Rozdział 3: Kultura organizacyjna Szkoły Podstawowej Lau

Rozdział 3 Kultura organizacyjna Szkoły Podstawowej Lauder – Etz Chaim

Hanna Achremowicz

Nie sposób mówić o szkole żydowskiej 1 bez kontekstu trudnej historii funkcjonowania Gminy Żydowskiej we Wrocławiu – choć historia ta może być dla współczesnych Żydów bardziej stygmatem niż elementem tożsamości. Losy szkolnictwa żydowskiego były bezpośrednio związane z polityką stosowaną wobec obywateli pochodzenia żydowskiego. Nawet dziś stworzenie przez Gminę szkoły jest elementem odbudowy żydowskiej tożsamości i jedną z podstawowych dróg do przywrócenia owej grupie poczucia odrębności, pamięci o historii, rytuałach, kulturze. Gmina żydowska, która powstała po II wojnie światowej, nie miała personalnej ciągłości z gminą przedwojenną. Bardzo niewielu żydowskich mieszkańców Breslau przeżyło zagładę. Gmina została stworzona przez nowych osadników, dla których Wrocław okazał się być ważnym węzłem komunikacyjnym. Szacuje się, że w 1946 we Wrocławiu osiedliło się 15 tys. Żydów, spośród których wielu emigrowało (w latach 1960–1961 było ich już tylko 3 800). Nowoprzybyli podjęli się prób reaktywacji życia kulturalnego oraz oświaty. Jednym z priorytetów była odbudowa szkolnictwa żydowskiego. Od roku 1945 została uruchomiona Talmud – Tora, która zajmowała się kształceniem religijnym dzieci. Pierwsza, trzyklasowa szkoła zorganizowana została w budynkach przy ul. Włodkowica w roku 1946, jednak liczba uczniów przekraczała możliwości lokalowe i organizacyjne. Gmina ubiegała się o odzyskanie budynku przy ul. Żelaznej, w którym przed wojną mieściła się Żydowska Szkoła Powszechna. Szkole, która rozpoczęła działalność w roku szkolnym 1946/47, nadano imię Szołema Alejchema. W pierwszym roku działalności była to Szkoła Podstawowa, do której po roku dodano liceum (VII Liceum Ogólnokształcące). Szkoła działała do roku 1968,

1

Badania przeprowadzone były w semestrze letnim roku szkolnego 2010/2011 i uwzględniają stan rzeczy, kadrę oraz statut z tego okresu.

kiedy to w wyniku represji wobec narodu żydowskiego zlikwidowano jej kulturowy profil 2 . W połowie lat osiemdziesiątych VII LO przeniesiono na ulicę Kruczą, a w budynku przy ul. Żelaznej 57 znalazł siedzibę Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 8, gdzie funkcjonował do końca sierpnia 2003 roku 3 . Rok 1968 przyniósł załamanie dla odradzającej się po wojnie kultury żydowskiej. Ogólnokrajowe prześladowania spowodowały nową falę migracji. Zamknięto szkoły żydowskie, łaźnię rytualną oraz Teatr Żydowski. W roku 1974 gminie wrocławskiej odebrano budynek synagogi, który powoli popadał w stan ruiny. Życie żydowskie zanikło aż do końca lat 80. XX wieku. Jego reanimacji podjął się w szczególny sposób pan Jerzy Kichler. W 1986 roku przyjechał do Wrocławia i rozpoczął organizowanie gminy. Na początku lat 90. Żydzi ponownie zaczęli gromadzić się na modlitwy, a od 1992 roku rozpoczęto prowadzenie zajęć edukacyjnych dla dzieci, reaktywowano stołówkę koszerną, kursy hebrajskiego. Jedną z inicjatyw odradzającej się Gminy było stworzenie szkoły żydowskiej 4 . Historia powstania szkoły Lauder – Etz Chaim jest bardzo podobna do historii szkoły Szołema Alejchema. Powstała ona z inicjatywy Gminy, szczególnie Jerzego Kichlera, kierownika Centrum Edukacyjnego Fundacji Laudera przy Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu. Otwarto ją w 1998 roku. Początkowo mieściła się w mieszkaniu przy ul. Włodkowica 5. W 2003 roku została przeniesiona do dawnego budynku przy ul. Żelaznej 57. Pierwszą dyrektorką została jej współtwórczyni – Lucyna Rojzen-Siedlecka 5 . Szkoła jest jedną z placówek Fundacji Ronalda Laudera, która zajmuje się tworzeniem szkół żydowskich na terenach Europy Wschodniej i Środkowej. Celem Fundacji jest odbudowa żydowskiej tożsamości poprzez inicjatywy kulturalne i oświatowe 6 . Nazwa szkoły odwołuje się do Fundacji oraz do sformułowania „Etz Chaim” oznaczającego drzewo

