάβει το συντονισμό του προγράμματος της εκδήλωσης. Την εκδήλωση αυτή τίμησαν με την παρουσία τους ο δήμαρχος Αγιάσου Παναγιώτης Ψυρούκης, ο δήμαρχος Χολαργού Χαράλαμπος Σκούρτης, ο τ. βουλευτής Επικράτειας Ιωάννης Τζωάννος, ο πρόεδρος της Ο μοσπονδίας Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής (ΟΛΣΑ) Γεώργιος Κατσικάτσος, εκπρόσωποι διαφόρω ν λεσβιακών Σωμα τείων και πολλοί άλλοι. ΣΟΦΙΑ ΠΑΙΙΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗ Συμβολαιογράφος Αθηνών
ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΩΝ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΛΕΣΒΟΥ
Σ τ ις 10.11.2002 οι Ομοσπονδίες, οι Αδελφό τητες και οι Σ ύλλογοι του α ιγα ιο π ελ α γίτικ ο υ χώρου, πραγματοποίησαν κοινή εκδήλωση μνήμης για την απελευθέρωση και ενσωμάτωση των νησιών. Την ευθύνη της διοργάνωσης είχε η Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής. Προηγήθηκε δοξο λογία στο Ναό του Α γίου Γεωργίου (πλατεία Καρύτση), όπου τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώ νησε ο συγγραφέας Πάνος Κοντέλης. Στη συνέχεια έγινε κατάθεση στεφάνων στο μνημείο του Άγνω στου Στρατιώτη, στην πλατεία Συντάγματος, και προβολή του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ «Ο χορός τω ν αλόγω ν» του Λέσβιου σκηνοθέτη Χρίστου Βούπουρα στον κινηματογράφο «Άστυ».
ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΠΕΡΓΑΜΗΝΩΝ
Η προμετωπίδα του διπτύχου, ΠρόσκλησηςΠρογράμματος, της εκδήλωσης της 8.11.2002.
Μ ε την ευκαιρία της συμπλήρωσης 90 χρόνων από την απελευθέρωση της Λέσβου 1912-2002, το Υπουργείο Α ιγαίου, σε συνεργασία με το Δήμο Μυτιλήνης και με το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), οργάνωσε, στο πρό σφατα ανακαινισμένο Δημοτικό Θέατρο Μ υτι λήνης, εκδήλωση της οποίας το πρόγραμμα περιε λάμβανε τα παρακάτω: α. Εγκαίνια των εκθέσεων: «Το Α ιγαίο τω ν Β αλκανικώ ν Π ολέμων, 19121913» με πρωτότυπο αρχειακό υλικό. «Λεσβιακός τύπος, 1912-1923» από το αρχείο του Δημήτρη Δεμερτζή. β. Χαιρετισμό του υπουργού Αιγαίου Νίκου Σηφουνάκη και άλλων τοπικών αρχόντων, γ. Ο μιλία του ομότιμου καθηγητή του Π α νεπ ι στημίου Αθηνών Βασιλείου Σφυρόερα, με θέμα «Λέσβος, 9 Νοεμβρίου 1912 - 9 Νοεμβρίου 2002: Π ορεία 90 χρόνω ν», δ. «Λαλούν τ ’ αηδόνια», Χ ορω διακό Π ρόγραμμα υπό τη διεύθυνση του Α ντώνη Κ ο ντο γεω ρ γίο υ (Χ ορω δία της ΕΡΤ, Μπδίοα Νονα της Π άτρας, ΨΆΠΦΑ του Δήμου Μυτιλήνης, Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων Δήμου Πάτρας, Μικρό Σύνολο της ΕΡΤ).
Τ η ν 1.12.2002 ο Σύλλογος των Περγαμηνών «ο Άτταλος» ο ρ γ ά ν ^ θ Έ ^ Μ ^ ^ ϋ στην Εστία Νέας Σμύρνης, με ομιλητή το φ ιλόλογο Θεόδωρο Κοντάρα και με θέμα «Πέργαμος πρώτη Ασίας». Μετά την ο μ χ λ & ι ί ^ ί ^ ^ ^ ε ίερφολιτ διαφανειών, σχετικών με την Πέργαμο. Η εκδήλαιση έκλεισε με ανάγνωση του βιογραφικού του αείμνηστου γλύπτη και ποιητή Βάσου Δούκα Κ .α 3 ^^ιη , περγαμηνής καταγωγής, από τ η ν ,^ ^ η ΤσιΡόύλη{ και με απονο μή τιμητικής τί^ κ έτη ις α π ί την πρόεδρο του Συλλόγου Μαρία Λεπίχτυργού-Στρογγύλη στη σύζυ γό του τιμωμένο^γυ^“]^/Ι?ΐ)μβολή του στην προβολή της Περγάμου και γενικότερα του μικρασιατικού πολιτισμού.
ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΚΑΛΟΧΩΡΙΤΩΝ Σ τ ι ς 8.12.2002, ο Σύλλογος Σκαλοχωριτών Λέσβου «ο Άγιος Γεώργιος» οργάνωσε εκδήλωση, με την ευκαιρία της απελευθέρωσης του Σκαλοχωρίου από τους Τούρκους. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιελάμβανε εκκλησιασμό-αρτοκλασία στον Ιερό Ναό Αγίου Χαραλάμπους Ιλισσίων, χαιρετισμό του προέδρου Αδάμ Καρέκου, ομιλία του καθηγητή Βασίλη Προεστού, δεξίωση και γλέντι με τους τροβα δούρους της Αθήνας Δημήτρη και Νίκο Σόμπολα...
ΤΙΜΗ ΣΤΟΝ ΤΑΚΗ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ Σ τ ις 14.11.2002 η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτε χνών, σε συνεργασία με το περιοδικό «Πνευματική Ζωή», οργάνωσε εκδήλωση με θέμα «Αναφορά στο
τισμ ός και Γλυπτική», του Αγγέλου Κλεάνθη Π αλαιολόγου, ηλεκτρολόγου-μηχανολόγου και γλύπτη, η οποία λειτούργησε ως τις 22.11.2002. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ως υλικό το χυτοσίδηρο, το μαντέμι. Τα έργα που εκτέθηκαν ήταν τρισδιά στατα και πίνακες. Α. 1. Ηρακλής και Ανταίος. 2. Στην παλαίστρα. 3. Μ αραθωνοδρόμος. 4. Ακο ντιστής. 5. Σφαιροβόλος. 6. Δισκοβόλος. 7. Με τον πήχη ψηλά. 8. Στην εκκίνηση. 9. Άσκηση εδάφους. 10. λΥαΐΟΓ-ροΙο. 11. .ΙωπρύαΙΙ. 12. Χιονοδρομία. 13. Τιθασεύοντας τον άνεμο. 14. Ντριμπλάροντας. 15. Πέφτοντας στο νήμα. 16. Τενίστας. Β. 1. Στον υγρό
Αναμνηστική φωτογραφία από την εκδήλωση για τον ποι ητή Τάκη Βαρβιτσιώτη. Διακρίνονται, από αριστερά, η γενική γραμματέας της ΕΕΔ Ελευθερία ΑναγνωστάκηΤζαβάρα, ο κύριος ομιλητής Γεώργιος Πολ. Παπαδάκης και ο Μιχάλης Σταφυλάς.
έργο του ποιητή Τάκη Βαρβιτσιώτη». Προλόγισε η γενική γραμματέας της ΕΕΛ Ελευθερία Αναγνωστάκη-Τζαβάρα και απηύθυνε χαιρετισμό ο Μιχάλης Σταφυλάς. Για τον τιμώμενο μίλησε ο καθηγητήςδοκιμιογράφος Γεώργιος Πολ. Παπαδάκης, αναπλη ρωτής διευθυντής του περιοδικού «Πνευματική Ζωή». Με την ευκαιρία της εκδήλωσης ο πρόεδρος της ΕΕΛ Παύλος Ναθαναήλ απένειμε το μετάλλιο της Εταιρείας στον τιμώμενο ποιητή, ο οποίος απού σιαζε στη Θεσσαλονίκη, καθώς και στο Μιχάλη Σταφυλά, για την πολύχρονη πνευματική τους δρά ση. Π οιήματα απάγγειλε η Αλεξάνδρα ΒαΐτσηΒάκρου.
