Agiasos mag 134 2003

Ο α γ ρ ό τη ς Ε υ σ τ ρ ά τ ιο ς Α ούκα Κ α ρ α ­ γ ιά νν η ς (Κ ο υ λο υ τσ ύ θ ’), με τη σ υ μ βία του Μ αρία, το γένος Κατσίβελα.

Ο Παναγιώτης Ευστρ. Δουκάκης με τη θεία του Ελένη Νουλέλη-Χατζηβασιλείου και την Αμερισούδα Τσοκάρου-Μπαρή (δεξιά).

Οι φ ίλ ο ι Π α να γιώ τη ς Μ ιχ. Π ρ ινίτ η ς, Σ τυ λ ια νό ς Σ τ. Κ ουνής και Β α σ ίλ ε ιο ς Ευστρ. Μ αργιός (Μ όλ’).

Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Α ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Στο κατώφλι του νέου έτους................................................................................................................ ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΚΔ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Αγιάσος, αγάπη μου... (ΙΗ ' ) ......................................................................................................... ΣΤΡΑΤΗ Κ. ΤΥΡΑΔΕΔΛΗ, Παραμονή Πρωτοχρονιάς........................................................................................................................... ΟΜΗΡΟΥ ΚΟΝΤΟΥΛΗ, Η εθνική σημασία της Πρωτοχρονιάς του 1822............................................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Αλησμόνητες πατρίδες και προσφυγιά (Β ' ) ......... ............................................................................ ΠΡΟΚΟΠ Η ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Σύντομο οδοιπορικό στους Αγίους Τόπους ( Γ ') .... ............................................................................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακά αρχειοδιφικά σύμμεικτα. Προικοσύμφωνο από την Αγιάσο του έτους 1884................ ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Η παραδοσιακή Αγιάσος του χτες. Νοσταλγικές θύμησες, σκέψεις και αποτιμήσεις .... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακοί απόηχοι. Του Γιάννη Γιαννάκη......................................................................................... ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Γ. ΣΚΛΕΠΑΡΗ, Μεταπολεμικά... (ποίημα). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Πάνω στον τάφο (ποίημα). ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Τα καμάκια (ποίημα)........................................................................................................................ ΕΡΜΟΔΑΟΥ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ο δρόμος είναι ευθεία (ποίημα). ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΜΙΝΕΔΗ-ΠΑΤΣΕΔΗ, Καινούργια μέρα (ποίημα). ΔΗΜΗΤΡΗ ΖΑΡΟΔΗΜΗΤΡΑΚΗ, Στο ναύαγιο της ψυχής (ποίημα). ΕΔΠΙΔΑΣ ΜΟΔΥΒΙΑΤΟΥ, Γλυκομύριστο πλάσμα (ποίημα).... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Δημήτριος Ιωάννου Αγρίτης, ο κορνετίστας και τρομπονίστας της χτεσινής Αγιάσου................ ΓΡΗΓΟΡΗ ΜΑΝΑΚΑ, Η επιστήμη μπροστά στη Σταύρωση και Ανάσταση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ( Α ') ....................... ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ X. ΑΪΒΑΛΙΩΤΗ, Ο Απόστολος των Εθνών. Το πέρασμά του από την Αμφίπολη........................................................ ΜΕΝΕΔΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Ματιές στα παλιά λιοτρίβια της Αγιάσου. Οι δουλευτάδες τους και ο πλουτοφόρος μόχθος το υ ς.. Δημοτικό Περισκόπιο. ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Οο ΒαοΓ!.......................................................................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Βιβλιοκριτική......................................................................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ρήγας, ο πρωτοπόρος εθνεγέρτης και οραματιστής. Η μετάφραση των επαναστατικών του σε ευρωπαϊκές γλώσσες....... ......................................................................................................................................................................... Τα πθίτκα μας (Μιχάλης Χριστοφαρής, Χρίστος Γλεζέλης, Ερμόλαος Χατζηβασιλείου).................................................................... ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Κοπή της παραδοσιακής πίτας και τρικούβερτο γλέντι................................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε................................................................................................................................................................. ΓΙΑΝΧΑΤΖ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΖΕΓΚΟΥ, Αυτοί που φεύγουν..................................................................................................................

Σελ.

3 4 6 8 9 11 13 15 17 18 19 20 22 24 25 26 27 28 29 30 31 32

ΕΞΩΦΥΛΛΟ Από το Σταυρί της Α γιάσου. (Πίνακας του Στρατή Αθηναίου. Τη διαφάνεια παρα­ χώρησε ο Παναγιώτης Στυλιανού Σκορδάς)

ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Ο «Νέος Ξενών» της Α γιάσου, προπολεμικό κτί­ σμα, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Α θανάσιο Φούσκα, που α ξίζει να επισκευαστεί και να αξιοποιηθεί... (Φωτογραφία Στρατή Παναγιώτη Ευαγγελινέλη)

Ι$$Ν 1106-3378

ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΤΟ ΥΣ Ε ν α ακόμη έτος ολοκλήρωσε τον κύκλο του και παρέδωσε τη σκυτάλη της ατέρμονης διαδοχής, όπως απαιτεί το πρωτόκολλο της αιωνιότητας. Ο αποχαιρετι­ σμός του χτες και η δεξίωση του σήμερα πλημμύρισαν τις καρδιές των ανθρώπων με ανάμεικτα συναισθήματα. Εμφανής η μελαγχολία γΓ αυτό που έχει φύγει ανεπίστροφα, δικαιολογημένη όμως και η χαρά για το νέο έτος, παρ’ όλο που είναι άδηλο το χρονοκύλισμά του... Μακρύς ο κατάλογος των γεγονότων, θετικών ή αρνητικών, σ’ επίπεδο παγκόσμιο, εθνικό, στενά τοπικό. Αναρίθμητοι οι εργάτες του καλού και της προκοπής, πολλοί όμως και οι χαλαστήδες και οι αρνητές. Από καταβολής κόσμου η πρόοδος έχει συνηθίσει να διαγκω­ νίζεται σε μονόδρομους λογής λογής σκοπιμοτήτων, να περνά μέσα από συμπληγάδες... Και τη χρονιά που μας άφησε χύθηκε ποτάμι το αίμα, για να εξυπηρετηθούν τα νιτερέσα των ισχυρών της γης. Οι πρόσφυγες και οι οικονομικοί μετανάστες, αντί να περιοριστούν, προστίθενται στο ολοένα ογκούμενο ρεύμα των αναξιοπαθούντων ανθρώπων. Ο πλανητάρχης και ο ερωτικός παρτενέρ του στην Ευρώπη εδώ και αρκετό και­ ρό παίζουν με τη φωτιά στο Ιράκ. Αμέριστο, βλέπετε, το ενδιαφέρον τους για τους λαούς από παλιά. Σωτήρια συνταγή τους το «διαιρεί και βασίλευε». Παροντικός αλλά και απώτερος στόχος τους η μονοπώληση της υπερδύναμης, ο πειθαναγκασμός των συμμάχων, η κατακεραύνωση των αντιφρονούντων. Ευοίωνη, άλλ’ όχι σαφής και απο­ τελεσματική ακόμη η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης...

Στη χώρα μας το 2002 υλοποιήθηκαν πολλά, άλλ’ επι­ βάλλεται να πραγματοποιηθούν και άλλα. Η εξίσωση με εταίρους περισσότερο προηγμένους προϋποθέτει εθνική ομοψυχία, σωστούς κυβερνητικούς χειρισμούς, αγωνιστι­ κότητά, διαφάνεια, συνέπεια. Δεσμεύτηκε ο επιχειρησια­ κός βραχίονας της 17ης Νοέμβρη και περιμένουμε να πέσει άπλετο φως στην υπόθεση της τρομοκρατίας, η οποία επί τριάντα χρόνια περίπου ταλαιπώρησε τον τόπο μας. Έγιναν δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές και ευελπιστούμε πως θα δρομολογηθούν έργα πολιτισμού σ’ όλη τη χώρα από τους εντολοδόχους της λαϊκής ετυμηγο­ ρίας, ανεξάρτητα από την κομματικοπολιτική ή άλλη ταυτότητά τους. Εντάχτηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πολύπαθη Κύπρος, άλλ’ εκκρεμεί η λύση του πολιτικού προβλήματος, η οποία πρέπει να είναι δίκαιη και βιώσι­ μη. Το ευρώ έθεσε από νωρίς στο περιθώριο την αγαπημέ­ νη μας δραχμή, αλλά πλουσιότερους δε μας έκανε... Και στο αιγαιοπελαγίτικο μοιράδι μας πολλά, ευχά­ ριστα και δυσάρεστα, συνέβησαν, που δεν είναι εύκολο να τ ’ απαριθμήσουμε. Ο χάρος έριξε στη γη κάποιους ανθρώπους του πνεύματος, της τέχνης και της πολιτι­ στικής δράσης, και αυτό μας λύπησε κατάκαρδα. Το Αναγνωστήριο «η Ανάπτυξη» ύψωσε το λάβαρό του στη Θράκη και στη Ζάκυνθο. Το μεγάλο μαξούλι πληγώθηκε από το δάκο. Ο Φιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών συμμετείχε ενεργά στις εκδηλώσεις μνήμης της Μικρασίας. Ο Δήμος μας επιτέλους στεγάστηκε... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΑΕΙΟΥ

Τα μέλη της ανεξάρτητης Χορωδίας Αγιάσου, που λέγονταν «γιουβικάδις», την Πρωτοχρονιά του 1937, δοκιμάζουν κοκκινέλι, στη λοκάντα του Νεοκλή Νίδρα, στον Κάτω Κάμπο... Διακρίνονται, από αριστερά: Ιωάννης Ευστρατίου Χατζηαποστόλου (Ιμστάκα), Ευρυβιάδης (Βυρβίδ’ς) Μιχαήλ Παπαπορφυρίου, Μιχαήλ Ιωάννου Πασχαλιάς, Σταύρος Ευστρατίου Ρόδανος, Μιχαήλ Ευστρατίου Λίβανος, Νικόλαος Γεωργίου Σκλεπάρης, Ευστράτιος Γαβριήλ Καμάτσος (Κτσιούδα), Βασίλειος Θεμιστοκλή Νουλέλης (Ρουδιά), Παναγιώτης Γεωργίου Ρούμελης (μετέπειτα ιερέας), Γεώργιος Τσάκωνας, Στράτος Ιωάννου Τζανετής (γλύπτης) και Παναγιώτης Φωτίου Κουμλέλης.

ΠΑΤΡΙΛΟΓΝΩΣΤΙΚΑ Αγιάσος, αγάπη μου... ΙΗ Μ έ σ α στο Χ άνι επίσης για πολλά χρόνια λει­ τουργούσαν τα Γραφεία της Κοινότητας και αργότε­ ρα του Δήμου Αγιάσου. Ως υπαλλήλους θυμάμαι το Θεόδωρο Τσάτσο, τον πατέρα του Κώστα, τον Ηλία Κουφέλη, το Γιάννη Μανάκα, από τον Ασώματο, το Μ ιχάλη Γαλετσέλη, το Μ ιλτιάδη Χ ουτζαίο, τον Ευστράτιο Χατζηεμμανουήλ, το Βασίλη Σκορδά και τον Ξενοφώντα Λάζαρο. Κατά τα τελευταία 50 χρό­ νια εκλεγμένοι δήμαρχοι Αγιάσου ήταν οι Ευστρά­ τιος Τραγάκης (δάσκαλος), Ευστράτιος Καβαδέλης (ν ο μ ικ ό ς), Π α ν α γ ιώ τη ς Κ ο υ τρ ή ς (δά σ κ α λ ο ς), Γεώργιος Π απαπορφυρίου (καθηγητής), Νικόλαος Σουσαμλής (οικοδόμος) και Παναγιώτης Ψυρούκης (δάσκαλος). Κατά την περίοδο της επταετίας (19671974) δ ιο ρ ισ μ έ ν ο ι δ ή μ α ρ χο ι Α γιά σ ο υ ήτα ν οι Ευστράτιος Βουνάτσος (Κ αταρέλ’), έμπορος, και Ευστράτιος Τζίνης (Αϊβαλί), υπάλληλος ΔΕΗ. Εδώ, στη μικρή πλατεία έξω από το Κοινοτικό κατάστημα - Δημαρχείο, κατά τις εθνικές γιορτές συγκεντρωνόμασταν τα πα ιδιά των σχολείων και μας μοίραζαν λουκούμια. Τ ις μέρες του δεκ α π εντα ύγουσ του μέσα στο Χάνι και εκατέρωθεν της εισόδου προς τον αυλό­ γυρο της εκκλησίας στήνονταν οι π ά γκ ο ι με τις διάφορες πραμάτειες -δελεαστικές για μ α ς- με τις σφ υρίχτρες (παγιαυλέλια ), τα δα χτυλιδά κ ια , τα σκουλαρικάκια, τα γιο γιό κτλ. Σ τριμω χνόμαστε εκεί και τα χαζεύαμε με τις ώρες, ώσπου μας έδιω­ χνα ν, αλλά σε λίγο ξα να π η γα ίνα μ ε. Μ όνιμα δε κάθε χρόνο στην ίδια θέση ερχόταν κι ένα γεροντά­ κι, που πουλούσ ε π α γω τό χω ν ά κ ι κ α ι ήμασταν ευτυχείς, αν είχαμε τη δραχμή να το γευτούμε. Στους δυο ορόφους του Χ ανιού πάνω από τα τότε καταστήματα Παπουτσέλη, Τσοκάρου και του Κοινοτικού καταστήματος - Δημαρχείου Αγιάσου, λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα το ξενοδοχείο «Όλυ­ μπος» υπό τη διεύθυνση του μακαρίτη Θεολόγου Σω σώ νη. Στην είσ οδό του είχε την επ ιγρ α φ ή «ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ», που υπάρχει ακόμη. Το δεκαπενταύγουστο κυρίω ς ήταν πλήρες πελατών-προσκυνητών, αλλά και τις άλλες εποχές του έτους εξυ­ πηρετούσε τους διάφορους επισκέπτες, εμπόρους κτλ., που έβρισκαν ένα καθαρό κατάλυμα. Το όλο κτιριακό συγκρότημα του Χ ανιού πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να εκσυγχρονιστεί, να διατηρηθεί ως παραδοσιακό και να αποτελέσει πόλο έλξης των επισκεπτών-τουριστών και προσκυνητών.

Ας κάνουμε τώρα το νοερό περίπατό μας από το καφενείο του Στρατή Πληγωνιάτη, στην Αγορά, που ο αείμνηστος και προσηνής ιδιοκτήτης το λει­ τούργησε μια ολόκληρη ζωή. Τώρα το κατάστημα έχει π ε ρ ιέ λ θ ε ι στην ιδ ιο κ τ η σ ία το υ Γ εω ργίου Α λτιπαρμάκη (Πατερέλη), που το ανακαίνισε εκ βάθρων και το λειτουργεί επίσης ως καφενείο, βοηθούμενος και από τη σύζυγό του Μαρία. Το καλο­ καίρι με την προσέλευση τω ν ξένω ν επισκεπτών, εκτός από τον παραδοσιακό καφέ σερβίρονται και λουκ ουμ ά δες ως κ α ι δ ιά φ ο ρ α α να ψ υ κ τικ ά κ α ι παγωτά, καμιά φορά μάλιστα και πατσάς. Π αραπλεύρους, π ρ ο ς τα επά νω , είχε κ ά π ο τε π α ντοπω λείο ο Π αναγιώ της Σκλεπάρης, άλλοτε καφεπώ λης στην Κ άτω Αγορά. Το ίδιο εξάλλου μαγαζί το είχε αργότερα παντοπωλείο ο καλοκάγα­ θος Γρηγόριος Δελόγκος, πατέρας του Γιώργου και των λοιπών αδελφών. Το ίδιο μαγαζί λειτούργησε κ α ι ω ς ο π ω ρ ο π ω λ ε ίο το υ Π ά ν ο υ Κ α ρ α τζ ά (Μπούτσιου) και στη συνέχεια έγινε υφασματοπωλείο του Π αναγιώ τη Π ετεινέλη (Π ιτνού). Τώ ρα είναι κρεοπωλείο του Κώστα Μυστεγνιώτη. Στη συνέχεια, κάτω από το σπίτι του Δουκάρου, τώ ρ α Σ τ υ λ ια ν ο ύ Σ κ ο ρ δά , υ π ή ρ χ α ν δυο μ ικ ρ ά μ α γα ζιά . Το π ρ ώ το , π ο υ δε λ ειτο υ ρ γ ε ί π ια ω ς μαγαζί, γιατί προσαρτήθηκε στο σπίτι, το είχε κου­ ρείο ο μακαρίτης Δ ημήτριος Σαρέλης, ο ο π ο ίο ς αργότερα μετανάστευσε στην Α υστραλία. Ό τα ν επανήλθε από την Αυστραλία, εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, ασκώντας το ίδιο επάγγελμα, όπου και τερμάτισε τη ζωή του πρόωρα και άδικα. Το συνεχόμενο δεύτερο μαγαζί το είχε επί πολλά χρόνια ποτοπωλείο ο αξέχαστος Μιχάλης Γιαννατσής, που καταγόταν από το Πλωμάρι. Ο Μιχάλης είχε νυμφευθεί δυο φορές -έτσι τα έφερε η τύχη- την Αγιασώτισσα σύζυγό του, την καλόκαρδη και ωραία Ελένη Ξενέλη, και απόκτησαν ένα γιο, το Δημοσθένη, που διαμένει μόνιμα στη Μυτιλήνη και είναι υπάλ­ ληλος της Ένωσης Συνεταιρισμών Λέσβου. Στην ίδια σειρά, παραπάνω, το γωνιακό μαγαζί, που τώρα είναι Φοροτεχνικό Γραφείο του Νικολάου Ορφανού, θυμάμαι πως το είχε υποδηματοποιείο ο Δημήτριος Τζίνης (Αϊβαλί), αδελφός του Στρατή Τζίνη, συνταξιούχου της ΔΕΗ. Ο Δημήτριος ήταν πολύ καλός τεχνίτης στη δουλειά του. Έ φ τια χ νε παπούτσια κομψά και μερακλίδικα, όπως ο ίδιος με καμάρι έλεγε. Χ όμ πι του ήταν τα προξενιά . Του άρεσε να δημιουργεί διάφορα προξενιά και αισθα­ νότα ν πανευτυχής, όταν κατά φ ερνε να φέρει σε αίτιο πέρας την προσπάθειά του αυτή. Άλλο επίσης χόμπι του ήταν να έχει πάντα στην κατοχή του ένα μουλάρι, συνήθως μέτριο, που το στόλιζε με τακίμια μερακλίδικα, με γαλάζιες χάντρες (πατριμά) και με άσπρες σβιρνιές. Τα τελευταία χρόνια εγκατέλειψε

το επάγγελμα του υποδηματοποιού και υπηρέτησε ως υπάλληλος της ΔΕΗ, από όπου και συνταξιοδο­ τήθηκε. Το ίδιο αυτό μαγαζί το είχε αργότερα υφασματοπωλείο (πραματευτάδικο) ο Πάνος Γλεζέλης (Ξ’νέλ’), που μετά τη συνταξιοδότησή του ασχολή­ θηκε με τη μεσιτεία ελαιολάδου ως αντιπρόσω πος του μεσίτη Ν ικ ο λ ά ο υ Λ α ζά ρ ο υ , κ α το ίκ ο υ Μυτιλήνης και Αγιασώτου ως προς την καταγωγή. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη κοντά στο γιο του δικηγόρο Γρηγόρη Γλεζέλη, αλλά και π ά λ ι σ υ ν ερ γ α ζ ό τα ν με το ν ελ α ιο μ εσ ίτη της Μυτιλήνης Στρατή Κοπτερό μέχρι την προχωρημέ­ νη ηλικία του. Στο ίδιο παραπάνω μαγαζί λειτούργησε αρχικά και το Συμβολαιογραφείο του Γεωργίου Πασχαλίδη (Ζ ιμ πίλα ). Α υτός που έμεινε πολλά χ ρ ό νια στο μαγαζί αυτό ήταν ο καλόκαρδος και αλησμόνητος Β ασίλειος Ν ικολάου Ο ρφ ανός, που διατηρούσε μαγαζί ψ ιλικώ ν-χαρτικώ ν. Ο αξέχαστος Βασίλης ήταν παιδικός μου φίλος και για μερικά χρόνια γείτονάς μου στη συνοικία της Αγριάς. Ή ταν τότε από­ λυτα υγιής, κάναμε καλή παρέα και παίζαμε στη γει­ τονιά ως παιδιά. Η πάθηση που τον ταλαιπώρησε επί χρόνια εκδηλώθηκε αργότερα, ο ίδιος όμως ήταν καρτερικός και πολύ αγαπητός στην κοινω νία της Α γιά σ ο υ , κ υ ρ ίω ς στη μ α θη τιώ σ α νεο λ α ία . Τ ις Α ποκριές, αλλά και τις άλλες γιορτές, του άρεσε πολύ να βάζει στο πικ απ του μαγαζιού του δίσκους με ω ραία τραγούδια και η μαθητιώσα νεολαία να χορεύει απέξω μεταμφιεσμένη ή μη. Ο Βασίλης τους κερνούσε και χαιρόταν κι αυτός μαζί τους. Το διπλανό μαγαζί το είχε κι αυτό προηγουμέ­ νως ο Βασίλης Ορφανός, αλλά παλαιότερα, θυμά­ μαι ότι ήταν υποδη μ α τοποιείο του βρακοφόρου Αντώνη Βάλεση, πατέρα του ψάλτη μας Ευστρατίου

Βάλεση. Μαζί του δούλευαν και οι δυο γιοι του, ο Στρατής και ο Βασίλης, που δυστυχώς χάθηκε πρό­ ωρα σε μικρή ηλικία. Ο μπαρμπα-Α ντώ νης ήταν ένας καλοκάγαθος και χαμογελαστός άνθρω πος, ένας από τους παλιούς καλούς νοικοκυραίους της Αγιάσου. Επισκεπτόμουνα ένα φίλο μου, που μαθή­ τευε κοντά του για να μάθει την τέχνη, και θυμάμαι πω ς ήταν καλοδεκτικός, χαμογελαστός και πρόθυ­ μος να μου εξηγήσει το καθετί γύρω από την τέχνη του και οι απορίες ήταν πολλές. Απέναντι σ’ αυτό το μαγαζί ήταν το καπιστράδικο του Τζάνου Ρουβάπη (Αφαλή). Εκεί δούλευαν την τέχνη τους και οι γιοι του, ο Τιμολέων (Τιμουλής) και ο Στρατής. Ο πρώ τος απεβίωσε πρόωρα και ο δεύτερος μετανάστευσε στην Αμερική, στη Βοστάνη. Εκεί τον συνάντησα π ρ ιν από αρκετά χρόνια και θυμάμαι που χάρηκε πολύ, όταν τον πήρα στο τηλέ­ φωνο και του είπα ότι έρχομαι από την Αγιάσο και του φέρνω τους χαιρετισμούς της. Με λύπη όμως πληροφορήθηκα ότι ο Στρατής πριν από ένα χρόνο βρήκε άδικο θάνατο στην Αμερική, πέφτοντας από μια αχλαδιά. Το ίδιο μαγαζί το είχε αργότερα αποθή­ κη ψιλικών ο Βασίλης Ορφανός. Το συνεχόμενο στη γωνία μαγαζί, που πρόσφατα ανακαινίστηκε, το είχε παλαιότερα ραφείο ο Πάνος Ξενέλης, ο κουτσός, αδελφός της Ελένης Γιαννατσή, που αναφέραμε παραπάνω . Αυτό το ίδιο μαγαζί ήταν κατά κανόνα κουρείο. Σ ’ αυτό εργάστηκαν οι κ ο υ ρ είς Κ ώ σ τα ς Μ πα ρή ς, π ο υ μετοίκησε στην Καλλονή, ο Γεώργιος Καζαντζής (Καρακάσης), που μ ετοίκη σ ε στην Α θήνα, κ α ι ο Π α ν α γ ιώ τη ς Παπαπορφυρίου, που συνταξιοδοτήθηκε. (Συνεχίζεται)

