Agiasos mag 135 2003

Ο βρακοφόρος ιχθυοπώλης της Αγιάσου Γεώργιος Γρηγορίου Βουνάτσος, ο πα­ τέρας των επιτυχημένων εμπόρων...

Η Γιαννούλα Γρηγορίου Ααζάρου, η Μαρία Δημητρίου Τζίνη, η Κέθρη Ιωάννου Χαλέλη και η Γεωργία Γρηγορίου Βέτσικα...

Ο α γρ ό τ η ς Π α να γιώ τη ς Α ντω νίου Ζ ουμπουλής ή Μ ατέλης με να ργιλέ (10.9.1950).

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Στο εδώλιο του κατηγορουμένου......................................................................................................... ΧΑΡΙΔΑΟΥ ΚΛ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Πατριδογνωστικά. Αγιάσος, αγάπη μου... (Ι Θ ') ........................................................................ ΟΔΓΑΣ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ - ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ, Στην Αγιάσο των Ονείρων μου.............................................................................................. ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΒΑΜΒΑΚΑ - ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ, Τα Κουρκουλούτσ’ της Αγιάσου..................................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Η Αγιάσος και το Προσκύνημά της................... .................................................................................. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗ, Η Εθνική Απογραφή Πληθυσμού έτους 2001.......................................................................... ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακά αρχειοδιφικά σύμμεικτα. Προικοσύμφωνο από την Αγιάσο του έτους 1884................ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Λεσβιακοί απόηχοι. Του Δημητρίου Τσέγκου.................................................................................... ΑΡΗ ΤΑΣΤΑΝΗ, Μιλώ... (ποίημα). ΣΠΥΡΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΟΥΝΤΖΟΥ, Ανδριάνας κάλεσμα (ποίημα). ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗ, Μια ωραία φίλη (ποίημα)............................................................................................................................................................................. ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ Μ. ΚΑΛΟΥΝΤΖΟΓΛΟΥ, Καρναβαλικά (ποίημα). ΜΕΝΕΔΑΟΥ ΚΑΜΑΤΣΟΥ, Μαύρη Δαμπρή τσι άχαρη... (ποίημα). Μ.Κ.-Π., Η τρομοκράτισσα (ποίημα)......................................................................................................................................... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ν. ΞΑΦΕΛΗ, Ο Νεκρόταλος σχολιάζει την επικαιρότητα.............................................................................................. ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Δημήτριος Ιωάννου Αγρίτης, ο κορνετίστας και τρομπονίστας της χτεσινής Αγιάσου (Β ' ) ....... ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΑΝΑΚΑ, Η επιστήμη μπροστά στη Σταύρωση και Ανάσταση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ( Β ') ................... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΑΥΡΑΚΕΔΗ, Ο Δέσβιος ιεράρχης Συμεών Κ ούτσας................................................................................................ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΔΑ, Βιβλιοπαρουσίαση............................................................................................................................... Τα πθίτκα μας (Προκόπης Κουτσκουδής, Ερμόλαος Χατζηβασιλείου).................................................................................................. ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣ ΑΔΙΚΗ, ΓΙΑΝΧΑΤΖ, Σας πληροφορούμε......................................................................................................................... ΔΙΟΥΜΠΑΣ ΣΚΟΥΡΤΗ - ΤΥΡΑΔΕΛΗ, Χαρίκλεια Μουτζούρη - Κ αμπάνη................................................ *.................................... ΓΙΑΝΧΑΤΖ, ΧΑΡΙΔΑΟΥ ΚΔ. ΚΟΥΔΟΥΝΕΔΗ, Αυτοί που φεύγουν.................................................................................................. Εισφορές - Συγχαρητήρια............................................................................................................................................................................. Κοινωνικά......................................................................................................................................................................................................

Σελ.

3 4 5 6 8 12 15 IV 18 19 20 21 24 27 28 29 30 31 32 33 34

ΕΞΩΦΥΛΛΟ Η κερασιά της Αγοράς της Αγιάσου στις ανοιξιάτικες ομορφιές της... (ΦΩΤΟ-ΑΜΠΟΥΛΟΣ, 9.4.2002)

ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Στιγμιότυπο από την «Καρναβαλομαχία», Κυριακή, 25.2.2001, στην πλατεία της Αγοράς. (Φωτογραφία Σωτηρίας Βαλαλά. Παραχωρήθηκε από τον Παναγιώτη Κουτσκουδή)

Ι5$Ν 1106-3378

ΣΤΟ ΕΔΩΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ Π ά γ ιο αίτημα από καταβολής κόσμου η απονο­ μή της δικαιοσύνης. Πάνω σ’ αυτήν εδραίωσαν την πρόοδο και την ευημερία τους οι ευνομούμενοι λαοί. Αντίθετα, έμειναν στο περιθώριο της ιστορίας και της κ οινω νικής εκτίμησης οι παραβάτες των νόμων, οι λογής λογής αδικοπράχτες... Α ναρίθμητες οι δίκες που εκδικάστηκαν και εξακολουθούν να εκδικάζονται σε στενά τοπικό, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Άλλες στόχευαν και στοχεύουν στην αποκατάσταση της νομιμότητας και άλλες στην εξυπηρέτηση παντοειδών σκοπιμο­ τήτων και συμφερόντων, ατομικών, πολιτικών, ιδε­ ολογικών, οικονομικών... Από τα κατάφορτα πινάκια της πολιάς αρχαιότη­ τας, του μεσαίωνα και των νέων χρόνων, θα μπο­ ρούσε κανείς ν ’ αντιγράψει πλήθος εκδικασμένων υποθέσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες από αυτές, εθνικής ή υπερεθνικής σημασίας, όπως η δίκη του Σωκράτη, η δίκη του Κολοκοτρώνη, η δίκη των π ρ ω τα ιτίω ν της Μ ικρασιατικής καταστροφής, η δίκη τω ν εγκ λ η μ α τιώ ν του Β ' Π α γκόσ μ ιου Πολέμου, η δίκη των πραξικοπηματιώ ν του ’67, η δίκη του Κ οσ κω τά , η δίκη του Κ ούρδου ηγέτη Οτσαλάν και πρόσφατα η δίκη των τρομοκρατών... Οι τελευταίοι, καπηλευόμενοι την ιστορική ημε­ ρομηνία της 17ης του Νοέμβρη, που την καθαγίασαν με το αίμα τους τα νιάτα του Πολυτεχνείου, εκδόθη­

καν επί τριά ντα περίπου χρόνια, ως αυτόκλητοι τιμητές και σωτήρες, σε πράξεις εγκληματικές. Θα ήταν άξιοι εθνικής τιμής και ευγνωμοσύνης, όταν εκδήλωναν την αγωνιστικότητά τους εναντίον τυράν­ νων, δικτατόρων. Όταν όμως υπάρχει λαοπρόβλητη κυβέρνηση, με τις όποιες αδυναμίες της, τις απότοκες της επισημασμένης ευπάθειας του δημοκρατικού πολιτεύματος, δεν έχει το δικαίωμα κανείς να αυτοανακηρύσσεται ασύνετα μεσσίας του τόπου του και να δρομολογεί παράνομες απεχθείς πράξεις... Η δίκη που άρχισε με το έμπα του Μάρτη πρέπει να διεξαχθεί με απόλυτο σεβασμό στους νόμους του κράτους, όπω ς αρμόζει σε λαούς πολιτισμένους. Π ρέπει ν ’ ακουστούν και οι δυο πλευρές, χω ρίς οργή και προκατάληψη, ν ’ αξιολογηθούν σωστά τα δεδομένα, για να βγει στο τέλος κερδισμένη η δημο­ κρατία. Πρέπει ν ’ αποδοθούν ευθύνες στους ενό­ χους, στους ό π ο ιο υς ενόχους, χω ρίς εκδικητικό μένος. Πρέπει να καθαρίσει το εθνικό, το πολιτικό και το κομματικό τοπίο, από τις λογής λογής σπερμολογίες, υπόνοιες, αλληλοκατηγορίες, υποθέσεις, που συντηρούν συνήθως το δημοσιογραφικό ενδια­ φέρον, αλλά δηλητηριάζουν τη ζωή των πολιτώ ν. Κοντολογίς πρέπει να μπει φραγμός στις κίβδηλες ιδεολογίες, στην υιοθέτηση κωδίκων αντικοινωνικής συμπεριφοράς, στον αδιέξοδο κύκλο του αίματος... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΑΕΪΟΥ

Στιγμιότυπο από «γλεντζέδικη» δίκη στην Αγιάσο, η οποία πιθανότατα αποτελεί απόηχο της λειτουργίας των έκτακτων στρατοδι­ κείων μετά το Κίνημα του 1935. Αιακρίνονται, από αριστερά: Βάνα Κανιμά, Μαρία Κανιμά (όρθια), Πάνος Ταμβάκης, Μιλτιάδης Σκλεπάρης, Σταύρος Σταυρακέλης, Χριστόφας Κανιμάς (ο μετέπειτα ιερέας), Νίκος Φωτίου Ααζάρου, Αντώνιος Ηρ. Αναστασέλης, Ευστράτιος Ευρ. Μαριγλής, Στρατής Πολυδώρου Αναστασέλης (λογοτέχνης), Στρατής Καβαδέλης, Κομνηνός Τσουκαρέλης και Ηλίας Κουφέλης. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας, την οποία παραχώρησε η Μύρτα Καβαδέλη, υπάρχει η παρακάτω σημείωση: Ή δίκη τής σκατοπαρέας. Το έκτακτο στρατοδικείο συνεδριάζει. Κατηγορούμενοι οι οταοιαοταί που άπήγαγον τή ναυαρχίδα, χωρίς να δώσουν αναφορά. Τιμωρήθηκαν με τά έξοδα του γλεντιού. Κήπος Παναγίας, Σεπτέμβριος του 1935.

Π Α Τ Ρ ΙΔ Ο Γ Ν Ω Σ Τ ΙΚ Α Α γιάσος, αγάπη μου... ΙΘ Α π έ ν α ν τ ι α π ό το κ α φ ε ν ε ίο το υ Γ εω ρ γίο υ Α λτιπα ρ μ ά κ η (Π ατερέλη) -ά λ λ ο τ ε του Στρατή Π ληγω νιάτη-, στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί προς τη συνοικία Μ πουτζαλιά, ήταν το μαγαζί του Παναγιώτη Κοντανέλη, πατέρα του καλόκαρδου και αείμνηστου καθηγητή Μιχάλη Κοντανέλη, που πουλούσε είδη οικοδομών. Σήμερα το μαγαζί αυτό, ανακαινισμένο εκ βάθρων, είναι ξυλουργείο. Από την άλλη πλευρά του δρόμου, μετά το καφενείο του Σταύρου Ψ αρρού (Χαντράλη), ήταν το αρτοποιείο των αδελφών Γεωργίου και Θεμιστοκλή Χατζηπλή (Κ α κ λ α μ ά ν ο υ ), π ο υ σήμερα δεν υ π ά ρ χ ε ι. Σ το π α ρ α π λεύ ρ ω ς του α ρ το π ο ιείο υ οίκημα ήταν το σ α κοποιείο τω ν αδελφώ ν Ανδρέα και Γεωργίου Α ιακατέλη. Εκεί, για κ ά ποιο χρονικό διάστημα, ε ρ γα ζό τα ν κ α ι ο γ α μ π ρ ό ς το υ ς Ν ικ ό λ α ο ς Π α ­ π ο υ τσ ή ς (Μ π ο υ κ ά λ ’) μ α ζί με τη σ ύ ζυ γό του Ευθυμία. Οι Λιακατέληδες μετανάστευσαν τελικά στην Αυστραλία και έτσι ο «τσουρχανάς» αυτός έκλεισε, όπως και τόσοι άλλοι της κωμόπολής μας. Παραπλεύρως και για πολλά χρόνια ήταν το αρτο­ ποιείο του Νικολάου Κορομηλά, ο οποίος αργότε­ ρα έχτισε καινούργιο αρτοποιείο στο προικώο σπί­ τι του, στην Αγία Τριάδα, απέναντι από την κεντρι­ κή πόρτα του περιβόλου της εκκλησίας. Η μακαρίτισσα σύζυγός του Ανδρονίκη Κουζέλη τον βοη­ θούσε στο έργο του. Ε πα νερ χόμ α σ τε στο Κ αφ ενείο του Σ τα ύρου Ψ α ρ ρ ο ύ . Α υτό .το θ υ μ ά μ α ι ω ς κ α φ ε ν ε ίο το υ Αγγελή Κ αραγιάννη (Α τζιλέλ’) και ως αποθήκη ξυλείας. Στη συνέχεια λειτούργησε ως καφενείο του Δημητρίου Τσιγκουνάκη, άλλοτε χωροφύλακα, του Βασιλείου Κλήμου (Κ ουτσίν’), μακαρίτη ήδη, και για κ ά π ο ιο χρ ονικ ό διάστημα καφενείο του Ευστρατίου Λάσκαρη. Σήμερα κ α τ ’ ευφημισμόν φέρει την ονομασία «Εξάρχεια», επειδή συνήθως γλεντοκοπούν σ ’ αυτό οι ποιμένες της Αγιάσου, και φυσικά καμιά απολύτω ς σχέση δεν έχει με τα δρώμενα στη συνοικία Εξάρχεια της Αθήνας. Παραπλεύρως ήταν άλλοτε το δικολαβικό γρα­ φείο του μακαρίτη Ευάγγελου Παπασταματίου και π ο υ σήμερα χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ α ι α π ό το ν Κ ώ σ τα Ζ α φ ειρ ίου (Κ αζίνο) ω ς χώ ρ ος εναπόθεσης τω ν μουσικών οργάνω ν του. Α κριβώς δίπλα ήταν το κουρείο «Η καθαριότης» του Πάνου Γλεζέλη και του γιου του Γιάννη, που όπως γράψαμε μετεγκα-

ταστάθηκαν μέσα στο Χ άνι. Το ίδιο μαγαζί λ ει­ τούργησε για αρκετά χρόνια ως συμβολαιογραφείο του Γεωργίου Πασχαλίδη, που ήταν και ιδιοκτησία της πεθεράς του Αντιγόνης Αλεντά. Το παραπλεύ­ ρως κουρείο του Ευστρατίου Κλήμου δημιουργή­ θηκε από τον ίδιο μετά την αγορά της οικ ία ς της Μ ελπομένης Τζανετή. Στη θέση αυτή δεν υπήρχε άλλοτε άλλου είδους μαγαζί. Π αραπλεύρως ήταν το σ ιδ η ρ ο υ ρ γ ε ίο -π ε τ α λ ω τ ή ρ ιο το υ Γ ιά ν νη Βατρικά, που εργαζόταν μαζί με τον πατέρα του Γρηγόρη και τον π ρόω ρα α ποβιώ σ αντα α δερφ ό του Στρατή, ενώ ο άλλος αδερφός του Ζ α χα ρία ς μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα από το τέλος της δεκαετίας του 1940. Στη συνέχεια το μαγαζί αυτό ανακατασκευάστηκε και έγινε πα ντοπω λείο του Αντώνη Ιακώβου (Γιακμέλ’) και που τώρα το βλέ­ πω κλειστό. Στη σ υνέχεια ήταν το υ π ο δη μ α το π ο ιείο του Χ ρισ τόφ α Φ ραντζή (Χ α τζη κούτσ ’), πατέρα του σ η μ ερ ινο ύ μ η τρ ο π ο λ ίτη Μ υ τιλή νη ς Ιακώ βου. Αργότερα στο μαγαζί αυτό έκανε μεσιτείες ελαιο­ λάδου ο Π άνος Γλεζέλης (Ξ’νέλ’) ως αντιπρόσω ­ π ο ς το υ ελ α ιο μ εσ ίτη Μ υ τιλ ή ν η ς Ν ικ ολά ου Λ α ζά ρ ου. Στην π λ α τ ε ιο ύ λ α π ο υ σ χη μ α τίζετα ι δεξιά και που ονομάζεται Συκιά (Σ ’τσιά) είχε υπο­ δ η μ α τ ο π ο ιε ίο ο μ α κ α ρ ίτ η ς Ν ικ ό λ α ο ς Χ α τζη ­ κομνηνός (Κολλυβάς). Μέσα στην ίδια πλατειούλα είχε ά λ λ ο τε κ ο υ ρ ε ίο ο Ο δ υ σ σ έα ς Δ εμερτζής (Κουριτάς), το οποίο μαγαζί έγινε αργότερα εργα­ στήριο επισ κευή ς ρ α δ ιο φ ώ ν ω ν κτλ. του Ε λευ­ θερίου Ταμβάκη, τώρα όμως δεν υπάρχει, γιατί στη θέση αυτή έγινε οικοδομή. Προς τα επάνω, τέρμα στο ανηφοράκι, ήταν το αρτοποιείο του Π ροκοπίου Βουρλή. Ακόμη, στην ίδια πλατειούλα -όπ ου κάποτε λειτουργούσε και η Λαϊκή Α γορά- ήταν το μαχαιροποιείο των αδελ­ φών Αντωνίου και Βασιλείου Παπουτσή (Δ’κάρ’), που αργότερα έκλεισε, γιατί ο Βασίλης μετεγκατα­ στάθηκε στο Ίπ π ειο ς, όπου και απεβίωσε, ενώ ο Αντώνης μπήκε σε περιπέτειες λόγω των αριστε­ ρών φρονημάτω ν του. Τα τελευταία χρόνια είχε επίσης εκεί σιδηρουργείο ο Θ εόδωρος Καμάτσος (Π ίν’νταρους). Το γωνιακό μαγαζί, που τώρα είναι χρυσοχοείο του Μ ενέλαου (Μ ιν ιλ έλ ’) Βρισαγωτέλη, ήταν άλλοτε ιατρείο του Ευστρατίου Χατζη­ π ρ ο κ ο π ίο υ (Χ ατζηβασλίνα). Το τελευταίο στην ίδια σειρά μαγαζί, που το έχει ως μίνι μάρκετ ο Γεώργιος Ταράνης (Γκέγκος), δε θυμάμαι π ο ιο ς και για ποια χρήση το είχε στο παρελθόν, πριν από τον πατέρα του Δημήτριο. (Συνεχίζεται)

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΛ. ΚΟΥΛΟΥΝΕΛΗΣ

Στην Α γ ι ά σ ο των Ο ν ε ί ρ ω ν μ ου... Α ν ο ιξ η 1966. Έ να κορίτσι που ολοκλήρωσε τον κύκλο τω ν σ πουδώ ν του στην Α ρχαιολογία, με το νου γεμάτο μεγαλόπνοα σχέδια, που δεν τα χωράει μια ολόκληρη πόλη -η Θεσσαλονίκη- φεύ­ γει για την Αθήνα. Μ όνο αυτήν την πόλη με τα ακαθόριστα όρια, χαμένη στην απεραντοσύνη της, θεωρεί ικανή για να στεγάσει τα όνειρά της. Η τοποθέτησ η στο μ α γικ ό κ έντρ ο , τότε κ α ι πά ντα, σκοπός ζωής όλω ν τω ν νέω ν ανθρώ πω ν, είναι κάτι ολωσδιόλου άπιαστο. Έ τσι, το κορίτσι της ισ το ρ ία ς μας π α ίρ ν ε ι το δρόμο γ ια το νησί του, πρώ το στις προτιμή σ εις του μετά την π ρ ω ­ τεύουσα. Εχει, θα πληροφορηθεί -ό χ ι με... ιδιαίτε­ ρο ενθ ο υ σ ια σ μ ό - ό τι η Μ οίρα με τη μορφή του Επιθεωρητή τη στέλνει στην Αγιάσο... Η απόσταση της πόλη ς-χω ριού α πό την πόλη τω ν ονείρων της φαντάζει τεράστια. Βιαστική και εύκολη σε σ υ μ π ερ ά σ μ α τα , ό π ω ς ό λ ο ι ο ι νέο ι, πέφτει σε βάθη απύθμενης θλίψης και τα βάζει με την τύχη, που δε στάθηκε ευνοϊκή σ ’ αυτήν. Και όμως, πάει! Από κάπου πρέπει ν ’ αρχίσει κανείς... Η πόλη, α νεξίκα κη κ α ι μεγαλόθυμη σαν την Παναγιά της, την υποδέχεται πανέμορφη, ντυμένη στα χρώ μ α τα κ α ι δια π οτισ μ ένη με τα α ρώ μα τα ενός μελένιου ανοιξιάτικου δειλινού. Νοσταλγική κ α ι α π ο λ α υ σ τικ ή , σ αν ένα λα μ π ερ ό γλυκό του κουταλιού σερβιρισμένο από μια αόρατη οικοδέ­ σποινα σ ’ έναν παλαιικό δίσκο από καθαρό ασήμι. Η ομορφιά της της κόβει την ανάσα. Το θέαμα της φέρνει στο νου πολύχρω μες πα ιδικές ζω γραφιές χαμένες στα βάθη της θύμησης και... Θεόφιλο! Α πό την πρώ τη μέχρι την τελευ τα ία στιγμή, έχει την αίσθηση ό τι η Μ οίρα γ ν ω ρ ίζο ν τα ς την αγάπη της για το θέατρο της χαρίζει δώρο ακριβό: μια πρόσκληση διάρκειας για ένα έργο -τ ο ω ραιό­ τερο της ζωής τη ς- που ξετυλίγετα ι μέσα σ ’ ένα θαυμάσιο σκηνικό, από το οποίο δε λείπει τίποτα. Ούτε η φυσική ομορφιά ούτε η αισθητική. Ο ι λ α μ π ικ α ρ ισ μ έ ν ε ς α υ γ έ ς, τα π ο λ ύ β ο υ α , γεμάτα ζω ντάνια και κίνηση μεσημέρια, τα ειδυλ­ λιακά δειλινά, τα γαλήνια βράδια... Σ τοιχειά της φύσης, άνθρω ποι και ζώα περνάν πολλές φορές από τη σκηνή, κάνουν το νούμερό τους και φεύγουν αθόρυβα και δια κριτικά , αφή­ νο ντα ς ελεύθερο το χώ ρο σ ’ αυτά που έποντα ι. Ό λα πα ίρνουν μέρος στην παράσταση. Πότε σαν πρω ταγω νιστές, πότε σαν δευτεραγωνιστές, πότε σαν κομπάρσοι...

Κ ρ α τ ώ ν τ α ς σ φ ιχ τ ά την π ρ ό σ κ λ η σ η της Μ οίρα ς, π α ρ α κ ο λ ο υ θ εί -τ υ χ ε ρ ό ς θ εα τή ς- έναν πολυπρόσω πο θίασο υψηλού επιπέδου από ταλα­ ντούχους της ζωής να δίνει μπρος στα μαγεμένα της μάτια απολαυστικές παραστάσεις σε... εικοσι­ τετράωρη βάση! Τώ ρα, μετά α πό τόσα χρ όνια , στη μνήμη του τότε κοριτσιού οι άνθρω ποι του ευνοημένου από το Θεό και την Τύχη τόπου του ονείρου, δεν έχουν χάσει τίποτα από την ιδιαιτερότητα, την υπεροχή κ α ι τη δεσπόζουσα θέση στο νου κα ι στην ψυχή της. Αντίθετα, κέρδισαν... Ιδω μ ένοι α πό την απόσταση του χρόνου και όλα όσα τη συνοδεύουν -π είρ α , καθαρή ματιά και κρίση- φαίνονται στα μάτια της ακόμα πιο ξεχω­ ριστοί από τότε. Ενδιαφέροντες και ενδιαφερόμε­ νοι για τα πάντα, πνευματώδεις, οξυδερκείς, ετοι­ μόλογοι, φιλοσοφημένοι, σωστοί οικογενειάρχες και πατριδολάτρες, γενναίοι και αδείλιαστοι στον αγώνα -σώ μα με σώ μ α- με τη Ζωή... Μια ξεχωρι­ στή ράτσα ανθρώπων. Π εριουσία... Το κορίτσι της «χρυσής δεκαετίας του ’60, που διά λ εξε να π ερ ά σ ει το υ π ό λ ο ιπ ο της ζω ή ς του γρ ά φ ο ν τα ς κ α ι κ λ είνο ντα ς μ ’ α υτόν τον τρ όπο τους λογαριασμούς του με το παρελθόν, απευθύ­ νει ένα μεγάλο «Ευχαριστώ» σε σας, τους ευδαίμονες κατοίκους της όμορφης αυτής γω νιά ς του Κόσμου και στην ονειρική σας πόλη. Σας ευχαριστεί, λοιπόν, που για έναν ολόκλη­ ρο χρόνο υπήρξατε στη ζωή της και της χαρίσατε φρεσκάδα, ζω ντάνια και Ομορφιά. Τότε ακριβώς π ο υ όλα α υτά τα χ ρ εια ζό τα ν . Στη χα ραυγή της ζωής της. Στο ξεκίνημα... Νέοι, επιζητούσαμε την απελευθέρωση από το οικείο, το γνώ ριμο, και ποθούσαμε την περιπλά ­ νηση σε άγνωστους, πολυδαίδαλους δρόμους. Τ ώ ρα, στη χρυσή ω ριμότητά μας, το γνω στό κερδίζει ξανά στη ζωή μας τη θέση που του αξίζει: την κορυφαία, τη διακεκριμένη. Η Α γιάσος εντάσσεται σ ’ αυτήν την π ερ ίπ τω ­ ση. Του γ ν ώ ρ ιμ ο υ κ α ι κ ά τι π ερ ισ σ ό τερ ο : το υ δικού μας. Ό πω ς όλα τα ω ραία δημιουργήματα Θεού και ανθρώπω ν -σε αρμονική συνεργασία- δεν ανήκει μόνο σ τους κ α το ίκ ο υ ς της, α λλά κ α ι σε όλους όσοι έζησαν λίγο ή πολύ σ ’ αυτήν. Και την αγάπη­ σαν. Και την έκαναν δική τους. Και τη θυμούνται. Νοσταλγικά... ΟΛΓΑ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ-ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ

ΤΑ Κ Ο Υ Ρ Κ Θ Υ Α Ο Υ Τ Σ Ι Α Τ Η Σ Α Γ Ι Α Σ Ο Υ Δυο σκοπιές της παναρμόνιας λεσβιακής φύσης Αναπολώντας τα χρόνια τα οποία πέρασαν, κάποιες δεκαετίες πριν, κι ενώ μιλάμε για την παραδοσιακή, μαγευτική Αγιάσο, ο νους μας σταματά στο αξέχαστο -Καζίνο, με τα χαμηλά, πέτρινα πεζούλια του, τα γνωστά Κουρκουλούτσ’ . Πιθανόν η λέξη αυτή να είναι τούρκι­ κη, όπως και τόσες άλλες της αγιασώτικης ντοπιολαλιάς. Το Καζίνο, η Φαμάκα, είναι τοποθεσία απείρου κάλ­ λους στο βόρειο μέρος του χωριού. Μαγεύεται ο επισκέ­ πτης, όταν βρεθεί σ’ αυτό το καταπράσινο μπαλκόνι, με μια τούφα πεύκα στην άκρη του. Βλέπεις φάτσα τον πέτρινο όγκο του Μαυριγιώτη, τη γραφική Πατωμένη με τον Τσεσμέ του Μπογιατζή, τον ασημσπράσινο ελαιώνα, τις πελώριες καστανιές στον Μπουρό, τις «Αάμπις», τον Ασώματο, το «Νίκουνα» με τις γυαλιστερές πέτρες του, επάνω στις οποίες, καθώς λέει η παράδοση, «ακουνιούσαν γι πειρασμοί τα σπαθιά ντουν». Ποιος όε θυμά­ ται το Καζίνο μεταπολεμικά, με τις μουσικές του την άνοιξη, τις ντιζέζ, τη γλυκιά Αούιζα, πρώτη και καλύτε­ ρη, το τζουκμπόξ του, τη δροσάτη λεμονάδα και την γκαζόζα στο δίσκο, τις συντροφιές με όνειρα νεανικά και χτυποκάρδια ερωτικά; Ανεβαίνοντας λίγο πιο πάνω είναι τα δεύτερα Κουρκουλούτσια, από όπου απολαμβάνει κανείς ένα άλλο υπέροχο τοπίο. Με θέα τον καταπράσινο καστα­ νιώνα, τον αγέρωχο Όλυμπο, το γραφικό Καστέλι, τον Αγιο Σπυρίδωνα και την Αγιάσο, στρωμένη νωχελικά στα πόδια του περιπατητή, με τις κατακόκκινες σκεπα­ στές και τους «π’καρήδες». Αίγο πιο πέρα είναι η τοπο­ θεσία, στην οποία λόγω της ομορφιάς της οι κάτοικοι έδωσαν το όνομα «Ελβετία». Εγώ σταματώ το ονειροπόλημά μου στο Καζίνο, κάπου στη δεκαετία του ’60. Θυμάμαι, κάποιο μαβί ηλιοβασίλεμα, σ’ ένα τραπεζάκι του, δυο εντυπωσιακές

κοπέλες να παίρνουν το γλυκό του κουταλιού με το παγωμένο νερό και αμίλητες να απολαμβάνουν την ομορφιά που είχαν μπροστά τους. Στη στιγμή μαθεύτη­ κε ότι ήταν οι αδελφές Καλουτά, η Αννα και η Μαρία. Μια άλλη φορά, μια παρέα ανδρική, κάποιο απομεσή­ μερο, έπαιρνε το υποβρύχιό της κάτω από τα πεύκα της Φαμάκας. Κάποιος είπε ότι ήταν ο Ηλίας ο Βενέζης με τη σιγομίλητη στοχαστική παρέα του. Φαινόταν ότι τους ευχαριστούσε το θρόισμα των πεύκων. Αλλος λάτρης της Φαμάκας ήταν ο αγαπημένος ο Χρίστος ο Σολομωνίδης. Ανθρωπος υψηλού πνευματικού επιπέ­ δου, που διατέλεσε και γενικός γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας. Μέσα σ’ όλους και ο αείμνηστος ιδρυτής της εφημερίδας «Δημοκράτης», ο Τέρπανδρος ο Αναστασιάδης και ο γιος του ο Νίκος. Μαγεύονταν από το τοπίο και από την αγνότητα της φύσης. Πολλές οι αναμνήσεις των παιδικών και εφηβικών μας χρόνων. Θυμάμαι τις κούνιες που κάναμε πάνω στα κλαδιά της ακακίας, που βρίσκεται μέσα στο «μπαλκόνι» του Καζίνου, κάποιες Πρωτομαγιές και Κυριακές, όταν το καφενείο δεν είχε ανοίξει ακόμα. Τραγουδούσαμε «Το τραμ το τελευταίο», «Ασ’ τα τα μαλλάκια σου ανακατωμένα», «Το κομπολογάκι» κι άλλα πολλά. Τα Κουρκουλούτσια, αυτά τα χαμηλά πεζούλια στη στροφή του δρόμου, και τι δε μας θυμίζουν. Ακουσαν όρκους και υποσχέσεις, όνειρα και σχέδια μελλοντικά από τα στόματα της νιότης εκείνη την εποχή, όταν το χωριό είχε τις κοπέλες και τα παλικάρια του μέσα στην αγκαλιά του. Παπαρούνες πολύχρωμες οι κλαρωτές οι φούστες, με κυρίαρχη μόδα το «κλος ομπρέλα» και τα κολαριστά φουρό από κάτω. Καμάρι που είχαμε, με τα μυτερά ψηλο-

Τα «Κουρκουλούτσια» τα προ­ τιμούν και οι επισκέπτες, που αγαπούν την Αγιάσο και χαί­ ρονται τις ομορφιές της... Διακρίνονται, από αριστερά, ο Μιχάλης Μαυρομάτης, η Δήμητρα Χατζηελευθερίου, ο Βαγγέλης Μαυρομάτης και η Ελένη Χατζηελευθερίου (20.7.1998). (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Βαγγέλης Μαυρομάτης)

τάκουνα γσβάκια, κι ας μη μας βόλευαν οι κακοτράχαλσι δρόμοι με τα στρογγυλά πετράδια τους. Ο τσαγκάρης, ο μακαρίτης ο Μπάλεσης, ο υπομονετικός αυτός άνθρω­ πος, τη Δευτέρα είχε πολλά ζευγάρια να «μιριμιτίσ’», μια και δεν είχαμε άλλα στο ράφι να φορέσουμε. Δύσκολοι καιροί, βλέπεις, αλλά η καρδιά μας «ζουμπούλι». Κάθε μέρα, «σίμχρα σίμχρα», ώρα περασμένη, κατέ­ βαιναν από τα «σουθύρια» οι αγρότες, οι μπισκιτζήδες, οι κλαδευτάδες με τις τεράστιες πριόνες στον ώμο τους, καθώς όλη μέρα υλοτομούσαν στα βουνά. Πάνω στα Κουρκουλούτσια σταματούσαν να ξεκουραστούν και να καπνίσουν ένα τσιγάρο .οι ξωμάχοι, αυτοί που αγά­ πησαν τη λεσβιακή ύπαιθρο, γιατί ήταν η μάνα της φαμίλιας και ο συνοδοιπόρος στον αγώνα για το πενι­ χρό μεροκάματο. Στα Κουρκουλούτσια καθόταν να πάρει ανάσα το προσωπικό του άλλοτε Σανατορίου, όταν πρωί και βράδυ ανεβοκατέβαινε περπατώντας, επειδή αυτοκίνητα δεν υπήρχαν τότε σε αφθονία. Συχνά δυο άλλοι ακούραστοι «πεζοναύτες» της Αγιάσου, οι αξέχαστοι υδρονομείς, τα «Κουλούντζια», πατέρας και γιος, κουρασμένοι από το τρέξιμο πρωί βράδυ, για να ανοίξουν και για να κλείσουν τον κρουνό της δεξαμε­ νής, κάθονταν αποσταμένοι, να πάρουν μια ανάσα στα Κουρκουλούτσια. Ο Θεός να τους αναπαύει και να τους δροσίζει την ψυχή, όπως κι αυτοί δρόσιζαν με τη δουλειά τους τις φαμελιές εκείνων των χρόνων. Μέσα σ’ όλα ξεκουραζόμαστε κι εμείς σ’ αυτά τα πεζούλια, στο Καζίνο. Αέγαμε τα χωρατά μας και οι «κουμψούδις» μας πείραζαν. Κατά την περίοδο μάλι­ στα των διαγωνισμών καθόμαστε, για να «ξιπληχτσιάσουμι» μετά το εντατικό διάβασμα της ημέρας. Παίρναμε μια ανάσα πνευματική και μας έόινε ζωή το γεμάτο οξυγόνο περιβάλλον, το απαλλαγμένο από τις ομιχλώδεις καφετέριες με την εκνευριστική μουσική υπόκρουση και τον ξενόφερτο τρόπο ψυχαγωγίας μαζί και με όλα τα παρεπόμενα. Ο κόσμος όμως άλλαξε. Αλλαξαν οι καιροί, καταπώς λέει κι ένα παλιό τραγούδι. Οι νέοι ελάχιστα θυμούνται τα Κουρκουλούτσια. Καβαλούν τις μηχανές και τ ’ αυτο­ κίνητα και τρέχουν ολοχρονίς στην άσφαλτο, ζητώντας την ψυχαγωγία σ’ άλλους τόπους. Όμορφη και υγιεινή η θάλασσα, αλλά όμορφο και το βουνό με το υψόμετρο, με τη θέα του, με τη δροσιά του. Δε ζητάμε από τη νεολαία να έχει το δικό μας ρομαντισμό ούτε να μαδά τη μαργαρίτα και να λέει το «μ’ αγαπά, δε μ’ αγαπά». Είπαμε ότι η τεχνολογία αντικατέστησε το συναίσθημα. Ευχόμαστε όμως τα νέα παιδιά να αντλούν από τις δικές μας ανα­ μνήσεις τη δύναμη, για να αναζητήσουν την ηρεμία, την απλότητα και τη γαλήνη, μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Να αγαπήσουν αυτά που έζησαν και δημιούργησαν οι πρόγονοί τους γι’ αυτούς. Να αφήσουν και τα ίδια κάτι για την επερχόμενη γενιά. Να υιοθετήσουν την παρότρυν­ ση του αείμνηστου αρχιτέκτονα Γιώργου Γιαννουλέλη: «Πριν πεθάνεις, φύτεψε ένα δέντρο. Κάποιος θα κάτσει στον ίσκιο του και θα σε ευγνωμονεί»... ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΜΒΑΚΑ-ΧΟΥΤΖΑΙΟΥ

Φ Ω ΤΟ ΣΚ ΙΕΣ ΤΟΥ Π Α ΡΕ Λ Θ Ο Ν Τ Ο Σ

Η Πολυξένη (Ξενούλα) Προκοπίου Καζαντζή (αριστερά) και η Μυρσίνη Μιλτιάδη Χουτζαίου βγήκαν στο Καζίνο (1959), για να επιδείξουν τα καινούρια τους φορέματα, τη φούστα με κανονέδες η πρώτη, τη φούστα κλος-ομπρέλα η δεύτερη...

Στους Λάμπου Μύλους, στην «Αγιά Φουτιά» (21.4.1960). Διακρίνονται, από αριστερά: Γρηγόριος Τσουκαρέλης (με γυαλιά), Στρατής Πανανής, Προκόπης Κουτσκουδής (πίσω), Προκόπης Σταύρου Χατζηφώτης, Μιλτιάδης Παν. Σουσαμλής, Νίκος Αλτιπαρμάκης (με γυαλιά), Γρηγόρης Παν. Γλεζέλης και Αντώνιος Σουλακέλης.

Κοπέλες της Αγιάσου με τοπικές στολές (1955;). Αιακρίνονται, από αριστερά: Μελπομένη Χριστόφα ΤζιτζίναΧατζηκομνηνού, Βλοτίνα (Ντίνα) Ευστρατίου ΑινάρδουΚολομόνδου, Ειρήνη Ευστρατίου Πετεινέλη-Θικονόμου και Μαρικούλα Προκοπίου Στεφάνου-Τσουκαρέλη. (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Γιάννης Βασιλείου Πιπερίτης)

Η Α Γ ΙΑ Σ Ο Σ ΚΑΙ ΤΟ Π Ρ Ο Σ Κ Υ Ν Η Μ Α ΤΗΣ Ματιές στο κοντινό παρελθόν και στο σήμερα Ο π ω ς κάθε χ ρ ό ν ο , έτσι και εφ έτος ο Φ ιλ ο π ρ ό ο δ ο ς Σ ύλλογος Αγιασωτών πραγματοποίησε στις 2.2.2003, ημέ­ ρα Κυριακή, τη σωματειακή θρησκευτικοπολιτιστική του εκδήλωση και τίμησε την π ρ ο σ τ ά τ ιδ ά το υ Π α να γία την Α γιασώ τισσα, με την ευκαιρία της Υ π α π α ντή ς του Ιησού Χ ριστού. Το Πρόγραμμα περιελάμβανε τα παρακάτω, που π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ α ν σ τ ο ν Ιερ ό Ν α ό Φ α ν ε ρ ω μ έ ν η ς Χ ολα ρ γού και στη συνέχεια στο Π νευματικό Κ έντρο του Δήμου Χ ολαργού (Περικλεούς 55). 1. Πανηγυρική θεία λει­ τ ο υ ρ γ ία κ αι α ρ τ ο κ λ α σ ία . 2. Χ α ιρ ετ ισ μ ό το υ π ρ ο έ δ ρ ο υ Β α σ ιλ ε ίο υ Λ ο ύ π ο υ . 3. Ο μ ιλ ία τ ο υ φ ιλ ο λ ό γ ο υ Γ ιά ννη Χ ατζηβασιλείου, με θέμα «Η Α γιάσος και το Προσκύνημά τ η ς» . 4. Α π ό δ ο σ η λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ώ ν κ ε ιμ έ ν ω ν (Μ ιχ α ή λ Στεφανίδη, Στράτη Μυριβήλη και Ηλία Βενέζη), στηρικτικώ ν της π α ρ α π ά νω ο μ ιλ ία ς, α π ό τη Λ ιο ύ μ π α Σ κούρτηΤυραδέλη. 5. Έκθεση φω τογραφίας του καθηγητή και ερα­ σιτέχνη φω τογράφου Μ ιχάλη Κορομηλά. 6. Προβολή δ ια ­ φ α ν ε ιώ ν α π ό το Μ ιχ ά λ η κ α ι τη Δ ό ξ α Κ ο ρ ο μ η λ ά . 7. Τ οπικ ούς λεσβιακούς χ ο ρ ο ύ ς και χορω δ ιακ ά άσματα. 8. Κ α τα λη κ τικ ή ευ χ α ρ ισ τ ή ρ ια ο μ ιλ ία τ ο υ π . Ν εκ τ α ρ ίο υ Χ ατζη προκοπίου, α ντιπ ροέδρου του Σ υλλόγου και υ π ευ­ θύνου του Πνευματικού Κέντρου Φανερωμένης Χ ολαργού. Δε θα έπρεπε να λησμονήσουμε τον Παρασκευά Λ ιάκατο, καθηγητή Φυσικής Αγωγής, ο οπ ο ίο ς είχε την επιμέλεια των χ ο ρ ε υ τ ικ ώ ν . Τ ην εκδή λω ση π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν π ο λ λ ο ί άνθρω ποι των γραμμάτων και της τέχνης, Λέσβιοι και μη.

Ε ίν α ι δύσκολο και συνάμα επικίνδυνο εγχείρη­ μα να θελήσει κανείς να γίνει αναδρομάρης του τόπου του, να πρα γμα τοποιή σ ει μακρινό τα ξίδι γνώσης, ονείρου και μνήμης, και παράλληλα να εστιάσει την προσοχή του στο παρόν και να ιχνη­ λατήσει, όσο είναι μπορετό, τα μελλούμενα. Και τούτο, γ ια τ ί είνα ι βαρύ κ α ι δ υ σ α να κ ο ίνω το το γνωστικό φορτίο και ολόγιομο το ταμείο των αναθυμημάτων της περασμένης εποχής, πολλά από τα οποία φέρνουν δάκρυα στα μάτια. Θα προσπαθή­ σω όμως, στο χρόνο που μου δίνει η κλεψύδρα και η δική σας μακροθυμία, π α ρ α κ ά μ π το ν τα ς τους σκοπέλους της μεροληψίας και της υπερβολής, να μιλήσω για τη νυφούλα του λεσβιακού Ο λύμπου και για το Προσκύνημά της. Η ιστορία της Αγιάσου είναι άρρηκτα δεμένη με τον ιερό ναό της Κ οίμησης της Π α να γία ς, όπου φυλάγεται η εικόνα της Θεοτόκου με την επιγραφή «ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ Η ΑΓΙΑ ΣΙΩΝ», την οποία έφερε στη Λέσβο από τα Ιεροσόλυμα, κατά τους χρόνους της Ε ικ ο νο μ α χία ς, ο ευσεβής μοναχοπρεσβύτης Αγάθω ν ο Ε φ έσιος. Σύμφ ω να με τα γραφ όμενα του α είμ ν η σ το υ δ α σ κ ά λ ο υ κ α ι ισ τ ο ρ ικ ο ύ της Αγιάσου Στρατή Κολαξιζέλη, η σκήτη του Οσίου

Αγάθωνα, η οποία βρισκόταν στο χώ ρο της γνω ­ στής και σήμερα Καρυάς ή Ζωοδόχου Πηγής, εξε­ λίχτηκε με το χρονοκύλισμα σε μοναστήρι. Το 1170 άρχισε να χτίζετα ι ο ναός στην τω ρινή του θέση και η οικοδόμησή του ολοκληρώθηκε ύστερα από τρία χρόνια. Ο ναός αυτός στάθηκε ο πυρήνας της μετέπειτα ανθούσας κωμόπολης. Προσέλκυσε χ ρ ι­ σ τια ν ο ύ ς χ ω ρ ιώ ν της ευρύτερ η ς π ε ρ ιο χ ή ς , τα οποία υφίστανται ως τις μέρες μας ή έχουν εκλείψει. Επιβάλλεται όμως να διευκρινίσουμε πω ς ο σημερινός ναός δεν είναι ο πρωταρχικός. Αρκετά χρόνια μετά τη διάλυση της μονής χτίστηκε νέος ναός το 1806, όταν μητροπολίτης Μυτιλήνης ήταν ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας ο Α ' . Ο ναός αυτός κάηκε στις 6 Αυγούστου 1812 και στη θέση του χτίστηκε ο σημερινός το 1815, όταν μητροπολίτης Μυτιλήνης ήταν ο Καλλίνικος. Με αυτές τις απαρχές έκανε την ιστορική εκκί­ νησή της η Α γιάσος ως χω ρ ιό και στέριωσε στα ριζά του Ολύμπου, του παινεμένου βιγλάτορα της Λέσβου, που ολοχρονίς παραστέκεται στ’ αδέρφια του, το Λεπέτυμνο και τον Ό ρδυμνο, στέλνοντας τους μηνύματα με τις ριπές των ανέμων. Σε απόμε­ ρη και κατάφυτη ρεματιά του, βλογημένη από τη μαγεία της φύσης, δια φ ύλα ξε σε χρόνους χα λ ε­ πούς, βαρβαρικών και πειρατικώ ν επιδρομών και δια γουμισ μά τω ν, τους κα τοίκ ους της περιοχής, που δεν ξέχασ αν ν ’ ανεβάσουν στην κορφή του προστάτη τον Α ϊ-Λ ια, τον Άγλια του ιδιώματος, που βάναυσα τον κεράτωσε με τις κεραίες της η σύγχρονη τεχνολογία.

Στιγμιότυπο από τη θρησκευτικοπολιτιστική εκδήλωση του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών (2.2.2003). Ο πρό­ εδρος Βασίλειος Αούπος απευθύνει χαιρετισμό.

Οι φυσικές ομορφ ιές της Α γιάσου, οι θρύλοι και οι παραδόσεις της, η φιλεργία και η προοδευτικότητα των κατοίκων της, εντυπώσιασαν από τον προπερασμένο αιώ να δικούς μας και ξένους επ ι­ σκέπτες, περιηγητές και λογίους. Πολλά και ενδια­ φ έρ ο ν τα κ είμ ενα , στην ελλη νική κ α ι σε ά λλες γλώσσες, έχουν γραφεί σε βιβλία, σε περιοδικά και σε εφημερίδες. Π ολλοί χρ υ σ ικ ο ί του λόγου και κ α λ λ ιτ έ χ ν ε ς ε π ιχ ε ίρ η σ α ν ω ς τ ις μέρες μας να δώσουν με τη γραφίδα ή με το χρωστήρα τους στιγ­ μιότυπα και εικόνες από την αλλοτινή Αγιάσο. Η Α γιάσος δεν είναι μόνο μαγευτικός χώ ρος, ό π ο υ θ ρ α σ ο μ α ν ο ύ ν λογής λογής δέντρ α , όπ ο υ κελαρύζουν πεντακάθαρες πηγές, όπου ακούγεται θαυμάσια το παναρμόνιο τραγούδι της μάνας γης. Ή ταν και εξακολουθεί να είναι παράλληλα εργα­ στήρι π ο λ ιτισ μ ο ύ , θ εμ α το φ ύ λ α κ α ς της λ α ϊκ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς. Κ α τ α π ώ ς γ ρ ά φ ε ι ο Α σ η μά κης Πανσέληνος, «η Αγιάσο βγάζει ένα σόι ανθρώπινο, που θα μ πορούσ ε να δ είξει α πό π ο ύ βαστάει η φύτρα μας εκεί κάτου στο Αιγαίο. Είναι άνθρωποι μερακλήδες σε ό,τι καταπιαστούν, τσουκαλάδες, καλαθοπλέχτες, ανυφ αντάδες, παραμυθάδες και παγανοί». Ιδιόρρυθμη ράτσα οι Α γιασώ τες, δουλεμένη από παλιά στο αιγαιοπελαγίτικο αμόνι με ετερό­ κλητα υλικά, με προτερήματα αλλά και με ελαττώ­ ματα. Για να προκόψουν, δούλεψαν σκληρά τη γη, την α ν ά γκ α σ α ν να δώ σ ει π λ ο ύ σ ια γεν νή μ α τα . Ξεχέρσωσαν μεγάλες εκτάσεις και δημιούργησαν σ ω θύρ ια , π ερ β ό λια , α μ π έλ ια , λ ιο χτή μ α τα . Φ ύ­ τεψαν παντού δέντρα και εξημέρωσαν τα άγρια. Η «καμάδα των ελιών» του 1850 τους δίδαξε πω ς η μ ονοκα λλιέργεια του δέντρου της Α θηνάς ήταν επ ισ φ α λ ή ς κ α ι π ω ς έπ ρ επ ε να σ τρ α φ ο ύ ν στην παραγωγή και άλλων εμπορεύσιμα^ πρ οϊόντω ν, ό π ω ς ήταν τα μήλα, τα α π ίδ ια , τα κά στα να , τα κεράσια, τα βύσσινα. Σήμερα όμω ς τα πράγματα άλλαξαν. Οι δου­ λευτάδες της γης, οι στρατοκόποι του μεροκάμα­ του λιγόστεψαν. Άλλοι από αυτούς μετανάστευσαν στα αστικά κέντρα της χώρας μας, άλλοι πήραν τα μ ά τια το υ ς κ α ι έφ υ γα ν στην Α υ σ τρ α λ ία , στην Αμερική, στη Γερμανία, στο Βέλγιο και αλλού, για να βρουν ό,τι δεν είχε ή τους στέρησε η πατρίδα. Η αναχώρηση από το γενέθλιο τόπο ήταν γ ι’ αυτούς λύτρωση από την ανεργία, από την εκμετάλλευση, από τις διώξεις, από τις ταπεινώσεις. Τα χτήματα που αναστήθηκαν με αίμα και με ιδρώ τα τω ν προγόνω ν μας εγκαταλείπονται και ρουμανιάζουν. Τα δέντρα μαραζώνουν, ξερα ίνο­ νται και αργοπεθαίνουν όρθια από αφροντισιά. Οι πύργοι και τα ντάμια σιγά σιγά εγκαταλείπονται και γκρεμίζονται. Οι πατω μένες δε δουλεύονται

Ο γερο-πλάτανος της Αγοράς της Αγιάσου, ο οποίος κόπη­ κε πριν από χρόνια... Διακρίνεται ο Θρασύβουλος Προκοπίου Γλεζέλης. (Φωτογραφία Προκοπίου Γλεζέλη ή Κουρκουλή)

και χορταριάζουν, κάποιες μάλιστα και μέσα στο χωριό. Τα σέτια, οι πεζούλες, τα ξεροτρόχαλα δεν ξα ν α γ ίν ο ν τα ι. Οι εκλεκτοί κα ι εύχυμοι κ α ρπ οί πέφτουν κάτω και τους τρώ ει η γη. Τα υποζύγια λιγόστεψαν επικίνδυνα, πάνε να εξαφανιστούν. Ο κόσμος απόχτησε τροχοφόρα, προτιμά την ευκο­ λία. Τα ζα είναι αργοβάδιστα, θέλουν γέμια χειμώ­ να καλοκαίρι, δουλέψουν δε δουλέψουν. Η τεχνο­ λογία τα αχρήστεψε. Γι’ αυτό και η αφατσιά μένει αθέριστη, τα α λώ νια χο ρ τά ρ ια σ α ν και οι κάσες μπαταλεύτηκαν. Οι νερομάνες έπαψαν να καλλιερ­ γούνται και στερεύουν. Οι βρύσες που δρόσιζαν τους στρατοκόπους πάνε και αυτές. Οι τσεσμέδες στις γειτονιές κόπηκαν, για τί το νερό τους τώρα π ουλιέτα ι. Οι νερόμυλοι του Α γίου Δημητρίου, όπου οι Αγιασώτες άλεθαν σιτάρι και καλαμπόκι και σοδιά ζοντα ν, σταμάτησαν και αυτοί να λει­ τουργούν εδώ και αρκετά χρόνια . Η σφυρίχτρα του μπεχτσή, του αγροφύλακα, σίγησε. Οι κλέφτες, οι καταπατητές και οι πα ρ ά νο μ ο ι καλλιεργητές π ερ ίσ σ εψ α ν . Η μ π ο υ ρ ο ύ τω ν λ ιο τρ ιβ ε ιώ ν δεν α κ ο ύ γ ε τα ι π ια α χ ά ρ α γ α ούτε με το γέρμα της μέρας. Φημισμένες φρουτοπαραγωγικές περιοχές, όπως τα Πόταμα και τα Άντρια, υποβαθμίστηκαν...