ΜΝΗΜΗ ΚΛ. ΠΑΑΑΙΟΛΟΓΟΥ Σ τ ι ς 15.11.2002, στο Αμφιθέατρο του Π ολι τιστικού Κέντρου του Δήμου Χολαργού, πραγμα τοποιήθηκε Εκδήλωση μνήμης και αναφοράς στο έργο του Κ λεάνθη Π α λα ιολόγου. Μ ίλησαν ο δήμαρχος Χολαργού Χ αράλαμπος Σκούρτης, ο σ υ γγρ α φ έα ς, δη μ ο σ ιο γρ ά φ ο ς και ερευνητής Λευτέρης Γ. Σκιαδάς, με θέμα «Ο ιδεολόγος του σύγχρονου ελληνικού Ολυμπισμού», ο πρόεδρος της «Λ εσβιακής Π α ρο ικ ία ς» και συγγραφέας Στρατής Μ ολίνος, με θέμα «Κλεάνθης Π αλαιο λόγος, ο Δάσκαλος», και ο διευθύνων σύμβουλος τω ν Εκδόσεω ν «Έ φεσος» Κ ω νσταντίνος Πριλίγκος, ο οποίος ανάγγειλε κυκλοφορία ανέκδοτου έργου του τιμωμένου. Την ίδια μέρα έγιναν και τα εγκαίνια Έ κθεσης Γλυπτικής, με θέμα «Αθλη
Ηρακλής και Ανταίος (Χυτοσίδηρος 1997)
στίβο. 2. «... αΐΐίπδ...». 3. Λ αμ παδηδρόμ ος. 4. Δ ρομείς. 5. Κ αρφ ώ νοντας. 6. Τερματισμός. 7. Σκυταλοδρομία.
ΣΑΠΦΩ ΒΟΓΙΑΤΖΗ
Ο Παγγεραγωτικός Σύλλογος Αθήνας, συνεχί ζοντας τις πολιτιστικές του δραστηριότητες, οργά νωσε έκθεση, στην Αίθουσα Τέχνης «Δημιουργία» του Κέντρου Εκδηλώσεων Ομιλιών (ΚΕΟ), στην οδό Μιχαήλ Βόδα 28, κατά την οποία παρουσιά στηκαν έργα της καταξιωμένης ζωγράφου Σαπφώς Βογιατζή-Γιακουμή, με θέμα «Τοπία και άνθρωποι της Λέσβου». Τα εγκαίνια έγιναν στις 7.11.2002. Την ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση, που διήρκεσε ως τις 14 του ιδίου είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν αρκετοί φιλότεχνοι, Λέσβιοι και μη.
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΟΣΑ
Η προμετωπίδα του Ημερολογίου 2003 του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών.
Ο π ω ς κάθε χρόνο, έτσι και εφέτος ο Φιλοπρό οδος Σύλλογος Αγιασωτών τύπωσε και έθεσε σε κυκλοφορία καλαίσθητο Ημερολόγιο τοίχου, διαστά σεων 30x21 εκ., με θέμα «Αλησμόνητες Πατρίδες». Η ειδική θεματική του εναρμονίζεται με τις εκδηλώσεις μνήμης του μικρασιατικού ελληνισμού, ογδόντα χρό νια μετά την οδυνηρή καταστροφή του 1922. ΓΙΑΝΧΑΤΖ
ΟΙ ΝΕΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΜΑΣ
• Αλτιπαρμάκης Ευστράτιος Παναγιώτη Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Θράκης • Βασλάς Γεώργιος Σωκράτη Ηλεκτρολογίας ΤΕΙ Κοζάνης • Βουγιού Χρυσάνθη Πολυδώρου Εφαρμοσμένων Μαθηματικών ΕΜΠ
• Γαββές Ευστράτιος Γαβριήλ Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Θεσσαλονίκης • Γερασίμου Αλέξανδρος Γρηγορίου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου • Γερασίμου Χαρίλαος Γρηγορίου Στρατιωτικής Ιατρικής Θεσσαλονίκης • Γεωργαντής Απόστολος Προκοπίου Ιατρικής Αθήνας • Γιαννικόπουλος Παναγιώτης Επαμεινώνδα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Πάτρας • Γιαννικοπούλου Φώτια Επαμεινώνδα Ιατρικής Κρήτης • Γλεζέλη Ελένη Παναγιώτη Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου • Δουλαδέλη Μαρία Γεωργίου Οικονομικού Τμήματος Πανεπιστημίου Αθήνας • Καμπουρέλη Έλλη Μιχαήλ Γεωργικών Προϊόντων ΤΕΙ Καλαμάτας • Κάναρος Δημήτριος Παναγιώτη Νοσηλευτικής ΤΕΙ Πάτρας • Καπρέλης Παναγιώτης-Ιωάννης Λάμπρου Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ) Τρικάλων • Καρατζά Άννα Ιωάννη Μαιευτικής ΤΕΙ Θεσσαλονίκης • Καραφύλλη Βασιλική Προκοπίου Λογιστικής ΤΕΙ Θεσσαλονίκης • Κοντέλης Ιγνάτιος Γεωργίου Πληροφορικής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθήνας • Κορομηλά