Świat Przemysłu Farmaceutycznego 4/2008 PL by Świat Przemysłu Farmaceutycznego

4_2008_spf.indd 1

2008-09-05 21:36:23

4_2008_spf.indd 2

2008-09-05 21:36:28

ulotka 4.

XXX FLBUP DPN XXX PZTUBS NBOFTUZ DPN

NJFT[BMOJLJ IPNPHFOJ[BUPSZ NJFT[BEÂ&#x201D;B

UBCMFULBSLJ VS[hE[FOJB EP QPXMFLBOJB UBCMFUFL XXX QIBSNBHFM JU JOTUBMBDKF EP QSPEVLDKJ NJÂ&#x2039;LLJDI LBQTVÂ&#x201D;FL Ã&#x2018;FMBUZOPXZDI

XXX Â³U[QBUSJDL CF

LPNQBLUPSZ NÂ&#x201D;ZOZ LBMJCSVKhDF

XXX SVTTFMMÂ³OFY DPN QS[FTJFXBD[F XJCSBDZKOF Â³MUSZ EP DJFD[Z

XXX TBSPOH JU NBT[ZOZ EP QSPEVLDKJ D[PQLwX GPMJF EMB GBSNBDKJ

XXX PZTUBS IVFUUMJO EF

VS[hE[FOJB EP Â´VJEBMOFHP TVT[FOJB HSBOVMPXBOJB J QPXMFLBOJB NJFT[BSLP HSBOVMBUPSZ

XXX DJFMFD DPN TPSUPXOJLJ XBHPXF UBCMFUFL LBQTVÂ&#x201D;FL

XXX TLJOFUUB DPN

XXX PZTUBS JXL EF

QBLPXBOJF [CJPSD[F UVOFMF PCLVSD[BKhDF QBMFUZ[BUPSZ

NBT[ZOZ EP OBQFÂ&#x201D;OJBOJB UVC NBT[ZOZ CMJTUSPXF LBSUPOJBSLJ XXX NBSHSPVQ JU MJOJF EP EP[PXBOJB [BXJFTJO Ã&#x2018;FMJ HSBOVMBUwX J QSPT[LwX

XXX SPNNFMBH DPN

TZTUFNZ SP[MFXV TUFSZMOFHP CPUUFMQBDLÂ&#x2C6;

QS[FETUBXJDJFM X 1PMTDF

..3 $POTVMU 4Q [ P P VM 3P[CSBU 8BST[BXB UFM GBY F NBJM JOGP!NNSDPOTVMU DPN QM

ulotka 4.02.2008NN.indd 1 4_2008_spf.indd 3

2/21/08 9:33:48 PM 2008-09-05 21:36:30

spis treści

interview

Zmiany na rynku leków? Rozmowa z dr Leszkiem Borkowskim

Zmiany w łódzkiej Polfie Rozmowa z Marko Dolžanem, założycielem i właścicielem firmy Sensilab Marko Dolžan

Daniel Gralak, Marcin Kołakowski

Pełna kontrola nad realizacją i jakością procesu logistycznego Bartosz Jacyna

Marcin Weksler

polski przemysł

mgr farm. Maciej Szerszenowicz mgr inż. Mirosław Jasiński

10 14

Liczenie, plombowanie i etykietowanie 18 Grzegorz Dziewanowski

Leki sfałszowane – mity czy rzeczywistość 57 Zbigniew Fijałek

HAZOP w Farmacji? Dlaczego nie? Marzena Sokołowska, Pat Swords Pat Swords

FSP GALENA Piotr Didkowski

Adamed na zagranicznych rynkach farmaceutycznych

produkcja

Adamed

Laktoza mielona, granulacja na mokro Brenntag

Rejestracja i ocena zajwisk zachodzących podczas badań uwalniania substancji leczniczych 26 Przemysław Dorożyński

Wpływ wytycznych GAMP®5 na przemysł związany z naukami medycznymi w Polsce 29 Paul Irving, Sion Wyn

Dlaczego stosowanie konstrukcji sanitarnych jest konieczne GRUNDFOS

Niech brajl będzie widoczny! DRUK-PAK S.A.

Tabletkowanie bezpośrednie Jerzy Lasota

Walidacja procesu czyszczenia Quality Masters

Ramanowska Mikroskopia Konfokalna Harald Fischer

4 4_2008_spf.indd 4

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Zwiększenie efektywności kwalifikacji w procesie inwestycyjnym 52

logistyka

Logistyka w farmacji Część 2

Ucząc się od Etykiet Typu Booklet

PLIVA idealnym pracodawcą PLIVA

Nowy Zarząd Polfy Warszawa S.A. Polfa Warszawa S.A.

Klopidogrel na europejskim rynku Adamed

Polpharma i Bioton razem Robert Miller

Nowoczesne kapsułkowanie I.E.S. International Polska

32 33 36 43 46

63 67 69 71 72 74 76 78

konferencje, targi, szkolenia

Refundacja leków 2008 Tomasz Butyński

Suplementy Diety 2008 Tomasz Butyński

80 81

raporty, projekty, plany

Zarządzanie dostawami PMR Publications

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:34

Od redakcji:

Pomimo okresu wakacyjnego w polskim przemyśle farmaceutycznym brak jest oznak zwolnienia tempa. Wręcz przeciwnie - dzieje się bardzo wiele. Upłynął termin, do którego Urząd Rejestracji Leków przyjmował wnioski harmonizacyjne, łódzka Polfa po wielu latach poszukiwań znalazła wreszcie inwestora, Adamed ciągle poszerza swoje rynki zbytu, Polpharma zamiast łączyć się z firmą Gedeon Richter przejmuje Bioton… Nie zwalniamy również my. Z uwagi na dużą liczbę zbliżających się międzynarodowych imprez targowych dla branży farmaceutycznej, oddajemy w Państwa ręce specjalne, dwujęzyczne wydanie kwartalnika „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”.

Spis reklamodawców: BEATRONIC Sp. z o.o. BEMA Sp. z o.o. BOCCARD POLSKA Sp. z o.o. BUJALSKI Sp. z o.o. DAMASZ Sp. z o.o. DRUK-PAK SA

Życzę przyjemnej lektury.

ECOLAB Sp. z o.o. ERWEKA POLAND Sp. z o.o.

Redaktor Naczelny „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”

FAUBEL & Co. Nachf. GmbH GRUNDFOS

Rada Programowa:

HLP HYDROLAB POLSKA

dr n. farm. Leszek Borkowski

– prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

Andrzej Szarmański

– prezes ISPE Polska, Dyrektor Jakości w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A.

Irena Rej

I.E.S. International Polska Sp. z o.o.

– prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska”

IKA-TECHNIK Sp. z o.o. i ZMR S.C.

prof. dr hab. Zbigniew E. Fijałek

– dyrektor Narodowego Instytutu Leków

IRtech Kraków

Marcin Kołakowski

J.S.HAMILTON POLAND LTD.

– dyrektor Departamentu Nadzoru Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego

KOMENDER TECHNOLOGIES LABART Sp. z o.o.

Stopka redakcyjna: LIMAREX Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 10 zł Cena rocznej prenumeraty – 35 zł

Wpłat dokonywać można na konto: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119 Redakcja Tomasz Butyński, Teresa Kubsz-Miller tel./fax 032 455 31 61 redakcja@farmacom.com.pl

Linde Gaz Polska Sp. z o.o. LOT-Oriel Polska MIKROLAB MMR CONSULT Sp. z o.o.

Korekta: Maria Gniłka

POL-EKO-APARATURA sp.j.

DTP: Wiktor Adamiec wiktor.adamiec@farmacom.com.pl

POLYGEN Sp. z o.o.

Druk: Drukarnia BIMART. Nakład: 2 500 egz. Partner:

SCHWARTE-MILFOR Sp. z o.o. Stangl Polska Sp. z o.o. StatSoft Polska Sp. z o.o. TESTO Sp.z o.o.

www.ispe.org.pl

TRADE&CONSULT Sp. z o.o.

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń branżowych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi i biura projektowe.

UNILOGO

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 5

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

5 2008-09-05 21:36:36

interview

Zmiany na rynku leków? Rozmowa z dr Leszkiem Borkowskim

– Prezesem Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

dr Leszek Borkowski

•

Proces harmonizacji przebiega dalej, lecz Urząd Rejestracji nie przyjmuje już nowych wniosków…

• 30 czerwca upłynął termin składania wniosków harmonizacyjnych do Urzędu, ale część podmiotów wysłała te wnioski pocztą lub złożyła do innych urzędów, w związku z tym musieliśmy poczekać na spłynięcie tych dokumentów. Ogólnie mamy złożonych około 7300 dokumentów, na 8766, które powinny wpłynąć do Urzędu. Znamy więc liczbę leków, które nie zostały zharmonizowane i wypadną z rynku. Leki te podzieliliśmy na 2 grupy: leki refundowane i nie refundowane. Leków refundowanych wypadło 406. Z tej grupy leków około 180 to leki istotne z punktu widzenia stosowania terapeutycznego, wliczając w to wszystkie ich postacie i formy. Leki, których dokumentacja rejestracyjna nie została poddana procedurze harmonizacyjnej, nie znikną z rynku od razu. Będą one znikały stopniowo, w skutek upływu ich terminów ważności. Warunkiem jest tu tylko fakt wprowadzenia ich do obrotu do 31 grudnia 2008 roku. Tutaj pojawia się pytanie - co oznacza termin „wprowadzenie do obrotu”? Czy zwolnienie serii przez Osobę Wykwalifikowaną jest już wprowadzeniem do obrotu? Według mojej opinii – nie, gdyż zwolnienie serii jest elementem wytwarzania. Dla mnie wprowadzenie do obrotu to moment, kiedy następuje pojawienie się dokumentu, którym może być faktura lub dokument przesunięcia magazynowego, potwierdzającego przemieszczenie leków z magazynu wytwórcy do magazynu hurtowego.

6 4_2008_spf.indd 6

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:39

•

Czy Urząd Rejestracji spodziewał się, że aż tyle leków wypadnie?

• Nie. A to dlatego, że wtedy, gdy zwracaliśmy się do podmiotów odpowiedzialnych z prośbą o informację wstępną na temat liczby leków, które będą harmonizowane – te podawały nam liczbę 9,5 tysięcy. Z perspektywy czasu można powiedzieć, że prośba Urzędu o nadsyłanie danych nie została poważnie przyjęta przez podmioty odpowiedzialne i dlatego odpowiedziały one na nią byle jak i „na odczep się”. A Urząd próbował ustalić prace w oparciu o te sondaże. Całe szczęście, że nie opieraliśmy się wyłącznie na tych wynikach, ale również na własnym rozeznaniu rynku, dlatego też nie popadliśmy w jakieś tarapaty.

•

Pojawiają się głosy, że nastał koniec tanich leków. Czy to prawda?

• Myślę, że te wszystkie pogłoski to jakaś sztuczna histeria. Ceny leków bardzo się zmieniają. Jest wiele czynników, wpływających na poziom cen leków. Przede wszystkim wpływa na niego walka konkurencyjna producentów, sytuacja na rynku, fakt, czy jest to lek refundowany, czy nie i tak dalej. Dlatego uważam, że wszystkie twierdzenia tego typu są nie prawdziwe, a na rynku leków, pomimo tego, że jest to rynek regulowany rządzą podobne mechanizmy, jak na innych rynkach. •

interview

W przypadku leków schodzących z rynku w ramach upływu ich terminu ważności – może zaistnieć paradoks, polegający na tym, że lek zharmonizowany i lek nie zharmonizowany będzie tak samo długo na rynku, dlatego że lek nie zharmonizowany może mieć ważność przez 5 lat – tyle samo, co ważność leku zharmonizowanego. Dopiero po 5 latach można starać się o bezterminową ważność leku.

Ministerstwo Zdrowia przygotowało nowy projekt ustawy rejestracyjnej, wprowadzającej szereg zmian w funkcjonowaniu Urzędu. Projekt nowej ustawy jest teraz na etapie konsultacji społecznych i powinien trafić do Sejmu we wrześniu, po zatwierdzeniu przez rząd…

• Rzeczywiście. Obecnie prowadzone są dyskusje. Zobaczymy, jaki będzie ich finał. Należy pamiętać o tym, że podobne projekty pojawiały się już dwukrotnie. Nie były one jednak zatwierdzane przez parlament. Dlatego podchodzę już do tego trochę sceptycznie. Zobaczymy, co z tego wyniknie tym razem. Rozmawiał: Robert Miller

Maciej Głowacki, Prezes Zarządu Polfy Warszawa S.A. dla „Świata Przemysłu Farmaceutycznego” o procesie harmonizacji Proces harmonizacji był i jest bez wątpienia konieczny. Jego ostatecznym celem jest bowiem dobro pacjenta, który ma być leczony lekami skutecznymi i bezpiecznymi, spełniającymi wszystkie europejskie normy jakości. Uznając zasadność tego celu, podjęliśmy decyzję o zharmonizowaniu dokumentacji dla olbrzymiej większości leków produkowanych przez Polfę Warszawa. Decyzja ta wiązała się nieodłącznie z poniesieniem wysokich kosztów, na dzień dzisiejszy przekraczających już 50 mln zł. W tym czasie podjęliśmy także decyzję o rezygnacji z update’u niektórych produktów leczniczych. Przyczyny rezygnacji z harmonizacji tych produktów były różno-

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 7

rodne. Czasami decydowała o nich niemożność dostosowania istniejącej dokumentacji do wymogów Prawa Farmaceutycznego. Dotyczyło to zwłaszcza leków starszej generacji, o których wycofanie z rynku wnioskowali farmakolodzy, ze względu na niską skuteczność, niedostatecznie udokumentowane wskazania lub bezpieczeństwo stosowania. Innymi przyczynami rezygnacji były na przykład problemy technologiczne przy wytwarzaniu preparatu, problemy z dokumentacją niektórych surowców lub niezgodność ze strategią produktową firmy. Jedną z przyczyn podjęcia decyzji o nieharmonizowaniu leku był także czynnik ekonomiczny (najczęściej nie-

wielka sprzedaż danego preparatu). Krzywdzące wydają się jednak opinie pojawiające się w ostatnim czasie w mediach jakoby przy podejmowaniu decyzji o niezharmonizowaniu jakiegoś leku firmy farmaceutyczne kierowały się wyłącznie wskaźnikiem ekonomicznym. W przypadku Polfy Warszawa tak z pewnością nie było. Podkreślam, był to jeden z czynników, ale na pewno nie decydujący. Polfa Warszawa S.A. jest i pozostanie firmą produkującą leki dostępne dla każdego pacjenta. W 2007 roku zajęliśmy czwartą pozycję na rynku pod względem ilości sprzedanych opakowań oraz dopiero siedemnastą pod względem ich wartości – te liczby mówią same za siebie.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

7 2008-09-05 21:36:40

interview

Zmiany

w łódzkiej Polfie Rozmowa z Marko Dolžanem, założycielem i właścicielem firmy Sensilab

•

Po latach poszukiwań łódzka Polfa znalazła wreszcie inwestora – polsko-słoweńską firmę Sensilab. Co skłoniło Sensilab do zainteresowania się Polfą Łodź?

• Polski rynek farmaceutyczny rozwija się niezwykle dynamicznie. Praktycznie od samego początku nastania gospodarki wolnorynkowej w Polsce po 1989 roku mam okazję uczestniczyć w przemianach jakie przechodzą na tym rynku. Wciąż jest wiele do zrobienia. Są firmy na rynku, takie właśnie jak Polfa, które potrzebują partnera strategicznego aby móc konkurować zarówno z zagranicznimi jak i lokalnymi koncernami farmaceutycznymi. Łączenie się średnich firm jest nieuniknionym elementem zwiększania efektywności działania. Polfa Łódź obchodzi w tym roku 75 lecie istnienia! Jest to wiele lat tradycji, ogromna lojalność wśród pacjentów, farmaceutów i lekarzy. Ale Polfa Łódź to nie tylko znana marka. To także ogromne doświadczenie w produkcji spełniającej najwyższe standardy. Taka firma idealnie wręcz pasowała na partnera dla SENSILAB, który cechuje elastyczność w działaniu, dostęp do zagranicznych rynków oraz znana marka specjalistycznych suplementów diety. •

Jakie macie Państwo plany rozwoju? Czy zwiększy się portfolio produkcyjne zakładu? Co się zmieni?

Plany mamy ambitne. Planujemy intensywne rozszerzenie portfolia, natomiast w krótkim okresie chcemy wykorzystać potencjał jaki drzemie w obecnych produktach – zarówno pod marką POLFA Łódź jak i SENSILAB, zarowno w jak i poza Polską. Oczywiście planujemy rozwijać dział produkcyjny poprzez zakup nowych linii produkcyjnych. Prowadzimy również rozmowy z zagranicznymi partnerami, którzy chcieliby zlecić nam produkcję swoich produktów – mam tutaj na myśli contract manufacturing.

•

Czy Polfa Łódź będzie wchodziła ze swoimi produktami na nowe rynki?

Oczywiście! To jest element synergii o której wspominałem na początku naszej rozmowy. SENSILAB obecny jest już na 10 rynkach, które są w fazie dynamicznego rozwoju. Jednym z naszych priorytetów jest wprowadzenie tam również portfolio Polfy Łódź. Oczywiście biorąc pod uwagę nowe produkty analizujemy pozostałe rynki na których jesteśmy i będziemy obecni. Rozmawiał: Robert Miller

Marko Dolžan Pracuje w Polsce od 1991 roku. W latach 1991 – 2005 był szefem firmy Lek w Polsce. Sprzedaż zarządzanej przez niego firmy, w tym okresie wzrosła z 10 do 100 mln USD (10 years CAGR – 35%). Jako pierwszy inwestor zagraniczny z branży farmaceutycznej, otworzył w 1991 fabrykę Lek Polska w Pruszkowie. Pomimo, wielu przeciwności Marko Dolžan od 1997 roku forsował ideę dalszej ekspansji i rozwoju, i w konsekwencji doprowadził w 2001 roku do przejęcia łódzkiej firmy farmaceutycznej Argon SA, a następnie otwarcia w 2003 roku drugiej fabryki Lek-u w Polsce, w Strykowie niedaleko m. Łodzi. W końcu 2005 roku Marko Dolžan wraz z kilkoma współpracownikami założył w Słowenii firmę Farmicom, a niedługo później w Polsce Sensilab Sp. z o.o., firmę produkującą i sprzedającą specjalistyczne suplementy diety. Spółka Sensilab w czerwcu 2008 roku przejęła Zakłady Farmaceutyczne Polfa-Łódź SA. Obecnie przed połączonymi spółkami stoją wyzwania i ambitne plany. Marko Dolžan został w 2001 roku uhonorowany Krzyżem Kawalerskim przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Wiek: 57 lat. Wykształcenie: wyższe-magister farmacji.

8 4_2008_spf.indd 8

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:42

4_2008_spf.indd 9

2008-09-05 21:36:44

logistyka

Logistyka w farmacji

część 2

Daniel Gralak

Dyrektor Departamentu Inspekcji ds. Wytwarzania GIF

Marcin Kołakowski

Dyrektor Departamentu Nadzoru GIF

W pierwszej części artykułu poświeconego logistyce w farmacji opisano zagadnienia związane z procesem dobrej praktyki dystrybucyjnej. Poniższy artykuł, stanowiący kontynuację części pierwszej, odnosić się będzie do kilku kluczowych problemów logistyki na poziomie dobrej praktyki wytwarzania.

nalizując tekst, ustawy z dnia 6 września 2001 r., prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008r. Nr 45, poz. 271) w szczególności zapis art. 1 ust 1, pkt 2 i 4 oraz zapis art. 65 ust.1 należy wnioskować, iż mechanizmy prawne regulujące logistykę farmaceutyczną zostały przez ustawodawcę dookreślone zarówno w tekście ustawy jak i dopełniających ją aktach wykonawczych. Niemniej jednak logistyka w aspekcie surowców, materiałów i wyrobów gotowych jest zagadnieniem niezwykle trudnym i złożonym, przebiegającym z natury rzeczy nie tylko na terytorium wspólnoty europejskiej ale także daleko poza jej granicami. Kluczowym elementem logistyki farmaceutycznej jest transport. Stanowi on element zarówno

10 4_2008_spf.indd 10

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

dobrej praktyki wytwarzania jak i dobrej praktyki dystrybucyjnej. Niemniej jednak na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż sam w sobie nie jest przedmiotem „koncesjonowania” przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Ponadto poza samym transportem, zezwolenia nie obejmują logistycznych punktów przeładunkowych, które są obecne w dużych korporacjach. W praktyce często spotykana jest taka praktyka wytwórców i importerów w której transport API, półproduktu czy produktu końcowego przebiega na zasadach „outsourcingu”. Wówczas jedynym dokumentem zabez-

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:45

z usług firmy zewnętrznej. Na szczególną uwagę w tym procesie zasługuje komplementacja odpowiedniej dokumentacji mająca na celu potwierdzenie lub zanegowanie, iż warunki transportu są zgodne z założonymi dla danej partii towaru. Niespodziewane przerwy w transporcie lub awarie komór chłodniczych są wliczone w ryzyko transportu. Pozostaje jednak pytanie w jaki sposób spedytor zamierza doprowadzić do szybkiego przywrócenia stanu pierwotnego. W sytuacji kryzysowej ważna jest także świadomość kierowcy z jakim ładunkiem ma do czynienia. Obowiązkiem przewoźnika powinno być poinformowanie odbiorcy, iż w trakcie przewozu doszło do sytuacji niespodziewanej. Fakt taki powinien być odnotowany w dokumentacji transportowej. Powyższe może mieć kluczowe znaczenie z punktu widzenia personelu przyjmującego towar na stan magazynu a następnie Osoby Wykwalifikowanej, która zwolni serię do obrotu lub zwolni ją do dalszej dystrybucji. W przypadku importu produktu leczniczego odpowiedzialność nie jest jednak tak prosta do określenia. Mamy tu bowiem w pierwszej kolejności transport z kraju trzeciego do komór celnych, a następnie transport z komór celnych do magazynu importera. Umowa transportowa i zakres odpowiedzialności jest złożony. Nie można bowiem mówić o wyłącznej odpowiedzialności personelu kluczowego importera za całość transportu przy założeniu, że komora celna jest poza jego systemem jakości. Transport w działalności importowej traktowany jest jako jeden z najtrudniejszych do przeprowadzenia i ze względu na swój charakter najtrudniejszy do pełnej kontroli. Powyższe wynika także z faktu, iż w wielu przypadkach mamy do czynienia nie tylko z rozmaitymi środkami transportu (samochód, statek, samolot) ale także dlatego, iż produkt przekracza różne strefy klimatyczne. Ocena ryzyka takiego transportu musi brać pod uwagę przynajmniej kilka podstawowych elementów takich jak: kraj eksportu, ilość i rodzaj środków transportu, rodzaj produktu leczniczego (produkty wysokiego ryzyka np. insuliny, szczepionki), czy też sezonowość dostaw (pora letnia, zimowa).

logistyka

pieczającym zleceniodawcę takiego procesu jest prawidłowo i rzetelnie sporządzona umowa gwarantująca nie tylko dochowanie przez spedytora odpowiedniej jakości powierzonego towaru, ale także gwarantująca możliwość dochodzenia swoich praw w przypadku gdy nieprawidłowe postępowanie z towarem wpłynie bezpośrednio na osoby trzecie, co w przypadku produktu leczniczego jest bardzo prawdopodobne. Należy pamiętać, iż transportowi podlegają zarówno produkty lecznicze „oczekujące” na zwolnienie do obrotu jak i te zwolnione, a więc takie w stosunku do których wytwórca nie podejmie żadnych dodatkowych działań zmierzających do kontroli ich jakości. Transport produktu zwolnionego do obrotu możliwy jest nie tylko pomiędzy wytwórcą a hurtownikiem lub składem konsygnacyjnym ale także pomiędzy wytwórcami (np. w przypadku umowy o wytwarzanie w zakresie magazynowania i dystrybucji). Znane są w historii inspekcji farmaceutycznej przypadki niewiarygodnego wręcz braku wyobraźni „personelu fachowego” firm transportowych czyli kierowców. Problem w logistyce farmaceutycznej polega na tym, iż skutki nieprzemyślanych zachowań wpływają na wartość bezcenną jaką jest zdrowie i życie pacjentów, a także na wartość przeliczalną jaką jest marka produktu i wytwórcy. Dlatego właśnie każdy spedytor decydując się na transport produktów leczniczych musi mieć pełną świadomość tego jaką bierze na siebie odpowiedzialność. Zagadnienie związane z transportem w farmacji podzielić należy na dwa zasadnicze wątki. Pierwszy z nich dotyczy faktycznego nadzoru nad taborem i oceny kliku jego kluczowych elementów (np.: czystość, stan techniczny, czas przejazdu, czas postoju, temperatura/wilgotność i jej monitorowanie wewnątrz komór transportowych), drugi natomiast dotyczy prawidłowego zabezpieczenia dokumentacyjnego wytwórcy i importera korzystającego

Z zagadnieniem transportu w imporcie nierozerwalnie połączone jest zagadnienie transportu prób produktów leczniczych, które to próby kierowane są następnie do badań. Wiemy, iż próby powinny być reprezentatywne dla serii i powinny być zbadane na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jeżeli próby pobierane są w kraju trzecim, powinny być przewożone w tych samych warunkach co seria, którą reprezentują, a jeżeli przesyłane są osobno, należy wykazać, że są nadal reprezentatywne dla serii, poprzez określenie i monitorowanie warunków przechowywania i transportu.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 11

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

11 2008-09-05 21:36:46

logistyka Niewątpliwie wskazany powyżej zapis pkt 6.4 Aneksu 16-certyfikacja i zwalnianie serii przez osobę wykwalifikowaną stanowiący załącznik do rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 października 2006 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U. Nr 194, poz.1436 z dnia 26 października 2006 r.) nakłada na Osobę Wykwalifikowaną obowiązek porównania kluczowych elementów. Pierwszy pochodzić powinien z monitoringu transportu prób, kolejny z monitoringu transportu pozostałej części serii. Analiza ma na celu uzyskanie pewności, iż transport w obu przypadkach przebiegał prawidłowo i w identycznych warunkach. Wówczas możemy mówić o tym, iż wyniki analizy prób są miarodajne dla całej serii. Niestety w praktyce proces dopuszczenia do obrotu produktu leczniczego bardzo często wygląda inaczej. Osoba Wykwalifikowana importera dopuszcza do obrotu serię produktu leczniczego jedynie na podstawie badań laboratoryjnych pobranej próby, nie czekając na właściwy transport pozostałej części serii do kraju przeznaczenia. Takie działalnie jest nie tylko niezgodne z aneksem 16 ale także może narazić Osobę Wykwalifikowaną na poważne konsekwencje. Negatywna ocena warunków transportu może wprawdzie doprowadzić do zablokowania towaru w magazynie importera, jednak formalna decyzja o dopuszczeniu do obrotu jest wydana z pominięciem kluczowego parametru jakim, w przypadku importu produktów leczniczych, jest ocena warunków transportu. Takie działalnie stanowi naruszenie zapisów aneksu 16. Osobnym zagadnieniem wymagającym omówienia jest transport „powrotny” produktu leczniczego z sieci dystrybucyjnej do wytworni produktów leczniczych po decyzji administracyjnej Głównego Inspektora Farmaceutycznego w zakresie wycofania z obrotu. W roku 2007 na 118 decyzji wycofujących z obrotu Główny Inspektor Farmaceutyczny uchylił (w przybliżeniu) 7,6% . W pierwszym półroczu 2008r., wskaźnik ten wynosił 13%. Należy zatem stwierdzić, iż wzrasta ilość serii produktów leczniczych, które powracają do sieci dystrybucyjnej po ich uprzednim wycofaniu z obrotu. Dlatego każdy podmiot odpowiedzialny, importer i wytwórca powinien mieć świadomość odpowiedniego nadzoru nad produktem znajdującym się w logistycznej fazie powracania do magazynu głównego. Dokumenty świadczące o nadzorowaniu warunków transportu powin-

12 4_2008_spf.indd 12

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

ny stanowić część dokumentacji wycofanej serii i mogą być elementem inspekcji po ewentualnej decyzji o ponownym wprowadzeniu do dystrybucji. Należy także pamiętać o tym, iż nie zawsze mamy do czynienia z powtórzeniem pełnych badań jakie standardowo są podstawą decyzji o zwolnieniu do obrotu. Zakładając, iż często jedyną operacją wytwórczą na wycofanej serii jest proces przepakowania należy bezwzględnie podkreślić rolę monitorowania warunków transportu powrotnego oraz przechowywania produktu leczniczego w magazynie produktów wycofanych. Osoba Wykwalifikowana musi mieć pewność iż produkt, który ponownie zwalnia do dystrybucji jest w pełni bezpieczny i skuteczny. Dotychczasowy stan prawny nie ułatwiał zamknięcia bilansu wycofania. Produkty powracały do wytwórni w różnym czasie i w różnych ilościach. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 12 marca 2008 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu wstrzymywania i wycofywania z obrotu produktów leczniczych i wyrobów medycznych, w sposób znaczący ogranicza ten problem gdyż w §5 ust 2 pkt7 treści rozporządzenia nakazuje kierownikowi hurtowni farmaceutycznej zwrot zgromadzonego zapasu produktu leczniczego do podmiotu odpowiedzialnego lub wytwórcy nie później niż w ciągu 90 dni od dnia uzyskania przez hurtownię farmaceutyczną decyzji o wycofaniu produktu leczniczego z obrotu. Powyższe powinno ułatwić zakończenie procesu wycofywania a co za tym idzie usprawnić proces nadzoru nad warunkami transportu produktu powracającego z rynku. Logistyka w farmacji ma także jeszcze jeden niezwykle istotny element, który powinien zostać podkreślony. Jest nim możliwość prześledzenia drogi serii podczas całego jej „życia” na rynku. Proces śledzenia serii jest niezwykle istotny z punktu widzenia każdego organu kompetentnego. Chodzi tutaj nie tylko o możliwość skutecznej oceny jakości produktu znajdującego się w obrocie, jego ilości, ale także pewność iż w obrocie tym uczestniczą wyłącznie podmioty do tego uprawnione. Biorąc pod uwagę napływające z Europy niepokojące informacje dotyczące produktów leczniczych sfałszowanych, odpowiednie kontrolowanie stanu dokumentacji towarzyszącej serii leży nie tylko w interesie organów kompetentnych- takich jak Główny inspektor Farmaceutyczny, ale także, a może przede wszystkim wszystkich uczestników pośredniczących w drodze serii produktu leczniczego pomiędzy pierwotnym miejscem wytwarzania, kolejnymi wytwórcami, importerami czy też hurtowniami, a na pacjencie kończąc. Umowa powinna precyzować zakres odpowiedzialności obu stron. Powinna opisywać postępowanie spedytora w sytuacji kryzysowej, rodzaj dokumentacji jaka obowiązany jest dostarczyć zleceniodawcy, tryb i sposób szkolenia personelu spedytora. Reasumując, powodzenie logistyki farmaceutycznej w wytwórni i u importera produktów leczniczych jest zawsze nierozerwalnie powiązane z dwoma elementami: dobrze skonstruowaną umową z firmą spedycyjną i prawidłowym systemem zapewnienia jakości gwarantującym istnienie odpowiedniej dokumentacji wewnątrz firmy.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:49

$*3364y7&$ n TZTUFN LPOUSPMJ FNJTKJ PQBS X [XJ¼[L X PSHBOJD[OZDI

0EFUDIOJK [ VMH»

4UPTPXBOJF [XJ¼[L X PSHBOJD[OZDI KFTU OJF[CÅEOF

FMBTUZD[OZ J QSPTUZ X VØZDJV PSB[ ÈBUXZ X TFSXJTPXBOJV

J CBSE[P T[FSPLJF X QS[FNZÑMF GBSNBDFVUZD[OZN

4UBOEBSEPXF NPEVÈZ TZTUFNV QS[ZTUPTPXBOF T»

J DIFNJD[OZN KFEOBL EPQVT[D[BMOF OPSNZ JDI FNJTKJ

EP S ØOZDI XJFMLPÐDJ QS[FQÈZX X HB[ X QSPDFTPXZDI

T¼ ÑDJÑMF PLSFÑMPOF QS[FQJTBNJ QSBXB QPMTLJFHP PSB[ 6&

DP VNPØMJXJB EPTLPOBÈF EPTUPTPXBOJF EP LPOLSFUOZDI QPUS[FC 1SPQPOVKFNZ 1BÉTUXV LPNQMFUOZ TZTUFN $*3364y7&$ XSB[ [ EPTUBXBNJ DJFLÈFHP B[PUV J DJ»HÈ» PQJFL» TFSXJTPX»

OJD[FOJB FNJTKJ J PE[ZTLJXBOJB MPUOZDI [XJ»[L X PSHBOJD[OZDI

4ZTUFN $*3364y7&$ UP MBU EPÐXJBED[FOJB -JOEF X UFDIOPMP

XZLPS[ZTUVKF UFDIOPMPHJÄ LPOEFTBDKJ LSJPHFOJD[OFK

HJBDI EFEZLPXBOZDI EMB QS[FNZTÈV GBSNBDFVUZD[OFHP

4ZTUFN UFO KFTU [BTJMBOZ DJFLÈZN B[PUFN J È»D[Z X TPCJF XT[ZTU

J QPOBE QSBDVK»DZDI NPEVÈ X OB DBÈZN ÐXJFDJF

LJF [BMFUZ KBLJDI VØZULPXOJDZ PD[FLVK» PE UBLJDI SP[XJ»[BÉ n KFTU CF[QJFD[OZ J QS[ZKB[OZ EMB ÐSPEPXJTLB QSBDZ FLPOPNJD[OZ

-JOEF (BT n JEFBT CFDPNF TPMVUJPOT

-JOEF (B[ 1PMTLB 4Q [ P P BM +BOB 1BXÈB ** B ,SBL X 5FMFGPO 'BY XXX MJOEF HB[ QM

4_2008_spf.indd 13

$*3364y KFTU [BSFKFTUSPXOZN [OBLJFN UPXBSPXZN (SVQZ -JOEF

$*3364y7&$ UP PQSBDPXBOZ QS[F[ -JOEF TZTUFN LU SZ EP PHSB

2008-09-05 21:36:50

logistyka

Pełna kontrola nad realizacją i jakością procesu logistycznego Najważniejsza jest efektywność procesu – technologia i systemy mają ją wspierać Bartosz Jacyna Logisys Sp. z o.o.

