Świat Przemysłu Farmaceutycznego 1/2007 by Świat Przemysłu Farmaceutycznego

Od redakcji

Spis reklamodawców Szanowni Państwo, ASTAT Sp. z o.o.

Z ogromną przyjemnością oddaję w Wasze ręce pierwszy numer nowego kwartalnika pt. „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”.

BIO-TECH CONSULTING Sp. z o.o.

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń branżowych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi oraz biura projektowe. Magazyn „Świat Przemysłu Farmaceutycznego” będzie dostarczał informacji z zakresu aktualnych wydarzeń w branży, z zakresu prawa farmaceutycznego, logistyki i produkcji farmaceutycznej. Poruszane będą zagadnienia związane z biotechnologią i działalnością laboratoriów. Na naszych łamach znajdziecie Państwo również reportaże z wielu konferencji, targów i szkoleń branżowych, informacje o nowinkach technicznych i wiele, wiele więcej. Autorami publikowanych artykułów będą przede wszystkim wysokiej klasy fachowcy z polskich zakładów farmaceutycznych, a także przedstawiciele instytucji, stowarzyszeń branżowych i świata nauki. Wierzę, że również dzięki bezcennemu wsparciu merytorycznemu Członków tworzonej właśnie Rady Programowej, magazyn „Świat Przemysłu Farmaceutycznego” będzie dla Państwa źródłem rzetelnej i fachowej wiedzy oraz, że stanie się najlepszym magazynem branżowym na polskim rynku wydawniczym. Z wyrazami szacunku

COLEMAN INTERNATIONAL Sp. z o.o. 1 CORONA Sp. z o.o.

ERWEKA POLAND Sp. z o.o.

GALICA S.C.

IPHARM INTERNATIONAL

MASTERFLEX POLSKA

NEDERMAN POLSKA Sp. z o.o.

PALL POLAND Sp. z o.o.

SARTOPOL

SATO-POLSKA Sp. z o.o.

SOFTEX DATA S.A.

TRADE & CONSULT LTD Sp. z o.o. 31, 65, 92 TURCK Sp. z o.o. ZMR S.C. i IKA-TECHNIK Sp. z

o.o.

Redaktor Naczelny „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”

Stopka redakcyjna Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl

Cena egzemplarza „ŚPF” – 10 zł Cena rocznej prenumeraty – 35 zł Wpłat dokonywać można na konto: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119 Redakcja tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 redakcja@farmacom.com.pl DTP Wiktor Adamiec wiktor.adamiec@farmacom.com.pl

Rada Programowa dr n. farm. Leszek Borkowski – prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Andrzej Szarmański – prezes ISPE Polska, Dyrektor Jakości w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A.

Druk Drukarnia INFO PAKT S.C. www.infopakt.pl

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

spis treści

Harmonizacja... 31 grudnia 2008... i co dalej? 5 Rozmowa z dr Leszkiem Borkowskim

Joseph Mu, David Jiang

Wybrane aspekty prawa farmaceutycznego

CPhI Worldwide 2007

Robert Miller

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

Robert Miller

III Forum Farmacji Przemysłowej Robert Miller

Leki – na karuzeli bezpieczniej

GMP w magazynowaniu

Higiena farmaceutyczna przy procesie wytwarzania

Eliza Zawadzka

Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd

Robert Miller

Biotechnologia w biofarmacji

14 16

ISL – Innowacyjne Systemy Logistyczne Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Produkcji Farmaceutycznej HASCO-LEK S.A.

Laboratorium analiz farmaceutycznych 64 Wojciech Miltyk

POLPHARMA

Polfa Warszawa SA

Osoba Wykwalifikowana

PLIVA Kraków

W Poszukiwaniu Tej Złotej

Amerykański patent

Nowa platforma badawcza

POLPHARMA

Wymagania dla dostawców materiałów opakowaniowych i materiałów pomocniczych dla farmacji 17 Robert Miller

Marta Krawczyk

Andrzej Szarmański

Robert Miller

Małgorzata Korpusik

PAT

BHP dawniej i dziś mgr inż. Jerzy Ruszczak

Oznaczenia brajlem Robert Miller

Dostawcy opakowań dla farmacji mgr inż. Bartłomiej Wielogórski

Pylenie podczas tabletkowania Jerzy Lasota

DIOSNA Trade&Consult

Karel Beneš, Małgorzata Matyjek

Problematyka wdrożenia znakowania RFID 76 Bartosz Jacyna

Kilka słów o technologii CLEANROOM 37

Lek na Twoje problemy

RFID w farmacji

Branża farmaceutyczna w roku 2020 – wizja rozwoju

Europa pozostaje liderem szybkiego wzrostu wartości transakcji w sektorze farmaceutycznym

Danuta Kowalczyk

W poprzek strumienia Dirk Sievers, Michael Schöb

Bezprzewodowe zarządzanie 44 informacją w laboratorium dr hab. Jerzy Galica, mgr Bartosz Galica

System Master Protect

Technologia siRNA

Tomasz Miliński

Softex Data S.A.

Przemysław Czujowski

Izabela Lewandowska, Agnieszka Preś

Mariusz Ignatowicz, Monika Stefańczyk

dr Monika Lamparska-Przybysz, Piotr Guzenda, dr Monika Lamparska-Przybysz

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

31 grudnia 2008...

interview

Harmonizacja... i co dalej?

Rozmowa z dr Leszkiem Borkowskim

– Prezesem Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

• Rząd przygotował długo oczekiwaną nowelizację ustawy o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Ustawa jednak nie weszła w życie… Jakie zmiany miała wprowadzić? • Projekt zmiany Ustawy o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych miał w swojej pierwotnej wersji wprowadzać dwie istotne zmiany. Pierwsza dotyczyła pełnej samodzielności w finansowaniu. Urząd Rejestracji jest urzędem, który uzyskuje środki płatnicze dla Państwa, a potem znikomą część tych uzyskanych środków dostaje na prowadzenie swojej podstawowej działalności. Niestety tak to jest, że to, co dostajemy nie wystarcza na prowadzenie naszej statutowej działalności, co z kolei rodzi wiele konfliktów. Samodzielność finansowa pod bardzo silnym nadzorem Ministra Zdrowia i Ministra Finansów pozwoliłaby nam uniknąć problemów między innymi z etatami. Bo jeżeli miałbym środki, a na którymś wydziale potrzebowałbym 40 osób, a nie tylko 3, to po prostu na okres roku, czy dwóch zatrudniłbym te 40 osób. Klasycznym przykładem jest tutaj harmonizacja, przy której potrzebowałbym więcej osób, a nie mogę ich zatrudnić, bo nie mam etatów, bo nie mam samodzielności finansowej. Jednak projekt samodzielności finansowej został oprotestowany przez Ministra Finansów. Ja rozumiem jego stanowisko, ponieważ jesteśmy jedynym urzędem, który w obszarze resortu zdrowia dostarcza dla budżetu znaczne środki finansowe. Dlatego więc Minister Finansów obawiając się, że je straci – podjął taką decyzję. A my musimy się temu podporządkować. Druga zmiana miała doprowadzić do tego, by Urząd był organem pierwszej instancji, by skrócić drogę przez mękę, jaką jest ciągłe krążenie dokumentów między Ząbkowską, a Miodową powodując znaczną stratę czasu. Jednak stanowisko między innymi Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego, reprezentowanego przez Pana Cezarego Śledziewskiego było odmienne. Uważał on, że w okresie harmonizacji żle

www.farmacom.com.pl

dr Leszek Borkowski

by się stało, gdyby Urząd Rejestracji uzyskał by taką samodzielność. Ja natomiast uważam, że przyspieszyłoby to proces harmonizacji, ale jeżeli jest „vox populi”, byśmy tej samodzielności nie dostawali teraz, tylko dopiero po harmonizacji – to nie pozostaje nic innego, jak tylko się podporządkować. Proszę tylko nie mieć do nas pretensji związanych z wydłużaniem się czasu potrzebnego na podejmowanie decyzji. To nie od nas zależy. • Przygotowana, a w końcu nieprzyjęta ustawa miała wprowadzić także możliwość organizowania przez Urząd odpłatnych szkoleń… • Tak. Ustawa nie weszła, więc Urząd nie organizuje szkoleń. Ale jest projekt Scientific Advice, który jest bardzo ciekawym projektem w ramach Unii Europejskiej i jest on prowadzony przez większość agencji które zajmują się doradztwem naukowym. Scientific Advice jest doradztwem naukowym, które jest prowadzone przez wydzieloną grupę ludzi. Nie robią tego członkowie różnych komitetów, nie robią tego ludzie, którzy później oceniają daną dokumentację. Zajmuje się tym wydzielony zespół, który ma na celu rozwiązywanie problemów podmiotów odpowiedzialnych i doradzanie im. Jednak decyzja Urzędu Rejestracji nie musi być zgodna z opinią tego zespołu doradztwa naukowego. Urząd nie musi się tutaj tłumaczyć podejmując inną decyzję. Podmiot odpowiedzialny natomiast, jeśli się nie dostosuje

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

interview

do opinii doradztwa naukowego musi się wytłumaczyć dlaczego tego nie zrobił. Mam świadomość tego, że być może w jakimś okrojonym zakresie nielegalnie, „pod stołem” funkcjonuje Scientific Advice. Ja jestem przeciwnikiem procesów nielegalnych. Uważam, że jeśli się coś robi, to trzeba to robić w sposób oficjalny. Najlepszym dowodem jest to, że przy Komitecie ds. Produktów Leczniczych stosowanych u ludzi (CHMP) powstała grupa robocza do spraw doradztwa naukowego (Scientific Advice Working Group) i oni się tym wszystkim zajmują. Jest to legalne, oficjalne i tak, jak wcześniej mówiłem większość Agencji, czy Urzędów krajów Unii Europejskiej to robi. Jest to duży zespół fachowców, którzy zastanawiają się jak pomagać podmiotom, żeby wszystko było transparentne, oficjalne i legalne. Ja chcę robić to samo i dlatego wystąpiłem z inicjatywą prowadzenia takiego doradztwa. Spotkałem się z opinią, że Urząd nie będzie robił nic innego, tylko doradzał. To nieprawda. Urząd prowadzi wiele działań i nie było takiej sytuacji, żebyśmy robili jedną rzecz, a nie robili drugiej. Staramy się pełniać nasze statutowe obowiązki. Ilość godzin pracy pracowników Urzędu w skali roku oscyluje w okolicach 300 – 400 tysięcy. Nasze uczestnictwo w szkoleniach w skali roku to około 40 godzin. Proszę więc porównać jak się ma 400 tysięcy godzin pracy do 40 godzin wykładów, jaka to część promila. Dlatego mówienie, że to nam zakłóci pracę Urzędu jest nieprawdziwe. Wiem skąd się biorą takie opinie. Otóż wiele firm, zajmujących się szkoleniami „żyje” z fachowości i wiedzy pracowników Urzędu. Pamiętam panikę pod koniec 2006 roku, kiedy to decyzją Pana Ministra wstrzymaliśmy udział w szkoleniach. Szkolenia wtedy padły. Jeśli Urząd sam zacznie szkolić, to nastąpi to, czego boją się wszystkie tego typu firmy – stracą źródło zarobku. Scientific Advice zajmuje się zaawansowanymi technologiami, np. terapią genową, wielotypowaniem, terapią komórkową, porównywalnością produktów biotechnologicznych itd. Najczęściej zadawane pytania dotyczą np. zagadnień związanych z terapią genową, czyli tym wszystkim, z czym podmioty odpowiedzialne mają problem. Scientific Advice dotyczy również nowej klasy produktów farmaceutycznych, nowych technologii, zagadnień klinicznych, stosowania badań klinicznych potwierdzających zakres pracy. Zajmuje się również przeciwciałami monoklonalnymi, kontrolą jakości produktów biotechnologicznych itd. • Niedawno wybuchła „afera strzykawkowa”. Dlaczego do niej doszło i co należy zrobić, by ustrzec się podobnych przypadków w przyszłości? • „Afera strzykawkowa” była wynikiem niewiedzy ludzi. Chodzi tu o ludzi, którzy mieli informacje

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

o pewnych nieprawidłowościach, a nie mieli tej wiedzy, by powiadomić o tym Urząd Rejestracji. Ludzie ci postępowali „jak dzieci we mgle”, robiąc to, co im się wydawało słuszne, a nie to, co bezwzględnie powinni zrobić. Patrząc z perspektywy czasu ta cała afera przyniosła jednak wiele pozytywnych rozwiązań. Mianowicie obudziła wszystkich tych, którzy pracują w obszarze służby zdrowia. Ludzie ci zrozumieli, że nie można prowadzić zakładu opieki zdrowotnej, nie znając prawa farmaceutycznego, nie znając obowiązków, jakie spoczywają na kierownictwie tych zakładów. I to właśnie dzięki dziennikarzom. Dlatego tutaj serdecznie Państwu dziękuję za niezwykłą pomoc, bo byliście Państwo „kagankiem oświaty”. Musiało powstać wiele alarmujących artykułów w prasie, by uświadomić wielu dyrektorom szpitali, jak również wielu osobom, które z urzędu powinny zajmować się ściganiem pewnych rzeczy, jakie są procedury, co powinno się robić. Często spotykam się z pytaniem – „czy dawniej było lepiej?”. Odpowiadam – nie. Dawniej był gorszy nadzór nad wyrobami medycznymi, dlatego wiele przypadków wcale nie wychodziło na jaw. To się zmieniło i dalej się zmienia, więc tego typu spraw na pewno będzie coraz więcej. • Sejm nie zdążył uchwalić tzw. „ustawy corhydronowej”. Jaki miał być cel jej wprowadzenia i co miała ona zmienić? • Była to pierwsza ustawa w historii krajowego prawa farmaceutycznego, która w sposób ewidentny informowała o tym, co należy robić w przypadku działań niepożądanych i kto i za co jest odpowiedzialny. Ustawa rozszerzała swój zakres o ratowników medycznych, gdyż wcześniej nie byli oni zobowiązani do informowania o działaniach niepożądanych. Była to bardzo doniosła ustawa, która miała wpłynąć na zwiększenie kontroli nad działaniami niepożądanymi. Dałaby nam ona lepszą broń do reki. Mówiąc obrazowo – miecz, który dostałby Prezes Urzędu Rejestracji byłby dłuższy, cięższy i bardziej ostry. • W Polsce służby medyczne zgłaszają zbyt mało przypadków szkodliwego działania leków. Problemem jest lekceważenie takich sytuacji i brak informowania o lekach o podejrzanym działaniu. Jeżeli nie ma zgłoszeń, to nie ma możliwości reakcji na nie. Ilość raportowanych działań niepożądanych w Polsce to tylko ułamek ilości takich zgłoszeń w innych krajach. • Rzeczywiście taki jest stan. Ilość zgłaszanych informacji o działaniach niepożądanych jest zbyt mała. Osobiście byłoby dla mnie wielkim sukcesem, gdyby za mojej kadencji udało się zmienić i poprawić tą sytuację.

www.farmacom.com.pl

podnoszona publicznie dyskusja na forum Unii Europejskiej na temat złej jakości polskich produktów, a na to nie mogę pozwolić. Trzeba sobie postawić pytanie – dlaczego popiera się firmy, które są w ogonku, które przygotowują dokumentację niestarannie? Jak można mówić o jakości pracy, jeżeli Urząd dostaje dokumentację harmonizacyjną bez „Modułu Jakości”? To prawie tak, jakby wydać prawo jazdy komuś, kto nigdy nie widział samochodu. Na chwilę obecną mamy 4700 gotowych, zwalidowanych dokumentacji, a powinniśmy mieć ich prawie 9000.

interview

• Jak daleko posunięte są prace, związane z harmonizacją? Czy istnieje szansa, żeby do końca 2008 roku, czyli do momentu, kiedy wszystkie leki muszą przejść ponowną rejestrację zgodną z unijnym prawem, wszyscy zdążyli? • Trzeba zacząć od tego, że harmonizacja jest procesem dobrowolnym i w związku z tym my możemy ocenić tylko to, co do nas wpłynie, natomiast czegoś, co do nas nie wpłynie nie możemy oceniać. Patrząc na statystykę – powinniśmy dostawać miesięcznie 817 pełnych dokumentacji leków… Jednak we wrześniu dostaliśmy 78 dokumentacji, w październiku 32 komplety dokumentów, dlatego pytam – co mamy harmonizować? Kolejną ważną sprawą jest to, że tylko 2% składanej dokumentacji jest dobra, a 98% stanowi dokumentacja z różnymi brakami. Firmy farmaceutyczne uzupełniają te braki w sposób bardzo opieszały. Gdybyście Państwo składali swoją dokumentację w agencji francuskiej, niemieckiej, czy angielskiej, a byłaby ona niekompletna, wtedy wniosek o prowadzenie procesu harmonizacji byłby po prostu odrzucony. Nasz Urząd Rejestracji nie odrzuca takich wniosków, tylko prosimy o uzupełnienia, a firmy uzupełniają je w terminie kilkumiesięcznym, czym tak naprawdę same sobie robią krzywdę. Urząd Rejestracji pełną dokumentację powinien dostać do końca czerwca 2008 roku, bo po tym terminie nowa dokumentacja nie będzie przyjmowana. Informacja ta została podana do wiadomości publicznej już dawno temu. Jest też umieszczona w komunikacie, widniejącym już od pewnego czasu na stronie internetowej Urzędu. Kolejną sprawą jest to, że nie dopuszczam absolutnie żadnej możliwości, bym oceniał dokumentację bez jej wcześniejszego zbadania. Nie ma żadnej możliwości, mimo prób nacisku z rożnych stron, bym prowadził harmonizację nierzetelnie. Przypominam, że przestępstwem jest nakłanianie do poświadczenia nieprawdy oraz do przekraczania uprawnień. Między innymi mówi o tym artykuł 231 kodeksu karnego. Oświadczam, że nie będę podpisywał raportów harmonizacyjnych bez rzetelnej oceny dokumentacji. A wszystkie naciski, bym poświadczał nieprawdę są zaprzeczeniem mojej służebnej roli w stosunku do pacjentów i ich rodzin. Urząd Rejestracji dla dobra pacjentów dopuszcza do obrotu na rynku leki bezpieczne, skuteczne i dobrej jakości. Nie oznacza to jednak, że każdy lek pomoże każdemu pacjentowi. Nie oznacza to również, że nawet najlepszy lek w trakcie stosowania nie może okazać się szkodliwy i na podstawie zgłoszonych działań niepożądanych zostanie wycofany z lecznictwa. Nasza wiedza o człowieku, o mechanizmach jego funkcjonowania jest niezwykle mała i wymaga od nas wszystkich pokory w interpretacji coraz to nowszych wyników badań. Dopóki ja jestem Prezesem Urzędu Rejestracji Leków tak właśnie będę działał. Polska w traktacie akcesyjnym zobowiązała się do przeprowadzenia harmonizacji i ta harmonizacja zostanie przeprowadzona. Wszystkie próby jej obejścia mogą skończyć się tym, że będzie

• Przedstawiciele chińskiej administracji zgodzili się, że dopuszczą sprzedaż polskich leków w wybranych regionach Chin. Podobnie jest z rynkiem wietnamskim. Kilku polskich producentów leków już przymierza się do eksportu tam swoich wyrobów. • Tak, to prawda. Niedawno w Urzędzie i Ministerstwie Zdrowia mieliśmy wizytę chińskiej delegacji, w skład której wchodziła między innymi pani wiceprezes chińskiego odpowiednika Urzędu Rejestracji Leków. Dali nam oni zielone światło dla polskich leków na tamtych rynkach. Trzeba więc rejestrować. Jeśli chodzi o rynek wietnamski – jest to rynek od dawna opanowany przez polskie leki, ale w tej chwili jesteśmy z niego rugowani przez firmy francuskie. Musimy więc się bronić. Musimy korzystać z tego, że polskie leki mają tam dobrą, ugruntowaną pozycję. Do Wietnamu polskie leki wysyłane były już w czasach walk wietnamsko francuskich i w czasie wojny z USA… Wielu obecnych decydentów wietnamskich studiowało w Polsce… Odczuwalna jest przychylność Polsce. • Czy producenci chińscy będą wchodzić na polski rynek? • Azjatyccy producenci leków wchodzą na rynki Unii Europejskiej głównie poprzez Francję i Niemcy. Wchodzą oni na rynki Europy poprzez EMEA. Mają już tam zarejestrowanych sporo swoich produktów. Rynek polski nie jest dla nich jakimś super atrakcyjnym rynkiem zbytu, biorąc pod uwagę fakt, że 37,8 milionów mieszkańców Polski to zaledwie ułamek z 1,4 miliardowego społeczeństwa Chin. Dysproporcja rynków jest ogromna. Pokazuje ona jakim „ważnym” odbiorcą dla Chin jest Polska. Jednak dla polskich producentów wejście na rynek chiński to niepowtarzalna okazja. • Pozostaje tylko życzyć polskim zakładom farmaceutycznym powodzenia w ich wejściu na chiński rynek ze swoimi produktami. • Oczywiście. Urząd Rejestracji wraz z Ministerstwem Zdrowia ze wszystkich sił wspiera te przedsiębiorstwa w osiągnięciu tego celu. • Dziękuję bardzo za rozmowę.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

farmacja w świecie

Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd Joseph Mu, David Jiang

Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd.

Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd (HolleyCotec) jest firmą farmaceutyczną zajmującą się również badaniem międzynarodowego rynku farmaceutycznego i promocją wyrobów medycznych. Firma została założona w 1992 roku i od samego początku swoje działania skierowała w kierunku leków przeciwmalarycznych, a szczególnie Artemisininu - naturalnego leku produkowanego z liści występującej naturalnie bylicy zwanej piołunem (Artemisia Anna).

ubstancją czynną jest znajdujący się w roślinie związek chemiczny – artemisinin, który nie dość, że skutecznie zwalcza gorączkę towarzyszącą malarii, to jest jeszcze znacznie tańszy i łatwiejszy do pozyskiwania niż chinina. Odkryte przez archeologów w latach siedemdziesiątych XX wieku zapiski pochodzące sprzed blisko dwóch tysięcy lat ujawniły, że już w starożytnych Chinach znano to lekarstwo, które zwano „Qinghaosu”. Po ponownym jego odkryciu w XX w. odkryto jedynie jego inne zastosowanie. Artemisininy bardzo skutecznie niszczą komórki rakowe. Jest więc szansa, że dzięki starym chińskim manuskryptom uzyskamy jednocześnie lekarstwo na dwie śmiertelne choroby. Główną wadą artemisinin jest to, że pozostają one w krwiobiegu człowieka przez krótki czas, tak więc, by mogły działać skutecznie, muszą być często podawane. Naukowcy zajmujący się badaniami raka piersi ujawnili, iż podanie artemisinin do hodowli komórek rakowych spowodowało ich prawie całkowite zniszczenie w ciągu zaledwie 16 godzin. Może być to wynikiem tego, że komórki nowotworowe, które dzielą się w sposób niekontrolowany mają wyższe niż zdrowe komórki stężenie jonów żelaza, niezbędnych do powielania DNA. Łatwo sobie wyobrazić, że w takiej sytuacji podanie artemisinin spowoduje gwałtowne wytwarzanie reaktywnych form tlenu i tym samym zniszczenie wszystkich komórek bogatych w żelazo.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Po ponad 10 latach istnienia firmy leki o nazwie Cotecxin ® i DuoCotecxin ® (dostarczane m.in. dla UNICEF-u, UNDP i innych międzynarodowych instytucji), będące osiągnięciami firmy Beijing HolleyCotec Pharmaceuticals Co., Ltd stały się wiodącą marką leków przeciwmalarycznych w 40 krajach na całym świecie, a firma stała się największym na świecie dostawcą Artemisininu. W 2002 roku Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd połączył się z Holley Pharm. Wtedy też rozpoczęto szeroko zakrojoną produkcję farmaceutyczną, produkcję sprzętu medycznego i chirurgicznego. Obecnie firma dostarcza leki generyczne i antybiotyki, zaopatrując rynki ponad 30 krajów od Afryki,

www.farmacom.com.pl

Produkcja API jest oparta głównie na naturalnych ekstraktach roślinnych, uzyskiwanych ze specjalnych hodowli. Ekstrakcja i produkcja odbywa się w fabrykach rozmieszczonych w południowo-zachodnich Chinach. Codziennie przetwarza się tam około 40 ton biomasy.

Produkcja FPP to pełny zakres prawnie zastrzeżonych i generycznych produktów farmaceutycznych, powstających w trzech wytwórniach w Chinach. Wszystkie 24 linie produkcyjne produkują tabletki, żele, kapsułki, syropy, czopki, maści i inne formy sterylne.

Rozbudowany dział R&D wkłada ogromny wysiłek, by sprostać szybko zmieniającym wymaganiom rynku. W niedalekiej przyszłości działania Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd skierowane zostaną na produkcję leków przeciwzakaźnych, onkologicznych, zapobiegających chorobom układu sercowo-naczyniowego, jak również produkcję formuł pediatrycznych. Wstąpienie Chin do WTO stworzyło sprzyjające warunki dla chińskiego rynku farmaceutycznego. Firma nasza oferuje pomoc innym krajom w imporcie chińskich produktów i ułatwieniu wejścia na rynek Chin. Wierzymy, że kooperacja jest podstawą dla wspólnego sukcesu. Chcielibyśmy przeprowadzić aktywną kooperację z innymi zakładami farmaceutycznymi, dystrybutorami ze wszystkich krajów na świecie, przyczyniając się tym samym dla zdrowia całej ludzkości.

farmacja w świecie

poprzez południowo-wschodnią Azję, aż po Amerykę Południową. W 2006 roku firma osiągnęła sprzedaż w wyskokści ponad 17 milionów USD. Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd prowadzi również produkcję kontraktową bazując na 2 fabrykach, spełniających standardy WHO – Holley Nan Hu Pharmaceuticals i Holley Beibei Pharmaceuticals. Holley-Cotec swoje przedstawicelstwa prowadzi w wielu krajach na całym świecie, na przykład w Kenii, Tanzanii, Ugandzie, Francji, Włoszech, w Zjednoczonych Emiratach Arabskich i aktualnie powstaje przedstawicelstwo w Nigerii.

Joseph Mu – Vice President Beijing Holley-Cotec Pharmaceuticals Co., Ltd.

David Jiang – Deputy General Manager

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

prawo farmaceutyczne

Wybrane aspekty prawa farmaceutycznego

W siedzibie Biblioteki Narodowej w Warszawie, dnia 5 października 2007r. odbyła się konferencja na temat wybranych aspektów prawa farmaceutycznego, zorganizowana przez Urząd Rejestracji Robert Miller Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Konferencja adresowana była do przedstawicieli podmiotów odpowiedzialnych oraz innych osób działających w sektorze farmaceutycznym.

z nowościami w zakresie prawa farmaceutycznego. W celu możliwie wszechstronnego podejścia do tematu konferencji stworzono bogaty program wystąpień, zapewniający uczestnikom zapoznanie się z różnymi aspektami polskiej ustawy „Prawo farmaceutyczne” oraz prawa farmaceutycznego Wspólnoty Europejskiej.

dr Leszek Borkowski Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

Lidia Retkowska-Mika Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

Celem konferencji było zapoznanie uczestników

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Podczas konferencji wykład o transpozycji Dyrektyw Wspólnoty Europejskiej do polskiego prawa farmaceutycznego wygłosił przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia Pan Władysław Puzoń. Pan Vincenzo Salvatore z Europejskiej Agencji Oceny Leków przedstawił wykład pod tytułem „Przejrzystość a poufność: rola Agencji w ochronie poufnej informacji handlowej”. Dostęp do dokumentacji produktu leczniczego był tematem wystąpienia przedstawiciela Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Pani Lidii Retkowskiej-Mika.

www.farmacom.com.pl

Ministerstwo Zdrowia

Vincenzo Salvatore Europejska Agencja Oceny Leków

Irene Sacristán Sánchez

prawo farmaceutyczne

Władysław Puzoń

Komisja Europejska

Z kolei Pan Tomasz Jabłoński z Europejskiej Agencji Oceny Leków wystąpił z referatem, dotyczącym obowiązków podmiotu odpowiedzialnego w świetle przepisów rozporządzenia pediatrycznego Nr 1901/2006. Główny Inspektorat Farmaceutyczny reprezentowany był przez Panią Helenę Felisiak, która omówiła zagadnienia związane z reklamą produktu leczniczego w znowelizowanym Prawie farmaceutycznym. Głos zabrała również Pani Irene Sacristán Sánchez, reprezentująca Komisję Europejską, która wyjaśniła rolę wytycznych w sektorze farmaceutycznym.

Ostatnim punktem programu było wystąpienie Pana Rafała Pelca z Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych z wykładem na temat reprezentacji podmiotu odpowiedzialnego w świetle polskiego prawa. REKLAMA

konferencje, targi, szkolenia

CPhI Worldwide 2007 The pharmaceutical ingredients event where intelligence gathers W dniach 2-4 października Mediolan był gospodarzem największych na świecie targów farmaceutycznych – CPhI. Skierowane były one do producentów substancji aktywnych, intermediatów, form gotowych, a także do innych firm związanych z przemysłem farmaceutycznym i chemicznym.

Tegoroczne targi to już ich 18 edycja, a zarazem

pierwsze „targi nowej generacji”, łączące CPhI, ICSE i P–MEC w jednym. Było to możliwe dzięki lokalizacji targów w mediolańskim Fiera Milano RHO, który w połączeniu z Fiera Milano City jest największym i najnowocześniejszym centrum wystawowo-targowym na świecie. Targi CPhI stały się obowiązkowym miejscem spotkań dla specjalistów branży farmaceutycznej i często są nazywane „miejscem, gdzie rodzi się biznes”. Są doskonałą okazją do nawiązania nowych kontaktów biznesowych oraz bezpośrednich spotkań z obecnymi partnerami i klientami. CPhI po raz pierwszy zorganizowano w 1990 roku jako międzynarodowy zjazd producentów farmaceutycznych i dostawców. Pierwsze targi CPhI zgromadziły 16 wystawców i 250 odwiedzających. Z roku na rok targi rozrastały się gromadząc coraz to większą liczbę wystawców i odwiedzających. Dzisiaj są miejscem, gdzie prezentuje się blisko 1800 firm farmaceutycznych z ponad 110 krajów, a liczba osób odwiedzających targi grubo przekracza 22 tysiące. Z biegiem czasu targi CPhI stały się głównym i najważniejszym miejscem prezentowania się dostawców surowców farmaceutycznych i producentów. Dwiema siostrzanymi imprezami wystawienniczymi, obecnie organizowanymi wspólnie z CPhI są ICSE i P–MEC.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

ICSE (International Contract Services Expo), które organizowane jest również od 1990 roku rozrasta się równie dynamicznie. Obejmuje szybko rozwijające się sektory, takie jak produkcja kontraktowa, badania kontraktowe i usługi kontraktowe. Tegorocznymi wystawcami było 287 firm zajmujących się m.in. szeroko pojętymi badaniami klinicznymi (od fazy I do IV), farmaceutyczną produkcją kontraktową i biotechnologią. Nie zabrakło również firm konsultingowych, kontraktowych firm badawczych i wielu innych. Odwiedzający ICSE, wg firm:

A – (5%) Firmy zajmujące się badaniami klinicznymi B – (5%) Dystrybutorzy C – (6%) Firmy zajmujące się pakowaniem D – (6%) Firmy biotechnologiczne E – (7%) Firmy konsultingowe F – (72%) Zakłady farmaceutyczne

www.farmacom.com.pl

A – (4%) Dyrektorzy R&D B – (9%) Dyrektorzy Dz. Zakupów i Zaopatrzenia C – (9%) Dyrektorzy Dz. Rozwoju D – (15%) Dyrektorzy Marketingu i Dz. Sprzedaży E – (24%) Dyrektorzy Produkcji F – (40%) Prezesi i Dyrektorzy Zarządzający (Źródło: www.icsexpo.com)

P-MEC (The Pharmaceutical Machinery and Equipment Convention) zorganizowano po raz pierwszy podczas CPhI Worldwide i ICSE w Madrycie w 2005 roku. Jest miejscem prezentacji oferty firm z całego świata, będących dostawcami urządzeń i maszyn do produkcji farmaceutycznej. W tym roku wystawcami było 65 firm z całego świata, oferujących sprzęt analityczny, automatykę przemysłową, pomieszczenia czyste i ich wyposażenie, urządzenia napełniające, urządzenia filtrujące, urządzenia zapewniające bezpieczeństwo przy produkcji, urządzenia i sprzęt laboratoryjny, maszyny produkcyjne, sprzęt pakujący, automatykę kontrolną, sprzęt procesowy, urządzenia RFID, tabletkarki, kapsułkarki oraz sprzęt walidacyjny.

W tegorocznych targach prezentowało się tylko kilka firm farmaceutycznych działających w Polsce, a wśród nich Adamed Sp. z o.o., Bioton S.A., IBSS Biomed S.A., Pol-Nil S.A., Polpharma, Hasco-Lek oraz Midas Pharma Polska, Pliva i GlaxoSmithKline.

„W tym roku Polpharma uczestniczyła w targach jako wystawca już po raz ósmy. Przez kolejne lata obserwowaliśmy, jak targi się zmieniały i zmiany te zawsze odzwierciedlały trendy w branży farmaceutycznej. Do firm produkujących substancje aktywne dołączyły firmy oferujące substancje uzupełniające, licencje na formy gotowe, badania biorównoważności, nowe technologie i usługi produkcji kontraktowej. Targi CPhI to znakomite miejsce, gdzie można spotkać obecnych i nowych partnerów biznesowych oraz przewidzieć kierunek dalszych zmian w branży” – powiedziała nam Bożenna Kozakiewicz, Dyrektor Departamentu Strategicznych Źródeł Zakupów w Zakładach Farmaceutycznych POLPHARMA SA

konferencje, targi, szkolenia

Odwiedzający ICSE, wg pełnionych funkcji:

„Aktywny udział w międzynarodowych, branżowych wydarzeniach ułatwia nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów handlowych a także coraz szerszą ekspansję na światowe rynki. Tegoroczne targi w Mediolanie, są już siódmymi z rzędu, w których uczestniczył Adamed. Tegoroczna propozycja eksportowa firmy, oparta na nowoczesnych lekach z przewagą patentową a także prezentowane projekty badawcze w zakresie nowych leków oryginalnych, cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem.” - mówi Anna Czajkowska, Dyrektor ds. Planowania Strategicznego Adamedu.

Niemcy będą gospodarzem przyszłorocznej edycji CPhI Worldwide 2008. Targi zorganizowane będą we Frankfurcie w dniach 30 wrzesień – 2 październik 2008 roku i podobnie jak w tym roku odbywać się będą równocześnie z ICSE i P-MEC.

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

konferencje, targi, szkolenia

XX Naukowy Zjazd

Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego Robert Miller

W Katowicach, w dniach 25 – 28 września 2007 roku miał miejsce XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, który został objęty Honorowym Patronatem Ministra Zdrowia prof. Zbigniewa Religi. Organizatorami Zjazdu był Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiej Akademii Medycznej.

potkanie to było okazją dla środowiska akademickiego do prezentacji jego dorobku, dyskusji nad kierunkami i możliwościami rozwoju nauk farmaceutycznych, metod i programu kształcenia przyszłych farmaceutów, jak również omawiania koncepcji realizowania szeroko pojętej opieki farmaceutycznej i dyskusji o dostosowywaniu się do unijnych standardów. Jubileuszowa XX edycja Zjazdu zbiegła się z Jubileuszem 60-lecia istnienia Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz z Jubileuszem 60-lecia istnienia Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, którego Wydział Farmaceutyczny był współorganizatorem i współgospodarzem całego Zjazdu. Uroczystego otwarcia XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego dokonała Dziekan Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach - prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk wspólnie z Panem prof. dr hab. Januszem Janeczkiem – Prezesem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Ceremonię otwarcia obecnością swoją uświetnili m.in. Rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego – Pani prof. Ewa Małecka-Tendera, Pani Grażyna Drewniak – Dyrektor Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia - Roman Danielewicz - Dyrektor Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Pani Katarzyna Chmielewska – Zastępca Dyrektora Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przedstawiciele władz

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

konferencje, targi, szkolenia

Podczas uroczystego otwarcia XX Zjazdu PTF frekwencja dopisała

administracyjnych regionu - Wiceprezydent Miasta Katowice Pan Józef Kocurek oraz Wiceprezydent Miasta Sosnowiec – Pan Wilhelm Zych. Obecni byli również: Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych - Pan dr Leszek Borkowski, Naczelnik Wydziału Gospodarki Lekami NFZ - Pan Grzegorz Zagórny, Przezes Naczelnej Izby Aptekarskiej – Pan Andrzej Wróbel, Śląski Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny - Pani dr Izabela Majewska oraz przedstawiciele przemysłu Farmaceutycznego - m.in. Pan dr Stanisław Han - Prezes Hasco-Lek i liczni przedstawiciele mediów.

prof.dr hab. n. farm. Janusz Pluta Prezes Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

IV Forum Farmaceutyczne

Zjazd obfitował w wiele ciekawych wykładów, podzielonych na sekcje tematyczne. Kolejną niewątpliwą atrakcją XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego było zorganizowane w jego ramach IV Forum Farmaceutyczne, podczas którego prezentowało się około 120 wystawców, oferujących nowości świata farmaceutycznego.

prof. Ewa Małecka-Tendera Rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego

www.farmacom.com.pl

Roman Danielewicz Ministerstwo Zdrowia – Dyrektor Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Grażyna Drewniak Dyrektor Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

konferencje, targi, szkolenia

III Forum Farmacji Przemysłowej Robert Miller

20, 21 i 22 września 2007 roku, Kościelisko prof. dr hab. Aleksander Chmiel k. Zakopanego to czas i miejsce III Forum przewodniczący komitetu ds.programowych Farmacji Przemysłowej, zorganizowanego przez Sekcję Technologii Farmaceutycznej i Medycznej Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego i Zakład Biosyntezy Środków Leczniczych na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

Forum to było kontynuacją poprzednich kon-

ferencji. Honorowy patronat nad Forum objął Minister Zdrowia prof. dr hab. Zbigniew Religa. Patronat merytoryczny nad spotkaniem sprawował Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Udział w spotkaniu wzięli eksperci Instytutu Farmaceutycznego, Narodowego Instytutu Leków, Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego oraz Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, przedstawiciele Stacji Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa z całego kraju, przedstawiciele firm farmaceutycznych i wytwarzających wyroby medyczne, firm dostarczających sprzęt analityczny do laboratoriów farmaceutycznych oraz biura projektujące procesy dla farmacji. Przedmiotem Forum były zagadnienia dotyczące harmonizacji dokumentacji produktów leczniczych i wyrobów medycznych, produkcji farmaceutycznej, biotechnologii farmaceutycznej i innowacji w polskim przemyśle farmaceutycznym. Wiele mówiono również na temat nowego prawa farmaceutycznego, rejestracji produktów leczniczych w Polsce, imporcie równoległym oraz prawach ochronnych i marketingu w farmacji. Dyskutowano też o wdrażanej w Unii Europejskiej nowej Dyrektywie dot. wyrobów medycznych i procedur oceny zgodności wyrobów medycznych. W wyodrębnionym panelu debatowano nad stanem prawnym preparatów krwiopochodnych, krwi i jej składnikach.

III Forum było już piątym spotkaniem organizowanym w Kościelisku przez Sekcję Technologii Farmaceutycznej i Medycznej. Dwa pierwsze zorganizowane w latach 2002 i 2004 dotyczyły sytuacji polskich przedsiębiorstw farmaceutycz-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Krzysztof Kurowski ADAMED

dr hab. Tadeusz Pietrucha Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr Małgorzata Matyjek prezes GMProjekt

nych przed wejściem i po wejściu Polski do Unii Europejskiej i miały one charakter konferencji naukowo-szkoleniowych. Realia unijne pokazały, że celowym jest organizowanie szerokiego forum omawiającego rozwiązywanie problemów wynikających z funkcjonowania polskich przedsiębiorstw farmaceutycznych w nowej unijnej rodzinie. Służyły temu dwa Fora zorganizowane w latach 2005 i 2006 pod patronatem merytorycznym odpowiednio Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego – zagadnienia związane z procesem wytwarzania i Narodowego Instytutu Zdrowia – wymagania dotyczące szeroko rozumianych badań w procesie harmonizacji.

www.farmacom.com.pl

Robert Miller

8 października 2007 roku w Krakowie odbyło się szkolenie dla przedstawicieli przemysłu farmaceutycznego, zorganizowane przez krakowską firmę MEDVICE. Tematem szkolenia były wymagania stawiane dostawcom materiałów opakowaniowych i materiałów pomocniczych dla farmacji.

konferencje, targi, szkolenia

Wymagania stawiane dostawcom materiałów opakowaniowych i materiałów pomocniczych dla farmacji

mgr inż. Bartłomiej Wielogórski Absolwent studium podyplomowego z Systemów Zarządzania Jakością wg ISO 9001:2000 z tytułem Asystenta Jakości, audytor wewnętrzny i zewnętrzny

Program szkolenia omawiał

wymagania prawne i standardy międzynarodowe, podejście firm farmaceutycznych do dostawców materiałów opakowaniowych i materiałów pomocniczych oraz analizę przykładowych niezgodności stwierdzonych podczas audytów dostawcy i ich potencjalne konsekwencje. Szkolenie prowadzone było przez mgr inż. Bartłomieja Wielogórskie-

go, będącego pracownikiem Pliva Kraków, gdzie odpowiedzialny jest za proces reklamacji, wstrzymań i wycofań. Uczestnikami szkolenia byli przedstawiciele takich zakładów farmaceutycznych jak: Apipol, Biomed Kraków, Celon Pharma,

ICN Polfa Rzeszów, Polfa Grodzisk, Polfa Pabianice, Polfa Warszawa i US Pharmacia. Uczestnikami byli również przedstawiciele firm, oferujących opakowania dla przemysłu farmaceutycznego. Reprezentowane były firmy Eldruk, MTC Polska i Technochemia.

MEDVICE to krakowska firma skupiająca swoją działalność w obszarze farmacji od 3 lat. Zajmuje się przede wszystkim organizacją szkoleń z zakresu szeroko pojętego przemysłu farmaceutycznego. MEDVICE współpracuje z wykładowcami odznaczającymi się dużym doświadczeniem szkoleniowym, dorobkiem naukowym, praktyką i odpowiednimi predyspozycjami interpersonalnymi. Poza szkoleniami MEDVICE zajmuje się także doradztwem i pomocą w opracowaniu odpowiedniej dokumentacji, niezbędnej do właściwego funkcjonowania przedsiębiorstw farmaceutycznych, zgodnego z aktualnie obowiązującym Prawem Farmaceutycznym, Miernikiem sukcesu firmy MEDVICE jest zadowolenie firm współpracujących.