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΛ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗΣ

Στο άλλοτε καφενείο του Στρατή Πληγιονιάτη, που τελευταία ανακαινίστηκε εκ βάθρων. Διακρίνονται, ο νέος ιδιοκτήτης-καφετζής Γ εώργιος Αλτιπαρμάκης (Πατερέλης), η σύζυγός του Μ αρία και ο γιος τους Κώστας, καθώς και ο διευθυ­ ντής του περιοδικού. (Φωτογραφία Χριστόφορου Χατζηβασιλείου, 5.1.2002)

ΠΑΡΑΜ ΟΝΗ Π ΡΩ ΤΟ Χ ΡΟ ΝΙΑ Σ Π α ρ α μ ο ν ή Π ρω τοχρονιάς- στο μικρό αλάνι, που ’ναι λίγο πέρα α π ’ το φτω χόσπιτο της κυραΛένης, της πλύσ τρας, μαζεμένα π έ ν τ ’ έξι π α ιδ ιά παίζουνε, κυνηγούνται ή και σ ω ριάζονται κάτω, πάνω στο πράσινο, και τα γέλια γιομιζουνε, με τις φωνές τους μαζί, τον αγέρα. Έ νας μαύρος σκύλος, κοκαλιάρικος, παίρνει κι αυτός μέρος στα π α ιχνί­ δια τούτα, πότε τραβολογώντας φιλικά ένα σακάκι και πότε πάλι γλείφοντας τα χέρια. Προσωπάκια γιομάτα ζωή και χαρά, μυαλουδάκια ξένοιαστα, ψυχούλες απονήρευτες κι άκακες. Χ ερ ο υ β είμ π ο υ δεν έσ φ ιξε α κ ό μ α στα π ύ ρ ιν α δόντια της η ανήλεη ντανάλια της ζωής. Ξ αφ νικά το π α ιχ ν ίδ ι σταμάτησε. Ο Τάκης, ο μικρούλης του κυρ Αντρέα, του μεγαλομπακάλη, που πλούτισε στον πόλεμο και που έχει λίγο πιο πάνω το κ α ινούργιο μεγάλο σ πίτι, κατέβηκε και στάθηκε κοντά τους. Βαστά στην αγκαλιά του ένα «αλογάκι» με καρούλια στα πόδια κι ένα μεγάλο μπαλόνι: δώρα πρωτοχρονιάτικα της μαμάς του. Ό λα τώρα τα παιδάκια τριγύρω του περιεργάζουνται τ ’ όμορφο αλογάκι κι ο πόθος να ’χαν κι αυτά κάτι παρόμοιο έχει διώξει τη χαρά τους και το γέλιο. Το μικρό μυαλουδάκι τους δεν μπορεί να χωρέσει το μεγάλο «γιατί» δεν έχουνε τάχα κι αυτά. Τα μεγάλα παιδικά τους ματάκια, αθώα κι άδο­ λα αντάμα, κοιτάζουνε, και κάνουν ν ’ απλώσουν το χέρι τους προς το είδωλό τους, «τ’ αλογάκι», μα ο μικρός Τάκης δεν το επιτρέπει αυτό. Τώρα το τραβά κάτω στη γης, κι όλα τα άλλα, που λίγο πριν ξεφωνίζανε χαρούμενα, ακολουθού­ νε βουβά, σαν ν ’ ακολουθούν το φέρετρο της χαράς τους που χάσανε. Σουρούπωσε· π ρ ώ τος ο Τάκης τράβηξε σ π ίτι καμαρώ νοντας κι ύστερα όλη η μικρή παρέα δια ­ λύθηκε. Κατσουφιασμένα προσω πάκια, χειλάκια σφιγμένα, ψυχούλες παιδικές, που δεν μπορέσανε να νιώσουνε το «γιατί». Στο φτωχικό της κυρα-Λένης, της πλύστρας, με τις δυο καμαρούλες και το στενό όξατο, μονάχο το μεγάλο κορίτσι της -κ α μ ιά δεκαπενταριά χ ρ ο νώ σκουπίζει. Στη γω νιά , ένα άλλο μικρό, δυο τρ ιώ χρονώ , παίζει ένα κουτάλι στα χέρια του και στο χαμηλό παράθυρο, όρθιο ένα αγοράκι ως έξι χρονώ κάτι μουρμουρίζοντας ζητά, μα η μεγάλη αδελφή ξακολουθά το σκούπισμα. Νύχτωνε πια, σαν φάνηκε στην πόρτα κι η μητέ­ ρα τους, η κυρα-Λένη. Κ αμιά σ α ρα ντα πενταρ ιά χρονώ, αδύνατη και χλομή, με βαθουλωμένα μάτια κ ι α σ πρισ μένα μαλλιά. Α π ’ το π ρ ω ί έλειπε στο

Ο συνεργάτης της εφημερίδας «Αγιάσος» Στρατής Κ ω νσταντίνον Τυραδέλλης (1905-1986), σε προπολεμική φω τογραφία.

σ π ίτι της κυρα-Ε ιρήνης. Π αραμονή, βλέπεις, κι όλα χρειαζόντανε· έπλυνε τις σκάλες, ασβέστωσε το σ π ίτι τους, σφουγγάρισε κι ύστερα τίναξε τα χαλιά. Τώρα που νύχτωσε μπορούσε να φύγει στο σπίτι της· πήρε για τον κόπο της δεκαπέντε δραχ­ μές κ α ι τρ ία τέσσερα φ ο ιν ίκ ια . «Γερή να ’σ α ι, κυρα-Λένη, και του χρόνου να μας κάνεις τις δου­ λειές μας», της ευχήθηκε η κυρα-Ειρήνη. Ναι! Να ’ναι γερή και του χρόνου, κι έφυγε. Μόλις μπήκε, καλησπέρισε, πήρε τη σκούπα α π ’ την κόρη της κι εκείνη το μικρό μωρό, π ’ άρχισε να κλαίει. Σκοτεινά προσ παθεί να τελειώσει τη δουλειά της. Το μικρό αγοράκι τη βαστά α π ’ τη φούστα και κ α θ ώ ς π ρ ο χ ω ρ ε ί σ κ ο υ π ίζ ο ν τα ς η μ η τέρα το υ , μουρ μ ουρ ίζει δυνατά ξο π ίσ ω της· κ ά νει μια να κλάψει και κάτι λέγει μέσα στα δόντια του. Η κυρα-Λένη σταματά και κόβοντας ένα κομ­ μάτι ψωμί του το δίνει, για να σωπάσει, μα κείνο, πετώ ντας το κάτω, π ιο δυνατά τώρα κλαιγοντας συλλαβίζει « θ έ ..λ ο υ ..έ ..ν α ..α ..λ ο υ ..γ έ ..λ ι..! » .

Η μεγάλη του αδελφή λέγει στη μητέρα της τι ζητά το μωρό κι εκείνη ξακολουθά τη δουλειά της. Ο μικρούλης όμως δεν το ’χει σκοπό να σωπάσει. Την τραβά και προσπαθεί να την κάνει να πάψει το σκούπισμα, ξεφωνίζοντας. Η κυρα-Λένη σταμάτη­ σε τώ ρ α , το ν φ οβέρισε μια κ ι ύστερα έκανε να ξ α ν α ρ χ ίσ ε ι, μα κ είνο , με π ιο δ υ ν α τές τσ ιρ ίδ ες άρχισε να κλαίγει κι έπεσε καταγής. Η κυρα-Λένη ξαφνικά στάθηκε, πέταξε τη σκού­ πα κάτω κι ύστερα νευρικά άρχισε να χτυπά όπου έβρισκε το μωρό. Δεν άκουγε μήτε τη μεγάλη τηζ κόρη που παρακαλούσε μήτε μπορούσε να καταλά­ βει άλλο τίποτε, μοναχά χτυπούσε ασυλλόγιστα./ Σταμάτησε κι ο μικρός σύρθηκε μπρούμυτα ως τη γωνιά της καμαρούλας κι άρχισε να κλαίγει και να φ ω ν ά ζ ε ι δ υ ν α τ ά . Έ κ α ν ε μ ια , ν ευ ρ ια σ μ ένη καθώ ς ήτανε, να ξα να ρ χίσ ει τη δουλειά, μα δεν μπόρεσε. Πήγε σιγά σιγά προς το παράθυρο, άνοι­ ξε το τζάμι και στάθηκε. Νύχτα και τ ’ άστρα μόλις κάνουνε να σκίσουν το σκοτεινό πέπλο. Α π ’ το βάθος, κάτω κει α π ’ την πόλη ακούγεται ένας βοητός κ α ι κ ά τι σαν μουσικές, σαν τρ α γούδια , που ξεψυχώντας φτάνουνε ως τ ’ αυτιά της. Παραμονή Π ρω τοχρονιάς! Χαρές, τραγούδια, μουσικές, κάλαντα! Στέκει βουβή, λες κι είναι ένα άγαλμα με τη ματιά ακίνητη, στυλωμένη κει πάνω, σ τ ’ α π έρ α ν το σ κοτεινό χά ο ς. Α π ’ τη θολωμένη ματιά της μπροστά περνά, σαν σε κινηματογραφι­ κή τα ινία , το σ π ίτι της κυρα-Ειρήνης: Σ τολίδια, ρούχα, κρέατα, βασιλόπιτες, δώρα, γέλια, ευτυχία, χαρά. Στην Αγορά κίνηση, κόσμος, φασαρία, ψω νί­ σματα, κι ακόμα μια ατέλειωτη αράδα παιδιώ ν που π ε ρ ν ο ύ ν ε με την α γ κ α λ ιά γεμ άτη δ ώ ρ α λο γή ς λογής. Π ροσωπάκια γελαστά, ευτυχισμένα, με τις μητέρες τους και τους δικούς τους... Πρωτοχρονιά! Δυο τρία χρόνια τώρα ξενοδου­ λεύει, από τότε που πέθανε ο άντρας της, μα ποτέ δεν μπόρεσε να χορτάσει αυτή κι η φ α μίλια της, έστω μοναχά με ψωμί! Χ ρισ τούγεννα , Π ρ ω το χρ ο νιά , όλα περνούνε σ αν μ ια μέρα, με ν τέρ τια , με π ό ν ο κ α ι κλάμα. Σήμερα δεν έχουνε παρά δεκαπέντε δραχμές και λίγο ψωμί, που πέρσεψε α π ’ το πρωινό· μήτε λάδι μήτε τίποτε άλλο. Σ υνέρχεται μια πι άθελα γυρίζει τη ματιά της μες στην καμαρούλα. Σκοτάδι. Στη γωνιά, μπρού­ μυτα, ακόμα το μικρό αγοράκι αναρουφά, μ ’ όλη τη δύναμη που έχουν τα μικρά του πνεμόνια. Στην πόρτα κοντά ορθή, άφωνη, η μεγάλη της κόρη με το μ ικ ρ ο ύ λη στην α γ κ α λ ιά , π ’ α π ο κ ο ιμ ή θ η κ ε, το νανουρίζει, κουνώντας το σιγά, ρυθμικά. Η πονεμένη ψυχή δεν μπορεί να βαστάξει πια. Π υ ρ ω μ έν ο ένα σ ίδ ερ ο τ ρ υ π ά την κ α ρ δ ιά της. Γυρνά προς τον ουρανό, πάνω κει, προς το Θεό, το

μεγάλο Θεό, το «Θεό του Ελέους», και τα δάκρυα τρέχουνε πια α π ’ τα μάτια της ποτάμι αστείρευτο... Τώρα δεν ακούγεται πια στο φτωχικό μέσα το παραπονιάρικο κλάμα του μικρού παιδιού, μονά­ χα η βαθιά ανάσα κι ο αναρουφητός της πονεμένη^ μητέρας, κ ι ακόμα α π ό π έρ α , α π ’ το βάθος της πόλης, οι μουσικές και τα κάλαντα τω ν παιδιώ ν, που φτάνουνε ως τ ’ αυτιά της, για να σβηστούνε και να μεγαλώσουνε το μεγάλο πόνο της φτωχής τούτης μητέρας.

ΣΤΡΑΤΗΣ Κ. ΤΥΡΛΔΕΛΛΗΣ (Αναδημοσίευση από την εβδομαδιαία τοπική εφημερίδα «ΑΓΙΑΣΟΣ» (7.1.1936 (222), σ. 1, και 16.1.1936 (223), σ. 1), τα φύλλα της ο π ο ία ς μας παραχώ ρησε ευγενικά η κ. Λιούμπα Τυραδέλλη, φιλόμουση θυγατέρα του αείμνηστου Στρατή Κ. Τυραδέλλη (1905-1986) και σύζυγος του ρέκτη τ. δημάρχου Χολαργού Χαράλαμπου Σκούρτη. Κατά την ανα­ δημοσίευση ακολουθήσαμε, για ευνόητους λόγους, το μονο­ τονικό σύστημα και την επικρατούσα σήμερα ορθογραφία).

Η Αικατερίνη, σύζυγος Αντωνίου Ζουμπουλή ή ΙΜατέλη, με το γιο της Στρατή και με την εγγονή της Α ικατερίνη Β ασιλείου Ζουμπουλή, που ζει σήμερα στο ΝνιΙιιεν. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Μαρία Δημητρίου Αγρίτη)

Ξ Ε Φ Υ Α Α Ι Ζ Ο Ν Τ Α Σ ΤΗ Ν Ε Ο Τ Ε Ρ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Μ Α Σ Η εθ νικ ή σ η μ α σ ία της Π ρ ω τ ο χ ρ ο ν ι ά ς του 1822 Π ρ ιν από 179 χρόνια, την 1η του Γενάρη του 1822, οι σχεδόν απελευθερωμένοι Έλληνες του Μόριά, της Ρούμελης, των νησιών του Αργοσαρωνικού και της Εύβοιας, με γενικές ελεύθερες εκλογές ίδρυσαν ελεύθε­ ρο κράτος, ύστερα από 370 χρόνια σκλαβιάς... Μ έρα ο ν είρ ο υ τεσ σ ά ρ ω ν π ε ρ ίπ ο υ α ιώ ν ω ν . Επαναστάσεις έγιναν πολλές, μα δημιουργία ελεύθε­ ρου πια κράτους τώρα, για πρώτη φορά. Και η αιρε­ τή Εθνοσυνέλευση διακήρυξε ανά τον κόσμο την ύπαρξη ελεύθερου ελληνικού έθνους και κράτους. Οι τότε δυνάμεις της Δύσης αναγνώρισαν το δικαίωμα του εμπολέμου στους Έλληνες, που αναγνωριζόταν για κράτη. Έμεινε μόνο η διαπίστευση αναντίρρη­ των επίσημων εκπροσώπων, δηλαδή πρεσβευτών και προξένων. Μ ’ αυτή την ενέργεια αποφεύχθηκε να χαρακτηριστούν πειρατικά τα πολεμικά πλοία μας. Η ύπαρξη του ελεύθερου πια κράτους επισημαί­ νεται και ιστορικά, γιατί έκτοτε έχουμε «εκστρατεί­ ες» του Δράμαλη, του Ομέρ Βρυώνη, του Κιουταχή, και τελευταία του π ιο επικ ίνδυνου, του Μεχμέτ Αλή. Ο όρος «εκστρατεία» χρησιμοποιείται μόνο για εισβολή στρατού μιας χώρας σε άλλη χώρα. Οι πολιτικές οθωμανικές αρχές και οι ένοπλες δυνά­ μεις α να διπ λώ θη κ α ν ή α ιχμ α λω τίσ τη κ α ν. Έ τσ ι

καταλύθηκε η κυριαρχία των Οθωμανών στη χώρα. Γι’ αυτό οφείλουμε σεβόμενοι την ιστορία του Έ θνους μας, να μετράμε από την 1η του Γενάρη του 1822 την ύπαρξη ελεύθερου κράτους. Και όχι μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, το 1827, με την παρέμβαση των «Προστάτιδων Δυνάμεων» Οι απελευθερωμένοι Έλληνες είχαν καθορίσει ως εθνική γιορτή το γεγονός της 1ης του Γενάρη του 1822. Η απόφαση αυτή ίσχυσε μέχρι το 1839. Στη συνέχεια ο Ό θω νας και η ξένη ακρίδα επέβα­ λα ν με β α σ ιλ ικ ό δ ιά τ α γ μ α την 25η Μ α ρ τίο υ . Είμαστε πάντω ς περήφανοι, γιατί σε τόσο σύντομο χ ρ ο ν ικ ό διά σ τη μα οι π ρ ό γ ο ν ο ί μας κ α τέλυσ α ν σκλαβιά α ιώ νω ν. Τη λευτεριά μας, ό π ω ς λέει ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός, τη χρωστάμε «στα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά». Και ένα χαρακτηριστικό απομεινάρι. Σε αντίθε­ ση με όλα τα άλλα χριστιανικά κράτη, η μεγαλύτε­ ρη γιορτή μας είνα ι η Π ρ ω το χ ρ ο νιά κ α ι ό χ ι το μεγάλο θρησκευτικό γεγονός των Χριστουγέννων. Αξίζει επομένως να θυμόμαστε τι αντιπροσωπεύει για μας η Πρωτοχρονιά του 1822. Μυτιλήνη, 28.12.2001

ΟΜΗΡΟΣ ΚΟΝΤΟΥΛΗΣ

Το έμπα στο νέο έτος, στην ορεινή Α γιάσο, συχνά πυκνά γίνεται κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθή­ κες... Στο χιονένιο γιοφύρι της Κάτω Α γοράς απαθανατίζονται, μια νοικοκυρά που κρατά κάτω από τις μασκάλες τα ζυμωτά της ψωμιά, ο Δημήτριος Φ ωτίου Δελόγκος, ο Π αναγιώ της Γρηγορίου Δελόγκος και ο λυρικός ηθογράφος της Α γιάσου παπα-Χ ριστόφας Κανιμάς.

ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΑΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ Β' Ο ι ομ ο γενείς της Μ ικρ α σ ία ς, η ξεριζω μένη γενιά του 1922, 1.500.000 ψυχές περίπου, ήρθαν στην α γκ α λ ιά της ελεύθερης μητέρας π α τρ ίδ α ς. Ε γκα τέλειψ α ν τ ις ιδια ίτερ ες π α τρ ίδ ες τους, τ ις πατρογονικές εστίες τους, τη Σμύρνη, τα προάστια της Κ ο ρ δελ ιό κα ι Μ πουρνόβα , τα Β ουρλά, τ ις Κυδωνιές (Αϊβαλί), την Πέργαμο, τη Νικομήδεια, τη Μ αγνησία, την Τ ραπεζούντος τη Μ αινεμένη, τα Αλάτσατα, τη Σπάρτη, τη Φώκαια, το Αδραμύττιο, τα Κ ο τύ ω ρ α , την Α λ ικ α ρ να σ ό , το Δ ικ ιλ ι, τη Μ άδυτο, τη Μάκρη, τη Νίγδη, την Π άνορμο, την Α ρτάκη, την Κ ιο , την Π ρ ούσ α , τη Ν ίκ α ια , την Αττάλεια, το Κεμέριο, τα Αδανα, την Αμάσεια, το Αξάριο, που είναι χτισμένο στη θέση των αρχαίων Θ υ α τείρ ω ν , το Β α ϊν δ ή ρ ιο , τη Σ ιν ώ π η , την Κ αισάρεια, την Κ ιουτάχεια, που είναι το αρχαίο Κ ο τ ύ α ιο ν , τα Μ ο υ δ α ν ιά , την Μ π ά φ ρ α , τη Σ α μ ψ ο ύ ν τα , την Κ ερ α σ ο ύ ντα , τη Σ ά ν τα , τη Σ η λ υ β ρ ία , τη Σ ιν α σ ό , τη Ρ α ιδ ε σ ιό , την Κ ρήνη (Τσεσμέ), τα Σ ό κ ια κ α ι τη Φ ιλα δέλφ εια , για να περιορισ τώ σε ορισμένα μονάχα ονόματα, που η απαρίθμησή τους επέχει θέση ενδεικτικού εθνικού προσκλητηρίου. Για να είμαστε όμως ιστορικά ακρι­ βοδίκαιοι, πρέπει να σημειώσουμε πω ς πρόσφυγες δημιουργήθηκαν και από την άλλη πλευρά, άσχετα αν οι μακρινοί τους πρόγονοι υπήρξαν κατακτητές. Οι περιουσίες των προσφύγων γνώρισαν άλλους κυρίους, πολλά από τα σπίτια τους έγιναν παρανά­ λωμα του πυρός, τα προσφιλή τους πρόσωπα, όσα

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση με θέμα «Επέτειος Μνήμης.

80 χρόνια από τη Μ ικρασιατική καταστροφή», στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χ ολαργον, στις 9.6.2002. Στο βήμα ο σεβ. μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος.

κατάφεραν να γλιτώσουν από το χαλασμό, ήρθαν με την ψυχή στο στόμα. Το ελληνικό κράτος επωμίστη­ κε, όπως είχε χρέος, αλλά και σύμφωνα με τις οικο­ νομικές του δυνατότητες, το βάρος των προσφυγικών προβλημάτων. Κατένειμε στον ελλαδικό χώρο τους αδελφούς πρόσφυγες. Δύσκολο όμως να σπι­ τωθούν όσοι προσωρινά ακούμπησαν το πονεμένο τους κορμί σε εκκλησίες, σε σχολειά, σε παραπήγμα­ τα, σε πρόχειρους καταυλισμούς, σε αμπάρια λιοτριβειών και σε λογής λογής άλλες αποθήκες.

Στιγμιότυπο από την εκδήλω­ ση με θέμα «Επέτειος Μνήμης. 80 χρόνια από τη Μ ικρασιατική κατα­ στροφή», στο Π νευματικό Κέντρο του Αήμου Χ ολαργού, στις 9.6.2002.