2

3 4 5 6

L. Ziątkowski, Dzieje Żydów we Wrocławiu, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000, s. 113–121. Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/historia.html [dostęp: 06.06.2012]. L. Ziątkowski, Dzieje…, op. cit., s. 124–125. Wywiad z Jerzym Kichlerem, przeprowadziła Joanna Sawska, 2011. The Ronald S. Lauder Foundation, http://www.lauderfoundation.com/index. php [dostęp: 06.06.2012].

życia, będąc jednocześnie określeniem żydowskiej placówki edukacyjnej lub synagogi.

Szkoła Lauder – Etz Chaim zdecydowanie wyróżnia się na mapie wrocławskich placówek edukacyjnych. Jest jedyną w tym mieście szkołą mniejszości żydowskiej, edukującą w zakresie kultury żydowskiej i języka hebrajskiego. Są to osobne przedmioty prowadzone w wymiarze dwóch godzin tygodniowo już od pierwszej klasy. Ponadto zajęcia z plastyki i muzyki wzbogacone są o elementy kultury żydowskiej 7 . Szkoła realizuje też zwiększoną liczbę godzin nauczania języka angielskiego (pięć godzin w tygodniu) oraz osiąga wysokie wyniki w testach szóstoklasistów (w roku szkolnym 2010/11: 34,80 punktów na 40 możliwych, podczas gdy średnia dla miasta Wrocław wyniosła 28,30 punktów) 8 .

7

8

Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/zapewniamy.html [dostęp: 06.06.2012]. Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/PDF/wyniki6klasa2011.pdf [dostęp: 03.06.2012].

W analizie kultury organizacyjnej szkoły Lauder – Etz Chaim opierać się będę na definicji stworzonej przez Mariolę Chomczyńską-Rubacha, zakładającej, że kultura organizacyjna szkoły jest to:

rodzaj soczewki skupiającej społeczne oczekiwania wobec szkoły, ideologie i systemy wartości determinujące jej kulturową, polityczną i ekonomiczną misję. Poszczególne szkoły, definiujące własną misję społeczną posługują się różnymi ideologiami i systemami wartości. Te ogólne założenia przekładają się z kolei na swoisty klimat szkoły tworzący specyficznie rozumiane systemy bodźców warunkujących uczenie się 9 .

Na analizowany materiał badawczy składają się: analiza treści dokumentów szkolnych oraz strony internetowej, analiza fotografii przestrzeni szkolnej oraz wywiady jakościowe z członkami społeczności szkolnej: dyrektor Bożeną Wilk, założycielami: Lucyną Rojzen oraz Jerzym Kichlerem, jak również z nauczycielką języka hebrajskiego i kultury żydowskiej Anną Felińską-Jurka.

Poznając szkołę Lauder widać szczególnie, że stanowi ona „system wierzeń, idei, wartości, postaw, znaczeń, symboli, rytuałów i zachowań” 10 . Badając ją, skupiałam się na wytworach, założeniach i wartościach. Poznać szkołę to, zdaniem Davida Tuohy’ego, poznać wytwory, założenia i wartości obecne w szkole 11 . Wytwory szkoły są to: „uzewnętrznione działania w obrębie organizacji. Obejmują one rytuały, role i normy” 12 . Rytuały, zdaniem M. Chomczyńskiej-Rubacha wiążą się „z harmonogramem zajęć, sposobem zwracania się do siebie uczniów i nauczycieli, zwyczajami celebrowania sukcesów, świąt i uroczystości” 13 . Do rytuałów szkoły Lauder należą przede wszystkim święta żydowskie: Rosz Haszana (Nowy Rok), Sukkot (Święto Szałasów), Chanuka (Święto Świateł), Tu BiSzwat (Nowy Rok Drzew), Purim (Święto z okazji ocalenia Żydów

9 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne środowisko uczenia się, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 240. 10 Ibidem, s. 241. 11 Ibidem. 12 Ibidem. 13 Ibidem.