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

BHP dawniej i dziś mgr inż. Jerzy Ruszczak

Instytut Farmaceutyczny w Warszawie

Początek mojej

Jako weteran z ponad 30-letnim stażem w służbie bhp, chciałbym podzielić się moimi odczuciami na temat: jak było z bhp dawniej i teraz. Trudno o jednoznaczną odpowiedź: było lepiej czy jest lepiej.

pracy w służbie bhp to czasy, gdy działało Zjednoczenie Przemysłu Farmaceutycznego „POLFA” z Wydziałem Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Rządy Zjednoczenia miały swoje plusy i minusy. Plusem było to, że pieniądze dostawało się i nie trzeba było ich zarabiać. Wystarczało tylko zrobić i zatwierdzić dobry plan. W przygotowaniu planu bardzo pomocna była wtedy Państwowa Inspekcja Pracy. Należało uzgodnić z inspektorem, co zamierza się zrobić dla poprawy warunków bhp i poprosić o stosowny nakaz. Nakaz był argumentem nie do podważenia przez Zjednoczenie i pieniądze na wykonanie nakazu były zazwyczaj pewne.

mgr inż. Jerzy Ruszczak Państwowa Inspekcja Pracy Kierownik Działu BHP miała wtedy strukturę branżową. i Ochrony Środowiska oraz Działu Kadr Instytutu FarmaceuKażdy zakład miał wyznaczonetycznego w Warszawie go inspektora pracy, z którym był stały i częsty kontakt. Inspektorem można było zostać po przepracowaniu jakiegoś okresu czasu w odpowiedniej branży w przemyśle. Inspektorzy ci posiadali duże doświadczenie techniczne i byli nie tylko organem kontrolnym, ale i doradcą w rozwiązywaniu wielu problemów. Pomiędzy inspektorami PIP

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

a służbą bhp w zakładach pracy istniała ścisła współpraca, dająca obopólne korzyści. Tej współpracy teraz brakuje a byłaby wskazana. Szkolenie w zakresie bhp składało się ze szkolenia wstępnego prowadzonego przez „behapowca”, szkolenia stanowiskowego, prowadzonego przez kierownika komórki organizacyjnej i szkolenia okresowego, organizowanego wspólnie ze Zjednoczeniem. Czas trwania szkolenia i program, ustalane były pod konkretne potrzeby zakładu pracy. Główny ciężar kładziony był na szkolenia stanowiskowe, prowadzo-

ne przeważnie, co roku albo i częściej. Podczas tych szkoleń pracownicy poznawali zasady prawidłowego wykonywania pracy i zasady postępowania na wypadek awarii i zakłóceń w normalnym przebiegu pracy. Szkolenia te prowadzone były przez własnych pracowników i nie pociągały dodatkowych kosztów dla firmy. Szkolenia okresowe prowadzone były, co kilka lat, na podstawie broszur opracowywanych przez Zjednoczenie. Dla kadry kierowniczej szkolenia te prowadzone były w formie samokształcenia, dla pracowników niższego szczebla prowadzone były wykłady przez wynajmowanych specjalistów z różnych dziedzin, często przez inspektorów pracy. Szkolenie kończyło się egzaminem komisyjnym. Oblanie egzaminu stawiało pod znakiem zapytania dalszą pracę na zajmowanym stanowisku. Zdanie egzaminu wymagało wtedy dużo więcej uczenia i przygotowywania się, niż wymagane jest to teraz. Uważam, że tamten system szkolenia był efektywniejszy i na pewno tańszy dla zakładu w porównaniu z obecnymi szkoleniami, prowadzonymi przez różne ośrodki szkoleniowe. Za czasów Zjednoczenia organizowane były okresowe spotkania służby bhp ze wszystkich zakładów. Na spotkaniach tych

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

była okazja do wymiany poglądów na temat problemów już rozwiązanych i problemów do rozwiązania. Pomiędzy „behapowcami” z poszczególnych zakładów istniała ścisła współpraca, jeden drugiemu chętnie pomagał. A teraz? Współpraca jest bardzo luźna albo nie ma jej w ogóle. Prawa rynku, zasady konkurencji, różne zakazy skutecznie utrudniają tę współpracę. Postępowanie wypadkowe ulegało różnym zmianom. Najpierw były kilku osobowe komisje powypadkowe, potem były dwuosobowe zakładowe zespoły powypadkowe, które dotrwały do dzisiaj. Postępowanie powypadkowe było i jest działaniem trudnym, wymagającym dużej staranności. Wzory przygotowywanych dokumentów również ulegały zmianom. W tym zakresie jest coraz więcej biurokracji. Trudno znaleźć sensowne uzasadnienie ostatnich zmian we wzorach protokółu powypadkowego, czy statystycznej karty wypadku. Wypełnienie statystycznej karty wypadku wymaga więcej niż anielskiej cierpliwości. W tamtych latach funkcjonowały komisje ds. inwalidztwa, działające zdecydowanie lepiej od obecnych lekarzy orzeczników. Komisje ds. inwalidztwa mają podobno wrócić. Ocena ryzyka zawodowego to sprawa nowa. Jest to wprawdzie obowiązek pracodawcy wynikający z Kodeksu Pracy, ale uważam, że jest to strata czasu i marnowanie papieru. Z oceny wynika to, co widać gołym okiem, bez robienia oceny ryzyka. Robiąc tę ocenę zawsze można tak ją zrobić, że warunki na danym stanowisku pracy wyjdą w ocenie jako akceptowalne. Gotowe karty oceny ryzyka zawodowego są do kupienia w księgarniach. Przy pomocy tej oceny bez większego trudu można zafałszować faktyczne warunki pracy. W czasach funkcjonowania Zjednoczenia w sporządzanych sprawozdaniach o stanie bhp określano wskaźniki ciężkości i częstotliwości wypadkowej. Wskaźnik ciężkości liczony był jako iloraz ilości dni absencji chorobowej wypadkowej i ilości wypadków przy pracy. Wskaźnik częstotliwości liczony był jako iloraz ilości wypadków przy pracy i stanu zatrudnienia x 1000. Wielkości tych wskaźników publikowane były przez Zjednoczenie. Poszczególne zakłady ustawiane były pod względem stanu bhp w kolejności wg tych wskaźników, od najlepszego do najgorszego. Taka ocena zdecydowanie lepiej określała faktyczny stan bhp w zakładzie, niż obecnie obowiązująca ocena ryzyka zawodowego. A może do liczenia tych wskaźników wrócić?

www.farmacom.com.pl

REKLAMA

(To)

Zabezpiecza Przesączysz Więcej

Wymagania w sprawie palarni też zmieniano. Palenie papierosów mogło odbywać się w wyznaczonych przez pracodawcę miejscach, wyposażonych w popielniczki i gaśnice. Często były to miejsca na korytarzach lub klatkach schodowych. Nie było to zbyt eleganckie, ale funkcjonowało przez wiele lat i nie powodowało wydatków ze strony pracodawcy. Gdy palarnie zaliczono do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, wymagania dotyczące palenia papierosów uległy gruntownej zmianie. Pracodawca zatrudniający powyżej 20 pracowników musi urządzić palarnię o powierzchni minimum 4m2 z wentylacją, zapewniającą minimum 10 wymian powietrza na godzinę. Jeśli firma znajduje się w kilku budynkach, palarnię należy urządzać w każdym budynku, bez względu na to czy wśród załogi są palacze tytoniu czy ich nie ma. Sprostanie tym wymaganiom pociąga wielotysięczne wydatki, kosztem wielu bardziej potrzebnych działań. Zaliczenie palarni do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, co pomimo krytycznych uwag zostało usankcjonowane wyrokiem sądowym, to bubel legislacyjny wymagający szybkiej zmiany. Art. 207 § 2 Kodeksu Pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dla wszystkich pracowników, także dla palaczy. Realizacją tego wymogu w stosunku do palaczy, byłoby wprowadzenie zakazu palenia w pomieszczeniach firmy i nie urządzanie palarni. Zabezpieczyłoby to również pracowników niepalących przed szkodliwym działaniem dymu tytoniowego, bez potrzeby wydawania dużych pieniędzy na urządzanie palarni. Pracodawca, który by tak postąpił, naruszy jednak art. 233 Kodeksu Pracy i §111 ust.1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami z 2007 r. Nr 49, poz. 330). Podczas kontroli PIP „zarobi” nakaz lub nakaz i mandat, za brak palarni. Wymienionych przepisów nie da się ze sobą pogodzić, a niestety nie dociera to do ich autorów.

Kończąc rozważania na temat jak było z bhp dawniej, a jak jest teraz należy stwierdzić, że wiele z wydawanych przepisów jest niespójnych lub przeciwstawnych sobie. „Behapowcy” muszą wykonywać wiele działań administracyjnych, mających niewiele wspólnego z działaniami na rzecz poprawy warunków pracy. Odbija to się niekorzystnie na skuteczności ich pracy. Pozostaje mieć tylko nadzieję, że w wydawanych przepisach będzie więcej rozsądku.

www.farmacom.com.pl

Filtr strzykawkowy ACRODISC® PSF Wiarygodność – certyﬁkowany dla automatów Ochrona – wydłuża żywotność kolumn HPLC nawet 46-krotnie Wydajność – zabezpiecza kolumnę przed dezaktywacją zanieczyszczeniami

Więcej informacji uzyskasz, kontaktując się z:

Pall Poland Sp. z o.o.

03-301 Warszawa ul. Jagielońska 74 tel. 022 510 21 00 fax 022 510 21 01 e-mail: pall_poland@europe.pall.com

produkcja

Oznaczenia brajlem

Problem z opakowaniami i ulotkami Robert Miller

Zgodnie z ustawą sejmową i unijną dyrektywą, od maja 2007 roku firmy farmaceutyczne są zobowiązane do umieszczania na opakowaniach swoich produktów nazwy produktu za pomocą pisma dla niewidomych. Wszystkie lekarstwa na rynku mają być oznakowane do końca 2009 r., gdyż brak informacji napisanych brajlem może spowodować, że Ministerstwo Zdrowia cofnie pozwolenie, dopuszczające produkt leczniczy do sprzedaży. Prawo wymaga także, aby na życzenie pacjenta, za pośrednictwem organizacji pacjentów, udostępnić ulotkę przystosowaną dla niewidomych i słabowidzących.

Do sprzedaży nie zostanie dopuszczony żaden

nowy lek, jeśli nie zostanie odpowiednio oznakowany w systemie brajla, a dopuszczenie do obrotu będzie równoznaczne z zatwierdzeniem opakowania oznakowanego brajlem. Natomiast w przypadku, gdy opakowanie leku nie spełni wszystkich postawionych wymogów, to wtedy produkt będzie wycofany z rynku. Wymóg Komisji Europejskiej, dotyczący stosowania brajla na opakowaniach farmaceutycznych opiera się na dyrektywie 2004/27, która zmienia dyrektywę 2001/83, która jest kodeksem odnoszącym się do produkcji produktów leczniczych stosowanych u ludzi.

DYREKTYWA 2004/27/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY UNII EUROPEJSKIEJ Artykuł 2: 1. Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do produktów leczniczych stosowanych u ludzi przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Państwach Członkowskich oraz wyprodukowanych przemysłowo albo wytworzonych w zastosowaniu metody, w której wykorzystuje się proces przemysłowy; Artykuł 54 a: „Nazwa produktu leczniczego, po której umieszcza się informację o mocy produktu leczniczego i postaci farmaceutycznej, oraz, jeśli właściwe, informację czy produkt jest przeznaczony dla niemowląt, dzieci lub dorosłych; w przypadku, gdy produkt zawiera do trzech substancji czynnych, podaje się międzynarodową niezastrzeżoną prawem nazwę (INN) lub, jeżeli taka nazwa nie istnieje, powszechną nazwę zwyczajową.” Artykuł 56 a: „Nazwa produktu leczniczego, jak określono w art. 54 a, musi być także wyrażona na opakowaniu w systemie brajla. Podmiot odpowiedzialny zapewnia, że ulotka dołączana do opakowania jest dostępna na prośbę organizacji pacjentów w formie właściwej dla niewidomych i słabowidzących.”

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

Diagram Marburg Medium

Wymiary: a = 2,5 mm, c = 6,0 mm – pomiędzy literami tego samego słowa, b = 2,5 mm, d = 12,0 mm – odstęp między wyrazami e = 10,0 mm +0,0 mm/-0,1 mm – odstęp pomiędzy wierszami Wysokość punktu (idealnie): 0,5 mm

www.farmacom.com.pl

Diagram Poland Braille Fonts TTF

produkcja

Dyrektywy UE powinny do 30 października 2005 roku zostać wprowadzone do prawodawstwa narodowego. Jednak wiele krajów Europy dopuściło długie okresy przejściowe w przypadku już istniejących produktów, np. do roku 2010. Ostateczny termin, do którego mogą pozostawać w obrocie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej produkty, które nie spełniają powyższych wymogów to 31 grudnia 2009 r. Z kolei rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowania produktu leczniczego oraz treści ulotek zachęca do używania pisma brajla w tekstach etykiet i ulotek. W różnych krajach świata istnieją różnice w zapisie brajla, dlatego też w celu wypracowania standardowego zapisu brajla (rozmiar sześciopunktu) zaleca stosowanie standardu Marburg Medium. W Polsce w chwili obecnej stosowane są dwa standardy tłoczenia pisma brajla. Pierwszym jest zalecany przez Dyrektywę Komisji Europejskiej 2001/83/EC Marburg Medium, drugim jest stworzona w Owińskach czcionka brajlowska Poland Braille Fonts TTF. W porównaniu z wytycznymi Komisji Europejskiej - dotyczącymi wymagań w zakresie informacji na opakowaniu oraz ulotce umieszczonej wewnątrz opakowania - gdzie zaleca się stosowanie czcionki Marburg Medium, parametry czcionki polskiej brajlowskiej, powodują, że napisy będą zajmowały od 10-12 procent miejsca mniej na opakowaniu niż czcionka Marburg Medium. Czcionka nie powinna być mniejsza od zaproponowanej przez PZN, natomiast jeżeli jest to fizycznie możliwe ze względu na wielkość opakowań może być większa, taka jak Marburg Medium.

Wymiary: a = 2,3 mm, c = 5,6 mm – pomiędzy literami tego samego słowa b = 2,3 mm, d = 9,7 mm – odstęp między wyrazami e = 9,2 mm +0,0 mm/-0,1 mm – odstęp pomiędzy wierszami Wysokość punktu (idealnie): 0,5 mm

Istotną sprawą jest wybór metody tłoczenia pisma punktowego, a metod jest kilka - tradycyjne mechaniczne tłoczenie z matryc punktów na kartonie, drukowanie brajlowskich punktów metodą fleksograficzną (druk gęstniejącą farbą) oraz tłoczenie mechaniczne na taśmie samoprzylepnej. Wszystkie te metody są właściwe. Najważniejsze jednak jest uzyskanie czytelnego napisu na opakowaniach. Opakowanie leku opisane brajlem musi spełniać wiele wymogów, np. nazwa produktu leczniczego, zgodnie z zapisem Art. 54a powinna być interpretowana w taki sposób, aby umożliwić osobom niewidomym jasną identyfikację produktu. Zgodnie z definicją zawartą w Art.1.20 Dyrektywy 2001/83/EC ze zmianami nazwa, która może być albo nazwą własną, niepowodującą pomyłki z nazwą zwyczajową, albo nazwą

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

zwyczajową lub naukową, wraz ze znakiem towarowym lub nazwą podmiotu odpowiedzialnego wraz z informacją dotyczącą mocy leku musi być zamieszczona w brajlu na opakowaniu produktu. W przypadku produktów leczniczych występujących tylko w jednej mocy, wystarczy zamieszczenie w systemie brajla wyłącznie nazwy własnej. W przypadku leków ziołowych wymóg dotyczący brajla jest ograniczony do podania nazwy własnej leku. Kiedy w skład nazwy wchodzi nazwa substancji czynnej, informacja może ograniczać się do nazwy rośliny (+ części rośliny w tych przypadkach, kiedy

dostępne są różne części danej rośliny), wraz z typem preparatu oraz mocą, w tych przypadkach, kiedy lek występuje w różnych mocach. W przypadku małych opakowań (do 10 ml) z ograniczoną powierzchnią, mogą zostać wzięte pod uwagę alternatywne sposoby podawania informacji w systemie brajla, np. użycie skrótowego zapisu brajla, użycie określonych skrótów lub dołączenie dodatkowej etykiety informacyjnej. Szczególna uwaga powinna być poświęcona produktom leczniczym, które są przewidywalnie najczęściej stosowane przez populację niewidomych i słabowidzących osób, np. niektóre krople do oczu. Nie ma potrzeby umieszczania nazwy w brajla na opakowaniach produktów, które są przeznaczone do podawania wyłącznie przez wyszkolony personel medyczny, na przykład nie jest wymagane umieszczanie informacji w brajlu na szczepionkach. Nazwa w brajlu nie musi być drukowana na bezpośrednim opakowaniu - takim jak blistry czy butelki, nazwa ta musi być zamieszczona na opakowaniu zewnętrznym, które najczęściej występuje w formie pudełka. Jeśli nie ma opakowania zewnętrznego, np. w przypadku dużych butelek (500 ml, 1000 ml, itd.), istnieje możliwość naklejenia etykiety z napisem w brajlu wokół butelki podczas procesu produkcji.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Odnośnie miejsca umieszczenia brajla na opakowaniu, nie ma potrzeby, aby znaki brajla były umieszczone na pustej powierzchni, ale wydrukowany tekst musi być czytelny bez najmniejszego problemu. Bardzo szczegółowo opisane są również wymogi, które musi spełniać specjalna ulotka dla pacjenta dla osób niewidomych i słabowidzących. Na życzenie ulotka dla pacjenta powinna być udostępniona osobom słabowidzącym w odpowiednim druku, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty określające czytelność (np. format czcionki: czcionka bezszeryfowa, 16-20 punktów, kontrast: czarne litery na białym papierze, odstępy pomiędzy słowami, wyrównanie tekstu, odstępy pomiędzy wierszami, rozmieszczenie, jakość papieru). Dla niewidomych tekst powinien być dostępny w odpowiednim formacie, zaleca się podawanie informacji w formacie dostępnym

słuchowo (płyty CD, kasety magnetofonowe, itp.). W niektórych przypadkach, odpowiednim formatem ulotki jest wydruk w brajlu. Wybór odpowiedniego środka powinien być dokonany przez podmiot odpowiedzialny w porozumieniu z przedstawicielami organizacji osób niewidomych i słabowidzących. Odpowiedzialność za dostarczanie ulotki o leku na życzenie organizacji pacjentów w dostępnym formacie oraz obowiązek zapewnienia, aby została dostarczona jej aktualna wersja, spoczywa na podmiocie odpowiedzialnym.

Źródło: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polski Związek Niewidomych, „Dziennik Łódzki”, Eldruk.

www.farmacom.com.pl

produkcja

Dostawcy opakowań dla farmacji mgr inż. Bartłomiej Wielogórski

W przemyśle farmaceutycznym standardy zapewniające wysoki stopień pewności, co do jakości produktu leczniczego doskonalone są już od kilkudziesięciu lat. Ciężko jest znać wszystkie wymogi niemniej brak spełnienia któregokolwiek z nich może powodować przykre następstwa i często trudne do przewidzenia skutki zarówno dla pacjenta, jak i producenta produktów leczniczych.