U jednego z najwięszych dystrybutorów farmaceutyków z południa Polski realizowano projekt wdrożenia terminali naręcznych przy kompletacji. Cel był szczytny: większa kontrola i wydajność ludzi. Efekt był dokładnie odwrotny, a projekt poniósł spektakularna porażkę. Jak zatem efektywnie kształtować wydajność i precyzję operacji logistycznych bez zbędnego ryzyka inwestycyjnego?

System ERP nie dba o wydajność logistyki Pan Andrzej, operator wózka widłowego, miał dzisiaj zły dzień. Właśnie kończył kompletować zamówienie dla klienta, a w miejscu, gdzie miała stać paleta z zamówieniem dla hurtowni w Piasecznie, było po prostu puste miejsce! „To już trzeci raz w tym tygodniu...” – westchnął pan Andrzej – „Znowu godzina szukania, a kierowca czeka.” Zarządzanie produkcją, magazynem, dystrybucją czy też innym aspektem działania firmy wspierane jest we współczesnej firmie przez systemy informatyczne. Systemy do zarządzania klasy ERP, MRP czy też SCM (w tym WMS) nie likwidują jednak wszystkich problemów. Powstaje sporo rozbieżności, dane często są nieaktualne, informacje bywają błędne lub niepełne. Problemy te powstają z reguły na styku system – człowiek, czyli tam, gdzie ciągle jest wykonywane coś na podstawie wydrukowanej kartki papieru czy też z głowy. Najbardziej wrażliwe na takie błędy – z kosztowego punktu widzenia – są procesy logistyczne w firmie i między firmami. Błędna wysyłka torwaru, odstawienie palety w błędne miejsce czy też niemożność premiowania magazyniera za wydajnośc i dokładność przekładają się na wyższy koszt działań naprawczych i zdobywania rzetelnej informacji o stanie rzeczywistym.

14 4_2008_spf.indd 14

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Bartosz Jacyna partner ds. relacji biznesowych w Logisys Sp. z o.o., reprezentant w RFID Konsortium

Tak się dzieje, ponieważ nawet najlepsze i najdroższe systemy są po prostu fizycznie oddalone od procesów – zarówno pod względem miejsca (gdzie dociera jedynie kartka lub głowa pracownika) i czasu (informacja dociera zawsze z opóźnieniem do systemu) jak również szczegółowości informacji. Kierownik Dystrybucji odłożył słuchawkę telefonu. Dzwonił klient, wściekły, że znowu dostał co innego, niż zamówił. Różnica nie była wielka, ale i tak cała płatność zostanie wstrzymana do czasu wyjaśnienia sprawy. Dyrektor Finansowy znowu będzie niezadowolony. Wysyłka prawidłowego zamówienia obciąży dodatkowo budżet dystrybucji. Nawet nie ma możliwości sprawdzenia, kto popełnił ten kosztowny błąd. Premię w tym kwartale chyba już diabli wzięli. Kierownik Dystrybucji poczuł się bezsilny... Stąd wynika potrzeba wyposażenia systemu w „oczy i uszy”. Przykładowymi odpowiedziami na tą potrzebę są: znakowanie istotnych elementów czy opakowań kodami kreskowymi czy RFID (a więc i jednoznaczna identyfikacja), dokonywanie odczytów kodów w odpowiednich miejscach danego procesu logistycznego, umożliwianie pracownikom operacyjnym na użytkowanie systemu dokładnie w miejscu i czasie, gdzie to jest konieczne za

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:51

Ergonomia działania wspiera wydajność – i obniża jednostkowe koszty opercyjne Zróżnicowanie procesów w firmach i ich specyfika są tak daleko idące, że każdy projekt integracji systemów z urządzeniami jest inny. Już wielość typów urządzeń i komputerów przenośnych możliwych do zastosowania jest wielka. Znalezienie optymalnego (korzystnego z punktu widzenia procesu logistycznego) rozwiązania w integracji nie jest proste. Złożoność technologii komunikacji, integracji, wymiany danych czy architektury wprowadzają dodatkowe wyzwanie w tego typu projektach. Błędna decyzja przy wyborze sprzętu czy też nieoptymalna, zawodna komunikacja potrafią w dużej mierze obniżyć efekt z inwestycji. Często o kształcie rozwiązania decydują informatycy, co w konsekwencji oznacza, że co prawda wszelkie funkcje będa realizowane, ale bardzo niewygodnie i wolno. Coraz częściej słyszy się o wdrożeniach, które znacznie SPOWOLNIŁY pracę, mimo, ze wszyscy zakładali jej przyspieszenie. To wywraca rachunek biznesowy wdrożenia do góry nogami. Taki przypadek dotknał wspomnianego na początku dystrybutora, gdzie firma dobierała urządzenie bez uwzględnienia specyfiki działania w rzeczywistości (o to bardzo łatwo, jeśli testuje się je tylko w biurze przez pół godziny, a nie przez 8 godzin w warunkach bojowych). Inna przyczyna porażki był niedoświadczony w kwestiach logistycznych dostawca informatyczny. Co prawda firma ta obsługuje dystrybutora od wielu lat, ale w tym projekcie musiała wszystkiego dochodzic metodą prób i błędów.

Stąd wynika poważna nauka:

Uwaga – informatycy nie znają się na logistyce!

To parametry procesu, szybkość i bezbłędność jego realizacji wpływać powinny na proponowane rozwiązanie. Co wazniejsze, rozwiązanie powinno uwzgledniać wiele płaszczyzn i aspektów: organizacyjny, ergonomii działania, ryzyka, zmienności. System IT i urządzenia są dopiero na końcu!

Nie tylko terminale – urządzenia integrowane w procesie logistycznym:

• • • • • • • • • • •

terminale ręczne (radiowe, wsadowe, GPRS), terminale wózkowe, drukarki kodów kreskowych, tagów RFID (stacjonarne i przenośne), czytniki i skanery kodów kreskowych, aplikatory, etykieciarki i systemy znakujące, wagi przemysłowe i mobilne, wyświetlacze przemysłowe, bramki RFID, wyzwalacze i fotokomórki, inne.

logistyka

pomocą komputerów mobilnych, stosowanie standardów znakowania możliwych do użycia w całym łańcuchu logistycznym, etc. Zaawansowana i odpowiednio przemyślana integracja procesów i urządzeń ich wspierających z systemem głównym umożliwia precyzyjny przepływ danych w czasie rzeczywistym oraz zbieranie szczegółowych danych operacyjnych dających spore możliwości analityczne. Spoiwem, które ma stworzyć infrastrukturę do takiej integracji jest tzw. middleware, czyli specjalizowane oprogramowanie pośrednie.

Projekt i wdrożenie integracji wymaga oczywiście nie tylko specjalizowanego middleware, lecz też wnikliwej analizy samego procesu i wyporacowania strategii integracji z systemem głównym – aby projekt spełniał nie tylko obecne, ale róznieeż uwzględniał przewidywane, przyszłe potrzeby.

Pełna kontrola i statystyka Systemy główne ERP czy WMS zbierają dane statystyczne, jednak zwykle nie są one na tyle dokładne, aby dawać pełna kontrolę nad procesem. Ponieważ integracja urządzeń odbywa się poprzez middleware, możliwe jest zbieranie bardzo szczegółowych danych o poszczególnych operacjach, włącznie z czasem ich trwania. Pan Waldemar dokonał inwentaryzacji transportu. Co prawda brakowało dwóch opakowań zbiorczych typu W65, ale na kartce u Pana Waldemara wszystko się zgadzało. „Marnować czas na wyjaśnianie rozbieżności – komu się chce?” – zadał sobie retoryczne pytanie. Najwyżej na rozbieżność natknie się ktoś inny; pan Waldemar w każym razie nie będzie miał w związku z tym żadnego zmartwienia. Dane takie po analizie dać mogą pełny obraz zdarzeń, a to pozwala na: przypisanie szczegółowej odpowiedzialności poszczególnym pracownikom i maszynom czy też na optymalizowanie (i weryfikację optymalizacji!) kroków w procesie.

Bezpieczeństwo to podstawa Zatrzymanie procesu logistycznego ze względu na problemy z systemem informatycznym jest bardzo kosztowne. Dlatego bardzo dużo poświęcono uwagi kwestiom bezpieczeństwa i stabilności rozwiązań integracyjnych. Z jednej strony aplikacje na terminalach mobilnych powinny być odporne na zanik napięcia w baterii (powtórna instalacja zabiera czas), jak również odporna na destabilizację przez pracownika. Z drugiej strony – jeśli

Uwaga: zakup sprzętu nie jest najważniejszy Często popełnianym błędem jest koncentrowanie się na zakupie sprzętu i wyposażenia. Podejście „najpierw wybierzmy sprzęt, potem się zobaczy” potrafi być bardzo kosztowne. Zdarza się, że firmy inwestują w sprzęt, który – jak się okazuje już podczas integracji – zupełnie nie odpowiada ich potrzebom. Zdarza się również, że firmy kupują urządzenia, które nigdy nie zostają użyte. Zjawisko to wynika z brakujących kompetencji firmy w ocenie swoich potrzeb, a sprzęt jest najbardziej namacalnym elementem rozwiązania i dlatego przyciąga uwagę. W dobrze poprowadzonym projekcie integracji zakup sprzętu jest jednym z jego ostatnich etapów.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 15

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

15 2008-09-05 21:36:52

REKLAMA

logistyka

Elementy istotne przy projektowaniu integracji urządzeń do automatycznej identyfikacji, automatycznego zbierania danych i pracy mobilnej: • • • • • • • •

obecny i przyszły kształt procesu, zastosowanie automatycznej identyfikacji, medium komunikacji, funkcjonalność systemu nadrzędnego, strategia integracji z systemem nadrzędnym, zakres uprawnień pracowników, koszt i funkcjonalność urządzeń, wymogi bezpieczeństwa i wydajności.

odpowiedzialność pracowników ma być rzeczywista, a dane bezpieczne – aplikacja i dane powinny znajdowac się wyłącznie w uprawnionych rękach. Stąd następuje 3-poziomowa autoryzacja przy logowaniu.

Niezależność od systemu i sprzętu pozwala oszczędzać W długiej perspektywie potrzeby i procesy ewoluują. Jest to szczególnie widoczne w branży farmaceutycznej, gdzie rynek rozwija się w szybkim tempie. Dlatego też middleware powinno oferować wysoki poziom elastyczności, aby dalsze dostosowywanie rozwiązań integracyjnych było proste i niedrogie. W średnim okresie istotna jest niezależność od typu i marki sprzętu. Pozwala to na nieskomplikowaną rozbudowę, wymianę urządzeń, jak również uniezależnienie się od jego dostawcy. To pozwala z jednej strony wykorzystać już istniejący park urządzeń, jak również negocjować lepsze ceny nowych. Istotna jest też niezależność od nośnika automatycznej identyfikacji. Przykładowo, obecnie w procesie znakowania wydawanych towarów do grupy klientów firma A stosuje kod kreskowy, ale być może największy odbiorca wprowadzi wymóg równoległego znakowania jednostek logistycznych tagiem RFID. Logika działania middleware nie zmienia się – należy po prostu wdrożyć inny typ urządzenia znakującego. Korzyścią z niezależności od systemu głównego jest z jednej strony wyższa jakość rozwiązania, jak również nie ograniczanie zmian w przyszłości w samym systemie głównym czy wręcz wymiany całego systemu. Z tego wynika bardzo poważna oszczędność – dotychczas poniesione koszty na inwestycje w integrację nie muszą być w całości wydawane jeszcze raz.

Logisys Doradza w efektywności procesów logistycznych jak równiez wdraża rozwiązania organizacyjne i informatyczne. Logisys został wyróżniony nagrodą European Auto ID Award 2006 na niemieckich targach automatycznej identyfikacji Euro ID Messe w Kolonii. Więcej informacji na www.logisys.pl

16 4_2008_spf.indd 16

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:36:55

ANALIZA DANYCH W PRZEMYŚLE FARMACEUTYCZNYM

Badanie stabilności produktów Porównywanie profili uwalniania Walidacja procesów technologicznych

Walidacja metod pomiarowych Stabilność metod pomiarowych Kalibracja liniowa

Automatyzacja analiz (np. APR lub PPR) Systemy zbierania, gromadzenia i analizy pomiarów Współpraca z systemami LIMS

StatSoft Polska, ul. Kraszewskiego 36, 30-110 Kraków, faks 012 4284301 tel. 012 4284300, 0601 414151, e-mail: info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

4_2008_spf.indd 17

2008-09-05 21:36:57

artykuł sponsorowany

logistyka

Liczenie, plombowanie i etykietowanie Bezbłędne liczenie produktów w różnych etapach procesu produkcyjnego nie jest zadaniem łatwym, gdy mamy do czynienia z tacą wypełnioną fiolkami, wkładami czy ampułkami. A kiedy po policzeniu trzeba jeszcze taką tacę zamknąć w taki sposób, żeby podczas kwarantanny nikt niepożądany nie mógł jej otworzyć oraz trzeba tacę oznakować, tak żeby wszystkie niezbędne informacje były czytelne dla dalszych etapów produkcji i to wszystko chcemy osiągnąć za pomocą jednej maszyny – to pojawia się wyzwanie. Z takim wyzwaniem zmierzyła się firma UNILOGO projektując we współpracy ze specjalistami z Bioton S.A. urządzenie do liczenia wkładów i fiolek z insuliną. Grzegorz Dziewanowski UNILOGO

o wielu miesiącach żmudnych testów, doboru materiałów plombowych i projektowania oprogramowania, urządzenie zostało wykonane i zainstalowane w zakładzie Biotonu w miejscowości Macierzysz. Urządzenie w jednym ergonomicznie zaprojektowanym stanowisku roboczym łączy trzy stanowiska: liczenia, banderolowania i etykietowania. Podczas cyklu pracy maszyny operator przesuwa tacę ręcznie pomiędzy poszczególnymi stanowiskami.

Liczenie w 3D Funkcję liczenia realizuje jedyna w swoim rodzaju kamera 3D, która przesuwa się nad tacą z produktami. Jest to system wizyjny pracujący w oparciu o bardzo szybki przetwornik CMOS w 3 wymiarach (x, y, z) z maksymalną możliwą szybkością 5 tys. profili na sekundę. Urządzenie wykorzystuje metodę triangulacyjną do tworzenia obrazu obiektu. Polega ona na prostopadłym do kierunku ruchu kamery oświetleniu leżącej pod kamerą tacy z produktami i pobieraniu kolejnych obrazów linii laserowej do pamięci kamery. Z tak zgromadzonych kolejnych skanów (profili) tworzony jest obraz 3D. Wkładamy tacę z produktem Dzięki temu można skanować obiekty o różnym kształcie i wielkości. Poza tym kamera będąc wyposażoną we własne oświetlenie (laser) może praktycznie pracować niezależnie od kolorystyki przedmiotu. W celu zminimalizowania prawdopodobieństwa zakłócenia kamery przez czynniki zewnętrzne, zastosowano obudowę, która auto-

18 4_2008_spf.indd 18

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

matycznie zamyka się na czas liczenia, odcinając dostęp światła. Żeby umożliwić liczenie różnych produktów na tacach takich jak fiolki, buteleczki czy wkłady, dla każdego produktu zdefiniowano algorytm przetwarzania uzyskanego obrazu. Algorytm ten uwzględnia wysokość opakowania, średnicę i kolor, a także rozmiar tacy. Po zeskanowaniu obraz jest przetwarzany w taki sposób, że odcinane są z niego obszary znajdujące się na zadanej wysokości (np. nakrętki butelek) dzięki temu otrzymujemy „plamki” o określonej powierzchni, które już bardzo łatwo policzyć. Prawdopodobieństwo błędu liczenia, jeśli opakowania na tacy są dobrze ułożone jest praktycznie pomijalne.

Kamera skanuje

Obraz przetworzony – niebieskie „plamki” są liczone

Treściwa plomba Po przeliczeniu produktów taca jest przenoszona na stanowisko banderolownicy, gdzie nakładane są na nią banderole - dwa paski polipropylenowe o szerokości 30mm zgrzewane ultradźwiękowo – taca jest teraz za-

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:00

UNILOGIC – i wszystko pod kontrolą Pracą urządzenia zarządza autorskie oprogramowanie Unilogic, opracowane dla potrzeb aplikacji. Działa ono na systemie operacyjnym Windows CE. Bardzo dużą uwagę przywiązano do wygody i prostoty użytkowej tego software’u, a także funkcjonalności, biorąc pod uwagę możliwość przyszłej komunikacji z systemem nadrzędnym np. SAPem. Urządzenie jest obsługiwane za pomocą wygodnego panelu dotykowego i przycisków funkcyjnych. Operator loguje się do systemu, a następnie wprowadza dane niezbędne do późniejszego wygenerowania etykiety w tym rodzaj produktu, nr serii i datę przydatności. Cały cykl pracy maszyny jest następnie uruchamiany przyciskiem funkcyjnym. Unilogic „czuwa” nad tym żeby wszystkie etapy przebiegały prawidłowo i we właściwej kolejności. W momencie gdy operator wybiera produkt – Unilogic dobiera właściwy dla danego produktu algorytm przetwarzania obrazu. Gdyby operator włożył do liczenia

inny produkt niż zadany – włączy się alarm. Po policzeniu produktów wynik zliczenia z kamery jest odczytywany przez Unilogic i wraz z wprowadzonymi wcześniej przez operatora danymi posłuży do stworzenia indywidualnej etykiety dla każdej tacki. Podczas banderolowania maszyna sprawdza czy pokrywa tacki jest prawidłowo założona i czy banderole są zakładane we właściwej kolejności – jakiekolwiek nieprawidłowości powodują alarm. Następnie generowana, drukowana i naklejana jest etykieta-plomba. O unikalności każdej etykiety-plomby decyduje kod 128 zawierający nr serii, nr kolejnej tacy w serii i ilości na tacy. Prawidłowe wydrukowanie i naklejenie plomby także jest weryfikowane. Odbywa się to za pomocą skanera który odczytuje kod 128 z etykiety po naklejeniu. Dopiero potwierdzenie ze skanera powoduje zapisanie informacji o zapakowanej tacy w bazie danych urządzenia i zamknięcie cyklu. Etykiety generowane przez oprogramowanie to nie tylko plomby dla indywidualnej tacki, ale także dodatkowe etykiety na karton (jeśli tacka jest później pakowana) i paletę, na którą są układane tacki. Etykieta na paletę jest drukowana w momencie kiedy jest taka potrzeba. Etykiety na karton urządzenie może wygenerować i wydrukować po zeskanowaniu przez operatora umieszczonego wcześniej na tacy kodu 128. Dodatkowo po zakończeniu pracy można wydrukować raport serii zawierający wszystkie informacje niezbędne do rozliczenia produkcji – ilość zapakowanych tacek, ilość produktów na tacach i ilość palet.

logistyka

mknięta. Na kolejnym stanowisku drukowana jest etykieta-plomba zawierająca niezbędne informacje takie jak ilość produktów na tacy, nr serii, data zapakowania czy indywidualny dla każdej tacy barkod. Etykieta jest następnie naklejana na skrzyżowanie dwóch banderol. Materiał etykiety jest tak dobrany, że nie da się jej usunąć z pasków bez zniszczenia etykiety. Dzięki takiemu rozwiązaniu mamy pewność że podczas kwarantanny nikt niepowołany nie naruszy zawartości tacy.

REKLAMA

4_2008_spf.indd 19

2008-09-05 21:37:02

4_2008_spf.indd 20

2008-09-05 21:37:05

produkcja

Laktoza mielona, granulacja na mokro Brenntag

W procesie przygotowania tabletek farmaceutycznych powszechną metodą jest granulacja na mokro laktozy z celulozą mikrokrystaliczną (MCC). Badania przedstawione w tym artykule prezentują wpływ: stosunku zastosowanej ilości laktozy do ilości MMC, wielkości cząstek użytej laktozy i stężenia poliwinylopirolidonu na granule i właściwości otrzymanej tabletki.

twierdzono, że twardość tabletek wykonanych w procesie granulacji na mokro w dużym stopniu zależy od stosunku ilości laktozy do MCC i wielkości cząstek laktozy. Twardsze tabletki otrzymywano zmniejszając proporcję MCC i poprzez użycie laktozy o drobniejszych ziarnach. Dla porównania, poziom zawartości PVP miał tylko niewielki wpływ na twardość. Laktoza jest dwusacharydem uzyskiwanym z serwatki mleka. Może on występować w wielu różnych formach, zależnie od krystalizacji i procesów suszenia. Formy mogą różnić się w zawartości laktozy krystalicznej i amorficznej, ilością α-laktozy (O-β-D-galaktopiranozylo-(1 → 4) - α-Dglukopiranoza) i β-laktozy (O-β-D - galaktopiranozylo-(1 → 4) - β-D-glukopiranoza), i ich stopniem uwodnienia. Forma α-laktozy występuje

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 21

w postaci bezwodnej (C12H22O11 = 342,3) lub jako monohydrat (C12H22O11, H2O = 360,3), podczas gdy forma β-istnieje tylko w postaci bezwodnej. Niektóre farmakopee zawierają odrębne monografie dla monohydratu i formy bezwodnej laktozy. Według Ph.Eur. 5.5 laktoza bezwodna jest to β-laktozą lub mieszaniną α-laktozy i β-laktozy, bialy lub prawie biały, krystaliczny proszek, swobodnie ale powoli rozpuszczalny w wodzie, praktycznie nierozpuszczalny w alkoholu. Natomiast laktozą jednowodną według Ph.Eur. 5.5 jest monohydrat α-laktozy. Może być modyfikowana co do swoich właściwości fizycznych i może zawierać różne proporcje laktozy amorficznej. Jest to bialy lub prawie biały, krystaliczny proszek. Swobodnie, ale powoli rozpuszczalny w wodzie, praktycznie nierozpuszczalny w alkoholu.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

21 2008-09-05 21:37:08

produkcja

Laktoza jest powszechnie stosowana jako substancja pomocnicza w produkcji farmaceutycznej. W produkcji kapsułek lub tabletek może być stosowana jako rozpuszczalnik, czynnik zwiększający objętość, lub wypełniacz. W proszkach (pudrach) jako czynnik zwiększający objętość. Laktoza jest również stosowana jako nośnik dla leków w inhalatorach proszkowych. Różne typy laktoz, w zależności od takich cech jak wielkość cząstek lub sypkość (płynięcie), nadają się do różnych zastosowań, głównie jako czynnik wypełniający przy produkcji granulatu lub tabletek. Laktoza posiada również właściwości adsorpcyjne i z takich powodów jest wykorzystywana jako nośnik w produkcji inhalatorów. Wbrew ostatnim opiniom laktoza jest nadal ważną substancją pomocniczą przy produkcji tabletek i kapsułek, z szerokim wykorzystaniem w procesie mokrej granulacji nawet w mieszaninie z MCC.

Charakterystyka produktu

Proces granulacji na mokro

Granulacja szybkoobrotowa na mokro w granulatorach pionowych lub z napędem górnym jest klasyczną metodą tworzenia granulatów z proszku. W procesie tym, proszek podawany jest do pojemnika a następnie zwilżany lub spryskiwany ze zmieszanym materiałem w celu zwiększenia sił przylegania (kohezji). Płynem może być woda lub rozpuszczalnik organiczny, w razie potrzeby z substancją wiążącą. W tym samym czasie składniki są razem energicznie mieszane. W przypadku tego procesu powstają granulaty gęstsze niż w przypadku aglomeracji/granulacji w złożu fluidalnym.

Najczęściej używanymi substancjami pomocniczymi w granulacji są celuloza mikrokrystaliczna, laktoza i fosforan dwuwapniowy. Zasady procesu Granulacja na mokro jest procesem, w którym mieszaninę proszków aglomeruje się płynnym spoiwem tworząc większe cząstki lub granulki. Te granulki mają zazwyczaj wielkość dystrybucji w zakresie 0,1 - 2 mm, i są głownie wykorzystywane do napełniania kapsułek i kompresji tabletek.

Granulacja na mokro jest zwykle używana do poprawy sypkości (płynięcia), ściśliwości i jednorodności mieszanki, wykorzystywanej do wytwarzania stałych postaci dawkowania leku.

Granulat otrzymany na mokro • wolny od pyłu • dobra sypkość (płynięcie) • łatwy w dozowaniu • dobre rozproszenie • dobra rozpuszczalność • odpowiedni do robienia tabletek • kompaktowa struktura • niska higroskopijność • wysoka gęstość zasypowa Trzy główne typy procesu mokrej granulacji: • granulacja niskoobrotowa (mieszalnik planetarny), • granulacja szybkoobrotowa (mieszalnik z wirnikiem) • granulacja w złożu fluidalnym (suszarka fluidalna)

• • •

Cząstki proszku: • Proces klasyczny, tworzenie granulatów z proszku. • Granulaty otrzymywane na mokro są ogólnie gęstsze i ich cząstki są bardziej mechanicznie stabilne niż cząstki granulatów otrzymywanych w złożu fluidalnym. • Zaleta produktu. Szybkie tworzenie granulatu. • Kompaktowa i stabilna struktura. Rozmiary ziarna pomiędzy 0.1mm - 2 mm, nawet 10 mm jest możliwe w zależności od przesiewu.

22 4_2008_spf.indd 22

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

• •

Wolny od pyłu granulat o wysokiej gęstości. Cząsteczki jednolite w kształcie. Wysoka przepustowość. Mieszanie/granulacja w możliwie najkrótszym czasie Proces ekonomiczny. Niskie zapotrzebowanie na powietrze/gaz. Przetwarzanie różnych substancji wyjściowych.

W poniższych badaniach(1) opisano, jak formulacja i niektóre czynniki procesowe wpływają na właściwości ziaren i tabletek, wykonanych w procesie granulacji na mokro.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:09

Granulacja i kompresowanie Materiały: mielona laktoza (Pharmatose 150M, 200M, 350M i 450M, DFE (dawniej DMV International)), celuloza mikrokrystaliczna (MCC) (Pharmacel 101, DFE), poliwinylopirolidon (PVP) (polyvidone K30, Bufa), sól sodowa glikolanu skrobi (SSG) (Primojel, DFE) i stearynian magnezu (Bufa). Granulacja: Wszystkie granulacje zostały wykonane w skali laboratoryjnej w granulatorze szybkoobrotowym (Formate 4M8, Procept NV, Zelzate, Belgia). Po 5 minutach mieszania suchej masy(laktoza, MCC i PVP), do mieszalnika w trakcie 8 - 10 minut została dodana woda. Po dodaniu wody, mokry granulat był mieszany przez dalsze 2 minuty. Granulki były suszone w suszarce fluidalnej (Retsch TG-1, Retsch GmbH, Haan, Niemcy), przesiane przez sito 500 μm za pomocą wstrząsarki do sit (Retsch Vibro, Retsch GmbH, Haan, Niemcy) i następnie przechowane w plastikowych workach. Kompresowanie: Po całonocnym kondycjonowaniu granulek w klimatyzowanej komorze HC2020, Heraeus Instruments, Hanau, Niemcy), na poziomie 30% RH i w 20°C, granulki zostały zmieszane z 0,5% w/w stearynianem magnezu w mieszalniku Turbula (T2C, WA Bachofen AG, Bazylea, Szwajcaria) w ciągu 5 minut przy 90 obr./min. Mieszanki były kompaktowane na oprzyrządowanej obrotowej tabletkarce (RLE AM 15, Kilian & Co GmbH, Kolonia, Niemcy),przy sile nacisku 10, 15 i 20 kN, dla określonej masy 250 mg (± 3 mg). Tabletki były przechowywane w pojemnikach nie przepuszczających powietrza. Test granulek i tabletek Testowanie granulek: gęstość nasypową wyrażoną w g/l, zmierzono poprzez zwarzenie granulek z cylindra o objętości 250 ml. Testowanie tabletek: Twardość i rozmiary tabletek oznaczono 24 godziny po kompresji z wykorzystaniem testera twardości Erweka(TBH 300 MD, Erweka GmbH, Heusenstamm, Niemcy). Dla każdej partii było testowane 10 tabletek. Czasy dezintegracji zostały ustalone przy użyciu testera dezintegracji Erweka(WH-3). Testowano sześć tabletek (bez użycia dysków). Wytrzymałość mechaniczną (ścieralność) oznaczono poprzez pobranie próby odpowiadającej 6,5 grama z całości tabletek, przy użyciu friabilatora Erweka (TA-UZ), eksploatowanego zgodnie z procedurą USP.