w Persji), Pesach (Święto Paschy), Lag B’Omer (w tym dniu organizowany jest Dzień Sportu) oraz Szawuot (Święto Tygodni) 14 . Dla twórców szkoły jej charakter określa przede wszystkim rytm kalendarza żydowskiego, jak mówiła Lucyna Rojzen: „ten żydowski rok właśnie stworzył klimat w szkole (…), jak się zaczynał rok szkolny to zaczynało się mówić, o tym że za chwilę będzie nowy rok żydowski, potem kończyło się Rosz Haszana zaczynaliśmy mówić o następnym święcie i to była taka ciągłość” 15 . Święta te obchodzone są zazwyczaj bardzo uroczyście. Część z nich odbywa się w synagodze, wtedy też uczestniczą w nich rodzice. Na stronie internetowej szkoły znajdują się relacje z większości obchodów. Jako przykład może posłużyć opis przebiegu święta Chanuka. Rozpoczął się od części oficjalnej, gdzie dyrektor Bożena Wilk oraz Jerzy Kichler opowiedzieli o tradycjach i rytuałach związanych z tym świętem. Następnie uczniowie zapalili świece chanukiji, a klasa VI zaprezentowała spektakl. Po nich klasa IV w formule „gotowanie na ekranie” pokazała innym dzieciom, jak przygotowuje się tradycyjne chanukowe placki ziemniaczane, którymi poczęstowano wszystkich uczniów. Odbył się też tradycyjny konkurs polegający na szukaniu w pączkach, kolejnej tradycyjnej potrawie, ukrytych orzechów (było ich 10) i nagrodzenie szczęśliwych znalazców. Na koniec uroczystości nowym uczniom wręczono zestawy chanukowe. Każda klasa resztę zabaw obchodziła już

14 Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/ceremonial.html [dostęp: 06.06.2012]. 15 Wywiad z Lucyną Rojzen, przeprowadziły Hanna Achremowicz i Joanna Sawska, 2011.

we własnym gronie, np. brała udział w lepieniu z masy solnej dzbanuszków lub świeczników, kolorowała okolicznościowe malowanki, grała w drejdla, śpiewała żydowskie piosenki, mogła też obejrzeć film o tematyce chanukowej 16 . Na przykładzie tego święta widać, że kadra stara się urozmaicać każdą uroczystość i prezentować ją w sposób przystępny dzieciom. Na tę formę prezentacji kultury żydowskiej kładzie nacisk Anna Felińska-Jurka, nauczycielka kultury żydowskiej i języka hebrajskiego w klasach IV–VI. Mówi ona:

ja w klasach starszych staram się tak „odświątynnić” te święta i pokazywać im te święta ze strony takiej dziecięcej, radosnej, izraelskiej – jestem zwolenniczką takiego podejścia, bardzo mało jest tych elementów religijnych, wręcz niewiele 17 .

Tak na przykład na święto Purim dzieci przychodzą do szkoły przebrane w kolorowe stroje i maski, a w Szawout do szkoły wypożyczane są zwierzęta z zoo 18 . Zainteresowanie dzieci taką formą obchodzenia świąt żydowskich widać na przykładzie analizy wytworów, jakimi były rysunki na temat „Moja szkoła”. Część dzieci na swoich rysunkach przedstawiła święta żydowskie, szczególnie święto Purim, na które w tym czasie przygotowywano stroje i maski. Na czternaście dziecięcych rysunków aż pięć przedstawiało święto Purim, jeden święto Chanuki, a zaledwie osiem sam budynek szkoły.

Szczególną formą obchodzenia żydowskich rytuałów jest cotygodniowa celebracja szabatu. Ma ona miejsce piątek rano i przebiega w dwóch grupach – osobno obchodzą szabat dzieci z klas I–III i z klas IV–VI. Młodszą grupę prowadzi Grażyna Mikołajczyk, a starszą Anna Felińska-Jurka. Obie grupy zapalają świece chanukowe, śpiewają tradycyjne pieśni, piją wino (w wersji dziecięcej: sok) i jedzą chałkę. Poza częścią tradycyjną zawsze odbywają się dodatkowe zabawy. Grażyna Mikołajczyk przygotowuje zazwyczaj opowieść biblijną opartą na fragmencie Tory, którą czyta lub opowiada dzieciom, oraz rozstrzyga

16 Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/aktualnosci.html [dostęp: 06.06.2012]. 17 Wywiad z Anną Felińską-Jurka, przeprowadziła Hanna Achremowicz, 2011. 18 Ibidem.

