ON/OFF gaan in een veranderende wereld Column Stefan van der Stigchel
Veel mensen zijn ervan overtuigd dat we ons op dit moment minder goed kunnen concentreren dan vroeger. Er circuleren zelfs uitspraken dat de menselijke aandachtsspanne korter zou zijn dan die van een goudvis. En toch kunnen veel mensen uren achter elkaar series bingen of naar TikTok-filmpjes kijken. Als je het zo bekijkt, is er niet zoveel mis met onze concentratie. Het lijkt inderdaad een tegenstelling, maar is dat wel zo? Hoe zit dat? Laat ik duidelijk zijn: er is geen wetenschappelijk bewijs voor de uitspraak dat de mens zich minder goed kan concentreren dan vroeger. Dat betekent natuurlijk niet dat het niet zo is; we weten het simpelweg niet. Er is geen wetenschappelijke data om dit goed te staven. Teleurstellend? Misschien. Maar het is goed te realiseren dat ‘de aandachtspanne’ niet bestaat. De ene persoon kan zich van nature beter concentreren dan de andere, en ook binnen een persoon kan het enorm variëren. Een goede nacht slaap, de juiste motivatie, de verwachte beloning zijn slechts enkele van de factoren die zullen bepalen hoe lang een persoon zich kan concentreren. We weten dus helemaal niet hoe lang iemand zich kan concentreren, simpelweg omdat dit niet te meten is. Daarbij is de ene taak natuurlijk makkelijker dan de andere taak. Het kijken naar een Netflix-serie vereist nu eenmaal minder concentratie dan het lezen van het boek. Kinderen met ADHD kunnen net zo lang gamen als kinderen zonder ADHD, terwijl zij problemen hebben met de aandacht. De continue beloningen, de afwisselingen in de inhoud, het visuele bombardement en de verschillende levels (de games worden moeilijker als de speler beter wordt) zorgen ervoor dat het bijna moeilijk wordt om er geen aandacht aan te schenken. Het is niet voor niks dat lesprogramma’s op scholen zich laten inspireren door de gaming-industrie. Er is meer informatie dan ooit. Dit betekent dat we bij elk moment van verveling ervoor kunnen kiezen om ergens anders onze aandacht op te richten. Er is niet zoveel mis met de aanleg tot de concentratie (evolutie is niet zo snel dat we nu ineens een ander brein hebben dan 30 jaar geleden), maar de wereld om ons heen is veranderd. Maar daar hebben we invloed op. We kunnen onze omgeving zo inrichten 52
Stefan van der Stigchel is veelgevraagd spreker, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Utrecht en hoofd van het AttentionLab, dat onderzoekt hoe aandacht en visueel bewustzijn onze perceptie van de wereld beïnvloeden. Hij heeft daarnaast drie boeken over dit thema geschreven: ‘Zo werkt aandacht’, ‘Concentratie’ en ‘Grip op je aandacht’.
dat we ons weer langere tijd op inhoud kunnen richten. Zet je notificaties uit, zorg voor een uitgeruste geest, zoek de juiste motivatie en pak dat boek of luister naar die lange podcast. En schakel soms eens ‘off’; we weten dat het brein soms een periode zonder sterke prikkels nodig heeft om zich weer op te kunnen laden. Na zo’n periode van ‘off’, is het makkelijker om weer een periode ‘on’ te staan.