Wyniki i omówienie Wyniki i ich omówienie podzielono na cztery oddzielne części: • Wpływ stosunku ilościowego laktozy/MCC na właściwości granulki i tabletki. • Wpływ wielkości cząstek mielonej laktozy na właściwości granulki i tabletki. • Wpływ ilości substancji wiążącej na właściwości granulki i tabletki.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 23

Wpływ stosunku ilościowego laktozy/MCC Celuloza mikrokrystaliczna jest często używana w połączeniu z laktozą w procesach granulacji na mokro. Laktoza kompresuje głównie poprzez kruszenie (pęknięcia, łamliwość), podczas gdy MCC wykazuje właściwości plastycznego odkształcenia. Stosunek tych dwóch wypełniaczy może wpływać na właściwości tabletki. W przedstawionych eksperymentach badano proporcje zawartości MCC w zakresie 0-50% całkowitej masy granulacji, tak jak to przedstawiono w tabeli 1. Składnik

% w/w

Pharmatose 200M Pharmacel 101 Polyvidone K30

48-98 0-50 2

produkcja

Część eksperymentalna

Tab. 1.

Skład granulatu do badania stosunku laktoza/MCC W tych partiach ilość wody użytej do granulacji stanowiła 0,83 ilości MCC, z wyjątkiem 0% zawartości MCC (dodano 4% wody). MCC (%)

Gęstość (g/l)

Wytrzymałość (N)*

Ścieralność (%)*

0 5 10 15 20 30 40 50

570 505 497 485 477 616 618 655

109 103 103 96 88 63 66 35

0,12 0,14 0,12 0,12 0,13 0,12 0,10 0,29

Tab. 2.

Wpływ zawartości % MCC na gęstość nasypową i właściwości tabletki. * przy sile nacisku 15 kN

Jak przedstawiono powyżej i na rys. 1, wytrzymałość tabletek zmniejsza się wraz ze wzrostem zawartości MCC. Powyżej 20% zawartości MCC równie gwałtownie wzrasta gęstość granulatu. Wiadomo, że granulacja na mokro z MCC prowadzi do zagęszczenia granulatu i utraty jego zdolności do homogenizacji(2). Uważa się, że mechanizm ten jest również odpowiedzialny, za obserwowane zmiany w wytrzymałości mechanicznej, podczas granulacji MCC z laktozą. W celu sprawdzenia tej teorii, granulat zostały przygotowany zgodnie ze składem przedstawionym w tabeli 3, ale z wykorzystaniem różnych ilości wody (28%, 56% i 83% w stosunku do ilości MCC). Granulki zostały zmieszane z 2% solą sodową glikolanu skrobi(Primojel)(3-6), w uzupełnieniu do 0,5% stearynianu magnezu, dodanego przed kompresowaniem.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

23 2008-09-05 21:37:10

produkcja

Wpływ wielkości cząstek laktozy Z opublikowanych danych(7) wynika, że wytrzymałość tabletek laktozy wzrasta ze spadkiem wielkości kryształów laktozy. Cztery partie mielonej laktozy wykorzystane w badaniach mają różny rozkład wielkości cząstek (zostal on podany w tabeli 5).

Wpływ stosunku zawartości laktozy/MCC na profil kompresji.

Składnik

D50 (µm)

D90 (µm)

4.6 3.4 2.9 2.7

54 35 28 21

159 108 79 49

68 30 2

Tab. 3.

Skład granulatu do badań wpływu ilości dodanej wody Wyniki w tabeli 4 i rys. 2 wskazują że, zmniejszenie ilości wody dodawanej do granulatu, powoduje zmniejszenie gęstości ziaren i wzrost wytrzymałości (twardości) tabletek, co jest zgodne z proponowanym wyjaśnieniem. Czas dezintegracji tabletki (siła nacisku 15 i 20kN) wzrasta wraz ze wzrostem ilości dodawanej wody, jako konsekwencja zwiększonej gęstości ziarna. Woda

Gęstość (g/l)

Wytrzymałość (N)*

Czas rozpadu (sec) *

28% 56% 83%

510 586 682

96 62 27

33 38 54

Tab. 4.

Wpływ ilości substancji wiążącej na gęstość nasypową granulatu i właściwości tabletki. * przy sile nacisku 15 kN

Rys. 2.

Wpływ ilości wody (dodanej do mieszanki z 30%MCC) na kompresję i czas rozpadu tabletki

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Rozkład wielkości cząstek badanej laktozy z wykorzystaniem laserowej dyfrakcji suchego proszku przy 3.0 bar

Przede wszystkim, w celu zbadania wpływu wielkości cząstek laktozy na właściwości granulatu i tabletki, użyto granulat zawierający jedynie 10%MCC tak jak to przedstawiono w tabeli 6.

% w/w

Pharmatose 200M Pharmacel 101 Polyvidone K30

4_2008_spf.indd 24

D10 (µm)

150M 200M 350M 450M

Tab. 5.

Rys. 1.

Pharmatose

Składnik

% w/w

Pharmatose Pharmacel 101 Polyvidone K30

88 10 2

Tab. 6. Skład granulatu do zbadania wpływu wielkości cząstek laktozy. W tych partiach ilość wody użytej do granulacji stanowiła 0,86 ilości użytej MCC. Wyniki przedstawiono w tabeli 7 i rys. 3. Pharmatose 150M 200M 350M 450M

gęstość (g/l) 563 538 545 517

wytrzymałość (N)* 65 101 110 132

Ścieralność (%)* 0,15 0,13 0,14 0,13

Tab. 7.

Wpływ rozkładu wielkości cząstek laktozy na gęstość nasypową i właściwości tabletki. * przy sile nacisku 15 kN

Rys. 3.

Wpływ wielkości cząstek laktozy na kompresję granulatu.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:11

Wpływ ilości substancji wiążącej na zdolność kompresji Substancja wiążąca taka jak polyvidone K30 jest zazwyczaj dodawana w stężeniu 2-5%(9). Tabela 8 pokazuje składy granulatów wykorzystane do badania wpływu zawartości substancji wiążącej. Składnik (%w/w)

Pharmatose 200M Pharmacel 101 PVP K30 Woda

89 10 1 10

86 10 4 10

69 30 1 27

66 30 4 27

W granulacie z 10% zawartością MCC, zwiększenie ilości PVP z 1% do 4% ma niewielki pozytywny wpływ na wytrzymałość tabletki, ale efekt ten nie jest już tak oczywisty dla granulatu z 30% zawartością MCC. Dane te są również ogólnie zgodne rys.1, gdzie pokazano, że większa ilość MCC powoduje otrzymanie tabletek o niższej wytrzymałości.

produkcja

Wielkość cząstek laktozy nie ma znaczącego wpływu na gęstość ziaren granulatu, ale za to wpływa zasadniczo na wytrzymałość tabletki. Oddziaływanie wielkości cząstek laktozy na wytrzymałość może wyjaśnić fakt, że mniejsze kryształy mają większy obszar powierzchni do wiązania się w tabletkach(8).

Wnioski W oparciu o przedstawione tutaj dane: wytrzymałość tabletek, otrzymanych w szybkoobrotowej granulacji na mokro, najbardziej zależy od proporcji użytych ilości laktozy i MCC oraz od wielkości cząstek laktozy. Twardsze tabletki są uzyskiwane przez zmniejszenie ilości MCC i przez zastosowanie drobniej mielonej laktozy. W porównaniu do tych obserwacji zawartość użytej substancji wiążącej, PVP K30 miała niewielki wpływ na wytrzymałość mechaniczną tabletki.

Tab. 8.

Skład granulatów do badania wpływu zawartości substancji wiążącej Rys. 4 i 5 pokazują wpływ stężenia PVP na granulat z zawartością 10% i 30%MCC.

Literatura •

K. Kussendrager, J. Langridge, (Nörten Hardenberg), B. Walsma, (Veghel) own research and information DMV-Fonterra Excipients,

• S Westermarck, AM Juppo, L Kervinen and J Yliruusi, Microcrystalline cellulose and its microstructure in pharmaceutical processing, Eur. J. Pharm. Biopharm., 1999, 48(3), 199 – 206. • E Schotten and GS Leonard, Effect of intragranular and extragranular disintegrating agents on particle size of disintegrated tablets, J. Pharm. Sci., 1993, 82, 1170 – 1174. • HV van Kamp, GK Bolhuis and CF Lerk, Improvement by superdisintegrants of the properties of tablets containing lactose, prepared by wet granulation, Pharm. Weekbl. Sci. Ed., 1983, 5, 165 – 171. • MS Gordon, B Chatterjee and ZT Chowhan, Effect of mode of addition of croscarmellose sodium incorporation on tablet dissolution and friability, J. Pharm. Sci., 1990, 79, 43 - 47.

Rys. 4.

Wpływ procentowej zawartości PVP na kompresję tabletek laktoza/MCC (10% MCC).

•

I Khattab, A Menon nad A Sakr, Effect of mode of incorporation of disintegrants on the characteristics of fluid bed wet granulated tablets, J. Pharm. Pharmacol, 1993, 45, 687 – 691.

• JT Fell, and JM Newton, Effect of particle size and speed of compaction on density changes in tablets of crystalline and spray-dried lactose, J. Pharm. Sci., 1971, 12, 1866-1869. • AH De Boer, H Vromans, CF Lerk, GK Bolhuis, KD Kussendrager, and H Bosch, Studies on tableting properties of lactose III. The consolidation behaviour of sieve fractions of crystalline α-lactose monohydrate, Pharm. Weekbl. Sci. Ed., 1986, 8, 145-150. • V Bühler, Kollidon, polyvinylpyrrolidone for the pharmaceutical industry, 6th edition, BASF, 2001, 73.

Rys. 5.

Wpływ procentowej zawartości PVP na kompresję tabletek laktoza/MCC (30% MCC).

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 25

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

25 2008-09-05 21:37:12

produkcja

Rejestracja i ocena zajwisk zachodzących podczas badań uwalniania substancji leczniczych Przemysław Dorożyński

F jest definiowana jako: mierzona w warunkach in vitro ilość substancji leczniczej uwalniającej się z postaci leku i rozpuszczającej się w otaczającym płynie oraz szybkość z jaką ten proces zachodzi.

Dostępność farmaceutyczna (DF) jest jednym z ważniejszych parametrów charakteryzujących jakość produktu leczniczego, bowiem opisuje wiele jego właściwości. Dlatego parametr ten jest kluczowym elementem oceny równoważności farmaceutycznej licznych produktów leczniczych.

Badania uwalniania substancji leczniczych niosą ze sobą szeroki zakres informacji na temat badanego preparatu. Przede wszystkim, wyniki badań chatrakteryzują liczne właściwości fizyko-chemiczne postaci leku. Wiele zmian zachodzących w obrębie badanego preparatu znajduje bowiem odzwierciedlenie w zmianach profilu uwalniania substancji leczniczej. Mogą to być zmiany zamierzone, dotyczące składu lub metod wytwarzania produktu leczniczego lub też zmiany wynikające z nieprawidłowego przebiegu procesu wytwarzania produktu leczniczego lub w końcu zmiany będące wynikiem starzenia się prepratu np. zmniejszenie lub zwiększenie twardości tabletek. Kolejnym ważnym kierunkiem badań jest porównanie profili uwalniania różnych preparatów, co może mieć miejsce podczas badań rozwojowych gdy poszukiwana jest optymalna formulacja preparatu lub we wstępnej fazie badań biodostępności. W przypadku stałych doustnych postaci leku badanie dostępności farmaceutycznej jest stosowane jako element wyjściowy do oceny biodostępności i biorównoważności substancji leczniczej, a w niektórych szczególnych przypadkach może je całkowicie zastąpić. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku doustnych postaci leku stosunkowo najłatwiej jest wykazać zależności pomiędzy uwolnioną ilością substancji leczniczej a jej dostępnością biologiczną. W przypadku innych postaci leku (np. maści) badanie dostępności farmaceutycznej jest istotnym elementem kontroli jakości preparatu.

26 4_2008_spf.indd 26

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Dzięki, któremu można analizować wpływ zmian w procesie wytwarzania na właściwości produktu leczniczego, a także szybko i skutecznie oceniać powtarzalność serii produkcyjnych. Ogólne założenia prowadzenia badań uwalniania substancji leczniczych zostały opisane w monografiach farmakopealnych. Natomiast szczegółowe zagadnienia dotyczące badania uwalniania substancji leczniczych można znaleźć w specjalistycznych publikacjach książkowych, licznych publikacjach w prasie fachowej oraz w zasobach internetowych np.: http://www.dissolutiontech.com, http://www.tabletdissolution.com. Na początku listopada 2005 roku FDA uruchomiła bazę danych prezentującą zalecane specyfikacje badania uwalniania substancji leczniczych. Dostęp do strony Internetowej zawierającej wyszukiwarkę umożliwiającą przeglądanie tej bazy można

Fot. 1.

Usuwanie otoczki z tabletki powlekanej substancjami błonotwórczymi w początkowym etapie uwalniania.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:14

Tabletka powlekana przyklejona do dna naczynia podczas badania uwalniania substancji leczniczej uzyskać pod adresem http://www.accessdata.fda.gov/ scripts/cder/dissolution/. Wielokierunkowe możliwości wykorzystania uzyskanych wyników badań dostępności farmaceutycznej sprawiają, że ustalenie warunków ich prowadzenia i późniejsze uzasadnienie podjętej decyzji nastręcza liczne trudności. Jak już wspomniano we wstępie, profile uwalniania substancji leczniczej, oprócz rutynowych badań kontroli jakości mogą być również stosowane do różnicowania preparatów w czasie badań rozwojowych, a na ich podstawie podejmowane są kluczowe decyzje co do dalszych prac i końcowych właściwości opracowywanych preparatów. Wskazówki zawarte w monografiach szczegółowych niektórych farmakopei (np. FP 6, USP) na temat warunków prowadzenia badań uwalniania substancji leczniczej dotyczą najczęściej rutynowych metod kontroli jakości, trudno je stosować podczas eksperymentalnych prac badawczo-rozwojowych. Tym bardziej, że nieprawidłowy dobór metody uwalniania substancji leczniczej może prowadzić do uzyskania niewłaściwych wyników a w konsekwencji błędnych wniosków na temat właściwości badanego preparatu. Z praktyki wynika, że przed podjęciem decyzji co do doboru warunków prowadzenia badań korzystnie jest przeprowadzić próby pilotażowe podczas których przeprowadzone zostaną obserwcje

produkcja

Fot. 2.

zjawisk zachodzących podczas uwalniania substancji leczniczej. Zwraca na to także uwagę Monografia ogólna nr 1092 USP 30 „The Dissolution Procedure: Development and Validation”, w której podkreśla się, że obserwacje wizualne i rejestracja procesów uwalniania i rozpadu postaci leku są bardzo przydatne w identyfikacji zmiennych mających wpływ na właściwości preparatu. Na kolejnych fotografiach przedstawiono przykłady zjawisk obserwowanych podczas badań dostępności farmaceutycznej, które mogą wpływać na ich wyniki. W przypadku tabletek powlekanych bardzo często obserwuje się nierównomierne rozpuszczanie powłoczki, co zwiększa zmienność uzyskanych wyników (Fot. 1). Innym częstym problemem jest przywieranie tabletek do dna naczynia (Fot. 2). Zjawisko to powoduje zmniejszenie ilości uwolnionej substancji leczniczej. Również tworzenie stożka masy tabletkowej na dnie naczynia powoduje zaniżenie wyników uwalniania substancji leczniczej (Fot. 3). Innym efektem, który można zaobserwować jest ograniczona rozpuszczalność zawartości miękkich kapsułek żelatynowych. Postacie leku tego rodzaju zawierają roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej, która może nie mieszać się i nie rozpuszczać w roztworze stosowanym do badania uwalniania (Fot. 4). Tego typu obserwacje mogą stanowić

Fot. 4.

Zawartość miękkiej kapsułki żelatynowej po rozpuszczeniu osłonki cenną przesłankę pozwalającą na właściwy dobór i optymalizację metody badania dostępności farmaceutycznej. Dla przykładu, w przypadku tabletek przywierających do dna naczynia można zamienić metodę łopatkową na metodę wirującego koszyczka, zaś powstawaniu stożka masy tabletkowej na dnie naczynia można zapobiec zwiększając ilość obrotów mieszadła. Przedstawione przykłady rejestracji zjawisk zachodzących podczas badań dostępności farmaceutycznej wykazują, że tego typu obserwacje mogą być cennym uzupełnieniem prowadzonych prac, pozwalającym zidentyfikować i dokładniej zrozumieć przebieg zjawisk zachodzących podczas uwalniania substancji leczniczej z postaci leku oraz ich wpływ na profil uwalniania. Dokumentacja fotograficzna może stanowić także podstawę do uzasadnienia wyboru metody badania dostępności farmaceutycznej.

Fot. 3.

Stożek masy tabletkowej formujący się na dnie naczynia po rozpadzie tabletki

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 27

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

27 2008-09-05 21:37:15

4_2008_spf.indd 28

2008-09-05 21:37:17

produkcja

Wpływ wytycznych GAMP®5 na przemysł związany z naukami medycznymi w Polsce Paul Irving, Sion Wyn

Polska, jako część Europy Środkowo-Wschodniej oraz nowopowstały rynek, musi być na bieżąco z globalnymi standardami i koncepcjami w przemyśle. Jako doświadczony specjalista, autor niniejszego artykułu w pełni zna naturę i zastosowania koncepcji opisanych w najnowszych Wytycznych GAMP®5 w przemyśle.

o wielu latach pracy w tym przemyśle i długoletniej współpracy z instytucjami regulacyjnymi mogę stwierdzić, iż wytyczne oraz zalecane praktyki przemysłowe pomogą firmom w Polsce w tworzeniu elastycznego i innowacyjnego podejścia do wdrażania systemów komputerowych w sposób zgodny z zasadami i efektywny pod względem kosztów oraz wesprą: • Ochronę bezpieczeństwa pacjenta • Udoskonalanie jakości produktu • Skracanie czasu wprowadzania produktu na rynek poprzez redukcję biurokracji i optymalizację gwarancji jakości • Koncentrację kwalifikacji/weryfikacji/walidacji w obszarach o największym ryzyku i potencjalnym znaczeniu • Zarządzanie strategiczne, projektowe i programowe. W kolejnych latach wytyczne takie jak GAMP, wydane przez ISPE, będą stanowiły uzupełnienie wymogów ustawowych oraz pozwolą na lepszą interpretację przewidzianych w przepisach zasad dla przemysłu związanego z farmaceutycznymi naukami biomedycznymi, zapewniając jednolitość zasad, według których działają firmy.

Co nowego w wytycznych GAMP® 5 Wytyczne GAMP (Good Automated Manufacturing Practice)® 5 zostały zaktualizowane, aby były zgodne z obecnymi koncepcjami i terminologią w przemyśle i przepisach regulacyjnych. Zmiany w przepisach i samym przemyśle skupiają się głównie na bezpieczeństwie pacjenta, jakości produktów i integralności danych. Są to kluczowe cele wytycznych GAMP 5.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 29

Sion Wyn

Dyrektor w Conformity Lts., jest uznanym ekspertem w dziedzinie walidacji oraz przepisów międzynarodowych dot. systemów skomputeryzowanych

Paul Irving

Specjalizuje się w systemach ERP, MES, systemach zarządzania ryzykiem, 21CFR Part 11, kwalifikacjach infrastruktury IT, systemach archiwizacji oraz systemach zarządzania jakością

Główna część dokumentu zawiera następujące tematy, opisane jako podstawowe KLUCZOWE KONCEPCJE: Kluczowe koncepcje • Koncepcja cyklu życia wyrobu (Life Cycle Approach) w obrębie Systemu zarządzania jakością (QMS) • Skalowalność cyklu życia produktu (Scaleable Life Cycle Activities) • Rozumienie procesu i produktu • Naukowe zarządzanie ryzykiem jakości (Science-Based Quality Risk Management) • Wyważenie zaangażowania dostawców.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

29 2008-09-05 21:37:18

produkcja

Rys. 1.

Rysunek pokazuje, w jakich stosunkach względem siebie pozostają kluczowe koncepcje GAMP 5

Koncepcja cyklu życia wyrobu (Life Cycle Approach) Koncepcja cyklu życia wyrobu (patrz rys.2) określa działania w systematyczny sposób, od zrozumienia wymagań do wycofania systemu. Pozwala na kontrolę zarządzania i spójne podejście w ramach całego systemu. Jest to podstawowa koncepcja GAMP® 5, która obejmuje wszystkie pozostałe koncepcje kluczowe. Cykl wyrobu powinien tworzyć nieodłączną część Systemu zarządzania jakością (QMS) w firmie oraz podlegać aktualizacji w miarę, jak opracowywane są nowe zasady pracy. System QMS powinien umożliwiać ciągłe udoskonalanie procesu i systemu w oparciu o okresowy przegląd i ewaluację, dane operacyjne i parametryczne oraz analizę podstawowych przyczyn awarii. Zarządzanie zmianą powinno być kontynuowane poprzez zidentyfikowane udoskonalenia i działania korekcyjne.

Skalowalność cyklu życia produktu Skalowalność działań w trakcie cyklu życia produktu powinna być oparta na: • Wpływie systemu na bezpieczeństwo pacjenta, jakość produktu i integralność danych (ocena ryzyka) • Złożoności i nowoczesności systemu (architektura i kategoryzacja komponentów systemu) • Rezultacie oceny dostawcy (wydajność dostawcy) • Strategia powinna być oparta na ustalonych i zatwierdzonych procedurach i polityce oraz być jasno zdefiniowana w formie planu. Rozumienie procesu i produktu Firmy powinny rozumieć procesy biznesowe, z jakimi stykają się systemy. Jest to niezbędne do określania wymagań systemu oraz podejmowania decyzji opartych na

Rys. 2.

Koncepcja cyklu życia wyrobu

30 4_2008_spf.indd 30

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:20

Należy skoncentrować się na ryzyku związanym z bezpieczeństwem pacjenta, jakością produktu oraz integralnością danych. Przed dokonaniem oceny ryzyka związanego z konkretnymi funkcjami skomputeryzowanych systemów trzeba zrozumieć ryzyko związane z procesem biznesowym. W zakresie aspektów kluczowych należy skupić się na specyfikacji wymagań. Zakres i szczegóły specyfikacji wymagań powinny opierać się na ryzyku, złożoności i nowoczesności systemu.

produkcja

nauce i ryzyku, co ma zapewnić właściwe opracowanie i weryfikację systemu zgodnie z jego przeznaczeniem. Wysiłki powinny być skupione na tych aspektach systemu, które są kluczowe z punktu widzenia bezpieczeństwa pacjenta, jakości produktu oraz integralności danych przy jednoczesnym ich identyfikowaniu, określaniu i weryfikacji. Firmy powinny skupiać swoje zasoby na systemach, które wspierają kluczowe procesy: • Generują, operują lub kontrolują dane zgodne z przepisowymi zasadami bezpieczeństwa i wnioskami o uznanie skuteczności • Kontrolują krytyczne parametry w okresie przedklinicznym, klinicznym, opracowania produktu i jego wytwarzania • Kontrolują lub dostarczają informacje niezbędne do wprowadzenia produktu na rynek • Kontrolują informacje wymagane w przypadku wycofania produktu • Kontrolują raporty o negatywnych zdarzeniach lub reklamacjach • Wspierają monitorowanie bezpieczeństwa farmakoterapii.

Naukowe zarządzanie ryzykiem jakości Zarządzanie ryzykiem jakości jest procesem oceny, kontroli, komunikacji i przeglądu ryzyka. Jest to powtarzający się proces używany w całym cyklu życia skomputeryzowanego systemu od momentu powstania koncepcji aż do jego wycofania. Zastosowanie zarządzania ryzykiem jakości pozwala na koncentrację na kluczowych aspektach w sposób kontrolowany i uzasadniony. Rysunek 3 pokazuje procesy wysokiego poziomu zaangażowane w poszczególne kroki GAMP 5, a część 5.3 szczegółowo opisuje poszczególne kroki. Wyważenie zaangażowania dostawcy Zaangażowanie dostawcy powinno być zmaksymalizowane w ciągu cyklu życia systemu w celu zrównoważenia wiedzy, doświadczenia i dokumentacji (co podlega pozytywnej ocenie dostawcy). Dla przykładu, dostawca powinien uczestniczyć w: • Zebraniu dotyczącym wymagań • Ocenach ryzyka • Tworzeniu specyfikacji funkcjonalnych i innych • Konfiguracji systemu • Testowaniu i innego rodzaju weryfikacji • Wsparciu i konserwacji • Dokumentację należy ocenić pod względem dopasowania, dokładności i kompletności • Format, struktura i praktyki zbierania dokumentacji powinny być elastyczne.

Rys. 3.

Pokazuje procesy wysokiego poziomu zaangażowane w poszczególne kroki GAMP 5

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 31

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

31 2008-09-05 21:37:21

Jak wspomniano powyżej, koncepcje i układ GAMP® 5 obejmują wszystkie inicjatywy regulacyjne dla XXI wieku, innowacje i praktyczne zastosowanie, które mają na celu pomóc firmom we wdrożeniu systemów komputerowych przy użyciu koncepcji zarządzania jakością opartej na ryzyku. Ważne jest, aby mieć świadomość tego, że wytyczne GAMP 5 powinny zostać uznane przez polski przemysł farmaceutyczny w obrębie krajów Europy ŚrodkowoWschodniej jako źródło ogromnych KORZYŚCI, przy jednoczesnej redukcji BIUROKRACJI oraz FORMALNOŚCI. Zdefiniowany proces pozwala na dostarczanie systemów, które są dostosowane do zastosowań, tworzone na czas i w ramach budżetu. Dobrze zdefiniowane i określone systemy łatwiej jest wspierać i poddawać konserwacji, co zmniejsza czas usterki i koszty konserwacji. Poniższe korzyści to tylko niektóre z tych, jakich może doświadczyć Twoja organizacja: • Zmniejszenia kosztów i czasu poświęcanego na zachowanie zgodności, • Wczesne wykrywanie wad i znajdowanie rozwiązań prowadzące do mniejszego wpływu na koszty i plan działań, • Operowanie i konserwacje efektywne pod względem kosztów, • Skuteczne zarządzanie zmianą i ciągłe udoskonalenia, • Umożliwianie innowacji i zastosowania nowych technologii, • Zapewnianie warunków do współpracy dostawcaklient, • Wsparcie dla dostawców w zakresie wymaganej dokumentacji, • Promocja wspólnego cyklu życia systemu, języka i terminologii, • Zapewnianie praktycznych wskazówek i przykładów • Zapewnianie pragmatycznej regulacji przepisów.

artykuł sponsorowany

produkcja

Korzyści GAMP® 5

Dlaczego stosowanie konstrukcji sanitarnych jest konieczne GRUNDFOS

W wielu gałęziach przemysłu, np. przemyśle spożywczym i farmaceutycznym wysokiej jakości pompy higieniczne odgrywają ważną rolę w procesie produkcyjnym. Jeżeli pompy nie spełniają wysokich wymogów odnośnie bezpieczeństwa, konstrukcji oraz zastosowanych materiałów a także wykończenia powierzchni zwiększa się ryzyko pojawienia zanieczyszczeń w instalacji, przez co mogą wystąpić nieplanowane przestoje w produkcji.

Podsumowanie

GAMP® 5 to jedne z najbardziej pożądanych wytycznych dla przemysłu w ostatnich latach. Firmom farmaceutycznym z krajów takich jak Polska, które mogą dostarczać towary na rynki USA czy Wielkiej Brytanii, pomagają one dostosować standardową koncepcję, która jest mile widziana przez instytucje regulacyjne, firmy oraz sprzedawców. Pozwalają one firmom na koncentrację wysiłków i zasobów tam, gdzie naprawdę się one liczą, przy jednoczesnym wykorzystaniu znanych technik, które uzasadniają działanie. Autor zaleca wykorzystanie w Polsce wytycznych GAMP, przypominając, że nie wyklucza to zastosowania form i procedur z poprzednich wersji wytycznych, np. GAMP® 4. Wytyczne Gamp upraszczają i standaryzują proces i koncepcje wdrażania i kwalifikacji skomputeryzowanych systemów w sposób skuteczny i zgodny z przepisami.

Literatura ®

GAMP 5– A Risk Based Approach to Compliant GxP Computerised Systems. 2008.

Podziękowania Dziękuję Sion Wyn, Conformity Ltd za cenne uwagi.

32 4_2008_spf.indd 32

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

yjątkowy typoszereg pomp higienicznych Grundfos zaprojektowanych przez Higle spełnia najsurowsze wymogi higieniczne dotyczące zarówno właściwości fizycznych, jak i zapobiegania możliwości wystąpienia warunków dogodnych dla rozmnażania się bakterii i zarazków.

Wyjątkowa konstrukcja higieniczna Wymagania konstrukcyjne oraz wykończenie powierzchni materiałów użytych do wykonania pomp standardowych oraz na zamówienie są na najwyższym poziomie i zgodne z wieloma lokalnymi i międzynarodowym normami i przepisami. Należą do nich GMP, FDA, 3A Sanitarny standard, EU Foodstuff Hygienic Guidelines, DIN EN 12462 Biotechnology, wymagania European Hygienic Equipment Design Group oraz QHD - Qualified Hygienic Design. Te fakty oraz nasza znajomość wymagań klientów i wiedzy technicznej na temat zastosowań pompowych czyni nasze rozwiązania optymalnymi i bezpiecznymi.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:22

artykuł sponsorowany

DRUK-PAK S.A.

Unijna dyrektywa zawierająca wskazania tłoczenia na opakowaniach farmaceutycznych opisów pismem Braille’a, wywołała sporo wątpliwości wokół kwestii prawidłowości metodologii tłoczeń napisów.

yflografik Marek Jakubowski we współpracy z Polskim Związkiem Niewidomych podjął się próby uporządkowania zagadnienia tłoczenia znaków brajlowskich na opakowaniach leków i preparatów. Współpracę w tym zakresie, nie bacząc na wysokie koszty z tym związane, zaoferowały zaawansowane w wykonywaniu tego rodzaju prac Kujawskie Zakłady Poligraficzne DRUK-PAK S.A. z Aleksandrowa Kujawskiego, stawiając do dyspozycji nowoczesny park maszynowy, doświadczenie oraz rekomendacje kilkudziesięciu firm farmaceutycznych. Do chwili obecnej w tym przedsiębiorstwie wyprodukowano przeszło 500 rodzajów tłoczonych opakowań na prawie 70 milionach sztuk pudełek.