Ανδρονίκη Ευστρατίου Νομικής Θεσσαλονίκης • Κουμλέλης Σταύρος Κωνσταντίνου Ηλεκτρονικής ΤΕΙ Θεσσαλονίκης • Παραμυθέλης Βασίλειος Παναγιώτη Πληροφορικής ΤΕΙ Σερρών • Πατσέλη Σταυρούλα Σταύρου Νοσηλευτικής ΤΣΙ Θεσσαλονίκης • Ρόδανου Αικατερίνη Ευστρατίου Λογιστικής ΤΕΙ Καβάλας • Τοπαλή Αικατερίνη Βασιλείου Φυτικής Παραγωγής ΤΕΙ Κρήτης • Χατζηφώτης Ιωάννης Ευστρατίου Πληροφορικής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθήνας • Χουσιάδη Ευαγγελία Ιωάννη Λογιστικής ΤΕΙ Κοζάνης Τον πίνακα των αποφοίτων, οι οποίοι πέτυχαν στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ, επιμελήθηκε ο συνεργάτης μας εκπαιδευτικός ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΙΧΑΗΑ ΞΕΝΕΛΗΣ. Επειδή η συγκέντρωση και η εξακρίβωση των στοιχείων, σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο, είναι δύσκολη υπόθεση, παρακαλούμε να μας ενημε ρώσετε επαρκώς για τυχόν σφάλματα ή παραλείψεις. Στους νέους φοιτητές και στις νέες φοιτήτριες ευχόμα στε ολόψυχα καλές σπουδές.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΟΑΥΒΙΑΤΗΣ Ένας τίμιος σκυταλοδρόμος της ζωής και της δράσης Αγωγής Γιώργου Κομνηνού, η οποία του χάρισε δυο χαριτωμένα και πολυφίλητα εγγονάκια. Ο Δημήτριος Μολυβιάτης σ’ όλο το μάκρος της ζωής του πρόσφερε αφειδώλευτα την άδολη αγάπη του, όχι μόνο στους δικούς του ανθρώπους, τους γονείς του, την αδερφή του Μαρία και τα μέλη της
Ο
Δ ημήτριος Μ ολυβιάτης γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1924, δυο χρόνια μετά το χαλασμό της Μ ικρασίας. Γονείς του ήταν ο Γρηγόριος Μ ολυβιάτης και η Π λω μαρίτισσα Πηνελόπη Κοπτερού, που είχαν από πολύ παλιά φούρνο στην οδό Θεόκριτου, μετά τον «Πλάτανο»... Παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματα στη Μ υτιλήνη. Κατά τη διά ρκεια της Κ ατοχής και συγκεκριμένα από τον Ιούνη του 1943 οργανώθηκε στην ΕΓΊΟΝ. Την ίδια χρ ο νιά τέλειωσε και το Πρακτικό Λύκειο της Μυτιλήνης. Αργότερα στρα τεύτηκε και γνώρισε, όπως και τόσοι άλλοι, τη φρίκη του Εμφυλίου... Αν και θα μπορούσε να καταλάβει κάποια θέση στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα, προτίμησε να μείνει κοντά στους δικούς του και να συνεχίσει το επάγγελμά τους. Εργάστηκε σκληρά ως αρτοποιός, αλλά στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγμα ταρχών, με την απελευθέρωση του επαγγέλματος, δεν μπόρεσε ν ’ αντέξει λόγω της διαρροής και της συνακόλουθης έλλειψης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Συνέχισε όμως απτόητος τον αγώνα και δούλεψε ως τις τελευταίες μέρες της ζωής του σε γνωστή μεταφορική Εταιρεία, την ΕΦΑΜ, κάνοντας τις εισπράξεις της και κρατώντας τους λογαρια σμούς της... Το 1963 δέθηκε με τα δεσμά του γάμου με την Ε λπίδα Π ανανή, θυγατέρα του Π άνου και της Κλεανθίτσας Πανανή, την ευαίσθητη συνεργάτιδα του π εριοδικ ού μας. Απόχτησε δυο π α ιδιά , το Γρηγόρη, που σπούδασε στο Τμήμα Π ολιτικώ ν Επιστημών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας, και την Κλεάνθη, καθηγήτρια Αγγλικής Φ ιλολογίας και σύζυγο του καθηγητή Φυσικής
Το αναμνηστικό μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης 1941-1945, που απονεμήθηκε στο Δημήτριο Γρηγορίου Μολυβιάτη, στις 18.12.1989, βάσει της Εγκυκλίου Διαταγής του Υπουργείου Εθνικής Αμυνας (ΕΔΥΕΘΑ) 10/1988.