W całym łańcuchu produkcyjnym istnieje wiele

obszarów, które mogą nieść zagrożenie dla jakości produktu leczniczego. Jednym z nich są materiały opakowaniowe i pomocnicze. Jakość materiałów opakowaniowych oraz materiałów pomocniczych jest krytycznym czynnikiem w zachowaniu jakości bezpieczeństwa produktów leczniczych. Zarówno zła jakość materiałów opakowaniowych jak i materiałów pomocniczych może powodować brak założonego działania leku, jak i skutki zdrowotne od najdrobniejszych poczynając, a na skrajnie niebezpiecznych dla życia kończąc. Brak jakości może być także powodem reklamacji i wycofań, co nie pozostaje bez wpływu na dobre imię i wyniki finansowe firmy.

mgr inż. Bartłomiej Wielogórski

W polskiej ustawie Prawo Farmaceutyczne oraz Absolwent studium podyplomowego z Systemów Zarządzania Jakością wg ISO 9001:2001 z tytułem w obowiązującym obecnie Rozporządzeniu MiniAsystenta Jakości. Od przeszło 6 lat związany z branżą stra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki farmaceutyczną. Pracownik jednej z największych Wytwarzania bardzo mało uwagi jest poświęcone polskich firm farmaceutycznych produkujących formy temu zagadnieniu. W zasadzie wszystko co możemy doustne, płynne oraz sterylne. Pracował jako audytor wewnętrzny i zewnętrzny. Przeprowadził wiele audytów znaleźć, to: „Wytwórca produktów leczniczych jest w różnego rodzaju firmach związanych z branżą obowiązany zapewnić, żeby produkty lecznicze farmaceutyczną. Odpowiadał za procesy reklamacji, przez niego wytwarzane były odpowiednie do ich wstrzymań i wycofań. Doświadczenie zdobywał przewidzianego zastosowania, spełniały wymai zdobywa także poprzez współpracę z firmami szkoleniowymi. gania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu i nie narażały pacjentów na ryzyko związane z niedostatecznym bezpieczeństwem stosowania, nieodpowiednią jakością lub zbyt niską skutecznością”. Spełnienie powyższego wymagania jest niemożliwe, jeżeli nie będziemy dysponowali właściwymi materiałami o niekwestionowanej jakości. Kolejny wymóg to: „System zapewnienia jakości ma zapewnić, że są ustalone działania dotyczące wytwarzania, dostawy i użycia właściwych materiałów wyjściowych i opakowaniowych”. Tutaj już wyraźnie dano do zrozumienia, że

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

materiały wyjściowe i opakowaniowe powinny zostać objęte systemem zapewnienia jakości, a co za tym idzie systemem tym należy objąć także nadzór nad dostawcami (np. system kwalifikacji dostawców, ankiety, audyty etc.). W części, gdzie określono obowiązki Szefa Jakości jak i Szefa Produkcji znajdziemy zapis, że w ich kompetencjach leży zatwierdzanie i kontrolowanie dostawców materiałów. Jak widać, dostawcy nie mogą być przypadkowi. Należy ich zatwierdzić – a więc uprzednio sprawdzić, oraz kontrolować – a więc zarówno to, co nam dostarczają, jak i ich samych. Ostatni zapis jaki można znaleźć w cytowanym Rozporządzeniu, to: „Plan pobierania prób materiałów opakowaniowych powinien uwzględniać co najmniej: [...] rodzaj materiału, [...] metody produkcji, informacje o systemie zapewnienia jakości wytwórcy materiałów opakowaniowych uzyskane w czasie audytów”. Zapis więc mówi wyraźnie, że dostawców materiałów opakowaniowych należy audytować, przez co możemy poznać metody produkcji oraz system zapewnienia jakości naszego dostawcy. Dzięki dobremu poznaniu dostawcy można np. zmniejszyć ilość kontroli lub wielkość próbki dostarczanego materiału. Jeżeli zastanowimy się nad kwestią, jakiego systemu jakości możemy spodziewać się u naszego dostawcy, odpowiedź nie jest do końca jednoznaczna. Wśród dostawców dla farmacji znajdziemy zarówno małe firmy, nie posiadające zupełnie żadnych systemów jakości, jak i ogromne spółki, które mogą pochwalić się szeregiem certyfikatów systemów zarządzania, nie tylko jakością, ale choćby środowiskiem czy bezpieczeństwem pracy. Wśród szerokiej gamy dostawców materiałów opakowaniowych i pomocniczych można zauważyć, że „króluje” system jakości zgodny z PN EN-ISO 9001. Po akcesji do Unii Europejskiej dla wielu firm stało się jasne, że wdrożenie certyfikowanego systemu zarządzania jest warunkiem koniecznym, by przetrwać na rynku. Niemniej stosukowo niewielu dostawców przejawiało prawdziwe zainteresowanie systemami GMP. W związku z powyższym pojawiło się wiele problemów na linii wytwórca produktów leczniczych – dostawca materiałów opakowaniowych lub pomocniczych. Kierując się wymogami Rozporządzenia producent chce od dostawcy wymagać, ale... właśnie. Czego może domagać się od dostawcy? Przecież dostawca nie ma obowiązku wdrażać od początku do końca systemu GMP. Co więcej – jakiekolwiek zmiany w jego obowiązującym systemie mogą być niechętnie realizowane, bo w porównaniu z innymi branżami przemysłu (np. motoryzacyjny, FMCG) zamówienia z farmacji są zwykle niewielkie, a udział farmacji w obrotach w dużych firmach niekiedy nie przekracza 5%. Na domiar złego, często brakuje precyzyjnego zakomunikowania według jakiego standardu dostawca dla farmacji powinien działać, by być zakwalifikowanym

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

przez producenta leków, jako wiarygodny. Rodzą się niepotrzebne napięcia zarówno w procesie rozpatrywania reklamacji powodowanych nieprecyzyjnym określeniem wymagań, jak i podczas audytów, gdzie część audytorów usiłuje traktować np. drukarnię, jak zakład wytwarzający produkty lecznicze! Na szczęście – moim skromnym zdaniem – istnieje salomonowe rozwiązanie powyższych problemów. W ciągu kilku ostatnich lat, w różnych krajach, pojawiło się wiele godnych uwagi standardów opracowanych przez różne instytucje opiniotwórcze, normalizacyjne i organizacje branżowe. Zakomunikowanie dostawcom, że chcielibyśmy, by dostosowali system jakości do wymogów takiego standardu pozwoli na wzajemne zrozumienie i uniknięcie wielu kłopotów. W kilku słowach chciałbym omówić 3 interesujące standardy stojące znakomicie na granicy pomiędzy światem systemów serii ISO 9000, a światem wymogów GMP. To co jest ich częścią wspólną i ogromną zaletą zarazem to fakt, że opierają się na tak popularnym standardzie jak PN-EN ISO9001:2001, a więc tym, który jest tak dobrze znany wśród dostawców. Te standardy to: norma ISO 15378 Systemy Zarządzania Jakością – Opakowania bezpośrednie dla produktów medycznych, standard PS 9000 Materiały opakowaniowe dla farmacji oraz standard PS 9100 Materiały wyjściowe dla farmacji.

www.farmacom.com.pl

REKLAMA

Na płaszczyźnie definicji, w zasadzie standardy są ze sobą zgodne. Różnice wynikają głównie z ukierunkowania na konkretny typ materiału, który opisywany jest przez standard. Wszystkie trzy utrzymują układ treści znany z PN-EN ISO9001:2001. ISO 15378 rozwija punkty normy ISO 9001 poprzez wprowadzenie treści charakterystycznych dla GMP (np. szkolenia GMP, wprowadzenie systemu kontroli zmian etc.). Znajdziemy tam praktyczne aneksy dotyczące: wymagań GMP dla producentów opakowań zadrukowanych (Załącznik A), wytycznych do walidacji materiałów opakowaniowych bezpośrednich (Załącznik B) oraz wytycznych do oceny ryzyka wykonywanej przy produkcji materiałów opakowaniowych bezpośrednich (Załącznik C). Trzon standardów PS 9000 i PS 9100, to treść ISO 9001 rozwinięta o wytyczne do doskonalenia systemów zarządzania jakością z ISO 9004 oraz o zagadnienia GMP. PS 9000 wyróżnia się tym, że oprócz wielu konkretnych wytycznych GMP w treści samego standardu, zawiera załącznik ze wskazówkami dla wystawiających certyfikaty analizy dla materiałów opakowaniowych, szczegółowo wymieniający informacje jakie powinny się znaleźć na certyfikacie. Zawiera również rewelacyjny załącznik omawiający stosowane kody na opakowaniach wraz z przykładami - opisane są najczęściej stosowane kody międzynarodowe, wraz z wizualizacją, w jaki sposób należy je umieszczać na opakowaniach. PS 9100 także jest pod pewnymi względami szczególny. Po pierwsze składa się z 2 części. Część pierwsza to wytyczne ogólne, w założeniach bliźniaczo podobne do PS9000. Część 2 to typowy przewodnik GMP. Jednakże to, co czyni ten standard rzeczywiście wyjątkowym, to operowanie na 3 poziomach zależnych od krytyczności materiału. Poziom podstawowy, to minimalne zalecenia GMP dla wszystkich materiałów pomocniczych stosowanych w farmacji. Poziom średni, to dodatkowe zalecenia w szczególnych sekcjach, ale mniej wymagające i szczegółowe niż przewodnik GMP ICH dla producentów API. Poziom wysoki jest porównywalny z przewodnikiem ICH dla producentów API. Dzięki podziałowi na trzy poziomy, precyzyjnie można określić, jak materiał wyjściowy, w zależności od drogi podania gotowego produktu leczniczego na bazie oceny ryzyka powinien być traktowany szczególnie uważnie, a dla jakiego wystarczy zachowanie podstawowych zasad GMP, by nie powodować zagrożenia dla pacjenta. W jednym z załączników znajdziemy – tak jak w PS 9000 – szczegółowe wytyczne w zakresie wymaganych informacji na certyfikatach analiz. Jak nadmieniłem istnieje wiele innych publikacji, przewodników i standardów na ten temat, także wydanych już po wejściu w życie powyższych, niemniej w mojej subiektywnej ocenie te trzy niosą bardzo praktyczne podejście do problemów jakie mogą wystąpić na linii producent produktów leczniczych – dostawca. Wprowadzają wspólną nomenklaturę zrozumiałą przez obie strony. W mojej ocenie, to co najważniejsze, to fakt, że nie istotne jest, który ze standardów uznamy za najstosowniejszy do sytuacji naszej firmy. Ważne jest to, by zakomunikować dostawcom, spełnienia którego standardu od nich oczekujemy. Kiedy już przekażemy im tą informację, powinniśmy dać dostawcy czas, na dostosowanie się do nowych wymagań, a poprzez audyty rozwijać wspólny system zapewnienia jakości. Jeżeli wspólnie z dostawcą opracujemy system współpracy w oparciu o standard lub przewodnik możemy mieć większy stopień zaufania do takiego kontrahenta niż jeżeli będziemy tylko mu udowadniać np. w trakcie audytu, że nie spełnia wymagań naszych i wymagań GMP, których to wymagań nie zna. Jeżeli nie rozwiniemy sposobów współpracy w zakresie GMP z naszym kontrahentem, może się okazać, że stracimy dobrego dostawcę zupełnie niepotrzebnie.

www.farmacom.com.pl

produkcja

Pylenie podczas tabletkowania – kilka ważnych szczegółów Jerzy Lasota

Znana jest w farmacji zasada, że zjawisko pylenia należy lokalizować i zapobiegać mu u źródła powstawania. Dotyczy to szczególnie przygotowania substancji: naważania, mieszania, czy przesypywania. Łatwiej jest bowiem uszczelnić jakiś element, niż później zbierać kurz z większych powierzchni lub powodować zagrożenia. Praca tabletkarki wiąże się także z pyleniem, zwłaszcza gdy tabletkuje się z proszku, a nie z granulatu. W długotrwałym procesie, miejsca o niewielkiej nawet emisji pyłu są godne troski i takiego wyregulowania, aby do odkurzacza dostawały się jak najmniejsze ilości produktu. sformułować prostą zasadę ograniczającą pylenie: Producenci nowoczesnych tabletkarek dbają Każde przemieszczenie produktu, pomimo szybkiego ruchu stołu, powinno odbywać się możliwie łagodo te sprawy. Ale czy dostatecznie starannie?

Odkurzanie w trakcie procesu zawsze jest złem

koniecznym. Przede wszystkim traci się bezpowrotnie pewną ilość surowca, nieraz bardzo cennego. Wiedzą o tym konstruktorzy nowoczesnych maszyn, choć - jak się okaże - nie zawsze stosują odpowiednie metody. Tak więc, nawet w nowej maszynie można znaleźć „szkolne” błędy, o czym warto pamiętać przy zakupie. Warto także przyjrzeć się maszynie eksploatowanej od dawna i poprawić pewne szczegóły, zwłaszcza że niektóre źródła pylenia pojawiają się w sposób trudno zauważalny na co dzień. Na wstępie warto nadRys. 1. mienić, że najmniej kłopotów z pyleniem jest tam, gdzie tabletkuje się granulaty fluidalne. Jeżeli wykonane są prawidłowo, to można bez problemu pracować z najwyższymi prędkościami, prawie bezpyłowo, uzyskując przy tym bardzo dobre zasypywanie do matryc. Gorsze są granulaty przecierane, gdyż zawierają duże ilości pyłu. Najgorsze pod względem pylenia są proszki tabletkowane bez granulacji. Jednak proces tabletkowania bezpośredniego jest na ogół tak atrakcyjny cenowo, że opłaca się włożyć wiele wysiłku nawet w pewną modyfikację tabletkarki, prowadzącą do ograniczenia zapylenia. Obserwując zachowanie się granulatu lub proszku w maszynie tabletkującej, można

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

nie. Celowi temu służą przede wszystkim odpowiednio wyprofilowane krzywki, ale też i inne elementy maszyny. Omówmy je po kolei.

LEJ ZASYPOWY

Najpopularniejsze sposoby zasypywania produktu do maszyny to: grawitacyjnie z piętra, grawitacyjnie z elewatora, próżniowo z poziomu maszyny. Lej zasypowy, oprócz tego, że musi być szczelny na wszystkich połączeniach, nie powinien sprzyjać zawieszaniu produktu i związanym z tym tąpnięciom, które zawsze są źródłem pylenia, nawet w większej odległości od zasypu, poprzez przenoszące się

www.farmacom.com.pl

gwałtowne podmuchy. W zasypach typu otwartego, napełnianych grawitacyjnie z elewatora, należy tak utrzymywać poziom produktu, aby rękaw pojemnika na podnośniku był zanurzony w produkcie znajdującym się w leju maszyny, nie zaś sypał swobodnie. W lejach typu zamkniętego stosowane są otwory oddechowe wypełnione włókniną filtracyjną. Musi ona być czysta, a uszczelki wokół okienka - szczelne. Poziom substancji w leju musi być tak wyregulowany, aby nigdy okienko to nie było zasłaniane.

KRZYWKA NAPEŁNIAJĄCA

W wyposażeniu tabletkarki jest kilka krzywek napełniających, każda o różnej głębokości. To dla zapewnienia możliwości obróbki substancji trudno sypkich, gdzie do prawidłowego napełnienia matrycy, należy ją najpierw sporo przepełnić i następnie odsypać nadmiar. Zasada jest taka, żeby używać krzywki najpłytszej jak to jest możliwe. Przy głębszych krzywkach, niezależnie od ujemnego wpływu na zużycie stempli (dłuższa droga pionowa) i tychże krzywek (są strome, czasem trzeba redukować prędkość maszyny), proces napełniania i odsypywania nadmiaru dzieje się dość gwałtownie. Może to powodować pylenie z napełniacza, pod nim bowiem zachodzą opisane wyżej procesy, a pracujące stemple działają jak tłoki, zasysając produkt do matrycy i częściowo wydmuchując.

NAPEŁNIACZ

Jego regulacja powinna się odbywać w strefie, gdzie stół matrycowy podchodzi najwyżej. Wyjaśnia to rys. 1. Każdy, nawet najdokładniej wykonany stół, posiada tzw. bicie. Należy określić, dla których gniazd stół zajmuje najwyższe położenie. Jeżeli w tym miejscu wyregulujemy napełniacz na 0,05 do 0,1mm od stołu, to jest gwarancja, że nie będzie wzajemnego tarcia. Stopa napełniacza wykona-

www.farmacom.com.pl

na jest z miękkiej stali, aby nie porysowała chromowanej powierzchni stołu. W razie zużycia wymienia się stosunkowo niedrogą stopę, a nie stół. Autorowi znane są przypadki, gdy próbowano zapobiec wycieraniu się stopy, stosując twarde materiały. Nic bardziej błędnego! Nigdy nie wolno tego robić! Niekiedy, dla produktów bardzo rozsmarowujących się (powodują brudzenie), stosuje się paski z teflonu, który trze po stole. Czasem świadomie ustawia się napełniacz nieco wyżej. Jeżeli tylko produkt nie wydostaje się wprost z napełniacza poza stół, to w zasadzie jest warunek wystarczający, by napełniacz uznać za szczelny. Albowiem o reszcie decyduje...

produkcja

Rys. 2.

ZGARNIACZ

czyli zwykła szpatułka lub beleczka, wykonana z miękkiego tworzywa obojętnego chemicznie. W niektórych maszynach jest to blaszka z miękkiej stali nierdzewnej, zamocowana na wysięgniku dociskającym ją do stołu za pomocą słabej sprężyny. Zgarniacz musi trzeć po stole i matrycach, by dobrze zgarnąć nadmiar produktu. Jego dolna krawędź musi być idealnie prosta, wymaga więc częstych kontroli i okresowej regeneracji. I tu ważna uwaga odnośnie samych matryc. Mają one bardzo ściśle określoną wysokość, np. dla EU-B wynosi ona 22,22mm. Nie mogą wystawać ponad stół (ważna uwaga - otwory stołu, w które montuje się matryce muszą być wyczyszczone za pomocą specjalnego narzędzia, przypominającego frez). Matryce nie mogą posiadać dużych fazek, bo w nich będzie się gromadził pył, którego zgarniacz nie zgarnie. Wreszcie, nie mogą być zagłębione poniżej stołu matrycowego, bo i tu zgarniacz nie sięgnie. Powierzchnia matrycy musi być tak zrównana z powierzchnią stołu, że palcem nie wyczuje się najmniejszej nierówności. Problemów tych nie mają użytkownicy najnowocześniejszych maszyn, posiadających matryce zespolone, montowane jako segmenty. Kąt ustawienia zgarniacza jest ważny, podobnie jak czystość i gładkość powierzchni bocznej. Produkt ma być w całości, w sposób pewny, zgarniany do rowka wokół stołu. Jeżeli stół jest porysowany, to źródło zapylenia mamy zapewnione. Nie wolno dopuścić do porysowania stołu. Zgarnianie nadmiaru produktu musi nastąpić dopiero po ustabilizowaniu objętości, czyli gdy stempel dolny zakończył już swój ruch w górę i odsypał niepotrzebną część produktu. Prawidłowe ustawienie zgarniacza jest bodaj ważniejsze, niż szczelność napełniacza.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

KRZYWKA OPUSZCZAJĄCA DOLNA

Od tego bardzo małego elementu, zależy bardzo wiele. Na rys. 2 pokazano ze szczegółami schemat napełniania matryc.. Jak widać, stempel musi być opuszczony po przejściu pod zgarniaczem, a dziać się to powinno jeszcze pod osłoną nakładki, która zapobiega wysypywaniu produktu przy dużej prędkości. Krzywka opuszczająca stemple dolne jest mała i dość szybko może się zużyć. Często personel nawet tego nie zauważa. Zazwyczaj, jeśli krzywka opuszczająca przestaje działać, zaczynają się kłopoty z utrzymaniem ciężarów tabletek oraz z nadmiernym pyleniem. Skontrolować działanie tej krzywki można nawet podczas biegu maszyny, patrząc na stemple dolne w miejscu np. przewężenia trzonu w szyjkę. Powinno się zauważyć charakterystyczne obniżenie toru stempli tuż za stanowiskiem zgarniania. Nie sposób nie wspomnieć o niefrasobliwości pewnego europejskiego producenta tabletkarek, który dostarczył maszynę z krzywką opuszczającą... spiłowaną. W nowej maszynie! Miejmy się więc na baczności.

Rys. 3.

KRZYWKA OPUSZCZAJĄCA GÓRNA

Ta krzywka podlega takim samym zasadom, jak i pozostałe. Ma prowadzić stemple w sposób łagodny. Tymczasem, jak widać z rysunku 3, renomowany producent nowej maszyny popełnił kardynalny błąd, skutkujący właśnie pyleniem. Otóż górny stempel, zamiast łagodnie wsuwać się do matrycy, w której poziom produktu był już obniżony, - wchodził z wyraźnym uskokiem. Pomijając skutek, jakim było pylenie, należy takie rozwiązanie skrytykować jako mało eleganckie technicznie. Stempel ma być prowadzony tak, jak pokazuje pomarańczowa linia przerywana, a nie uderzać w rolkę! Usprawiedliwie-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

niem dla producenta może być tylko okoliczność, że maszyna była potrzebna bardzo szybko i montowano ją w pośpiechu. Dla szanownego Czytelnika niech będzie to przykład na konieczność wnikliwego kontrolowania maszyn, na których zamierzamy pracować.

OBROTY NAGARNIACZY

Nagarniacze, popularnie zwane wiatrakami, mogą mieć duży udział w pyleniu jeżeli obracają się zbyt szybko. Nadrzędnym kryterium wyboru obrotów są oczywiście wymagania procesu. Warto jednak sprawdzić, czy wolniejsze obroty nie będą bardziej korzystne, co często się zdarza w praktyce. Jeżeli w trakcie tabletkowania zmniejszone zostaną obroty nagarniaczy, wówczas komputer najczęściej zareaguje zwiększaniem napełniania. Po kilku następujących po sobie takich działaniach – może wyłączyć maszynę. Ta reakcja traktowana jest zwykle jako „protest” komputera przeciwko wykonanej regulacji, a zatem obsługujący powraca do poprzednich ustawień, w przekonaniu że najlepiej zostawić tak jak było. Tymczasem warto wiedzieć, że przed próbą z nagarniaczami, a nawet podczas niej, należy co pewien czas wcisnąć RESET by wyzerować licznik kroków regulacyjnych. Po ustaleniu się warunków napełniania, bywa że wolniejsze obroty zostają zaakceptowane nawet jako lepsze niż poprzednie. A jakie jest kryterium akceptacji? Zasada jest prosta: obroty nagarniaczy powinny być możliwie najwolniejsze, ale takie przy których rozrzuty ciężarów są najmniejsze. W tym celu należy nastawić komputer na okresowe wydruki samych tylko odchyłek względnych, wykonywane np. co minutę lub rzadziej. Jeden wydruk – jeden wiersz, w celu oszczędności papieru. Zbierając te dane z dłuższego okresu czasu, można precyzyjnie ustawić obroty nagarniaczy. Nie brak przypadków, że w prawidłowo zwalidowanym procesie stół matrycowy obraca się bardzo szybko, a nagarniacze – bardzo powoli.