Οι Αγιασώτες δεν ήταν μόνο χερομάχοι της γης. Έ κ α ν α ν κ α ι δ ιά φ ο ρ ες ά λλες δο υ λ ειές, λ επ τές, χοντρές, προσοδοφόρες, αλλά και ανεμοδούλια. Έ στηναν εργαστήρια πα ντού, σε κάθε γειτο νιά , γιατί μετρούσε να είναι κανένας επαγγελματίας, να έχει στα χέρ ια του «κλειδέλ’», κ α τα π ώ ς έλεγαν άλλοτες. Το χωριό βούιζε σα μελίσσι. Υπήρχαν και τι δεν υπήρχαν! Σ ιν ά φ ια κ α ι σ ινά φ ια ! Μ ουτάφηδες, δηλαδή σακοποιοί, που δούλευαν τη γιδότριχα και έφτιαχναν καζίλια, τορβάδες, αχυροτορ­ βάδες, δισάκια, ελαιόπανα, διαδρόμους, σκαλόπανα, τσόλια. Κετσετζήδες, που συνέχιζαν την πιλητική τέχνη των αρχαίων. Σαμαράδες, κιβω τιοποι­ οί, σιδεράδες, πετράδες, κεραμοποιοί, τσουκαλάδες-αγγειοπλάστες, πισσάδες, υλοτόμοι, μπισκιτσήδες, πεταλωτές, σεντουκάόες, ταμπάκηδες, χτιστάδες, ξεροτροχαλάδες, καπιστράδες, τσερβουλάδες, σ α π ο υ ν ά δ ε ς , α σ β εσ τά δ ες, π α π ο υ τ σ ή δ ε ς , ντουλγκέρηδες, αμπατζήδες, κ α π νο δο χο κ α θα ρ ι­ στές κ α ι τόσ οι ά λλοι... Σήμερα στην Α γιάσο τα περισ σ ότερα επα γγέλμ ατα έσβησαν, ό π ω ς ήταν φυσικό. Αφού περιορίστηκαν τα υποζύγια, τι χρει­ άζονται οι «γαδαρομοδίστρες», όπως έλεγαν ειρω­ νικ ά το υ ς κ α π ισ τ ρ ά δ ες, α λλά κ α ι τό σ ο ι ά λ λ ο ι επαγγελμ ατίες. Ε ξέλιπε ο α λ λ ο τινό ς οργασμός, που δημιουργούσε εκλεκτά προϊόντα οικοτεχνίας - βιοτεχνίας, περιζήτητα σ ’ όλα τα χω ριά, ακόμη και έξω από το νησί. Η παράδοση σταμάτησε από­ τομα. Τα λίγα εργαστήρια του σήμερα, με εξαίρεση τα εργαστήρια ξυ λ ο γλ υ π τικ ή ς, είνα ι ο ξέπ ν ο ο ς απόηχος του χτες. Η οικονομική άνθηση της Α γιάσου άνοιξε το δρόμο σ’ αυτούς που είχαν έφεση για τα γράμματα, για τις επιστήμες. Αρκετοί νέοι, από τα τέλη του προπερασμένου αιώ να, βγήκαν έξω από το νησί και σπούδασαν στη Σμύρνη, στην Κ ω νσταντινού­ πολη, στην Αθήνα, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στη Γερμανία και αλλού, όπως ο Γεώργιος ο Λέσβιος ή Ντομανέλης, ο Γρηγόριος Καλαγάνης, ο Δημήτριος Χ α τ ζη σ π ύ ρ ο υ , ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς Π α π α μ ιχ α ή λ κ α ι άλλοι. Ε πισ τρέφ οντα ς στον τόπο τους, έφερναν μαζί τους λογής λογής πολιτιστικά στοιχεία, κα ι­ νούριες ιδέες, κάποτε επαναστατικές για την κλει­ στή κ οινω νία ενός χω ριού. Κ ληρικοί, δάσκαλοι, καθηγητές, για τροί, δικηγόροι, μουσικοδιδάσκα­ λοι, σ υγγραφ είς, κ α λλιτέχνες και π ο λλο ί άλλοι συνέβαλαν στο να πά ει μπροστά αυτός ο τόπος. Πολλοί από αυτούς στελέχωσαν τα σωματεία του προπερασμένου και του περασμένου αιώνα. Αξίζει να μ ν η μ ο ν εύ σ ο υ μ ε το Α ν α γ ν ω σ τή ρ ιο «η Ανάπτυξη», το οποίο ιδρύθηκε το 1894 και αποτε­ λεί πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο μεγάλης α κ τ ιν ο β ο λ ία ς , με Β ιβ λ ιο θ ή κ η , με Θ έα τρ ο , με Μουσείο, με Πινακοθήκη, με ποικίλες εκδηλώσεις,

Στιγμιότυπο από τη θρησκευτικοπολιτιστική εκδήλωση του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών (2.2.2003). Διακρίνονται ο ομιλητής Γιάννης Χατζηβασιλείου και η Αιούμπα Σκούρτη-Τυραδέλη, η οποία αποδίδει λογοτεχνι­ κά κείμενα που αναφέρονται στο χωριό της Μεγαλόχαρης.

φιλολογικές, μουσικοχορευτικές, θεατρικές, ψυχα­ γω γικές. Η παράδοση σ υ νεχίζετα ι ω ς τις μέρες μας. Α ν α ρ ίθ μ η το ι επ ισ τή μ ο νες δ ια π ρ έ π ο υ ν σ ’ όλους τους τομείς. Καλλιτέχνες με ταλέντο πρωτο­ τυπούν, ξεχω ρίζουν, εντυπω σιάζουν. Ά νθρω ποι του λαού, χώ ρις ιδιαίτερες σπουδές, κάποτε και αναλφάβητοι ή ολιγογράμματοι, αναδείχνονται, θα έλεγε κ α νείς, α σ π ο ύ δ α χ το ι λ ό γ ιο ι, γ ια τί έχουν μέσα τους ζώπυρα δημιουργίας, κρυμμένους ανε­ κτίμητους θησαυρούς. Π ολλοί οι σ τιχουργοί, οι σα τιρογρά φ οι, οι εκφωνητές, οι καρνάβαλοι, οι ερασιτέχνες ηθοποιοί, όχι μόνο στην Αγιάσο, αλλά και στην Αθήνα και στη μακρινή Αυστραλία. Οι Αγιασώτες, όπως δα και όλοι οι Μυτιληνιοί, αγάπησαν εκτός από τα γράμματα, τη μουσική, το τραγούδι, το χορό, τα ξεφαντώματα. Ή ταν και εξα­ κολουθούν να είνα ι γλεντζέδες κα ι χα ρο κ ό π ο ι. Όταν είχαν όβολα στην τσέπη και μεράκι στην καρ­ διά, έπα ιρνα ν τις κ ομ πα νίες, τους μουσικάντες, τους λαϊκούς οργανοπαίχτες, ανάμεσα στους οποίους ξεχ ώ ρ ιζα ν οι Σουσαμλήδες κ α ι οι Ρ όδα νοι (Αννες), και διασκέδαζαν μέρες ολόκληρες. Σε κάθε γειτονιά ακούγονταν νότες χαράς και αισιοδοξίας. Α λλοτες διασκέδαζαν στα πανηγύρια. Ιδιαίτερα όμως τους συγκινούσαν οι μεγαλογιορτάδες και αν βρίσκονταν μακριά αναπολούσαν τα δρώμενά τους και αναπλήρωναν με πεταρίσματα της φαντασίας το κενό που τους δημιουργούσε η απουσία. Το Δεκαπενταύγουστο γινόταν χαλασμός στον

Κ ήπο της Π α ν α γ ία ς, αλλά κ α ι στην Κ αρυά και στην Αγορά και στο Καμπούδι και στο Σταυρί και στη Φαμάκα. Προσκυνητές έρχονταν από όλο το νησί, καθώς και από τα παράλια της Μικρασίας. Η Α γ ιά σ ο ς ή τα ν η Λ εσ β ια κή Ιερ ο υ σ α λ ή μ κ α ι η Κοίμηση της Π α ναγίας το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Τα όσα έχουν γραφεί για το πανηγύρι αυτό, από δικούς μας και ξένους, θα μπορούσαν δημοσιευόμενα να απαρτίσουν έναν ογκώδη τόμο, ένα οοτρπδ εθιμικής λαογραφίας και λατρευτικών εκδηλώσεων. Αναρίθμητα τα τάματα, τα αφιερώ ­ ματα, που μαρτυρούν την πίστη του λαού αλλά και τη δοσ οληψ ιακή διάθεσή του. Λ έγεται π ω ς μια Γ ιουρούκισ σ α, τό τες που ζούσ αν στη Λέσβο οι Γ ιο υ ρ ο ύ κ ο ι, έφ ερε τά μ α στην Π α ν α γ ιά την Α γιασώ τισσα, που οι ντό π ιο ι την αποκαλούσαν και «Γριγιά», μια μαύρη βαριά πέτρα. Αυτήν είχε και αυτήν προσκόμισε στη Χάρη της. Και σε άλλα όμως πανηγύρια, όπως του Αϊ-Λια, της Αγίας Τριάδας, οπότε πετούσαν και το Φανάρι, της Ύ ψ ω σ η ς το υ Τ ιμ ίο υ Σ τ α υ ρ ο ύ , το υ Α γίο υ Γ εω ρ γίο υ , το υ Α γίο υ Δ η μ η τρ ίο υ , το υ Α γίου Ιωάννου (τ’ πιασμού), του Αγίου Κωνσταντίνου, τω ν Τ αξιαρχώ ν, της Π α ναγιούδας, έβρισκαν την ευκαιρία οι μερακλήδες να ξεδώσουν, αλλά και να κάνουν το κομμάτι τους, αφού οι αγαπητικές τους τους παρακολουθούσαν με άγρυπνο μάτι και τους καμάρω ναν. Σ υχνά πυκνά διασκέδαζαν και έξω από το χωριό, στη δροσόλουστη Καρύνη, στον Αγιο Δημήτριο και αλλού. Άλλοτες με λαϊκούς οργανο-

Στιγμιότυπο από τη θρησκευτικοπολιτιστική εκδήλωση (2.2.2003). Ο π. Νεκτάριος Χατζηπροκοπίου, αντιπρόε­ δρος του Συλλόγου, εκφράζει τις ευχαριστίες του στη δη­ μοτική αρχή, σ’ αυτούς που κόπιασαν για την εκδήλωση και σ ’ αυτούς που τίμησαν τη νυφούλα του Ολύμπου με την παρουσία τους.

Η πέτρα-αφιέρωμα της ευσεβούς Γιουρούκισσας στην Παναγία την Αγιασώτισσα, ενσωματωμένη σε τοίχο του «Κήπου του Γλεζέλη», στην Καρυά. (Φωτογραφία Γιάννη Χατζηβασιλείου, 1983)

παίχτες μπροστά, χόρευαν στα στενορύμια, κατευθυνόμενοι σε σπίτια ή σε κουιτούκια, σε καφενέδες. Άλλοτες διασκέδαζαν, γιατί ήταν Αποκριές και το καλούσε το έθιμο. Π ολλά τα στέκια του πα λιού καρνάβαλου. Χ α ρα κτη ρισ τικά τα καρναβαλικά δ ρ ώ μ ενα , τα α υ το σ χ έ δ ια κ α ι τα ο ρ γα νω μ έν α . Αξιοπρόσεκτη η ελευθεροστομία ανδρών και γυναι­ κών, που τις Αποκριές δεν είχε χαλινάρι. Η Α γιάσ ος, α νά δελ φ ο ς α πό άποψ η Τ οπικής Αυτοδοίκησης, συνεχίζει ως τις μέρες μας το ιστο­ ρικό και το πολιτισ τικό της δρομολόγιο. Το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα χωριά του νησιού, τηρου­ μένων βέβαια των αναλογιών. Διαφέρει σε πολλά από την αλλοτινή κωμόπολη του Ολύμπου και της Μεγαλόχαρης. Η ραγδαία εξέλιξη των τελευταίων χρόνων άγγιξε την όψη της, αλλά και την ψυχή των ανθρώ πω ν της, τη νοοτροπία τους, τις συνήθειές τους, τις ασχολίες τους, τα έθιμά τους, το γλωσσι­ κό τους ιδίωμα. Χρέος όλων μας να διαφυλάξουμε την ταυτότητά της, αξιοποιώ ντας όμως παράλληλα κάθε γόνιμο στοιχείο πολιτισμού, ο οποίος άλλο­ τες βραδυπορεί και άλλοτες καλπάζει... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΗ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΤΘΥΣ 2001 Η συρρίκνωση της Αγιάσου συνεχίζεται επικίνδυνα Α π ό την Ε θνική Σ τα τισ τικ ή Υ πη ρ εσ ία της Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) δόθηκαν στη δημοσιότητα τα οριστικά αποτελέσματα της Εθνικής Α πογραφής πληθυσμού έτους 2001. Η σχετική κοινή υπουργική απόφαση για κύρωση των αποτελεσμάτων δημοσι­ εύτηκε στο με α ρ ιθμ ό 715/τεύχος Β ' /12.6.2002 Φ ύλλο της Ε φ η μ ερ ίδα ς της Κ υβέρνησης. Π ρ ιν προχω ρή σουμ ε σε μια πρώ τη «ανάγνω ση» τω ν στοιχείων, είναι σκόπιμο να διευκρινίσουμε ο ρ ι­ σμένα σημεία. Ως πραγματικός πληθυσμός ορίζε­ ται το σύνολο τω ν ατόμω ν τα οποία βρίσκονταν στα ό ρ ια της Ε π ικ ρ ά τ ε ια ς την ώ ρα 00.00 του Σ α β β ά το υ της 17ης Μ α ρ τ ίο υ 2001 π ρ ο ς την Κυριακή της Ι8ης Μ αρτίου 2001. Ως τόπος α π ο ­ γραφής του πραγματικού πληθυσμού θεωρείται ο τόπος διανυκτέρευσης κατά την παραπάνω ώρα. Ό σοι ταξίδευαν απογράφηκαν στον τόπο αναχώ ­ ρησης ή στον τόπο άφιξης, αν η ώρα άφιξης ήταν μετά την 00.00 ώρα. Κατά τις απογραφές παρατηρούνται μετακινή­ σεις πληθυσμού προς τον τόπο καταγωγής, θερινής διαμονής, κτλ. Ως εκ τούτου, ο πραγματικός πλη­ θυσμός μπορεί να διαφέρει από το νόμιμο πληθυ­ σμό, π ο υ ο ρ ίζ ε τ α ι στη βάση το υ Δ ήμου ή της Κοινότητας, όπου κάποιος ανήκει,καθώς και από το μόνιμο πληθυσμό, που ορίζεται στη βάση του τόπου μόνιμης ή συνήθους διαμονής του απογραφόμενου. Ο μ όνιμ ος και ο νόμ ιμ ος πληθυσμός, καθώς και τα αναλυτικά δημογραφικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του, θα ανακοινω­ θούν από την Ε.Σ.Υ.Ε. μετά τη σχετική μηχανογρα­ φική επεξεργασία των απογραφικών δελτίων. Τέλος, τονίζεται ότι οι πραγματικοί πληθυσμοί μεταξύ τω ν απογρα φ ώ ν 1991 και 2001 δεν είναι π ά ντα σ υγκ ρ ίσ ιμ οι σε επ ίπ εδο Δήμου ή Κ ο ιν ό ­ τητας, δεδομένου ότι στο μεσοδιάστημα έγινε επανο ρ ιο θ έτη σ η τω ν Δ ή μ ω ν, σ ύ μ φ ω ν α με το Ν.

2539/1997 («Καποδίστριας»). Είναι γνωστό βέβαια ότι ο Δήμος Α γιάσου δε συνενώθηκε με άλλους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) και επομένως τα στοιχεία των διαφόρων εθνικών απο­ γραφών είναι συγκρίσιμα και επιτρέπουν την εξα­ γωγή βασικών συμπερασμάτων. Το σημείωμα αυτό δεν μπορεί σε καμιά π ερ ί­ πτωση να αποτελέσει εμπεριστατωμένη ανάλυση και μελέτη του προβλήματος, απλά έχει σκοπό να ενημερώσει τους συμπατριώτες μας για την πληθυ­ σμιακή π ο ρ εία της ιδ ια ίτ ερ η ς π α τ ρ ίδ α ς μας, η οποία αντικατοπτρίζει τη γενικότερη οικονομική,

Αποχαιρετισμός στο λιμάνι του Πειραιά των μεταναστριών Αμερισούδας Παπαδάκη και Αννας Κολαξιζέλη (1960). Διακρίνονται, από αριστερά: Γαρουφαλιά Ιωάν. Παπαδάκη (Παπαδίνη), Αμερισούδα Θεμ. Παπαδάκη (Παπαδίνη), Ιωάννης Γεωργίου Παπαδάκης (Παπαδίνης), Παναγιώτης Μιχ. Βουνάτσος, Νεοκλής Δημ. Παπαπορ­ φυρίου (παιδί), Αννα Παν. Κολαξιζέλη, Ιωάννης Μα­ ρίνος, Ευρυβιάδης Δημ. Παπαπορφυρίου (παιδί), Σοφία Παν. Κολαξιζέλη (παιδί), Αφροδίτη Δημ. Παπαπορφυρίου, Δημήτριος Μιχ. Βουνάτσος και Ευστράτιος Παν. Κολαξιζέλης (παιδί). (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Δημήτριος Μιχ. Βουνάτσος)

κοινωνική, αναπτυξιακή της πορεία, και να προοι­ ωνίσει το μέλλον. Ο Νομός μας (Λέσβος, Λήμνος, Άγιος Ευστρά­ τιο ς) σ υνο λικ ά π α ρ ο υ σ ιά ζ ει μια μικρή αύξηση π λ η θ υ σ μ ο ύ κ α τά 4.036 κ α τ ο ίκ ο υ ς ή π ο σ ο σ τό 3,84%. Α πό 105.082 κ α το ίκ ο υ ς το 1991 έφτασε στους 109.118 κατοίκους το 2001. Το νησί μας, η Λέσβος, παρουσίασε ομοίω ς μικρή αύξηση κατά 3.492 κ α το ίκ ο υ ς ή ποσ οσ τό 4,00%. Α πό 87.151 κατοίκους το 1991 έφτασε τους 90.643 κατοίκους το 2001. Σε σύνολο 13 Δήμων του νησιού μας έξι ΟΤΑ πα ρ ουσ ιά ζουν αρνητικό ρυθμό μεταβολής, δηλαδή μείωση πληθυσμού, και επτά ΟΤΑ θετικό ρυθμό μεταβολής, δηλαδή αύξηση πληθυσμού. Ο Δήμος Αγιάσου παρουσίασε την τελευταία δεκαε­ τία 1991-2001 τη μεγαλύτερη (και μάλιστα διψ ή­ φια) ποσοστιαία μείωση πραγματικού πληθυσμού, ήτοι -13,42%! Συγκεκριμένα α πό 2.988 κά τοικοι που ήμασταν το 1991 πέσαμε στους 2.587 κ α τοί­ κους το 2001, δηλαδή είχαμε μια απόλυτη αριθμη­ τικά μείωση 401 κατοίκων! Στον πρώτο πίνακα βλέπουμε τον πραγματικό πληθυσμό του έτους 2001, κατά το ρυθμό μεταβο­ λής του σε σχέση με το έτος 1991 ανά Δήμο της νήσου Λέσβου.

2001

1991

2.628 2.587 6.985 5.530 3.336 8.194 3.809 3.210 2.433 36.196 3.749 6.698 5.288

2.788 2.988 6.958 5.620 3.308 8.462 3.341 3.224 2.359 32.157 3.603 6.612 5.678

Δήμος Αγ. Παρασκευής Αγιάσου Γέρας Ερεσού-Άντισσας Ευεργέτουλα Καλλονής Θερμής Μανταμάδου Μήθυμνας Μυτιλήνης Πέτρας Πλωμαρίου Πολιχνίτου

Διαφορά -160 -401 +27 -90 +24 -268 +468 -14 +74 +4.039 +146 +86 -390

Ρ.Μ.

-5,73% -13,42% +0,38% -1,60% +0,72% -3,16% + 14,00% -0,43% +3,13% +12,56% +4,05% +1,30% -6,86%

Στη δεκαετία 1991-2001 είχαμε μείωση πληθυ­ σμού λόγω φυσικής φ θορά ς (θάνατοι) κατά 580 ά τομα . Α ν α λ υ τικ ά κ α τ ’ έτος κ α ι κα τά φ ύλο ο ι θάνατοι της περιόδου αυτής ήταν: Σύνολ

Ετος

Θάνατοι ανδρών

Θάνατοι γυναικών

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

25 23 32 23 30 39 22 26 31 28

33 31 31 33 37 29 31 30 18 28

58 54 63 56 67 68 53 56 49 56

279

301

580

Σύνολο

Στον αντίποδα η βιολογική ανανέωση του πλη­ θυσμού (γεννήσεις), την κρίσιμη δεκαετία που εξε­ τάζουμε, α πεικονίζετα ι κ α τ’ έτος και κατά φύλο στον παρακάτω πίνακα: Έτος 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Σύνολο

Γεννήσεις αγοριών

Γ εννήσεις κοριτσιών

Σύνολο

8 9 18 17 9 17 7 9 13 10 2

10 10 9 9 11 8 12 10 10 8 2

18 19 27 26 20 25 19 19 23 18 4

119

99

218

Τα στοιχεία αφορούν τις περιόδους από 18.3.1991 (1 7 .3 .1 9 9 1 , Ε θ ν ικ ή Α π ο γ ρ α φ ή 1991) έω ς 31.12.1991 κ α ι α π ό 1.1.2001 έως κ α ι 17.3.2001 (18.3.2001, Εθνική Απογραφή 2001). Σημειώνεται ότι ο π ρα γμ α τικ ός αριθμός τω ν νεογεννηθέντων π α ιδ ιώ ν αυτής της περ ιόδου είνα ι μεγαλύτερος, αλλά στον πίνακα απογράφονται μόνο τα παιδιά, που κατά το χρόνο της Εθνικής Απογραφής 2001 ήταν μόνιμοι κάτοικοι Αγιάσου. Δε συμπεριλαμβάνονται τα παιδιά δημοτών μας που γεννήθηκαν αυτή τη δεκαετία, αλλά κατοικούν μόνιμα με τις οικογένειές τους σε άλλα μέρη. Από τα στοιχεία φυσικής κίνησης του πληθυ­ σμού παρατηρούμε ότι η μείωσή του ανέρχεται σε 580 θανάτους - 218 γεννήσεις = 362 άτομα. Η δια ­ φορά 401 (μείωση πληθυσμού κατά την τελευταία δεκαετία) - 362 (φυσική μείωση πληθυσμού κατά την τελευτα ία δεκ α ετία ) = 39 ά τομα , οφ είλετα ι στην απομά κρυνσ η α π ό το χω ρ ιό μας κ ά π ο ιω ν ο ικ ογενειώ ν, π ο υ μετοίκησαν σε άλλα μέρη για διάφορους λόγους, κυρίως επαγγελματικούς, όπως εύρεση εργασίας, και εκπαιδευτικούς, όπως εγγρα­ φή μαθητώ ν μετά την αποφ οίτη σ ή το υ ς α πό το Δ ημοτικό κ α ι από το Γυμνάσιο σε τμήματα της Σχολής ΟΑΕΔ, ΙΕΚ, ΤΕΕ, κ.ά., μετεγγραφή μαθη­ τώ ν σε άλλα σχολεία, κυρίω ς για την εξασφάλιση της φ ρ ο ντισ τη ρ ια κ ή ς υ π οσ τή ρ ιξή ς το υ ς ενόψ ει πανελλήνιων εξετάσεων για την εισαγωγή τους σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Σημειώθηκε βέβαια και περιορισμένη επάνοδος κάποιω ν συγχωριανών μας από διάφο­ ρα αστικά κέντρα ή από το εξωτερικό, καθώς και η εγκατάσταση στο χω ριό μας κάποιω ν ετεροδημο­ τώ ν, που πα ντρεύτη κ α ν χω ρ ια ν ο ύ ς ή χω ρ ια νές μας. Α υτοί όμω ς που έφυγαν ήταν περισσότεροι από αυτούς που ήρθαν. Στον επόμενο πίνακα βλέπουμε την εξέλιξη του πραγματικού πληθυσμού του Δήμου μας κατά τη διάρκεια τω ν τελευταίω ν δεκαετιώ ν, ουσιαστικά α π ό την α π ελ ευ θ έρ ω σ η τη ς Λ έσβου α π ό το υ ς Τούρκους μέχρι σήμερα. Την εικοσαετία 1920-1940 το χωριό εμφανίζει πληθυσμιακή αύξηση και φτά­ νει από τους 4.893 κατοίκους στους 6.066 κα τοί­ κους. Η αύξηση αυτή οφείλεται στο μεγάλο προσφυγικό ρεύμα, που παρατηρήθηκε στην Ελλάδα κ α ι στο νησί ειδικ ότερ α μετά τη Μ ικρ α σ ιατική καταστροφή, καθώς και στην ακμάζουσα οικονο­ μία αυτής της περιόδου, οπότε η Αγιάσος αναδεικνύεται σε παλλεσβιακό, και όχι μόνο, κέντρο βιο­ τεχνικής παραγωγής. Από το 1940 μέχρι σήμερα η Αγιάσος παρουσιάζει σταθερά σημαντική μείωση πληθυσμού, η οποία φαίνεται να είναι ασυγκράτη­ τη. Ο Β ' Π α γκόσ μιος πόλεμ ος, η Κ ατοχή και ο Εμφύλιος σηματοδότησαν την έναρξη της πληθυσμιακής μείωσης της Αγιάσου, η οποία συνεχιστη-

κε ραγδαία στη δεκαετία του 1960 και κυρίως του 1970, οπότε το κύμα της μετανάστευσης και της αστυφιλίας κυριολεκτικά απογύμνωσε το χωριό. Πληθ. οικισμών

Συν. πληθ.

4.893 5.679 5.976 90 5.544 156 4.933 79 3.827 58 3.294 14 119 2.890 13 85 2.498 18 3 68

4.893 5.679

+16,06

6.066

+6,81

5.700

-6,03

5.012

-12,07

3.882

-22,54

3.427

-11,72

2.988

-12,81

2.587

-13,42

Ε.Α.