Ε ίν α ι αλήθεια π ω ς το υ ς π ρ ό σ φ υ γες π ο λ λ ο ί τους έβλεπαν με δυσαρέσκεια, αποκαλώ ντας τους «λάφυρα», καταπώ ς γράφει ο Μυριβήλης, «τουρ­ κόσπορους», «αούτηδες». Για κ ά ποιες μανάδες, εξάλλου, ο π ρ ό σ φ υ γα ς ήταν ο μ π α μ π ο ύλα ς, το φόβητρο τω ν π α ιδιώ ν τους. Υπήρχαν και εκείνοι που τους θεωρούσαν υπεύθυνους, για τί με το να ζητούν απελευθέρωση προκάλεσαν την εκστρατεία, που τελικά ζημίωσε ανεπανόρθω τα το έθνος, τον τόπο μας. Την αντιπαλότητα ακόμη τη μεγέθυναν και διάφοροι άλλοι λόγοι, όπω ς η διεκδίκηση γαιών, οι ανταλλάξιμες περιουσίες. Ευκαιριακά θα ήθελα να επισημάνω πως και στη Λέσβο η υποδοχή των προσφύγων δεν ήταν εγκάρδια και πολλά μας καταμαρτυρεί η αρμενικής καταγωγής συγγραφέας Ανζέλ Κουρτιάν στο βιβλίο «Τα τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν»9 (Μνήμες από τη Μικρασία, 1915-1924). «"Ας μέ συγχωρέσουν οι Μυτιληνιοί, γρά­ φει, αλλά έδωσαν τή χειρότερη εντύπωση στον κοσμά­ κη που είχε τήν ατυχία να πατήσει στον τόπο τους. Ούτε μια πόρτα δεν άνοιξε για να ελεήσει τον κόσμο. Κοίταζαν μονάχα να πάρουν κι αυτά πού είχαμε γλι­ τώσει από τούς Τούρκους -φ υ σ ικ ά δέ μιλάω γιά όλους. Θά μπορούσαν κάτι νά κάνουν, ν ’ ανοίξουν τά μαγαζιά τους, να μην άφήσουνε τή μαύρη αγορά... Οι άνθρωποι πού είχαν έρθει δεν ήταν ζητιάνοι. Ή τα ν όλοι νοικοκυραίοι, τσακισμένοι από τις δυστυχίες» (240). Υπάρχει βέβαια αντίλογος. Η Λέσβος ήταν το πέρασμα αναρίθμητων προσφύγων και δεν ήταν εύκο­ λο ν ’ ανταποκριθεί στο κάλεσμα των καιρών, όσο άλλες περιοχές. Οι κάτοικοί της, που απείχαν μια τουφεκιά τόπο από τα μικρασιατικά παράλια, φτωχοί και οι ίδιοι, ζούσαν εξίσου έντονα την αβεβαιότητα του αύριο. Με αυτή όμως τη δικαιολογία δεν μπορούμε ν ’ αποσείσουμε από τους ώμους μας το βάρος όλης της ευθύνης. Και σ’ άλλες περιοχές δεν έλειψαν οι εκμε­ ταλλευτές, οι προσφυγοκάπηλοι. Τηρουμένων των αναλογιών, μήπως και σήμερα δεν υπάρχει ξενοφοβία και ταπείνωση προσφύγων και οικονομικών μετανα­ στών, που έχουν έρθει και στη χώρα μας, πιεζόμενοι από συνθήκες εξαθλίωσης, από πολέμους, από πραξι­ κοπήματα, από επεμβάσεις μεγάλων σωτήρων, νεκρο­ πομπών συνήθως αδύνατων λαών; Με το χρονοκύλισμα οι πρόσφυγες επούλωσαν τις πληγές του σώματος και της ψυχής, κονταρο­ χτυπήθηκαν με την εθνική συφορά και αναδείχτηκαν νικητές. Εντάχτηκαν δημιουργικά στον κορμό της α να σ υγκ ρ οτούμ ενης μητέρας π α τρ ίδ α ς και πρ ό κ ο ψ α ν, με τη φ ιλ ερ γία κ α ι με την αξιοσ ύνη τους. Είχαν θέληση, παράδοση και πείρα και πολύ γρήγορα διακρίθηκαν σ ’ όλους τους τομείς. Έ φ ε­ ραν μαζί το υ ς το ν π ο λ ιτισ μ ό της π ρ ώ τη ς το υ ς πατρίδας, τα ιδιώματα και τις διαλέκτους, τη μου­ σική, τους χορούς, τα τραγούδια, τα ήθη και τα έθι­ μα. Π αράλληλα έγιναν πηγή έμπνευσης για πολ-

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση με θέμα «Επέτειος Μνήμης. 80 χρόνια από τη Μ ικρασιατική καταστροφή», στο Π νευματικό Κέντρο του Αήμου Χ ολαργού, στις 9.6.2002. Στο βήμα ο καθηγητής Μ ιχάλης Κορομηλάς.

λούς χ ρ υ σ ικ ο ύ ς της τέχνη ς του λό γο υ, ό π ω ς ο Μυριβήλης, ο Βενέζης, ο Στρατής Δούκας, η Διδώ Σωτηρίου και άλλοι. Οι σ τρατιω τικές, π ο λιτικ ές, οικ ονομ ικ ές και ηθικές ζημ ιές της Μ ικ ρ α σ ια τικ ή ς Ε κ σ τρ α τεία ς αποτέλεσαν πραγματική τροχοπέδη στην ανάπτυξη και ανασυγκρότηση της χώρας μας. Εμείς σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε εθνικά μνημό­ συνα και να καταθέτουμε θυμίαμα στους βωμούς της πατρίδας, χω ρίς εθνικιστικές εξάρσεις, χω ρίς λεκτικές υπερβολές. Η στείρα πα ρελθοντολογία κ α ι οι θρήνοι δεν ω φ ελούν. Π ρέπει να είμαστε πραγματιστές. Πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή και στο δύσκολο παρόν, για να οικοδομήσουμε το αύριο. Το Α ιγαίο πρέπει να γίνει γεφ υρόδρομος ειρήνης και πολιτισμού, όχι με ενδοτικότητα, αλλά με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο. Αυτό είναι το χρέ­ ο ς μας επ ί το υ π α ρ ό ν τ ο ς . Ο ι Έ λ λ η ν ε ς της Μ ικρασίας μπορεί να έφυγαν από τις εστίες τους, όμω ς τα χνά ρια τους σώ ζονται και θα σώ ζονται αιώ νια, για τί παντού υψώ νονται μνημεία ελληνι­ κού μεγαλείου και δόξας. Δεν πρέπει να σβήσουν ποτέ α πό τη θύμησή μας οι λα μ πρ ές εστίες του ελληνισμού της Ανατολής. Π άντα πρέπει να κρατάμε άσβεστο το κα ντη λέρι του μ ικ ρ α σ ια τικ ο ύ ελληνισμού. Αυτό απαιτεί το εθνικό μας χρέος.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ * Α όγος που εκφωνήθηκε α ρχικ ά στο Π νευματικό Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Χολαργού, στις 9.6.2002, και στη συνέχεια επα υξημ ένος στην α ίθουσα «Π άνος Χαλδέζος» της Εστίας Νέας Σμύρνης, στις 3.11.2002, στα π λ α ίσ ια εκδήλωσης του « Φ ιλοπ ρ όοδου Σ υλλόγου Αγιασωτών», με θέμα «Επέτειος Μνήμης. 80 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή».

ΣΥΝΤΟΜΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ Ένας Αγιασώτης νεοχατζής εντυπωσιασμένος αφηγείται... Γ Μ ε τ ά το πέρας της λειτουργίας περπατήσαμε στο δρόμο που διάβηκε ο Θ εά νθρω πος π ρ ο ς το Γολγοθά. Εμείς όμως αρχίσαμε ανορθόδοξα, πήγα­ με από το Γολγοθά προς το Πραιτόριο. Περάσαμε α π ό όλα τα σ η μ εία , α π ό τα ο π ο ία π έρ α σ ε ο Χ ρ ισ τ ό ς , σ ύ μ φ ω ν α με τ ις μ α ρ τ υ ρ ίε ς τω ν Ε υ α γ γ ε λ ίω ν . Ε π ισ κ εφ τή κ α μ ε τη φ υ λα κ ή του Χριστού, του Βαραββά, του Απόστολου Παύλου. Η αλυσίδα, με την οποία τον κρατούσαν δέσμιο, υπάρχει και σήμερα. Ά ξια μνημόνευσης κ α ι τα πα ρ α κ ά τω : Μ ονή Α γίο υ Γ εω ρ γίο υ Χ ο ζεβ ίτη . Ε δώ β ρ ίσ κ ετα ι το Σπήλαιο του Προφήτη Ηλιού, όπου έμεινε επί τριάμισι χρόνια, τρεφόμενος από ένα κοράκι. Ακόμη υπάρχει το σκήνωμα ενός Ρουμάνου μοναχού, του Ιωάννη, το οποίο διατηρείται ανέπαφο. Η Μονή έχει εικόνες, τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτα τέμπλα μεγάλης αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας. Είναι χτισμένη μέσα σε βράχους, σε μια πλαγιά. Ο κύριος ναός είναι αφ ιερω μένος στη Γέννηση της Θεοτόκου. Επίσης υπάρχει εδώ ο τάφος του Αγίου Γεωργίου του Χ οζεβίτη, α πό τον ο π ο ίο πήρε το όνομα η Μονή. Η Λαύρα του Α γίου Σάββα, που είνα ι χτισμένη μέσα σε μια ά γρ ια ρεματιά. Έ να παρεκκλήσι είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και ονομάστηκε Θεόκτιστο, από το γεγονός ότι η αγία τράπεζα είχε χαραχτεί μόνη της μέσα στο βρά­

χο. Το καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στα δεξιά του ναού φυλάγεται το άγιο σκήνωμα του Αγίου Σάββα, που διατηρείται ανέπαφο. Υπάρχουν και άλλα αξιόλο­ γα παρεκκλήσια με σπουδαίες τοιχογραφίες, εικό­ νες και ξυλόγλυπτα τέμπλα. Η Λαύρα του Αγίου Σάββα είναι άβατη για τις γυναίκες. Η Π αναγία η Γαλακτοτροφούσα. Λέγεται, σύμφωνα με την παρά­ δοση, ότι έσταξε γάλα από το στήθος της Παναγίας κα ι ο β ράχος έγινε ά σ προς. Η Μονή του Α γίου Γερασίμου του Ιορδανίτη, κοσμημένη με ω ραιότα­ τες τοιχογραφίες. Η Μονή του Αγίου Θεοδοσίου, όπου βρίσκεται το Σπήλαιο των Τριών Μάγων. Η Μονή του Αγίου Ευθυμίου, που είναι κατεστραμμέ­ νη, αλλά υπάρχουν πολλά ψηφιδω τά στα ερείπιά της. Η Μονή της Πέρδικας, ο τόπος που επισκέφτη­ κε η Παναγία. Σύμφωνα με την παράδοση, οι χωρι­ κοί, θαμπωμένοι από την ομορφιά της και από τη σεμνή περπατησιά της, την π α ρ ομ οία σ α ν με την πέρδικα, από όπου και η ονομασία. Επισκεφτήκαμε το Μ ετόχι της Π α να γία ς στη Γεθσημανή, τη Σαμάρεια, τη λίμνη της Τιβεριάδας. Δ ιασχίσαμε την έρημο της Ιουδα ία ς και πήγαμε στην Ιεριχώ. Περάσαμε κάτω από τα υψώματα του Γ κ ο λά ν, γ ν ω σ τά α π ό τη δ ια μ ά χ η Α ρά β ω ν κ α ι Ισ ρ α η λ ιν ώ ν . Φ τά σ α μ ε σ το ν Ιο ρ δ ά ν η π ο τα μ ό . Κ ο ν τά σε μ ια γ έ φ υ ρ α , σ ’ ένα δ ια μ ο ρ φ ω μ έ ν ο κατάλληλα χώρο, έγινε αγιασμός και συμβολική

Συμβολική βάφτιση προσκυ­ νητών στον Ιορδάνη ποταμό.

βάφτιση, στην οποία έλαβαν μέρος ο μητροπολίτης Ιάκωβος και ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Θεοφάνης Χατζηβασιλείου, από τα Λουτρά Λέσβου, ο οποίος ήταν ξεναγός σ ’ αυτή μας την έξοδο. Στη βάφτιση έλαβαν μέρος όλα τα μέλη της προσκυνηματικής ομάδας. Συμβολικό βέβαια, αλλά συγκινητικό και ανεπανάληπτο... Ακόμη επισκεφ τήκαμε τη Μ ονή της Μ αρίας Μαγδαληνής, που είναι χτισμένη πάνω στη θάλασ­ σα, τη Μονή τω ν Α γίων Α ποστόλων, στην οποία υπάρχει η παράσταση της Βάφτισης, καταπληκτι­ κής τέχνης, το Ό ρος Μακαριστών, όπου ο Χριστός ευλόγησε το υ ς πέντε ά ρ τους κα ι τα ψ ά ρ ια , την Κανά της Γαλιλαίας, στο ναό της οποίας υπάρχουν οι δυο υδρίες, όπου το νερό έγινε κρασί κατόπιν ευλογίας του Χριστού. Από την Κανά πήραμε κρα­ σί, που είναι γούρι, καθώς λένε, για έναν ευτυχι­ σμένο γάμο. Ε πίσης επισκεφτήκαμε την Κ α περ ­ ναούμ, που είνα ι κατεστραμμένη α πό τους σει­ σμούς και από επιδρομές, καθώς και τη Ναζαρέτ, όπου όλα, εικόνες και τοιχογρα φ ίες μιλούνε για τον Ευαγγελισμό. Στο βάθος της εκκλησίας υπάρ­ χει η πηγή της Παναγίας, με τρεχούμενο νερό-αγίασμα, που κανείς δε γνωρίζει από πού έρχεται και πού χάνεται. Επίσης πήγαμε στο όρος Θαβώρ. Από την κορυφή του η θέα είναι πανοραματική. Ο ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Κυρίου και η σχετική εικόνα είνα ι σ πά νιο έργο τέχνης. Εντύπωση μας έκανε και το Φρέαρ του Ιακώβ. Το πηγάδι αυτό βρίσκεται στο υπόγειο του ναού και είναι ενεργό, όπω ς πριν από δυο χιλιάδες χρόνια, από το νερό του οποίου η Σαμαρείτιδα έδωσε να πιει ο Χριστός. Το πρόγραμμα της Τρίτης και τελευταίας μέρας ήταν βαρύ. Έντεκα το βράδυ γυρίσαμε στο ξενοδο­ χείο από την ολοήμερη περιπλάνησή μας στα αξιό-

Ο τόπος εύρεσης του Τιμίου Σταυρού από την Α γία Ελένη.

λογά θρησκευτικά προσκυνήματα. Μ αζέψαμε τα πράγματά μας. Ορισμένοι πήγαμε ξανά στο Ναό της Ανάστασης και παρακολουθήσαμε τη μεσονύ­ χτια θεία λειτουργία, χοροστατούντων των μητρο­ π ολιτώ ν Μ υτιλήνης Ιακώβου, Κ αστοριάς Σ ερ α ­ φείμ, Ξάνθης Παντελεήμονα και Τιβεριάδας Αλε­ ξίου. Στη λειτουργία αυτή πήραν μέρος και οι δικοί μας ιερείς. Τέλειωσε γύρω στις δυόμισι το πρω ί. Ό λοι μαζί, αφού ήρθαν και οι άλλοι, βγήκαμε ανα­ μνηστική φωτογραφία και επιβιβαστήκαμε μετά σε δυο πούλμαν, με προορισ μό το αεροδρόμιο του Τ ελ-Α βίβ. Ε ξ ή μ ισ ι το π ρ ω ί π ετά ξ α μ ε γ ια την Αθήνα κ α ι στη συνέχεια για τη Μ υτιλήνη, όπου φτάσαμε γύρω στις δυόμισι το απόγευμα. Ή ταν μια προσκυνηματική εκδρομή, που ευχά­ ριστα π ο λ λ ο ί α πό εμάς θα την ξα να κ ά να μ ε, αν κάποτε μας αξιώσει ο Θεός. Αγιάσος, 23.12.1999

ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ Αναμνηστική φωτογραφία των μελών της προσκυνηματικής ομάδας (28.9.1999). Διακρίνονται, από αριστε­ ρά, όρθιοι: Ευστρατία Παν. Χατζη­ σάββα, Σαπφώ Ιωάν. Καλφαγιάννη, Ει­ ρήνη Παν. Χατζησάββα, Γαρουφαλιά Βασ. Μαϊστρέλη, Προκόπιος Ευστρ. Κουτσκουδής, σεβ. μητροπολίτης Μυ­ τιλήνης Ιάκωβος, Αφροδίτη Νικ. Καρα­ φύλλη, Παναγιώτης Κοντέλης, Ελένη Δημ. Χτενέλη και Παναγιώτης Ευστρ. Καντάσης, δάσκαλος από τον Ασώ­ ματο. Καθήμενος Πανοσ. αρχιμανδρί­ της Κύριλλος Συκής, Μαριάνθη Προκ. Κουτσκουδή, Μαρία (Τούλα) Περικλή Αλμπάνη, Παναγιώτα (Γκότα) Ιωάν. Τραγέλη, Ιωάννης Σταύρου Τραγέλης, Περικλής Αλμπάνης, Κλεοπάτρα (Πάτρα) Παν. Κοντέλη, παπα-Ιωάννης Σινάνης και Μέλπω Ευστρ. Σπανού.

ΛΕΣΒΙΑΚΑ ΑΡΧΕΙΟΑΙΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ Προικοσύμφωνο από την Αγιάσο του έτους 1884 Α ξιοποιώ ντας το ποικίλο λεσβιακό αρχειακό υλικό, το οποίο έχουμε στη διάθεσή μας, δημοσιεύουμε στη συνέχεια προικοσύμφωνο, που μας παραχώρησε ο συνεργάτης μας Ευστράτιος Ιωάννου Ευαγγελινέλης' και που συντάχτηκε στην Αγιάσο στις 5.1.1884. Προικοδότες ο Γιαννάκης Ευστρατίου Γζουτέλη2 και η σύζυγός του Μελισσηνή- Δ. Μπάλεση. Μνηστεύουν τη θυγατέρα τους Αφροδίτη με τον Ιωάννη Βασιλείου Πουδαρά. Το προικοσύμφωνο συντάχτηκε από τον παλαιό δάσκαλο της Αγιάσου Χατζή Παναγιώτη Ευστρατίου Μπάλεση. Μ άρτυρες ο Δημήτριος Κασέτας, σ Μ ιχαήλ Ιωάννου Τζανετής,4 ο Α ντώ νιος Γραμμέλης5 και ο παπαΧαράλαμπος Κουρός. Το προικοσύμφωνο ακολουθεί σε γενικές γραμμές το τυπικό τοιν παλαιών προικοσυμφώνων. Είναι γραμ­ μένο στη γλώσσα των λογίων της εποχής, από την οποία όμως δε λείπουν στοιχεία της δημοτικής. Κατά τη μεταγραφή, ακολουθήσαμε το πολυτονικό σύστημα, σεβαστήκαμε την ορθογραφία και τα παντός είδους σφάλ­ ματα, όσο ήταν δυνατό, τα οποία εύκολα μπορεί κανείς να τα διορθώσει (άρραβωνιάζομεν, προικοδοτοϋμεν, άποβίωοιν, κρεββατοστρώσια, σεντούκι, θυγατρί, συμφώνησαντας, γραφεϊσαν, ύποχρεοϋται κτλ.).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Έ γιναν δύο όμοια Ό κάτωθεν υπογεγραμμένος Γιαννάκης Γζουτέλη Ε υ σ τρ ά τιο ς σ υμφ ώ νω ς μετά της σ υζύγου μου Μηλησυνής Α. Μπάλεση κάτοικοι της Κωμοπόλεως "Αγιάσου Όρθόδοξοι της ’Ανατολικής του Χριστού Εκκλησιάς έχοντες θυγατέρα Καλουμένη Αφροδίτη ή όποια έλθούσα είς νόμιμον ηλικίαν αύτοθελητως λοιπόν άρραβονιάζομεν αυτήν μετά του Ιω ά ννου Βασ. Πουδαρά, και έξ ιδίας προαιρέσεως προικοδωτούμεν αύτη τα έξης. Και πρώτον Όσπήτιον6 όλον καθώς υπάρχει μετά της αυλής κείμενον είς ενορίαν Σταυρί7και όριζόμενον παρά του Γεωργίου Τσκαλαδέλη,8παρά του Αντωνίου Γραμμέλη, και παρά Βασιλ. Δρόμ.9 επί συμφωνία ότι μέσα εις τήν αυλήν έχει γεροντικόν10το οποίον θέλει νομίζετε από το Ιδιον μέρος του όσπητίου και θέλομεν άποβιώσει μέσα είς αυτό και εγώ και ή σύζυγός μου Μηλησυνη και μετά τήν άποβίωσην ημών θέλει μένη είς τήν ιδίαν θυγατέρα μου, τα εν τη οικία, τρία κρεββατωστρόσια, τα δύο αρματωμένα, και το εν άρμάτωτον" έξ φορεσιάς φορέματα, ένα χαλί, μια καρπέτα, δύο μετηρλίκια12 αρματωμένα, μια σεντούκα,13 ένα σεντούκη, μια τριακοσιάρα,14ένα χαρανη,15ένα σιδεροσύνη,16ένα ταψί, ένα γάβανον,17ένα καπακουτόν,18δύο ζευγαρ. λεγκέρες, τρεις τεντζερέδες μικροί, και ένα μεγάλον μια κρεββατή,19 δύο κιούπια, τρεις βοτηνες,20 της έξοχης, έλαιόκτημα εις Καβαλάδον21 όλον καθώς υπά ρ χει, και όριζόμ ενον παρά του Π αναγιώ του Κανάρου, και παρά του Αριστείδου Τζανετή, έτερον είς Κουρδάκια22 όλον καθώς υπάρχει και όριζ. παρά του Μιχαήλου "Ρούγκου, και παρά του Χαραλάμπου Σεντουκά, έσωθήριον23 εις Βάλανον24 όλον το ήμισυ όριζομ. παρά της Έλενούδας Κουζέλη, και παρά του Ευστρατίου Β. Πιπηρήτη.25 ’Αμπέλιον είς Πάτιμα26 όλον μαζή μέ το έσω θήριον, και όριζ. παρά του Ε υσ τρα τίου Κ αζατζη και παρά του Ε υστρατίου

Σκυλόψαρου,27ταύτα πάντα προικοδωτούμεν τη θυγατρη ήμων εύχαρίστως επί συμφωνία όμως μετά εξ Μήνας νά γένη ή στέψις, και εάν όψέ ποτέ τυχών από τούς συμφωνίσαντας κανείς και μετανοήση και δεν φυλάξει τήν ενταύθα γραφησαν συμφωνίαν άλλα θέλει νά διαλείση αυτήν ύποχρεούτε να πλερώση πρόστιμον κάτα τήν συμφωνίαν τήν οποίαν παραδέχθησαν και οι δύο λίρας όθωμανικάς είκοσι πέντε διό μείναντες εντελώ ς ευχαρισ τημένοι ύποσημειούμεθα. τη 5 Έανουαρίου 1884 ' Αγιάσσος Γιαννάκης Γζουτέλη βεβεω τα ανοθεν σιφονοις μετά της γινεκος μου Μ ιλισινης και υπογράφομαι

(δυσανάγνωστα) Ιω ά ννης Β α σ ιλίου Π ουδαρά στέργω είς τά ανοθεν, » Δημητρηος Κασέτα παρόν » Μιχαήλ Γιαν. Τζανετή μάρτης » Αντώνιος γραμμέλη Μάρτης Χατζή Π.Ε. Μπάλεση έγραψα Παπα χαραλαμπος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η αδερφή του Ευστρατίου Ιωάννου Ευαγγελινέλη, επίσης Αφροδίτη, γεννημένη το 1915, είναι χήρα του αείμνηστου ερασιτέ­ χνη Ιωάννου Ηρακλή Πουδαρά, κατιόντος συγγενούς Ιωάννου Βασιλείου Πουδαρά.

2. Το επώνυμο Γ ζονντέλης υφίσταται ως τις μέρες μας. Οι Γζουντέληδες λέγονται και Τινοί.