Przykład poprawnego tłoczenia na opakowaniu kartonowym – DRUK-PAK Aleksandrów Kujawski: zbiory Studia Tyflografiki Rosnąca ilość opakowań z tłoczonym pismem brajlowskim nie zawsze idzie w parze z jego jakością. Często słyszy się niepochlebne opinie ludzi dotkniętych dysfunkcją wzroku dotyczące poprawności i czytelności nadruku pisma Braille’a. Dlatego tak ważne było przeprowadzenie prób i weryfikacji, które umożliwił DRUK-PAK. Bardzo surowe i wyśrubowane normy w zakresie jakości tłoczeń jakie narzucił sobie ten producent opakowań są gwarancją dobrej jakości tłoczeń tyflografik. Aby prawidłowo wykonać tłoczenie napisu brajlowskiego niezbędne jest zastosowanie właściwego rodzaju matrycy i patrycy z wypukłymi kropkami stanowiącymi właściwy napis mający być czytelny dotykiem. Stosuje się matryce i patryce głęboko trawione, frezowane, odlewane z metali szlachetnych i komponentów magnezytowych. Powszechnie stosowany jest także polimer. DRUK-PAK posiada własną, opracowaną na podstawie doświadczeń, metodę tłoczenia znaków brajlowskich na arkuszach drukarskich, która zapewnia dobrą czytelność napisu

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 33

produkcja

Niech brajl będzie widoczny! Sporną kwestią jest wysokość tłoczonych znaków Braille’a. Nie da się pogodzić jednoczesnego wydruku płaskiego pełnokolorowego z głębokim wytłoczeniem na nim napisu brajlowskiego całkowicie pozbawionego mikropęknięć i przerwań. Jednakże te wady dostrzegane przez widzących to efekt głębokiego tłoczenia osyclującego wokół 0,5 mm, dającego bardzo dobrą czytelność znaków. Dolnym progiem poprawnej czytelności okazała się wysokość 0,13 mm. Podczas prób w firmie DRUK-PAK bez żadnych problemów osiągnięto pożądaną wysokość 0,5 mm, jednakże struktura kartonika z elementami pełnokolorowego zadruku w miejscu tłoczeń zawsze ulegała naruszeniu. Pudełko traciło nieco na estetyce, ale napis brajlowski był idealny zarówno w wykonanych pomiarach, jak i w odbiorze dotykowym przez niewidomych konsultantów. Tłocząc napisy brajlowskie na opakowaniach do leków musimy pogodzić dwie grupy odbiorców. Osoby widzące, dla których liczy się estetyka i czytelność informacji pisanej oraz odbiorców niewidomych, dla których ważne jest by informacja w piśmie Brille’a była jednoznaczna i wyraźnie czytelna. Kompromisem będzie obniżenie wysokości tłoczenia punktów brajlowskich dla niewidomych i pogodzeniu się przez osoby widzące z faktem, iż na opakowaniach w miejscu tłoczeń będą występowały mikropęknięcia. Liczne eksperymenty przeprowadzone w DRUK-PAKU na różnych typach kartonów dowiodły, że wysokość tłoczenia 0,13 milimetra jest granicą, od której rozpoczyna się powstawanie mikropęknięć – bardzo często niezauważalnych gołym okiem i nie psujących estetyki opakowania.

Przykłady mikropęknięć na produktach rynkowych w znacznym powiększeniu: zbiory Studia Tyflografiki Unijna dyrektywa zawierająca wskazania tłoczenia na opakowaniach farmaceutycznych opisów pismem Braille’a, wywołała sporo wątpliwości wokół kwestii prawidłowości metodologii tłoczeń napisów. Drukarnie będą mogły z pełną odpowiedzialnością tłoczyć brajla w znacznie wyższych niż dotychczas parametrach nie spotykając się z zarzutami o brak estetyki w wykonaniu opakowania. Niech pismo brajla będzie widoczne!

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

33 2008-09-05 21:37:24

��

�� … Grundfos jest największym producentem na świecie? �� , ��, … Grundfos jest największym producentem pomp napomp świecie? stronę www.grundfos.com/industry, abyinne poznać inne fakty iwięcej uzyskać więcej OdwiedźOdwiedź stronę www.grundfos.com/industry, aby poznać fakty i uzyskać informacji temat typoszeregu pomp higienicznych informacji na tematna typoszeregu pomp higienicznych Grundfos.Grundfos.

4_2008_spf.indd 34

130066_HiGenix Ads GPL_380x278.indd 1

2008-09-05 21:37:32

30/07/08 14:17:49

:49

Pompy, które dopasowują się do wymogów i standardów Do każdego procesu obsługowego istnieje odpowiednia pompa Grundfos. Elastyczny typoszereg pomp sanitarnych Grundfos to nowoczesna technologia pomp do każdego przemysłu: spożywczego, farmaceutycznego czy produkcji napojów. Jeśli standardowe wykonanie nie spełnia dokładnie potrzeb, możesz otrzymać rozwiązanie „szyte na miarę” Twoich wymagań. Wówczas możesz być pewny, że linia produkcyjna będzie pracować w 100 procentach, a produkty będą zgodne z Twoimi standardami. Grundfos to dostawca kompleksowych rozwiązań pompowych spełniających wymogi higieniczne w przemyśle.

4_2008_spf.indd 35

130066_HiGenix Ads GPL_380x278.indd 2

2008-09-05 21:37:38

30/07/08 14:17:56

produkcja

Tabletkowanie bezpośrednie – technologia wciąż odkrywana Jerzy Lasota

O tabletkach mówią często farmaceuci, że jest to trudna forma leku. Jeśli to prawda, to najczęściej z powodu dużego udziału mechaniki, która w tabletkowaniu odgrywa znaczną rolę. Osobom z akademickim przygotowaniem farmaceutycznym lub chemicznym, trudno jest szczegółowo przyswoić sobie prawa rządzące wielkoseryjnym procesem przemysłowym, w którym naczelną rolę odgrywają potężne naciski zadawane dynamicznie.

emat staje się znacznie trudniejszy, gdy dotyczy tabletkowania bezpośredniego. A właśnie taki sposób wytwarzania tabletek – wprost z proszku, bez mokrej granulacji – daje niezwykłe korzyści ekonomiczne, poprawiając przy tym często jakość leku. To marzenie wielu farmaceutów przemysłowych i menadżerów wielu firm. W cyklu artykułów postaramy się przybliżyć Czytelnikom tę ciekawą problematykę.

stancji pomocniczych [5,7]. One to, dodane do właściwego leku, spełniają dwie ważne funkcje: • wspomaganie dystrybucji leku w organizmie, np. utrzymanie odpowiedniego stężenia w długim czasie, • wspieranie samego procesu produkcji, czyli umożliwienie szybkiego uformowania tabletki, a następnie – łatwego jej wypchnięcia z matrycy.

Przykładowe formy leku, to: syropy, żele, kremy, iniekNowoczesne tabletkarki rotacyjne (rys. 1) wykonują od cje ciekłe i gazowe (np. ozon), krople, aerozole, plastry, kilkudziesięciu tysięcy do miliona tabletek na godzinę, czopki, kapsułki i tabletki. Te ostatnie, jako gotowe porcje a czas uformowania jednej to zaledwie kilka milisekund. substancji leczniczej łatwe do zażycia, są najpopularniejSiły nacisku dochodzą do 80 kiloniutonów (8 ton), ale sze spośród wszystkich istniejących form. Historia tabletek najczęściej są znacznie niższe. Pomocą w spełnieniu sięga czasów starożytnych, jeśli za ich pierwowzory uznamy ówczesne zagniatane pigułki. Pierwsze informacje dotyczące terenów Polski pochodzą z Krakowa. Tamże w roku 1887, aptekarz Wiszniewski produkował tabletki używając maszyny z drewnianymi stemplami [3]. Nowoczesne tabletki nie przypominają już dawniejszych pigułek, a niekiedy nazywane są wręcz systemami terapeutycznymi, z powodu skomplikowanej budowy [4]. Są ciągle doskonalone, np. w kierunku lepszego uwalniania leku, albo takiej modyfikacji uwalniania, żeby pacjent stosował tabletkę tylko raz dziennie, dla wygody. Rys. 1. Tabletkarka ze zdjętymi osłonami, bez napełniacza. Schemat obok przedstawia rozwinięcie Wszelkie korzystne modyfikacje toru stempli, które wraz z wirującym stołem przesuwają się względem dużych rolek docisą możliwe dzięki poskowych, wykonujących tylko ruch obrotowy. Kolor pomarańczowy, to nieruchome krzywki stępowi, jaki odbywa wymuszające ruch pionowy stempli. Kolorem czerwonym zaznaczono tabletkowaną substansię w dziedzinie subcję, która do matryc zasypywana jest grawitacyjnie

36 4_2008_spf.indd 36

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:40

produkcja

rygorystycznych wymagań jakościowych są elektroniczne regulatory, wprowadzane od lat 50-tych ub. wieku, z czasem przekształcone w specjalistyczne komputery, zdolne całkowicie przejąć kontrolę nad produkcją. Nietrudno zauważyć, że tabletka jako forma leku charakter yzuje się dużym udziałem mechaniki w procesie wytwarzania, największym ze wszystkich znanych form. Nie przypadkiem dobre technologie tabletkowania powstają z właszcza w tych ośrodkach, gdzie umiejętnie łączy się wiedzę farmaceutyczną z wiedzą mechaniczną. NajRys. 3. wyraźniej widać to właśnie Porównanie metod tabletkowania w tabletkowaniu bezpośrednim. Termin ten (ang.: direct compression) oznacza wykonywanie tabletek wprost ujawnić szczegóły, dla uwiarygodnienia że opisane efekty z proszku, czyli z pominięciem mokrej granulacji. nie są wytworem fantazji. Oto te efekty: • pominięcie kilku drogich maszyn, Porównanie • radykalne zmniejszenie ilości energii wprowadzonej do O ile samo tabletkowanie przebiega prawie identyczprocesu, nie zarówno dla granulatów wykonanych metodą mokrą, • duże zmniejszenie zapotrzebowania na pracę ludzi, jak i dla suchych proszków, to zasadnicze różnice dotyczą • zasadnicza poprawa jakości tabletek, sposobu przygotowania substancji. Wyjaśnia to rys. 2. Od • wyeliminowanie stresu wśród załogi, tego wdrożenia minęło już 15 lat, więc zdecydowano się oszczędność czasu.

Skoro tak dużo korzyści, to dlaczego tabletkowanie bezpośrednie wciąż nie jest tak powszechne, jak na to zasługuje? Otóż istnieją pewne cechy tego procesu, uznawane przez niektórych za wady. Treści zawarte w tabeli na rys. 3 są próbą skondensowanego przedstawienia najważniejszych „za” i „przeciw”. Wyjaśnić należy, że pod pojęciem granulacji fluidalnej rozumie się zrobienie gotowego granulatu w jednym urządzeniu, gdzie w złoże suchych produktów zawieszonych w powietrzu natryskiwane jest ciekłe lepiszcze. Wytworzone w ten sposób sferyczne granulki nadają się od razu, lub po krótkim sezonowaniu, do tabletkowania. Spotyka się gdzieniegdzie obróbkę substancji przeprowadzoną wprawdzie w granulatorze fluidalnym, ale wykonaną tak nieporadnie, że na końcu stosuje się jeszcze dodatkowe operacje, zwłaszcza granulację przez siatkę. Świadczy to o niedostatecznym opanowaniu procesu.

Rys. 2.

Pierwsze zastosowanie technologii direct compression w „Polfie” Grodzisk Mazowiecki. Rok 1993, lek Dopanol. Przykład bardzo dobrej współpracy farmaceutki (G. Prekaniak) z mechanikiem (autor) [8]

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 37

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

37 2008-09-05 21:37:41

produkcja

Na usprawiedliwienie technologów można tylko nadmienić, że proces fluidalny bywa niekiedy trudny, zależny od wielu czynników, których dałoby się wyliczyć ok. 20-tu. Porównując obie metody, warto też odnotować bardzo istotny fakt dotyczący maszyn. W ostatnich latach, właśnie z powodu wzrostu zainteresowania technologią suchą, w konstrukcji tabletkarek pojawiła się możliwość stosowania docisku wstępnego o wartościach znacznie wyższych niż w maszynach dawniejszych, Widocznym tego objawem (rys. 1) są takie same średnice obydwu par rolek dociskowych i takie samo zamocowanie na solidnych ramionach. Tym sposobem pierwsza para rolek (pełniących rolę docisku wstępnego, dawniej o wiele słabszego) może teraz naciskać ze znaczną siłą. Jest to element niezwykle ważny dla przebiegu procesu, a w wielu przypadkach warunek nieodzowny [6]. Można zatem sformułować stwierdzenie, że do bezpośredniego tabletkowania najlepiej nadają się tabletkarki posiadające solidny docisk wstępny.

Zagrożenia Jak wynika z rozważań zawartych w tabeli, technologia direct compression jest wrażliwa na postać fizyczną substancji. To jej największe wada i z tym faktem nie może sobie poradzić wielu wytwórców leków. Oto przykład substancji o dużym udziale w tabletce, jako wypełniacz i spoiwo (rys. 4). Pokazano wyniki badań mechanicznych dla trzech substancji o tej samej nazwie handlowej i chemicznej. Przez pewien czas traktowano je jako zamienniki.

Jednak dopiero badania spoistości ujawniły to, czego nie ma na świadectwach chemicznych: że każda z tych substancji będzie się inaczej tabletkowała. Gdybyśmy tego nie wiedzieli i zakupili ostatnią z w/w substancji (rys. 4), kierując się wyłącznie wynikami badań chemicznych, to podczas tabletkowania czekają nas przykre niespodzianki. Tabletki będą słabe, mogą pękać (tzw. wieczkowanie) i wykazywać inne wady. Podobne przypadki zdarzają się podczas przekazywania technologii (własnej lub zleconej) do wdrożenia, gdy substancje użyte do badań i do produkcji są identyczne tylko z nazwy i składu chemicznego. Już sama możliwość istnienia odmian alotropowych, czy choćby różnych wielkości i kształtu cząstek, sprawia że wyniki tabletkowania mogą być skrajnie różne. Bardzo ważnym czynnikiem okazuje się tu sam sposób obróbki substancji u jej producenta, czyli nadanie jej ostatecznej postaci. Chodzi oczywiście o końcowe etapy procesu: wirowanie, suszenie, krystalizacja, rozdrabnianie itp. Na ogół uważa się, że dla technologii suchej najbardziej przydatne są substancje suszone rozpyłowo [6]. Jednak nie jest to regułą, a dotyczy przeważnie tylko sypkości, zaś wymogów do spełnienia jest znacznie więcej. Własne badania mechaniczne są w takich przypadkach nieodzowne, a ich wyniki - bezcenne. Inny przykład: substancja o nazwie Sucralfat obecna jest na rynku w postaci krystalicznej

Rys. 4.

Porównanie fosforanów wapniowych

38 4_2008_spf.indd 38

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:42

wspaniale tabletkująca się na sucho, zostaje... umoczona (dosłownie i w przenośni!), byle tylko było zgodnie z podręcznikiem i tradycją przekazywaną od pokoleń.

Propozycja

produkcja

(nieregularne, ostre kryształy) i w postaci suszonej rozpyłowo (drobne kulki). Pod względem chemicznym są to identyczne substancje, ale z punktu widzenia technologii direct compression różnice między nimi są zasadnicze. Suszona rozpyłowo tabletkuje się znakomicie, a krystaliczna – nie. Przy czym nie chodzi tu o różną spoistość, jak w przykładzie poprzednim, ale o złe zasypywanie do matryc, co objawia się rozrzutami w ciężarach tabletek, wykraczającymi poza wymagane tolerancje. Sytuację poprawia dopiero użycie napełniacza o specjalnej konstrukcji. Jeszcze inny przykład: użyta w formulacji skrobia, np. kukurydziana, jeśli nie będzie pochodziła od tego samego producenta (a i to może nie wystarczyć, bo są różnice w seriach produkcyjnych), może być powodem niedozwolonego wydłużenia czasu rozpadu [1]. Takie przypadki należy przewidywać według posiadanego doświadczenia. Przykłady można mnożyć. W zasadzie każda nowo zakupiona substancja niesie tu ryzyko zakłóceń w procesie produkcyjnym. Farmaceuci bardzo się tego obawiają. Chcąc uniknąć takiego ryzyka decydują się często na proces mokry, stosunkowo dobrze opisany w publikacjach i opanowany, zwłaszcza przez starsze pokolenie fachowców. Nowe formulacje przygotowywane są więc czasem w ścisłym związku z literaturą i kierowane do rejestracji bez dokładnego rozpoznania wszystkich cech mechanicznych, jakie posiada produkt. Bywa więc, że substancja

Opisanym wyżej zagrożeniom można przeciwdziałać. Uzupełnieniem badań chemicznych powinny być badania mechaniczne substancji, wykonywane szybko i z małych próbek. Pozwala to m.in. na dokonywanie bardziej świadomych zakupów. Ideę takich badań przedstawia rys. 5. Pokazano tu fragment tabletkarki laboratoryjnej, konstrukcji autora z lat 90-tych, w której naciski zadawane są grawitacyjnie. Stały rozwój tej konstrukcji i wykonywanych badań doprowadził do zdefiniowania pojęcia „tabletkowalność”, oznaczającego mierzalną zdolność substancji do utworzenia tabletki [8] i jest to parametr wyznaczany z dużą precyzją. Wydaje się słuszne, bo zostało już od dawna wypraktykowane, aby dokładne przebadanie każdej nowej substancji uwzględniało także wykonanie próbnych tabletek. Farmaceuta powinien więc mieć możliwość wykonania stosownych prób: • w dowolnej chwili, niezależnie od tabletkarki rotacyjnej, • z bardzo małej ilości substancji (nie więcej niż 3 – 5 gramów), • w sposób kontrolowany, gdy znane są siły nacisku i wypychania z matrycy, • w krótkim czasie i bez wysiłku.

Rys. 5.

Dotychczas stosowany (z lewej) i proponowany sposób badania substancji przeznaczonych do tabletkowania bezpośredniego

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 39

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

39 2008-09-05 21:37:44

produkcja Rys. 6.

Korzystny efekt połączenia wiedzy farmaceutycznej i mechanicznej

Wszędzie tam, gdzie technologia bezpośredniego tabletkowania traktowana jest rozwojowo, nieodzowne jest wykonywanie własnych badań mechanicznych. Systematyczne badania pozwalają na rozwiązywanie coraz trudniejszych tematów dotyczących tabletkowania z proszku. Jest to technologia niezwykle atrakcyjna i warto w nią nieco zainwestować, aby wiele zyskać.

Z życia wzięte Bierzmy przykład z najlepszych. W firmie ADAMED, która swą obecną pozycję zawdzięcza niezwykłej pracowitości i roztropności właścicieli, jedną z trafnych – jak się okazało – decyzji było na samym początku (rok 1994) przejście z technologii mokrego wytwarzania tabletek Furaginum, na technologię suchą, w czym autor niniejszych słów „maczał palce”. Temat ten był w owym czasie uważany przez farmaceutów za niewykonalny. W tejże firmie, projektanci a zarazem dostawcy wyposażenia dla nowo budowanej w standardach GMP hali produkcyjnej, usłyszeli ku swemu zdumieniu i rozczarowaniu następujące słowa: „Rezygnujemy z ciągu mokrego. Jeżeli jakieś tabletki nie dadzą się wykonać na sucho, to nie będziemy ich wytwarzali wcale”. Można więc nieco patetycznie powiedzieć, że na technologii suchej, jak na fundamencie, budowano znaną dziś potęgę ADAMED-u. To przykład niezwykle pozytywny. A cóż inni wytwórcy leków?

40 4_2008_spf.indd 40

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Oto autentyczne postawy niektórych managerów wobec technologii bezpośredniego tabletkowania: • Po co mi oszczędności na suszeniu, skoro kotłownia i tak musi pracować, bo para jest potrzebna dla innych procesów? • A co ja zrobię z ludźmi dotychczas zatrudnionymi przy tabletkach? • Mam technologa „starej daty” i jest to człowiek zasłużony dla zakładu, nie mogę mu robić przykrości. Komentarza tu nie będzie. Warto jednak nadmienić, że na kursach prowadzonych przez autora, pytania dotyczące przyczyn dla których wciąż tak mało tabletkuje się bezpośrednio zadają... sami technologowie. Zaś motto odpowiedzi autora brzmi: należy dużo badać oraz zapewnić sobie współpracę mechanika już na wczesnym etapie prac badawczych, a nie są to prace łatwe i nie od razu przynoszą efekty. O tym, ile wnoszą badania mechaniczne do formulacji informuje rys. 6, gdzie przedstawiono końcowy wynik opracowania liczącego kilkadziesiąt stron. Szczegóły są i pozostaną tajemnicą dużej firmy farmaceutycznej, która poprosiła o pomoc. Pokazane efekty w żadnym razie nie deprecjonują wysiłków zespołu technologów, działających starannie i zgodnie ze sztuką farmaceutyczną. Są jedynie przykładem pozytywnej współpracy. Nie przypadkiem, podczas poszukiwań nowego projektanta formulacji dla jednej z firm farmaceutycznych, w anonsie prasowym znalazły się słowa: „wykształcenie

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:45

REKLAMA

produkcja

farmaceutyczne nie jest wymagane”. To bardzo znamienne! Istotą samego tabletkowania – trzeba to powiedzieć jasno – jest bardziej mechanika, niż farmacja. Spostrzeżenie to nie podważa wiodącej roli farmaceutów, a tylko kierunkuje ich współpracę ku mechanikom właśnie. Nie powinno więc być najmniejszych obaw o utratę prestiżu ludzi w białych fartuchach. Wszak studia farmaceutyczne w żadnym stopniu nie dają podstaw mechaniki, tu zaś – czyli w laboratorium, przy projektowaniu technologii direct compression – jest ona niezbędna. Nie jest więc żadnym dyshonorem skorzystanie z pomocy mechanika, a jeszcze lepszą praktyką jest po prostu wciągnięcie go do stałej współpracy i powierzanie odpowiedzialnych zadań. Tabletkowanie, to stosowanie sił o znacznych wartościach, z wszelkimi tego konsekwencjami i dla substancji i dla narzędzi, i dla maszyn wreszcie. Jeśli więc farmaceuta mówi, że tabletka jest trudną formą leku, to najprawdopodobniej zgłasza swą bezradność wobec zasad mechaniki, które rządzą procesem tabletkowania, a których on ma prawo nie znać i to jest całkowicie zrozumiałe. Jeżeli wie o tym że nie zna – to bardzo dobrze. Gorzej, jeśli sobie tego nie uświadomi, a jeszcze gorzej – gdy świadom tego, idzie mimo wszystko przebojem, traktując sprawy mechaniczne jako mało ważne, bo boi się o utratę autorytetu. Reasumując: gdzie jest dobra współpraca mechanika i farmaceuty już na etapie badań, tam mogą powstać zaawansowane projekty formulacji direct compression i ich wdrożenia. Gdzie takiej współpracy nie ma, znaczna część tematów będzie zawsze określana jako niewykonalne, a pewna część intelektu będzie tracona na przekonanie swych szefów, że jest to prawda. Mechaniczne (dynamiczne) badania substancji farmaceutycznych, dodane do badań chemicznych i wykonywane jako podstawowe, w sposób zasadniczy porządkują sprawy związane z technologią bezpośredniego tabletkowania. Zapewne nie wyprze ona całkowicie procesów mokrych, ale ze względu na swe liczne walory będzie wciąż znaczącym argumentem w strategii „bycia pierwszym”, produkowania dobrze i tanio.

Literatura

1. Farmakopea polska V. PTFarm, Warszawa 1995-1999. 2. A.Fiebig, St.Janicki, W.Żebrowska. Technologia stałych postaci leku. A.M. Gdańsk 1980 3. L.Krówczyński: Zarys technologii postaci leku. PZWL Warszawa 1994 4. R.H.Müller, G.E.Hildebrand (red.). Technologia nowoczesnych postaci leków. PZWL Warszawa 1998 5. E.Rybacki, T.Stożek: Substancje pomocnicze w technologii postaci leku. Wyd.Lek. ZWL, Warszawa 1980 6. P.C.Schmidt: Preskraft-und Weg-Zeit-Charakteristik von Rundlauftabletten-pressen. Die Phrmazeutische Industrie, Editio Cantor, Aulendorf 1987-1989 7. A.Wade, P.J.Weller: Handbook of Pharmaceutical Excipients. APhA Washington 1994 8. J.Lasota: materiały kursowe “Polfarmed”: –– Produkcja tabletek (2000) –– Szczegóły formulacji (2004) –– Tabletkowalność substancji (2006) 9. Prospekty firmy FETTE

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 41

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

41 2008-09-05 21:37:47

4_2008_spf.indd 42

2008-09-05 21:37:51

produkcja

Walidacja procesu czyszczenia Quality Masters

Określając w prosty sposób walidację czyszczenia (CV – cleaning validation), można powiedzieć że jest to zespół czynności, które mają udowodnić, że lek który zażywamy nie jest skażony innym lekiem, który w danym momencie może wywołać niepożądane skutki dla naszego organizmu.

edług literatury walidacja czyszczenia to przeprowadzenie udokumentowanego dowodu wykazującego, że urządzenie czyszczone zgodnie z zatwierdzoną procedurą nadaje się do przetwarzania produktów leczniczych. Te wszystkie udokumentowane dowody to wymogi prawne, które narzucają na zakłady farmaceutyczne ustawy, rozporządzenia, dyrektywy unijne, przewodnik FDA, zalecenia PIC. Hasłem przewodnim walidacji czyszczenia jest „brak zanieczyszczenia produktem to bezpieczeństwo dla pacjenta.” Kiedy można wykonać CV: • najlepiej podczas planowej produkcji • przy produkcji okresowej (kampanijnej) • zawsze, gdy w gamę produktów wchodzi nowy produkt z nową substancją czynną.

Aby przystąpić do działań walidacyjnych w pierwszej kolejności powinno się: • zweryfikować SOP dotyczący „Walidacji procesów czyszczenia” pod względem zgodności z aktualnymi wymaganiami GxP. • zweryfikować instrukcje czyszczenia poszczególnych urządzeń wchodzących w skład zamierzonej do walidacji czyszczenia linii pod względem ich poprawności wykonywalności i aktualności. • zweryfikować kwalifikację urządzeń procesowych, wentylacji, pomieszczeń. (potwierdzić na podstawie kwalifikacji poprawności monitorowania urządzeń dla zapewnienia stałych parametrów pracy). Warto wcześniej, jeżeli nie została wykonana, przeprowadzić PQ mycia urządzeń wchodzących w skład walidowanej linii, np. test z fluoresceiną, ryboflawiną. • wykonać wykaz substancji czynnych, pomocniczych i używanych detergentów.