konkurs „Pytanie szabatowe”, który polega na wrzuceniu do skrzynki odpowiedzi na zadane parę dni wcześniej pytanie z omawianej na zajęciach tematyki. Odpowiedzi dzieci są nagradzane i później wieszane w holu szkoły. W trakcie szabatu dla starszych klas odbywają się inne zabawy, np. „nowe hebrajskie słowo” lub „hebrolotek”. Pierwsza zabawa polega na przedstawieniu przez jedną klasę krótkiej, zaimprowizowanej scenki, w trakcie której pada słowo polskie, posiadające swój fonetyczny odpowiednik w hebrajskim, jednak o innym znaczeniu. Zadaniem innych klas jest wskazać to słowo. „Hebrolotek” to z kolei totolotek ułożony z hebrajskich liter. Każde dziecko dostaje i wypełnia swój kupon, po czym losowane są zwycięskie litery. Dziecko, które ma najwięcej trafień, otrzymuje nagrodę. Podczas szabatu dzieci śpiewają również współczesne piosenki izraelskie, jak mówi Anna Felińska-Jurka:

Ja staram się w kulturze żydowskiej pokazywać nie tylko taką kulturę przaśną żydowską, taką cepeliadę, tylko pokazuję też współczesną kulturę izraelską, więc uczę ich o muzyce izraelskiej, one śpiewają te same przeboje izraelskie, które śpiewają, podśpiewują sobie dzieci w Izraelu – są absolutnie na bieżąco 19 .

19 Ibidem.

Szabat jest często okazją do ogłoszenia wyników innych konkursów, wręczenia nagród czy pochwalenia się przed dziećmi laureatem jakiegoś międzyszkolnego konkursu. Z tej okazji na szabat często przychodzi dyrektor szkoły – wręcza dyplomy, nagrody, ogłasza ważne sprawy. Po zakończeniu szabatu dzieci wracają na lekcje, nie jest więc on obchodzony w sposób ortodoksyjny – gdyby był, do końca dnia nie można by było zapalać światła, włączać komputera itd. 20 . Poza świętami żydowskimi, w szkole Lauder obchodzi się wszystkie święta objęte programem MEN – w okresie świąt chrześcijańskich dzieci mają wolne, podobnie jak w okresie świąt żydowskich. Dodatkowo szkoła organizuje wiele uroczystości niezwiązanych z kulturą żydowską, jak np. konkurs piosenki anglojęzycznej, „Wierszem żartowanie”, konkurs piosenki zimowej i inne 21 . Wszystkie te przykłady pokazują, że w szkole Lauder występuje wyjątkowo wiele rytuałów, które są obchodzone w sposób zabawowy, przystępny dzieciom, konkurencyjny, przysparzający wiele okazji do występów, otrzymywania nagród, uzyskiwania nowych informacji i poznawania tradycji, nie tylko żydowskich. Przykładem jest projekt święta zimowe, w ramach którego każda klasa wybierała sobie jakieś państwo lub religię i przedstawiała innym jej rytuały obchodzone zimą. Analogiczny projekt organizowano wiosną. Jak mówi Lucyna Rojzen:

podejrzewam, że niektóre dzieci nadrabiały swoją taką edukację katolicką, bo np. nie wiedziały skąd się bierze św. Mikołaj oprócz tego, że jest święty czy dlaczego jest niedziela palmowa – po prostu idą z palmami, ale nie wiedzą dlaczego. No to dowiedzą się tego w żydowskiej szkole 22 .

Następnym elementem współtworzącym zbiór wytworów szkoły są role, które „określają prawa i obowiązki ludzi tworzących społeczność szkolną. Istnieją role kierownictwa i administracji szkoły, nauczycieli, rodziców i uczniów” 23 . W szkole Lauder role określa statut, regulami

20 Ibidem. 21 Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/szkola.html [dostęp: 06.06.2012]. 22 Wywiad z Lucyną Rojzen, przeprowadziły Hanna Achremowicz i Joanna Sawska, 2011. 23 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 241.

ny oraz statut samorządu szkolnego. Rolę kierowniczą pełni dyrektor powoływany przez Fundację Gesher. Jest on przedstawicielem szkoły na zewnątrz oraz w kwestiach administracyjnych. Zakres jego obowiązków ustala Statut Szkoły i należy do nich przede wszystkim zarządzanie szkołą, organizacja zajęć oraz roku szkolnego, przewodniczenie Radzie Pedagogicznej itp. Zasadniczo rola dyrektora szkoły Lauder nie różni się od roli dyrektora jakiejkolwiek innej szkoły podstawowej. Wyjątkowość placówki zauważa się jednak na poziomie innych stanowisk kierowniczych, Statut Szkoły określa bowiem, że dyrektor może powołać koordynatora zajęć pozalekcyjnych oraz koordynatora programów żydowskich 24 . Z rozmów z Lucyną Rojzen oraz Jerzym Kichlerem wyłania się dodatkowa kompetencja dyrektora, który powinien ponosić odpowiedzialność za żydowski klimat szkoły.

