Świat Przemysłu Farmaceutycznego 3/2012 by Świat Przemysłu Farmaceutycznego

NR 03/2012 (21) 16 zł (w tym 5% VAT)

Kompleksowe rozwiązania dla przemysłu biofarmaceutycznego

Bezbłędnie eliminuj niepowtarzalne egzemplarze. System EyeC ProofilerTM bada zgodność projektu z opakowaniem (użytki i arkusze). Porównuje wszystkie elementy graficzne kartonika, ulotki, etykiety i folii: teksty, kolory, kody kreskowe, kody 2D i QR oraz zapis alfabetu Braille’a. Stosowany w branży Farmaceutycznej, Kosmetycznej i Poligraficznej. Więcej informacji znajdziesz na stronie: www.eyec.pl System EyeC ProofilerTM może być walidowany, spełnia wytyczne GMP, GAMP5 i CFR 21 część 11.

System EyeC Prooﬁler 300-2000 (format skanowania od A4 do A0) EyeC Polska Sp. z o.o. • ul. Kutnowska 1-3 • 53-135 Wrocław • www.eyec.pl

spis treści

Tematy

Irena Rej – ze szczegó

Mieszalniki IKA Werke

Dariusz. Lip

Tu była etykieta samoprzylepna wielostronicowa

GmbH Z ukośną

Jerzy Laso

pozycją do najlepszych wyników

Waldemar Pawlak Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki

Agnieszka

PARTNERZY:

HONOROWY PATRONAT:

Krzysztof H istniejących Agnieszka

Polski Związek Producentów Leków

Inspektor Proofiler Recepta na lepsze wyniki 42

Danuta Prz

Elżbieta Na

Marek Chrzanowski Prezydent Miasta Bełchatowa

PATRONAT MEDIALNY:

Daniel Gral Zmiany w z

DONSERV

aparatura laboratoryjna - serwis - doradztwo techniczne

ORGANIZATOR:

Jolanta Bu w odniesien wydawanyc

Monika Ble

15 p

na w

wybra

Organizator: 8 12

member of B2B MEDIA GROUP

Farmacom

farmacom.com.pl 40 Optymalne planowanie usług magazynowania bitubi.pl ul. 26 Marca 31/11 44-300 Wodzisław Śląski – tego wymaga logistyka farmacji Minitabletki – nowe rozwiązania technologiczne tel./fax 32 455 31 61 GSM 50242 084 Recepta 101 redakcja@farmacom.com.pl na lepsze wyniki i terapeutyczne Jajko czy kura? czyli jak zacząć proces usprawnień?

Call center oznacza zysk

Transport pod specjalnym nadzorem

Produkcja API w świetle Dyrektywy 2011/62/UE

Ulotka farmaceutyczna – rosnące wyzwanie

Przegląd jakości produktu przez pryzmat statystycznej analizy danych

Walka z fałszerstwami

Oznaczanie pozostałości detergentów

Żel o dużej lepkości i kompletny projekt wentylacji Projekt „dwa w jednym”

Nowoczesne technologie informatyczne w farmalogistyce

1,9 czy 19 mg – Reprograf sprawdza piksel po pikselu

Skuteczna dezynfekcja środowiska cleanroomu

Technologia TurboFlow Wykorzystanie turbulentnego przepływu w sporządzaniu próbki on-line do analizy LC/MS

po umyciu urządzeń

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Nadruk laserowy i weryfikacja

Call center

oznacza zysk

2D DataMatrix na opakowaniach

22 Produkcja

API

w świetle Dyrektywy 2011/62/UE

Walka z fałszerstwami

Mieszalniki IKA Werke GmbH

Z ukośną pozycją do najlepszych wyników 60

Dynamiczny start przygotowań na PHARM Connect Congress 2013

Rynek produktów OTC w Polsce. 3% wzrost w latach 2012-2014

Przykład wdrożenia i walidacji systemu informatycznego klasy ERP w przedsiębiorstwie farmaceutycznym

Inspektor Proofiler

Opakowania dla farmacji

Antybiotykoterapia dzieci – wyzwanie dla farmakologa

Przemysł farmaceutyczny potrzebuje naukowego podejścia do kwestii stabilności produktu

i technologa. Zastosowanie analogów karbapenemu w antybiotykoterapii pediatrycznej

Nadruk laserowy i weryfikacja 2D DataMatrix na opakowaniach

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

44 Tematyka kongresu: Tematyka kongresu: Irena Rej – Produkcja kontraktowa w zakładach farmaceutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem suplementów diety. Irena Rej – Produkcja kontraktowaprodukcji w zakładach farmaceutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem produkcji suplementów diety. Agnieszka Szwocer – Aspekty systemu zapewnienia jakości w wytwarzaniu kontraktowym. Agnieszka Szwocer – Aspekty systemu zapewnienia jakości w wytwarzaniu kontraktowym. Dariusz. Lipiak – Twarde kapsułki żelatynowe i celulozowe.

PARTNERZY:

HONOROWY PATRONAT:

Dariusz. Lipiak– –Kilka Twarde kapsułki i celulozowe. Jerzy Lasota powodów, dlażelatynowe których tabletka bywa nazywana „trudną formą leku”.

HONOROWY PATRONAT

Jerzy Lasota – Kilka powodów, dla którychjakości tabletka bywa nazywana „trudną formą leku”. Krzysztof Hojdyś – Zarządzanie ryzykiem w opracowaniu programów dostosowania istniejących systemów skomputeryzowanych do nowego Aneksu 11. Krzysztof Hojdyś – Zarządzanie ryzykiem jakości w opracowaniu programów dostosowania istniejących systemów skomputeryzowanych do nowego Aneksu 11. metod analitycznych. Agnieszka Szwocer – Transfer produkcji, transfer pakowania, transfer

Waldemar Pawlak Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki

Agnieszka Szwocer Transfer produkcji, pakowania, transfer metod analitycznych. Daniel Gralak (GIF) ––Nowelizacja ustawy transfer Prawo farmaceutyczne - dyrektywa 2011/62/EU. ZmianyGralak w zakresie Praktykiustawy Wytwarzania. Daniel (GIF) Dobrej – Nowelizacja Prawo farmaceutyczne - dyrektywa 2011/62/EU.

Polski Związek Producentów Leków

Zmiany Przykucka w zakresie –Dobrej Wytwarzania. Danuta PunktyPraktyki krytyczne w procesie pakowania produktu w blistry. Danuta Punktyukrytyczne w procesie produktu w blistry. ElżbietaPrzykucka Napierała –– Audyt producenta opakowańpakowania drukowanych - wybrane aspekty jakościowe. Polski Związek Producentów Leków

DONSERV

Marek Chrzanowski Prezydent Miasta Bełchatowa

aparatura laboratoryjna - serwis - doradztwo techniczne

PATRONAT MEDIALNY:

ORGANIZATOR:

PATRONAT MEDIALNY:

ORGANIZATOR:

Organizator:

Organizator: Farmacom farmacom.com.pl ul. 26 Marca 31/11 44-300 Wodzisław Śląski Farmacom farmacom.com.pl

Elżbieta Napierała – –Audyt u producenta opakowań drukowanych - wybrane(WE) aspekty jakościowe. Jolanta Budzowska Zmiany w Dyrektywie 2001/83/WE i Rozporządzeniu nr 726/2004 w odniesieniu do informacji kierowanych do ogółu społeczeństwa dotyczących produktów leczniczych Jolanta Budzowska – Zmiany w Dyrektywie 2001/83/WE i Rozporządzeniu (WE) nr 726/2004 wydawanych Reklama a informacja. w odniesieniu na do receptę informacjilekarską. kierowanych do ogółu społeczeństwa dotyczących produktów leczniczych wydawanych na receptę– lekarską. a informacja. Monika Blezień-Ruszaj RecyklingReklama opakowań w przemyśle farmaceutycznym.

15 zapraszamy 15napaździernika października zapraszamy wycieczkę techniczną

Monika Blezień-Ruszaj – Recykling opakowań w przemyśle farmaceutycznym.

member of B2ofB MEDIA GROUP member

, podczas której zwiedzimy wybrane wydziały produkcyjne Medana na wycieczkę techniczną, Pharma podczasS.A. której zwiedzimy wybrane wydziały produkcyjne Medana Pharma S.A.

Robert Miller

Miller Przewodniczący komitetu Robert organizacyjnego, redaktor naczelnykomitetu wydawnictwa Farmacom Przewodniczący organizacyjnego, redaktor naczelny wydawnictwa Farmacom

bitubi.pl

B2B MEDIA GROUP bitubi.pl tel./fax 32 45531/11 31 6144-300 GSM Wodzisław 502 084 101Śląski redakcja@farmacom.com.pl ul. 26 Marca tel./fax 32 455 31 61 GSM 502 084 101 redakcja@farmacom.com.pl

Rada Programowa: Grzegorz Cessak – Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Andrzej Szarmański – Wiceprezes ISPE Polska, Dyrektor Jakości w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A. Irena Rej – Prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska” Daniel Gralak – Dyrektor Departamentu Inspekcji ds. Wytwarzania w Głównym Inspektoracie Farmaceutycznym dr Jarosław Jan Hołyński – Doktor nauk farmaceutycznych Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne dr n. farm. Leszek Borkowski – Ekspert UE do spraw leków, były prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych prof. dr hab. Zbigniew E. Fijałek – Dyrektor Narodowego Instytutu Leków Marcin Kołakowski – Wiceprezes ds. Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Marek Gnyś – Główny technolog Polfa Warszawa.

Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl

Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 16 zł Cena rocznej prenumeraty – 55 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

Redakcja Teresa Kubsz-Miller, Joanna Korzonek, Maria Kubsz-Łatas, Tomasz Butyński, tel./fax 032 456 60 79 redakcja@farmacom.com.pl Skład: Prografika Druk: Drukarnia BIMART

Nakład: 3 500 egz. Partner:

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń bran żowych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi i biura projektowe. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

www.ispe.org.pl

8 | polski przemysł

Jajko czy kura?

czyli jak zacząć proces usprawnień? Andrzej Wróblewski

To już trzeci artykuł ukazujący się na łamach „Świata Przemysłu Farmaceutycznego” dotyczący tematyki optymalizacji / usprawnień. W pierwszym przybliżyłem relacje pomiędzy jakością i optymalizacją udowadniając, że optymalizacja procesu nie musi odbywać się kosztem jakości a wręcz przeciwnie, właściwie realizowany projekt powinien podnieść jego poziom. W kolejnym artykule skupiłem się na najczęściej popełnianych błędach podczas wdrażania procesów usprawniających. Znaczna część z tych błędów ma swoje korzenie w początkowej fazie. Kontynuując ten temat postaram się odpowiedzieć na pytanie: Jak zacząć proces usprawnień aby tych błędów uniknąć.

Proces usprawnień powinniśmy traktować jak projekt, powinien mieć

Schodząc niżej możemy wybrać miejsce, któremu chcemy poświęcić więcej

strukturę która, będzie wspierała jego realizację. Mówiąc o strukturze mam na

uwagi. Obserwacje z wysokiego poziomu pozwalają nam na wytyczanie

myśli zakres i cele, ramy czasowe, odpowiedzialności, etapy…itp. Określenie

obszarów problematycznych jednak to analiza szczegółów dostarcza

powyższego, chociażby w sposób ramowy wymaga zebrania określonej

nam rozwiązań tych problemów. Taki sposób postępowania pozwala na

ilości danych oraz ich analizy. Powinniśmy więc zacząć od zgrubnej analizy

efektywne prowadzenie analiz, bo skupiamy się tam gdzie widzimy problem

obszaru. Podstawowym celem analizy powinno być określenie potencjału

czyli potencjał do usprawnienia.

usprawnień, czyli gdzie jesteśmy teraz i jak powinien wyglądać ten obszar

Często w ystępującym problemem przy analizie potencjału

w przyszłości. Różnica pomiędzy stanem obecnym a przyszłym – pożądanym

usprawnień jest zdefiniowanie stanu przyszłego przez jego użytkownika.

stanowi potencjał.

Nieumiejętność zdefiniowania stanu przyszłego może mieć różne

Inną kwestią jest wybór obszaru, który chcemy poddać analizie. Może

korzenie. Najczęstszą przyczyną jest nieumiejętność spojrzenia na własny

to być konkretny obszar gdzie analiza będzie dotyczyła większej ilości

proces „zewnętrznym okiem”. Będąc zaangażowany w dany proces od

procesów realizowanych w obszarze (np. obszar konfekcjonowania) lub

wielu lat przestajemy dostrzegać elementy, które osobie „zewnętrznej”

jeden proces realizowany poprzez parę obszarów (np. proces zwolnienia

w sposób oczywisty wydają się irracjonalne. I tak wdrażanie kolejnego

serii). Przy wyborze obszaru / procesu dla którego chcemy dokonać analizy

dokumentu, który dubluje ten wprowadzony parę lat temu dla jego

potencjału usprawnień powinniśmy się kierować dostępnymi danymi oraz

twórcy jest najczęściej czymś standardowym i nieodzownym a dla

doświadczeniami. Każda firma działająca w środowisku wolnorynkowym na

osoby „zewnętrznej” oczywistą stratą, która może stanowić potencjał dla

bieżąco zbiera dane, które pozwalają na określenie kluczowych problemów.

usprawnień. Dodatkowo u wielu z nas występuje naturalna, podświadoma

Stąd powinna umieć określić czy np. utrata części rynku na rzecz konkurencji jest spowodowana pogorszeniem jakości produktu, zbyt długim czasem dostawy, a może zbyt wysoką ceną. Powodem do wyboru obszaru analizy mogą być również reklamacje klientów wewnętrznych na działanie obszaru czy procesu. Przy analizie potencjału należy pamiętać, że na tym etapie poruszamy się w obszarze dużych cyfr, więc szacowanie jest dopuszczalną i wskazaną metodą pracy. Liczenie z dokładnością do 3 miejsc po przecinku może skutecznie zabić cały proces, zniechęcając wszystkich na jego początku. Ze zbieraniem danych i ich analizą jest trochę jak ze schodzeniem samolotu z wysokiego pułapu. Lecąc wysoko widać jedynie zarysy, jednak obszar obserwacji jest stosunkowo duży, można wiec zidentyfikować połączenia

Andrzej Wróblewski Urodzony w Poznaniu, absolwent Politechniki Poznańskiej Wydziału Technologii Chemicznej, od 1994 związany z branżą farmaceutyczną, początkowo zatrudniony na stanowisku Mistrza Produkcji na Wydziale Nici Chirurgicznych Poznańskiej Polfy, następie w służbach jakościowych w Dziale Walidacji. W wyniku przejęć i łączenia różnych ﬁrm ostatecznie zatrudniony w GlaxoSmithKline. Od 2001 czyli od początku wdrożenia projektu LeanSigma pracował na różnych stanowiskach związanych z usprawnieniami procesów biznesowych.

pomiędzy poszczególnymi obszarami. Im niżej schodzimy obszar obserwacji się zawęża, jednak ilość szczegółów, które dostrzegamy jest coraz większa.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Zachowania ludzkie w kontekście zmian Przy pomocy rozkładu normalnego (Gaussa) można dobrze zilustrować rozkład zachowań ludzkich w odniesieniu do zmian. Na skraju rozkładu znajdują się najmniej liczne grupy osób o ekstremalnym podejściu. Z lewej strony osoby z deﬁnicji przeciwne jakimkolwiek zmianom. Nazywamy ich „jaskiniowcami”. Przy dobieraniu osób do zespołów usprawniających należy je zdecydowanie pomijać zostawiając ich w ich jaskiniach. Szansa ich przekonania jest znikoma, a prawdopodobieństwo sparaliżowania pracy zespołu ogromne. Drugą skrajną grupę tworzą promotorzy zmian, czyli osoby, które w sposób naturalny sprzyjają zmianom i lubią w nich uczestniczyć. To nasi potencjalni liderzy zmian, których zadaniem jest pociągnąć za sobą pozostałych. Największą grupę osób stanowią niezdecydowani, którzy przejawiają postawę zamykającą się w sentencjach: począwszy od „dlaczego tu i teraz” poprzez „chętnie ale…nie mamy czasu” a skończywszy na „dlaczego nie”. Zadaniem liderów jest przekonanie tej grupy osób i przeciągnięcie ich w kierunku entuzjastów zmian.

chęć obrony własnych ciężko wypracowanych rozwiązań. Skłonność ta jest wspierana przez fakt, że oceny naszego procesu dokonuje osoba z „zewnątrz”, której wiedza i doświadczenie odnośnie samego procesu jest znacznie mniejsza od naszej.

Kto, więc powinien dokonać analizy potencjału? Odpowiedź jest oczywista: multidyscyplinarny zespół. Skład zespołu powinien zapewniać szerokie spojrzenie na analizowany obszar. Podstawą zespołu powinna być osoba bardzo dobrze znająca analizowany obszar. Odpowie na pytania pozostałych członków zespołu oraz będzie wiedziała gdzie szukać bardziej szczegółowych informacji. Jej zaangażowanie na początkowym etapie wesprze dalszy proces zmian oraz będzie stanowiła naturalny łącznik komunikacyjny z pozostałą częścią organizacji objętą analizą. Właściwa i czytelna komunikacja jest niemniej ważna niż sama analiza potencjału. Brak właściwej komunikacji na tym etapie z całą pewnością będzie miał negatywny wpływ na późniejsze wdrożenie. Pozostały skład należy dobrać w zależności od analizowanego obszaru. Nie należy się jednak bać wydawałoby się „egzotycznych” kandydatur, na przykład powołanie finansisty dla analizy obszaru produkcyjnego. Taka osoba może wnieść bardzo duży, pozytywny wkład do prac zespołu. Po pierwsze rzuci dodatkowe, finansowe światło na analizowany obszar. Po drugie zada wiele pytań, z których część wydawałoby się „głupich”, pozwoli wywołać dyskusję i zainspirować innych członków zespołu. Jedno jest pewne, brak stawiania wyzwań oraz zadawania sobie pytań: dlaczego?, w prostej linii prowadzi do zaakceptowania obecnej sytuacji i utracenia okazji do rzeczywistego określenia istniejącego potencjału. Dlatego równie ważnym co obszar pochodzenia i wiedza jest charakter członków zespołu. Osoby otwarte, zadające pytania oraz szukające na nie odpowiedzi to klucz według którego należy kompletować zespół. Bardzo często po zakończeniu analizy potencjału osoby te zostają powołane do „etatowego” usprawniania firmy. Tak skompletowany zespół ma szeroką wiedzę odnośnie funkcjonowania obszaru oraz jego bezpośredniego otoczenia. Nie ma jednak doświadczenia w zakresie prowadzenia projektów usprawniających oraz brak mu szerokiego spojrzenia na doświadczenia innych. Warto więc zastanowić się nad wsparciem z poza organizacji. Osoby specjalizujące się w realizacji tego rodzaju projektów uzupełnią brakujące umiejętności. Ich wsparcie

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

10 | polski przemysł może okazać się niezbędne na poszczególnych etapach. Począwszy od doboru składu zespołu, zaplanowania procesu komunikacji, określenia

Benchmarking

rodzaju zbieranych danych, doboru narzędzi do ich analizy po wypracowanie

jest powszechnie stosowanym narzędziem w procesach usprawniających. Benchmarking jest to porównywanie z wynikami / rozwiązaniami stosowanymi przez innych producentów z tej samej branży, bądź z innych. W porównaniach najczęściej jest przedstawiana szeroka grupa ﬁrm jednak kluczowymi są te, które są liderami. One właśnie stanowią wzorzec najlepszych rozwiązań i wyników. Benchmarking możemy realizować na poziomie wskaźników efektywności (KPI – Key Performance Indicator) oraz na poziomie operacyjnym. Porównanie na poziomie wskaźników KPI daje obraz z wysokiego poziomu, natomiast porównywanie na poziomie operacyjnym pokazuje jakość stosowanych rozwiązań. Można znaleźć również bezpośrednie połączenie pomiędzy oboma, gdzie rozwiązania stosowane na poziomie operacyjnym znajdują swoje odzwierciedlenie w osiąganych wynikach KPI.

wniosków końcowych. Zewnętrzne spojrzenie poprzez pryzmat rozwiązań stosowanych u innych producentów w tej lub w innych branżach (z angielskiego: Benchmarking) jest nieocenionym wkładem i może uchronić przed „ponownym wynajdowaniem koła”. Większość firm rozpoczynających programy usprawniające wspiera się wiedzą z poza organizacji. Trzeba jednak pamiętać, że zewnętrzny konsultant nie przyniesie gotowych rozwiązań w teczce. Pomoże dostrzec obecne problemy i wypracować stosowne do nich rozwiązania. Miedza merytoryczna odnośnie samych procesów musi pochodzić od ich właścicieli. Parę lat temu otrzymałem zlecenie polegające na udzieleniu pomocy w zainicjowaniu programu usprawniającego w dużej firmie z branży papierniczej. Na pierwszej rozmowie z dyrektorem zakładu poinformowano mnie, że firma ma głównie problemy z jakością i stabilnością procesów technologicznych i planuje dokonać w tym obszarze usprawnień. W ramach przygotowań do procesu wysłano dwóch pracowników na zewnętrzne

Ocena potencjału usprawnień kończy się uzyskaniem akceptacji (bądź

szkolenie SixSigma. Moim zadaniem było zidentyfikować pierwsze

jego braku) naczelnego kierownictwa firmy. Jest to najczęściej grono

projekty poprawiające proces technologiczny i pomóc w ich realizacji. Tak

managerów wysokiego szczebla różnych specjalności. Ich wiedza jest raczej

jak zawsze w tego rodzaju analizach zacząłem od wizyty w obszarze. Moja

szeroka i ogólna niż szczegółowa w odniesieniu do konkretnych procesów.

diagnoza różniła się od oceny dokonanej przez kierownictwo zakładu. Poza

Przekaz kierowany do nich musi być czytelny tak aby wszyscy rozumieli

problemami z samymi procesami technologicznymi zakład borykał się

potrzebę działania i cele do realizacji. Zdobycie przychylności i wsparcia

z duża ilością problemów organizacyjno-logistycznych. W zakładzie nie było

kierownictwa firmy na tym etapie jest premią, którą na pewno będziemy

widać czytelnego przepływu materiałów, a wyrób gotowy magazynowano

potrzebować w przyszłości.

w każdym wolnym miejscu. Przyczyna pierwotna tkwiła w braku

Dalsza część postepowania jest zgodna z metodologią realizacji projektu,

umiejętności elastycznego dostosowania się do zamówień klienta.

z tą różnicą, że na poszczególnych etapach wykorzystujemy narzędzia

Długie czasy przezbrojeń zmuszały do produkcji dużych serii. Klient

typowe dla projektów usprawniających. Szczególnie efektowną metodykę

odbierał towar zgodnie ze swoimi zamówieniami, więc pozostała

prowadzenia projektów usprawniających zaproponowała w latach 80

część wypełniała każdą wolną przestrzeń zakładu, generując ogromną

Motorola. DMAIC jest procesem opartym na pięciu konsekwentnych,

ilość niepotrzebnej pracy. Mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem tzw.

następujących po sobie krokach…ale o tym w następnym wydaniu „Świata

Ukrytej Fabryki i jak sama nazwa wskazuje jej dostrzeżenie nie było

Przemysłu Farmaceutycznego”.

takie proste, szczególnie w sytuacji gdy taka procedura postępowania

Ewentualne pytania proszę kierować na: andrzej.wroblewski@vp.pl

stała się standardowym procesem. Pracownicy wysłani na szkolenie o profilu statystycznym, nie byli w stanie dostrzec problemów związanych z przepływem. Profil ich szkolenia nie do końca odzwierciedlał kluczowe problemy zakładu. Warto wiec już w najwcześniejszych etapach prac skorzystać z zewnętrznego wsparcia. Ostatecznie podjęto decyzję o rozpoczęciu procesu usprawnień od optymalizacji przepływów. Ocena potencjału powinna zawierać parę informacji. Pierwszą podstawową jest odpowiedź na pytanie co stanowi nasz potencjał do usprawnień?; czy jest jeden czy jest ich więcej? Potencjał ten powinien być wyrażony w miarę precyzyjnie, najlepiej w oparciu o dane. Przykład: Chcemy obniżyć poziom reklamacji z poziomu 3% do 1% lub chcemy skrócić czas realizacji zamówienia klienta z 1 miesiąca do 1 tygodnia. Jeżeli na tak wczesnym etapie możemy oszacować koszty oraz skutki finansowe związane z poszczególnymi potencjałami to należy to zrobić. Należy również osadzić poszczególne działania w czasie oraz co ważniejsze przydzielić kompetentne zasoby. W wielu przypadkach będzie występowała potrzeba uzupełnienia kompetencji osób. Projekty bez przydzielonych kompetentnych zasobów i określonej odpowiedzialności mają niewielkie szanse powodzenia. Warto

Cykl prowadzenia projektu DMAIC opracowany przez Motorolę

również określić sposób i częstotliwość kontroli realizacji.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

12 | produkcja

Minitabletki ± nowe rozwiązania technologiczne i terapeutyczne Małgorzata Sznitowska Kierownik Katedry i Zakładu Farmacji Stosowanej, Gdański Uniwersytet Medyczny Fot. 1. Porównanie wielkości tabletki tradycyjnej (9 mm), minitabletek (2 i 3 mm) i peletek

Charakterystyka Minitabletki (Fot. 1) to tabletki o średnicy 1-3 mm [1-4]. Ich małe rozmiary

konwencjonalnych tabletkarek, wyposażonych w specjalne stemple

stwarzają bardzo duże możliwości zastosowania w praktyce. Ponieważ

i matryce. Stemple zawierają wiele (np. 13-19) trzpieni (Fot. 2). Można również w

koncepcja jest stosunkowo nowa, istnieje w lecznictwie tylko kilka produktów

tabletkarkach stosować stemple do minitabletek jednotrzpieniowe (w badaniach

leczniczych w tej postaci (patrz poniżej), ale zainteresowanie tą formą leku ze

rozwojowych). Ważne jest więc, że producent może produkować minitabletki

strony przemysłu farmaceutycznego zauważalnie rośnie, szczególnie w sytuacji

na posiadanej linii produkcyjnej, wymieniając tylko stemple,

intensywnych poszukiwań nowych sposobów podawania leków w pediatrii

Wprowadzenie minitabletek do produkcji przemysłowej jest wolne przede

i geriatrii. Warto zaznaczyć, że do niedawna najwięcej publikacji naukowych

wszystkim z powodu dużych obaw producentów odnośnie parametrów

dotyczyło minitabletek do podania do oczu. Proponowano umieszczanie

produkcyjnych. Pomimo że technologia prasowania tabletek jest doskonale

ich w worku spojówkowym, a dodatek biodegradowalnych polimerów

poznana, a do minitabletek będą stosowane te same urządzenia, lecz producenci

o właściwościach bioadhezyjnych, wydłużałby czas kontaktu leku z rogówką

nie mają żadnych doświadczeń ze stosowaniem tabletkarkach stempli do

i zwiększał jego biodostępność [5].

minitabletek. Nie ma również doświadczeń w zakresie powlekania minitabletek,

Minitabletki to forma pośrednia pomiędzy tabletkami tradycyjnymi (średnica

a proces ten daje ogromne szanse modyfikacji uwalniania. Ich powlekanie

powyżej 5 mm) i mniejszymi rozmiarem granulatami i peletkami (wielkość do

powinno być łatwiejsze i bardziej powtarzalne niż granulatów, ale zapewne

1 mm). Różnią się od peletek lub granulatów nie tylko większymi rozmiarami, ale

trudniejsze niż tradycyjnych tabletek.

przede wszystkim metodą otrzymywania – przez tabletkowanie, tak jak tradycyjne tabletki. Najważniejsze zalety minitabletek to: • możliwe jest zastosowanie tradycyjnej technologii i składu masy tabletkowej, jak dla tabletek konwencjonalnych,

Minitabletki dają możliwość spełnienia wymogów jakościowych jakie stawia się dla tradycyjnych tabletek [6, 7]. Problemem może być zapewnienie jednolitości dawkowania pojedynczej jednostki, jednak problem ten można

• mogą być łatwiej połykane niż tabletki lub kapsułki; mogą być podawane

wyeliminować proponując najmniejsze dawkowanie w formie 3-5 minitabletek

dzieciom – do połykania bezpośrednio lub zawieszania w płynie lub

(jednolitość dawkowania będzie więc dotyczyć „porcji” 3-5 minitabletek uznanych

pożywieniu,

za „jednostkę dawkowania”).

• przez powlekanie można uzyskać modyfikację uwalniania lub maskowanie smaku, • powlekane i umieszczane w kapsułkach mogą tworzyć wielozbiornikowe postacie leku o kontrolowanym uwalnianiu, • pozwalają dowolnie dobierać dawkę leku dla indywidualnego pacjenta „przez mnożenie”,

Sposób aplikacji i dawkowanie Minitabletki mogą być dozowane pojedynczo lub po kilka-kilkanaście sztuk (z urządzeń dozujących), a także mogą być zamykane w kapsułkach. Ten ostatni sposób nie stanowi istotnego postępu w sposobach aplikacji i w tej części artykułu nie będzie brany pod uwagę).

• łatwe jest otrzymanie minitabletek szybko rozpadających się w jamie ustnej • w pediatrii zapewniają większą trwałość niż syropy, przy równoczenym łatwym doborze dawki i maskowaniu smaku.

Połykanie Z powodu małych rozmiarów minitabletki umożliwiają podawanie leku osobom, które mają trudności z połykaniem klasycznych tabletek czy kapsułek.

Wytwarzanie D o p r o d u k c j i m i n i t a b l e te k m o g ą b y ć w y k o r z y s t y w a n e

Zalety te są szczególnie doceniane w pediatrii (dzieci w wieku 2-5 lat), a także u osób z dysfagią.

trad ycyjne meto d y mok rej i suchej granulacji, jak również

Mogą być rozważane różne sposoby podawania minitabletek: połykanie

bezpośrednie tabletkowanie. Do uzyskania minitabletek używa się

z wodą, dyspergowanie w półpłynnych lub półstałych napojach/pożywieniu,

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

dyspergowanie w syropach. Nowością mogłoby być użycie w tym celu

Opakowania dozujące

standaryzowanego smakowego żelu doustnego, wydawanego z apteki

Jak wspomniano powyżej, atrakcyjną zaletą minitabletek jest dobór dawki poprzez

wraz z minitabletkami. Żel, z powodu właściwości organoleptyczych (m.in.

podawanie odpowiedniej, zindywidualizowanej liczby minitabletek. Obok rozwoju

odczuwalny „poślizg”), szczególnie nadawałby się do aplikacji minitabletek,

minitabletek jako postaci leku opracowywane są więc jednocześnie rozwiązania

gdy ich liczba w dawce będzie wynosiła kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt.

umożliwiające ich dozowanie. Warunkiem podstawowym jest, by urządzenie

Producent minitabletek mógłby deklarować zgodność minitabletek z daną

dozujące było proste, tanie, niezawodne i najlepiej, by stanowiło element opakowania

substancją leczniczą w żelu „standardowym”, po przeprowadzeniu prostych

leku. Można wręcz wyczuć pewien wyścig producentów w tej „konkurencji”, co nie

badań zgodności.

dziwi, gdyż dopiero rozwiązanie problemu dozowania może skutkować wdrożeniem minitabletek do lecznictwa na szeroką skalę. Chociaż pomysłów jest sporo, żadne

Dobór dawki

jednak z rozwiązań nie trafiło jeszcze do praktyki klinicznej, co dowodzi, że sprawa

Podstawową korzyścią, jaką daje proponowana technologia jest możliwość

nie jest prosta. Zostało np. opracowane elektroniczne urządzenie liczące i dozujące

dokładniejszego dawkowania leku u szerokiej grupy (szczególnie wiekowej)

za pomocą fotokomórki minitabletki o średnicy 3 mm [8]. W Stanach Zjednoczonych

pacjentów. Dawka leku może być dobierana przez „mnożenie” zamiast przez

z kolei została opatentowana łyżka dozująca peletki lub minitabletki, umożliwiająca

powszechnie stosowane „dzielenie” tabletek - mało precyzyjne, stwarzające

ich pobranie z opakowania zbiorczego [9].

wiele zagrożeń, albo nawet niemożliwe. Ponieważ tabletki są postacią leku dawkowanego, w jednej tabletce

Powlekanie – modyfikacja uwalniania

znajduje się dawka leku przeznaczona dla pacjenta „standardowego”.

Z powszechnie już stosowanymi w lecznictwie peletkami minitabletki

W sytuacji, gdy wymagane są różne dawki, producent może proponować podział

łączy, poza możliwością zamykania w kapsułce, możliwość łatwej modyfikacji

tabletki (obecnie rzadko więcej niż na połowę) lub pobieranie wielokrotności

szybkości uwalniania substancji leczniczej poprzez powlekanie. Można w ten

dawki. Oba te sposoby są uciążliwe i nie zawsze możliwe. Producenci

sposób uzyskiwać przedłużone uwalnianie, formy dojelitowe lub maskować

muszą więc produkować tabletki w asortymencie kilku dawek, co wiąże się

smak.

z problemami rejestracyjnymi, technologicznymi, analitycznymi, logistycznymi.

Podobnie jak peletki, minitabletki z powodu małych rozmiarów mogą być

Wyprodukowanie szerokiego asortymentu dawek przeznaczonych dla pacjentów

powlekane w aparatach fluidalnych (praktycznie niestosowany sposób dla

pediatrycznych jest praktycznie niemożliwe.

tabletek), natomiast zastosowanie perforowanych bębnów drażerskich może

Dla minitabletek różne dawki odmierzane byłyby przez dobór liczby

być niewłaściwe. Rdzenie minitabletek posiadają przewagę nad peletkami ze

podawanych jednostek (tak jak w formach płynnych dawkuje się różną objętość).

względu na bardziej powtarzalny proces wytwarzania, jak również jednolity

Tak więc jeden produkt nie musiałby występować w różnych wersjach dawek.

rozmiar, regularny kształt, gładką powierzchnię, niską porowatość oraz często

Dla producentów niezwykle ważny jest fakt, że rozwijając jeden produkt można

większą wytrzymałość mechaniczną. Tak samo jak peletki, minitabletki

nim zastąpić dotychczasowe tabletki lub kapsułki produkowane w dwóch lub

o różnych otoczkach można łączyć w jednej kapsułce i otrzymywać systemy

więcej dawkach. Nie trzeba zwiększać asortymentu o kolejne dawki, ponieważ

o kontrolowanym uwalnianiu [3]. Daje to nowe możliwości producentom, którzy

jakakolwiek dawka, w zależności od masy czy potrzeb pacjenta, będzie

nie mają linii technologicznych do wytwarzania peletek.

odmierzana zawsze z identycznego opakowania (pacjent wymagający większej dawki będzie zużywał opakowanie szybciej).

