MAGYARORSZÁGI GÖRÖGÖK ORSZÁGOS ÖNKORMÁNYZATA 1054 BUDAPEST, Vécsey u. 5.
ελληνισμός
Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας • Αύγουστος 2016
Καλοκαίρι στην Ελλάδα
1
περιεχόμενα / tartalom
Τα νέα μας Híreink
9
Χωρίς σύνορα Határtalanul
Λογοτεχνία Irodalom
10
Iστορία Történelem
17 21 28 14 Καλειδοσκόπιο Kaleidoszkóp
Σε μια σεμνή τελετή η Αυτοδιοίκηση των Ελλήνων του Józsefváros στις 29 Ιουνίου τοποθέτησε τιμητική πλάκα στο άγαλμα του Μέμου Μακρή που βρίσκεται στην Πλατεία Kálvária
2
| Τα νέα μας | Híreink
Σχολείο Iskola
ΚΥΠΡΟΣ - ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ Μετά
από
πρωτοβουλία
του
Προέδρου
της
Μεγαλονήσου. Το πρωινό της 20ης Ιουλίου 1974,
Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας (ΑΕΟΥ) Γιώργου
περίπου 40.000 τούρκοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν
Κουκουμτζή στις 20 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε
στις ακτές της βορείου Κύπρου, υπό την κάλυψη της
στη Βουδαπέστη κατάθεση στεφάνου στο Ελληνο
τουρκικής αεροπορίας. Πριν τα τραγικά γεγονότα της
– Κυπριακό Μνημείο της Πλατείας Πέτοφι, προς
εισβολής, είχε προηγηθεί το πραξικόπημα της 15ης
τιμήν των πεσόντων κατά την
Ιουλίου κατά του Aρχιεπισκόπου
διάρκεια πραξικοπήματος και
Μακαρίου,
της τουρκικής εισβολής στις
αφορμή στηv Τουρκία για την
15 και 20 Ιουλίου 1974, στην
υλοποίηση του σχεδίου της.
Κύπρο.
Στις
Η 20η Ιουλίου 1974 αποτελεί
επαναφέρουμε την αισιοδοξία
ημέρα θλίψης και μνήμης για όλο
και
τον απανταχού τον Ελληνισμό.
στις δυνάμεις μας όσο ποτέ
O Ελληνισμός
άλλοτε. Με φρέσκες ιδέες και
της Ουγγαρίας
που
μέρες να
μας
έδωσε
την
πρέπει να
πιστέψουμε
ξανά
τίμησε την μνήμη των πεσόντων κατά την τουρκική
πρωτοβουλίες πρέπει να αφήσουμε στο παρελθόν
εισβολή στην Κύπρο το 1974. Αισθανόμαστε
τις μεμψιμοιρίες και την ηττοπάθεια, αφού έχουμε
απέραντο σεβασμό για την αυτοθυσία όλων όσων
καθήκον έναντι αυτών που θυσιάστηκαν, αλλά
αγωνίστηκαν και έπεσαν ηρωικά για την εθνική
και των σημερινών νέων, να δημιουργήσουμε την
ανεξαρτησία, την ελευθερία και τις πανανθρώπινες
Κύπρο πους τους αξίζει.
αξίες του Ελληνισμού. Ευχή όλων μας, η Κύπρος και η Ελλάδα να
Παρών στην εκδήλωση για την Κύπρο ο νέος
συνεχίσουν
Πρέσβης
ενωμένες
την
πορεία
τους
για
ανάπτυξη, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία.
μας
στη
Βουδαπέστη
Δημήτρης
Λέτσιος.
Στις 20 Iουλίου του 1974 οι αντιδραστικοί της Άγκυρας εξαπέλυαν την επονομαζόμενη «Aττίλας
Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο νέος
1» στρατιωτική επιδρομή και καταπατούσαν ένοπλα
Πρέσβης της Ελλάδος στη Βουδαπέστη Δημήτρης
την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία του
Λέτσιος. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό των
Kυπριακού Kράτους. Λίγες μέρες αργότερα και
αρμοδίων Αρχών, ο νέος Έλληνας Πρέσβης
ως τις 16 Αυγούστου, με τη νέα στρατιωτική τους
αναμένεται να επιδώσει τα Διαπιστευτήριά του
επιχείρηση «Aττίλας 2» προέλαυναν στο βόρειο
στον Πρόεδρο της Ουγγρικής Δημοκρατίας Γιάννος
τμήμα της Kύπρου για να καταλάβουν, τελικά, το
Άντερ τον Σεπτέμβριο. Εκ μέρους της Ελληνικής
38% του κυπριακού εδάφους.
Κοινότητας το περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» εύχεται
H τουρκική ένοπλη εισβολή άφησε πίσω της
στον κ.Λέτσιο
5.000 νεκρούς, 220.000 πρόσφυγες και 1619
υπηρεσία, κάθε επιτυχία στο έργο του.
αγνοούμενους
που
βρέθηκαν
αργότερα
καλή διαμονή, καλή και ευδόκιμη
σε
τουρκικές φυλακές ή δεν βρέθηκαν ποτέ. Προκάλεσε μια μεγάλη ανθρώπινη τραγωδία και άνοιξε μια νέα βασανιστική σελίδα στην ιστορία της μαρτυρικής
Ανδρέας Οικονόμου
Τα νέα μας | Híreink | 3
Κύπρος – μαύρη επέτειος: 42 χρόνια από την τουρκική εισβολή Στις 20 Ιουλίου 2016 συμπληρώθηκαν 42 χρόνια από την αποφράδα μέρα της τουρκικής εισβολής την οποία ακολούθησε το εθνικό ξεκαθάρισμα, η κατοχή και ο εποικισμός. Παρά τις αντιξοότητες και απογοητεύσεις θα πρέπει να παραμείνουμε προσηλωμένοι στην προσπάθεια του τερματισμού της κατοχής και της αποκατάστασης της ενότητας της χώρας με τρόπο που να διασφαλίζεται η φυσική και εθνική επιβίωση του Κυπριακού Ελληνισμού καθώς και η πρωταγωνιστική του παρουσία στην πατρώα γη. Στη σημερινή δύσκολη συγκυρία στο περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον, ο αγώνας για εθνική επιβίωση απαιτεί την αλλαγή υποδείγματος και τον καθορισμό ολοκληρωμένης στρατηγικής. Προαπαιτούμενο επίσης αποτελεί η προσπάθεια ανάκτησης της χαμένης αξιοπιστίας και αξιοπρέπειας του κράτους και η πάταξη της διαφθοράς και της διαπλοκής. Επιβάλλεται η δημιουργία ενός αξιακού συστήματος και πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού υποδείγματος από το οποίο θα προκύψει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους, κοινωνίας και πολιτών σε όλα τα επίπεδα. Επιβάλλεται η προσπάθεια να
οικοδομήσουμε ένα αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος στο οποίο θα επικρατεί η διαφάνεια, η λογοδοσία, η ευνομία και η αξιοκρατία. Επιβάλλεται η επανατοποθέτηση της πολιτικής στον δημόσιο βίο σε σωστά πλαίσια, η πλήρης επανάκτηση της ηθικής υπεροχής και η κατάθεση μιας αφηγηματικής επεξήγησης εφ’ όλης της ύλης. Μόνο έτσι θα δημιουργηθούν οι προοπτικές για εθνική δικαίωση. Εκ των ων ουκ άνευ λοιπόν αποτελεί η επιστράτευση του ορθολογισμού, της γνώσης και των αποθεμάτων ψυχικού σθένους για την πορεία μας ως λαός και ως κράτος.
Ανδρέας Θεοφάνους Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων
A ciprusi török megszállás 42. évfordulója Idén július 20-án 42 éve volt annak, hogy Ciprus szigetét megszállták a török csapatok, melyet népirtás, megszállás és betelepítések követtek. Az ellentétek és a kiábrándultság ellenére mégis ki kell tartanunk az ország megszállásának befejezése és egységének helyreállítása mellett. Biztosítani kell a ciprusi görögség természetes fennmaradását és az anyaföldjén való vezető szerepét. Napjaink nehézségei, amelyek mind helyi, mind európai, mind nemzetközi téren fennállnak, valamint a nemzeti megmaradásért folyó küzdelem új mintát igényel, és egy teljeskörű stratégia kialakítását teszi szükségessé. Előfeltételként igen fontos az állam elveszett bizalmának és méltóságának helyreállítása, valamint a korrupció elleni harc. Elengedhetetlen egy értékelvű rendszer létrehozása, egy olyan politikai, társadalmi és gazdasági mintáé, amelyből egy új társadalmi szerződés és új bizalmi kapcsolat sarjadhatna az állam, a társadalom és a
Σημ.Αρχισυντάκτη: Ο καθηγητής κ.Ανδρέας Θεοφάνους, ο οποίος έχει χρηματίσει στο παρελθόν και Σύμβουλος του Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου, είναι από τους πιο σημαντικούς μελετητές του κυπριακού προβλήματος σε επιστημονικό επίπεδο. Η δραστηριότητά του στα πλαίσια του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων συντείνει εδώ και χρόνια στην εισαγωγή επιστημονικής εγκυρότητας στο δημόσιο διάλογο. Στις 6 Ιουνίου στην Αθήνα από τις εκδόσεις Ιανός έγινε η παρουσίαση του νέου του βιβλίου με τίτλο : «Η ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΙΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗΣ ΚΥΠΡΟΥ». Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Θεοφάνους για την συνεργασία του με το περιοδικό «Ελληνισμός».
4
| Τα νέα μας | Híreink
polgárok között, minden szinten. Törekednünk kell arra, hogy egy hatékony és igazságos államot építsünk, amelyben az átláthatóság, az elszámoltathatóság, a jogállamiság és az érdemek érvényesülnek. A közéletet a helyes mederbe kell terelni, teljesen rehabilitálni kell a moralitás elsőbbségét, és minderről egy átfogó, leíró magyarázatot kell készíteni. Csakis ilyen módon kerülhet kilátásba a nemzeti igazságszolgáltatás. Nemzetként és államként is elemi fontosságú útravaló az ésszerűség, a tudás és a lelkierő-tartalékunk.
Andreas Theofanous a gazdaságpolitika professzora, a ciprusi Európai és Nemzetközi Ügyek Központja igazgatója
A szerk. megj.: Andreas Theofanous professzor, aki a múltban a Ciprusi Köztársaság elnöke, Giorgos Vasileiou tanácsadójaként is szolgált, egyike a ciprusi kérdés legjelentősebb tudományos kutatóinak. A Nicosiai Egyetemen és a Ciprusi Európai és Nemzetközi Ügyek Központjában eltöltött évek során azon fáradozik, hogy a kérdést tudományos szinten is megvitassák a társadalmi párbeszédben. Június 6-án Athénban mutatta be új könyvét „Ciprus, mint szövetségi állam kormányzása és gazdaságpolitikája” címmel (Ianos Kiadó). Köszönjük Theofanous úrnak az ”ELLINISMOS” magazinnal való együttműködését.
«Τιμητική πλακέτα στον Πρόεδρο της Α.Ε.ΟΥ Γιώργο Κουκουμτζή από τον Δήμαρχο Αμαρουσίου Γιώργο Πατούλη» Μετά από πρόσκληση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας (Α.Ε.ΟΥ),επίσημη τριήμερη επίσκεψη στην Ουγγαρία (6-8 Ιουνίου) πραγματοποίησε ο Γιώργος Πατούλης Δήμαρχος Αμαρουσίου και συνάμα Πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στο πλαίσιο της επίσκεψης του στην Ουγγαρία ο Δήμαρχος Αμαρουσίου Γιώργος Πατούλης επισκέφθηκε (6.6) τα Γραφεία της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη όπου έγινε δεκτός από τον Πρόεδρο της ΑΕΟΥ Γιώργο Κουκουμτζή και τους στενούς του συνεργάτες. Ο Δήμαρχος Αμαρουσίου απένειμε τιμητική πλακέτα στον Πρόεδρο της ΑΕΟΥ Γιώργο Κουκουμτζή «για την προσφορά του στην Ελληνική Ομογένεια και στον Θεσμό της Αυτοδιοίκησης». Ο Γιώργος Πατούλης συναντήθηκε επίσης και αντάλλαξε απόψεις με τον Αντιπρόεδρο της ΑΕΟΥ Σπύρο Μπ.Αγκάρντι, την Πρόεδρο της Αυτοδιοίκησης Βουδαπέστης Σταματούλα Αρβανιτίδου καθώς και την Χριστίνα Πάρτιτς Διευθύντρια του 12τάξιου συμπλ. Ελληνικού Σχολείου «Μανώλης Γλέζος», το οποίο συστεγάζεται στο κτίριο της Αυτοδιοίκησης. Για λειτουργικά, διοικητικά και θέματα μειονοτήτων στην Ουγγαρία, ο Δήμαρχος Αμαρουσίου ενημερώθηκε αναλυτικά από τον Διευθυντή της Αυτοδιοίκησης Κωvσταντίνο Χριστοδούλου. Ο Δήμαρχος Αμαρουσίου επισκέφθηκε επίσης το Χωριό Μπελογιάννης, όπου λειτουργεί ελληνική αυτοδιοίκηση καθώς και την ελληνική έδρα του Πανεπιστήμιου ΕLTE της Βουδαπέστης. Στις 8 Ιουνίου συναντήθηκε με τον Δήμαρχο της πόλης του Gödöllő, Gy. Gémesi , που τυγχάνει και Πρόεδρος Τοπικών Αυτοδιοικήσεων Ουγγαρίας. Ο κ. Gemesi επισήμανε στον κ. Πατούλη, πως η Ουγγαρία αριθμεί 3.200 Δήμους οι οποίοι, όπως ανέφερε, λειτουργούν με ένα συγκεκριμένο, αποκεντρωμένο μοντέλο διοίκησης, βάσει του οποίου τα δημοτικά συμβούλια έχουν αυξημένες αρμοδιότητες στη λήψη αποφάσεων.
Ο κ. Πατούλης ενημέρωσε τον Πρόεδρο της Ένωσης Δήμων Ουγγαρίας σχετικά με τις πρωτοβουλίες της ΚΕΔΕ να καθιερωθεί επίσημα, μέσω της UNESCO, η 20η Μαΐου ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας. Στην προσπάθεια αυτή ζήτησε τη στήριξη του, επισημαίνοντας πως αν συμπράξουν όλες οι Κεντρικές Ενώσεις Δήμων των ευρωπαϊκών χωρών σε αυτή την κατεύθυνση, ο στόχος να ενισχυθεί η προβολή της ελληνικής γλώσσας θα είναι ευκολότερος. Παράλληλα, συζήτησαν τρόπους συνεργασίας για ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Μεταξύ των δύο Αυτοδιοικητικών Ενώσεων υπογράφθηκε σύμφωνο συνεργασίας με σκοπό την προώθηση προτάσεων για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των δημοτών. Σε δηλώσεις του στο περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» τόνισε τα εξής: «Με πολύ μεγάλη χαρά και συγκίνηση διαπιστώσαμε κατά την επίσκεψη μας εδώ στη φιλόξενη Βουδαπέστη πως η ελληνική κοινότητα της Ουγγαρίας είναι ένας «ζωντανός» οργανισμός, πολύ καλά οργανωμένος και με απόλυτη προσήλωση σε ένα στόχο: Να διατηρηθεί άσβεστη η ελληνική παράδοση και ισχυρό το ελληνικό πνεύμα. Αν και μακριά από την πατρίδα οι Έλληνες της ομογένειας τιμούν τις ρίζες τους και κάνουν ότι είναι δυνατό η συναισθηματική διασύνδεση που έχουν με τη χώρα των προγόνων τους, να υπάρξει και στο μέλλον στα παιδιά 3ης και 4ης γενιάς. Στον Πρόεδρο της Αυτοδιοίκησης Γιώργο Κουκουμτζη εξέφρασα τα θερμά μου συγχαρητήρια για την εξαιρετική δουλειά που γίνεται και τον διαβεβαίωσα πως θα ενισχυθεί η συνεργασία μας και θα στηρίξουμε την Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας και όλο το προσωπικό που εργάζεται άοκνα για τη διατήρηση και ισχυροποίηση του ελληνικού στοιχείου. Ο απανταχού ελληνισμός είναι η δύναμη του σήμερα». Ανδρέας Οικονόμου
Τα νέα μας | Híreink | 5
Επίσκεψη Ελλήνων Βουλευτών στην Ουγγαρία Επίσκεψη στον Eλληνισμό της Ουγγαρίας, στη Βουδαπέστη και στο χωριό Μπελογιάννης πραγματοποίησε στις 18 Ιουνίου κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία στην οποία συμμετείχαν ο πρόεδρος της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής για τον Απόδημο Ελληνισμό, Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης και ο Βουλευτής Λέσβου του ΚΚΕ Σταύρος Τάσσος. Ο πρόεδρος της Επιτροπής και βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Α’ Θεσσαλονίκης, Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης και ο Bουλευτής του ΚΚΕ Σταύρος Τάσσος άφησαν μερικά κόκκινα γαρύφαλλα στο μνημείο του Νίκου Μπελογιάννη, που δεσπόζει στο κέντρο της Πλατείας του χωριού, περπάτησαν στις οδούς του, επισκέφθηκαν το Νηπιαγωγείο και το οκτατάξιο Δημοτικό Σχολείο «Νίκος Μπελογιάννης». Ενημερώθηκαν επίσης στη Βιβλιοθήκη του χωριού, που φιλοξενεί τις εκδόσεις της εφημερίδας «Λαϊκός αγώνας», κυρίως για τον άθλο κατασκευής 400 κατοικιών, ιατρείου, Δημαρχείου και Σχολείου μέσα σε χρονικό διάστημα επτά μηνών, στα 1950, από τους 2000 και πλέον πολιτικούς πρόσφυγες που κατοίκησαν σε αυτό.
6
| Τα νέα μας | Híreink
Οι Ελληνες Βουλευτές Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης και Σταύρος Τάσσος επισκέφθηκαν επίσης την Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας, τον Πρόεδρό της κ. Γιώργο Κουκουμτζή και το Προεδρείο του, και συζήτησαν θέματα και πρωτοβουλίες των 4632 Ελλήνων της Ουγγαρίας. Στον ίδιο χώρο συζήτησαν με τους δασκάλους του δωδεκατάξιου συμπληρωματικού σχολείου «Μανώλης Γλέζος», τις ανάγκες του Σχολείου κυρίως σε εκπαιδευτικό προσωπικό, καθώς και της ενίσχυσης της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας. Οι Έλληνες Βουλευτές επισκέφθηκαν και το ανεγειρόμενο κτήριο του «Οίκου του Ελληνισμού», εκεί που δεσπόζει η πρωτότυπη προτομή της κεφαλής του φοιτητή, που φιλοτέχνησε ο μεγάλος μας γλύπτης Μέμος Μακρής -που έζησε και μεγαλούργησε στην Ουγγαρία - για να υμνήσει και να συμβολίσει την εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου το 1973. (el-bandy)
Filhellén magyar és hungarofil görög értékrend az évszázadok fényében A Kárpát-medencében élő görögök hagyományairól „Együttélési modellek a Kárpát-medencében - Történelmi tapasztalat és hagyomány: nemzetiségek integrációja a Kárpát-medencében” címmel 2016. június 8-9-én kétnapos konferencia megrendezésére került sor a tizenhárom Kárpát-medencei nemzetiség részvételével. E konferencia fővédnöke Kövér László, az Országgyűlés elnöke volt. A rendezvény első napja a Néprajzi Múzeumban, a második pedig az Országház Felsőházi Termében zajlott le. A konferencia első napján Kemecsi Lajos (Főigazgató, Néprajzi Múzeum) „Köszöntő beszédének” elhangzása után következett Fülöp Attila (EMMI, nemzetiségi és civil társadalmi kapcsolatokért felelős helyettes államtitkár) „Megnyitó beszéde”, majd pedig ezt követően az egyes nemzetiségek által felkért előadók tarthatták meg egyenként 15 perc időtartamban az előadásaikat. „A magyarországi görögök hagyományairól” szóló művelődéstörténeti előadásomban (többek között) szót emeltem az egymás iránti tisztelet fontosságáért, mert kizárólag ezek adnak lehetőséget arra, hogy az együttélés természetes rendje és a sorsközösség révén éljük meg mindennapjainkat a béke és a szeretet jegyében. Olimpiai esztendő a 2016. év: ezen ókori görög sporteszmény és értékrend a béke, azaz az ókori „szent fegyvernyugvás” jegyében is értékelendő. Háborút folytató városállam nem küldhetett sportolót az ókori versenyekre. Beloiannisz létrejötte azzal függ össze, hogy a XX. század közepétől a görögség több ezer tagja lelt ismét menedéket, új hazát, új életlehetőséget Magyarországon. E második diaszpóra 1948 áprilisától kezdve több éven át, a polgárháború miatt érkezett a vendégbarátságáról egész történelme során nagyszerű tanúbizonyságot adó Magyarországra. A görög polgárháborúval kapcsolatos politikai okok vezettek oda, hogy erre a humanitárius indíttatású befogadásra sor került (ez utóbbi minősítést azért is indokolt megtenni, mert nagyrészt 14 év alatti görög gyermek került ekkor a biztonságot jelentő magyar területre). Az utóbbi években gyarapodott azon második diaszpórás görögök száma, akik egyre inkább érdeklődéssel tekintenek az egykor Magyarországon élt első diaszpóra XVII-XIX. századi görögségének értékteremtő, műveltségbeli szerepére. A „Köszönjük Magyarország!” címet viselő, 2005-ben kiadott könyv az 1948 áprilisától Magyarországon menedékre és otthonra lelt görög közösség életérzésének kimagasló értékű bizonyítéka! Érdemes ezt a könyvet kézbe venni, mert a hála és szeretet eszményeit hirdeti napjaink emberének is; és ezzel az évezredeken átívelő magyar-görög nemzetbarátság újabb fontos művelődéstörténeti örökséggel gyarapodott. Ezen könyv a hungarofil görög örökség történelmi emléke is, hiszen az egymást megbecsülő nemzetek tiszteletet érdemelnek! Az első magyarországi görög diaszpóra tagjai a XV-XIX. században folyamatosan érkeztek az őket befogadó Magyarországra (jellemzően kereskedők voltak, akik nagyrészt letelepedtek). Kitartással, hatalmas szorgalommal és fáradalmakat nem ismerve megteremtették magyarországi görög közösségeik gazdasági alapjait. Összetartóak voltak: tudták, hogy számíthatnak egymásra, edzettek és leleményesek voltak. Sorsközösségben éltek: ennek legjobb kifejezői voltak a görög kompániák, a görög kereskedő társulatok. Ha van valami, ami a ma embere számára a legfontosabb, az éppen ez az összetartás élménye, ezért fontos a család és a tágabb közösség is. Egymás között házasodtak, és ifjú rokonaik (a kölcsönösség jegyében) a nagycsalád több üzletében tanulhatták meg a kereskedelem fortélyait. De azt emelném ki igazán, hogy együtt gazdagodtak, és nem egymás ellenében. E tekintetben fontos kiemelni, hogy 4%os üzleti haszonnal kereskedtek: ez a magyarországi városok ma is álló görög házainak zárókövén sokszor jelképként ma is látható. Érzelmi azonosulás ment végbe a magyarsággal a reformkor idején, aminek kezdete éppen egybeesett a görög szabadságharccal, amivel a magyar közvélemény erősen rokonszenvezett: több magyar áldozta életét korábban a görög hadszíntereken a törökökkel szembeni szabadságküzdelemben. A XVII-XIX. századi magyarországi görög családok sarjainak hazafiassága olyan hagyaték a Magyarországon ma élő görög gyökerűek számára, ami méltó a történelmi emlékezetre. Amikor kellett, akkor e görög eredetű kereskedőcsaládok utódai bátor katonákként vettek részt
az 1848-1849-es hont védő csatákban, hazájuk védelmében; majd pedig azt követően is a helyi vagy országos közélet értékőrző, cselekvő és elismert személyiségeiként élték békés, hazaszerető és hagyományőrző polgári életüket. Görög őseim Tokajban éltek a XVII. század közepétől: ez a személyes, családi kötődés vezetett az 1980 nyarán megkezdett kutatói munkám értékszemléletéhez. A XVII-XIX. századi tokaji görög őseim okán nagyszerű érzés, hogy a Rákócziak dicsőséges korszakától kezdve a tokaji aszú kereskedelmében részt vettek a görög kereskedők is: történelmi jelentőségű tisztességes kereskedelmükről Tokajban emléktábla is megemlékezik a Polgármesteri Hivatal közelében. Tokaj épített öröksége körében kiemelkedő fontosságú a Tokaji Múzeum és a tokaji görögök által felépített görög templom. Hungarikum lett „gróf Széchenyi István szellemi hagyatéka” a magyar Hungarikum Bizottság 2014. március 19-én meghozott döntése alapján (akkor ezzel együtt összesen 34 lett a hungarikumok száma). Gróf Széchenyi István együttműködésre sarkalló jellemének rendkívüli eredménye lett, hogy ebben a magyar nemzeti fejlesztési folyamatban a görög Szinasz/Sina család különösen fontos vezető szerepet vállalt. Jelképi értelemben is fontos rögzíteni, hogy a Lánchíd részvényeken ez a fölirat ékeskedett: „Alapítá br. Sina György“. Sina György Simon munkáját a korabeli közvélemény is nagyra értékelte: 1839-ben Buda díszpolgárává választották. Szeged művelődéstörténeti világában országos szinten a legfontosabb görög öröksége, hogy 1839-ben díszpolgára lett a görög Szinasz/Sina család kimagasló gazdasági és kereskedelmi sikereit megalapozó Sina György. Ezen díszpolgári oklevél napjainkban is kimagasló jelentőségű, ezért érdemes a benne megfogalmazottak közül többet is megismerni, mert szűkebb és tágabb értelemben is rögzítette Sina György (1783-1856) emberi és pénzemberi minőségét. Szeged kapcsán különösen hangsúlyozandó, hogy ezen díszpolgári oklevél Sina György érdemei között kiemelte „a már hanyatlott dohánytermesztésnek sok ezer termesztő javára a kellő segély kiszolgáltatásával általa új életre hozását”. Szeged díszpolgári oklevele és Sina György emlékezete jegyében fontos utalnom arra, hogy számos értékes gondolatot tartalmazó írás született: ezek közül kiemelkedő jelentőséggel bír Tóth Lőrinc akadémikus 1878-ban megjelent emlékbeszéde. Szeged díszpolgári oklevele rögzítette Sina György „közhasznú vállalatok és intézetek kivitelökben s létesítésökben kitüntetett jeles készségét s csüggedhetetlen munkásságát”. Tóth Lőrinc akadémikus pedig ezt emelte ki: Sina György „lángesze, s fáradhatlan vas szorgalma” közismert volt, és „méltán tartották elsőrendű pénzügyi s üzleti tehetségnek”. (1) Szeged díszpolgári oklevele hangsúlyozta Sina György „hazánk javokra és hasznokra intézett minden alkalomkori honfias szolgálatait”. Tóth Lőrinc rögzítette, hogy Sina György „kitűnő érdemeket szerzett a hazai érdekek körül”. (2) Az akadémikus írt arról is, hogy Sina György „görög származású volt”, mivel édesapja, „Sina Simon György Magyarországba telepedett törökországi görög bankár volt”; és a görög Sina család jelentősége Magyarországon és Görögországban egyaránt örök időkre szóló, hiszen a „Sina név a görög újjászületés történetében kitörölhetetlenül van feljegyezve”. (3) A fenti adatok méltón igazolják a magyarság évezredes befogadó voltát; és mára létrejött az első és második görög diaszpóra szellemi egymásra találása is: közös gyökerük a történelem sodrása, melyben fontos kapaszkodót ad a történelmi múlt és a hagyományok megismerése, tisztelete és felvállalása. A történelem olyan műveltségi élménytár, melynek révén szellemi értelemben évezredeken át mindig újra és újra megfoghatják egymás kezét az ősök és az utódok. Források: (1) Emlékbeszéd hodosi és kizdiai báró Sina Simon magyar akadémiai igazgatósági tag felett Tóth Lőrinc rendes tagtól. Olvastatott a Magyar Tudományos Akadémia 1876. május 29-iki ülésén. In.: Értekezések a társadalmi tudományok köréből. Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia. Negyedik kötet. A II. osztály rendeletéből szerkeszti Fraknói Vilmos osztálytitkár. Budapest, 1878. 14-15., 16. o.; (2) Emlékbeszéd. … 15. o.; (3) Emlékbeszéd. … 11., 13., 21. o.