Przykładowe zdjęcia z testu czyszczenia z użyciem fluoresceiny

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 43

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

43 2008-09-05 21:37:53

produkcja

Pierwszym krokiem docelowej walidacji będzie stworzenie dokumentacji walidacyjnej jak plany, harmonogramy, schematy i oczywiście główny protokół walidacyjny który krok po kroku opisywał będzie wszystkie czynności które należy wykonać podczas walidacji czyszczenia. Protokół CV powinien zawierać: • zakres odpowiedzialność osób biorących udział w CV • szczegółowy opis wykonania czynności podczas CV, wg jakich instrukcji, procedur. • plan terminów realizacji CV • dane walidacyjne takie jak: –– dedykowane środki czyszczące i dezynfekujące (ważna jest tutaj kwalifikacja dostawców środków) –– dedykowane urządzenia i sprzęt czyszczący –– dedykowane urządzenia procesowe ze zidentyfikowanymi punktami krytycznymi. Dobrym pomysłem jest robienie zdjęć i zaznaczanie punktów na zdjęciach, które jest jednoznaczne dla próbobiorcy. –– wytypowana substancja krytyczna (substancja czynna, pomocnicza lub detergent) –– określoną metodę oznaczania pozostałości –– określoną metodę pobierania prób –– określoną wydajność poboru prób –– określone kryteria akceptacji –– plan poboru prób Dedykowane środki czyszczące i dezynfekujące muszą być bezpieczne dla czyszczonych powierzchni, powinien być określony jego skład, sposób użycia, parametry operacyjne środka, metoda wykrywania jego pozostałości po procesie mycia. Urządzenia produkcyjne i sprzęt czyszczący powinien być skawlifikowany. Przy czyszczeniu ręcznym należy się wiązać z tym, że mycie uzależnione jest od operatorów, którzy nie są powtarzalni jak urządzenia, to od nich zależy skuteczność mycia, która za każdym razem będzie inna. Z tego powodu też należy zwrócić szczególną uwagę na szkolenia operatorów. W urządzeniach półautomatycznych czynnik ludzki jest znikomy, wymaga jedynie dozoru przez operatora. Są to przejezdne systemy CIP, SIP, Automatyczne systemy to stacjonarne, przyporządkowane do danego urządzenia automatyczne systemy CIP, SIP. Półautomatyczne i automatyczne systemy udostępniają niepodważalne wyniki mycia, umożliwiają powtarzalność procedur czyszczenia i są najodpowiedniejsze w przypadku przeprowadzania CV. Przy wyznaczaniu punktów krytycznych należy brać pod uwagę również miejsca trudno dostępne, a co za tym idzie najtrudniejsze do wyczyszczenia. Konstrukcja urządzeń procesowych powinna być jednak o minimalnej ilości zakamarków, i miejsc trudno dostępnych, złącza powinny być rozbieralne, ściany np. zbiorników skośne, bez martwych stref. Warto również przed walidacją skontrolować wartość chropowatości elementów kontaktowych i potwierdzić tą wartość przy rewalidacji. Przyjmuję się, że wartość chropowatości nie powinna przekraczać Ra ≤ 0,4µm. Typując substancję krytyczną na danej linii produkcyjnej należy określić, która ze stosowanych substancji czynnych jest: • najtrudniejsza do rozpuszczenia w użytych substancjach myjących. • posiada najsilniejszą dawkę farmakologiczną

44 4_2008_spf.indd 44

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

W niektórych przypadkach analizie należy poddać również substancje pomocnicze, które w pewnym stężeniu również mogą wywoływać niepożądany efekt na organizm. W przypadku substancji toksycznych: np. niektóre środki czyszczące pod uwagę należy wziąć dawkę toksyczną wyrażaną jako LD50 (dawka śmiertelna dla 50% populacji zwierząt doświadczalnych) Przy wyznaczaniu substancji krytycznej należy dążyć raczej do przeprowadzania jednego badania walidacyjnego na danej linii, który można uznać, za najgorszy przypadek. Metod oznaczania pozostałość jest wiele, wszytko zależy od tego co chcemy wykryć, z jaką dokładnością, jakim sprzętem dysponujemy. Każda metoda oznaczania jest dobra, która daje niepodważalne i powtarzalne wyniki. Jednymi z metod oznaczania pozostałości to: • oznaczanie węgla aktywnego TOC • oznaczanie azotu całkowitego • miareczkowanie • badanie zawartości przy pomocy chromatograficznej HPLC, GC • spektrofotometrycznej (IR, VIS, UV, fluoresceiny, MIR, NIR. NMR) • pomiaru przewodności i pH. • oznaczanie wzrokowe (wspomagane przy pomocy lampy UV, barwników), niski koszt, zgodna z GMP, wysoka czułość, niestety jednak mała też subiektywność. Przy oznaczaniu wzrokowym możemy jedynie udowodnić, iż na kontrolowanej powierzchni jest mniej substancji niż 4µg/cm2. W wybranej metodzie analitycznej próg wykrywalność powinien być wystarczająco niski do wykrycia ustalonego, możliwego do zaakceptowania limitu pozostałości lub zanieczyszczenia. Wybierając metodę pobierania prób pod uwagę należy wziąć rodzaj powierzchni z której chcemy pobrać próbę, dostępność powierzchni, konstrukcji urządzenia, przyjętej metody analitycznej, inwazyjność, lub nie inwazyjności w proces, wpływu danej techniki poboru na wyniki analizy, i to co z tej powierzchni chcemy pobrać. Do najbardziej znanych metod należy: • metoda wacikowo-tamponowa (próbę pobiera się z powierzchni przy pomocy tamponów lub wacików. Mogą one być również nasączone wodą, lub rozpuszczalnikiem. Bardzo ważnym jest to aby dostępna była instrukcja sposobu pobierania próby tą metodą, w której określone będzie między innymi ilość ruchów, kierunek, sposób moczenia. • metoda ostatniego płukania. W metodzie tej dokonuje się pomiaru pH, lub w zależności od charakterystyki popłuczyn mierzymy przewodność. • kontrola wzrokowa – możliwość oznaczenia 4 µg/cm2 substancji. • metoda komponentowa. W metodzie tej zastępuje się element mający kontakt z preparatem innym elementem, który następnie po produkcji poddawany jest analizie. Podczas próbobrania dobrze jest używać gotowych szablonów z odpowiednią wartością powierzchni do wymazu – najczęściej stosowane szablony o powierzchni 25 cm2.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:54

• • •

Odzysk (recovery) określa się na podstawie wzoru: • • Obliczona wartość odzysku musi być większa niż 50 %. Kryteria czystości należy określić w sferze chemicznej (substancje czynne, produkty rozpadu mogące wywołać niepożądane działanie na pacjenta, substancje pomocnicze, środki dezynfekcyjne, detergenty, pirogeny), mikrobiologicznej i mechanicznej (kurz, włókna środków czyszczących, substancje używane do konserwacji urządzeń (oleje, smary). Wszystko zależy od tego, jaki to jest produkt (sterylny, czy niesterylny) i czy któreś z zanieczyszczeń może wywołać niepożądany efekt na pacjenta. Wyznaczone limity muszą być osiągalne i możliwe do weryfikacji. Należy pamiętać, że absolutna czystość urządzenia to wielka rzadkość, w takiej sytuacji można podważyć słuszność przyjętej przez nas metody analitycznej i jej wiarygodność. W wielu przypadkach absolutna rzadkość nie jest po prostu konieczna. Kryteria akceptacji zamieszczane w protokole walidacyjnym powinny posiadać uzasadnienia naukowe, kompletne, logiczne, przekonujące i zrozumiałe. Aby wyliczyć limity pozostałości potrzebne są dane takie jak: • wielkość serii następnego produktu • czynnik bezpieczeństwa następnego produktu • dawka terapeutyczna badanego produktu • największa dawka dzienna następnego produktu Przy wyznaczaniu limitów pozostałości pod uwagę należy wziąć: • czy jest to produkt z serii antybiotyku (penicyliny, cefalosporyny), cytostatyki, silnie działających hormonów oraz produktów zawierających substancje podlegające ustawie o zapobieganiu narkomani (bezwzględnie muszą to być wartości liczbowe limitów) • czułość metody analitycznej Pomocne wzory przy wyznaczaniu kryteria akceptacji: MAC (maximum allowable carryover) – maksymalne dopuszczalne zanieczyszczenie: MACAPI = (TD x BS x SF) / LDD • TD therapeutic dose (badanego produktu) • BS batch size (następnego produktu) • LDD the largest daily dose (następnego produktu) • SF safety factor (następnego produktu) SF: • 0,1 do 0,01: produkty do użytku zewnętrznego • 0,01 do 0,001: produkty doustne

• • • • • •

0,001 do 0,0001: produkty do wstrzykiwań i do oczu 0,00001 do 0,000001: produkty do badań MAC = (ADI x B) / R MAC (maximum allowable carryover) – maksymalne dopuszczalne zanieczyszczenie B (batch) – najmniejsza wielkość serii następnego produktu R – największa dawka dzienna dowolnego produktu, produkowanego w tym samym urządzeniu produkcyjnym ADI = NOEL x AAW x SF ADI (acceptable daily intake) – dopuszczalna dawka dzienna AAW (average adult Wright) – średnia masa dorosłej osoby SF (safety factor) – czynnik bezpieczeństwa: NOEL = LD50 x czynnik empiryczny NOEL (no observed effest level) – brak widocznych efektów działania LD50 – dawka śmiertelna dla 50% populacji zwierząt doświadczalnych Czynnik empiryczny dla detergentów = 0,0005

produkcja

Wydajność próbkowania inaczej odzysk (recovery), uzależniona jest zarówno od sposobu próbkowania jak i od zastosowanej metody oznaczania pozostałości.

Limit pozostałości: Cpozost ≤ MACpozost x Recoverypozost x (Asample/ Atotal) x (F/V) • MAC – maksymalna ilość pozostałości na urządzeniu • Recoverypozost – połączona wydajność próbkowania I • • • •

testowania dla danej pozostałości Atotal – całkowita powierzchnia urządzenia [cm2] A sample – próbkowana powierzchnia urządzenia F – współczynnik zatężenia próbki przed analizą V – objętość pierwotnej próbki [dm3]

O czym pamiętać podczas walidacji: • aby zwalidować czas, pomiędzy którym, wyczyszczone urządzenie jest jeszcze czyste. Jest to bardzo ważne dla ekonomiki procesu. Pobierać próbki możliwie jak najczęściej aby odstęp był maksymalnie długi. • określić czas, przez który, urządzenie zanieczyszczone może być zanieczyszczone. • minimum do udowodnienia poprawności metody walidacji to co najmniej trzy następujące po sobie operacje czyszczenia. • Zwrócić szczególną uwagę podczas walidacji na moment powstawania zanieczyszczeń, przed w trakcie i po wykonaniu czynności czyszczenia. • dokumentować wszystkie parametry procesu mycia (ciśnienia, temperatury, przepływy) Jeżeli wykonamy już wszystkie czynności walidacyjne to należy pamiętać, że za rok należy je powtórzyć.

Quality Masters jest firmą doradczo-usługową w środowisku przemysłu farmaceutycznego. Specjalizuje się w przygotowywaniu dokumentacji i realizacji kwalifikacji urządzeń, pomieszczeń, systemów, walidacji procesów i czyszczenia. Więcej informacji na stronie www.qualitymasters.pl, info@qualitymasters.pl

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 45

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

45 2008-09-05 21:37:55

artykuł sponsorowany

produkcja

Ramanowska Mikroskopia Konfokalna – Obrazowanie w badaniach farmaceutycznych Harald Fischer L.O.T.-Oriel

W badaniach farmaceutycznych ważne jest, by wiedzieć jak najwięcej o strukturze i dystrybucji aktywnych składników na powierzchni wyrobów medycznych oraz w wielu innych formach. Często używaną do tego celu techniką jest mikroskopia fluorescencyjna polegająca na tym, że do badanej próbki dodaje się barwnik tj. substancję o szczególnym charakterze, która ulega wzbudzeniu pod działaniem lasera. Wyniki takich badań zależą od specyfiki barwnika i nie zawsze są jednoznaczne. Ramanowska mikroskopia konfokalna daje możliwość nieinwazyjnego badania próbek i ich chemicznych właściwości z najwyższą rozdzielczością i pozwala na uzyskiwanie obrazów przekroju próbek.

Aparatura kontrolno-pomiarowa i eksperyment

Ramanowski mikroskop konfokalny WITec alpha300R łączy bardzo czułą mikroskopię konfokalną i wysokiej transmisji spektroskopię ramanowską. W trybie obrazowania spektralnego - Spectral Imaging Mode, całe spektrum zbierane jest zaledwie w czasie 760 mikrosekundy z rozdzielczością 200 nm. Liczba punktów obrazu (pojedynczych widm) ograniczona jest jedynie przez pamięć komputera. Typowy obraz składa się z 10 000 (100 x 100) do 65 536 (256 x 256) widm. Obraz generowany jest dzięki integracji poszczególnych widm. Mogą być analizowane właściwości uzyskiwanych widm, takie jak szerokość piku, centralny punkt piku lub centralna linia. W badaniach przekrojów próbek metoda ta pozwala on na rejestrowanie obrazów cienkich warstw preparatu, czyli przekrojów optycznych badanych obiektów. Z tego powodu jest on często stosowany do rejestracji serii przekrojów optycznych na różnych głębokościach preparatu, w płaszczyznach z-y oraz z-x co daje obraz x-y i tworzenie dzięki tym obrazom trójwymiarowego obrazu badanego obiektu. Za pomocą ramanowskiego mikroskopu konfokalnego alpha500 można skanować duże obszary. System ten umożliwia badanie dużych próbek i obrazu rozkładu substancji chemicznych w całej próbce. Na rysunkach przedstawiamy Państwu rezultaty badań tabletki kwasu acetylosalicylowego, po-

46 4_2008_spf.indd 46

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Rys. 1a.

Duży obszar skanowania tabletki ASA. Zakres skanowania: 18x9 mm, 200 x 100 pikseli

wszechnie znanego jako ASA lub Aspiryna. Widma Ramana rejestrowano z prawdziwie konfokalną rozdzielczością, z ograniczeniem dyfrakcji, w każdym z 200 x 100 pikseli, całkowity zakres skanowania to 18 x 9 mm. Na rysunku 1a: widać składnik ASA wyświetlany na czerwono, substancja pomocnicza jest zarejestrowana w kolorze zielonym. Obszary w kolorze niebieskim przedstawiać mogą ASA w innej konfiguracji. Odpowiednie widma Ramana pokazane są na rysunku 1d. Po zobrazowaniu dużej powierzchni system alpha500 dodatkowo pozwala na dokładne zdefiniowanie dowolnego fragmentu próbki i zobrazowania go w najwyższej rozdziel-

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:55

produkcja

Rys. 1d.

Odpowiednie widma Ramana

Rys. 1b.

Powiększenie oznaczonego obrazu, rys. 1a, 1x1 mm, 150x150 pikseli czości. Rysunki 1b i 1c wykazują powiększenia oznaczonych miejsc. Dla rysunku 1b zakres skanowania był równy 1 x 1 mm, natomiast dla rysunku. 1c zakres skanowania był równy 80 x 80 μm, dla 150 x 150 pikseli. W drugim eksperymencie, pomiarze głębokości profilu kapsułki w zakres skanowania był równy 50 x 12 μm, 100 x 80 pikseli (co jest równe liczbie 8000 widm). W obu przypadkach, użyto do wzbudzania częstotliwości 532 nm -laser Nd: YAG, czas zbierania pojedynczego widma to 50 ms. Górna część rysunku 2, pokazuje głębokość profilu tabletki z rozkładem czynników (kolory czerwony i niebieski) oraz substancji powlekającej tabletkę ułatwiającej połykanie (kolor zielony). Dolna część rysunku 2 przedstawia odpowiednie widma Ramana. Oprogramowanie umożliwia także pomiar odległości, w tym przypadku grubość substancji pokrywającej tabletkę wynosi około 2 μm.

Rys. 2.

Obrazy profilowania tabletki (u góry) i widm Ramana (na dole)

Podsumowanie Podsumowując należy stwierdzić, że konfokalna mikroskopia ramanowska umożliwia wizualizację rozkładu substancji w leku w różnych podłożach.

Rys. 1c.

Powiększenie obszaru oznaczonego, na rys. 1b, 80 x 80 μm, 150 x 150 pikseli

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 47

Harald Fischer Marketing Director WITec GmbH Hoervelsinger Weg 6 89081 Ulm Germany tel. +49 (0)731 14070-0 fax +49 (0)731 14070-20 e-mail: Harald.Fischer@WITec.de www.WITec.de

L.O.T.-Oriel Ruda Śląska 41-700, Szyb Walenty 32 tel./faks +48 (0) 32 2482048 e-mail: polska@lot-oriel.com

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

47 2008-09-05 21:37:58

artykuł sponsorowany

produkcja

Od oszczędności miejsca do wielozadaniowości Marcin Weksler z firmy Faubel ocenia rozwiązania w dziedzinie etykiet farmaceutycznych.

Rysunek 1. Budowa Etykiety Typu Booklet

Ucząc się od Etykiet Typu Booklet Marcin Weksler Faubel

Kiedy w latach 30tych powstały samoprzylepne etykiety, nikt nie mógł przewidzieć, jakim okażą się one sukcesem i ile technicznych rozwiązań z nich powstanie. Obecnie samoprzylepne etykiety są powszechne w codziennym życiu i wykorzystywane prawie w każdej gałęzi przemysłu. Obok tradycyjnych etykiet samoprzylepnych w przemyśle farmaceutycznym niezwykle popularna stała się cała gama zaawansowanych technologicznie rozwiązań, zaprojektowanych do użycia nawet w szczególnych warunkach (na przykład w głębokim zamrożeniu, sterylnych warunkach itd.), takie rozwiązania stały się szczególnie interesujące dla branzy farmaceutycznej.

48 4_2008_spf.indd 48

Etykiety do wszystkiego

Zawsze w dobrym kształcie

Etykieta typu booklet (wielostronicowa) to typowy przykład łączącego szereg zalet współczesnego sposobu obsługi informacji. Po pierwsze, etykieta typu booklet to etykieta i ulotka w jednym. Można bowiem dołączyć maksymalnie 81-stronicową ulotkę produktu lub ulotkę dla pacjenta w sposób trwały i przyjazny dla użytkownika do prawie każdego opakowania. Podstawowa etykieta typu booklet składa się z trzech różnych części: etykiety bazowej, książeczki i warstwy transparentnego laminatu/filmu przykrywającego książeczkę. Podczas produkcji ulotka (ksiżeczka) jest umieszczana na samoprzylepnej etykiecie (etykiecie bazowej) – papierowej lub foliowej – i przymocowywana za pomocą przezroczystego laminatu. Istnieją także inne, bardziej oszczędne rozwiązania, w których książęczka jest przyklejana bezpośrednio na etykietę bazową bez zastosowania warsty laminatu (patrz Rysunek 1). Etykiety typu booklet wykorzystywane są zawsze wtedy, gdy na opakowaniu potrzebne jest dodatkowe miejsce lub wtedy, gdy informacja o produkcie musi być podana w kilku językach. Choć niektórzy wytwórcy są w stanie wyprodukować aż 81-stronicowe etykiety typu booklet, typowa wielkość to 20 do 40 stron.

Etykiety typu booklet mogą być umieszczane na każdego rodzaju opakowaniach, bez względu na ich kształt czy materiał, z którego zostały one zrobione. Etykiety te mogą być dostosowane do nietypowego kształtu opakowań, a także mogą wizualnie podkreślić wygląd produktu. Jednakże ulepszanie opakowań produktów nie jest jedynym powodem, dla którego stosuje się etykiety typu booklet. Można bowiem dzięki dostsowaniu etykiety, stworzyć wystarczająco dużo miejsca na skomplikowanych kształtach, na których pozornie nie ma miejsca na etykiety.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Umieszczanie informacji przyjaznych dla pacjenta Etykiety typu booklet, poręczne i łatwe w użyciu, są szczególnie popularne w przemyśle farmaceutycznym jako ulotki umieszczane na opakowaniach. Wytwarzane jak książki, do ponownego zaklejenia, wydrukowane w odpowiedniej wielkości czcionki, mogą mieć korzystny wpływ na stosowanie się pacjenta do umieszczonych na ulotce zaleceń. Jeśli chodzi o lekarstwa, przyjazność dla użytkownika jest kluczową kwe-

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:37:59

produkcja

Marcin Weksler Studiował w Collegu i na Uniwersytecie Wrocławskim. Zanim dołączył do holednderskiej Firmy TRANSPOSAFE, gdzie współtworzył polski oddział we Wrocławiu, a nastepnie zajmował się rozwojem sprzedaży, zdobył cztery lata doświadczenia w zarządzaniu sprzedażą i projektami w branży IT w Polsce. Od 12 lat specjalizuje się w projektach budowanie i rozwoju sprzedaży m. in. w branaży IT oraz poligrafii. Od lipca 2007 roku pracuje w firmie Faubel, dostawcy opakowań specjalizującym się w specjalnych rozwiązaniach dotyczących etykiet. Jest on odpowiedzialny za realizowanie strategii sprzedaży i rozwoju rynku CEE ze szczególnym uwzględnieniem branży farmaceutycznej.

stią, szczególnie w przypadku osób starszych – jednej z głównych grup stosujących produkty medyczne – oraz osób niepełnosprawnych. W połączeniu ze specjalnymi materiałami i wytłoczeniami, etykiety typu booklet mogą również być pomocne w przypadku zastosowania opakowań typu blister, zabezpieczonych przed otwarciem przez dzieci. Kolejną zaletą etykiet typu booklet jest ich umiejscowienie: ulotka jest umieszczana bezpośrednio na lekarstwie. Ulotki jak wiemy są zazwyczaj wyjmowane z pudełek, rozkładane, szybko przeglądane i, co bardziej prawdopodobne, natychmiast wyrzucane, a nie ponownie umieszczane w pudełkach. Etykiety typu booklet, przeciwnie, są umieszczane bezpośrednio na podstawowym opakowaniu lekarstwa i oderwanie ulotki dla pacjenta od tego opakowania może nastąpić jedynie wtedy, gdy ktoś zrobi to świadomie.

Alfabet Braille’a Jest wymagane przez prawo, by nazwy i zalecenia dotyczące leku były drukowane w alfabecie Braille`a na zewnętrznym opakowaniu. Można to wykonać stosując etykiety typu booklet: informacje są drukowane na laminacie metodą sitodruku wykorzystując specjalną lakierowaną powłokę przed elektronicznym sprawdzaniem. Ta metoda zapewnia zgodność umieszczania punktów w linii z wymogami europejskiej normy „Opakowania – wykorzystanie alfabetu Braille`a na opakowaniach produktów medycznych”, będącej obecnie w opracowaniu.

Elastyczna dystrybucja – dostosowanie produktu do klienta na ostatnim etapie Szybkie reagowanie na potrzeby rynku przy jednoczesnej jak najmniejszej ilości towaru na stanie jest ich celem: popyt na produkty może z dnia na dzień dramatycznie wzrosnąć lub zmaleć, na przykład po określonym programie telewizyj-

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 49

nym lub złej prognozie pogody. Dostosowanie produktu do klienta na ostatnim etapie odnosi się do procesu adaptacji/ optymalizacji przedmiotu w zależności od jego przeznaczenia lub zastosowania. Często proces ten ma miejsce dopiero tuż przed dostawą danego produktu. To prawda, że w przypadku pewnych substytutów nikotyny skierowanych na wtórne rynki takie jak Skandynawia czy państwa nadbałtyckie popularną praktyką jest gromadzenie zapasów standardowych opakowań. W momencie, gdy popyt w pewnym obszarze rynkowym rośnie, złożone pudełka są przed wysyłką wyposażane w etykiety typu booklet dostosowane do potrzeb miejsca swego przeznaczenia. Dlatego stosując to bardziej wydajne i oszczędne podejście do zarządzania zapasami, nie trzeba już magazynować małych ilości różnych rodzajów opakowań.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

49 2008-09-05 21:38:03

produkcja

Uniwersalność i zdolność adaptacji Uniwersalność etykiet typu booklet staje się coraz bardziej widoczna. Jak pokazują dwa przykłady z przemysłu farmaceutycznego, etykiety z odklejanymi częściami pozwalają na pełne i ciągłe dokumentowanie. Części dokumentujące – jedna lub więcej – etykiety, które są umieszczone na leku, są natychmiast dołączane do karty medycznej pacjenta i/lub do jego karty szczepień, co ułatwia pracę lekarzowi i pomaga unikać pomyłek. Dzięki wbudowanym uchwytom etykiety typu booklet mogą być również wykorzystywane przy wieszaniu wlewów dożylnych. Takie dołączone uchwyty mogą się okazać pożyteczne w nagłych przypadkach, kiedy trudno o inne przyrządy, które można zawiesić.

Bezpieczeństwo leków Dziś bezpieczeństwo leków nie polega tylko na określeniu właściwej dawki czy zastosowania: coraz częściej bowiem słyszy się o fałszowaniu leków lub opakowaniach z nieprawdziwą zawartością. W celu ochrony pacjentów i producentów leków przed poważnym ryzykiem utraty zdrowia jest obecnie możliwe łączenie wielu środków bezpieczeństwa i niewidocznych zabezpieczeń na etykiecie typu booklet. Zabezpieczenia można wprowadzić wykorzystując pewne rodzaje wykończeń i/lub kolorów razem ze specjalnymi rodzajami materiałów, ale również stosując etykiety RFID, które pomagają śledzić lek w całym łańcuchu dostaw.

Kody 2D Data Matrix Przez ostatnie kilka lat temat RFID jest intesywnie dyskutowany jako, że miał być preferowana technologią zapewniającą śledzenie w farmaceutycznym łańcuchu dostaw. Otstanie Tragi INTERPACK w Dusseldorfie pokazały, że RFID dla branży farmaceutycznej jest obecnie w odwrocie. Niedopracowany standard, wysokie koszty, techniczne utrudnienia takie jak blokowanie częstotliwości przez niektóre materiały (np. aluminium w blistrach czy płyny) itp. są przeszkodami tam gdzie potrzebny jest rozwój. Jednak żę, trancking & tracing produktów medycznych stanie się obligator yjny, aby budować bezpieczny łańcuch dostaw chroniąc konsumentów przed zagrożeniem ze strony sfałszowanych leków. Innym sposobem zabepieczani autentyczności leków razem z ideą track & trace jest pomysł druku na każdej etykiecie (booklet lub zwykłej) kodów w systemie druku danych zmiennych. Jest to jedno z rozwiązań, które rozważa Komisja Europejska. Mówiąc prosto, dzięki nowoczesnym,

50 4_2008_spf.indd 50

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

unikalnym rozwiązaniom i sprzętowi FAUBEL może indywidualizować każdą jedną etykietę poprzez nadruk na niej unikalnych danych (np. dodów Data Matrix), jest to tzw. masowa serializacja. Kody 2D mogą zawierać do kilku tysięcy znaków alfanumerycznych pozwalających na przedstawienie nie tylko danych producenta, numeru serii, daty przydatności, ale również informacji o łańcuchu dystrybucji konkretnego leku. Aby zpewnić kontrolę danych stosujemy system kontroli optycznej, który weryfikuje istenienie i poprawność danych względem elektronicznego wzorca. Nadruk unikalnego kodu 2D na każdej etykiecie pozowli na prowadzenie kontroli autentyczności leku ad hoc z równoczesnym śledzeniem track & trace łańcyucha dystrybucji zabepieczając bezpieczeństwo konsumentów. Porównując kody 2D Data Matrix z technologią RFID korzyści są ewidentnie po stronie kodów 2D. Realne koszty i zaawansowana technologia sa klarownymi wskaźnikami pozwalającymi na wprowadzenie technologii jako rzowiązania track & trace.

Etykieta jako opakowanie Nowością na rynku jest etykieta na opakowaniu, tak zaprojektowana, by zawierać jak najwięcej informacji oraz stwarzać możliwość dołączenia elementów w razie potrzeby. Dzięki tym etykietom, producenci mogą zaoferować swoim klientom i pacjentom pomoc i/lub próbki, takie jak paski kontrolne, egzemplarze produktów czy np. szkła powiększające.

Zastosowanie w badaniach klinicznych Etykiety typu booklet doskonale sprawdzają się, jeśli chodzi o jakość i wszechstronność, szczególnie w przypadku badań klinicznych przeprowadzanych na całym świecie. Drukowanie w kilku językach daje firmom produkującym leki więcej swobody, jeśli chodzi o dystrybucję i logistykę, nawet w tak krytycznym sektorze. Co więcej, możliwy jest druk różnego rodzaju danych (na przykład wyrywkowych danych) na etykietach typu booklet. Połączenie druku i wizualnych systemów monitoringu pozwala na optymalizację czasu dostawy i bezpieczeństwa produkcji i stosowania.

Perspektywy Rynek etykiet szybko się rozwija i tendencje rozwojowe wciąż nie słabną. Jeśli dzisiejsze firmy pragną stsować nowe formaty, kształty i wymiary (jeśli chodzi o ilość stron w etykiecie typu booklet), drukowanie elektroniczne oraz funkcjonalność będą z pewnością celem tego rozwoju. W zintegrowanym magazynowaniu danych, czujnikach (na przykład czujnikach temperatury) lub rozwiązaniach związanych z systemem tracking and tracing istnieje, w połączeniu z nowymi technologiami, nowy świat dla tradycyjnych etykiet, włączając etykiety typu booklet.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:05

produkcja

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 51

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

51 2008-09-05 21:38:07

polski przemysł

Zwiększenie efektywności kwalifikacji w procesie inwestycyjnym mgr farm. Maciej Szerszenowicz, mgr inż. Mirosław Jasiński LSMW Sp. z o.o. Total Life Science Solutions Oddział w Polsce

Tradycyjne podejście do kwalifikacji często oznacza: • powierzchowną analizę wpływu i analizę ryzyka • dublowanie testów • mnożenie dokumentacji • nadmierny zakres kwalifikacji Czy musi tak być? Czy mamy na to czas i pieniądze?

Wymagania prawne Zgodnie z wymaganiami prawnymi wszyscy wytwórcy farmaceutyczni zobowiązani są do przeprowadzenia walidacji krytycznych etapów wytwarzania produktów leczniczych. W Polsce konieczność wdrożenia procesu walidacji jako elementu wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP – Good Manufacturing Practice) wprowadza Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 października 2006 r. W europejskim prawodawstwie obowiązuje Dyrektywa Komisji Wspólnot Europejskich 2003/94/EC z dnia 8 października 2003 r. ustanawiająca zasady i wytyczne dobrej praktyki wytwarzania w odniesieniu do produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz produktów leczniczych w fazie badań stosowanych u ludzi. W świetle przedstawionych wymagań prawnych w ramach prowadzonych inwestycji farmaceutycznych kwalifikacji podlegają wszystkie krytyczne systemy, instalacje, urządzenia zarówno nowo wybudowane, jak i istniejące, w których dokonano istotnych zmian.

mgr farm. Maciej Szerszenowicz Kierownik Projektów Walidacyjnych LSMW Sp. z o.o. Total Life Science Solutions Oddział w Polsce. Absolwent Wydziału Farmacji Akademii Medycznej w Gdańsku. Od kilku lat związany z przemysłem farmaceutycznym i kosmetycznym. Od 2005 pracownik Działu Walidacji firmy LSMW. Członek wielobranżowych zespołów projektowych odpowiedzialny za prace kwalifikacyjne i walidacyjne.

mgr inż. Mirosław Jasiński Inżynier Walidacji LSMW Sp. z o.o. Total Life Science Solutions Oddział w Polsce. Absolwent Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej Od 2004 roku pracownik Działu Walidacji firmy LSMW. Zajmuje się kwalifikacją systemów i urządzeń w przemyśle farmaceutycznym. Członek wielobranżowych zespołów projektowych odpowiedzialny za prace kwalifikacyjne i walidacyjne.

Wady i zalety dzisiejszej kwalifikacji Przedstawione we wstępie regulacje dotyczące GMP, dają nam podstawę do wykonania kwalifikacji, natomiast nie opisują jak tę kwalifikację przeprowadzić. Często prowadzi to do niezrozumienia celów stojących za tymi regulacjami i indywidualnej interpretacji przepisów. W konsekwencji dla wielu firm farmaceutycznych kwalifikacja jest kosztownym i czasochłonnym procesem. W niektórych przypadkach może on spowodować opóźnienie przekazania użytkownikom obiektów, systemów czy urządzeń i ostatecznego uruchomienia produkcji. Taka sytuacja przekłada się na realne wyniki biznesowe firmy.

52 4_2008_spf.indd 52

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:08

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 53

Odbiory i kwalifikacja Filozofia odbiorów (commissioning) i kwalifikacji używana dzisiaj opiera się na wspomnianej wcześniej Dobrej Praktyce Inżynieryjnej (GEP) oraz procesie oceny wpływu (Impact Assessment). Ocena wpływu pozwala na przyporządkowanie systemów i instalacji do różnych grup w zależności od rodzaju ich wpływu na jakość produktu leczniczego. Klasyfikacja ta polega na przeanalizowaniu fizycznych komponentów oraz ich funkcji w odniesieniu do procesu wytwarzania i jakości finalnego produktu. Zgodnie z zaleceniami zawartymi w przewodniku ISPE systemy, instalacje oraz urządzenia można podzielić na grupy mające bezpośredni i pośredni wpływ oraz nie posiadające takiego wpływu. Systemy sklasyfikowane w dwóch ostatnich grupach posiadają wyłącznie niekrytyczne komponenty i jako takie weryfikowane są jedynie zgodnie z GEP poprzez odbiory. Systemy bezpośredniego wpływu mogą posiadać zarówno krytyczne, jak i niekrytyczne komponenty. Komponenty niekrytyczne weryfikowane są zgodnie z GEP, a krytyczne podlegają praktykom kwalifikacyjnym opisanym w GMP.

polski przemysł

Pewne aspekty kwalifikacji stanowią „wartość dodaną” w znaczeniu uzyskania zapewnienia, że weryfikowane obiekty, urządzenia lub systemy są gotowe do powtarzalnego wytwarzania produktów leczniczych, co jest jednym z niezbędnych warunków wstępnych dla przeprowadzenia walidacji procesu wytwarzania produktu leczniczego. Jednak równocześnie spotykane są praktyki (m.in. dokumentacyjne), które obniżają efektywność działań kwalifikacyjnych. Praktyki te powstały na przestrzeni lat, jako próba dostosowania się do wymagań organów kontrolujących wytwórców farmaceutycznych, a nie w celu spełnienia zamierzeń GMP. Doprowadziło to w niektórych przypadkach do sytuacji, gdzie systemy (np. wentylacji i klimatyzacji) nie funkcjonowały poprawnie, pomimo tego, że kwalifikacja została zakończona z wynikiem pozytywnym. Jednym ze sposobów na eliminację zbędnych praktyk oraz poprawienie wydajności całego procesu kwalifikacji jest wdrożenie zaleceń zawartych w przewodniku stowarzyszenia ISPE dotyczącym odbiorów i kwalifikacji (ISPE Baseline Guide: Commissioning and Qualification), a także wytycznych ICH Q8 (Pharmaceutical Development), Q9 (Quality Risk Management), Q10 (Pharmaceutical Quality System). Określają one podejście do kwalifikacji oparte na naukowych podstawach oraz na analizie ryzyka, co w konsekwencji umożliwia redukcję zakresu kwalifikacji, skupiając się jedynie na aspektach rzeczywiście krytycznych dla jakości produktu leczniczego, pozostawiając inne obszary Dobrej Praktyce Inżynieryjnej (GEP – Good Engineering Practice). Zasady GEP zostały bardziej szczegółowo przedstawione w wymienionym przewodniku ISPE. Krótki opis jednej z możliwych procedur identyfikacji elementów, które powinny podlegać kwalifikacji opisano poniżej. Chcemy tutaj szczególnie mocno zaznaczyć, że nowe podejście do kwalifikacji powinno opierać się na dogłębnym zrozumieniu procesu i produktu oraz oddzielić prawdziwe wymagania GMP od „tradycyjnych” praktyk kwalifikacyjnych i wyobrażeń, które funkcjonowały przez ostatnie 20 lat. Powinno ono dotyczyć także zastosowania bardziej efektywnych sposobów zapewnienia, że systemy, instalacje i urządzenia spełniają wymagania dobrej praktyki inżynieryjnej. Jakąkolwiek strategię przyjmiemy, w rezultacie nasze systemy produkcyjne muszą odpowiadać ich celom – być w stanie wspierać niezawodne wytwarzanie produktów o wysokiej jakości i bezpiecznych dla pacjenta.