W większości opisanych tu przypadków, wykonanie zalecanych czynności zmniejsza zapylenie. W przypadku braku lub niesprawności pewnych podzespołów, użytkownik może we własnym zakresie podjąć działania zaradcze (tak było z krzywką na rys. 3) albo po prostu upomnieć się o swoje prawa u producenta. Z obydwu stron jest wymagana ta sama cecha: staranność. Ograniczanie zapylenia, szczególnie przy proszkach, jest rzeczą trudną. Należy jednak do tych dziedzin, które - po wykonaniu zadania - dają niemałą satysfakcję.

www.farmacom.com.pl

artykuł sponsorowany

produkcja

DIOSNA

Tradycja, doświadczenie, innowacje na cały świat Trade&Consult

Urządzenia procesowe dla przemysłu farmaceutycznego DIOSNA dostarcza urządzenia przeznaczone do prowadzenia procesów mieszania, granulacji, suszenia i powlekania w skali laboratoryjnej, pilotażowej oraz produkcyjnej. Od kompetentnego doradztwa, poprzez przygotowanie projektu, planowanie i dostawę „pod klucz” oferujemy Wam indywidualny pakiet konsekwentnie skierowany na Wasze potrzeby: w koncepcji, funkcjonalności i sposobie pracy.

• Wysokiej jakości maszyny i urządzenia. • Nowoczesne technologie procesowe. • Inowacyjne rozwiązania.

www.farmacom.com.pl

• • • •

Mieszarko-granulatory Fluidalne urządzenia szarżowe Urządzenia jednozbiornikowe Urządzenia do nanoszenia powłok

Maszyny i urządzenia DIOSNA pracują na całym świecie w licznych znamienitych przedsiębiorstwach. Są one symbolem naszej wiarygodności i naszego know-how w zakresie różnorodnych zastosowań i produktów: Homogenne mieszanie najróżniejszych komponentów surowcowych; granulacja mokra mas tabletkowych; suszenie i uszlachetnianie proszków i granulatów we fluidalnych urządzeniach szarżowych poprzez granulację, aglomerację i powlekanie z celem dostosowania właściwości produktów; stosownie do dalszych zastosowań; powlekanie rdzeni tabletkowych z nieporównywalnie dobrą homogennością oraz efektywnością. Wszystkie systemy DIOSNA służą innowacyjnej produkcji farmaceutycznej o powtarzalnej wysokiej jakości. DIOSNA Dierks & Söhne GmbH Am Tie 23, 49086 Osnabrück Deutschland tel. +49 541 33 104-0 fax +49 541 33 104-805 www.diosna.de Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

PAT

– Technologia Analizy Procesu Karel Beneš, Małgorzata Matyjek G.M.Project

Przemysł farmaceutyczny na całym świecie dąży do obniżenia kosztów wytwarzania. Jedną z możliwości, która jest już od dłuższego czasu wykorzystywana przez różne ponadnarodowe firmy farmaceutyczne, jest przeniesienie niektórych działów do tańszych regionów (np. badania i rozwój – Indie, wytwarzanie substancji – Chiny, wytwarzanie form leków – Irlandia). W perspektywie jednak trzeba osiągnąć opłacalność i utrzymać przemysł farmaceutyczny w państwach rozwiniętych. Małgorzata Matyjek Prezes G.M.Project

W ostatnich kilkunastu latach przemysł farmaceutyczny, który podlega państwowym regulacjom, na skutek szeregu ograniczeń formalno-prawnych nie był zainteresowany wprowadzaniem innowacji w procesach wytwarzania. Doprowadziło to do tego, że technologie starzały się, a przez to w rozwoju nowych technik produkcyjnych leków zaobserwowano stagnację. Do zmiany tego niekorzystnego stanu powinna się przyczynić propagowana przez Food and Drug Administration (FDA) nowa koncepcja PAT: Process Analytical Technology.

Incjatywa FDA

Zmiana podejścia amerykańskiego urzędu FDA polega na stosowaniu systemów ciągłej poprawy i optymalizacji produkcji zamiast dotychczasowego: zaprojektować technologię – uruchomić produkcję – zwalidować – i o ile to możliwe to niczego nie zmieniać. Już w sierpniu 2002, jako reakcję na brak zainteresowania innowacjami, FDA przedstawiła nową inicjatywę nazwaną Farma-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

ceutyczne CGMP na XXI wiek – podejście opierające się na analizie ryzyka (“Pharmaceutical CGMPs for the 21st Century: A Risk-Based Approach”). Podstawą tego podejścia jest dokonanie oceny i obniżenie ryzyka dla produktu przy jednoczesnym oczywiście przestrzeganiu jego parametrów jakościowych. Można to scharakteryzować w następujący sposób: • jakość i działanie produktu są zapewnione już w projekcie procesu produkcyjnego • specyfikacje procesu i produktu są oparte na doskonałym zrozumieniu zarówno składu produktu jak i czynników procesowych, które mają wpływ na właściwości produktu • właściwa polityka urzędu w zakresie przepisów oraz procedury przystosowane do aktualnego poziomu wiedzy i nauki • podejście urzędu oparte na analizie ryzyka oznacza • poziom naukowego zrozumienia tego, w jaki sposób czynniki formulacji i procesowe wpływają na jakość i właściwości produktu

www.farmacom.com.pl

Kolejnym krokiem zachęcającym przemysł farmaceutyczny do innowacyjności był opublikowany we wrześniu 2004 dokument: Guidance for Industry: PAT – A Framework for Innovative Pharmaceutical Development, Manufacturing, and Quality Assurance. Niestety, z wielu powodów przemysł farmaceutyczny długo wzbraniał się przed unowocześnianiem systemów produkcyjnych. Jednym często przytaczanym powodem jest obawa, że aktualne przepisy dotyczących produktów leczniczych są niezbyt elastyczne i niechętnie przyjmują systemy innowacyjne. Na przykład wiele procedur wytwarzania dziś utrzymuje się w wersji przestarzałej i wiele zmian procesowych odrzucono, ponieważ powodowały konieczność wprowadzenia zmiany w dokumentacji rejestracyjnej. Dodatkowo inne występujące problemy naukowe i techniczne są przypuszczalną przyczyną tej niechęci. Jednak z punktu widzenia troski o zdrowie społeczeństwa, ten brak zainteresowania przemysłu farmaceutycznego innowacjami nie może być już akceptowany. Efektywna produkcja farmaceutyczna jest krytycznym elementem skutecznie działającego systemu opieki zdrowotnej. Zdrowie naszych obywateli (i troska o zdrowie zwierząt) zależy od dostępności produktów leczniczych bezpiecznych, skutecznych i na odpowiednim poziomie cenowym.

PAT Guide

Niezobowiązujące zalecenia opublikowane w „Wytycznych dla przemysłu: PAT – koncepcja nowatorskiego rozwoju farmaceutycznego, wytwarzania i zapewnienia jakości” (Guidance for Industry: PAT – A Framework for Innovative Pharmaceutical Development, Manufacturing, and Quality Assurance, 09/04,) są dokumentem wyjaśniającym podejście FDA do wspierania swobodnego rozwoju oraz wprowadzenie nowych procedur zapewnienia jakości. Wytyczne FDA nie są obowiązującym prawem, stanowią aktualny pogląd na dany temat i mają być traktowane jako wskazówki dla firm zainteresowanych zmianami.

Zakres wytycznych

Te wytyczne są zalecane do fazy badawczorozwojowej i wytwarzania dowolnych typów leków (dla ludzi i weterynaryjnych), w tym substancji, produktów pośrednich i produktów bez rejestracji. Jakakolwiek decyzja wytwórcy, dotycząca współpracy z FDA przy wprowadzeniu PAT jest dobrowolna. Dodatkowo rozwój i zastosowanie innowacyjnego systemu PAT dla jednego produktu nie oznacza, że podobny system musi być zastosowany także dla innych produktów u konkretnego wytwórcy. Konwencjonalna produkcja farmaceutyczna zwykle kończy się próbkowaniem i badaniem serii produktu końcowego. Takie podejście jest rozumia-

www.farmacom.com.pl

ne przez ogół jako właściwe. Dziś jednak istnieją możliwości udoskonalania zarówno w fazie badawczo-rozwojowej, technologii wytwarzania, sposobie prowadzenia analiz procesu i jego sterowaniem.

produkcja

• przystosowanie strategii kontroli procesu do profilaktyki lub ograniczenia ryzyka wytworzenia produktu o obniżonej jakości

Struktura PAT

FDA uznaje , że PAT jest systemem do projektowania, analizowania i zarządzania produkcją za pośrednictwem zaplanowanego w czasie pomiaru krytycznych parametrów jakościowych i eksploatacyjnych, surowców i przetwarzanych materiałów oraz procesów, w celu zapewnienia jakości produktu. Ważne jest odnotowanie, że słowo „analytical“ w skrócie PAT jest rozumiane bardzo szeroko i obejmuje analizy chemiczne, fizyczne, mikrobiologiczne i matematyczne oraz analizy ryzyka. Celem PAT jest dążenie do zrozumienia i zarządzania procesami wytwarzania, w myśl zasady, że jakość nie może być skontrolowana, musi być zaplanowana już na etapie projektowania. Jakość jest wbudowana w produkt farmaceutyczny, poprzez zrozumienie: • planowanych celów terapeutycznych, populacji pacjentów, sposobu podania oraz farmakologicznej, toksykologicznej i farmakokinetycznej charakterystyki produktu leczniczego • chemicznej, fizycznej i biofarmaceutycznej charakterystyki produktu leczniczego • projektu produktu i wyboru składników produktu oraz opakowania, w oparciu o wymienione wyżej parametry • projektu procesów wytwarzania przy zastosowaniu zasad inżynieringu, wiedzy o materiałach i QA do zapewnienia akceptowanej i powtarzalnej jakości, przez cały cykl produktu Celem PAT jest zaprojektowanie i opracowanie dobrze zrozumianych procesów, które stale będą zapewniać zdefiniowaną jakość na końcu procesu wytwarzania. Takie procedury powinny być zgodne z podstawowym założeniem jakości w projekcie (quality by design) i powinny zredukować zagrożenia dla jakości i spełniać jednocześnie wymagania urzędów. Efekty wprowadzenia PAT będą się różnić w zależności od procesu i produktu, ale zwykle oznaczają: • redukcję czasu cyklu wytwarzania poprzez zastosowanie pomiarów i kontroli on-, in- i at-line • profilaktykę, aby nie było odrzucenia, braków i przerabiania • zwalnianie w czasie rzeczywistym • podniesienie poziomu automatyzacji w celu poprawy bezpieczeństwa operatorów i zredukowania błędów człowieka • poprawę wykorzystania materiałów i energii oraz zwiększenie wydajności • zastosowanie ciągłych procesów w celu zwiększenia efektywności i kontroli zmienności • usunięcie problemów związanych z powiększaniem skali (scale-up) np. zastosowaniem małego urządzenia produkcyjnego

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

Proces jest uznawany za dobrze zrozumiały, jeżeli: • wszystkie krytyczne źródła zmienności są zdefiniowane i wyjaśnione • zmienność jest opanowana przez proces • parametry jakości produktu mogą być precyzyjnie i jasno przewidywane, poprzez zaplanowanie wykorzystania materiałów, warunków produkcyjnych, środowiska itp. Wykazanie się przed inspekcjami doskonałą znajomością i kontrolą nad procesem może znacznie ograniczyć zakres walidacji.

Zasady i instrumenty PAT

Procesy produkcyjne składają się zwykle z serii operacji jednostkowych, z których każda reguluje określone właściwości przetwarzanego materiału. W celu zapewnienia akceptowalnej i powtarzanej kontroli, trzeba zwrócić uwagę na parametry jakości materiałów wyjściowych oraz ich przydatność do poszczególnych operacji. Przez ostatnie trzydzieści lat osiągnięto godny uwagi postęp w rozwoju metod analitycznych stosowanych do oceny własności chemicznych (np. tożsamość i czystość). Jednak pewne atrybuty fizyczne i chemiczne składników farmaceutycznych nie są tak dobrze zdefiniowane. W związku z tym, wrodzona (wbudowana) niewykrywalna zmienność surowców może się przejawić dopiero w produkcie końcowym. Opracowanie skutecznych procesów kontroli (nadzoru) fizycznych własności surowców i przetwarzanych materiałów, wymaga zasadniczego zrozumienia parametrów, które są krytyczne dla jakości produktu. Takie parametry jak np. wielkość i kształt cząstek w próbce surowców i przetwarzanych materiałów, mogą stanowić poważny problem z powodu trudności związanych z pobraniem reprezentatywnych próbek. Na przykład wiadomo, że procedura próbkowania materiałów proszkowych jest przyczyną uzyskiwania błędnych wyników. Przygotowanie procesów, które będą tak odporne, na wpływ drobnych odchyleń fizycznych parametrów jakości surowców są właśnie celem PAT. W chwili obecnej procesy farmaceutyczne są oparte najczęściej na ograniczeniu czasowym (np. mieszanie 10 min.), ale w niektórych przypadkach te limity czasowe nie uwzględniają wpływu fizycznych różnic surowców. Podczas procesów mogą powstać problemy, których efektem będzie otrzymanie produktu złej jakości, mimo że surowce miały jakość wymaganą w specyfikacji, która jednak dotyczy raczej właściwości chemicznych (tożsamość, czystość). Odpowiednie zastosowanie zasad i instrumentów PAT, może przynieść użyteczne informacje zawiązane z parametrami jakości. Zrozumienie procesu oparte o te informacje umożliwi dokonanie kontroli i optymalizacji procesu, wykluczenie ustalenia limitów czasowych i poprawę rentowności.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

PAT instrumenty

Analizatory procesowe. W ostatnich latach znacząco rozwija się analiza procesu, ponieważ stale rośnie znaczenie zbierania danych procesowych. Wymagania dotyczące zapewnienia jakości, wydajności i ochrony środowiska wspierają ten pozytywny trend. Nieustannie są usprawniane instrumenty, i od prostych pomiarów (pH, temperatura, ciśnienie) przechodzi się do poziomu analizy parametrów bez konieczności niszczenia próbek. Takie pomiary mogą być: • at-line: pomiary, w których próbki pobierane są z procesu i analizowane w bezpośredniej bliskości (np . przez operatora) • on-line: pomiary, w których analiza jest wykonana na bocznym odgałęzieniu, wyprowadzonym z procesu produkcyjnego i próbki mogą być zwrócone do procesu • in-line: pomiary, przy których analiza jest wykonywana bez pobierania próbek, bezpośrednio w procesie Łatwy i bezpieczny dostęp do tych danych jest ważny dla zarządzania procesem wytwarzania i zapewnieniem jakości w czasie rzeczywistym. Aby sprawnie realizować te zadania zwykle posługujemy się systemami skomputeryzowanymi. Wyniki pomiarów zbierane z takich analizatorów procesowych nie muszą być wyrażone w wartościach absolutnych danego parametru. Umiejętny pomiar względnych różnic w materiałach przed (np. w serii, pomiędzy seriami, pomiędzy dostawcami) i w trakcie trwania procesu, dostarczy pożytecznych informacji do zarządzania procesami. Instrumenty zarządzania procesem. Należy podkreślić, że w celu zapewnienia skutecznej kontroli krytycznych parametrów jakości, niezbędne jest dokładne powiązanie pomiędzy projektem produktu a rozwojem procesu. Strategia monitorowania i zarządzania procesami służy do nadzoru nad stanem procesu i aktywnego manipulowania nim, aby osiągnąć pożądany stan. Strategia powinna obejmować atrybuty materiałów wyjściowych, umiejętność i niezawodność analizatorów procesu do pomiaru krytycznych parametrów i właściwego procesu. Projekt i optymalizacja procesu wytwarzania produktów leczniczych w strukturze PAT może obejmować następujące kroki: • identyfikację i pomiar krytycznych parametrów materiałów i procesu, wpływających na jakość produktu • projekt systemu pomiaru procesu, który pozwoli na monitorowanie krytycznych parametrów w rzeczywistym czasie (on-, in-, lub at-line) • projekt kontroli procesu, co oznacza zapewnienie kontroli wszystkich krytycznych parametrów • opracowanie matematycznych zależności pomiędzy parametrami jakości produktu a pomiarem krytycznych parametrów materiałów i procesu.

www.farmacom.com.pl

W strukturze PAT proces nie kończy się po upływie ustalonego czasu, ale po osiągnięciu wymaganego parametru materiału. Jeżeli PAT jest wykorzystany do całego procesu wytwarzania, to informacja o frakcjach przetwarzanych materiałów i ocena produktu końcowego w czasie wytwarzania będzie w istotnym stopniu obszerniejsza, niż to, co w chwili obecnej można osiągnąć przy testowaniu laboratoryjnym. W celu dokonania oceny jakości można zastosować zasady statystyczne, które mogą być wykorzystane w celu zdefiniowania kryteriów akceptacji parametrów punktów końcowych, które określają strategię pomiaru i próbkowania. Decyzje w sprawie jakości powinny być oparte na zrozumieniu procesu i przewidywaniu oraz nadzoru nad parametrami procesu i produktu. To jest jeden ze sposobów, jak można spełnić wymagania CGMP, ponieważ takie procedury kontrolne mogą walidować działanie procesu wytwarzania. Systemy, które prowadzą do większego zrozumienia produktu i procesu, mogą potwierdzić wysoki poziom QA każdej serii i jednocześnie wykorzystują alternatywny, skuteczny sposób wykonania walidacji. W strukturze PAT walidacja może być przeprowadzana na bieżąco w ten sposób, że proces jest monitorowany w sposób ciągły, oceniany i regulowany przy wykorzystaniu zwalidowanych procesowych przyrządów pomiarowych, testów, kontroli i kryteriów zakończenia procesu .

www.farmacom.com.pl

produkcja

W ustabilizowanym systemie jakości dla poszczególnych procesów produkcyjnych, można się spodziewać pośredniej zależności pomiędzy poziomem zrozumienia procesu a ryzykiem związanym z nieodpowiednią jakością produktu. Dla dobrze zrozumianych procesów jest okazja do wykorzystania mniej restrykcyjnego podejścia do zarządzania zmianami. W ten sposób zrozumienie procesu może wspomagać innowacje i decyzje urzędów. Analiza i zarządzanie ryzykiem jest pojęciem szerszym i mogą być stosowane także poza strukturą PAT. Szybki postęp innowacji w dzisiejszych zinformatyzowanych czasach zmusza do zastanowienia się nad zintegrowanymi systemami oceny i wykorzystywania w określonym czasie skutecznych instrumentów i systemów, które zaspokoją potrzeby pacjentów i przemysłu. Zwalnianie w czasie rzeczywistym polega na zdolności oceny i zapewnienia akceptowalnej jakości procesu oraz produktu końcowego na podstawie danych z procesu. Typowo, dla zwolnienia w czasie rzeczywistym, PAT obejmuje zarówno parametry materiału jak i kontroli procesowych. Właściwości materiału mogą być ocenione przy pomocy bezpośrednich lub pośrednich metod analitycznych. Połączenie pomiarów procesowych oraz innych danych, uzyskanych w czasie procesu wytwarzania, może służyć jako baza do zwolnienia produktu końcowego w czasie rzeczywistym i mogłoby zademonstrować, że każda seria spełnia ustalone wymagania jakości. Zwolnienie w czasie rzeczywistym jest uznawane za porównywalne z alternatywną procedurą analityczną zwalniania produktu końcowego.

Strategia wprowadzania

Byłoby idealnie, gdyby zasady i instrumenty PAT zostały wprowadzone w fazie badawczo-rozwojowej. Zaletą zastosowania tych zasad i instrumentów w czasie rozwoju jest utworzenie szerokiej bazy wiedzy, na podstawie której opracowuje się specyfikacje. Wytwórcy są zachęcani do tego, aby stosowali PAT oraz aby opracowali i skomentowali specyfikacje produktów, oparte ona wysokim poziomie wiedzy. Zaletami, które niesie ze sobą PAT są: • lepsze zrozumienie procesu • wprowadzenie zwalniania w czasie rzeczywistym • skrócenie czasu cyklu produkcyjnego • mniej wad w serii • lepszy system zarządzania zmianami • łatwiejsze postępowanie rejestracyjne

Spodziewane efekty i aktualne kłopoty PAT (wg Mark Balboni, PAT – Concepts and Principles, Pharmaceutical Technology, October 2003): Spodziewane efekty • skrócenie cyklu produkcyjnego • niższe koszty • większa rentowność i standardowość serii

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

• „odciski palca” procesu pożyteczne dla walidacji, powiększania skali i zarządzania zmianami • zwiększenie poziomu zrozumienia procesu i obniżenie zmienności procesów, ograniczenie odrzucania serii i niezgodności • produkcja ciągła, kontrola i regulacja procesów w czasie rzeczywistym Aktualne kłopoty • przedłużone postępowanie rejestracyjne • utrudniony rozwój i walidacja • brak konkretnych wytycznych • zwiększona ilość danych • zwiększony nacisk na przestrzeganie agresywnych limitów czasowych • zwiększone koszty związane ze zmianą systemu • brak wsparcia ze strony wyższej kadry zarządzającej • ograniczone źródła

Podsumowanie

Na zakończenie cytat z raportu prasowego IBM z dnia 6. 5. 2004 pod tytułem: „Siedem technologii, które według IBM spowodują rewolucję w przemyśle farmaceutycznym”: „6. Technologia analizy procesów (PAT) umożliwi firmom monitorowanie ich procesów wytwarzania w sposób ciągły i automatyczny w czasie rzeczywistym, co jest różnicą w stosunku

REKLAMA

do wyrywkowych kontroli, pobierania historycznych próbek i kontroli jakości po zakończeniu produkcji. Technologia PAT poprawi jakość produkcji i pozwoli zaoszczędzić pieniądze, ponieważ okaże się, że taniej będzie wykonać zmiany na linii produkcyjnej, niż likwidować produkt, który nie mieści się w limitach tolerancji. Nowe zasady FDA dotyczące dobrej praktyki wytwarzania będą miały wielki wpływ na inwestycje w technologii PAT.” PAT jest więc kuszącą wizją przyszłości. Ograniczenie potrzeby wykonywania badań walidacyjnych jest marzeniem wielu technologów i ekonomistów. PAT jednak oznacza raczej zwiększenie starań na etapie badawczo-rozwojowym i/lub transferu technologii, a w porównaniu z klasyczną walidacją procesu jest bardziej skomplikowany. Wprowadzanie instrumentów statystycznych do zarządzania procesami i projektowania eksperymentów będzie wymagało wysokiego poziomu wiedzy, zarówno ze strony kontrolujących urzędów, jak i przedstawicieli przemysłu. Aby zdobyć dodatkowe informacje, należy zajrzeć: • na adres: http://www.fda.gov/cder/OPS/PAT.htm • do dokumentu ASTM E2363–04 Standardowa terminologia PAT.

produkcja

Kilka słów o technologii CLEANROOM Danuta Kowalczyk DAMASZ Sp. z o.o.