Dr. Diószegi György Antal
Τα νέα μας | Híreink | 7
Görög nemzetiségi önkormányzatok és társadalmi szervezetek kerekasztal-beszélgetése A Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata (MGOÖ), a Fővárosi Görög Önkormányzat (FGÖ) és a Szentendrei Görög Nemzetiségi Önkormányzat (SZGNÖ) szervezésében valósult meg június 10-11-én a görög nemzetiségi önkormányzatok és társadalmi szervezetek kerekasztal-beszélgetése. Történelmi helyszín adott otthont az eseménynek, a szentendrei Városháza, melyet Szentendre Város Önkormányzata és Verseghi-Nagy Miklós polgármester jóvoltából egy napig a görög
tevékenységéről, a Nikosz Beloiannisz Általános Iskola és a Manolisz Glezosz Görög Nyelvoktató Iskola eredményeiről, a megújult Ellinismos és a most indított Kalimera Beloiannisz! folyóiratok főszerkesztője pedig a médiumok munkájáról beszélt. A helyi önkormányzatok közül betekintést kaphattak a képviselők Beloiannisz, Miskolc, Tatabánya, Szentendre, Nagykanizsa települések és számos más budapesti kerület görög közösségeinek munkájáról, esetleges nehézségeiről. Verseghi-Nagy Miklós szentendrei polgármesterrel is lehetőség nyílt egy munkaebéd keretében eszmét cserélni közösségünk és Szentendre közös projektjeiről. Ilyen a Manolisz Glezosz Iskola szentendrei telephelye, a helyi görög önkormányzat munkája, és szóba került egy esetleges testvérvárosi kapcsolat létesítése is Sziatiszta és Szentendre között. Az első napot az Acropolis Kompánia zenei produkciója zárta a Dumtsa-korzón.
önkormányzati képviselők vehettek igénybe. A moszhopoliszi görög-vlach származású Dumtsa Jenő emlékének szentelt tanácskozás első napján az MGOÖ és intézményei, az FGÖ és a jelenlévő önkormányzati és civil szervezeti vezetők tájékoztatták munkájukról a résztvevőket. Tájékoztatást hallhattak az érdeklődők az MGOÖ elmúlt másfél évben végzett
Az esemény második napját görög helytörténeti séta nyitotta Diószegi György Antallal, majd az Evia szigetéről érkezett görögországi UNESCO-küldöttség kórusa tartott rövid kulturális bemutatót. Nia Komborozu, az UNESCO pireuszi és görög szigeteken működő kulturális együtteseinek koordinátora emlékérmet adományozott az MGOÖ elnökének a magyarországi görögségért kifejtett munkájáért. Dumtsa Jenő, a település első polgármestere emléktáblájánál az MGOÖ nevében koszorút helyezett el Kukumzisz Jorgosz elnök és Szkevisz Theodorosz tiszteletbeli elnök, az FGÖ nevében Arvanitidu Sztamatula elnök, míg a Szentendrei Görög Nemzetiségi Önkormányzat nevében Sommer Julianna elnök. Agárdi B.Szpirosz
A Magyar Nemzet-cikk utóélete avagy: A rágalmazás vádja alap nélküli! A Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata (MGOÖ), a Fővárosi Görög Önkormányzat (FGÖ) és a Szentendrei Görög Nemzetiségi Önkormányzat (SZGNÖ) 2016 június 10-én görög nemzetiségi kerekasztal-beszélgetést szerveztek Szentendrén. Ezen az összejövetelen újra felmerült a MOL-részvények eddig nem tisztázott, le nem zárt ügye. Az elhangzott kérdésekre idő szűke miatt ott nem lehetett kitérni. A Magyar Nemzet című országos napilap 2011. december 2-i számában „Hová lett a pénz a görögöknél?” címmel megjelent cikk kapcsán Koranisz Laokratisz magánvádló jogi képviselője útján rágalmazás vétsége miatt Kanaki Lefter és Kaparelis Spyros ellen indított joghatályos magánindítvány tárgyában született első és másodfokú bírósági ítéletekről a görög közösség nem szerezhetett tudomást. Erről sem az Ellinismos folyóirat, sem más médiumok nem tájékoztatták a közösség tagjait. Ezért lehetséges, hogy még mindig tévhitek, valótlanságok terjengnek a MOL-részvények ügyéről. A rágalmazás vétségében a megvádolt személyeket mind első-, mind másodfokon az illetékes bíróság felmentette, mert a cikk tényállításokat tartalmazott. A következőkben a bírósági ítéletekből, illetve az Állami Számvevőszék ezen időszakot ellenőrző vizsgálatának témával kapcsolatos megállapításaiból idézünk.
8
| Τα νέα μας | Híreink
Részlet a Pesti Központi Kerületi Bíróság 20.B.11.174/2014/11. számú ítéletéből: „A Pesti Központi Kerületi Bíróság Budapesten, 2014. június 10. napján és 2014. augusztus 28. napján megtartott nyilvános, folytatólag tárgyaláson (…) Kanaki Lefter I. r. vádlottat (…) és Szpyrosz Kaparelisz II. r. vádlottat (…) az ellenük rágalmazás vétsége (…) miatt emelt vád alól felmenti. … a bíróság szakértői bizonyítékként értékelte megküldött nyomozati iratok között elfekvő dr. Csobod Sándor igazságügyi írásszakértő 2012. január 31. napján kelt szakvéleményét. A szakvélemény szerint Kanaki Lefter I. r. vádlott által sérelmezett 2011. február 2. napján kel lemondó nyilatkozaton szereplő „Kanaki Lefter” névaláírás nem a névviselőtől származik, az utánzásra való jellemzőket tartalmaz, tehát azt nem Kanaki Lefter I. r. vádlott írta alá. A BRFK V. Kerületi Rendőr főkapitányság Bűnügyi Osztálya 2013. október 15. napján meghozott 01050/1258/2011. bü számú határozatával a magánokirat-hamisítás vétsége vonatkozásában a nyomozás Be. 190. § (1) bekezdés b) pontja alapján – bizonyítottság hiányában – történő megszüntetéséről rendelkezett. A határozat indokolása szerint a közbizalom elleni
bűncselekmény esetében annak ellenére, hogy a magánokirat hamisságának ténye igazolást nyert, az, hogy erről a felhasználó, Koranisz Laokratisz elnök tudomással bírt, nem volt bizonyítható. (…) A megjelent újságcikk 1. pontjában írt tényállítás alapját Szpyrosz Kaparelisz II. r. vádlott hűtlen kezelés vétsége miatt tett feljelentése és az az alapján indult büntetőeljárás képezte. A büntetőeljárás lényege az alábbi volt. A feljelentés szerint az önkormányzat elnöke több alkalommal megszegte az önkormányzat vagyonának kezelésével kapcsolatos kötelezettségeit, s így kárt okozott. A feljelentésben foglaltak szerint a Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata a magyar államtól egyszeri vagyonjuttatásként 8813 db. MOL részvényt kapott. Az önkormányzat 2007. nyarán úgy döntött, hogy a részvények 60%-át értékesítik, s a befolyt összeget ingatlanvásárlásra fordítják. Mivel az ingatlan vásárlás meghiúsult, a részvényekért kapott ellenérték fél évig az önkormányzatnak a Concord Zrt-nél vezetett számláján volt. A számla felett az önkormányzat elnöke és a hivatal vezetője együtt rendelkezhetett; azonban Koranisz Laokratisz elnök egyedül adott telefonos utasításokat a Concorde Zrt. brókerének a számlával kapcsolatban, mely tranzakciókról csak később értesült az önkormányzat testülete. (…) A BRFK V. Kerületi Rendőrfőkapitányság Bűnügyi Osztálya 2013. október 15. napján meghozott 01050/1258/2011.bü számú határozatával a hűtlen kezelés vétsége vonatkozásában is a nyomozás Be. 190. § (1) bekezdés b) pontja alapján – bizonyítottság hiányában – történő megszüntetéséről rendelkezett. A hűtlen kezelés vétsége tekintetében a nyomozó hatóság határozatában rögzítette az MGOÖ-nél a Budapest Főváros Kormányhivatal Törvényességi Ellenőrzési és Felügyeleti Főosztálya által feltárt törvénytelenségeket, azonban végkövetkeztetésként azon megállapításra jutott, miszerint pusztán azon tényből, hogy az önkormányzatnak az elnök által végrehajtott tranzakciókról nem volt tudomása, nem lehet következtetést levonni arra, hogy az elnököt az eljárásában a vagyonkezelési kötelesség megszegése, és azzal okozati összefüggésben a vagyoni hátrány okozása körében a szándékosság jellemezte. (Kaparelis Spyros a nyomozást megszüntető határozat ellen panasszal élt. Ezt a Budapesti V. és XIII. Kerületi Ügyészség 2014. február 14. napján kelt B.V.4157/2011/14. számú határozatával elutasította, de állításait nem utasította vissza.) (…) A rendelkezésre álló iratokból ugyanakkor megállapítható, hogy a Budapest Főváros Kormányhivatal Törvényességi Ellenőrzési és Felügyeleti Főosztálya azokat a szabálytalanságokat tárta fel, mely információk a sérelmezett cikkben megjelentek. A büntetőeljárást a nyomozóhatóság nem azért szüntette meg, mert nem valósult meg pénzkezelési szabálytalanság, hanem azért mert Koranisz Laokratisz magánvádló szándékossága a hűtlen kezelés vonatkozásában nem volt megállapítható, valamint a vagyoni hátrány és a magánvádló cselekvősége közötti ok-okozati összefüggés nem volt kétséget kizáróan megállapítható. Ebből viszont az következik, hogy mind Szpyrosz Kaparelisz II. r. vádlott mind pedig Kanaki Lefter I. r. vádlott által Tarics Péter újságírónak elmondott tények valónak bizonyultak.”
(Az első fokon elvesztett rágalmazási per után Koranisz Laokratisz fellebbezett, de indítványát másodfokon is elutasította a bíróság.) Részlet a Fővárosi Törvényszék mint másodfokú bíróság 22.Bf.11881/2014/6. számú végzéséből: „A fellebezés nem megalapozott. (…) Az elsőfokú bíróság az eljárást kellő alapossággal és körültekintéssel folytatta le. (…) A magánvádló fellebbezése megalapozott tényállások mellett, nem vezethetett eredményre, ezért a másodfokú bíróság a fent kifejtettekre figyelemmel az elsőfokú bíróság ítéletét a Be. 361. § (1) bekezdése értelmében tartott nyilvános ülésen a Be. 371. § (1) bekezdése alapján helybenhagyta. Az iratok alapján pontosította II.r. vádlott nevét.” A témához kapcsolódó részleteket közlünk az Állami Számvevőszéknek a Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata gazdálkodásáról készített 15155 számú jelentéséből: „Az ellenőrzött időszak: 2010. január 1 - 2014. június 30. (...) Az Önkormányzat 2010. január l-jén a „Forgalomképes belföldi tulajdonú tartós részesedések állománya nem pénzügyi vállalkozásban” főkönyvi számlán 104 332 ezer Ft összegű értékpapírt tartott nyilván. A Concorde Értékpapír Zrt. 2009. december 31-i egyenlegközlője szerint az Önkormányzat diszkontkincstárjeggyel rendelkezett. Az Önkormányzat az Áhsz. 9. számú mellékletének a számlaosztályok tartalmára vonatkozó előírása 2. d) pontjával ellentétben nem az értékpapírok között mutatta ki a kincstárjegyeket. Az Elnök az értékpapír eladásakor a Nek tv. 39/A.§ (1) bekezdésében foglaltak ellenére a Közgyűlés felhatalmazása nélkül járt el, mert a Közgyűlés nem adott át vagyongazdálkodási hatáskört az Elnök részére.” A Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata a jelentés kapcsán észrevételeket fogalmazott meg az ÁSZ felé, hiányolta abból a felelősségre vonási javaslatot. Az MGOÖ észrevételeire az ÁSZ 2015. január 13-án kelt válaszában a következőket fogalmazta meg: „Az Állami Számvevőszék felelőssége, hogy jelentéseiben mely megállapításaival összefüggésben fogalmaz meg javaslatot. Az Állami Számvevőszék javaslataival erősíti az intézkedést igénylő megállapításait, azonban az, hogy valamire nem fogalmaz, meg javaslatot nem jelenti azt, hogy a jelentés alapján a Görögök Országos Önkormányzata ne kezdeményezhetne felelősségre vonást bármely ügyben, melyet a jelentés megállapít.”
Kaparelis Spyros
Τα νέα μας | Híreink | 9
Λαμβάνεται άραγε ως πρότυπο ο Κεμάλ; Μετά την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με την Ανακωχή του Μούδρου (30 /10/1918) ο Κεμάλ Ατατούρκ παίρνει μετάθεση στο Υπουργείο Στρατού ως αναγνώριση των στρατηγικών του αξιών που ανέδειξε στα πεδία μάχης του Ελλησπόντου και της Συρίας. Γρήγορα έρχεται όμως αντιμέτωπος με την σουλτανική διοίκηση, την οποία και επιτέθηκε επειδή ήταν ανήμπορη να αποτρέψει τον σχεδιαζόμενο κατακερματισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Κεμάλ ηγήθηκε της εθνικής αντίστασης, η οποία τον Μάιο του 1919 ξεκινά τον λεγόμενο πόλεμο για την ανεξαρτησία ενάντια αφενός στα σουλτανικά στρατεύματα κι αφετέρου στην Ελλάδα και άλλα λοιπά κράτη (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Αρμενία). Την ώρα που ο Κεμάλ σχηματίζει αντικυβέρνηση στην Άγκυρα, οργανώνει τον ολοένα και ισχυρότερο στρατό του στον Πόντο – με σοβαρή σοβιετική υποστήριξη χάρη στην φιλική του στάση απέναντι στον μπολσεβικισμό του Λένιν μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος – θέτοντας ως στόχο την ανάκτηση των χαμένων μικρασιατικών εδαφών. Η σουλτανική κυβέρνηση που αντιπροσωπεύει επίσημα την Τουρκία στις 10 Αυγούστου 1920 υπογράφει την Συνθήκη των Σεβρών. Με την πράξη αυτή πραγματοποιείται επιτυχώς το μεγάλο όνειρο της Ελλάδας, η πολυπόθητη «Μεγάλη Ιδέα» (που ξεκινά στα 1830-40), και με την ανάκτηση εδαφών η χώρα πολλαπλασιάζει την έκτασή της. Ο Κεμάλ όμως καταργεί την Συνθήκη των Σεβρών και συνεχίζει τον πόλεμο ενάντια στην Ελλάδα κυρίως. Τα στρατεύματά του έως τον Σεπτέμβριο του 1922 είχαν αναγκάσει τον ελληνικό στρατό να υποχωρήσει σημειώνοντας θριαμβευτική νίκη. Με την Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) παραχωρείται στην Τουρκία η Μικρά Ασία με την Ανατολική Θράκη καθώς και οι νήσοι Ίμβρος και Τένεδος. Εν συνεχεία στις 29 Οκτωβρίου η Τουρκία ανακηρύσσετε δημοκρατία με πρώτο πρόεδρο τον Μουσταφά Κεμάλ. Αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο για τον Κεμάλ Ατατούρκ θα βρούμε μ.ά. τα εξής: «Ο Κεμάλ κατά τον πόλεμο για την ανεξαρτησία του 1919-23 απάλλαξε βαθμιαία την Τουρκία από τα ελληνικά, ιταλικά, γαλλικά και βρετανικά στρατεύματα, και κατέστειλε τις ανταρτικές μονάδες». Για ποιους αντάρτες μιλούν όμως; Για αρμενικούς, ελληνικούς, κουρδικούς και λοιπούς χριστιανικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν για αιώνες αλλά και χιλιετίες στις περιοχές αυτές τις σημερινής Τουρκίας, απ’ όπου διώχτηκαν από τις άτακτες μονάδες του Κεμάλ. ‘Η ακόμη εξολοθρεύτηκαν. Ο Ούγγρος αναγνώστης δύσκολα θα βρει πληροφορίες για τον Κεμάλ – είτε στο διαδίκτυο είτε σε έντυπη μορφή – διαφορετικές από τις εξής: ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, ο πρώτος πρόεδρος του κράτους, πρώτος πρόεδρος του κοινοβουλίου, πρωθυπουργός. Ούτε λέξη όμως για τις βιαιοπραγίες που διαπράχθηκαν εις βάρος αθώων χριστιανών! Θεωρούνται «αντάρτες» οι γηγενείς πληθυσμοί, οι οποίοι διεκδικούσαν το πλέον στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα, το δικαίωμα για ζωή. Δεν υπάρχει λοιπόν κανένα άρθρο – ή έστω αναφορά – για τις γενοκτονίες που διέπραξαν οι Τούρκοι, ούτε για το γεγονός ότι το σύγχρονο τούρκικο κράτος γεννήθηκε πάνω σε ένα βουνό από ανθρώπινα πτώματα. Ανάμεσα στην ημιεπίσημη αλληλογραφία του πρωθυπουργού István Tisza (1861-1918) βρήκα ένα έγγραφο που σχετίζεται με το θέμα μας. Πρόκειται για την από 8.01.1916 αναφορά του Imre Bálint, Σύμβουλου Υπουργού στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία γράφει για τις βιαιοπραγίες των Τούρκων (εις βάρος Αρμενίων και Ελλήνων) και την γερμανική επιρροή. Η επιστολή
10 | ιστορία | Történelem
του επικεντρώνεται στη δεύτερη πτυχή, επισημαίνεται όμως το γεγονός ότι οι πολιτικοί και κυβερνητικοί κύκλοι της Τουρκίας θεωρούν ζωτικής σημασίας ζήτημα την πολιτική χειραφέτηση του τούρκικου έθνους και την εξασφάλιση της απόλυτης κυριαρχίας της οθωμανικής αυτοκρατορίας, θέλοντας οι στόχοι αυτοί να επιτευχθούν «εντός των πλαισίων της πλήρους αυτονομίας με την αποκλειστική κυριαρχία του φυλετικώς καθαρού τούρκικου στοιχείου». Για να καταλάβουμε την αναφορά αυτή θα πρέπει να γνωρίζουμε το πρόγραμμα του Κινήματος των Νεότουρκων του έτους 1911, το οποίο προβλέπει ότι η ίδρυση του μοντέρνου τούρκικου κράτους θα πραγματοποιηθεί μόνο με την καταστροφή των μη μουσουλμανικών πληθυσμών, με την απόλυτη περιθωριοποίηση του χριστιανικού στοιχείου. Ο σύμβουλος Imre Bálint υπογραμμίζει, ότι κεντρικό ρόλο στην πραγματοποίηση του προγράμματος αυτού έπαιζε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Στην αναφορά του δίνεται έμφαση στην εξουδετέρωση κυρίως της αρμένικης μειονότητας, που πραγματοποιήθηκε με τα πιο βάρβαρα μέσα (δολοφονίες, εκτοπίσεις). Στην Κωνσταντινούπολη πολλές αρμένικες οικογένειες εξορίστηκαν σε απόμακρα σημεία, όπου διοργανώθηκαν πογκρόμ εις βάρος τους. Ο κ. σύμβουλος δεν μπορούσε καν να πιστέψει ότι – σύμφωνα με τις ειδήσεις – επρόκειτο για περίπου εκατόν χιλιάδες αρμένικες οικογένειες. Πάντως η τέτοιου μεγέθους εξολόθρευση των Αρμενίων κατοίκων συνέβαλε στην δραματική πτώση της εσωτερικής οικονομίας, επλήγη η ασφάλεια της οικονομίας, οι εξαγωγές κλονίστηκαν, και γενικά καταστράφηκε η λειτουργία της οικονομίας και των μεταφορών, διότι σε όλους τους τομείς αυτούς οι Αρμένιοι διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο. Οι Τούρκοι δεν ήθελαν καν να κρύψουν ότι έχουν παρόμοιο σχέδιο και για το ελληνικό στοιχείο, οι οποίοι – μαζί με τους Αρμένιους - είχαν επιδείξει σημαντικά αποτελέσματα στην αστικοποίηση ευρωπαϊκού επιπέδου. Οι Τούρκοι επεδίωκαν όλες οι οικονομικές δραστηριότητες να συγκεντρωθούν σε τούρκικα χέρια, πάση θυσία! Ο κυνισμός τους εκδηλώθηκε χαρακτηριστικά και στις 3 Ιανουαρίου 1916, όταν ο πρόξενος της Αυστροουγγαρίας διαμαρτυρήθηκε για τις παράνομες επίσημες κρατήσεις εις βάρος Ούγγρων και Αυστριακών υπηκόων: «Ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Χαλίλ μας απάντησε χαμογελώντας να κάνουμε ό, τι θέλουμε τους Τούρκους κατοίκους της Αυστροουγγαρίας». Τα στοιχεία στην αναφορά του κ. Συμβούλου έχουν επιβεβαιωθεί κι από πολυάριθμες έρευνες. Την 3η Νοεμβρίου 2010 η εφημερίδα Newroz της κούρδικης αριστεράς (εκδίδεται στην Κωνσταντινούπολη) αναφέρει, ότι στην Σαμψούντα του Δυτικού Πόντου βρέθηκαν μαζικοί τάφοι σε διάφορους οικισμούς. Ο τίτλος της είδησης λέει πολλά: Από την Σαμψούντα στην Σρεμπρένιτσα. Ο δημοσιογράφος γράφει για μαζικές εκτελέσεις· στα εν λόγω χωριά και μόνο τα στρατεύματα του Κεμάλ σκότωσαν επτά χιλιάδες ανθρώπους, επειδή εκείνοι ήταν Έλληνες και Χριστιανοί. Θα μπορούσα να αναφερθώ και στον George Horton, μέλος της τότε πρεσβείας των ΗΠΑ, ο οποίος γνώριζε καλά τον Πόντο: για πρώτη φορά επισκέφθηκε την περιοχή το 1893, πέρασε χρόνια εκεί, ενώ για δεύτερη φορά έμεινε ανάμεσα στα 1919-22. Το 1922 στο έργο του «The Blight of Asia» γράφει τα εξής: «Είδα Τούρκους με μαχητικά και κυνηγετικά όπλα, να ακροβολίζονται μπροστά από τις πόρτες και τα παράθυρα των Ελλήνων. Την στιγμή που έβγαινε κάποιος τον πυροβολούσαν. Την πιο φρικτή εντύπωση όμως μου έκαναν τα βλέμματα των Τούρκων».
