HORMONET E
PANKREASIT
PROFESOR: DR.ZEHADIN GASHI STUDENTET: EDONA HALILI ATDHETAR ZEQIRI
PËRMBAJTJA HORMONET (Klasifikimi, Mekanizmi,Sinteza, Zberthimi, Transporti)
HORMONET E PANKREASIT (Insulina, Glukagoni)
ÇRREGULLIMET E H.TË PANKREASIT (Diabetes Mellitus)
❶ ❷ ❸
HORMONET o Endokrinologjia është “Shkenca e hormoneve”
o Hormonet janë substanca organike me natyrë të ndryshme kimike o Sintetizohen në qelizat e gjëndrave endokrine të cilat nuk i kanë kanalet e tyre rrjedhëse por sekretet e tyre i sekretojne drejtperdrejt në gjak
o Termi hormon rrjedh nga greqishtja e vjetër HORMO që d.m.th. Ngacmim, nxitje, stimulim
Hormonet që prodhohen dhe veprojnë në organin ku prodhohen njihen si Hormone autokrine
Hormonet që veprojnë në qelizat e afërta pa hy në qarkullim të gjakut njihen si Hormone parakrine
RREGULLIMI NEUROHORMONAL Funksioni i sistemit endokrin është ngushtë i lidhur me funksionin e sistemit nervor RREGULLACIONI NERVOR Ka lokalizim të përpikët dhe një shpejtësi shumë të madhe të ndikimit RREGULLACIONI HORMONAL Është i “përhapur” duke ndikuar në shumë lloje qelizash të organizmit
RREGULLIMI NEUROHORMONAL Ka një pozitë “komanduese” si gjëndër me veprim rregullator
HIPOFIZA Sistemi endokrin
Sistemi nervor
HIPOTALAMUSI SNQ
Hipofiza Korja e trurit
KARAKTERISTIKAT E HORMONEVE Hormonet veprojnë në organizëm si katalizatorë d.m.th. si enzimat por megjithatë ndryshojnë nga enzimat:
Hormonet para se të veprojnë tajohen në gjak
Hormonet sipas strukturës kimike nuk janë përherë proteina
Hormonet prodhohen në qelizat e indeve dhe organeve speciale në të cilat kurrë nuk e shprehin veprimtarinë e vet
ROLI I HORMONEVE METABOLIZËM Përmbajtjen konstante kimike të lëngjeve trupore dhe funksionim normal të organizmit
FUNKSIONE LoremMBROJTËSE Ipsum Funksionet mbrojtëse dhe proceset e adaptimit
ZHVILLIM Zhvillimit seksual dhe funksioni i riprodhimit, Zhvillimit të sistemit nervor , Proceseve të rritjes dhe të pjekurisë
FUNKSIONE FIZIOLOGJIKE Lorem Ipsum Aktivitet muskulor, frymëmarrje, tretje, hematopoezë, sjellje, disponim
KLASIFIKIMI I HORMONEVE S I PA S S T R U K T U R E S : Hormonet me natyrë proteinike HORMONET PROTEINA TË VËRTETA (hormonet trope të hipofizës,somatotropina, prolaktina,TSH, FSH, LH)
HORMONET ME NATYRË POLIPEPTIDE (kortikotropina ACTH,vazopresina, oksitocina, parothormoni, kalcitonina, insulina, glukagoni)
HORMONET DERIVATE TË AMINOACIDEVE (adrenalina, noradrenalina, tiroksina T4, trijodtironina T3)
KLASIFIKIMI I HORMONEVE S I PA S S T R U K T U R E S : Hormonet Steroide GLUKOKORTIKOSTEROIDET
MINERALOKORTIKOSTEROIDET ANDROGJENET,ESTROGJENET
KLASIFIKIMI I HORMONEVE SIPAS VEPRIMIT: Hormonet qe stimulojne metabolizmin e substancave (H. e tiroides dhe insulina)
Hormonet e riprodhimit (Hormonet seksuale)
Hormonet qe tonizojne sistemin nervor (katekolaminat)
Hormonet qe rregullojne veprimin hormonal (Tropina e hipofizes)
MEKANIZMI I VEPRIMIT Dy parimet shumë të rëndësishme: o Nëpërmjet receptoreve hormonal o Mediatorit specifik brenda qelizor (lirimit të ndërmjetësuesit) Mekanizmi i veprimit të hormoneve proteinike Lidhen me receptor të cilët janë të lokalizuar në membranën qelizore
Mekanizmi i veprimit të hormoneve steroide Lidhen me receptor të cilët janë të lokalizuar në citosol