οικογένειάς του, αλλά και σε πολλούς άλλους. Ο θάνατος, ο οποίος τον βρήκε στις επάλξεις του χρέ ους στις 18 του Γενάρη της χρονιάς που διανύουμε, δημιούγησε δυσαναπλήρωτο κενό. Όσοι τον γνώρι σαν δεν μπορεί παρά να κρατούν ακοίμητο το καντηλέρι της αγαθής του μνήμης...
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΔΗΜ ΗΤΡΙΟΣ Φ. ΔΕΛΟΓΚΟΣ (1922-2002)
Ο Δημήτριος Δελόγκος γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1922, τη χρονιά που ολοκληρώθηκε το δράμα του
Πρόνοιας Αγιάσου «η Θεομήτωρ» και έμενε στο άλλοτε Θεραπευτήριο Λέσβου «η Υγεία», το γνω στό Σανατόριο. Ό λοι μας θα τον θυμόμαστε με αγάπη, γιατί ήταν ένας άνθρωπος αγαθός, απλός, άκακος, ιδιόρρυθμος. Ήταν ένας χαρακτηριστικός τύπος της Αγιάσου. ΙΠ ΓΠ6ΙΉ0Γ1ΗΓΠ
μικρασιατικού ελληνισμού. Ήταν παιδί του Φωτίου και της Παναγιώτας Δελόγκου. Εξ απαλών ονύχων μπήκε στη σκληρή βιοπάλη και έδωσε δείγματα φιλοπονίας, συνέπειας και εντιμότητας ως αγροτοεργά της, ως εργάτης ελαιοτριβείων. Στα χρόνια της Κατοχής εντάχτηκε στο ΕΑΜ, όπως και τόσοι άλλοι συμπατριώτες του. Πολλοί τον θυμούνται που με το χωνί, τον τηλεβόα της αλλοτινής εποχής, ενημέρωνε το λαό της Αγιάσου για θέματα που είχαν ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για το χωριό, αλλά και για ολό κληρο το νησί. Το 1963 δέθηκε με τα δεσμά του γάμου με τη Χαρίκλεια Βασιλείου Γραμμέλη και απόχτησε μια θυγατέρα, την Παναγιώτα, από την οποία ευτύχησε να πάρει στην αγκαλιά του εγγόνια. Ήταν άνθρωπος με δημοκρατικές ιδέες, με καλοσύ νη, με χιούμορ. Και για το περιοδικό «Αγιάσος» ήταν καλός πληροφορητής. Άφησε τη στερνή του πνοή στις 28.10.2001 και αναπαύεται στο κοιμητήρι της Περασιάς. Ο θάνατός του λύπησε βαθύτατα τους συγγενείς, τους φίλους, τους συμπατριώτες του.
ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Α. ΤΣΕΓΚΟΣ (1925-2002)
Ο Προκόπιος Δημητρίου Τσέγκος, ο γνωστός σε μικρούς και μεγάλους Κ όπ’ς του Γλέζ’, γεννή θηκε στην Αγιάσο το 1925, άφησε τη στερνή του πνοή στο Βοστάνειο Νοσοκομείο Μυτιλήνης στις 3.6.2002 και την επομένη κηδεύτηκε στο κοιμητήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Τα τελευταία χρόνια ήταν τρ ό φ ιμ ο ς του ιδ ρ ύ μ α το ς Κ ο ινω νικ ή ς
ΕΥΘΥΜΙΑ ΓΡ. ΛΑΖΑΡΟΥ (1904-2001) Πλήρης ημερών άφησε τα εγκόσμια στις 2.6.2001, στην Αγιάσο, η Ευθυμία Λαζάρου. Ήταν ένα από τα εννιά παιδιά, οχτώ θυγατέρες και ένας γιος, του
Γρηγορίου και της Αικατερίνης Κουρτζέλη. Ήταν σύζυγος του προαποθανόντος σιδηρουργού-πεταλωτή Γρηγορίου Ξενοφώντα Λαζάρου, που είχε το εργα στήρι του στο Σταυρί, λίγο πιο κάτω από τη γέφυρα. Απόχτησε έφτα παιδιά, το Γιάννη (Αυστραλία), τον άλλοτε υδρονομέα Α γιάσου Ξενοφώντα, τον Παναγιώτη, το Στρατή, τη Γιαννούλα (Αυστραλία), σύζυγο Ελευθερίου Τσαγκαρλιώτη, τη Σοφία και την Α ικατερίνη, σύζυγο Π ροκοπίου Παναγιώτη Μαγλογάννη, και εργάστηκε σκληρά για την ανατρο φή και για την αποκατάστασή τους.
ΦΩΤΟΣΚΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Ο δεινός φιλόλογος Ευστράτιος Καλαντζής (Γάλλος), ο ταχυδρομικός Πάνος Ευστρ. Πανανής (Μπαϊκούς), η Μορφούλα Ηλ. Κουρτζή και η Ανδρονίκη Ευστρ. Πανανή, επιβά τες του πλοίου ΜΑΙΡΗ Μ., πολύ γνωστού παλαιότερα.
Ο Βασίλειος Ευστρατίου Χατζηλεωνίδας πρόσφε ρε 30€ στη μνήμη του Δημητρίου Τσέγκου. Η Νίτσα Γουγουτά-Αργύρα και ο Τάσος Αργύρας πρόσφεραν 50€ στη μνήμη του πατέρα και πεθερού Ευστρατίου Γουγουτά. Η Νίτσα Γουγουτά-Αργύρα πρόσφερε 50€ στη μνήμη των αδελφών Α ικατερίνης Παναγιώτη Τσοκάρου, Γιασεμής Ευστρατίου Γουγουτά και Ανδρονίκης Βασιλείου Πιπερίτη. Η Ελένη Ζουμπούλη πρόσφερε 50 δολ. Αυστραλίας στη μνήμη του συζύγου της Βασιλείου, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης στις 28.11.2002 ενός έτους από το θάνατό του.
ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ
Αναμνηστική φωτογραφία από επίσκεψη στον Αγιο Δημήτριο το 1956. Διακρίνονται, από αριστερά, ο ταξιτζής-λογοτέχνης Στρατής Πολ. Αναστασέλης, ο επίσης ταξιτζής και αμίμητος χωρατατζής Κώστας Δημ. Βουλβούλης, ο Παναγιώτης Στρ. Τζίνης (παιδί), ο Γαβριήλ Στρ. Γαββές; (παιδί), ο Στρατής Παν. Τζίνης, ο ευεργέτης Γεώργιος Δημ. Χριστοφίδης και ο Στρατής Γαβριήλ Γαββές.
Τ ο υ ς εγγονούς μας Χαρίλαο και Αλέξανδρο, γιους του Γρηγορίου Γερασίμου και της κόρης μας Δωροθέας (Δώρας), που πέτυχαν ο πρώτος στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή Θεσσαλονίκης και ο δεύ τερος στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Μυτιλήνη), συγχαίρουμε θερμά και τους ευχόμαστε καλές σπουδές. ΧΑΡΙΛΑΟΣ και ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΛΟΥΝΕΛΗ Σ τ ις 7.9.2002, στον ελληνικό ορθόδοξο Ναό της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Γεωργίου, στην Αδΐοπα, τελέστηκε ο γάμος του Χ ριστόφορου Εμμανουήλ Δρίτσα και της Ευφροσύνης (Έφης) Γρηγορίου Παπαπορφυρίου. Σ τ ις 5.10.2002, στον Ιερό Ναό της Φανερωμένης Χολαργού, τελέστηκε ο γάμος του Γεωργίου Ιωάννου Μαντζαβέλα και της Ευανθίας (Εύας) Μιχαήλ Κορομηλά. Σ τ ις 6.10.2002, στον Ιερό Ναό Αγίας Μαρίνας Θησείου, τελέστηκε ο γάμος του Σταύρου Γεωργίου Λάντσια και της Μαριάνθης Βασιλείου Λούπου.