Działania związane z testami odbiorowymi oraz kwalifikacyjnymi mają na celu sprawdzenie i udokumentowanie, że obiekt, system czy urządzenie jest w stanie spełniać założone wymagania. Istotą czynności odbiorowych jest spełnienie założeń projektowych i wymagań użytkownika. Kwalifikacja natomiast polega na weryfikacji tych wszystkich aspektów instalacji, systemów i urządzeń, które mogą wpływać na jakość produktu. W niektórych przypadkach zakresy odbiorów oraz kwalifikacji pokrywają się nawzajem. Poprzez odpowiednie zaplanowanie, przeprowadzenie i udokumentowanie tych działań można uniknąć powtarzania tych samych testów i dzięki temu skupić się w trakcie kwalifikacji jedynie na aspektach krytycznych dla bezpieczeństwa i skuteczności produktu leczniczego.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

53 2008-09-05 21:38:12

polski przemysł Aby w taki sposób poprowadzić naszą inwestycję należy wdrożyć program zarządzania analizą ryzyka (zgodnie z wytycznymi ICH Q9). Program ten pozwala na wcześniejszą identyfikację możliwych zagrożeń, a w konsekwencji skoncentrowanie się na ich eliminacji (np. poprzez odpowiednie działania kwalifikacyjne).

Problemy przy realizacji inwestycji W trakcie realizacji projektów farmaceutycznych należy zapewnić zgodność z wymaganiami GMP, co jest specyficznym warunkiem w odróżnieniu od innego rodzaju inwestycji. Regularne przeglądy pod kątem zgodności z wytycznymi GMP należy rozpocząć już na wczesnych etapach, powinny być one prowadzone równolegle z projektowaniem. Jest to o tyle istotne, że im wcześniej wykryte zostaną ewentualne niezgodności, koszty ich naprawy będą relatywnie niskie. Na etapie realizacji inwestycji kierownik projektu powinien wdrażać działania kwalifikacyjne i/lub zaangażować osoby

wyspecjalizowane w tematyce kwalifikacji. Zdarza się, że inwestycję budowy nowej wytwórni farmaceutycznej prowadzi osoba z niską świadomością zasad GMP. W rzeczywistości kierownik budowy powinien cały czas nadzorować odpowiednią jakość wykonywanych prac, a firmy wykonawcze muszą być świadome swojej roli w procesie budowy obiektu farmaceutycznego. Aby w pełni zapewnić odpowiednią jakość prac wykonawczych, w trakcie realizacji wskazany jest udział zespołu wyspecjalizowanego w sprawach związanych zarówno z odbiorami technicznymi, jak i późniejszą kwalifikacją obiektu. Zespół taki jest w stanie zidentyfikować i zminimalizować ryzyka związane z realizacją inwestycji farmaceutycznej już od początku jej trwania. Udział zespołu nadzorującego inwestycję pod kątem zgodności z GMP może być realizowany w dwojaki sposób. Pierwszym rozwiązaniem, znacznie tańszym dla Inwestora, jest współudział w przygotowaniu Specyfikacji Wymagań Użytkownika (URS) osoby kompetentnej w sprawach odbiorów i kwalifikacji. Specyfikacja ta powinna zawierać listę niezbędnych dokumentów, proponowanych rozwiązań wykonawczych i testów, które muszą zostać dostarczone i wykonane dla danej instalacji, systemu w celu osiągnięcia zgodności z GMP. Taka specyfikacja powinna zostać przekazana osobom bezpośrednio odpowiedzialnym za wykonanie budowy. Drugim sposobem jest obecność tejże osoby na obiekcie w trakcie realizacji inwestycji (w tym także na spotkaniach koordynujących z poddostawcami / wykonawcami danych instalacji, systemów, urządzeń) oraz monitorowanie przebiegających prac pod kątem spełnienia wymagań GMP.

Rodzaj wpływu: Bezpośredni (B) lub Pośredni (P)

GMP -istotne

Dokumentacja i odbiory

TAK

Rozszerzona

Systemy CIP/COP • Ostatnie mycie • Przedostatnie mycie

B P

TAK NIE

Rozszerzona GEP

Para czysta

TAK

Rozszerzona

Azot i inne gazy procesowe

TAK

Rozszerzona

Sprężone powietrze -techniczne

NIE

GEP

W zależności od zastosowania

TAK w klasyfikowanych obszarach produkcyjnych

W zależności od zastosowania i klasyfikacji pomieszczeń

System Woda oczyszczona i woda do iniekcji

HVAC Powietrze oddechowe

NIE

GEP

Ogrzewanie/chłodzenie procesowe

NIE

GEP

Próżnia procesowa

TAK

Rozszerzona

Woda pitna kontrolowana

TAK

Rozszerzona

Woda pitna nieprocesowa

NIE

GEP

W zależności od zastosowania

GEP w zależności od zastosowania

NIE

GEP

Płyny uszczelniające Woda chłodząca

Źródło: ISPE Baseline Guide Biopharmaceuticals, Industry Review Draft December 2002

54 4_2008_spf.indd 54

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:14

Zalety współpracy z firmami zewnętrznymi Współpraca z firmami zewnętrznymi tzw. outsourcing bazuje na ich specjalistycznej wiedzy oraz na doświadczeniu, aby efektywniej, szybciej oraz taniej zrealizować procesy niezbędne dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. Outsourcing okazał się w kilkunastu ostatnich latach doskonałym narzędziem, dzięki któremu wiele firm obniżyło koszty funkcjonowania. „Jeśli jest coś, czego nie potrafimy zrobić wydajniej, taniej i lepiej niż konkurenci, nie ma sensu, żebyśmy to robili. Powinniśmy zatrudnić do wykonania tej pracy kogoś, kto zrobi to lepiej niż my” - Henry Ford, 1923 Zatrudnienie firmy zewnętrznej świadczącej usługi w ramach działań walidacyjnych niesie ze sobą wiele korzyści m.in.: • Gwarancję wysokiej jakości wykonywanej usługi • Wykorzystanie doświadczenia firmy zewnętrznej przy walidacji różnych obiektów farmaceutycznych • Trwałe wdrażanie najnowszych rozwiązań i specjalistycznej wiedzy • Zapewnienie ciągłości świadczenia usług na najwyższym poziomie jakościowym • Wsparcie przy opracowaniu działań korygujących • Obiektywne spojrzenie na inwestycję farmaceutyczną • Brak konieczności angażowania kompetentnej kadry, oraz odpowiedniego sprzętu Jakość świadczonych usług jest związana z prowadzeniem działań walidacyjnych przez wyszkolonych i wykwalifikowanych pracowników. Pracownicy wyszkoleni w zakresie walidacji legitymują się nie tylko znajomością wymagań szczegółowych przepisów prawa farmaceutycznego, ale także obowiązujących wymagań norm i standardów dotyczącą kwalifikowanych instalacji, systemów i urządzeń, co łączą z doświadczeniem i praktyczną wiedzą na realizowanych projektach. Jedna firma przydzielona do obsługi inwestycji znająca specyfikę swego Klienta jest w stanie świadczyć usługi na wyższym poziomie niż stale zmieniające się zespoły. Jest to również istotne z punktu widzenia poufności. Każdej firmie zależy na tym, aby do jej poufnych danych miało dostęp możliwie jak najmniej osób. Ważne jest również doświadczenie firmy zewnętrznej przy walidacji różnych obiektów farmaceutycznych. Elastyczne i wszechstronne podejście do pojawiających się problemów oraz wsparcie przy opracowaniu działań

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 55

korygujących to niewątpliwie zalety współpracy z firmami zewnętrznymi na polu działań kwalifikacyjnych. Wykorzystanie tego doświadczenia, a także praktycznej wiedzy pracowników z zakresu pomiarów kwalifikacyjnych połączone z wypracowanym na wielu projektach know-how sprawia, że klient ma pewność, iż działania kwalifikacyjne prowadzone są w oparciu o najnowsze technologie i bieżące wymagania, standardy i przepisy prawa. Niewątpliwie ważną informacją przy wyborze firmy zewnętrznej są opinie z już wdrożonych projektów i już zakończonych prac. Istotne jest również, aby firma zewnętrzna potrafiła obiektywnie spojrzeć na całą realizowaną inwestycję i prowadzić działania kwalifikacyjnie niezależnie od firmy wykonawczej.

polski przemysł

Jednakże pierwsze rozwiązanie może okazać się niewystarczające i tylko na pozór tańsze, gdyż realizacja Specyfikacji Wymagań Użytkownika przez poddostawców danych systemów, instalacji nie zawsze pokrywa się z oczekiwaniami autorów tej specyfikacji i może pociągać za sobą konieczność późniejszych poprawek wykonawczych. Natomiast obecność firmy czy zespołu odpowiedzialnego za kwalifikację, przeprowadzanie weryfikacji w trakcie realizacji prac, daje pewność Inwestorowi, że wszystkie problemy związane z kompletnością dokumentacji i pracami wykonawczymi, będą identyfikowane i rozwiązywane na bieżąco. Pozwoli to zaoszczędzić czas i pieniądze na późniejszym etapie kwalifikacji.

Podsumowanie Wciąż wzrastająca świadomość wpływu produktów leczniczych na zdrowie pacjenta powoduje narastającą presję na dostarczanie wysokiej jakości i bezpiecznych leków. W celu udowodnienia, że proces prowadzony w ustalonym zakresie parametrów przebiega skutecznie i w sposób powtarzalny, umożliwiając wytwarzanie produktu leczniczego spełniającego wymagania ustalone w specyfikacji, przeprowadza się walidację procesu. Warunkiem wstępnym dla walidacji procesu jest kwalifikacja wszystkich systemów, instalacji i urządzeń mających wpływ na jakość procesu i produktu. W ramach kwalifikacji należy jednak skoncentrować się jedynie na krytycznych aspektach weryfikowanych systemów, instalacji i urządzeń, pozostawiając atrybuty niekrytyczne praktykom odbiorowym (commissioning). Identyfikacja krytyczności komponentów powinna opierać się na analizie ryzyka, popartej dogłębnym poznaniem procesu i produktu. Nadzór nad spełnianiem wymagań GMP w trakcie realizacji inwestycji farmaceutycznej jest kluczowy dla późniejszego procesu wytwarzania. Brak kontroli na tym etapie powoduje opóźnienia uruchomienia produkcji i zwiększone koszty przysposobienia obiektu do wymagań GMP. Uniknąć tych niebezpieczeństw można m.in. poprzez wprowadzenie zewnętrznej grupy walidacyjnej do zespołu projektowego już na wczesnym etapie procesu inwestycyjnego.

Referencje •

•

• • • • •

•

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 października 2006 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. Dyrektywa Komisji Wspólnot Europejskich 2003/94/EC z dnia 8 października 2003 r. ustanawiająca zasady i wytyczne dobrej praktyki wytwarzania w odniesieniu do produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz produktów leczniczych w fazie badań stosowanych u ludzi ISPE Baseline Pharmaceutical Engineering Guides for New and Renovated Facilities: Volume 5, Commissioning and Qualification. Marzec, 2001 ICH Topic Q8 Note for Guidance on Pharmaceutical Development, EMEA/CHMP/167068/2004 ICH Topic Q8 Annex to Note for Guidance on Pharmaceutical Development, EMEA/CHMP/518819/2007 ICH Q9 Quality Risk Management, Step 4, 09.11.2005 ICH Topic Q10 Note for Guidance on Pharmaceutical Quality System EMEA/CHMP/214732/2007 Chew, E. Robert i Petko, David: Commissioning and Qualification: A New ASTM Standard – GMP Regulations. Pharmaceutical Engineering, Listopad/Grudzień 2007, Vol. 27, No.6 A White Paper on Risk-Based Qualification for the 21st Century. ISPE, 9 Marzec 2005, Rev.2. ISPE Baseline Guide Biopharmaceuticals, Industry Review Draft December 2002

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

55 2008-09-05 21:38:14

4_2008_spf.indd 56

2008-09-05 21:38:16

w krajach Unii Europejskiej

– mity czy rzeczywistość

polski przemysł

Leki sfałszowane Zbigniew Fijałek

Narodowy Instytut Leków

W ostatnich latach światowe media coraz częściej informują o udokumentowanych zgonach pacjentów spowodowanych zastosowaniem sfałszowanych leków, wyrobów medycznych czy suplementów diety. Alarmują również o lawinowym wzroście ilości takich wyrobów na niektórych rynkach i w sprzedaży internetowej. W artykule tym spróbujemy przynajmniej częściowo odpowiedzieć na pytanie, czy takie zagrożenie występuje realnie w krajach Unii Europejskiej, a w tym oczywiście i w Polsce. Aby jednak prawidłowo przeanalizować aktualną sytuację należy najpierw zdefiniować rodzaje wyrobów, z którymi coraz częściej stykamy się, świadomie lub nieświadomie, robiąc zakupy nie tylko w legalnych sieciach dystrybucji.

ekami nielegalnie wprowadzanymi do obrotu są najczęściej leki sfałszowane, a w tym także leki medycyny tradycyjnej, produkty ziołowe, leki zawierające nieudokumentowane substancje aktywne (Active Pharmaceutical Ingredients, API) oraz posiadające nieprawdziwe informacje o ich pochodzeniu, działaniu czy zastosowaniu. Nie istnieje uniwersalna definicja leku sfałszowanego. Najczęściej stosowana jest definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), według której „Lek sfałszowany, to lek rozmyślnie i w celu wprowadzenia w błąd niewłaściwie oznakowany pod względem składu i/lub źródła pochodzenia. Taki lek może zawierać właściwe

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 57

substancje aktywne, niewłaściwe substancje, nieprawidłową ilość substancji aktywnych, znaczną ilość zanieczyszczeń, ewentualnie sfałszowane opakowanie bezpośrednie lub zewnętrzne”. Na rynku obecne są również tzw. leki „substandardowe”, czyli produkty oryginalne niespełniające wszystkich wymagań jakościowych, wykazujące brak zgodności ze specyfikacją lub wymaganiami farmakopealnymi, czy przepakowane w celu ukrycia prawdziwego terminu ważności.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

57 2008-09-05 21:38:20

polski przemysł

58 4_2008_spf.indd 58

Wszystkie oficjalne źródła informacji podkreślają znaczną trudność i złożoność oszacowań tego problemu. Szczegółowe dane na temat leków sfałszowanych są trudno dostępne oraz kłopotliwe do interpretacji i publikacji. Jak bowiem oszacować rynek, który ze swojej natury jest nieformalny i nielegalny i jak przedstawić ewentualny dowód rzeczowy skoro lek został już połknięty przez pacjenta? Oprócz ogromnych różnic między poszczególnymi regionami Europy, różnice i to bardzo duże, mogą występować również wewnątrz danego kraju - pomiędzy obszarami miast a obszarami wiejskimi, między jednym miastem a drugim, a nawet zależnie od pory roku czy zmieniającego się zapotrzebowania na konkretną grupę terapeutyczną. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że fałszerze i ich współpracownicy, wiedząc, że popełniają przestępstwo, agresywnie przeciwdziałają jego wykryciu. Zakładają zorganizowane grupy przestępcze, aby ukryć swoją tożsamość i aby główni organizatorzy zawsze pozostawali w cieniu. Rejestrują nieistniejące firmy produkcyjne i transportowe stanowiące zasłonę dla ich rzeczywistej działalności. Wykorzystują wszelkie osłabienie czujności w kontroli granicznej spowodowane np. promocją handlu międzynarodowego deklarowaną przez rządy poszczególnych państw. Używają sfałszowanych dokumentów, aby uzyskać dostęp do istotnych surowców farmaceutycznych czy urządzeń, w celu wyprodukowania i opakowania podrobionych leków, a także wprowadzenia ich na wybrany rynek lub do legalnej sieci dystrybucji. W sumie wszystkie te przestępcze działania powodują znaczne trudności w wykrywaniu i podawaniu do publicznej wiadomości realnych informacji o lekach sfałszowanych. Sam przemysł farmaceutyczny, uskarżając się wprawdzie na miliardowe straty, niechętnie występuje przeciw nielegalnej konkurencji. Wiele firm nie chce, by rozeszła się wiadomość o fałszowaniu ich produktów i nie ostrzega pacjentów, inspekcji farmaceutycznej czy policji - z obawy, że odbije się to niekorzystnie na ich własnej sprzedaży. Próbując analizować ten problem należy również pamiętać, że chociaż samo zjawisko fałszowania leków jest tak stare jak historia medycyny, to jednak dopiero w 1985 roku przedstawiono je po raz pierwszy na konferencji międzynarodowej, a 1988 roku WHO ogłosiło pierwszą rezolucję dotyczącą zwalczania tego problemu. W ciągu ostatniej dekady, narastające problemy dla zdrowia publicznego ze strony leków sfałszowanych, nielegalnych i substandardowych stawały się coraz bardziej oczywiste, powodując znaczny wzrost zachorowalności i śmiertelności oraz wyraźne zmniejszenie skuteczności opieki medycznej, szczególnie w krajach rozwijających się. W 2006 roku odbyły się dwie międzynarodowe konferencje poświęcone tym zagadnieniom, pierwsza z nich w lutym w Rzymie „Combating Counterfeit Drugs: Building Effective International Collaboration” pod patronatem WHO, a druga w październiku w Moskwie „Europe Against Counterfeit Medicines” pod patronatem Rady Europy. Mając na względzie globalny wymiar problemu, „Deklaracja Rzymska” z 2006 roku zobowiązała WHO i Radę Europy do ustanowienia międzynarodowej grupy powołanej do walki z fałszowaniem produktów leczniczych „International Medical Products Anti

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Counterfeiting Taskforce (IMPACT)”, zrzeszającej instytucje rządowe, pozarządowe i międzynarodowe w celu propagowanie społecznej informacji wśród pacjentów, organizacji i innych podmiotów, w celu przygotowania podstaw prawnych i utworzenia mechanizmów współpracy w zwalczaniu fałszowania leków. Współpraca ta opiera się o pisemne procedury, wyraźnie zdefiniowane role odpowiednich resortów oraz efektywne narzędzia administracyjne i operacyjne. Pierwsze spotkanie członków grupy IMPACT odbyło się w listopadzie 2006 roku w Niemczech, a koordynatorem jej działań został dr Valerio Reggi z WHO. Od 2007 roku działania grupy IMPACT stają się coraz bardziej widoczne, zacieśnia się współpraca międzynarodowa i powstają zalecenia dla poszczególnych resortów (np. „Draft Principles and Elements for National Legislation Against Counterfeit Medical Products” i „A Guidance to Investigating Counterfeit Medical Products and Pharmaceutical Crime”). Na szczególną uwagę zasługuje plakat propagowany przez IMPACT, stanowiący doskonałą ilustrację problemu, zrozumiały dla każdego potencjalnego nabywcy leków czy decydenta.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:22

Rys. 1.

Plakat WHO/IMPACT ostrzegający przed lekami sfałszowanymi.

W Europie główną rolę z zwalczaniu przestępstw farmaceutycznych odgrywa Rada Europy (Council of Europe) i Komisja Europejska (European Commission). Dostrzegając rosnącą wagę problemu w 2005 roku opublikowano „Council of Europe Counterfeit Medicine / Pharmaceutical Crime Report”, w którym zjawisko to określane jest bardzo obrazowo jako „another potential Pharmageddon Scenario”. Natomiast z ogłoszonego w 2007 roku raportu wynika, że w latach 2005-2006 na granicach EU nastąpił aż 384% wzrost ilości skonfiskowanych opakowań sfałszowanych i nielegalnych produktów leczniczych (w tym leków przeciw infekcyjnych, nasercowych, psychotropowych, czy na raka

Leki sfałszowane

2006

2007

% zmiany

Ilość stwierdzonych przypadków Ilość krajów związanych z incydentami Wszystkie przypadki, łącznie z kradzieżami i nielegalnym reimportem

1216 100

1513 112

+ 24% + 12%

1412

1759

+ 25%

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 59

polski przemysł

Ocena światowej skali problemu jest bardzo trudna i w związku z tym mało wiarygodna. Eksperci WHO i FDA (Food and Drug Administration) szacują, że sfałszowane produkty mogą stanowić około 10% światowego rynku leków (wartości ok. 35 miliardów $ w 2005 i ok. 75 miliardów $ w 2010 roku), od ok. 1% w krajach rozwiniętych do 10-30% w niektórych państwach Afryki, Azji i Ameryki Południowej, ostrzegają również, iż ryzyko śmierci w wyniku przyjmowania sfałszowanych leków jest dzisiaj większe, niż prawdopodobieństwo zgonu w wyniku malarii i AIDS razem wziętych. Międzynarodowe stowarzyszenia wytwórców i dystrybutorów farmaceutycznych oraz koncerny farmaceutyczne od lat wnikliwie analizują poszczególne rynki (oczywiście pod kątem tylko swoich produktów). Wiodącą rolę odgrywa tu przede wszystkim Pharmaceutical Security Institute (PSI-IFPMA), współpracujący z narodowymi agencjami rejestracji leków, urzędami celnymi i Interpolem. Niestety większość wykrytych zdarzeń kończy się jedynie konfiskatą sfałszowanych opakowań, a dochodzenia są z reguły umarzane na wniosek producenta. Najwięcej przypadków sprzedaży leków sfałszowanych eksperci PSI stwierdzili w aptekach internetowych, przy czym na zbadanych 3100 aptek tylko cztery były akredytowane przez Verified Internet Pharmacy Practice Site (VIPPS), standard wprowadzony w USA, Kanadzie i Australii przez National Association of Boards of Pharmacy (NABP). NABS na swojej stronie internetowej wyjaśnia jak bezpiecznie kupować leki w aptekach internetowych oraz umożliwia weryfikację legalności ich funkcjonowania (http://www.nabp.net/). Kolejną godną polecenia stroną internetową jest www. safemedicines.org podającą konsumentom ośmio-etapowy sposób sprawdzania autentyczności i bezpieczeństwa leków (An 8-Step Check List for Medicine Safety). Niestety przedstawione zasady opracowane zostały dla amerykańskiego rynku leków i nie mogą mieć pełnego zastosowania w Europie.

Tab. 1.

Wykrywanie sfałszowanych produktów leczniczych przez PSI.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

59 2008-09-05 21:38:24

polski przemysł

Drogie

Tab. 2.

Sfałszowane produkty lecznicze wykryte w Niemczech w latach 2003-2007

Sandimmun Locol Stavudin Zerit Trizivir Corpormon Somatogenum Norditropin UFT

Tanie (generyki) Acenorm Amoxicillin Atenolol Rhinopront

prostaty). W latach 2001-2005 w krajach UE stwierdzono 27 przypadków leków sfałszowanych w legalnej sieci dystrybucji i 170 przypadków w nielegalnej sieci. W 2007 roku w Wielkiej Brytanii od 24 maja do 12 lipca wykryto w legalnej sieci dystrybucji cztery sfałszowane produkty: Zyprexa 10 mg (3 serie), Plavix 75 mg (5 serii zawierających od 42 do 83% substancji aktywnej), Casodex 50 mg (1 seria) i pastę do zębów Sensodyne Original i Sensodyne Mint (zawierające glikol dietylenowy). Na wniosek Komisji Europejskiej rozpoczęto specjalistyczne programy badania szczelności kanałów dystrybucyjnych dla leków (2006-2008) i wyrobów medycznych (2007-2009) oraz bezpieczeństwa leków w imporcie równoległym, a w maju 2008 roku ogłoszono „Public consultation in preparation of a legal proposal to combat counterfeit medicines for human use”, która ma stanowić podstawę dla Komitetu Sterującego do opracowania Europejskiej Konwencji Dotyczącej Przestępstw

Mały obrót

Duży obrót

Berodual Roxithromycin Enalapril Lisinopril Berotec Urospasmon Fraxiparin Agopton Orfiril Ditec

Aclinda Amoxilat Clav Amiodaron Blopress Innohep Doxazosin Ciprofloxacin

“Life style” Fluoxetin Movate Sigra Power Love Sterydy anaboliczne Finegra Viagra i klony Cialis i klony Levitra i klony

Farmaceutycznych, klasyfikującej fałszowanie leków jako zbrodnię farmaceutyczną. Szczególną uwagę poświęca się w UE aktywnym surowcom farmaceutycznym. Przy czym aktualnie przyjmuje się, że produkt leczniczy może być bezpieczny tylko wtedy gdy: API spełnia wszystkie wymagania opisane w zatwierdzonej dokumentacji MA/DMF/CEP; jest pełna identyfikowalność drogi od wytwórcy API; API wytwarzany jest zgodnie z wymaganiami cGMP (ICH/Q7). Konieczność stawiania takich wymagań potwierdzają szczególnie dwa przypadki – w 2000 roku zastosowanie sfałszowanego surowca gentamycyny doprowadziło do kilkunastu zgonów i kilkuset poważnych działań niepożądanych, a w latach 2007-2008 FDA zarejestrowało 81 zgonów spowodowanych zastosowaniem heparyny zawierającej do 40% zanieczyszczeń przesulfonowanym siarczanem hondroityny i siarcza-

REKLAMA

4_2008_spf.indd 60

2008-09-05 21:38:27

czych, na każdym etapie, od ich wytworzenia do podawania pacjentom, jest poważnym przestępstwem kryminalnym, które zagraża ludzkiemu życiu i powoduje zachwianie wiarygodności systemów ochrony zdrowia. Aby efektywnie zwalczać ten proceder i zapewnić bezpieczeństwo pacjentów niezbędne jest podpisanie międzynarodowej konwencji, skierowanej przeciwko fałszerzom leków oraz wdrożenie odpowiednich przepisów prawa krajowego i międzynarodowego. Należy pamiętać również o tym, że żaden lekarz ani farmaceuta, nie mówiąc już o pacjencie, nie jest w stanie odróżnić dobrego fałszerstwa od oryginału, co dodatkowo zachęca przestępców do wykonywania i sprzedaży podróbek. Najczęściej dopiero pojawiające się podejrzane objawy, długo trwająca choroba lub śmierć pacjentów staje się sygnałem, że to może z lekami coś było nie w porządku.

polski przemysł

nem dermatanu. Przeprowadzone dochodzenie wskazuje, iż z dużym prawdopodobieństwem było to świadome zafałszowanie surowca aktywnego stukrotnie tańszym podobnym produktem biologicznym. Przypadek heparyny był szczególnie trudny do wykrycia, gdyż sprowadzone z Chin serie surowca odpowiadały wszystkim wymaganiom specyfikacji. Dopiero zastosowanie metod poza specyfikacją, takich jak NMR i elektroforeza kapilarna pozwoliło na pełne zidentyfikowanie problemu. W badaniu leków nielegalnych, sfałszowanych i substandardowych bardzo istotną rolę odgrywa Sieć Państwowych Laboratoriów Kontroli Produktów Leczniczych Rady Europy (European Network of Official Medicines Control Laboratories, OMCLs) zorganizowana i nadzorowana przez Europejski Dyrektoriat Jakości Leków (European Directoriate for the Quality of Medicines, EDQM) w Strasburgu. W ramach tej działalności laboratoria sieci przygotowały w 2007 roku 108 raportów zawierających między innymi REKLAMA opisy opracowanych i zastosowanych metod analitycznych (takich jak NMR, HPLC-MS-MS, elektroforeza kapilarna, NIR, ICP-MS czy dyfrakcja rentgenowska), stwierdzonych zawartości substancji czynnych i zanieczyszczeń. W pierwszej połowie 2008 roku raportów takich było już 93, co może świadczyć o gwałtownym narastaniu zagrożenia dla zdrowia publicznego w Unii Europejskiej. W Polsce nadal brak jest oficjalnych danych dotyczących skali tego zjawiska, choć klasyfikowana jest w Europie jako kraj wysokiego ryzyka, jeśli chodzi o przestępczość zorganizowaną i podrabianie różnych wyrobów (takich jak programy komputerowe, filmy DVD, płyty, kosmetyki czy ubrania). Zdaniem ekspertów WHO i Interpolu niebezpieczeństwo idzie głównie ze strony naszego sąsiedztwa z państwami byłego ZSRR, znanymi z łatwego dostępu do sfałszowanych leków i suplementów diety (co najmniej 20% rynku leków), co później przekłada się na ich łatwą ekspansję nielegalnymi źródłami na polski rynek i dalej do innych krajów UE. Pewien wyrywkowy obraz sytuacji w Polsce może dać jedynie informacja Ministerstwa Finansów o zatrzymaniu w 2007 roku na granicach 1350 opakowań sfałszowanych leków oraz to, że Narodowy Instytut Leków (członek OMCL Network) przygotował na zlecenie prokuratury, sądów, urzędów celnych i policji w 2007 roku 182 opinie dotyczące 310 produktów, a w pierwszej połowie 2008 roku 34 opinie dotyczące 300 nielegalnych produktów. Na zakończenie należy podkreślić, że zgodnie z deklaracjami Rady Europy i WHO fałszowanie produktów leczni-

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 61

2008-09-05 21:38:36

4_2008_spf.indd 62

2008-09-05 21:38:40

polski przemysł

HAZOP w Farmacji?