SINTEZA DHE ZBERTHIMI I HORMONEVE Sinteza e hormoneve mund të ndodh në gjëndra, në grupe qelizash speciale apo edhe në një qelizë të vetme Sintetizimi i hormoneve peptidikë dhe proteinikë kryhet nëpërmjet transkriptimit dhe translatimit Hormonet nga qarkullimi arrijnë në mëlqi ku inaktivizohen. Hormonet proteinike në mëlqi i nënshtrohen zbërthimit proteolitik
TRANSPORTI I HORMONEVE Pasi hormonet sekretohen nga gjendrrat endokrine , ato transportohen deri te vendi i veprimit me qarkullim të gjakut
Transporti i hormoneve bëhet me ndihmen e bartësve specifik proteinik ,të cilët i takojnë grupit të globulinave
HORMONET E PANKREASIT
PANKREASI Gjëndërr me sekretim të brendshëm dhe të jashtëm Është i vendosur prapa lukthit, përgjatë murit të pasëm të barkut Funksionin egzokrin e realizon në sistemin e gjëndrave digjestive Funksionin endokrin e realizon në gjëndrat endocrine
PANKREASI Funksionin endokrin tĂŤ pankreasit e kryejnĂŤ ishujt e langerhansit Hormonet qe prodhojne ishujt e langerhansit:
Glukagoni- alfa qelizat e Langerhansit
Insulina- beta qelizat e Langerhansit
Somatostatina- delta qelizat e Langerhansit
INSULINA Hormon me natyrë proteinike të cilen e prodhojnë betaqelizat e langerhansit Struktura e molekulës së insulinës përbëhet nga dy vargje polipeptide (-S-S), Vargu A (21 aa) Vargu B (30 aa) Me biosintezë në ribozome në retikulumin endoplazmatik të qelizave beta formohet proproinsulina Transformimi i proinsulinës në insulinë ndodh në granula e jo në retikulumin endoplazmatik
STRUKTURA KIMIKE E INSULINËS
FAKTORËT QË NDIKOJNË NË SEKRETIMIN E INSULINËS
ADRENALINA
6 SISTEMI NERVOR QENDROR
GLUKOZA |OGTT|
1
5
2 4
GASTRINA, PANKREOZININA,SEKRETINA
AMINOACIDET ACIDET YNDYRORE
3
KALIUMI, MAGNEZI, NATRIUMI
INDET EFEKTORE TË INSULINËS
INDI DHJAMOR
MËLÇIA
MUSKULI I ZEMRËS
LEUKOCITET THJERRËZA E SYRIT
METABOLIZMI I INSULINËS
MËLÇI
PROCESIT TË PROTEOLIZËS
GLUTATION INSULINË TRANS HIDROGJENAZËS PROCESI I REDUKTIMIT
-S-S-
GLUTATIONI I OKSIDUAR
GLUTATIONI I REDUKTUAR Jep jonet e hidrogjenit
ROLI BIOLOGJIK I INSULINES Rregullatore kryesore e metabolizmit gluçidik Ul sasinë e sheqerit në gjak Stimulon sintezen e glikogjenit në mëlqi Frenon glikogjenolizën
Ndikon në permabilitetin e membranave qelizore për glukozën Ndikon në metabolizmin e lipideve, proteinave
VEPRIMET E INSULINES NDAL
NIS
Glukoneogjeneza
Sintezen e glikogjenit
Glikogjenoliza
Sinteza e proteinave
Lipoliza
Glikoliza
INSULINA Ketogjeneza
Kapja e joneve
Proteoliza
Kapja e glukozes
MEKANIZMI I VEPRIMIT TË INSULINËS Insulina lidhet për receptorët specifik në plazma membranë
Indet kanë receptor specifik për insulinën Receptori i insulinës është proteinë me peshë molekulare rreth 300000
TRANSPORTI I GLUKOZËS NËPËRMJET INSULINËS o Glukozë transportuesi shërben për zhvendosjen e glukozës nga gjaku brenda qelizave
o Pas lidhjes së insulinës me receptor rritet përshkueshmëria për glukozë
o Dallojmë disa lloje të transportuesve: o GLUT-1, GLUT-2, GLUT-4
GLUKAGONI Glukagoni prodhohet prej qelizave alfa të pankreasit por një sasi vjen edhe nga alfa qelizat e ekstrahepatike të lukthit Eshtë një polipeptid me peshë molekulare 3485. Përbëhet prej një vargu polipeptid të padegëzur me 29 aminoacide Glukagoni në molekulën e vet përmban në sasi të konsiderueshme metioninën dhe triptofanin Glukagoni kalon prej gjakut nëpër inde më shumë e pranojnë mëlqia, veshkat dhe muskujt
MEKANIZMI I VEPRIMIT TË GLUKAGONIT AMPc e aktivizon enzimen defosforilaza kinazë Fuqizohet aktiviteti i fosforilazës në mëlqi