Formy szybko rozpadające się w jamie ustnej (ODT)

Jeden produkt leczniczy pozwalający na dowolne dawkowanie to

Bardzo dużym zainteresowaniem cieszą się obecnie formy rozpuszczalne

ograniczenie kontroli serii produkcyjnych, pracy przy badaniach rozwojowych

lub rozpadające się w jamie ustnej, a następnie połykane w postaci dyspersji ze

oraz rejestracja jednego a nie kilku produktów. Skrócenie czasu potrzebnego

śliną. Występują w formie tabletek (tzw. ODT orodispersible tablets), liofilizatów,

na wytwarzanie następowałoby chociażby z powodu mniej częstego

lamelek. Minitabletki mogłyby dołączyć do tych form ze względu na łatwiejsze

niż przy różnych dawkach „przezbrojenia” lub czyszczenie urządzeń do

uzyskanie szybkiego rozpadu w kontakcie ze śliną, co wynika z małych rozmiarów

tabletkowania, powlekania oraz pakowania. Z uwagi na zredukowanie

[10]. Rozwój ich technologii w formie ODT byłby prostszy niż dla tabletek

asortymentu opakowań bezpośrednich, zastosowanie technologii

o standardowych rozmiarach, a technologia łatwiejsza i powszechnie dostępna,

minitabletek skutkowałoby skróceniem czasu potrzebnego na dostarczenie

w przeciwieństwie do lamelek i liofilizatów.

gotowego produktu od producenta, poprzez pośrednika (hurtownia) do

Oczywiście można takie formy również proponować do rozpraszania

apteki, a w konsekwencji do pacjenta (mniejsza powierzchnia magazynowa,

w wodzie przed podaniem: w szklance lub na łyżeczce (ten ostatni sposób

mniejsze koszty transportu). Ponadto wprowadzenie jednego rodzaju

staje się przedmiotem ogromnego zainteresowania, chociaż do tej pory dotyczy

minitabletek (taki sam skład jakościowy jak i ilościowy rdzeni minitabletek

tabletek lub proszków liofilizowanych).

lub/i minitabletek powlekanych) zmniejszyłoby obecnie istniejące ryzyko, związane z przeterminowaniem wytworzonych serii tabletek, dla dawek

Postać pediatryczna

produktu, które są mniej popularne na rynku. Innymi słowy: mniejsze koszty

Brak odpowiednich postaci pediatrycznych stanowi duży problem w terapii

związane z utylizacją, większy zysk dla firmy oraz większa elastyczność

dzieci. Wydana w 2007 roku przez Europejską Agencję Leków tak zwana

w reagowaniu na zapotrzebowanie rynku.

„Regulacja pediatryczna” wymusza poszukiwanie form leków dostosowanych

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

14 | produkcja do lecznictwa dziecięcego. Minitabletki to wręcz idealna forma leku pediatrycznego

Stemple wielotrzpieniowe i matryca do prasowania minitabletek, wyprodukowane w firme Adamus HT ze Szczecina

– łączą zalety płynnych postaci leku i tradycyjnych tabletek [11]. Zaletą, w porównaniu z syropami lub kroplami doustnymi (podstawowe do tej pory formy leku doustnego dla dzieci), jest łatwiejsze maskowanie smaku substancji leczniczej, większa stabilność substancji czynnej oraz możliwość zastosowania bezpieczniejszych substancji pomocniczych (brak konieczności użycia współrozpuszczalników czy środków konserwujących). Dla producentów tabletek, którzy nie mają linii technologicznych do produkcji form płynnych minitabletki dają szansę na rozwój form pediatrycznych. Minitabletki mogą być wykorzystane jako postać leku dla dzieci w wieku przedszkolnym (2-6 lat). Z powodu

Fot. 2. Stemple wielotrzpieniowe i matryca do prasowania minitabletek

mał ych rozmiarów mogą być bez trudności połykane już przez dzieci 6-miesięczne [4, 12]. Obecnie wskazuje

Ultrase MT (kapsułka z minitabletkami dojelitowymi zawierającymi enzymy

się tylko na problem żucia minitabletek przez dzieci w wieku poniżej

trzystkowe), Lamisil (minitabletki-granulki z chlorowodorkiem terbinafiny –

4 lat, co może być niepożądane, gdy stanowią formy o modyfikowanym uwalnianiu.

125 mg lub 187,5 mg w saszetce). Warto zauważyć, że ostatni z nich

Wyprodukowanie szerokiego asortymentu dawek przeznaczonych dla

w badaniach przedrejestracyjnych przedstawiano jako minitabletki, natomiast

pacjentów pediatrycznych jest praktycznie niemożliwe. Niestety wiele tabletek

w ulotce podaje się postać „granulki” („biconvex” – „dwuwypukłe”). Wszystkie

posiada również wskazanie do użycia u dzieci, nawet czasami bez podania

te preparaty faktycznie stanowią postacie leku w określonej dawce i nie służą

dolnej granicy wieku. Podawane jest wtedy dawkowanie w mg/kg masy ciała,

do odmierzania dowolnej dawki. Taka technologia, jak zostało opisane powyżej,

co stwarza ogromne zagrożenia: opiekun dziecka musi wykonać prawidłowe

wymagałaby systemu odliczającego.

obliczenia, a wynik może wskazywać na konieczność podania dziecku 1/8 czy

Nie ulega wątpliwości, że wiele firm pracuje nad nowoczesną formą leku

1/5 tabletki, co jest niewykonalne. Jak już wspomniano, dobór dawki „przez

jaką są minitabletki. Jest to doskonała platforma technologiczna, którą można

mnożenie”, przy zastosowaniu odpowiedniego urządzenia dozującego, czyni

zastosować dla dowolnej substancji leczniczej. Wdrożenia wymagają jednak

z minitabletek uniwersalną i bezpieczną formę zapewniającą dawkowanie leku

szerszych badań, poznania uwarunkowań technologicznych, wskazania

w szerokim zakresie wiekowym i eliminującą wiele pomyłek występujących przy

parametrów krytycznych itp.

dobieraniu dawek przy innych formach. Pomyłki zdarzają się często również przy

Cel taki postanowiliśmy osiągnąć prowadząc badania w Katedrze i Zakładzie

wykonywaniu zawiesin z antybiotykami, co wymaga odmierzania i dodawania

Farmacji Stosowanej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Projekt pt.

przez opiekuna dziecka odpowiedniej ilości wody do proszku. Minitabletki nie

„Minitabletki jako nowa postać leku doustnego – opracowanie warunków

wymagałyby takich czynności i jest to kolejny argument, że stwarzają szansę

wytwarzania, powlekania i dozowania oraz optymalizacja właściwości fizycznych

bezpieczniejszej terapii u dzieci.

w zależności od zastosowania” będzie realizowany w latach 2012-2015 dzięki

Wraz z wprowadzeniem technologii minitabletek pojawią się możliwości

uzyskanemu finansowaniu z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Przyznanie

produkcji pediatrycznych leków doustnych o przedłużonym uwalnianiu/działaniu

takiego finansowania w pierwszym konkursie w ramach programu badań

lub form dojelitowych, do tej pory niedostępnych w lecznictwie, głównie z powodu

stosowanych, rozstrzygniętego w lipcu b.r., to dla nas ogromny sukces.

rozpiętości dawek pediatrycznych. Tabletki o przedłużonym uwalnianiu lub dojelitowe

Celem zaproponowanych badań jest dostarczenie dla potencjalnych

przeznaczone dla dorosłych nie nadają się do dzielenia w celu podania dawki

producentów obszernego materiału doświadczalnego zawierającego

mniejszej dla dziecka. Poprzez wprowadzenie powlekanych minitabletek nastąpić

krytyczną analizę technologii i wskazanie możliwości nowych zastosowań

może rewolucja w terapii dzieci, gdyż technologia powlekania daje ogromne

minitabletek. Efektem projektu będzie przygotowanie wyczerpującego raportu

możliwości projektowania doustnych postaci leku o modyfikowanym uwalnianiu.

technologicznego, stanowiącego podstawę dla platformy technologicznej, która może być z powodzeniem zastosowana do wszystkich substancji leczniczych,

Platforma technologiczna – badania finansowane przez NCBiR

i oferuje ogromne możliwości optymalizacji właściwości (typu) minitabletek w zależności od wymaganych celów terapeutycznych: szybkie lub przedłużone

W postaci minitabletek wprowadzone zostały aktualnie do lecznictwa (według

lub opóźnione uwalnianie, rozpad w ślinie przed połykaniem, a także aplikacja

posiadanej przeze mnie wiedzy) tylko trzy preparaty: Orfilril long (minitableki

w dowolny sposób: z płynami lub z nośnikami „żelowymi”, po rozpadzie

o przedłużonym uwalnianiu z walproinianem sodu – 500 mg w saszetce),

w szklance itp.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 15 Planowane badania można w sposób ogólny przedstawić w 3 modułach:

sposób na zachęcanie do innowacji i niedopuszczanie do pozostania w tyle,

• otrzymywanie minitabletek metodą prasowania sproszkowanej masy

gdy szereg firm na świecie poważnie interesuje się minitabletkami.

tabletkowej lub granulatu – ustalenie czynników wpływających na

Ponieważ w ostatnich latach prowadziliśmy już badania wstępne (również we

jakość minitabletek, opracowanie optymalnych technologii (skład

współpracy z Polpharmą oraz Politechnika Gdańską), posiadamy już dostateczne

i metody prasowania) dla minitabletek o niemodyfikowanym uwalnianiu,

doświadczenie, by ocenić wysoko szanse na realne wykonanie części naukowej

o przedłużonym uwalnianiu lub szybko rozpadających się w jamie ustnej

projektu, a od firm farmaceutycznych i urzędów rejestracyjnych, i to nie tylko

• powlekanie minitabletek w warstwie fluidalnej - ustalenie czynników

w kraju, zależeć będzie jak szybko pacjenci uzyskają leki w nowej formie.

wpływających na jakość otoczek, w szczególności porównanie procesu z procesem powszechnie stosowanym dla peletek, opracowanie optymalnych technologii dla minitabletek o przedłużonym uwalnianiu, dojelitowych lub z otoczką maskującą smak • opracowanie schematów aplikacji leku w postaci minitabletek, w szczególności dla pacjentów pediatrycznych – sposób podania, dobór dawek, sposób odmierzania dawek (m.in. opracowane będzie urządzenie dozujące i technologia żeli smakowych). Ponieważ większość producentów leków w Polsce posiada linie do produkcji tabletek, są oni oczywistymi odbiorcami nowej technologii. Każdy producent będzie mógł zapoznać się z opracowaniem, które w sposób wszechstronny przestawi nową technologię i jej możliwości, z licznymi przykładami składów, parametrów procesów produkcyjnych, wskazaniem problemów technologicznych i analitycznych, a także z propozycją urządzenia dozującego. Poza urządzeniem dozującym nie jest prawdopodobne, by w toku prac powstały rozwiązania, które objęte będą patentem (stosowane będą technologie znane dla tabletek). Tym bardziej wiedza z raportu i powstałych publikacji, będzie mogła bez ograniczeń być wykorzystywana przez każdego producenta. Jest to dobry

Literatura

[1] Lennartz P., Mielck J.B. 1998. Minitabletting: improving the compactability of paracetamol powder mixtures. Int. J. Pharm., 173,75 - 85. [2] Thomson S.A., Tuleu C., Wong I.C.K., Keady S., Pitt K.G., Sutcliffe A.G. 2009. Minitablets: New modality to deliver medicines to preschool-aged children. Pediatric., 123 (2) , e235 - e238. [3] Ishida M., Abe K., Hashizume M., Kawamura M., 2008. A novel approach to sustained pseudoephedrine release: differentially coated mini-tablets in HPMC capsules. Int. J. Pharm., 239, 46 - 52. [4] Tissen, C., Woertz, K., Breitkreutz J., Kleinebudde, P. 2011. Development of mini-tablets with 1 mm and 2 mm diameter. Int. J. Pharm. 416, 164 - 170. [5] Weyenberg W., Vermeire A., Remon J.P., Ludwig A. 2003. Characterization and in vivo evaluation of ocular bioadhesive minitablets compressed at different forces. J. Control. Release., 89, 329 - 340. [6] Kachrimanis K., Petrides M., Malamataris S. 2005. Flow rate of some pharmaceutical diluents through die-orifices relevant to mini-tableting. Int. J. Pharm., 303, 72 – 80. [7] Bodea M., Tomuta I., Leucuta S. 2010. Identification of critical formulation variables for obtaining metoprolol tartrate mini-tablets., Farmacia. 1, 58, 719 - 727 [8] Bredenberg S., Nyholm D., Aquilonius S.M., Nyström C. 2003. An automatic dose dispenser for microtablets - a new concept for individual dosage of drugs in tablet form. Int. J. Pharm., 161, 137 - 146. [9] Moest i inn. U.S. Patent 6, 811, 054 B1 (2004). [10] Stoltenberg I., Breitkreutz J. 2011. Orally disintegrating mini-tablets (ODMTs) - A novel solid oral dosage form for paediatric use, Eur. J. Pharm. Biopharm. 78, 462 – 469 [11] Madanecka A., Sznitowska M. 2009. Postępy w wytwarzaniu pediatrycznych produktów leczniczych. Forum Medycyny Rodzinnej 3, 494 - 500. [12] Spomer N., Klingmann V., Stoltenberg I., Lerch C., Meissner T., Breitkreutz J. 2012. Acceptance of uncoated mini-tablets in young children: results from prospective exploratory cross-over study. Arch. Dis. Child (doi:10.1136/rrchdischild-2011-300958).

REKLAMA

16 | produkcja

Call center

oznacza zysk

Marcin Grygielski Dyrektor regionalny na rynek Europy Środkowej i Wschodniej, Interactive Intelligence

Stały rozwój rynku i związana z nim wzrastająca konkurencja stawia firmy farmaceutyczne przed nieustannym wyzwaniem – jak obniżyć k o s z t y d z ia ł aln o ś c i, ab y nie w y w r z e ć negatywnego wpływu na efektywność pracy? Jak sprzedać więcej bez zwiększania zatrudnienia?

W warunkach ogromnej konkurencji bardzo trudno wyróżnić się za pomocą jedynego w swoim rodzaju produktu czy niezwykłej kampanii promocyjnej. W specyficznej branży, jaką jest dystrybucja leków i środków farmaceutycznych, klucz do sukcesu rynkowego stanowią partnerskie relacje z aptekarzami i lekarzami. Mają oni decydujący wpływ na sprzedaż, szczególnie w odniesieniu do ogromnego rynku produktów bez recepty, który dla wielu firm farmaceutycznych stanowi znaczącą część biznesu. W natłoku środków o różnych nazwach i cenach, a podobnym działaniu, większość z nas wybiera produkt wystawiony w aptece na widocznym miejscu lub też zdaje się na rekomendację i opinię lekarza czy aptekarza. Z tego powodu firmy dystrybucyjne budują rozbudowaną sieć przedstawicieli handlowych, których głównym zadaniem jest zapewnienie dobrych relacji z tymi „ambasadorami marki”. Jednak nakłady finansowe

Jednak specyfika działalności firm farmaceutycznych sprawia, że wielu

na utrzymanie takiej sieci są często horrendalne. Jak stworzyć efektywną

przedsiębiorców obawia się spadku jakości obsługi klienta związanego

sieć dystrybucji, unikając równocześnie wykładniczego wzrostu wydatków na

z przeniesieniem jej do call center. „W naszej branży nie wolno pozwalać sobie

obsługę działu handlowego? Warto rozważyć przeniesienie części procesów

na bezosobowość masowej obsługi. Nie dzielimy klientów mniej i bardziej

obsługi klienta do nowoczesnego call center, zbudowanego pod kątem

ważnych – każdy klient oczekuje szczególnej uwagi i personalnego podejścia,

specyfiki działania firmy farmaceutycznej.

każdy klient to dla nas VIP” – argumentują managerowie sprzedaży. Dlatego w branży farmaceutycznej możemy zapomnieć o typowych

Masowa obsługa klienta VIP – czy to możliwe?

skojarzeniach związanych z call center. Nie znajdziemy tutaj tysięcy

Call center to szybki i wydajny sposób obsługi klientów. Nie wymaga

agentów, którzy monotonnie recytują skrypt. Firma, która narazi swoich

kosztownych i czasochłonnych dojazdów do poszczególnych aptek czy

klientów na męczące przebijanie się przez IVR lub przełączanie pomiędzy

gabinetów lekarskich. Pozwala dotrzeć z ofertą do najdalszych zakątków

wieloma agentami, z których każdy deklaruje chęć pomocy oraz absolutny

kraju tak łatwo, jak do placówek w centrum Warszawy. O wiele łatwiejsze

brak odpowiedniej wiedzy czy umiejętności, może od razu deklarować

jest również zwiększanie i zmniejszanie skali działalności w miarę potrzeb

bankructwo. W istocie klient w branży farmaceutycznej nawet nie zadzwoni

biznesowych. Wprowadzenie telefonicznej obsługi klientów oznacza dla firmy

do dostawcy. To dystrybutor powinien się z nim kontaktować; i to szybciej

ogromne oszczędności budżetowe.

i bardziej skuteczniej od kilku czy kilkunastu konkurentów, którzy również będą

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

17 starali się przekonać go o wyższości zalet swoich produktów. Technologia

Warto zainwestować w dialera, który pozwala na obsługę połączeń

call center w branży farmaceutycznej musi nie tylko automatyzować obsługę

przychodzących i wychodzących przez jednego użytkownika. Dla branży

dużej liczby klientów, ale również umożliwiać budowę osobistych, partnerskich

farmaceutycznej obsługa połączeń przychodzących nie stanowi znaczącej

relacji z każdym z nich.

części działalności i nie jest opłacalne budowanie oddzielnego zespołu pracowników do ich obsługi. Tzw. tryb blending umożliwia konsultantom

Technologia o zabarwieniu personalnym Czy technologia może sprawić, że przypomnimy sobie czasy sprzed

odbieranie połączeń przychodzących w trakcie prowadzenia proaktywnych kampaniach telefonicznych – zwiększa to wydajność pracy zespołu.

rozwoju masowej konsumeryzacji – czasów, gdy biznes prowadziło się twarzą w twarz, przy wspólnym stole, a finał transakcji wymagał uściśnięcia ręki partnera? W nowoczesnym świecie nie starcza nam na to czasu. Jednak właściwie wdrożona technologia może stanowić fundament dla personalnych, opartych na zaufaniu relacji pomiędzy przedsiębiorstwem a jego klientami, a równocześnie umożliwić wzrost wydajności pracy i oszczędności budżetowe. Podstawową technologią dla efektywnej obsługi klienta w firmach farmaceutycznych jest oprogramowanie umożliwiające proaktywny kontakt z odbiorcą produktu – klient VIP wymaga przecież naszej uwagi i zainteresowania. Prowadzenie telefonicznych kampanii wychodzących umożliwia tzw. dialer. W ostatnim czasie obserwujemy szczególne zainteresowanie firm farmaceutycznych możliwościami tej aplikacji. Dialery samodzielnie wybierają numer klienta, nawiązują połączenie z odbiorcą i dopiero po udanym połączeniu przekazują rozmowę konsultantowi. Dzięki temu konsultant nie musi samodzielnie wyszukiwać i wbijać numeru do klienta, nie traci również czasu na połączenia zajęte lub nieodebrane.

Rys. 1. Widok aplikacji klienta w oprogramowaniu Interaction Dialer firmy Interactive Intelligence

REKLAMA

18 | produkcja Niezwykle ważna jest również możliwość dokładnego ustalania

zapoczątkowane przez interakcję klienta z konsultantem nie są przekazywane

harmonogramu kontaktów. Każdy z nas wie, jak bardzo irytujące są telefony

dalej lub też zostają przekazane do niewłaściwych działów firmy, i krążąc po

konsultantów próbujących nawiązać rozmowę w chwili, gdy jesteśmy zajęci.

skrzynkach mailowych w nieskończoność, budzą usprawiedliwioną irytację

A przecież nietrudno jest zapytać klienta, kiedy chciałby porozmawiać

klienta. Po wdrożeniu systemu automatyzacji procesów biznesowych każda

z naszym przedstawicielem i zanotować taką informację w systemie. Możemy

interakcja klient – agent rozpoczyna ściśle monitorowany i kontrolowany ciąg

również ustawić przypomnienia o potrzebie kontaktu z daną placówką czy

zdarzeń, przekazywanych automatycznie pomiędzy poszczególnymi działami

danym lekarzem w określonym terminie – dzięki temu mamy pewność, że

w firmie. Manager centrum kontaktowego posiada w każdym momencie

nawet w pracowitych dla firmy okresach czasu żaden klient nie zostanie

informację o stopniu zaawansowania procesu, zaś agent może informować

zapomniany i żadna szansa sprzedaży nie będzie zmarnowana.

klienta na bieżąco o przewidywanym terminie zakończenia sprawy.

Nowoczesne systemy call center umożliwiają również zachowanie

Automatyzacja procesów biznesowych może przynieść ogromny zwrot

personalnego kontaktu z klientem. Nasz klient chce być traktowany

z inwestycji. Nie wynika on bynajmniej z mglistych korzyści, takich jak

osobiście; oczekuje rozmowy ze znaną sobie osobą, która doskonale

wzrost produktywności poszczególnych pracowników (jak to zmierzyć?), ale

rozumie jego biznes. Niezbędna jest w tym wypadku funkcja skills-based

z bardziej namacalnych oszczędności:

dialing, umożliwiająca wybieranie połączeń w zależności od ustalonych,

• mniej osób wymaganych do realizacji ważnych procesów, takich jak np.

przypisanych cech agenta. System może przypisać poszczególną aptekę

obsługa zamówień klientów,

czy gabinet lekarski danemu konsultantowi; to on będzie otrzymywał

• skrócenie średniego czasu realizacji danego zadania,

przypomnienia o potrzebie kontaktu z danym klientem. Jeśli konsultant

• eliminacja błędów ludzkich i tzw. „wąskich gardeł” procesów

jest akurat na urlopie czy zwolnieniu, możemy ustalić osobę, która

• szybsze szkolenie nowych pracowników dzięki zautomatyzowanym

go zastępuje – w ten sposób unikamy opóźnień w zamówieniach czy

procesom, które pozwalają im wcześniej osiągnąć wymaganą wydajność

straconych szans sprzedaży.

pracy, • możliwość realizacji zadań bez udziału konkretnych pracowników,

Call center nie jest samotną wyspą Wybierając system call center dla firmy farmaceutycznej warto również

• możliwość kontynuowania pracy, kiedy kluczowi pracownicy są chorzy albo na urlopie,

rozważyć wdrożenie stosunkowo nowej na rynku technologii automatyzacji

• szybsze rozwiązywanie problemów klientów,

procesów biznesowych na bazie narzędzi komunikacyjnych. Technologia ta

• większa satysfakcja klientów.

pozwala na zdefiniowanie - w ramach systemu komunikacyjnego - każdego procesu zachodzącego w firmie. Umożliwia ich uproszczenie, identyfikację

Systemy automatyzacji procesów zbudowane na bazie technologii

„wąskich gardeł”, kontrolę i efektywne rozliczanie pracowników z czasu, jaki

komunikacyjnych stanowią alternatywę dla tradycyjnych, złożonych pakietów

poświęcają na wykonywanie poszczególnych zadań.

i zestawów narzędzi workflow, które wymagają profesjonalnego wsparcia,

W zakresie obsługi klienta technologia ta pozwala rozwiązać jedną

kosztownego dostosowywania programistycznego oraz długich cykli

z największych „bolączek” polskich korporacji – brak współpracy

wdrożeniowych. To prosta i tania technologia, która pozwala na osiągnięcie

i komunikacji pomiędzy call center a resztą przedsiębiorstwa. W wielu firmach

mierzalnych zysków z inwestycji w call center.

centrum kontaktowe jest rodzajem samotnej wyspy – procesy i zdarzenia

Dostęp 24/7 Ostatnim zagadnieniem, które warto poruszyć w kontekście efektywnej obsługi klienta w branży farmaceutycznej, jest kwestia zapewnienia ciągłości działania systemu komunikacyjnego. Firma nie może pozwalać sobie na brak dostępności dla klientów; zagraża to prowadzeniu biznesu. Dlatego podstawowym wymogiem podczas wdrożenia nowego systemu call center jest zapewnienie redundancji, czyli postawienie zapasowego serwera z oprogramowaniem w odrębnej lokalizacji wraz z efektywnym mechanizmem switch-over. W chwili jakiejkolwiek awarii, katastrofy naturalnej lub ataku na serwer główny, serwer zapasowy powinien natychmiast przejąć całość procesów komunikacyjnych. Ważnym szczegółem, o którym wielu naszych klientów często zapomina, jest zapewnienie dywersyfikacji połączenia z operatorem telekomunikacyjnym, która zagwarantuje ciągłość usług w sytuacjach awaryjnych – warto podpisać umowy z dwoma operatorami, zapewnić podłączenie do data center dostawcy dwoma kablami, prowadzonymi w różnych miejscach. Jeden z naszych klientów utracił dostęp do usługi na Rys. 2. Definiowanie formularza procesowego w aplikacji Interaction Process Automation Interactive Intelligence

3/2012

kilka godzin, gdy koparka miejska przypadkowo zerwała kabel operatora, obsługującego jego call center.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

20 | produkcja

Transport

pod specjalnym nadzorem Monika Uchnast

Medical Centre, TNT Express

Szybki i bezpieczny przewóz próbek klinicznych, organów do transplantacji czy płynów ustrojowych możliwy jest wyłącznie w kontrolowanych temperaturach. Dziś wartość globalnego rynku przesyłek zawierających materiał biologiczny szacowana jest na 500 mln USD i wzrasta rocznie o ok. 10-15 proc.: coraz szybciej opracowywane są nowe leki, rośnie konkurencyjność w branży. Szczególny potencjał charakteryzuje rodzimy rynek – po integracji z UE atrakcyjność Polski dla firm zlecających badania kliniczne znacznie wzrosła. Zjawisko to dotyczy zresztą całego regionu Europy Wschodniej.

Substancje pochodzenia ludzkiego i zwierzęcego należy transportować w

próbki pobierane są w szpitalach, na zamówienie firm farmaceutycznych i

niskich temperaturach – zamrożone lub schłodzone. Dla firm farmaceutycznych

laboratoriów badawczych. Tylko w ramach projektu WOBASZ, wchodzącego

i prowadzących badania medyczne to kluczowy warunek ich sukcesu. Na

w zakres „Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu

rynku są firmy, które świadczą tego typu usługi specjalistycznego transportu.

Sercowo – Naczyniowego na lata 2003 – 2005” prowadzonego przez Zakład

Nie każdy wie, że tego typu serwis można uzyskać w dobrej firmie kurierskiej.

Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Instytutu

Przykładem są usługi transportu materiału biologicznego o nazwie Clinical

Kardiologii, TNT Express przewiozło ponad 30 000 próbek krwi, pobranych

Express. W ich skład wchodzi m.in. usługa Cold Chain Transport - rozwiązanie

w różnych szpitalach w Polsce. Z kolei na rzecz Centrum Zdrowia Dziecka

z zakresu zimnego łańcucha dostaw, przeznaczone dla przesyłek szczególnie

transportowanych jest każdego roku kilkadziesiąt zastawek serca – zarówno

wrażliwych na zmianę temperatury. Dzięki wykorzystaniu szerokiej sieci

do szpitali w Polsce, jak i za granicą.

połączeń lotniczych i drogowych TNT Express, obejmującej 200 państw, a

Za obsługę przesyłek, zawierających materiał biologiczny, odpowiedzialna

także zastosowaniu specjalnych opakowań Medpak Frozen i Medpak Thermo

jest wydzielona struktura TNT, Medical Coordination Centre. Specjalnie

oraz urządzeń do pomiaru temperatury przewożone substancje nie zmieniają

przeszkolony personel koordynuje transport przesyłek – od przyjęcia zlecenia

składu chemicznego pod wpływem wahań temperatury. Usługa zapewnia

do doręczenia – i doradza w zakresie wyboru właściwego opakowania czy opcji

ekspresowy przewóz m.in. próbek klinicznych, organów do transplantacji,

serwisowej: standardowej lub specjalistycznej. Pierwsza z nich – Clinical Express

płynów ustrojowych, substancji chemicznych.

Network – gwarantuje realizację usługi za pośrednictwem zintegrowanej sieci

W ten sposób globalna firma kurierska TNT Express transportuje rocznie

lotniczej i drogowej TNT Express. Dzięki silnie rozwiniętej strukturze połączeń

ponad 700 000 przesyłek dla sektora farmaceutycznego, biotechnologicznego

realizowanych przez firmową flotę przesyłka dotrze do odbiorcy na terenie

i medycznego. Z usług transportu w kontrolowanej temperaturze korzystają

Europy przed upływem 24 godzin. Kolejna opcja - Clinical Express Exclusive –

laboratoria badawcze, firmy farmaceutyczne i biomedyczne, szpitale i kliniki

oferuje każdorazowe dostosowanie usługi do indywidualnych potrzeb klienta,

– również w Polsce. Ważną cechą usług jest fakt, że świadczeniodawca

przez całą dobę i w każdym miejscu na świecie. Jest to usługa przeznaczona

uwalnia każdą z tych instytucji od uciążliwej konieczności kontaktowania się

dla niezwykle ważnych i pilnych przesyłek, które muszą dotrzeć do odbiorcy

z wieloma dostawcami w celu zdobycia specjalnego wkładu umożliwiającego

we wcześniejszym terminie niż 24 godziny. Opcja ta umożliwia m.in. realizację

utrzymanie stałej temperatury, zapakowania przesyłki i jej transportu.

usługi przez dedykowanego kuriera.

W większości materiał biologiczny przewożony jest w ramach projektów

Nim przesyłka zostanie wysłana, TNT musi się upewnić o jaki materiał

międzynarodowych do ośrodków w Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Często

chodzi i jakiego wymaga opakowania – czy ma być zapewnione głębokie

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

CASE STUDY

zamrożenie czy niska temperatura. Musi też sprawdzić dokładnie ustalić

koperta oraz materiał wchłaniający wilgoć. Całość umieszczona jest

o której godzinie i w którym miejscu materiał będzie gotowy do odbioru.

w tekturowym opakowaniu w barwach TNT, ze specjalnymi oznakowaniami.

Wszystkich kurierów w TNT przeszkolono w zakresie przewozu i

Medpak Thermo zawiera odpowiednio przygotowane wkłady żelowe i

postępowania z tego typu przesyłkami m.in. obchodzenia się z suchym

służy do przewozu produktów w temperaturze dodatniej – od +2 do +8 stopni

lodem (dwutlenek węgla w postaci stałej). Kurierzy służą też pomocą przy

Celsjusza lub od +10 do +25 stopni Celsjusza.

wypełnianiu dokumentów przewozowych oraz sprawdzeniu kompletności

Opakowania Medpak spełniają wszystkie wymogi IATA (Międzynarodowe

dokumentacji towarzyszącej przesyłce. Dane towaru zostają natychmiast

Zrzeszenie Przewoźników Lotniczych) wskazane w Instrukcji Pakowania

wprowadzone do systemu komputerowego, dzięki czemu przesyłka jest

nr 650 dotyczące przewozu materiału biologicznego. Posiadają badania

monitorowana już od momentu odbioru przez kuriera, aż do doręczenia.

przeprowadzone przez producentów oraz certyfikaty przyznane przez

Istotnym elementem usług transportu w kontrolowanej temperaturze są

niezależną instytucję badawczą zajmującą się oceną opakowań - Belgish

atestowane opakowania, spełniające wymogi IATA (Międzynarodowego Zrzeszenia

Verpakkingsinstituut bvba. Jest produktem przyjaznym środowisku i łatwym

Przewoźników Lotniczych). Ich konstrukcja uzależniona jest od zawartości – np. w

w użyciu. Opakowaniu może towarzyszyć Data Logger, którego zadaniem jest

przypadku substancji wymagających transportu w kontrolowanej temperaturze

mierzenie i rejestracja na bieżąco temperatury w pojemniku.

wykorzystuje się opakowanie Medpak. Jego zewnętrzna warstwa wykonana

TNT odbiera przesyłki bezpośrednio od nadawców w dniu i miejscu

jest ze styropianu, zaś wewnątrz znajduje się wkład chłodzący (stosowany

wskazanym przez klienta. Usługa realizowana jest przy zachowaniu

w przewozie materiałów wymagających utrzymywania niskich temperatur) lub

rygorystycznych procedur bezpieczeństwa. Obok specjalistycznego

„suchy lód”. Medpak gwarantuje utrzymanie stałej temperatury przez 72 do 140

przeszkolenia personelu, koordynującego przewozy, a także atestowanych

godz. (w zależności od rodzaju wybranego opakowania).

opakowań, na system ten składa się monitorowanie przesyłki na każdym

Najczęściej używane opakowanie do przewozu próbek biologicznych to

etapie podróży. Podobnie, jak w przypadku pozostałych usług TNT Express,

Medpak Frozen. Zawiera 8 kg suchego lodu i pozwala utrzymać temperaturę

klient w każdym momencie może sprawdzić aktualny status i lokalizację swego

–70°C do 96 godzin. W opakowaniu znajduje się także plastikowa bezpieczna

towaru (za pomocą internetu, SMS lub WAP).

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

produkcja 22 | produkcja 22

Produkcja

API

w świetle Dyrektywy 2011/62/UE Piotr Didkowski FSP GALENA

W związku z nowelizacją Ustawy Prawo Farmaceutyczne związaną z wprowadzeniem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. zmieniającą dyrektywę 2001/83/WE w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji, państwa członkowskie zostały zobligowane do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 2 stycznia 2013 r.