Ważną rolę w szkole Lauder pełnią Rada Pedagogiczna, złożona ze wszystkich nauczycieli oraz rodzice, którzy są zapraszani do uczestnictwa w rytuałach żydowskich razem z dziećmi oraz do tworzenia swojej reprezentacji w ramach Rady Rodziców. Obowiązki obu rad określa Statut, nie odbiegają one jednak od typowych obowiązków rad pedagogicznych i rodzicielskich w innych szkołach. Szczególnym elementem Statutu jest Rada Uczniów, wybierana przez Samorząd Uczniowski. Ma ona prawo m.in. do przedstawiania wniosków i opinii, organizacji życia szkolnego, działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi oraz wyboru Rzecznika Praw Ucznia 25 . Ostatnim elementem wytworów szkoły są normy, które zdaniem M. Chomczyńskiej-Rubacha:

stanowią uwewnętrznione nakazy moralne nakładane na członków społeczności szkolnej. Naruszenie tych norm uruchamia sankcje społeczne zróżnicowane w zależności od pozycji zajmowanej w strukturze szkoły 26 .

Normy zasadniczo nie różnią się od tych zawartych w kulturze innych szkół, kładzie się jednak akcent na dyscyplinę i wysoki poziom

24 Statut Szkoły Podstawowej Lauder – Etz Chaim we Wrocławiu, paragraf 24–39. 25 Ibidem, paragraf 40–53. 26 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 241.

nauczania. Lucyna Rojzen starała się wprowadzić w szkole tradycyjny podział ról na linii nauczyciel–uczeń:

moje doświadczenia z dziećmi i młodzieżą pozwalają mi powiedzieć to, że dzieci lubią wiedzieć co im wolno, a czego im nie wolno. Nie wolno się z nimi spoufalać, nie wolno się z nimi przyjaźnić, trzeba je lubić, ale nie wolno się z nimi przyjaźnić, bo w momencie, jak się przekracza taką cienką linię, to już nic się nie da z nimi zrobić. (…) W związku z tym w szkole musiał być rygor i był i te dzieci ubóstwiały swoją szkole i nie chciały z niej wychodzić pomimo tego, że był rygor. I myślę, że nie może być partnerstwa też w szkole, bo dziecko to nie jest partner, dziecko trzeba tak wychować, żeby było partnerem, ale na pewno pięciolatek ani sześciolatek, ani dwunastolatek nie jest partnerem dla dorosłego. Dorosły musi dawać przykład, musi kierować takim dzieckiem, ale na pewno nie może się z nim kolegować w żaden sposób. I to staram się moim nauczycielom przekazywać i myślę, że to jest podstawa, która w każdej szkole powinna funkcjonować. Natomiast klimat szkoły nie polegał na relacjach nauczyciel–dziecko; oczywiście jeśli się lubi dzieci i kocha dzieci, to się je szanuje i ten szacunek było widać 27 .

27 Wywiad z Lucyną Rojzen, przeprowadziły Hanna Achremowicz i Joanna Sawska, 2011.

Trudno ocenić, na ile ta norma jest uwewnętrzniona przez dzieci i rodziców. Szkoła cieszy się jednak opinią placówki o wysokim poziomie. Z obserwacji przeprowadzonych podczas badań w szkole wyłania się obraz serdecznych relacji pomiędzy dziećmi i nauczycielami, swobodna atmosfera podczas przerw oraz imprez szkolnych.

Kolejną dziedziną, której poznanie jest konieczne przy badaniu kultury organizacyjnej szkoły są jej wartości, zdefiniowane jako pożądane stany rzeczy.

Ukierunkowują one działania nauczycieli i uczniów, stanowiąc uporządkowaną hierarchię ważności. Niektóre są podzielane powszechnie np. osiągnięcia dydaktyczne, inne, np. aktywność sportowa, mogą być lokowane w miejscach peryferyjnych. Szkoły, tak jak inne instytucje, oprócz wartości deklarowanych realizują wartości ukryte 28 .