Dlaczego nie? Marzena Sokołowska, Pat Swords PM Group Polska

Podczas prac nad projektem budowy lub modernizacji zakładu farmaceutycznego jednym z głównych priorytetów powinno być jego bezpieczeństwo. Dlaczego?

latego, że prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie wszystkich procesów decyduje o stabilnym poziomie produkcji, jej powtarzalnej jakości, bezpieczeństwie otoczenia zakładu (środowiska naturalnego, sąsiedztwa), a w szczególności o zdrowiu personelu przebywającego na jego terenie. Dodatkowo powoduje to wymierne pozytywne skutki finansowe – niższe koszty ubezpieczeń ze względu na kontrolę ryzyka oraz brak kosztów odtworzenia, przestojów w produkcji i odszkodowań, które zwykle występują w przypadku poważnych awarii. Czy można wobec tego w usystematyzowany sposób zaplanować i wykonać działania, które spowodują podniesienie poziomu bezpieczeństwa w projektowanych i istniejących obiektach farmaceutycznych, w tym magazynowych i produkcyjnych? Jedną z technik powszechnie stosowanych w przemyśle chemicznym, petrochemicznym i farmaceutycznym jest HAZOP. PM Group od wielu lat wspomaga swoich partnerów biznesowych w pracach prowadzących do redukcji ryzyka na każdym możliwym etapie projektu lub jego realizacji. Doświadczenie firmy zdobyte podczas przeglądów HAZOP w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Polsce i Rumunii dla przemysłu spożywczego, kosmetycznego, a w szczególności farmaceutycznego pozwala na wyciągnięcie pewnych praktycznych wniosków i przekazanie ich poniżej.

Marzena Sokołowska-Żołnierczyk Wiodący Inżynier Procesu w PM Group Polska Marzena Sokołowska-Żołnierczyk ukończyła studia na Wydziale Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej ze specjalizacją w inżynierii bioprocesów. Ma ponad dziesięcioletnie doświadczenie w pracy jako projektant procesu dla przemysłu farmaceutycznego i innych mu pokrewnych. W PM Group Polska pełni funkcję kierownika działu projektów technologicznych. Zajmuje się projektowaniem procesu technologicznego zgodnie z przepisami GMP (ang. Good Manufacturing Practice, czyli Dobra Praktyka Wytwarzania). Bierze czynny udział w audytach związanych z ryzykiem wybuchowym oraz procesowym. Pracowała dla międzynarodowych klientów w Polsce i zagranicą (m.in. w Niemczech, Włoszech, Rosji, na Ukrainie, Litwie i w Iranie). Przez wiele lat zdobywała doświadczenie zawodowe pracując w zespołach jako inżynier procesu i zarządzając projektami jako kierownik projektu

Pat Swords Jest członkiem irlandzkiego Stwarzyszenia Inżynierów Chemików. Z PM Group jest związany od ponad dwudziestu lat. Pełni funkcję dyrektora i odpowiada za konsultacje w dziedzinie inżynierii procesu, środowiska i zasad BHP. Posiada wieloletnie doświadczenie w zarządzaniu i projektowaniu obiektów dla przemysłu farmaceutycznego, chemicznego i biotechnologicznego. W szczególności specjalizuje się w przepisach unijnych dotyczących efektywnych rozwiązań kosztowych, spełniających wymogi aktów prawnych UE, w dziedzinie ochrony środowiska, takich jak: Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń – IPPC, a ponadto: bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz dotyczących zapobiegania poważnym awariom procesowym, takich jak: Seveso II i ATEX. Przez ostatnie dziewięć lat w większości Pat pracował w Europie Wschodniej jako konsultant techniczny przy projektach unijnych związanych z wdrażaniem przepisów dyrektyw Seveso II i IPPC a także udzielając wsparcia PM Group Polska.

Co to jest HAZOP i czy go stosować? Słowo HAZOP wywodzi się z dwóch angielskich słów HAZard and OPerability (ryzyko i działanie). Studium HAZOP polega na przeanalizowaniu przez doświadczony personel, jakie błędy/awarie mogą pojawić się w projektowanej lub działającej instalacji i czy zastosowano przed ich wystąpieniem odpowiednie zabezpieczenia. Część powodów, dla których należy rozważyć wykonanie audytu HAZOP omówiono we wstępie. Można do nich zaliczyć także poniższe przykłady: • Nawet najlepsi inżynierowie mogą przeoczyć szczegóły, mimo że ich praca jest weryfikowana. Skupiając się na swoim zakresie prac nad instalacją zapominają o tym, że np. należy ją konserwować i czyścić.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 63

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

63 2008-09-05 21:38:42

polski przemysł

•

Może być również tak, że nie w pełni rozumieją współdziałanie swojej części instalacji z całym zakładem projektowanym przez innych projektantów. Wypadki naprawdę zdarzają się w przemyśle farmacetycznym! Wymogiem legislacyjnym UE jest wprowadzenie systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (Seveso II Directive) i prowadzenie bazy danych zgłoszonych wypadków. Analizy pokazały, że ponad 95 proc. zarejestrowanych przypadków można było przewidzieć i skutecznie im zapobiec! Analiza wypadków z powyżej wspomnianej bazy danych często pokazywała, że miał miejce „dryf”, definiowany jako „systematyczne organizacyjne pogarszanie się działania pod wpływem różnych czynników, prowadzące w rezultacie do wyjścia poza zakres projektu, gdzie systematycznie są naruszane warunki bezpiecznej pracy”. Często wypadki są podobne do tych, które miały miejsce w przeszłości, co wskazuje, że nie wyciągnięto odpowiednich wniosków z doświadczeń innych. UE zajmuje jasne stanowisko, jeśli chodzi o ocenę ryzyka na stanowisku pracy: Dyrektywa Ramowa dot. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy 89/391/EEC, wymagająca od pracodawcy wprowadzenia następujących ogólnych zasad zapobiegania: unikanie zagrożeń; ocena zagrożeń, których nie można uniknąć; zwalczanie zagrożenia u źródła; adaptowanie nowych rozwiązań technicznych. Te same zasady dotyczące bezpieczeństwa obowiązują we wszystkich krajach członkowskich UE. W Polsce postanowienia Dyrektywy 89/391/EWG zostały uwzględnione w odpowiednich ustawach.

Technika HAZOP w Farmacji Technika HAZOP została opracowana przez koncern Imperial Chemical Industries (ICI), a do powszechnego użycia w przemyśle chemicznym weszła po katastrofie w Flixborough (Wlk. Brytania), gdzie w wybuchu mającym miejsce w zakładach chemicznych w 1974 roku zginęło 28 osób. Technika była promowana przez brytyjskie Stowarzyszenie Przemysłu Chemicznego (Chemical Industries Association) i znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle petrochemicznym, a następnie w spożywczym i farmaceutycznym w sytuacjach, gdzie może wystąpić potencjalne duże zagrożenie. Doświadczenie nabyte przez personel PM Group podczas wieloletniej pracy dla dużych i średnich firm farmaceutycznych w Europie Zachodniej i Azji pokazuje, że zespoły zajmujące się inwestycjami bardzo często pracują pod presją czasu, po to aby terminowo zakończyć pracę. Może to prowadzić do błędów i przeoczeń. HAZOP udowodnił, że w takich sytuacjach jest wartościowym narzędziem umożliwiającym wprowadzenie zmian, zanim skorygowanie błędów okaże się niemożliwe lub kosztowne. Prawdopodobnie jest to dzisiaj najszerzej stosowane narzędzie w procesie zapobiegania awariom i katastrofom w przyszłości. Powszechnie dostępny jest przewodnik stosowania HAZOP wydany jako British and International Electrotechnical Commission Standard: BS IEC 61882:2001. Co więcej brytyjski organ Institution of Chemical Engineers’ spopularyzował Przewodnik Najlepszej Praktyki HAZOP i ostanio go zaktualizował (kwiecień 2008). Przewodnik ten jest dostępny na stronie: www.icheme.org

64 4_2008_spf.indd 64

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Przeprowadzenie audytu HAZOP opiera się najczęściej na przestudiowaniu schematów procesu i jego oprzyrządowania (ang. P&ID - Process and Instrumentation Diagram). Technikę tę można stosować również do oceny raportów szarżowych lub specyfikacji funkcjonalnych projektu dla systemów sterowania (CHAZOP). Nie każdy schemat P&ID wymaga HAZOPu. Jeśli stosowane są podobne zestawy urządzeń, można wykonać przegląd dla jednego i sprawdzić, jakie różnice występują w stosunku do innych. Jeżeli zakupuje się standardowy zestaw jak np. reaktor do pracy z rozpuszczalnikami organicznymi, to jest to najczęściej urządzenie sprawdzonej technologii, dla którego wykonano ocenę ryzyka i opatrzono przez producenta znakiem „zgodności CE”. Aczkolwiek w tym przypadku można rozważyć wykonanie przeglądu np. dla punktów podłączenia reaktora do innych instalacji. W przypadku prowadzenia prac projektowych zespół projektowy powinien zapewnić wykonanie projektu w stopniu zaawansowanym tak, aby można było przeprowadzić przegląd, ale też na tyle zaawansowany, aby wprowadzenie jakichkolwiek zmian nie pociągało za sobą zbyt dużych nakładów finansowych. Dla przykładu informacja o typie pompy, że jest ona perystaltyczna, wirowa czy wyporowa jest wystarczajaca, niepotrzebna jest znajomość konkretnego modelu dostawcy. Informacje zawarte w opracowywanym projekcie nie powinny budzić wątpliwości i pozostawiać otwartych problemów „do rozwiązania” podczas audytu HAZOP. Projektanci powinni być pewni, że wykonany przez nich projekt zapewnia bezpieczną pracę instalacji oraz bezproblemowo przejdzie przegląd. Studium i audyt HAZOP jest na tyle skuteczne, na ile dobra jest wiedza, doświadczenie i umiejętności zespołu, który go przeprowadza. Zakłada się, że najważniejsze jest przeprowadzenie i uczestnictwo w przeglądzie. Zwykle jako kierującego zespołem przeprowadzającym HAZOP wyznacza się osobę, która, nie należy do zespołu projektującego lub realizującego inwestycję, posiada znajomość stosowanej technologii i ma wystarczające doświadczenie, aby przeprowadzić przegląd. Innymi uczestnikami są: projektant odpowiedzialny za proces technologiczny, inżynier automatyk, przedstawiciel produkcji, utrzymania ruchu i jeśli to możliwe specjalista ds. bezpieczeństwa lub przedstawiciel dostawcy urządzeń. Jeden z młodszych inżynierów często jest zaangażowany do protokołowania (zapisywania) przebiegu spotkania - rejestracji uzgodnień w jednym z ogólnie dostępnych programów komputerowych. Często podczas przeglądu używa się rzutnika tak, aby wszyscy użytkownicy mogli śledzić na ekranie omawiane dokumenty.

Uwaga! HAZOP jest męczący – jak wskazuje doświadczenie w ciągu dnia należy przeprowadzić dwie sesje trwające maksimum trzy godziny każda. W ciągu tygodnia efektywnie można przeprowadzić trzy sesje. Rozważany projekt/realizacja zostaje rozbity na odpowiednie sekcje zwane węzłami. Dla każdego węzła: • Stosuje się słowa kluczowe stymulujące dyskusję dotyczącą odchyleń od zamierzeń projektu np. Brak Przepływu, Przepływ w Drugą Stronę, Zwiększony Przepływ

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:42

•

Jeśli z HAZOPu można zapamiętać tylko jedną rzecz, to niech będzie to: „Wszystkie Działania muszą być zakończone, zanim nastąpi uruchomienie instalacji, a zakład/proces nie mogą być modyfikowane przed dokonaniem ponownego przeglądu oceny ryzyka.” W sierpniu 1993 w zakładach Hickson PharmaChem w Cork (Irlandia) doszło do wybuchu i pożaru. Na szczęście nie było ofiar śmiertelnych, jednakże straty przekroczyły 25 millionów euro. Zakłady zostały poddane śledztwu przeprowadzonemu przez irlandzki organ zajmujący się bez-

polski przemysł

•

lub dla procesów szarżowych Dodanie Większej Ilości Materiału/ Dodanie Zbyt szybkie. Analizuje się przyczyny, dlaczego dane odchylenie może się pojawić np. przywymiarowany zawór prowadzący do Zwiększonego Przepływu. Następnie rozważa się konsekwencje bez rozważania Zabezpieczeń np. niekontrolowany wzrost ciśnienia i zabezpieczenia np. alarmy wzrostu ciśnienia i stosowanie zaworów nadmiarowych. Jeśli Zabezpieczenia uznaje się za niewystarczające, należy podjąć działanie. Ważne jest, aby nie próbować przeprojektowywać systemów podczas HAZOPu. Należy poprosić zespół projektowy o dokonanie przeglądu i rozważenie innych opcji np. zastosowanie zaworu dławiącego, jeśli materiał jest dodawany zbyt szybko. Do każdego Działania musi zostać przypisana osoba odpowiedzialna za jego wykonanie – odpowiedzialny.

Niektóre firmy wychodzą jeszcze jeden krok naprzód: ryzyko jest prawdopodobieństwem zajścia pewnych zdarzeń w określonym czasie lub przy specyficznych warunkach. Ryzyko = Prawdopodobieństwo zdarzenia (Prawdopodobieństwo) x Waga zdarzenia (Konsekwencje)

Ocena ryzyka może zostać wykonana w oparciu o matrycę ryzyka, w której umieszcza się stopniowane prawdopodobieństwa oraz konsekwencje zdarzeń. Do oceny stopnia konsekwencji firmy używają swoich wewnętrzych kryteriów np. Bardzo Poważny może oznaczać ofiarę śmiertelną lub duże straty finansowe.

Niezwykle szczęśliwym przypadkiem było, że wybuch i pożar, jakie miały miejsce w magazynie surowców płynnych w Buncefield położonej na południe od Londynu w grudniu 2005 roku nie spowodowały żadnych ofiar śmiertelnych. Jednakże pożar szalał przez kilka dni, a wody gruntowe pod bazą i w promieniu 2 km zostały bardzo zanieczyszczone zarówno przez węglowodory jak i środki gaśnicze.

Typowa Matryca Ryzyka

Prawdopodobieństwo

MATRYCA RYZYKA

•

Bardzo poważne

KONSEKWENCJE Poważne Znaczne

Nieakceptowalne

Znaczące

Łagodne

Prawdopodobne

Nieakceptowalne

Znaczące

Łagodne

Akceptowalne

Nieprawdopobne

Znaczące

Łagodne

Akceptowalne

Bardzo nieprawdopobne

Akceptowalne

Nieakceptowalne: Przerwanie pracy lub niewznawianie jej dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane do Łagodnego lub Akceptowalnego. Środki stosowane do kontroli ryzyka muszą przede wszystkim opierać się na środkach inżynierskich o wysokim stopniu niezawodności. Znaczące: Pilne podjęcie czynności korygujących tak, aby zredukować ryzyko do Łagodnego i Akceptowalnego. Środki stosowane do kontroli ryzyka muszą opierać się na środkach inżynierskich i mogą być wspierane przez środki administracyjne. Nowych operacji nie można ropoczynać dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane. Łagodne: Inicjacja działań redukujących ryzyko. Wprowadzenie środków w krótkim okresie czasu. Wymagany jest monitoring w celu zapewnienia, że dostępne środki kontrolne są stosowane. Akceptowalne: Dodatkowe czynności i środki kontrolne nie są wymagane.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 65

Mniejsze

Bardzo prowdopodobne

pieczeństwem i higieną pracy Health and Safety Authority (HSA). Wybuch spowodował zestaw do odzysku alkoholu izopropylowego na drodze destylacji. Wiedziano o tym, że pozostałości znajdujące się w tym zestawie stwarzają potencjalne zagrożenie i projekt przewidywał, że będą one usuwane po zakończeniu każdej szarży. W rzeczywistości tak nie postępowano. Pozostałości gromadziły się i podczas rozruchu po okresie zatrzymania doszło do eksplozji. Dyrekcja HAS (odpowiednik Inspekcji BHP) napisała we wnioskach: “nawiązując do tego wypadku, można skrytykować firmę za nieposiadanie w pełni udokumentowanej analizy bezpieczeństwa procesu zarówno dla procesu pojedynczej destylacji, jak i wielostopniowej ... Hickson PharmaChem nie mogła wykazać, że ryzyka związane z procesem zostały w pełni ocenione”. Więcej informacji na www.pmg.pl

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

65 2008-09-05 21:38:44

4_2008_spf.indd 66

2008-09-05 21:38:46

polski przemysł

FSP GALENA jako producent API Piotr Didkowski GALENA

Obecnie w Polsce pozostało niewielu producentów substancji czynnych (Active Pharmaceutical Ingredients) i wydaje się, że w najbliższym czasie ta tendencja nie ulegnie znaczącej zmianie. Dobra koniunktura na produkty lecznicze zdaje się dodatkowo zniechęcać producentów z branży farmaceutycznej do podejmowania prób rozwoju w innych kierunkach.

rzeba zaznaczyć, że pewne ułatwienie, jakim do niedawna był brak obowiązku certyfikacji (GMP) substancji czynnych dobiega końca. Zarówno odbiorcy jak również niektóre urzędy już uznają certyfikat GMP za podstawowy dokument poświadczający jakość wytwarzanej substancji. Także rozporządzenie REACH obowiązujące od 1 czerwca 2007, nakładające obowiązek, między innymi, dość kosztownej rejestracji substancji chemicznych przy jednoczesnym zwolnieniu z tego obowiązku producentów wyrobów leczniczych, może zniechęcić niektórych przedsiębiorców do zainwestowania środków w tę gałąź przemysłu. Warto tu wspomnieć, że oprócz pewnych utrudnień, związanych z koniecznością implementacji przepisów UE pojawiają się również korzyści. Fakt spełnienia przez polskich producentów API większości wymagań w zakresie prawa europejskiego może

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 67

być dla potencjalnych odbiorców (zwłaszcza z krajów członkowskich) niewątpliwą zaletą (np. ułatwienia w transporcie, zharmonizowana dokumentacja itp.). Oprócz aspektów wymienionych powyżej, przy produkcji substancji czynnych należy wziąć pod uwagę również te czysto techniczne (nierzadko niebezpieczne i specyficzne procesy technologiczne). Paradoksalnie właśnie w niszowej technologii upatrywałbym szansę polskich firm na rozwój produkcji API. Niewielkie zapotrzebowanie na daną substancję zdaje się zniechęcać wielkie koncerny celujące w produkcję wielkotonażową. Wydaje się, że obecnie najlepszym rozwiązaniem pozwalającym na utrzymanie produkcji API w Polsce jest przede wszystkim małotonażowa produkcja specyficznych substancji.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

67 2008-09-05 21:38:48

polski przemysł

Póki co rodzimi producenci gotowych form leków celują w zakup substancji czynnych z zewnątrz i ich fizyczną obróbkę (mieszanie, granulowanie, tabletkowanie itp.). Poza niewątpliwymi korzyściami wynikającymi z takiego rozwiązania trzeba wskazać również pewne zagrożenia. Jednym z takich zagrożeń jest na pewno monopolizacja rynku przez firmy azjatyckie oraz duże koncerny farmaceutyczne. W efekcie może doprowadzić to do uzależnienia producentów od jednego źródła dostaw substancji. Całkowite zaniechanie produkcji substancji czynnych może dodatkowo uniemożliwić szybkie uruchomienie produkcji własnej w obliczu ewentualnego kryzysu gospodarczego na rynkach światowych. Dodatkową zaletą produkcji własnej jest możliwość większej kontroli nad jakością substancji oraz zmniejszenie reklamacji na skutek, na przykład niewłaściwych warunków transportu.

Produkcja własna gwarantuje otrzymanie API zgodnie z odpowiednio opracowaną dokumentacją oraz przy wykorzystaniu w pełni kwalifikowanych urządzeń produkcyjnych. Dzięki takiemu podejściu produkcja wyrobów leczniczych w FSP „Galena” pozwala kompleksowo wypełniać założenia zarówno Polityki Jakościowej jak i Środowiskowej firmy (FSP Galena posiada certyfikat ISO 14001). Dzięki olbrzymiemu doświadczeniu Galena doskonale łączy wymagania jakie nakłada na wytwórcę zarówno prawo farmaceutyczne jak i przepisy dotyczące wytwarzania substancji chemicznych. Dodatkowo taki profil produkcji umożliwia zarówno zwiększenie elastyczności przedsiębiorstwa jak i zrozumienie odmiennego charakteru procesów produkcyjnych.

Jedną z firm, która produkuje substancje czynne zarówno na sprzedaż jak i do produkcji własnych wyrobów leczniczych jest Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy „Galena” we Wrocławiu. Obecnie jest ona producentem czterech substancji czynnych spełniających wszelkie wymagania w zakresie czystości chemicznej i mikrobiologicznej (każda seria produktu podlega badaniu mikrobiologicznemu), są to: • Calcium Dobesilate oraz Etamsylate- substancje stosowane przy produkcji leków przeciwkrwotocznych, • Tiokol, mający zastosowanie w lekach wykrztuśnych, • Perazyna stosowana w lekach psychotropowych.

68 4_2008_spf.indd 68

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Warto tutaj wspomnieć, iż powiązanie produkcji API z branżą farmaceutyczną może stanowić pewien problem. Mam tutaj na myśli właśnie odmienność charakteru procesów produkcyjnych. Jak już wspomniałem firmy farmaceutyczne bazują na procesach fizycznych i wdrożenie typowej produkcji chemicznej może nastręczać pewnych problemów ze zrozumieniem mechanizmów procesów (chemizm). Z kolei podporządkowanie produkcji API przemysłowi chemicznemu może skutkować problemami z implementacją przepisów i wymagań charakterystycznych dla branży farmaceutycznej. Utrzymanie produkcji substancji czynnych wydaje się mimo wszystko jak najbardziej uzasadnione. Oprócz aspektów użytkowych jest jeszcze aspekt, który nazwałbym prestiżowym. Synteza chemiczna jest miarą nowoczesności i rozwoju przemysłu chemicznego i farmaceutycznego. Jest charakterystyczna dla wysoko zaawansowanych technologii i stwarza duże pole dla innowacyjności i ogólnie pojętego rozwoju myśli technicznej.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:38:50

Adamed na zagranicznych rynkach farmaceutycznych

polski przemysł

Adamed – wiodąca polska firma farmaceutyczna, umacnia swoją pozycję na farmaceutycznych rynkach zagranicznych. Wyprodukowana w laboratoriach Adamedu olanzapina trafiła na rynki Litwy i Estonii. Łączna wartość tych rynków szacowana jest na 600 milionów euro.

Adamed

Kamila Dobrowolska Dyrektor ds. Projektów Zagranicznych

arszawa, dnia 29 lipca 2008 r. Adamed regularnie wchodzi ze swoimi produktami na kolejne rynki zagraniczne. W styczniu 2008 r. firma wprowadziła nowe leki na rynek turecki i czeski, a w lipcu olanzapinę do Estonii. Olanzapina - jest nowoczesnym lekiem przeciwpsychotycznym tzw. drugiej generacji (atypowym), który posiada udowodnioną skuteczność działania wobec pozytywnych i negatywnych objawów schizofrenii. Wprowadzenie olanzapiny na rynki zagraniczne, to element strategii eksportowej Adamedu. Jest największym i najważniejszym jak dotąd produktem, który powstał w laboratoriach firmy począwszy od syntezy substancji czynnej po rozwój gotowej formy leku. Olanzapina, pod różnymi nazwami - Zolafren, Solazin, Caprilon, Zalepin, będzie podbijać rynki europejskie. Dotychczas Adamed zarejestrował olanzapinę na Litwie, w Estonii, w Finlandii oraz Grecji. Pierwsze partie towaru trafiły już do magazynów na Litwie i w Estonii. Za pośrednictwem renomowanego lokalnego partnera produkt został wprowadzony na rynku estońskim a w najbliższych dniach pojawi się również w hurtowniach i aptekach na Litwie. Kolejnym krokiem będą dostawy do Finlandii i Grecji, gdzie przewidujemy rozpoczęcie sprzedaży w trzecim i czwartym kwartale 2008 r. Olanzapina to bardzo ważny produkt w ofercie handlowej Adamedu, ale nie jedyny. Równolegle prowadzimy intensywne działania mające na celu wprowadzanie na rynki zagraniczne kolejnych produktów z naszego port-

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 69

folio – mówi Kamila Dobrowolska, Dyrektor ds. Projektów Zagranicznych w Adamedzie. Rynki Estonii i Litwy są atrakcyjne dla przedsiębiorstw z Polski. Mają one istotny potencjał sprzedaży przy dużej dynamice wzrostu oraz gwarantują stabilne warunki konkurowania. Jednocześnie bliskość geograficzna, wiele podobieństw kulturowych, a przede wszystkim fakt członkostwa w UE powodują, że stają się ważnym kierunkiem sprzedaży zagranicznej. Warunkiem sukcesu jest szybka odpowiedź na zapotrzebowanie rynku oraz możliwość oferowania najnowocześniejszych produktów o najwyższej jakości. Adamed cały czas rozwija swoją działalność eksportową wychodząc naprzeciw światowym trendom w dziedzinie farmacji. Poszczególne kraje są zainteresowane wysokiej jakości lekami obniżającymi koszty terapii. Takie zapotrzebowanie daje nadzieję na duży wzrost sprzedaży eksportowej Adamedu.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

69 2008-09-05 21:38:53

Szanowni Pañstwo Bran¿a farmaceutyczna prze¿ywa bardzo dynamiczny rozwój. Œwiadczy o tym ró¿norodnoœæ farmaceutyków i kosmetyków dostêpnych na rynku. W dobie ogromnej konkurencji producenci zmuszeni s¹ do ci¹g³ego podnoszenia jakoœci, a tym samym jej kontroli na etapie produkcyjnym. Jakoœæ w tym wypadku to zdrowie, pewnoœæ dzia³ania, a co za tym idzie satysfakcja Klienta. Wymagania jakoœciowe zmieniaj¹ siê wraz z rozwojem technologii, praktyk medycznych i laboratoryjnych. Chêæ sprostania im sta³a siê tematem przewodnim katalogu Farmacja w pigu³ce. Specjalnie dla Pañstwa, bazuj¹c na wieloletniej wspó³pracy z czo³owymi firmami farmaceutycznymi i kosmetycznymi, przygotowaliœmy przegl¹d urz¹dzeñ laboratoryjnych i materia³ów zu¿ywalnych, zapewniaj¹cych zachowanie œwiatowych standardów i rygorystycznych wymogów norm i ustaw. Naszym celem jest, aby oferta ta dotar³a do mo¿liwie szerokiej grupy odbiorców zwi¹zanych z bran¿¹ farmaceutyczn¹. Stworzyliœmy j¹ z myœl¹ o firmach produkuj¹cych leki i kosmetyki, uczelniach o profilu farmaceutycznym, oraz instytucjach maj¹cych wp³yw na rozwój tej ga³êzi przemys³u. Labart Sp. z o.o.

Na stronie www.labart.pl do pobrania ta i wiele innych publikacji.

LABART Sp. z o.o. BIURO OBS£UGI KLIENTA i MAGAZYN 80-175 GDAÑSK, ul. Limbowa 5 tel. (058) 323 82 00 do 04 fax (058) 323 82 05 DZIA£ HANDLOWY - tel. (058) 323 82 10 DZIA£ DORADZTWA TECHNICZNEGO I MARKETINGU - tel. (058) 323 82 20 Reprezentanci handlowi - tel. 0601 653 916, 0609 789 151, 0501 360 268, 0695 280 027 www.labart.pl ODDZIA£ KRAKÓW

e-mail: labart@labart.pl 31-559 Kraków, ul. Grzegórzecka 69, tel./fax (012) 429 68 89, 421 16 86 Reprezentant handlowy - tel. 0601 436 184, e-mail: krakow@labart.pl

KATALOGI

ODDZIA£ WARSZAWA 01-496 Warszawa, ul. Karola Miarki 11 D, tel./fax (022) 861 50 37 i 38, 861 51 14, 861 52 16 Reprezentant handlowy - tel. 0693 760 999, e-mail: warszawa@labart.pl ODDZIA£ POZNAÑ

61-359 Poznañ, ul. Œw. Antoniego 24, tel./fax (061) 871 06 96, 871 07 02 Reprezentant handlowy - tel. 0607 846 281, e-mail: poznan@labart.pl

ODDZIA£ WROC£AW

53-332 Wroc³aw, ul. Powstañców Œl. 54A/1, tel. (071) 783 29 90, 783 29 91, fax (071) 783 29 92 Reprezentanci handlowi - tel. 0693 076 555, 0603 382 555, e-mail: wroclaw@labart.pl

ODDZIA£ GDYNIA

81-423 Gdynia, ul. Partyzantów 33, tel. (058) 622 20 91, tel./fax (058) 662 32 95 Reprezentant handlowy - tel. 0501 360 198, e-mail: gdynia@labart.pl

reklama.p65 4_2008_spf.indd 70

w wersji drukowanej

Wyposa¿enie Twojego laboratorium Bezpieczeñstwo w pracy z chemikaliami Chromatografia w laboratorium i przemyœle Katalog szk³a laboratoryjnego DURAN GROUP Farmacja w pigu³ce

2008-08-14, 10:40

2008-09-05 21:38:56

REKLAMA

PLIVA idealnym pracodawcą PLIVA

PLIVA znalazła się w pierwszej dziesiątce tegorocznego Rankingu Idealnych Pracodawców w kategorii nauki ścisłe i przyrodnicze. Ranking stworzono na podstawie Polish Student Survey – badania dotyczącego oczekiwań młodych Polaków wobec kariery – przeprowadzanego przez firmę Universum.

Poland Warsztaty

Działania niepożądane Raportowanie, monitorowanie, inspekcja

tegorocznej ankiecie wzięło udział niemal 10 tysięcy studentów z całej Polski. Na liście ocenianych pracodawców znalazło się 130 firm. W kategorii nauki ścisłe i przyrodnicze PLIVA zajęła 9 miejsce. Universum, międzynarodowa firma specjalizująca się w budowaniu marek pracodawców, przeprowadziła analogiczne badanie w 30 innych krajach europejskich. PLIVA jest europejskim producentem leków generycznych należącym do grupy Barr Pharmaceuticals, Inc., globalnej firmy farmaceutycznej, prowadzącej działalność w ponad 30 krajach świata. Grupa Barr zajmuje się rozwojem, produkcją i sprzedażą generycznych i oryginalnych leków, biofarmaceutyków oraz substancji czynnych. PLIVA - utworzona w 1921 r. - jest jedną z największych firm farmaceutycznych w Europie ŚrodkowoWschodniej, z siedzibą w Zagrzebiu w Chorwacji. Firma oferuje ponad 550 produktów, które dostępne są na najważniejszych rynkach w Chorwacji, Czechach, Niemczech, Polsce i Rosji. Produkty firmy obejmują: różne dawki leków w formie tabletek, kapsułek, iniekcji oraz kremów i maści, farmaceutyki sprzedawane bez recepty, cytostatyki oraz substancje czynne. PLIVA staje się również ważnym uczestnikiem rynku generycznych biofarmaceutyków. W Polsce PLIVA jest drugim, co do wielkości inwestorem w przemysł farmaceutyczny i jednym z największych producentów leków oryginalnych i odtwórczych najwyższej jakości, którą potwierdzają prestiżowe certyfikaty FDA i MHRA, umożliwiające produkcję eksportową do Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej. PLIVA Kraków jest spółką zależną PLIVY d.d. Oferuje około 300 preparatów. Jej najważniejszymi produktami są: leki antyinfekcyjne, stosowane w kardiologii, terapii bólu, chorób centralnego układu nerwowego i leki onkologiczne.