Στιγμές καθημερινής ανθρώπινης επαφής... Διακρίνονται, από αριστερά, ο αγροφύλακας Στέλιος Γιάννη Δαλαδέλης (Ζιμπικούδ’), ο Ασημάκης Αναστασίου Χατζηγιάννης (βρέ φος), συνεχιστής στις μέρες μας της οικογενειακής αγγειοπλα στικής παράδοσης, ο σακοποιός Γρηγόριος Παναγιώτη Γούναρης και η σύζυγός του Προκοπία.
Ευχόμαστε ολόψυχα η καινούργια τους ζωή να είναι ανέφελη, πλήρης χαράς και ευτυχίας. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΜΑΣ Α. Δ ιατίθενται αντίτυπα των βιβλίων που εξέδωσε ο «Φ ιλοπρόοδος Σύλλογος Α γιασω τών»: 1. [Ε.Π. Κουλαξιζέλλη-Β.Π. Τραγέλλη], Η Αγιάσος και τα πέριξ, εν Αθήναις 1896. 5€. 2. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστορία της Αγιάσου της νήσου Αέσβου, Αθήνα 1997. 15€. Τα βιβλία δια τίθεντα ι από το Σύλλογο με άμεση παράδοση, κατά τις ώρες λειτουργίας των Γραφείων, ή επί αντικαταβολή (6€ και 17€ αντί στοιχα). Β. Επίσης διατίθενται βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Αγιάσος», με άμεση παράδοση στα Γραφεία του Συλλόγου ή επί αντικαταβολή (45€.). Α ' τόμος (1-25, 1980-1984), Β ' τόμος (2645, 1985-1988), Γ ' τόμος (46-67, 1988-1991), Δ ' τόμος (68-85, 1992-1994), Ε τόμος (86-103, 1995-1997) και ΣΤ' τόμος (104-121, 1998-2000).
ΓΑΜΟΙ • Βασίλειος Ευστρατίου Χατζηδούκας Μαρία Ευσταθίου Σκανδάλη
ΒΑΦΤΙΣΗ
Σ τ ι ς 4.8.2002, στον Ιερό Ναό της Π αναγίας Αγιάσου, τελέστηκε το μυστήριο της βάφτισης του Παναγιώτη Κ ολομόνδου, του Ασημάκη και της Κλεονίκης (Νίκης). Ανάδοχοι η Μυρσίνη Παναγιώτη Σάπκα και ο Παναγιώτης Τσομπανέλης. Στους ευτυχείς γονείς, καθώς και στον παππού και στις γιαγιάδες, ευχόμαστε να τους ζήσει το νεο φώτιστο και να το χαίρονται. Στους ανάδοχους ευχόμαστε να είναι πάντα άξιοι. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΘΑΝΑΤΟΙ • Δούκας Γεωργίου Κουφέλης (Έδεσσα, 29.4.2002, Έδεσσα, 30.4.2002)
• Αφροδίτη,χήρα Ζαχαρία Βατρικά (Αθήνα, 25.9.2002, Ίλιον/Άγιοι Θεόδωροι, 27.9.2002)
• Δημητρό, σύζυγος Παναγιώτη Αξιομακάρου (Μελβούρνη, 7.11.2002)
• Παναγιώτης Χριστόφα Τσουκαρέλης • Γρηγόριος Ευστρατίου Κλειδαράς • Ηλίας Αποστόλου Ψυρούκης (Αθήνα,24.11.2002, Γ' Νεκροταφείο,25.11.2002)
ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στην πρώτη στήλη της σελίδας 8, του προηγούμενου τεύχους, να γραφεί Χαν Ελ-Χαλίλι Γιαχαλίλι.
• Νικόλαος Παναγιώτη Πορτογλής • Αννα Ευστρατίου Μυστεγνιώτου • Παναγιώτης Ευστρατίου Καμινέλης • Πηνελόπη, χήρα Χριστόφα Χατζηπαναγιώτου • Νικόλαος Κωνσταντίνου Σπανέλης ( 12. 12.2002)