Do wartości w szkole Lauder jej personel zalicza przede wszystkim dwie rzeczy: wysoki poziom edukacji oraz nauczenie dzieci otwartości. Mottem szkoły, wiszącym w jej sekretariacie jest hasło „Inny nie znaczy obcy”. Zarówno Lucyna Rojzen jak i Anna Felińska-Jurka kładły akcent na to, żeby nie uczyć dzieci tolerowania innych, ale otwartości na innych. Obecna dyrektor mówiła natomiast o nauczaniu tolerancji, mając na myśli życie razem, a nie obok siebie. Ponadto zaznaczała, że ważne są dla niej bezpieczeństwo uczniów, to, żeby dzieci lubiły szkołę i żeby znalazły w niej swoich przyjaciół 29 . Do szeroko pojętej tolerancji zalicza się w szkole Lauder także wrażliwość na problemy innych – dzieci uczestniczą od lat w programie „Góra grosza”, „Pełna miska dla schroniska”, zbierają potrzebne domom dziecka przedmioty, biorą udział w konkursach na plakat dla osób niepełnosprawnych. Działania charytatywne bywają również połączone z kulturą żydowską – dzieci co tydzień odkładają „Cedakę”, czyli wrzucają do puszki drobne pieniądze. Na koniec roku decydują, na co przeznaczyć uzyskane fundusze – od dwóch lat wspomagają w ten sposób niepełnosprawnego chłopca, wcześniej natomiast akcję „Pajacyk” 30 .

28 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 241. 29 Wywiad z dyr. Bożeną Wilk, przeprowadziła Hanna Achremowicz, 2011. 30 Ibidem.

Pierwotną misją szkoły było też, jak mówi Lucyna Rojzen, przywrócenie dzieci narodowi żydowskiemu. Anna Felińska-Jurka podobnie kładzie akcent na pomoc dzieciom oraz ich rodzinom w odzyskaniu żydowskiej tożsamości:

rodzice, którzy dają dzieci do (…) tej szkoły nie zawsze wiedzą coś może o kulturze żydowskiej, czasami oni właśnie chcą uzyskać swoją tożsamość przez dzieci. Oni to zatracili, a starają się swoje dzieci włączyć do społeczności żydowskiej. Dzieci bardzo często przychodzą do domu i opowiadają, pytają – i rodzice muszą się kształcić 31 .

Podobnie postrzega to Jerzy Kichler, mówiąc:

często się zdarza, że rodzice dowiadują się od dzieci, że są Żydami. I na czym to polega. Bo mamy straty dwóch pokoleń, po II wojnie światowej nie było szkół żydowskich i w związku z tym musimy teraz nadrabiać 32 .

Szkoła jest według jej twórców absolutnie niereligijna, przez co rozumie się brak nakazu modlitw, wiary, typowej katechezy. Nie wiadomo oficjalnie, ilu uczniów jest pochodzenia żydowskiego. Jerzy Kichler określał, że być może jest to około 30% uczniów. W statucie szkoły brak jest odwołań do nauczania religii katolickiej 33 . Nauczanie religii katolickiej odbywało się poza szkołą, realizowane przez katechetę z lokalnej parafii, szkoła jedynie umożliwiała wywieszenie ogłoszenia o tych zajęciach na tablicy w korytarzu oraz udostępnienie informacji o takiej możliwości rodzicom. Zajęcia te organizowane są poza godzinami lekcyjnymi, nie cieszą się dużą popularnością.

Ostatnią składową kultury organizacyjnej są założenia, które „odnoszą się do idei i przekonań leżących u podstaw programu i organizacji szkoły. Stanowią fundament ideologiczny tej instytucji” 34 . Jest to obszerna dziedzina, w której M. Chomczyńska-Rubacha wyróżnia cztery podgrupy: założenia dotyczące związków szkoły z otoczeniem, związ

31 Wywiad z Anną Felińską-Jurka, przeprowadziła Hanna Achremowicz, 2011. 32 Wywiad z Jerzym Kichlerem, przeprowadziła Joanna Sawska, 2011. 33 Ibidem, 2011. 34 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 241.

ków między ludźmi, natury uczniów i ich aktywności oraz założenia dotyczące wiedzy.

Związki szkoły z otoczeniem określają funkcję i misję szkoły w społeczeństwie i społeczności lokalnej. Narzędziem autoidentyfikacji szkoły jest statut. Definiuje on podstawy prawne i organizacyjne, podstawy światopoglądowe i główne zadania szkoły. W tej kategorii założeń ważna jest oferta edukacyjna, jej adresaci podzielający system wartości – „szkoła balansuje między własną wizją a koniecznością dostosowania się do żądań innych ludzi i instytucji” 35 . Szkoła formalnie podlega Ministerstwu Oświaty oraz Fundacji Gesher. Nieformalnie natomiast musi dostosowywać się do wysokich wymagań ze strony rodziców. Oczekiwania rodziców nie wydają się w znaczny sposób wpływać na szkołę. Obrazującym to przykładem jest coroczne żądanie wprowadzenia nauczania religii katolickiej, sukcesywnie odrzucane przez dyrekcję.