Μαρτυρία αποτελεί ακόμη και το χειρόγραφο Μαύρο Βιβλίο του Οικουμενικού Πατριαρχείου από το 1920, το οποίο φυλασσόταν σε μέρος μυστικό ανάμεσα σε χίλιους κινδύνους, από γενιά σε γενιά. Η ιστορική πηγή αυτή συμπληρώνει κι ενισχύει την αναφορά του George Horton. Μέχρι πρόσφατα η ελληνική ιστοριογραφία ασχολήθηκε ελάχιστα με το θέμα αυτό. Χάρη στο έργο του ιστορικού Βλάση Αγτζίδη είχαμε την ευκαιρία και στην Ουγγαρία να γνωρίσουμε σημαντικές λεπτομέρειες και σχέσεις (για πρώτη φορά στο τεύχος 2010/13 του περιοδικού Trianoni Szemle) για τις περιστάσεις υπό τις οποίες διαδραματίστηκε μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του Ελληνισμού, που έως τα τελευταία χρόνια υπήρξε ένα θέμα ταμπού στην Ελλάδα – όπως ακριβώς ήταν η Συνθήκη του Τριανόν στην Ουγγαρία. Τώρα πλέον γίνονται συχνά συνέδρια για το ζήτημα αυτό, καθώς σε τακτική βάση κυκλοφορούν και διάφορες σχετικές δημοσιεύσεις. Στις μέρες μας ωστόσο η επίσημη ελληνική θέση είναι ακόμη αντιφατική: ενώ το Κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει δύο ημέρες μνήμης (9 Μαΐου και 14 Σεπτεμβρίου), η ιστορία του μικρασιάτικου Ελληνισμού δεν θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας του ελληνικού έθνους. Ως απόδειξη των ως άνω σας παραθέτω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το ετυμολογικό λεξικό του Γεωργίου Μπαμπινιώτη (δημοσιεύτηκε το 1998, με πάνω από 2000 σελίδες και 150 χιλιάδες λήμματα) θεωρείται έως σήμερα το καλύτερο και πλέον αποδεκτό απ’ όλα. Στην σελίδα 414 για την έννοια της γενοκτονίας φέρει τα εξής παραδείγματα: «γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους - γενοκτονία των Κούρδων από τους Τούρκους - γενοκτονία των Εβραίων από τους Ναζί». Το προφανέστερο παράδειγμα όμως, η γενοκτονία των Ελλήνων από τους Τούρκους λείπει από το λεξικό του Μπαμπινιώτη. Βέβαια θα πρέπει και η ελληνική κοινωνία να «ωριμάσει» ώστε οι άνθρωποι να αποδεχτούν τις νέες προσεγγίσεις, πράγμα που απαιτεί και την προσαρμογή της παιδείας (οι Έλληνες νέοι δεν έχουν επαρκή γνώση ούτε αυτού του ζητήματος, όπως συμβαίνει με τις νεότερες γενιές στην Ουγγαρία, που ή δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα ζητήματα σχετικά με τη συνθήκη του Τριανόν, ή απλά αδιαφορούν, ειδικά στις μέρες μας όταν οι συνθήκες διαβίωσης μας προβληματίζουν περισσότερο). Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι η ουγγρική κοινή γνώμη – με την ευρύτερη έννοια – δεν έχει καμία πληροφορία για τα τραγικά γεγονότα αυτά, διότι η εκπαίδευση αρνείται να ακολουθεί τα αποτελέσματα των ερευνών, τα οποία θέτουν σε καινούρια βάση την δράση και τη σταδιοδρομία του Κεμάλ Ατατούρκ. Επίσης, από τον τρόπο όπως αντιμετωπίζεται το ζήτημα διαφαίνεται και ο πολύπλοκος χαρακτήρας του. Όπως έχω διαπιστώσει κι ο ίδιος στις σχετικές έρευνες που διεξάγονται στην Ουγγαρία το ζήτημα σε καμία περίπτωση δεν προσεγγίζεται και ούτε ερευνάται με τρόπο καθαρά επιστημονικό. Ο ερευνητής δεν πρέπει να λαμβάνει υπόψη προσωπικές ή διπλωματικές επιδιώξεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτρέψουν την σύναψη των σωστών συμπερασμάτων. Πρόσφατα συμμετείχα σε ένα συνέδριο στο Szeged με διαλέξεις διακεκριμένων ιστορικών και καθηγητών για την Τουρκία. Όλοι σχεδόν μίλησαν λίγο ή πολύ και για το έργο του Κεμάλ Ατατούρκ και για τον ρόλο του στην δημιουργία του σύγχρονου τούρκικου κράτους κατά τις δεκαετίες του ‘20-’30. Σε καμία όμως από τις διαλέξεις δεν αναφέρθηκε το γεγονός,
ότι οι στόχοι των Νεότουρκων (στους οποίους προσχώρησε και ο Κεμάλ) ήταν επικεντρωμένα στο πρόγραμμα του 1911, στο οποίο περιγράφεται η συστηματική εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών. Οι εισηγητές δεν αναφέρθηκαν ούτε καν στα μέσα με τα οποία επιτεύχθηκε το πρόγραμμα αυτό από το 1915 έως το 1922. Δεν μπορούμε να αδικήσουμε τους πολύ νεαρούς ερευνητές όταν βγάζουν εντελώς λάθος συμπεράσματα σε τέτοια ζητήματα. Στο διαδίκτυο βρήκα την πτυχιακή εργασία ενός απόφοιτου οικονομολόγου με τίτλο «Αγώνας για τις ψυχές των Τούρκων. Κεμαλισμός και Ισλάμ». Σας παραθέτω μία χαρακτηριστική πρόταση μόνο: «Η Ανακωχή του Μούδρου στις 18 Οκτωβρίου 1918 – που σήμαινε τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου – καθώς και το σχέδιο των Συμμάχων να μοιράσουν την Μικρά Ασία ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) και τους γειτονικούς λαούς (Έλληνες, Αρμένιους, Κούρδους), φυσικά ενθουσίασε όλους τους Μικρασιάτες». Φαινομενικά το ερώτημα είναι απλό: ποιοι είναι οι γείτονες αυτοί των Τούρκων και ποιες περιοχές θα κατατέμνονταν. Οι λαοί αυτοί όμως ζούσαν εκεί για πολλούς αιώνες, επρόκειτο για την πατρίδα τους, άρα πώς θα μπορούσαν να κατατεμαχίσουν τις δικές τους περιοχές; (Υπάρχει και μια τραγικωμική πτυχή της ιστορίας αυτής: κάτω από την έντονη διαμαρτυρία Ελλήνων και Αρμενίων κατοίκων της Ουγγαρίας πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του προκλητικού αγάλματος του Κεμάλ Ατατούρκ στην ομώνυμη πλατεία του Κίσπεστ της Βουδαπέστης το 2012.)
Είναι οδυνηρή η εθνική αυτή τραγωδία τόσο για τους Έλληνες συμπατριώτες μου στην Ουγγαρία όσο και για εμένα. Συνδέομαι άμεσα με την δυστυχία των μικρασιατών Αρμενίων κι Ελλήνων, καθώς ο πατέρας μου μοιράστηκε την τραγωδία των Ποντίων. Γεννήθηκε σε ένα χωριό του ορεινού Πόντου και το 1922 μαζί με ενάμισι εκατομμύριο συμπατριώτες του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την γενέτειρά του λόγω της λεγόμενης ανταλλαγής των πληθυσμών, η οποία εγκρίθηκε από τους ηγέτες των δημοκρατικών ευρωπαϊκών κρατών. (Σύμφωνα ακόμη και με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις 700-800 χιλιάδες Έλληνες έπεσαν θύματα του ακραίου τούρκικου εθνικισμού). Δυστυχώς για εκατομμύρια ανθρώπους το όνομα του Κεμάλ Ατατούρκ δεν συνδέεται με την ίδρυση του σύγχρονου τούρκικου κράτους, αλλά εκφράζει τον αισθητό έως και σήμερα θρίαμβο της αρχής «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Γιατί όμως πρέπει να αναγερθούν στην ουγγρική πρωτεύουσα μνημεία αυτού του ιδεώδους στις μέρες μας; Μήπως θα έπρεπε τότε να αφιερώσουμε ένα άγαλμα και στον εκκαθαριστή Eduard Beneš; Ο πόνος του Τριανόν γίνεται αντιληπτός πλήρως όταν είμαστε ευαίσθητοι το ίδιο και για τις τραγωδίες άλλων λαών. Αρχιμήδης Σιδηρόπουλος Διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Ελλήνων Ουγγαρίας
Ιστορια | Történelem | 11
Lehet-e példakép Kemal? Az első világháborút lezáró mudroszi fegyverletétel (1918. október 30.) után Kemál Atatürk háborús érdemeiért (Hellészpontoszon és a szíriai fronton) a hadügyminisztériumban kapott állást. Hamarosan azonban szembekerült a szultáni kormányzattal, s támadást indított ellene, mert az gyengének bizonyult az Oszmán Birodalom tervezett felosztásának megakadályozásához. Kemál a nemzeti ellenállási csoport élére állt. 1919 májusában megkezdik az ún. függetlenségi háborút, egyrészt a szultáni, másrészt a görög és egyéb (angol, francia, olasz, örmény) csapatok ellen. Miközben Kemál ellenkormányt hoz létre Ankarában, és Pontuszon szervezi az egyre erősödő hadseregét – ebben a szovjetek komoly segítséget nyújtottak a cári rendszer megdöntését és Lenin bolsevik rendszerét üdvözlő Kemálnak – és célul tűzte ki az elveszett anatóliai és kis-ázsiai területek visszaszerzését, eközben a Törökországot képviselő szultáni kormányzat 1920. augusztus 10-én aláírta a sèvres-i békeszerződést. Ezzel Görögország nagy álma megvalósult, a visszacsatolásokkal annyira megnövelte területeit, hogy a „Nagy Eszme” néven ismert görög revíziós politika, amely az 1830–40es években indult útjára, gyakorlatilag teljes sikerrel járt. Kemál azonban semmissé nyilvánította a sèvres-i békét, és folytatta a –most már elsősorban a görög hadsereg elleni – háborút. Csapatai 1922 szeptemberére visszaszorították a görög hadsereget a tengerpartig, és teljes győzelmet arattak felettük. A lausanne-i békeszerződésben (1923. július 24.) Törökországnak ítélték oda a kis-ázsiai területeket, Anatólia nagy részét, KeletThrákiát és két égei-tengeri szigetet, Imvroszt és Tenedoszt. Ezt követően Törökországban 1923. október 29-én kikiáltották a köztársaságot, melynek első elnökévé Musztafa Kemalt választották. Ha az internetbe beütjük a Kemal Atatürk szócikket, többek közt ezt olvashatjuk: „Kemal az 1919–23-as török függetlenségi háború alatt fokozatosan kiszorította az országból a görög, olasz, francia, brit csapatokat, és felszámolta a lázadókat.” De kik is a lázadók? – Azok az örmény, görög, kurd és más keresztény népek, akik évszázadok, évezredek óta éltek ott, a mai Törökország területén, azokon a vidékeken, ahonnan elűzték őket Kemal szabadcsapatai. Vagy kiirtották őket. A magyar olvasó egyetlen netes oldalon, de nyomtatott formában sem igen talál mást Kemalról, mint azt, hogy a modern Törökország alapítója, az első köztársasági elnök, a török parlament első
12 | ιστορία | Történelem
házelnöke, miniszterelnök. De arról, hogy mit követtek el az ő vezetésével a velük együtt élő keresztényekkel, ártatlan emberekkel – egyetlen szó sincs! „Lázadóknak” tekintik azokat az őslakókat, akik a legelemibb emberi jogukat, az élethez való jogot követelték. Sehol olyan szócikk tehát, amely a törökök által elkövetett népirtásokról szólna, vagy akár utalna rá! Arra a tényre, hogy hullahegyeken keresztül jön létre a modern török állam! A témával kapcsolatban igen fontos iratra leltem gróf Tisza István félhivatalos levelei között. Bálint Imrének, a konstantinápolyi minisztériumi tanácsosnak 1916. január 8-án kelt jelentéséről van szó, melyben a törökök kegyetlenkedéseiről (örmények és görögök ellen), valamint a német befolyásról ír. Levelében elsősorban az utóbbi kérdéssel foglalkozik. Kiemeli azonban, hogy a török politikai és kormányzati körök egyaránt döntő fontosságúnak tartják a török nemzet politikai emancipálását, az ottomán birodalom teljes, csorbítatlan szuverenitásának biztosítását, és ezt „a teljes önállóság keretein belül a fajbeli török elemek kizárólagos érvényesülésével” akarják elérni. Igazán akkor érthetjük ezt meg, ha megismerjük az Ifjútörök Mozgalom 1911. évi programját, amely úgy fogalmaz, hogy a modern török állam megteremtése csak úgy valósulhat meg, ha megsemmisítik a nem muzulmán népeket, ha teljesen kirekesztik a társadalomból a keresztény elemeket. Bálint Imre minisztériumi tanácsos kiemeli, hogy ennek a programnak a megvalósításában a legfontosabb szerepet Kemal Atatürk játszotta. Az 1916-os januári beszámolója elsősorban az örmény nemzetiség kiirtását emeli ki, akiket a legkegyetlenebb eszközökkel próbálnak likvidálni (gyilkolás, deportálás). Konstantinápolyból számos örmény családot száműztek, vidéken pedig pogromokat szerveztek ellenük. A tanácsos hihetetlennek tartja, hogy – a hírek szerint – mintegy százezer örmény családról lenne szó. Mindenesetre az örmény lakosság ilyen arányú elpusztítása jelentősen csökkentette a belső gazdasági forgalmat, érzékenyen érintette a gazdaság biztonságát, megrendült az ország kivitele, és egyáltalán elképzelhetetlen a közlekedési és minden egyéb gazdasági működés, hiszen mindebben az örmények meghatározó szerepet játszottak. A törökök nem csináltak titkot abból, hogy hasonló terveik vannak a görög népességgel is, akik a polgárosodás terén – az örményekkel egyetemben – európai viszonylatban is jelentős
eredményekkel büszkélkedhetnek. A törökök szándéka az volt, hogy minden gazdasági tevékenységet török kézben kell összpontosítani. És ezt a szándékukat mindenáron végre is hajtják! Cinizmusukra jellemző, hogy amikor a monarchia nagykövete 1916. január 3-án tiltakozott az osztrák és magyar alattvalók terhére elkövetett jogtalan rekvirálások miatt, és hasonló lépésekkel fenyegetőzött, „Halil külügyminiszter mosolyogva válaszolta neki, hogy csináljunk az Ausztria– Magyarországban élő törökökkel, amit akarunk”. A tanácsos 1916. évi jelentésében írottakat ma már a kutatók eredményei is igazolják. Egy 2010. november 3-ai keltezésű híradás szerint, a Newroz című, Konstantinápolyban megjelenő baloldali kurd lap jelenti, hogy több településen tömegsírokat tártak fel Pontusz nyugati vidékén, Samsundánál. A tudósítás címe is sokatmondó: Samsundától Srebrenyicáig. A cikkíró csoportosan elkövetett kivégzésekről ír, s csak a szóban forgó néhány faluban hétezer embert öltek meg Kemál csapatai. Azért, mert görögök és keresztények voltak. De idézhetném George Hortont, az USA akkori diplomáciai testületének tagját, aki két alkalommal is járt a Pontusz vidékén, először 1893-ban, akkor éveket töltött ott. Másodszor 1919 és 1922 között. 1922-ben a The Blight of Asia című könyvében ezt írja: „Felfegyverzett törököket láttam, harci és vadászfegyverekkel lesben álltak a görögök ablakai és ajtói előtt. És mihelyt megjelent valaki, lelőtték. De az, ami leginkább elképesztő benyomást tett rám, a törökök arckifejezése volt.” Tanúként idézhetjük még a konstantinápolyi Ökumenikus Patriarchátus Fekete könyvét 1920-ból, melynek kéziratait ezernyi veszély közepette is titkos helyeken őrizték az egymás utáni nemzedékek. Ez a történelmi dokumentum alátámasztja és kiegészíti George Horton jelentését. Egészen a közelmúltig a görög történetírás nemigen kutatta ezt a témát. Vlasis Agtzidis görög történész munkásságának köszönhetően fontos összefüggéseket és részleteket ismerhettünk meg Magyarországon első ízben a Trianoni Szemle 2010/1–3. számaiban arról, hogy milyen körülmények között zajlott le a görögség egyik legnagyobb tragédiája – amely a legutóbbi évekig Görögországban is tabutéma volt –, miként a magyarok számára Trianon. Most már rendszeres konferenciákat tartanak erről a kérdésről, és gyakran jelennek meg publikációk is. De még ma is ellentmondásosan viszonyul ehhez a kérdéshez a hivatalos Görögország: miközben az athéni parlament két emléknapot is elfogadott (május 9. és szeptember 14.), az anatóliai görögség történetét mindmáig nem tekintik a görög nemzeti történelem szerves részének. Ennek illusztrálására álljon itt egyetlen példa. Georgios Babiniotis 1998-ban megjelent több mint 2000 oldalas, 150 ezer szócikkből álló értelmező szótára mindmáig a legjobb, legelfogadottabb kiadvány az újgörög nyelv lexikonjai közül. A 414. oldalon a népirtás fogalmának illusztrálására hoz példákat: γενοκτονια των Αρμενιων απο τους Τουρκους; γενοκτονια των Κουρδων απο τους Τουρκους; γενοκτονια των Εβραιων απο τους Ναζι. A legkézenfekvőbb példa azonban: γενοκτονια των Ελληνων απο τους Τουρκους, vagyis a törökök által a görög népesség körében elkövetett népirtás hiányzik Babiniotis lexikonából. Persze a görög társadalomnak is érettebbé kellett válnia ahhoz, hogy kinyílhassanak az emberek és befogadhassák az új megközelítéseket. És az oktatásnak is alkalmazkodnia kellene ehhez. (A görög fiatalok nagyon tájékozatlanok ebben a kérdésben is, miként a magyar fiatalabb nemzedékek, amelyek vagy értetlenül állnak a trianoni kérdéskör előtt, vagy egyszerűen nem érdeklődnek ezen témák iránt, különösen most, hogy az embereket a mindennapi megélhetés problémái foglalkoztatják.) Azon nem lehet csodálkozni, hogy a legszélesebb értelemben vett magyar közvélemény semmit sem tud ezekről a tragikus
eseményekről, hiszen az oktatás a mai napig nem követi azokat a kutatási eredményeket, amelyek új megvilágításba helyezik Kemál Atatürk tevékenységét és pályafutását. A szemléletbeli viszonyulás pedig a kérdés talán még bonyolultabb állapotára utal. A Magyarországon folyó kutatások egyikében sem tapasztaltam azt a kutatói magatartást, hogy ezt a kérdést „értékmentesen” közelítsék meg és elemezzék. Ebben nem játszhat szerepet semmiféle egyéni vagy diplomáciai szempont, amely eltérítheti a kutatót a helyes következtetések levonásától. Nemrégen vettem részt egy szegedi konferencián, ahol ismert történészek, egyetemi tanárok tartottak előadásokat Törökországról, és szinte mindenki foglalkozott kisebb-nagyobb terjedelemben Kemál Atatürk munkásságával, eljutva a ’20–30as évekhez, a modern török állam megteremtésének kemáli folyamatához. Egyetlen egy előadásban nem hangzott el az, hogy az ifjútörökök célkitűzéseinek (ehhez csatlakozott Kemál is) középpontjában az 1911-es program állt, amely a keresztény népek szisztematikus kiirtásáról szólt. Arról meg végképp nem szóltak az előadók, hogy ezt a programot milyen eszközökkel valósítják meg 1915-től 1922-ig. Az egészen fiatal kutatóktól talán nem is lehet rossz néven venni, ha teljesen melléfognak ilyen kérdésekben. A neten találtam rá az egyik gazdasági főiskola hallgatójának szakdolgozatára, amelynek a címe: Küzdelem a török emberek lelkéért. Kemalizmus és az Iszlám. Egyetlen jellemző mondatot idézek belőle: „Az első világháborút lezáró 1918. október 18-án aláírt mudroszi fegyverletétel és az ezzel való szövetségi terv, miszerint Anatóliát a szövetséges nagyhatalmak (angolok, franciák, olaszok) és a szomszéd népek (görögök, örmények, kurdok) feldarabolják és elfoglalják… [Kiemelés tőlem] természetesen megdobogtatta minden anatóliai lakos szívét.” Meglehet, a kérdés csupán az, hogy az említett népek milyen szomszédai a törököknek, és milyen földeket darabolnak fel. Hiszen ezek a népek évszázadok óta ott éltek, az volt az otthonuk, hogyan tudták volna a saját területüket feldarabolni? (Ennek a történetnek van egy tragikomikus mozzanata is. Magyarországi görögök és örmények tiltakozása mellett avatták fel Kispesten Kemal Atatürk nagy vihart kavart szobrát a róla elnevezett parkban 2012-ben.) A Magyarországon élő görög honfitársaimra és személyesen számomra is szívszorító erre a nemzeti tragédiára gondolni. A kis-ázsiai görögség és az örmények megpróbáltatásai közvetlenül érintenek engem is. Édesapám ugyanis osztozott a pontuszi görögök tragikus sorsában. A Fekete-tenger délkeleti partvidékei fölött magasodó hegyek egyik falujában született, s 1922-ben másfélmillió honfitársával együtt kényszerült szülőföldje elhagyására, a lakosságcserének nevezett akció következtében, melyet az európai demokratikus államok vezetői hagytak jóvá. (A legmérsékeltebb becslések szerint is a török szélsőséges nacionalizmus görög áldozatainak száma 700–800 ezerre tehető.) Sajnos milliók számára Kemal Atatürk neve elsősorban nem a modern török állam alapításával kapcsolódik össze, hanem neve egyet jelent „a cél szentesíti az eszközt” politikájának máig ható diadalával. De miért kell ma ennek az eszmének szobrot állítani Magyarország fővárosában? Akkor talán Eduárd Benešnek, a likvidátornak is állíthatnánk? Trianon fájdalmát akkor érzi át igazán az ember, ha érzékenyek vagyunk más népek tragédiája iránt is. Szidiropulosz Archimédesz a Magyarországi Görögök Kutatóintézetének igazgatója
Ιστορια | Történelem | 13
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (1911-1996)
Ευαγγελία Τσαρούχα Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Nagyvilág» 1980/1 αναφέρονται τα ονόματα των υποψήφιων για το βραβείο Νόμπελ (υπήρχαν και δύο Ούγγροι ποιητές), και για την αξιολόγηση του Ελύτη μόνο μια φράση υπάρχει: «… Αργότερα, μερικές δυτικές εφημερίδες πιθανόν να κατάλαβαν ότι τα τραβήγματα γύρω από τον Μπόρχες αποτέλεσαν την βράβευση ενός – εξάλλου άριστου ποιητή -, ο οποίος δεν βρισκόταν μεταξύ των κυριότερων υποψήφιων». Το περιοδικό παρουσιάζει μερικά αποσπάσματα από το «Άξιον Εστί» στη μετάφραση του Γκήζα Κήπες και Κάλμαν Σαμπό, ενώ στα εσωτερικά των εξώφυλλων βλέπουμε μια φωτογραφία και ένα Κολάζ του Ελύτη.
Όπως γνωρίζετε, αγαπητοί αναγνώστες, το περιοδικό μας «Ελληνισμός» βγαίνει διμηνιαία, και γι αυτό διαβάζουμε για επετείους, γεγονότα και ανακοινωθέντα καθυστερημένα, ή στο επόμενο τεύχος. Νομίζω δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι με την ευκαιρία της Εθνικής Γιορτής και την ημέρα του Ευαγγελισμού, μέσω των έργων του, μνημονευόμαστε Διονύσιο Σολωμό και στην εορτή της επετείου του «ΟΧΙ» μνημονευόμαστε Οδυσσέα Ελύτη, μέσω του «Άξιον Εστί». Ο νεοελληνιστής Ξ. Α. Κοκόλης (1939-1914), στο βιβλίο του: Για το Άξιον Εστί του Ελύτη. Μια οριστικά μισοτελειωμένη ανάγνωση, University Studio Press 1984, μεταξύ άλλων γράφει: « Όταν την άνοιξη του 1960 πρωτοπιάναμε στα χέρια μας φρεσκοτυπωμένο το Άξιον Εστί, η ηλικία μας (γύρω στα είκοσι), η απειρία μας και ο φανατισμός μας (και όχι μόνο «για γράμματα») δημιουργούσαν, θυμούμαι, ένα περίεργο πλέγμα αντιδράσεων. Στις συντροφιές μας το κουβεντιάζαμε το Άξιον Εστί, με τόσο πάθος όση και αμηχανία. Κάποιοι μεγαλύτεροι το κατηγορούσαν – και ως ένα σημείο συμφωνούσαμε». Τα Χριστούγεννα του 1963 ο σύζυγός μου Κάλμαν Σαμπό μου έστειλε από την Αθήνα τη δεύτερη έκδοση του Άξιον Εστί . Μόλις το διάβασα, το έδωσα και στο φίλο Τάκη Χατζή, ο οποίος είχε αρχίσει να συλλέγει υλικό για την ανθολογία νεοελληνικής ποίησης «Πέτρες», η οποία εκδόθηκε το 1966. Από το Άξιον Εστί μόνο ο 6ος Ψαλμός περιλαμβάνεται, στη μετάφραση του Κάλμαν Ντούντας, παρ’ όλο που στην Ελλάδα και στους πανταχού Έλληνες είχε μεγάλη επιτυχία το έργο, μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη, το 1964. Το 1967 ο Κάλμαν είχε τελειώσει τη μετάφραση του έργου , τους Ψαλμούς και το Δοξαστικόν ακολουθούν τον ελληνικό ρυθμό και τη μελωδία του Θεοδωράκη. Αυτό είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στο Θεοδωράκη, τόσο, που όταν τον επισκέφτηκα στο σπίτι του στην Αθήνα με μια ουγγρική αντιπροσωπεία ύστερα από είκοσι πέντε χρόνια, ήταν το πρώτο πράμα που ανέφερε στην ουγγρική αντιπροσωπεία. Στην ανθολογία «Μικρός καθρέφτης της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (1971), αξιολογείται το «Άξιον Εστί» του Ελύτη, αλλά δεν περιλαμβάνεται ούτε ένα απόσπασμα από το έργο. Το 1979 απονέμεται στον Οδυσσέα Ελύτη το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Ο Οδυσσέας Ελύτης, μετά την απονομή του βραβείου Νόμπελ, στο λόγο του στην Ακαδημία της Στοκχόλμης, μεταξύ άλλων, είπε: «Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου».
14 | Λογοτεχνία | Irodalom
Το 1981 εκδίδεται, ύστερα από καθυστέρηση δυο δεκαετιών, από τον Εκδοτικό Οίκο ΕΥΡΩΠΑ η ποιητική συλλογή του Ελύτη: «Γέννηση της μέρας» στην ανθολόγηση και επιμέλεια του Κάλμαν Σαμπό, και στην μετάφραση των: Γκήζα Κήπες, Άρπαντ Παππ, Κάλμαν Σαμπό και Μάγδα Σίκεϊ. Στη συλλογή αυτή βρίσκεται και η τέλεια μετάφραση του «Άξιον Εστί» από τον Κάλμαν Σαμπό. Στον επίλογο της συλλογής αξιολογείται η ποιητική σταδιοδρομία του Οδυσσέα Ελύτη, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στο αριστούργημα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, στο «Άξιον Εστί», του οποίου ο τίτλος παραπέμπει στο γνωστό τροπάριο της Παναγίας: «Άξιον εστίν ως αληθώς, μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον, και παναμώμητον, και μητέρα του Θεού ημών». Στην ανθολογία της ελληνικής ποίησης «Η τρελή ροδιά», του Άρπαντ Παππ (Εκδοτικός Οίκος Μόρα Φερεντς,1984), η ποίηση του Ελύτη κατέχει τη θέση που της ανήκει. Δεν υπάρχει βιβλίο της ομογένειας μας που να μην περιλαμβάνεται, δίγλωσσα, κάποιο ποίημα του Ελύτη. Ακόμα και οι αρχάριοι μαθητές μπορούν να απολαύσουν την ποίηση του Ελύτη από τον φθινόπωρο στο σχολικό βιβλίο: Ελληνική γλώσσα για μαθητές του Δημοτικού. Ο Οδυσσέας Ελύτης στο βιβλίο του «Ο μικρός ναυτίλος» (1985) γράφει: «Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο…. Μόνο τα’ απαραίτητα, είπα». Ο Ελύτης αρχίζει την καταγραφή των απαραιτήτων με τον Πρίγκιπα των Κρίνων (Κνωσός) και καταλήγει στο Χατζιδάκι και Θεοδωράκη: «Θεοδωράκης: Η μυρτιά, Στο περιγιάλι το κρυφό, Δοξαστικόν από το Άξιον Εστί» Στη μνήμη του Ελύτη, το περιοδικό «Καφενείο» της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας, το 2οο6 , εκδίδει σε παράρτημά του, δίγλωσσα, όλο το Δοξαστικόν από το Άξιον Εστί.