Przyczyną wprowadzenia powyższych przepisów jest przede wszystkim

substancji czynnych. Abstrahując już od całej procedury rejestracji

wzrastająca liczba produktów sfałszowanych, a co za tym idzie poważne

i następujących po niej: analizie ryzyka oraz samej inspekcji trzeba sobie jasno

zagrożenie dla zdrowia publicznego. W naturalny sposób trzeba wziąć pod

powiedzieć iż czas, w którym producenci substancji czynnych byli traktowani

uwagę także realne zagrożenia ze strony sfałszowanych substancji czynnych.

nieco liberalniej dobiega końca. Oczywiście zapewnienie odpowiednich

Skupiając się na aspekcie produkcyjnym (oprócz producentów zmiany

warunków wytwarzania dla API było i jest obowiązkiem każdego

w ustawodawstwie dotkną także importerów oraz dystrybutorów) zmiana

z producentów natomiast z nowym rokiem sposób weryfikacji spełnienia tego

będzie wiązać się m.in.. z nadzorem organu kompetentnego nad wspomnianym

obowiązku będzie się odbywał na takiej samej zasadzie jak producentów

już wytwórcą substancji czynnej znajdującym się w obszarze Unii Europejskiej.

leków. FSP Galena przygotowuje się do tego od dłuższego czasu. Sytuację

Takim wytwórcą jest FSP Galena we Wrocławiu. Jak już wspomniałem,

poprawia fakt iż oprócz produkcji API firma zajmuje się również produkcją

w niniejszym artykule chciałbym się skupić na aspekcie wytwarzania

leków i posiada certyfikat GMP dla wytwórni. Tak więc dokumentacja,

substancji API w świetle nowych przepisów.

sposób rejestracji zmian, rejestracja procesów technologicznych,

W przypadku Polski organem kompetentnym jest Główny Inspektorat

konieczność wykonania analiz ryzyka pozwalających określić krytyczność

Farmaceutyczny, do którego obowiązków będzie należeć m.in.:

etapów oraz krytyczność urządzeń, walidacje procesów oraz czyszczenia

przeprowadzanie inspekcji, dokonywanie wpisu do rejestru u wytwórców,

i wiele innych obszarów wymagających dogłębnej analizy jest już

wydawanie certyfikatów GMP dla substancji czynnych oraz prowadzenie

zidentyfikowana i opisana. Oczywiście spełnienie wszystkich wymagań jest

i aktualizacja baz danych. Do podstawowych obowiązków wytwórcy

związane nie tylko z opracowaniem dokumentacji ale również ze sporymi

będą należeć: zarejestrowanie działalności w GIF, coroczny obowiązek

nakładami inwestycyjnymi. Chciałbym tutaj wymienić dwa podstawowe

przedkładania rejestru zmian oraz niezwłocznego przekazywania informacji

tematy jakimi są: dostosowanie pomieszczeń oraz parku maszynowego.

w przypadku zmian dotyczących jakości i bezpieczeństwa wytwarzanych

W przypadku FSP Galena w połowie zeszłego roku została przeprowadzona

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

modernizacja wydziału substancji czynnych polegająca na wydzieleniu stref kontrolowanych mikrobiologicznie oraz na bieżąco są dokonywane zakupy nowych urządzeń produkcyjnych. Oprócz podstawowego kryterium doboru urządzeń jakim jest ich bezpieczeństwo i (nie ukrywajmy) cena niemniej ważne stały się wymagania nierozłącznie związane z farmacją (wykonania higieniczne urządzenia w zakresie zarówno jego budowy, materiałów oraz łatwości i powtarzalności procesu czyszczenia). Wracając jeszcze na chwilę do potraktowanego przeze mnie dość lapidarnie tematu pomieszczeń trzeba uczciwie przyznać, że jest to obszar wymagający najwięcej uwagi. Jak wiadomo zapewnienie odpowiednich warunków mikrobiologicznych: powietrza i powierzchni pomieszczeń wymaga zaopatrzenia wytwórni w instalacje wentylacyjne, klimatyzacyjne wiele innych wspomagających zapewnienie higieny w tych pomieszczeniach jak np. instalacje sanitarne. Oczywiście samo wykonanie instalacji to przysłowiowy wierzchołek góry

opisującej: sposób wytwarzania, zasady zachowania higieny, organizacji

lodowej gdyż w trakcie ich eksploatacji trzeba wykonywać masę pracy

produkcji, instrukcji obsługi/czyszczenia maszyn i urządzeń itp. Pracownicy

by potwierdzić skuteczność ich działania, a więc ustalić kryteria akceptacji

powinni być wyposażeni w odzież roboczą odpowiednią do warunków

oraz potwierdzić powtarzalność otrzymanych parametrów. Oprócz samych

wytwarzania i środki higieny gwarantujące iż zabezpieczenie produktu przed

działań trzeba stworzyć sprawnie działający system ich rejestracji i analizy

możliwymi zanieczyszczeniami będzie wyeliminowane na każdym etapie jego

otrzymywanych danych. Zdaję sobie sprawę z faktu bardzo dużego

obróbki. Wdrożenie restrykcyjnych zasad poruszania się oraz postepowania

uproszenia tematu ale nie chciałbym w poniższym artykule wchodzić głębiej

w strefach kontrolowanych stanowi też pewien problem w sferze mentalnej

w tematy związane z analizą ryzyka oraz kwalifikacją samych instalacji,

pracowników (konieczność przyswojenia sobie pewnych określonych

pomieszczeń i urządzeń.

zachowań/nawyków) i w samej organizacji produkcji.

W celu zapewnienia odpowiednich warunków wytwarzania należy również

Na koniec chciałbym zaznaczyć, iż to co napisałem jest próbą ujęcia

z dużą atencją podejść do tematu personelu. Zdaję sobie sprawę, że opisane

w sposób syntetyczny niewielkiej części jednego z obszarów (jakim jest

poniżej rzeczy są dla większości oczywiste ale w celu kompleksowego (acz

produkcja) objętych wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania. Analizie

ogólnego) omówienia tematu pozwolę sobie na parę uwag. Oczywiście

należy poddać również pozostałe obszary mające bezpośredni udział

personel powinien być przeszkolony w zakresie obowiązującej dokumentacji

w doskonaleniu Systemu Zapewnienia Jakości.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

24 | produkcja

Ulotka farmaceutyczna ± rosnące wyzwanie Agnieszka Betiuk

Do niedawna ulotka informacyjna była niekłopotliwym dodatkiem przy produkcji leków. Nikt nie zajmował się wnikliwie gramaturą, kierunkiem włókna i zadrukiem, a dostępny sprzęt do złamywania ulotek przy liniach pakujących był zupełnie wystarczający. Od przeszło dwóch lat ulotka farmaceutyczna sprawia producentom leków coraz więcej problemów. Przyczyną są zarówno zmiany w aktach prawnych, jak również rosnące wymagania rynku i konkurencja.

Skąd te zmiany?

zadruku na drugą stronę ulotki. Uciążliwy stał się również kolejny proces

Bezpośrednią przyczyną zmian wielkości ulotek i gramatury papieru

- złamywanie. Wcześniejsze ulotki jednokrotnie falcowane zastąpiono

stosowanego do ich produkcji było ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA

wielokrotnie i wielopłaszczyznowo falcowanymi artykułami, w których ilość

z dnia 20 lutego 2009 r. „w sprawie wymagań dotyczących oznakowania

łamów znacznie przekraczała możliwości używanych maszyn złamujących.

opakowań produktu leczniczego i treści ulotki”. Określono w nim oprócz wymaganych zawartości treści ulotki, również minimalną wielkość czcionki

Jakość ulotek pod lupą

oraz odstępów pomiędzy wierszami. Taka normalizacja spowodowała,

Ponad to wszystkie pojawiające się zmiany w technologii produkcji

że niejednokrotnie oszczędne w wielkości i treści ulotki zaczęły rosnąć.

ulotek sprawiły, że znalazły się one pod lupą działów kontroli jakości

I tak, z wygodnych do złamywania i konfekcjonowania artykułów, stały się

w firmach farmaceutycznych. Zmieniły się w znaczący sposób wymagania

kłopotliwym asortymentem wymagającym dodatkowych procesów (często u

dotyczące tak dokumentacji, jak i statusu dostawcy, który z dowolnej

dostawcy). Najłatwiejszymi do zastosowania rozwiązaniami technologicznym

drukarni zmienił się w certyfikowanego producenta produktów dla

stały się: dodatkowe złamywanie ulotek u dostawcy oraz zastosowanie

farmacji.

najmniejszej z możliwych gramatury papieru.

Konieczne stało się inwestowanie w dodatkowy sprzęt uwzględniający niską gramaturę materiału (maszyny drukujące z potrójną kontrolą

Najlepsze rozwiązania?

pobierania podwójnych arkuszy) oraz dodatkowe i innowacyjne

Oba te rozwiązania zaowocowały szeregiem zagrożeń, które pojawiły

rozwiązania technologiczne umożliwiające wielokrotne złamywanie ulotek

się przed drukarniami produkującymi ulotki przylekowe. Niska gramatura

wielopanelowych bez uszkadzania ulotki. Natomiast wymogi ze strony

stosowanych papierów offsetowych (najczęściej 40 - 45 gsm) powodowała

działów jakości spowodowały wdrożenie systemów kontroli wizyjnej

istotne problemy przy druku, takie jak: niewłaściwe pobieranie arkuszy,

w procesie falcowania oraz implementację zasad GMP w procesach

przepuszczanie arkuszy jednostronnie niezadrukowanych oraz przebijanie

produkcyjnych dotyczących ulotek przylekowych.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Maszyna falcująca przeznaczona do ulotek wielopanelowych zaklejanych

Jeszcze lepsze rozwiązania! Obecnie oczy wielu koncernów w Polsce kierują się na innowacyjny

umożliwiał zastosowanie ulotek wielopanelowych. Rozwiązanie, które

produkt jakim jest zaklejana ulotka wielopanelowa umożliwiająca zawarcie

wydaje się dla wielu firm atrakcyjne polega na wykorzystaniu jednego

bardzo dużej ilości informacji w ulotce, której wymiar końcowy jest

z podajników do blistrów lub wprowadzenie trzeciego tego typu podajnika

nieporównywalnie mały. Olbrzymią zaletą ulotek zaklejanych jest możliwość

tuż przed falcerką ulotek przylekowych lub nawet w jej miejsce w celu

ich standaryzowania do określonej ilości identycznych wymiarów. Duży

wrzucania ulotek wielopanelowych do kartoników jednostkowych. Innym rozwiązaniem jest zainstalowanie podajnika ulotek wrzucającego je na wcześniej podane blistry i po otwarciu kartonika wsuwanie ulotki i blistra do kartonika jednostkowego. Oba te rozwiązania są adaptacją istniejących już linii pakujących. Należy pamiętać, że przy trudnych wyborach technologicznych modernizacji niezastąpione jest wsparcie specjalistów - firm, które poprzez czasochłonne wdrożenie poznały problem i rozwiązania od postaw!

Sprawna logistyka ponad wszystko Zmiany, które sprawiały na początku wiele kłopotów zaowocowały wieloma innowacjami, których długofalowy wydźwięk jest bardzo pozytywny. Dzięki nałożeniu na produkcję ulotek wielu obwarowań jakościowych firmy farmaceutyczne zaczęły korzystać z doświadczonych Ulotki wielopanelowe zaklejane

dostawców, którzy do niedawna produkowali przeważnie kartoniki jednostkowe. Takie powiązanie zamówień usprawniło logistykę, gdyż

obszar zadruku pozawala na łączenie różnych wersji językowych na

na jeden czas i z jednego miejsca są dostarczane obecnie artykuły do

jednym artykule, co ogranicza czas i koszty związane z przestawianiem linii

pakowania jednego asortymentu. Dodatkowa możliwość standaryzacji

pakujących oraz pozawala na elastyczne podejście do ilości zamawianych

ulotek do niewielkiej ilości wymiarów wpłynęła na zmniejszenie

ulotek przylekowych. Jest to szczególnie ważne przy ogólnej tendencji do

czasu pracy działów technologicznych posługujących się obecnie

zmniejszania wielkości serii i bazowaniu na dostawach just-in-time. Mały

kilkoma szablonami prac. Korzystanie z możliwości zamawiania ulotek

wymiar końcowy ulotki sprzyja specjalnemu systemowi pakowania produktu

wielojęzycznych wpłynęła natomiast na elastyczność wielkości zamówień,

w rynienki, który pozwala na wrzutkowanie ulotek wprost z opakowań

a zatem na ograniczenie kosztów. Dodając do tego możliwość usprawnienia

zbiorczych do dostosowanych podajników na liniach pakujących.

procesów pakowania przez zastosowanie nowoczesnych przystawek do wrzutkowania ulotek otrzymujemy optymistyczny obraz specjalistycznej

Nie koniec wyzwań... Przed firmami farmaceutycznymi wyrosło kolejne wyzwanie, jakim

współpracy przynoszącej obustronne korzyści tak dostawcom, jak i odbiorcom.

jest takie dostosowanie linii pakujących, aby dotychczasowy sprzęt

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

26 | produkcja

Przegląd jakości produktu przez pryzmat statystycznej analizy danych Michał Iwaniec, Mirosław Popieluch StatSoft Polska Sp. z o.o.

Przeglądy jakościowe powinny być przeprowadzane między innymi pod kątem weryfikacji stabilności istniejących procesów, zarówno dla materiałów wyjściowych i produktów gotowych. Przegląd powinien określać ewentualne trendy i określać poprawę produktu i procesu. Przegląd jakości produktu oprócz funkcji udokumentowania poprawnego działania procesu spełnia również funkcję narzędzia ciągłej poprawy jakości w przedsiębiorstwie farmaceutycznym, podobnie jak np. SixSigma. Przegląd ukazuje jakość i jej zmiany w szerszym kontekście i pozwala wydobyć wiedzę chociażby odnośnie efektów wprowadzanych zmian w procesach.

Przegląd jakości produktu stanowi naturalny kolejny krok wdrożenia zasad

Część wymienionych zagadnień związana jest z danymi, które są

GMP w przedsiębiorstwie i zazwyczaj określone dla niego wymagania

przetwarzane dopiero na etapie tworzenia przeglądu jakości a inne takie jak

nie są nowością a jedynie rozszerzeniem i podsumowaniem dotychczas

podsumowanie programu stabilności odnosi się do danych przeanalizowanych

przeprowadzanych badań i zestawień. W artykule zostaną przedstawione

prawdopodobnie wcześniej. W artykule zajmiemy się przede wszystkim oceną

niektóre elementy wchodzące w skład przeglądu jakości i zostaną przed-

zdolności jakościowej oraz analizą trendów.

stawione praktyczne przykłady analizy danych, z którymi może zetknąć się specjalista do spraw jakości.

Wytyczne odnośnie stosowanych technik statystycznych są ogólne i osoba przygotowująca prze gląd powinna zadbać o odpowiednie ich zastosowanie. Odpowiednie to znaczy spełniające stawiane przed analizą

Elementy przeglądu jakości a statystyka Oczywiście dokument podsumowujący przegląd produktu powinien zawierać wiele elementów pozwalających podsumować „historię” jakości

cele, poprawne merytorycznie oraz pozwalające ocenić zmiany jakościowe w procesie. W dalszej części artykułu zwrócimy uwagę na różne aspekty analizy danych w tym kontekście.

produktu takich jak status kwalifikacji odpowiedniego sprzętu i mediów. W niniejszym artykule skupimy się na elementach związanych ze statystyczną analizą danych i w tym kontekście w raporcie powinna się znaleźć:

Ocena stabilności i ocena zdolności Ocena stabilności i zdolności obejmuje standardowe analizy wykorzystywane

• Analiza krytycznych parametrów produktu i procesu – dane zebrane dla

w SPC (Statistical Proces Controll – statystyczne sterowanie procesami), czyli

poszczególnych produktów powinny zostać poddane analizie trendów

karty kontrolne Shewharta oraz obliczanie wskaźników zdolności. W zależności

przy użyciu odpowiednich technik statystycznych

od danych, które mamy do dyspozycji możemy zastosować standardową

• Analiza stabilności i zdolności jakościowej procesów – dla kart kontrolnych

kartę kontrolną wartości średnich i rozstępów lub kartę kontrolną pojedynczych

granice kontrolne powinny zostać ustalone w oparciu o dane historyczne

obserwacji i ruchomego rozstępu. Przykładowo jeżeli mamy do dyspozycji kilka

• Analiza skuteczności wprowadzonych działań – może być zrealizowane

lub kilkadziesiąt pomiarów parametru w obrębie serii to możemy utworzyć kartę

w najróżniejszy sposób z wykorzystaniem kart kontrolnych Shewharta,

wartości średnich i rozstępów lub dla każdej serii obliczyć wartość średnią dla

testów istotności różnic czy też testów nieparametrycznych.

parametru i zastosować kartę pojedynczych obserwacji. Obydwa podejścia

• Podsumowanie programu badania stabilności leków – to zagadnienie wspomagane jest przez Zestaw Ocena Stabilności. • Podsumowanie wyników porównywania profili uwalniania dla tabletek – to zagadnienie wspomagane jest przez Zestaw Profile Uwalniania.

będą poprawne ale musimy sobie uzmysłowić różnice w tak przeprowadzonych analizach. Rozważmy następujący przykład w którym chcemy przeanalizować jeden z parametrów produktu lub procesu. Mamy do dyspozycji dane z 17 serii produktu i dla każdej serii mamy do dyspozycji 5 pomiarów. Wartością nominalną

• Analiza trendów parametrów środowiskowych – ocena parametrów

dla parametru jest 74 natomiast parametr nie może przekroczyć wartości 73,93

środowiskowych może zostać potraktowana podobnie jak analiza

i 74,07. W związku z tym, że mamy do dyspozycji pięć surowych pomiarów dla

krytycznych parametrów procesu.

każdej serii możemy utworzyć kartę kontrolną wartości średnich i rozstępów (rys. 1).

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

27 Na rysunku 1 na górnym torze karty kontrolnej widzimy 2 punkty wskazujące

• Pogodzić się z różnicami pomiędzy seriami i monitorować stabilność procesu

na rozregulowanie, natomiast na dolnym torze, torze rozstępów, parametr jest

na wyższym poziomie, co oznacza uwzględnienie przy konstrukcji karty

uregulowany. Wskazuje to na częsty problem w przypadku produkcji podzielonej

kontrolnej poza zmiennością wewnątrz serii zmienność „miedzy seryjną”.

na serie: zmienność w obrębie serii jest dużo mniejsza niż zmienność od serii do serii. Innymi słowy po ustawieniu produkcji dla pojedynczej serii jesteśmy

W naszym przykładzie wybierzemy ścieżkę 2. Dlaczego? Poprzyjmy naszą

w stanie utrzymać parametr na żądanym poziomie. Problem pojawia się

decyzję krótką analizą ryzyka. Wartość wskaźnika zdolności Ppk wynosi 1,9

kiedy ustawiamy produkcję dla kolejnej serii: po prostu nie dbamy o to (lub nie

co oznacza w praktyce, że szansa pojawienia się pomiaru poza granicami

jesteśmy w stanie) aby wartość parametru ustawić dokładnie na wymaganym

tolerancji to 0,014 na milion – czyli stosunkowo mała. Ujmując to inaczej:

poziomie 74. Co prawda nie powinniśmy wyznaczać wskaźników zdolności

parametr produktu wypadnie poza ustalone tolerancje co około 100 milionów

dla procesu nieuregulowanego, niemniej w niektórych przypadkach możemy

wyprodukowanych tabletek. To czy możemy pogodzić się z takim ryzykiem

odstąpić od tej zasady jeżeli jest to sensownie uzasadnione.

musimy oszacować biorąc pod uwagę skutki ewentualnego przekroczenia i wielkości produkcji. Pójdźmy w naszym rozumowaniu jeszcze o krok dalej: w przyszłości na proces mogą zadziałać różne nieprzewidziane czynniki, które mogą obniżyć jakość. Obniżmy więc wymagania dla procesu do poziomu 1,66 dla Ppk i skorygujmy granice kontrolne tak aby karta kontrolna ostrzegała o niedotrzymaniu tego poziomu. Powróćmy do ustalenia nowych parametrów karty kontrolnej. Jeżeli przyjmiemy założenie że Ppk>1,66 to musimy przyjąć że całkowita zmienność parametru powinna być mniejsza od 0,014. Pamiętajmy o tym, że na górnym torze monitorujemy wartości średnie dla serii i jeżeli dla każdej serii mamy do dyspozycji 5 pomiarów to zmienność wartości średnich będzie równa odchyleniu standardowym pomiarów podzielonemu przez pierwiastek z 5. Poniżej znajduje się skorygowana karta kontrolna:

Rys. 1. Dwutorowa karta kontrolna dla 17 serii produktu. Wykres programu STATISTICA

Na rysunku 2 widzimy kartę kontrolną, łącznie z obliczonymi wskaźnikami zdolności procesu.

Rys. 3. Dwutorowa karta kontrolna dla 17 serii produktu ze skorygowanymi granicami kontrolnymi na górnym torze. Wykres programu STATISTICA

Zauważmy, że wskaźniki zdolności nie zmieniły się, bo odnoszą się one do danych surowych. My zmieniliśmy jedynie sposób przedstawiania danych na górnym torze karty kontrolnej. Reasumując, górny tor weryfikuje Rys. 2. Dwutorowa karta kontrolna dla 17 serii produktu z naniesionymi tolerancjami i pojedynczymi pomiarami dla każdej serii. Wykres programu STATISTICA

Widać, że w porównaniu do specyfikacji i wartości wskaźników zdolności (ok. 1,9) proces prezentuje się dobrze to znaczy jest zdolny jakościowo.

czy wartości średnie z serii nie odbiegają zbytnio od „standardu” dolny tor natomiast weryfikuje czy zmienność w obrębie serii pozostaje bez zmian a w szczególności czy się nie zwiększa.

Analiza trendów w oparciu o kartę kontrolną

Pozostaje rozwiązać problem punktów wskazujących na rozregulowanie, czyli

Po wstępnym dobraniu parametrów karty kontrolnej musimy je

wyeliminować niestabilność. W tym przypadku możemy przyjąć dwie ścieżki:

zweryfikować. Załóżmy, że zebraliśmy dane dla kolejnych np. 8 serii

• Zlikwidować różnicę pomiędzy zmiennością parametru wewnątrz serii

i utrzymując identyczne granice kontrolne na dolnym i górnym torze

produkcyjnej a zmiennością pomiędzy wartościami średnimi z kolejnych

sprawdzamy czy nie ma punktów wskazujących na rozregulowanie. Jeżeli

serii. Możemy tego dokonać jedynie przez ingerencję w proces

punkty wskazują na rozregulowanie to oznacza albo pogorszenie jakości, albo

zapewniając tylko (albo aż) aby średnia wartość parametru dla każdej

to że nie udało się nam uchwycić prawdziwej zmienności procesu podczas

serii była zbliżona. To oczywiście będzie wiązać się z kosztami.

projektowania karty. Spójrzmy na wykres na kolejnej stronie.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

28 | produkcja sytuacji i danych, które mamy do dyspozycji. Dla przykładu skorzystamy z omawianego wcześniej podejścia do tworzenia karty kontrolnej. Ostatecznym wynikiem poprzedniego przykładu była karta kontrolna z ustalonymi granicami kontrolnymi na dolnym i górnym torze. Ustalenie parametrów karty kontrolnej na stałe pozwala wykryć ewentualne zmiany w procesie. Często bardziej oczywiste jest wykrywanie zmian na gorsze. Przykładowo, podjęta została decyzja o zmianie dostawcy substancji pomocniczej dla rozważanego wyrobu. Po wyprodukowaniu serii testowej okazało się, że wartości średnie nie zmieniły się istotnie, to znaczy po wprowadzeniu nowego punktu na górny tor karty kontrolnej nie otrzymaliśmy punktu wskazującego na rozregulowanie. Rozregulowanie wystąpiło natomiast na dolnym torze (rys. 6), który monitoruje zmienność parametru w obrębie serii. Wskazywało by to na pogorszenie jakości Rys. 4. Dwutorowa karta kontrolna dla 25 serii produktu – weryfikacja ustalonych granic kontrolnych. Wykres programu STATISTICA

parametru ze względu na zmienność, co z kolei sugerowałoby, że nowy surowiec ma inne (gorsze) właściwości, co negatywnie wpływa na analizowany przez nas kluczowy parametr procesu. Innymi słowy karta kontrolna wykryła, że zmiana

Na karcie kontrolnej pojawił się niestety jeden punkt wskazujący na

polegająca na wprowadzeniu nowego surowca miała niekorzystne skutki.

rozregulowanie i jednocześnie nieznacznie pogorszyła się zdolność procesu. Wynika stąd, że granice kontrolne były ustalone zbyt optymistycznie. Obniżmy więc oczekiwania odnośnie Ppk do poziomu 1,4. Taki poziom pozwoli nam monitorować wskaźnik zdolności na wymaganym zazwyczaj poziomie 1,33 jeszcze z pewną rezerwą. Przy takim założeniu karta kontrolna będzie wyglądać jak na rysunku poniżej (rys. 5).

Rys. 6. Dwutorowa karta kontrolna dla 17 serii produktu z rozregulowaniem na dolnym torze. Wykres programu STATISTICA

Nie zawsze jednak wyniki są tak oczywiste. Jeżeli zmiana surowca poprawiła analizowany przez nas parametr procesu to identyfikacja tej zmiany może nie być tak oczywista i zazwyczaj aby ją potwierdzić będziemy musieli zebrać Rys. 5. Dwutorowa karta kontrolna dla 25 serii produktu – skorygowane granice kontrolne. Wykres programu STATISTICA

Mamy więc ustalone granice kontrolne dla obu torów. Najprostsza

dane z kilku serii. Ponadto zmiana może być subtelna i niezauważalna „gołym okiem”. Wtedy często bezcenna wiedza o poprawie jakości parametru może być wydobyta jedynie przy zastosowaniu odpowiedniego testu statystycznego.

analiza trendów na karcie polega na dodawaniu danych dla nowych serii i weryfikowaniu punktów wskazujących na rozregulowanie. Problemy z jakością mogą objawić się zwiększonym rozrzutem danych w obrębie serii lub zmianą wartości średniej w serii w stosunku do obserwacji historycznych. W pierwszym przypadku możemy spodziewać się punktu wskazującego na rozregulowanie na dolnym torze a w drugim na górnym. Możemy tu mówić o pojawieniu się trendu dla wartości średniej lub rozrzutu i w takim przypadku powinno zostać wszczęte dochodzenie przyczyny takiego zachowania parametru procesu lub produktu i oczywiście powinny zostać wdrożone działania naprawcze a następnie zapobiegawcze.

Analiza skuteczności zmian w oparciu o kartę kontrolną Sprawdzenie czy wprowadzone dla procesu zmiany przyniosły oczekiwaną poprawę, lub co gorsza nie zmniejszają jakości, w dużym stopniu zależy od

3/2012

Rys. 7. Przykład karty kontrolnej z niewielką ale istotną poprawa zmienności. Wykres programu STATISTICA

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 29 Przykład analizy trendów dla parametrów środowiskowych Jednym z wymagań GMP jest stworzenie systemu monitorującego parametry środowiskowe. Systemy tego typu są zazwyczaj automatyczne

W tabeli otrzymujemy wartość R=-0,0085 i informację czy wartość ta jest istotna, w postaci prawdopodobieństwa testowego p=0,269. W tym przypadku w sensie statystycznym obliczone R nie różni się istotnie od wartości 0, zatem nie obserwujemy zależności.

dzięki czemu mamy do dyspozycji dużą ilość danych odnośnie np.

Poszukiwanie trendu rzadko kończy się na jednej analizie lub

temperatury pomieszczenia magazynowego. Zauważmy, że sytuacja jest

wykresie, zwłaszcza jeżeli mamy „trudny” zbiór danych jak w naszym

trochę inna niż w przypadku analizy danych parametru wyrobu gotowego

przykładzie. Sprawdzimy teraz czy nie mamy tutaj do czynienia z tak

gdyż nie mamy podziału na serie produkcyjne. Załóżmy że pomiar temperatury

zwanym trendem okresowym, który może wystąpić mimo braku trendu

jest wykonywany co 30 minut i jego wartość jest zapisywana, więc mamy do

liniowego, który właśnie został wykluczony. Możemy tutaj zastosować

przeanalizowania duży zbiór danych, chcąc przeanalizować dane z ostatniego

bardzo proste podejście polegające na zbadaniu zależności pomiędzy

roku. Przykładowy wykres przebiegu może wyglądać jak na rysunku poniżej.

n-tą a (n-1)-szą wartością pomiaru temperatury w całym szeregu. Pozwoli to zastosować identyczne podejście jak w poprzednim przykładzie, czyli policzymy współczynnik R. Wynik został podany poniżej:

Rys. 10. Wyniki analizy korelacji dla zależności wewnątrz szeregu. Okno wyników programu STATISTICA Rys. 8. Liniowy wykres przebiegu wartości temperatury w magazynie za 1 rok. Wykres programu STATISTICA

Wartość prawdopodobieństwa testowego jest mniejsza od progowej wartości dla testu istotności, czyli w danych istnieje trend polegający na

Z rysunku wynika w zasadzie tylko tyle, że wartość temperatury nie

wewnętrznej zależności w szeregu. Występuje tutaj zatem autokorelacja.

przekracza (za wyjątkiem jednego punktu) 18 i 22 stopni. Jak przeprowadzić

Problem został zatem zidentyfikowany, natomiast nie znamy jego natury.

analizę ewentualnych trendów w przypadku tak dużej liczby danych?

Aby odkryć naturę autokorelacji możemy utworzyć wykres autokorelacji,

Tworzenie karty kontrolnej Shewharta nie ma sensu w tym przypadku. Sama

który przeprowadza analizę zależności w szeregu wielokrotnie dla wielu

analiza wykresu też nie pokaże nic ciekawego. Musimy więc posłużyć się

przesunięć w czasie. Spójrzmy na wykres poniżej:

innymi odpowiednimi statystykami. Pierwszym krokiem może być sprawdzenie czy temperatura w badanym okresie nie zmienia ła się, w górę lub w dół, w trendzie liniowym. Możemy to ocenić obliczając współczynnik korelacji liniowej Pearsona, który ocenia poziom zależności liniowej, która w naszym przy padku byłaby zależnością liniową wartości temperatury od czasu. Dla danych rzeczy wi stych wartość R zawsze będzie różna od zera, więc nawet ważniejsza jest informacja czy war tość R może być wzięta pod uwagę, czyli czy jest istotna statystycznie. W tym celu w try bie interakcyjnym STATISTICA możemy wykorzystać macierze korelacji w module Statystyki podstawowe i tabele. W wyniku analizy otrzymujemy następujący rezultat (rys. 9).

Rys. 9. Wyniki analizy korelacji dla trendu liniowego. Okno wyników programu STATISTICA

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Rys. 11. Wykres autokorelacji obrazujący charakter zależności w szeregu. Wykres programu STATISTICA

3/2012

30 | produkcja

Rys. 12. Okno programu STATISTICA Zestaw Farmaceutyczny - Przegląd Jakości Produktu

Widzimy bardzo wyraźną zależność sinusoidalną o okresie równym 48,

danych i tworzenie raportu przez co pozostaje mało czasu na analizę

czyli wiedząc że pomiar jest dokonywany co 30 minut okres jest po prostu

otrzymanych wyników i poszukiwanie zależności, których poznanie jest

dobowy. Posiadając taką informację możemy teraz poszukać przyczyny takiego

dopiero wartością dodaną przeglądu jakości. W praktycznym podejściu

zachowania temperatury i być może będziemy w stanie wyeliminować trend.

do problemu tworzenia przeglądu tak samo ważna jak merytoryka analiz

Po wyeliminowaniu trendu jakość tego parametru z pewnością się poprawi.

jest automatyzacja procesu tworzenia raportu wszędzie tam gdzie jest to możliwe. Aby wspomóc osoby zajmujące się tworzeniem przeglądu jakości

Przegląd jakości produktu w podejściu praktycznym

produktu StatSoft stworzył specjalny moduł o nazwie STATISTICA Zestaw

Przegląd jakości produktu z punktu widzenia osoby, która ma go

Farmaceutyczny - Przegląd Jakości Produktu (www.statsoft.pl/pharma),

wykonać co pewien czas, jest czasochłonnym procesem, w którym

który wspomaga osobę przetwarzającą dane. Program, na podstawie

większość czasu tracona jest na przetwarzanie bardzo podobnych

wartości pomiarów dla parametrów produktu, procesu lub środowiska, przeprowadza serię analiz i podsumowań, które są automatycznie umieszczane w gotowym do użycia raporcie MS Word. Praca z tym rozwiązaniem ogranicza się do wskazania pliku z danymi w którym zostały zapisane np. wartości temperatury w magazynie. Następnie wybieramy zmienną do analizy jak na rysunku powyżej. Następnie wybieramy elementy raportu i naciskamy przycisk Uruchom tworzenie raportu. Po kilku sekundach otrzymujemy raport z podsumowaniami, analizami i wykresami, które były wykorzystywane w poprzednich przykładach. Przykładowy wycinek raportu znajduje się na rysunku poniżej. Warto zauważyć, że oprócz wyników testów takich jak np. test Neumanna na istnienie trendu, widzimy także interpretację wyników co ułatwia przeglądanie raportu i szybkie podejmowanie decyzji.

Literatura • Health Sciences Authority, Guidance Notes on Product Quality Review, December 2008. • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. • European Medicines Agency, Pharmaceutical Quality System (ICH Q10), Rys. 13. Przykładowy fragment raportu wygenerowany w STATISTICA Zestaw Farmaceutyczny - Przegląd Jakości Produktu

3/2012

31 January 2011 • www.statsoft.pl/pharma

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Parteck® VXEVtaQcMe SRPRcQLc]e :LeOe SrRGXktyZ L MeGeQ ceO taEOetka GRVkRQaÓa

0HUFN 0LOOLSRUH MHVW G]LDÓHP

32 | produkcja

Walka z fałszerstwami Dr. Jérôme Freissmuth Bosch Packaging Technology

Fałszerstwa coraz częściej uderzają w łańcuch dostaw przemysłu farmaceutycznego – to niebezpieczny trend, który może mieć zgubne konsekwencje. Wszyscy zaangażowani w łańcuch dystrybucji mogą przyczyniać się do zwiększenia bezpieczeństwa, wspierani poprzez rozliczne inicjatywy i wysiłki prawne: od producentów substancji czynnych (API), poprzez firmy pakujące i producentów sprzętu.

Uważa się, że fałszerstwa leków stanowią do dziesięciu procent globalnego rynku leków i są odpowiedzialne za wiele przypadków poważnych chorób i śmierci. Na przykład sfałszowana heparyna, lek stosowany głównie do leczenia zakrzepów krwi, w Stanach Zjednoczonych, w pierwszej połowie 2008 roku doprowadziła do śmierci 81 osób, u setek spowodowała reakcje alergiczne1. Sfałszowane farmaceutyki to takie, które dostają się na rynek nieoficjalnymi drogami jako zarejestrowane leki. W takich przypadkach sfałszowane leki mogą zawierać niewłaściwą substancję czynną lub nie zawierać żadnej substancji czynnej albo zawierać właściwą substancję czynną w niewłaściwej ilości. W najlepszym przypadku można natrafić na lek, który jest nieskuteczny. Jednak w najgorszym przypadku, jeśli nielegalnie wytworzone leki nie mają założonego działania, może to skutkować śmiercią. Fałszerze nie wytwarzają jedynie podróbek leków na receptę, lecz również podrabiają produkty OTC, generyki, leki oryginalne i tradycyjne.

