DE MACHTIGSTE FAMILIE UIT DE RENAISSANCE

door Sarah Kesselaar

Ieder tijdperk is verbonden aan een plaats. Eind twintigste eeuw was het New York, in de late negentiende eeuw Parijs. Maar aan het begin van de veertiende en vijftiende was Florence dé stad waar je moest zijn om de cultuur te proeven. Deze cultuur bloeide mede dankzij een belangrijke familie: de Medici. Zij waren een familie uit de stadstaat Florence, met een bescheiden afkomst van kooplieden en bankiers. Later werden ze groothertogen van Toscane. De Medici beschermden en betaalden de grootste kunstenaars en denkers van hun tijd. Ze betaalden Michelangelo's beeldhouwlessen, steunden Leonard Da Vinci en beschermden Galileo tegen de inquisitie. Ze voedden de culturele bloei van de Renaissance en groeide uit tot één van de machtigste en invloedrijkste familie ter wereld.

Het begon allemaal in de achterkamer van een wolwinkel. Daar beheerde Giovanni de Medici een kleinschalig bedrijf: de Medici Bank. Het ambitieuze gezin probeerde naam te maken en kozen zorgvuldig hun klanten. Niet de winst, maar de loyaliteit van de klanten stond voorop. Eén van Giovanni’s eerste klanten was, de voormalige piraat, Baldessari Cosa. Baldessari wilde een poging wagen om paus te worden, maar daarvoor had hij een campagnefonds nodig. Dat zocht hij bij de Medici Bank. Toentertijd verkeerde de kerk zich in grote chaos, en zou zelfs de ex-piraat een kans hebben om paus te worden. Giovanni besloot hem te steunen en gaf hem een grote lening. Deze grote gok werd beloond, want in 1410 werd Baldessari Cosa tot paus Johannes XXIII gekozen. De nieuwe paus was de Medici erg dankbaar en had daarmee een bank gevonden die hij kon vertrouwen. De pauselijke bankrekening was vanaf nu volledig in handen van Giovanni en zijn zoon Cosimo. Rond 1400 wedijverden er machtige families met elkaar om politieke controle, maar alleen de Medici familie worden bekend als de ‘bankiers van God’. Deze reputatie krijgen ze boven alle andere grote Florentijnse families. Ze hebben eindelijk hun naam gemaakt. Er was al meer dan honderd jaar gewerkt aan het bouwen van een kathedraal waarin gestreefd werd naar het bouwen van de grootste koepel, maar dat was mislukt. Tijdens de late middeleeuwen en de Renaissance stond de kathedraal als hét symbool van de collectieve identiteit. Het bleek een enorme tegenslag dat het heilige gebouw niet was voltooid. De Medici namen de taak op zich en benaderden architect Filippo Brunelleschi. Ze werden de patrons van Brunelleschi. De Medici-familie deed het soort dingen wat iedere machtige Florentijnse familie deed. Namelijk macht proberen te krijgen door verschillende publieke en private ondernemingen om zo je aanzien naar de rest van de wereld uit te dragen door middel van kunst en literatuur. Cosimo steunde Brunelleschi dan ook in het openbaar. Brunelleschi had de oplossing gevonden en het bouwen van de koepel kon beginnen.

Maar zodra de koepel van Brunelleschi steeds meer in het zicht kwam, ging de gezondheid van Cosimo’s vader steeds meer achteruit. In 1429 overleed Giovanni de Medici waarbij Cosimo zijn mentor verloor. Cosimo moest vanaf nu de rol van zijn vader overnemen. Florence was altijd opgebouwd rond machtige families. Zij bestuurden de stad. De vijanden van de Medici waren de familie Albizzi. Zij hadden generaties lang geregeerd over Florence en zagen met de dood van Giovanni een kans om hun macht te herstellen. Op 7 september 1433 werd Cosimo naar het regeringspaleis geroepen.