ΤΟ ΤΡΙΖΟΝΙ
A kabóca
Κοιμήθηκα, κοιμήθηκα στου γιασεμιού την ευωδιά στην ερημιά του φεγγαριού στο κυματάκι του γιαλού Οι άνθρωποι μ’ αρνήθηκαν κανείς δε με σιμώνει Μόνο μου κάνει συντροφιά της νύχτας το τριζόνι
Elaludtam, elpilledtem a jázmin illatában, a hold magányában, a tenger hullámában. Kitagadtak az emberek, elkerülnek engem. Csak az éjszaka kabócája zúg halkan mellettem: A bánatban, mondja, a gondban itt vagyok melletted, Társad vagyok a szomorúságban, Vigasztalód a bajban. Cirip, cirip, cirip zúg, Az élet milyen édes! Milyen édes, milyen bús! Cirip, cirip, cirip zúg.
- Έννοια σου λέει, έννοια σου Κι εγώ είμαι εδώ κοντά σου Για συντροφιά στην έγνοια σου Και για παρηγοριά σου. Τρι και τρι και τρι και τρι Τι γλυκιά που είν’ η ζωή Τι γλυκιά και τι πικρή Τρι και τρι και τρι και τρι
Nagy Kalliopé fordítása
ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΝ (Τελευταίοι στίχοι)
MÉLTÓ (befejezés)
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το χέρι που επιστρέφει από φόνο φριχτόν και τώρα ξέρει ποιος αλήθεια ο κόσμος που υπερέχει ποιό το «νυν» και ποιο το «αιέν» του κόσμου :
MÉLTÓ az iszonyú öldöklés után visszahanyatló kéz amely ismeri már hogy mi is a világ amelyet magában hordoz hogy mi a „most” és mi a „mindörökkön” a világon:
ΝΥΝ το αγρίμι της μυρτιάς Νυν η κραυγή του Μάη ΑΙΕΝ η άκρα συνείδηση Αιέν η πλησιφάη
MOST a mirtusz falánksága Most a május szarvasbőgése MINDÖRÖKKÖN a felnőtt öntudat Mindörökkön a holdtölte teljessége
Νυν νυν η παραίσθηση και του ύπνου η μιμική Αιέν αιέν ο λόγος και Τρόπις η αστρική
Most most az érzékcsalódás és az álom halovány mása Mindörökkön az ige és a csillagok tengelyének forgása
Νυν των λεπιδόπτερων το νέφος το κινούμενο Αιέν των μυστηρίων το φως το περιιπτάμενο
Most a pengesuhanású pillangók gomolysága Mindörökkön a misztériumok szüntelenül lebegő ragyogása
Νυν το περίβλημα της Γης και η Εξουσία Αιέν η βρωση της Ψυχής και η Πεμπτουσία
Most a Hatalom és a Földet elfedő tarka ruha Mindörökkön a Lélek elesége és a Kvinteszencia
Νυν της Σελήνης το μελάγχρωμα το ανίατο Αιέν το χρυσοκύανο του Γαλαξία σελάγισμα
Most most a Hold koromfekete sötétsége Mindörökkön a Tejút azúrkékarany fényessége
Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός Αιέν της Δίκης το άγαλμα και ο Μέγας Οφθαλμός
Most a népek nyüzsgése és a fekete Számok sűrűje Mindörökkön az Igazság szobra és a mindent látó Szem ereje
Νυν η ταπείνωση των Θεών Νυν η σποδός του Ανθρώπου
Most az Istenek megaláztatása Most az Emberek pusztulása Most Most a semmi
Νυν Νυν το μηδέν
és Mindörökkön ez a világ, ez a kicsiny, ez a Hatalmas!
και ΑΙΕΝ Ο ΚΟΣΜΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ, Ο ΜΕΓΑΣ ! Szabó Kálmán fordítása
Λογοτεχνία | Ιrodalom | 15
ODISSZEASZ ELITISZ (1911-1996) Kedves Olvasó! Köztudott, hogy az Ellinizmosz folyóiratunk kéthavonta jelenik meg, és ezért fordul elő, hogy késve vagy a következő számban olvasunk cikkeket évfordulókról, eseményekről és közleményekről. Véleményem szerint ennek nincs jelentősége. Jelentősége annak van, hogy a nemzeti ünnep és az Angyali üdvözlet napja alkalmából, művein keresztül megemlékezünk Dionisziosz Szolomoszról, ahogy a Nemzeti Ellenállás ünnepén, a Méltó zsoltárjainak éneklésével megemlékezünk Odisszeasz Elitiszről. X.A. Kokólisz neogrecista a Méltóról szóló tanulmánykötetében (1984) többek közt ezeket írja: „Amikor 1960 tavaszán kezünkbe vettük a frissen nyomtatott Méltót, korosztályunk (huszonévesek), tapasztalatlanságunk és fanatizmusunk (nemcsak „az irodalom iránt”), úgy emlékszem, egyfajta komplex reakciót váltott ki bennünk. Baráti körökben oly szenvedéllyel vitatkoztunk a Méltóról, amilyen a tanácstalanságunk volt. Néhány idősebb kortárs rosszul vélekedett a műről – és egy bizonyos pontig egyetértettük velük”. 1963 karácsonyára a Méltó második kiadását kaptam ajándékba férjemtől, Szabó Kálmántól, aki Athénban tartózkodott. Mihelyt befejeztem a mű olvasását, odaadtam Dimitriosz Hadzisz barátomnak, aki már belekezdett egy görög antológia válogatásába, és az 1966-ban, az Európa Könyvkiadó gondozásában megjelent Kövek. Újgörög líra című antológiában a Méltóból csak a VI. zsoltár kapott helyett Dudás Kálmán fordításában, annak ellenére, hogy Görögországban és szerte a világon óriási sikere volt a műnek, miután 1964-ben Theodorakisz megzenésítette. 1967-ben Szabó Kálmán kész volt a teljes szintetikus mű fordításával, követve a görög ritmust és Theodorakisz zenéjét. Felejthetetlen estet töltöttünk a Béke Szállóban, Kálmán magyarul, Theodorakisz görögül énekelte végig a zsoltárokat és a Dicsőítő éneket. Theodorakisz számára is nagy élmény volt, hiszen amikor negyed század múlva meglátogattam egy magyar küldöttséget athéni otthonában, ez volt az első dolog, amit megemlített a magyar küldöttségnek. Az újgörög irodalom kistükre című antológiában (Európa Könyvkiadó,1971) szép méltatást kapott Elitisz Méltó című remekműve, anélkül, hogy egy részlet is bekerült volna.
Caruha Vangelió
1979-ben Odisszeasz Elitisz kapja az irodalmi Nobel-díját. A Nobel-díj átvételekor Elitisz többek közt ezeket mondta: „Az én osztályrészem az, kedves barátaim, hogy olyan nyelven írjak, amelyet csak néhány millió ember beszél. Ezt a nyelvet azonban két és fél évezrede beszélik, folyamatosan, minimális változásokkal. Ez a látszólagos ellentét pedig országom anyagi-szellemi arculatát is kifejezi.” A Nagyvilág világirodalmi folyóirat 1980 januári számában, A Nobel-díj mögött című írásban a szerző felsorolja a 13 jelölt nevét (köztük két magyart), Elitisz méltatása ennyiből állt: ”… Később egynémely nyugati lap valószínűnek látta, hogy a Borges körüli huzakodás eredményezte egy olyan – különben kiváló költő - díjazását, aki előzőleg nem volt a fő esélyesek között”. A folyóirat Képes Géza és Szabó Kálmán fordításában közöl részleteket a Méltóból, a belső borítókon viszont Elitisz fényképe és egy kollázsa látható. Két évtizedes késés után megjelenik Odisszeasz Elitisz: A nappal születése című könyv (Európa Könyvkiadó, 1981), Szabó Kálmán válogatásában és Képes Géza, Papp Árpád, Szabó Kálmán, Székely Magda fordításában. Ebben az Elitisz kötetben olvasható csak a teljes Méltó című szintetikus remekmű, Szabó Kálmán fordításában. A könyv utószavában Szabó Kálmán így fogalmazza meg a Méltó mondanivalóját: ”Egyetemesebb és kozmikus távlatokba helyezi népe útját és küldetését a Mikisz Theodorakisz megzenésítette Méltó, amelyben Elitisz az antik, bizánci és újkori görögség nagy ívű szintézisét adta motívumkincsben, tónusban és verselésben egyaránt, a megőrzésre méltó hagyományok és az újszerű világlátás különös ötvözetét teremtve.” Méltó – Elitisz poémájának címadója a 7. században keletkezett áthoszi Mária-ikon. A Méltó kezdetű kánon az ortodox egyház egyik legismertebb éneke: „Valóban méltó boldognak nevezni Téged, Istennek szülőjét, az örökké boldogságost és feddhetetlent, és a mi Istenünknek Anyját”… A Papp Árpád válogatta A bolond gránátalmafa című antológiában (Móra Ferenc Könyvkiadó, 1984) Elitisz költészete elfoglalja méltó helyét. Minden kétnyelvű könyvben, amelyet a magyarországi görögök adtak ki, Elitisz költészete képviseltetve van, még a kezdő tanulók számára készült, és ősszel megjelenő nyelvkönyvben is.
16 | Λογοτεχνία | Irodalom
Το καλειδοσκόπιο του κόσμου της dr. Νικολέτας Μήλιος Γνωρίζει πολύ καλά τι θα πει επιμονή. Πολλές φορές στο βάθος, πίσω από το φόντο της καθημερινής ζωής κρύβονται μεγάλα όνειρα που δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν για πολύ καιρό. Κάποια στιγμή όμως τα όνειρα αυτά «δεν αντέχουν», βγαίνουν στην επιφάνεια και σε προκαλούν να διαλέξεις δρόμο. Ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας Peter Strickland δεν φοβάται τις προκλήσεις. 17
Πού μεγάλωσες; Πώς περνάς την παιδική σου ηλικία σε μια αγγλοελληνική οικογένεια; Μεγάλωσα στο Reading της Μεγάλης Βρετανίας. Στα παιδικά μου χρόνια επικρατούσε ένα σύνολο από αγγλικές και ελληνικές παραδόσεις, τη μία Κυριακή πηγαίναμε στην αγγλικανική εκκλησία, την άλλη στην ελληνορθόδοξη. Εγώ δεν το θεωρούσα αυτό περίεργο, γιατί ό, τι και να βιώνεις σαν παιδί το βλέπεις κανονικό. Ζούσαμε σε ένα παραδοσιακό αγγλικό περίγυρο του ’70 αλλά τρώγαμε κυρίως ελληνικά φαγητά. Στην Ελλάδα πηγαίναμε μια φορά το χρόνο για ένα δεκαπενθήμερο των διακοπών, έτσι o συναισθηματικός μου δεσμός με την ίδια την χώρα δεν ήταν πολύ δυνατός. Ώς τα εφηβικά μου χρόνια είχα ξεχάσει πολύ τα ελληνικά, πράγμα που με πονάει πολύ, τώρα όμως τα μαθαίνω ξανά. Σαν παιδί τι θα ήθελες να γίνεις όταν μεγαλώσεις; Ήθελα να γίνω παίκτης ροντέο. Τι σπούδασες; Σπούδασα εικαστικές τέχνες στο Πανεπιστήμιο του Reading, γιατί από την σχολή του κινηματογράφου με απέρριψαν. Είναι η μοναδική απόρριψη για την οποία νιώθω ακόμη πίκρα. Πότε σκέφτηκες για πρώτη φορά ότι θέλεις να ασχοληθείς με την συγγραφή, την σκηνοθεσία και την εικονική πραγματικότητα; Κατά τη διάρκεια μιας βόλτας στα 16 μου. Ήταν μια επίγνωση μιας εξαιρετικά καθαρής στιγμής, και ποτέ δεν άλλαξα γνώμη, ούτε εξαιτίας των αποτυχιών που βίωνα για πολλά χρόνια. Η πρώτη σου επιτυχία ήταν η ταινία «Η εκδίκηση της Κάταλιν Βάργκα» που πραγματοποίησες από δικούς σου οικονομικούς πόρους. Πώς ήταν το ξεκίνημα και πώς ολοκληρώθηκε το έργο τελικά; Ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Ούτε που θυμάμαι πλέον πώς τα κατάφερα, αλλά με κάποιον τρόπο η ταινία αυτή σήμαινε το τέρμα των τελευταίων χρόνων που ήταν γεμάτα απογοητεύσεις. Στη διάθεσή μου είχα μόνο μια κληρονομιά, ένα εφάπαξ ποσό, γι’ αυτό έπρεπε να είμαι πολύ προσεκτικός στα έξοδά μου. Είχα κουραστεί πλέον να ζητάω άδικα ενισχύσεις από τα ταμεία κινηματογράφου, και κατάλαβα ότι η μοναδική μου ευκαιρία να δημιουργήσω είναι η αυτοχρηματοδότηση. Μην έχοντας παραγωγό εγώ και οι δύο βοηθοί μου – η Anikó Bordos και ο Zsolt Páll – δεν είχαμε άλλη επιλογή παρά να τα κανονίσουμε όλα μόνοι μας: την ενοικίαση του εξοπλισμού, τις βίζες, τις άδειες, την στέγαση, την μεταφορά, την διατροφή κτλ. Μας κόστισε περίπου 30 χιλιάδες ευρώ να κάνουμε τα γυρίσματα και να ετοιμάσουμε την πρώτη «ανεπεξέργαστη» εκδοχή, χρειαζόμασταν όμως περισσότερα λεφτά για τα ηχητικά εφέ και την αντιγραφή. Μας πήρε μερικά χρόνια μέχρι να βρούμε επενδυτή. Τα γυρίσματα κράτησαν 17 μέρες αλλά για την ολοκλήρωση της παραγωγής χρειαστήκαμε ακόμη δυόμιση χρόνια. Επέλεξες δύσκολο θέμα τόσο στην «Κάταλιν Βάργκα» όσο και στα μεταγενέστερα έργα σου. Ήταν ευσυνείδητη η επιλογή σου ώστε να προκαλέσεις τους θεατές να σκεφτούν; Βασικά προτιμώ τα θέματα τέτοιου είδους, αλλά δεν μπορώ να πω στο μέλλον, ποια ζητήματα θα με εμπνεύσουν. Μ’ αρέσουν τα μιούζικαλ και οι κωμωδίες επίσης, και θα μπορούσα να φανταστώ κάποια μέρα να πάρω αυτόν τον δρόμο. Την πρώτη υψηλού κύρους αναγνώριση την πήρες στο Βερολίνο. Ποια είναι αυτή και ποια βραβεία ακολούθησαν; Και οι τρεις ταινίες μου βραβεύτηκαν διάφορες φορές, τόσο σε μικρά όσο και σε μεγάλα φεστιβάλ. Τα πιο αξιομνημόνευτα βραβεία είναι της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου για την «Εκδίκηση της Κάταλιν Βάργκα» και την «The Duke of Burgundy». Από που αντλείς έμπνευση στην δουλειά σου; Δύσκολο να πω. Από πολύ μικρός μ’ ευχαριστεί να φτιάχνω ιστορίες και όσο περισσότερη πείρα αποκτούσα τόσο περισσότερη αυτοπεποίθηση είχα. Δεν ξέρω το γιατί, ούτε το πώς συμβαίνει. Οι ιδέες πολλές φορές εμφανίζονται από το τίποτα, αλλά με το ζόρι δεν γίνεται. Πάντα κουβαλώ κι ένα τετράδιο μαζί μου όπου σημειώνω
18 | καλειδοσκόπιο | kaleidoszkóp
αμέσως κάθε ενδιαφέρουσα σκέψη μου. Είναι πολύ εύκολο να τα ξεχάσει κανείς. Νομίζω πως έμπνευση σημαίνει να είσαι ανοικτός προς τα πράγματα γύρω σου, τόσο στην πραγματική σου ζωή (είτε είσαι με γνωστούς είτε με άγνωστους) όσο και στην τέχνη (ταινίες, μουσική, λογοτεχνία, ζωγραφική). Η ίδια ιστορία μπορεί να ερμηνευτεί με χίλιους δυο τρόπους. Ο ήχος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στις ταινίες σου, τόσο που έχει γίνει σχεδόν το σήμα κατατεθέν σου. Ήταν ευσυνείδητο ή τυχαίο; Δεν είχα ποτέ την πρόθεση να κάνω τον ήχο ιδιαίτερο γνώρισμά μου. Με ενδιαφέρουν οι ήχοι, το ίδιο ισχύει για όλους τους σκηνοθέτες. Το μόνο που αναμένω από τον ήχο είναι να υποστηρίζει τον δραματισμό του κάθε σεναρίου. Δεν ήθελα ποτέ περιττούς ήχους. Στο τελευταίο έργο σου «The Duke of Burgundy» - που ονομάστηκε από ένα σπάνιο είδος πεταλούδας – θίγεις και πάλι ένα ευαίσθητο θέμα. Πώς τα βλέπει ο σκηνοθέτης; Η ταινία μιλάει για τους συμβιβασμούς μέσα σε μια σχέση. Σε μια σχέση σαδομαζοχιστών αποτελεί ενδιαφέρον να ανακαλύψουμε τη δυναμική της ισχύος ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Με ενδιέφερε το πόσο μακριά μπορούν να πάνε οι άνθρωποι στο όνομα του έρωτα, αλλά πολύ περισσότερο το πόσο μακριά θα έπρεπε να πάνε. Ποια είναι τα σχέδια σου για το άμεσο μέλλον; Έχεις καινούριες ιδέες; Ίσως κάτι ελληνικό, επειδή από την πλευρά της μητέρας σου είσαι κι Έλληνας. Παρεμπιπτόντως τώρα γράφω τρία σενάρια. Το ένα έχει διαφόρους Έλληνες χαρακτήρες αλλά διαδραματίζεται στην Αστόρια της Νέας Υόρκης. Δεν ξέρω πότε θα το κάνω ταινία. Συνήθως παίρνει πολύ καιρό να βρεθούν επενδυτές. Στις μέρες μας οι μικρές παραγωγές βρίσκονται όλο και σε πιο δύσκολη θέση γιατί πιέζονται λόγω της επιστροφής των κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί. Ζεις σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον, δέχεσαι συνεχώς ελληνικές, ουγγρικές και αγγλικές επιδράσεις. Ποια στοιχεία θα επισήμαινες από την καθεμιά; Τα ελληνικά φαγητά είναι πολύ σημαντικά. Είμαι μεροληπτικός γιατί μεγάλωσα μ’ αυτά, αλλά είναι και επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η ελληνική διατροφή είναι η πιο υγιεινή. Χρησιμοποιούν εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, και δε βάζουν μαγιονέζα στις σαλάτες τους ούτε πολύ αλάτι. Τα λαχανικά παρασκευάζονται περισσότερο στη σχάρα παρά βραστά ή ψητά. Είναι φανταστική η ελληνική κουζίνα. Οι Έλληνες φημίζονται ακόμα και για την φιλοξενία και την φιλικότητά τους. Η μητέρα μας, μιλάει συχνά για το πολιτισμικό σοκ που υπέστη όταν μετακόμισε στην Αγγλία στα 1970· εντυπωσιάστηκε πως δεν μπόρεσε να αρχίσει διάλογο στα λεωφορεία. Αυτό που μου αρέσει στους αγγλικούς τρόπους είναι η αξιοπιστία και η κοινωνική κινητικότητα. Το αγγλικό ταξικό σύστημα είναι ιδιαίτερα σύνθετο, και κυριαρχεί σε πολλούς τομείς της ζωής. Παρ’ όλα αυτά όμως εξασφαλίζονται ευκαιρίες διαβίωσης και για τους φτωχούς. Υπάρχουν λιγότερες δυνατότητες απ’ ό,τι στο παρελθόν εξαιτίας και του κόστους των ανώτατων σπουδών, τουλάχιστον όμως ο κόσμος εξακολουθεί να πιστεύει πως δεν πρέπει να είσαι πλούσιος ή σημαίνων για να προκόψεις. Ο ουγγρικός πολιτισμός είναι απίστευτα συναπραστικός. Είχαμε την ευκαιρία να δούμε δύο Λάσλο να παίρνουν παγκόσμια αναγνώριση πέρσι, τον Krasznahorkai και τον Nemes Jeles. Ο πρώτος τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο Man Booker, ενώ ο άλλος με το Όσκαρ. Λατρεύω τον ουγγρικό κινηματογράφο, τους Béla Tarr, Gábor Bódy, Szabolcs Hajdú, György Pálffy, Ildikó Enyedi, Kornél Mundruczó, Miklós Jancsó, György Fehér, Csaba Bollók, Zoltán Huszárik. Όλοι τους λαμπροί σκηνοθέτες. Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουν τον κόσμο είναι μοναδικός, και το έργο τους εμπνέει τις επερχόμενες γενιές, τόσο στην Ουγγαρία όσο και στο εξωτερικό. Σ’ ευχαριστώ για τη συζήτηση.
Kaleidoszkóp dr. Miliosz Nikolett rovata Ha valaki, hát ő tudja, mi a kitartás. Mikor a «hétköznapi élet» mögött valahol mélyen nagy álmok bujkálnak, ám előbújni sokáig nincs lehetőségük. Aztán egyszer csak az álmok nem bírják tovább, a felszínre törnek, és választás elé állítják a tulajdonosukat. Peter Strickland rendező, forgatókönyvíró, író nem félt a kihívástól. Hol nőttél fel? Görög-angol szülők gyermekeként mire emlékszel a gyerekkorodból? Nagy-Britanniában, Readingben nőttem fel. A gyermekkorom valójában az angol és a görög hagyományok egyvelege volt: az egyik vasárnap az anglikán templomba mentünk, a másik vasárnap a görög ortodox templom következett. Semmi különöset nem gondoltam erről, hiszen bármit csinálsz is a gyermekkorodban, azt érzed normálisnak. Többnyire görög ételeket ettem, bár egy tradicionális angol környezetben nőttem fel az 1970-es években. Görögországban évente egyszer jártunk egy két hetes nyaralás keretében, így a kötődésem magához az országhoz nem volt túl erős. Amikor tinédzser voltam, sokat felejtettem görögül, így most azt újra kell tanulnom. Egyik legnagyobb bánatom, hogy elfelejtettem a görög nyelvet. Gyerekként mit válaszoltál volna a «Mi leszel, ha nagy leszel?» kérdésre? Rodeós akartam lenni. Hol tanultál? Képzőművészetet tanultam a Readingi Egyetemen, a filmes iskolából elutasítottak. Ez az egyetlen elutasítás, ami miatt még keserűséget érzek. Mikor fordult meg a fejedben először a gondolat, hogy írással, rendezéssel, képi megjelenítéssel foglalkozz? 16 éves koromban, séta közben. Nagyon tiszta pillanat volt, amikor ezt felismertem, és soha nem változtattam meg az elhatározásomat, a sok kudarccal teli év ellenére sem. Első nagy sikered a Varga Katalin balladája, amelyet - ha jól tudom - saját költségvetésből készítettél el. Hogyan kezdtél neki, és milyen viszontagságokon keresztül készült el a film? Nagyon nehéz volt. Már nem is tudom, hogyan készült el, de valahogy ez volt a „lecsapódása”a kudarccal teli évek frusztrált energiáinak. Volt egy örökségem, egy egyszeri összeg, ami azt jelentette, hogy nagyon óvatosnak kellett lennem, hogyan költöm el. Már belefáradtam abba, hogy filmes alapoknál kopogtassak, és rendre visszautasítsanak, így felismertem, hogy az önfinanszírozás az egyetlen esélyem, hogy csináljak valamit. Nem volt producer, amikor készítettük a filmet, tehát rám és a két asszisztensemre, Bordos Anikóra és Páll Zsoltra maradt, hogy elrendezzünk mindent, a kamera bérlését, a határátlépési papírokat, az engedélyeket, a szállást, a közlekedést, az étkezést, stb. Körülbelül 30 ezer euróba került lefilmezni mindent, és elkészíteni a nyers változatot, de több pénzre volt szükségünk a hangeffektekhez és a film nyomásához. Még pár évbe telt találni valakit, aki beleinvesztált a filmbe. A film tényleges felvétele 17 napig, az utómunkálatok két és fél évig tartottak. Nehéz témát dolgozol fel a Varga Katalin balladájában, majd az azt követő filmjeidre is jellemző ez. Tudatosan választasz olyan témákat, amelyek inkább elgondolkodtatják az embereket? Alapvetően vonzódom az ilyen témák felé, de lehetetlen megmondani, hogy a jövőben milyen témák fognak inspirálni. Szeretem a musicaleket és a vígjátékokat, s egy nap el tudnám képzelni, hogy a munkám ebbe az irányba halad majd. Berlinben kaptad az első igazán rangos elismerésed. Mi ez, és milyen díjaid vannak még? Melyek követték? Mindhárom filmem nyert díjakat, ezek egyaránt származnak kisebb és nagyobb fesztiválokról. Berlinen kívül a legemlékezetesebb díjak az Európai Film Akadémiától származnak a Varga Katalin balladájáért és a The Duke of Burgundy-ért.