Danuta Kowalczyk wiceprezes zarządu Damasz Sp. z o.o.

Czym jest czyste pomieszczenie?

Czyste pomieszczenia to ogólna nazwa pomieszczeń, w których ze względów technicznych lub higienicznych istnieją silne ograniczenia co do liczby cząsteczek zanieczyszczeń zawartych w powietrzu. Pomieszczenia te są tak wykonane i wykorzystywane, aby zminimalizować wprowadzanie, powstawanie i zatrzymywanie cząstek w tym samym pomieszczeniu. Poza tym regulowane są, jeśli to konieczne, ważne parametry, takie jak: temperatura, wilgotność i ciśnienie powietrza. Tworzenie systemów mikroklimatu w czystych pomieszczeniach jest najtrudniejszym i bardzo odpowiedzialnym zadaniem. Zadanie to wymaga znajomości szczególnych rozwiązań technologicznych, ma duże socjalne znaczenie, ponieważ powiązane jest ze zdrowiem ludzi.

W których sektorach należy stosować czyste pomieszczenia?

Pierwsze czyste pomieszczenia powstawały w szpitalach. Rozwój technologii czystych pomieszczeń nastąpił po tym jak odkryto, że źródłem infekcji są bakterie. Dowiedziono drogą eksperymentalną, że w przypadku wywołania infekcji u chorego szczególne znaczenie ma nie tak bardzo rana operacyjna, jak mikroorganizmy chorobotwórcze, które przedostają się do niej z powietrza. Wywnioskowano, że usunięcie bakterii ze szpitali, a szczególnie z sal operacyjnych, powinno zapobiegać powstawaniu infekcji. Postulat ten stał się naukową podstawą dla opracowania pierwszych czystych pomieszczeń. Celem CLEANROOM jest zmniejszenie ryzyka zanieczyszczeń w pomieszczeniach, wśród których

www.farmacom.com.pl

szczególne znaczenie mają sale operacyjne, sale porodowe, sale reanimacyjne, oddziały intensywnej terapii i terapii pooparzeniowej. Technologia czystości w szpitalach jest obecnie nieodłącznym elementem cywilizowanej służby zdrowia. Sektorem przemysłu, który jako pierwszy zadecydował o rozwiązaniu problemu dot. kontroli kontaminacji środowiska był przemysł elektroniczny – do produkcji mikroprocesorów oraz przemysł farmaceutyczny dla produkcji leków sterylnych. Później inne sektory zadecydowały o stosowaniu technologii CLEANROOM, m.in. przemysł lotniczy do produkcji sztucznych satelitów. Powodem, dla którego również firmy z branży spożywczej zadecydowały o stosowaniu technologii CLEANROOM była ochrona produktów oraz konieczność produkcji bez dodatkowych substancji chemicznych. Stosowanie technologii CLEANROOM w chwili obecnej umacnia się w zakładach wytwarzających produkty mleczne, w piekarniach, w zakładach produkujących sosy – ogólnie w zakładach spożywczych. Pomieszczenia czyste dla przemysłu spożywczego są inne, w porównaniu z przemysłem farmaceutycznym i elektronicznym, ponieważ cykle produkcyjne są zazwyczaj przeprowadzane w niskich temperaturach.

Klasyfikacja czystych pomieszczeń

Wspólnym elementem dla wszystkich czystych pomieszczeń jest standard klasyfikacyjny. Klasyfikacja pomieszczeń czystych definiowana jest przez Międzynarodowe Prawo UNI EN ISO 14644-1:2001, które identyfikuje 9 klas dla możliwej

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

W strefie roboczej znajdują się urządzenia technologiczne, produkt roboczy oraz personel. Strefę roboczą wydziela sie przy użyciu kompletnego systemu zabudowy, w skład ktorego wchodzą: • panele ścienne, • sufity systemowe “lekkie” i typu “walk on”, • drzwi wraz z akcesoriami (blokady, samozamykacze, uszczelki blokujące przepływ powietrza), • lampy zlicowane z podsufitką, • profile łączące elementy systemu, • profile podłogowe oraz posadzki PVC, oraz wyposażenie do pomieszczeń: • okna podawcze, • szafki i regały na odzież, • ławki na obuwie, • kosze na odzież używaną, • urządzenia do dezynfekcji dłoni, • dozowniki mydła, • suszarki do rąk, • umywalki ze stali nierdzewnej.

kontaminacji kontrolowanych środowisk, od ISO CLASS 1 do ISO CLASS 9; im niższa klasyfikacja, wymagany jest wyższy poziom czystości. Klasyfikacja 9 klas jest stosowana dla tych środowisk, gdzie cząsteczki mogą spowodować problemy dla produkcji, jeśli ich ilość nie jest utrzymana na właściwym poziomie. W obszarach, w których dodatkowo istnieje zagrożenie ze strony mikroorganizmów, tak jak to ma miejsce w przemyśle farmaceutycznym, stosuje się standardy Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP). GMP klasyfikuje pomieszczenia, w których odbywa się wytwarzanie produktów sterylnych na 4 klasy czystości: A, B, C i D.

Budowa czystych pomieszczeń

Standardy związane z czystymi pomieszczeniami nie dają jednoznacznych wskazówek dotyczących sposobu budowy czystych pomieszczeń. Jednakże w miarę zdobywania doświadczenia w danej technologii na całym świecie za optymalny wariant uważane jest budowanie czystych pomieszczeń na bazie konstrukcji modułowych z paneli wykonanych z materiałów wodoodpornych, odpornych również na środki odkażające. Podstawową konstrukcją panelu jest tzw. „sandwicz”. Jest to metoda, w której obustronnie zastosowane są płyty z: • lakierowanej stali, • lakierowanego aluminium, • plastiku laminowanego, a wypełnienie stanowi: • styropian, • wełna mineralna, • poliuretan, • struktury przestrzenne z aluminium lub celulozy.

Strefa techniczna z następującymi elementami: • konstrukcjami sufitowymi czystego pomieszczenia i sufitowymi pokryciami pomieszczeń wyjściowych, • hermetyzowanymi konstrukcjami ścianek czystego pomieszczenia i ścianami pomieszczeń wyjściowych.

Podstawową zasadą w konstruowaniu czystych pomieszczeń jest budowa „pomieszczenia w pomieszczeniu” z formowaniem, przy pomocy elementów ogradzających, dwóch stref wewnątrz czystego pomieszczenia: Strefa robocza z następującymi elementami: • z dołu: podłogą, • z boków: hermetyzowanymi konstrukcjami ścianek, • z góry: hermetyzowanymi konstrukcjami sufitowymi. W strefie technicznej znajdują się elementy systemu urządzeń technologicznych, zapewniających żądane parametry środowiska.

Czyszczenie czystych pomieszczeń

Przy pomieszczeniach czystych kwestia czyszczenia znacznie różni się od zazwyczaj stosowanych metod czyszczenia. Personel odpowiedzialny za czyszczenie pomieszczeń czystych ma za zadanie usunięcie cząstek i mikroorganizmów.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

W celu zaplanowania najlepszego programu czyszczenia pomieszczeń czystych, identyfikowane są krytyczne obszary, czyli te, które są najbardziej podatne na kontaminację. W celu zredukowania transferu kontaminacji z jednego obszaru na drugi, stosowane są śluzy powietrzne zarówno dla personelu, jak i dla przejścia materiałów, lub pośrednie pomieszczenia pozwalające na stopniowanie przejścia z jednej klasy czystości do drugiej.

Dla uzyskania pewności, że warunki pracy są właściwe, należy monitorować zanieczyszczenia w czystym pomieszczeniu. Jest to realizowane poprzez czujniki cząstek, które mogą wykrywać obecność i podawać ilość cząstek w środowisku.

Odzież w pomieszczeniach czystych

Innym czynnikiem związanym z zanieczyszczeniami środowiska jest personel pracujący w pomieszczeniach czystych, który wydziela cząstki ze skóry i odzieży. Główna funkcją odzieży w pomieszczeniach czystych jest więc filtrowanie, tzn. stworzenie bariery do ochrony produktu i procesu przed kontaminacją ze strony ludzi. Odzież ta musi być odpowiednia / wygodna dla personelu, jak też musi spełniać specyficzne wymagania, takie jak na przykład przeciwdziałanie nagromadzaniu się statycznej elektryczności i zapobieganie uwalnianiu się cząstek przez samą odzież.

www.farmacom.com.pl

Faktura materiału (naturalne włókna nie są stosowane) powinna być tak zwarta, jak to możliwe, aby pory pomiędzy włóknami były jednolite. Dla wykonania odzieży z przewodnością elektryczną, należy zastosować siatkę przewodzącą połączoną z tkaniną. Odzież nie może mieć żadnych kieszeni, zaszewek, pasków lub innych szwów. Na odzież stosowaną w pomieszczeniach czystych składają się różne elementy, takie jak kombinezony, nakrycia głowy, rękawice, osłony na obuwie: w zależności od wymaganego stopnia ochrony mogą to być ubrania jednoczęściowe, czy też podzielone na spodnie i kurtkę. Wiele z tych elementów jest jednorazowego użytku. Dodatkowo personel nie może nosić takich elementów, które mogą wpływać na zanieczyszczenie pomieszczeń, na przykład biżuterii, czy też stosować kosmetyków - lakieru do włosów, pudru, itp. Nawet stan zdrowia pracowników może wpływać na kontaminację w pomieszczeniu czystym, dlatego też sugeruje się, aby personel informował o każdym przeziębieniu, stanach podgorączkowych, itp. Jeżeli noszona odzież nie jest jednorazowego użytku, zmieniana jest z częstotliwością wymaganą przez stopień ryzyka zagrożenia kontaminacją podczas procesów produkcji i musi być czyszczona po każdym procesie.

produkcja

Działanie dekontaminacyjne jest wymagane w celu usunięcia cząsteczek lub mikroorganizmów (wirusów, bakterii, pierwotniaków, itp.) wewnątrz kontrolowanego obszaru, aby wyeliminować możliwość negatywnego wpływu na produkt. To dlatego kwestia czyszczenia zyskuje najwyższą wagę dla procesu produkcji. Ideą czystego pomieszczenia jest zapobieganie wprowadzaniu i redukowanie ilości rozproszonych cząstek. Cząstki te jednakże są nadal obecne, ponieważ są generowane przez takie czynniki, jak personel, urządzenia / wyposażenie oraz środowisko.

Czyszczenie przewiduje fazy: • pranie w wodzie odpowiednio uzdatnionej z dodatkiem środków ułatwiających usuwanie zanieczyszczeń, • wielokrotne płukanie usuwające pozostałości detergentów, • suszenie filtrowanym powietrzem, które usuwa cząstki z powierzchni czyszczonego materiału, • stopniowe chłodzenie dla zapobiegania zagnieceniom materiału. Na zakończenie procesu czyszczenia i dekontaminacji odzież jest pojedynczo pakowana i zgrzewana w specjalnych niekontaminujących opakowaniach.

DAMASZ Sp. z o.o. ul. Atlasowa 33 02-437 Warszawa Tel. 0228635130, 0228633502 Fax 0228633501 www.damasz.com.pl e-mail: damasz@damasz.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

produkcja

W poprzek strumienia Nowoczesne strategie rozwoju procesów z użyciem filtracji tangencjalnej (w prądzie skrzyżowanym) w przemyśle biofarmaceutycznym Dirk Sievers, Michael Schöb

Filtracja tangencjalna stanowi jedną z ważniejszych technologii oczyszczania surowców w przemyśle przetwórczym. Jej szeroki zakres zastosowań wymaga opracowania odpowiednio dobranych koncepcji technologicznych, w których – w zależności od postawionych zadań – jest uzasadnione użycie kaset, włókien wydrążonych, ceramiki albo dynamicznych systemów membranowych. Dlatego też użytkownicy korzystają z szerokiej palety produktów i technologii oraz fachowego doświadczenia dostawcy.

Produkt biofarmaceutyczny pozyskuje się zwykle

Dr Dirk Sievers pełni funkcję Marketing Managera w firmie Pall Life Sciences-BioPharmaceuticals w Dreieich tel. +49/6103/307-582 dirk.sievers@europe.pall.com

z komórek mikrobiologicznych lub zwierzęcych w kadzi fermentacyjnej albo bioreaktorze. Po zebraniu koncentratu komórek można wyizolować uzyskany surowiec i oczyścić go w dalszym procesie. Na koniec nadaje się cząsteczkom docelowym żądaną formę farmaceutyczną i umieszcza ją w tymczasowym opakowaniu. Przy opracowywaniu tego skomplikowanego, wielostopniowego procesu producenci wyrobów biofarmaceutycznych muszą nieustannie analizować i wybierać pomiędzy różnymi opcjami technologicznymi, właściwymi dla danego wyrobu. Wszechstronna i staranna analiza tych opcji w celu wybrania możliwie najlepszej metody stanowi Michael Schöb punkt kluczowy przy opracowaniu procesu. Wszystpiastuje stanowisko kie decyzje, które podejmie zespół opracowujący, Senior Project Managera będą bezpośrednio oddziaływać na późniejszy w firmie Pall Life Sciences-PASS proces produkcyjny. Czasy, w których wystarczało tel.: +41/61/638-39-33 jakkolwiek oczyścić uzyskany surowiec, należą już do michael.schoeb@europe.pall.com przeszłości. Wobec wyraźnie wzrastającej produkcji globalnej chodzi wyłącznie o procesy najlepsze z możliwych. Należycie przemyślana strategia rozwoju przyspiesza wprowadzenie na rynek nowych produktów, korzystnie oddziałuje na ekonomikę produkcji i konkurencyjność, a tym samym zapewnia długoterminowe powodzenie leku na rynku. Zasadniczym celem jest znalezienie możliwości jak największego uzysku oczyszczonego produktu w możliwie najkrótszym

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

czasie. Metoda musi być wydajna, efektywna kosztowo, powtarzalna i niezawodna. Ważne jest, aby poszczególne etapy procesu rozpatrywać w aspekcie całej metody. Myślenie życzeniowe, zakładające że wszystkie oddzielnie optymalizowane pojedyncze kroki będą się w sumie idealnie uzupełniały, z reguły się nie spełnia. Producenci są tego świadomi, zwłaszcza że presja konkurencji w ostatnich latach wzrosła.

www.farmacom.com.pl

produkcja

cząstek zanieczyszczeń i bardziej dokładne membrany ultrafiltracyjne do oddzielania białek, peptydów i podobnych struktur. Membrany ultrafiltracyjne pozwalają zatrzymać większe cząsteczki, natomiast mniejsze przechodzą przez membranę. Technika ta jest stosowana w szczególności do roztworów z dużymi zawartościami substancji blokujących membranę, co czyni nieopłacalną filtrację bezpośrednią (klasyczną, do zabicia) Metoda nadaje się do zatężania, diafiltracji (wymiana buforów, odsalanie) albo do frakcjonowania. Warto również wymienić takie zastosowania, jak usuwanie endotoksyn i pyrogenów, redukcja miana wirusów, koncentracja komórek i ich oddzielanie. Zautomatyzowany kasetowy system UF

Środowisko biofarmaceutyczne wykazuje więc konsekwentnie zwiększone zainteresowanie nowoczesnymi, wyznaczającymi nowe kierunki technologiami, pozwalającymi na wypracowanie optymalnych rozwiązań oraz na wczesne wykrywanie i rozwiązywanie problemów. W przeciwnym razie wymagania istniejących regulacji prawnych stwarzają konieczność dużego nakładu sił i środków na późniejsze zmiany. Wśród dostawców wzrósł nacisk na to, aby szczegółowo zrozumieć wymagania i procesy po stronie użytkowników i oferować możliwie najszerszy wachlarz technologii dla optymalnego rozwiązania danego problemu.

Zasada filtracji tangencjalnej

Biofarmaceutyczne wyzwania

Ramowe warunki filtracji tangencjalnej w przemyśle biofarmaceutycznym mogą być niezwykle zróżnicowane. Ustalenia wymagają następujące zagadnienia: Co jest celem procesu ? Jakie właściwości posiadają systemy kultur komórkowych ? Czy przerobu wymagają komórki bakterii albo drożdże, które ze względu na istnienie ścian komórek posiadają stosunkowo trwałą budowę ? Czy też chodzi o nietrwałe komórki ssaków lub roślin? W jakim stężeniu te komórki występują? Czy jest ono raczej niewielkie (typowe dla komórek ssaków) czy też raczej duże (typowe dla komórek bakterii)? Następnym ważnym kryterium jest lokalizacja pozyskiwanych surowców. Mogą się one znajdować poza komórkami (typowo dla komórek ssaków i roślin oraz drożdży) albo w komórkach (typowo dla komórek bakterii). Może także chodzić o całą komórkę jako produkt docelowy. Może to być klarowanie roztworu komórek albo szczególny przypadek zawracania komórek do obiegu w systemie perfuzyjnym. Ważne jest również obciążenie cząstkami roztworu

W procesie filtracji poprzecznej (synonimy: filtracji dynamicznej, filtracji w prądzie skrzyżowanym) przeznaczony do filtrowania roztwór płynie po powierzchni membrany („równolegle” do tej powierzchni), zaś przesącz (filtrat, permeat) jest odciągaWłókna Właściwości Kasety ny prostopadle do niej. Omylumenizowane wanie powierzchni membrany Uzysk objętościowy bardzo dobry dobry powoduje ciągłe usuwanie zaEnergia wniesiona przez pompę niewielka duża mulającej membranę warstwy Objętość robocza i martwa niewielka duża zanieczyszczeń, tak że strumień Możliwość sterylizacji parą in-line nie tak objętości filtratu przy stałym Odporność temperaturowa umiarkowana wysoka ciśnieniu transmembranowym Odporność na kwasy i ługi pH 2-13 pH 1-14 wprawdzie początkowo się Odporność na utlenianie umiarkowana (PES) umiarkowana (PES) zmniejsza, ale nie ustaje całkoZakres lepkości do 100 cP do 100 cP wicie. W biotechnologii stosuje Powtarzalność tak tak się najczęściej mniej dokładne Możliwość płukania wstecznego nie tak membrany mikrofiltracyjne Możliwość czyszczenia metodą CIP tak tak do uzyskiwania klarownych Porównanie metod filtracji tangencjalnej filtratów przez zatrzymywanie

www.farmacom.com.pl

Ceramika dobry bardzo duża większa tak bardzo wysoka pH 0-14 wysoka do 500 cP

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

tak tak tak

produkcja

niając tworzenie się warstwy zamulającej. Obok ultrafiltracyjnych modułów kasetowych Omega nowa rodzina T-Series, oferuje cały szereg cech podnoszących wydajność - w odniesieniu do współczynnika zatężania, przenoszenia masy i powiększania skali. Kolejną zaletą technologii kasetowej jest duży wybór form konstrukcyjnych i stopni zatrzymywania. Kasety Minimate, Centramate i Centrasette wykazują taką samą długość ścieżki, co umożliwia bezpośrednie przenoszenie skali między formatami. To samo dotyczy większych kaset Maximate i Maxisette. Do opracowania metody w małej skali nadają się małe systemy Benchtop. I tak Centramate optymalizuje parametr 500S, jak np. transmembranowa różnica ciśnień albo wielkość strumienia zasilającego. Upraszcza ona ponadto wypracowanie metod oczyszczania o dużej wydajności.

Systemy z włókien wydrążonych o dużej wytrzymałości mechanicznej

Systemy z włóknami wydrążonymi są wytrzymałe i mogą być sterylizowane parą Źródło: Pall

zawierającego pozyskiwany surowiec. Należy ponadto dodatkowo uwzględnić, czy ma nastąpić zatężenie czy wymiana bufora (diafiltracja). I na koniec należy mieć na uwadze wymagania w zakresie techniki procesów odnośnie sterylności lub czystości środowiska i czyszczenia modułów separujących. Ilość i różnorodność zastosowań powoduje, że optymalne sprostanie wszystkim wyzwaniom aplikacyjnym za pomocą jednej jedynej uniwersalnej technologii jest niemożliwe. Istnieje natomiast konieczność poczynienia związanych z danym problemem ustaleń , które mogą w efekcie sugerować użycie kaset, włókien wydrążonych, elementów ceramicznych albo dynamicznych systemów membranowych. Wybór optymalnego rozwiązania wymaga ścisłej współpracy z dostawcą, który powinien dysponować długoletnim doświadczeniem oraz szeroką gamą produktów i technologii.

