Over bloemetjes en bijtjes

De geschiedenis van de seksuele voorlichting in Nederland

lauren hermans - “Mamaaa, papaaa… Hoe worden baby’s gemaakt?” De gevreesde vraag bij menig ouder. Want hoe leg je het fenomeen seks goed en verantwoord aan (kleine) kinderen uit? Populaire antwoorden zijn: die worden gebracht met de ooievaar, die groeien tussen de kolen of het bekende verhaal van de bloemetjes en bijtjes. Bijna alle kinderen zijn vanaf een jonge leeftijd hierin geïnteresseerd en naar aanleiding van hun vragen zal dit waarschijnlijk het eerste moment zijn waarop je als ouder je kind seksuele voorlichting geeft. De manier waarop dit gebeurt zal per persoon verschillen, maar kan ook tijds- en cultureel gebonden zijn. De maatschappelijke houding ten aanzien van seksualiteit bepaalt grotendeels de wijze waarop seksuele voorlichting wordt gegeven. Zeker nu iedereen langzaam lentekriebels in de buik krijgt en zin heeft in een zwoele zomerliefde, is het interessant om dieper te duiken in de geschiedenis van de seksuele voorlichting in Nederland. Hoe preuts of seksueel liberaal waren wij door de eeuwen heen?

Over de seksuele voorlichting in de middeleeuwen is weinig schriftelijke informatie overgeleverd, maar zover bekend waren openlijk bespreking over seksualiteit niet aan de orde. Enkel in de context van seksuele onthouding tot het huwelijk werd er voorlichting gegeven. Stereotype beelden in films en series van vrouwen, maar ook mannen, die op hun huwelijksnacht geen idee hebben wat ze te wachten staat, zijn dus grotendeels op waarheid gebaseerd. Pas vanaf de achttiende eeuw ontstaat er een verandering in de manier waarop we tegen seks aankijken en gaat men het hier openlijk over hebben. Deze eeuw kenmerkt zich door de opkomst van de Verlichting, oftewel een veranderende denkwijze over politiek, religie en sociale verhoudingen, alsook recreatieve seks en zelfbevrediging. Hier komen de veranderende opvattingen aangaande seksualiteit om de hoek kijken. Uit de literatuur van die tijd bleek dat de norm nog steeds seksuele onthouding tot het huwelijk was, maar mensen wel al ervaring hadden met masturbatie. Jean-Jaques Rousseau was de eerste grote naam die een expliciete bekentenis beschreef in een van zijn boeken over zijn zelfbevrediging. Ook was hij een van de eerste filosofen die de vraag waar kinderen vandaan komen besprak. Zijn antwoord wijkt dan wel redelijk af van wat wij tegenwoordig zouden geven. De focus ligt voornamelijk op het leed waar de moeder doorheen moet gaan en dat vrouwen soms na de bevalling sterven. Er werd kinderen dus wel iets verteld over seksualiteit en geboortes, maar de laatstgenoemde werd enkel in de context van pijn in plaats van als iets moois geplaatst. In de negentiende eeuw is er een terugval te zien in de openlijkheid waarin men over seksualiteit spreekt. In zogenaamde opvoedingshandleidingen voor ouders wordt überhaupt niet gesproken over seksualiteit, laat staan enige vorm van seksuele voorlichting. Net zoals in de middeleeuwen kan er dus gesproken worden over een ‘kop in het zand’ mentaliteit. Men wordt pas geforceerd de ogen opnieuw te openen, omdat rond 1900 sociale misstanden als geslachtsziekten en prostitutie in de publiciteit komen. Een collectief sociaal bewustzijn ontstaat over de seksuele opvoeding en de behoefte hieraan, om de volgende generatie te behoeden voor eerdergenoemde misstanden. Tot 1911 bestond er namelijk een Zedelijksheidswet die ‘onfatsoen’ wettelijk aan banden legde. Dit hield in dat het openbaar verkopen van anticonceptiemiddelen en seksspeeltjes verboden was, evenals sekswerk en het verspreiden van pornografie. Pas halverwege de 20e eeuw werd de taboe rondom seksualiteit en de voorlichting erover doorbroken. De Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH) werd in 1946 opgericht. Zij wilden anticonceptiemiddelen verspreiden en seksuele voorlichting geven op scholen en in andere publieke ruimtes. De gemeenschapshuizen van de NVSH waren dan ook de enige plek waar je condooms kon kopen, zonder problemen. Helaas werd het doel van toegankelijkheid voor iedereen niet bereikt; alleen NVSH-leden konden probleemloos condooms kopen. De visie op seksualiteit veranderde pas echt voorgoed in de jaren ’60 en ’70 door de seksuele revolutie. De pil kwam op de markt en het verbod op openlijk anticonceptiemiddelen verkopen werd afgeschaft. Ook werd abortus legaal en de pil vergoed vanuit het ziekenfonds. Door deze ontwikkeling veranderde de houding van het Nederlandse volk ten opzichte van seks ook. Er werd openlijk over seks gepraat, seksuele voorlichting zag zijn intrede in de lesprogramma’s van scholen en ook werden er demonstraties gehouden voor meer acceptatie van seksuele minderheden. Zo werd in 1977 de eerste Gay Pride Parade in Amsterdam georganiseerd. Het nieuwe verhaal rondom seks was dat dit niet enkel voor voorplanting diende, maar ook als een vorm van genot en liefdesuiting. Tegenwoordig geven alle middelbare scholen in de eerste of tweede klas seksuele voorlichting bij het vak biologie en hoewel er zeker openlijk over seks gesproken kan worden, richt deze voorlichting zich vaak nog puur op het biologische aspect. Verschillende anticonceptiemiddelen worden getoond en het proces van bevruchting wordt besproken, maar het sociale en psychologische aspect blijft vaak achterwege. Voor openlijke discussies over consent, wederzijds vertrouwen en seks binnen de lhbti+ gemeenschap zijn jongeren nog vaak op elkaar en/of het internet aangewezen. Dus hoewel Nederland zeker een seksueel vrij en accepterend land is, vallen er nog stappen te zetten in de seksuele voorlichting om te stroken met de seksuele moraal van het land. Zo kan iedereen deze lente de kriebels hun gang kunnen laten gaan op een verantwoorde manier.

De visie op seksualiteit veranderde pas echt voorgoed in de jaren ’60 en ’70 door de seksuele revolutie.

Meer weten? Lees dan het standaardwerk over de geschiedenis van de seksuele voorlichting in Nederland: H.Q. Röling, Gevreesde Vragen (Amsterdam 1994).d