DE WERELD VAN SIMON SEBAG MONTEFIORE

Een Mondiale Familiegeschiedenis

door

Ole Lechner

Hoe schrijf je een geschiedenis van de hele wereld? Deze vraag is de afgelopen jaren steeds vaker aan bod gekomen en veel historici hebben inmiddels al een poging gedaan om zo’n alomvattend verhaal over de mensheid op papier te krijgen: denk aan Peter Frankopan die in De Zijderoutes aan de hand van de stroom van goederen en ideeën tussen Azië en Europa een geschiedenis van de aarde weergeeft of aan Yuval Noah Harari’s Sapiens, waarin de maatschappelijke evolutie van de mens wordt beschreven. In het nieuwe boek van Simon Sebag Montefiore, met de treffende naam De Wereld, wordt een andere aanpak voorgelegd, namelijk een wereldgeschiedenis waarin families de hoofdrol spelen. Op 29 november was Montefiore in Amsterdam bij SPUI25 om te vertellen over zijn nieuwe boek, dat sinds kort ook vertaald is naar het Nederlands.

Montefiore schrijft graag over mensen. In veel andere wereldgeschiedenissen, zo stelt hij in zijn voordracht op het Spui, gaat het menselijke aspect verloren. In zijn eerdere werken schreef hij al over mensen als Stalin, Catharina de Grote en de familie Romanov, maar in zijn nieuwste werk probeert hij de mens centraal te stellen in een veel breder verhaal. Dit doet hij door te kijken naar de rol die families hebben gespeeld in de loop van de geschiedenis. Het gaat hierbij natuurlijk over machtige dynastieën, zoals de Habsburgers, de Ottomanen en de Oranjes, maar ook over bijvoorbeeld de familie de Medici, Borgia, Krupp, Kennedy, Castro en Assad. Veel van de families die Montefiore beschrijft zijn natuurlijk koninklijke families of koopmansfamilies, maar hij besteedt ook aandacht aan families van schrijvers, kunstenaars, dokters, enzovoorts. Hiermee probeert hij een gediversifieerd beeld te geven van de rol van families in de wereldgeschiedenis. Om dit diverse verhaal te vertellen, besloot Montefiore ook om alle families op dezelfde manier te behandelen, of ze nu behoorden tot een bekende Europese grootmacht zoals de Romanovs of de Bonapartes, of bijvoorbeeld tot de Dahomey, de

Zulu of de Ming. Natuurlijk spelen vrouwen ook een belangrijke rol in de familiegeschiedenis van Montefiore, aangezien vrouwen binnen de familie net zo belangrijk, zo niet belangrijker zijn dan mannen. Maar hoe pak je zo’n immens, allesomvattend project aan? Het lijkt erop dat Montefiore de hele geschiedenis en alle families wil beschrijven in zijn werk. Het boek telt dan ook bijna vijftienhonderd pagina’s en iemand in het publiek van de lezing vroeg al - met alle respect - of hij eigenlijk verwachtte dat mensen zo’n dik boek ook daadwerkelijk helemaal zouden lezen. Als het lezen al een klus is, hoe begin je dan ooit met het schrijven ervan? Montefiore vertelde dat hij met enige moeite toch een lijn in de geschiedenis had weten te trekken:letterlijk. Voordat hij begon met schrijven tekende hij namelijk een grote wereldkaart waarop hij de belangrijkste families uitstippelde. Tussen deze families trok hij vervolgens een lijn om de volgorde en structuur van het werk te bepalen. Drie vrij ruim genomen familiedynastieën vormen in zekere zin de ruggengraat van het boek: Europa werd een groot deel van zijn geschiedenis gedomineerd door het nageslacht van Karel de Grote en de Habsburgers. Deze waren gedurende de middeleeuwen en lang daarna prominent aanwezig. In Azië heersten de nazaten van Genghis Khan nog eeuwen nadat hij het grootste landimperium in de geschiedenis stichtte. Afstammelingen van de Mongoolse heerser bleven op sommige plaatsen nog tot ruim in de 19e eeuw aan de macht. Pas in 1922 was er nergens meer een regerende Khan. Ten slotte staan natuurlijk ook de familie en nakomelingen van de profeet Mo- hammed centraal in de wereldgeschiedenis vanwege hun grote religieuze en territoriale invloed sinds ongeveer 600 n.Chr. tot op de dag van vandaag.

De keuze om een wereldgeschiedenis te schrijven aan de hand van families is aan de ene kant hartstikke interessant en goed bedacht. Aan de andere kant is het onmogelijk om alle kanten van de geschiedenis, laat staan alle families te bespreken in één boek. Als schrijver moet je dus kiezen welke dingen je beschrijft en welke dingen je weg laat. Het is niet heel duidelijk welke lijn Montefiore hierin precies neemt. Enerzijds wil hij een progressieve benadering hanteren door marginale groepen en onderbelichte families de ruimte geven in zijn boek, maar anderzijds vormen een paar vooraanstaande regerende families het fundament waarop hij zijn narratief bouwt. Dat is dan toch weer een redelijk traditionele benadering. In de lezing gaf Montefiore ook al toe dat hij sommige dingen in het boek heeft gestopt omdat hij het gewoon leuk of interessant vond. Het is dus een beetje lastig om vast te stellen waartoe De Wereld nou precies dient. Als het een complete en alomvattende wereldgeschiedenis wil bieden, probeert het het onmogelijke te bereiken. Als het is om aan te tonen dat families een grote rol spelen in de loop van de geschiedenis, dan is dat niets nieuws. We weten al hoe machtig koninklijke dynastieën en handels- en oligarchfamilies kunnen zijn. Misschien moeten we het uiteindelijk gewoon zien als een groot passieproject. Desalniettemin lijkt het erop dat Montefiore een geweldige prestatie heeft geleverd met zijn nieuwe boek, en ik zou het graag lezen als ik ooit tijd heb om deze dikke pil te lezen. d