18-19 września 2008, hotel InterContinental, Warszawa

Wymogi prawne w praktyce

Adres: ul. Prądzyńskiego 12/14 01-222 Warszawa

tel: 022 256 72 00 www

fax: 022 256 70 20

www:

www.informedia-poland.com e-mail: www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 71

info@informedia-poland.com 2008-09-05 21:38:58

polski przemysł

Nowy Zarząd Polfy Warszawa S.A. Polfa Warszawa S.A.

Zwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Polfy Warszawa S.A. 8 lipca 2008 roku zatwierdziło sprawozdanie finansowe spółki za rok 2007. Tym samym rozpoczął działalność Zarząd III kadencji w składzie: Maciej Głowacki jako Prezes Zarządu, Krzysztof Rebkowiec jako Członek Zarządu oraz Adam Stępień jako nowy Członek Zarządu z ramienia załogi. Maciej Głowacki Prezes Zarządu Polfy Warszawa S.A.

o ukazaniu się 20 czerwca 2008 r. w prasie krajowej ogłoszenia o rozpoczęciu konkursu na stanowiska Prezesa i Członka Zarządu, w regulaminowym terminie, tj. do 30 czerwca, na konkurs wpłynęło 11 zgłoszeń. Po dokonaniu przez Radę Nadzorczą Polfy 1 lipca 2008 r. selekcji pod względem formalnym, do następnego etapu zostało zakwalifikowanych sześciu kandydatów. 4 lipca, po zakończeniu rozmów kwalifikacyjnych, Rada Nadzorcza powołała na stanowisko Prezesa Zarządu – Macieja Głowackiego oraz na Członka Zarządu – Krzysztofa Rebkowca, czyli osoby dotychczas pełniące te funkcje. Kadencja powołanego przez Radę Zarządu rozpoczęła się z dniem zatwierdzenia przez Zwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Polfy Warszawa S.A. w dniu 8 lipca 2008 r. sprawozdania finansowego spółki za rok 2007.

„Cieszę się, że moje referencje zostały docenione. Ponowny wybór na stanowisko Prezesa Zarządu utwierdza mnie w przekonaniu, że dotychczasowa filozofia zarządzania spółką jest słuszna i że znalazła poparcie właścicieli” – powiedział Maciej Głowacki.

Polfa Warszawa S.A. jest jednym z największych krajowych producentów leków. Wytwarza ponad 120 leków z różnych grup terapeutycznych, w wielu formach i dawkach. Zatrudnia niemal 1400 osób. W roku 2007 firma zajęła czwarte miejsce w Polsce pod względem liczby sprzedanych opakowań. Wraz z Polfą Tarchomin oraz Polfą Pabianice, Polfa Warszawa S.A. wchodzi w skład Polskiego Holdingu Farmaceutycznego (PHF S.A.). Polfa Warszawa S.A. posiada dwie spółki zależne: Ipochem, zajmujący się badaniami, produkcją substancji aktywnych i półproduktów dla przemysłu farmaceutycznego, oraz Sanfarm, który odpowiada za produkcję form suchych leków. Polfa Warszawa S.A., specjalizując się w wytwarzaniu leków recepturowych i stosowanych w lecznictwie zamkniętym, posiada także w ofercie preparaty dostępne bez recepty (OTC). Prócz silnej obecności na rynku krajowym Polfa Warszawa S.A. eksportuje wyroby na rynki Europy, Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Najważniejsze państwa, do których trafiają leki stołecznej Polfy to Rosja oraz pozostałe kraje byłej Wspólnoty Niepodległych Państw, a także Węgry, Bułgaria i RPA.

72 4_2008_spf.indd 72

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:39:01

4_2008_spf.indd 73

2008-09-05 21:39:04

polski przemysł

Klopidogrel na europejskim rynku Adamed

Polska firma farmaceutyczna Adamed ma szansę wprowadzić na rynki europejskie klopidogrel, nowoczesny lek stosowany w leczeniu ostrych zespołów wieńcowych, udarów niedokrwiennych mózgu oraz w chorobach tętnic obwodowych. W 2007 r przychód ze sprzedaży klopidogrelu na świecie. osiągnął wartość 7,3 mld USD i był większy o 21 % w stosunku do roku ubiegłego. Znajduje się on w pierwszej dziesiątce najlepiej sprzedających się leków na świecie.

arszawa, 15 lipca 2008r. – Adamed wystąpił do Ministra Zdrowia, za pośrednictwem Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych jako właściwej agencji referencyjnej, o rozpoczęcie procedury wzajemnego uznania. Zharmonizowany zgodnie z prawem europejskim klopidogrel może zostać wprowadzony na rynki zagraniczne w ramach procedury MRP - Mutual Recognition Procedure (procedury wzajemnego uznania). Umożliwia ona rejestrację produktu leczniczego w krótkim okresie czasu na kilku rynkach europejskich jednocześnie. W ramach procedury produkt przejdzie przez fazę narodową oraz międzynarodową. Przygotowany przez Urząd assessment report tzn. ocena dokumentacji produktu zostanie przekazany do państw członkowskich, w których firma ubiega się o rejestr. Przez trzy miesiące mogą one domagać się informacji oraz wyjaśniać wątpliwości. Cała procedura MRP powinna zakończyć się po upływie 6 miesięcy wydaniem pozwolenia na dopuszczenie do obrotu zgodnie z zatwierdzonymi w trybie procedury MRP raportem oceniającym, ChPL, oznakowaniem opakowań oraz ulotką. Chcemy wprowadzić klopidogrel na rynki Europy środkowej i wschodniej. W planach mamy Czechy, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację, Słowenię, Bułgarię oraz Węgry – powiedziała Kamila Dobrowolska, Dyrektor Działu ds. Projektów Zagranicznych Adamedu. Wierzymy, że pomimo natłoku spraw

74 4_2008_spf.indd 74

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

związanych z procesem dostosowywania dokumentacji rejestracyjnych do wymogów UE, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych sprawnie przeprowadzi całą procedurę MRP. Jest to szansa dla nas jako polskiej firmy farmaceutycznej na wprowadzenie na kilku rynkach europejskich jednocześnie, jak również impuls do rozwoju naszej gospodarki. Klopidogrel – to lek przeciwzakrzepowy będący pochodną tienopirdyny. Wskazany jest w zapobieganiu zakrzepom miażdżycowym u pacjentów z ostrymi zespołami wieńcowymi zarówno z uniesieniem jak i bez uniesienia odcinka ST, u chorych po udarze niedokrwiennym mózgu oraz z chorobami tętnic obwodowych. Klopidogrel jest inhibitorem agregacji płytek krwi indukowanej przez ADP. Bezpieczeństwo i skuteczność klopidogrelu w zapobieganiu naczyniowym incydentom niedokrwiennym oceniano m.in. w pionierskim badaniu CAPRIE, które przeprowadzono u ponad 19 tys. pacjentów. MRP - Mutual Recognition Procedure – Procedura wzajemnego uznawania produktów farmaceutycznych. Jej podstawę prawną stanowi Dyrektywa 2001/83/WE z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz w przypadku Polski Ustawa Prawo Farmaceutyczne z dnia 6 września 2001r.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:39:17

4_2008_spf.indd 75

2008-09-05 21:39:19

polski przemysł

Polpharma i Bioton razem Robert Miller

W piątek, 15 sierpnia w komunikacie prasowym Bioton poinformował o zawarciu umowy, „na podstawie której Prokom zobowiązał się zbyć na rzecz Windstorm Trading & Investments Limited (WT&I), podmiotu pozostającego pod wspólną kontrolą z Polpharmą, cały posiadany przez Prokom pakiet akcji spółki”.

ym samym pakiet 33,1 proc. akcji Biotonu trafi w ręce funduszu Windstorm Trading & Investments Limited, który jest spółką znajdującą się pod wspólną kontrolą polskiego producenta leków, Polpharma oraz Prokomu Investments. W komunikacie prasowym Prokom Investments poinformował, że sprzedaż akcji firmie Windstorm „daje bardzo dobre perspektywy rozwoju Biotonu i wzrostu wartości dla wszystkich akcjonariuszy Biotonu”. Bioton został sprzedany w chwili, kiedy spółka rozczarowuje wynikami, a jej kurs na giełdzie spada. Wciągu ostatnich 12 miesięcy straciła na wartości aż 62 proc. W II kw. tego roku Bioton przyniósł 15,7 mln zł straty, a jeszcze rok temu w tym samym czasie miał ponad 60 mln zł zysku. Spółka tłumaczy słaby wynik umacniającą się złotówką (większość produkcji sprzedaje za granicę), przez którą musiała obniżyć plan przychodów na ten rok z 500 do 400 mln zł. Również w ubiegłym roku sprzedaż Biotonu była mniejsza, niż planowano. Jak się okazuje - nie tylko Polpharma była zainteresowana Biotonem. Pojawiają się infirmacje, że zainteresowany był również Sanofi-Aventis, jeden z największych na świecie koncernów farmaceutycznych.

76 4_2008_spf.indd 76

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Ekspert farmaceutyczny PricewaterhouseCoopers, Tomasz Jędorowicz uważa, że takie posunięcie nie powinno zaskakiwać rynku -„Rynek insulin, na którym działa Bioton, jest bardzo perspektywiczny i w długim okresie przyniesie znaczące zyski. Druga możliwość to potraktowanie tej akwizycji, jako podniesienia wartości swojego portfela w negocjacjach z innym generycznym graczem”. Jerzy Starak deklaruje, że oba podmioty będą funkcjonować oddzielnie. Są to różne technologie i różny charakter inwestycji. „Niewykluczone, że w przyszłości pojawi się jakiś obszar współpracy między firmami, ale na razie nie ma o czym mówić” – ucina inwestor. „Właśnie rozpoczynamy due diligence Biotonu. Sądzę, że to perspektywa miesiąca. Jeśli podczas badania nie wydarzy się nic niespodziewanego, sfinalizujemy umowę. Wolę jednak być ostrożny, bo mam świeżo w pamięci rozstanie z Gedeonem Richterem, z którym rozmowy też były bardzo zaawansowane” – podkreśla Jerzy Starak.

Źródło: „Parkiet”, „Gazeta Wrocławska”, „Puls Biznesu”, „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza”

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:39:25

4_2008_spf.indd 77

2008-09-05 21:39:28

artykuł sponsorowany

polski przemysł

Nowoczesne kapsułkowanie I.E.S. International Polska

PLANETA 100 to kapsułkarka wprowadzona ostatnio na rynek przez firmę MG2 jako ewolucja dobrze znanego modelu MG FUTURA.

odsumujmy nowe rozwiązania jakie MG2 wprowadziło w ciągu ostatnich lat: • system wstępnej selekcji pustych kapsułek on-line. Pozwolił on na uzyskanie prędkości maszyny 100 000 kapsułek/godz., również dla kapsułek o nieco gorszej jakości. Z kapsułkami dobrej jakości, maszyna może pracować z prędkością 250 000 kapsułek/godz. Eliminator kapsułek usuwa kapsułki z podwójnym wieczkiem, o nieregularnym kształcie oraz pęknięte. • PLANETA 100 ma możliwość zamontowania, systemu wstępnego ważenia kapsułek. Konwencjonalne systemy ważenia statystycznego na końcu procesu produkcyjnego nie mogą zapewnić kontroli właściwej dozy, w szczególności jeżeli mówimy o mikrodozach (niekiedy tolerancja wagi kapsułki może przewyższać wymaganą tolerancję dozowania). System stanowi integralną część kapsułkarki i działa w następujący sposób: –– pusta kapsułka zostaje zważona , a wynik ważenia przechowywany jest w komputerze –– po zważeniu pusta kapsułka zostaje zawrócona do cyklu produkcyjnego –– napełniona kapsułka przekazana jest przez system transportujący kapsułki na wagę analityczną (drugi raz) i zważona –– komputer analizuje różnicę pomiędzy wagą napełnionej kapsułki, a jej tarą i jest w stanie określić dokładną dozę w kapsułce System powtarza tę operację cyklicznie, zaczynając od kapsułki pochodzącej z dozownika nr 1 , następnie po 20-25 sekundach ta sama operacja jest WYKONANA dla kapsułki pochodzącej z dozownika nr 2 i tak dalej. • PLANETA 100 została zaprojektowana, żeby współpracować (opcja) z systemem NETT. System NETT jest wmontowany w maszynę i przeznaczony do 100% kontroli wagi produkowanych kapsułek. Jest jedynym systemem , który

78 4_2008_spf.indd 78

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

•

podczas procesu sprawdza wagę netto napełnionej kapsułki. Działanie Systemu NETT: Pierwszy czujnik objętościowy rejestruje wagę pustej kapsułki (tara), a drugi rejestruje wagę napełnionej kapsułki (wartość brutto). Pomiar tary i wartości brutto kapsułki przechowywany jest w pamięci systemu, następnie waga netto każdej kapsułki obliczana jest jako różnica dwóch wartości. Każda kapsułka, której waga netto odbiega od wcześniej ustawionego limitu akceptacji jest odrzucana przez selekcjoner zamontowany na wyjściu z kapsułkarki. Podczas procesu, system NETT monitoruje całą produkcję. Koryguje powstałą różnicę w wadze netto, automatycznie dostosowuje komorę dozującą dozowników przybliżając wagę netto do zadanej wartości odbywa się to w czasie realnym i z dużą precyzją. PLANETA 100 jest elastyczna i wszechstronna. Może pracować z różną ilością dozowników, a co z tym się wiąże, zmienia się prędkość produkcyjna od 6 000 – 12 000 – 25 000 – 50 000 do 100 000 kapsułek/godz. Ta możliwość czyni maszynę bardzo przydatną w dziale Badawczo-Rozwojowym, a mała ilość wykorzystywanych dozowników oznacza małą ilość zużytego produktu. Co więcej, prędkość mechaniczna maszyny przy wydajności od 6.000 do 100.000 jest taka sama, a więc i dokładność dozowania pozostaje dokładnie taka sama. Na maszynie możemy zamontować wiele różnych jednostek dozujących w różnych kombinacjach, co daje możliwość elastycznej produkcji. Możemy dozować proszki, peletki, tabletki, kapsułkę do kapsułki oraz powyższe produkty w dowolnych kombinacjach. Firmę MG2 w Polsce reprezentuje: I.E.S. International Polska Sp. z o.o. ul. Raszyńska 13, 05-500 Piaseczno 02-822 Warszawa tel. +48 22 702 94 94, fax +48 22 702 94 95 info@ies.pl www.ies.pl www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:39:30

WYDZIAŁ CHEMII UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

ZAKŁAD HIGIENY KOMUNALNEJ NARODOWEGO INSTYTUTU ZDROWIA PUBLICZNEGO PA¡STWOWEGO ZAKŁADU HIGIENY

zapraszają do wzięcia udziału w

3 KONFERENCJI

ANALITYCZNE ZASTOSOWANIA CHROMATOGRAFII CIECZOWEJ Konferencja odbędzie się w dniach 23-24 października 2008 r. w auli Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Pasteura 1, Warszawa Gościem specjalnym Konferencji będzie:

Profesor

Aaron Ciechanover laureat Nagrody Nobla z dziedziny chemii w 2004 roku.

KOMITET NAUKOWY Przewodniczaca Komitetu Naukowego Prof. dr hab. Ewa Bulska, Wydział Chemii UW Członkowie Komitetu Naukowego Prof. dr hab. Stanislaw Głąb, Uniwersytet Warszawski Prof. dr hab. Piotr Węgleński, Wydział Biologii UW Prof. dr hab. Paweł Kulesza, Wydział Chemii UW Prof. dr hab. Janusz Jurczak, Wydział Chemii UW / Wydział III PAN Prof. dr hab. Jan Krzysztof Ludwicki, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- PZH Prof. dr hab. Zbigniew Fijałek, Narodowy Instytut Leków Prof. dr hab. Boguslaw Buszewski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń Prof. dr hab. Jacek Namieśnik, Politechnika Gdańska, Gdańsk

Tematyka konferencji:

• zastosowanie wysokosprawnej chromatografii cieczowej i jonowej w analizie żywności, wody, produktów farmaceutycznych, materiałów biologicznych oraz próbek środowiskowych; • detektory stosowane w chromatografii cieczowej i jonowej ich możliwości analityczne; • zastosowanie chromatografii cieczowej i jonowej w badaniach naukowych; • nowe rozwiązania w układach chromatografii cieczowej i jonowej; • przygotowanie próbek; • kontrola jakości wyników analitycznych.

Patronat medialny:

Konferencja jest spotkaniem chemików analityków stosujących w swoich badaniach techniki oparte na wysokosprawnej chromatografii cieczowej z różnymi trybami detekcji fluorescencyjną, UV/VIS oraz spektrometrią mas i chromatografii jonowej z detekcją konduktometryczną, amperometryczną oraz UV/VIS (w tym systemy reakcji postkolumnowej). Zapraszamy analityków z ośrodków akademickich, instytutów naukowo-badawczych, stacji sanitarno-epidemiologicznych, stacji uzdatniania wody, inspektoratów ochrony środowiska, jak równieź z ośrodków związanych z przemysłem. Przewidziana jest wystawa aparatury, akcesoriów, oprogramowania i literatury.

Biorący udział w Konferencji otrzymają certyﬁkat uczestnictwa.

4_2008_spf.indd 79

2008-09-05 21:39:35

konferencje, targi, szkolenia

Refundacja leków 2008 Prawo, praktyka i perspektywy na przyszłość Tomasz Butyński

10-11 czerwca br. firma Cooper Conferences zorganizowała w warszawskim hotelu Sheraton konferencję „Refundacja leków 2008. Prawo, praktyka i perspektywy na przyszłość”. Wzięło w niej udział ponad 70 przedstawicieli producentów i dystrybutorów farmaceutyków.

Patronat Medialny:

ażdy producent czy dystrybutor chętnie widziałby swój produkt na liście leków refundowanych, stąd też duże zainteresowanie szkoleniami w zakresie prawnych i ekonomicznych aspektów tego zagadnienia. Specjalnie na tą imprezę firma Cooper Conferences zaprosiła Piotra Błaszczyka, byłego dyrektora Departamentu Polityki Lekowej MZ oraz Bolesława Piechę, byłego wiceministra zdrowia. Uczestnikom konferencji zasady procesu refundacji próbowali przybliżyć m.in.: Artur Fałek - dyrektor Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji MZ, prof. Jacek Spławiński - Zakład Farmakologii NIL, Paweł Sztwiertnia - dyrektor Generalny INFARMY, Rafał Zyśk - dyrektor dep. Gospodarki Lekami NFZ, NFZ, dr Wojciech Matusewicz - dyrektor AOTM, a także eksperci IMS Health, kancelarii prawnej Cameron Mckenna oraz dr Marcin Czech - reprezentujący Polskie Towarzystwo Farmakoekonomiczne. Artur Fałek omówił projekt rozporządzenia ministra zdrowia w sprawnie wniosku refundacyjnego a przedstawiciel IMS Health Poland, Piotr Kowalczyk przedstawił podsumowanie polskiego rynku leków refundowanych. Agata Zalewska przedstawiła zarówno

80 4_2008_spf.indd 80

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

ubiegłoroczne zmiany (prawo farmaceutyczne) jak i perspektywy zmian i ich skutki w przyszłości. Te oraz wiele innych wykładów traktujących temat refundacji w różnych perspektywach wypełniło dwudniowy program. Impreza została zakończona panelem dyskusyjnym, do którego zaproszeni zostali prelegenci, dr Marek Jędrzejczak - wiceprezes NRA, Andrzej Dziukała z firmy Bayer oraz dr Zbigniew Król z AOTM.

www.farmacom.com.pl

2008-09-05 21:39:42

W dniach 3-4 czerwca 2008 r. Cooper Conferences zorganizował w Warszawie,. „Warsztaty Suplementy Diety 2008: switch, notyfikacje, nadchodzące zmiany” Tomasz Butyński

relekcje wygłoszone zostały przez najlepszych specjalistów z urzędów bezpośrednio biorących udział w tworzeniu regulacji prawnych rynku suplementów diety, takich jak: dr Elżbieta Wojtasik, prezes URPL, WMiPB, dr Janusz Ciok reprezentujący IŻiŻ oraz Anna Starnawska-Oleńko, kierownik sekcji ds. Orzecznictwa Wojewódzkiej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej w Warszawie. Wiedzą prawniczą podzieliły się dwie kancelarie: Domański Zakrzewski Palinka w osobie mec. Marcina Flaka oraz CMS Cameron McKenna, którą reprezentowała mec. Magdalena Wawrzyniak. Wiedzą praktyczną podzieliły się Iwona Kowalczyk i Grażyna Osęka z firmy Foodie Sp.J. O perspektywach rynku suplementów diety prelekcję wygłosił Jacek Czarnocki z firmy IMS Health Poland.

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 81

Na to wydarzenie firma Cooper Conferences by Perfect Solution zaprosiła przedstawicieli KRSDiO, WIF-u, PASMI. Izbę Gospodarczą „Farmacja Polska” reprezentowała Irena Rej. Dwa dni Warsztatów pozwoliły blisko 40 przedstawicielom firm tego segmentu rynku farmaceutycznego zaoszczędzić czas, który poświeciliby na indywidualne poszukiwania informacji. Głównym moderatorem była Małgorzata Szelachowska, Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny. Jest jeszcze wiele nierozstrzygniętych kwestii prawnych w tym segmencie rynku. Trwa weryfikacja oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Nowe uwarunkowania prawne dot. suplementów diety, żywności są przedmiotem działań Unii Europejskiej. Nie ma też doprecyzowanej kwestii: jak GIS i GIF widzą od strony prawnej sprzedaż suplementów w aptekach. Kolejne spotkanie przewidziane jest na początku 2009 roku. Przewidywane zmiany notyfikacyjne to 2009-2010 rok.

Świat Pr zemys ł u Far mac eut ycznego • 4/20 0 8

Patronat Medialny:

konferencje, targi, szkolenia

Suplementy Diety 2008

81 2008-09-05 21:39:47

r a p o r t y, p r o j e k t y, p l a n y

Zarządzanie dostawami szansą na zwiększenie konkurencyjności na polskim rynku leków PMR Publications

Rynek farmaceutyczny w Polsce coraz bardziej przypomina analogiczne rynki w krajach zachodnich. Komfortowe do niedawna warunki, charakterystyczne dla rynków we wczesnych fazach rozwoju, zaczęły się stopniowo zmieniać. W wyniku nasycania się sektora coraz trudniej jest osiągnąć wysoką rentowność i dynamikę wartości sprzedaży. Firmy farmaceutyczne poszukują więc coraz częściej nowych, „pozaproduktowych” rozwiązań podnoszących ich atrakcyjność rynkową. Takie możliwości daje niewątpliwie odpowiednio wymodelowana współpraca w ramach łańcucha dostaw.

Obecne rozwiązania nie nadążają za zmianami W wyniku badania przeprowadzonego specjalnie na potrzeby najnowszego raportu PMR Publications „Zarządzanie łańcuchem dostaw1 w sektorze farmaceutycznym w Polsce” dostrzeżono istnienie luki strategicznej z zakresu aplikacji rozwiązań SCM w polskim sektorze farmaceutycznym. Oprócz kilkunastu firm globalnych, szukających nieustannie źródeł przewagi na niezwykle wymagającym polu konkurencji, podmioty rynku farmaceutycznego nie postrzegają usprawnień w zakresie doskonalenia wewnętrznego (opartego na systemie logistycznym i produk-

cyjnym), a tym bardziej zewnętrznego łańcucha dostaw, jako źródła przewagi konkurencyjnej. Skonfrontowanie intensyfikacji konkurencji, wzrostu wymagań klientów i konsumentów w zakresie obsługi logistycznej i warunków cenowych z najczęściej wykorzystywanymi strategiami polskich przedsiębiorstw farmaceutycznych, ukierunkowanymi na jakość (GMP i inne systemy jakości) czy prostą restrukturyzację oraz intensyfikację działań marketingowych, nasuwa wnioski, iż firmy farmaceutyczne w Polsce nie są odpowiednio przygotowane do

REKLAMA

4_2008_spf.indd 82

2008-09-05 21:39:48

AstraZeneca pionierem dystrybucji bezpośredniej na polskim rynku Zdecydowanie lepiej (tak dla rentowności, jak również wizerunku rynkowego i atmosfery pracy w firmie) stosować rozwiązania prewencyjne, a więc takie które zapobiegną, a w najgorszym wypadku ograniczą negatywne skutki zmian. Z doświadczeń innych sektorów, które przechodziły podobne „trudniejsze” czasy lub na te czasy „oczekiwały” wynika, iż zorganizowana współpraca w łańcuchu dostaw, realizowana przez określony okres i przy dużym zaangażowaniu, jest w stanie ograniczyć skutki wspomnianych zagrożeń i zwiększyć bezpieczeństwo tych firm, które wykorzystały ją jako innowacje biznesowe. Jednym z takich rozwiązań jest dystrybucja bezpośrednia, rozważana ostatnio przez coraz więcej firm farmaceutycznych na świecie. Jak zauważył Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w raporcie na temat dystrybucji leków z 2006 r., w Polsce coraz częściej występowała już wtedy tendencja zawierania umów z wybranymi hurtowniami na wyłączny obrót niektórymi produktami lub grupami produktów np. niszowymi, innowacyjnymi lekami.

cena jest niższa do kraju docelowego, a następnie sprzedawaniu go po niższej cenie niż lek tego samego producenta dostępny w kraju docelowym.

Dystrybutorzy najbardziej zaawansowani Badanie przeprowadzone na potrzeby raportu wśród przedsiębiorstw obecnych na polskim rynku farmaceutycznym miało na celu m. in. diagnozę łańcucha dostaw w polskim sektorze farmaceutycznym. Na podstawie odpowiedzi uzyskanych w ankietach oraz podczas wywiadów bezpośrednich do podstawowych cech polskiego SCM zaliczono: • różny poziom świadomości SCM pośród różnych uczestników łańcuchów: od najwyższej w przypadku dystrybutorów (reprezentujących zagranicznych producentów), wybranych producentów i operatorów logistycznych, do najniższej w przypadku instytucji medycznych • silny wpływ regulacji nakładany przez instytucje rządowe, które znacznie komplikują i ograniczają możliwości sprawnego i efektywnego kształtowania przepływów informacji, produktów i środków pieniężnych wzdłuż łańcuchów dostaw • coraz wyraźniej pojawiający się wpływ operatorów logistycznych na kształtowanie przepływów fizycznych produktów leczniczych na różnych etapach łańcucha.

r a p o r t y, p r o j e k t y, p l a ny

aktualnie zachodzących i nadchodzących zmian. Chcąc ograniczyć typowy dla wspomnianych warunków spadek rentowności można bardzo szybko ograniczyć zatrudnienie, podnieść ceny, obniżyć poziom obsługi, zweryfikować portfel produktowy tylko, że są to działania ex post, często realizowane już w sytuacji straty i w atmosferze pewnego rodzaju porażki.

REKLAMA

Na rynku polskim pojawiały się również od jakiegoś czasu nieoficjalne informacje o planach wprowadzenia wyłącznego modelu dystrybucji na całość oferty przez niektóre koncerny farmaceutyczne. Pierwszą firmą, która oficjalnie potwierdziła takie plany jest AstraZeneca. Firma zapowiedziała, jak doniosła Gazeta Prawna, że na przełomie III i IV kwartału zamierza zakończyć przetarg na wybór firm, z którymi będzie współpracować. Prawdopodobnie będzie to kilka firm – hurtowni o największym zasięgu w Polsce. Według producentów, podpisanie umowy na wyłączną dystrybucję usprawniłoby zarządzanie łańcuchem dostaw i ograniczyłoby problem obrotu fałszywymi lekami. Przedstawiciele hurtowni i aptek twierdzą również, że takie posunięcie pozwoliłoby producentom uniknąć strat, jakie przynosi im sprowadzanie produktów w ramach tzw. importu równoległego, legalnego mechanizmu, który polega na sprowadzaniu leku z jednego kraju UE, gdzie jego

www.farmacom.com.pl

4_2008_spf.indd 83

2008-09-05 21:39:49

REKLAMA

Inicjatywy branżowe potrzebne dla rozwoju SCM Do najważniejszych uwarunkowań określających możliwość realizacji koncepcji SCM na w sektorze farmaceutycznym w Polsce, można zaliczono natomiast: • politykę rządu wobec zawiązywania strategicznych aliansów czy innych rodzajów zacieśnionej współpracy, która jest cechą SCM • charakter kapitału społecznego2 w danym kraju kształtujący poziom zaufania partnerów biznesowych • poziom konsolidacji sektora produkcji i dystrybucji, kształtujący relacje siły przetargowej podmiotów łańcucha dostaw • uwarunkowania technologiczne i infrastrukturalne, które wspomagają doskonalenie procesów w ramach SCM. • tworzenie inicjatyw branżowych lub wielobranżowych (np. krajowych) propagujących i wspomagających tego typu projekty. Jak wskazują badania prowadzone na potrzeby raportu wśród wymienionych uwarunkowań funkcjonowania farmaceutycznych łańcuchów dostaw w Polsce najmniej sprzyjającymi dla idei SCM okazały się: • względnie niski poziom zaufania w relacjach biznesowych • brak branżowych inicjatyw propagujących ideę SCM • wciąż niewystarczający rozwój sektora wyspecjalizowanych operatorów logistycznych • restrykcyjne przepisy prawa dotyczące produkcji i dystrybucji leków. Wśród zjawisk stanowiących tło dla rozwoju koncepcji SCM na gruncie sektora farmaceutycznego w Polsce jedynie restrykcyjna polityka sektorowa Państwa oraz niski poziom kapitału społecznego określający stopień zaufania do partnerów biznesowych znajdują się poza możliwością oddziaływania na nie ze strony podmiotów rynku farmaceutycznego. Uwarunkowaniem, którego negatywny wpływ na realizację idei SCM mogą zmieniać podmioty sektora farmaceutycznego w Polsce, jest z pewnością aktualnie identyfikowany brak wsparcia organizacyjnego, koordynacji i promocji inicjatyw SCM w sektorze. Natomiast jeśli chodzi o rozwój sektora wyspecjalizowanych operatorów logistycznych w Polsce to, zdaniem uczestników badania, zjawisko to przyjmie już niebawem pozytywny kierunek oddziaływania na koncepcję SCM. Więcej informacji na temat zarządzania dostawami w najnowszym raporcie PMR Publications „Zarządzanie łańcuchem dostaw w sektorze farmaceutycznym w Polsce 2008” autorstwa dr Anny Baranieckiej i dr Bartłomieja Rodawskiego.

Supply Chain Management (SCM)

Coleman określa go jako umiejętność współpracy międzyludzkiej

w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów. Odnosi go do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększać sprawność społeczeństwa, ułatwiając skoordynowane działania.

4_2008_spf.indd 84

2008-09-05 21:40:01

4_2008_spf.indd 63

2008-09-05 21:42:52

4_2008_spf.indd 64

2008-09-05 21:42:55