3. Συνηθισμένο άλλοτε στην Αγιάσο, αλλά και σε άλλα χωριά της Λέσβου, το βαφτιστικό γυναικών Μελισσηνή, ιδιωματικά Μι ’σ σ ’νή.

4. Ο κτηματίας Μιχαήλ Ιιυάννου Τζανετής ήταν πατέρας του δικη­ γόρου και πολιτευτή Ευστρατίου και του γιατρού Ιιυάννου Τζανετή.

5. Ο Α ντώ νιος Γραμμέλης ήταν πετράς-μαρμαρογλύπτης. Φιλοτέχνησε το σιντριβάνι του εξοχικού Κέντρου «Φαμάκα», στο Σταυρί, καταπώς μαρτυρεί η επιγραφή: "Εργον του Α ντω νίου Γραμμέλη Ψυροϋχη. Έ το ς 1922 Ιουνίου 8.

6. Ό σπίτιον (=οικία, σπίτι).

7. Γραφική συνοικία της Αγιάσου.

8. Τσ’καλαδέλης < Τσουκαλαδέλης.

9. Βασιλ.<ικοΰ> Δρόμ<ου>.

10. Οίκημα γερόντων, ιδιωματικά γιρο υντ’κό.

11. Άρμάτωτο (=αναρμάτωτο, χωρίς δαντέλα).

12. Μ ιντερλίχι (=σκέπασμα μιντεριού).

13. Μεγάλη κασέλα.

14. Τριακοσιάρα (=μεγάλο νόμισμα που το χρησιμοποιούσαν και ως κόσμημα).

15. Χαρανί, είδος καζανιού.

16. Ο σχηματισμός του τύπου σιδεροσύνη οφείλεται σε παρετυ­ μολογία. Ιδιωματικά σ ’ντιρουσίν’ < σιδερο-σινί (=σιδερένιο σινί).

17. Γάβανος (=σκεύος εναπόθεσης και μεταφοράς φαγητού). Ιδιωματικά γάβανους, υποκ. γαβανέλ γαβανόπκα (=γαβανόκουπα).

18. Καπακουτόζ (=που έχει καπάκι, σκέπασμα).

19. Κρεββατή (=αργαλειός).

20. Βυτίνα (=μικρό πήλινο δοχείο, φ ’τίνα).

21. Το τοπωνύμιο υφίσταται ως τις μέρες μας.

22. Ιδιωματικά σήμερα Κουρδάτσια.

23. Εσωθήριον (=περιφραγμένο κτήμα, σωθύρι). Ιδιωματικά σουθύρ ’. Πβ. σουθύρα, σουθυρέλ ’, καστανουσουθύρ ’, σουθυριάζου.

24. Το τοπωνύμιο υφίσταται ως τις μέρες μας.

25. Πιπερίτης. Οικογενειακό όνομα.

26. Το τοπωνύμιο υφίσταται ως τις μέρες μας με τον τύπο Π ά τ’μα.

27. Επώνυμο Σκυλόψαρος δεν υφίσταται σήμερα στην Αγιάσο. Υφίσταται όμως το παρωνύμιο Στσλονψαρέλια, που το έφεραν, όσο ζούσαν, τα π α ιδιά του Ευστρατίου Δίβανου (Σκυλόψαρου), ο Μιχάλης, ο Αχιλλέας, η Αμερισούδα, η Ευανθία και η Παναγιω­ τούδα, και που τείνει να χαθεί. Για το παρωνύμιο Στσλόψαρον βλ. Ραιιΐ Κτοίδοίπτιοτ, ϋ€Γ ϊιβυΐίββ ΐ65ϋΪ5θίΐ€ Ωΐαίβλί, \νΐοη 1905, στήλη 397.

Το προικοσύμφωνο που συντάχτηκε στην Α γιάσο στις 5.1.1884.

Η Π Α Ρ Α Δ Ο Σ ΙΑ Κ Η Α Γ ΙΑ Σ Ο Σ ΤΟΥ Χ Τ Ε Σ Νοσταλγικές θύμησες, σκέψεις και αποτιμήσεις Ανασκαλεύοντας τη μνήμη μου και ζητώντας να ζω ντα νέψ ει μπροσ τά μου ένας κόσμος κ ά π ο ια ς άλλης εποχής, σαν να μπερδεύομαι σε γεγονότα και σε παραστάσεις. Από τη μια τα «προυτνά» και από την άλλη τα «τουρινά» όλο και θολώνουν την εικόνα κάποιω ν άλλων ανθρώπων, που θέλω να δώσω , η οποία για τους νέους ίσως φαίνεται εξωπραγματική, συγκρίνοντάς την με το σήμερα. Όποτε βρεθώ στην Αγιάσο, ψάχνω στα σοκάκια, στα πεζούλια, στον τσεσμέ στο Σ ταυρί και γύρω γύρω από την Αγια-Τριάδα, ίσως και δω αυτούς που αγάπησα, που έφυγαν, που μου λείπουν... Πρώτη πρώτη βλέπω τη μάνα μου με το «νειρουκρίτ’» στο χέρι, να προσπαθεί να δώσει ερμηνεία και ελπίδες σε όνειρα απραγματοποίητα... Όλα τα ’ξερε! «Νειρουκρίτ’ τς ιγτουνιάς» την έλεγαν. Κανέναν δεν άφηνε απαρηγόρητο. Ό ταν δεις κλήμα, έλεγε, «είνι γαμπρός», «του νιρ ό είνι δ ιά φ ο υ ρ ο υ » , «του ρ ύ ζ ’ τσ ι του σ τά ρ ’ δάκρυγια», «τσιγάρους πίκρα»... Αλλά υπήρχε και το αντίδοτο: «Άμα δεις παλιουνείρατου, έβγα στουν ήλιου καρσί ταχτέρ5ταχτέρ5τσι πες: Όσις τρίχις έχιν τα μαλλιά μ’, τόσις μέρις να κάν’ του κακό του νείρατου να ξιδιαλύν’». Άλλο χάρισμα της μάνας μου ήταν τα «γιατρουσόφια». Όλη η γειτονιά εμπιστευόταν την κομπογιαννίτικη εμπειρία της. «Έσπασις του τσιφάλ’ σ’, βάλι ένα κρουμμ’δότσιφλου απάνου μι λίγου καπνό γι μια τσί­ πα απί τα ρουγίδια», που κρέμονταν στον τοίχο, και η πληγή θα επουλωθεί, έλεγε. Είχες καμιά «μαύρ’ στου ζν ίχ ’ σ’», έπιανες ένα «ρουδατσνουκούκ’τσου», το ’ψηνες στο φούρνο, το κοπανούσες καλά στο πετρένιο γουδί, ύστερα έκανες αλοιφή με το λάδι, την έβαζες στο σπυρί κι έκλεινε... Είχες «μυρμητζιές», έβαζε «γδούρα» α π ’ το φίδι στο φαγητό του παθόντα, έλεγε κι ένα «γήτεμα» και όλα περνούσαν. Πονούσε τ ’ αφτί, έβαζε μέσα ψημένη «σκουρδουπαπούδα μι του λάδ’ ζιστή» κι ανακουφιζόσουν. Για τον «τσ’λόπουνου» συνιστούσε ματζουράνα βραστή. Για «τς ξηρόπουν’» άλειμμα με γκάζι κι ας βρομούσε. Αν ο άντρας δεν ήταν σεξουαλικά ντούρος, έκανε ένα «ματζούν’»... Για τις λεχούσες έκανε «θάσιου», δηλαδή μύγδαλο τριμμέ­ νο με γάλα, για να κατεβεί το μητρικό, να φάει το «λιγ’δέλ’». Έτρωγες τα νύχια σου λόγω αμηχανίας, το θεωρούσε γουρσουζιά. Για τα λαιμά τα κρυωμένα είχε «τσιρασουμαστίχ’» και «σαμπούκο» και για το στόμα «σκαμνουκράσ’». Όσο για τον πονόδοντο, μας έστελ­ νε στη γριά την Πολυξένη, που μ’ ένα σπάγκο έβγαζε το δόντι χωρίς οίκτο... Όταν «τσιτρινίζαν τα μάτια», έλεγε «έχ’ς σαριλίτσ’». Στα ξαφνικά σ ’ έδινε έναν

Αναμνηστική φωτογραφία στο Κ αζίνο, το Αεκαπενταύγουστο, πριν από πολλά χρόνια. Διακρίνονται, από αριστερά: Μ υρσίνη Μιλτ. Χ ουτζαίου, Μ αρία Ιωάν. Χατζηκομνηνού, Ελένη Νικ. Κουρτζή, Κασσάνδρα Παν. Τζίνη, Έφη (Αθηναία φίλη), Ειρήνη Χριστόφα Παραμυθέλη. Στο κέντρο ο αείμνηστος κεραμιστής Νίκος Ηλία Κουρτζής.

μπάτσο, «απουχτύπας» α π ’ τον τρόμο και γινόσουν καλά. Το «μαγισίλ’» έλεγε το φέρνει η στεναχώρια, γι’ αυτό έξω καρδιά... Κατά του άγχους, το τελειότερο φάρμακο το είχε βρει η «Μ αριάνθ’ γι Καλιάνα». Μια καλοκάγαθη γυναίκα, με φαμίλια αρκετά μεγάλη, κουρασμένη από το βάρος των υποχρεώσεων, αλλά πάντα γελα­ στή και χωρατατζού, με τα σαλβάρια της να πηγαί­ νουν πέρα δώθε. Έλεγε λοιπόν η «Μαριάνθ’»: «Όταν θέλου να γριτσήσου τα ζιστά τα γιαπράτσια, κλειδώνου τ ’ πόρτα, κάθουμι μουναχή μ ’, βάζου καμιά δικαπινταριά στου πιάτου, τα τρώγου, ραχατέβγου λίγου τσ’ είμι πιρδίτσ’. Μιτά φουνάζου τ ’ φαμ’λιά μέσα, τσινώνου τα υπόλοιπα γιαπράτσια στ’ κλόπκα τσ ’ όποιους θέλ’ ας φα, όποιους θέλ’ ας μη φα». Σοφή, κατά τη γνώμη μου, η σκέψη της και πιστεύω ότι θα έκανε μεγάλο καλό σε άλλες αγχωμένες της εποχής μας, που τρέχουν με το πιάτο να ταΐσουν τα χορτάτα παιδιά στους δρόμους. Άλλος χαρισματικός και άχολος άνθρωπος ήταν ο άντρας της, «Κνας του Χαρέλ’». Χρυσός άνθρω­ πος. Κάποτε τον ρώτησε ο άντρας μου τι γνώμη έχει για μένα κι αυτός είπε: Π α ίν ’ς τουν ασαμπά τς ιγτουνιάς». Αλλος όμως γείτονας που τον άκουσε είχε αντίθετη γνώμη: «Μ ακριγιά τσ ’ αλάργα, λέγ’, α π ’ του Μυρσινέλ’. Μια φουρά κόντιψι να μι σκουτώσ’ μι μια πέτρα που σαβούρντ’σι πα στουν αστράγαλού μ’...». Οι απόψεις, βλέπεις, διχάζονται, κατα­ πώς λένε και οι πολιτικοί μας... Κοντά στ’ άλλα το «Χ αρέλ’» τις γυναίκες που είχαν γυναικολογικά προβλήματα τις προμήθευε και με αβγά «χταπουδίσια», μια που ήταν ψαράς. Ο Θεός ας τους αναπάψει

στον κόσμο της αιωνιότητας, της γαλήνης και της ισότητας, όπου βρίσκονται. Δίπλα στο σπίτι του «Χαρέλ’» καθόταν η κουνιά­ δα του, το «Σαμφώ», που για συντομία τη φώναζαν «Φω». Ζούσε με το γιο της, το «Ξινόφ’ τς Μηχανής». Ετσι τον ήξεραν. Απλοί, άκακοι άνθρωποι. Μια απο­ κριά το «Φω» έκανε «ιρζόγαλου», κατά το έθιμο. Έβα­ λε τα πιάτα σε μια κάμαρα να κρυώσουν και πήγαν να κοιμηθούν. Μες στα μεσάνυχτα σιγά σιγά «Ξινόφ’ς» πήγε να φα «ιρζόγαλου». Έλα όμως που πήγε και το «Φω». Καθώς περπατούσαν στο σκοτάδι, «γκσντουρήξαν». Τρόμαξε το «Φω» και είπε: «Βρε μουρτάτ’, τσι στουν ύπνου σ’ ιρζόγαλου βλέπ’ς, π ’ ανάθιμά σι. Έκανις βόλου του τσιφάλι μ’, μέρα που έρχιτι!» Λίγο π ιο πάνω από το σ π ίτι μας καθόταν ο Καβίκος με τη γυναίκα του. Ήταν άτεκνοι κι αυτός ένα αδύνατο ανθρωπάκι, καλής ψυχής, μόνο που η αδυνα­ μία του η μεγάλη ήταν τα «κ’ταβέλια», δηλαδή τα «στσλουψαρέλια». Τόσο πολύ του άρεσαν, που τα παι­ διά που το ήξεραν αυτό, περνώντας από το σπίτι του τη νύχτα, φώ ναζαν: «Αάτι να π ά ρ ιτι κ ’ταβέλια». Ο Καβίκος μες στον ύπνο του πετιόταν απάνω, ν ’ αγορά­ σει «κ’ταβέλια», αλλά βλέποντας ότι είναι άγρια μεσά­ νυχτα, γελούσε και ξανατρύπωνε στο πάπλωμα «ανιτριχιασμένους». Απέναντι του ήταν οι δασκάλες οι Μαμώλαινες, αυστηρές και παράξενες, και το πρωί του έλεγαν: «Μι τ ’ γλουχή σ’ πουλλά θα πάθ’ς, Καβίκου». Αίγο πιο πέρα ζούσε η οικογένεια του Σπύρου και της Ευτέρπης Σκλεπάρη, μακαρίτες κι αυτοί. Είχαν μεγάλη φαμίλια, που την αγαπούσαν πολύ. Ο Σπύρος πάλευε το άγχος του, λύνοντας σταυρόλεξα, και η Ευτέρπη, ανάβοντας κάθε μέρα κερί στον «Αστράτ’γιου». Ανεβαίνοντας στο σπίτι της, έπιανε κουβέντα από δω και από κει, ώσπου βράδιαζε και πήγαινε πια για ύπνο. Εξάλλου οι άνθρωποι τότε δεν είχαν να

μετρούν τόκους και επιτόκια ούτε νοιάζονταν ποια μάρκα να διαλέξουν, για να πά ρουν κ α ινούργιο αυτοκίνητο. Κρίμα που τα υπέροχα παιδιά τους έφυ­ γαν τόσο μακριά από το μαχαλά μας. Κρίμα!

Μας χώρισε η ξενιτιά , η άπονη, η ψεύτρα, κι ορφάνεψε η Αγιάσος μας, η όμορφη, η πλανεύτρα! Σαν να ακούω και το γραμμόφωνο, με τις παλιές πλάκες να παίζει στο καφενείο, στη γωνία, στον αμα­ ξω τό, του Στυλιανού Δαμγκαλή, του Κ όλλαρου. Μοσχοβολούσε η ρέγκα η ψητή στο μαγκάλι και το καραφάκι με το ούζο. Η εργατιά και η νιότη ξεδίνανε τα βράδια και νωρίς νωρίς τρέχαν να ξεκουραστούν στα φτωχόσπιτά τους, μια και το ωράριο της πολύω­ ρης δουλειάς δεν είχε μέτρημα. Εμείς συγκινούμαστε και δακρύζουμε, γιατί τα αγαπημένα μας πρόσωπα, το στολίδι της Αγιάσου, έχει σκορπιστεί στα πέρατα της γης. Όμως η ομογένεια μπορεί να διατηρεί και να μεταδίδει στα νέα παι­ διά τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου. Το περιοδικό μας είναι η αερογέφυρα που μας συνδέ­ ει με την ομογένεια και χαιρόμαστε που βλέπουμε αγαπημένους φίλους, συγγενείς, συμμαθητές στις σελίδες του. Προσευχόμαστε γ ι ’ αυτούς και τους ευχαριστούμε που μας κάνουν περήφανους, τιμώντας την Ελλάδα στην ξενιτιά, όπου και αν βρίσκονται, στις πιο μακρινές γωνίες του πλανήτη μας. Ξέρουμε ότι νοιάζονται για τη γλυκιά Ελλάδα, για τα προβλή­ ματά της, και ευχόμαστε να είναι γεροί, για να μπο­ ρούν να έρχονται συχνά πυκνά στο αιγαιοπελαγίτικο νησί μας, στη νυφούλα του λεσβιακού Ολύμπου...

ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ

Αναμνηστική φωτογραφία από την Καρυά, από τη δεκαετία του ’60, που τη σημάδεψαν και τα τσι­ γάρα Ματσάγγου, όπως μαρτυρεί η διαφήμιση του περιπτέρου. Διακρί­ νονται, από αριστερά, όρθιοι: Δημή­ τριος Ιωάν. Κολομόνδος, Ιωάννης Ευστρ. Αβδελέλης (Χγόηεγ), Μιχαήλ Γρ. Δελόγκος, Δημήτριος Παν. Καμα­ ρός (Πατούνα), Προκόπιος Ανέστη Μουτζουρέλης (Λαγός), Ανδρέας Παν. Ζουμπουλής (Χγάηυγ), Προκόπιος Ευστρ. Γαββές, Θεόδωρος Πρ. Τσομπανέλης (Ααχανίδα) και Βασίλειος Παν. Σκλεπάρης. Καθήμενος Πανα­ γιώτης Αχ. Βατρικάς, Γρηγόριος Ευστρ. Βέτσικας (Γουλέλ’), Χαράλα­ μπος Κωνστ. Χρυσάφης, Γρηγόριος Γεωργ. Ρουγκέλης (Αυστραλία), Γρη­ γόριος Πρ. Αλτιπαρμάκης (Κούκος) και Ευστράτιος Βασ. Βίγλατζης (Παπέλ’) (Οαρε Το\νη).

ΛΕΣΒΙΑΚΟΙ Α Π Ο Η Χ Ο Ι ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ

Υ πόόουλο

ήταν ακόμη το νησί της Λέσβου το 1910, όταν γεννήθηκε στην Αγιάσο, στο χωριό της Μεγαλόχαρης, ο Γιάννης Γιαννάκης, το πρωτότοκο παιδί του Παναγιώτη Κουλαξιζέλη ή Γιαννάκα, του τελευταίου βρακοφόρου με τον εκατονεξαχρονίτικο ακμαίο ως το γέρμα βίο, και της σχετικά λιγοζώητης Κ ανέλας Δ ούκα Α κριβλέλη. Α υτά δελφ οί του ο Περδούκας, που σακατεύτηκε στα κακοτράχαλα βου­ νά της Αλβανίας από κρυοπαγήματα, η Μαριάνθη, σύζυγος μετέπειτα του Κώστα Παναγιώτη Γλεζέλη, ο Νικόλαος που δεν ευτύχησε να μεγαλώσει, ο Γιώργος, τελωνειακός υπάλληλος, και ο υστερότοκος Στρατής που σταδιοδρόμησε ως τραπεζικός υπάλληλος... Ο Γιάννης Γιαννάκης ήταν φιλομαθής νέος και μπόρεσε να ξεπεράσει δυσυπέρβλητα εμπόδια της αλλοτινής εποχής, με την επιμέλειά του και με τις ικανότητές του. Παρακολούθησε στη γενέτειρά του εγκύκλια μαθήματα Δ ημοτικού και Η μιγυμνασίου και στη σ υνέχεια πήγε στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης, όπου και τα ολοκλήρωσε. Οι δάσκα­ λοι και οι καθηγητές κέντρισαν το ενδιαφέρον του για τα γράμ­ ματα και τον συνέτρεξαν. Στο θυρεό της μνήμης του όμως ως τα στερνά του κρατούσε τον Α ρ ι­ στείδη Δελή, που τον θαύμαζε για την ευρυμάθειά του, που τον παραδε­ χόταν για τη μεθοδικότητά του, για τη μεταδοτικότητά του... Το 1929 ήρθε στην Αθήνα, έδωσε εξετάσεις και πέτυχε από τους πρώτους στη Νομική Σχολή. Η φοιτητική του ζωή δεν ήταν εύκολη, γιατί παράλληλα εργαζόταν στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, για να ικανοποιεί τις ανάγκες του στους χαλεπούς και­ ρούς, τότε που οι ακαδημαϊκοί πολίτες ήταν περιορι­ σμένοι αριθμητικά, μια και οι σπουδές ήταν για τους λίγους, για τους προνομιούχους. Αγιασώτες φοιτητές της εποχής του ο Στρατής Καβαδέλης, ο Στρατής Ξενέλης, ο Μήτσος Σκλεπάρης, ο Γιώργος Σπηλιαδής, ο Στρατής Χατζηπροκοπίου, που όλοι τους πρόκο­ ψαν και διακρίθηκαν ο καθένας στο χώρο του... Ό ταν έλαβε το πτυχίο του, ήρθε και έκανε την άσκησή του στη Μυτιλήνη. Στη συνέχεια πέτυχε σε δια­ γωνισμό και προσλήφτηκε στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Το 1938 ήρθε στο Μόναχο και παρακολούθησε μαθή­ ματα στο εκεί Πανεπιστήμιο. Το 1939 αναγκάστηκε να επιστρέψει και το επόμενο έτος, με την κήρυξη του

πολέμου, επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στην Αθήνα. Ο αδερφός του Περδούκας υπηρέτησε στο μέτωπο της Αλβανίας, όπου και έπαθε κρυοπαγήματα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διορίστηκε στην Αγροτική Τράπεζα, στη δικαστική της υπηρεσία, όπου και παρέ­ μενε, ως διευθυντής της, με εξαίρεση κάποια κενά, ως το 1975, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Επιχείρησε δυο φορές να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν τα κατάφερε. Τη δεύτερη φορά μάλιστα είχε την κακή τύχη να πιαστεί από τους Γερμανούς... Στις 16 του Ιούλη του 1960 νυμφεύτηκε την καλό­ καρδη και ευγενική Μαίρη Κωνσταντίνου Μηλιώνη, καταγόμενη από την Αθήνα, και απόκτησε τρία πα ι­ διά, το Μάξιμο, που είναι υπάλληλος στην Αγροτική Τράπεζα, το Νέαρχο και την Ιόλη, που εργάζεται στην Εγνατία Τράπεζα. Υπήρξε καλός σύζυγος, στοργικός πατέρας, συνεπής οικογενειάρχης... Ο Γιάννης Γιαννάκης σ’ όλο το μάκρος της ζωής του επέδειξε έντονη διάθεση προσφοράς, αφο­ σίωση στο καθήκον, ακεραιότητα χαρακτή­ ρα και περίσσια αγάπη για το συνάνθρω­ πο. Καθημερινά πρόσφερε αφιλοκερ­ δώς τις υπηρεσίες του και σε πολ­ λούς «άμισθους πελάτες», που τις είχαν ανάγκη. Ήταν πράος, ανοιχτόκαρδος, κοινωνικός, καταδε­ χτικός, αξιοπρεπής, αποφασιστι­ κός, αισιόδοξος, επιβλητικός, κοντολογίς ωραίος άνθρωπος... Για την ιδιαίτερη του πατρί­ δα, που την επισκεπτόταν συνή­ θως το καλοκαίρι, έτρεφε ξεχω­ ριστή αγάπη. Ζωηρό το ενδιαφέ­ ρον του για τα λογής λογής δημο­ τικά προβλήματα, για το Προσκύ­ νημα της Παναγίας, για το Αναγνω­ στήριο, για τα Μουσεία, για τις Απο­ κριές. Ε πω φελής η πα ρ ουσ ία του στο Φ ιλο π ρ ό ο δο Σ ύλλογο Α γιασω τώ ν» της Αθήνας. Π ολύτιμη η στήριξή του στο π εριοδικό «Αγιάσος», που ήταν γ ι’ αυτόν πυξίδα θύμησης για τα περασμένα αλλά και βήμα ενημέρωσης για τα παροντικά τοπικά δρώμενα... Ο Γιάννης Γιαννάκης έφυγε από τη ζωή πλήρης ημε­ ρών, στις 3 του Δεκέμβρη του 2001 και κηδεύτηκε στο Α ' Νεκροταφείο της Αθήνας. Αγάπησε και αγαπήθηκε, γιατί ήταν άνθρωπος με πλούσιο εσωτερικό κόσμο, με ευαίσθητες κεραίες, με πακτωλό ευγενικών αισθημάτων. Ο πηγεμός του στην αντίπερα όχθη της ατέρμονης σιω­ πής δε λύπησε μόνο τους δικούς του ανθρώπους, που τους υπεραγαπούσε, αλλά και όλους όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν ή να συνεργαστούν μαζί του. Πάντα θα βρίσκεται ψηλά στο βάθρο της μνήμης μας, όσο και αν μας αλαργεύει ο χρόνος από το σήμερα...