Nowe kanały dystrybucji Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że w każdej sekundzie kupowany jest przez Internet lek będący podróbką. Do najczęściej zamawianych produktów należą leki anaboliczne oraz tabletki na potencję. Oprócz tych tak zwanych leków związanych ze stylem życia, coraz więcej leków na receptę, takich jak antybiotyki oraz leki przeciwnowotworowe jest sprzedawana w aptekach internetowych. Badania przeprowadzone przez Europejski Sojusz na Rzecz Dostępu do Bezpiecznych Leków (EAASM) 2 wykazał, że w 90,3 procent wszystkich przypadków recepta nie była wymagana przy internetowym zakupie leków na receptę. Ponad 50 procent leków zakupionych przez nielegalne sklepy internetowe zatajające swoje rzeczywiste adresy okazało się sfałszowanych. Jednak Internet nie jest jedynym kanałem, poprzez który sfałszowane leki trafiają na rynek. Szczególnie hurtownie farmaceutyczne są celem fałszerzy leków. Poprzez wprowadzanie dużych ilości sfałszowanych farmaceutyków do legalnego łańcucha dostaw można dokonać lukratywnych transakcji w bardzo

Jednym z przykładów sprzętu do nadawania numerów seryjnych jest system nadruku na kartonach technologii pakowania Bosch. Może on być w pełni zintegrowany w procesem produkcyjnym i automatycznie drukuje odpowiednie dane na opakowaniach, na przykład numer seryjny i datę ważności. Modułowe rozwiązanie CPS pozwala na drukowanie danych dotyczących serii w sposób ciągły i naklejanie etykiet RFID, jeśli jest to wymagane.

krótkim czasie. To zjawisko jest ściśle związane z obszarem geograficznym. Dla przykładu w większości krajów europejskich liczba sfałszowanych leków

Jak można chronić pacjentów przed rosnącym zagrożeniem? Producenci

jest szacowana na około jeden procent, podczas gdy w krajach rozwijających

leków przyjmują ważną rolę w walce z fałszerstwami poprzez zastosowanie

się sięga do 50 procent sfałszowanych leków.

jednej lub większej ilości technologii 3 opisanych poniżej.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

33 Znakowanie na opakowaniach zbiorczych, bezpośrednich oraz na produkcie Hologramy mogą przedstawiać szeroką gamę obrazów i są drukowane na pudłach zbiorczych, blistrach lub etykietach stosowanych w przemyśle farmaceutycznym. Inne znaki optycznie zmienne (OVD) są podobne do hologramów, ale pozbawione efektu trójwymiarowości. Opakowania mogą być również znakowane zmieniającymi kolor bezpiecznymi atramentami lub filmami, które zmieniają kolor w zależności od kąta patrzenia. W przypadku innych znaków bezpieczeństwa dodatkowy tekst lub obraz pojawia się tylko wtedy, jeśli znak jest oglądany przez lupę optyczną. Numerowanie produktu kolejne lub losowe, drukowane na opakowaniu, jest najbardziej popularną technologią znakowania opakowań podstawowych, stosowaną w celu przeciwdziałania fałszowaniu produktu. Niektóre ze znaków zapobiegających podrabianiu produktu mogą być stosowane bezpośrednio na produkt, w odróżnieniu od tradycyjnych znakowań

Technologia pakowania Bosch – Business Unit Pharma Technologia pakowania Bosch – Business Unit Pharma jest jednym z wiodących dostarczycieli technologii procesu i rozwiązań z zakresu pakowania dla przemysłu farmaceutycznego. Portfolio zawiera pojedyncze jednostki, systemy i kompleksowe rozwiązania dla technologii procesowej sterylnych płynów i wytwarzania form suchych. Także obejmuje opakowania bezpośrednie dla sterylnych produktów typu „fill & finish” i form stałych, opakowania zewnętrzne, jak również technologie sprawdzające, kwalifikacje, walidacje i serwis. Następujące marki produktów są częścią portfolio farmaceutycznego firmy Bosch: Eisai Machinery, Hüttlin, Manesty, Moeller&Devicon, Pharmatec, SBM Schoeller-Bleckmann Medizintechnik, Sigpack i Valicare. Więcej informacji dostępnych na stronie internetowej: www.boschpackaging.com

na materiałach opakowaniowych. Dla przykładu zmieniające kolor tusze są aplikowane na tabletki powlekane, zmieniając kolor w zależności od kąta patrzenia.

na to, że opakowanie jest otwierane po raz pierwszy dopiero przez

Mikro-znaczniki i mechanicznie wykonywane mikro-znaki mogą być aplikowane

pacjenta. Zabezpieczenia przed naruszeniem w zasadzie nie zapobiegają

na tabletki powlekane i identyfikowane przy użyciu specjalistycznego sprzętu.

fałszerstwom, niemniej jednak chronią pacjentów poprzez jasne wskazanie,

Nadawanie produktom farmaceutycznym indywidualnych cech poprzez

czy opakowanie było otwierane, zanim do nich dotarło. To także odnosi się

stosowanie różnych kolorów, kształtów, znaków graficznych lub cech

do folii zabezpieczających typu VOID, które natychmiast ulegają roztarganiu,

mechanicznych także pomaga chronić pacjentów, ponieważ sprawia, że

gdy się przy nich manipuluje. Jak tylko ktoś próbuje otworzyć opakowanie

kopiowanie leków staje się bardziej kosztownym biznesem.

lub usunąć folię, pod uszkodzoną powierzchnią folii pojawia się napis „void”. Perforacja to dalszy środek mający na celu ochronę opakowań przed

Technologie szyfrowanego znakowania i markery laboratoryjne

naruszeniami – kiedy tylko perforacja zostanie przerwana opakowanie jest nieodwracalnie uszkodzone.

Część środków stosowanych w celu zapobiegania fałszerstwom

Nadawanie numerów seryjnych wraz z przystosowaniem maszyn

pojawiająca się na rynku jest niewidoczna gołym okiem. Na przykład specjalny

do czytania kodów jest jedną z najważniejszych strategii określoną

tusz, który jest nadrukowany na opakowaniach jednostkowych i zbiorczych

w aktualnych wytycznych i aktach prawnych. Numer seryjny jest

może być widoczny tylko w świetle ultrafioletowym (UV) lub podczerwonym

indywidualnym numerem przypisanym do farmaceutyku na poziomie produktu

(IR). Cyfrowe znaki wodne mogę być rozszyfrowane jedynie przy użyciu

luzem lub zapakowanego produktu. Ten numer może być aplikowany na

specjalnego oprogramowania. Wzory o drobnej strukturze, fotokody lub

opakowanie za pomocą różnych środków technologicznych. Jednym

kody QR stają się czytelne jedynie po skopiowaniu lub zeskanowaniu. Z kolei

ze sposobów jest kod datamatrix, który zawiera odrębny numer seryjny

mikroskopijnie małe, kolorowe kody składają się z wielu warstw koloru. Mogą

przypisany do opakowania, jak również różnorodne dane, takie jak numer

być aplikowane na opakowania albo ręcznie, albo automatycznie. Techniki

serii i data ważności. Etykieta RFID (identyfikacja za pomocą fal radiowych)

używane przy produkcji papieru przeznaczonego do druku banknotów także mogą mieć zastosowanie przy pakowaniu. Nowsze technologie opierają się na parametrach chemicznych i biologicznych i należą do kategorii markerów laboratoryjnych. Chemiczne znaczniki są dodawane do tuszów, co skutkuje albo charakterystycznym pikiem w widmie IR, albo określoną reakcją chemiczną. Biologiczne znaczniki mogą być wprowadzane do produktów lub powłoczek, albo na opakowania. Te ostatnie dotyczą także znaczników DNA. Dodatkowo opakowania mogą być sprawdzane pod względem współczynnika izotopów, które pozostają na opakowaniach, takich jak odciski palców . Mikro-znaczniki są unikalnymi sekwencjami kodów numerycznych w formie wielokolorowych warstw i mogą być aplikowane na zewnątrz lub do środka opakowań.

Zabezpieczenie przed naruszeniem i nadawanie numerów seryjnych Zgrzewane zamknięcie jest klasyczną metodą stosowaną w celu wykrycia próby naruszenia opakowania. Nietknięty zgrzew jest dowodem

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Dzięki urządzeniu CPS Flatboard, różnorodne dane, takie jak numer seryjny, informacje o indywidualnym produkcie mogą być nadrukowane na niezadrukowanych kartonikach. Wolnostojące urządzenie drukujące i weryfikujące jest przeznaczone do drukowania z dużą prędkością do 300 kartoników na minutę

3/2012

34 | produkcja

Technologia pakowania Bosch

Każde opakowanie farmaceutyczne musi być opatrzone numerem seryjnym i datą ważności. W przyszłości odczytywany maszynowo kod, jak na przykład datamatrix kod z numerem seryjnym, będzie musiał być dodatkowo drukowany na każdym opakowaniu. Numer seryjny na poziomie pakowania jest jedną z najważniejszych strategii ustanowionych przez aktualne wytyczne i akty prawne.

Oddział technologii pakowania firmy Bosch znajdujący się w Waiblingen (Niemcy) jest jednym z wiodących dostawców w dziedzinie technologii procesowej i technologii pakowania. W ponad 15 krajach na całym świecie firma rozwija i produkuje kompletne rozwiązania dla przemysłu farmaceutycznego, spożywczego i opakowaniowego. Portfolio serwisowe o dużym zasięgu uzupełnia ofertę z zakresu pakowania. Ogólnoświatowa sieć sprzedaży i serwisu zapewnia kontakt na poziomie lokalnym. Więcej informacji dostępnych na stronie internetowej: www.boschpackaging.com.

prawdopodobnie od stycznia 2015 do lipca 2017. Większość zaleceń i regulacji prawnych koncentruje się głównie na nadawaniu numerów seryjnych w celu uczynienia farmaceutyków możliwymi do zidentyfikowania na przestrzeni

sprawdza i zapisuje każdy ruch produktu. W dłuższej perspektywie czasu

całego łańcucha dystrybucyjnego.

kody datamatrix mają służyć jako środki dające możliwość zidentyfikowania

W czerwcu 2011 roku Unia Europejska opublikowała swoją Dyrektywę

produktu dla wszystkich uczestników kanałów dystrybucyjnych.

2011/62/WE6.

Wielopoziomowa strategia

na receptę Dyrektywa inicjuje poszukiwania odpowiedniego, bezpiecznego

W odniesieniu do wprowadzenia standardów numeracji seryjnej dla leków Z powodu globalizacji i produkcji na zlecenie łańcuch dostaw produktów

sposobu znakowania. Dyrektywa także zapewnia bardziej restrykcyjne

farmaceutycznych zawiera dużo pośrednich kroków pomiędzy producentem

przepisy odnośnie importu substancji czynnej oraz polepszoną kontrolę

i klientem ostatecznym. W większości przypadków firmy farmaceutyczne

łańcucha dostaw, włączając w to hurtownie. Przepisy dla internetowego

optują za złożoną strategią, w zależności od indywidualnego ryzyka

handlu lekami, harmonizacja inspekcji Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP)

fałszerstwa, budżetu i możliwości technicznych. Kilka poziomów

oraz wprowadzenie ogólnoeuropejskiego wczesnego systemu ostrzegania

bezpieczeństwa może być zastosowanych poprzez połączenie zabezpieczeń

są również integralną częścią tej Dyrektywy.

zamknięcia, stosowanie numerów seryjnych i technologii identyfikacji, w celu stworzenia wielopoziomowego podejścia dla możliwie jak najlepszej

Podążanie we właściwym kierunku

ochrony pacjentów.

Indywidualnie kodowane, opisane numerem seryjnym opakowania

Aktualnie międzynarodowe organizacje, takie jak Światowa Organizacja

dla większości leków na receptę są najbardziej istotną komponentą

Zdrowia (WHO) pracują z rządami i producentami, w dużej mierze poprzez

tejże Dyrektywy. Jednakże Unia Europejska rozpoznaje także potrzebę

międzynarodową grupę zadaniową ds. zwalczania podrabianych produktów

łączonej strategii i wymaga drugiego poziomu bezpieczeństwa, którym

leczniczych (IMPACT), aby pomóc w przerwaniu tych szkodliwych praktyk.

jest zabezpieczenie zamknięcia. Te komponenty bezpieczeństwa będą

Przyszłe inicjatywy w walce z fałszerstwami będą także w dużej mierze

obowiązkowe dla prawie wszystkich leków na receptę, jednak nie dla

w gestii producentów. Rozwinięto międzynarodowe przewodniki i przepisy,

wszystkich leków OTC. Wymagana cecha bezpieczeństwa, tak zwany

ale regionalne i lokalne przepisy stale różnią się znacząco, a miejscami

„niepowtarzalny identyfikator”, będzie określona w wydawanych aktach

są sprzeczne. Wprowadzenie numeracji seryjnej w UE powinno nastąpić

prawnych, z których pierwszy został wydany w listopadzie 2011. Jego

w 2014 roku, a w następnej kolejności – długo oczekiwane standardy

celem jest zdefiniowanie cech i specyfikacji technicznych niepowtarzalnego

numeracji seryjnej według Agencji ds. Żywienia i Leków (FDA), Kalifornia,

identyfikatora, jak również procedur sprawdzających oraz ustanowienia,

które powinny wejść w życie w 2015 roku. Głównym celem tych regulacji

zarządzania i dostępności systemu przechowywania informacji (bazy

prawnych jest harmonizacja kodowania produktów farmaceutycznych na

danych). Minie trochę czasu, zanim wszystkie wymagane kroki będą

skalę międzynarodową.

podjęte i ujednolicone na skalę międzynarodową. Niemniej jednak przemysł farmaceutyczny najwyraźniej zmierza w dobrym kierunku w swojej walce

Międzynarodowe wytyczne i regulacje prawne

z fałszerstwami farmaceutycznymi.

Ostateczne wytyczne FDA4 dla standaryzowanej numeracji identyfikacyjnej opakowań leków na receptę zalecają wprowadzenie seryjnego Narodowego Kodu Leku (sNDC) na poziomie pakowania. Kod jest złożony z dwóch osobnych kodów: Narodowy Kod Leku (NDC) zawiera etykietę, kod produktu i opakowania. Jednorazowy numer seryjny składa się maksymalnie z dwudziestu znaków. Wprowadzenie kalifornijskiego system świadectw pochodzenia ePedigree5 dla pełnej identyfikacji powinno mieć miejsce

3/2012

1 2

3 4 5 6

http://www.safemedicines.org/counterfeit-heparin-blamed-for-worldwide-deaths.html http://www.eaasm.eu/Media_centre/EAASM_reports http://www.who.int/impact/events/IMPACT-ACTechnologiesv3LIS.pdf http://www.fda.gov/downloads/RegulatoryInformation/Guidances/UCM206075.pdf http://www.pharmacy.ca.gov/about/e_pedigree_laws.shtml http://ec.europa.eu/health/human-use/falsified_medicines/developments/index_en.htm

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Ecolab Sp. z o.o. ul. Opolska 100, 31-323 Krak贸w, tel. 12 26 16 163

36 | produkcja

Oznaczanie pozostałości detergentów po umyciu urządzeń Beata Żukowska

Walidacja czyszczenia w przemyśle farmaceutycznym, oprócz oznaczania i wyliczania pozostałości substancji czynnych na urządzeniu po procesie mycia, zobowiązuje producenta leków również do oznaczania pozostałości detergentu stosowanego w procesie mycia. W związku z tym poniżej w sposób skrótowy, prezentuje wady i zalety najczęściej stosowanych w firmach metod oznaczania pozostałości surfaktantów niejonowych. Następnie, zostanie szczegółowo przedstawiona metoda spektrofotometryczna jako najbardziej optymalna przy oznaczaniu surfaktantów.

Metody miareczkowe Ze względu na bardzo często występujące trudne do usunięcia

wada metody. Więcej informacji na temat metod konduktometrycznych w aktualnym numerze Świata Przemysłu Kosmetycznego.

pozostałości baz i składników leków, w farmacji zwykle stosuje się preparaty silnie alkaliczne bądź silnie kwaśne, dlatego teoretycznie można by stosować

Wysoko sprawna chromatografia cieczowa

proste metody: miareczkowe kwas-zasada i pH-metryczne. Jednak uznawany

Metody HPLC, mimo swoich bezspornych zalet, mają równocześnie

za bezpieczny limit 10ppm (10 mg/l) oznaczanego składnika sprawia, że

szereg wad, które często dyskwalifikują w/w metodę jako wiodącą

metody te stają się bezużyteczne.

przy oznaczaniu pozostałości surfaktantów. Takimi wadami są przede wszystkim: wysoka cena urządzenia, niezbędność doświadczonego

Konduktometria

personelu, wysokie koszty analiz, na które składają się wysokie ceny

Kolejną powszechnie do dziś stosowaną, bardzo dobrą i czułą metodą

reagentów i eluentów, skomplikowane metody przygotowania próbek,

jest badanie przewodnictwa wód i przesączy z wymazów ze zbiorników.

długie czasy analiz. Z ostatnią wadą można byłoby sobie poradzić

Oczywiście metoda ta, jak każda inna, ma swoje wady i zalety. Zaletą

stosując coraz powszechniej wykorzystywane metody UPLC. Jednak

jest przede wszystkim jej duża czułość. Pozwala ona bowiem wykrywać

ze względu na wysokie koszty urządzeń, metoda ta staje się jeszcze

pozostałości sumy składników detergentów już na poziomie nawet 1ppm.

bardziej niedostępna.

Tak dużą czułość osiągamy dzięki wysokiej zawartości substancji bazowych

Mimo to niektórzy producenci detergentów polecają metody HPLC,

jakimi są np. alkalia, ale również dzięki innym komponentom wchodzącym

między innymi oznaczanie, dziś uznawanych za kancerogenne, NTA i EDTA.

w skład detergentu. Biorąc pod uwagę, że zawartość środków powierzchniowo

W swojej praktyce spotkałam się z przypadkami, że firmy oferowały metody

czynnych i innych substancji wspomagających mycie (takich jak inhibitory

oznaczania składników detergentów, które w ogóle nie znajdowały się

korozji, środki kompleksujące itp.) oscyluje na poziomie 1 – 10% w stosunku do

w środku myjącym! Dlatego należy zwracać szczególną uwagę na skład

całkowitej masy detergentu oraz przy założeniu, że wody po płukaniu zbiornika

ramowy detergentu i metodykę badań.

zawierają dokładnie takie same składniki, jakie znajdowały się w detergencie, tylko w odpowiednio bardzo małym stężeniu, można stwierdzić, że metoda

Metody spektrofotometryczne

konduktometryczna pozwala na oznaczenie 0,1 – 0,01ppm pojedynczego

Stosunkowo niski koszt urządzeń, niewielkie ilości i ceny odczynników

składnika np. surfaktantu. Niestety, ta oczywista teza nie zawsze znajduje

oraz szybkość metod spektrofotometrycznych sprawiły, że stały się one

odzwierciedlenie w praktyce. Moda nie jest specyficzna w stosunku do

najbardziej rozpowszechnione przy oznaczaniu surfaktantów niejonowych,

pojedynczego składnika mieszaniny. Jest to kolejna, lecz nie dyskfalifikująca

kationowych, anionowych oraz amfoterycznych.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Zdj. 1. Laboratorium badawcze firmy ECO SHINE

Najczęściej występującymi surfaktantami stosowanymi w niepieniących

Poniżej przykładowo podaję analizę pozostałości surfaktantów po

detergentach są: niejonowe tenzydy krótko łańcuchowe, nisko oksyetylowane

myciu środkiem czyszczącym ALKA PHAR. Ramowy skład preparatu to

alkohole. Z tego względu, ciesząca się popularnością metoda wykorzystująca

30 – 40% wodorotlenku sodu, 3 – 5% niejonowych surfaktantów oraz 3 – 5%

rodanek kobaltu nie sprawdza się, ponieważ jest użyteczna tylko przy

biodegradowalnych środków kompleksujących. Na początku sporządza się

związkach wyżej oksyetylowanych (5 - 10 mol EO).

bezpośrednio z preparatu, krzywą kalibracyjną niezbędną przy oznaczaniu, po czym przechodzimy do wykonywania badania.

Spektrofotometryczne oznaczanie surfaktantów niejonowych metodą soli potasowej estru etylowego tetrabromoftaleiny, odczynnik TBPE-K

Wykonanie badania Szkło i sprzęt laboratoryjny:

Metoda wykorzystująca odczynnik TBPE-K wykorzystywana jest

Kolby miarowe o poj. 100ml, pipety jednomiarowe bądź automatyczne,

przy nisko oksyetylowanych surfaktantach niejonowych. Polega ona na

zlewki 100ml, rozdzielacze 50 - 100ml, kuwety szklane bądź kwarcowe,

powstawaniu barwnego kompleksu surfaktantu niejonowego z odczynnikiem

spektrofotometr, pH–metr, minutnik. Sprzęt przydatny, lecz nie niezbędny:

TBPE-K w środowisku lekko alkalicznym. Po wyekstrahowaniu kompleksu

myjka ultradźwiękowa, wytrząsarka z przystawką pod rozdzielacze.

przy pomocy dichlorometanu, mierzy się absorbancję ekstraktu. O metodzie tej pisano kilkakrotnie jednak za każdym razem jej opis modyfikowano.

Odczynniki:

Poniżej przedstawiam najprostsze czynności, niezbędny sprzęt

Sól potasowa estru tetrabromoftaleiny, sodu tetraboran dwuhydrat, chlorek

i odczynniki do wykonania tej procedury wraz z propozycjami modyfikacji

potasu, etanol, wodorotlenek potasu 0,1mol/l, kwas solny 1mol/l, kwas solny

stwarzającymi metodę bardziej zaawansowaną i jednocześnie prostszą

0,1 mol/l, woda oczyszczona.

w wykonaniu. Równocześnie jest to rozwiązanie stosunkowo tanie i szybkie w wykonaniu. Wymaga jednak dokładności i staranności

Sporządzenie odczynnika TBPE-K w roztworze buforu

w analizie, a jednym z najważniejszych warunków jest czystość szkła

boranowego:

użytego do analizy. Szkło warto myć: w zmywarce za pomocą detergentu

Odważono 4,68g sodu tetraboranu dwuhydratu oraz 7,46g chlorku potasu.

bez surfaktantów bądź roztworem wodorotlenku sodu bez dodatku innych

Przeniesiono do kolby miarowej o pojemności 1000ml i rozpuszczono w 700ml

detergentów. Należy jednak pamiętać, aby po dokonanej analizie wykręcić

wody, po czym dodano 48ml 0,1 mol/l wodorotlenku potasu.

oraz dobrze wyczyścić kurki w rozdzielaczach wraz z innymi, na pozór mało istotnymi, elementami.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Następnie odważono do małej zlewki 150mg soli potasowej estru tertabromofenoloftaleiny (TBPE-K) i rozpuszczono w 50ml etanolu. Kryształki

3/2012

38 | produkcja

soli TBPE-K dość ciężko rozpuszczają się, zatem ich całkowite rozpuszczenie

Wpływ pH na wykonanie metody:

uzyskuje się przez rozpuszczanie soli na myjce ultradźwiękowej. Roztwór

Odczyn w czasie analizy pełni istotną rolę. Przy zbyt niskim pH nie

przeniesiono do kolby z buforem boranowym i uzupełniono do 1000ml

powstaje barwny kompleks, przy zbyt wysokim pH barwnik przechodzi do

wodą. Roztwór jest trwały około 24 godziny, dlatego warto przygotowywać

fazy dichlorometanowej i zakłóca analizę. Poniżej przedstawiono wykres:

go odpowiednio mniej, tuż przed analizą.

Zależności siły sygnału i wartości pH przy stałym stężeniu oznaczanego surfaktantu zamieszczony w publikacji M J. Whitakera. Najbardziej

Sporządzenie krzywej wzorcowej z wzorca surfaktantu niejonowego:

optymalnym jest pH na poziomie ok. 9,2.

• Roztwór podstawowy: odważono do kolby miarowej o poj. 100ml 0,100g surfaktantu. Dopełniono wodą oczyszczoną do 100ml. • Roztwór roboczy: pobrano 10ml roztworu podstawowego do kolby miarowej o poj. 100ml oraz dopełniono wodą oczyszczoną do 100ml. Każdy 1ml roztworu roboczego rozcieńczony 100-krotnie daje roztwór 1mg/l. • Sporządzono roztwory kalibracyjne o stężeniach 5, 7.5, 10, 12.5, 15mg/l Sporządzenie krzywej wzorcowej z preparatu ALKA PHAR: Odważono odpowiednią ilość preparatu ALKA PHAR do zlewki o poj. 100ml, tak aby zawartość surfaktantu w naważce w przeliczeniu na czysty surfaktant wynosiła 0,01g. Następnie dodano 50ml wody oczyszczonej i zobojętniono najpierw kwasem solnym 1mol/l, a pod koniec zobojętniania 0,10mol/l do wartości ok. 7. Całość wykonujemy kontrolując wartości pH-metrem. Po skończeniu przepłukano pH–metr wodą oczyszczoną

Wyk. 2. Zależność siły sygnału i wartości pH przy stałym stężeniu oznaczanego surfaktantu

i przeniesiono ilościowo zawartość zlewki do kolby miarowej o poj. 100ml. Każdy 1ml roztworu rozcieńczony 100-krotnie daje roztwór 1mg/l. Sporządzono roztwory kalibracyjne o stężeniach 5, 7.5, 10, 12.5, 15mg/l.

Uwagi końcowe i modyfikacje metody: Po pierwsze, istotnym jest, aby wszystkie czynności wykonywane były w takich samych odstępach czasu np. proces wytrząsania i czas od

Wykonanie oznaczenia:

skończenia wytrząsania do mierzenia wartości absorbancji. Dodatkowo

Pobrać 5ml badanego roztworu (wzorca, wody z płukania urządzenia bądź

częstotliwość wytrząsania powinna być podobna. Po drugie, przedstawione

przesączy wymazów ze zbiorników) dodać 5ml buforowanego odczynnika

powyżej działania wykonania metody są najprostsze. Metodę można dowolnie

TBPE-K. Dodać od 0,1 – 1ml potasu wodorotlenku 0,1mol/l i zamieszać

modyfikować na przykład poprzez zmianę ilości używanych odczynników.

wstrząsając. Należy pamiętać, iż odpowiednie pH w czasie analizy jest

Należy jednak mieć na względzie fakt, iż zmniejszenie ilości dichlorometanu

niezbędne do prawidłowego wykonania oznaczenia. Pozostawić na około

zwiększa czułość metody oraz, że przy zbyt małej jego ilości nie następuje

2 min. Dodać 10ml dichlorometanu i wytrząsać przez około 2 minuty (najlepsze

rozdzielenie faz lub rozdzielenie jest zbyt wolne.

efekty uzyskuje się używając wytrząsarki mechanicznej) . Pozostawić do

Co więcej, najbardziej zaawansowaną i jednocześnie najprostszą

rozdzielenia faz. Zlać dolną fazę dichlorometanową i zmierzyć absorbancje

w wykonaniu jest modyfikacja polegająca na używaniu jednorazowych

przy długości fali 609, 610, bądź 620 nm. Sporządzić próbę ślepą.

zakręcanych kuwet z materiału odpornego na chlorek metylenu. Po dodaniu

Poniżej przedstawiono wykres krzywej kalibracyjnej sporządzonej z preparatu ALKA PHAR.

odpowiedniej, zwykle małej, ilości 1 – 3 ml roztworu badanego, odczynnika TBPE-K i dichlorometanu proces wytrząsania prowadzi się bezpośrednio w kuwecie, po czym mierzy się bez zlewania faz bezpośrednio dolną fazę dichlorometanową. Metoda jest bardzo czuła, granica wykrywalności metody to mniej niż 1 mg/l surfaktanta niejonowego w wodzie.

Literatura

Wyk. 1. Zależność stężenie surfaktantu od absorbancji dla preparatu ALKA PHAR firmy ECO SHINE

3/2012

• Thomas M. Schmitt, Analysis of surfactants. Second Edition Revised and Expanded • Toei, K., S. Motomizu, T. Umano, Extractive spectrophotometric determination of nonionic surfactants in water, Talanta, 1982,29, 103-106. • M J. Whitaker, Spectrophotometric determination of nonionic surfactants by flow injection analysis utilizing ion-pair extraction and an improved phase separator. • Laboratorium rozwojowe Eco Shine. Praca badawcza: nr 012.02.08 • Laboratorium rozwojowe Eco Shine. Praca badawcza: nr 026.05.09

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

rozwiązania w zakresie czyszczenia dla przemysłu farmaceutycznego

„Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o.“ Sp. k. 02-954 Warszawa, ul. Kubickiego 9/6 Tel. +48 22 885 28 11, 885 28 08, Fax +48 22 642 34 98 e-mail : info@tradeconsult.pl, www.tradeconsult.pl

40 | produkcja

Optymalne planowanie usług magazynowania ± tego wymaga logistyka farmacji Magdalena Kraszewska-Szturyło Kuehne + Nagel Sp. z o.o.

Usługi magazynowe dla rynku farmaceutycznego są nie tylko zdefiniowane przez restrykcyjne wymogi Prawa farmaceutycznego w Polsce, ale również wymagają optymalnego planowania by spełnić oczekiwania klientów tego sektora, a także producentów i dystrybutorów leków.

Działalność prowadzi się z uwzględnieniem przepisów Prawa farmaceutycznego i rozporządzeń wykonawczych, a zwłaszcza Rozporządzenia w sprawie procedur Dobrych Praktyk Dystrybucyjnych. Uruchomienie magazynu produktów leczniczych wymaga uzyskania zezwolenia Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Obrót środkami odurzającymi wymaga osobnej procedury i osobnego zezwolenia, a przechowywanie i obrót produktami leczniczymi stosowanymi w weterynarii jest prowadzone w odrębnych pomieszczeniach magazynowych. Kolejnym obowiązkiem firmy zajmującej się prowadzeniem składu konsygnacyjnego/ hurtowni farmaceutycznej jest składanie kwartalnych raportów do Ministerstwa Zdrowia o prowadzonym obrocie. Magazyn farmaceutyczny jest wyposażony typowo w komorę przyjęć

Logistykę magazynową dla firm farmaceutycznych w Polsce można wykonywać

towarów, pomieszczenia magazynowe oraz pomieszczenia ekspedycyjne, które

na zasadzie dwóch różnych modeli funkcjonowania: prowadzenia składu

muszą mieć osobne wejścia oraz pomieszczenia socjalne i administracyjne.

konsygnacyjnego i/lub hurtowni farmaceutycznej. Opcja pierwsza powoduje,

Warunki magazynowania towarów, które są szczegółowo opisane

że dobra stanowią własność dostawcy farmaceutyków. Dostawca oddaje we

w procedurach GXP, dotyczą nawet najdrobniejszych, aczkolwiek istotnych

władanie towar swojemu klientowi np. aptece, upoważniając go jednocześnie do

kwestii takich jak np. odległości towaru od ścian i podłogi (min. 10 cm) oraz

sprzedaży bądź wykorzystania towaru bezpośrednio z jego magazynu.

od sufitu i urządzeń grzewczych (min. 50 cm). Pomieszczenia magazynowe

Dostawca sprzedaje towary tylko i wyłącznie po ich odsprzedaniu przez klienta, a klient zakupuje towary od dostawcy w momencie gdy faktycznie je sprzeda. W przypadku prowadzenia magazynowania bazującego na opcji drugiej;

muszą mieć gładkie powierzchnie ścian i podłóg, które są łatwe do czyszczenia, a w razie potrzeby do dezynfekcji. Niezbędne jest zainstalowanie legalizowanych urządzeń wentylacyjnych i termoregulacyjnych.

to hurtownik staje się właścicielem wszystkich dóbr, które są zamówione i składowane w magazynie. Do obowiązków operatora logistycznego ubiegającego się o zezwolenie na prowadzenie hurtowni/ składu konsygnacyjnego, należy przede wszystkim zatrudnienie osoby wykwalifikowanej, odpowiedzialnej za prowadzenie tej jednostki magazynowej. Osoba taka, musi być magistrem farmacji z co najmniej dwuletnim stażem pracy w hurtowni lub aptece. Magazyn farmaceutyczny nie może funkcjonować bez osoby odpowiedzialnej, a tryb powierzania zastępstwa na czas jej nieobecności, jest uregulowany Rozporządzeniem w sprawie Dobrych Praktyk Dystrybucyjnych.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Wszystkie pomieszczenia wyposażone są w rejestratory temperatury i wilgotności powietrza umożliwiające monitoring i archiwizację danych. Nie ma

Segregacja towaru w strefach i pomieszczeniach ma na celu zabezpieczenie przed mieszaniem się towaru i wzajemnym skażeniem.

w procedurach DPD określonych wymagań co do częstotliwości pomiarów,

Ze względu na to, że przedmiotem magazynowania mogą być oprócz

aczkolwiek musi być zapewniona stała kontrola warunków przechowywania.

produktów leczniczych, także suplementy diety, wyroby medyczne, kosmetyki,

Oznacza to, że każde przekroczenie wartości alarmowych jest zasygnalizowane

środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, środki spożywcze

i uruchamia czynności ratunkowe, ściśle opisane w odpowiednich procedurach.

zawierające w swoim składzie farmakopealne naturalne składniki pochodzenia

Działania magazynu farmaceutycznego określa poza tym szereg

roślinnego, każda z wyżej wymienionych kategorii musi być przechowywana

procedur warunkujących bezpieczeństwo przechowywanych produktów.

w odrębnych strefach magazynu.

Do najważniejszych z nich należy Procedura Wstrzymania i Wycofania produktów

„Kuehne + Nagel ma długą historię dotyczącą współpracy logistycznej

leczniczych, Warunków magazynowania, Ochrony przed szkodnikami,

z firmami z branży farmaceutycznej na całym świecie. Kuehne + Nagel

Higieny magazynu, Ochrony przed dostępem osób nieupoważnionych czy

w Polsce w swoim obiekcie niedaleko Warszawy posiada zezwolenie na

Postępowania w przypadku reklamacji.

skład konsygnacyjny i spełnia wymagania Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej.

Strefy magazynowania towaru możemy podzielić ze względu na

Obiekt ten uzupełnia całą ofertę magazynów farmaceutycznych, które

temperaturę przechowywania produktów farmaceutycznych. Warunki te

Kuehne + Nagel oferuje w Europie Wschodniej szczególnie w Czechach/Pradze,

określa podmiot odpowiedzialny albo odpowiednia farmakopea, najczęściej jest

a także na Słowacji/ Bratysława.” – powiedział Tobias Jerschke Prezes

to 15-25 st. C i w tym przypadku wilgotność musi być utrzymana na poziomie

Kuehne + Nagel w Polsce.

nie wyższym niż 70% lub strefę o temp. 2-8 st. C w tym przypadku konieczna jest wydzielona komora chłodnicza.

„Dostawca usług magazynowych powinien posiadać elastyczne podejście do klienta oraz rozumieć, że ma do czynienia ze specjalnym towarem, którego

Przechowując produkty farmaceutyczne należy również zwrócić uwagę

jakość przekłada się na bezpieczeństwo terapii. Dlatego też, wymagania

na odpowiednie oświetlenie magazynu i dla produktów wrażliwych na światło

klientów farmaceutycznych są wysokie, zarówno w zakresie bezpieczeństwa

zagwarantować pomieszczenia zaciemnione.

jak i jakości proponowanych usług. Spora odpowiedzialność operatora

W osobnych miejscach składowane są również produkty silnie działające

logistycznego” – podsumował Tobias Jerschke.

np. cytotoksyczne. REKLAMA

42 | produkcja

Recepta na lepsze wyniki Pomimo ograniczeń wynikających z ustawy refundacyjnej oraz trudności w ocenie rzeczywistej skali substytucji generycznej, firmy farmaceutyczne mogą skutecznie walczyć o udział w rynku i zrealizować oczekiwany wolumen sprzedaży. Aby ten plan się powiódł, należy znacząco usprawnić i zwiększyć skuteczność działań sprzedażowych i informacyjnych. Absolutną koniecznością staje się także zapanowanie nad już istniejącymi relacjami z lekarzami i farmaceutami. Nie jest to jednak możliwe bez bieżącego pomiaru efektów prowadzonych działań – zarówno na rynku Rx, jak i OTC. Potrzeba zmiany strategii działania rodzi zapotrzebowanie na nowe rozwiązania informatyczne. Magdalena Sikorska-Hadowska Sagra Technology

Branża farmaceutyczna stoi przed szeregiem wyzwań w obszarze

Nowe możliwości – rynek Rx

dostosowania modelu biznesowego do zmian jakie zaszły na rynku po

Posiadanie dużej bazy danych, nawet z dobrze rozwiniętą segmentacją,

wejściu ustawy refundacyjnej, a które to w perspektywie kilku najbliższych

nie gwarantuje trafnego doboru grup targetowych. Dynamicznie rozwijające

lat zmienią jej oblicze w Polsce.

się firmy farmaceutyczne potrzebują przede wszystkim bazy o wysokiej

Należą do nich m.in.:

jakości, zawierającej dane pewne i aktualne, odzwierciedlające rzeczywisty

• wyraźne preferowanie leków generycznych w polityce refundacyjnej,

obraz rynku. Chcą mieć także możliwość zwiększania szczegółowości

• zmiana priorytetów przypisywanych poszczególnym rynkom,

istniejących danych, aby z biegiem czasu móc celniej adresować działania

• fuzje i przejęcia, jako reakcja na potrzebę obniżenia kosztów,

sprzedażowe i marketingowe oraz poprawiać wyniki. Medyczne bazy danych

• ograniczenia formalne w dziedzinie kontaktów firm z lekarzami,

zapewniają firmom farmaceutycznym dokładnie to, czego potrzebują: stale

• w prowadzany przez nową ustawę zakaz prowadzenia w aptekach

aktualizowane, szczegółowe dane na temat lekarzy i farmaceutów. Poza

tradycyjnego marketingu BTL i bezpośrednich programów

danymi teleadresowymi znajdziemy w nich informacje o wieku lekarza,

lojalnościowych,

miejscach jego pracy- z podziałem na typy placówek, poziomie preskrypcji

• ograniczenia popytu i silna presja cenowa wynikająca z możliwości

czy liczbie pacjentów. Dane podlegają regularnej weryfikacji, standaryzacji

budżetowych płatników,

i deduplikacji. Ich zakres i szczegółowość można przy tym rozszerzać,

• sztywne marże na leki Rx.

a zgromadzone zasoby filtrować wg wielu różnych kryteriów jednocześnie. Dzięki połączeniu baz danych i mobilności możemy uzyskać dla każdej

Na nowe wyzwania nakładają się problemy operacyjne, które

kampanii realizowanej w ramach cyklu sprzedażowego grupę targetową, która

nabrzmiewały przez lata. Wśród nich można wskazać:

nie tylko nominalnie, ale faktycznie rokuje najlepsze efekty współpracy. Trafiamy

• nietrafny dobór grup targetowych,

z przekazem do tych, do których powinniśmy trafić – i wyłącznie do nich.