Οικισμοί

1920 1928 1940

Αγιάσος Αγιάσος Αγιάσος Σανατόριο Αγιάσος Σανατόριο Αγιάσος Σανατόριο Αγιάσος Σανατόριο Αγιάσος Καρύνη Σανατόριο Αγιάσος Καρύνη Σανατόριο Αγιάσος Καρύνη Μεγάλη Αίμνη Σανατόριο

1951 1961 1971 1981

1991

2001

Ρυθμός μεταβολής (%)

Ό π ω ς β λ έπ ο υ μ ε, την τε λ ε υ τ α ία δ εκ α ετία η Αγιάσος εμφάνισε τη δεύτερη χειρότερη ποσοστι­ αία πληθυσμιακή μείωση της ιστορίας της, μετά την απελευθέρωση του 1912, ύστερα από τη δεκαετία 1961-1971 (-22,54%), οπότε η μετανάστευση και η αστυφιλία έπληξαν το χωριό. Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε τη συνεχιζό­ μενη με επικίνδυνο ρυθμό πληθυσμιακή αφαίμαξη του χωριού μας. Η βεβαρημένη ηλικιακά σύνθεση του πληθυσμού (λίγοι οι νέοι, πολλοί οι υπερήλι­ κες) οφείλεται στο γεγονός ότι οι μη ευνοϊκές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την παραμονή των νέων στο χωριό (ανύπαρκτη παρα­ γωγική υποδομή, α νεργία, έλλειψη π ρ ο ο π τικ ώ ν άνετης επαγγελμ ατικής αποκατάσ τασ ης, σ υρ ρί­ κνωση της πρωτογενούς παραγωγής και της μικρομεσαίας αγροτιάς, κτλ.). Για να αλλάξει προς το καλύτερο η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, θα πρέπει οι νέες γενιές να μπορούν να παραμένουν στο χωριό. Και για να παραμένουν, θα πρέπει να μπορούν να ζουν αξιοπρεπώς. Ποιες είναι όμως οι προοπτικές του μέλλοντος; Όσον αφορά στις κοινωνικο-οικονομικές συν­ θήκες, που θα επικρατήσουν τα επόμενα χρόνια, αυτές λίγο πολύ μπορεί να προβλεφθούν, με βάση τους στόχους και την εφαρμοζόμενη πολιτική όχι

μόνο τω ν ελληνικώ ν κυβερνήσεων αλλά κυρίω ς της Ευρω παϊκής Ένωσης. Έ τσι, όπω ς προαναφέραμε, η α γρ ο τιά θα σ υ ρ ρ ικ νω θ εί, α φ ού σ τόχος είναι η μείωση πανελλαδικά του οικονομικά ενερ­ γού πληθυσμού που απασχολείται στην αγροτική παραγωγή από το 22% στο 7%. Αυτό ήδη πετυχαίνετα ι με τη μείω ση τω ν τιμ ώ ν τω ν α γ ρ ο τικ ώ ν πρ οϊόντω ν, την αύξηση του κόστους παραγωγής, κτλ., οπότε η απασχόληση στην αγροτική παραγω ­ γή καθίσταται ασύμφορη και ο κόσμος εγκαταλεί­ πει σταδιακά την ύπαιθρο. Η γη θα περάσει βαθμι­ αία σε λίγα χέρια, σε μεγαλοκτηματίες, και μόνο γ ι’ αυτούς θα είναι επικερδής η αγροτική απασχόλη­ ση. Ο γηγενής πληθυσμός θα αναζητήσει την τύχη του σε άλλους τομείς της κοινω νικής παραγωγής, είτε εδώ είτε αλλού, που είναι και το πιθανότερο. Π ροοπτικές βιομηχανικής α νά πτυξης δεν υ π ά ρ ­ χουν γενικά στο νησί. Αντικειμενικά αυτό που μας μένει είναι ο τουρισμός. Και αυτό ουσιαστικά επι­ διώκουν οι Ευρωπαίοι. Να καταντήσουν τα ελλη­ νικά νησιά, και όχι μόνο, τουριστικά θέρετρα, για να έρχονται το καλοκαίρι να παραθερίζουν. Και να α πολα μβάνουν τις φτηνές υπηρεσίες που θα τους προσφέρουμε εμείς, γιατί η διαφορά του βιο­ τικού μας επιπέδου είναι και θα παραμείνει μεγά­ λη. Άσε που άρχισαν σιγά σιγά να αγοράζουν όχι μόνο οικόπεδα και εξοχικά, αλλά και ολόκληρες εκτάσεις γης, όπω ς χα ρα κτη ριστικά συνέβη στη Μάνη! Το εισόδημα των κατοίκων, εκτός από την υποβαθμισμένη π ια αγροτική πα ραγω γή κ α ι το Ι.Κ.Π.Α. «η Θεομήτωρ», θα προέρχεται α πό τον τουρισμό, που θα στηριχτεί: α) στο σπάνιο φυσικό μας περιβάλλον (ορεινός όγκος Ολύμπου - πευκόδασ ος Μ εγάλης Λ ίμνης), β) στην ο ικ ισ τικ ή κ α ι αρχιτεκτονική μας παράδοση (παραδοσιακός οικ ι­ σμός), γ) στο θρησκευτικό τουρισμό, δ) στην πλού­ σια λαογραφική μας κληρονομιά (εξαγωγή πολιτι­ σμού). Το συμπέρασμα είναι ότι χρειάζονται: α) σκληρός αγώνας, ώστε τουλάχιστον να μετριάσου­ με την ανώμαλη πτώση, στην οποία μας υποχρεώ­ νει η ακολουθούμενη πολιτική των Βρυξελλών, και β) σοβαρός προγραμματισμός και μεθοδική προερ­ γασία, με στόχο την αποτελεσματική αξιοποίηση τω ν προαναφερόμενω ν πηγώ ν πλούτου, από τις οποίες έτσι κι αλλιώς θα εξαρτηθεί η επιβίωσή μας. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Μ ΙΧ. ΚΟΥΤΣΚΟΥΛΗΣ

ΑΕΣΒΙΑΚΑ ΑΡΧΕΙΘΔΙΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ Προικοσύμφωνο από την Α γιάσο του έτους 1884 Τ ο παρακάτω δημοσιευόμενο προικοσύμφω νο, φω τοαντίγραφο του οποίου είχε την καλοσύνη στις 5.11.1989 να μας παραχωρήσει ο αείμνηστος πρόεδρος του Αναγνουστήριου «η Ανάπτυξη» Αγιάσου Πάνος Π ράτσος, προερχόμ ενο α πό τα οικογενειακά του έγγραφα, συντάχτηκε στην Αγιάσο σ τις 17.3.1884. Προικοδότες ο Μιχαήλος Στεφάνου1και η σύζυγός του Μαριγώ Χατζηπαναγιωτέλη. Μνηστεύουν τη θυγα­ τέρα τους Εριφύλη με το Μιχαήλο Γαλετσέλη. Το προικοσύμφωνο συντάχτηκε από τον παλαιό δάσκαλο της Αγιάσου Χατζή Παναγιώτη Ευστρατίου Μπάλεση. Μάρτυρες ο Χατζή Λεωνίδας Νικολάου, ο Παναγιώτης Μιχαήλ Χατζηπροκοπίου, ο Ευστράτιος Μιχαήλ Κοντανέλης και ο παπα-Χαράλαμπος Κουρός. Κ ατά τη μεταγραφή, ακολουθήσαμε το πολυτονικό σύστημα, σεβαστήκαμε την ορθογραφία και τα παντός είδους σφάλματα, όσο ήταν δυνατό, τα οποία μπορεί κανείς εύκολα να διορθώσει. ΓΪΛΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ό κάτωθεν υπογεγραμμένος Μιχαήλος Στεφάνου κάτοικος της Κομοπόλεως Αγιάσου, συμφώνους μετά της συζύγου μου Μ αριγώς Χατζή Π αναγιωτέλη, έχοντες θυγατέρα γνησίαν καλουμένη Έ ρριφύλη ή οποία έλθούσα είς νόμιμον ηλικίαν, μνηστεύωμεν αυτήν νομίμως, μετά του Μιχαήλου Γαλετσέλη, και αύτοπροαιρέτως προικοδωυτόμεν αύτη τά έξης. Και πρώτον δίδωμεν αύτη Όσπήτιον2 κείμενον είς Νικολέλη Βρύση3 όλον καθώς υπάρχει το όριζόμενον παρά του όσπητίου του Ιωάννου Σπύρου,4 και παρά Β. Δρόμου,5 Όσπητιακά,6τρία κραββατοστρώσια αρματω­ μένα,7Όκτώ φορεσιές φορέματα, τρεις όντάδες στρωμέ­ νη,8ένα έτερον τακίμη μετερλίκια9εξ* ζευγάρια σεντόνια, τρεις καρπέτες, μια ντουζήνα πετσέτες, δύο τραπεζώνια,10δύο μισάλαις," όκτώ έξάγια12 μαργαριτά­ ρι, μια τριακοσιάρα,13ένα Σταυρόν Διαμαντένιον, ένα δακτυλίδη Διαμαντένιον, ένα έτερον Χρυσόν, ένα ζευγάρ Σκουλαρίκια, πέντε κιούπια, ένα καζάνη, τέσσερας τεντζερέδες, ένα σιδεροσύνη,14δύο ταψία, ένα λιγενόπροικον,15 ένα γάβανον,16δύο καπακουτά,17τρία ζευγ λεγκέρες, δύο σεντούκια, ένα φορτσέρη,18της έξοχης, Έλαιόκτημα κείμενον είς Παπαδοϋλα19από το όλον το ήμισυ το όριζόμενον παρά του Αθανασίου Γρ. "Άλέντα,20 και παρ’ έμοΰ της Μρ. Στεφ, έτερον έλαιόκτημα κείμε­ νον είς "Αγιον Γεώργιον,21κάτωθεν του Β. Δρόμου, όλον καθώς υπάρχει και όριζ. παρά του Παναγ. "Ανδρέα Νουλέλη,22 έτερον έλαιόκτημα καλούμενον είς κουτζαπάση23 άπό το όλον το ήμισυ όριζόμεν. παρά του Νικολάου Βρανάδας, και παρά της Μρ. Στεφάνου, έτερον έλαιόκτημα είς κουλήκι24 άπό το όλον το εν πέμπτον μετά τήν άποβίωσιν ημών και τών δύω Μ. Στ. και Μρ. Χατζή Παναγιωτέλη, έτερον έλαιόκτημα καλού­ μενον είς "Αγιον Κωνσταντίνον25 όλον καθώς υπάρχει όριζομ. παρά του Κυργιανέλη.26Έργαστήριον είς επάνω αγοράν27μέσα εις του Χρυσαφουλιοϋ28καλούμενον όλον το άνάλογόν του Μ. Στ. Όσπητότοπον29 είς Σκούντα όλον όριζ. παρά της Μαρίας Καλουνιατούδης, μετά τήν

άποπροίκισην τών επίλοιπων μας τέκνων30και μετά τήν άποβίωσην ήμων και των δύω ή τι31 μας εύρεθούν κινητά και ακίνητα ή χρήματα νά λαμβάνη το μεροίδιόν του, ταύτα πάντα προικοδουτόμεν τη θυγατρί μας επί συμ­ φωνία εάν άπό τά δύο συμβαλλόμενα μέρη θέληση να διαλύση τήν ίεράν ταύτην συμφωνίαν χρεώστη νά πλή­ ρωσή προς τον έτερον όθωμανικάς χρυσάς λίρας πενήντα και μετά έπευχόμεθα αύτη τήν ευλογίαν του Θεού. 1884 Μαρτίου 17'Αγιάσος » Μ ιχαήλ Σ τεφ ά νο υ Σ υ μ φ ώ νω ς μετά τής Σ υζυ γο υ μ ο υ Μαριγώς βαιβεωμεν τα άνοθεν » Μ ιχ. Γ αλιτσ έλη στέργω είς τα ά νο θ εν κ α ι Ιδ ιο χ ίρ ο ς υπογράφομε » Ευστράτιος Γαλητζέλη Χατζή Π. Εύ. Μπάλεση έγραψα » Χατζή λεωνίδας Νικολάου μάρτυς » Παναγιώτης Μ: Χατζή Προκοπίου μάρτης Παπα χαράλαμπος » Ευστράτιος Μ. Κοντανέλης μάρτυς

ΣΗΜ ΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ο Μιχαήλος Στεφάνου ανήκε στους προύχοντες της επο­ χής του. Φ ιλοξένησε στο σ π ίτι του το Γάλλο γεωλόγο Ε. ϋο Εαιιηαγ, ο οποίος επισκέφτηκε τη Λέσβο το 1887 και το 1894 και δημοσιεύσε στο Π αρίσι το 1897 το βιβλίο «Ο ιοζ Ιοδ Οτοοδ άο Τιιεςιπο». Βλ. περ. «Αγιάσος» 75 (1993), σ. 3-9.

2. Όσπίτιον (=οικία, σπίτι).

3. Νικολέλη Βρύση. Η Αγιάσος, καθώς και τα άλλα χωριά του νησιού, είχαν άλλοτε πολλές βρύσες στους δρόμους, οι οποίες όμως σιγά σιγά καταργήθηκαν, με τη γενίκευση της εσωτερικής ύδρευσης.

4. Ο Ιωάννης Σπύρου ή Σπυρέλης ήταν ισχυρός οικονομικός και πολιτικός παράγοντας της Αγιάσου πριν από την απελευθέ­ ρωση του νησιού.

5. Β<ασιλικού> Δρόμου.

6. Οσπιτιακά (=χρειώδη του σπιτιού).

7. Αρματωμένο (=πλήρες. Αντιθ. αρμάτωτο).

8. Οντάς (=δωμάτιο). Χαρακτηριστική η χρήση της ονομα­ στικής α ντί της α ιτια τικ ή ς (τρεις όντάδες στρωμένη (γράφε στρωμένοι) αντί τρεις όντάδες στρωμένους).

9. Μετερλίκι < μιντερλίκι (=σκέπασμα μιντεριού).

10. Τραπεζώνι ^τραπεζομάντιλο). Ιδιωματικά τραπιζών’ (Αγιάσος). Παραγωγό του τραπεζώνω, όπως καψώνι < καψώνω.

11. Μισάλα (=μεγάλο μεσάλι, μεγάλο τραπεζομάντιλο).

12. Το εξάγιον (αξάγι, ξάγι , ξάι και αξάι), που προέρχεται από το λατινικό βχαβΐυτη, ήταν μετρική μονάδα βάρους για πολύτιμα πράγματα και η αξία της διέφερε κατά τόπους. Βλ. περ. «Αγιάσος» 18 (1983), σ. 16.

13. Τριακοσιάρα (=μεγάλο νόμισμα που το χρησιμοποιού­ σαν και ως κόσμημα).

14. Ο σχηματισμός αφηρημένου ουσιαστικού σιδεροσννη οφείλεται σε παρετυμολογία. Ιδιωματικά σ ’ντιρουσίν’ < σιδεροσινί (=σιδερένιο σινί).

15. Λεγενόμπρικο (=λεγένι και μπρίκι μαζί, νιπτήρας).

16. Γάβανοζ (=σκεύος εναπόθεσης - μεταφοράς φαγητού).

17. Καπακουτός (=που έχει καπάκι, σκέπασμα).

18. Φορτσέρι (=μπαούλο, κασέλα). Ιταλ. ίοτζΐβτβ.

19. Σήμερα λέγεται Μπαμπαδούλα.

20. Ο Αθανάσιος Γρηγορίου Μουλαδούλας ή Αλεντάς (18481930), σύζυγος της Χαρίκλειας Γεωργίου Σαμοθράκη (18551937), είναι ο πατέρας του Ευστρατίου, του Γρηγορίου και του Γεωργίου Μουλαδούλα ή Αλεντά, που έδειξαν ενδιαφέρον και για τα κοινά της Αγιάσου.

21. Άγιος Γεώργιος. Ναωνύμιο της περιοχής του σημερινού Δήμου Ευεργέτουλα.

22. Διατέλεσε δημογέροντας Αγιάσου.

23. Κοντζαπάση Πιθανότατα πρόκειται για το σημερινό

τοπωνύμιο Κοντζαμπά Ντερέ(ς), περιοχής Λάμπου Μύλων.

24. Κονλήκι. Το τοπωνύμιο αυτό της ευρύτερης περιοχής του σημερινού Δήμου Ευεργέτουλα, είναι γνωστό σήμερα με τον τύπο Κλίτσ’. Πβ. την ιδιωματική λέξη κ ’λίτσ’ (=κολλίκιον, περι­ φερές αρτοσκεύασμα, κουλούρι).

25. Άγιος Κωνσταντίνος. Ναωνύμιο Σκούντας.

26. Κνργιανέλης < Κυργιαννέλης < Κυργιάννης. Γνωστά από τη Λέσβο τα επώνυμα Τσιργιάννης - Τσιργιαννέλης < Τσιρογιάννης - Τσιρογιαννέλης.

27. Επάνω Αγορά. Πβ. Κάτω Αγορά (Κάτου Κάμπους).

28. Γνωστός ο Αγιασώτης ευεργέτης Μ ιχαήλος Χρυσαφουλιός, ο οποίος απεβίωσε στα μέσα του προπερασμένου αιώ­ να στη Ρόδο, όπου είχε διοριστεί ως υγειονομικός γιατρός.

29. Οσπιτότοπος (=οικόπεδο).

30. Γιος του Μιχαήλου Στεφάνου ο Χριστόφας Στεφάνου (1875-1934), ο οποίος σε πρώτο γάμο νυμφεύτηκε την Καλυψώ Γιαννίκου Χατζηπαναγιώτη, το γένος Βλουτέλη, και απόχτησε τη Μαριγώ, σύζυγο Ηλία Λιβάνου (Μπασμπάλη), και σε δεύτερο γάμο την Εριφύλη Βασιλείου Τσιβγούλη και απόχτησε τρία παιδιά, τον Προκόπιο, τον Ευστράτιο και τη Βιλελμίνη, σύζυγο μετέπειτα του Θεολόγου Σωσώνη. Θυγατέρες του Μιχαήλου Στεφάνου, εκτός από τη μνηστευόμενη, η Χαρίκλεια (Χ αρικλειούδ’), σύζυγος Ευστρατίου Κωνσταντίνου Πανανή (Πιλιγρίνου-Μπιλιγρίνου), η Ευτέρπη, σύζυγος Ιωάννου Σταυρακέλη, και η Καλλιόπη, σύζυγος του γιατρού Θεμιστοκλή Μαριγλή.

31. Γράφε ει τι.

Το προικοσύμφωνο που συντάχτηκε στην Αγιάσο στις 17.3.1884.

ΑΕΣΒΙΑΚΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ ΤΟ Υ ΔΗΜ ΗΤΡΙΟΥ ΤΣΕΓΚΟΥ

Ο Δ ημήτριος

Τσέγκος είδε το φω ς της ζωής στην Αγιάσο το 1902, όταν η Λέσβος σταθεροποιού­ σε το βηματισμό της στην εκατονταετηρίδα της απε­ λευθέρωσης, αλλά και τω ν παγκόσμιω ν σπαραγ­ μών. Ή ταν παιδί της όμορφης φαμίλιας του καφεπώλη Ευστρατίου Παναγιώτη Τζέγκου (Τσέγκου) και της Αμερισούδας Τσομπανέλη. Αδέρφια του, ο ράφτης Π ά νος, η Ελένη Κ υριάκου Π αυλίδου, η Κλεονίκη Νικολάου Δημητροπούλου, που μας άφη­ σ αν χ ρ ό ν ο υ ς , κ α θ ώ ς κ α ι η Ε ιρ ή νη Π α ρ ά σ χο υ Α λ β α ν ο π ο ύ λ ο υ κ α ι η Ε υ γ λ ω τ τία Α λ εξ ά ν δρ ο υ Τ σιγκρίτη, που ως τ ις μέρες μας κρ α τούν αναμμένη τη λαμπάδα της ζωής... Οι δύσκολοι καιροί δεν του επέτρε­ ψαν να ολοκληρώσει τον κύκλο των εγκύκλιων μαθημάτων. Με τη φίλο μάθειά του όμω ς κατά φ ερε να καλύψει πολλά κενά και να ενδυ­ ναμώ σει τη μόρφωσή του. Οι υποχρεώσεις της πολυμελούς πατρικής οικογένειας, τον ανά­ γκα σ α ν α πό π ο λύ νω ρ ίς να μπει στη σκληρή β ιοπάλη . Ό ντα ς π α ιδί ακόμη, μετανάστευσε με τον πατέρα του στην Α μερική, ά λ λ ’ η ξ ε ν ιτ ιά δεν τους κράτησε πολύ. Επιστρέφο­ ντας το 1914, εγκαταστάθηκε η ο ικ ο γένειά του στη Μ υτιλήνη, όπου ο πατέρας του άρχισε να εκμε­ ταλλεύεται ως χάνι-καφενείο το αγία σώτικο Μετόχι, στην οδό Αγίου Συμεών 3. Το 1922 έλαβε μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία. Από το 1932 ως το 1982 εργάστηκε ως ελαιομεσίτης στη Μυτιλήνη. Το 1935 νυμφεύτηκε την καλόκαρδη Μαριάνθη Πολυδώρου Αναστασέλη, την αδερφή του αλησμόνητου λογοτέχνη Στρατή Αναστασέλη, της οποίας ο πανύστατος ύπνος το 1996 τον φαρμάκωσε. Απόχτησε δυο γιους, το Στρατή και το ν Π ολύδω ρο (Ν τόρη), π ο υ ερ γά ζο ντα ι στη Μυτιλήνη, ως λογιστής και ως καθηγητής φυσικός αντίστοιχα, και που του χάρισαν τρία εγγόνια. Ο Δ ημ ή τρ ιος Τ σέγκος σ ’ όλο το μάκρος της ζωής του ακολούθησε το δρόμο της ανυπόκριτης κοινωνικής αγάπης και της πολιτιστικής προσφο­ ρ ά ς. Ή τ α ν ά ν θ ρ ω π ο ς με π λ ο ύ σ ιο εσ ω τερ ικ ό κ ό σ μ ο , με π α κ τ ω λ ό ε υ γ ε ν ικ ώ ν α ισ θ η μ ά τω ν . Α ξετίμητα τα μαλάματα του χαρακτήρα του, το

ήθος, η μειλιχιότητα, η σεμνότητα, η ανεξικακία, η μετριοπάθεια, η προθυμία, η ανυστεροβουλία, η τ ιμ ιό τ η τ α , η σ υ ν έ π ε ια , η γ ε ν ν α ιο δ ω ρ ία κ α ι η ανθρω πιά του. Το μεσιτικό γραφείο του, αρχικά στην Π λατεία Τελωνείου και αργότερα στην οδό Λαδάδικα (σήμερα Αθανασίου Μητρέλια) 31, ήταν ένα είδος «πρεσβείας» για τους συγχωριανούς του. Ως τα στερνά του ενδια φ ερότα ν με ασίγαστο πάθος για το γενέθλιο τόπο του, για τον πολιτισμό του, για τους ανθρώπους του, σ ’ όποια γωνία του πλανήτη και αν βρίσκονταν. Καθημερνά είχε επαφή με πολλούς. Αλληλογραφούσε, συγκέντρωνε και προ­ ωθούσε παντοειδές πληροφοριακό, λαογραφικό και φωτογραφικό υλικό, έκανε δημοσιεύσεις, τηλεφωνού­ σε, ευαισθητοποιούσε υπεύθυνους παράγοντες, συμ­ μετείχε σε επιτροπές, παρακολουθούσε εκδηλώσεις, ξεναγούσε, διαφήμιζε. Και όλα αυτά με ασυνήθι­ στη ιδιοτέλεια. Όντας χριστιανός που έκανε το σταυρό του με πίστη, νοιαζόταν ολοχρονίς για το Προσκύνημα της Π α­ να γία ς, για τον Άγιο Θ εράποντα Μ υτιλήνης, του οποίου μάλιστα διατέλεσε και επίτροπος, για τις γιο ρ τές, για τα π α νη γύ ρ ια . Ξεχωριστή η αγάπη του για το Αναναγωστήριο «η Ανάπτυξη», που το ν τίμησε την 1η του Νοέμβρη του 1992, για το θέα■ τρο, για το καρναβάλι, καθώς και για άλλα πολιτιστικά δρώ­ μενα. Σημαντική θέση στην άδο­ λη αγάπη του είχε και ο Φιλο­ πρόοδος Σύλλογος Αγιασωτών Αθήνας, καθώς και το περιοδικό Α γιάσ ος», του ο π ο ίο υ υπήρξε ανταποκριτής-αντιπρόσωπος ως το γέρμα της ζωής του. Με βαθιά συγκίνη­ ση θυμάμαι την πολύχρονη πνευματική σχέση που είχα μαζί του. Τον σεβόμουνα και τον θεωρούσα ανεκτίμητο συμβουλάτορα, πληροφορητή, εμψυχωτή, συντρέχτη, συνεργάτη. Η αδυναμία περαιτέρω πνευματικής επαφής μαζί του, στα τελευ­ ταία του χρόνια, αυτό το επικοινωνιακά ησνοιτηοΓο, ήταν για μένα ένα ισχυρό πλήγμα... Ο Δημήτριος Τσέγκος, πλήρης ημερών, έκλεισε τα μάτια του στη Μυτιλήνη στις 15 του Σεπτέμβρη της χ ρ ο ν ιά ς π ο υ μας π έρ α σ ε κ α ι την επομένη κηδεύτηκε στο κοιμητήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Συγγενείς, συμπατριώτες, συνεργάτες, φίλοι, τον ξεπροβ όδισ αν στην τελευταία του κ α τοικ ία και απόθεσαν στο μνήμα του τ ’ αμάραντα λουλούδια της αγάπης, του σεβασμού και της εκτίμησής τους... ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΑΝΔΡΙΑΝΑΣ ΚΑΛΕΣΜΑ Απάντηση στηνποιήτρια Ανδριάνα Καραμήτρον

Το κάλεσμά σου πώς μπορώ να τ ’ αρνηθώ, καλή μου, πιάσαν οι φίλοι σου χορό, χαρά τους και τιμή μου. Για σένα παίζουν τα βιολιά, γλυκολαλούν τ ’ αηδόνια, ο λόγος σου κι η πινελιά θ’ ανθοβολούν αιώνια.