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Ξύπνα για λίγο, φίλε μου, να κάνουμε παρέα, εμείς που τα γνωρίζαμε τα όμορφα κι ωραία. Καημένε Κώστα, μου ’λεγες, τα μάτια σου πριν κλείσεις, πως έχεις λιονταριού καρδιά και θα τόνε νικήσεις.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ... Η «Εργασία» οφείλε να πληθύνει. Σε χέρια πολλά και στόματα, ψωμί να δίνει, γιατί σε όλα ήταν απαραίτητ’ η ανοικοδόμηση. Μα τα «σχέδια Μάρσαλ», που δώκαν οι Αμερικανοί, πήρανε δρόμο στραβό, που άκρια δε βγάνει. Για να γίν’ η ανοικοδόμηση χρειάζονται χέρια κι όχι να τρώνε τη «Συμμαχική» ενίσχυση ξεφτέρια, αετονύχηδες, στο άρπα-ξέσχισε, που να μην έχουν ταίρια, χωρίς να δίνουν πουθενά λογαριασμό. Συνηθισμένο από παλιά φαινόμενο ο «παπαφαταούλας», χωρίς να είναι σπάνιο ούτε στο Λυτικό πολιτισμό, αφού το εφαρμόζουν και στον Ανατολικό. Όλοι γάρ έχουνε θεμέλιο την «Ελευθερία», φτάνει να μην είναι μονάχα κοροϊδία. Έτσι καθιερώθη εβδομάδα... πέντε ημερών, για να μπορεί ο κόσμος λεύτερα να τρων. Κι η Γραφειοκρατία... πείσμα! Δε λέει να λείψει, καινούργιες σφαίρες γνώρισε στ’ αθώρητα τα ύψη, χωρίς να νιώθει διόλου... επίγεια τύψη. «Σατιρικά»

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΣΚΛΕΠΑΡΗΣ

ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ Στην ιερή μνήμη Κώστα Ρούσια

Λιαβάζοντας τα μνήματα, στάθηκα στο δικό σου κι έγραψα στίχους, Κώστα μου, απάνω στο σταυρό σου: Ανάθεμά σε, χάροντα, και τρισανάθεμά σε, χίλιες φορές θα σου το πω καταραμένος να ’σαι. Αν είχες μια σταλιά, μωρέ, φιλότιμο και μπέσα, τέτοια αγέραστη καρδιά δε θα ’βαζες δω μέσα.

Και πάλεψες σαν το θεριό κι έσβησες τότε μόνο, σαν σου ’φερε η αρρώστια σου αβάσταχτο τον πόνο. Κανείς μας όμως δυστυχώς 6ε θα τόνε νικήσει κι όσο κι αν τον παλέψουμε, στον τάφο θα μας κλείσει. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ

ΤΑ ΚΑΜΑΚΙΑ Βόλτα βγήκαν δυο φαντάροι ένα βράδυ με φεγγάρι, στης Καβάλας το λιμάνι για μαρίδες στο τηγάνι. Μα ο έρωτας με δίχτυα έχει και αυτός ξενύχτια, φεγγαρόλουστος με βάρκα στο λιμάνι κάνει τσάρκα. Πρώτα ψάρια στο παζάρι, τυχερός όποιος τα πάρει... Πο! Πο! Πο! Αυο μελανούρια και οι φαντάροι κάνουν γιούργια. Λρχισαν λοιπόν καμάκι στο μικρό το λιμανάκι, ρίχτηκαν ματιές και βέλη κι άλλο ρώτημα δε θέλει. Τα ’ψησαν το ίδιο βράδυ και με λόγια και με χάδι και τους βρήκε χέρι χέρι της ανατολής τ' αστέρι. Στη σκοπιά τους τώρα μόνοι άλλη σκέψη τους βιδώνει, αν και τ’ άλλο βράδυ πάλι θα ’χουνε ψαριά μεγάλη. Μ ελίσσια, 12.3.2000

ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΣ

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΥΘΕΙΑ Μίας ένεσης ο πόνος πιστεύεις θα σε σώσει, όσο πέρνα ο χρόνος, αργά θα σε σκοτώσει. Νομίζεις θα νικήσεις καημούς, προβλήματα, μα της ζωής θα χάσεις τα χρυσονήματα. Βυθίζεσαι σε κόσμους γεμάτους παραισθήσεις, δεν είν’ η ηρωίνη ο τρόπος για να ζήσεις. Μεγάλο το ταξίδι χωρίς επιστροφή, ο δρόμος Είν’ ευθεία, μα έκανες στροφή. ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΜΕΡΑ Θυμάμαι όπου έτρεχες μικρούλα στα χωράφια και αψηφούσες τη βροχή, τους βράχους και τ’ αγκάθια. Μα έν’ αγκάθι τσίμπησε το πόδι σου μια μέρα και με το κλάμα σου μαζί έκλαψε κι η φλογέρα ενός βοσκού που φύλαγε πέρα τα πρόβατά του και ξαφνικά τον φέρανε κοντά τα βήματά του. Σε σένα που δεν μπόρεσες να βγάλεις το αγκάθι, και με συμπόνια ρώτησε, γιατ’ ήθελε να μάθει. Να μάθει αν πονάς πολύ κι αν θες να βοηθήσει, κι αμέσως αποφάσισε δίπλα σου να καθίσει. Αφού τ ’ αγκάθι έβγαλε, έπαιξε τη φλογέρα και τότε άρχισε για σας μια καινούργια μέρα. ΜΑΡΙΛ ΚΑΜΙΝΕΛΗ-ΠΛΤΣΕΛΗ

ΣΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ Μια ιστορία δίχως τέλος, με μια παράξενη αρχή, δρόμο που δε δείχνει το βέλος σε μια ευθεία με στροφή. Τα μάτια σου αντανακλούν όσα με λόγια 6ε θα πουν τα δυο σου χείλη, όταν μιλάς, γιατί εσύ ξέρεις να γελάς. Κρύβεις τη θλίψη στο κορμί σου, πολύ βαθιά μες στην ψυχή σου, δίπλα σ’ εκείνα π’ αγαπάς, πιστεύεις, νιώθεις και πονάς. Σκέψεις, ιδέες στο μυαλό σου, σου ροκανίζουν το παρόν σου. Θέλεις να φύγεις, να τ’ αφήσεις, μα θες συγχρόνως να τα ζήσεις. Σκέψεις που δεν εκφράζονται, τύψεις που σε κουράζουνε, όνειρα που γεννιούνται, ιδέες που πλανιούνται. Σ ’ έχουνε περικυκλωμένο και χειροπόδαρα δεμένο και δεν μπορείς ν ’ αντισταθείς, μόνος σου ολόρθος να σταθείς. Θες μια χείρα βοήθειας, μια σανίδα σωτηρίας, επάνω της να ανεβείς και στην ξηρά πάλι να βγεις. ΛΗΜΗΤΡΗΣ ΖΑΡΟΛΗΜΗΤΡΛΚΗΣ

ΓΛΥΚΟΜΥΡΙΣΤΟ ΠΛΑΣΜΑ Στάμνες γέμισαν μ’ ιδρώτα σταγόνες. Μ’ άνθη πλούμισαν τη ζήση οι αγώνες. Πάντα μπροστά μου υπήρχε το χρέος, κόσμος αθόρυβος, ήταν ωραίος. Λδολα χρόνια, βουνά μ’ ελαιώνες, πράσινη γη, θαυμαστοί οι χειμώνες. Μόχθου φθινόπωρα, άνοιξες ρόδων, δρόσου καλόκαιρα, κάλλους, εσόδων. Αώσαν καρπούς, γεφυρώσαν το χάσμα κι όλα με γνώση γινότανε άσμα. Γης γλυκομύριστο πλάσμα. Μ υτιλήνη, 1.7.2000

ΕΛΠΙΔΑ ΜΟΛΥΒΙΑΤΟΥ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΙΩΑΝΝΟΥ Α Γ Ρ ΙΤ Η Σ Ο κορνετίστας και τρομπονίστας της χτεσινής Αγιάσου Σ τ ι ς 7.9.2002 είχα την ευκαιρία και συνάμα τη χαρά να πάρω συνέντευξη στην Αγιάσο από τον απόμαχο μουσικό Δημήτριο Ιωάννου Αγρίτη, τον ο π ο ίο επ ισ κ έφ τη κ α κ α ι δεύ τερ η φ ο ρ ά , σ τ ις 3.1.2003, στο σπίτι του, στην οδό Έλλης, της συνοι­ κίας Α ϊ-Γιάννης, για συμπληρω ματικά στοιχεία. Επιδίωξή μας να ευαισθητοποιήσουμε με τον τρό­ πο αυτό τους Αγιασώτες και όχι μόνο, να καλλιερ­ γήσουμε την αρχειακή συνείδηση, να συγκεντρώ ­ σουμε χρήσιμο υλικό, φιλολογικό, ιστορικό, λαο­ γραφικό, φ ω τογρ αφ ικό, και στη συνέχεια να το αξιοποι ήσουμε.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

«Γ εννήθηκα στην Αγιάσο στις

18 Ιουλίου 1917. Γονείς μου ήταν ο Ιωάννης Δημητρίου Αγρίτης, που είχε το παρατσούκλι Πατσά, και η Π αναγιωτούδα (Μ π ο υ τ ο ύ δ ’), κόρη του Ν ικ ο λά ο υ Ιω ά ννο υ Κουλαξίζη ή Κουλαξιζέλη και της Φωτούδας Καρα­ γιά νν η . Η Π α ν α γ ιω το ύ δ α ήτα ν γνω στή κ α ι ως Ιν’κόλινα, από το μικρό όνομα του πατέρα της, που το πήρε και το ψυχοπαίδι, ο Παναγιώτης Κ ο λ α ξ ι­ ζέλης ή Γιαννάκας (Μ πώτ’ς του Ν’κόλ’). Ο παππούς μου ήταν τσομπάνης και συγγένευε με τους άλλους Αγρίτες της Αγιάσου. Η μάνα μου εκτός από καλή νοικοκυρά ήταν και φημισμένη γιάτραινα. Ή ξερε από στραμπουλίγματα και σπασίματα χεριώ ν και ποδιώ ν, θεράπευε τον «αφαλό» και έβγαζε από τα μάτια των ραβδιστάδων «αχνούς». Κάποτε, μάλι­ στα, γιά τρεψ ε α πό μόλυνση το μάτι του σιδερά

Ο τσομπάνης Ιωάννης Δημητρίου Αγρίτης, ο επιλεγόμενος «Πατσά».

Ο Δημήτριος Αγρίτης πριν από σαράντα πέντε περίπου χρόνια. (ΡΗΟΤΟ-ΟΓΥΜΡΕ ΣΤΡΑΤΗ ΚΑΜΠΑ ΑΓΙΑΣΣΟΣ)

Ζαχαριά Βατρικά, που οι γιατροί της Αθήνας ήθε­ λαν να το βγάλουν και στη θέση του να βάλουν γυά­ λινο, όπως ήταν τότε της μόδας. Χρησιμοποιώντας κουκούλι μεταξοσκώληκα, αφαίρεσε με μια δυο επι­ δέξιες κινήσεις το σφηνωμένο σιδεράκι, επάλειψε το μάτι με ασπράδι αβγού και το θάμα έγινε! Μ ικ ρ ό τ ερ ο ς μου α δ ε ρ φ ό ς ή τα ν ο Κ ώ σ τα ς. Α υτός γεννήθηκε σ τις 20 Σ επτεμβρίου 1920 και συχωρέθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1988, σε ηλικία 68 χρονών. Είχε θήλωμα κύστης, που εξελίχτηκε σε καρκίνο, ο οποίος έκανε μετάσταση στους πνεύμο­ νες. Υποβλήθηκε σε πολλές εγχειρήσεις και υπόφερε. Σύζυγός του ήταν η Αρτεμη, η κόρη του Τζάνου και της Γιαννούλας Κουδουνέλη. Π α ιδιά τους ο Δ η μ ή τρ ιο ς κ α ι η Π α ν α γ ιώ τ α , π ο υ μ ένο υν στο Παλαιό Φάληρο, στην Παναγίτσα. Με β ά φ τισ ε η Θ εο δ ώ ρ α ( Θ ο υ δ ο υ ρ ο ύ λ ’) Αντωνίου Διαμαντή, το γένος Ευστρατίου Κασέτα, που ήταν στολιδού και πάντα καλοφορεμένη. Μου έδωσε τ ’ όνομα του π α π π ο ύ μου, αλλά κ α ι του γιου της Δημητρίου, ο οποίος πέθανε από βλογιά. Είχε και έναν άλλο γιο στην Αμερική, το Στρατή. Το παρατσούκλι Παγώνα, που το έχω μόνο εγώ, το οφείλω στο εξής περιστατικό. Πριν από καμιά εξη­

νταριά χρόνια, στην Κατοχή, παίζοντας μια μέρα χ α ρ τιά με το Σ τα ύρο Μ πεγιάζη κ α ι με το Χ ρ ι­ στόφα Συκή, στο καφενείο του δευτέρου, που ήταν στο χώρο του τω ρινού σούπερ μάρκετ της Ελένης Καραφύλλη-Βουνάτσου, στην Αγορά, έχανα, νεύ­ ριαζα και θύμωνα. Ο Συκής, σε κάποια στιγμή, για να με π ικ ά ρ ει π ερ ισ σ ότερο, είπε: Θα σι κάνου, Δημητρό, να κλαις σαν του πα γόν’! Έ τσι από τότε μου έμ εινε το π α ρ α τ σ ο ύ κ λ ι σ φ ρ α γ ίδ α κ α ι το Αγρίτης παραμερίστηκε. Πρέπει όμως να βοήθησε στην καθιέρωση και κάτι άλλο. Ντυνόμουνα όμορ­ φα, μερ α κ λίδικ α , και φορούσα π α π ο ύ τσ ια που έτριζαν. Κ ά π ο ιο ι κ ο ρ ο ϊδ ευ τικ ά έλεγαν: Κ ’νιέτι σαν του πα γόν’! Τελείωσα το Δημοτικό στην Αγιάσο. Ή θελα να προχωρήσω, για τί ήμουνα καλός μαθητής και τα μάθαινα τα γράμματα, αλλά δεν είχαμε παράδες. Δ ιευθ υντή ς του σ χο λείο υ ήταν ο Σ τ υ λ ια ν ίδ η ς. Δ ασ κά λους είχα το ν Ε υ σ τρ ά τιο Φ ω τεινέλη, το Βασίλειο Γαλετσέλη, τον Ηλία Λίβανο (Μπασμπάλη) και τοΣτρατή Κολαξιζέλη (Κακάβη). Συμμαθη­ τές κ α ι σ υ μ μ α θ ή τ ρ ιέ ς μου ή τα ν ο Β α σ ίλ ε ιο ς Αϊβαλιώτης, ο Δημήτριος Βασιλάκης (Αριστίγια), ο Στρατής Γαββές, η άτυχη Έλλη Ηλιογραμμένου, η Έ λλη Π αναγιώ του Τάλιου-Π αγω τέλη, η Ελένη Τ σ ιβ γ ο ύ λ η -Α ν α σ τα σ έλ η , η Μ ύ ρ τα Ν ιγδέλ η Κ αβαδέλη, η Μ αριάνθη Δ ημη τρίου Ψ ύρρ α κ α ι άλλοι. Ό ταν τελείωσα το δημοτικό, έπρεπε και εγώ να δουλέψ ω , ό π ω ς κα ι άλλα π α ιδ ιά . Ε ίχαμε κάνει ομάδα κ α ι π η γα ίνα μ ε στα ξύλα , στο δάσ ος της Μ εγάλης Λ ίμ ν η ς, α λλά κ α ι στο Α ζό π , α π ό τα Κ αμπιά. Τα πουλούσαμε στους φουρνάρηδες, 25 δραχμές το γομάρι. Ο Παναγιώτης Χαλέλης εκτός από τα χρήματα έδινε και ένα παξιμάδι. Στην ομά­ δα ή μ α σ τα ν Μ π ο υ τ ζ α λ ιώ τ ε ς , ο Κ ο μ ν η ν ό ς (Κ ο υ μ έ λ ’) Π α ρ α σ κ ε υ α ΐδ η ς ( Κ ο υ λ ο ύ ν τ ζ ’), ο Η ληξιαρχική πράξη γέννησης του Δημητρίου Ιωάννου Αγρίτη.

Η γιάτραινα Π αναγιω τούδα Αγρίτη, η Ιν’κόλινα, στρίβει με τ ’ αδράχτι της το μαλλί, η νύφη της Μ αρία Αγρίτη ασχολείται με τη μοδιστρική της και τα κοριτσόπουλα, η Μ αρία Δημητρίου Κ αλογερά και η Αφροδίτη Ευριπίδη Ζ αφειρίου, βιάζονται να ετοιμάσουν τα προικιά τους...

Κ ομνηνός Π απουτσέλης, που ήταν εγγονός του μ ο υ σ ικ ο δ ιδ ά σ κ α λ ο υ Κ ο μ ν η ν ο ύ Α μ α ν ίτη , οι Γ εω ρ γα ν τή δ ες ή Ν τ α λ ά δ ες, ο Κ ώ σ τα ς κ α ι ο Σ τρατής, ο Κ υ ρ ιά κ ο ς Π α σ χα λ ιά ς, ο Β ασ ίλειος Χ ρυσ ά φ η ς (Μ παγνέζος)· κ α ι ο Τ ζά νο ς Κ ουρ ός (Κ ’τσ ά φ τ’ς). Παράλληλα με τη δουλειά, ανάλογα με την επ ο χ ή , μας α π α σ χ ο λ ο ύ σ α ν κ α ι ά λλα . Μ αζεύαμε « α ξ’νηθρουγούλια» και καμπα νά ρια , που έμεναν στα αμπέλια μετά τον τρύγο. Εγώ είχα το γάιδαρο του ράφτη Κομνηνού Τσουκαρέλη και με αυτόν κουβαλούσα τα ξύλα. (Συνεχίζεται)

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Ο Γρηγόριος

Ιω άννου Μ ανάκας, π τυχιο ύχο ς της

Π α ιδ α γω γικ ή ς Α κ α δη μ ία ς Α λ εξα ν δ ρ ο υ π ό λ εω ς, του Π αντείου Π ανεπιστημίου και της Θ εολογικής Σχολής του Π ανεπιστημίου Αθηνών, καθώ ς και δ ιπ λω μ α τού­ χος της Α γγλικής Γλώσσας, υπηρέτησε ευδόκιμα την Π ρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως δάσκαλος, ως επιθεωρη­ τής και ως σχολικός σύμβουλος. Η παρούσα συνεργα­ σία του αποτελεί μικρό δείγμα του εύρους τω ν π ο ικ ί­ λων διαφερόντων του και μαρτυρεί άνθρωπο με στοχαστικότητα, με προβληματισμούς και με βαθιά θρησκευ­ τική πίστη.