• niewielkie możliwości (zwłaszcza bieżącego) porównywania założonych celów z efektami, • opóźnienia w raportowaniu działań sprzedażowych i marketingowych, • problemy z aktualnością danych o rynku, • słabe przełożenia efektów biznesowych na systemy motywacyjne reprezentantów, • wysoką pracochłonność zarządzania próbkami wydawanymi lekarzom, • niewielkie możliwości kategoryzowania klientów i aktywnego doskonalenia segmentacji, • ograniczoną liczbę profesjonalnych i wiarygodnych oferentów baz danych i systemów dedykowanych farmacji.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 43

Firmy farmaceutyczne potrzebują od lekarzy opinii na temat leków

produktów, definiowania i prowadzenia ankiet elektronicznych, oraz do

i skuteczności różnych farmakoterapii, a także ich współpracy przy badaniach

bieżącego agregowania i analizowania danych. W efekcie, informacja zwrotna

klinicznych i akcjach informacyjnych. Równocześnie starają się mierzyć jakość

dostępna jest do analizowania już od pierwszego dnia kampanii.

relacji, biorąc pod uwagę zakres i intensywność współpracy.

Na ostateczny wynik firmy farmaceutycznej składa się m.in.:

Aktualne i kompletne bazy danych pomagają firmom nawiązywać relacje

szybkość dotarcia do klienta, wiedza o rynku i poczynaniach konkurencji,

z właściwymi lekarzami. Metodologia Closed Loop Marketing pozwala na

skuteczność wizyt, realizacja celów sprzedaży w poszczególnych grupach

stały pomiar ich zachowań, co z kolei pozwala dogłębnie poznać lekarza, jego

asortymentowych. Wyposażając się w narzędzia przyspieszające proces

potrzeby i oczekiwania. Można zatem stale rozwijać przekaz do określonego

zbierania zamówień i pozyskiwania informacji z rynku, firmy dokonują skoku

targetu bazując na historii jego zachowań. Przekuwa się to w następstwie na

jakościowego we wszystkich wyżej wspomnianych obszarach jednocześnie.

produktywne relacje zgodne z celami biznesowymi.

Na przykład dzięki pełnej automatyzacji czynności (np. podpowiedzi promocji,

Dotarcie z kampanią do wszystkich lekarzy zwykle jest nieopłacalne.

wyczerpujące informacje o produktach) skraca się czas wizyt. W rezultacie

Ograniczeniem jest czas i niechęć do współpracy. Firmy starają się więc

średnia liczba wizyt może być większa, co przekłada się zarówno na liczbę

dotrzeć z kampaniami do tych, którzy mają największy potencjał dla realizacji

jak i wartość zamówień.

strategii sprzedaży – ze względu na strukturę swoich grup terapeutycznych,

Jak interpretować wyniki sprzedaży? Czy problemy mają źródło

miejsce i charakter wykonywanej pracy, pozycję w środowisku, a także inne

w warunkach zewnętrznych, czy też może w przyjętej taktyce sprzedaży?

cechy. Identyfikację umożliwia filtrowanie bazy lekarzy i farmaceutów pod

Analogicznie, czy wyjątkowe wyniki to zasługa doświadczenia i wiedzy

kątem wielu kryteriów jednocześnie. Mogą to być kryteria standardowe,

kierowników, czy też może cięższej niż zwykle pracy reprezentantów? Takich

obejmujące np. lokalizację, miejsca pracy, specjalizacje wyuczone

pytań można stawiać wiele. Gdy informacje o wszystkich działaniach są

i wykonywane, jak również wywodzące się z baz zewnętrznych, a także

gromadzone w jednym miejscu i analizowane łącznie, kierownictwo firmy

kryteria niestandardowe, zdefiniowane samodzielnie. Grupy targetowe można

może na bieżąco oceniać postępy na każdym szczeblu, we wszystkich

analizować w kontekście miejsc zatrudnienia lekarzy i danych o sprzedaży

obszarach i na wszystkich rynkach. Służą do tego czytelne raporty i wykresy

od dystrybutorów. W efekcie weryfikowana jest ocena potencjału lekarzy, jak

oraz dashboardy tematyczne.

również efekty pracy reprezentantów medycznych.

Firmy farmaceutyczne coraz częściej wyposażają drogerie i inne punkty sprzedaży leków OTC w kompletne systemy ekspozycyjne. Koszty

Rynek OTC pod opieką

tych inwestycji są na tyle duże, że pojawia się potrzeba śledzenia losów

Aby skrócić czas wprowadzania na rynek nowych produktów, firmy

rozproszonego majątku i mierzenia zwrotu z inwestycji. Szczegółowy

muszą trafnie dobierać grupy targetowe. Równie ważną rzeczą jest sprawne

opis apteki, drogerii zawierający np.: powierzchnię ekspozycji, liczbę

przeprowadzenie akcji informacyjnej oraz zebranie informacji zwrotnych,

okienek, wielkość apteki, dostępność dermokosmetyków pozwala w pełni

które mogą pomóc w promocji nowego leku. Jak jednak mierzyć dotarcie

automatycznie wyselekcjonować punkty, do których powinny trafić określone

i skuteczność przekazu, gdy sprzedaż na dobre jeszcze się nie zaczęła?

ekspozycje.

Zapewniając sobie dane o wszystkich istotnych punktach sprzedaży (apteki,

Podsumowując, efektywne zarządzanie sprzedażą na tak konkurencyjnym

supermarkety, drogerie, stacje paliw, kioski) wraz z ratingiem potencjału

rynku, przy istniejących ograniczeniach prawnych jest dużo łatwiejsze

obrotowego. Dzięki temu, szczególnie w pierwszym okresie oferowania

przy użyciu dedykowanego rozwiązania informatycznego. Nowe narzędzia

nowości, firmy mogą skupić swoje wysiłki na placówkach, które gwarantują

zautomatyzują i poprawią efektywność działania zespołów sprzedażowych

ponadprzeciętne obroty. Ważne jest użycie narzędzi do zarządzania próbkami

co przełoży się pozytywnie na wyniki finansowe całej firmy.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

44 | produkcja

Żel o dużej lepkości i kompletny projekt wentylacji

Projekt „dwa w jednym” Jürgen Schäfer Managing Director OPTIMA Group pharma GmbH

Komora typu „Open RABS” dla pomieszczeń o klasie czystości A w strefie produkcyjnej – ten kompleksowy system wentylacyjny zainstalowany przez firmę Optima Group Pharma zapewnia wentylację także innych obszarów dozowania i obszarów produkcyjnych na terenie firmy klienta, gdzie znajdują się inne linie produkcyjne. Nie tylko system wentylacyjny został dopasowany do indywidualnych potrzeb klienta, ale również zaprojektowano urządzenie dozujące do wolnego od pęcherzyków powietrza dozowania produktów o wysokiej lepkości.

Zacznijmy od zautomatyzowanej produkcji napełnionych ampułkostrzykawek.

aplikowania tego rodzaju produktu wybrano maszynę napełniającą i zamykającą

Pierwsza składowa linii produkcyjnej – urządzenie rozpakowujące także

INOVA H6-10. Typowe czynniki, które muszą być wzięte pod uwagę przy napełnianiu

jest zlokalizowane w strefie negatywnego ciśnienia w komorze RABS.

i pakowaniu leków biofarmaceutycznych obejmują wrażliwość na temperaturę, siły

Urządzenie DBA nacina i otwiera plastikową torebkę, która zawiera

ścinające oraz konieczność homogenizacji i stabilizacji leku. Mając do czynienia

ampułkostrzykawki umieszczone w pojemniku z otworami i wyjmuje całą

z produktem o wysokiej lepkości, konieczne było także przeciwdziałanie

sekcję z rozciętej torebki. Po przekręceniu pojemnika z ampułkostrzykawkami

powstawaniu pęcherzyków powietrza podczas procesu napełniania. Ostatnią

o 90 stopni są one przenoszone przez Metall+Plastic E-Beam Tunnel

kwestią było dozowanie zbyt dużej ilości – zjawisko także niepożądane dla

przeznaczone do sterylizacji wiązką elektronów w celu powierzchniowego

producenta farmaceutyku – ze względu na wysoki koszt leku. Tak więc precyzyjne

usunięcia zanieczyszczeń. Usunięcie zanieczyszczeń jest ważnym krokiem

dozowanie ma zasadnicze znaczenie niezależnie od charakterystyki produktu.

w zapewnieniu zewnętrznej sterylności ciągle szczelnie zamkniętego pojemnika, przez co ryzyko późniejszego przypadkowego zanieczyszczenia w sekcji

Żel biofarmaceutyczny bez pęcherzyków powietrza

napełniania ampułkostrzykawek ulega obniżeniu. Kiedy tylko opakowanie

W typowej sytuacji można by rozważać termiczne odgazowanie produktu

z ampułkostrzykawkami znajdzie się w środku komory, robot ściąga folię Tyvek

jako metodę pozbycia się pęcherzyków powietrza. Tutaj było to jednak

z pojemnika z ampułkostrzykawkami.

niemożliwe ze względu na właściwości produktu. Konieczne było znalezienie

W zależności od produktu używa się tłokowych pomp dozujących, pomp

innego rozwiązania. Proces napełniania w warunkach podciśnienia w celu

perystaltycznych lub ciśnieniowego systemu dozującego. Stacja napełniania

zapobieżenia powstawaniu pęcherzyków powietrza okazał się odpowiednim

jest zaprojektowana jako jednostka wymienna. Stacja IPC (In Process Control)

rozwiązaniem. Głównie stosuje się go, używając obrotowe pompy tłokowe.

sprawdza wagę brutto po napełnieniu ampułkostrzykawek względem wartości

Specjalnie zaprojektowane dysze dozujące dodatkowo przyczyniły się do

określonej przez klienta i optymalizuje dokładność napełniania poprzez

osiągnięcia napełnienia bez pęcherzyków powietrza. Dodatkowo zatyczki

statystyczną ocenę pojedynczych wag. Po zamknięciu ampułkostrzykawki

ampułkostrzykawek są nakładane także w warunkach podciśnienia, co

powracają do pojemnika i są dostarczane do systemu regałów typu paternoster.

początkowo stwarzało kolejne wyzwania, ale też zapewniało dodatkowe zalety.

Jeśli napełnione gniazda z ampułkostrzykawkami przejdą pomyślnie wszystkie

Wyzwania: jeśli podciśnienie jest zbyt wysokie, może powodować

testy sprawdzające, pojemniki z ampułkostrzykawkami zostają oznaczone, co

zagotowanie się produktu. Przy nakładaniu zatyczek w warunkach podciśnienia

umożliwia ich sprawdzenie czytnikiem kodów paskowych.

istnieje także niebezpieczeństwo, że produkt ominie zatyczkę i zostanie wyssany

Przy projektowaniu systemu dozującego firma Optima Group Pharma szczególnie musiała wziąć pod uwagę biofarmaceutyczne produkty żelowe. Do

3/2012

z ampułkostrzykawki. Jeśli podciśnienie nie jest wystarczające, pęcherzyki powietrza są stale obecne.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

46 | produkcja

Zalety: Przy jedynie minimalnej ilości powietrza w okolicach główki ampułkostrzykawki osiąga się wysoki poziom zapewnienia sterylności. Z reguły dokładność dozowania jest bardzo wysoka oraz wyeliminowaniu ulega

Jednostka

możliwość jakiegokolwiek ruchu zatyczki przy zmianie warunków zewnętrznych

klimatyzacji została

(np. ciśnienie powietrza) podczas transportu.

umieszczona na dachu istniejącego

Dużą sztuką w procesie dozowania lepkich płynów pod podciśnieniem jest znalezienie równowagi pomiędzy tymi różnorodnymi parametrami.

budynku produkcyjnego przez firmę Optima Group Pharma. Obszary, które mają być wentylowane, znajdują się na parterze w tej samej lokalizacji, co nowa

Otwarta komora typu RABS dla pomieszczeń klasy A Wszystkie składowe maszyny dostarczone wspólnie z linią Inova oraz

linia napełniająca i zamykająca. System przewodów wentylacyjnych z odpowiednio zmiennym regulatorem przepływu

Metall+Plastic są ulokowane w otwartej komorze typu RABS, co umożliwia

powietrza i końcowymi filtrami HEPA jest umiejscowiony na piętrze technicznym

osiągnięcie warunków czystości pomieszczenia klasy A w przestrzeni

fabryki, pomiędzy parterem a dachem budynku. Firma Optima Group Pharma

produkcyjnej. Dodatkowo strefa drzwi komory typu „open RABS” jest

była tutaj również jedynym koordynatorem rozplanowania przewodów

wyposażona w nawiew laminarny w celu zapewnienia dodatkowej ochrony

wentylacyjnych i okablowania.

dla linii produkcyjnej podczas ustawiania i przygotowań do produkcji. Ściany

Całkowity przepływ powietrza w linii kabiny “open RABS” nie jest

czystego pomieszczenia zaprojektowane i dostarczone przez Optima Group

bezpośrednio cyrkulowany w przestrzeni kabiny, ale zamiast tego jest

Pharma z zbudowanym odwrotnym przepływem powietrza zapewniają

odprowadzany poprzez przepływ zwrotny i główną jednostkę wentylacyjną. To

bezpieczne odseparowanie strefy dozowania od strefy załadunku.

skutkuje bardzo wąskim zakresem regulacji temperatury obszaru napełniania

Różne moduły operacyjne Tunelu E-BEAM, takie jak moduł włączający,

oraz wilgotności względnej tego obszaru. Bardzo złożony system kaskadowej

moduł produkcyjny, moduł opróżniający, itp. mogą skutkować w zróżnicowaniu

kontroli umożliwia także doskonałą dystrybucję powietrza i nawiew w obszarze

ciśnień w ciśnieniowej komorze „open RABS”, która przylega do tunelu E-BEAM.

napełniania.

Firma Optima Group Pharma skompensowała to poprzez zastosowanie specjalnie zaprojektowanego systemu kontroli.

Oprócz tych specjalnych wymagań, którym musi sprostać system wentylacyjny główna jednostka wentylacyjna jest zgodna z normami

Cała linia wyposażona jest w liczne diodowe laserowe liczniki cząstek

najnowocześniejszych technologii, zapewniając świeże powietrze, pracując

dla ciągłego monitorowania warunków czystości klasy A. W celu osiągnięcia

w sposób nie powodujący przegrzewania, zawilgocenia i oszronienia.

tego stanu izokinetyczne kanały wyłapują objętość powietrza wymaganą do

Dodatkowo specjalnie skonstruowana jednostka kontroli zapewnia niezwykle

zbadania, punkty kontrolne są tak blisko, jak to technicznie możliwe względem

bezpieczną pracę w niezmiennych warunkach.

punktów krytycznych w systemie produkcyjnym. Stężenie cząstek żywych i martwych jest mierzone i zapisywane.

W dużym stopniu z tej przyczyny system odpowietrzający jest przede wszystkim odpowiedzialny za utrzymywanie higieny w czystych

Zapis i analiza przeprowadzane są przy użyciu specjalnych objętości

pomieszczeniach. System opiera się na takich składowych, jak klimatyzowanie

próbkowania. Kompletny system monitorowania cząstek jest zwrotnie

dodatkowego powietrza, kontrola regeneracji powietrza, kontrola temperatury

zintegrowany z automatyczną kontrolą systemu dozowania, a jego wizualizacja

i wilgotności w pomieszczeniach oraz kontrola i monitoring różnic ciśnień

i monitoring odbywają się dzięki interfejsowi HMI. Jeśli alarm obecności

pomiędzy obszarami zgodnie z projektem stref ciśnieniowych. Jednocześnie

cząstek jest aktywowany podczas procesu produkcji, maszyna automatycznie

za ważne uważa się czynniki związane z bezpieczeństwem, takie jak alarmy

zatrzymuje się i odrzuca otwarty pojemnik, będący w chwili alarmu

przeciwdymne i przeciwogniowe, włączone w automatykę używanego

w przestrzeni produkcyjnej. Monitoring systemu liczącego cząstki żywe jest

wyposażenia.

także zintegrowany z automatycznym systemem napełniania.

Zatwierdzenie projektu Kompletny system wentylacji dla obszarów produkcyjnych

Budowa i automatyzacja całościowego systemu wentylacji została wykonana,

Kompletna jednostka produkcyjna, a nie tylko linia dostarczona przez firmę

przetestowana i zainstalowana przez firmę Optima Group Pharma z siedzibą

Optima Group Pharma, jest wentylowana przez system cyrkulacji powietrza.

w Schwäbisch Hall przy napiętym harmonogramie prac w siedzibie klienta

System może zmieniać ilości dostarczanego świeżego powietrza. Ma to

w USA. Odbiór linii produkcyjnej wraz z systemem wentylacji nastąpił w czerwcu.

zastosowanie także do całego obszaru napełniania (pomieszczenia czyste klasy

Wydajność linii produkcyjnej wynosi do 36 000 ampułkostrzykawek na godzinę,

B), obszaru przygotowania materiałów i załadunku, tak samo jak poszczególnych

obecnie o pojemności w zakresie od 2,25 do 10 ml, jednakże jeśli będzie to

śluz materiałowych i personalnych.

wymagane, pojemność ampułkostrzykawki może być zredukowana do 0,5 ml.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

21 lat doświadczenia w wytwarzaniu urządzeń laserowych Ponad 4500 instalacji w kilkudziesięciu krajach

www.solarislaser.com.pl

System do laserowego nadruku i weryﬁkacji kodów GS1 Data Matrix • Bezobsługowa technologia nadruku laserowego • Brak zużywających się materiałów

• Odporność nadruku na czynniki chemiczne, czne, mechaniczne oraz promieniowanie UV V

Zapraszamy

na stoisko 24 w pawilonie 3 TAROPAK 2012 8-11 października Poznań

• Nadruk z wydajnością do 400 sztuk na minutę • Kompaktowa konstrukcja o szerokości 700mm • Jeden centralny panel sterujący z ekranem dotykowym • Nadruk i weryﬁkacja unikalnych numerów seryjnych, w tym generowanych z bazy danych

a • Nadruk na przedniej oraz tylnej stronie opakowania

www.solarislaser.com.pl

Solaris Laser S.A. ul. Wynalazek 6 02-677 Warszawa

tel. +48 22 856 89 70, +48 22 843 18 03 info@solarislaser.com.pl www.solarislaser.com.pl

48 | produkcja

Nowoczesne technologie informatyczne w farmalogistyce Jarosław Mazur POLTRAF

Wyobraźmy sobie, że w ciągu miesiąca musimy zrealizować 70 tysięcy dostaw. Każdego dnia w trasę wyrusza ponad 140 samochodów: część na trasy lokalne, pozostałe – na wahadłowe. Codziennie wystawia się ponad 2,5 tysiąca listów przewozowych. Do każdego listu może być przypisanych kilka, kilkanaście przesyłek. Jak nad tym wszystkim zapanować? Jeśli dodamy, że transportowanym towarem są produkty lecznicze, sprawa komplikuje się jeszcze bardziej. Leki nie tylko trzeba dostarczyć na miejsce, ale także dokładnie udokumentować proces dystrybucji (z uwzględnieniem warunków, w jakich są przewożone). Niemożliwe? Firmie Poltraf udaje się to dzięki wykorzystaniu autorskiego systemu SMS Control.

Spółka Poltraf, rozpoczynając swoją działalność jako operator logistyczny, opracowała prosty, oparty na SMS-ach, system kontroli przebiegu procesu dystrybucji. Kierowcy, po odebraniu przesyłek od Nadawcy, wysyłali SMS-a z numerem listu przewozowego, a informacja trafiała do centrali spółki. Firma, w miarę swojego rozwoju, modyfikowała metody działania. Po stosowanym dawniej rozwiązaniu pozostała tylko nazwa. Dziś system SMS Control opiera się na najnowocześniejszych technologiach informatycznych i telekomunikacyjnych. Zbiera dane dotyczące wszystkich etapów dystrybucji, analizuje je, porządkuje, a następnie udostępnia, zarówno operatorowi logistycznemu, jak i jego Klientom.

Zbieranie danych System SMS Control zbiera i analizuje dane dotyczące transportu produktów leczniczych oraz warunków, w jakich są przewożone. Wykorzystuje w tym celu:

Przyjmowanie zamówień SMS Control zautomatyzował proces przyjmowania zamówień.

• urządzenia, w które wyposażone są pojazdy; W pojazdach wykorzystywanych przez firmę Poltraf do transportu produktów

Klient może zlecić transport swoich produktów:

leczniczych zamontowano sprzęt do pomiaru i rejestracji temperatury oraz

• za pośrednictwem interfejsu webowego;

urządzenia GPS. System SMS Control sczytuje wysyłane z nich dane w trybie

W tym przypadku, po zalogowaniu się na stronie internetowej, Klient wprowadza dane potrzebne do wystawienia listu przewozowego, a szczegóły dotyczące jego zlecenia są przesyłane do systemu głównego.

ciągłym. Dzięki temu można w każdej chwili sprawdzić lokalizację pojazdu, prędkość z jaką się porusza oraz temperaturę, w jakiej przewożone są leki. • urządzenie zainstalowane w kontenerach chłodniczych;

• dzięki integracji wewnętrznego systemu Klienta z systemem SMS Control;

Specjalistyczne kontenery chłodnicze Iso-Therm Active, wykorzystywane

Na prośbę Klienta można dokonać integracji wewnętrznego systemu IT jego

do transportu leków zimnym łańcuchu (czyli w temperaturze od + 2°C do

firmy z systemem SMS Control, tak aby wymiana informacji między nimi

+ 8°C), są wyposażone w moduły GPS i GSM, rejestratory temperatury oraz

zachodziła automatycznie. Nie trzeba wtedy powielać procesu wprowadzania

własne zasilanie. Ciągły odczyt danych z tych urządzeń pozwala określić:

danych. To znaczne usprawnienie, zwłaszcza przy większej ilości zamówień.

– temperaturę, w jakiej dystrybuowane są leki;

• poprzez internetowy moduł składania zamówień;

– dokładną pozycję kontenera chłodniczego;

Jeśli Klient magazynuje swoje produkty w składzie konsygnacyjnym firmy,

– moment otwarcia i zamknięcia pokrywy kontenera;

może zlecić ich wysyłkę poprzez internetowy moduł składania zamówień.

– sposób, w jaki zasilany jest kontener chłodniczy.

Wystarczy wybrać rodzaj i numer serii towaru. Zlecenie trafia do systemu magazynowego. Po skompletowaniu zamówienia wszystkie dane zostają

Temperatura przewozu jest monitorowana i rejestrowana na bieżąco. Gdy

automatycznie przekazane do SMS Control, który – od tego momentu –

zostanie zanotowany jej wzrost do + 7°C lub spadek do + 3°C, uruchamia się

kontroluje transport przesyłek.

system alarmowy. Informacje o niebezpiecznej dla towaru zmianie warunków są

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

50 | produkcja Operator logistyczny śledzi drogę wszystkich przesyłek oraz monitoruje warunki, w jakich przewożone są leki. Pełna kontrola zdarzeń zachodzących podczas procesu dystrybucji pozwala na natychmiastową reakcję w przypadku wystąpienia jakichkolwiek nieprawidłowości. Klient ma dostęp do zebranych informacji poprzez interfejs webowy (po zalogowaniu się na stronie internetowej). Jeśli leki są przewożone z użyciem kontenerów chłodniczych Iso-Therm Active, Klient może w dowolnym momencie sprawdzić gdzie znajduje się jego przesyłka i w jakiej temperaturze jest transportowana. W przypadku leków dystrybuowanych w temperaturze od + 15 °C do + 25 °C, to operator logistyczny monitoruje warunki w trybie ciągłym, przekazywane odpowiednim kierowcom i ekspedytorom (na terminale mobilne)

a w przypadku ich przekroczenia powiadamia nadawcę towaru.

oraz osobom zarządzającym wskazanym w procedurach (poprzez SMS-a lub

Po dostarczeniu towaru system SMS Control podsumowuje wszystkie

e-mail). Kontenery chłodnicze można podłączyć do zróżnicowanych źródeł

dane zarejestrowane w trakcie transportu i udostępnia je w formie raportu

zasilania: 12/24/230V (w samochodach zamontowano specjalne gniazdka).

za pośrednictwem interfejsu webowego. Potwierdzenie zachowania

W przypadku przerwania dopływu prądu wymagana temperatura utrzymuje się

wymaganego zakresu temperatury jest szczególnie istotne w przypadku leków

wewnątrz kontenera przez 48 godzin.

transportowanych w zimnym łańcuchu (czyli w systemie Iso-Therm Active). Firma

• terminale mobilne kierowców;

Poltraf wprowadziła usługę polegającą na prezentacji temperatury na terminalu

Terminale mobilne łączą w sobie funkcję skanera, telefonu, aparatu oraz

mobilnym kierowcy po dostarczeniu przesyłki. Kierowca, na życzenie Odbiorcy,

modułu GPS. Kierowcy, za ich pomocą, skanują kody kreskowe, którymi

skanuje kod listu przewozowego. Na ekranie terminalu wyświetla się minimalna

opatrzone są listy przewozowe i etykiety transportowe (a w przypadku

i maksymalna temperatura zarejestrowana podczas transportu oraz maksymalna

transportu w systemie Iso-Therm Active także kontenery chłodnicze

przerwa odczytu (czyli czas, w którym system nie odbierał sygnału wysłanego

i opakowania izotermiczne Poltraf Iso-Box). Kod, generowany podczas

przez terminal z powodu braku zasięgu sieci GSM). Chwilowa utrata połączenia

wystawiania listu przewozowego, jest źródłem informacji o przesyłce. Można

z siecią GSM nie powoduje przerwania rejestracji temperatury. Urządzenia są

z niego odczytać numer listu przewozowego i etykiety transportowej oraz

wyposażone w pamięć, w której zapisują wyniki pomiarów. Brakujące dane

rodzaj opakowania, w jakim mają być transportowane leki. Na podstawie

trafiają do systemu głównego, gdy tylko połączenie zostanie nawiązane na nowo.

numeru listu przewozowego można zidentyfikować nadawcę i odbiorcę towaru. Kody kreskowe są skanowane na każdym etapie dystrybucji: w momencie przyjęcia od nadawcy, załadunku, przeładunku, dostarczenia do odbiorcy. Dane na bieżąco spływają do głównego systemu, który weryfikuje, czy wszystkie czynności przebiegają prawidłowo. Przykładowo, jeśli kierowca będzie próbował umieścić towar przeznaczony do transportu w kontenerach chłodniczych na paletach, na jego terminalu mobilnym pojawi się informacja o pomyłce. Podobnie, jeśli w ciągu pięciu minut po odebraniu od nadawcy leków w opakowaniach izotermicznych Poltraf Iso-Box kurier nie umieści przesyłki w kontenerze chłodniczym, uruchomi się alarm ostrzegający o zbyt długim czasie załadunku kontenera chłodniczego1.

Przeprowadzanie rozliczeń Wymiana danych między systemem głównym i terminalami mobilnymi

Szczegółowy rejestr wszystkich zrealizowanych operacji znacznie usprawnia

jest dwukierunkowa. System nie tylko analizuje informacje zebrane za

przeprowadzanie rozliczeń z Klientem. System SMS Control jest sprzężony

pomocą tych urządzeń , ale także wysyła na nie listy załadunkowe, czyli spis

z modułem do rozliczeń, który na podstawie dostępnych informacji podsumowuje

wszystkich towarów, jakie kierowca powinien dostarczyć danego dnia. Listy

ilość nadanych przez Klienta przesyłek, kategorie w jakich zostały nadane oraz

załadunkowe zawierają szereg danych: numer listu przewozowego, informacje

wykonane usługi dodatkowe. W oparciu o indywidualny cennik nadawcy generuje

o warunkach, w jakich ma być transportowana przesyłka, (oraz opcjonalnie

raport i przeprowadza rozliczenie.

o pobraniu gotówki, zwrocie dokumentów do nadawcy, zleceniu odbioru itp.).

System SMS Control powstał dzięki połączeniu najnowocześniejszych technologii

Co więcej, osoby zarządzające transportem mogą w każdej chwili wysłać

informatycznych i telekomunikacyjnych oraz w oparciu o szczegółowe procedury

kurierom dodatkowe informacje i zlecenia, które automatycznie pojawią się

operacyjne opracowane przez Poltraf. Biorąc pod uwagę rezultaty osiągane przez

na terminalu mobilnym.

firmę Poltraf (średnia terminowość dostaw w 2011 roku wyniosła 98,67%, a ilość zdarzeń związanych z przekroczeniem ustalonych warunków transportu w systemie

Dostęp do zebranych informacji Dane zebrane za pomocą terminali mobilnych oraz urządzeń zainstalowanych

Iso-Therm Active od momentu jego uruchomienia do dzisiaj wyniosła 0), można z pełną odpowiedzialnością potwierdzić jego skuteczność.

w pojazdach i kontenerach chłodniczych spływają do systemu głównego, są na bieżąco analizowane, agregowane i prezentowane pracownikom firmy oraz Klientom.

3/2012

W ciągu 5 minut od zeskanowania kodu opakowania Poltraf Iso-Box należy je umieścić w kontenerze chłodniczym. Pojemniki Poltraf Iso-Box zabezpieczają leki przed wpływem warunków zewnętrznych przez 15 minut.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 51

artykuł sponsorowany

1,9 czy 19 mg

– Reprograf sprawdza piksel po pikselu Błąd na opakowaniu bądź ulotce może mieć daleko idące konsekwencje. Gdy zabraknie przecinka przy informacji dotyczącej dozowania, w najgorszym przypadku może dojść do zatrucia konsumenta i nieobliczalnych strat wizerunkowych producenta. Właściwy system kontroli może nas przed tym uchronić.

irma software’owa tec4check powstała w październiku 2008 w niemieckim Braunschweigu. Firmę utworzono z działu północnoniemieckiego producenta oprogramowania przeznaczonego do inspekcji wyrobów poligraficznych. Od początku sprawdzonym stanowiskiem doświadczalnym jest niemiecka drukarnia Euker, w której testowany jest każdy nowy moduł oprogramowania, pochodzącego z tec4check. Przy zastosowaniu właściwego software drukarnia gwarantuje wysoką jakość produktów, tworzonych dla farmacji, przemysłu kosmetycznego i spożywczego. Ta symbioza wydała na świat specyficzne rozwiązanie dopasowane do potrzeb każdego użytkownika przemysłowego. Od 2009 roku firma Reprograf S.A. jest przedstawicielem teck4check w Polsce.

Stały rozwój tec4check nieustannie pracuje nad ulepszaniem oprogramowania, zgodnie z dewizą: „Sami jesteśmy dla siebie największym konkurentem“. Co najmniej raz w roku kuźnię tec4check opuszcza pełny Upgrade systemu. Inspiracją ciągłych nowych opracowań jest stała komunikacja pomiędzy klientami a działem badawczo-rozwojowym firmy. Obecny system o nazwie „Media Check” jest dostępny w różnorodnych konfiguracjach, służąc do oceny, kontroli i utrzymania jakości plików PDF oraz EPS i wyrobów poligraficznych.

Wczesne rozpoznanie błędów Przedsiębiorstwo nie jest zobligowane do stosowania takiego systemu, ale wizerunek firmy i dobra jakość nie powinny być powierzane tylko przypadkowi i dobremu samopoczuciu człowieka. „Media Check” łatwo porównać z poduszką powietrzną w samochodzie – tak długo, jak nie ma wypadku, można bez niego żyć. Ale gdy się nam coś przydarzy, okazuje się, że jest to wyposażenie krytyczne, decydujące o życiu bądź śmierci. „Media Check” nie jest tylko Airbag’iem drukarni, pozwalającym zapobiegać niepotrzebnym wpadkom, poprzez sprawdzanie i porównywanie PDF’a z PDF’em (EPS również) jeszcze przed wyświeceniem form drukowych, oraz kontrolującym pierwszą odbitkę z maszyny i zapobiegającym powstawaniu „złych“ wydruków. System ten jest też rozwiązaniem dla działów kontroli jakości w przedsiębiorstwach farmaceutycznych, kosmetycznych i spożywczych, które, obsługiwane przez drukarnie o różnym stopniu weryfikacji, są w stanie sprawdzić opakowanie, ulotkę, etykietę przed dopuszczeniem do obrotu.

Kontrola kolorystyki I to także jest możliwe za pomocą oprogramowania z tec4check. Plik PDF jest porównywany z „oryginalnym“ PDF’em; możemy również porównywać zeskanowaną odbitkę drukarską z PDF’em. Porównanie odbywa się piksel po pikselu. Podczas gdy inne systemy porównują ze sobą obrazy nie według danych o barwach lecz w skali szarości, „Media Check” dokonuje porównania rzeczywistego koloru. Tylko takie rozwiązanie daje możliwość pełnej kontroli prawidłowości wyrobu. Ponadto, dzięki technologii klient-serwer, uzyskiwana

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

jest możliwość równoczesnej kontroli wielu zleceń z dowolnej lokalizacji w tym samym czasie, włącznie z dostępem zdalnym za pośrednictwem Internetu. Daje to możliwość sprawdzenia poprawności i weryfikacji z danymi źródłowymi niezależnie od miejsca, czasu i personelu.

Pismo Braille’a, kody kreskowe, dowolny język Tu „Media Check” jest niezastąpiony, ponieważ jest w stanie wykryć nie tylko dwuwymiarowe zniekształcenia fragmentów odbitki, na przykład brak znaku lub jego fragmentu, rozmazanie, dublowanie, przesunięcie elementu pracy, wskazać uszkodzenia w kodach kreskowych i usterki w informacjach zapisanych alfabetem Braille’a. Co więcej, sprawdzana jest również treść napisów zrealizowanych Braille’m, w różnych językach. A zatem system sprawdza się w drukarniach dowolnego kraju. Wyniki na sam koniec są publikowane w standardowych protokołach.

Prosta integracja „Media Check” wyróżnia się łatwością integracji z istniejącym procesem technologicznym. Klient sam decyduje, czy system ma być autonomiczny czy serwerowy i na jakiej platformie zostanie zainstalowany. „Media Check” w pełni wykorzystuje potencjalne możliwości technologii 64-bitowej, jest kompatybilny z architekturą klient-serwer systemów Windows, Macintosh oraz Linux. Koncepcja modułowa zapewnia pełną zdolność rozbudowy począwszy od prostego rozwiązania, odpowiedzialnego w dziale kontroli jakości za kontrolę merytoryczną i porównywanie zeskanowanych danych z wzorcowym plikiem PDF, aż po niezbędne w dużych przedsiębiorstwach o wielu lokalizacjach rozwiązanie serwerowe z pełnym workflow, odpowiedzialnym za sprawdzanie zripowanych plików przed ich świeceniem. Nowością, utworzoną na potrzeby rynku, jest pakiet serwisowy, dający możliwość przeprowadzania zdalnych szkoleń oraz serwisowania na odległość.