Përqendrimi i AMPc rritet pas ardhjes së glukagonit
2 Receptorët e adenilat ciklazës në mëlqi janë të ndishëm ndaj G.
1
3 GLUKAGONI
4 5
Shkaktohet glikogjenoliza në mëlqi
METABOLIZMI I GLUKAGONIT
AI SHKATËRROHET NË ORGANIZËM
PROTEAZAVE TË MËLQISË
ROLI BIOLOGJIK I GLUKAGONIT MOBILIZON Glukozën nga mëlqia dhe acidet yndyrore në një masë më të vogël nga indi dhjamor
Lorem Ipsum SHKAKTON Hiperglikemi dhe glikogjenolizë
ANTAGONIST Ka veprim të kundërt me insulinën
LoremRRIT Ipsum Formimin e AMPc dhe zbërthimin e glikogjenit dhe yndyrnave
VEPRIMET E HORMONEVE
GLUKOZA
INSULINA Rrit transportin e glukozës në muskujt e skeletit dhe në indin dhjamor Rrit sintezën e glikogjenit
GLUKAGONI Promovon metabolizmin e glikogjenit Rrit glukoneogjenezën
Zvoglon glukoneogjenezëm
LIPIDET
Rrit sintezën e triglicerideve Rrit transportin e acideve yndyrore në indin dhjamor
Rrit lipolizën në indin dhjamor duke nxjerrur acidet yndyrore dhe glicerolin për glukoneogjenezë Aktivizon lipazën e qelizave adipose
Aktivizon lipazen lipoproteinë në muret e kapilarëve
PROTEINAT
Rrit transportin e aminoacideve brenda në qeliza
Rrit transportin e aminoacideve brenda qelizave të mëlqisë
Rrit sintezen e proteinave
Rrit zbërthimin e proteinave
Ul zbërthimin e proteinave
Rrit ruajtjen e aminoacideve si parardhës të glukozës
ÇRREGULLIMET E HORMONEVE T E PA N K R E A S I T
GLIKEMIA • SASIA NORMALE: 4.4-5.5 mmol/L
HIPERGLIKEMIA
HIPOGLIKEMIA
• Zvoglim i sasise se insulines • Tajimi i tepert i insulines • Rritja e sasise se hormoneve tjera qe kane veprim te kundert me insulinen
Glikozuri Diabetus Melitus
“Shok” Hipoglikemik (Humbja e vetdijes, Konvulzione, Djersitje te medha)
DIABETI MELLITUS o Diabeti mellitus apo sëmundja e sheqerit, është një çrregullim metabolik që karakterizohet nga : o Rezistenca në veprimin e insulinës o Deficitit të insulinës
o Kombinimi i këtyre dy faktorëve së bashku
o Hiperglikemia, Çrregullim i metabolizmit te proteinave dhe yndyrnave
SHKAQET E DIABETIT GJENETIKA
INFEKSIONI AMBIENTI DIABETI DYTËSOR STRESI
TIPET E DIABETIT DIABETI TIPI I DIABETI TIPI II DIABETI GESTACIONAL TIPE TË TJERA
TIPET E DIABETIT DIABETI MELLITUS
TIPI I
I VARUR NGA INSULINA INSULINO-DIPENDENT
DIABETI MELLITUS
TIPI II
I PAVARUR NGA INSULINA NON-INSULIN DIPENDENT
SËMUNDJE AUTOIMUNE
SHKATRRIM I QELIZAVE BETA TË PANKREASIT
MUNGESË TË INSULINËS
D. TIPI 1 A
D. TIPI 1 B
Forma më komune Shkatrrim autoimun i qelizave B të ishujve langerhans Pakësim të prodhimit të insulinës
Shkaqet Idiopatike
FORMAT E D-TIPI 1
Shkatrrim i qelizave B të ishujve langerhans
DIABET QË LIDHET ME DHJAMOSJEN E NJERIUT (OBEZET) ÇRREGULLIMI I SEKRETIMIT TË INSULINËS NGA QELIZAT Β REZISTENTE NDAJ INSULINËS