Kasety

Gama produktów Pall obejmuje różne systemy dla wszystkich wymienionych wariantów filtracji tangencjalnej. Zaliczają się do nich między innymi systemy kasetowe. Odznaczają się one niewielkimi obszarami roboczymi i martwymi oraz mniejszymi wydajnościami pomp podających strumień na membranę. Siatki zabudowane w kanale ciecz surowa - retentat przyczyniają się do zwiększonego przenoszenia masy wywołując zawirowania, a dzięki temu wyraźnie utrud-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Obróbka roztworów, których zanieczyszczenie jest widoczne gołym okiem, może być z powodzeniem dokonywana za pomocą systemów z włókien wydrążonych. Włókna te odznaczają się dużą trwałością i możliwością dobrego oczyszczenia, ponieważ membrany można bez problemów płukać wstecznie. W wersji sterylizowalnej parą nadają się one do systemów perfuzyjnych, charakterystyczne dla których zawracanie komórek w ruchu ciągłym wymaga zaprojektowania rozwiązania aseptycznego, a zatem sterylizowalnego. Zapewniają one duże przepustowości nawet w małych instalacjach i ciągłe wzbogacanie / koncentrację produktu przy stałym doprowadzaniu nowych mediów.

Ceramika dla mediów kwaśnych i gorących

Jeśli proces przebiega w skrajnych warunkach, nabierają znaczenia zalety systemów ceramicznych. Może to dotyczyć agresywnych procedur czyszczenia, które np. po zmianie szarży są niezbędne dla zagwarantowania wymaganego stopnia czystości i przywrócenia pełnej gotowości produkcyjnej. Systemy ceramiczne wykazują daleko posuniętą zgodność z silnie zasadowymi albo kwaśnymi mediami, wysokimi ciśnieniami (do 10 bar) i wysokimi temperaturami (do 300°C). Duża wytrzymałość mechaniczna, odporność na rozpuszczalniki i na utlenianie, także na H2O2 i O3 zapewniają wieloletni okres użytkowania. Liniowe prowadzenie strumienia i duży przekrój przyczyniają się prócz tego do dużej tolerancji na ciała stałe i do kompatybilności z bardzo lepkimi cieczami. Wytrzymały system oferuje wszystkie możliwości w zakresie czyszczenia (CIP), płukania wstecznego i sterylizacji parą (SIP). Z drugiej strony moduły ceramiczne z kanałami przepływowymi o sporej objętości wymagają większych wydajności pomp zasilających. Związane

www.farmacom.com.pl

produkcja

z tym duże siły ścinające mogą stanowić problem przy obróbce delikatnych komórek. Ponadto znaczne zużycie energii ma niekorzystny wpływ na opłacalność całego systemu.

ten, przydatny dla bardzo wysokich gęstości cząstek i lepkości, umożliwia dynamiczną filtrację tangencjalną, a także wymaga niewielkiej energii w celu ekonomicznego oddzielania biomasy.

VMF – Wibrująca membrana

Podsumowanie: decyduje podejście całościowe

Tworzenie się warstw zamulających przy obróbce biologicznych roztworów wyjściowych o dużej zawartości cząstek stałych może doprowadzić do niekorzystnych zaburzeń w przenoszeniu substancji czynnej. Filtracja tangencjalna pozwala wprawdzie uniknąć tworzenia się warstwy zamulającej, lecz konieczna do tego energia może uszkadzać delikatne komórki. Innowacyjne rozwiązanie dla mikrofiltracji stanowi system membranowy Pallsep VMF (Vibrating Membrane Filter). System ten został opracowany na bazie technologii VMF, sprawdzonej w dziedzinie Food & Beverage jako nowa koncepcja do zastosowań farmaceutycznych. W omawianym systemie membrana zostaje wprawiona w wibracje, wywołujące siły ścinające na powierzchni membrany. Silnik indukuje drgania dwóch mas, połączonych ze sobą drążkiem skrętnym. W efekcie stosy membran wykonują drgania skrętne, za którymi ciecz w obszarze oddzielania nie może nadążyć. Praca urządzenia, bliska częstotliwości rezonansowej (około 50 Hz), wymaga niewielkiej energii. Drgania minimalizują tworzenie się warstwy zamulającej i wywołują fluidyzację retentatu. Ma miejsce duży, stabilny przepływ filtratu w powiązaniu z wysokim stężeniem końcowym. W porównaniu z klasyczną filtracją tangencjalną strumień omywający, wymagany tylko dla uniknięcia nadmiernych stężeń lokalnych, jest przy tym zdecydowanie niższy (0,5 cm/s w systemie VMF wobec 1-5 m/s w modułach klasycznych). System

www.farmacom.com.pl

Koncepcja instalacji dostosowanych do konkretnych zastosowań dla różnych zakładów produkcyjnych oraz integracja kroków separacyjnych począwszy od oddzielenia komórek (ich części) aż do chromatografii i ultrafiltracji stanowią dalsze pole dla działań optymalizacyjnych. W idealnym przypadku specyficzna wiedza użytkownika o procesie i technologiczne know-how dostawcy instalacji uzupełniają się, umożliwiając we wspólnym zespole projektowym opracowanie i zrealizowanie optymalnych założeń. Dostrojenie systemów zautomatyzowanych o jednolitej platformie oprogramowania do całego procesu przetwórczego daje przy tym liczne korzyści w zakresie bezpieczeństwa produkcji, obsługi i serwisu. Ułatwia też efektywne uwzględnianie rosnących wymagań normatywnych. Przedstawiona w niniejszym artykule technologia filtracji tangencjalnej jest jednym z licznych przykładów wagi usieciowienia wewnętrznego i zewnętrznego przy opracowywaniu procesów. W ujęciu całościowym proces filtracji musi być zgrany z pozostałymi etapami oczyszczania, jak np. z procedurami chromatograficznymi. Firma Pall zrealizowała to założenie w postaci swojej koncepcji „Total Fluid Management”, potwierdzając tym samym swoje roszczenia do miana dostawcy kompletnych rozwiązań.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

artykuł sponsorowany

produkcja

Bezprzewodowe zarządzanie informacją w laboratorium LIMS i monitoring dr hab. Jerzy Galica mgr Bartosz Galica

Wdrożenia LIMS www.galica.com.pl e-mail: galica@galica.com.pl

Bezprzewodowa transmisja danych pomiarowych w laboratorium, technice i życiu codziennym ma coraz większe znaczenie praktyczne. W laboratoriach badawczych gdzie wymagana łączność osiąga niewielki zasięg do (100 m) stosowane są łącza częstotliwości (2,4 GHz). Znaczna liczba informacji technicznych, fizycznych czy biochemicznych uzyskiwanych w laboratorium z licznych sensorów, oprócz stosowanego systemu transmisji danych cyfrowych wymaga również odpowiedniego systemu zarządzania tymi informacjami. Zadanie to spełnia LIMS ( Laboratory Information Management System) oraz jego bardziej mobilna wersja Pocket PC LIMS. System Pocket PC LIMS jest tak zaprojektowany, aby bezprzewodowo zarządzać danymi o przetwarzanych próbkach laboratoryjnych, generować certyfikaty analiz i raportów. System ten także zbiera informacje o warunkach środowiskowych takich jak zanieczyszczenie cząstkami, temperatura, wilgotność, stężenie CO2 czy różnica ciśnień. W ciągu ostatnich lat LIMS ewoluował do systemu w pełni zintegrowanego z systemami ERP, MRP, kontroli procesów, księgowości, logistyki, i wsparcia klienta. Możliwości integracji kreują LIMS jako doskonałe narzędzie do zarządzania najważniejszymi informacjami w przedsiębiorstwie. LIMS umożliwia podejmowanie trafnych decyzji wpływających na polepszenie produktywności, jakości produktu, zgodności z wymaganiami regulacyjnymi i relacjami z klientem. Jednym z systemów wpływających znacząco na polepszenie jakości produktu i zapewnienia

zgodności z wymaganiami GMP, FDA 21cfr11 jest system monitoringu warunków środowiskowych (zanieczyszczenia cząstkami, temperatury, wilgotności, stężenia CO2).

Technologia bezprzewodowa przyniosła wiele innowacyjnych zmian pozwalających na komunikowanie się w nowy sposób. Tradycyjny system monitoringu cząstek, temperatury, wilgotności i różnicy ciśnień z reguły składa się z następujących elementów: • Sensorów cząstek • Sensorów klimatu ( temperatury, wilgotności i różnicy ciśnień) • Pomp próżniowych • Komputera • Oprogramowania do zbierania danych • Rozdzielnicy z przełącznikami sieciowymi, kontrolerami PLC do zbierania danych sygnałowych 4-20 mA z sensorów klimatu, lamp sygnałowych, zasilacza do sensorów cząstek i klimatu, itp. Instalacja systemu monitoringu cząstek wymaga zastosowania

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

dużej ilości kabla do zapewnienia komunikacji ethernetowej, zasilania 24V, czy przewodów próżniowych. Ułożenie wszystkich kabli i rur może być zadaniem trudnym, czasochłonnym i kosztownym. Niemożliwe może stać się monitorowanie ruchomych obiektów takich jak np. wózki. Innym problemem związanym z metodą „przewodową” jest utrata komunikacji pomiędzy sensorami cząstek a oprogramowaniem służącym do zbierania danych, zwykłe sensory cząstek nie posiadają wbudowanej pamięci aby zachować dane pomiarowe. To skutkuje kosztownymi przestojami w produkcji. Istnieją także duże wymagania w stosunku do pomp próżniowych, które muszą powodować właściwy i ciągły przepływ powietrza przez sensory cząstek zbierających dane pomiarowe. Z reguły wymagana jest instalacja do 3 pomp wyposażonych w panel kontrolny zaprogramowany do przełączania pomp w zadanych interwałach czasu.

Bezprzewodowy system monitoringu cząstek, temperatury i wilgotności Głównym elementem systemu jest sensor cząstek z wbudowaną pompą próżniową, elektroniką monitorującą i dostosowującą przepływ powietrza do wymaganego poziomu 1 m³/minutę. Sensor posiada także wbudowaną pamięć wewnętrzną zapewniającą bezpieczeństwo danych w przypadku utraty komunikacji. Zachowane dane są

www.farmacom.com.pl

automatycznie transferowane do oprogramowania rejestrującego, gdy łączność zostanie nawiązana. W rezultacie osiągamy bardzo niezawodny system monitoringu.

Walidacja bezprzewodowego systemu monitoringu cząstek, temperatury i wilgotności

Planując zastosowanie systemu bezprzewodowego pojawia się kwestia walidacji przesyłanych danych. Należy uwzględnić następujące aspekty: • Jak zweryfikować, czy obiekt spełnia wymagania komunikacji bezprzewodowej? • Jakie zastosować zabezpieczenia sieci bezprzewodowej? • Jak zweryfikować, czy przesyłane i rejestrowane dane są właściwe?

1. Weryfikacja obiektu

Decyzję o zastosowaniu rozwiązania bezprzewodowego należy poprzedzić symulacją działania połączenia, dzięki której dowiemy się czy otrzymamy dobry sygnał w obiekcie. Test można wykonać umieszczając sensor cząstek na wózku poruszającym się w czystej strefie produkcyjnej. Skonfigurować laptopa z zainstalowanym oprogramowaniem do zbierania danych pomiarowych. Przemieszczać wózek po strefie która będzie monitorowana. Na drugim końcu pomieszczenia należy sprawdzić czy oprogramowanie w laptopie poprawnie zarejestrowało dane pomiarowe i czy nie pojawiły się błędy w komunikacji.

www.farmacom.com.pl

Uwaga: Pomimo tego ,że łatwiej jest wykonać powyższą symulację w strefie nieprodukcyjnej ważne jest aby test został dokonany w warunkach najbardziej zbliżonych do rzeczywistych. Należy wiernie symulować środowisko produkcyjne w celu sprawdzenia czy sygnał nie będzie zakłócany przez pracujące urządzenia. W większości bezprzewodowych sieci można zweryfikować natężenie sygnału: rekomendowana wartość to 85-100%. Jeżeli sygnał jest zbyt słaby, można zainstalować drugi punkt dostępowy lub zastosować anteny o dużej mocy.

2. Bezpieczeństwo danych

Bezprzewodowa transmisja danych wymaga odpowiedniego zabezpieczenia sieci. W przypadku uruchomienia sieci bez właściwych zabezpieczeń sygnał może być transferowany do nieautoryzowanych odbiorców. Dostępnych jest wiele sposobów zabezpieczenia sieci bezprzewodowej. Podstawową metodą jest zabezpieczenie dostępu do sieci nazwą użytkownika i hasłem, aby ograniczyć dostęp do danych osobom postronnym. Wyższy poziom bezpieczeństwa zapewnia taka konfiguracja sieci, w której komunikują się wyłącznie określone komputery lub sensory, nazywamy taki rodzaj zabezpieczenia „filtrowaniem MAC adresów”. Każdy z sensorów cząstek, czy komputer ma swój własny adres MAC, który zostaje wprowadzony na listę autoryzacji punktu dostępowego.

3. Weryfikacja danych

bem weryfikacji jest wykorzystanie przenośnego sensora cząstek z wbudowaną drukarką, podłączonego do sieci bezprzewodowej przez wbudowany port Ethernet. Dane mogą zostać wydrukowane bezpośrednio z sensora cząstek i porównane z danymi pozyskanymi metodą bezprzewodową. Najbardziej krytycznym elementem do zweryfikowania jest zdarzenie, w którym występuje błąd komunikacji pomiędzy sensorem cząstek a oprogramowaniem zbierającym dane. Ponieważ sensor ma wbudowaną pamięć, dane z okresu przerwy w komunikacji zostaną zachowane i natychmiast po nawiązaniu łączności przetransferowane do oprogramowania monitorującego. Błąd komunikacji może zostać zasymulowany przez rozłączenie kabla Ethernet pomiędzy punktem dostępowym a sensorem cząstek. Przerwanie komunikacji zostanie zasygnalizowane alarmem na monitorze komputera i dane nie będą rejestrowane. Należy wtedy zapisać czas ostatniej zarejestrowanej próbki, podłączyć kabel Ethernet pomiędzy punktem dostępowym a sensorem cząstek i sprawdzić czy wszystkie sensory przekazały dane których brakowało. Tabela z historią zapisów może zostać wydrukowana i dołączona jako dane testowe. Można także przetestować sygnał przez zablokowanie sondy pobierającej próbkę powietrza, powodując przesłanie sygnału o błędzie przepływu powietrza do oprogramowania monitorującego.

produkcja

Sensor cząstek z wbudowaną pompą vacum i komunikacją bezprzewodową

Korzyści

Każdy system jest na tyle wartościowy na ile dostarcza wiarygodnych danych, dlatego ważnym zagadnieniem jest sprawdzenie, czy przesyłane przez system dane są poprawne. Najlepszym sposo-

Technologia bezprzewodowa zapewnia przewagę nad tradycyjnymi metodami pomiaru w postaci zapewnienia bezpieczeństwa zapisu danych, które nie zostaną utracone w przypadku zerwania komunikacji. System bezprzewodowy ma jeszcze jedną bardzo istotną cechę, jest znacznie prostszy w instalacji, a nowe rozwiązania zapewniające bezpieczeństwo sieci bezprzewodowych gwarantują ochronę danych i dają możliwość ich walidacji.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

artykuł sponsorowany

produkcja

System Master Protect Tomasz Miliński

Ideą stworzenia systemu Master Protect było dalsze wykorzystanie tworzywa poliuretanowego i jego cechy podstawowej tj. wysokiej odporności na ścieranie. System zabezpieczenia rurociągów transportowych tworzywem poliuretanowym powoduje wielokrotne wydłużenie czasu pracy instalacji transportu pneumatycznego zwłaszcza w przypadku kolan w których zazwyczaj dochodzi do awarii. Powodem zasadniczym zniszczeń mechanicznych w kolanach jest znaczny wzrost temperatury transportowanego medium wewnątrz rurociągu. System ochrony Master Protect ze względu na specjalistyczne uformowanie kolana /rys/ nie pozwala na niekontrolowany wzrost temperatury oraz skraca drogę : granulatów, piasku kwarcowego, zbóż i innych materiałów sypkich w systemach transportu pneumatycznego. Ważnym elementem systemu ochrony rurociągów jest również to, że tworzywo poliuretanowe w odmianie poliestrowej stawia bardzo małe opory przepływu transportowanym mediom co nie jest bez znaczenia dla długości eksploatowania w/w instalacji. W przypadku kolan stalowych wyściełanych poliuretanem dodatkowym atutem w stosunku do kolan poprzedniej generacji jest znaczne zmniejszenie ich wagi oraz rozmiarów.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

To samo dotyczy rur stalowych wyściełanych od wewnątrz tworzywem PUR. System Master Protect jest oferowany w dwóch standardach wykonania dla przemysłu oraz w wersji spożywczej zgodnie ze standardem FDA obowiązującym na terenie USA, a uznawanym jako wzorzec na terenie UE .Standardowa temperatura przesyłanych mediów może wynosić od - 40 do + 80 st. C chwilowo nawet do + 110oC.

Fabryka Węży ul. Kostrogaj 1, 09-400 Płock tel. +48 24 366 38 60, +48 24 366 38 61 fax +48 24 366 38 62 info@masterflex.pl www.masterflex.pl

www.farmacom.com.pl

nadzieja na nowoczesne leki biotechnologiczne

biotechnologia

Technologia siRNA dr Monika Lamparska-Przybysz Piotr Guzenda Celon Pharma Sp. z o.o.

Leki biotechnologiczne stanowią coraz częściej podstawę terapii wielu istotnych schorzeń. Pomimo tego, że są kosztowne w rozwoju i wytwarzaniu, mogą jednak stanowić jedyną skuteczną broń w takich poważnych schorzeniach, jak nowotwory czy schorzenia neurodegeneracyjne. Obserwujemy olbrzymi postęp w biotechnologii.

Począwszy od lat 80 badania naukowe

koncentrowały się na celach wybiegających daleko poza tak proste białka jak insulina, czy czynniki wzrostu. W ostatnich latach wprowadzono przeciwciała monoklonalne, ale badania nadal zmierzają w kierunku zastosowania narzędzi inżynierii genetycznej w tworzeniu innowacyjnych leków. Duże zainteresowanie ze strony naukowców potwierdza olbrzymie nadzieje związane z zastosowaniem dr Monika Lamparska-Przybysz leków opartych na interferencji RNA oraz potwierdza ich wyjątkową skuteczność Kierownik Laboratorium Biologii Molekularnej Celon Pharma Sp. z o.o. w leczeniu tak istotnych chorób, jak nowotwory, choroba Parkinsona, czy AIDS. Absolwentka biotechnologii Szkoły Głównej GospoInterferencja RNA jest odkrytym kilka darstwa Wiejskiego w Warszawie (2001). W 2005 lat temu mechanizmem wyciszania geroku uzyskała tytuł doktora nauk weterynaryjnych nów poprzez blokowanie ekspresji specyw zakresie biologii molekularnej procesów nowotwoficznych białek. Podejście to jest zupełnie rowych na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. różne od dotychczasowego oddziaływaOd 2005r Kierownik Laboratorium Biologii Molekularnia leków, które wpływały na już istniejąnej Celon Pharma, które jest aktualnie jedną ce białka poprzez inhibicję ich działania. z czołowych jednostek na świecie zajmujących się RNAi to technologia, która polega na wykorzystaniem siRNA w jako potencjalnych leków. W ramach aktualnie prowadzonej działalności naukozaadoptowaniu poznanego stosunkowo wej zajmuje się badaniami nad innowacyjnymi lekami niedawno, naturalnego mechanizmu, wykorzystującymi mechanizm interferencji RNA opartego na wykorzystaniu małych dwu(RNAi) w leczeniu chorób nowotworowych i metaboniciowych specyficznych fragmentów licznych. Jest współautorem ponad 40 prac eksperymentalnych, artykułów przeglądowych, komunikatów RNA do selektywnego wyciszania eksi doniesień zjazdowych. presji genów będących celem działania terapeutycznego. Jednym z podstawowych i największych problemów w zastosowaniu siRNA (czyli krótkich dwuniciowych (19-27 par zasad) RNA) – głównych cząsteczek efektorowych procesu RNAi, jest ich niska stabilność w płynach ustrojowych. Dlatego miejscowe podanie, w którym siRNA dostarczano bezpośrednio w miejsce cho-

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

biotechnologia

robowe stanowi najbardziej naturalne rozwiązanie takiego problemu. Od momentu zidentyfikowania cząsteczek biorących udział w RNAi rozpoczęły się doświadczenia wykorzystujące je jako narzędzia badawcze. Z powodzeniem wprowadzano długie dsRNA do roślin, C. elegans, Drosophila i innych organizmów w celu analizy funkcji wybranych genów. W przypadku ssaków nie było to takie proste ponieważ dsRNA o długości powyżej 30nt wywoływało niespecyficzną odpowiedź immunologiczną, skutkującą zahamowaniem translacji wszystkich mRNA. Sytuacja się zmieniła gdy Tuschl i wsp. opublikowali pracę, w której dowiedli, że chemicznie zsyntetyzowane 21-nukleotydowe siRNA jest zdolne do efektywnego wyciszenia genów w komórkach ssaków bez wywoływania odpowiedzi immunologicznej. Otworzyło to możliwość wykorzystania siRNA jako narzędzia terapeutycznego w każdym przypadku, w którym degradacja mRNA lub zahamowanie translacji może doprowadzić do wyleczenia lub zmniejszenia objawów choroby. Odkrycie naturalnego procesu specyficznej degradacji mRNA stało się podstawą do rozwoju nowego rodzaju terapii. Omija ona poziom białka i działa dużo bardziej specyficznie niż dotychczasowe terapie oparte na oddziaływaniu na białka. Specyficzność tradycyjnych leków oparta jest na trzeciorzędowej strukturze białek, co jest powodem wielu oddziaływań niespecyficznych czego dobrym przykładem jest Gleevec. Oczywiście technologia RNAi nie likwiduje całkowicie niespecyficzności działania, ale znacznie ją ogranicza. Inną dużą grupą docelową technologii siRNA są białka tzw. not-drugable. Są to białka, przeciwko którym bardzo trudno jest zsyntetyzować małą molekułę (tradycyjny lek), często ze względu na ich specyficzną strukturę, czy podobieństwo do innych białek. Przykładem nowych możliwości w oddziaływaniu na tego typu białka, może być zastosowanie siRNA do wyciszenia transferazy metylowej DNA. Próby przeprowadzone z nukleotydami antysensownymi i rybozymami dawały niepełne zahamowanie ekspresji i w konsekwencji nie wpływały na zwiększenie wrażliwości na leki. Zastosowanie siRNA może dać tu pożądane klinicznie rezultaty. Dużą zdolność aplikacyjną technologii opartej na siRNA potwierdza przyznanie Nagrody Nobla 2006 w dziedzinie medycyny i fizjologii za odkrycie zjawiska interferencji RNA. Co więcej krótki czas (6 lat) jaki upłyną od momentu opublikowania pracy opisującej wyciszanie genów do rozpoczęcia pierwszych badań klinicznych wskazuje na duży potencjał tej technologii i możliwość realizacji projektów opartych o ten mechanizm.