Przyszłość wielobranżowa Wielcy świata przemysłu farmaceutycznego, spożywczego, poligraficznego i opakowaniowego już dziś zaufali systemowi „Media Check”. Dzięki niemu oszczędzają czas i koszty pośrednie, związane ze zbyt późno rozpoznanymi błędami. Po umocnieniu swojej pozycji w Niemczech, firma teck4check rozpoczęła ekspansję na rynki eksportowe. Reprograf S.A., jako wiodący dostawca sprzętu i oprogramowania dla przemysłu poligraficznego, podpisał umowę przedstawicielską i zainstalował już pierwsze systemy w Polsce. Ważnym aspektem jest możliwość przetestowania pełnego systemu w warunkach produkcyjnych, co jest na bieżąco realizowane w zakładach opakowaniowych i farmaceutycznych. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że wszędzie, gdzie mamy do czynienia z dużą ilością danych, zwłaszcza w różnych wersjach językowych, niezbędna jest gwarancja bezpieczeństwa dla każdego przedsiębiorcy. „Media Check” stanowi taką gwarancję.

3/2012

52 | produkcja

Skuteczna dezynfekcja środowiska cleanroomu Karen Rossington Ecolab

Bardzo wiele czasu i pieniędzy poświęcamy zwykle na testowanie i walidację skuteczności biobójczej środków dezynfekcyjnych stosowanych w pomieszczeniach czystych. Aczkolwiek skuteczność środka dezynfekcyjnego w teście laboratoryjnym to nie koniec walidacji.

Sposób, w jaki środek dezynfekcyjny jest stosowany – może mieć istotny

Płyn utrzymywany jest w worku klasy medycznej, a funkcją butelki jest

wpływ na ogólną efektywność środka i w konsekwencji na skuteczność całego

jedynie ochrona tego worka w trakcie stosowania środka. Wszystkie możliwe

procesu dezynfekcji środowiska.

punkty wejścia - rurka zanurzona w zawartej wewnątrz cieczy – są całkowicie uszczelnione tworząc system zamknięty.

Do wyboru mamy następujące metody aplikacji: • środki dezynfekcyjne gotowe do użycia (RTU), w spray`ach, aerozolach lub kanistrach • chusteczki nasączone środkiem dezynekcyjnym w różnych rozmiarach, pakowane w woreczki, saszetki lub tuby • koncentraty płynne, proszki i tabletki do przygotowywania roztworu roboczego w wiaderku • koncentrat w porcjach (unit dose) przeznaczony do rozcieńczenia w określonej objętości wody – redukują ryzyko przygotowania roztworu o niewłaściwym stężeniu • zamgławianie odpowiednim czynnikiem.

W pomieszczeniach czystych (klasy A i B) środek dezynfekcyjny musi być sterylny3, a jego stosowanie monitorowane, ponieważ konieczne jest utrzymywanie na minimalnym poziomie ilości cząstek w otoczeniu (zgodnie z limitami dla danej klasy czystości powietrza). W takich sytuacjach idealnym rozwiązaniem wydają się niepylące chusteczki nasączone środkiem dezynfekcyjnym. Nasączona (alkoholem, biocydem lub neutralnym detergentem) chusteczka może być używana równo i precyzyjnie tam, gdzie jest to wymagane – w odróżnieniu od spray`u, który może dotrzeć w obszary trudnodostępne, skąd np. trudno będzie go spłukać i pozostanie osad. Nasączane chusteczki dostępne są zarówno w opakowaniach pojedynczych (saszetkach), woreczkach z uszczelniającym się zamknięciem lub pojemnikach. Przy wyborze należy wziąć pod uwagę, czy jakość chusteczki jest odpowiednia

Butelki ze spryskiwaczem to wygodne i ekonomiczne rozwiązanie. Przedstawiają wiele korzyści w stosowaniu, np. przestawna dysza, dzięki której

dla obszaru, w którym ma być zastosowana i czy wyjęcie chusteczki z opakowania nie będzie generowało powstawania cząstek.

można środek dozować jako strumień lub jako spray, co gwarantuje całkowite

Idealnym rozwiązaniem przy przygotowywaniu roztworów roboczych

zwilżenie wszelkich obszarów powierzchni i czyni procedury dezynfekcji

przeznaczonych do mycia i dezynfekcji dużych powierzchni (np. podłóg, ścian)

skutecznymi, ponieważ nie zawierają żadnego propelenta - są przyjazne

jest zastosowanie koncentratów w gotowych dozach. Nie tylko zagwarantowana

dla środowiska i nie wymagają żadnych specjalnych procedur utylizacji.

jest sterylność koncentratu, ale takie rozwiązanie eliminuje także konieczność

W odróżnieniu od aerozoli również – w przypadku butelek ze spryskiwaczem

transportowania ciężkich kanistrów, zapobiega błędom rozcieńczenia

możemy zużyć całą objętość cieczy unikając kosztów utylizacji resztek środka

i ewentualnego rozlewania koncentratu.

dezynfekującego.

W celu uniknięcia rekontaminacji czystej, zdezynfekowanej już powierzchni preferuje się izolowanie roztworów czystych od roztworów zanieczyszczonych.

Zwalidowany projekt

Jest to niemożliwe do osiągnięcia przy zastosowaniu systemu z jednym

Przy zastosowaniu niektórych butelek ze spryskiwaczem istnieje jednak

wiaderkiem, ponieważ już używana nakładka mopa jest zanurzana do roztworu

potencjalna wada, ponieważ ewentualnie zanieczyszczone powietrze może

środka w wiaderku w celu dalszego używania, co powoduje zanieczyszczanie

być zassane do środka w trakcie spryskiwania, co może naruszyć sterylność

roztworu środka dezynfekcyjnego.

cieczy znajdującej się wewnątrz. Prace walidacyjne w licencjonowanej aptece szpitalnej szpitala the Queen Elizabeth Hospital w Birmingham dowiodły, że alkohol stosowany w butelce ze spryskiwaczem został zanieczyszczony zarodnikami grzybów już po ośmiu godzinach od otwarcia1.

Wyniki badań środowiskowych Takie zanieczyszczanie można łatwo zredukować przez zastosowanie systemu trójwiaderkowego, w którym zanieczyszczony środek dezynfekcyjny

Dostępne są jednak systemy butelek ze spryskiwaczem rozwiązujące ten

znajdujący się na nakładce mopa jest spłukiwany wodą w środkowym wiaderku,

problem, z jednej strony zachowując wszystkie korzyści spryskiwania, a z drugiej

zanim nakładkę znowu włożymy do czystego roztworu środka dezynfekcyjnego.

gwarantując sterylność zawartości. Nowy zwalidowany2 projekt butelki ze spryskiwaczem pracuje w systemie zamkniętym eliminując kontakt zasysanego powietrza zwrotnego z zawartością butelki. 3/2012

W wiaderku 1 znajduje się roztwór środka dezynfekcyjnego, w wiaderku 2 woda odpowiedniej jakości, a wiaderko 3 jest puste i gotowe na „ścieki”. Prostą procedurę stosowania przedstawia tabela 1.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

53 Skuteczność Wybrany system wiaderkowy musi być możliwy do autoklawowania, by nie stwarzał ryzyka wprowadzania zanieczyszczeń do cleanroomu. Głowica mopa jest poręczna i skuteczna przy stosowaniu do dezynfekcji ścian, podłóg i sufitów. Stosowane nakładki powinny być jednorazowe, bądź sterylizowane przed kolejnym zastosowaniem. Należy wybrać odpowiednią jakość nakładki: do nakładek przeznaczonych dla cleanroomów stosuje się 100% poliester, mieszaniny poliestru i celulozy lub gąbki poliuretanowe. Sam mop również powinien być autoklawowalny i lekki, zwłaszcza przy wysokich sufitach. W niektórych systemach specjalny zaczep pozwala złączyć mop z wózkiem w jedną całość. Jak to zawsze być musi, czyszczenie przy użyciu mopa powinno odbywać Tabela 1 1. 2. 3. 4. 5.

Zanurzyć nakładkę mopa w wiaderku 1 ze środkiem dezynfekcyjnym i dezynfekować powierzchnię. Wycisnąć nakładkę w wyżymaczce nad wiaderkiem 3 Zanurzyć nakładkę w wiaderku z wodą (wiaderko 2) Ponownie wycisnąć nakładkę w wyżymaczce nad wiaderkiem 3 Zanurzyć nakładkę mopa w wiaderku 1 ze środkiem dezynfekcyjnym i ponownie dezynfekować powierzchnię.

Badania przeprowadzone przez Dr Smith z Aston University udowodniły, że zastosowanie systemu wielowiaderkowego prowadzi do uzyskania istotnego wzrostu skuteczności dezynfekcji środowiska. Pełne badania zostały opublikowane w EJHP w styczniu 20054. Na podstawie prowadzonych przez ponad trzy miesiące badań w trzech pomieszczeniach różnej klasy (stosując system jednowiaderkowy, system

się według zwalidowanej procedury przez przeszkolonych operatorów. Należy

trójwiaderkowy z klasycznym niesterylnym środkiem dezynfekcyjnym i system

utrzymywać nakładkę tak czystą jak to możliwe. Najpierw należy czyścić ściany

trójwiaderkowy ze specyficznym sterylnym środkiem dezynfekcyjnym dla

i sufity, później podłogi. Przecieranie sufitów i ścian zaczyna się od filtrów,

cleanroomów) Dr Smith doszedł do wniosków, że zastosowanie systemu

a zmywanie podłogi od punktu najdalej oddalonego od drzwi. Przecieranie

trójwiaderkowego i specjalistycznego sterylnego środka dezynfekcyjnego

powinno być przeprowadzane tzw. ruchami ósemkowymi.

znacznie wpłynęło na wynik badań mikrobiologicznych środowiska (wykazując największą efektywność dezynfekcji) w pomieszczeniu zwykłym i pomieszczeniu

Unikanie zanieczyszczenia

czystym - w porównaniu z tradycyjnymi metodami czyszczenia. Wyniki

Alternatywną metodą zastosowania środka dezynfekcyjnego do dużych

monitoringu dla pomieszczenia czystego spełniały wymagane standardy dla

powierzchni jest nasączona środkiem dezynfekcyjnym lub myjącym nakładka na

takiego pomieszczenia.

mopa. Jej zastosowanie pozwala oszczędzić czas konieczny na przygotowanie

Jako część badań Dr Smith mierzył bioburdeny w roztworze środka dezynfekcyjnego stosowanego w pojedynczym wiaderku, który był używany

roztworu roboczego, eliminuje ryzyko niewłaściwego rozcieńczenia. Również wyklucza konieczność posiadania dostępu do wody odpowiedniej jakości.

w pomieszczeniach trzech różnych klas. Bioburdeny były badane wg metod

Zastosowanie nasączonych nakładek na mopy eliminuje również ryzyko

farmakopealnych. Wyniki dotyczą 10 ml badanego roztworu. Średnia ilość jtk

stosowania zanieczyszczonego roztworu środka dezynfekcyjnego. Usuwanie

dla środka dezynfekcyjnego stosowanego w pojedynczym wiaderku wynosi

zużytych nakładek jest uproszczone, wyklucza potrzebę usuwania nieużytego

odpowiednio 158, 326 i 0,4 dla pomieszczeń 3 różnych klas.

roztworu do systemu ścieków.

Badania Dr Smitha pokazały również znaczne różnice w początkowym

Jak można zauważyć skuteczna dezynfekcja cleanroomu może wymagać

zanieczyszczeniu roztworu środka dezynfekcyjnego w zależności od jakości

kilku metod aplikacji środków dezynfekcyjnych. Każda metoda powinna być

zastosowanej wody (woda po odwróconej osmozie i zwykła woda pitna). Zawsze

uprzednio zwalidowana i prowadzona przez przeszkolonych operatorów zgodnie

woda stosowana do przygotowania roztworu roboczego środka dezynfekcyjnego

z procedurami.

powinna być odpowiedniej jakości – dla pomieszczeń klasy co najmniej B – woda również powinna być sterylna.

Na rynku dostępne są różne systemy wielowiaderkowe. Przy wyborze należy wziąć pod uwagę wymiary pomieszczenia czystego i możliwość przechowywania wózka. Niektóre systemy są przeznaczone specjalnie dla małych cleanroomów i mogą mieścić się pod blatem.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

2 3

Dr. B. Salvage: Contamination Control at your Fingertips, Pharmaceutical Manufacturing International, Autumn 1999. Technical Report NoTR0403R – Revalidation of SteriShield Delivery System. M.G.Cockroft et al. : Validation of liquid disinfection techniques for transfer of components into Hospital Pharmacy Cleanrooms,Hospital Pharmacist Sept 2001 Dr J. Smith validation of cleaning methods and effects on environmental monitoring, European Journal of Hospital Pharmacy Vol 11 (2005).

3/2012

54 | produkcja

Technologia TurboFlow Wykorzystanie turbulentnego przepływu w sporządzaniu próbki on-line do analizy LC/MS Paweł Hodurek Anchem

Techniki HPLC i LC/MS dawno zyskały zastosowanie w wielu dziedzinach analityki. Od laboratoriów badawczo-rozwojowych, poprzez badanie próbek środowiskowych, bezpieczeństwo żywności, toksykologię i medycynę sądową, farmakokinetykę i farmakodynamikę, aż po badania kontroli jakości produktów, w tym produktów farmaceutycznych. Technologia kolumn chromatograficznych do HPLC i LC/MS bardzo się

Inna sprawa to powtarzalność SPE, która jest wysoka (odchyłki nie

zmieniła w ostatnich latach – zmniejszyły się rozmiary ziaren i średnice kolumn,

większe niż 7%) jedynie dla wprawionych badaczy. W przypadku, kiedy

weszły nowe technologie produkcji ziaren (fused-core, core-shell, itp., także

przefiltrowana (lub odwirowana) próbka surowa ma niewielką lepkość,

kolumny monolityczne). Postęp ten skupia się przede wszystkim na jakości

a związki w niej zawarte nie precypitują z płynami „technicznymi”

rozdziału oraz ilości zużywanych eluentów i nastrzykiwanej próbki. Mimo to

chromatografu (roztwory płuczące autosamplera, eluenty), często stosowanie

pozostaje ten sam problem – protekcja kolumny.

SPE mija się z celem i, przy niskich nastrzykach próbki (np. 2 µl), laboratoria

Artykuł ten skupia się zatem na problemie zabezpieczenia i „przedłużenia

często godzą się na przeszło czterokrotnie szybszą wymianę przedkolumn.

żywotności” kolumny HPLC (także U-HPLC) w kontekście zanieczyszczeń

Jeszcze inną metodyką jest stosowanie nawarstwienia np. cykloheksanem

matrycowych w monitoringu związków niskocząsteczkowych (w tym

w celu pozbycia się tych związków matrycowych, które mogłyby na stałe

substancji czynnych i ich metabolitów).

zniszczyć na złoże C18. Ale ta metodyka nie zdaje zupełnie rezultatu, gdy chcemy badać związki średnio i wysoce lipofilowe (np. tokoferole, eluowane

Sprawdzone metodyki

tBuOMe i AcCN z C18)

Najpopularniejszymi metodami są usuwanie matrycy za pomocą

Często jednak surowa próbka zawiera za niskie stężenie analitu

SPE (Solid Phase Exctraction) oraz zabezpieczanie kolumny za pomocą

„zgubionego w matrycy”, a ten właśnie analit chcemy oznaczyć.

przedkolumny.

Dlatego czasami zastosowanie wstępnej preparacji próbki jest jednak

SPE jest zazwyczaj obróbką poza aparatem i polega na zużyciu tańszego

całkowicie niezbędne.

złoża chromatograficznego w celu zaadsorbowania matrycy, która mogła by

Ze względu na poważną zaletę SPE – można w miarę selektywnie

uszkodzić kolumnę. Ponadto stosowane są techniki fazy normalnej na SPE,

zagęścić nasz analit, pozbywając się przy tym matrycy – zazwyczaj to SPE

usuwające trudną matrycę dla RP-HPLC, absorbując analit, ale nie ulega

jest metodyką stosowaną do tego celu.

wątpliwości, że kolumienki SPE szybko ulegają zniszczeniu ze względu na różne substancje w próbce surowej.

Nowe podejście – nowa propozycja

Inaczej trochę rzecz się ma z przedkolumną. Jest to protekcja zarówno

Prób automatyzacji jest wiele. Jedne to automatyzacja procesu SPE poza

mechaniczna, jak i chemiczna – tj. filtruje próbkę i usuwa trwale przylegającą

aparatem, inne dotyczą automatyzacji SPE bezpośrednio na aparacie, zaś

do złoża matrycę. Złoże na przedkolumnie jest niszczone intencjonalnie,

inne polegają… na zupełnej zmianie podejścia do matrycy, wykorzystując

systematycznie, niskimi krokami. Przy niskich nastrzykach, np. 2 µl próbki,

fenomen GPC/SEC dla selektywnego wzmocnienia absorpcji dla związków

może trwać dość długo zanim przedkolumna przestanie być użyteczna, bo

niskocząsteczkowych względem wysokocząsteczkowych.

jej protekcyjne właściwości się skończą.

Technologia TurboFlow jest to zupełnie nowa technologia konstrukcji

Zwykle jest tak, że laboratoria stosujące SPE używają również

ziaren, dzięki czemu jest czymś znacznie więcej niż tylko on-line

przedkolumn, natomiast laboratoria używające przedkolumn, nie zawsze

SPE. Wykorzystanych jest tutaj szereg zjawisk fizykochemicznych na

stosują SPE, godząc się na dużo częstszą wymianę przedkolumny. Jest to

złożu czyszcząco-zagęszczającym oraz kilka trików konstrukcyjnych

związane z dwiema rzeczami: powtarzalnością metodyki SPE oraz, przede

w aparatach sprzedawanych z kolumnami TurboFlow (chromatografy

wszystkim, z rachunkiem ekonomicznym. Koszt zakupu złoża SPE jest

Transcend). Technologia ta jest własnością koncernu Thermo Fisher

niewysoki w porównaniu z kolumną HPLC, nie mniej jednak, przykładowo

Scientific.

koszt zakupu jednej standardowej kolumienki SPE to ok. 10 PLN (dla 3

Podstawowe zjawiska fizyczne, które się tutaj wykorzystuje to, jak w każdej

ml, 500 mg silica-C18, korpus polipropylenowy). Koszt stosowania SPE

chromatografii cieczowej ze złożem stałym, zjawiska sączenia molekularnego

typu dyspersyjnego (bez kolumienek, np. koszt samego złoża w metodyce

(filtracji żelowej, SEC/GPC) oraz adsorpcji analitu na złożu. Różnica polega

QuEChERS) jest trochę niższy

tu jedynie na tym, że przy relatywnie dużych cząstkach złoża (30 µm lub

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

55 więcej – jakie ma to znaczenie, za chwilę), pory złoża są dosyć małe (ich

Idea jest bardzo prosta:

wielkość nie jest podawana w literaturze), co skutkuje wnikaniem do ziaren

• Nałożyć próbkę na kolumnę TurboFlow

żelu jedynie cząstek niskorozmiarowych.

• Przepłukać kolumnę TurboFlow strumieniem turbulentnym • Obniżyć przepływ i wyeluować interesujące nas składniki na kolumnę analityczną (rozdzielającą) • Przerzucić zawory w ten sposób, aby kolumny rozdzielająca i TurboFlow miały niezależne przepływy (od dwóch różnych pomp) • Prowadzić normalną elucję na kolumnie analitycznej (rozdzielającej) oraz czyścić strumieniem turbulentnym na odwróconym przepływie kolumnę TurboFlow.

Rys. 2. Ideogram połączeń zaworów w technologii TurboFlow ze specjalnym zaworem, produkowanym na zamówienie Thermo Scientific przez firmę VICI Valco

Strumień turbulentny takich eluentów jak acetonitryl, czy izopropanol na odwróconym przepływie potrafi w bardzo dużym stopniu wyczyścić kolumnę TurboFlow. Kolumna TurboFlow ma w znaczący sposób przedłużoną żywotność względem on-line SPE i potrafi wytrzymać do kilku tysięcy przebiegów (dla ludzkiej surowicy krwi), co jest nieosiągalnym wynikiem dla tradycyjnego on-line SPE (dla elucji samym buforem wodnym bez dodatku organicznego eluentu kolumna wytrzymuje 120 do 200 przebiegów dla ludzkiej surowicy krwi). Przy czym kolumna analityczna (rozdzielająca) jest całkowicie zabezpieczona przed szkodliwym działaniem zarówno cząstek mechanicznych, jak i przed działaniem fizykochemicznym strony matrycy próbki – całość „frontu” idzie na kolumnę TurboFlow, przez co kolumna analityczna (rozdzielająca) staje się praktycznie niezniszczalna. Zaleta ta powoduje znaczące obniżenie kosztów funkcjonowania laboratorium w przypadku zakupu takiego zestawu: system chromatograficzny Rys. 1. Ideogram działania technologii kolumn TurboFlow

z odpowiednim zestawem pomp i zaworów + odpowiedni zestaw kolumn, w tym kolumn TurboFlow. Stało się przyczyną niewątpliwego sukcesu

Olbrzymia większość powierzchni ziarna mieści się w porach ziarna,

rynkowego tych układów: Thermo Scientific, producent sprzedał ponad 800

a nie na jego powierzchni „ogólnie dostępnej”. Oznacza to, że wnikanie

egzemplarzy chromatografu Transcend z zaimplementowaną technologią

cząsteczek na zasadzie SEC/GPC do porów ziarna jest jednym z czynników

TurboFlow, z czego jeden został zainstalowany w Polsce.

limitujących zjawisko adsorpcji danej substancji do złoża – zmienia się po prostu wzajemna dostępność adsorbenta i substancji adsorbowanej. Jest to właściwość wszystkich kolumn chromatograficznych, która jest w szczególny sposób wykorzystywana przez kolumny TurboFlow. Większe ziarna powodują niższe ciśnienia robocze przy odpowiednich przepływach. Przy ziarnach wielkości 30 µm, dla kolumn o długości 10 cm prędkości liniowe eluentu przy niezbyt wysokich ciśnieniach wchodzą już w zakres przepływów turbulentnych (nie laminarnych).

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Zastosowania Zastosowania tego typu metodyki są bardzo różne, ale sprowadzają się do jednego wspólnego mianownika: oznaczanie związków niskocząsteczkowych w bogatych matrycach z bardzo dużą dokładnością i przy wykonywaniu dużej ilości próbek. Pierwszym zastosowaniem były farmakodynamika i farmakokinetyka. Najważniejsze aplikacje firmowe z najwcześniejszego okresu (kilka lat

3/2012

56 | produkcja temu) dotyczą małych, niskocząsteczkowych związków leków, środków

w ten sposób, że ramka separacji, w kolejności jedna za drugą z każdego

przeciwbólowych, a także ich metabolitów. Następne aplikacje były pokrewne,

z działających kanałów elucyjnych jest podawana na spektrometr, podczas

mianowicie toksykologia i badania antydopingowe. Ostatnie aplikacje dotyczą

kiedy z pozostałymi kolumnami chromatograf wykonuje inne prace (płucze,

pestycydów i pozostałości antybiotyków w żywności.

myje, równoważy).

Większość aplikacji można znaleźć na stronach producenta, Thermo

Ponadto przeniesienie „brudów” matrycowych na kolumnę TurboFlow

Scientific: http://www.thermoscientific.com. W aplikacjach tych można

także z wyżej eluowanymi składnikami i celowanie metodyką analityczną

wyczytać o wstępnej preparatyce próbki, a właściwie o tym, co z niej

(rozdzielającą) tylko w wybrane składniki pozwala trochę skrócić czas

zostało. Dla przykładu: oznaczanie pestycydów i antybiotyków w żywności

procedury (konkretnie – równoważenia kolumny analitycznej (rozdzielającej)).

to homogenizacja próbki i dodanie do niej odpowiedniej ilości acetonitrylu.

Tak więc praktyka pokazuje, że chromatograf z dwoma kanałami

Następnie wirowanie, filtrowanie i od razu podanie na LC/MS z technologią

elucyjnymi jest w stanie wykonać w tym samym czasie tyle analiz, ile trzy

TurboFlow.

oddzielne systemy LC/MS z jednym kanałem elucyjnym, np. z tradycyjnym

Aplikacja na opiaty w całej krwi to jeden z ekstremalnych przypadków, do

chromatografem U-HPLC.

jakiego stopnia można się posunąć: krew została rozcieńczona acetonitrylem i podana na aparat. Inny ekstremalny przypadek z aplikacji to oznaczanie kanabinoli w surowicy krwi: tu podawana była czysta surowica, bez wstępnego przygotowania próbki.

Rys. 3. Chromatograf Transcend TLX-1: na zdjęciu autosampler z zaworami nastrzykowymi, dwie pompy chromatograficzne typu U-HPLC oraz moduł zaworu specjalnego

Wtrącenie o aparatach Aparaty implementujące technologię TurboFlow implementują również inne udogodnienia ze względu na to, że większość aparatów jest kierowana do laboratoriów usługowych, które muszą wykonać dużo dokładnych analiz w krótkim czasie. Najważniejszą wśród nich jest technologia multiplikacji. Polega ona na zauważeniu faktu, że we współczesnej szybkiej

Rys. 4. Ideogram technologii multiplikacji

chromatografii właściwa ramka separacji (gradient rozwijający) stanowi jedynie niewielki odsetek czasu potrzebnego do analizy chromatograficznej.

Chromatografy Transcend posiadają pompy U-HPLC z ciśnieniami

W większości jest to czyszczenie kolumny i jej równoważenie, a także

dochodzącymi do 1250 bar. W swojej najbardziej wyrafinowanej wersji (cztery

wymywanie czoła eluatu. Cała istota technologii multiplikacji polega

kanały elucyjne oraz technologia TurboFlow) stanowią znakomite rozwiązanie

tu na tym, że jeden chromatograf posiada kilka kanałów elucyjnych

dla laboratoriów usługowych przy badaniu niskocząsteczkowych związków

(w znaczenkiu po jednej parze kolumna TurboFlow i kolumna analityczna

z bogatych matryc, które muszą zrobić w jak najkrótszym czasie jak największą

(rozdzielająca) na kanał elucyjny), natomiast wspólny detektor,

liczbę próbek. Natomiast w swoich skromniejszych wersjach (jeden lub dwa

którym (ze względu na czułość i selektywność detekcji masowej)

kanały elucyjne oraz technologia TurboFlow) stanowią doskonałą ofertę dla

jest spektrometr mas. Dlatego chromatograf traktujemy jako system

laboratoriów, które muszą zanalizować niskocząsteczkowe składniki przy

wprowadzania próbki do spektrometru mas. Chromatograf działa

obłożeniu poniżej 100 próbek dziennie.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

58 | produkcja

Mieszalniki IKA Werke GmbH Z ukośną pozycją do najlepszych wyników IKAPOL Niemieck a Fir ma IK A Wer ke GmbH od lat z alic z a się do lider ów w produkcji sprzętu laboratoryj nego i produkcyjnego także w przemyśle farmaceutycznym. Różnorodność urządzeń i nowoczesne rozwiązania techniczne powodują ,że klienci bardzo chętnie korzystają z osiągnięć tej Firmy. Tym razem chcielibyśmy Państwu przybliżyć dwa urządzenia, które okrzyknięte zostały jako najbardziej nowatorskie rozwiązania.

Nowa suszarnia stożkowa z pokrywą otwieraną o 90° i przechylanym o 45° naczyniem. Nowa suszarnia stożkowa IKA® Conical Dryer zapewnia elastyczną produkcję w najbar dziej wymagających procesach . Niezależnie od charakterystyki produktu, objętości oraz rodzaju rozpuszczalnika rezultat zawsze jest taki sam: delikatne, homogenne i energooszczędne suszenie wsadu. Nowy system suszący IKA® zapewnia najlepszą jakość mieszania dzięki takiej konstrukcji mieszadła, że mieszana jest cała zawartość a jednocześnie urządzenie posiada bardzo prosty system uchylny służący do otwierania pokrywy Bezpośrednio grzane mieszadło i konstrukcja umożliwiająca użycie opcjonalnego wyposażenia czyni suszarnię stożkową urządzeniem do licznych zastosowań. Możliwość pracy pod próżnią oraz w temperaturze do 200 stopni C oraz zmienna prędkość pracy mieszadła dopełniają listę możliwości tego urządzenia. IKA Conical Dryer Typ CD jest specjal nie zaprojektowana do ®

Dlatego nawet bardzo „trudne” produkty będą wystarczająco wymieszane. Napęd pozwala na ustalenie pozycji w zakresie od 0° do 45°.

suszenia próżniowego różnych substancji stałych zwilżonych rozmaitymi

Zarówno mechanizm uchylny pokrywy, jak i mechanizm obrotowy są

rozpuszczalnikami w różnych środowiskach i przy różnych gęstościach wsadu.

zamontowane na ramie, na której znajduje się także panel sterowania.

„Nieciekawe”, wilgotne lub klejące się materiały, zbite substancje, osady

Podstawowa wersja suszarni stożkowej ma naczynie zamocowane na

i szlam mogą być łatwo rozdrobnione i osuszone przy pomocy suszarni

stalowych stopach. Stopy są tak zaprojektowane aby można je było przykręcić

stożkowej firmy IKA®

śrubami. W wersji najbardziej zaawansowanej z mechanizmem obrotowym

Pozostałości oparów rozpuszczalnika są odciągane przez przez filtr zanieczyszczeń zamocowany w pokrywie. Opcjonalnie, suszarnia stożkowa może być wyposażona w łamacz grudek w celu rozdrobnienia aglomeratów.

i uchylnym zapewniona jest mobilność naczynia wyposażonego w kółka jezdne, co umożliwia wyjęcie naczynia z ramy. Na życzenie system może być wyposażony w kilka identycznych naczyń. Podczas procesu dodatkowe naczynia można użyć wymiennie

Kompaktowa i elastyczna

jako magazynowe lub reakcyjne. CIP (Cleaning-in-place), wykonanie

IKA® Conical Dryer nie wymaga dużych wysokości do instalacji,

farmaceutyczne, układy ważące, kontrolery i pozostałe wyposażenie

zapewnia zoptymalizowaną wymianę ciepła. Kluczowąinnowacją systemu

dodatkowe dostępne opcjonalnie. Suszarnia stożkowa IKA® jest oferowana

jest połączenie uchylności i mechanizmu obrotowego. Mechanizm uchylny

w dziewięciu pojemnościach od 10 do 4 000 litrów

zapewnia łatwość otwierania pokrywy naczynia. Opcjonalny mechanizm obrotowy kończy ulepszenia procesu suszenia.

IKA® Master Plant - historia sukcesu

Nachylenie mechanizmu obrotowego zapewnia optymalne mieszanie całej

Master Plant (MP) firmy IKA® oferuje całkowicie nową koncepcję

objętości produktu. Dodatkowo grawitacja oddziałuje na suszony produkt

homogenizacji rozumianej zarówno jako jednorodność układu wielofazowego

poprawiając warunki pracy

jak i jednorodność wielkości cząstek fazy rozproszonej. Wszystkie

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

etapy procesu, np. podawanie materiału, mieszanie

Urządzenie to czyni Master Plant prawie niezależnym

i odprowadzenie materiału zostały z powodze niem

od lepkości, umożliwia przetwa rzanie mieszanin o małych

połączone w jednym urządzeniu.

lepkościach „wodnistych”, mieszanin o dużych lepkościach. np.

Podczas konstruowania urządzenia Master Plant, priorytetem było następujące zadanie: „Aby osiągnąć sukces, urządzenie musi być ściśle dopasowane do

kremy farmaceutyczne i maści lub techniczne smary silikonowe, aż po ciężkie zawiesiny i pasty z bardzo dużą ilością substancji stałych. Łatwa wymienność elementów mieszających i rozdrabniających

wszystkiego, co jest aktualnie dostępne na rynku

zapewnia nieosiągalną dotychczas uniwersalność w odniesieniu do

a także stwarzać perspektywy rozwojowe”.

jakości mieszania i wrażliwości mieszanych składników. Sposób

We współpracy z ekspertami z różnych gałęzi

przeniesienia napędu nie obciąża elementów rozdrabniających

przemysłu, nasz dział konstrukcyjny skupił się na

i konstrukcji nośnej zbiornika, silnik nie wisi na konstrukcji lecz

następujących sprawach:

jest oddzielnie zamocowany do specjalnego łatwo

• bezpieczne i bezproblemowe dostarczanie

demontowalnego modułu. Całe urządzenie ma

materiału głównego jak i dodatków;

konstrukcję modułową, co ułatwia serwis i umożliwia

• przyspieszenie ogrzewania/chłodzenia;

daleko posunięte modyfikacje. W celu wymycia i oczyszczenia urządzenia (WIP

• podniesienie jakości mieszania; • przetwarzanie produktów o wysokiej

i CIP), ma ono kilka dysz, które mogą być zasilane

gę stości bez używania dodatkowych

ciśnieniem do 4 barów z urządzenia DBI 2000. Dzięki

urządzeń pompujących;

czemu nie jest potrzebne zastosowanie dodatkowej pompy.

• wykorzystanie różnych rodzajów narzędzi

Oczywiście Master Plant pracuje w pełni

mieszających i rozdrabniających;

automatycznie. W systemie można użyć różnych

• możliwie najłatwiejszy dostęp serwisowy i łatwy

programów, z których raporty mogą być na bieżąco

demontaż;

przekazywane użytkownikowi. Jest to szczególnie

• efektywne czyszczenie bez dodatkowych pomp CIP; • jak najmniejsza ilość materiału pozostająca w urządzeniu po jego

ważne w procesie produkcji wg wymagań GMP. Ponadto raporty te zawierają wszystkie dane niezbędne do „skalowania” produkcji. Oprogramowanie może

opróżnieniu.

odpowiadać wymogom CFR 21 p.11, co czyni zadość aktualnym wymogom Spełnienie wszystkich powyższych wymagań przyczyniło się w znaczący

dla produkcji farmaceutycznej. Wizualizacja przy pomocy ekranu dotykowego

sposób do odniesienia zakładanego sukcesu. W krótkim czasie został

umożliwia szybką i łatwą kontrolę procesu. Możliwe jest także połączenie

opracowany typoszereg urządzeń MP 10, MP 25, MP 50, MP 100, MP 200, MP

układu sterowania do sieci, w celu integracji z systemem sterowania całym

500, MP 1000, MP 2000 i MP 4000. Następnie urządzenia te zostały zbudowane

procesem produkcji.

i sprzedane klientom na całym świecie, głównie dzięki wysokiej homogenności różnych produktów, nawet takich, których lepkość sięga 100 Pa*s.

I ostatnia lecz nie najmniej ważna rzecz dotycząca urządzenia Master Plant.