DIABETI GESTACIONAL SHFAQET NË SHTATZANI
BLLOKIM TË INSULINËS HIPERGLIKEMI PENGESA NË HYRJEN E GLUKOZËS NË QELIZA
HORMONET E PLACENTËS SHFAQET 3 DERI 10% TIP I VEQANT I DIABETIT
FAKTORËT E RREZIKUT PËR ZHVILLIMIN E DIABETIT GESTACIONAL Nëse nëna është mbi moshën 30 vjeçare Pesha e tepërt trupore e nënës Historia familjare e diabetit Diabeti gestacional në shtatzëninë e mëparshme Nëse më parë keni lindur fëmijë me peshë më të madhe Nëse më parë keni lindur fëmijë pa jetë
LINDJA E PARAKOHSHME PREKLAMPI NË SHTATZANI
VDEKJE E PAPRITUR E FETUSIT
MAKROSOMIA (RRITJE E PESHËS) HYPOGLIKEMI, HYPOKALEMI, POLICITEMI HIPERBILURBINEMI
SHENJAT E PËRGJITHSHME TË DIABETIT 1
POLIURIA
3
LODHJA
POLIDIPSIA
2
POLIFAGIA
4
SHENJAT DIABETES MELLITUS TIPI 1 SHIKIM E I TURBULLT PLOGSHTI / LODHJE E TEPËRT
HUMBJE E MADHE E PESHËS
INFEKSIONET PERIODIKE SHENJAT E DIABETES MELLITUS TIPI 2 HUMBJE E VETDIJES (E RRALLË)
GOJA E THATË
DHIMBJE KOKE
METODAT DIAGNOSTIKE TESTET PËRMES GJAKUT TESTET E URINËS
D I A G N O S T I K A L A B O R AT O R I K E MATJA E GLUKOZES Kriteret: 8-12 ore (pa ngrënë) >7.0mmol/L Vlera e glukozës random në plazmë
>11.1mmol/L
Vlera e glukozes esell në plazmë
Vlera e glukozes 2 ore pas ngarkeses në OGTT (120 min)
>11.1 mmol/L
D I A G N O S T I K A L A B O R AT O R I K E Teste tjera të rëndesishme janë: HbA1c (hemoglobina e glikoziluar në gjak , 4.0% – 6.0 %) Profili i lipideve Mikroabuminuria
Trupat ketonik
TESTI I TOLERANCËS NDA J GLUKOZËS (OGTT) Venien e diagnozes se semundjes se sheqerit te shtatezenat dhe ne rastet kur vlera e glukozes ne gjak eshte e dyshimte Te femrat shtatezena – javes 24-28 Behet heret ne mengjes pas nje diete treditore ne karbohidrate dhe aktivitetit normal fizik I egzaminuari 12 ore para testit nuk guxon te haje ose te pije cigare dhe as te beje ngarkese fizike
TESTI I TOLERANCĂ‹S NDA J GLUKOZĂ‹S (OGTT)
Pas marjes se gjakut: Jepen 75 g glukoze dhe 300 ml uje Gjate 5 min te te rriturit , te femijet 1.75 g/kg peshe trupore
Pastaj gjaku merret serish 120 min pas ngarkese Gjate testit mbledhet edhe urina
TESTI I TOLERANCËS NDA J GLUKOZËS (OGTT) VLERAT REFERENTE
75 gr glukozë
• • •
Esell <5.1 mml/L 1h <10 mmol/L 2 h <8.5 mmol/L
100 gr glukozë
• • • •
Esell <5.3 mmol/l 1 h <10 mmol/L 2 h <8.6 mmol/L 3 h <7.8 mmol/L
TRAJTIMI
Menagjimi dietik
Barnat antidiabetike
Ushtrimet fizike
MENAGJIMI DIETIK QËLLIMET E MENAGJIMIT DIETIK JANË: o o o o
Mbajtja e nivelit normal të glukozës në gjak Parandalimi dhe trajtimi i komplikimeve kronike të diabetit Mbajtja e nivelit optimal të lipideve Marrja e kalorive adekuate që të arrij një peshë të arsyeshme