Mi inspirál a munkád során? Honnan veszel ihletet? Nehéz megmondani, hogy honnan jön az ihlet. Kiskoromtól fogva tudom, hogy örömet okoz történeteket készíteni, és gyakorlatot szerezve egyre magabiztosabbá váltam. Nem tudom miért vagy hogy történik ez. Az ötletek gyakran a semmiből jönnek, de nem erőltetheted, hogy megtörténjenek. Mindig van egy jegyzetfüzet nálam, amibe azonnal leírom a gondolatokat vagy megfigyeléseket. Olyan könnyű elfelejteni ezeket. Úgy gondolom, hogy az ihlet körülbelül arról szól, hogy legyünk nyitottak arra, ami körülvesz bennünket, úgy az igazi életünkben (akár az általunk már ismert vagy új emberek között), mint a kultúrában (filmek, zene, irodalom, festészet). Olyan sokféleképp lehet elmondani ugyanazt a történetet. Filmjeidben a hangzás is nagy szerepet kap, s ez az, amely mármár a névjegyeddé vált. Tudatos volt a részedről, hogy kiemelt szerepet tulajdonítasz a hangoknak? Soha nem állt szándékomban a hangzást védjeggyé tenni. Érdekelnek a hangok, de minden filmessel így van ez. Az egyetlen elvárásom a hangoktól, hogy kiemeljék a történet drámaiságát. Soha sem akartam felesleges hangokat. Legújabb filmedben, a The Duke of Burgundy-ban, mely egy ritka lepkefajtáról kapta a nevét, ismét egy kényesebb témát boncolgatsz. Miről szól a film a rendező szemével? A film a kapcsolaton belüli kompromisszumról szól. Megvizsgálva egy szadomazo kapcsolatot, érdekes felfedezni az erő dinamikáját két ember között. Érdekelt, hogy milyen messzire mennek el az emberek a szerelem nevében, de még jobban, hogy milyen messzire kellene elmenniük. Milyen terveid vannak a közeljövőre? Van már újabb filmötleted? Esetleg valami görög téma, hiszen anyai ágon görög származású vagy... Jelenleg három új szövegkönyvön dolgozom. Egyiknek több görög karaktere is van, de New Yorkban, Astoriában játszódik. Nem tudom, mikor fog filmre kerülni. Mindig sok időbe telik találni valakit, aki beleinvesztál egy filmbe. És jelenleg a kisebb filmek egyre nehezebb helyzetben vannak, hogy visszahozzák a beléjük fektetett pénzt. Multikulturális környezetben élsz, hiszen a görög-magyar-angol környezetek és hatások váltják egymást az életedben. Mi az, amit kiemelnél egy-egy kultúrából? A görög ételek nagyon fontosak. Elfogult vagyok, mert görög ételeken nőttem fel, de mindezt félretéve, orvosilag bizonyított tény, hogy a görög diéta elképesztően egészséges. Extra szűz olívaolajat használnak, nem tesznek majonézt a salátájukba vagy túl sok sót. A zöldségek inkább grillen készülnek, mint sütve vagy főzve. Fantasztikus. A görögök a vendégszeretetükről és a barátságosságukról is híresek. Az Anyukám mesélte, milyen kulturális sokk volt számára Nagy-Britanniába költözni az 1970-es években, és felismerni, hogy nem tud beszélgetést kezdeményezni egy buszon. Amit az angol életvitelben szeretek, az a korrektség és a szociális mobilitás. Az angol osztályrendszer rendkívül összetett, s ez az élet sok területére rányomja a bélyegét. Ám ezzel együtt a szegények számára is biztosít lehetőséget arra, hogy boldoguljanak. Kevesebb lehetőség van ugyan, mint régebben, részben a felsőoktatás költséges volta miatt, de legalább megvan a hit, hogy nem kell gazdagnak vagy befolyásos család sarjának lenned, hogy boldogulj. A magyar kultúra hihetetlenül izgalmas. Láthattuk, ahogy két László is világszínvonalú elismerést kapott az elmúlt évben: Krasznahorkai és Nemes Jeles, egyikük Nemzetközi Man Booker-díjat, a másikuk Oscar-díjat kapott. Imádom a magyar mozit: Tarr Bélát, Bódy Gábort, Hajdú Szabolcsot, Pálffy Györgyöt, Enyedi Ildikót, Mundruczó Kornélt, Jancsó Miklóst, Fehér Györgyöt, Bollók Csabát, Huszárik Zoltánt. Megannyi nagyszerű rendező. A mód, ahogy a világot látják, egyedülálló, és ez az a munka, ami a jövő nemzedékeit inspirálja, mind Magyarországon belül, mind Magyarországon kívül. Köszönöm, hogy beszélgettünk.
καλειδοσκόπιο | kaleidoszkóp | 19
Ή ξερες ότι • ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα της Κέρκυρας είναι το παλάτι της Σίσσυ; Το ανάκτορο ονομάστηκε Αχίλλειον από τον αγαπημένο ήρωα της αυτοκράτειρας, και βρίσκεται κοντά στο χωριό Γαστούνι σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα. Η έπαυλη κτίστηκε από την αυτοκράτειρα το 1890 σε κλασικιστικό και πομπιηανό ρυθμό. Κοσμείται από αναρίθμητα αγάλματα – όπως εκείνο του Θνήσκοντος Αχιλλέως – και πανέμορφους κήπους. Μετά τον θάνατό της το παλάτι το αγόρασε ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Γουλιέλμος Β΄ που πέρασε 6 συνεχόμενα καλοκαίρια εδώ. Η είσοδος κοστίζει 7 ευρώ. • η περίφημη Μελίνα Μερκούρη εκτός από ηθοποιός ήταν και πολιτικός; Η γεννημένη το 1920 καλλιτέχνιδα για τον ρόλο της στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» έγινε υποψήφια για το Όσκαρ, το οποίο αν και δεν της απονεμήθηκε τελικά, έγινε όμως γνωστή σε όλον τον κόσμο. Την δεκαετία του ’70 της αφαιρείται η ελληνική υπηκοότητα, αλλά όπως έλεγε και η ίδια, γεννήθηκε και πέθανε Ελληνίδα. Εξέδωσε διάφορους μουσικούς δίσκους, και το 1981 πήρε το δρόμο της πολιτικού. Μετά την μεταπολίτευση επέστρεψε στην πατρίδα της όπου διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού για δύο τετραετίες. Με την πρωτοβουλία της δημιουργείται ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης, τίτλο τον οποίο έφερε πρώτα η Αθήνα. • στην Ελλάδα βρίσκονται 18 από τα μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ; Πρώτα εντάχθηκε ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα το 1986, ενώ η τελευταία εγγραφή ήταν ο αρχαιολογικός θησαυρός των Φιλίππων. Η χώρα καταλαμβάνει την 16η θέση παγκοσμίως. • ο Μαραθώνιος έχει μήκος 42.195 μέτρων; Είναι γνωστό ότι προέρχεται από την ιστορία του Έλληνα στρατιώτη Φειδιππίδη. Όταν το 490 π.Χ. οι αριθμητικά ανώτεροι Πέρσες νικήθηκαν από τους Αθηναίους στον Μαραθώνα, ο ηττημένος στρατός ήθελε να επιτεθεί στην Αθήνα που έμεινε χωρίς άμυνα. Ο Φειδιππίδης τότε ξεκίνησε τρέχοντας στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια. Οι Σπαρτιάτες ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν, ώσπου να ξεκινήσουν όμως μετά από 6 μέρες οι Αθηναίοι είχαν επικρατήσει των εχθρών. Κατά μια άλλη παραλλαγή ο στρατιώτης έτρεξε από τον Μαραθώνα ώς την Αθήνα να ανακοινώσει την νίκη και να προειδοποιήσει τους Αθηναίους για τον επερχόμενο κίνδυνο. Σύμφωνα με τον μύθο απαγγέλλοντας τα νέα πέθανε. Η πιο πιθανή όμως είναι η πρώτη εκδοχή. Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες κλείνουν πάντα με τον Μαραθώνιο Δρόμο που τερματίζει στο εκάστοτε Ολυμπιακό Στάδιο. Το παγκόσμιο ρεκόρ κατέχει ο Dennis Kipruto Kimetto από την Κένυα με 2:02:57. • το δημοφιλέστερο γυναικείο όνομα στην Ελλάδα είναι ακόμα η Μαρία; Ακολουθούν η Ελένη, η Κατερίνα, η Βασιλική και η Σοφία. Σύμφωνα με τις έρευνες τρεις από τις 10 Ελληνίδες έχουν ένα από τα ονόματα αυτά. Όσο για τους άντρες τα πιο συχνά ονόματα είναι ο Γιώργος, ο Ιωάννης, ο Κωνσταντίνος, ο Δημήτρης και ο Νικόλαος, τα οποία μοιράζονται το 40% των ανδρών. • αν και η Σαντορίνη διαθέτει ίσως το πιο ωραίο ηλιοβασίλεμα, το νησί έχει ελάχιστες αμμώδεις παραλίες με ρηχή θάλασσα; Οι ακτές της είναι ιδιαίτερα βραχώδεις με λίγες μόνο εξαιρέσεις: η Κόκκινη Παραλία για παράδειγμα είναι από τις πιο ιδιαίτερες της Ελλάδας με ηφαιστειογενή πετρώματα, άμμο και βότσαλα κόκκινου, μαύρου και γκρι χρώματος. Αξίζει να την επισκεφθούμε νωρίς το πρωϊ. γιατί χωράει λίγα άτομα μόνο. •
20 | Ενδιαφέροντα | Érdekesség
Tudtad-e, hogy...
Miliosz Katalin
• Korfu szigetének egyik legismertebb látnivalója Sissi palotája? Az Achilleon névre keresztelt palota a fővárostól 15 km-re, Gastouri falu közelében található, és a császárné kedvenc ókori görög hőse után kapta ezt az elnevezést. Erzsébet 1890-ben építtette a neoklasszikus és pompei stílusú nyaralót, melynek udvarát rengeteg szobor - többek között az íjjal sarkon lőtt Achilleusz -, valamint csodás kertek gazdagítják. Sissi halála után a palotát Vilmos német császár vásárolta meg, aki aztán 6 éven át minden nyarát itt töltötte. A kastélyba 7 euro a belépő. • a híres Melina Merkouri nemcsak színésznő, de politikus is volt? Az 1920-ban született művészt a „Vasárnap soha” című filmjében nyújtott alakításáért Oscar-díjra jelölték, melyet ugyan nem kapott meg, viszont a világon mindenki megismerte a nevét. A ’70-es években megfosztották görög állampolgárságától, de ahogy ő is mondta, görögnek született és görögként halt meg. Több zenei albumot is kiadott, majd 1981-ben politikai pályára lépett: a görög demokrácia helyreállítása után hazatért, és kulturális miniszterként tevékenykedett két cikluson keresztül. Kezdeményezésére jött létre az Európa kulturális fővárosa cím, melyet elsőként Athén töltött be, és azóta is minden évben más-más település visel. • Görögországban jelenleg tizennyolc, az UNESCO által világörökségnek nyilvánított helyszín található? Legelsőként a Bassae-i Apollón Epikuriosz temploma nyitotta meg a sort 1986-ban, a létszám pedig idén bővült ki a Philippi régészeti emlékekkel. A kultúra bölcsője ezzel a világranglistán a 16. helyet foglalja el. • a maratoni futás pontos távja 42 195 méter? Az ismert történet szerint az olimpiai szám neve Pheidippidész görög katona legendájához fűződik. Amikor Kr. e. 490-ben az athéni seregek Marathonnál legyőzték a túlerőben lévő perzsákat, a vert sereg Athén felé vette az útját, hogy csapást mérjen a katonák nélküli városra. Pheidippidész ekkor futva indult útnak Spártába, hogy segítségül hívja az ottaniakat. A spártaiak rábólintottak a segítségnyújtásra, de csak 6 nap múlva, holdtöltekor indultak útnak. Ekkorra azonban a csata már eldőlt, az athéniak diadalmaskodtak az ellenség felett. Egy másik történet szerint Pheidippidész azért futotta le a Marathon és Athén közötti távot, hogy hírül vigye a győzelmet, és figyelmeztesse az athéniakat a közelgő veszélyre. A legenda szerint, amint átadta az üzenetet, összerogyott és meghalt. Nagy valószínűséggel azonban az első verzió az igaz. A modern olimpiai játékok ezzel a számmal zárulnak, a cél pedig az olimpiai stadionban van. A világcsúcsot jelenleg a kenyai Dennis Kipruto Kimetto tartja 2 óra 2 perc 57 másodperccel. • egy nemrégiben végzett kutatás szerint a legnépszerűbb görög női név még mindig a Maria? Ezt követi az Eleni, Katherina, Vasiliki és Sofia. 10-ből 3 görög nő viseli ezen nevek egyikét. A férfiak frontján a Jorgos, Ioannis, Konstantinos, Dimitris és Nikolaos nevek vezetnek. A lakosság férfi tagjainak 40%-a osztozik jelenleg is ezeken a keresztneveken. • ugyan Santorinin látni az egyik legszebb naplementét a világon, a mesés sziget nem a homokos, sekély strandok imádóinak kedvez? A vulkánkitörés során kialakult földdarabka partjai igen sziklásak, úgyhogy csak néhány pontján ajánlatos a fürdőzés. Ilyen például a Red Beach, mely egyúttal Görögország egyik legkülönlegesebb strandja. A vulkáni homokkal, vörös, fekete és szürke kövekkel borított partszakaszra érdemes már korán lemenni, hiszen befogadóképessége korlátozott.
Ήπειρος Περιπέτειες στην αγκαλιά της μυστηριώδους φύσης 21
Στις μέρες μας τα τουριστικά γραφεία, τα ξενοδοχεία και οι αεροπορικές εταιρείες μας προσφέρουν όλο και καλύτερες προτάσεις – ο τουρίστας δεν έχει να κάνει άλλο από το να πληρώσει και να περάσει καλά – όλο και λιγότεροι επιλέγουν τα ατομικά ταξίδια που θέλουν λίγο περισσότερη οργάνωση. Πέρα από τους «παράδεισους» που έχουν εντελώς εξερευνηθεί – και μερικές φορές μεταμορφωθεί – από τον μαζικό τουρισμό υπάρχουν και διάφορα σημεία όπου επικρατεί ακόμα η γνήσια ελληνική ατμόσφαιρα. Η Ήπειρος είναι ένα από τα μέρη εκείνα που αν την επισκεφθεί κανείς σίγουρα θα επιστρέψει πίσω το συντομότερο δυνατόν. Γραφικές οροσειρές, απότομα φαράγγια, φανταστικές παραλίες και άλλοι αναρίθμητοι θησαυροί της φύσης, μαγευτικά χωριουδάκια όσο μακριά μπορεί το μάτι να δει. Η γεωγραφική ζώνη από την Πίνδο έως το Ιόνιο – που είναι αγαπητή από τους λάτρεις της φύσης – όλο και περισσότεροι τουρίστες την επιλέγουν ως προορισμό των διακοπών τους. Εδώ τα βρίσκουν όλα, άπασες οι κατηγορίες τουριστών συνδέοντας ιστορία, φύση, αθλητισμό και φυσικά άφθονο ήλιο. Μας ενθουσιάζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι η περιοχή αυτή έδωσε μάχες για αιώνες όχι μόνο για την ανεξαρτησία αλλά και για να ανήκει στην ελληνική επικράτεια, πράγμα που κάνει τους ντόπιους υπερήφανους - δικαίως. Από πού ν’ αρχίσουμε; Ίσως με την μυστηριώδη ιστορία της περιοχής. Τα σημάδια της Αρχαίας Ελλάδας βρίσκονται παντού κι εξυμνούν τον πιο διάσημο πολιτισμό όλων των εποχών σε όλες τις πτυχές του, ο οποίος εξαπλώθηκε σε διάφορα σημεία του κόσμου. Μιλώντας για τα μυστήρια να ξεκινήσουμε από την Δωδώνη, η οποία αδίκως παραμελείται· αιώνες πριν υπήρξε αντάξιο Μαντείο υποδεχόμενη μάζες ανθρώπων που κατέφταναν από όλον τον κόσμο για να ακούσουν τους χρησμούς του μάντη. Σύμφωνα με τους μύθους η τοποθεσία του μαντείου επιλέχτηκε από ένα περιστέρι που πέταξε από την Θήβα της Αιγύπτου, σταμάτησε σε ένα κλαδί δρυός και με ανθρώπινη φωνή πρόσταξε στους κατοίκους της περιοχής να κτίσουν ένα ιερό και να το αφιερώσουν στον Δία. Τα ερείπια του ιερού υπάρχουν έως και σήμερα. Όσοι πέρασαν από εδώ γνώρισαν και τις παράξενες συνήθειες των ιερέων και των ιερειών: κοιμούνταν στο έδαφος και κυκλοφορούσαν ξυπόλυτοι, ώστε να μείνουν πάντοτε σε επαφή με την Μητέρα Γη – δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους. Τους χρησμούς αντλούσαν από την ίδια την Φύση: από τον ψίθυρο των φύλλων του δρυός όπου κάποτε ξεκουράστηκε το περιστέρι και το πλατάγισμα της ιεράς πηγής τους. Οι χρησμοί αργότερα χαράχτηκαν σε πλάκες μολύβδου. Το κέντρο της περιφέρειας είναι τα Ιωάννινα που τα κοσμεί ένα γραφικότατος περίγυρος. Βλέποντας τα – πολλές φορές χιονισμένα – βουνά στο βάθος και την λίμνη Παμβώτιδα είναι σαν να ξεφυλλίζαμε ένα διαφημιστικό έντυπο, παρ’ όλα αυτά πρόκειται απλά για την καθαρή πραγματικότητα. Με το πρώτο βλέμμα του ξένου μπορεί το πανόραμα να μην φαίνεται καν τυπικό ελληνικό. Επειδή η Ήπειρος βρισκόταν για πολλούς αιώνες υπό Οθωμανική διοίκηση υπάρχουν και διάφορα τούρκικα μνημεία
22 | χωρίς σύνορα | Határtalanul
στην πόλη όπως η οικία του Χουσεΐν Ματέι που ονομάζεται και «οικία του Δεσπότη», αλλά και το Τέμενος του Βελή Πασά. Τα Ιωάννινα διαθέτουν και το παλιότερο φρούριο της χώρας επίσης. Οι επισκέπτες δεν θα φύγουν νηστικοί επειδή αποκλείεται να αντισταθεί κανείς στα σπεσιαλιτέ της περιοχής, όπως την ντόπια φέτα, τον μπακλαβά και άλλα παραδοσιακά γλυκίσματα, η φήμη των οποίων έχει ξεπεράσει πλεον τα σύνορα μας. Μετά την εξερεύνηση της πόλης αξίζει να κάνουμε μια βόλτα σε ένα νησί, για την οποία δεν πρέπει – παραδόξως – να φύγουμε καν από την στεριά. Πρόκειται για το μικρό νησάκι στη μέση της Παμβώτιδας, το οποίο είναι μεν προσπελάσιμο μέσα σε λίγα λεπτά, η εμπειρία όμως που αποκτάμε θα μας συντροφεύει για μια ζωή. Τα ψάρια της λίμνης μαζί με τα ξεχωριστά ντόπια μπαχαρικά στα έμπειρα χέρια των ντόπιων μαγείρων μεταμορφώνονται σε θεϊκές νοστιμιές. Δίπλα στα φαγητά όμως επιβάλλονται και τα τοπικά ποτά, όπως το λικέρ που παρασκευάζεται από βιολογικό ξύδι, σιρόπι φρούτων, νεκταρίνι και διάφορα βότανα· μετά την κατανάλωσή του μπορείς και να οδηγείς, αφού δεν περιέχει καθόλου οινόπνευμα. Στη συνέχεια αξίζει να επισκεφτούμε το Πέραμα, όπου βρίσκεται ένα από τα ομορφότερα σπήλαια της Ευρώπης – είναι ενάμιση εκατομμύριο χρόνων. Η δημοφιλέστερη πόλη της περιοχής χωρίς αμφιβολία είναι η Πάργα. Δεν είναι τυχαίο, επειδή βρίσκεται σε έναν ωραίο κόλπο, όπου υπάρχουν ευκαιρίες και για μπάνιο. Η βενετοκρατία άφησε κι εδώ τα σημάδια της, και τα στενά πλακόστρωτα σοκάκια εκπέμπουν μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα. Ανάμεσα στα πολύχρωμα σπιτάκια βρίσκονται πάρα πολλές ταβέρνες με γνήσια ντόπια σπεσιαλιτέ, για τα οποία και μόνο αξίζει να επισκεφθούμε την πόλη. Το τελευταίο μεταξύ άλλων εξίσου σημαντικό σημείο που πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρουμε είναι το φαράγγι του Βίκου που σύμφωνα με το βιβλίο Γκίνες είναι το μεγαλύτερο παγκοσμίως. Ενώ κατά την πιο υγρή περίοδο τα ποτάμια και η βλάστηση είναι πραγματικά εντυπωσιακά, η περιοχή δεν χάνει την μαγεία της ούτε το καλοκαίρι. Τότε διασχίζοντας την ξερή κοίτη μπορούμε να κάνουμε τεράστιους περιπάτους, ακόμη και 20 χιλιομέτρων. Λόγω του ανώμαλου εδάφους η προέλαση είναι αρκετά δύσκολη, όταν όμως διακόπτουμε κατά τακτικά διαστήματα τη διαδρομή μας επιβάλλεται να ρίξουμε μια ματιά γύρω γιατί η περιοχή φιλοξενεί μεγάλο αριθμό ζώων και φυτών που κινδυνεύουν να εξαφανισθούν. Ακόμα, το σχήμα των βράχων σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πολύ εντυπωσιακό. Μετά τον μεγάλο περίπατο δεν μας μένει τίποτα άλλο παρά να κάνουμε μια βουτιά στην αμμώδη παραλία του οικισμού Βράχου με τα καταγάλανα νερά, που μας κάνουν να μην θέλουμε να εγκαταλείψουμε ποτέ αυτόν τον επίγειο παράδεισο. Κάταλιν Μήλιος
Ipirosz – kalandozás a misztikus természet lágy ölén Manapság, mikor az utazási irodák, szállodák és légitársaságok jobbnál jobb ajánlatokkal bombázzák az utazókat - akiknek a fizetésen túl csak az élvezetek maradnak –, kevesebben veszik rá magukat, hogy egy kicsit több szervezéssel járó úti célt válasszanak. Pedig a turisták által már teljes mértékben feltérképezett – és rosszabb esetben kicsit átalakított – paradicsomok mellett számtalan olyan hely is akad, ahol a hamisítatlan görög hangulat és a teljes kikapcsolódás minden esetben garantált. Ilyen Ipirosz, ahová, ha egyszer ellátogat az ember, nagy eséllyel nem utoljára teszi azt. Festői hegyvonulatok, meredek szurdokok, mesés tengerparti szakaszok és a természet milliónyi egyéb, szebbnél szebb alkotása, varázslatos kis falvacskákkal tűzdelve egészen addig, amíg csak a szem ellát. A Pindosz-hegységtől a Jón-tengerig húzódó szakasz lassan nemcsak a természetjárók kedvelt célpontja, de egyre több üdülni vágyó is ezt a régiót választja nyaralása helyszínéül. Hiszen itt valóban minden adott, amit az aktív nyaralók is keresnek, egy nap sem telik el unalmasan és egyhangúan. A történelem, a természet, de a napozás szerelmesei is megtalálják itt a számításaikat. Külön szívet melengető a tudat, hogy a terület igen hosszan harcolt nemcsak függetlenségéért, de azért is, hogy a mai Görögország részese lehessen. A helyiek ma is – teljes joggal – büszkék erre. Hol is kezdhetnénk a sort? Talán a misztikummal kevert történelemmel, hiszen az ókori Hellász mindenhol ott hagyta a nyomait, hirdetve a valaha volt leghíresebb kultúrát, művészetet és megannyi mást, amit a világ számos pontján tovább örökítettek. De ha már misztikum, érdemes az utunkat Dodonában kezdeni. Méltatlanul szorul Delphi mögött a háttérbe, hiszen sok-sok évvel ezelőtt híres társa mellett ide zarándokoltak emberek tömegei, hogy meghallgassák az itteni orákulum jóslatait, illetve jó tanácsait. Természetesen a szent hely kialakulásához fűződik egy legenda is, mely szerint egy Thébából iderepült galamb jelölte ki a helyszínt. Egyiptomból egészen idáig repülve egy tölgyfa ágán pihent meg, és emberi nyelven szólt az itt élőkhöz. Egy szentély felépítésére utasította a helyieket, melyet Zeusznak ajánlottak. Ennek ma már csak a romjai tekinthetőek meg. Aki itt jár, megismerkedhet a valaha itt élt papok és papnők mindennapjaival. Különös szokásaik voltak, a földön aludtak és mezítláb jártak annak érdekében, hogy minél inkább kapcsolatban legyenek a Földanyával – még a lábukat sem mosták le soha. Jóslataikhoz a természet adott iránymutatást – az anno a galamb által kiválasztott tölgyfa lombjának susogása, és a szent forrás vizének csobogása súgott nekik. Az így nyert jóslatot ólomlemezre vésve kapták meg az illetékesek. A régió központja Ioannina, melynek környéke képeslapért kiált. A háttérben húzódó, sokáig hó takarta hegyvonulatokat, és az itt elterülő Pamvotisz nevű tavat nézve valóban olyan, mintha egy katalógust lapozgatna az ember, holott ez a minden effektet nélkülöző színtiszta valóság. Hirtelen egy kicsit megtévesztő is lehet, hiszen a látkép első, de második blikkre sem a tipikus görög panorámát testesíti meg. A környéken igen sok a török emlék, hiszen a terület sokáig állt oszmán fennhatóság alatt. Ugyan csak kívülről tekinthető meg például Matei Hussein egykori háza, mely a „Püspök háza” nevet is viseli, de ott van például Veli pasa mecsete is. A városka tartogat még egy erődöt is az erre járóknak, mely egyben az ország legidősebbike is. Az itt kirándulók semmiképpen sem távoznak üres gyomorral, hiszen képtelenség ellenállni a régió specialitásainak: az itt készített fetasajt, baklava és a megannyi szirupos sütemény
hírneve átlépte az országhatárt. A város felfedezése után érdemes egy szigettúrát tenni. Ez azonban igen különlegesnek számít, hiszen el sem kell hozzá hagyni a szárazföldet. A Pamvotisz közepén ugyanis meghúzódik egy apró kis földdarabka, mely ugyan „seperc” alatt bejárható, de az életre szóló élmény bőven garantált. Az itt használt különleges fűszerek és a tóból halászott különféle halak szakértő kezek között isteni falatokká változnak. De ha már étel, dukál mellé egy kis helyi ital is. Az organikus ecetből, gyümölcsszirupból, nektarinból és gyógynövényekből készült likőr után még a vezetés is megengedett, ugyanis az ital teljes mértékben alkoholmentes. Innen továbbindulva mindenképpen érdemes egy látogatást tenni Perama felé: itt található ugyanis Európa egyik legszebb – másfél millió éves – barlangja. A régió kétségtelenül legnépszerűbb települése Parga városa. Nem véletlenül, hiszen egy mesés kis öbölben fekszik, így a strandolás szerelmesei is megtalálják itt a számításaikat. A hajdani velencei uralom itt hagyta kézjegyét: a köves, szűk utcácskák pedig rendkívül jó hangulatot árasztanak. A színes házikók között igen sok, valóban helyi ízeket felvonultató étterem és taverna sorakozik, így a kulináris élvezetekért is megéri erre kanyarodni. De ha már a természet itt az úr, végül, de nem utolsó sorban feltétlenül meg kell említeni a Guinness Rekordok Könyve szerint a világ legmélyebb szakadékát, a Vikosz-szurdokot. A kevésbé száraz évszakban itt áthaladó folyók és az ilyenkor gazdagabb