ΜΙΛΩ Θα σου μιλήσω τώρα για τα παιδιά, που η αγάπη κι η στοργή ατμός κύλησε απ’ τις τρύπιες τσέπες τους... Τα φτερά τους είναι κολλημένα με λαθραίο μαστίχι, γι’ αυτό ποτέ δε θ’ ανέβουν στο ιπτάμενο τρενάκι. Ούτε ποδόσφαιρο θα παίξουν στ’ αμφιθέατρο της γειτονιάς. Λε θα μαζέψουν φλισκούνι και μανιτάρια στο δάσος. Αυλόπορτα σχολείου δε θα σκαρφαλώσουν. Μήτε στις παρελάσεις θα δρέψουν χειροκροτήματα.

Λπό μικρή στην ξενιτιά με μνήμες φορτωμένη, το γράφεις πάνω στα χαρτιά, το Σούλι δεν πεθαίνει. Κρατάς σημαία και σταυρό, τιμόνι και πυξίδα, γ ι’ αυτό 5ε χά νεις τον καιρό, βηματισμό κι ελπίδα.

Θα σου μιλήσο) ακόμα για τα παιδιά με τα πέτρινα μάτια και τ’ αλουμινένια πόδια, που ρολάρουν με τετράτροχες πολυθρόνες, στριγκλίζοντας σε καταθλιπτικούς διαδρόμους ευαγών ιδρυμάτων...

Με τόσο πλούτο στην καρδιά, γλυκιά μιλιά και χρώμα, για της Ελλάδας τα παιδιά μείνε παιδί ακόμα.

Και για τ’ άλλα, τα αιώνια παιδιά, τ’ αλυσοδεμένα σε υπόγεια κοινωνικοποιημένα μαυσωλεία, που τα επισκέπτονται ποντικίνες με φερετζέ κι αποστειρωμένα γάντια, προσφέροντάς τους μεταλλαγμένες κουδουνίστρες και καραμελένια φιρίκια απ’ τη Χρυσοβαλάντου.

Το κάλεσμά σου πώς μπορώ να τ ’ αρνηθώ, καλή μου, πιάσαν οι φίλοι σου χορό, χαρά τους και τιμή μου. Μελίσσια, 7.3.2003

Θα σου μιλήσω ύστερα για τα παιδιά, π’ άνεμος πικρός βαλτώνει στο στήθος τους και σκουριασμένος σουγιάς στο πλευρό τους... Κανείς όεν τα έμαθε να ζωγραφίζουν θάλασσες και καράβια. Να χαράζουν καρδιές με βέλος στα βράχια. Γράμματα να στέλνουν στην Καππαδοκία παραμονή Πρωτοχρονιάς. Λστρα να μετράνε στις αποβάθρες. Την Καθαρή Δευτέρα αϊτό ν’ αμολάνε. Παιδιά. Με πίσσα στις φλέβες των ονείρων τους, που τα κορμάκια τους τα πούλησαν, πριν γεννηθούν, στις πολιορκημένες νοτιοανατολικές πολιτείες. Παιδιά. Που τα πυροβολούν σαν τ’ αγριοπερίστερα ή τα στέλνουν να καθαρίσουν ναρκοπέδια, για να ’χουν επιτυχία οι τηλεμαραθώνιοι στις Μητροπόλεις της δύσης. Γλυφάδα, 2002

ΑΡΗΣ ΤΑΣΤΑΝΗΣ

ΣΠΥΡΟΣ Κ. ΚΛΡΛΜΟΥΝΤΖΟΣ

Μ ΙΑ ΩΡΑΙΑ ΦΙΛΗ Μια φίλη τώρα γνώρισα, μούρλια, μπουκιά και σχώριο, που πρέπει να ’χει πάνω της και «γαλαμπό» και σκόρδο. Της είπα, αν δεν έβαλε, να βρει και να το βάλει, μάτι κακό άμα τη δει, να μπει και να το βγάλει. Και το δικό μου να σας πω κι αυτό 6ε χωρατεύει* άμα το δει το όμορφο, σα σκύλος αγριεύει.

Θα σας την πω ποια ε ίν ’ αυτή κι εσείς, αν μ ’ αγαπάτε, όταν τη βρείτε, πάρτε με, κοντά της να με πάτε. Ε ίν’ η δροσιά της Ανοιξης, το άρωμα τ ’ Απρίλη, κι έχει τη φλόγα στο κορμί, στα μάτια και στα χείλη. Θέλω τα μάτια της να δω, τα μαύρα, τα μεγάλα, γιατί στον κόσμο σαν αυτά ποτέ δεν είδα άλλα. Θέλω ξανά να σμίξουμε και πάλι να τα πούμε και σαν μπεκρήδες αγκαλιά να σπάσουμε, να πιούμε. Με μάγεψε, μωρέ, παιδιά, π 9 ανάθεμα την ώρα, και πια σ ’ αυτήν κάθε στιγμή ο νους μου τρέχει τώρα. Αγιάσος, 6.3.2003

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΗΣ

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΚΑ Γεια σας, χουριανοί Αγιασώτις τσι καλοί Μ υτιληνιοί, χαίρουμι οπού σας βλέπου ινουμέν’ πάλι μαζί. Τσι*πέρσ’ γ ίν ’κα καρνάβαλους τσ ’ είπα σας τα τρα γ’δέλια, άλλ’ ένα μι στινουχουρεί, π ’ δε βλέπου κουπιλ’δέλια. Πουλύ μ’ αρέσιν γι ιμκρές, γιατί παίζου μαζί ντουν, τουν λέγου κατ’ ανέκδουτα, που ’νι τσι φτες γι ψ ’χή ντουν. Τα χρόνια πλια αλλάξαν!, πρέπ’ να καλουπιρνούμι, να μη στινουχουριόμαστι, να κάνουμι ό,τ’ μπουρούμι. Λφήτι πλια τις Τράπιζις τσι τα βιβλιαρέλια, να πίνιτι καλό κρασί, να τρώτι μιζιδέλια.

5>(Ιηυχ, 12.3.2000

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Μ. ΚΑΛΟΥΝΤΖΟΓΛΟΥ

ΜΑΥΡΗ ΛΑΜΠΡΗ ΤΣΙ ΑΧΑΡΗ... Μαύρη Λαμπρή τσι άχαρη πιράσαμι τσι φέτους, πιο ακριβό απ’ τα παλιά έγιουτου ’νταν του έτους. Ιμσό χιλιάρκου του κιλό είχανι γοι ντουμάτις τσ’ άλλα τριγιά κατόφραγκα γοι πράσνις γοι σαλάτις. Ουχτώμσ’ κατουστάρ’ πιπιριές τσι ανάλογους ούλα, σαν του φακίρ’ μι του μαγνήτ’ αδειάζουνι τ’ σακούλα. Αφού γη αστυνουμία λείπ’ σ’ ούλα καπέλου βάζιν τσ’ αντίς ένα ’που πόνου μας ότου τουμάρια βγάζιν. Απί καρσί του κατσκαδέλ’ σα τς κάτις του λουγιάζουμι, γιατί δε φτάνιν τα λιλιά, όσου τα λουγαριάξουμι. Οικουνουμία απ’ τη μια, λιτότητα ’πι τν άλλ’, έγιτια άχαρη Λαμπρή να μην ξανάρτει άλλ’. Πιρνούν τα χρόνια τσ’ εν αλλάζ’ γη ίδια γη κατάστασ’, πουλλοί θαν έχιν ραμαζάν’ τσι λίγ’ θα κάν’ Ανάστασ’... (Από τα κατάλοιπα)

ΜΕΝΕΑΑΟΣ ΚΑΜΑΤΣΟΣ

Η ΤΡΟΜΟΚΡΛΤΙΣΣΑ Νοέμβρη στις δεκαεφτά, σε έχω στο μυαλό μου, σκέφτομαι το τηλέφωνο, μα πήρα το στυλό μου. Και σου ’γραψα παράπονα, που με φωνάζεις Ντίνα, κάπου με είπες και κουφή κι έγινα κουφή Ντίνα. Θα γίνω τρομοκράτισσα, να σε τρομοκρατήσω, και την καρδιά, που μου ’κλεψες, θα σου την πάρω πίσω. Θα γίνω τρομοκράτισσα, τράπεζα να ληστέψω, και τη δική σου την καρδιά τώρα εγώ θα κλέψω. Και θα σε πάρω γρήγορα μαζί μι την καρδιά σου και σε μια γιάφκα, αγάπη μου, θα ζήσεις τη βραδιά σου. Θα ’χουμε ό,τι θέλουμε, χειροβομβίδες, όπλα, παρέα και παράνομα θα κάνουμε τα κόλπα. Βόμβες θα βάζουμε κι οι δυο, θα στήνουμε καρτέρι, παντού και πάντοτε μαζί, πιασμένοι χέρι χέρι. Χρηματαποστολές πολλές θα κλέβουμε, μωρό μου, στρατόπεδα κι άλλα πολλά θα είναι τ’ όνειρό μου. Θα ’χουμε βιβλιάρια, σπιτάκι και πισίνα, και θα γυρίζουμ’ αγκαλιά περίχωρα κι Αθήνα. Κι αφού θα έχουμε λεφτά, θα κάνουμε ταξίδια, και όλο θα μαθαίνουμε νεότερα παιχνίδια. Ανθρώπους, για παράδειγμα, θα βγάλουμ’ απ’ τη μέση είτε γιατί μας ενοχλούν ή έτσι μας αρέσει. Καμιά φορά και άσχετους θα παίρνει τούτ’ η μπόρα και ασφαλώς υπεύθυνη θα ’ναι η κακιά η ώρα. Και θα κυλάει η ζωή, θα γίνεται και σάλος, κάποιος θα φεύγει απ’ τη ζωή, σειρά θα παίρνει άλλος. Κι έτσι θα συνεχίσουμε να τους τρομοκρατούμε, ώσπου να ’ρθει η ώρα μας στη γιάφκα να πιαστούμε. Και τότε μόνο χωριστά και σε πολυτελείας κελιά θα μας κλειδώσουνε για λόγους ασφαλείας. Μυτιλήνη, Αύγουστος 2002

Μ.Κ - Π.

Ο Ν ΕΚ ΡΟ ΤΑ Λ Ο Σ Σ Χ Ο Λ ΙΑ Ζ Ε Ι ΤΗΝ ΕΠ ΙΚ Α ΙΡΟ ΤΗ ΤΑ Δ ίιτ α απ ’ ένα χρόνου πάλι βρίσκουμε κουντά σας, του όνουμά μ ’ είνι γνουστό μες στου πφουδικό σας. Ό ,τ ’ παράξινα-γινόντι, ’πι μένα θα πφάσιν, στουν ύπνου μ ’ ζίόσ στου Κουστέλ’ τα ψ’λά μας πς θα μοφάσιν. Του προυπουλουγ’σμό τς Ιλλάδας του Κουστέλ’ θα τουν χαμ’λώσ’, έκανι τσιόλας δηλώσεις σ ’ ίδρυμα πους ούλ’ θα τς διόσ’. Γυρέβ’ παράδις μι του τσ’βάλ’ τσι έ χ ’ μιγάλου στόχου, φαίνιτι πους υπουλουγίζ’ τσι του παλιό του τόκου. Πόσα θα πάρ’ θα μας του πει τς Ιβρώπ’ς του δικαστηρίου, γ ι’ αυτό πρέπ’ να φρουντίσ’ τσι φτος να βγάλ’ διαβατηρίου... Χάους ιπικρατεί παντού τα τιλιφταία χρόνια, τς αθρώπ’ ε τς πιάνιν τίπουτα, σκουτών’σι τς σα τσφκόνια. Ναν αγαπήσιν ε μπουρούν, σα τς κάτις φαγουνόντι, τ ’ ζουγή εν τ ’ πιάνιν τίπουτα, ατοί ντουν σκουτουνοντι. Μιγάλα τα συμφέρουντα, γ ι’ αυτά θυσιαζόντι, κανένας ντουν ε παραοίν’, έδιας θα βασαν’ζόντι. Γι Κύπρου ’νι παράδειγμα, που τυρανν’ζόντι χρόνια, γ ’νατσήδις είνι τσι γι δυο τσ’ έχιν μ,ιγάλ’ διχόνοια. Πι χρόνια του Κυπριακό λέγιν πους θα του λύσιν, ας βάλ’ του χέρ’ γι Παναγιά, γι δυο ντουν ν ’ αγαπήσιν... Τσιακ τ ’ χρόν’ του Φεβρουαρίου Ντινκτάς δίν’ τα προυφόνια, του κόσμου ναν ιλπ’Οούν κουμμάτ’, π ’ ταλιπουριέτι χρόνια. Για τν ένταξ’ τς Κύπρου γιου Σημίτ’ς πάρα πολύ κουράσ’τσι, αμ τσι γ ’ ιλληνικός λαός παλ’κάρ’ για τς Κύπριγ’ στάσ’τσι. Γι αγώνας ένι τελζιουσι, τα μπόοια ’νι μαγάλα, ικτός τσ’ α θέλ’ γι Αμερική, θα γένιν μέλ’ τσι γάλα... Χιλιάοις κόσμους χάνιτι τώρα πα σν οικουμέν’, βλέπ’ ντου γι Μιγαλόχαρ’ μας, γΓ αυτό είνι θλιμμέν’... Στινουχουριέτι πλια τσι φτή για τ ’ άστσ’μα που γινόντι, όρτσιλογ’ κάν’ τα θάματα, αμ ε συμμουρφουνόντι.

Αναμνηστική φωτογραφία έξω από το παλαιό ραφείο του Αντώνη Μηνά, στην οδό Αρίονος 5, στη Μυτιλήνη. Διακρίνονται, από αριστερά, ο ελεγκτής του ΚΤΕΑ Βενι­ ζέλος Αναστασέλης (1921-1984), ο καρνάβαλος Παναγιώ­ της Ξαφέλης, με το καπέλο του προηγούμενου, και ο σατι­ ρογράφος και θεατρικός συγγραφέας Αντώνης Μηνάς.

Κόσμους πλια π ’στέβ’ στα θάματα, σ’ γιατροί πλια ε παγαίν’ν,

γι αγρότις π ’ κάν’ν παράπουνου κρίμα τα λόγια π ’ χάνιν...

για τ’ άμα πας α ξιταστείς, μι του μπαμπάτσ’ σι γδέρνιν.

Ούλα απί τς κατίνις μας, ό,τ’ ξουοιαστούν, θαν έβγιν,

Χ ’λιάδις κιλά ίκ’σα τσηριά κόσμους πς καταναλώσαν

ούλ’ θα μιταναστέψουμα, α λιόντι α μας γυρέβγιν...

τσι τα [/.παγκάρια στς ακκλησιές ούλα πους τα γιμόσαν.

Τι να προυτουπώ δεν ξέρου, άστ’μα είμαστι μπλιμέν’,

Θάμα ποίτσι στ’ Αγιου Ορους, εν του πήριτι χαμπάρ’,

βλέπου τσι του τιμάριθμου τσι ούλου ανιβαίν’...

τσ’ έφτου πρώτους για του είδα, απ’ τουν Άγλια, στου ραντάρ...

Ουργιάζ’ γι ισχρουκέρδεια τσ ’ έλιγχου ε τς κάν’ κανές,

Έφτοι π ’ κρατούν του θυμιατό τίμια να θυμιάζιν,

που να πας να πεις του πόνου σ ’, είνι, φίλοι μ ’, να τα κλαις...

τα θάματα είνι αλ’χνά τσ ’ ας μην τα σχουλιάζιν.

Οσου για τ ’ νιουλαία μας μια συμβουλή θα δώσου,

Σ ’ θρησκεία ούλ’ να π ’στέβγιτι τσι εν πάτι καλά,

να δουν ν ’ αλλάξαν τακτική, προυτού να πέσιν όξου...

αφήτι τς ούλ’ σας τς γουρσουζιές, αλλάξιτι μυαλά.

Να είστι θέλου σουβαρού, να στέτσισι αντρίτσια,

Πουλλά τα παραδείγματα, αμ τίπουτ’ εν τα πιάνουμι,

κι ό χ ’ να βάζιτι στ’ αφτιά σα τς γ ’ναίτσις τα σκ’λαρίτσια.

βλέπουμι τα μαξούλια μας τσι έτοιμα τα χάνουμκ.

Διχάτι τν νιουλαία μας τσι στου γκριμνό βαοίζιν,

Πουλύ αργήσαν στου τσιρό γ ’ φγάτις να ραντίσιν,

σα πάριν του κατήφουρου, ξουπίσου ε γυρίζιν...

έπριπι να τς προυλάβιν τς δάτσ’, προυτου ακόμ’ γιννήσιν.

Χρόνια γένουμ’ καρνάβαλους τς Λπουκριγιές σν Αγιάσου,

Μες στα χουριό ήρταν γι δάτσ’, κουντέψαν α μας φαν,

τώρα θα οίνου του «παρών», Οσου μπουρώ, σν «Αγιάσου».

τς υπεύθυν’ ήρτι γι ώρα ντουν σ’ δικϊουσύν’ α τς παν...

Σας εύχουμα χρόνια πουλλά του δυο χιλιάδις τρία,

Γι αγρότις ν ’ απουζημιουθουν ούλ’ γινικά σν Ιλλάδα,

εφ ήν’, αγάπ’, ναν έχιτι τσι πιο πουλλή υγεία.

προυτφϊότητα έ χ ’ γι αγρότ’ς τσ’ ό χ ’ γι Ουλυμπιάδα. Νούσιντ είνι τώρα τ ’ Σημίτ’ να ’ρτ’ πρώτ’ γι Ουλυμπιάδα, ας δει τσι τουν αγρότ’ κουμμάτ’ που υπουφέν’ σν Ιλλάδα. Γι μέρα ότου πλησιάζ’, τα συγκρυγια τουν πιάνιν,

Αγιάσος, 23.1.2003

Π Α ΝΑΓΙΩ ΤΗΣ Ν. ΞΑΦΕΛΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΓΡΙΤΗΣ Ο κορνετίστας και τρομπονίστας της χτεσινής Αγιάσου Β

Α υ τ ό ς που με παρότρυνε ν ’ ασχοληθώ με τη μουσική ήταν ο Κομνηνός Παπουτσέλης, που έπαι­ ζε βιολί, όπω ς και ο παππούς του. Μια μέρα, που είχαμε πάει μαζί στα ξύλα, μου πρότεινε ν ’ αγορά­ σω ένα μουσικό όργανο. Η ιδέα του μου άρεσε, α λλά με π ρ ο β λ η μ ά τισ ε το ε ίδ ο ς το υ ο ρ γά νο υ . Τελικά αποφάσισα και αγόρασα μια κορνέτα, μια τρόμπα. Πήγα, σε ηλικία δεκαεφτά περίπου χρ ο­ νών, στον Ευστράτιο Ρόδανο (Άννα) και παρακο­ λούθησα συστηματικά μαθήματα. Έ δινα 25 δραχ­ μές το μάθημα. Επιθυμία μου ήταν να μου γράψει σκοπούς, για να βγαίνω να παίζω . Θ υμάμαι που μου έγραψε το σκοπό «Τα ξύλα». Αργότερα, κατα­ β ά λ λ ο ν τα ς μεγάλη π ρ ο σ π ά θ ε ια , π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ α μόνος μου. Αρχικά συνεργάστηκα ως μουσικός με το βιολι­ τζή Κ ο μ ν η ν ό Π α π ο υ τ σ έλ η , με το ν Π ρ ο κ ό π ιο Μ πουρλή, που ήταν φούρναρης, ά λ λ ’ έπαιζε και μπάσο, και με το σαντουριέρη Κωστή Καχιλέλη. Αν δεν κάνω λά θος, π ρ ω τ ο έ π α ιξ α το 1937 στο καφενείο του Αγγελή Κ αραγιάννη, που ήταν στη θέση το υ σ η μ ερ ιν ο ύ κ α φ ε ν ε ίο υ το υ Σ τ α ύ ρ ο υ Ψ α ρ ρ ο ύ . Π ρ ο π ο λ ε μ ικ ά ε π ίσ η ς π ή γ α ιν α σ το Αμπελικό και συνεργαζόμουνα με τους ντόπιους Βερβέρηδες (Φράγκους), τους γιους του καφετζή Ν ικολάου Βερβέρη (Φράγκου), τον Αντώνη, που έπαιζε κλαρίνο, και το Σωκράτη, που έπαιζε βιολί. Στο χωριό αυτό γίνονταν τα πανηγύρια του Αγίου Θ εράποντα κ α ι του Αγίου Ευσταθίου και συγκε­ ντρωνόταν πολύς κόσμος. Το 1938, Επιστρέφοντας κ ά π ο ια μέρα από το Α μπελικό, πληροφορήθηκα πω ς στο χω ριό μας έγινε ένα φοβερό έγκλημα, με θ ύ μ α τα σ υ γ γ ε ν ε ίς το υ Ν ικ ο λ ά ο υ Κ α ζα ν τζή (Καρακάση). Ή μ ο υ ν α της κ λ ά σ η ς το υ 1938 κ α ι σ τ ις 28 Οκτωβρίου κατατάχτηκα στον 7ο Λόχο του 22ου Συντάγματος Πεζικού Μυτιλήνης, στο οποίο διοι­ κ η τή ς ή τα ν ο σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Π α ν α γ ιώ τ η ς Μπαλής. Το 22ο Σύνταγμα Πεζικού μαζί με το 18ο Σ ύντα γμ α Σάμου κ α ι με το 23ο Σ ύντα γμ α Χ ίου ανήκαν στη XIII Μεραρχία. Ως μουσικός πήγα στη στρατιω τική μπάντα. Λοχαγό στον 7ο Λόχο είχα το Μ ανόλη Ο ικονομάκη. Ε π ιλ ο χεύ ω ν ήταν κ ά ­ π ο ιο ς Μ α ρινάτος, α πό τη Μ όρια. Θ υμάμαι πω ς στον 6ο Λόχο, διοικητής του οποίου ήταν ο λοχα­ γός Τριχιάς, υπηρετούσε ως δόκιμος ο συχωριανός Η ληξιαρχική πράξη βάφτισης του Δημητρίου Αγρίτη.

Γεώργιος Π ασχαλίδης, που ήταν ο π ιο μερακλής αξιωματικός. Στον 6ο Λόχο υπηρετούσε τότε και ο Σ α μ ιώ τη ς α ν θ υ π α σ π ισ τ ή ς Κ ω ν σ τ α ν τίν ο ς Μελαχρινίδης, που αργότερα εκτελέστηκε στο μέτωπο της Αλβανίας. Η μπάντα έδρευε στον Αγιο Γεώργιο Μυτιλήνης, στο Τζαμί. Απέναντι ήταν το σπίτι του διοικητή της Α σφάλειας Γαλούση. Στην μπά ντα υπήρχαν μόνιμοι και κληρω τοί. Από τους μ ό νι­ μους Λ έσβιους θυμ ά μ α ι το δεκανέα Ε υσ τρ ά τιο Μ υρσίνη, από το Π λω μά ρι, ο ο π ο ίο ς α ργότερα αποστρατεύτηκε ως ταγματάρχης, το δεκανέα κορνετίστα Θεόδωρο Παπά, από το Μεσαγρό, και τον ανθυπασπιστή Μανόλη Συκά, από τον Πολιχνίτο. Κ λ η ρ ω το ί στην μ π ά ν τα ή μ α σ τα ν οι Σ α μ ιώ τες Π ρ ό δ ρ ο μ ο ς Σ ο φ α τ ζ ή ς κ α ι Ιω ά ν ν η ς Δ ια κ ο γεωργίου, οι Πλωμαρίτες Γεώργιος Πατρέλης και Ιωάννης Παντελέλης, ο Δημήτριος Μπουρλέλης ή Σ τερ ια ν έλ η ς, α π ό την Π λ α γ ιά , ο Χ α ρ ά λ α μ π ο ς Γιάννου, από το Μ ανταμάδο, ο Στρατής Κουτσά­ φτης, α π ό το Μ εσ αγρό, ο δεκ α νέα ς Ε ρ μ ό λ α ο ς Ζ ω γ ρ ά φ ο ς , α π ό το ν Π α λ α ιό κ η π ο , ο Ό μ η ρ ο ς Μ ετα ξά ς α π ό την Ε ρεσ ό, γ ιο ς το υ κ λ α ρ ιν τζ ή Κώτσου Μεταξά, οι Τουρκογιάννηδες, ο Μιχάλης και ο α δερφ ός του, ο Π α λα ιο κ η π ια νό ς Κ ώ στας Τσόλος, ο Α μ πελικιώ της Σω κράτης Βερβέρης ή Φράγκος και ο Κατωτριάτης Χαράλαμπος Δάλας, ο πατέρας τω ν αδελφώ ν Δάλα, οι ο ποίοι κάνουν σήμερα γεωτρήσεις. Στη Μυτιλήνη υπηρέτησα 28 μήνες. Έ πρεπε ν ’ απολυθώ το 1940, αλλά εντωμεταξύ κηρύχτηκε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και με κράτησαν. Έμαθα να γράφω και να διαβάζω μουσική. Ανανεώναμε το ρεπερτόριο της Μεραρχίας. Με την κήρυξη του πολέμου ήρθαμε για ένα διάστημα στους Λάμπου Μ ύλους, α λλά μετά κατεβήκαμε π ά λ ι στη Μ υ­ τιλήνη. Εμείς, οι άντρες της μπάντας, εγκαταστα­ θήκαμε στην περιοχή Μ έλαγκας, στον πύργο του Μ α ν ’τ ά π ’. Ο Ε φ ο δ ια σ μ ό ς ή τα ν στη Σ κ ο ύ ν τα .

Φύλλο πορείας του Δημητρίου Αγρίτη (30.11.1948).

Το δελτίο ταυτότητας του Δημητρίου Αγρίτη, ως μέλους του Σωματείου Μουσικών Αέσβου (23.12.1955).