Dlatego możliwe jest rozdrabnianie produktów, dla których konwencjonalne

Urządzenie daje bardzo duże korzyści w praktycznie rzecz biorąc wszystkich

urządzenia rozdrabniające są bezużyteczne a odprowadzanie rozdrobnionego

jej zastosowaniach, jest również wyjątkowo odporne na błędy ludzkie a to

produktu bez użycia dodatkowych pomp niemożliwe.

dzięki swej przemyślanej konstrukcji i użyciu najwyższej jakości materiałów,

Duży krok naprzód został wykonany nie tylko w procesie mieszania

a asortyment możliwej do wykonania na nim produkcji po prostu przyprawia

i opróżniania urządzenia lecz także w procesie dostarczania różnego

o zawrót głowy. Niezbędna konserwacja jest nieskomplikowana i może być

rodzaju dodatków. Możliwym stało się dostarczanie ich poprzez lej dozujący,

stosunkowo łatwo wykonana.

wy posażony w system zaworów, bez konieczności stosowania próżni

Pokrywa naczynia ze wszystkimi elementa mi może być zsunięta

w naczyniu mieszającym, Zależnie od położenia zaworu, proszki są zasysane

i można łatwo oddzielić urządzenie DBI 2000, co umożliwia łatwy dostęp do

bezpośrednio do komory mieszania, gdzie ma miejsce ich szybkie i całkowite

poszczególnych elementów.

uwodnienie oraz rozprowadzenie.

Powszechnie wiadomo, że obejrzenie i zakończony sukcesem test

Ogrzewanie/chłodzenie lub topienie mieszanego produktu zapewnia nie tylko

urządzenia jest najlepszą drogą do podjęcia decyzji odnośnie przyszłej

podwójny płaszcz naczynia mieszającego lecz także zastosowanie mieszadeł w

inwestycji. Istnieje możliwość przetestowania przez użytkowników małych

kształcie spirali, łopatek lub innych przeciwbieżnych elementów mieszających,

urządzeń o objętości użytecznej od ok. 10 l do 100 l. Co dzięki odpowiedniej

które mogą być ogrzewane lub chłodzone. Co wraz z optymalizacją cyrkulacji

ich konstrukcji umożliwia łatwe przeniesienie skali procesu i ułatwia podjęcie

spowodowało skrócenie czasów grzania i chłodzenia o 30 do 50%.

decyzji o zakupie. Urządzenia o objętościach użytecznych do 4 000 l są

Możliwości opatentowanego urządzenia mieszającego i rozdrabniającego typu DBI 2000, które miesza, dysperguje i pompuje, stanowi ono serce całego systemu Master Plant i naprawdę robi ono wrażenie.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

dostępne tylko czasie ich produkcji. Przedstawicielem Firmy IKA Werke GmbH w Polsce jest firma IKA POL (patrz reklama str. ...)

3/2012

60 | produkcja

Rynek produktów OTC w Polsce. 3% wzrost w latach 2012-2014 Agnieszka Skonieczna Starszy analityk rynku farmaceutycznego PMR Publications

W latach 2012-2014 rynek produktów OTC w Polsce rozwijał się będzie w tempie około 3% średniorocznie. Chociaż dynamika wzrostu rynku będzie niższa niż w 2011 r., segment będzie notował dodatnie dynamiki, w przeciwieństwie do sprzedaży leków refundowanych. Ustawa refundacyjna, która weszła w życie w 2012 r., będzie jednak miała również implikacje dla sektora OTC, wynika z naszego najnowszego raportu pod tytułem „Rynek produktów OTC w Polsce 2012. Prognozy rozwoju na lata 2012-2014”.

Powrót na ścieżkę wzrostu w 2011 r. W 2011 r. wartość rynku produktów OTC w Polsce (rozumiany jako

zabrania także reklamy placówek obrotu pozaaptecznego i ich działalności odnoszącej się do produktów leczniczych lub wyrobów medycznych.

sprzedaż apteczna i pozaapteczna leków i suplementów diety) wzrosła o 5%

Warto podkreślić jednak, że reklama leków i reklama aptek są niezależnymi

rok do roku, do 7,9 mld zł. Po spadku o 3% w 2010 r., który był ogólnie słabym

od siebie aktywnościami. Dlatego też ustawa refundacyjna nie wprowadziła od

rokiem dla sektora farmaceutycznego, rynek przekroczył więc wartość z 2009

1 stycznia 2012 r. zmian w zakresie reklamy leków. Zakaz reklamy aptek nie

r. Czynnikami wzrostu w 2011 r. były m.in. wzrost cen, wprowadzanie nowych

pociąga za sobą zakazu reklamy leków OTC wewnątrz aptek. Jednocześnie

produktów na rynek, starzenie się społeczeństwa, wzrost zainteresowania

reklama leków kierowana do publicznej wiadomości nie może stanowić

samoleczeniem, zdrowym stylem życia i zdrowym wyglądem zewnętrznym,

reklamy konkretnej apteki. Apteka nie może reklamować się również przez

a także wysoka zachorowalność na grypę (dwukrotnie wyższa niż w 2010 r.).

produkt, np. reklamować faktu, że w danej aptece dany lek dostępny jest w

W latach 2012-2014 dynamika wzrostu rynku OTC również będzie

promocyjnej cenie.

dodatnia i według naszych prognoz oscylować będzie w granicach 3%

Ustawa refundacyjna ma również pośredni wpływ na segment OTC.

rocznie. Spadek dynamiki w 2012 r. w porównaniu z 2011 r. obserwowany

Doprowadziła między innymi do wzrostu marż na produkty OTC (po

będzie we wszystkich segmentach rynku OTC i wyniknie m.in. z wysokiej

wprowadzeniu sztywnych marż i cen na leki refundowane, aptekarze chcą

bazy z 2011 r., jak również pogorszenia się sytuacji makroekonomicznej.

powetować sobie straty), a także ograniczania stanów magazynowych leków na receptę na korzyść produktów OTC. Generalnie, apteki zmieniają profil działalności i rozwijają biznes OTC kosztem biznesu Rx. Coraz więcej producentów wprowadza również do swojego portoflio produkty OTC, by zminimalizować straty na lekach refundowanych.

Firmy OTC inwestują w produkcję Szereg firm z segmentu OTC rozpoczęło lub planuje rozpocząć w najbliższym czasie inwestycje w strefie produkcyjnej. Oleofarm, polski producent suplementów diety, uruchomi w 2012 r. nową halę produkcyjną na przedmieściach Wrocławia, na terenach Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Polfa Łódź, producent leków OTC i suplementów diety, rozpoczęła w marcu 2011 r. budowę nowej fabryki w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Wartość inwestycji to 44 mln zł, a jej zakończenie zaplanowano na trzeci kwartał 2012 r. Laboratoria Natury zamierzają wybudować fabrykę w podstrefie Lublin

Ustawa refundacyjna wpłynie także na OTC

Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. Początkowo wartość

1 stycznia 2012 r. weszła w życie ustawa refundacyjna, która wprowadziła

budowy fabryki była szacowana na 8 mln zł, ale po uzyskaniu inwestora

najważniejszą zmianę w działaniu systemu refundacji w Polsce w ostatnich

(izraelskiej firmy Maabarot), skala inwestycji została zwiększona do 16 mln zł

latach. Jej skutki dotyczą zarówno pacjentów, farmaceutów, lekarzy, hurtowni,

(Maabarot będzie produkował w Polsce część swoich produktów). Budowa

jak i firm farmaceutycznych. Ma ona również wpływ na segment produktów

ma zostać zakończona w 2015 r.

OTC w Polsce. Przede wszystkim, ustawa całkowicie zabrania reklamy aptek i

Artykuł został przygotowany na podstawie informacji zawartych w raporcie

punktów aptecznych oraz ich działalności, (informacja o lokalizacji i godzinach

„Rynek produktów OTC w Polsce 2012. Prognozy rozwoju na lata 2012-2014”

pracy apteki lub punktu aptecznego nie jest reklamą). Ustawa całkowicie

opublikowanym przez PMR w lipcu 2012 r.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 61

artykuł sponsorowany

Przykład wdrożenia i walidacji systemu informatycznego klasy ERP w przedsiębiorstwie farmaceutycznym Wyzwanie Firma BIOGENED S.A., działająca w branży przemysłu farmaceutycznego, jest zobowiązana do przestrzegania polskiego i międzynarodowego prawa farmaceutycznego oraz tzw. Dobrych Praktyk Wytwarzania (GMP). Oznacza to, że różne obszary jej działania powinny być podporządkowane określonym standardom. Jednym z wymagań prawnych w Polsce w zakresie wytwarzania produktów leczniczych jest zwalidowanie systemu komputerowego stosowanego w procesie produkcji. Kluczowym wyzwaniem było znalezienie systemu, który można by było zwalidować w zakresie zgodności z wymaganiami GMP. „Zależało nam na rozwiązaniu, które z jednej strony posiadałoby funkcjonalności charakterystyczne dla nowoczesnych systemów klasy ERP, z drugiej zaś odpowiadało na specyficzne potrzeby branży farmaceutycznej w zakresie walidacji.” – przyznaje Jacek Płucienniczak, Prezes Zarządu, BIOGENED S.A.

Rozwiązanie BIOGENED zdecydował się na współpracę z firmą PROBIT, partnerem firmy Microsoft, posiadającym wieloletnie doświadczenie we wdrażaniu systemów klasy ERP w branży farmaceutycznej. Wybrane rozwiązanie – Microsoft Dynamics NAV – zostało wzbogacone dodatkowymi granulami. Najważniejsza z nich – „Pharmaceutica & LS” jest zwalidowanym rozwiązaniem dedykowanym branży farmaceutycznej. Wdrożenie nowego rozwiązania rozpoczęło się od instalacji bazy danych Microsoft Dynamics NAV połączonej ze szkoleniem administratora systemu. Założone zostały 3 instancje – produkcyjna, szkoleniowa i walidacyjna. Po uruchomieniu bazy danych administrator systemu zainstalował użytkowników NAV na 60 stanowiskach. W ramach prac przygotowawczych opracowano materiały szkoleniowe oraz wersję szkoleniową programu, ze szczególnym uwzględnieniem granuli farmaceutycznej. Kolejnym etapem było opracowanie map procesowych, które stanowiły trzon dalszego wdrożenia. Po zakończeniu prac koncepcyjnych oraz zdefiniowaniu dodatkowych wymagań i potrzeb firmy BIOGENED, przystąpiono do implementacji systemu. W pierwszej kolejności przeprowadzono adaptację oraz konfigurację systemu ze szczególnym uwzględnieniem definiowania uprawnień. Następnie dokonano walidacji rozwiązania, w ramach której wykonano testy end-to-end. Po zwalidowaniu aplikacji odbyły się szkolenia użytkowników końcowych zakończone egzaminem potwierdzającym znajomość systemu. Następnym etapem był import danych początkowych oraz weryfikacja, zakończenie pracy na poprzednim systemie i import stanów początkowych. „Zaimportowano stany początkowe na zapasach z dokładnością do poszczególnych partii zapasów, z uwzględnieniem danych istotnych w zakresie GMP – między innymi informacje o dacie ważności partii, numerze dowodu kontroli jakości, jak i statusie KJ danej partii. Zaimportowano również salda dotyczące nabywców i dostawców oraz bilans otwarcia na kontach księgowych.” – komentuje Barbara Biegańska, Dyrektor Finansowy, BIOGENED S.A. Kolejnym etapem była eksploatacja systemu w zakresie obszarów produkcji i logistyki oraz finansów i kontrolingu.

Zgodność w zakresie GMP Dostarczone rozwiązanie jest zgodne z obowiązującymi wymogami prawnymi w zakresie produkcji, zarządzania serią, zaopatrzenia i zbytu. Dzięki temu firma zyskała pewność, że oferowane przez nią wyroby będą produkowane z wsparciem systemu wysokiej jakości i zapewniającego bezpieczeństwo przetwarzania danych. „W produkcji farmaceutycznej zgodność ze standardami GMP jest absolutnym priorytetem. Nie możemy

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

sobie pozwolić na najmniejsze nawet błędy ze strony oprogramowania, które mogłyby się przyczynić do niezachowania odpowiednich parametrów produktu końcowego. Nic więc dziwnego, że firmy farmaceutyczne podlegają tak rygorystycznym obostrzeniom prawnym. Dlatego tak ważna jest walidacja systemów wykorzystywanych w produkcji.” – mówi Małgorzata KazimierczakGruca, Dyrektor Działu Jakości, BIOGENED.

Usprawnienie produkcji i logistyki Microsoft Dynamics NAV znacząco usprawnił procesy produkcyjnologistyczne. Zapewnił zgodność planowania potrzeb materiałowych i produkcji ze standardem MRP2 oraz przyspieszył obsługę naważania i przeważania materiałów wyjściowych. Co więcej, system umożliwił zarządzanie zleceniami produkcyjnymi dla wielu serii produktu końcowego z uwzględnieniem wielu szarż materiałów wyjściowych. Rozwiązanie pozwoliło też na kontrolę zwalniania serii surowca do produkcji na podstawie daty ważności, retestu i statusu serii oraz na kontrolę dopuszczenia do obrotu serii wyrobu gotowego. Niezwykle ważna okazała się też kompleksowa obsługa zagadnień dostaw i nabycia do oraz z krajów Unii Europejskiej oraz eksportu i importu.

Finanse pod kontrolą Wdrożone rozwiązanie pozwoliło także na pełną, zweryfikowaną w praktyce obsługę księgowości z uwzględnieniem przepisów bilansowych i podatkowych. Księgowanie obrotu magazynowego oraz ewidencja środków trwałych zostały w pełni dostosowane do polskich przepisów. Rozwiązanie pozwoliło też na rozliczanie kosztów pełnych działalności z uwzględnieniem danych wejściowych oraz kalkulację kosztów zleceń produkcyjnych. Pełna sprawozdawczość księgowa i finansowa jest natomiast możliwa dzięki grupie 70 specjalnie przygotowanych raportów księgowych.

Pełna automatyzacja Microsoft Dynamics NAV uporządkował wiele procesów zachodzących w firmie i zautomatyzował rutynowe czynności, które zajmowały dużo czasu jej pracownikom. Dla firmy BIOGENED ważna okazała się obsługa zwalniania dokumentów w zależności od uprawnień oraz wsparcie dla obiegu dokumentów poprzez kwalifikowanie zmiany statusu. Nie mniej istotna jest również obsługa e-raportu z produkcji, dzięki której osoby zarządzające firmą mają stały wgląd w procesy produkcji i mogą je na bieżąco kontrolować.

Korzyści biznesowe Od czasu wdrożenia systemu, BIOGENED odnotował szereg wymiernych korzyści. Przede wszystkim rozwiązanie zostało zwalidowane na zgodność z GMP, dzięki czemu firma zyskała pewność, że wszystkie procesy obsługiwane w systemie będą zgodne z wymaganiami użytkownika oraz odpowiednimi regulacjami prawnymi. Co więcej, Microsoft Dynamics NAV usprawnił i zautomatyzował procesy produkcyjno-logistyczne, co przełożyło się na większą oszczędność czasu i bardziej uporządkowane zarządzanie organizacją. Zarząd firmy zyskał lepszy wgląd w zachodzące procesy, a dzięki automatycznemu raportowaniu z produkcji może podejmować trafniejsze decyzje oparte o rzetelne dane. Bardzo przydatne okazały się także narzędzia wspierające procesy finansowo-księgowe. Klarowna sprawozdawczość finansowa oraz księgowanie i ewidencja, dostosowane do polskich przepisów prawnych, umożliwiają łatwy wgląd w sytuację finansową firmy. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. „Fundusze Europejskie dla rozwoju regionu łódzkiego”.

3/2012

62 | produkcja

Inspektor Proofiler Monika Mikołajczak, Marcin Weksler

Wynalazek Jana Gutenberga w 1439 roku miał istotny wpływ na cały ówczesny świat. Prawie 200 lat później filozof Francis Bacon napisał, że druk typograficzny „zmienił cały obraz i stan rzeczy na świecie”. W dzisiejszych czasach drukowane towary stanowią kluczowy element wszystkich przedmiotów codziennego użytku: kody kreskowe są skanowane dla łatwiejszych i szybszych zakupów, wysokiej jakości perfumy są prezentowane w atrakcyjnych pudełkach, aby odzwierciedlić wizerunek marki i wzmocnić wartość samego produktu, składane ulotki zawierają ważne informacje o lekarstwach, a tłoczenie napisów w alfabecie Braille’a umożliwia niewidomym kontrolę nazwy kupowanego leku. Jednak niezależnie od tego, jak wysoki poziom zaawansowania i precyzji osiągnie technologia druku, to nawet najnowsze i najdroższe urządzenia nie będą nieomylne. Warto zatem inwestować w systemy inspekcji, które zagwarantują rezultat pracy zgodny z oczekiwaniami klienta. Zwłaszcza, że te są również ciągle modernizowane i ulepszane, eliminując coraz więcej nieoczekiwanych błędów drukarskich.

ważne informacje o lekarstwach, a tłoczenie napisów w alfabecie Braille’a umożliwia niewidomym kontrolę nazwy kupowanego leku. Jednak niezależnie od tego, jak wysoki poziom zaawansowania i precyzji osiągnie technologia druku, to nawet najnowsze i najdroższe urządzenia nie będą nieomylne. Warto zatem inwestować w systemy inspekcji, które zagwarantują rezultat pracy zgodny

Każdy system EyeC Proofiler jest dostarczany w komplecie ze skanerem o wysokiej rozdzielczości.

z oczekiwaniami klienta. Zwłaszcza, że te są również ciągle modernizowane i ulepszane, eliminując coraz więcej nieoczekiwanych błędów drukarskich. System inspekcji EyeC Proofiler, według zapewnień producenta, obniża koszty kontroli jakości i zwiększa bezpieczeństwo zarówno drukarni, jak i klientów końcowych. System dokonuje cyfrowego porównania z projektem, (projekt vs. próbka), pobranych po wydruku próbek do badania przez kontrolę jakości albo 100 proc. użytków lub arkuszy na maszynie drukarskiej czy składarko-sklejarce. Zapewnia to klientom, że efekt wydruku jest zgodny z ich oczekiwaniami. Inspekcja jest prosta, szybka, obiektywna i przede wszystkim powtarzalna - tak często, jak jest to potrzebne. Badanie odbywa się w jednym przebiegu, a wyniki są dostępne zaraz po jego ukończeniu, podsumowane w raporcie w PDF.

W trzech etapach Systemy EyeC można podzielić na dwie grupy: oﬄine EyeC Proofiler – dedykowane do wyrywkowej kontroli jakości użytków lub arkuszy oraz inline EyeC ProofRunner - dedykowane do pełnej kontroli użytków lub arkuszy © EyeC

w procesie produkcji. Każdy system EyeC Proofiler jest dostarczany w komplecie ze skanerem o wysokiej rozdzielczości (płaskie, stołowe, pull through, rolowe). Maksymalny, standardowy format drukarski, który można poddać inspekcji, to 1600 x 1100 mm. (min. to A4). Po zeskanowaniu badane elementy opakowania są identyfikowane przez system i układane w jedną próbkę, zanim nastąpi porównanie.

3/2012

W zależności od wymagań linii produkcyjnej, klienci mogą dokonać wyboru pomiędzy różnymi modelami systemów, obsługującymi mniejsze lub większe formaty, inną rozdzielczość obrazów itp.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 63

Aplikacja sygnalizuje wykrycie defektów, takich jak brakujące litery lub znaki interpunkcyjne, odchylenia kolorów, kodów kreskowych, kodów Data Matrix, w sposób umożliwiający szybką identyfikację zakwestionowanych elementów.

Model ProofRoller jest przystosowany do inspekcji obiektów cylindrycznych.

System sygnalizuje wykrycie defektów, takich jak brakujące litery lub znaki interpunkcyjne w sposób umożliwiający szybką identyfikację zakwestionowanych elementów.

Mechanizm analizy jest w stanie rozróżnić różne typy błędów, dzięki czemu niewielkie usterki wynikające z zastosowanej techniki drukarskiej mogą być uznane za akceptowalne. Zasadniczo proces odbywa się w trzech etapach – skanowanie próbki, automatyczna inspekcja i drukowanie raportu. Najczęściej identyfikowane błędy to m.in. brakujące części liter (także w 5-punktowej czcionce), wypełnione środki liter, smugi w obszarze tekstu, braki lub odchylenia koloru czy plamki. Natomiast jeszcze na etapie przygotowań do druku można wykryć nieprawidłowości w czcionce (np. Arial zamiast Helvetiki), niezamierzone wytłuszczenie lub kursywę, brakujące znaki specjalne czy znaki diakrytyczne. Definiowalne zestawy ustawień pozwalają na precyzyjne określenie tolerancji na poszczególne rodzaje odchyleń w zależności

EyeC Proofiler zaprojektowano do wykrywania różnic między zatwierdzonym projektem a próbkami z linii produkcyjnej. Może wykonywać inspekcje ulotek (PlLs), opakowań kartonowych i etykiet. Wszystkie produkty EyeC są wytwarzane zgodnie z zaleceniami GAMP4 i spełniają wymagania techniczne określone w CFR 21 Part 11.

od wymagań użytkownika lub specyfiki produktów. (Heidelberg, KBA, Gallus) lub składarko-sklejarkach oraz przewijarkach. EyeC dysponuje szeroką gamą skanerów i opcji dla nowych i już zainstalowanych maszyn, oferując inspekcję od 270 d0 1270 mm z maksymalną

Systemy ProofRunner instalowane są na maszynach drukujących

prędkością przesuwu do 450 m/min. Inspekcji w lo cie poddawane są wszystkie elementy opakowania.

Zastosowanie Precyzyjna weryfikacja i proofing są ważne w każdej branży, jednak niektóre aplikacje wymagają szczególnej inspekcji. Na pewno należą do nich opakowania leków, a zwłaszcza ulotki - zwykle z wielojęzyczną treścią drukowaną małą czcionką na obu stronach materiału o niskiej gramaturze, np. 40 g,/m2, które stanowią jedno z większych wyzwań dla osób wykonujących ich korektę i akceptację. System Proofiler pozwala na błyskawiczną i dokładną kontrolę

Treść informacji na opakowaniach produktów spożywczych podlega

jakości wydruku wprost z maszyny drukarskiej - nawet bez konieczności

niemal tak rygorystycznej kontroli jak te drukowane na opakowaniach leków.

utwardzania farb promieniami UV. Jeśli zachodzi taka potrzeba, system może

Branża spożywcza oferuje jednak większą liczbę produktów, a informacje dla

być doposażony w opcję inspekcji wielostronicowej. Taka inspekcja eliminuje

konsumenta częściej się zmieniają. Dodatkowym utrudnieniem jest dłuższy

możliwe konsekwencje prawne niewłaściwej treści na opakowaniu i ułatwia

łańcuch dostaw, które muszą być realizowane w krótszym czasie. Błędna lub

spełnienie wymogów GMP.

niepełna informacja o składnikach, sposobie przechowywania lub przygotowania

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

64 | produkcja

do spożycia może oznaczać konieczność wycofania danego produktu z rynku. Wiążą się z tym ogromne koszty, dlatego w tej branży kontrola materiałów graficznych ma duże znaczenie. Inną aplikacją, wymagającą dokładnego sprawdzenia, są etykiety samoprzylepne, często stosowane w różnych gałęziach przemysłu. Część z nich ma prostą konstrukcję i grafikę, jednak niektóre mogą być skomplikowane i złożone oraz posiadać wysoką wartość, co dodatkowo zwiększa straty w przypadku wydrukowania serii etykiet z błędem. W obu przypadkach system może być pomocny w kontroli i porównaniu próbki z zaakceptowanym przez klienta projektem. Umożliwia to uzyskanie odpowiedniej jakości wydruku już w pierwszej partii produkcyjnej.

Opcja inspekcji kodów kreskowych umożliwia systemowi Eyec Proofiler identyfikowanie i sprawdzanie kodów na badanej próbce opakowania. Ten opcjonalny moduł oprogramowania wyświetla typ kodu i jego treść, Modut inspekcji pozwala sprawdzić obecność punktów i poprawność ich rozmieszczenia, zapisaną treść, zgodność ze standardem Marburg medium oraz jakość wytłoczenia.

Najczęściej identyfikowane błędy to m.in. brakujące części liter (także w 5-punktowej czcionce), wypełnione środki liter, smugi w obszarze tekstu, braki lub odchylenia koloru czy plamki.

przeprowadza ocenę ISO/ ANSI dla każdego zidentyfikowanego egzemplarza oraz generuje raport. Opcja ta działa z kodami UPC/EAn, Laetus, EAN/ UCC 128, kod 128, kod 39, ITF i innymi - w tym z większością RSS i kodami dwuwymiarowymi. Natomiast w aspekcie kodu Braille’a, moduł inspekcji pozwala sprawdzić obecność punktów i poprawność ich rozmieszczenia, zapisaną treść, zgodność ze standardem Marburg medium oraz jakość wytłoczenia. Badanie określa także, czy dana próbka spełnia wymagania przemysłu farmaceutycznego i unijną dyrektywę 2004/27/EC.

W zależności od wymagań linii produkcyjnej, klienci mogą dokonać wyboru pomiędzy różnymi modelami systemów, obsługującymi mniejsze lub większe formaty, inną rozdzielczość obrazów itp. Wśród nich znajduje się także ProofRoller, umożliwiający dokonanie inspekcji na cylindrycznych obiektach.

Jedną z ważnych ról, jaką musi pełnić opakowanie, jest nośnik oprawy graficznej (odpowiednich kolorów, elementów) zdefiniowanej przez korporacyjną tożsamość marki. Razem tworzą unikalny wygląd, który jest niezbędną częścią wizerunku firmy. Niewłaściwy kolor logo lub graficzny element w złym miejscu mogą sprawić, że konsument zawaha się przed kupnem w obawie, że nie ma do czynienia z oryginalnym produktem. Takim sytuacjom może zapobiec inspekcja próbki w PDF. Innym aspektem, w którym weryfikacja i kontrola próbek ma duże znaczenie, jest potrzeba ochrony produktów przed piractwem. Wiele firm stosuje kody typu Data Matrix, w ramach działań przeciwko nielegalnie produkowanym, fałszywym lekom. Kod jest używany na różnych etapach, od produkcji do materiałów POS. Stąd też jego poprawne wydrukowanie i odczytanie jest tak istotne.

3/2012

EyeC Polska Marcin Weksler +48 512 354 354 email: marcin.weksler@eyec.pl

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

produkcja | 65

Antybiotykoterapia dzieci

– wyzwanie dla farmakologa i technologa Zastosowanie analogów karbapenemu w antybiotykoterapii pediatrycznej J. Cielecka-Piontek, M. Paczkowska, P. Zalewski

Katedra i Zakład Chemii Farmacetycznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

A. Krause, M. Stróżyk PozLab sp. z o.o

Niedojrzałość układu immunologicznego, wyższe pH żołądka czy nieprzestrzeganie zasad higieny to najczęstsze przyczyny zwiększonej zapadalności dzieci na choroby zakaźne. Z kolei, wysoka częstotliwość stanów chorobowych, wymagająca wprowadzania do leczenia antybiotyków czy przeszacowanie konieczności rozpoczęcia antybiotykoterapii przyczyniają się do rozwoju oporności bakterii względem szeregu antybiotyków [1].

Analogi β-laktamowe są grupą antybiotyków najczęściej stosowaną

ich stężenia). Dla grupy pacjentów pediatrycznych ważne jest też uzyskanie

u dzieci, zarówno w warunkach ambulatoryjnych, jak i poza ambulatorium.

określanych walorów smakowych, zwiększających komfort leczenia [2].

Istotnym powodem jest szeroki margines bezpieczeństwa leczenia dzieci

Aktualne wymagania odnośnie opracowania formulacji pediatrycznych

analogami β-laktamowymi. Znacznym natomiast ograniczeniem dla

określa tzw. „Regulacja Pediatryczna” (2007 r.), wydana przez Europejską

zastosowania antybiotyków β-laktamowych w pediatrii jest rozwijająca się

Agencję Leków (EMA, European Medicines Agency). Strategia rozwoju

oporność bakteryjna, ponadto konieczność ich podawania parenteralnego

formulacji pediatrycznych w precyzyjny sposób definiuje potrzebę rozwoju

(np. dla analogów kwasolabilnych) czy brak formulacji pediatrycznych

formulacji pediatrycznej już na wczesnych etapach rozwoju produktu [3–4].

pozwalających na bezpieczną i skuteczną farmakoterapię. Stąd w celu

Konieczność częstego leczenia zakażeń bakteryjnych wśród dzieci,

rozszerzenia antybiotykoterapii β-laktamowymi analogami u dzieci istotne jest

korzystne profile farmakologiczne antybiotyków β-laktamowych oraz rosnąca

właściwe podejście farmakologa-lekarza pediatry oraz wprowadzanie nowych

oporność bakteryjna uzasadniają intensywne poszukiwania nowych analogów

rozwiązań w obszarze technologii postaci leku, które powinny dostarczać

β-laktamowych. Efektem tych poszukiwań były/są wprowadzane kolejne do

skutecznego i bezpiecznego narzędzia o działaniu bakteriobójczym.

lecznictwa: analogi penamu (penicyliny), analogi cefemu (cefalosporyny),

W poszukiwaniu możliwości zastosowania antybiotyków w leczeniu dzieci

analogi karbapenemu (karbapenemy) oraz analogi penemu (tiopenemy) [5].

do najważniejszych kwestii należą:

Natomiast wobec „zmonopolizowanego przez zawiesiny” obszaru formulacji

• uwzględnienie zmiany w farmakokinetyce leków (z szczególnym

pediatrycznych dla antybiotyków β-laktamowych można sugerować, że

uwzględnieniem zmian na etapie wchłaniania, dystrybucji leków)

właśnie ta grupa leków stanowi wyzwanie dla technologów postaci leków

• konieczność doboru i użycia bezpiecznej dawki terapeutycznej

w obszarze poszukiwanie nowych formulacji pediatrycznych, dla których

• oszacowanie oddziaływania lek- składniki diety (np. dieta wysokobiałkowa)

szczególnie priorytetami powinno być: możliwość precyzyjnego dawkowania

• konieczność opracowania formulacji pediatrycznej.

antybiotyków, wykluczenie stosowania substancji pomocniczych, które mogą wzmacniać reakcje alergiczne, maskowanie smaku substancji czynnych.

Jak wspomniano skuteczne leczenie dzieci to implikacja wiedzy

W przypadku antybiotyków β-laktamowych, istotnym parametrem, który

farmakologów, ale i możliwości jakich dostarczać powinny rozwiązania

ma znaczenie podczas opracowywania postaci farmaceutycznych jest ich

w obszarze technologii postaci leków. W antybiotykoterapii pediatrycznej, istotne

znaczna nietrwałość w roztworach wodnych, jak i w fazie stałej. Znaczna

będzie opracowanie nowych korzystniejszych rozwiązań technologicznych dla

nietrwałość pierścienia β-laktamowego, koniecznego do uzyskania działania

substancji czynnej o znanym profilu działania, bezpieczeństwie (np. opracowanie

bakteriobójczego, w środowisku kwasowym jest właśnie głównym czynnikiem

nowych formulacji pediatrycznych postaci antybiotyków obok istniejących

ograniczającym stosowanie niektórych analogów β-laktamowych w postaci

zawiesin) bądź wykorzystanie synergizmu działaniu kilku znanych substancji

doustnej. Należy bowiem mieć na uwadze, że uzyskanie możliwości

czynnych (np. amoksycylina + kwas klawulanowy, meropenem + kwas

antybiotykoterapii doustnej u pacjentów pediatrycznych jest szczególnie

klawulanowy). Z punktu widzenia technologii postaci leków w antybiotykoterapii

ważna dla komfortu i bezpieczeństwa leczenia. Nawet w przypadkach

pediatrycznej, istotnymi kryteriami są możliwości precyzyjnego dawkowania

konieczności osiągnięcia szybkiego efektu terapeutycznego poprzez

leku, jego doustne podanie czy uzyskanie form o przedłużonym działaniu

zastosowanie podań parenteralnych karbapenemów, antybiotykoterapia

(zwłaszcza w przypadku chemioterapeutyków, których działanie jest funkcją

doustna może stanowić kontynuację leczenia parenteralnego.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

3/2012

66 | produkcja Poniżej przedstawiono stan badań nad możliwością stosowania

tlenowych i beztlenowych. Wyniki badań dotyczących wskazań (FDA) do

w pediatrii, jednych z najnowszych analogów β-lak tamow ych

zastosowania karbapenemów u dzieci wykazały:

– karbapenemów [6–7]. Karbapenemy są obecnie analogami wykazującymi

• aktywność meropenemu w leczeniu zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych,

najszersze spektrum aktywności mikrobiologicznej, względem bakterii G(+) i G(-), wśród antybiotyków β-laktamowych. Mają one szerokie spektrum

porównywalną z cefotaksymem, • skuteczność monoterapii imipenem-cilastatyną lub meropenemem

działania, które obejmuje wiele bakterii Gram dodatnich i ujemnych,

w leczeniu neutropenii z gorączką, porównywalną z ceftazydymem,

tlenowych i beztlenowych istotnych klinicznie. Wrażliwe na ich działanie

• skuteczność meropenemu w leczeniu opornych zakażeń dolnych

są patogeny tlenowe z rodziny Enterobacteriaceae, paciorkowce (w tym

dróg oddechowych, takich jak szpitalne zapalenie płuc, zakażeniach

penicylinooporny S. pneumoniae), enterokoki (z wyjątkiem E. faecium),

Pseudomonas spp, oraz ciężkich pozaszpitalnych zapaleń płuc,

metycylinowrażliwe gronkowce, H. influenzae, Listeria sp., większość szczepów Pseudomonas sp. i Acinetobacter sp.. Nie zdefiniowano

• skuteczność meropenemu i tobramycyny w leczeniu ostrych i przewlekłych zakażeniach w mukowiscydozie, porównywalną z ceftazydymem,

możliwości hamowania ich aktywności bakteriobójczej przez β-laktamazy.

• skuteczność imipenemu-cilastatyny w leczeniu zakażeń w obrębie jamy

Wprowadzenie kolejnych analogów karabapenemu do lecznictwa,

brzusznej oraz w leczeniu skomplikowanych zakażeń skóry oraz tkanek

rozpoczęło się od rejestracji imipenemu (1985 rok), który wymaga kojarzenia z inhibitorem dehydrogenazy-I (betamipronem). Drugim karbapenemem wymagającym kojarzenia z DHP-I jest panipenem (1993 rok). Kolejne analogi, uzyskały odporność na rozkład enzymatyczny poprzez modyfikację

miękkich. • skuteczność imipenemu-cilastatyny i meropenemu w leczeniu posocznicy, porównywalną z cefalosporynami, • skuteczność imipenemu-cilastatyny w leczeniu zakażeń dróg moczowych.

chemiczną pierścienia sprzężonego z β-laktamową strukturą (wprowadzenie podstawnika metylowego). Do lecznictwa kolejno wprowadzane były:

Działania niepożądane w leczeniu karbapenemami dzieci są stosunkowo

meropenem (1996 rok), ertapenem (2001), biapenem (2001 rok, Japonia)

rzadkie i mało groźne. Analiza 6154 pacjentów hospitalizowanych, w tym ponad

i doripenem (2007 rok). Z pośród, których trzy zostały dopuszczone już do

1000 dzieci, leczonych meropenem, ukazała że tylko 16% osób borykało się

lecznictwa pediatrycznego. Imipenem-cilastatyna, meropenem i ertapenem

z wystąpieniem działań niepożądanych. Najczęstszym działaniem niepożądanym

FDA zatwierdziło do użytku u dzieci, z czego ostatnie dwa u dzieci powyżej

były nudności i wymioty (1-20%). Objawy ze strony układu pokarmowego

3 miesiąca życia. Jednakże meropenem w odpowiednich dawkach

związane z terapią imipenemem są zależne od dawki, dla meropenemu

stosowany jest często również u noworodków. Skuteczność omawianych

objawy te są niezależne od dawki. Dlatego meropenem może być podawany

antybiotyków zależy od ich aktywności przeciwbakteryjnej oraz optymalnego

w większych dawkach i szybszym tempie bez wywoływania nudności. Przy

stężenia leku w osoczu. Karbapenemy podawane są we wlewach dożylnych

terapii karbapenemami może wystąpić rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego

w ciągu 15–60 minut, w zależności od analogu i dawki. Imipenem-cilastatyna

wywołane przez Clostridium difficile, jednak występuje ono bardzo rzadko.

podawane są co 6-8 godzin, meropenem co 8 godzin. Ertapenem posiada

Częstość występowania działań niepożądanych u 135 dzieci (noworodków do

dłuższy okres półtrwania, dlatego może być podawany co 12-24 godziny.