növényzet valóban lenyűgöző, ám a látvány nyáron sem veszít a varázsából. Ilyenkor a mederben végiggyalogolva igen nagy túrák tehetőek; a leghosszabb 20 km-es. Az egyenetlen talaj miatt érdemes mindenkinek a lába elé nézni. Az olykor beiktatott pihenőkön azonban erősen ajánlott szétnézni, hiszen a terület rendkívül sok veszélyeztetett állatnak és növénynek biztosít otthont. Nem mellesleg a sziklák formája itt-ott tényleg ámulatba ejtő. A nagy túra után pedig nincs más hátra, mint egy jó kis csobbanás a Vrahos Beach-en, ahol a gyönyörű homokos part és a türkiz árnyalatú víz garantálja, hogy az ember sose akarja itt hagyni ezt a földi paradicsomot. Miliosz Katalin
χωρίς σύνορα | Határtalanul | 23
Η ελληνική κληρονομιά της πόλης Szentendre Dr. György Antal Diószegi Η ελληνική κληρονομιά της πόλης Szentendre Η ελληνική κληρονομιά της πόλης του Αγίου Ανδρέα (Szentendre) καθώς και η τοπική ελληνική κοινότητα αποτελούν έως και σήμερα εξαιρετικής σημασίας ορόσημα του πολιτισμού και της ιστορίας των Ελλήνων της Ουγγαρίας. Οι ελληνικές εμπορικές οικογένειες της εποχής εκείνης – παρούσες σε όλες τις παραδουνάβιες ουγγρικές πόλεις από το Ζίμουν της σημερινής Σερβίας έως και τη Βιέννη (που μαρτυρούν και τα αξιόλογα ελληνόγλωσσα ταφικά τους μνημεία) – αξίζει να ερευνούνται ως ενιαίο σύνολο.Τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της ευρύτερης περιοχής του Αγίου Ανδρέα απαντώνται στις πόλεις Esztergom, Komárom, Pomáz, Πέστη και Vác. Το έτος 1698 «η συντεχνία των Ελλήνων εμπόρων του Αγίου Ανδρέα απέκτησε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας»: ανάμεσα στους νέους – μόνιμους – κατοίκους της πόλης υπήρχαν και πολλοί Έλληνες, οι οποίοι δεν ήταν πλέον Τούρκοι υπήκοοι. «Το 1715 ιδρύθηκε η συντεχνία των Ελλήνων κατασκευαστών σαπουνιού με έδρα στην οδό Görög (Ελλήνων)», αποδεικνύεται δηλαδή ότι το ελληνικό στοιχείο πέρα από το εμπόριο ασχολούνταν και με τη βιομηχανία. Φυσικά την ηγετική θέση και την πλειοψηφία στον Άγιο Ανδρέα την κατείχε η σέρβικη εθνικότητα, στην οποία προσαρμόστηκε γρήγορα και η ελληνική μειονότητα. (1) Από τους 22 μόνιμους Έλληνες κατοίκους του Αγίου Ανδρέα (στοιχεία του 1774) πολλοί προέρχονταν από την Μοσχόπολη, η οποία καταστράφηκε και εκκενώθηκε λόγω της αλβανοτούρκικης εισβολής του 1769. (2) Σε επίσημα έγγραφα του δήμου από το 1772 αναφέρονται ονόματα Ελλήνων όπως «Lazarus Monasterli, Duka Káló και Ignatius Geregh». (3) Η Ilona Csillon, σύζυγος του Miklós Tyro – γιος του Έλληνα εμπόρου Lázár Tyro από τον Άγιο Ανδρέα – καταγόταν επίσης από ελληνική εμπορική οικογένεια από την πόλη Vác. (4) «Oι σκληρά εργαζόμενοι κάτοικοι του Αγίου Ανδρέα συγκέντρωσαν τεράστια περιουσία, σχετικά με την οποία εξαπλώθηκαν και πολλοί μύθοι. Αποδείξεις του πλούτου των Σέρβων και των Ελλήνων αποτελούν οι επτά ορθόδοξοι ναοί σε ρυθμό μπαρόκ, τα διάφορα διατηρητέα κτήρια καθώς και οι εμπορικοί οίκοι που σώζονται στην πόλη έως και σήμερα. Οι Έλληνες – παρόμοια με τους Σέρβους – επεδίωκαν να επενδύσουν σε ακίνητα. Αξιόλογο μέρος των αμπελώνων του δήμου ανήκε στους Έλληνες.» (5) H τοπική ελληνική κοινότητα ήκμαζε κατά το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα. (6) Αξίζει να αναφερθούμε και στην εμφάνιση των Ελλήνων εμπόρων του Αγίου Ανδρέα στα υπόλοιπα αστικά κέντρα της Ουγγαρίας. Σύμφωνα με στοιχεία του 1781 οι Έλληνες επεκτάθηκαν και προς το Debrecen. Συνεργάζονταν στενά με ομογενείς εμπόρους της Πέστης, του Νόβι Σαντ, Kecskemét, Vác, Balassagyarmat, Gyöngyös και του Tokaj. (7) Τα εξής στοιχεία έχουν καθοριστική σημασία για τον κόσμο των Ελλήνων εμπόρων. «Οι οδικές μεταφορές προς την Πέστη πραγματοποιούνταν κυρίως στην άλλη όχθη του Δούναβη μέσω της οδού Vác-Βουδαπέστης. Οι μεταφορές δημητριακών και βοοειδών προς την Βιέννη και το Moson εκτελούνταν με ενδιάμεσους σταθμούς την Tata, Komárom και Győr.» (8) Ο Έλληνας έμπορος János Keffala από το Τόκαϊ δραστηριοποιήθηκε και στον Άγιο Ανδρέα. (9) Μετά την εγκατάστασή τους στον Άγιο Ανδρέα οι Έλληνες διατηρούσαν στενές σχέσεις με τους ομογενείς που ζούσαν σε διάφορα άλλα σημεία της χώρας, διαμορφώνοντας έτσι ένα εμπορικό δίκτυο που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ουγγαρίας. (10) Στενή ήταν η σχέση με τους Έλληνες του γειτονικού Pomáz. (11) Ο μεγάλος Σέρβος συγγραφέας Ιάκωβ Ιγνιάτοβιτς, καταγόμενος από τον Άγιο Ανδρέα, κατέγραψε εξαιρετικής σημασίας στοιχεία για τον ελληνισμό στο έργο του «Respectus Vasa»: την μορφή του ελληνικής καταγωγής ευγενή κυρίου Denicola εμπνεύστηκε από Έλληνες που απέκτησαν ουγγρικό τίτλο ευγενείας. Εδώ να αναφερθεί και το έργο του νεοελληνιστή Ödön Füves με τίτλο «Ο Lupa αποκτά τίτλο ευγενείας». (12) Η ελληνική οικογένεια Lupa ή Luppa ζούσε στο Pomáz. Οι σχέσεις των ελληνικών κοινοτήτων του Αγίου Ανδρέα και του Vác είναι κι από μόνες
24 | ιστορία | Történelem
τους αξιόλογες. Ο ελληνορθόδοξος ναός του Vác κτίστηκε στην αυλή ενός διώροφου κτιρίου που δώρισε ο Έλληνας Αθανάσιος Μαντσούκας (Athanáz Mandzsuka/Mandzoukou/ Mancsuku/Mancsugu). Ο τάφος του βρέθηκε στο νεκροταφείο του Vác πριν από το 1942. Υποτίθεται ότι υπήρξε ανιψιός του Έλληνα εμπόρου Demetriosz Mandzoukou (?-1779) ιδιοκτήτη ενός μικρού καταστήματος στο δημαρχείο του Vác το 1757 (αργότερα μετακόμισε στον Αγ. Ανδρέα, όπου και απεβίωσε στα 70 του· το ταφικό του μνημείο σώζεται στην αυλή του σέρβικου Ι.Ν. Πρεομπραζένσκα). (13) Ο Έλληνας έμπορος Δημήτριος Τολογιάννης το 1757 ήταν μέλος μιας από τις τέσσερις επίσημες εγγεγραμμένες εμπορικές εταιρείες του Vác. (14) Το ταφικό του μνημείο φέρει ελληνική επιγραφή και βρίσκεται στο εσωτερικό του Ι.Ν. Μπλαγκοβέστενσκα στον Άγιο Ανδρέα. Τα αδέλφια Τολογιάννη, ο Δημήτριος και ο Θωμάς διέθεταν ένα κατάστημα και δύο αποθήκες στο Vác. (15) Ένας τόμος του 1960 περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία αναφορικά με την πόλη του Αγίου Ανδρέα, όπως π.χ. και μια φωτογραφία με την επιγραφή «Οδός Toldy, πόρτα κελαριού Έλληνα οινέμπορoυ». (16) Οι ελληνικοί τάφοι στον Αγ. Ανδρέα και στο Vác αποτελούν μεγάλης σημασίας πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων της Ουγγαρίας, όπως π.χ. εκείνο του Αναστασίου Μαντσούκα (Naszto Mancsuka). Η διαθήκη του από το 1791 αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα των ελληνόγλωσσων εγγράφων των παλαιών Ελλήνων εμπόρων του Vác. Ένα από τα ελληνικά ταφικά μνημεία στον Άγιο Ανδρέα φέρει την επιγραφή «Ενθάδε κείται ο δούλος του Θεού Δημήτριος Μαντζούκος ετών 70 αποβιώσας την 15 Μαϊου 1779». (17) Τα στοιχεία που διαθέτουμε για τον επίσκοπο Διονύσιο Παπαγιαννούσο έχουν επίσης εξαιρετική σημασία. Ο Ödön Füves διατύπωσε ότι «ήταν ο πλέον ικανός Έλληνας στην Ουγγαρία να αναλάβει καθήκοντα επισκόπου της Βούδας». Χειροτονήθηκε το 1790 από τον οικουμενικό πατριάρχη. Από την αλληλογραφία του με Ελληνες του Τόκαϊ προκύπτει ότι ο ίδιος ζούσε για κάποιο διάστημα στην Ι. Μ. Βατοπεδίου. Με το όνομά του συνδέεται η κατασκευή των περισσότερων ελληνορθοδόξων ναών στην Ουγγαρία καθώς και η πρωτοβουλία της ίδρυσης ελληνικής παιδαγωγικής ακαδημίας. (18) Ο επιστήμονας Ανδρέας Χόρβατ αναφέρει ότι οι Έλληνες της Ουγγαρίας κατά τον 18ο αιώνα είχαν την οικονομική ευχέρεια να αναγείρουν ναούς σε όλη την χώρα, πράγμα που αποδεικνύει την γενναιοδωρία, την τεράστια περιουσία και την ευημερία τους. (19) Ο Ödön Füves γράφει: «Ο πρώτος δήμαρχος της πόλης του Αγίου Ανδρέα το 1872 υπήρξε ο ελληνικής καταγωγής Jenő Dumtsa». (20) «Η οδός Jenő Dumcsa μέρα με τη μέρα θυμίζει στους κατοίκους της πόλης τον μέγα δήμαρχο, ενώ η οδός Görög και η εκκλησία «Görög» (Ελληνική) κρατούν ζωντανή την μνήμη των Ελλήνων εμπόρων που έζησαν πάνω από έναν αιώνα στον δήμο αυτό». (21) Οι Ντούμτσα κατάγονταν από την Μοσχόπολη. Στην Ελληνική Μητρόπολη της Βιέννης εκτίθεται ένα ταμπλό με ελληνικά ονόματα από το 1854, στο οποίο αναφέρεται και το επώνυμο Ντούμτσα. Τα ελληνικά επώνυμα της Ουγγαρίας αποτελούν ξεχωριστό και ενδιαφέρον πεδίο έρευνας. Το επώνυμο Dumtsa/ Dimtsa/ Demtsa απαντάται στις ελληνικές κοινότητες της Βιέννης, του Κομάρομ, του Μίσκολτς και της Πέστης. Τάφοι των Ντούμτσα με ελληνικές επιγραφές σώζονται και στο ορθόδοξο κοιμητήριο του Κομάρομ. Το επώνυμο υπάρχει στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα. Το Ουγγρικό Πρακτορείο Ειδήσεων στις 11 Νοεμβρίου 1926 σε δημοσίευμά του αναφέρει ότι ο Δήμος του Αγίου Ανδρέα στις 14 Νοεμβρίου διοργάνωσε πανηγυρική απονομή του τίτλου Επιτίμου Δημότη προς τιμήν του ελληνικής καταγωγής υποκόμη Θεόδωρου Αγοραστού (Tivadar Agorasztó, 1870–1945 Βουδαπέστη), ο οποίος υπήρξε για δεκάδες χρόνια επικεφαλής της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Πέστης. Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε από τον δήμαρχο της πόλης στα πλαίσια της εορταστικής εκδήλωσης προς τιμήν της δεύτερης έκθεσης των «Καλλιτεχνών του Αγίου Ανδρέα». (22)
Szentendre görög öröksége Dr. Diószegi György Antal Szentendre görög öröksége, az itteni görög közösségre vonatkozó adalékok napjainkban is a magyarországi görögség műveltségi örökséghagyományának kimagasló értéket képző elemei közé tartoznak. A Duna egész vonalán érdemes a kor görög kereskedőcsaládjainak a történetét kutatni, mert a délvidéki Zimonytól Pesten át, egészen Bécsig számos magyar városban voltak jelen a görög kereskedők, akiknek több helyen is fennmaradt görög feliratos síremlékei talán a legfontosabbak. Szentendre kapcsán természetesen leginkább Esztergom, Komárom, Pomáz, Pest és Vác görög adalékai az igazán izgalmasak. 1698-ban „szabadalmat kapott” a „szentendrei görög kereskedők és kalmárok céhe”: ez arra utal, hogy „Szentendre új lakosai között számos görög” is volt; és „valószínű, hogy a szentendrei görögök állandóan a városban laktak, s nem voltak török alattvalók”. „1715-ben megalakult a görög szappanosok céhje, amely a Görög utcában székelt”: ez egyben arról is „tanúskodik, hogy a görögök nemcsak kereskedéssel, hanem iparral is foglalkoztak Szentendrén”. „Szentendrén nemcsak szerbek”, hanem „görögök is laktak”: nyilvánvaló, hogy a „vezető szerep Szentendrén a szerbeké volt, akikhez a görög kisebbség ügyesen alkalmazkodott”. (1) „1774ben 22 állandó görög lakója volt Szentendrének”, és közülük „sokan jöttek Moschopolisz városából, amelyet az 1769. évi albántörök pusztítás miatt teljesen elhagytak lakói”. (2) Egy 1772. évi urbáriumjegyzék Szentendre görögsége körében rögzítette „Lazarus Monasterli, Duka Káló és Ignatius Geregh nevét”. (3) A szentendrei görög kereskedő, Tyro Lázár fia, Tyro Miklós felesége, Csillon Ilona „váci görög kereskedőcsalád sarjadéka”, tehát „szintén görög volt”. (4) „A serény szentendreiek hatalmas kereskedői tőkére tettek szert. Gazdagságukról mesék terjedtek el. A szerbek és görögök hatalmas gazdagságát bizonyítja a hét szép barokk templom és a városnak ma is fennálló sok műemléképülete, kereskedői háza. A szerbekhez hasonlóan a görög kereskedők is igyekeztek pénzük befektetése céljából földés házvagyont szerezni. A város szőlőinek egy része a görögök kezén volt.” (5) „A szentendrei görögök virágkora a XVIII. század második és harmadik negyedében volt.” (6) A szentendrei görög kereskedők kapcsán fontos utalni a többi jelentősebb magyar városban való előfordulásukra is! 1781-ből van adat arra, hogy „Szentendréről is szekereztek görögök Debrecenbe”. A szentendrei görögök „szoros összeköttetésben álltak a pesti, újvidéki, kecskeméti, váci, balassagyarmati, gyöngyösi és tokaji görögökkel” is. (7) A szentendrei görög kereskedők világa kapcsán meghatározóak a következő összefüggések. „A Pestre történő szállítás is jórészt a Duna másik partján, a váci országúton bonyolódott le. A Pestről Mosonba, illetve Bécsbe irányuló, főképpen gabona- és marhaszállítás Tatán, Komáromon és Győrön át történt.” (8) A görög „Keffala János tokaji kereskedő” Szentendrén is kereskedett. (9) A szentendrei görög kereskedők letelepülésük után is kapcsolatot tartottak más területek görög
kereskedőivel: hálózatként a kezükben összpontosult az ország kereskedelmének jó része. (10) A „szentendrei görögökkel szoros kapcsolatban állottak a szomszédos Pomáz község görögjei is”. (11) Kiemelkedő fontosságú görög vonatkozású adalékokat rögzített „Ignjatovics Jakov, szentendrei származású nagy szerb realista regényíró” a „Respectus Vásza c. regényében”: a „nemessé lett görög származású Denicola bácsi alakja” valójában azon gazdag görög családok történetére mutat rá, akik magyar nemessé lettek. E körben fontos Füves Ödön következő megállapítása: „Lupa megszerzi a nemesi címet”. (12) A görög Lupa/Luppa család Pomázon élt. Szentendre és Vác görög összefüggései külön is igen jelentősek. A váci ortodox templom annak az egy emeletes háznak az udvarán épült fel, melyet a görög Mandzsuka (másként Mandzoukou/Mancsuku/ Mancsugu) Athanáz ajánlott fel a parókia céljára. Mandzoukou Athanáz sírfeliratát 1942 előtt találták meg a váci temetőben: a nagybátyja lehetett Demetriosz Mandzoukou (?-1779) görög kereskedőnek, akinek Vácott is volt egy kis üzlete 1757-ben, a váci városháza épületében (később Szentendrére költözött: itt
halt meg 70 éves korában; síremléke ma is látható a szentendrei Preobrazsenszka-templom udvarán). (13) Az 1759-ben elhunyt váci görög kereskedő, Tolojani Demeter 1757-ben még tagja volt az ekkor engedélyezett négy váci kereskedőtársaság egyikének. (14) Görög feliratos síremléke a szentendrei Blagovesztenszka-templom oldalbejáratával szemben állva, ennek bal oldalán látható. A két görög Tolojani-fivér Demeter és Tamás közösen rendelkeztek Vácott egy bolttal és két raktárral. (15) Szentendre kapcsán fontos adalékokat tartalmaz egy 1960ban megjelent kötet: a „Képek jegyzéke” között a „20. Toldy utca, görög borkereskedő pincéjének ajtaja” megjelöléssel említett adat is ezek közé tartozik. (16) A görög Mantzoukou/ Mancsuga/Mandzuka/Mancsuka családnév, a Szentendre és Vác görög kereskedői kapcsolata okán fontos utalnom arra, hogy a magyarországi görög kegyeleti örökség értékes emlékei a napjainkig fennmaradt síremlékek, és erre tekintettel a váci görög Anasztasziosz Mancsuka föliratos sírkövére indokolt hivatkoznom. Naszto Mancsuka görög nyelvű végrendelete 1791-ből fontos iratemléke a régi váci görög kereskedők görög nyelvű iratainak. Szentendrén több görög feliratos síremlék is
Ιστορια | Történelem | 25
vonatkozó szándékai és tettei ezen görög kereskedők „hajdani jólétéről, bőkezűségéről és műízléséről ma is tanúbizonyságot tesznek”. (19) Füves Ödön ezt rögzítette: „Szentendre város első polgármestere 1872-ben” a „görög származású” Dumtsa Jenő lett. (20) „A Dumcsa Jenő utca nap mint nap emlékezteti a szentendreieket első nagy, görög származású polgármesterükre.” A „Görög utca és a Görög templom elnevezés pedig azoknak a több mint egy évszázadig e városban lakó görög kereskedőknek lassan feledésbe menő emlékét idézi fel”. (21) A görög Dumtsa család Moszkopoliszból származott. A bécsi görög metropolita dísztermében látható egy nagyméretű tabló 1854-ből: e görög névsorban megtalálható görögül a Dumtsa név is. A magyarországi görögök névkutatása külön is igen izgalmas terület. A görög Dumtsa/Dimtsa/Demtsa név felbukkan Bécs, Komárom, Miskolc és Pest görög közösségeiben. Görög feliratos Dumtsa-síremlékek találhatóak Komárom ortodox templomkertjében. A Dumtsa név napjainkban is élő családnév Görögországban. A Magyar Távirati Iroda 1926. november 11-én közzétett híradásában (többek között) ez olvasható: „Szentendre városa vasárnap, november 14-én, adja át ünnepélyes díszközgyűlés keretében” a „város díszpolgári oklevelét” Agorasztó Tivadar vármegyei alispánnak. (A pesti görög családból származó Agorasztó Tivadar (Budapest, 1870–1945, Budapest) a Petőfi téri görög egyházközség főgondnokaként tevékenykedett évtizedeken át.) A Szentendrei Művésztelep „második, reprezentetív kiállítására” szervezett ünnepség keretében valósult meg „a város díszpolgári oklevelének átadása a város polgármestere által” Agorasztó Tivadar alispán részére. (22) található: a magyarországi görög kegyeleti örökség igen fontos elemei ezek. Az egyik görög sírfelirat magyarul így hangzik: „Itt fekszik Isten szolgája Dimitriosz Mantzoukou aki az Úr 1779. évében, május 15-én, 70 évesen pihent meg.”. (17) Dionüsziosz Papajannouszisz püspök kapcsán igen fontos adalékok állnak rendelkezésre. Füves Ödön ezt rögzítette: a „magyarországi görögök közül legmagasabb egyházi méltóságba, a budai püspöki székbe” ő emelkedett, amikor a konstantinápolyi pátriárka „1790-ben budai püspökké” tette. Egy ideig „a tokaji görögök levelezéséből ismert Vatopédion” monostorban élt. „Az ő püspöksége alatt épült a görögök legtöbb temploma s az ő nevéhez fűződik a görög pedagógiai akadémia létrehozásának terve is.” (18) Dr. Horváth Endre azt is rögzítette, hogy a XVIII. századi magyarországi görögök „külön templomok emelésére”
Források: (1) Füves Ödön: Fejezetek a szentendrei görögök életéből: In.: Antik Tanulmányok. VIII. évfolyam. 1961. 1-2. szám. 115. o.; (2) Füves Ödön. 120. o.; (3) Füves Ödön. 119. o.; (4) Füves Ödön. 122. o.; (5) Füves Ödön. 118. o.; (6) Füves Ödön. 122. o.; (7) Füves Ödön. 118. o.; (8) Füves Ödön. 117. o.; (9) Füves Ödön. 116. o.; (10) Boros Lajos-Soproni Sándor-Szombathy Viktor: Szentendre. Szentendre, 1966. 44. o.; (11) Füves Ödön. 120. o.; (12) Füves Ödön. 118. o.; (13) Sasvári László: Görögajkú ortodoxia Magyarországon a 16-20. században. In.: Magyar Egyháztörténeti Vázlatok. Regnum Bp., 1994/3—4. 129. o.; Füves Ödön: Fejezetek a szentendrei görögök életéből. In.: Antik Tanulmányok VIII/1-2. (Különnyomat 1961) 119. o.; (14) Nagy Márta: Görög egyházművészeti emlékek Magyarországon. Debrecen, 1996. 78. o.; (15) Füves Ödön. 46. jegyzet és 123. o.; (16) Szentendre. Városképek — Műemlékek. Szerkeszti Papp Imre. Bp., 1960. 34. o: fénykép; hivatkozás: 197. o.; (17) Fordította Purosz Alexandrosz. Szeged, 2016. április 27.; (18) Füves Ödön. 121. o.; (19) Horváth Endre: Az újgörögök. Bp., 1943. 72-73. o.; (20) Füves Ödön. 122. o.; (21) Füves Ödön. 126. o.; (22) A Szentendrei Művésztelep és a Szentendrei Festők Társaságának iratai és dokumentumai 19261951. Pest Megyei Múzeumok Igazgatósága. Szentendre, 2007. 203.; 204.; 205. o.
Βράβευση Προέδρου Α.Ε.ΟΥ Γιώργου Κουκουμτζή Μεταξύ 9 και 13 Ιουνίου πραγματοποίησε εκπολιτιστικό ταξίδι στην Ουγγαρία η δίφωνη χορωδία του Συλλόγου Γυναικών «Η έκφραση Ψαχνών» που ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2000 και απαριθμεί πάνω από 30 μέλη. Η χορωδία έχει συμμετάσχει σε πολλές εκδηλώσεις στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Ευβοίας και της χώρας γενικότερα, όπως και του Εξωτερικού αφού ήταν επίσημα προσκεκλημένη από την UNESCO και στο χορωδιάκο φεστιβάλ PASTORALA στην πόλη Φωξάνη της Ρουμανίας. Έχουν συμμετάσχει επίσης σε πολλά χορωδιακά φεστιβάλ και εκκλησιαστικές εκδηλώσεις. Το ποικίλο ρεπερτόριο της απαρτίζεται από έντεχνα ελαφρολαϊκά και παραδοσιακά τραγούδια. Από το 2006 την χορωδία διευθύνει η κα Αγγελική Χόνδρου. Στις εκδηλώσεις των Αυτοδιοικήσεων Ελλήνων Ουγγαρίας και Αγίου Ανδρέα (Szentendre) στις 9 και 10 Ιουνίου η χορωδία πήρε ενεργά μέρος. Έξω από την ιστορική ελληνική εκκλησία του Ευαγγελισμού στην οδό Έλληνα (Görög) του Αγ.Ανδρέα τραγουδήσανε τον ελληνικό εθνικό ύμνο και ψάλανε βυζαντινές ψαλμωδίες. H χορωδία από την Ελλάδα συμμετείχε
26 | ιστορία | Történelem
επίσης στο εορταστικό πρόγραμμα που περιελάμβανε και κατάθεση στεφάνων στο σπίτι που γεννήθηκε ο πρώτος Δήμαρχος του Αγίου Ανδρέα, ο ελληνικής καταγωγής καταγωγής Ντούμτσα Γένο. Η κα Νια Κομπορόζου Διευθύντρια Λαϊκού Πολιτισμού και Χορωδιών Ομίλου για την UNESCO Πειραιώς και Νήσων βράβευσε τον Πρόεδρο της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας κ.Γιώργο Κουκουμτζή με το παράσημο του Ομίλου για την προσφορά του και την εξαίρετο έργο του του υπέρ του Ελληνισμού. Τα μέλη της Χορωδίας μίλησαν με μεγάλη εκτίμηση για την τεράστια προσπάθεια που κάνουνε οι Αυτοδιοικήσεις μας για να συντηρήσουνε τα ήθη και τα έθιμα της Πατρίδας μας, της Ελλάδας. Θεόδωρος Σκεύης Επίτιμος Πρόεδρος ΑΕΟΥ
Ο Παναγιώτης Βάρλας στη Βουδαπέστη
Από την οδό Κωλέττη των Εξαρχείων στο Ουγγρικό Κοινοβούλιο Η ιστορία και η παράδοση συνεχίζεται μετά από τις επίπονες αλλά καρποφόρες προσπάθειες του Αντιπροέδρου της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, Βασίλη Αγγελίδη, ο γνωστός Έλληνας οργανοποιός Παναγιώτης Βάρλας επισκέφθηκε (9.06) την Βουδαπέστη για να προσφέρει συμβολικά το «Μπουζούκι του Μάστορα» σε μια πανηγυρική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Ουγγρικό Κοινοβούλιο. Πριν μια μέρα είχε αρχίσει το Συνέδριο με τίτλο «Μοντέλα συνύπαρξης – Ιστορική εμπειρία και παράδοση: η ένταξη των εθνικοτήτων στο Λεκανοπέδιο των Καρπαθίων» με την συμμετοχή των 13 αναγνωρισμένων εθνικών μειονοτήτων που ζουν στην Ουγγαρία – μεταξύ αυτών και της ελληνικής. H εκδήλωση έγινε υπό την αιγίδα του προέδρου του ουγγρικού κοινοβουλίου László Kövér. Η πρώτη ημερίδα ολοκληρώθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο ενώ η δεύτερη στην αίθουσα της Άνω Βουλής. Μετά τους εναρκτήριους λόγους των Lajos Kemecsi (διευθυντής του Λαογραφικού Μουσείου) και Attila Fülöp (υφυπουργός του Υπουργείου Ανθρωπίνων Πόρων , αρμόδιος για θέματα μειονοτήτων και κοινωνίας των πολιτών), ακολούθησαν οι διαλέξεις των απεσταλμένων των 13 εθνοτήτων. Ο Έλληνας οργανοποιός είχε επισκεφθεί την Ουγγαρία και το 2008 προσφέροντας για εκπαιδευτικούς σκοπούς δύο όργανα στο Μειονοτικό Μουσικό Σχολείο που λειτουργεί υπό την αιγίδα της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας.