Wyraźny konflikt i konieczność dostosowania się przebiega natomiast między szkołą a społecznością lokalną. Od momentu przeniesienia placówki na ul. Żelazną pojawiły się ataki na szkołę. Polegały

35 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 242.

na wybijaniu okien lub wypisywaniu napisów na murze podczas nieobecności uczniów. Szkoła wprowadziła ochronę, podejmując jednocześnie próby integracji ze społecznością lokalną poprzez organizację wspólnych pikników. Po pewnym czasie akcje dewastacji wyciszyły się, szkoła jednak wciąż nie posiada oficjalnego oznaczenia, żeby „nie kusić” 36 . Założenia dotyczące związków między ludźmi skupiają się wokół problemu dystrybucji statusu i władzy pomiędzy rodzicami, nauczycielami, administracją i uczniami. W tej kategorii istnieją różne typy szkół: zhierarchizowane lub demokratyczne. Te drugie cenią kontakty partnerskie i osobiste, doceniają indywidualne różnice, dostosowując do nich oczekiwania i wykorzystując je dla dobra organizacji, troszczą się o jak najszersze współuczestnictwo i współodpowiedzialność, tworzą struktury np. samorząd uczniowski, radę rodziców, radę szkoły, angażując całą społeczność szkolną w zarządzanie i doskonalenie pracy 37 . Szkołę Lauder zaliczyłybyśmy do kategorii demokratycznych. Duży akcent kładzie się w niej na aktywność własną uczniów oraz ich zdolność do samoorganizacji. Samorząd uczniowski posiada uprawnienia faktyczne, a nie tylko pozorne. Współpraca z rodzicami jest również w wysokim stopniu rozwinięta. Przede wszystkim odbywa się przez częste zapraszanie ich do udziału w rytuałach żydowskich, tym samym ich udział w życiu szkoły jest większy niż rodziców dzieci uczęszczających do „tradycyjnych” placówek. Zauważalna hierarchia pionowa występuje natomiast między szkołą, a Fundacją Gesher, która to sprawuje władzę nad szkołą. Szczególnie uzależniony od niej jest dyrektor szkoły, którego nominacja i jej utrzymanie zależą od Fundacji. Hierarchie te komplikuje także relacja tych podmiotów w stosunku do Gminy Żydowskiej oraz administracji samorządowej, której placówka podlega. Współpraca między szkołą, a innymi organami opiera się w pewnym stopniu na uznaniu indywidualnych różnic. Istnieje możliwość pobierania stypendium przez uboższych uczniów, jednak skala tego zjawiska oraz kryteria przyznawania stypendium nie zostały ujawnione w trakcie badań. Szkoła nie proponuje rodzicom dni otwartych.

36 Wywiad z Lucyną Rojzen, przeprowadziły Hanna Achremowicz i Joanna Sawska, 2011. 37 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s 242.

Przyjmuje strategię indywidualnego oprowadzenia i prezentacji oferty wszystkim zainteresowanym. Czesne za naukę również nie jest podane do publicznej wiadomości.

Kolejna grupa założeń dotyczy postrzegania natury uczniów i ich aktywności. Założenia te przekładają się na postawy wobec dzieci i wizję kompetencji, w jakie szkoła chce je wyposażyć, czy zakłada się, że są dobrzy, otwarci na współpracę itp. – powoduje to, że dopuszcza się wysoki stopień swobody, daje się im szerokie pole do działania, wykazania się 38 . W szkole Lauder uważa się, że dziecko jest istotą samodzielną i z natury ciekawą świata, posiadającą dążność do samorozwoju. Na stronie internetowej szkoły możemy przeczytać, że:

Filozofia nauczania w naszej Szkole oparta jest na przekonaniu, że samo dziecko wpływa na kształtowanie i integrowanie własnych doświadczeń. Nasz program uaktywnia uczniów i jego zadaniem jest pomaganie im w staniu się ludźmi myślącymi, o dużej otwartości, a jednocześnie z krytycznym nastawieniem do rzeczywistości; wychowuje uczniów na odpowiedzialnych członków wspólnoty i całego społeczeństwa 39 .

W podejściu do uczniów zauważa się ich indywidualność. W przeciwieństwie do publicznych placówek, w szkole Lauder każde dziecko jest diagnozowane przez pedagoga i psychologa na początku swojej drogi edukacyjnej. W stosunku do uczniów wykazujących problemy w nauce stosuje się indywidualne zajęcia dydaktyczne na okres potrzebny do wyrównania znaczących różnic między nimi a ich rówieśnikami. W czasie badań opisywano nam szereg tego typu działań wobec konkretnych uczniów i ich długofalowe skutki.