3 miesiąca życia) podczas przyjmowania imipenemu-cilastatyny przedstawiały

Karbapenemy wydalane są głównie przez nerki, dlatego też dawka leku

się następująco: biegunka 3%, kandydoza jamy ustnej 1,5%, wysypka 1,5%,

musi być dostosowana u dzieci z niewydolnością nerek.

skąpomocz 2,2%, tachykardia 1,5% oraz drgawki 5,9%. Działania niepożądane

Skuteczność kliniczna karbapenemów została udowodniona

zgłoszone u dzieci podczas terapii ertapenemem są podobne do tych

w wielu badaniach, również definiujących ich wskazania do zastosowania

obserwowanych dla wcześniejszych analogów i obejmują: biegunkę 12%,

i bezpieczeństwa terapii u dzieci. Większość badań nie wykazała niższości

ból brzucha 4,7%, wymioty 10%, gorączkę 4,9%, wysypkę 2,9%, pieluszkowe

karbapenemów w porównaniu do innych grup antybiotyków lub kombinacji

zapalenie skóry 2,9%, zakażenia dróg moczowych 2,3%, ból głowy i kaszel 4,4%.

antybiotyków zalecanych dla podobnych wskazań. Porównania między

Najistotniejszym problemem w terapii pediatrycznej karabapenemami

poszczególnymi analogami, szczególnie między imipenem i meropenem,

jest ich skłonność do wywoływania drgawek. Ryzyko ich wystąpienia jest

pokazują podobną skuteczność i bezpieczeństwo stosowania

największe w przypadku imipenemu w połączeniu z cilastatyną. Dawka

w większości infekcji, oprócz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

imipenemu wymagana w leczeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Meropenem jest jedynym analogiem zalecanym do stosowania

jest wyższa niż dawka bezpieczna, stąd u 33% dzieci leczonych imipenemem

w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci. Karbapenemy u dzieci

zaobserwowano drgawki. Badania wykazały, że prawdopodobnie za wystąpienie

są zarezerwowane do użytku w ciężkich i zagrażających życiu infekcjach

neurotoksyczności odpowiedzialna jest interakcja z receptorem kwasu gamma-

albo infekcjach wywołanych przez bakterie oporne na powszechnie

aminomasłowego (GABA A) a interakcja ta zależy od budowy chemicznej

stosowane środki przeciwbakteryjne. Są one stosowane w terapii

łańcucha bocznego przy drugim atomie węgla w pierścieniu β-laktamowym. Im

po testach wrażliwości, zwłaszcza w zakażeniach szpitalnych oraz

prostszy łańcuch boczny, tym lepiej wiąże się on z receptorem GABA A i wyższe

w sytuacjach, kiedy inne schematy leczenia uważane są za nieskuteczne

jest prawdopodobieństwo wystąpienia drgawek, co potwierdzono w badaniach

albo nieodpowiednie (np. kiedy przeciwwskazane jest zastosowanie

na modelach zwierzęcych. Imipenem posiada bowiem wyższą skłonność do

kombinacji leków zawierającej aminoglikozydy). Karbapenemy użyteczne

wywoływania neurotoksyczności, posiadając prosty łańcuch boczny przy C2

są w takich zakażeniach jak odrespiratorowe zapalenie płuc, ciężka

w odróżnieniu do meropenemu. Liczne badania wykazały, że najważniejszym

sepsa, zakażeniach wewnątrz jamy brzusznej oraz innych infekcjach,

czynnikiem regulującym neurotoksyczność karbapenemów jest ich stężenie

które mogą mieć podłoże o mieszanej etiologii bakteryjnej, w tym bakterii

w tkance mózgowej. Ryzyko napadów przy terapii meropenem jest niskie (0,7%),

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

stosowania w zakażeniach OUN u dzieci. Ryzyko napadów przy zastosowaniu ertapenemu jest również niskie i wynosiło 0,2-0,5%. Charakterystyka przedstawiona powyżej pokazuje, że karbapenemy są grupą antybiotyków o dużym potencjale. Mając na uwadze ich nietrwałość chemiczną, można zasugerować, że przyszłe badania będą skupiać się na jej poprawie, co może pozwolić na ich podania doustne. Ostatnie doniesienia naukowe pokazują, że stabilizacja poprzez zestryfikowanie ugrupowania kwasowego w karbapenemach (przykład: tebipenem pivoxil) pozwoliła na uzyskanie analogu odpornego na działanie soku żołądkowego, dla którego zdefiniowano skuteczność w leczeniu otolaryngologicznych schorzeń, właśnie u dzieci (Japonia) [8]. Inne badania dowodzą szczególnej aktywności mieszaniny meropenemu i kwasu klawulanowego w leczeniu zakażeń Mycobacterium tuberculosis [9]. Badania naukowe podejmują także problem określenia wpływu czynników fizyko-chemicznych na trwałość karbapenenemów, oceny ich biodostępności po podaniu doustnym oraz zdefiniowania możliwości otrzymania doustnych postaci farmaceutycznych dla tych analogów [10–12]. Można zatem zaryzykować stwierdzenie, że właśnie analogi karbapenemu, będąc wyzwaniem dla technologii postaci leków, okazując się w przyszłości istotnymi chemioterapeutykami stosowanymi w pediatrii z możliwością podań doustnych.

Piśmiennictwo

[1] J. Prandota, L. Kotecki: Farmakoterapia pediatryczna. Wrocław: Volumed,1998. ISBN: 8387804061 [2] K. M. Papp-Wallace, A. Endimiani, M. A. Taracila, R. A. Bonomo: Carbapenems: Past, Present and Future. Antimicrob. Agents Chemother. 2011, 55(11):4943 [3] A. Medanecka, M. Sznitowska: Postępy w wytwarzaniu pediatrycznych produktów leczniczych www.fmr.viamedica.pl [4] European Medicines Agency. Reflection Paper: formulations of choice for the paediatric population. London, lipiec 2007, http://www.ema.europa.eu/docs/ en_GB/document _library/Scientific_guideline/2009/09/WC500003782.pdf [5] M. Wilke, A. Lovering, N. Strynadka: Beta-lactam antibiotic resistance: a current structural perspective. Curr. Opin. Microbiol. 2005, 8(5): 525. [6] S. Ragnar Norrby: Neurotoxicity of carbapenem antibiotics: consequences for their use in bacterial meningitis. J. Antimicrob. Chemother. 2000, 45 (1): 5. [7] Use of carbapenems in children. Second Meeting of the Subcommittee of the Expert Committee on the Selection and Use of Essential Medicines, Geneva, 29 September to 3 October 2008 [8] Y. Wang, J. Bolos, N. Seradell: Tebipenem Pivoxil/Tebipenem, Drugs of the Future, 2006, 31(8): 676. [9] J. Hugonnet, L. Tremblay, H. Boshoff, C. Barry, J. Blanchard: Meropenemclavulanat is effective against extensively drug resistant Mycobacterium tuberculosis: Science, 2007: 323(5918): 1215. [10] J. Cielecka-Piontek, K. Michalska, P. Zalewski, A. Jelinska: Recent Advances in Stability Studies of Carbapenems. Current Pharmaceutical Analysis, Volume 7, Number 4, November 2011, 213-227 (15) [11] B. Cunha: Intravenous to oral antibiotic switch therapy: Drug of Today: 2001, 37(5): 311. [12] M. Paczkowska, J. Cielecka-Piontek, P. Zalewski, A. Krause, M. Milewski, S. Małycha: Compatibility studies of multicomponent prototype formulation with meropenem and inhibitor of β-lactamase. 9th Central European Symposium on Pharmaceutical Technology, 20-22th September 2012, Dubrovnik, Croatia.

Praca powstała w wyniku badań realizowanych w ramach projektu VENTURES Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (No. VENTURES/2011-8/7)

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

REKLAMA

nawet przy stosowaniu wyższych dawek, i dlatego jest on dopuszczony do

68 | konferencje, targi, szkolenia

TEG

TEG ogłosiło daty trzeciej edycji PHARM Connect Congress- dorocznego szczytu biznesowego w dziedzinie produkcji farmaceutycznej i biotechnologicznej w Europie Środkowo-Wschodniej.

Impreza odbędzie się w dniach 27 i 28 lutego 2013 w pięciogwiazdkowym

PHARM Connect to doskonała okazja do zapoznania się z najnowszymi

hotelu Corinthia Grand Hotel Royal w Budapeszcie, i będzie skupiała

trendami w branży. Dodatkowo ekskluzywne przyjecie koktajlowe w pierwszy

ponad 500 decydentów z wiodących światowych i europejskich firm

dzień kongresu pozwala na budowanie relacji biznesowych w bardziej

farmaceutycznych i biotechnologicznych obecnych w regionie.

zrelaksowanym środowisku. Zjazd PHARM Connect 2013 daje również

Organizator – firma TEG – ściśle współpracuje z Programme Advisory

możliwość zwiedzenia fabryki GSK Biologicals w Gödöllő.

Committee – zespołem składającym się z dobrze znanych i uznanych ekspertów

Internetowy system ustalania spotkań biznesowych TEG Meeting

z branży, takich jak Amer Alghabban, Director, Global Quality Assurance Auditing,

Scheduler, który został uznany przez użytkowników za najlepsze tego

Merck Serono, István Király, Managing Director, GSK Biologicals, Prof. Ádám

typu oprogramowanie globalnie, zostanie ponownie udostępniony

Vas, Senior Research Adviser, Gedeon Richter, Wojciech Kisielnicki, Supply

wsz ystk im delegatom na dwa t ygodnie pr zed w ydar zeniem.

Chain Director, Polpharma Group, Dr Richard Schwab, Medical Director, KPS

Ta interkatywna strona internetowa pozwala na zaaranżowanie

DIAGNOSTICS i Dr Jens Scheibner, Executive Director Operations Biberach,

z wyprzedzniem spersonalizowanego planu kongresu. W 2012

Launch and Production Site Germany, Boehringer Ingelheim. Ich wsparcie przekłada

ponad 350 uczestników ustaliło w ten sposób około 1100 spotkań

się na wysoką jakość programu konferencji prowadzonego przez wybitnych

biznesowych. Ariel Lasry, EMEA Vertical Leader, Life Sciences, Rockwell

prelegentów, umożlwiającego poznanie najnowszych badań oraz trendów w

Automation, uczestniczący po raz kolejny w charakterze wystawcy, tak

produkcji, inżynierii, i zarządzaniu łańcuchem dostaw, oraz w tematach związanych

podsumował swoje doświadczenie: „Impreza była ponownie bardzo

z zarządzaniem jakością.

dobrze wyważona pomiędzy networkingiem, generowaniem sprzedaży,

Dzięki ogromnemu sukcesowi pierwszej edycji TEG mógł ponownie

a także bardzo profesjonalnymi wystąpieniami. TEG Meeting Scheduler

powitać na pokładzie większość wiodących dostawców rozwiązań, takich

jest, moim zdaniem, najlepszy w branży. Koncepcja ta jest, jak sądzę,

jak: Cemelog, Bosch Packaging Technology, Aptar Pharma, Brinox, Schreiner

jedyną koncepcją, działającą w branży life science „.

MediPharm, DHL, Fette, Evonik Industries i Agility. Jednocześnie w oparciu

Właśnie z uwagi na wszystkie wyżej wymienione cechy PHARM Connect

o szeroko zakrojoną promocję medialną i zwiększony popyt ze strony

stał się wiodącym wydarzeniem dla przemysłu farmaceutycznego w regionie.

nabywców uczestniczących w PHARM Connect, organizatorzy nawiązali

Więcej informacji na temat uczestnictwa można uzyskać na stronie: www.

współpracę z kolejnymi firmami będącymi liderami w swoich branżach, m.in.

pharmconnect.eu lub pisząc do organizatora na marketing@tegevents.eu.

ABB, Forbo, FIS, ETDE i Phoenix.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

70 | opakowania

Opakowania dla farmacji Agata Głowacka Clondalkin Pharma and Healthcare (Poland) Sp z o.o.

Opakowanie to nie zawsze tylko „opakowanie”… W farmacji pełni ono nieco odmienną i zdecydowanie istotniejszą rolę niż np. opakowania w przemyśle spożywczym czy odzieżowym. Opakowania leków stanowią integralną część produktu, co potwierdza Polskie Prawo Farmaceutyczne, zgodnie z którym dopuszczenie leku do obrotu jest równoznaczne z zatwierdzeniem opakowania wraz z jego oznakowaniem.

Nie ma tu miejsca na błędy

może zabraknąć informacji, takich jak: nazwa produktu, moc jeśli produkt

Statystyki pokazują, że najczęstszym błędem powodującym

dostępny jest w kilku mocach, postać jeśli produkt dostępny jest w różnych

niebezpieczeństwo wynikające z zastosowania leku – są błędy związane

postaciach, informacja czy produkt przeznaczony jest dla niemowląt, dzieci

z informacją na opakowaniu, a nawet najmniejszy błąd może prowadzić

czy dorosłych (jeśli dotyczy) oraz określenie wielkości opakowania z podaniem

do poważnych konsekwencji i mieć wpływ na ludzkie zdrowie. Wystarczy

masy, objętości lub liczby jednostek dawkowania. Dodatkowo, pierwsze

sobie wyobrazić sytuację, w której na etykiecie zamiast 10 mg substancji

trzy informacje powinny zostać powielone w języku Braille’a na opakowaniu

czynnej, błędnie pojawi się oznaczenie 100 mg, o czym pacjent, zażywając

zewnętrznym.

standardową dawkę, nie będzie miał pojęcia. Jak pokazuje ten przykład,

Jeśli chodzi o estetykę opakowań, jej znaczenie zależy przede wszystkim

kluczowe znaczenie w przypadku farmaceutyków ma funkcja informacyjna,

od rodzaju leku. W przypadku leków przepisywanych na receptę, opakowanie

gdyż bezpieczeństwo stosowania leku zależy od tego czy na podstawie

nie musi przyciągać uwagi pacjenta, w związku z tym zazwyczaj ma ono

ulotki, etykiety lub pudełka pozyskamy odpowiednie informacje. Jednym z

prostą formę i zawiera kilka podstawowych kolorów. W przypadku wielu

aspektów informacyjnych opakowania farmaceutycznego jest konieczność

opakowań z rynku leków OTC oraz suplementów diety, opakowanie pełni rolę

zamieszczenia na nim oznaczeń w języku Braille’a – nie muszą one pojawiać się

marketingową - powinno być nie tylko funkcjonalne, lecz również atrakcyjne

na bezpośrednim opakowaniu jak buteleczka czy blister, natomiast nie może

wizualnie.

ich zabraknąć na opakowaniu zewnętrznym np. kartoniku. Odpowiedzialność

Obok funkcji informacyjnej i niekiedy estetycznej, opakowanie ma

za czytelność i prawidłowość druku ponosi producent opakowania, który

także chronić produkt – ma chronić zawartość przed zanieczyszczeniem,

zobowiązany jest do skrupulatnego przestrzegania wszystkich zasad

działaniem temperatury, wilgoci czy czynników mechanicznych, dlatego

dotyczących pisma punktowego, m.in. wytycznych odnośnie parametrów

tak ważne, by wykonane zostało z odpowiednio dobranych materiałów o

sześciokąta brajlowskiego, takich jak: odpowiednia wysokość, średnica

wysokiej jakości. Kluczem do sukcesu jest właściwy system zarządzania

punktu czy odstępy między znakami. W zakresie technologii druku producent

jakością zarówno na poziomie produkcji, doboru materiałów, jak i na poziomie

ma przy tym pewną dowolność: może zastosować tradycyjne tłoczenie

kontroli poprodukcyjnej.

punktów z matryc na kartonie, druk fleksograficzny czy tłoczenie mechaniczne na taśmie samoprzylepnej. Na czytelność pisma brajlowskiego wpływa również rodzaj kartonu. Każda z tych kwestii powinna zostać dokładnie omówiona i uzgodniona z producentem farmaceutycznym.

GMP W celu zapewnienia jak najwyższej jakości w produkcji opakowań dla farmacji, wprowadzono zestaw standardów GMP czyli Good Manufacturing Practice, których zadaniem jest ułatwienie firmom dostosowanie systemów

Nie tylko „jak”, lecz również „co”

zarządzania w swoich fabrykach do wymogów stawianych przed

Nie tylko jakość wykonania ma znaczenie. Przepisy farmaceutyczne

producentami opakowań farmaceutycznych. Początkowo standardy te

poszczególnych krajów bardzo dokładnie wskazują jakie informacje powinny

stosowane były jedynie w przemyśle farmaceutycznym, z czasem wdrożono

znaleźć się na opakowaniu w języku pisanym, a jakie w języku punktowym.

je również w zakładach kosmetycznych czy produkujących suplementy

Wprawdzie wytyczne dotyczą przede wszystkim prac realizowanych na

spożywcze. GMP kładzie nacisk m.in. na znaczenie współpracy pomiędzy

poziomie firmy farmaceutycznej, to jednak producent opakowania powinien

klientem (firmą farmaceutyczną) a producentem opakowania, gdyż już na

mieć świadomość znaczenia obowiązujących przepisów. W Polsce, zgodnie

tym poziomie mogą pojawić się pierwsze niedopatrzenia, mające poważne

z rozporządzeniem Ministra Zdrowia na opakowaniach farmaceutycznych nie

konsekwencje. Ponadto, zestaw standardów GMP koncentruje się na takich

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

aspektach jak: kontrola i zapobieganie zanieczyszczeniu / pomieszaniu/ skażeniu produktu, stosowanie procedur operacyjnych zapewniających odpowiednią jakość produktu, prawidłowe prowadzenie dokumentacji

REKLAMA

7171

MCE Badanie jakości powietrza sprężonego do produkcji farmaceutycznej

produkcyjnej ograniczając w ten sposób ryzyko wystąpienia błędów. Na bazie GMP, The PQG (The Pharmaceutical Quality Group) opracowała standard PS 9000:2011 (Standard for Pharmaceutical Packaging Materials) będący rozwinięciem normy ISO 9001, który określa wymagania i zalecenia odnośnie systemu zarządzania jakością m.in. w zakładach dostawców opakowań dla farmacji. Standard ten jest źródłem dobrych praktyk i wiedzy w zakresie zarządzania surowcami, kontroli produktu czy odpowiedniej organizacji produkcji. Spełnienie tych standardów daje konsumentom komfort i większą pewność, że produkt finalny jest najwyższej jakości.

Wymagający rynek a jednak… Światowy rynek przemysłu opakowaniowego od lat rozwija się bardzo dynamicznie i nic nie wskazuje na to, że w najbliższym czasie tendencja ta ulegnie zmianie. Według Agencji PIRA (Smithers PIRA - agencja świadcząca usługi w zakresie m.in. informacji rynkowych, specjalizująca się w branży opakowań, papieru i branży drukarskiej) jego wartość w 2016 roku może osiągnąć poziom rzędu 820 miliardów dolarów. Opakowania farmaceutyczne stanowią wprawdzie jedynie 5% jego wartości, jednak według raportu „World Pharmaceutical Packaging” opracowanego przez The Freedonia Group branża opakowań farmaceutycznych należy do jednych z najbardziej perspektywicznych. The Freedonia przewiduje, że ze względu na znaczną niedojrzałość rynku, globalny popyt na opakowania dla farmacji z roku na rok będzie wzrastać o około 5,5% (w Europie Zachodniej nawet do 13%), osiągając w 2015 roku poziom 62 miliardów dolarów. Niezmiennie, 70% popytu przypadać będzie na kraje rozwinięte - USA, Europę Zachodnią i Japonię. Dynamiczny wzrost czeka przy tym rynki rozwijające się takie jak Brazylia, Indie czy kraje Europy Wschodniej (w tym Polskę), gdzie znacznie podniesione zostały standardy stawiane producentom leków i ich opakowań. Tendencja wzrostowa dotyczy większości typów opakowań, choć ze względu na niższy koszt tworzywa niż papieru czy szkła, obecnie najszybciej rozwija się rynek opakowań z tworzyw sztucznych, w tym buteleczek i blistrów. Firmy farmaceutyczne nie rezygnują przy tym z opakowań kartonowych, szczególnie w krajach zachodnich, gdzie istnieje większa świadomość ekologiczna. Z tego też względu, w ostatniej dekadzie przemysł opakowań tekturowych i papierowych dla farmacji rozwijał się nieprzerwanie. Prawdopodobnie tendencja ta nie ulegnie zmianie, gdyż wzrost rynku farmaceutycznego jest przede wszystkim wzrostem ilościowym. Kupujemy coraz więcej leków, a to przekłada się na coraz większe zapotrzebowanie na opakowania jednostkowe.

Nie lada wyzwanie… Produkcja opakowań dla farmacji jest wyzwaniem technologicznym, jakościowym i inwestycyjnym. Z drugiej strony niedojrzały rynek kusi potencjalnych producentów, których powstrzymują jedynie wysokie bariery wejścia. Branża zdominowana jest przede wszystkim przez większe międzynarodowe firmy, jak również firmy ściśle wyspecjalizowane w produkcji opakowań dla branży kosmetyczno-farmaceutycznej. Wydaje się zatem, że nasze zdrowie pozostaje w rękach profesjonalistów…

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Oferujemy przeprowadzanie zarówno pełnej kwalifikacji IQ/OQ/PQ instalacji sprężonego powierza jak i wykonanie pomiarów jakości powietrza. Badania jakości powietrza przeprowadzamy zgodnie z normą PN-ISO 8573 „Sprężone powietrze ogólnego stosowania”. Obejmują one: • pomiary ciśnieniowego punktu rosy (wilgotności) • pomiary zawartości oleju • pomiary ilości cząstek stałych zanieczyszczeń • pobieranie prób do badania czystości mikrobiologicznej powietrza za pomocą specjalistycznego samplera • pomiary ciśnienia Zapraszamy do skorzystania z naszej oferty. Przypominamy również o naszych innych usługach: • Modernizacja systemów sterowania sprężonego powietrza, wody czystej, pary oraz innych linii i urządzeń technologicznych • Kalibracja pętli pomiarowych temperatury, ciśnienia i innych wielkości • Mapowanie temperatury i wilgotności w magazynach, chłodniach itp. • Pomiary pomieszczeń czystych – stężenia cząstek zanieczyszczeń, krotności wymian powietrza, mikroklimatu • Pomiary integralności i szczelności filtrów HEPA i ULPA oraz komór laminarnych • Kwalifikacja urządzeń z kontrolowaną temperaturą, ciśnieniem i wilgotnością - autoklawów, sterylizatorów, suszarek, inkubatorów, komór klimatycznych, lodówek, zamrażarek itp. MCE Sp. z o.o. ul. Grunwaldzka 16/3, 81-758 Sopot tel. 058 561 09 24, tel/fax 058 561 47 50 e-mail: mce@mce.biz.pl, www.mce.biz.pl

72 | opakowania

Bilcare Research

Opakowanie odgrywa kluczową rolę w stabilności preparatów farmaceutycznych. Dlatego wybór optymalnego opakowania stanowi istotną część cyklu produkcji produktu farmaceutycznego.

Testy stabilności ICH to metoda często wykorzystywana do podejmowania

Najczęstszym kryterium doboru rodzaju materiału opakowaniowego są

decyzji w sprawie opakowania produktów farmaceutycznych. Takie podejście

właściwości barierowe gładkiej, niewytłoczonej folii. Jednak w następstwie

prowadzi wyłącznie do potwierdzenia wcześniejszego wyboru zestawu

pocienienia materiału opakowaniowego w procesie blistrowania, właściwości

opakowań.

barierowe ulegają również pogorszeniu. Tym samym, wspomniane kryterium

Firmy innowacyjne często pakują produkt w opakowania o najwyższym stopniu zabezpieczenia, co daje poczucie pewności pomyślnego przejścia

jest obarczone błędem. A zatem kluczową rolę w wyborze opakowania odgrywają forma i wielkość leku.

testów stabilności. Firmy odtwórcze zazwyczaj naśladują innowatorów,

W takiej sytuacji nieocenione są usługi takie jak BilcareOptima. W okresie

wierząc w domniemaną pewność pomyślnego przejścia testów stabilności.

zaledwie pięciu lub sześciu tygodni zgromadzona zostaje rozległa wiedza

Standardowy proces nie ma jednak wystarczająco naukowego charakteru

na temat modelu degradacji produktu i projekt optymalnego opakowania.

i prowadzi w większości przypadków do wprowadzania nadmiernych

W procesie wykorzystuje się metodologię zgodną z normami i zaleceniami

zabezpieczeń. W konsekwencji producent nie zdaje sobie w pełni sprawy

FDA oraz zasadami QbD.

z rzeczywistych wymagań dotyczących zabezpieczenia danego produktu.

Ostateczne testy stabilności wykonuje zamawiający zakład farmaceutyczny

Poza tym, samo pomyślne przejście testów stabilności ICH nie może

w oparciu o zalecenia Bilcare Optima. Ten naukowy proces - OPTIMA nie tylko

potwierdzić stabilności produktu sprzedawanego w bardzo różnych

zapewnia pomyślne przejście testu stabilności produktu już przy pierwszym

warunkach klimatycznych. Takie podejście prowadzi do strat rynkowych firm

podejściu, lecz także utrzymanie tej stabilności przez cały dopuszczalny

farmaceutycznych, opóźnień we wprowadzeniu produktu na rynek, braku

okres magazynowania. Projekt Optima pozwala zaoszczędzić wydatki

optymalnego wykorzystania cennych środków naukowych oraz wyższych

związane ze stosowaniem opakowania do zabezpieczenia produktu o wyższej

kosztów rozwojowych i oczywiście wyższych kosztów produkcji opakowania.

barierowości niż wymagana.

Co więcej, taki wybór opakowania o wysokim stopniu zabezpieczenia nie zawsze może zagwarantować stabilność produktu. Przeciwnie może nawet prowadzić do potencjalnych problemów ze stabilnością. Produkty,

„BilcareOptimaTM oferuje przemysłowi

które mają tendencję do uwalniania gazów, wymagają zastosowania

farmaceutycznemu niezawodne narzędzie, które skraca

warstwy przepuszczającej powietrze. W takim przypadku, wybór opakowania

czas wprowadzenia produktu na rynek oraz umożliwia

wysokobarierowego (tj. o wysokim stopniu zabezpieczenia) może być

dokonanie optymalnego wyboru.”

katastrofalny w skutkach. Jeśli produkt jest wrażliwy na tlen, nie można zapewnić mu stabilności, pakując go w materiał nieprzepuszczający jedynie wilgoci. Jeśli początkowa wilgotność produktu przed zapakowaniem stanowi

BilcareOptima to efekt badań nad wrażliwością produktu na warunki

czynnik wyzwalający samodegradację, opakowanie szczelne w 100% nie

środowiskowe , przeprowadzonych na ponad 300 preparatach. Dzięki

zapewni stabilności. Jeśli produkt jest wrażliwy na zmiany temperatur,

tym badaniom znajdujemy nowe sposoby zapobiegania i powstrzymania

nawet całkowicie szczelne opakowanie nie zapewni pomyślnego przejścia

degradacji leku poprzez zastosowanie opakowania idealnie dopasowanego

przyspieszonych testów stabilności. Testy wykazują, że produkt absorbuje

do indywidualnej wrażliwości produktu na wilgotność, światło i temperaturę.

znacznie więcej wilgoci w niskiej temperaturze i przy wysokiej wilgotności

Metodologia ma dwojaki charakter:

(te warunki przeważają w naturze) niż w warunkach, jakie istnieją podczas

• Badania ewaluacyjne procesu degradacji preparatu: Naukowe

przyspieszonych testów stabilności (tj. wysokiej temperaturze i przy

badanie wymuszonej degradacji produktu bez opakowania mające na

wysokiej wilgotności ). Dlatego też produkty wrażliwe na wilgoć wykazują

celu ustalenie krytycznych parametrów (wartości progowe). Wykonywane

większy stopień degradacji w warunkach rzeczywistych niż w warunkach

są w oparciu o kryteria określone przez klienta oraz dopuszczalny okres

przyspieszonych.

magazynowania produktu.

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

73 • Opracowanie opakowania: Komputerowy program symulacyjny

BilcareOptima – zastosowanie dla doboru opakowań

umożliwia uzyskanie optymalnych właściwości ochronnych, koniecznych do zapewnienia ochrony leku w trakcie dopuszczalnego okresu magazynowania. Pozwala on również wybrać i zaprojektować odpowiednie opakowanie. Aby w pełni zrozumieć wpływ temperatury, wilgotności i światła na produkt, jest on poddawany rozmaitym warunkom stresowym (występującym w różnych strefach klimatycznych). I właśnie w ten sposób możemy sprawdzić

Nowe formy użytkowe

zmiany następujących parametrów produktu: higroskopijność, właściwości chemiczne i fizyczne, uwalnianie leku, twardość, wrażliwość mikrobiologiczna, tendencja do wydzielania gazów oraz światłoczułość (nie tylko w zakresie promieniowania UV i widzialnego, lecz również wilgotności i temperatury). BilcareOptima – badania wymuszonej degradacji p r o d u k t u w r ó ż n y c h w a r u n k a c h t e r m ic z n y c h, wilgotnościowych i świetlnych • Badanie leków doustnych w formie stałej bez opakowania • Badanie wpływu na produkt trzech niezależnych zmiennych: temperatury, wilgotności względnej i światła • Wyznaczenie czynników krytycznych, które powodują uszkodzenia leku • Określenie wartości progowych • Określenie optymalnych właściwości ochronnych • Zaprojektowanie blistra wraz z określeniem kształtu i rozmiaru gniazda oraz profilem pocienienia materiału w gnieździe. • Przygotowanie zaleceń dotyczących optymalnego

Butelki

Blistry

materiału w ciągu 30-45 dni Każdy parametr jest klasyfikowany w skali od 1 do 10 w zależności od wrażliwości na konkretny czynnik środowiskowy. Tym samym otrzymujemy parametry krytyczne. Ostateczne wersje opakowań są wybierane na podstawie stopnia odporności produktu na wilgotność, światło i gazy. Brane są również pod uwagę fizyczne wymiary leku.

BilcareOptima – naukowa identyfikacja optymalnego opakowania preparatu farmaceutycznego

Blistry alu/alu

BilcareOptima bierze pod uwagę znacznie więcej zmiennych niż standardowe testy degradacji. W rezultacie otrzymujemy perfekcyjnie dopasowane opakowania do produktu. Zwiększone wysiłki w początkowej fazie doboru opakowania – zastosowanie projektu Optima - zmniejsza prawdopodobieństwo zmarnowania czasu na nieefektywne badania i środki na niewystarczające lub nadmierne opakowania.

Taśmy aluminiowe

Wersję polską art. przygotowała firma sarco

Dwupaki

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

ul. Żeligowskiego 35/37 90-644 Łódź Tel. 42 6317140

3/2012

74 | opakowania

Nadruk laserowy i weryfikacja 2D DataMatrix na opakowaniach Solaris Laser S.A.

www.solarislaser.com.pl

W dobie obowiązujących zaleceń organizacji EFPIA (European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations) dotyczących wprowadzenia pełnej identyfikowalności pochodzenia produktu farmaceutycznego, producenci wprowadzają zmiany treści oznaczeń nanoszonych na opakowania takich produktów. Jednym z bardziej istotnych konsekwencji zaleceń EFPIA jest wprowadzenie oznakowania składającego się z kodu 2D DataMatrix w standardzie GS1.

W kodzie 2D DataMatrix GS1 treść nadruku składa się z kodowanych pól kodu DataMatrix drukowanych następnie w postaci tekstu czytelnego gołym okiem. Drukowane są np. data produkcji czy przydatności, numer produktu, kolejnie zmieniany numer seryjny, czy numer generowany z bazy danych. Do nadruku na opakowaniach stosowana jest technologia laserowego znakowania. Lasery znakujące są stosowane ze względu na ich unikalne cechy użytkowe, których nie posiadają inne, tradycyjne metody znakowania. Te cechy to odporność nadruku na czynniki chemiczne, mechaniczne oraz promieniowanie UV, szybkość znakowania, wysoka jakość i czytelność oznaczenia. Jeżeli do tego dodamy brak jakichkolwiek materiałów zużywających się w trakcie eksploatacji i coraz niższe ceny samych laserów, to łatwo zrozumieć rosnącą popularność tej technologii. Nadruki wykonywaną są podczas postoju

Opakowanie kartonowe z polem pod nadruk i z nadrukiem laserowym e-SolarMark

opakowania, a także podczas jego przemieszczania na podajniku linii pakującej.

Do weryfikacji klasy nadrukowanego na opakowaniu kodu 2D DataMatrix,

Aby uzyskać najlepszy kontrast i widoczność oznaczenia

używane są zazwyczaj zasady określone w normie ISO/IEC 15415. Norma

laserowego, warto przygotować miejsce na opakowaniu,

ta zakłada m.in., że kod DataMatrix ma kolor czarny i jest naniesiony na

na którym wykonywany będzie nadruk. Metoda

wysoce kontrastowym białym tle. Praktyka pokazuje jednak, iż uzyskanie tak

laserowa polega na usunięciu, tzn. wypaleniu,

komfortowych warunków w procesie produkcyjnym, dla kodów 2D DataMatrix

warstwy wierzchniej materiału z którego wykonane

o zmiennej treści, jest trudne. Dlatego równolegle do normy 15415, stosowane

jest opakowanie. Najlepszy kontrast nadruku

są też zasady weryfikacji AIM (Automated Identification and Mobility) DPM-

jest więc uzyskany, jeżeli karton opakowania

1-2006. Zasady AIM DPM (Dreict Product Marking) zostały stworzone dla

(zazwyczaj jasnego koloru) pokryty jest w miejscu

przypadku nanoszenia oznaczeń bezpośrednio na produkcie czy opakowaniu

nadruku cienką warstwą ciemnej farby. Takie pole

farmaceutycznym, a nie np. na etykiecie papierowej. Standard AIM DPM

pod nadruk laserowy wykonane jest w drukarni,

uwzględnia liczne praktyczne aspekty metod nadruku kodów w warunkach

na etapie formowania opakowań. W procesie

produkcyjnych, takie jak składanie nadruku kodu DataMatrix z odrębnie

pakowania laser wypala naniesioną w drukarni

drukowanych kropek, kontrastowych z opakowaniem - ale nie koniecznie

farbę, odsłaniając jasny karton i tworząc wysokiej

czarnych kwadratów na białym tle.

jakości kontrastowy nadruk.

Urządzenie e-SolarMark do nadruku kodów 2D dataMatrix na linii pakującej

3/2012

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

linie do granulacji na mokro

maszyny do badania szczelnoÊci mieszalniki grawitacyjne oraz systemy manipulacyjne

mieszalniki homogenizacyjne, reaktory procesowe

automatyczne urzàdzenia do mycia, suszenia, dezynfekcji i sterylizacji

„TRADE & CONSULT LTD. Sp. z o.o.” Sp. k. ul. Kubickiego 9/6, 02-954 Warszawa, PL tel.: +48 22 885 28 11, 885 28 08, fax: +48 22 642 34 98 info@tradeconsult.pl www.tradeconsult.pl

tabletkarki