Πειραματικό Μπαλέτο Αθηνών και αναλαμβάνοντας ρόλους στο Ελληνικό Χορόδραμα και στην Λυρική Σκηνή. Η καριέρα του διακόπτεται εξαιτίας των στρατιωτικών του υποχρεώσεων. Μετά την απόλυση του από τον Στρατό ανοίγει το πρώτο του οργανοποιείο στην οδό Κωλέττη 7 στα Εξάρχεια. Στην απόφαση αυτή τον οδηγούν, ο σεβασμός και η αγάπη του για την κλασσική μουσική, τον χορό, την φωνητική, την παραγωγή ποιοτικών ήχων άλλα και το κύριο υλικό της δουλειάς, το ξύλο. Ο δημιουργός έχοντας ως βάση την πολύ σκληρή δουλειά και τις υψηλού επιπέδου γνώσεις στον τομέα της εργασίας του και ότι έχει σχέση με αυτόν προσεγγίζει με απεριόριστη ευαισθησία και με τον καλύτερο τρόπο την τέχνη του. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι διάσημοι Έλληνες σολίστ μπουζουκιού, κατά παραγγελία ζήτησαν απο τον Παναγιώτη Βάρλα να τους κατασκευάσει το μπουζούκι τους Αναφέρουμε μερικούς από αυτούς: Γιώργος Ζαμπέτας,Χρήστος Νικολόπουλος, Θανάσης Πολυκανδριώτης,Γιώργος Λαφτσής,Γιάννης Μωραϊτης κ.α.
Νταλάρας,Λάκης
Ανδρέας Οικονόμου
Η επίσημη παράδοση των οργάνων είχε γίνει στο «Ιδρυμα Ουγγρικού Πολιτισμού-Οίκος Παραδόσεων»¨ με αφορμή τα 60 χρόνια από την ίδρυση του. Στη συνέχεια ο Παναγιώτης Βάρλας είχε παρουσιάσει την δουλειά του και μέρος του τρόπου κατασκευής των οργάνων του σε έκθεση με τίτλο : «Τα πρόσωπα της Ελλάδας», που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του Ουγγρικού Λαογραφικού Μουσείου. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι στις 10 Αυγούστου 2008 είχε επισκεφθεί την Ουγγαρία ο Λάκης Λαφτσής συμμετέχοντας σε συναυλία του Μουσικού Συγκροτήματος Savaria Barokk στο Θέατρο του Βασιλικού Κάστρου στην πόλη Γκούντουλο. Το όργανο του καλλιτέχνη είχε κατασκευάσει για τον σκοπό αυτό ο Παναγιώτης Βάρλας.Το 2009 στο Ιστορικό Μουσείο της Βουδαπέστης εκ νέου ακούγεται το ειδικό όργανο του δημιουργού για το σκοπό αυτό, στην συναυλία «Μουσική Μπαρόκελληνικές μούσες». Όλα αυτά στη συνέχεια εμπνέουν δημιουργό και καλλιτέχνη στην κατασκευή ενός νέου οργάνου που ονομάζεται ¨ΟΡΦΕΑ» και αποτελείται από έξι χορδές. O Παναγιώτης Βάρλας γεννήθηκε το 1959 στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς. Από μικρό παιδί έδειχνε ότι έχει καλλιτεχνικές τάσεις προς την μουσική και τις εικαστικές τέχνες. Σε ηλικία 9 ετών ήταν μέλος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Αργοστολίου παίζοντας τρομπέτα. Μέχρι σήμερα η φιλοσοφία του Παναγιώτη Βάρλα έχει ως βάση το μότο «ψυχή τε και σώματι». Στα δώδεκα του μετακομίζει με την οικογένεια του στην Αθήνα και από τα δεκαεπτά του ασχολείται με την κατασκευή έγχορδων μουσικών οργάνων. Ταυτόχρονα για ενάμιση χρόνο σπουδάζει κλασσικό μπαλέτο στο Κρατικό Ίδρυμα Μπαλέτου συνεχίζοντας αργότερα στο
Διάφορα | Egyéb | 27
Ελληνικό Σχολείο Μανώλης Γλέζος Μαθήματα ελληνικών στο Ζούγκλο
Ένα από τα πολλά νέα παραρτήματα του σχολείου μας είναι και το Ζούγκλο με τα μαθήματα ελληνικών να στεγάζονται στο σχολείο Χάιος Άλφρεντ, όπου κατά παράδοση γίνονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας εδώ και 50 χρόνια. Φέτος γιορτάσαμε αυτή τη στρογγυλή επέτειο με τη διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων όπως διαγωνισμός απαγγελίας ελληνικής ποίησης και πεζογραφίας, παρουσίαση παραδοσιακών οργάνων, ελληνικά τραγούδια με μουσική και χορό, ενώ δεν έλειψαν και οι νόστιμοι μεζέδες. Να πούμε ότι φέτος υπήρχαν 6 τμήματα ελληνικών για 22 μαθητές στο 14ο διαμέρισμα όπου τα μοιράζονταν η Πηνελόπη Μόκκα, η Σοφία Οικονόμου αρχικά και στη συνέχεια ο Λυκούργος Χριστοφοράτος και η γράφουσα. Τα παιδιά συμμετείχαν στις διάφορες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από το σχολείο όπως στις εθνικές γιορτές, στα θεατρικά παραμύθια των Χριστουγέννων, φτιάξαμε μελομακάρονα, στολίδια και κάρτες, μάθαμε παραδοσιακούς χορούς, πήγαμε σε κουκλοθέατρο και αρκετοί έλαβαν μέρος στην διήμερη περιβαλλοντική εκδρομή στο τέλος της χρονιάς. Ευχόμαστε να περάσουμε έτσι καλά και του χρόνου!
Το τμήμα του Βατς
Στο Βατς, τη γραφική κωμόπολη που βρίσκεται 30χλμ βόρεια από τη Βουδαπέστη, τον περασμένο Σεπτέμβρη ξεκίνησαν τα μαθήματα ελληνικών. Τα μαθήματα γίνονταν κάθε Τετάρτη το απόγευμα, στο Πολιτιστικό Κέντρο Csányi László, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Τα μαθήματα παρακολουθούν πέντε Ελληνόπουλα πέμπτης γενιάς, από 5 μέχρι 11 χρονών. Τα παιδιά έρχονται τακτικά στα μαθήματα και τα παρακολουθούν με ενθουσιασμό. Αυτό το σχολικό έτος μάθαμε πολλές λέξεις, εκφράσεις, παιχνίδια, τραγούδια, και σιγά-σιγά αρχίσαμε να μαθαίνουμε τα ελληνικά γράμματα. Τα παιδιά συμμετείχανε ευχάριστα σε πολλές σχολικές εκδηλώσεις, πχ. στην θεατρική παράσταση των Χριστουγέννων, ψήσαμε μαζί κουραμπιέδες, ετοιμάσαμε χριστουγεννιάτικα δώρα, χόρεψαν και τραγούδησαν στην εθνική γιορτή στις 25 Μαρτίου, καθώς και πρόθυμα συμμετέχουν στις εκδηλώσεις της τοπικής ελληνικής αυτοδιοίκησης της πόλης Βατς. Τρία από τα πέντε θα συμμετάσχουν και στην καλοκαιρινή κατασκήνωση στην Ελλάδα. Ελπίζουμε να συνεχίσουν τα μαθήματα ελληνικών με τον ίδιο ενθουσιασμό από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. Έντιτ Βένγκρινιακ
Βούλα Αυγουροπούλου
Ελληνικά στο 9ο διαμέρισμα Tα ελληνικά στο Budaörs
Στην πόλη Budaörs η διδασκαλία των ελληνικών ξεκίνησε για πρώτη φορά από τη φετινή χρονιά. Σε διοργάνωση της ΑΕΟΥ και με την ευγενή υποστήριξη της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων του Budaörs συνολικά 14 παιδιά του δημοτικού και προσχολικής ηλικίας είχαν την ευκαιρία να παρακολουθούν τα μαθήματα των ελληνικών κάθε Παρασκευή το απόγευμα. Οι φιλόξενοι χώροι του σχολείου Szent Benedek όπου πραγματοποιούνταν τα μαθήματα είναι άρτια εξοπλισμένοι. Οι μαθητές επίσης έλαβαν μέρος σε διάφορες κεντρικές εκδηλώσεις της κοινότητάς μας, όπως εθνικές γιορτές, σχολικές διοργανώσεις και εκδρομές. Βασίλης Στεφόπουλος
Το παράρτημα στην Tatabánya
Στην μικρή ελληνική κοινότητα της πόλης Tatabánya η διδασκαλία των ελληνικών πάντα έπαιζε μείζονα ρόλο. Τα μαθήματα φέτος πραγματοποιούνταν δύο φορές την εβδομάδα με 8 μαθητές συνολικά, σε διάφορα τμήματα ανάλογα με το επίπεδο της ελληνομάθειάς τους. Τον Σεπτέμβριο δεχτήκαμε ακόμα και δύο αδέλφια που μεγάλωσαν στην Ελλάδα και μετακόμισαν στην Ουγγαρία το περασμένο καλοκαίρι. Η πλειοψηφία των παιδιών συμμετέχουν χρόνια στις κεντρικές σχολικές μας εκδηλώσεις, στις κατασκηνώσεις στην Ελλάδα και στις εθνικές γιορτές μας. Βασίλης Στεφόπουλος
Το Σεπτέμβρη του 2015 άρχισε η διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και λαογνωσίας στο 9ο διαμέρισμα της Βουδαπέστης σε τρία τμήματα, με 11 μαθητές. Στα πιο μικρά παιδιά έκανε μαθήματα η Σοφία Οικονόμου, στα πιο μεγάλα στους πρώτους μήνες η Γαβριέλλα Constantin, και στη συνέχεια ο Λυκούργος Χριστοφοράτος και η Αντιγόνη Σάμπο Ναγκι, η οποία είχε και το τμήμα αρχαρίων. Τα μαθήματα γίνονταν κάθε Τρίτη και Πέμπτη σε πολύ καλή ατμόσφαιρα, με πολλά γέλια, με παιχνίδια στην αίθουσα διδασκαλίας και στην αυλή, με τραγούδια και χορούς. Οι μαθητές μας έρχονταν τακτικά στα μαθήματα και συμμετείχαν στις εκδηλώσεις του σχολείου: στις γιορτές, στο διαγωνισμό απαγγελίας και στις εκδρομές. Στο τελευταίο μάθημα τους άξιζε να πάμε όλοι μαζί στο ζαχαροπλαστείο για ένα νόστιμο παγωτό. Α. Σ.Ν.
11ο Διαμέρισμα Βουδαπέστης
Στο Δημοτικό Σχολείο Teleki Blanka του 11ου Διαμερίσματος, κατά τις Παρασκευές σε δύο τμήματα μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα και γνωρίζουν τον ελληνικό πολιτισμό τα παιδιά. Κατά τη διάρκεια του πρώτου κοινού χρόνου έγιναν πολλά σημαντικά πράγματα. Από το άγνωστο χώρο έγινε γνωστό και από τα άγνωστα παιδιά, φίλοι. Τα παιδιά με μεγάλη διάθεση άρχισαν να ασχολούνται με την μάθηση της ελληνικής γλώσσας.Στο πρώτο τμήμα η Άννα, ο Γρηγόρης, ο Αλέξης, ο Ανδρέας, ο Άρης, ο Μπάρνι και ο Όλι έχουν γνωρίσει το ελληνικό αλφάβητο και πλαισιώθηκαν από καινούργιες εμπειρίες μέσω των παιχνιδιών.Στο δεύτερο τμήμα η Δωροθέα, η Μέλισσα, η Λίλλα και ο Μπέντσε απέκτησαν γνώσεις σχετικά με την γραμματική και τις καθημερινές επικοινωνίες.Τα παιδιά, με την στήριξη των γονέων τους, ευχαρίστως πήραν μέρος στις εκδηλώσεις του Σχολείου Μανώλη Γλέζου όπου είχαν ευκαιρίες να είναι μαζί με τα άλλα μέλη της ελληνικής κοινότητας της Ουγγαρίας.
28 | σχολείο | iskola
Krisztina Nagy
ΔΙΗΜΕΡΗ ΕΚΔΡΟΜΗ-ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ Την Πέμπτη και Παρασκευή 9 και 10 Ιουνίου αντίστοιχα, μαθητές και εκπαιδευτικοί του Ελληνικού Σχολείου «Μανώλης Γλέζος» πραγματοποιήσαμε εκδρομή-κατασκήνωση στο Pilismarót. Με κέφι και εκδρομική διάθεση ξεκινήσαμε το πρωί της Πέμπτης και περίπου δύο ώρες αργότερα βρισκόμασταν στο φαράγγι Rám. Εκεί είχαμε την ευκαιρία να γνωριστούμε μεταξύ μας, να κάνουμε νέες παρέες και να δοκιμάσουμε τις αντοχές μας στην πεζοπορία και στο σκαρφάλωμα. Το τοπίο μας μάγεψε, οι καταρράχτες μας μαγνήτισαν και μπροστά στην φυσική ομορφιά της περιοχής και στους ήχους του δάσους, αγνοήσαμε την κούραση μας. Στη συνέχεια φτάσαμε στην κατασκήνωση, που μας φιλοξένησε για περίπου δύο μέρες, και αφού κάναμε μια δροσιστική και χαλαρωτική βουτιά στην πισίνα, φάγαμε με ιδιαίτερη όρεξη το βραδινό μας. Έπειτα, κάναμε μια όμορφη βόλτα στον Δούναβη, παίξαμε πινγκ-πονγκ, ποδόσφαιρο, ποδοσφαιράκι και μόλις νύχτωσε καθίσαμε γύρω από την φωτιά που ανάψαμε, όπου ψήσαμε ψωμί και τραγουδήσαμε αγαπημένα ελληνικά τραγούδια μέχρι τα μεσάνυχτα. Το επόμενο πρωί, αμέσως μετά το πρωινό μας, χωριστήκαμε σε ομάδες και παίξαμε περιβαλλοντικά παιχνίδια σε πέντε σταθμούς, με στόχο την απόκτηση γνώσεων και ευαισθητοποίηση στην υιοθέτηση συμπεριφορών φιλικών προς το περιβάλλον.
Νερό και τρόφιμα (Βασίλης - Έντιτ)
Στον πρώτο σταθμό οι μαθητές μέσα από διάφορες δραστηριότητες – όπως τον χρωματισμό του νερού, την κατασκευή αφίσας – ενημερώθηκαν και ευαισθητοποιήθηκαν για το σοβαρό πρόβλημα της κρίσης του νερού, όπου μεγάλος αριθμός πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες φτωχές χώρες δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό νερό, ανακάλυψαν τη σημασία του νερού για την ύπαρξη της ζωής, τη σχέση που υπάρχει μεταξύ νερού και τροφίμων, γνώρισαν ποια είδη τροφίμων απαιτούν περισσότερη ποσότητα νερού για να αναπτυχθούν από κάποια άλλα και τέλος ανέπτυξαν ορθή συμπεριφορά και πρακτικές στην εξοικονόμηση του νερού.
Διαχείριση Απορριμμάτων (Λυκούργος –Θέκλα)
Στον δεύτερο σταθμό οι μαθητές μέσα από φωτογραφικό υλικό ευαισθητοποιήθηκαν στο ζήτημα της Ανακύκλωσης Υλικών, Επαναχρησιμοποίησης, Επαναφόρτισης Μπαταριών, Αλλαγής της Χρήσης των Υλικών, Μείωσης Απορριμμάτων, Επισκευής Συσκευών κ.α., με στόχο την εξοικονόμηση χρημάτων, ενέργειας, υλικών και φυσικών πόρων, αλλά πρωτίστως τη διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης και την προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, προσπάθησαν να εξοικειωθούν με την ελληνική αντίστοιχη ορολογία, αντιστοιχίζοντας τις εικόνες όχι μόνο με την κατάλληλη ουγγρική λέξη αλλά και με την ελληνική. Τέλος, προσπάθησαν να ταξινομήσουν τις εικόνες και τις αντίστοιχες έννοιες που τις συνόδευαν, ανάλογα με τη συμβολή τους στην προστασία του περιβάλλοντος.
Το οικολογικό αποτύπωμα του γάλακτος και τα χαρτιά ανακυκλώνονται… (Θεοδοσία - Πηνελόπη) Στον τρίτο σταθμό τα παιδιά έκαναν τις δικές τους προτάσεις για το πώς θα μπορούσαμε να μειώσουμε το οικολογικό αποτύπωμα του γάλακτος, δηλαδή να περιορίσουμε τους ρύπους που δημιουργούνται κατά την παραγωγική διαδικασία του γάλακτος. Ξεκινώντας από τις κτηνοτροφικές μονάδες όπου συλλέγεται και φτάνοντας στα μέσα μεταφοράς που διανέμουν το συσκευασμένο γάλα μετά την επεξεργασία του. Στόχος μας ήταν να κατανοήσουν οι μαθητές ότι για κάθε παραγωγικό τμήμα χρειάζεται μια έκταση δάσους να παράγει το ανάλογο οξυγόνο.
Επίσης αναζήτησαν τους λόγους ανακύκλωσης χαρτιού, έψαξαν είδη που ανακυκλώνονται, παρακολούθησαν μέσα από θεατρικό παιχνίδι τη διαδικασία της ανακύκλωσης, επικοινώνησαν κάνοντας χρήση του αντίστοιχου ελληνικού θεματικού λεξιλογίου και ζωγράφισαν τι συνηθίζουν οι ίδιοι να πετούν στον κάδο ανακύκλωσης του χαρτιού.
Βούλα – Αντιγόνη
Στον τέταρτο σταθμό οι μαθητές με παιγνιώδη τρόπο συνεργάστηκαν και προβληματίστηκαν αναφορικά με βιώσιμους τρόπους αλιείας, ώστε να μην καταστρέφεται το περιβάλλον, αλλά κυρίως να υπάρχουν ψάρια και για τους επόμενους. Έτσι, προσπάθησαν να βρουν τη σωστή αναλογία ψαρέματος και κατανάλωσης ψαριών, ώστε όχι μόνο εμείς αλλά και οι μετά από εμάς να καλύπτουν τις ανάγκες τους σε τροφή και οι πληθυσμοί των ψαριών να μην καταστρέφονται.
Έτσι ζουν οι άλλοι… (Χριστίνα)
Στον πέμπτο σταθμό δόθηκε στους μαθητές φωτογραφικό υλικό, που απεικόνιζε οικογένειες από διάφορα μέρη του πλανήτη και τα αντικείμενα που έχουν ιδιαίτερη σημασία στη ζωή τους. Οι μαθητές συζήτησαν για τις συνήθειες κάθε οικογένειας, τις διαφορές μεταξύ τους, προσπάθησαν να φανταστούν τη ζωή τους σε μια τέτοια οικογένεια, χωρίς τις παροχές που εμείς θεωρούμε αυτονόητες, όπως καθαρό νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, διαδίκτυο κ.α., συζήτησαν γιατί υπάρχουν γύρω μας πλούσιοι και φτωχοί και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε όλοι οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη να απολαμβάνουν βασικά αγαθά. Αφού παίξαμε και χαρήκαμε τη συνεργασία μας, αφήσαμε την κατασκήνωση και επισκεφθήκαμε το διαδραστικό Μουσείο Νερού στο Έστεργκομ, όπου είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε στον υδάτινο χάρτη της Ουγγαρίας, να δούμε τη λειτουργία του παραδοσιακού νερόμυλου, να «πετάξουμε» πάνω από τις λίμνες και τα ποτάμια της χώρας και να γνωρίσουμε το νερό μέσα από φυσικά φαινόμενα. Μετά την επίσκεψη στο Μουσείο δεν θα μπορούσαμε να μην κάνουμε στάση για ένα απολαυστικό παγωτό. Η διήμερη εκδρομή μας ολοκληρώθηκε με την μοναδική εμπειρία του ΒΟΒ, όπου μικροί και μεγάλοι χαρήκαμε και διασκεδάσαμε με την ψυχή μας. Αργά το βράδυ επιστρέψαμε στην Βουδαπέστη με μια γλυκιά κούραση και με πολλές αναμνήσεις από τις δύο αυτές μέρες. Χριστίνα Πάρτιτς
σχολείο | iskola | 29
30 | σχολείο | iskola
σχολείο | iskola |
31
Gergely László (1952-2016) Gergely László 1952. július 25–én született Budapesten. 1984-ben végzett, de már 1981-től rendezett a Vígszínházban, Gyulán és az Ódry Színpadon. 1984–85-ben a veszprémi Petőfi Színházban volt rendező, majd egy évadra a debreceni Csokonai Színházhoz szerződött. 1987–88ban a Várszínház, 1989-től a Békés Megyei Jókai Színház rendezője volt. Volt a a Magyarországi Nemzetiségi Színházi Szövetség (MNSZSZ) elnöke is.
Gergely Lászlót súlyos baleset érte az erdélyi Sepsiszentgyörgyön, egy erkélykorlát kidőlt mögüle, zuhanása következtében komoly sérüléseket szenvedett. Orvosi kezelései közepette olyan szövődmények léptek fel szervezetében, amelyek legyűrték hatalmas életerejét.
„A Magyar Teátrumi Társaság, a Nemzetiségi Színházi Szövetség és a Magyar Cirkusz és Varieté mély megrendüléssel értesíti barátait, ismerőseit, munkatársait és minden színházszeretőt, hogy elhunyt Gergely László színházrendező, színházvezető, a Magyar Teátrumi Társaság alapító tagja, a Nemzetiségi Színházi Szövetség elnöke, a MaCiVa korábbi ügyvezetője.
A három előadóművészeti szervezet saját halottjaként gyászolja Gergely Lászlót és támogatja családját.
Gergely László mindenki által szeretett, tisztelt, jókedvű, tisztességes színházi ember volt. Sok-sok magyarországi és határon túli színházban dolgozott sikeres rendezőként, vezetőként. Az elmúlt esztendőkben óriási erőfeszítéseket tett a magyarországi nemzetiségi színjátszás fejlesztése és támogatása érdekében. Nagy és fontos álmát, egy állandó, minden hazai kisebbségnek otthonul szolgáló budapesti színház megnyitását immár nélküle kell megvalósítanunk.
Isten Veled, Laci, emlékedet szeretettel őrizzük meg!” – hangzik az a közlemény, amelyet a Magyar Teátrumi Társaság juttatott el lapunkhoz. A Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata együttérzését fejezi ki a gyászoló családnak
Bacsosz Georgios (1958 - 2016) JORGOSZ 1958. október 10-én látta meg a napvilágot Budapesten, a Magyarországra 1949-ben emigrált antifasiszta család Bacsosz Sztavrosz és Bacsu Mária második gyermekeként. Édesapja, Sztavrosz Görögországban, a Laka nevezetű kis görög faluban született, a család legkisebb, hatodik gyermekeként. Édesanyja, Karajanni Mária is Görögországból származott, az Agia Paraszkevi nevű kis faluból, mely Ipiroszban található. Lánytestvére, Dimitrula, 4 évvel idősebb nála. A család 1965-ig Budapesten, a VIII. kerületi „Dohánygyárból” ideiglenes szükséglakásokká átalakított épületek egyikében lakott, eleinte egy egyszobásban, majd ez kiegészült egy kisebb szobával, amivel egy kicsit komfortosabb lett életük.1965 márciusában a regnáló kormány jóvoltából a XVIII. kerületben, Lőrincen kapott a család egy új, összkomfortos lakást. Jorgosz az általános iskolát a Lakatos utcai lakótelep újonnan átadott iskolájában, 1965-ben kezdte meg, és 1973-ban fejezte be. Tanárai szerették, nemcsak példamutató magatartása miatt, hanem mert szorgalmas, értelmes és jól nevelt gyermeknek tartották.Sikeres felvételijét követően 1973. és 1977. között a Bajáki Ferenc Ipari Szakközépiskola diákja volt, gépgyártás technológiai szakon. Az érettségi megszerzésével egy időben esztergályosi szakmunkás bizonyítványt is szerzett.A magyar-bolgár nemzetközi cseretanulmányi szerződés keretén belül 1977-ben Szófiába ment, miután külföldi ösztöndíjat nyert. 1980 tavaszán egyetemi tanulmányait családi okok miatt kénytelen volt feladni és hazatérni. 1980 nyarán megszületett első gyermeke, Sztavrosz, majd 1982ben Jorgosz is. Fordulatokkal teli életének ezen szakaszát követően letette a gépjárművezetés B és C kategóriás jogosítványt, később pedig megszerezte az ADR bizonyítványt is. Munkába állt, több munkahelye is volt: a Volán, a Szabára és Tsai Bt, majd a Netta Kft., a FTSZV és az A.S.A. Mindenhol szerették, kedvelték munkabírása, megbízhatósága és vidámsága miatt.1982-ben a görög-magyar államközi egyezmények alapján megszüntetik az addig létező hontalan állampolgársági státuszt. A Magyarországon élő görög emigránsoknak dönteniük kellett, hogy melyik állampolgárságot
32 | Mνήμη | Megemlékezés
kérik. Jorgosz görög állampolgár lett. Bár Magyarországon élt, Görögországot is szülőhazájának tekintette. Kötődött a görög hagyományokhoz. Szívesen hallgatta a görög zenét, mely nagyon közel állt a szívéhez és a lelkivilágához.1993-ban elvesztette édesapját, legnagyobb támaszát, akinek halálát talán sosem heverte ki. 1994-ben élete jobbra fordult, feleségül vette Fehér Katát. Olyan társra lelt benne, aki jóban-rosszban kitartott mellette, nyugalmat és szeretetet vitt Jorgosz életébe. 2016-ban megrázó esemény érte. Elvesztette édesanyát is. Az utolsó pillanatig nagy aggodalommal és fájdalommal figyelte édesanyja súlyos betegségét. Mindig nagy figyelemmel kísérte Magyarország és Görögország gazdaságpolitikai alakulását. Határozott véleménye és állásfoglalása volt. Szüleihez hasonlóan baloldali politikai hitvallása mellett az utolsó pillanatig kitartott.A Magyarországon élő testvérével, sógorával, azok gyermekeivel, unokatestvéreivel, valamennyi rokonával igen szoros kapcsolatot tartott. Mindenki „Gyuri bácsisza” szeretett és közkedvelt ember volt. Szívesen voltak a társaságában.Nagyon szoros kapcsolatot tartott görögországi rokonaival is. Lehetőségei szerint mindig igyekezett is meglátogatni őket. Mindig nagy szeretettel és vágyakozással várták a vele való találkozást. Jó kedélyűségének, szívélyességének és jó humorának köszönhetően nagyon kedvelt egyéniség volt. Páratlanul jóindulatú, önzetlen volt mindenkivel szemben egész élete során. Mindenkinek szívesen segített, amennyire csak tudott. Az elmúlt hónapokban egészségi állapota rohamosan romlott. Felesége és nővére végig vele voltak, törődtek vele. Családja nevében szeretnénk köszönetet mondani utolsó munkahelyén kollégáinak, akik végig tartották benne a lelket. Mindannyiunk aggódása ellenére az igen gyors lefolyású betegsége erősebb volt, s 2016. június 11-én magával ragadta. Betegségét mindvégig emelt fővel, fegyelmezetten viselte. Nyugodjék békében. Emléke örökké bennünk él.