De Albizzi wachtten hem op. Ze hadden een complot bedacht om hem uit te roeien. Cosimo verkeerde nu in groot gevaar. De familie werd gemarteld om bewijs te vinden. Er werd een referendum gehouden om over de toekomst van Cosimo te beslissen. Hij werd beschuldigd van verraad tegen de stad en het volk. Hij moest worden geëxecuteerd, maar Cosimo had vrienden in het vijandelijke kamp. Hij onderhandelde voor zijn leven en waarschijnlijk is uiteindelijk zijn leven gespaard, omdat hij zijn cipiers een flinke steekpenning betaalde om hem vrij te laten.

Cosimo had het overleefd, maar hij en zijn familie waren nu verbannen en Florence was in handen van de Albizzi. Geen enkele vriend van Cosimo was veilig. Brunelleschi zelf werd in de gevangenis gegooid en het bouwen van de koepel werd gestaakt. Maar door het verdwijnen van de Medici familie uit Florence veroorzaakte een stagnering van de Florentijnse economie. De Medici Bank had het grootste deel van de commerciële activiteiten van de stad gefinancierd. Binnen een jaar hadden de Albizzi de controle over de stad verloren en keerden ze zich tegen de mensen zelf. Met het aanvallen van het regeringspaleis ging de Albizzi te ver. Hierna was Cosimo’s ballingschap voorbij. Hij kreeg hierna de controle over de stad Florence.

De Medici waren weer terug van weggeweest en politieke kwesties werden bij Cosimo thuis geregeld. Hij besliste over vrede en oorlog en controleerde de wetten. Het geld begon terug te stromen naar Florence. Architect Brunelleschi stuurde zijn arbeiders terug naar de koepel waar het bouwen werd hervat. In opdracht van de kerk heeft de Medici Bank geld ingezameld uit elke parochie in Europa. Niemand was vrijgesteld en Cosimo’s bemiddelaars dreigden met excommunicatie van de kerk naar degenen die te laat betaalden. De Medici Bank was nu het meest winstgevende bedrijf in Europa. Maar het ging voor Cosimo niet alleen maar over geld. Hij werd de opdrachtgever van de beste kunstenaars en ambachtslieden van zijn tijd. Het geld dat hij uitgaf had als doel om dat om te zetten in prestige en macht. Cosimo de Medici werd de meest gewilde patroon in Florence.

Patronage was erg belangrijk voor de productie van kunst, maar niet logisch vanuit economisch oogpunt. Patronage was een politieke strategie. De politieke concurrentie bracht door middel van patronage de grootste kunstmarkt voort in Italië. In de Renaissance waren er geen openbare kunstmarkten zoals we die nu hebben. Jouw kunst werd niet in een etalage gezet waarbij een klant jouw kunst direct kon kopen. De kunst maakte je pas als iemand het bij jou bestelde en ervoor had betaald, min of meer op voorhand. Om die reden hadden kunstenaars een patroon/ beschermheer nodig.

Het bouwen van het laatste deel van Brunelleschi’s koepel bleek erg riskant, want de stenen vielen steeds naar binnen. Zijn visgraatontwerp was nog nooit uitgeprobeerd. De kleinste fout tijdens het rekenen kon leiden tot een catastrofale mislukking. Het mislukken zou een ramp zijn, aangezien deze koepel het meest overweldigende symbool was van Florentijnse trots. Daarbovenop zou de Medici familie veel geld en gezicht hebben verloren. De arbeiders stonden niet achter Brunelleschi’s ontwerp, dus ging Brunelleschi zelf naar boven en begon zelf zijn koepel te bouwen. Hij had alle twijfels getrotseerd, want in 1436 heeft hij zonder hulp van steigers of enige andere zichtbare ondersteuning, dit ‘wonder’ laten gebeuren. Deze grote prestatie weerspiegelde de opkomst van de machtigste familie uit de Renaissance. d