Ostatnia grupa założeń dotyczy wiedzy, a właściwie odniesienia wiedzy do czasu. Wyróżnia się tu trzy kategorie zależności miedzy wiedzą a czasem: R wiedza zorientowana na przeszłość (pamięciowe przyswajanie dorobku nauki, przyswojenie wartości poprzednich pokoleń), R wiedza zorientowana na teraźniejszość (skupienie na procesie uczenia się, rozpoznawanie możliwości uczniów i dobieranie

38 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit., s. 243. 39 Szkoła Lauder – Etz Chaim, http://www.gesher.pl/filozofia.html [dostęp: 25.01.2012].

najskuteczniejszych metod uczenia się, efektem kształcenia mają być wysokie kompetencje uczniów, umiejętności ich funkcjonowania w społeczeństwie, jego strukturach i organizacjach. Program jest interdyscyplinarny i sprzyja kształtowaniu badawczej postawy wobec rzeczywistości), R wiedza zorientowana na przyszłość (innowacja, uczenie samo studiowania itp.) 40 . Ponadto zwraca się tu uwagę na problem prawomocności wiedzy – czy jest obiektywna i uczeń przyswaja ją jako coś zewnętrznego wobec siebie czy jest subiektywna i uczeń konstruuje ją na podstawie eksploracji osobistych doświadczeń 41 . W szkole Lauder panuje orientacja na teraźniejszość. Duży akcent kładzie się na wspomniane wcześniej zdiagnozowanie możliwości ucznia. Oddziaływania dydaktyczne są zindywidualizowane. Uczniowie słabsi uczestniczą w zajęciach wyrównawczych. Metody nauczania są ciekawe, trudno jednak mówić o wysokiej innowacyjności. Stosuje się metody poszukujące oraz grupowe.

40 M. Chomczyńska-Rubacha, Szkolne…, op. cit.,. s. 243. 41 Ibidem, s. 244.

Jeśli chodzi o problem prawomocności wiedzy, to szkoła nie posiada jednolitego stanowiska w tej kwestii. Lucyna Rojzen oraz Jerzy Kichler w zamyśle odnosili się do obiektywnej koncepcji wiedzy, którą uczniowie muszą sobie przyswoić. Gdy jednak spojrzymy na oddziaływania dydaktyczne nauczycieli, jak na przykład Anny Felińskiej-Jurka, widać, że dużą wagę przykłada ona do subiektywności wiedzy oraz eksploracji osobistych doświadczeń. Jej celem jest popkulturowe przedstawienie problemu tożsamości żydowskiej. Zakłada ona, że nie ma jednej definicji Żyda – można być nim ze względu na religię, narodowość, pochodzenie albo ze względu na samopoczucie. Uczeń sam musi określić swoją tożsamość żydowską lub jej brak 42 . Podsumowując analizę kultury organizacyjnej szkoły Lauder – Etz Chaim, można stwierdzić, że opiera się ona na generalnie spójnej koncepcji, zakładającej niereligijną edukację w zakresie kultury żydowskiej. Szkole przyświecają przede wszystkim wartości tolerancji, definiowanej częściej jako „otwartość”, oraz wysokiego poziomu nauczania. Placówka posiada swoisty klimat, wyrażający się w dość bliskich relacjach między uczniami, nauczycielami i rodzicami. Wydaje się, że jej ukrytym celem jest również „odczarowanie” obrazu żydostwa określanego przez traumę Holocaustu. Szczególnie w Polsce tożsamość Żydów kojarzy się z okresem ich szczególnych prześladowań. W szkole Lauder – Etz Chaim trudno doszukiwać się takich elementów. Tożsamość współczesnego Żyda, mieszkańca Polski, nie jest w niej określana przez II wojnę światową czy rok 1968. Moi rozmówcy na pytania o akty antysemityzmu reagowali raczej zaskoczeniem. Jako cel edukacji w zakresie kultury żydowskiej oraz pewnego rodzaju motto można zacytować słowa Anny Felińskiej-Jurka: „Jeśli chodzi o kulturę żydowską, chciałabym po pierwsze walczyć ze wszystkimi negatywnymi stereotypami, bo to oczywiste, a po drugie chciałabym zerwać z wizerunkiem Polski jako takiego cmentarzyska żydowskiego, że do Polski jedzie się tylko po to, żeby zwiedzać cmentarze” 43 .

42 Wywiad z Anną Felińską-Jurka, przeprowadziła Hanna Achremowicz, 2011. 43 Ibidem.