DIETA NË DIABET PËRFSHINË: o Marrjen e ushqimeve bimore o Ndërprerjen e marrjës së sheqerit të përpunuar dhe pijeve me përmbajtje sheqeri o Zgjedhjen e yndyrnave të shëndetshme me përmbajtje të omega 3
BARNAT ANTIDIABETIKE INSULINA
BARNAT ANTIDIABETIKE ORALE
o E domosdoshme te personat me Diabet Tip 1
o
o
Shumica me Diabet Tip 2 trajtohet gjithashtu me insuline Injektohet : Ne te dy krahet, Ne te dy kofshet, bark dhe shpine
Perdoren tek pacientet me diabet tip 2 o Ndahen ne 4 kategori: o Stimulues te qelizave beta o Biguanide (Metformin) o L glukozidaza inhibitor o Tiazolidinedinoet
o
KOMPLIKIMET AKUTE o KETOACIDOZA DIABETIKE
o HIPERGLIKEMIA
o KOMA DIABETIKE
o HIPOGLIKEMIA
MEKANIZMI I KETOACIDOZES DIABETIKE
KETOACIDOZA DIABETIKE
GLIKOZURI ACETONEMI ACETONURI DEHIDRIM SIMPTOMAT: Dhimbje barku, mundim dhe vjellje të shpeshta , me pamje të molisur, buzë të thara, kurse nga goja kundërmon erë e acetonit
HIPERGLIKEMIA
|
HIPOGLIKEMIA SHKAKTARET E HIPERGLIKEMISE: Dozat e humbura, Mbingrënia, Mungesa e të ushtruarit, Stresi mendor ose emocional, Stresi fizik
SHKAKTARET E HIPOGLIKEMISE Dozat të mëdha të insulinës, sasira të pakta të ushqimit ,aktivitete të zgjatur fizik, ose përdorin me teper alkoolin
KOMA HIPOGLIKEMIKE |
KOMA DIABETIKE KOMA HIPOGLIKEMIKE Komplikim i terapisë
Lekura është e djersitur, frymëmarrja është normale, nuk kundërmon erë nga goja, bebëzat e syrit janë të zgjeruara, pulsi është normal dhe glikemia është nën 2.8mmol/L
KOMA DIABETIKE Komplikim i sëmundjes Lekura është e thatë, frymëmarrja është e shpejtuar, kundërmon erë acetoni, bebëzat e syrit janë normale, pulsi është filiform dhe glikemia është mbi 20mmol/L
KOMPLIKIMET KRONIKE SÃ&#x2039;MUNDJET KARDIOVASKULARE NEFROPATIA, NEUROPATIA RETINOPATIA
A T E R O S K L E R O Z A
N E U R O P A T I A
NEFROPATIA
RETINOPATIA
RAST KLINIK Ne repartin e emergjencave gjendet nje paciente 22-vjece ne kome diabetike, ajo kishte dhene nje histori 2-ditshe per te vjella dhe dhimbje barku. Tani ajo eshte e palevizshme dhe ka frymemarrje te thelle dhe te shpejte. Prej frymes se saj ndihet ere karakteristike. Cila eshte diagnoza e mundshme? Cilat teste do ti benit prane shtratit per te ndihmuar ne vertetimin e diagnozes? Cilat teste laboratorike do te kerkonit?
REFERENCAT o Abdyl R. Osmani. Biokimia e mjekësisë, Hormonet ,Botimi i II , Prishtinë (2005) o Mattson Porth C. Essentials of Pathophysiology, Diabetes Mellitus Second edition (2006) o Lutfi Alia, Bazat Patologjike të sëmundjeve Semundjet e pankreasit endokrin, Siena (2014) o Diabeti Gestacional [online] http://acibademsistinababy.mk/al/index.php/b ebe/13-bremenost/rizicna-bremenost/30gestaciski-dijabetes#