ΓΙΑΝΧΑΤΖ Μ ε ρ ικ ο ί άνθρωποι και κυρίως οι άθεοι αμφι­ σβητούν αν πράγματι ο Χριστός πέθανε πάνω στο Σταυρό και ακόμη και να πέθανε αμφισβητούν αν αναστήθηκε. Και το αμφισβητούν, για τί μέσα στο γεγονός της Α νάστασης κ α ι στην πίστη για την Ανάσταση περικλείεται όλο το βάθρο, πάνω στο οποίο στηρίζεται η χριστιανική θρησκεία, που δια ­ κηρύσσει ότι είναι η Αλήθεια και το οποίο αποτε­ λεί και μια πλήρη ανατροπή όλων των αντίθετων αντιλήψεων, κοσμοθεωριών και ιδεολογιών. Και τούτο, γιατί, αν πράγματι αναστήθηκε ο Χριστός, αφού πέθανε, τότε αληθινά υπάρχει Θεός, Κύριος της ζωής και του θανάτου. Α λλιώ ς η Ανάστασή Του είναι αδύνατη. Αν όμως αναστήθηκε αυτοδύ­ ναμα ο Ιησούς Χ ριστός, τότε είναι Θεός, όπω ς ο ίδιος το διακήρυξε, είναι η σωτηρία τω ν ανθρώ ­ πων. Με την Ανάσταση νικά το θάνατο και επικυ­ ρώνει, έτσι, με τη Σταύρωση, την εξαγορά και την εξάλειψη της α μαρτίας, πα ρέχοντα ς τη μόνη και πλήρη σωτηρία. Η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού σαν ιστορικά γεγονότα έχουν συγκεντρώσει τα πυρά μερικώ ν α νθρ ώ πω ν, που δε θέλουν να π α ρ α δ ε­ χθούν τις βασικές αυτές αλήθειες του Χ ρ ισ τια ­ νισμού, γιατί, αν είναι αληθινά γεγονότα, θα πρέ­ πει να γίνουν παραδεκτά όλα τα κηρύγματα και όλες οι αρχές του Χριστιανισμού. Ό σοι για διάφο­ ρ ο υ ς λ ό γ ο υ ς δε θ έλ ο υ ν να π α ρ α δ ε χ θ ο ύ ν την Αλήθεια αυτών των γεγονότων, έχουν επιστρατεύ­ σει και την ίδια την επιστήμη, για να βρουν επιχει­ ρήματα και λογικοφανείς αντιρρήσεις στην α ξιοπι­ σ τία τω ν αφηγήσεω ν για τη Σ ταύρω σ η κ α ι την Ανάσταση. Γι’ αυτό παρακάτω θα δοθεί απάντηση στα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Πέθανε πραγματικά ο Ιησούς Χ ριστός πάνω στο Σταυρό; Γιατί βέβαια,

αν δεν πέθανε, δεν είναι δυνατό να διακηρύσσεται ότι αναστήθηκε. 2. Εμφανίστηκε πρά γμα τι στους μαθητές του ο Χ ρισ τός μετά την Ανάστασή του, όπω ς μας πληροφορεί η Κ αινή Διαθήκη; 3. Π ώς εξηγείται το γεγονός ότι βρέθηκε κενός ο Τάφος, όπου θάφτηκε ο Ιησούς Χριστός μετά τη Σταύρωσή Του; Στα τρία αυτά ερωτήματα συνοψίζονται όλες οι αμφιβολίες και οι ενστάσεις, που κατά καιρούς με δ ια φ ο ρ ετικ ή μορφή κ α ι ε π ιχ ε ιρ η μ α το λ ο γ ία παρουσιάστηκαν, σχετικά με την Α νάσταση του Ιησού Χριστού. Το ερώτημα αν όντως ο Χριστός πέθανε πάνω στο Σταυρό είναι ενδιαφέρον ότι δεν τέθηκε από τους συγχρόνους Του. Και τούτο, γιατί σε ανθρώ ­ πους που είχαν παρακολουθήσει το μαρτύριο του Σταυρού, και μάλιστα στα πλήθη που είδαν με τα μάτια τους τη Σταύρωση του Ιησού Χριστού, είναι πράγματι τελείως παράλογη μια τέτοια αμφιβολία. Μ ολονότι και οι Εβραίοι και πολλοί άλλοι θέλη­ σαν να κ α τ α ρ ρ ίψ ο υ ν την π ε π ο ίθ η σ η γ ια την Ανάσταση, όμως κανένας δε στήριξε επιχειρηματο­ λ ο γ ία α μ φ ισ β ή τη σ η ς το υ θ α ν ά τ ο υ το υ Ιησού Χριστού μέχρι το 18ο αιώνα. Κατά το 18ο αιώνα όμως, τον αιώ να που η διαφώ τιση προσπαθεί με λογικοφανή επιχειρήματα να αμφισβητήσει καθετί που έχει σχέση με τη χρισ τιανική θρησκεία, ένας Ιταλός, ο ν ο η ΐυ π η ί, έδωσε την ερμηνεία ότι δεν είχε φθάσει μέχρι του θανάτου το σταυρικό μαρτύ­ ριο του Χ ριστού και ότι είχε ταφεί σε κατάσταση νεκροφάνειας. Από τότε και άλλοι προσπάθησαν να προσθέσουν επιχειρή μ α τα , επισ τρ α τεύοντα ς την ευεργετική επίδραση των αρωμάτων (σμύρνας και αλόης), με τα οποία επήλθε τάχα η διακοπή της νεκροφάνειας. Αλλά, για να διαπιστώ σουμε αν είναι δυνατό να μην είχε πεθά νει πά νω στο Σταυρό ο Ιησούς Χριστός, θα είναι χρήσιμο να αντιληφθούμε σε τι ήταν σ ω μ α τικ ά το π ά θ ο ς κ α ι το μ α ρ τύ ρ ιο του Ιησού Χριστού. Το πάθος περιείχε όλους τους προδ ια θ ε τ ικ ο ύ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς π ο υ εξά ντλ η σ α ν το ν ο ρ γα νισ μ ό Του κ α ι στη σ υνέχεια κατέληξε στη Σταύρωση. Δεν είναι άσκοπο να αναφέρουμε και τις προκαταρκτικές δοκιμασίες, για τί δεν α ποτε­ λούσαν απλά έναν κάματο, μια τα λα ιπω ρία , μια εξάντληση, αλλά προκαλούσαν δια τα ρα χές, που συμποσούμενες έφεραν τον οργανισμό πλησιέστε­ ρα στο θάνατο. Τα πλήγματα που δέχεται ο Ιησούς Χριστός κατά τη διάρκεια του πάθους είναι πολλά και ισχυρά και τα δέχεται σε δ ια δο χικ ά στάδια.

Α μέσω ς μετά την πρώ τη κ α τα δίκ η του α πό τον Κ αϊάφ α, εκτός από το ράπισμα που δέχεται από τον υπηρέτη του αρχιερέα, ο Ιησούς δέχεται και πολλά και σκληρά κτυπήματα κατά πρόσωπο από πολλούς άλλους. Τον «έκολάφισαν», Τον «έρράπισαν», Τον «έτυπτον», Τον «έδερον», κ ύ ρ ιο ι και υπηρέτες. Αλλά και πριν από την τελική καταδίκη Του από τον Πιλάτο, οι τραχείς Ρωμαίοι στρατιώ­ τες αυτή τη φορά επαναλαμβάνουν τα κτυπήματα στο πρόσωπο του Ιησού. Στο Ευαγγέλιο ακούμε μια σύντομη φράση «τον δέ Ιη σ ο ύ ν φ ραγγελώ σ ας πα ρέδω κεν, ίν α στουρωθη» και ίσως δεν της δίνουμε αρκετή σημασία. Τότε σε χρειαζόταν αναλυτική π^ριγραφη^ Το μαρ-

ήταν μια απλή μαστίγωση Τούτο -ό^ν'είναι Ο κ α τά δικος δενόταν όρθια πά νω σ ’ ένα στύλο, ό π ο υ ο δή μ ιος εκτελούσε το β α σ α νισ τή ρ ιο της φραγγέλωσης. Το φραγγέλιο ήταν ένα μαστίγιο με πολλά λουριά, πάνω στα οποία είχαν δεθεί ή οστά­ ρια σαν τους αστραγάλους που παίζουν τα παιόιά ή σ φ α ιρίδια μολύβδινα, και αυτ^Ατα κ α τά φ ερ ν ε δ ή μ ιο ς με όση δύναμη είχε π ά νω στη ρ ά χ ^ τ |)υ κατάδικου. Μετά τα πρώτα κτυπήματα απογυμνω-' νόταν η πλάτη από το δέρμα και όταν τέλεκονε η φραγγέλωση, οι σάρκες της ράχης είχαν σχιστεί και φαίνονταν τα οστά της. Αναφέρονται περιπτώσεις καταδίκων που πέθαναν κατά τη φραγγέλωση. Σ ’ αυτή τη ράχη έφερε ο Ιησούς το Σταυρό, ο ο π οίος ήταν ξύλο βαρύ, για να μπορεί να κρατεί πάνω του το βάρος του κατάδικου. Είναι ευνόητο τι σ ή μ α ινα ν οι μ ετα κ ινή σ εις α υτο ύ του ξύλο υ πάνω στη ράχη, κατά τους βηματισμούς στον ανη­ φορικό δρόμο προς το Γολγοθά. Δεν είναι απορίας άξιο ότι ο κατάδικος βρέθηκε σε πλήρη εξάντληση και αδυναμία να προχωρήσει (κατά μια παράδοση έπεσε μπρούμυτα από το βάρος του), ώστε αναγκά­ στηκαν να αγγαρεύσουν το Σίμωνα τον Κυρηναιο να σηκώσει το Σταυρό, για τί ήταν ενδεχόμενο να πεθάνει ο Ιησούς, πριν να φθάσει στο Γολγοθά, να σταυρωθεί. Ας προσθέσουμε ακόμη και το αγκάθινο στεφά­ νι, που δεν ήταν μόνο πολύ επώδυνο, αλλά αποτε­ λούσε και ένα πρόσθετο αίτιο αύξησης της αιμορ­ ραγίας, γιατί τα αγκάθια, καθώς μπαίνουν στο τρι­ χ ω τό της κ εφ α λ ή ς, τ ρ α υ μ α τ ίζ ο υ ν μ ια α π ό τ ις π ερ ιο χές του σ ώ μ ατος, οι ο π ο ίες α ιμ ο ρ ρα γο ύν περισσότερο, ό π ω ς θα έχουν δια π ισ τώ σ ει όλοι, όσοι είδαν τραύματα του προσώ που και του τρ ι­ χωτού της κεφαλής. Πρέπει να σημειωθεί ότι πάνω στο κεφάλι που έφερε το αγκάθινο στεφάνι κατα­ φέρονταν πλήγματα με ραβδί, που προκαλούσαν βαθύτερη την είσοδο των αγκαθιών.

Αυτό λοιπόν το κατατραυματισμένο και έξαιμο σώμα προσηλώθηκε πάνω στο Σταυρό. Ας μελετή­ σουμε τώ ρα την ίδια τη Σταύρωση. Ό λοι σχεδόν έχουμε την εντύπω σ η ό τι ο θ ά ν α το ς π ά νω στο Σταυρό προέρχεται από τον πόνο που προκαλούν οι ήλοι και από την αιμορραγία που επέρχεται από τον τραυματισμό των χεριώ ν και τω ν ποδιώ ν. Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν όντως σοβαρά προ^ ια θ ε τ ικ ά αίτια, αλλά δεν είναι, όπω ς θα δούμε, ο κύριος λόγος του θανάτου. Πράγματι, ο πόνος από Μ ρυς ήλους είναι εξαιρετικά έντονος. Έ νας Γάλλος χειρουργός, ο ΒαΛοΐ, έκανε πειράματα πάνω σε ϊφτώ ματα, για να διαπιστώσει από πού μπορούν να περάσου ν οι ήλοι, ώστε να εκτελεστεί η σταύρωση. Εάν οι ήλοι όιαπεράσουν την περιοχή της π α λά ­ μης, το βάρος του σώματος αναγκάζει τον ήλο να σχίσει το δέρμα και τα μαλακά μόρια του μετακαρ­ πίου, που βρίσκονται από το σημείο του τραύμα­ τος μέχρι τα δάκτυλα. Εάν συνέβαινε αυτό - τ ο γνώριζαν οι πολύπειροι εκτελεστές και δήμιοι της ρω μαϊκής επ ο χή ς- τότε ο κατάδικος θα έχανε τη στήριξή του από τα χέρια του και θα έπεφτε με το κεφάλι προς τα κάτω, ενώ θα τον κρατούσαν μόνο τα προσηλωμένα πόδια πάνω στο σταυρό. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο περνούσαν οι ήλοι από άλλο σημείο του χεριού, όχι από την παλάμη, αλλά α πό το ν κ α ρ π ό του σ τα υρ ουμ ένου. Εκεί, πράγματι, οι σύνδεσμοι και τα οστά δημιουργούν ένα ισχυρότατο στήριγμα και συγκρατούν όλο το βάρος του σ ώ μ ατος. Τα π ειρ ά μ α τα π ο υ έγινα ν (δώδεκα περίπου ακρωτηριασμένα χέρια) πα ρου­ σίασαν όλα τα εξής χαρακτηριστικά: Πρώτον, ότι ο ήλος πέρασε, χωρίς σε καμιά περίπτωση να προκαλέσει κ ά τα γμ α οσ τού. Ε πιβ εβα ίω σ η της ρήσης «όστοΰν ον συντριβήσεται». Δεύτερον, ότι σε όλες τις περ ιπ τώ σ εις προκάλεσαν τραυματισ μό ενός νεύρου του άνω άκρου, του μέσου νεύρου. Και τι σημαίνει η απλή στιγμιαία πλήξη ενός ξένου σώμαI τος με ένα νεύρο, το έχουμε όλοι δοκιμάσει, αν όχι α πευθεία ς, όμω ς διά μέσου του δέρματος, όταν κτυπήσουμε για ένα δευτερόλεπτο την άρθρωση του αγκώ να. Π ρ ό κ ειτα ι για το α φ όρητο εκείνο αίσθημα, που μοιάζει με επώδυνη ηλεκτρική εκκέ­ νωση, η οποία μας δημιουργεί την εντύπωση ότι παραλύσαμε. Ας φαντασθούμε τώρα αυτό το νεύρο αδιάκοπα να συμπιέζεται απευθείας και να τραυ­ ματίζεται από τον ήλο σε κάθε μικρή μετακίνηση, κατά τη διάρκεια της σταύρωσης. Αυτό μας δίνει κάποιο μέτρο του πόνου του μαρτυρίου της σταύ­ ρωσης, εξαιτίας των ήλων. Ανάλογοι βέβαια είναι οι πόνοι από τους ήλους οι οποίοι διαπερνούν τα πόδια, όπου πειράματα ανάλογα προς τα προηγού­ μενα έδειξαν ότι ο μόνος κατάλληλος χώρος για τη δίοδο του ήλου είναι το διάστημα μεταξύ δευτέρου

και τρίτου μεταταρσίου. Ακόμη είμαστε στην προεισαγωγή της όλης δ ια δ ικ α σ ία ς, με την ο π ο ία η σταύρωση οδηγεί στο θάνατο. Σε πολλές εικόνες οι δύο ληστές παρουσιάζο­ ντα ι να είνα ι σ τα υρ ω μ ένο ι ό χι με ήλους, αλλά δεμένοι με σ χοινιά, πάνω στο σταυρό. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Δε γνωρίζουμε αν πράγματι οι ληστές στα υρώ θη καν μ ’ α υτόν τον τρ ό π ο . Ε ίνα ι όμω ς γεγονός, μαρτυρούμενο σε πλείστα ιστορικά κείμε­ να, ό τι ό ντω ς σε μεγάλο πο σ ο σ τό η σταύρω ση γινότα ν με απλή πρόσδεση τω ν άκρων πάνω στο σταυρό. Άρα δεν ήταν ο ήλος που επέφερε το θάνα­ το, αλλά αυτή η ίδια η σταύρωση, που οδηγεί σ ’ αυτόν. Στο γερ μ α ν ικ ό σ τρα τό του Α ' Π α γκόσ μ ιου πολέμου μια σωματική τιμωρία για βαριά πειθαρ­ χικά παραπτώ ματα ήταν το «αυίόίπάοη», κατά το οποίο ο τιμω ρούμενος στρατιώ της προσδενόταν από τα χέρια πάνω σε ένα στύλο, κατά τέτοιο τρό­ πο, ώστε τα χέρια, που ήταν στερεωμένα σε υψηλό σημείο, να συγκρατούν το σώμα και να μην επιτρέ­ π ο υ ν να σ τ η ρ ιχ θ ο ύ ν τα π ό δ ια π ά ν ω στη γη. Εξαιτίας της στάσης αυτής, το άτομο έφθανε μέσα σε δέκα λεπτά σε αφόρητη ασφυξία, που κατέληγε σε θάνατο, αν δεν αποκόπτονταν έγκαιρα τα σχοι­ ν ιά κ α ι δεν το ν ά φ η να ν να πέσ ει στο έδ α φ ο ς. Πράγματι, όταν ένας άνθρωπος κρεμαστεί από τα χέρ ια κ α ι το β ά ρος του σ ώ μ α τός του τεν τώ νει έντονα προς τα πάνω τα χέρια, επακολουθεί μόνι­ μη έλξη και των μυών του ώμου και κ α τ’ επέκταση και του θώρακα, ο ο π ο ίο ς παραμ ένει σε συνεχή θέση εισπνοής, ώστε οι αναπνευστικές κινήσεις να είναι ανεπαρκείς για τις ανάγκες του οργανισμού. Έ τσ ι επέρχετα ι α σ φ υξία , που συνοδεύεται από σύσπαση των μυών, τη γνωστή κράμπα. Ο σταυρούμενος έχει έναν τρόπο, για να διακόψει προς στιγμή αυτή την ανεπάρκεια των ανα­ πνευστικώ ν κινήσεων, η οποία οδηγεί στην ασφυ­ ξία. Στηριζόμενος στους ήλους που διαπερνούν τα πόδια του, ανυψ ώ νει το κορμί του κι έτσι τα χέρια πα ίρνο υν σχεδόν ο ρ ιζό ντια θέση. Οι α να ­ π ν ε υ σ τ ικ έ ς κ ιν ή σ ε ις γ ίν ο ν τ α ι β α θ ύ τερ ες, π ιο α π ο τελ εσ μ α τικ ές, κ α ι ελ α ττώ ν ετα ι η επώ δυνη έλξη τω ν μυών. Αλλά η μεγάλη αυτή μυϊκή π ρ ο ­ σπάθεια, σε έναν οργανισμό καταπονημένο πια , διακόπτεται τελικά από τον κάματο και το κορμί επανέρχεται με το βάρος του στην αρχική θέση, που οδηγεί ξα νά στην α σ φ υξία και τη σύσπαση τω ν μυών. Οι εναλλαγές α υτές επ α να λα μ β ά νο­ νται συνέχεια μέχρι την πλήρη εξάντληση α ντο­ χής του οργανισμού.

Ο Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ο Σ ΤΩ Ν ΕΘ Ν Ω Ν Το πέρασμά του από την Αμφίπολη Μ ε αφετηρία τους Φ ιλ ίπ π ο υ ς ο Α πόστολος Παύλος, κατά τη δεύτερη περιοδεία του, με συνοδό το Σίλα, βαδίζοντας την Εγνατία οδό πέρασαν από την Αμφίπολη και την Απολλωνία με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη. * «Έκ τής Άμφιπόλεως τον Στρυμόνα καταμανθάνουσιν» (Μεγάλου Βασιλείου, Ε πιστολή 14 Γρηγορία) έταίρω [277, 44] ΒΕΠΕΣ 55, 3, 38-39. Επί της βασιλείας Φιλίππου Β ' ο Αάριχος, που είχε γεν­ νηθεί στην πόλη της Μυτιλήνης, μετοίκησε στην Αμφίπολη, πόλη της Μακεδονίας* οι γιοι του, Λαομέδων και Ερίγυιος, υπήρξαν έμπιστοι φίλοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που όταν έγινε βασιλιάς, τους κατέταξε στους «τα πρώτα φέροντας». Γι’ αυτό, στους χρόνους μετά τον Αλέξανδρο, καθιερώθηκε το άγαλμα του λιονταριού της Αμφίπολης. Συμβολισμός του λιονταριού αυτού υπήρξε η ανδρεία τόσο του Ααομέδοντα όσο και των Αμφιπολιτών. Το άγαλμα αυτό υπήρχε και κατά το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου από την πόλη αυτή, κατά τη δεύτερη πορεία του. (Πρβλ. Ν. Ηιι§έ(3ο, 5αΐπΐ Ραυΐ οι Ια Οτέεε, Ρατίδ 1982, α. 60-63, και Α. Παπαδοπούλου, Οφειλέτης των Ελλήνων, Παύλος ο Απόστολος τιυν Εθνών. Αθήνα 2002. Αμφίπολη και Λπολλ(ονία).

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ X. ΑΪΒΑΑΙΩΤΗΣ

(Συνεχίζεται)

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΑΝΑΚΑ!

Αέων Αμφιπόλεως (ΕΛΛΑΣ, Εκδόσεις Α. ΧΑΣΣΙΔ Α.Ε., φωτογραφία Ν. Στουρνάρα)

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΛΙΟΤΡΙΒΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ Οι δουλευτάδες τους και ο πλουτοφόρος μόχθος τους Σ τ α π α λιά τα ιλ ιο υ τρ ιβ εια γι α θ ρ ώ π ’ που δ ’λέβγαν μοιάζαν μι Κύκλουπις, προυπαντός έφτοι που ήνταν στα μπασκιά. Δικαπέντι ώρις ανέβιναν τσι κατέβιναν τς πουλημιέρις τσι σ’κώναν ’κουσπέντι ουκάδις χαμούρ’ μες στα πανιά τσι του φόρτουναν πα στα μπασκιά. Βγάζαν δικαφτά στάματα τέσσιρα μπα­ σκιά, ιβδουμήντα μέχρι ουγδόντα παλιά μόδια. Μες στ’ Τουκιστή τ ’ μηχανή, ιπειδή δούλιβγι πατέρασιμ μηχανικός τσι θιρμαστής, ούλ’ μέρα έγ’τσι κουπρουστσύλιαζα. Μ αστόρ’ θ ’μούμι του Ε ίν ’ του Τσουλέλ’, του Μ ’χά λ’ του Λιάκατου, του Γιώ ρ’ τ ’ Βαρού, τ ’ Κουταμάρα, τουν Αργύρα μι του γιοντ τουν Ανιστάσ’ τσι του Δημητρό του Καμαρό μι του γιοντ. Είχαν κάτ’ άτζις σα κ’μάρια, απ’ τ ’ ανέβα τσι του κατέβα. Τσιράκια θ’μούμι του Είν’ του Καρατζά, του Φάν’ του Καψαλό, τσι λα δά δις, ά λ λ ’ Κ ύκλουπις, του Μαντά,του Δυσσέφ’ του Μακρέλ’, τουν Αντών’ του Καλατζή τσι του Σταύρου του Μαντάτσ’. Τ’ μέρα θανί κ ’βανιούσαν άνου απί χίλια πιντακόσια λαγήνια. Άμανι χιόν’ζι, βάζαν στα πουδάριαντουν τσ’πιά, γιατί γλι­ στρούσαν, τσι σ’κώναν κάτ’ τουλουμάρις σα γαδάρ’. Τσι του Σάββατου γύριζαν μι του τιτράδϊου να μαζώξιν τς παράδις τσι γι πουλλοί χών’νταν, ένι βγαίναν όξου. Κάθα μέρα ίβλιπα σ’ μαγκάλα καμιά τριγιανταριά τσ’κάλις που βράζαν, άλλις φασούλις φιλέτου, άλλις φασούλια μι ξιμπαμπλέλια τσ’ άλλις μ’λαρουκούτσια μι μαμούδια. Αμάν ίρχουντου γι ώρα να φαν, ξηρουγλείφγουμ’ σα τ ’ κάτα απί καρσί,που σπούσαν μι τς γρουθάρις κάτ’ μακριγιά σαμιώτ’κα κρουμμύδια τσι γδέρναν κ ά τ’ ριγκάρις σα πα λα μίδις. Τσινώ ναν τα τσ ’κάλια,ρίχταν τσ’ έναν καστιρμά αθέρμ’στου λάδ’ μυρουδάτου τσι πάνι πλια να μην απουβαρτεί γ ’ναίκα γκαστρουμέν’, άμα τς δει, αφού μόνα τρέχαν τα σάλια μ’ σα

τ ’ βουδιού, μι πιάναν ζαλάδις τσι του στουμαχέλι μ’ φούσκουνι τσι ξιφούσκουνι σαν ακουρντϊόν. Θάργιουμ πους γω τα έτρουγα, ινώ κατάτΓνα αγέρα μυρσυδάτου. Τώρα που ήρταν στου μυαλό μ’, θαρρώ πους είμι σι σινιμά τσι πους ούλ’ έφτοι γι αθρώπ’ είνι ηθουποιοί, που μι τς κουμπάρσ’ παίζιν ένα ατέλειουτου έργου, όχ’ για να πλουτίσιν, αλλά για να ζήσιν. Αλλ’ μπουρεί να τα ξιχάσαν, γω όμους δεν τα ξιχάνου, γιατί απί μουρά πιδί έζιουμ μαζί μι τς Κύκλουπις. Είνι ούλα γραμμένα όχ’ μι μιλάν\ αλλά μες στη μνήμη μ’, που δε θα σβήσιν πουτές. Ανάθιμα που δε μι μάθαν γι γουνιοί μ’ γράμματα.Ήθιλα σαν του Καζαντζάκ’ ούλα αυτά, τ ’ απίστιφτα τσ’ όμους πιστιφτά, να τα κάνου θϊατρικά έργα τσι να κλαίν’ όχ’ μουνάχα γι αθρώπ’, αλλά να ραγίζιν τσι γι πέτρις ακόμα. Αν κάνου σύγκρισ’ του σήμιρα μι του παριλθόν, γω που του έζ’σα, νιώθου πους βρίσκουμι σ’ έναν ατέλειουτου παράδ’σου τσ’ ας μι παριξηγήσιν μιρικοί. Απούντας γιννήθ’κα μέχρι σήμιρα, στα ουγδόντα μ’, πιρνώ μέσα απί τς συμπληγάδις μόνουσιμ, χουρίς να ζητήσου βουγήθεια απί κανέναν. Εύχουμι να διατη­ ρηθεί έγιουτους γιου παράδ’σους τσι να μην ιπιστρέψουμι ξανά σ’ κόλασ’. Αγιάσος, 7.3.1998

ΜΕΝΕΑΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ * Ο α ε ίμ ν η σ τ ο ς σ υ ν ε ρ γ ά τ η ς το υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ « Α γ ιά σ ο ς» Μενέλαος Π ροκοπίου Καμάτσος (1912-2000) μου χάρισε στις 18.4.1998, λίγο μετά το θάνατο της πολυφίλητης συζύγου του Δέσποινας, το αρχειακό υλικό του (δημοσιευμένα και μη κείμε­ νά του). Εκτός από αυτό το υλικό έχουμε στη διάθεσή μας και πολλές ενδιαφέρουσες αδημοσίευτες ακόμη συνεργασίες του, τις οποίες θα επεξεργαστούμε και θα αξιοποιήσουμε σε επόμε­ να τεύχη. ΓΙΑΝΧΑΤΖ

Αναμνηστική φω τογραφία περιόδου (1956-1957) στο Ελαιοτριβείο Σκουτέλη, που άλλοτε ύψωνε το φουγάρο του στο Καμπούδι. Δ ιακρίνονται, από αριστερά, ο Κομνηνός Ευστρα­ τίου Τσουκαρέλης, ο Γεώργιος Μ ιχαήλ Λ ιάκατος (Χγάηογ), ο Π α­ ναγιώτης Α λτιπαρμάκης ή Ρ ουγίδ’ (θερμαστής), ο Ευστράτιος Ιωάννου Γριμανέλης (μηχανικός) και ο Πάνος Δημητρίου Π ράτσος (διαχειριστής).(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Γεώργιος Μιχαήλ Λιάκατος)

ΔΗΜ ΟΤΙΚΟ Π Ε ΡΙΣ Κ Ο Π ΙΟ Τ η ν Κυριακή, 5 του Γενάρη 2003, στις 7 μ.μ., στο Δημαρχείο Αγιάσου, συνήλθε σε πρώτη τακτική συνε­ δρίαση το νεοεκλεγέν Ιΐμελές Δημοτικό Συμβούλιο Αγιάσου, για να εκλέξει με μυστική ψηφοφορία το Προεδρείο του και τα μέλη, τακτικά και αναπληρωματι­ κά, της Δημαρχιακής Επιτροπής. Εκλέχτηκαν, από την πρώτη ψηφοφορία, οι παρακάτω, στα αντίστοιχα αξιώ­ ματα: Ο κ. Ηρακλής Κουντουρέλης ως Πρόεδρος του Δ.Σ., με 7 ψήφους. Ο κ. Προκόπης Τσαμπλάκος ως Αντιπρόεδρος του Δ.Σ., με 11 ψήφους. Ο κ. Γιάννης Αργύρας ως Γραμματέας του Δ.Σ., με 11 ψήφους. Οι κ.κ. Παναγιώτης Κάναρος, με 11 ψήφους, και Μιχάλης Κουφέλος, με 9 ψήφους, τακτικά μέλη της Δημαρχιακής Επιτροπής. Οι κ.κ. Ανδρέας Π απαγεωργίου και Δημήτρης Κορομηλάς, με 11 ψήφους ο καθένας, αναπλη­ ρωματικά μέλη της Δημαρχιακής Επιτροπής. Σημειώνεται ότι για πρώτη φορά προτάθηκε από την πλειοψηφία και εκλέχτηκε τακτικό μέλος της τριμε­ λούς Δημαρχιακής Επιτροπής εκπρόσωπος της μειοψη­ φίας, ο κ. Κουφέλος. Η ενέργεια αυτή, που αποτελεί και προεκλογική δέσμευση του Συνδυασμού μας, αποδεί­ χνει ότι υπάρχει η πολιτική βούληση να λειτουργήσουμε δημοκρατικά, χωρίς αποκλεισμούς και αδιαφάνεια, γιατί το συμφέρον του τόπου και των ανθρώπων του απαιτεί τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση. Αξιοση­ μείωτο επίσης είναι ότι όλες οι προτάσεις μας υπερψη­ φίστηκαν από τους συμβούλους της μειοψηφίας. Για το λόγο αυτό τους ευχαριστώ όλους, γιατί με τη στάση τους αυτή επέδειξαν ωριμότητα και διάθεση κριτικής υποστήριξης του έργου της νέας δημοτικής αρχής. Εμείς θα προτείνουμε εκπροσώπους της μειοψηφίας και σ ’ όλα τα όργανα διοίκησης των Νομικών Προσώπων του Δήμου μας, των διαφόρων επιτροπών και όλων των θεσμοθετημένων ή μη οργάνων. Για λόγους δημοκρατικής ευαισθησίας και ισότι­ μης μεταχείρισιης απέναντι στη μειοψηφία (ο κάθε επιλαχών συνδυασμός εκπροσωπείται με δύο συμβού­ λους στο Δ.Σ.) πρόθεσή μας είναι την επόμενη διετία να συμμετάσχει στη Δημαρχιακή Επιτροπή σύμβουλος από τον άλλο επ ιλα χό ντα Συνδυασμό, του κ. Ψυρούκη, εφόσον φυσικά αποδειχτεί στην πράξη, όπως είμαι βέβαιος ότι θα συμβεί, ότι υπάρχει διάθεση ειλικρινούς και καλόπιστης συνεργασίας. Τελειώνοντας, θέλω να δηλώσω ότι Αντιδήμαρχος Αγιάσου την πρώτη διετία της δημοτικής μας θητείας θα είναι ο κ. Βασίλης Κυπριωτέλης, πολύπειρο στέλε­ χος του αγροτικού συνδικαλισμού. Ο ορισμός του σ’ αυτή τη θέση δείχνει τη σημασία που δίνουμε στον τομέα της αγροτικής οικονομίας και των αναγκαίων υποδομών στην ύπαιθρο.

ο Δήμαρχος Αγιάσου ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΟΟ ΒΑΟΚ!

Η προμετωπίδα του αφιερω ματικού Η μερολογίου.

Ο Δεκέμβρης του

1944 χαράχτηκε βαθιά στη μνή­ μη του έθνους. Συγκλονιστικά γεγονότα σημάδεψαν τον τόπο μας και άφησαν ανεπούλωτες πληγές. Ο λαός της Αέσβου, πιστός στα δημοκρατικά ιδεώδη, αντιστάθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1944 και δεν άφησε ν ’ αποβιβαστούν στο νησί αγγλι­ κές δυνάμεις, που είναι σίγουρο πως θα αποτελού­ σαν, στις δύσκολες εθνικές στιγμές, τη θρυαλλίδα και για άλλες πράξεις βίας και ταπείνωσης. Το θρυλικό «ΟΟ ΒΑΌΚ» της αντιστασιακής λαοθάλασσας το αξιοποίησε επίκαιρα στο Ημερολόγιο τοίχου (δια­ στάσεων 35x25 εκατοστά, φύλλα 15) του 2003 η Νομαρχιακή Επιτροπή Λέσβου του ΚΚΕ. Το καλαί­ σθητο αυτό αφιερωματικό Ημερολόγιο, που τυπώθη­ κε στις «Γραφικές Τέχνες» Δημήτρη Δούκα, στη Μυτιλήνη, το επιμελήθηκαν οι Αγιασώτες εκλεκτοί συνεργάτες του περιοδικού «Αγιάσος» Βασίλειος Καλογεράς και Παναγιώτης Κουτσκουδής. Το αυθε­ ντικό φωτογραφικό υλικό παραχωρήθηκε ευγενικά από τον επίσης Αγιασώτη, πρόθυμο συνεργάτη μας, Δουκάκη Σίμου Χουτζαίου, συνεχιστή της μακρόχρο­ νης οικογενειακής παράδοσης, στο χώρο της καλλιτε­ χνικής, λαογραφικής και ιστορικής φωτογραφίας.

ΓΙΑΝΧΑΤΖ

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η ΟΛΓΑ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ-ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ «Αστραφτερές ελβιέλες» Αθήνα 2002. Σχ. 21x14, α. 477+3 Σ τ η σειρά Ελληνική Λογοτεχνία του Εκδοτικού Οργανισμού Αιβάνη κυκλοφόρησε το 2002 το βιβλίο με το χαρακτηριστικό τίτλο «Αστραφτερές ελβιέλες» της Μυτιληνιός αρχαιολόγου και λογοτέχνισσας Όλγας Σταυρίδου-Δεληγιάννη. Η συγγραφέας, γνωστή και από άλλες δημοσιεύσεις της, επιχειρεί στο έργο αυτό ν’ αποθησαυρίσει με στέρεο αφηγηματικό λόγο μνήμες και μαρ­ τυρίες από τα μετακατοχικά-προδικτατορικά χρόνια, από την εποχή δηλαδή της παρακολούθησης των εγκύ­ κλιων μαθημάτων στο αιγαιοπελαγίτικο νησί της και της φοίτησής της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Βασικοί στόχοι της ο προσδιορισμός του στίγματος των νέων ανθρώπων της γενιάς της, «που αγόραζαν με λίγες δεκάρες το Όνειρο από παράγκες έτοιμες να σωριαστούν στο πρώτο φύση­ μα του ανέμου, που έπαιζαν με τα θλιβερά απομεινάρια δύο τρομερών πολέμων, που τρέφονταν με πολλά όνει­ ρα, ιδέες, οράματα και λίγο φαγητό, κι ονειρεύονταν έναν κόσμο που θα έχτιζαν με τα ίδια τους τα χέρια» (σ.

14), η ευαισθητοποίηση των μεταγενέστερων και η

κάποια γεφύρωση του χάσματος των γενεών που ολοένα και βαθαίνει, όπως είναι φυσικό. Η Όλγα Σταυρίδου-Δεληγιάννη, άτομο με πλούσια εσωτερικότητα, με γερή πνευματική αρματωσιά, με καθα­ ρή σκέψη και με έντονο προβληματισμό, αξιοποίησε ενδιαφέροντά στοιχεία, στενά τοπικού ή γενικού ενδιαφέ­ ροντος, που σηματοδότησαν τη γενιά της, από άποψη ιστορική, εκπαιδευτική, ψυχολογική, κοινωνιολογική και πολιτιστική. Στη Μυτιλήνη και στη νυφούλα του Θερμαϊκού είχε την ευκαιρία να μεστώσει το στοχασμό της, να πλουτίσει την πείρα της, να δομήσει την προσωπι­ κότητά της. Γνώρισε τη θαλπωρή της οικογένειας, τα γονεϊκά οράματα, τις προλήψεις, τις απαγορεύσεις. Ήρθε σ’ επαφή με το άκαμπτο εκπαιδευτικό σύστημα και με τις αυταρχικές μεθοδεύσεις του. Ευτύχησε να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο της συμπρωτεύουσας, που είχε υιοθετήσει νεωτεριστικές ιδέες, που είχε πριμοδοτήσει την ελευθερία της σκέψης, την πρωτοβουλία, την αυτενέργεια και την καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος. Έζησε έντονα τις χαρές και τις λύπες της μαθητικής-φοιτητικής ζωής. Δοκίμασε τους γλυκασμούς της νιότης και έπλασε χρυσόνειρα ευτυχίας. Συνειδητοποίησε την κατάφωρη αδικία στο πρόσωπο της κοινωνικά και εργασιακά καταπιεσμέ­ νης γυναίκας. Ευαισθητοποιήθηκε μέσα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα του φοιτητικού κινήματος. Επηρεάστηκε από τα πιστεύω και τους οραματισμούς της επαναστατι­ κής γενιάς της, που είχε ν’ αντιμετωπίσει νοσηρά φαινό­ μενα οικονομικής εξαθλίωσης, κοινωνικού στιγματισμού, ιδεολογικού κατατρεγμού, κομφορμιστικής καταδυνά­ στευσης, εθνικής αφαίμαξης και παρακρατικής δράσης. Η Όλγα Σταυρίδου-Δεληγιάννη σφυρηλάτησε τα παι­ δικά και τα νεανικά της χρόνια στο αμόνι της μετακατοχικής και μετεμφυλιοπολεμικής περιόδου, κατά την οποία καταβάλλονταν πολλές προσπάθειες για την επού­ λωση των πληγών. Ακολούθησε και αυτή, όπως και τόσοι άλλοι, τον ανηφορικό δρόμο των ζυμώσεων και των διεργασιών για μια καλύτερη πατρίδα. Ακράγγιξε ως οδοιπόρος της εποχής λογής λογής συμβάντα, ουσιώ­ δη ή δευτερεύοντα, και τα καταχώρισε στο χρονικό της γενιάς της. Ο προσεκτικός αναγνώστης, προχωρώντας πέρα από τον επίπαγο της μερικότητας και της ασήμα­ ντης κάποτε φαινομενικά περιπτωσιολογίας, μπορεί να καταλήξει σε γενικότερα συμπεράσματα και να κατανοή­ σει το κοντινό παρελθόν. Το βιβλίο της Όλγας Σταυρίδου-Δεληγιάννη είναι αξιανάγνωστο. Εχει γραφεί από έναν άνθρωπο που χει­ ρίζεται με άνεση τη γλώσσα, που ξέρει να σμιλεύει με σαφήνεια το λόγο, που έχει το χάρισμα της αφήγησης, που διαθέτει πηγαίο χιούμορ, που εξακολουθεί, παρά το χρονοκύλισμα, να διατηρεί τα ζώπυρα της νιότης, να μιλά με την καρδιά, να δονεί τις λυρικές χορδές, να νοηματοδεί, να διδάσκει, να συγκινεί.

ΡΗΓΑΣ, Ο ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΕΘΝΕΓΕΡΤΗΣ ΚΑΙ ΘΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ Η μετάφραση των Επαναστατικών του σε ευρωπαϊκές γλώσσες Η «Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου - Ρήγα» ιδρύθηκε το 1987 και ως τις μέρες μας έχει αναπτύξει αξιόλογη δράση. Βασικός σκοπός της η μελέτη και η προβολή του έργου του Ρήγα Βελεστινλή και της γενέτειράς του, του Βελεστίνου. Έχει διοργανώσει τρία διεθνή Συνέδρια (1986, 1992, 1997) και έχει εκδώσει και τους αντίστοιχους τόμους πρακτικών με τον τίτλο «Υπέρεια». Έχει πραγματο­ ποιήσει εκδόσεις των έργων του Ρήγα, με χρησιμότατα ευρετήρια, καθώς και άλλων εργασιών, που αναφέρο­ νται στη ζωή και στη δράση του. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν «Τα Επαναστατικά» (Επαναστατική προκήρυξη, Τα Δίκαια του ανθρώπου, Το Σύνταγμα, ο Θούριος) (Βιέννη 1797), εκδομένα παράλληλα στα ελληνικά και σε οχτώ μέχρι στιγμής ευρω παϊκές γλώσσες (βουλγαρική, ρουμανική, σέρβική, ιταλική, αλβανική, ρώσικη, αγγλική και γαλλική). Στις 28.11.2002 η Εταιρεία οργάνωσε στην Αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, ενδιαφέρουσα Ημερίδα, η οποία είχε ως θέμα «Τα Επαναστατικά» και τη μετάφρασή τους σε οχτώ ευρω παϊκές γλώσσες. Μίλησε εισαγωγικά ο ρέκτης πρόεδρος της Εταιρείας διδάκτορας Ιατρικής και πολυγραφότατος συγγραφέας Δημήτριος Καραμπερόπουλος και απηύθυναν χαιρετισμούς η βουλευ­ τής και τ. υπουργός Αννα Μ πενάκη-Ψ αρούδα, ο Βελεστινιώτης τ. βουλευτής και υπουργός Γεώργιος Σούρλας, και ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Φερών Γεώργιος Νέμτσας. Έ γιναν εισηγήσεις, στην ελληνική γλώσσα, από το Βούλγαρο συγγραφέα και ποιητή ΥαδδΠ δΐαπύον, από τη Ρουμάνα φιλόλογο και μεταφράστρια Όπδΐίηα Βδοειηιι, από την καθηγήτρια Ν εοελληνικών Σ πουδώ ν στο Π ανεπιστήμιο της

Στο βήμα ο πρόεδρος της «Επιστημονικής Ε ταιρείας Μ ελέτης Φ ερώ ν-Β ελεστίνου-Ρήγα» διδάκτορας Δημήτριος Κ αραμπερόπουλος, κατά την έναρξη της Ημερίδας. (Αίθουσα Π αλαιάς Βουλής, 28.11.2002)

Τεργέστης Γυαα Ματάιοδοΐΐί Γιιοαδ, από τον καθηγητή Κοινωνιολογίας και πρ. πρύτανη του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Διονύση Μαυρόγιαννη, από το Σέρβο κλασικό φιλόλογο Μίτοδίαν ΒιιΓοΠΐδ, από το Βορειοηπειρώτη καθηγητή φιλόλογο και μεταφραστή Θωμά Νικούλη, από το Ρώσο φιλόλογο, συγγραφέα και μεταφραστή Οΐοβ ΤδίιηύοηΓο, από τον ιστορικό και συγγραφέα Βασίλη Ζερβουλάκο και από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριο Παντελοδήμο. Απούσιαζαν λόγω κωλύματος οι εισηγητές Ναά]ΐα Οαηονα, ιστορικός, και Ιση Βταά, ποιητής και πρ. πρέ­ σβης της Ρουμανίας στην Ελλάδα. Προέδρευσαν των συνεδριάσεω ν οι καθηγητές του Π ανεπισ τημίου Αθηνών Δ ημήτριος Π αντελοδήμος και Γεώργιος Λεοντσίνης.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΑΕΙΟΥ

Στο βήμα ο εισηγητής Αιονύσης Μ αυρόγιαννης, καθηγητής της Κ οινω νιολογίας και πρ. πρύ­ τανης του Αημοκρίτειου Π ανεπιστημίου Θράκης, α να ­ πτύσσει το θέμα του «Τα επ ανα­ στατικά κείμενα του Ρήγα Βελεστινλή». Α εξιά διακρίνονται ο προεδρεύων Δημήτριος Π αντελοδήμος, ο Δημήτριος Κ αραμπερόπουλος και ο γενικός γραμματέας της Ε ταιρείας Δημήτριος Κογκούλης.

χους. Να τους, λέγου, του Ρουγίδ’, τσι απάντιχα να τουν σκουτώσιν, αλλά φτοι μι λουγιάξαν παράξινα τσ’ ύστιρα πιάσαν τα γέλια. Γι κουπέλα μι πήρι απί του χιρέλ’, μι πήγι στου Πρώτου Βουηθειών, πιριποιήστσι τ ’ πληγή μ’, μιτά ανικάτουσι τα μαλλιά μ’ στου τσιφάλι9 μ’, που ήνταν σαν ταβανουβιλόνις, μι δώτσι τσι λ α φ ρ ιγιά στου κώλου τ σ ’ είπι: Ά ντι τσι του Μ ’χαλέλι μ’ είνι ιντάξ’! δγάηογ, 20.11.2001

ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΑΡΗΣ (ΚΑΜΠΑΣ)

ΤΟΥ ΡΟΥΓΙΑ’ Π ά γ ιν α στου δημουτικό σκουλειό ακόμα, σάνι φύγαν γι Γιρμανοί απί τ ’ Μ υτιλήν’. Μας διαλέξαν ούλα τα κακουτιασμένα, ούλα τ ’ αδύνατα μουρά τσι μας σ τείλ α ν σ ’ Π ιδ ικ έ ς Ιξο υ χές, όξου α π ’ τ ’ Μ υτιλήν’, κουντά στου αϊρουδρόμϊου. Είχαν φέρ’ τσ’ άλλα μουρά απί άλλα χουριό τσι μέναμι σι σκη­ νές. Μεις γι Αγιασώτις του προυί που μπαίναμι στ’ γραμμή φουνάζαμι τραγδστά κανάτ’ ταχτέρ ’ ταχτέρ ’, κανάτ’ ταχτέρ ’ ταχτέρ ’, που θα πει πουλύ π ’νασμέν’ προυί προυί... Τσι τρώ γαμι π ρ ώ τ’ προυινό. Ο ύλ’ γιλούσαν, κανείς δένι παραπουνιόντου. Ήμαστι του πιο συμπαθητικό, του πιο γουσλούδ’κου γκρουπ, μι τα καμώματά μας, μι του ντύσ’μου μας, μι τ ’ παράξ ιν ’ τ ’ γλώσσα μας. Μένα μι είχι συμπαθήσ’ γι κουπέλα που ήνταν νουσουκόμα στου Πρώτου Βουηθειών. Τι μ’ ίβριστσι ακόμα δεν μπουρώ να καταλάβου. Μια μέρα μι βάλαν θαλαμουφύλακα στ’ σκηνή. Μ ’ δώκαν ένα κουντάρ’ δυο φουρές μακρύ α π ’ του μπάγι μ’ τσι γω καμάρουνα σα στρατηγός τσι έκουβγα βόλτις μες στ’ σκηνή, για να διατηρώ τν ησυχία τσι τ ’ τάξ’. Εν ίργησι όμους να φανεί γιου σκανταλιάρ’ς, γιου γουρσούζ’ς, του Ρουγίδ’, Νίκους γιου Αλτιπαρμάκη, που δεν ήθιλι να συμμουρφουθεί μι τς διαταγές ιμ, τσι, φυσικά, πιαστήκαμι στα χέρια. Χουρίς τότις να ξέρου, τουν έκα­ να λαβή του τσιφάλιντ απού κάτου α π ’ τν αμασκάλη μ’, αλλά φτος πιο καντζίκ’ς μι δάγκασι γιρό, σαν που τουν έσφιγγα. Π ά τ’σα μια φουνή τσι ξαμόλαρα τ ’ μάχ’, τρέχουντας στου Πρώτου Βουηθειών τσι φουνάζουντας δάγκασί μι του Ρουγίδ’. Ο ύλ’ γι μιγάλ’ βγαίναν απί τς σκηνές τσι πλαλιούσαν τρουμαγμέν’ μαζί μ’. Άμανι πήγα στου Πρώτου Βουηθειών, γι κου­ πέλα, μόλις είχι έρτ’ απί του μπάνιου. Άμα τς είπα μι κλιάματα του Ρουγίδ’ μι δάγκασι, τρόμαξι τσι λέγ’. Πού είνι του ρουγίδ’; Πάμι να μας του δείξ’ς, να του σκουτώσουμι. Αρχίσαμι πάλι να τρέχουμι πίσου σ’ σκηνή. Άμανι πήγαμι, γιου δράστ’ς κάθντου ατάρα­

ΓΙ ΜΑΝΕΣΤΡΑ Ε ν α ς Β α σ ιλ ’τ σ ιώ τ ’ς ρ α β ’στής, α π ’ τς π ιο καλοί τ ’ χουριού, πήγι μια μέρα στη δ ’λειά, σα π ’ παγαίναν ούλ’ γ ’ ιργάτις. Ή νταν ιρ δ’νιασμένους καλά, είχι τ σ ’ ένα γά β α νου μανέστρα μες στου ντρουβάντ. Π ιράσαν γι ώ ρις, ήρτι του μ ισ ’μέρ’, αλλά τ ’ α φ ιν τ ικ ό ν τ εν ίλ ιγ ι να κ ά τσ ιν να φαν. Φτον όμους τουν έκουβγι γι λόρδα τσι του μυαλόντ ήταν σ τ’ μανέστρα. Για να τουν πιρνά, το ’ρξι σ του τ ρ α γ ο ύ δ ’, μ ια τ σ ’ ή ν τα ν θ α υ μ α σ τή ς τ ’ Πιρπινιάδη. Αντί να λέγ’ όμους Για μια πλανεύτρα, μέσα στα πεύκα ,