Α ποστολή μας ήταν η ψ υχα γω γία τω ν οπλιτώ ν. Στη Μυτιλήνη παραβγάζαμε τους στρατιώτες, που προορίζονταν για το μέτωπο και που έφευγαν με μεταγωγικά. Αρχιμουσικός μας ήταν ο Γεράσιμος Κ ανιόρος, ο οποίος ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα αποσπάστηκε σε άλλη μονάδα και ήρθε στη θέση του ο επίσης μόνιμος Λάκης Κυριακίδης, ο οποίος έπαιζε κορνέτα. Τέλη το υ 1940 είχ α μ ε έρ θ ει με το κ α ρ ά β ι «Έλλη» 10 έφεδροι της μουσικής στον Πειραιά, για να προωθηθούμε στο Σύνταγμά μας, αν και έπρεπε να π ερ ιμ ένουμ ε σχετική δια τα γή . Ανάμεσά μας ήταν ο δεκ α νέα ς Δ ημ ή τριος Μ πολέτης, α π ό το Μ αρούσι, και ο Α θηναίος Μίμης Μ ακρίδης, που έ π α ιζ ε κ ο ρ ν έ τα . Π ή γα με στην Α θή να , στο Φ ρουραρχείο, αλλά δεν μπορούσαν να μας στεί­ λουν στο μέτωπο, όπου ήταν η μονάδα μας, γιατί δεν είχε εκ δ ο θ εί α κ όμ η η σ χ ετικ ή δ ια τ α γ ή . Γυρίζαμε από εδώ και από εκεί, χωρίς αποτέλεσμα. Τ ελικά ζητήσαμε ακρόαση κ α ι πα ρ ο υσ ιά σ τη κ α αυτοπροσώ πω ς στον Π απάγο, ο οποίος ενέκρινε την αναχώρησή μας για το μέτωπο. Στο Γουδί μας έδωσαν από δυο μουλάρια. Ταξιδέψαμε με το τρέ­ νο και φτάσαμε στη Φλώρινα, τη μέρα της γιορτής του Αγίου Βασιλείου, την Πρωτοχρονιά του 1941. Μέσω Κρυσταλλοπηγής φτάσαμε με τα ζώα στην Κορυτσά, από όπου μας έστειλαν σε αποδεκατισμένες μ ονάδες. Π ρέπει να πω π ω ς δεν είχαμε κανονική εκπαίδευση στα όπλα. Μ έχρι το ν Α π ρ ίλ ιο το υ 1941 ή μ ο υ να στην Α λ β α ν ία , α π ο σ π α σ μ έ ν ο ς στη X Μ ερ α ρ χ ία . Θυμάμαι την Ανω Μογλίτσα, την Κάτω Μογλίτσα, το Μοράβα... Αρρώστησα και αναγκάστηκαν να με κατεβάσουν σε ορεινό χειρουργείο και στη συνέχεια να με προωθήσουν στο Αναρρωτήριο της Κορυτσάς «Τούρτουλη», γ ια τ ί μου βρήκαν 140 σφυγμούς.

Τελευταία πήγαμε στην Κομμένη Πέτρα, στο ύψω­ μα 2.800. Από τα Τίρανα μας χώριζε ένα ύψωμα. Με την επίθεση τω ν Γερμανών στα οχυρά της Μακεδονίας και την είσοδό τους στη χώρα, οπισθο­ χωρήσαμε και εμείς στο μέτωπο της Αλβανίας. Εγώ με το Σαμιώτη Ιωάννη Διακογεωργίου ξεκινήσαμε με τα πόδια από την Κομμένη Πέτρα, φτάσαμε στα σ ύνορα κ α ι θέλαμε να κα τεβούμε στην Αθήνα. Προτού φτάσουμε στην Καλαμπάκα, συναντήσαμε Γερμανούς και παραδώσαμε τον οπλισμό μας. Οι Γερμανοί έσπαζαν τα όπλα και τα πετούσαν. Εδώ υπήρχαν σταθμευμένα στο δρόμο λεωφορεία, ένα από τα οποία, μάλιστα, έγραφε «ΑΓΙΑΣΟΣ». Οι Γερμανοί μας διέταξαν να τα βγάλουμε από το δρό­ μο, για να περάσουν τ ’ άρματά τους. Φορούσαμε τα στρατιωτικά ρούχα, γιατί δεν ήταν εύκολο να προ­ μηθευτούμε άλλα. Πεινούσαμε και για να επιβιώ ­ σουμε αναγκαζόμασταν να κλέβουμε. Φτάσαμε στα Τρίκαλα και στην Καρδίτσα. Εδώ σούβλιζαν αρνιά και πουλούσαν κρέας, αλλά δεν είχαμε χρήματα για ν ’ αγοράσουμε. Μετά από μέρες κατεβήκαμε στο Σταθμό Ααρίσης και στη συνέχεια στον Πειραιά, στα Κ αμίνια. Εδώ συνάντησα το συχωριανό μου Κώστα Πανάγη. Για να εξοικονομήσουμε τα προς το ζην ζητιανεύαμε. Ο Κώστας είχε τυλίξει το πόδι του με επίδεσμο και έκανε τον τραυματία και εγώ έκανα πως τον υποβάσταζα, για να πετύχει το κόλ­ πο. Κ ά ποια οικογένεια συγκινήθηκε, μας έδωσε κατάλυμα και μας περιέθαλψε. Πεινούσαμε, είχαμε ψείρες. Ό τα ν προθυμοποιήθηκαν να φροντίσουν και το πόδι του «τραυματία», αλλάζοντας τους επι­ δέσμους, είπαμε πω ς την προηγούμενη μέρα πήγαμε κάπου και έκαναν αλλαγή οι Γερμανοί. Τελικά ανα­ γκαστήκαμε να φύγουμε, για να μη ρεζιλευτούμε. (Η συνέχεια και το τέλος στο επόμενο)

Ως κιθαρίστας ο Δημήτριος Αγρίτης (δεύτερος από δεξιά) με ξένους μουσικούς και με τραγουδίστρια, στο Κέντρο διασκέδασης (Πάρκο της Καρυάς), που εκμεταλλευόταν ο Γρηγόριος Χατζηραβδέλης.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Β Η τ α ν πράγματι μια επινόηση σατανική ο σταυ­ ρός. Οι Ρω μαίοι συγγραφείς, που ζούσαν σε μια εποχή, όπου η φριχτή τέχνη του βασανισμού είχε φθάσει στο αποκορύφωμα, χαρακτήριζαν το σταυρό ως το σκληρότερο και τρομερότερο βασανιστήριο. «Οικΐεΐϊδδϊηΐίΐιη ει ΐσΐειτϊπΗΐΓη δΐιρρΐϊαυιτι», γράφει ο Κ ικέρωνας. Αυτό ακριβώ ς ήταν η α ιτία που είχε καταστήσει τη σταύρωση δημοφιλή στους εξαγριω­ μένους και αιμοδιψείς όχλους της εποχής εκείνης και το καθιερωμένο μέσο εκτέλεσης τω ν δούλων, των μεγάλων εγκληματιών και των προδοτών. Σε π ε ρ ιπ τώ σ ε ις α τό μ ω ν μεγάλης α ντο χή ς ή όταν ο επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσμα­ τος έκρινε ότι το μαρτύριο έπρεπε να επισπευθεί, υπήρχε ένας τρόπος επίσπευσης της επέλευσης του θανάτου. Επειδή γνώριζαν ότι αυτό που έσωζε τον κ α τά δικ ο α πό την α σ φ υ ξία ήταν η στήριξή του σ τους ήλους τω ν π ο δ ώ ν κ α ι η ανασήκω ση του σ ώ μ α τος γ ια να α ν α π ν εύ σ ει, π ρ ο κ α λ ο ύ σ α ν με δ υ ν α τ ό κ τύ π η μ α κ ά τα γ μ α της κ νή μ η ς (το «οπιπ 1τ 8£ϊιιιτι» και έτσι ήταν πια αδύνατο για τον κ α τά δ ικ ο να σ τη ρ ιχθ ει γ ια να α ν α π ν εύ σ ει κ α ι πέθα ινε. Ή τα ν αυτό η χα ρισ τικ ή βολή για τους σταυρούμενους και εφαρμόστηκε στους δυο ληστές που σ υσταυρώ θηκαν με το Χ ρισ τό. Ο έμπειρος αρχηγός του εκτελεστικού αποσπάσματος, ο κεντυριωνας, όταν είδε το Χριστό να μην αναπνέει και να μην κινείται, πείσθηκε απόλυτα ότι πέθανε, για ­ τί ο κατάδικος πάνω στο σταυρό είναι αδύνατο να πάθει νεκροφάνεια. Δεν είναι δυνατό να αναπνέει, χωρίς οι αναπνευστικές του κινήσεις να είναι αντι­ ληπτές, γ ια τί η απεγνωσμένη αναπνευστική του προσπάθειά είναι εργώδης, μάλιστα όταν βρίσκε­ ται στη θέση, όπου το σώμα, μη εκτελώντας μυϊκές κινήσεις, ασκεί όλο το βάρος πάνω στους ήλους των χεριών. Η ακινησία πάνω στο σταυρό ισοδύ­ ναμε! απόλυτα με θάνατο. Αλλά για να μη μείνει σε κανενός τη σκέψη η ελάχιστη αμφιβολία ότι όντως είχε πεθάνει πάνω στο σταυρό ο Χριστός, και αν ακόμη δε γνωρίζαμε με ποιο τρόπο πέθαιναν οι σταυρούμενοι, «είς τών στρατιω τώ ν λόγχη αύτοΰ τήν πλευράν ένυξε, και ευθύς έξηλθεν αίμα και ΰδωρ». Το γεγονός, λοιπόν, ότι καμιά άλλη κίνηση ή αντίδραση δεν επακολούθησε το τραύμα του θώρα­ κα και ότι καμιά αναπνευστική ή άλλη προσπάθεια δε γινόταν πια, έπεισε τον έμπειρο κεντυριωνα ότι ο θάνατος είχε επέλθει και την πεποίθησή του αυτή

δήλωσε στον Πόντιο Πιλάτο, όταν αυτός τον κάλε­ σε να τον διαβεβαιώσει ότι «πάλαι άπέθανεν». Π ρέπει να σημειω θεί ό τι ο Ιησούς παρέμεινε προσηλωμένος πάνω στο Σταυρό πολλή ώρα μετά το λογχισμό. Ο Ιωσήφ ο από Α ριμαθαίας πηγαίνει στον Πιλάτο και ζητεί την άδεια να ενταφιάσει το Σώμα. Ο Π ιλά τος, ό π ω ς αναφέρθηκε, καλεί τον κεντυριωνα και πληροφορείται α π ’ αυτόν το θάνα­ το του κ ατάδικου. Α νεβαίνει ξα νά ο Ιωσήφ στο Γολγοθά, αφού προηγούμενα προμηθεύτηκε μαζί με το Νικόδημο όλα τα απαραίτητα, και πραγματο­ ποιεί την αποκαθήλωση. Η ταφή γίνεται σύμφωνα με το ιο υ δ α ϊκ ό τυ π ικ ό («κα θώ ς έθος έσ τί τ ο ις Ί ο υ δ α ίο ις έντα φ ιά ζειν » , λέγει ο Ε υα γγελισ τής Ιωάννης), που περιλάμβανε μεταξύ τω ν άλλων και την τοποθέτηση φ τερ ού μ π ρ ο σ τά στη μύτη του ενταφιαζόμενου για δεκαπέντε λεπτά, για να δια ­ πιστωθεί ότι τούτο δεν κινείται από εκπνοή. Αλλά η ίδια η διαδικασία του ενταφιασμού του Ιησού Χ ρισ τού π εριέχει κα ι μια πρόσθετη α ιτία θανάτου, περιττή π ια σαν α ποδεικτικό στοιχείο, πά ντω ς όμω ς ικανή να οδηγήσει στο θάνατο και μόνη αυτή έναν άνθρω πο υγιή. Και αυτή είναι το έθιμο να π ε ρ ιτ υ λ ίσ σ ε τ α ι το σ ώ μ α το υ νεκ ρ ο ύ πανταχόθεν (συμπεριλαμβανομένου και του κεφα­ λιού) με ένα σεντόνι και να διαβρέχουν τελείως το ύφασμα αυτό με ένα πυκνόρρευστο και ρητινώδες μείγμα δυο αρωματικών ουσιών, της σμύρνας και της αλόης. Στην προκειμένη περίπτωση πληροφο­ ρούμαστε ό τι ο Ν ικόδη μος χρ ησ ιμ οποίησ ε «ώ ς λίτρα εκατόν», δηλαδή 32 κιλά. Έ τσι όλο το Σώμα περικλείεται μέσα σε περίβλημα στεγανό, αεροστε­ γές και πρόξενο ασφυξίας. Αν και η πληθώρα των τεκμηρίων και των αιτίων θανάτου έχει καταστήσει την ένσταση, ότι δεν έχει επέλθει ο θάνατος, ανάξια προσοχής, εν τούτοις ας την παρακολουθήσουμε λίγο ακόμη στην προέκταση και στις συνέπειες της. Αυτό το ημιθανές έστω σώμα, αφού παραμείνει για πολύ ακόμη στο ασφυκτικό περιβάλλον του, χω ρ ίς νερό, χω ρίς την ελάχιστη φροντίδα ή νοσηλεία, ξαφνικά σηκώνεται, απαλλάσ­ σεται απο το περίβλημά του, (χώρις, όπω ς σαφώς περιγράφουν οι μαρτυρίες, να αποτυλίξει τα υφά­ σματα), αποκυλίει το λίθο, που δυο υγιείς γυναίκες το θεωρούσαν αδύνατο να τον αποκυλισουν από κ ο ιν ο ύ . Το σώ μα α υτό β α δ ίζει ά ν ετα α π ό τα Ιεροσόλυμα στους Εμμαούς με βηματισμό ταχύ, ώστε να προφθάσει τους δυο προπορευόμενους και

να συζητεί άνετα και αμέριμνα μαζί τους. Από εκεί πάλι στα Ιεροσόλυμα, όπου και εμφανίζεται στους μαθητές. Οι εμφανίσεις της πρώτης κιόλας μέρας είναι εμφανίσεις σώματος υγιούς και σφύζουσας ζωής, ενώ θα ήταν ιατρικά αδιανόητο το έξαιμο, αφυδατωμένο, πυορροούν και κατατραυματισμένο σώμα να εμφανίζεται και να συμπεριφέρεται έτσι. Θα έπρεπε να σύρεται, κατά τρόπο αξιοθρήνητο, σε απόσταση λίγων μέτρων, και να χρειάζεται για την επιβίωσή του ιατρική περίθαλψη, για πολλούς μήνες. Η αναζωογόνηση αυτή, λέγουν οι ορθολογιστές που υποστηρίζουν αυτή την ένσταση, χωρίς να γνω­ ρίζουν σε τι συνίσταται το μαρτύριο του σταυρού ούτε στοιχειώδεις έννοιες της ιατρικής επιστήμης, οφείλεται στην ευεργετική επίδραση της σμύρνας και της αλόης. Αλλά αν οι ουσίες αυτές είχαν τέτοιες, ανήκουστες και παράδοξες ενέργειες, τότε διακόπτε­ ται πια όλη η πολύπλευρη και πολύμοχθη προσπά­ θειά της ιατρικής επιστήμης, για τη διατήρηση στη ζωή αυτών των οργανισμών, που υπέστησαν μεγά­ λους τραυματισμούς και σοβαρές διαταραχές, και χορηγείται δηλαδή για εισπνοή σμύρνα και αλόη. Σ ύμ φ ω να με την αδιανόητη κ α ι φαν^ασιώ δΐ] αυτή ένσταση, θα πρέπει ο Ιησούς Χριστός, αφού δια τύπω σ ε την τέλεια ηθική διδα σ καλία και την τήρησε σ ’ όλη τη ζωή Του, ώστε να προκαλεί ό σ ο ^ Τον μισ ούσ αν με το « τίς ελέγχει με π ερ ί α μ α ρ ­ τίας;», να πραγματοποίησε τη βλάσφημη διαβεβαιώνει για την Ανάστασή Του και να διερμη­ νεύει γ ι ’ αυτή τις Γραφές. Τέλος να ^ ίιν ο θ έ τ η \ϊ^ (κατά ποιο τρόπο άραγε;) και την Ανάληψη. Ό λα αυτά είναι τελείως ασύστατα και απαράδε­ κτα. Κάθε άνθρωπος που σέβεται τη λογική πιστεύ­ ει αδίστακτα ότι ο Ιησούς Χ ριστός όντως πέθανε πάνω στο Σταυρό. Αφού πια αποδειχθεί ότι όντως εμφανίστηκε στους μαθητές και ότι ο Τάφος βρέθη­ κε κενός, όντως πρόκειται για επάνοδο της ζωής σ ’ ένα νεκρό σώμα. Εδώ μπαίνουμε π ια στην περιοχή μιας άλλης επιστήμης, που θα μας καθοδηγήσει ως προς την αξιοπιστία αυτών των πληροφοριώ ν και ενδείξε­ ων, γιατί έχει ως έργο της τον καθορισμό, με ακρί­ βεια και ορθότητα, της αξιοπιστίας των αποδείξε­ ων. Π ρόκειται για τη Νομική επιστήμη, που είναι υποχρεωμένη να εκδίδει συνέχεια αποφάσεις, με βάση τις προσ κομ ιζόμενες ενδείξεις, εάν όντω ς έλαβε χώρα ή όχι ένα γεγονός. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και διευθυντής του Ινστιτούτου Π ροχω ρημένων Ν ομικώ ν Σ π ουδώ ν του Π ανεπιστημίου αυτού Γ ΑηάοΓδοη έχει μελετήσει με ιδιάζουσα προσοχή το θέμα τω ν ενδείξεων για την Ανάσταση του Ιησού Χ ριστού και έχει α ποφ α νθεί ότι όντω ς ο Ιησούς Χριστός αναστήθηκε.

Ας έλθουμ ε, έ χ ο ν τ α ς ω ς βάση τ ις ερ γα σ ίες αυτές, καθώς και παρόμοιες μελέτες από άλλους δια πρ επείς νομικούς και ιστορικούς, στο πρώτο μ α ς ερώ τημ α: Ή τ α ν ο ι ε μ φ α ν ίσ ε ις μετά την Ανάσταση, όπω ς μας περιγρά φ οντα ι στην Καινή Διαθήκη, πραγματικές ή όχι; Δυο ερμηνείες είναι δυνατόν να δοθούν προς υποστήριξη του αρνητι­ κού ενδεχομένου, ή ότι πρόκειται για αυταπάτη ή ότι πρόκειται για απάτη σκόπιμη. Το φ α ινόμ ενο τω ν ψευδαισθήσεω ν δεν είνα ι ξένο προς την ιατρική επιστήμη και μάλιστα προς την ψυχιατρική. Οι ψευδαισθήσεις, λέγει η ιατρική, εμφανίζονται πράγματι κάτω από ορισμένες συν­ θ ήκ ες κ α ι σ ύ μ φ ω ν α με ο ρ ισ μ έ ν ο υ ς κ α ν ό ν ες. Συγκεκριμένα: 1. Τα άτομα τα οποία τις υφίστανται έχουν προδιάθεση γ ι’ αυτές, αποτελούν κατά \βμτο&ρ^ρόπο προέκταση των ψυχικών τους διαθέ­ σεων και αφορούν γεγονότα, των οποίω ν η πραγματοποίησημοναμένεται έντονα. 2. Επίσης τα άτο­ μα αυτά ανήκουν σε συγκεκριμένο τύπο, επιρρεπή σε τέτο ιες εκδηλώ σεις. 3. Ε ξα ιτία ς του τελείω ς α το μ ικ ο ύ χα ρ α κ τή ρ α τω ν εκδηλώ σ εω ν α υτώ ν, δη λα δή της π ρ ο β ο λ ή ς τω ν π ρ ο σ δ ο κ ιώ ν ή τω ν εμ π ειρ ιώ ν, είνα ι α νο μ ο ίο υ π ερ ιεχομ ένου, όταν πρ οέρχοντα ι από διά φ ορα άτομα. 4. Οι ψ ευδα ι­ σθήσεις π α ρ ο υ σ ιά ζο ντα ι σε κατάλληλη ώρα και '5*\Τέλος, εφόσον έχουν την τάση να επανα^ ^ ( ^ ν ο ν τ α ι , η επ ά νο δό ς το υς σ υνεχίζετα ι για πολύ χρονικό διάστημα. Ο ι εμφανίσεις του αναστάντος Ιησού Χριστού ακολουθούν κανέναν από τους κανόνες αυτούς; Ας τους εξετάσουμε έναν προς ένα: 1. Εκείνοι στους ο π ο ίο υ ς εμφανίστηκε ο «α να σ τά ς» β ρίσ κοντα ν κάτω από το κράτος της αναμονής της Ανάστασης; Ό λω ς αντίθετα. Ε ίχα ν πεισ θεί ότι με το θάνατο πάνω στο Σταυρό είχε λήξει με οικτρή αποτυχία η αποστολή του Διδασκάλου τους. Τίποτε δεν είχαν α ν τ ιλ η φ θ ε ί α π ό τ ις π ρ ο ρ ρ ή σ ε ις Του γ ια την Α νάστασή Του κ α ι επα νειλη μμένα προβάλλουν άρνηση και «βραδύτητα κα ρδίας», για να πισ τέ­ ψουν την αγγελία εμφανίσεων σε άλλα πρόσωπα.

2. Τα πρόσωπα που αναφέρουν εμφανίσεις του α ν α σ τά ν το ς εν ώ π ιο ν το υ ς είν α ι ετερογενή και μάλιστα ανήκουν σε τύπους χαρακτήρων τελείως ξένους σε φαντα σ ιώ δεις εμπειρίες. Ο π ρ α γμ α τι­ στής τελώ νης Μ ατθαίος, ο δύσ πισ τος Θ ωμάς, ο δια νοούμ ενος Π αύλος, οι προσγειω μένοι α λιείς Πέτρος και Ιωάννης, των οποίων τα κείμενα στην Καινή Διαθήκη μαρτυρούν αυστηρότητα λογικής, ο αμφιβάλλων Ιάκωβος και τέλος «επάνω πεντακοσ ίοις άδελφοΐς εφάπαξ», οι ο π ο ίο ι είναι φυσικά αδύνατο να ανήκουν στον ίδιο τύπο χαρακτήρα.

3. Αντί να έχουν ατομικό χαρακτήρα και πλήρη διαφορά ως προς το περιεχόμενό τους, οι εμφανί­

σεις αυτές είναι τελείως πανομοιότυπες και ταυτό­ σημες σε όλα τα πρόσωπα, τα οποία τις αντιλαμ­ βάνονται τα υτόχρ ονα . Κ αι οι ομάδες αυτές δεν είναι ευκαταφρόνητες σε αριθμό. Πεντακόσιοι στη μια περίπτωση, δέκα, ένδεκα, επτά σε άλλες περι­ πτώσεις. Αλλά και όλες, οι κ α τ’ ιδίαν ή σε ομάδες εμφανίσεις (ένδεκα αναφέρονται ρητά στην Καινή Δ ια θή κη ), π α ρ ο υ σ ιά ζ ο υ ν πλήρη ο μ ο ιό τη τα ω ς προς τη μορφή και ως πρ ος το μήνυμα το οποίο φέρουν. Έ χουν όλοι αυτοί τον ίδιο ακριβώς ψυχι­ κό κόσμο, ώστε να συμφωνούν τόσο τα οράματα, οι ψευδαισθήσεις τις οποίες υφίσταντοα; 4. Οι «εμφανίσεις» του Ιησού πραγματοποιού­ νται σε τελείως διάφορες τοποθεσίες και διάφορους χώρους, οι περισσότερες κάτω από το φως της ημέ­ ρας. Δυο συμβαίνουν την πραιία του Πάσχα παρά το μνημείο, μια κατά το απόγευμα στον αγρό, μια ακό­ μη κατά την ίδια ημέρα κάτω από το φως του ηλίου, δυο σ’ ένα δωμάτιο το βράδυ, μια σ ’ ένα λόφο της Γαλιλαίας, άλλη παρά τη θάλασσα της Τιβεριάόας και μια στο Ό ρος των Ελαιών. Κανένας κοινός προδιαθετικός παράγοντας δεν είναι δυνατό να υπάρ­ ξει, ως προς την ώρα και τον τόπο τιον εμφανίσεων.

5. Η επανάληψη των αληθινών ψευδαισθήσεων π ρ α γ μ α το π ο ιε ίτα ι είτε με αύξουσ α σ υχνότητα, οπότε οδηγούν σε κρίση, είτε με προοδευτική αραίωση, που τελικά οδηγεί στη διακοπή. Τίποτε παρό­ μοιο δε συμβαίνει στις εμφανίσεις του αναστάντος, οι οποίες διαρκούν μόνο σαράντα μέρες και διακό­ πτονται απότομα. Κανένα από τα υπερπεντακόσια άτομα στα οποία έγιναν οι εμφανίσεις αυτές δεν ανέφερε ποτέ ότι έγινε νέα όμοια εμφάνιση μετά την Ανάληψη του αναστάντος. Ας προσθέσουμε στα παραπάνω ότι οι εμφανί­ σεις του Ιησού Χ ριστού δε γίν ο ντα ι α ντιλη πτές μόνο με την όραση, αλλά και με την ακοή και με την αφή. Ακόμη, ότι συνοδεύονται και από λήψη τρο* φής, μετά τη βρώση της οποίας παραμένουν υπο­ λείμματα, οστά των ιχθύων. Εφόσον λοιπόν οι εμφανίσεις του αναστάντος δεν είνα ι α ποτέλεσ μα α υτα π ά τη ς, μήπω ς ε ίν α ι αποτέλεσμα απάτης; Αλλά και εδώ η σοβαρή προ­ βολή μιας τέτοιας υπόνοιας είναι δυνατό να τεθεί κάτω από τον έλεγχο της νομικής μεθόδου, προς διαπίστωση της αξιοπιστίας των μαρτυριών Ο πρώ τος λόγος, για τον οποίο η υπόνοια της απάτης είναι αστήρικτη, σ υνίσ τα τα ι στο μεγάλο αριθμό προσώπων, τα οποία αντίκρισαν τον αναστάντα Ιησού. Πεντακόσια και παραπάνω άτομα είναι αδύνατο να συμμετάσχουν ομόφωνα σε μια χονδροειδή απάτη, χω ρ ίς ποτέ να αναγκασθούν από τα πράγματα να ανακαλέσουν, ούτε, για τόσα χρόνια, έστω και ένα α π ’ αυτά τα άτομα να συνέλ­ θει και να αποκαλύψει τη σκευωρία.

