De eeuwenoude zonnebloem

mAurA WeSSelIng – De Helianthus annuus, beter bekend als de zonnebloem, werd zo’n vijfduizend jaar geleden gedomesticeerd door oorspronkelijke bewoners van Noord- en Midden-Amerika. De wilde versie van de bloem heeft veel bloemen, terwijl de bloem die men meestal ziet één steel heeft met een enkele grote gele bloem. Deze welbekende versie is dan ook waar de bloem waarschijnlijk zijn naam vandaan heeft: de grote gele bloem doet denken aan de zon.

Vijfduizend jaar geleden werden de zaden van de zonnebloem gegeten. Ook werd er toen al gekookt met de olie uit die zaden. Maar de bloem zou ook andere functies hebben gehad. Zo werden de olie en pigment voor veel doeleinden gebruikt, zoals voor het maken van zonnebrand, maar bijvoorbeeld ook voor paarse verf die werd gebruikt op de huid, het haar en in kleding. Daarnaast stond voor veel inheemse volken in Amerika, waaronder de Azteken en de Inca’s, de zonnebloem symbool voor hun zonnegod. Maar de plant bevat ook enkele medische krachten. Zo wordt de wortel van de plant door de Zuni gekauwd wanneer er gif van een slangenbeet moest worden verwijderd.

Vierduizend jaar lang was de plant erg belangrijk voor de Inheemse volken. In 1510 werd de bloem door Europeanen gevonden in Noord-Amerika, waarna zij grote aantallen van de plant terug meenamen. Zo’n tweehonderd jaar lang functioneerde de bloem in Europa enkel als een versiering vanwege zijn exotische look. In Rusland werd pas rond de negentiende eeuw de olieproductie van de bloem herontdekt. Dit had alles te maken met de Russische Orthodoxe kerk. Tijdens de vastentijd werden veel vetten en oliën verboden, maar zonnebloemolie stond niet op de lijst van verboden oliën. In het dorp Alexeyevka werd daarom zonnebloemolie voor het eerst verhandeld, door een handelaar genaamd Daniil Bokaryov. Hij bedacht een technologie waarmee hij de zonnebloemolie snel kon produceren en dus snel verkopen. Sindsdien heeft de vlag van Alexeyevka een afbeelding van een zonnebloem.

Maar een afbeelding van de bloem was niet enkel belangrijk voor de inwoners van Alexeyevka. Ook in Nederland zijn we wel bekend met een specifieke afbeelding van de gele bloemen. De serie stillevens Zonnebloemen van Vincent van Gogh kent vijf schilderijen, die hij schilderde voor zijn vriend Paul Gauguin, die de schilderijen als decoratie gebruikten in zijn slaapkamer. De schilderijen bevatten veel zonnebloemen en laten de verschillende perioden zien van de bloem, van bloei tot verwelking. Zijn gebruik van de verschillende kleuren geel was vernieuwend en was dan ook inspirerend voor een aantal van zijn schildercollega’s, zoals Isaac Israëls geïnspireerd: Israëls gebruikte de schilderijen vaak als achtergrond voor zijn eigen werken. Hoewel een van de schilderijen voor 39.921.750 dollar werd verkocht op een veiling, kun je tegenwoordig allerlei merchandise van de serie vinden, van dekbedden tot tassen. Jezelf omringen met de zonnige zonnebloem was nog nooit zo makkelijk! d