εκεί θα μείνει το κορμί μου φθισικό! ίλιγι φτος παραβουλ’κά

Για μια μανέστρα, μέσα στα πεύκα, εκεί θα μείνει του στουμάχι μ ’ αδεινό! Εν αργήσαν γι χουρια νοίντ να τουν βαφτίσιν τσι φτον, κα τα πώ ς του συνηθίζιν. Τ ’ κουλλήσαν του παρατσούκλ’ Μανέστρα. ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΛΕΖΕΛΗΣ (ΠΟΥΠΟΥΣΑΣ)

ΣΠΟΥΝΕΑ’! Κ αραβιές καραβιές φεύγαν πριν απί χρόνια τα π α λ κ ά ρ ια τσι γι κουπέλις μας σ ’ ξινιτιά , για να ’βριν τ ’ τύχ’ ντουν. Όσου βάστα του ταξίδ’, μαθαίναν τσ ’ ιγγλέζ’κα, για να ξέριν τ ’ απαραίτητα, σα φ τά ξιν στου πρ ο υο υρ ισ μ ό ντο υν. Κ ά π ο υ τι γιου δάσκαλους μάθινι σ ’ ένα γκρουπ π ώ ς λέγιτι του μ ’κρό τσι του μιγάλου. Αφού τς έμαθι του κουτάλ ’ πους λέγιτι 5 ροη,ρώ τ’σι πώ ς θα πούμι του κονταλ έ λ ’. Έ νι πρόλαβι όμους ν ’ απουσώ σ’ τν ιρώτησ’ τσ’ ένας ξυπνός Παρατσλιώτ’ς φώναξΐ: Σπουνέλ 7 (Από αφήγηση Μίλτου Δημητρίου, δγάηεγ, 9.11.1998)

ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΘΥ ΕΤΘΥΣ Κοπή της παραδοσιακής πίτας και τρικούβερτο γλέντι Σ τ ι ς 12.1.2003, στη γνωστή ταβέρνα «ο Κ ρ η τικ ός», στην Π λάκα, σ τους π ρ ό π ο δ ες της Ακρόπολης, σε όμορφη, ζεστή και εορταστική ατμό­ σφαιρα, ο «Φ ιλοπρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών» οργάνωσε με επιτυχία την ευετηριακή εκδήλωσή του. Έγινε η καθιερωμένη κοπή της πίτας, η οποία ευλογήθηκε από το σεβ. μητροπολίτη μας Ιάκωβο, ο οποί­ ος κάθε φορά μας τιμά με την παρουσία του, προ­ γραμματίζοντας ειδικό ταξίδι από τη Μυτιλήνη. Και αυτή τη φορά η πίτα ήταν φτιαγμένη με φύλλα, με την παλιά αγιασώτικη παραδοσιακή συνταγή. Στη συνέ­ χεια ακολούθησαν πλούσιο γεύμα και τρικούβερτο γλέντι, με την ορχήστρα του Κέντρου, η οποία είχε καλλιτεχνικό πρόγραμμα, νησιώτικα και όχι μόνο. Την εκδήλωσή μας τίμησαν με την παρουσία τους, εκτός από το σεβ. μητροπολίτη, ο υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης, ο τ. βουλευτής Επικράτειας Ν.Δ. Ιωάννης Τζωάννος, ο τ. δήμαρχος Χολαργού Χαρά­ λαμπος Σκούρτης με τη σύζυγό του Α ιούμπα, οι δ η μ ο τικ ο ί Σ ύμ βουλοι Νέας Σ μ ύρνης Γ εώ ργιος Πόπωτας και Παράσχος Δρακούλης, που κατάγεται από τη Μυτιλήνη, και ο δημοτικός σύμβουλος Νέου Ηρακλείου Αττικής Δημήτρης Παπουτσής. Συγχα­ ρητήρια τηλεγραφήματα μας έστειλαν ο βουλευτής του νησιού μας Φραγκλίνος Παπαδέλης και ο δήμαρ­ χος Αγιάσου Χρύσανθος Χατζηπαναγιώτης, οι οποί­ οι λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων τους δεν μπόρε­ σαν να παρευρεθούν. Το φλουρί της πίτας ήταν, όπως κάθε χρόνο, προ-

Α ναμνηστική φω τογραφία διασκεδαζόντων...

σφορά του συμπατριώτη μας χρυσοχόου Μιχάλη Σαμοθράκη και το κέρδισε ο τυχερός της χρονιάς Χριστόφας Βασιλείου Χατζηπαναγιώτης. Επίσης η Ν τίνα Μαυρέλη, που μας τιμά κάθε φορά με την παρουσία της, ήταν η τυχερή της ημέρας και της χρο­ νιά ς και κέρδισε την τηλεόραση, προσ φ ορά του Συλλόγου μας.

ΡιιΙ§3ΐκΐ3 ΙοΙΙιΐδ... Σ τιγμιότυπο χαράς και κεφιού.

Ο σεβ. μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος απευθύνει χαιρετι­ σμό. Παρίστανται, από αριστερά, το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου Χρίστος Γλεζέλης, ο συνεργάτης του περιοδικού Χ αρίλαος Κουδουνέλης, ο αντιπρόεδρος αιδ. Νεκτάριος Χατζηπροκοπίου, ο πρόεδρος Βασίλειος Αούπος και τα μέλη Σοφία Παπουτσή-Κουδουνέλη, Μ αρία Κουρβανιού και Ειρήνη Οικονομίδου-Καραφύλλη.

Ή τα ν μια όμορφη εκδήλωση. Το Κέντρο ήταν κατάμεστο από Αγιασώτες, αλλά και από φίλους, που μας τιμούν κάθε χρόνο, γιατί περνούν όμορφα και τους κάνει εντύπωση το κέφι και ο ενθουσιασμός μας. Ευχόμαστε και του χρόνου με υγεία να κόψουμε όλοι μαζί την πίτα μας, μονοιασμένοι και αγαπημέ­ νοι, για το καλό του Συλλόγου μας, του χωριού μας, της όμορφης Αγιάσου, που ο νους και η ψυχή μας είναι πάντα εκεί κι ας βρισκόμαστε πολύ μακριά της.

ΣΟΦΙΑ Ι1ΑΠΟΥΤΣΗ-ΚΟΥΔΟΥΝΕΛΗ Συμβολαιογράφος Αθηνών

«Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗ» Σ τ ις 11.12.2002, στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλή­ νης, διοργανώθηκε από το Υπουργείο Αιγαίου και από το Δήμο Μυτιλήνης εκδήλωση, κατά την οποία έγινε παρουσίαση και προβολή του ιστορικού ντοκι­

ο Δ ιευ θ υ ν τή ς το υ Ιν σ τ ιτ ο ύ τ ο υ Ν εο ελλη νικ ώ ν Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, καθηγη­ τής Π ασχάλης Μ. Κ ιτρομηλίδης. Για την τα ιν ία μ ίλη σ α ν ο Ά γγελος Κ οβ ότσ ος κ α ι η Ε υρ υδίκ η Σιφναίου. Την τα ινία παρουσίασαν η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Χριστίνα Αγριαντώνη και ο συγγραφέας Νίκος Θέμελης.

ΛΕΥΚΩΜΑ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΙΑΣ Σ τ ις 20.12.2002, στις 12 το μεσημέρι, στο Αΐΐισπδ Ρΐαζα (Βασιλέως Γεωργίου Α2, Πλατεία Συντάγμα­ τος), έγινε παρουσίαση του Λευκώματος με τίτλο

μαντέρ: Μ ίτσας Κουρτζής, Η δική μου Μυτιλήνη, 1925-1927. Για το αξιόλογο αυτό ντοκιμαντέρ, που είνα ι παραγω γή του Ινσ τιτούτου Ν εοελληνικώ ν Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, μίλησαν ο Υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης, η ιστορικός-ερευνήτρια Ευρυδίκη Σιφναίου, που είχε και την ιστορική επιμέλειά και το σχεδιασμό του έργου, η ειδική επιστημονική σύμβουλος Αλέκα Μπουτζουβή, ο σκηνοθέτης Ά γγελος Κ οβ ότσ ος, ο συλλέκτης Δημήτρης Δεμερτζής και ο Μιχάλης Κουρτζής. Με την ευκαιρία της εκδήλωσης έγινε απονομή τιμητικών διακρίσεων από τον Υπουργό Αιγαίου σε Λέσβιους ανθρώπους των γραμμάτων. Έ νας από αυτούς που τιμήθηκαν, έστω και μετά το θάνατό του, είναι ο αεί­ μνηστος λογοτέχνης Στρατής Αναστασέλης, από την Αγιάσο. Η τιμητική διάκριση επιδόθηκε στη σύζυγό του Ευαγγελία Αναστασέλη. Παρουσίαση και προβολή του παραπάνω ιστορι­ κού ν τ ο κ ιμ α ν τ έ ρ έγιν ε κ α ι στην Α θήνα, σ τις 16.12.2002, στο Αμφιθέατρο «Λεωνίδας Ζέρβας». Η εκδήλωση διοργανώθηκε από το Υπουργείο Αιγαίου και από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο Υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης και

«Ενθύμιον Σαπωνοποιίας Λέσβου», που έγραψαν η ισ το ρ ικ ό ς-ερ ευ νή τρ ια Ε υρυδίκη Σ ιφ ν α ίο υ , ο Υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης και ο χημικός Γιάννης Κουτσουρίδης, και που εξέδωσαν η «Εταιρία Αρχιπέλαγος», της οποίας πρόεδρος είναι ο γνωστός σκηνοθέτης Νίκος Κ ούνδουρος, και ο Εκδοτικός Ο ίκος Α.Α. Λιβάνη. Το Λεύκωμα παρουσίασαν ο Βασίλης Π αναγιωτόπουλος, ομότιμος Διευθυντής του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και ο Νίκος Σηφουνάκης.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν ΒΡΕΤΑΝΙΑ Ν. ΣΚΛΕΠΑΡΗ (1910 - 2002)

ΔΗΜΗΤΡΑ Π. ΑΞΙΟΜ ΑΚΑΡΟΥ (1922 - 2002)

Η Δήμητρα Χατζηδούκα, θυγατέρα του άλλοτε ά ρ ισ τ ο υ κ λα δευ τή Β α σ ιλ ε ίο υ Χ α τ ζη δ ο ύ κ α ή Ζουμπουλή και της Ζαφειρίας (Ζαφείρας), γεννή­

Π λ ή ρ η ς η μ ερ ώ ν α π ο δή μ η σ ε εις Κ ύ ρ ιο ν η Β ρετανία (Β ρ ιτα νέλ’) Ν ικολάου Σκλεπάρη. Την ύστατη πνοή της άφησε στις 4.4.2002 στην Αγιάσο και την επομένη ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο της Περασιάς. Ή ταν το τριτότοκο πα ιδί της φαμίλιας του κτηματία Γιάννη Παναγιώτη Χατζηβασιλείου (Μ παλώτη) και της Φ ιλιξώ ς Φ ω τίου Μ αρνέλη ή Τ ρ ιπ κ έλ η . Α δ έλ φ ια της ή τα ν ο Π α ν α γ ιώ τ η ς (Πάνος), ο Χριστόφας, η Ελένη, μετέπειτα σύζυγος του Σ τρ α τή Μ α λακ έλη , κ α ι ο εν ζω ή Σ τρ α τή ς Χ ατζηβασιλείου. Το ασυνήθιστο βαφτιστικό της Β ρ ετα ν ία , π ο υ λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε ω ς α π ό η χ ο ς της πάλαι ποτέ κραταιάς Βρετανικής Αυτοκρατορίας, το χρωστούσε στη νουνά της Αικατερίνη Γεωργίου Καβαδέλη, σύζυγο Γρηγορίου Θεμιστοκλή Νουλέλη

(Ρ ο υ δ ιά ς ). Το 1942 π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε το Ν ικ ό λ α ο Γεωργίου Σκλεπάρη, με τον οποίο απόκτησε δυο π α ιδ ιά , το Σ τρ α τή κ α ι τη Φ ιλ ίτ σ α , σ ύ ζυ γο Π αναγιώ τη Σταυρακέλη. Η Β ρετανία Σκλεπάρη υπήρξε καλή σύζυγος, στοργική μητέρα, άνθρωπος με πλούσιο εσωτερικό κόσμο, με σύνεση, με φιλερ­ γία, με μειλιχιότητα και με σεμνότητα. Ας είναι ελαφρό το χώμα της αγιασώτικης γης που τη σκέπασε.

θηκε το 1922 στην Α γιάσο, όπου κ α ι μεγάλωσε. Ή ταν ένα από τα πέντε πα ιδιά της φαμίλιας, που την αποτελούσαν τέσσερις αδελφές και ένας αδελ­ φός, ο Στρατής. Στις 12.10.1952 δέθηκε με τα δεσμά το υ γ ά μ ο υ με το ν ο μ ο χ ώ ρ ιο της Π α ν α γ ιώ τη Σταύρου Α ξιομακάρου (Καψαλό) και απόκτησαν δυο πα ιδιά, την Εριφύλη και το Σταύρο. Το 1964 αναγκάστηκε να μεταναστεύσει οικογενειακά στη μ α κ ρ ιν ή Α υ σ τρ α λ ία κ α ι να ε γ κ α τα σ τα θ εί στη Μελβούρνη. Εργάστηκε σκληρά, για να στεριώσει το νέο σπιτικό τους, αλλά και για να τακτοποιη­ θούν τα π α ιδ ιά το υ ς. Ε υτύχησε να π ά ρ ε ι στην αγκαλιά της εγγόνια, τρία από τη θυγατέρα και δυο από το γιο. Η μεγάλη της νοσταλγία την ανάγκασε αρκετές φορές να επισκεφτεί τη γενέτειρά της. Στις τελευταίες της μέρες, μάλιστα, μας έλεγε πω ς επι­ θυμούσε να πραγματοποιήσει και άλλο ταξίδι, για να δει ακόμη μια φορά το χωριό και για ν ’ ανάψει ένα κερί στη Μεγαλόχαρη. Η πληγωμένη της όμως κα ρδιά την πρόδω σε. Άφησε τη στερνή της πνοή στις 7.11.2002 και από τις 11.11.2002 αναπαύεται στη φιλόξενη γη της δεύτερης πατρίδας της. Μελβούρνη, 6.12.2002

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΖΕΓΚΟΣ

ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αγιάσος, 9.1.2003 Προς Τον Πρόεδρο και το Διοικητικό Συμβούλιο του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών της Αθήνας Κύριε Πρόεδρε, κ.κ. Διοικητικοί Σύμβουλοι, αγαπητοί συμπατριώτες, Με αφορμή την εκδήλαϊση της 12ης Ιανουάριου 2003 για το κόψιμο της βασιλόπιτας του Συλλόγου σας, τόσον εγώ όσο και όλοι οι δημοτικοί σύμβου­ λοι, σας ευχόμαστε ολόψ υχα καλή χ ρ ο ν ιά , με υγεία, ευτυχία, δημιουργικότητα και ευόδωση των στόχω ν και τω ν προσδοκιώ ν σας. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι κάθε τόσο ο νους μας φτερουγίζει σε σας και σ’ όλα τα ξενιτεμένα αδέρφια μας, που έχετε πάντα μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας. Δυστυχώς, τα επείγοντα και σημαντικά αυτο­ διοικητικό καθήκοντα αυτής της περιόδου δε μου επιτρέπουν να ανταποκριθεί) στην ευγενική σας πρόσκληση. Θεωρώ τη συνεργασία μας δεδομένη, για να αναλάβουμε από κοινού πρωτοβουλίες για την επί­ τευξη λύσεων στα πολλά και σοβαρά προβλήματα της ακριτικής μας γενέτειρας. Ελπίζω ότι σύντομα θα μου δοθεί η ευκαιρία και η δυνατότητα να σας επισκεφθώ, για να ανταλλάξουμε απόψεις και για να θέσουμε τις βάσεις μιας γόνιμης συνεργασίας. Με τις θερμότερες ευχές μου

ο Δήμαρχος Αγιάσου

ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑΣΟ

ΜΝΗΜΗ ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Ο Λεωνίδας Καμινέλης πρόσφερε 20€ στη μνή­ μη του πατέρα του Παναγιώτη Καμινέλη. Ο Χρίστος Καμινέλης πρόσφερε 20€ στη μνήμη του πατέρα του Παναγιώτη Καμινέλη. Ο Παναγιώτης Ευστρατίου Τζέγκος (Μελβούρ­ νη) πρόσφερε 20 δολ. στη μνήμη του Δημητρίου Τσέγκου. Η ο ικ ο γένεια Π α ναγιώ τη Σ τα ύ ρ ο υ Α ξ ιο μ α ­ κάρου (Μελβούρνη) πρόσφερε 50 δολ. στη μνήμη της σ υ ζύ γο υ , μ η τέρ α ς κ α ι γ ια γ ιά ς , Δ ή μ η τρ α ς Αξιομακάρου. Η Μ αρία Χ ατζηδημητρίου-Κ ανιμά πρόσφερε 20€ στη μνήμη του Δημητρίου και της Μ αριάνθης Τσέγκου. Η Μ αρία Χ ατζηδημητρίου-Κ ανιμά πρόσφερε 20€ στη μνήμη τω ν γονέω ν της πα π α -Χ ρισ τό φ α και Διαμάντης Κανιμά, καθώς και στη μνήμη του συζύγου της Γιάννη Χατζηδημητρίου. Ο Γεώργιος και η Ελένη Χουτζαίου-Βουνάτσου π ρ ό σ φ ε ρ α ν 30€ στη μνήμη τω ν γ ο ν έω ν το υ ς Μιλτιάδη και Μ αρίας Χουτζαίου. Ο Γεώργιος και η Έλλη Χουτζαίου-Β ουνάτσου π ρ ό σ φ ε ρ α ν 30€ στη μνήμη τω ν γ ο ν έ ω ν το υ ς Νικολάου και Μ αριγώς Βουνάτσου. Η Ε λένη Π ετειν έλ η -Ξ υ θ ά λ η κ α ι ο Κ ώ σ τα ς Ξυθάλης πρόσφεραν 100€ στη μνήμη του αγαπημέ­ νου τους αδελφού Βασιλείου Πετεινέλη. Η Φανή Ζουρέλη πρόσφερε 50€ στη μνήμη του αγαπημένου της φίλου Βασιλείου Πετεινέλη. Ο Αλέκος Ανδρέα Κ οντούλης πρόσφερε 150€ στη μνήμη του παππού του Αρχοντή Κοντούλη, της για γιά ς του Αθηνάς, του πατέρα του Ανδρέα και των θείων του Μ αρίκας και Αλέκου.

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ - «ΑΓΙΑΣΟΥ» €

Ειρήνη Κουδουνέλη Σεβ. Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Μήτσος Τσιάμης

6 50 50

Αισθανόμαστε την υποχρέωση να ευχαρι­ στήσουμε θερμά όλους όσοι στηρίζουν την εκδοτική προσ π άθεια του Σ υλλόγου μας, καθώς και όλες τις άλλες δραστηριότητές του.

ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΜΑΣ Α. Δ ια τίθ εν τα ι α ντίτυ π α τω ν βιβλίω ν που εξέδω σε ο «Φ ιλο π ρ ό ο δο ς Σ ύλλογος Α γιασ ω ­ τών»: 1. [Ε.Π. Κουλαξιζέλλη-Β.Π. Τραγέλλη], Η Α γιά σος και τα πέριξ, εν Α θήναις 1896. 5€. 2. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστορία της Αγιάσον της νήσον Λέσβου, Αθήνα 1997. 15€. Τα βιβλία δ ια τ ίθ ε ν τ α ι α π ό το Σ ύλλογο με άμεση παράδοση, κατά τις ώρες λειτουργίας των Γραφείων, ή επί αντικαταβολή (6€και 17€. αντί­ στοιχα). Β. Επίσης διατίθενται βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Αγιάσος», με άμεση παράδοση στα Γραφεία του Συλλόγου ή επί αντικαταβολή (45€.). Α ' τόμος (1-25, 1980-1984), Β ' τόμος (2645, 1985-1988), Γ ' τόμος (46-67, 1988-1991), Δ ' τόμος (68-85, 1992-1994) και Ε ' τόμος (86-103, 1995-1997) και Σ Τ ' τόμος (104-121, 1998-2000).

ΓΑΜΟΙ • Ευστράτιος Στυλιανού Τριαντάφυλλου Σοφία Στυλιανού Λιβάνου (Άγιος Βασίλειος Μόριας, 10.7.2002)

• Νικόλαος Γεωργίου Σίμος Ταξιαρχούλα Ευστρατίου Τσομπανέλη

ΒΑΦΤΙΣΗ Σ τ ι ς 27.10.2002, στη Θερμή, στον Ιερό Ναό του Αγίου Ραφαήλ, τελέστηκε το μυστήριο της βάφτι­ σης της Αριάδνης, θυγατέρας του Νίκου Ερμολάου Γιαννίκου και της Μ αρίας Παναγιώτου Καβαρνού. Α νάδοχος ο Νίκος Π αναγιώ του Π λούκος. Στους ευτυχείς γονείς, καθώ ς και στους πα ππούδες και στις γιαγιάδες, ευχόμαστε να τους ζήσει το νεοφώ­ τιστο και να το χαίρονται. Στο νουνό ευχόμαστε να είναι πάντα άξιος. Οικογένεια ΓΙΑΝΝΗ και ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΘΑΝΑΤΟΙ • Νικόλαος Παναγιώτου Τάλιος (ΙΙΙίηοίχ υ.δ,Α., 2002) • Ευστράτιος Βασιλείου Κλειδαράς • Χρίστος Αθανασίου Κουκούλας • Ανθή Δαγιέλη, χήρα Χριστόφα • Πελαγία Θάλασσα, χήρα Δημητρίου (25.12.2002)

• Ευστράτιος Γαβριήλ Γαββές • Ευθυμία Μιχαήλ Κουλαξιζέλη • Παναγιώτα Δαρέλη, χήρα Παναγιώτου • Γεώργιος Μιχαήλ Ανδρικός (Παλαιόκηπος, 17.1.2003)

• Ευστράτιος Γρηγορίου Κ ο λ α ξιζέλ η ς • Μιχαήλ Δημητρίου Βαρβάκης • Ελισάβετ Τσοκάρου, χήρα Μ ιλτιάδου • Φώτιος Ευστρατίου Καλέλης (7.2.2003)

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙΣ Η χωρίς λεζάντα φωτογραφία της σελίδας 7, του τεύ­ χους 131 (2002), ε ικ ο ν ίζε ι το Δ ημήτριο Ν ικολάου Βερναρδάκη. Στην πρώτη στήλη της σελίδας 32 του προη­ γούμενου τεύχους να γραφεί (1922-2001) αντί (1922-2002).

Το Διοικητικό Συμβούλιο του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» και η Διεύθυνση του πε­ ριοδικού «Αγιάσος» εκφράζουν στους συγγενείς τα θερμά και ειλικρινή τους συλλυπητήρια.