Βασίλειος Βεζυριανόπουλος (1933-2016) Στις 25 Ιουνίου 2018 πέθανε στη Βουδαπέστη ο συμπατριώτης μας Βασίλειος Βεζυριανόπουλος και κηδεύθηκε στο νεκροταφείο Κϊούμπανια του .X. Διαμερίσματος της πρωτεύουσας. Στη κηδεία τον αποχαιρέτισαν τα μέλη της οικογένειας του, συγγενείς φίλοι του συμπατριώτες Ελληνες και Ούγγροι. Εκ μέρους της Αυτοδιοίκησης Κőbanya αποχαιρέτισαν τον νεκρό ο κ.Σπύρος Κλείτσας και ο γράφων με τον οποίο εργάστηκαν μαζί περίπου 40 χρόνια στο εργοστάσιο Ganz Villamossági Művek . Όλοι τους εξήραν τον χαρακτήρα του και τα κυριότερα σημεία της σταδιοδρομίας του. Ο Βασίλης γεννήθηκε στις 15 Ιουνίου του 1933 στο χωριό μικρό Δέρειο του Νομού Έβρου. Ηταν πέντε αδέρφια όλα αγόρια. Όταν ήταν δύο χρονών έμεινε ορφανός από πατέρα που πέθανε, η μάνα του ξαναπαντρεύτηκε και μετακομίσανε στο διπλανό χωριό Ζώνη. Ζούσαν πολύ φτωχικά και στα 12 χρόνια του δούλευε βοσκός σε ξένα γίδια. Ετσι τελείωσε μόνο την Β΄ τάξη του Δημοτικού. Στην περίοδο της κατοχής στον Εβρο αναπτύχθηκε μεγάλο αντιστασιακό κίνημα κατά των Βουλγάρων κατακτητών και των Γερμανών φασιστών. Στον εμφύλιο σπαραγμό 1946-49 και ο ΔΣΕ είχε αναπτύξει μεγάλη πολεμική δράση στον Εβρο. Στις αρχές
του 1949 επιστρατεύθηκε από τον ΔΣΕ. Αφού εκπαιδεύθηκε για ένα σύντομο διάστημα τον τοποθέτησαν σκοπευτή σε γερμανικό μυδράλιο. Δώσανε αρκετές μάχες με τον αντίπαλο εθνικό στρατό. Στο τρίγωνο Έβρου σε μάχη τον Ιούλη του 1949 τραυματίσθηκε από σφαίρα. Το 1950 μεταφέρθηκε στη Βουδαπέστη. Εδώ ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δούλευε εθελοντικά στο κέντρο αναπήρων Πούτνοκ. Μετά εισήχθη στην τρίχρονη επαγγελματική σχολή και πήρε το δίπλωμα του τορναδόρου. 40 χρόνια σχεδόν δούλεψε στον ίδιο τόρνο, στην ίδια μηχανή. Δυο φορές βραβεύθηκε με το μετάλλιο του «Άριστου Εργάτη». Συνάμα προσέφερε και τις υπηρεσίες του στο ΚΚΕ του οποίου έγινε μέλος το 1952. Το 1955 παντρεύτηκε με την Πανάγω Ντούμα από το χωριό Καρτερό Γρεβενών με την οποία αποκτήσανε την κόρη τους Παρασκεβούλα και τον γιό τους Χρήστο. Τα μεγαλώσανε με πολλές δυσκολίες όμως έγιναν χρήσιμοι άνθρωποι. Δημιούργησαν οικογένειες και τους χάρισαν και τρία εγγονάκια. Ζούσαν μια ευτυχισμένη και αρμονική ζωή, ώσπου στις 25 Ιουνίου ήρθε το μοιραίο και μετά από πολύχρονη και βασανιστική ασθένεια έπαψε να χτυπάει η πολυβασανισμένη καρδιά του αείμνηστου Βασίλη μας, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό, πόνο και θλίψη στην οικογένεια του και σε ολόκληρη την κοινότητα των Ελλήνων της Ουγγαρίας. Στέλνουμε τα βαθιά μας συλλυπητήρια στην οικογένεια του και σε όλους τους συγγενείς και φίλους του όπου και αν βρίσκονται. Αιωνία η μνήμη σου αγαπητέ και αξέχαστε Βασίλη. Ιούλης 2016 Θανάσης Ζιανός
Καλαϊτζιδης Κωνσταντίνος (1923 -2016) Εκ μέρους της γιαγιάς μου της Κωνσταντίνας Καλαϊτζιδού και όλης της οικογένειας Καλαϊτζίδη θα ήθελα να πω το τελευταίο αντίο στον παππού μου στο Κωνσταντινο Καλαϊτζίδη στη γλώσσα του στα ελληνικά…Η ζωή του παππού που έφυγε από την ζωή στις 13 Ιουνίου 2016 συμβολίζει, τουλάχιστον για εμένα, τη συνεχή εξέλιξη και βελτιώση. Ξεκίνησε στο χωριό του στον Ασκό των Σερρών σε μια αγροτική οικογένεια με 5 αδέλφια… Ξέρουμε τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, κακουχίες του πολέμου και τα χρόνια του στον εμφύλιο, το ξεκίνημα της νέας ζωής στην Ουγγαρία, τραυματιζόμενος και χωρίς εκπαίδευση να είμαστε όλοι εδώ έπειτα από 93 χρονιά... Σε 93 χρόνια ζωής από τα οποία 64 μοιράστηκε με τη Κωνσταντινα και στα οποία κατάφερε πολλά…
Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω τον παππού για τη δύναμη που δίνει προσωπικά σε μενα. Σε κάθε στιγμή της καθημερινότητας, ακόμη και στα πιο απλά πράγματα. Στις περρισότερες φορές που έχω δύσκολες στιγμές, σκέφτομαι και αναρωτιέμαι τι είναι αυτός ο πονος ή αυτή η κούραση σε σχέση με το τι περάσανε οι παρτιζάνοι... Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να το φανταστώ….. και παρόλο τον πόνο και την κούρασή τους συνεχίσαν, αναζητώντας συνεχώς το καλύτερο…. Και αυτή η ιδέα πάντα με βοηθά και μου δίνει δύναμη… Ο παππούς είναι ένα πρότυπο ζωής για εμένα …. Και τον ευχαριστώ για αυτό!
Οι δύο τους μαζί δημιουργήσανε βάση για μία καλή ζωή για όλη την οικογένεια μας... έκαναν 2 παιδιά την Μάρθα και τον Χρήστο, φτιάξανε την οικογένεια τους και το σπιτικό τους. Τα παιδιά τους μεγαλώσανε και τους έδωσαν όλα τα εφόδια για να ξεκινήσουν τη δική τους ζωή και την οικογένεια τους. Έδωσαν τη δύναμη, τη θέληση και την ανάγκη για να αναζητούν συνεχώς το καλύτερο... Σήμερα έχουμε και την τρίτη γενιά των προσφυγών…την τρίτη γενιά, τα εγγόνια, τον Κώστα, τον Χρήστο και τον Δημήτρη… είμαστε άνθρωποι πια μορφωμένοι, έχουμε πτυχία, μιλάμε ξένες γλώσσες, έχουμε τις δουλειές μας….. Κατά την γνώμη μου αυτή είναι η πραγματική εξέλιξη, και όλοι πρέπει να είμαστε περήφανοι για αυτό!
Σε ευχαριστούμε παππού για όλα όσα έκανες, για όλα όσα μας έδωσες.... είσαι κάθε μέρα, κάθε στιγμή στις καρδίες μας, στο νου μας και στις πράξεις μας…
Αν και τώρα ο παππούς έφυγε… θα συνεχίζει να παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην οικογένεια μας. Για μας ο πάππους και η γιαγιά είναι ο λόγος για το οποίο βρισκόμαστε εδώ και είμαστε Έλληνες στην Ουγγαρία. Κάθε φορά που γνωρίζω κάποιον και του συστήνομαι μου κάνουν την ίδια ερώτηση: «πως έγινε και βρεθήκατε εδώ;» Τότε πάντα πρέπει να ξεκινώ με τον παππού... Αυτή ειναι η ιστορία μας που θα συνεχίζει με όλους μας…. και είμαι σίγουρος οτι θα την κρατήσουμε αυτή την ιστορία και για τα δικα μας παιδιά…
Αντίο, Εκ μέρους όλης της οικογένειας, ο εγγονός σου Χρήστος
Mνήμη | Megemlékezés | 33
Λάμπρος Τρέντος (1933-2016) Στις 3 Μαϊου πέθανε στη Βουδαπέστη ο συμπατριώτης μας Λάμπρος Τρέντος και κηδεύθηκε στο νεκροταφείο Ujpalota της πρωτεύουσας. Στην κηδεία του συμμετείχαν τα μέλη της οικογένειας του συγγενείς και φίλοι. Δημοσιεύουμε απόσπασμα από τον τελευταίο αποχαιρετισμό που εκφώνησε ο Θανάσης Ζιανός. Ακριβέ μας Χαράλαμπε.
ίστατο αποχαιρετισμό μας.
νεκρέ,
αξέχαστε
Με βαρύ πόνο και θλίψη στην καρδιά μας, ήρθαμε εδώ στην τελευταία σου κατοικία για να σου απευθύνουμε τον
Υποκλινόμαστε μπροστά στο φέρετρο σου, τα μέλη της ακριβής και αγαπητής σου οικογένειας, εμείς και οι άλλοι συγγενείς σας, φίλοι και γνωστοί σας, Έλληνες και Ούγγροι, εκφράζοντας συναισθήματα ειλικρινής αγάπης, σεβασμού και εκτίμησης στο πρόσωπο σου και στην οικογένεια σου. Ο θάνατος σε βρήκε και Εσένα, όπως και τόσους άλλους συγγενείς και φίλους μας, μακριά από την αγαπημένη μας πατρίδα, μακριά από το όμορφο και γραφικό χωριό σου, την Βυσσινιά Καστοριάς. Αξέχαστε Χαράλαμπε φεύγεις για πάντα από κοντά μας φεύγεις όμως με ήσυχη την συνείδηση σου, πως έπραξε στο ακέραιο το καθήκον σου απέναντι στην οικογένεια σου και απέναντι στην
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας Εκδότης: Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας Υπεύθυνος Έκδοσης: Κουκουμτζής Γεώργιος Αρχισυντάκτης : Οικονόμου Ανδρέας Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Σέλτνερ Λεβέντε Διεύθυνση Σύνταξης: 1054 Budapest, Vécsey u. 5. Τηλέφωνα: 06-1-302 7274, 06-1-302 7275 Φαξ: 06-1-302 7277 e-mail: ellinismos@hotmail.com Τυπογραφείο: Copycat kft. ISSN: 1786-0989 διόρθωση ουγγρ.κειμένου : Κατερίνα Μίλιος, Δρ.Νικολέττα Μίλιος μετάφραση : Βασίλης Στεφόπουλος φωτογραφίες : Μαρία Καραγιώργη
34 | Mνήμη | Megemlékezés
πατρίδα. Ησουν υπέροχος οικογενειάρχης τίμιος και αγαπητός από όλους μας. Αξέχαστε Λάμπρο, φίλες και φίλοι. Σεβαστή οικογένεια Οι Αυτοδιοικήσεις Ελλήνων Ουγγαρίας και Βουδαπέστης, το Προεδρείο του Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Ουγγαρίας, η αυτοδιοίκηση του Ζούγκλο μαζί με όλους τους συγγενείς και φίλους, σας εκφράζουμε τα βαθιά συλλυπητήρια μας. Στην μονάκριβη κόρη σου Ιλντικο Μίρκα στη νύφη σου Κάτι που μέχρι την τελευταία πνοή σου βρίσκονταν δίπλα στο νοσοκομειακό κρεβάτι σου και σε φρόντιζαν, δίνοντας σου κουράγιο τις τελευταίες εβδομάδες της ζωής σου. Στα εγγόνια σου Tibi, Krizi, Nikolas στα δισέγγονά σου Niki και Lilike, στους γαμπρούς σου Tibi και Graziano, στον κουνιάδο σου Θανάση Μηλιώση και σε όλους τους συγγενείς και φίλους σας όπου κι’ αν βρίσκονται. Ας είναι ελαφρύ το χώμα της φιλόξενης γης που σε λίγο θα σε σκεπάσει εδώ δίπλα στην αξέχαστη σύζυγό σου , την Αφροδίτη, και στους άλλους συγγενείς και φίλους που έμειναν αιώνια σε τούτο τον ευλογημένο τόπο. Αιωνία σου η μνήμη. Αγαπητέ και αξέχαστε Λάμπρο.
Βουδαπέστη 19 Μαϊου 2016
ELLINIZMOSZ
Θανάσης Ζιανός
Az MGOÖ kiadványa Kiadó: az MGOÖ Testülete Felelős kiadó: Kukumzisz Jorgosz Főszerkesztő: Οikonomou Andreas Grafika: www.aitosz.hu 1054 Budapest, Vécsey u. 5. Telefon: 06-1-302 7274, 06-1-302 7275 Fax: 06-1-302 7277 e-mail: ellinismos@hotmail.com Nyomda: Copycat Kft. ISSN: 1786-0989 Korrektúra: Miliosz Katalin, dr. Miliosz Nikolett Fordítás: Sztefopulosz Vaszilisz Fotók: Karajorgis Maria
Βασίλης Θεοδώρου «Από τις αλάνες του Μίσκολτς στα ποδοσφαιρικά σαλόνια της Α’ Εθνικής » Ο Βασίλης Θεοδώρου γεννήθηκε το 1962 στο Μίσκολτς. Μαζί με τον μεγαλύτερό του αδερφό τoν Μπόρις αντρώθηκαν ποδοσφαιρικά στην ομάδα της πόλης , την ιστορική Diosgyőr, την DVTK. Έχει 298 συμμετοχές στο ουγγρικό πρωτάθλημα και περίπου 400 αγώνες ως προπονητής. Το 1984 άφησε την γενέτειρα του και «κατηφόρισε» στη Βουδαπέστη, παίρνοντας μεταγραφή για την ομάδα της Vasas. Οι καλές εμφανίσεις του 20χρονου Βασίλη στο δυνατό ουγγρικό πρωτάθλημα της Α’ Εθνικής αλλά και οι συμμετοχές του στην Εθνική Ελπίδων της Ουγγαρίας είχαν κινήσει το ενδιαφέρον αρκετών ελληνικών ομάδων. Ο Βασίλης ήταν ένας επιδέξιος ταλαντούχος, σύγχρονος για την εποχή μέσος με ιδιαίτερη ευκολία στο σκοράρισμα. Έτυχε να τον γνωρίσω τότε από κοντά κατά την διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, ενώ ήμουν παρών όταν οι άνθρωποι του Παναθηναϊκού βρέθηκαν τρείς φορές στην Ουγγαρία για να αποκτήσουν τον παίκτη. Ο πανίσχυρος «καπετάνιος» του ΠΑΟ, ο Γιώργος Βαρδινογιάννης που την εποχή εκείνη «έλυνε και έδενε» τον ήθελε πολύ στην ομάδα. Ο ίδιος έστειλε στην Ουγγαρία τον έμπιστο του συνεργάτη και γιατρό της ομάδας, παλιό άσσο του Γουέμπλεϊ Φραγκίσκο Σούρπη να συνομιλήσει με τους γονείς του Βασίλη στο Μίσκολτς και να τους πείσει να υπογράψουν το συμβόλαιο με τον ΠΑΟ. Το ίδιο άκαρπες ήταν στη συνέχεια και οι προσπάθειες του υπεύθυνου σκάουτιγκ του ΠΑΟ, Κατσιάκου και του συνεργάτη του Σαραντόπουλου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη λόγοι κυρίως συναισθηματικοί ήταν αυτοί που έπαιξαν περισσότερο ρόλο και κράτησαν τον Βασίλη στην Ουγγαρία. Αναπάντητο ωστόσο θα παραμένει σε όλους μας το ερώτημα. Τι θα γίνονταν αν ο Βασίλης βρίσκονταν στην ομάδα εκείνη του ΠΑΟ της περιόδου 84/85 που με τον Γκμοχ προπονητή έφθασε στα ημιτελικά του Πρωταθλητριών παίζοντας με Ρότσα, Ζάετς, Δημόπουλο και τον Δημήτρη Σαραβάκο… Ας μην γελιόμαστε όμως στη μπάλα δεν υπάρχουν ΑΝ, ο Βασίλης έμεινε στην Ουγγαρία έκανε μια πολύ καλή ποδοσφαιρική καριέρα και σήμερα είμαστε όλοι περήφανοι που ο είναι ο πρώτος προπονητής μιας πολύ ιστορικής ομάδας της ΜΤΚ που ιδρύθηκε το 1888. Το περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» ήταν εκεί για να τον ρωτήσει : Βασίλη θα θέλαμε να σε ρωτήσουμε καταρχήν για την μέχρι τώρα προπονητική σου πορεία και για το πως αισθάνεσαι ως πρώτος προπονητής της ΜΤΚ ; Αποτελεί πολύ σημαντικό γεγονός για μένα το ότι μετά τόσα χρόνια παρουσίας μου στην ΜΤΚ ανέλαβα την υπεύθυνη θέση του πρώτου προπονητή. Εδώ και πάνω από 20 χρόνια εργάζομαι στις τάξεις της ΜΤΚ, από διάφορα προπονητικά πόστα. Έχω δουλέψει αρκετά χρόνια στις υποδομές της ομάδας από τις μικρές ηλικίες και έχω διατελέσει στο παρελθόν και υπεύθυνος της φημισμένης Ποδοσφαιρικής Ακαδημίας Ποδοσφαίρου «Karoly Sandor» που εδρεύει στην τοποθεσία Αγκάρντ, 50 χιλιόμετρα έξω από την Βουδαπέστη σε ένα ειδυλλιακό μέρος δίπλα στην λίμνη Βέλεντσε. Η Ακαδημία μας είναι μια από τις πιο φημισμένες σε όλο τον κόσμο και κάθε χρόνο καταλαμβάνει περίοπτη θέση στην κατάταξη των Ποδοσφαιρικών Ακαδημιών της UEFA. Ήμουν για πολλά χρόνια στενός συνεργάτης του μεγάλου Ούγγρου προπονητή Γιόζεφ Γκαράμι ο οποίος το τελευταίο διάστημα ήταν προπονητής της ΜΤΚ. Από τον θείο Γιόζι τον οποίο διαδέχθηκα στην τεχνική ηγεσία έμαθα πολλά πράγματα για τα μυστικά του ποδοσφαίρου τα οποία πιστεύω ότι θα έχω την ευκαιρία να τα αξιοποιήσω στην υπόλοιπη της προπονητικής μου καριέρα. Θεωρώ φυσικό το ότι μετά από τόσα χρόνια
σκληρής δουλειάς ανέβηκα τα σκαλιά της προπονητικής ιεραρχίας στην ΜΤΚ, ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα τις σπουδές μου πάνω στο αντικείμενο και ήρθε πλέον η ώρα να αποδείξω… Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγο για τους στόχους της ΜΤΚ, μετά την απομάκρυνση του Csaba Laszlo από την θέση του προπονητή, ποια είναι τα σχέδια σου για την συνεργασία με τις Ακαδημίες της ομάδας και αν μπορεί να βασισθεί η ομάδα στους νέους ; Οι στόχοι μας για την περσινή χρονιά ήταν να εξασφαλίσουμε την συμμετοχή μας στο Europa League κάτι που τελικά το πετύχαμε. Η ΜΤΚ στα τελευταία παιχνίδια του πρωταθλήματος, παρά τα προβλήματα και τους τραυματισμούς βασικών παικτών, έδειξε το καλό της πρόσωπο και κατάφερε να διακριθεί. Βρίσκομαι σε καθημερινή επαφή με το προπονητικό team της Ακαδημίας μας την «Karoly Sandor» στο Άγκαρντ παρακολουθώντας από κοντά τις εξελίξεις και την ανάπτυξη των νέων μας. Δυστυχώς το διάστημα που μας πέρασε, η προηγούμενη τεχνική ηγεσία δεν έδωσε τόσο μεγάλο βάρος στα νέα παιδιά από τις Ακαδημίες. Από την πλευρά μου προχωρώ σε αλλαγές στον τομέα αυτό οι οποίες, μας κοστίζουν μεν βαθμολογικά, μεσοπρόθεσμα όμως πιστεύω ότι θα επιφέρουν αποτελέσματα. Θέλω να συνεχίσω την ποιοτική ποδοσφαιρική κουλτούρα των Ακαδημιών της ΜΤΚ, μένοντας πιστός στις παραδόσεις και το πνεύμα της ομάδας. Αν κάποτε οι άνθρωποι της παλιάς σου ομάδας της Vasas σου ζητούσαν να αναλάβεις τα ηνία της ομάδας θα το σκεφτόσουν ; Όπως καταλαβαίνετε αυτή είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση για μένα. Έτσι είναι όμως η ζωή του προπονητή, μια εδώ μια εκεί, μπορεί κι΄εγώ να αποτελέσω ένα προπονητικό «χελιδονάκι» κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τίποτα…αυτές είναι εξάλλου και οι δυσκολίες της δουλειάς μας που την καταστούν ριψοκίνδυνη και συναρπαστική. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι η ΜΤΚ είναι το σπίτι μου, αφου συμπληρώνω φέτος 22 χρόνια δουλειάς στην ομάδα. Από την άλλη πλευρά στην φημισμένη ομάδα της Vasas έπαιξα 8 χρόνια και έγινα γνωστός σαν ποδοσφαιριστής σε ολόκληρη την Ουγγαρία. Οι μνήμες είναι λοιπόν έντονες και ο συναισθηματισμός μεγάλος, κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι κρύβει το μέλλον και τι θα βγάλει η ζωή… Τι μήνυμα θα έστελνες στους Έλληνες της Ουγγαρίας, ποδοσφαιρόφιλους και μη, που πριν από κάθε αγώνα της ΜΤΚ αγωνιούν και σε υποστηρίζουν ; Τους ευχαριστώ πάρα πολύ γι΄αύτο… Να στέκονται στο πλευρό μου και να με υποστηρίζουν, το έχω ανάγκη και το χρειάζομαι ιδιαίτερα το διάστημα αυτό. Είναι μεγάλο πράγμα να έχεις την υποστήριξη των συμπατριωτών σου. Εχω πολλούς Έλληνες φίλους τόσο στο Μίσκολτς όπου γεννήθηκα όσο και στη Βουδαπέστη. Αγαπάω την Ελλάδα και δεν χάνω την ευκαιρία να την επισκέπτομαι με την οικογένεια μου όταν μου το επιτρέπουν οι υποχρεώσεις μου . Είναι μεγάλο πράγμα να είσαι Έλληνας στην Ουγγαρία. Εμείς οι Έλληνες της Ουγγαρίας πρέπει να αισθανόμαστε ευγνώμονες στην Ουγγαρία που δέχθηκε τους πατεράδες μας και τους παππούδες μας σε δύσκολές εποχές εξασφαλίζοντας δυνατότητες για εργασία, στέγη και προκοπή. Αγαπητέ Βασίλη σε ευχαριστώ πολύ για την συνομιλία, εκ μέρους των αναγνωστών του περιοδικού «Ελληνισμός» σου ευχόμαστε ό,τι καλύτερο επιτυχίες και πολύ τύχη… Ανδρέας Οικονόμου
35
Meghívó
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
A Magyarországi Görögök Országos Önkormányzata és a Magyarországi Görögök Kutatóintézete szeretettel meghívja az Országház Felsőházi Üléstermében tartandó konferenciájára.
Η Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας και το Ινστιτούτο Ερευνών Ελλήνων Ουγγαρίας σας προσκαλούν στις εργασίες
A konferencia témája: "Az ezeréves magyar‒görög kapcsolatok" Ideje: 2016. október 19. 08:00΄‒16:00΄ A konferencia nyelve: magyar és görög A konferencián csak előzetes regisztráció után lehet részt venni! Regisztrálni 2016. szeptember 30-ig a grtitkar@t-online.hu, a szidi44@gmail.com címeken név és személyi igazolványszám vagy útlevélszám megadásával lehetséges, illetve az önkormányzat titkárságán a 3027275 telefonszámon. A konferencián résztvevők 08:00΄ órától foglalhatják el helyüket.
36
του Συνεδρίου με τίτλο : «Χίλια χρόνια ελληνο-ουγγρικών σχέσεων» που θα διεξαχθεί στις 19 Οκτωβρίου 2016 (8:00΄- 16:00) στην Άνω Αίθουσα του Ουγγρικού Κοινοβουλίου Η γλώσσα του Συνεδρίου θα είναι η ελληνική και η ουγγρική Για την παρακολούθηση των εργασιών του Συνεδρίου και την είσοδο σας στο Ουγγρικό Κοινοβούλιο απαιτείται η διαδικασία της προεγγραφής Παρακαλούμε μέχρι 30 Σεπτεμβρίου να αποστείλετε ονοματεπώνυμο, αρ. ταυτότητας ή διαβατηρίου στα e -mail : grtitkar@t-online.hu, szidi44@gmail. com ή να επικοινωνήσετε με την Γραμματεία της Αυτοδιοίκησης στο τηλέφωνο 302 72 75 Οι συμμετέχοντες στις εργασίες μπορούν να καταλάβουν τις θέσεις τους από τις 08:00΄ ή ώρα το πρωϊ
ΣΧΈΣΗ