Το δεύτερο στοιχείο, που αποκλείει την υποψία της βλάσφημης απάτης, είναι ότι η μαρτυρία για την Ανάσταση ήταν άρρηκτα συνυφασμένη π ρος την υψηλότερη και αυστηρότερη ηθική διδασκαλία, που είχε διατυπωθεί, και ότι τα πρόσωπα που μετέδω­ σαν το κήρυγμα της αλήθειας στην Οικουμένη έζη­ σαν -κατά την ομολογία και των ίδιων των εχθρών τους— ζωή πέρα ως πέρα συνεπή προς τη διδασκα­ λία αυτή, η ο π οία δεν ελέγχει μόνο τις π ρ ά ξεις, αλλά και τις μύχιες διαθέσεις της ψυχής. Αλλά την υπόνοια της απάτης την αποδεικνύει εσφαλμένη και η ψυχική κατάσταση και η συμπερι­ φορά τω ν Αποστόλαιν από τη Σταύρωση και την Ταφή του Ιησού μέχρι την τρίτη μέρα. Κ αταπτοημένοι, περίφοβοι, φροντίζοντας αποκλειστικά για την προσωπική τους ασφάλεια, αποφασίζουν ξαφ­ νικά να εκθέσουν τον εαυτό τους, κατά τον π ρ ο ­ κλητικότερο τρόπο, στην οργή και τον κίνδυνο που απέφευγαν, και τούτο μόνο για να διακηρύξουν με ασυνήθη παρρησία και με εμμονή μια ανίερη και κατάπτω τη απάτη, την ο π ο ία τάχα χάλκεψ αν τη σ τιγμ ή π ο υ σ κ έ π τ ο ν τ α ν π ώ ς να π ε ρ ισ ω θ ο ύ ν ; Γ νώ ρ ιζα ν ό τι β ά δ ιζα ν π ρ ο ς το διω γμ ό κ α ι τον αντιμετώπισαν άκαμπτοι. «Είναι αδύνατο», όπω ς λέγει ο Οο§ο1, «να υποβληθεί κανείς θεληματικά σε διωγμούς, για μια απάτη». Το ψεύδος το χρησιμο­ ποιεί ο άνθρωπος, για να αποφύγει το διωγμό όχι για να τον υποστεί. Ε ίνα ι σ κ όπιμ ο να α να τρέξουμ ε στη χ ρ ο νικ ά π λη σ ιέσ τερ η γρ α π τή πηγή γ ια το κ ή ρ υγμ α της Α νάστασης, σ ’ ένα χω ρίο της πρώ της επιστολής του Α ποστόλου Παύλου πρ ος τους Κ ορινθίους, γ ια να β εβ α ιω θ ο ύ μ ε π ό σ ο ή τα ν θ εμ ελ ιω μ έν ο παντού το κήρυγμα προς την Ανάσταση και πόση βεβαιότητα γ ι ’ αυτή περιείχε: «Γνω ρίζω δέ ύμιν, αδελφοί, το εύαγγέλιον ό εύηγγελισάμην ύμΐν, ό και παρελάβετε, εν ω και έστήκατε, δ ι’ ου και σώζεσθε, τίνι λόγω εύηγγελισάμην ύμΐν [...]. Παρέδωκα γά ρ ύ μ ιν εν τιρ ώ το ις, ό κ α ι π α ρ έ λ α β ο ν , ό τι Χριστός άπέθανεν υπέρ των αμαρτιών ήμων, κάτα τας γραφάς· και ότι έτάφη, και ότι έγήγερται τη τρίτη ημέρα κάτα τας γραφάς, και ότι ώφθη Κηφα, εΐτα τοις δώδεκα* έπειτα ώφθη επάνω πεντακοσίοις άδελφοις εφάπαξ, έξ ών οι πλείους μένουσιν έως άρτι, τινές δέ και έκοιμήθησαν έπειτα ώφθη Ίακώ βψ, ειτα τοις άποστόλοις π ά σ ιν έσχατον δέ πάντων, ώσπερεί τώ έκτρώματι, ώφθη χαμοί [...] ει δέ Χ ριστός ούκ έγήγερται, ματαία ή π ίσ τις ύμων ετι, έστέ εν τ α ις ά μ α ρ τ ία ις ύμ ω ν [...] Ν υνι δέ Χ ριστός έγήγερται έκ νεκρών, άπαρχή των κεκοιμημένων έγένετο» (Α ' ιε 1-21). (Η συνέχεια και το τέλος στο επόμενο)

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΑΝΑΚΑΣ

Ο Λ Ε Σ Β Ι Ο Σ ΙΕ Ρ Α Ρ Χ Η Σ Σ Υ Μ Ε Ω Ν ΚΟΥΤΣΑΣ Ανήμερα της εορτής του Πρωτόκλητου απόστολου Ανόρέα, ημέρα Σάββατο, 30 Νοεμβρίου 2002, στις 12 π.μ., έγινε με ιδιαίτερη λαμπρότητα και θρησκευτική κατάνυξη η ενθρόνιση του νέου Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης κ. Συμεών. Στις 13 Οκτωβρίου είχε προηγηθεί η χειροτονία του, στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών από τον Αρχιεπίσκοπο κ. Χριστόδουλο. Η εκλογή του έγινε με τη συντριπτική πλειοψηφία των 58 ψήφων. Το πρόγραμμα είχε επιμεληθεί ο Δήμος Νέας Σμύρνης και περιελάμβανε την υποδοχή του νέου Ιεράρχη στις 11.40 π.μ. στη συμβολή των οδών Αγίας Φωτεινής και Ελευθερίου Βενιζέλου Νέας Σμύρνης, όπου για το σκοπό αυτό είχε στηθεί ειδική εξέδρα και είχε αναρτηθεί πανό με την επιγραφή: ΕΥΑΟΓΗΜΕΝΟΣ Ο ΕΡΧΟΜΕΝΟΣ ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΚΥΡΙΟΥ. Το νέο Μητροπολίτη υποδέχτη­ καν οι αρχές της Νέας Σμύρνης και των υπόλοιπων πόλεων, Αλίμου, Παλαιού Φαλήρου και Αργυ ρούπολης, που υ πά γοντα ι εκκλησιαστικά στη Μητρόπο­ λη Νέας Σμύρνης, ο ιερός κλήρος με επικεφαλής τον Α ρχιεπίσ κ οπο Αθηνών κ. Χριστόδουλο, μέλη διαφό­ ρων Συλλόγων και πλήθος πιστώ ν. Ο Δήμαρχος Νέας Σμύρνης στην προσφώνησή του καλωσόρισε το νέο Μη­ τροπολίτη κ. Συμεών, ο οποίος στην αντιφώνησή του ευχαρί­ στησε τους παρευρισκόμενους για τη θερμή υποδοχή του. Στη συνέχεια η πομπή των αρχών και των πιστών, συνοδευόμενη από τιμητική διμοιρία μπάντας του Ναυτικού, κατευθύνθηκε στο Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής. Στις 12 π.μ. ακριβώς άνοιξαν οι πύλες του Ναού και εισήλθε ο νέος Ιεράρχης, ακολου­ θούμενος από τον ιερό κλήρο, τους επισήμους και πλή­ θος πιστών, όπου και άρχισε η τελετή της ενθρόνισης. Ο Μητροπολίτης κ. Συμεών πήρε θέση στον αρχιερατικό θρόνο και δεξιά του ο Αρχιεπίσκοπος κ. Χριστόδουλος, απέναντι του δε ο εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης, του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας, ο Μητροπολίτης Πειραιά κ. Καλλίνικος, Αγίου Όρους κ. Νικόδημος, Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, Νίκαιας κ. Αλέξιος, Αττικής κ. Παντελεήμων, καθώς και άλλοι. Από το Γραμματέα της Ιεράς Συνόδου έγινε ανάγνωση

από τον άμβωνα των σχετικών αποφάσεων και διαταγμά­ των. Ακολούθησε προσφώνηση με ευχές και υποθήκες του Αρχιεπισκόπου κ. Χριστοδούλου, του Μητροπολίτη Πειραιά κ. Κ αλλίνικου, ομιλία του Νεοσμυρνιού Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Γιώργου Ανωμερίτη, των Δημάρχων Παλαιού Φαλήρου, Αλίμου και Αργυρούπολης, καθώς και του Πρωτοσύγκελου της Μητρόπολης Αρχιμανδρίτη κ. Βασιλείου Τζοβλά. Ο Δήμαρχος Νέας Σμύρνης στη συνέχεια πρόσφερε στο νέο Ιεράρχη βαρύτιμη, χρυσοποίκιλτη ποιμαντορική ράβδο. Η τελετή της ενθρόνισης έκλεισε με ευχαριστήρια ομιλία του νεοεκλεγέντος Μητροπολίτη κ. Συμεών, ο οποίος γνωστοποίησε τις υποθήκες και με το ζεστό και μεστό λόγο του συγκίνησε το εκκλησίασμα. Ο νεοεκλεγείς Μητροπολίτης γεννήθηκε στην Πτερούντα της Αέσβου το 1945. Το 1963 αποφοίτησε από το Α' Γυμνάσιο Αρρένων Μυτιλήνης. Κατά τα έτη 1963-1967 σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθη­ νών με υποτροφ ία του Ιδρύ­ ματος Κρατικών Υποτροφιών. Στη συνέχεια για δυο χρόνια υπηρέτησε ως γραμματέας της Μ ητρόπολης Αττικής. Το 1973 χειροτονήθηκε Διάκονος και στη συνέχεια Πρεσβύ­ τερος-Αρχιμανδρίτης το 1975 από το Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών και Α ίγινας κ. Ιε­ ρόθεο. Το 1973 διορίστηκε τα­ κτικός ιεροκήρυκας και υπηρέ­ τησε στις Μητροπόλεις Αττικής 1973-1974, Ύδρας, Σπετσών και Αίγινας 1974-1979 και Νέας Σμύρ­ νης από το 1979 μέχρι και σήμερα. Κατά τα έτη 1981-1984 έλαβε εκπαι­ δευτική άδεια και υποτροφία από την Ιερά Σύνοδο και πήγε στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές, τις οποίες συνέχισε και στο Στρασβούργο, ως υπότροφος της Γαλλικής Κυβέρνησης. Ειδικεύτηκε στην Πατρολογία και στη Βυζαντινή Θεολογία και το 1984 αναγορεύτηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου. Συμμετείχε ως εισηγητής και ως μέλος σε διάφορα συνέδρια, θεολογικά, κατηχητικά, ιερατικά. Δημοσίευσε διάφορες μελέτες, άρθρα και βιβλιοκρι­ σίες, μετέφρασε από τα γαλλικά κείμενα ορθόδοξων θεολόγων της διασποράς, κ.ά. Στο νέο σεπτό Ιεράρχη κ. Συμεών ευχόμαστε κάθε επιτυχία για το καλό του ποιμνίου του. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΕΥΣΤΡ. ΣΤΑΥΡΑΚΕΛΗΣ Γραμματέας του Φ.Σ. Αγιασωτών

ΒΙΒΑΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ «Λ Ε Σ Β ΙΑ Κ Α » Δ ε λ τ ίο ν της Ε .Λ .Μ ., Τ ό μ ο ς ΙΘ Μ υ τ ιλ ή ν η 2 0 0 2 . Σ χ . 2 4 x 1 7 , σ. 2 7 2 + 8 Δ εκα πέντε μελέτες, ιστορικού, θρησκευτικού, λα ογρα φ ικού, α ρ χιτεκ το νικ ο ύ , α ρ χα ιο λο γικ ο ύ , περιβαλλοντικού ενδιαφ έροντος, δημοσιεύονται

(1781-1822), Παπάζογλου Ιγνάτιος, Αρχαιολογικά της Ερεσού, Πιθανά λείψανα της αρχαίας Ερεσού, Αναδημοσίευση σημαντικής επιγραφής της Ερεσού, Π λά τα νος Β ασίλης (Μ α ρ μ ά ρ ινο ς), Π ρουξινιά, Λρρβώνα (Σταυρουβλόγισ’), Γόμους (Βλόγισ’) σ κ ’ Ά ντισ σα , Σ π α ν ό ς Α πόσ τολος, Π έντε ανέκδοτα Π α τρ ια ρ χ ικ ά έγγρ α φ α της Μ ονής Α ειμ ώ νο ς, Σ υμ βο λή στη β ιο γρά φ η σ η το υ Μ η τρ ο π ο λ ίτη Μ ηθύμνης Ν ικ η φ ό ρ ο υ Γ λ υ κ ά , Σ τ α υ ρ ά κ ο γ λ ο υ Χ ρ η σ τό ς, Τ ο υρκικό έγγρ α φ ο το υ 1480 από το Εκκλησιαστικό Αρχείο της Βατούσας, Στεργέλλης Αρ., Η Λέσβος των ετών 1880-1885 στην εφημερίδα “Ν εολόγος” της Κ ω νσταντινούπολης, Τσιτιμάκη Μαρία, Ο κάλφας Στρατής Καρέκος και η λεσβιακή ναοδομία του 19ου αιώνα, Χαρίσης Χ.Β., Χαρίσης Β.Α., Ντυράν Π., Χαρίσης Α.Β., Η αρχαία Αγαμήδη, “τό π ο ς π ερ ί Π ύρ ρ α ν της Λ έ σ β ο υ ”, Χ ο υ τ ζ α ίο ς Γ εώ ργιος, Λ έσβος (Κ λιμ α το λο γικ ό καθεστώ ς Σ εισ μ ικ ό τη τα - Ρ α δ ιο λο γικ ή κ α τά σ τα σ η Πετρέλαια - Χλωρίδα και πανίδα). Στις σελίδες των χρονικών ο Βασίλης Κωμαΐτης γράφ ει για τον Ιάκωβο Μ ουτζουρέλλη, ο Π α να ­ γιώ της Σ κορδά ς για το Βαγγέλη Κ α ρα γιά ννη, ο Παντελής Αργύρης για το Θανάση Παρασκευαΐδη. Δ η μ ο σ ιεύ ετα ι επ ίσ η ς η ο μ ιλ ία του Α ρ ισ τείδη Στεργέλλη Άγνωστες πτυχές της ιστορίας της τουρ­ κ ο κ ρ α το ύ μ εν η ς Λ έσβου, π ο υ δια β ά σ τη κ ε στη Μυτιλήνη το Δεκέμβριο του 2002 για τα πενήντα χρόνια της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΥΛ. ΣΚΟΡΛΑΣ

Η προμετωπίδα του Δελτίου της Εταιρείας Αεσβιακών Μελετών.

στο δέκατο ένατο τόμο του περιοδικού συγγράμ­ ματος «Λεσβιακά», που εκδίδει εδώ και μισό αιώ ­ να η Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών. Α ντιγράφω από τα περιεχόμενα: Αναγνώστου Ειρήνη, Ένα θρησκευτικό αλφαβητάριο από την Ιερά Μ ονή Α ειμ ώ ν ο ς Λ έσ β ο υ , Α ν α γνώ σ το υ Στρατής, Η Λέσβος των ετών 1873-1876 στη σμυρναϊκή εφημερίδα “Α μ ά λ θ εια ”, Α ξιώ της Μ άκης,

Καταρράκτες - Μια σπάνια φυσική ομορφιά στη Λέσβο, Βακιρτζής Ηρακλής, Η εικόνα της Παναγίας “Μαάτο άοΐΐα ΈοτίΞοΙαζιοηο” του Εκκλησιαστικού Μουσείου Πέτρας Λέσβου, Καλαμάτας Αθανάσιος, Η β ιβ λιοθήκη και τα π α λ α ιό τυ π α της Μ ονής Αειμώνος, Μ αζαράκης Ανδρέας, Παραχωρητήριο της Οοτηίηα Οήεΐία ΟαίΐΐΙυΞίο και των δυο θυγατέ­ ρω ν της, Μ ο υ τζο ύ ρ η ς Ιω ά ν ν η ς, Ο επ ιφ α νή ς Μ υτιληνα ίος “Φ ιλικό ς” Π α λα ιο λό γο ς Λ εμονής

ΛΑΒΑΜ Ε • Βασίλη Καλόγερό - Παναγιώτη Κουτσκουδή, Λ η μ ο κ ρ α τικ ό ς Σ τρ α τό ς Λ έσ β ο υ. Σ υ ν ο π τικ ή Ιστορία-Μ αρτυρολόγιο-Τόποι Μαρτυρίου. Έ κδο­ ση της λ εσ β ια κ ή ς εφ η μ ερ ίδ α ς «Νέο Ε μ π ρ ό ς» . Αθήνα 2002, 21x14, σ. 146+2.

• Βουζούλια Ευστρατία, Συμπληγάδες. Αθήνα 2001.21x14, σ. 138+6 (λευκές).

• Π αναγιώ της Ανεμέλλης, «Ο Θεόφιλος». Το λαμπερό αστέρι της όμορφης Λέσβου. (Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, το ιστορικό και η περιγραφή του). Μυτιλήνη, Ιούνιος 2000. 21x14, σ. 38+2 (λευκές).

• Δ ιο ν ύ σ η Μ α υ ρ ό γ ια ν ν η , Ο δ ρ ό μ ο ς με τις λάσπες. Α ' βραβείο Π ανελλήνιου Δ ιαγω νισ μ ού Διηγήματος. Μαυρίδης. Αθήνα χ.χ. 21x14, σ. 20+4.

• Η λ ία ς Δ. Τ σ ιμ π λ ή ς, Λ νά β α σ ις. Ε ρ ιφ ύ λ η . Αθήνα 2002. 24x17, σ. 58+6.

Μ ιτά λλα ξ’ γ ί ν’τ ,ισγ νωμάτευσε. ούλα, τσι τα δέντρα τσι τα φυτά... Ο Μιχάλης, που ήταν και αυτός στην παρέα και παρακολουθούσε την κουβέντα, είπε με αρκετή δόση σαρκασμού: Κ ό π ’, έδιου στς ικλουγές μιταλαστήκαν* γι αθρώπ’ τσι συ λ έ γ ’ς για τα δέντρα... Εν είδις. Έφτοι π ’ τς στέρναν σν ιξουρία τς ανιβάσαν στν ιξουσία... Α γιάσος, 25.10.2002

* λάζου (=οχεύω, βατεύω). Μτφ. μιταλαστήκαν (=άλλαξαν πολιτική πεποίθηση).

Η ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ ΒΑΛΑΜΙ ΓΙΝΕΛ’... Τ ο πρωί της Δευτέρας μετά τις Νομαρχιακές και Δημοτικές εκλογές, ανταμώσαν Αντών’ς με το Μπάν’.

- Έμαθίς του, ε Μ πάν’, τι γίν’τσι μι τς ικλουγές; - Γω έπισα τσι τσμήθ’κα, α σ’ πω τν αλήθεια. Τι γίντσ ι; - Να, ν ο υ μ ά ρ χ ’ς ίβγι γιου Π α ύλους, γιου Βουγιατζής, τσ’ απόμ’νι γιου Βουνάτσους.

- Ιμκρή γι διαφουράντουν...

- Τ ι θέλ’ς α πεις; - Να, γινάδα έχ’ Δημητρός, γινέλ’ γιου Παύλους. Μι λίγα λόγια, γένια βγάλαμι, γινέλ’ βάλαμι... Α γιάσος, 25.10.2002

Α Π Ο Μ ’ΝΙ Α Π Ρ Ο Υ Σ Τ Α Τ ΙΦ Τ Ο Υ Σ

Ο Μιχάλης Βίγλατζης, το Π απέλ’, είχε κάποιο πρόβλημα υγείας που το ξεπέρασε. Τον ρώτησα μια μέρα πώ ς τα πάει και μου απάντησε: Τι να σ ’ πω, ρε Κ όπ’, καλά είμι, μια χαρά, δόξα του Θιο τσι τ ’ Π αναγιά! Έ ν α μόνου, που μ ’ βγάλαν του προυστάτ’ τσι α πόμ ’να απρουστάτιφτους... Α γιάσος, 21.9.2000

ΜΙΤΑΛΑΣΤΗΚΑΝ... Μ ε την αύριο τω ν πρόσφατω ν Ν ομαρχιακών και Δημοτικών εκλογών ανέβηκα στο περιβόλι, στη Μαλαντρά, δίπλα στη βρύση της Πατσαβούρας. Έ χω βάλει κ α ιν ο ύ ρ για φ ιν τά νια , μηλιές, κα ι πήγα ν ’ ασβεστώσω τους κορμούς τους, για να τα προστατέ­ ψω κάπως από τα σκουλήκια. Αρχισα να τα χρίζω ένα ένα. Σε μια στιγμή παρατήρησα ότι ένα φιντάνι είχε πετάξει κόμπο με τρία άνθη. Παράξενο φαινό­ μενο ανθοφορίας σε φυλλοβόλο δέντρο, στα μέσα του Οκτώβρη. Ό ταν πήγα στο χωριό, το έκανα κου­ βέντα με το γείτονα Στρατή Τοπαλή, την Μ πότα.

Κ ά τ ω από τη φρίτζα του Καλφαγιάννη κάθεται ένας παππούς με τον εγγονό του. Στην κεντρική πύλη της εκκλησίας, από κάθε πλευρά, είναι ανηρτημένες μικρές σημαίες με το δικέφαλο αετό. Στην πρώτη ο αετός κρατά στο ένα πόδι σπαθί και στο άλλο κορό­ να. Το στόμα ανοιχτό με αρπαχτικές διαθέσεις.

- Ω παππού, τς ΑΕΚ είνι γι ακκλησιά; - Ό χ ’, μουρέλι μ ’, αυτό είνι του έμβλημα τς Χ ριστιανουσύν’ς. Ο μικρός που δεν κατάλαβε και πιο σωστά δεν ικανοποιήθηκε α πό την απάντηση του π α π π ο ύ , ήθελε να μάθει περισσότερα και όλο ρωτούσε. Σε μια στιγμή λέει στον παππού.

- Τι θέλ’ α δείξ’ μι τ ’ α ν ’χτά στόματα; Έ νας πθίτης που καθόταν δίπλα, είπε: -Τ ο υ Κ αλφαγιάνν’ τσι του Κστόφ’, μουρέλι μ’.

- Η άλλη με τα κλειστά στόματα; - Είμαστι μεις, μουρέλι μ’, γι πιλάτις! ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ

ΤΟΥ ΗΠΓΙ ΑΠΟΥΒΡΑΛΙΣ Μ ι α ν Α σουματιανή μαζώ χτιρια, γι Β ρυδίκ’, π ά γινι στου μιρουκάματου, στς ιλιές, αλλά πότι π ό τι ίργι τσι γιου τ α ϊφ ά ς ξιρ ο υ σ τά λ ια ζι να τνι πιριμ έν’. Τσι πάντα ίλιγι τν ίδια δικϊουλουγία. Να, ίργισι να βράσ’ του τσάγι μ’, γιατί εν ίφταν τα κλαδουρέλια! Μια μέρα όμους πήγι πρ ώ τ’ τσ ’ απάντιχι τς ά λ λ ’. Σα τν είδαν π α ρ α ξ ιν ιφ τή κ α ν τσι τνι ρουτήσαν πώ ς μαθέ τα κ α τίφ ιρ ι τσι τς ξιπέρασι. Τ σι γι Β ρ υ δ ίκ ’, γ ια να τς β γ ά λ ’ α π ν α π ο υ ρ ία , ουμουλόγ’σι του μυστικό τς: Για να μη σας αραθμήσου π ά λ ι τσ ι για να γλιτώ σ ου α π ’ του στόμα σας, ανιγκάσ’κα να πιω του τσάγι μ’ απουβραδίς! (Α π ό α φ ή γη σ η Σ τ υ λ ια ν ή ς Γ εω ρ γ ίο υ Σ τα υ ρ α κ έλ η . Αγιάσος, 8.9.2002)

ΕΡΜΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ηθοποιός Δημήτρης Πετράτος. Την εκδήλωση παρα­ κολούθησαν πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης που τιμούν το Μηλιό δημιουργό.

ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ

Η Εταιρεία

Ελλήνων Λογοτεχνών και σ Π ολι­ τισ τικός και Ε ξω ραϊστικός Σύλλογος «Στράτης Μυριβήλης» της Σκάλας Συκαμιάς του Δήμου Μήθυμνας Λέσβου, πρόεδρος του οποίου είναι η Αένα Μαρμαρινού, οργάνωσαν τελευταία στην αίθουσα του Συλλόγου Έκθεση Ζωγραφικής της Σοφίας Π. Μαυρίδου. Η ζωγράφος, τελειόφοιτη της Σχολής Καλών Τεχνών, παρουσίασε σαράντα πίνακες με θέματα εμπνευ­ σμένα κυρίως από τη φύση, που μαρτυρούν την ιδιαίτερη ευαισθησία και το γνήσιο ταλέντο της. Η κίνηση, η παρα­ στατικότητα και η ζωντάνια των τοπίων εντυπώσιασαν. Ο εξαίρετος τεχνοκρίτης Σταμάτης Σταματόπουλος είπε πως η νεαρή ζωγράφος είναι ανερχόμενη καλλιτεχνική δύναμη, που σύντομα πολλοί θα μιλούν για το έργο της. Η προσέλευση του κόσμου, επωνύμων και μη, ο μεγάλος αριθμός των έργων που πουλήθηκαν, αλλά και τα σχόλια του κοινού, είναι τα στοιχεία εκείνα που τεκμηριώνουν την παραπάνω άποψη. Εκ μέρους της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών παραβρέθηκαν στα εγκαίνια ο Κώστας Βαλέτας και σ Γιώργος Τσαλίκης. ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΛΙΚΗΣ

ΙΚΑΡΙΑΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ

Η «Πανικαριακή Αδελφότητα Αθηνών», Σωμα­ τείο που ιδρύθηκε το 1925, αλλά που άρχισε τη γόνιμη δράση του κυρίως από το 1952, έτος επανίδρυσης, οργάνωσε εκδήλωση στις 26.1.2003, στην αίθουσα της «Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Αογιστών» (Κάνιγγος 27), κατά την οποία έγινε αναφορά στα πεπραγμένα, κόπηκε η πρωτοχρονιάτικη πίτα και απονεμήθηκαν βραβεία σε μαθητές των Αυκείων της Ικαρίας, οι οποί­ οι αρίστευσαν. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο τ. βουλευ­ τής και υφυπουργός της Ν.Δ. Απόστολος Κράτσας, ο Νομαρχιακός Σύμβουλος Νίκος Κουλουλίας, ο λογο­ τέχνης Βασίλης Σεβδαλής, ο Γιάννης Χατζηβασιλείου, ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας και τ. πρύτανης του Δ ημοκρίτειου Π ανεπιστημίου Θράκης Δ ιονύσης Μαυρόγιαννης και ο Χρίστος Σταυρινάδης. Απολο­ γισμό της δράσης της «Πανικαριακής Αδελφότητας» έκανε ο πρόεδρός της Φ ίλ ιπ π α ς Μ αυρογιώργης. Σ υμ πληρω ματικά μίλησε η α ντιπ ρ ό εδρ ο ς Καίτη Φράγκου-Ζηκίδου. Τη βασιλόπιτα ευλόγησε ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Σάμου, Ικαρίας και Φούρνων Ευσέβιος, ο οποίος αναφέρθηκε σε εκκλησιαστικά θέματα της θεόσωστης επαρχίας του.

ΠΕΡΓΑΜΗΝΑ ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΑΙΑΝΑΤΟΣ

Ο Σύλλογος των Π ^ργαμ^ώ ν «ο Άτταλος» μετά την απώλεια της αείμνηστης προέδρου του Μαρίας Στρογγύλη-Αεπτουργόύ, ύ οποία άφησε τα εγκόσμια στις 21.12.2002, προέβη σε νέα σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου. Πρόεδρος: Μ αρία Σοφιανού. Α ντι­ πρόεδρος: Γρηγόρης Καρυακατζής. Γραμματέας: Ελένη Βασιλείου Τσιβγούλη. Ταμίά7^: Μαρία Βαπορίδου. Έφορος Βιβλιοθήκη^^υυιγγέλίαχίΙσπασταύρου. Μέλη: Θέτις Α ουκιδέληΑΑργυρώ Φ ω κιάδου, Στέφανος Σακαλής και Ελένη Παπασταύρου.

ΤΙΜ ΗΘΗΚΕ Ο ΑΝΤ. ΔΡΟΥΓΚΑΣ Σ τ ις 24.1.2003 το Πνευματικό Κέντρο ΗΩΣ, του οποίου πρόεδρος είναι η Αντιόπη Τορβά-Μανιάτη, οργάναισε εκδήλωση στα Γραφεία της μηνιαίας περιο­ δικής έκδοσης ΕυρΙα-ΗΩΣ (Ερμού και Φωκίωνος 10, Σύνταγμα), για να τιμήσει τον εμπνευσμένο ποιητή Αντώνη Κ. Δρούγκα. Νίετά τ ο |4 ^ ό γ ισ μ α της προέ­ δρου μίλησε ο λέκτορας τη^Ν εότερης Ελληνικής Ισ τορ ία ς στο ρ ^ ε π τ 'σ ιύ ιιιο Α θηνώ ν Χ άρης Ν. Μπαμπούνη^μεηΜ^Μχ «Η προσωπική γραφή του Αντώνη Δρούγκα - Από το άκτιστον της ποίησης στο καινόν της Δ ημιουργίας». Ποιήματα απάγγειλε ο

Σ τ ι ς 16.2.2003, στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αιγάλεω «Γιάννης Ρίτσος», ο δεκατριάχρονος μα­ θητής του 8ου Γ υμνασ ίου Α ιγάλεω Κ ώ στας Βαλιανάτος, έδωσε ρεσι­ τάλ πιάνου και πα ρ ου­ σίασε έργα τω ν συνθε­ τών Οοπιοηΐοο δοαΓΐθΐΐί, Ιοΐιαηη δοάαδΐίαη Βαθύ, Γικ1\νί£ ναη ΒοοΐΗονοη, Γτοάοπο Οιορΐη, Εάχνατά Ο π ο £ κα ι Ρ γοπζ Γίδζΐ. Πρόκειται για χαρισμα­ τικ ό π α ιδ ί, για ένα δεξιοτέχνη, που πιστεύ­ ουμε πως θα ανέβει πολύ ψηλά. «Μοναχά όταν τα δάκτυλά του ακουμπούν στα πλήκτρα του πιάνου, καταλαβαίνεις πως έχει κάτι ξεχωριστό...», γράφει στο δίπτυχο (πρόσκληση-πρόγραμμα) ο φιλόμουσος Αγιασώτης καθηγητής Μ ιχάλης Κορομηλάς, που πολύ κόπιασε γ ι’ αυτή την όμορφη εκδήλωση. ΓΙΑΝΧΑΤΖ

ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΜΟΥΤΖΟΥΡΗ-ΚΑΜΠΑΝΗ Η καθηγήτρια της προσφοράς και της αγαθής μνήμης Κλείνει κιόλας ένας χρόνος, αφότου έφυγε α π’ τη ζωή η Χαρίκλεια Μουτζούρη. Σα να ’ναι χτες η μέρα, που βρεθήκαμε κοντά της στο μικρό εκκλησάκι της Κ ηφισιάς για το στερνό αντίο, σε μια λιτή τελετή -όπως της ταίριαζε- η οικογένειά της, κάποιοι φίλοι, λιγοστοί μαθητές της κι ανάμεσά τους η Όλγα κι εγώ. Όταν βρίσκεσαι μακριά α π ’ τον τόπο σου τέτοιες στιγμές, αισθάνεσαι εντονότερα τη συναισθηματική φόρ­ τιση, το βάρος της απώλειας, όταν φεύγει μάλιστα ένας άνθρωπος που σφράγισε την πορεία σου στη ζωή. Πέθανε, θυμάμαι, Μεγάλη Τρίτη. Κι εκείνο το ίδιο βράδυ η κατανυκτική πένθιμη ατμόσφαιρα στην εκκλη­ σία, το μισοσκόταδο της νυκτερινής ακολουθίας απ’ το λιγοστό φως των κεριών, τα λόγια του Θεανθρώπου στους μαθητές του, όλα μα όλα, οδηγούσαν συνειρμικά στην αγαπημένη μου καθηγήτρια. «Έγώ δέ λέγω ύμιν ίνα αγαπάτε άλλήλους», ακουγόταν η φωνή του παπαΝεκτάριου, όμως στ’ αυτιά μου ηχούσαν τα λόγια της Αντιγόνης «οΰτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλειν έφυν», με τη φωνή, την ερμηνεία και τα σχόλια της Χαρίκλειας, κι αυτές τις στιγμές λες κι ήταν δίπλα μου. Βρισκόμουν

στην εκκλησία, όμως ο νους και η φαντασία ταξίδευαν αλλού. Ο κήπος της Γεθσημανή, η τελευταία συνάντηση του Μεγάλου Διδασκάλου με τους μαθητές του, η προ­ δοσία του Ιούδα, η άρνηση του Πέτρου, ο μαθητής «σν ήγάπα», έφερναν μέσα μου το ερώτημα: Αραγε της εκφράσαμε ποτέ την ευγνωμοσύνη, που της άξιζε και που της χρωστούσαμε; Σ ’ εκείνη και σ’ όλους αυτούς τους ξεχωριστούς ανθρώπους, που βρέθηκαν στην έδρα, σε μια κρίσιμη και καθοριστική για το μέλλον μας ηλικία, που άνοιξαν παράθυρα στο νου μας, που φώτισαν τη σκέψη μας που διαμόρφωσαν την προσωπι­ κότητά μας και μας βοήθησαν να περάσουμε την κλει­ στή γραμμή των οριζόντων του νησιού μας και να κυνηγήσουμε στόχους και όνειρα. Μέσα σε κρύες, ψιλοτάβανες αίθουσες, το χειμώνα με το παλτό, γιατί η σόμπα είχε την κακή συνήθεια να μπουκώνει και να καπνίζει, με τα βλέφαρα να πέφτουν απ’ τη νύστα κάτι καυτά απομεσήμερα του Ιουνίου, για­ τί τα μαθήματα γίνονταν τότε πρωί κι απόγευμα, μέσα σε πολυμελή τμήματα, αυτοί οι άνθρωποι πάσχιζαν αυτά τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια να μας κάνουν

Αναμνηστική φωτογραφία του διδακτικού προσωπικού του Γυμνασίου Θηλέων Μυτιλήνης και των μαθητριών της τελευταίας τάξης (Ιούνιος 1958). Διδακτικό προσωπικό, από αριστερά: Εμμανουήλ Πλευριτάκης (μαθημα­ τικός), Παναγιώτα Πασαδέλη,μετέπειτα Σιδέρη, (Οικιακής Οικονομίας), Μυρσίνη Αληγιάννη, μετέπειτα Κοντέλη, (θεολόγος), Νίκος Σταυρούλιας (σχολίατρος που δίδασκε το μάθημα της Υγιεινής), Δέσποινα Τζιτζίτου-Παύλου (φιλόλογος), Χαρίκλεια Καμπάνη-Μουτζούρη (φιλόλογος), Νικόλαος Δαμπρόπουλος (επι­ θεωρητής Μ.Ε.), Δημήτριος Δινός (θεολόγος - γυμνασιαρχεύων), Μαρία Καρούλη-Χατζηπαναγιώτου (Γαλλικών), Δημήτριος Ροδάκης (μαθηματικός), Ειρήνη Σιδερή-Κουτσκουδή (φιλόλογος), Αθανάσιος Καραβα­ σίλης (φιλόλογος), Φρόσω Τζούρου-Γεωργακοπούλου (γυμνάστρια) και Βασείλος Αρχοντίδης (φιλόλογος).

ανθρώπους, διδάσκοντάς μας το «φιλοκαλούμεν μετ’ εύτελείας», επιδεικνύοντας θαυμαστή αξιοπρέπεια και στάση ζωής, παράδειγμα για μας. Μακρύς ο κατάλογος αυτών των φωτισμένων εκπαιδευτικών στη Λέσβο κι ανάμεσά τους ξεχωριστή η Χαρίκλεια Μουτζούρη. Άτομο ιδανικό, με έντονη προσωπικότητα και τετράγωνη λογική. Ήταν απόλυτη και συχνά υπερβολι­ κά αυστηρή. Αυτό όμως γινόταν ως ένα βαθμό κατα­ νοητό από μας, γιατί πρώτιστα ήταν αυστηρή με τον εαυτό της. Διέθετε φοβερή αυτοπειθαρχία κι αυτό σε συνάρτηση με τις πλατιές της γνώσεις και την επαγγελ­ ματική ευσυνειδησία που τη διέκρινε, επέβαλλε αμέριστη εκτίμηση και σεβασμό στό πρόσωπό της. Άλλωστε -αυτό το καταλάβαμε πολύ αργότερα- η αυστηρότητα ήταν ο μόνος τρόπος, για να επιβληθεί στον υπερβολι­ κά μεγάλο αριθμό παιδιών στην τάξη. Θυμάμαι, μας πρόβαλλε πάντα σαν πρότυπο γυναί­ κας τη Σπαρτιάτισσα σύζυγο και μητέρα, ίσως γιατί κι η ίδια είχε κάτι το λιτό, το απέριττο, το δωρικό, θα έλεγα, στη στάση της. Στον αντίποδα, βέβαια, τοποθετούσε τις γυναίκες της Ιωνίας, για τις οποίες δεν έτρεφε την παρα­ μικρή υπόληψη και τις ανέφερε σαν τυπικό παράδειγμα προς αποφυγήν! Πάντα τέλεια προετοιμασμένη στο μάθημά της, ποτέ δεν περιοριζόταν σε μια ξερή μετά­ φραση ή σε μια απλή παράθεση συμβάντων στη μάθημα της Ιστορίας, αλλά μέσα από τα κείμενα ή τα ιστορικά γεγονότα αντλούσε θέματα για ευρύτερη συζήτηση και προσπαθούσε να μας περάσει μηνύματα, να μας δώσει αρχές-θεμέλιο για τη μετέπειτα «εκτός των τειχών» ζωή μας. Κι άλλοτε πάλι με περισσή τρυφερότητα κι ευαι­ σθησία καταπιανόταν με τους λογοτέχνες μας, προσπα­ θώντας να μας μυήσει στα άδυτα ενός παραμυθένιου κόσμου, στην αχανή χώρα της φαντασίας. Η Χαρίκλεια ήταν δίπλα μας, όταν κοριτσόπσυλα εμείς τότε, χαμένα στα νεφελώματα της εφηβείας, ψάχναμε για διέξοδο, για μονοπάτια, που θα μας οδη­ γούσαν στό μεγάλο δρόμο. Παράλληλα με τους γονείς μας ήταν εκείνη, που με τους στίχους του Καβάφη προ­ σπαθούσε να μας προετοιμάσει για το μεγάλο ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ -το σωστό- σαν θα βρισκόμαστε μπροστά στο σταυροδρόμι των κρίσιμων αποφάσεων και των καθοριστικών επιλογών, που θα οριοθετούσαν το μέλ­ λον μας. Η Χαρίκλεια Μουτζούρη διακρίθηκε επαγγελματι­ κά. Αριστή σύζυγος και μητέρα, πιστεύω πως ευτύχησε και στην προσωπική της ζωή δίπλα στον καλό της σύντροφο και εκλεκτό της συνάδελφο, το Γιάννη. Αξιώθηκε να δει το μονάκριβο γιο της Κωνσταντίνο καθηγητή στο Πολυτεχνείο και ευτυχισμένο οικογενει­ άρχη. Έτσι έκλεισε ομαλά έναν κύκλο ζωής με την ικα­ νοποίηση πως άφησε ένα σοβαρό έργο πίσω της, προ­ σφορά στους συνανθρώπους της. Είμαι σίγουρη πως αναπαύεται ήρεμη στην άλλη όχθη, γιατί η Ιθάκη της χάρισε ένα ωραίο ταξίδι... ΔΙΟΥΜΠΑ ΣΚΟΥΡΤΗ-ΤΥΡΑΔΕΛΗ

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ Φ Ε Υ Γ Ο Υ Ν Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ Γ. Β Ο Υ Ν Α Τ Σ Ο Σ (1 9 1 1 - 2 0 0 2 ) Συμπληρώθηκε το Φεβρουάριο ένας χρόνος, αφότου έφυγε πλήρης ημερών για το στερνό τα ξίδι ο Νικόλαος Γεωργίου Βου­ νάτσος (Ν’κουλέλ’ Μπουνάτσ’). Σ ’ όλη του τη ζωή διακρίθηκε για την εργατι­ κότητα, την τιμιότητα και τη νοικοκυροσύνη του, ήταν δε σε όλους αγαπη­ τός και αξιοσέβαστος για την ειλικρινή και αδέκα­ στη προσωπική γνώμη και άποψη του για τα δρώμε­ να. Ευτύχησε να δει τα δυο παιδιά του, την Ελέ­ νη, σύζυγο Γεωργίου Χουτζαίου, και το Γεώργιο, που ζει στη Θεσσαλονίκη, πλήρως τακτοποιημένα, και τα εγγόνια του να εργάζονται στο δρόμο της προκοπής. Είθε το χώμα της Περασιάς που τον σκεπάζει να είναι ελαφρό και στον κόσμο των ψυχών να ξανα­ σμίξει με την άγια γυναίκα του Μαριγώ, που τόσο αγάπησε.

Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ Κ. Σ Π Α Ν Ε Λ Η Σ (1 9 2 0 - 2 0 0 2 )

Ο Νικόλαος Σπανέλης γεννήθηκε στην Πέργαμο της Μικρασίας τον Οκτώβρη του 1920, όταν οι Έλλη­ νες ξετύλιγαν το κουβάρι του επερχόμενου εθνικού χαλασμού. Ή ταν μοναχο­ παίδι του Κωνσταντίνου και της Αγγελικής Σπανέλη. Το παρωνύμιο Ντό­ γιας,, με το ο π ο ίο ήταν γνω στός, το χρωστούσε στην ανεπιτυχή προσπά­ θειά του, κατά τη νηπιακή η λικ ία , ν ’ α ποδώ σ ει το όνομ α του π α τέρ α του Κώ στα, που το ν έλεγε Τόγια-Ντόγια. Το 1922, μετά την κατάρρευση του μετώπου, οι γονείς του επιβιβάστηκαν σε βάρκα και ήρθαν στη Λέσβο. Α ρχικά εγκ α τα σ τά θηκα ν στη Νιχτάντα και μετά από δεκαοχτώ μήνες ήρθαν στο Ίππειος, όπου δόθηκαν στους πρόσφυγες κλήροι. Το 1942 νυμφεύτηκε τη Σοφία Σουσαμλή, θυγατέρα του

Β α σ ιλείου (Β άσου) Σουσαμλή και της Ό λ γ α ς Προκοπίου Χριστοφαρή (Μπαντέλη), και απόχτησε δυο π α ιδ ιά , την Α γγελική, σύζυγο μ ετέπειτα Ευστρατίου Δημητρίου Τσουπή, και την Προκοπία, σύζυγο σήμερα του Μανόλη Κ ω νσταντίνου Σταματίου, που του χάρισαν εγγόνια. Υπηρέτησε στο στρατό σε δύσκολα χρόνια, από το 1946 έως το 1949. Μετά την απόλυσή του εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αγιάσο, όπου εργαζόταν ως οδηγός αρχικά φορτηγού και αργότερα αγοραίου. Η μεγάλη του αγάπη ήταν το ούζο, το οποίο δεν αποχω ριζόταν ποτέ, αλλά στο τέλος της ζωής του τον πρόδωσε. Άφησε τη στερνή του πνοή στην Αγιάσο στις 12.12.2002 και την επομέ­ νη κηδεύτηκε στο κοιμητήρι της Περασιάς. Ας είναι ελαφρό το χώμα που τον σκέπασε. ΓΙΑΝΧΑΤΖ

Π Α Ν Α Γ ΙΩ Τ Η Σ Κ Α Μ ΙΝ Ε Λ Η Σ (1 9 0 4 - 2 0 0 2 ) Α κ ο λ ο υ θ ώ ν τα ς την κοινή α νθρώ πινη μοίρα, έφυγε από τη ζωή στις 3.12.2002 και κηδεύτηκε την επομένη στην Α γιάσο ο συνταξιούχος υποδημα­ τ ο π ο ιό ς Π α ν α γ ιώ τη ς Ευστρατίου Καμινέλης. Ο Π α ν α γιώ τη ς Καμ ινέλη ς ως ά ν θ ρ ω π ο ς ήταν π ρ ο ικ ισ μ έν ο ς με π ο λ λ ές α ρετές. Ή τα ν σεμνός, σοβαρός, πράος, αξιοπρεπής και γλυκομί­ λητος. Ή ταν ακόμη ενά­ ρετος και πιστός στη χρι­ στιανική θρησκεία. Ως καλός οικογενειάρχης ευτύχη­ σε να δει καταξιωμένα μέσα στην κοινωνία τα παιδιά και τα εγγόνια του. Ως επαγγελματίας υποδηματο­ ποιός διακρίθηκε για την απαράμιλλη τέχνη του, που την έμαθε από τον Πολύδωρο Αναστασέλη, και πολ­ λοί είναι οι τεχνίτες που μαθητέυσαν κοντά του, και που δυστυχώς οι περισσότεροι δεν υπάρχουν πια στη ζωή. Στη νεότητά του δεν ήταν φειδωλός στις διασκε­ δάσεις του, πάντα όμως, ακόμη και μέχρι τις τελευ­ ταίες στιγμές της ζωής του, που διατήρησε πλήρεις τις πνευματικές του δυνάμεις, τον διέκρινε το μέτρο. Στη σύζυγό του Ξανθή, στα παιδιά του και στα εγγόνια του, ευχόμαστε να ζήσουν πολλά χρόνια, για να τον θυμούνται. Εμείς που τον γνωρίσαμε από κοντά θα τον θυμόμαστε πάντα με αγάπη και με συμπάθεια και θα τον έχουμε ως πρότυπο συνετού ανθρώπου. Ας είναι αιώνια η μνήμη του. ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΚΛ. ΚΟΥΛΟΥΝΕΛΗΣ

Μ ΝΗΜ Η ΠΡΟΣΦΙΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ Η Νίκη Κοντούλη πρόσφερε 30€ στη μνήμη του Ευστρατίου Βασιλείου Σουσαμλή. Η Βάνα Κανιμά-Γέρου πρόσφερε 30€ στη μνή­ μη του Ευστρατίου Βασιλείου Σουσαμλή. Η Ειρήνη Μοιρασγεντή πρόσφερε 30€ στη μνή­ μη του Ευστρατίου Βασιλείου Σουσαμλή. Η Ευστρατία Σκλεπάρη πρόσφερε 30€ στη μνήμη του αδελφού της Κωνσταντίνου Γρηγορίου Γεωργαντή. Ο Ιωάννης Παρασκευά Μ ιχαλακούκος πρόσφε­ ρε 30€ στη μνήμη του π α π π ο ύ του Ε υσ τρα τίου Βασιλείου Σουσαμλή. Στη μνήμη του Ευστρατίου Βασιλείου Σουσαμλή πρόσφεραν 150€ τα π α ιδιά του Παρασκευάς και Βλοτίνα (Ντίνα) Μ ιχαλακούκου, Παναγιώτης και Μαρία Σουσαμλή. Ο Γιάννης Χ ριστόφ α Δαγιέλης πρόσφερε 20€ στη μνήμη της μητέρας του Ανθής και του Στρατή Βασιλείου Κλειδαρά. Η Κλεάνθη Κ ομνηνού-Μ ολυβιάτου πρόσφερε 40€ στη μνήμη του παππού της Πάνου Πανανή. Ο Γρηγόριος Δημητρίου Μολυβιάτης πρόσφερε 90€ στη μνήμη το υ π α τ έ ρ α το υ Δ η μ η τρ ίο υ Μολυβιάτη.

Σ Υ Γ Χ Α Ρ Η Τ Η Ρ ΙΑ Σ τ η ν εγγονή μου Χριστίνα Αντωνίου Καριώτη, που πέτυχε στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Π α ν ε π ισ τ η μ ίο υ Θ ρ ά κ η ς (Κ ομ οτη νή ) κ α τά τ ις πανελλαδικές εξετάσεις 2002, εκφράζω τα θερμά μου συγχαρητήρια και εύχομαι καλές σπουδές. ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΑΡΑΦΥΛΛΗ Σ τ η ν ανεψιά μας Ελένη Ευστρατίου Χατζηβα­ σιλείου, που περάτωσε τις σπουδές της στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (Κομοτηνή), εκφράζουμε τα θερμά μας συγχαρητή­ ρια και ευχόμαστε επιτυχή συνέχιση των σπουδών της στη Γερμανία και καλή σταδιοδρομία. ΓΙΑΝΝΗΣ και ΑΡΙΑΔΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Ν Μ Α Σ Α . Δ ια τίθ εν τα ι α ντίτυ π α τω ν βιβλίω ν που εξέδωσε ο « Φ ιλο π ρ ό ο δο ς Σ ύλλογος Α για σ ω ­ τών»: 1. [Ε.Π. Κουλαξιζέλλη-Β.Π. Τραγέλλη], Η Α γιά σ ο ς και τα πέριξ, εν Α θήναις 1896. 5€ 2. Στρατή Π. Κολαξιζέλη, Θρύλος και ιστορία της Αγιάσου της νήσου Λέσβου ,Αθήνα 1997. 15€. Τα βιβλία δ ια τ ίθ ε ν τ α ι α π ό το Σ ύλλογο με άμεση παράδοση, κατά τις ώρες λειτουργίας των Γραφείων, ή επί αντικαταβολή (6€ και 17€ αντί­ στοιχα). Β. Επίσης διατίθενται βιβλιοδετημένοι τόμοι του περιοδικού «Αγιάσος», με άμεση παράδοση στα Γραφεία του Συλλόγου ή επί αντικαταβολή (45€). Α ' τόμος (1-25, 1980-1984), Β ' τόμος (2645, 1985-1988), Γ ' τόμος (46-67, 1988-1991), Δ ' τό μ ο ς (68-85, 1992-1994), Ε ' τό μ ο ς (86-103, 1995-1997) και Σ Τ ' τόμος (104-121, 1998-2000).

ΓΑΜ ΟΙ • Αναστάσιος Παναγιώτου Σιδηρέλης Ελένη Δημητρίου Ταμβάκη (2.3.2003)

Σ Υ Γ Χ Α Ρ Η Τ Η Ρ ΙΑ Τ ο Σάββατο 1 Μ αρτίου 2003, στον Ιερό Ναό Αγιας Τριάδας Νέας Κηφισιάς, τελέστηκε ο γάμος του Παναγιώτη Χ αραλάμπου Ν ικολάου-Ζαριφοπούλου και της Μ αρίνας Δημητρίου Κοροβέση. Ευχόμαστε ολόψυχα ο βίος τους να είναι πλή­ ρης χαράς και ευτυχίας. ΓΙΑΝΝΗΣ και ΑΡΙΑΔΝΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΘΑΝΑΤΟΙ • Ευστρατία, σύζυγος Παναγιώτου Ανεμέλη (23.2.2003)

• Ευστράτιος Βασιλείου Τοπαλής • Ευθυμία, σύζυγος Προκοπίου Χριστοφαρή (2.3.2003)

• Ευστράτιος Βασιλείου Σουσαμλής (Αθήνα, 2.3.2003. Κοιμητήριο Σχιστού, 3.3.2003)

• Προκοπία, χήρα Παναγιώτου Καραφύλλη (4.3.2003)

Ε Υ Χ Α Ρ ΙΣ Τ Η Ρ ΙΟ Α ισ θ α νόμ α σ τε την υποχρέωση να ευχαριστή­ σουμε θερμά όλους όσοι μας συμπαραστάθηκαν στο μεγάλο μας πένθος από τον αδόκητο χαμό του πολυαγαπημένου μας συζύγου στοργικού πατέρα και αδελφού Ευστρατίου Βασιλείου Κλειδαρά. Η σύζυγος Τα τέκνα ο αδελφός

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στη δεύτερη στήλη της σελίδας 33 του προηγού­ μενου τεύχους να γραφεί Ελένη Χ ουτζαίου Έλλη Χουτζαίου.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» και η Διεύθυνση του πε­ ριοδικού «Αγιάσος» εκφράζουν στους συγγενείς τα θερμά και ειλικρινή τους συλλυπητήρια.