Badania kliniczne

Możliwości zastosowania siRNA w terapii zaczęto już realizować. Obecnie trwają badania kliniczne nad wykorzystaniem siRNA w okulistyce oraz chorobach układu oddechowego. W najwcześniej rozpo-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

czętych badaniach klinicznych siRNA zastosowano u pacjentów ze starczym zwyrodnieniem plamki ocznej (AMD). Celem działania jest naczyniowośródbłonkowy czynnik wzrostu (VEGF). Na tym polu rywalizują ze sobą dwie firmy: Sirna Therapeutics (związek Sirna-027) oraz Acuity Pharmaceuticals (związek Cand5). Na dorocznym spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Terapii Genowej 01 czerwca 2006r. Acuity zaprezentowała pierwsze wyniki II fazy badań klinicznych, wykazując skuteczność leku i bezpieczeństwo jego stosowania. W przypadku chorób układu oddechowego prym wiedzie firma Alnylam Pharmaceuticals. Tutaj także badania weszły w drugą fazę kliniczną. Główne pole zainteresowania firmy Alnylam stanowią wirusowe infekcje dróg oddechowych (grypa, RSV) oraz astma. W ostatnim przypadku celem działania jest ograniczenie ekspresji czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-).

Choroby nowotworowe

W związku tym, iż nadal brakuje w pełni skutecznych metod terapeutycznych, onkologia wiąże duże nadzieje z terapią opartą o siRNA. Kolejne doniesienia o zaburzonej, często zwiększonej, ekspresji genów w komórkach nowotworowych zwracają uwagę na możliwość wykorzystania siRNA do ich wyciszenia. Wśród wielu badań przeprowadzonych w tym kierunku, siRNA zastosowano do wyciszenia genu K-RAS V12 w ludzkich komórkach nowotworowych, genów kodujących kinazy tyrozynowe, np.: Flt-3 czy białko antyapoptotyczne Bcl-2. Zastosowanie technologii RNAi

www.farmacom.com.pl

Infekcje wirusowe

Infekcje wirusowe jako pierwsze znalazły się w polu zainteresowania, ze względu na to, że mechanizm interferencji RNA ewolucyjnie służy do ochrony komórek przed tego typu infekcjami. Zastosowanie siRNA powoduje zwykle zahamowanie replikacji wirusa. Najintensywniejsze prace były i są prowadzone w kierunku wykorzystania siRNA w hamowaniu replikacji wirusa HIV i wirusów wywołujących zapalenie wątroby (HBV i HCV). Badania przeprowadzone na myszach, którym podawano metodą hydrodynamiczną plazmid wirusowy i siRNA, wykazały, że krótkie interferujące RNA skutecznie zapobiega ekspresji genów wirusa w wątrobie, a tym samym jego replikacji. Zaletą tego typu terapii jest możliwość regeneracji wątroby, ponieważ podczas infekcji limfocyty T niszczą komórki eksponujące antygen HBV, a zainfekowane komórki, w których wyciszono ekspresję wirusa pozostają niewidoczne dla układu odpornościowego i mogą zostać wykorzystane do regeneracji wątroby. Intensywnie rozwijane są także terapie w przypadku grypy, coxsackievirus B3 oraz RSV (respiratory syncytial virus). Utrudnieniem w stosowaniu siRNA przeciwko wirusowemu materiałowi genetycznemu jest zdolność wirusów do mutacji. Problem ten próbuje się obejść poprzez stosowanie siRNA skierowanych przeciwko konserwatywnym sekwencjom w genomach wirusowych lub komponentom komórkowym ułatwiającym infekcję, np.: CD4 lub CCR5.

Choroby układu nerwowego

Choroby neurodegeneracyjne to kolejne pole do zastosowania siRNA, jego siła polega na dużej specyficzności. Właściwie po raz pierwszy nowa terapia niesie ze sobą takie możliwości. Oprócz wykorzystania terapeutycznego siRNA może też posłużyć jako narzędzie do wyjaśnienia mechanizmów powstawania tych schorzeń. Problem w leczeniu takich chorób jak choroba Parkinsona, choroba Huntingtona, zespół łamliwego chromosomu X, amyotrophic lateral sclerosis (ALS), czy spinobulbar muscular atrophy jak i wielu innych chorób z tego pola terapeutycznego wynika z tego, że większość z nich jest wynikiem dominującej mutacji w jednym z alleli. Zastosowanie siRNA nasuwa się więc tu niemal automatycznie. Poza wymienionymi chorobami siRNA może znaleźć jeszcze zastosowanie w leczeniu innych dolegliwości z tego obszaru terapeutycznego. Należą do nich m.in. ból, choroby wywołane prionami lub uzależnienie alkoholowe. Potencjalnymi celami w terapii

www.farmacom.com.pl

chorób układu nerwowego mogą też być geny, których produkty ekspresji uczestniczą w szlakach prowadzących do powstania choroby. Takim celem może być występująca w neuronach syntaza tlenku azotu nNOS.

Prace polskich naukowców

Nad wykorzystaniem siRNA w leczeniu chorób nowotworowych i metabolicznych pracuje polska firma biofarmaceutyczna Celon Pharama. Program rozwoju firmy przewiduje znalezienie optymalnych sekwencji siRNA w hamowaniu proliferacji wielu typów nowotworów litych i hamowaniu ekspresji genów związanych z rozwojem m.in. cukrzycy typu II. Realizowane projekty onkologiczne są obecnie na etapie badań przedklinicznych i dotyczą wyciszenia genów ze szlaków odpowiedzialnych za niekontrolowaną proliferację komórek nowotworowych. Uzyskane do tej pory wyniki wykazują porównywalna ze stosowaną obecnie chemioterapią skuteczność siRNA w indukcji apoptozy komórek nowotworowych oraz na potencjalne zastosowanie siRNA w terapii raka piersi, prostaty oraz jelita grubego. Otrzymane w Laboratorium Biologii Molekularnej wyniki zostały zaprezentowane na międzynarodowych konferencjach w dniach 16-18.03.06 w Amsterdamie podczas konferencji na temat leczenia celowanego w onkologii oraz w dniach 28-29.09.2006 w Pradze na konferencji RNAi Europe. Najnowsze i bardzo obiecujące wyniki zastosowania siRNA w hamowaniu wzrostu komórek raka piersi zostały zaprezentowane podczas tegorocznej czternastej konferencji European Cancer Organisation (ECCO) w Barcelonie. Projekt Celon Pharma jest interdyscyplinarny, realizowany we współpracy z ośrodkami naukowymi takimi jak m.in.: Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej we Wrocławiu (prof. Joanna Wietrzyk), Katedra Medycyny Molekularnej i Biotechnologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (dr hab. Tadeusz Pietrucha, dr hab. Andrzej Bednarek) oraz Katedra Nauk Fizjologicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (prof. Tomasz Motyl). Firma Celon Pharma spodziewa się rozpoczęcia testów klinicznych swoich leków w 2008 roku. Celon Pharma finansuje badania z własnych środków.

biotechnologia

może także pomóc w przezwyciężeniu głównego problemu związanego ze stosowaniem chemioterapii – oporności wielolekowej. Z danych literaturowych wynika, że jeżeli siRNA nie będzie w stanie zastąpić chemioterapii, to z pewnością poważnie zwiększy jej skuteczność, pozwalając na zmniejszenie dawek, a co za tym idzie także zmniejszy tak uciążliwe skutki uboczne obecnej terapii.

Przyszłość leków opartych na interferencji RNA

Według szacunków grupy eksperckiej, prezentowanych w trakcie Międzynarodowej Konferencji RNAi w Amsterdamie 28-29 września 2005, w roku 2015 wartość sprzedaży produktów opartych na interferencji RNA będzie oscylowało wokół 10-20% wszystkich leków z takich grup terapeutycznych jak leki przeciwwirusowe czy onkologiczne. Szacuje się, że wartość sprzedaży produktów opartych na technologiach DNA/RNA dla celów leczniczych w roku 2015 osiągnie wartość 10 mld USD. Dominującym obszarem zastosowania tych technologii będzie onkologia, gdzie wartość sprzedaży ma sięgnąć ok. 4 mld USD rocznie.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

biotechnologia

Biotechnologia w biofarmacji Eliza Zawadzka

mgr biotechnologii, doktorantka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

O ile zastosowanie biotechnologii np. w produkcji żywności, w rolnictwie, czy w hodowli zwierząt budzi zastrzeżenia wielu osób, zarówno w środowisku naukowym jak i wśród społeczeństwa, tak zastosowanie podobnych metod biotechnologicznych na potrzeby farmacji i ochrony zdrowia jest ogólnie akceptowane. Dlatego wiele sił i środków jest przeznaczone na opracowywanie nowych leków czy terapii ratujących życie i zdrowie, a także poprawiających jakość życia osób chorych.

Biotechnologiczna produkcja leków

Tradycyjna (stosowana już w pierwszej połowie XX wieku) biotechnologia farmaceutyczna kojarzy się głównie z mikrobiologią. Wszystko zaczęło się od obserwacji i odkryć, świadczących o tym, że niektóre mikroorganizmy produkują substancje hamujące wzrost innych drobnoustrojów. Odkrycie, że mikroskopowy grzyb Penicillium sp. wytwarza substancję hamującą Eliza Zawadzka mgr biotechnologii, wzrost wielu patogennych drobnoustrojów przydoktorantka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi pisywane jest Flemingowi. Po wyizolowaniu tego składnika czynnego nazwał go penicyliną, po czym (co jest bardzo istotne) skomercjalizował Współpracownik Redakcji portalu internetowego swoje odkrycie zakładając pierwszą na świecie www.biotechnologia.pl, z ramienia firmy Bio-Tech Consulting koordynuje organizację Bio-Forum wytwórnię penicyliny (β-laktamowego antybio– imprezy stymulującej komercjalizację projektów tyku, działającego przez hamowanie enzymu biotechnologicznych, zaangażowana także kluczowego dla produkcji bakteryjnego pepw projekty popularyzujące biotechnologię tydoglikanu). Większość odkrywanych później w społeczeństwie. antybiotyków pochodziła od drobnoustrojów naturalnie występujących w środowisku, głównie w glebie. Dzięki screeningowi, który był prowadzony na szeroką skalę zostało odkrytych wiele stosowanych do dziś antybiotyków m.in. streptomycyna, neomycyna (aminogikozydowe antybiotyki, wytwarzane przez szczepy promieniowców z rodzaju Streptomyces) czy erytromycyna (antybiotyk makrolidowy, także produkowany przez szczepy z rodzaju Streptomyces, konkretnie przez S. erythreus). Przemysłowe wykorzystanie

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

biotechnologia

danego drobnoustroju nie kończyło się z momenSzczepionki biotechnologiczne tem jego wyizolowania ze środowiska i stwierdzenia Drobnoustroje mogą być wykorzystane do proprodukowania czynnika aktywnego. Aby zwiększyć dukcji nie tylko antybiotyków, będących w zasadzie wydajność produkcji danego antybiotyku lub innej normalnymi produktami ich metabolizmu (wtórnesubstancji (zwykle chodziło o metabolity wtórne) go). Metodami inżynierii genetycznej można „zmuwybrane szczepy poddawano naprzemiennej muta- sić” je także do produkowania np. białek, będących genezie i selekcji. W tym celu wystawiano mikroorgaantygenami używanymi do produkcji szczepionek. nizmy na działanie czynników mutagennych (np. UV, Polega to w skrócie na wprowadzaniu do genomu promienie Roentgena), które powodowały przypadko- mikroorganizmów fragmentów odpowiedzialnych za we mutacje w genomie. Potem, następowało selekpowstawianie konkretnych elementów (np. białek cjonowanie szczepów, u których pozytywna cecha wirusowych), a następnie na hodowli drobnoustrouległa wzmocnieniu. Dzięki temu uzyskano szczepy jów w warunkach sprzyjających ich syntezie. W ten bardziej wydajne np. szczepy obecnie stosowane do produkcji penicyliny są około 10 tyś. razy wydajniejsze niż ten który wyizolował Fleming. Na dziś dzień powodowanie przypadkowych mutacji ustąpiło miejsca kontrolowanym zmianom w genomie: dodawaniu lub wyciszaniu konkretnych genów, wycinaniu wybranych fragmentów DNA, co daje olbrzymie możliwości stosowania mikroorganizmów w produkcji wybranych związków. Dlatego też, pozyskiwanie nowych szczepów produkujących antybiotyki ze środowiska naturalnego straciło na znaczeniu. Poza produkcją istotną gałęzią w biofarmacji jest modyfikacja obecnie znanych antybiotyków (np. dodawanie lub wymiana wybranych grup funkcyjnych). Wprowadzanie zmian w strukturze chemicznej antybiotyków spowodowane Celon Pharma - zintegrowana firma farmaceutyczjest zarówno próbami nadania im nona prowadząca zaawansowane badania naukowe wych właściwości leczniczych ale i wytwarzającą nowoczesne leki i koniecznością modyfikacji w celu obejścia mechanizmów oporności nabywanych przez bakterie. Modyfikację taką prowadzi się sposób produkowany jest w systemie drożdżowym za pomocą metod chemicznych lub mikrobiolom.in. antygen powierzchniowy otoczki wirusa HBV, gicznych. O ile w przypadkach modyfikacji można stosowany powszechnie w szczepionce iniekcyjnej rozważać zastosowanie jednej lub drugiej metody, przeciwko wzw B. o tyle przy produkcji antybiotyków (a także innych Bardzo ciekawą możliwością w biotechnologii związków o stosunkowo skomplikowanej budowie) jest użycie roślin transgenicznych do produkcji de novo zdecydowanie lepiej sprawdzają się mikrodoustnych szczepionek. W roślinach także uzyskuje organizmy. Synteza chemiczna tych związków (np. się ekspresję genów wirusowych odpowiedzialerytromycyny zawierającej w strukturze pierścień nych za powstanie np. antygenów otoczki wirusolaktonowy i dwa różne cukry) byłaby procesem wej. Metoda produkcji w roślinach może okazać bardzo skomplikowanym i zdecydowanie bardziej się bardziej opłacalna, a szczepionka bardziej kosztownym niż synteza biologiczna. Przy produkcji immunogenna. Wytwarzanie antygenów w roantybiotyków mikroorganizmom trzeba zapewnić ślinie umożliwi zarówno oczyszczenie ich na popożywkę oraz odpowiednie warunki środowiska, trzeby szczepionki iniekcyjnej, jak i na użycie jako a one na drodze procesów fizjologicznych zachoszczepionki doustnej. Chociaż droga pokarmowa dzących w komórkach syntetyzują konkretny zwiąwydaje się ciągle niezbyt obiecująca ze względu zek, który trzeba potem wyekstrahować z podłoża. na trawienie w przewodzie pokarmowym, udało Przy biokonwersji mikrobiologicznej, w pożywce się już uzyskać immunizację pacjentów, którzy znajduje się także związek który ma być modyfiprzyjmowali szczepionkę przeciwko wzw B zawartą kowany i produkt z niego powstający także musi w sałacie. być na końcu oczyszczony. W praktyce, to procesy Jednak „biotechnologiczne rośliny” to nie tylko odzyskiwania produkowanych związków z biomasy produkcja materiału do szczepionek. Agrobiotechczy z podłoża są bardziej pracochłonne i kosztowne nologia uzyskała także rośliny bogatsze w określone niż sama ich produkcja. substancje pokarmowe np. witaminy. Najbardziej

biotechnologia

znanym przykładem takiej rośliny jest ryż wzbogacony w prekursor witaminy A (tzw. Golden Rice), który został stworzony metodami inżynierii genetycznej w celu zastosowania w tych regionach świata, gdzie brakuje witaminy A w żywności. Niestety żadna z odmian tego ryżu nie jest obecnie przeznaczona do konsumpcji ze względu na protest organizacji pro-środowiskowych. Biotechnologia jest także narzędziem do tworzenia szczepionek przeciwnowotworowych w tzw. immunoterapii, polegającej na spotęgowaniu odpowiedzi immunologicznej organizmu przeciwko tkance nowotworowej. W pracach nad tymi szczepionkami wykorzystuje się m.in. bakterie Salmonella typhimurium, będące typowymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi. Niektóre szczepy S. typhimurium mają zdolność do preferencyjnego osiedlania się i namnażania w tkance nowotworowej. Dzięki metodom biotechnologicznym, np. fuzji z adiuwantami, uzyskuje się zwiększenie immunogenności tych szczepów, co powoduje że odpowiedź immunologiczna przeciwko tkance nowotworowej przybiera na sile i wzrost guza jest hamowany.

Terapia genowa

Jak do tej pory „terapia genowa” nie doczekała się spektakularnych sukcesów, jednak wobec szybkiego rozwoju biologii molekularnej (w tym postępów w sekwencjonowaniu genomów) jest to idea wciąż żywa, szczególnie w odniesieniu do schorzeń spowodowanych defektem jednego genu np. hemofilii, dystrofii mięśniowej czy mukowiscydozy. W skrócie mówiąc, celem terapii genowej jest usunięcie, dodanie lub zastąpienie defektywnego allelu (powodującego, że dane białko nie jest wytwarzane lub funkcjonuje niepoprawnie), genem prawidłowym i uzyskanie produkcji prawidłowego białka. Z pomocą wektorów (wirusów, ale także innych nośników np. plazmidów, polimerów, mikrocząsteczek złota) do komórek docelowych wprowadzany jest fragment DNA lub RNA, który ma ulec integracji z genomem lub przejściowej ekspresji. Bazując na wyżej opisanych zdolnościach niektórych wektorów do integracji z konkretnymi komórkami i tkankami w organizmie, można uzyskać ekspresję wprowaUżycie wirusów w terapii Poza bakteriami, w terapii próbuje się także zasto- dzanych genów tylko w tych tkankach, gdzie jest to koniczne. Ciekawym kierunkiem terapii genowej sować wirusy. Sprawdzają się one m.in. jako substyjest nie tylko leczenie chorób ale i zapobieganie im. tuty antybiotyków w leczeniu chorób bakteryjnych. W tym przypadku wykorzystuje się bakteriofagi, czyli Udało się to na razie uzyskać w przypadku zwierząt wirusy pasożytujące na bakteriach, które jednocze- np. owiec – dzięki metodom transformacji genetycznej udało się unieczynnić gen odpowiadający za śnie są zupełnie bezpieczne dla ludzi. Praktycznie odrzucanie przeszczepów oraz kodujący białko priokażdy gatunek czy szczep bakterii ma „swojego” nowe. W ten sposób uzyskano zwierzęta u których bakteriofaga, którego można użyć do walki z załatwiej jest wykonać przeszczep oraz takie, u których każeniem daną bakterią. Do niepodważalnych nie ma zagrożenia chorobą Creutzfelda-Jacoba. przewag bakteriofagów nad antybiotykami zalicza Takich „eksperymentów” nie przeprowadza się się nietoksyczność dla komórek eukariotycznych. obecnie na ludziach, jednak potencjalna możliwość Poza tym, terapia bakteriofagami jest sposobem na największy problem współczesnej antybiotykoterapii na blokowanie podobnych genów istnieje. czyli szybkie uodparniania się wielu szczepów. Póki co, szybkość wprowadzania nowych antybiotyków Uderzenie w wybrane cele nie jest adekwatna do szybkości z jaką powstają Wiele badań koncentruje się obecnie na identyoporne szczepy. Już teraz powszechne są obawy, że fikacji unikalnych cech komórek na których powinno na skutek lekkomyślnego i nie zawsze koniecznego koncentrować się leczenie w przypadku danego stosowania antybiotyków, w niedługim czasie przeschorzenia. Jest to istotny problem m.in. w terapii staną one być narzędziem w walce z zakażeniami. nowotworów, gdzie ważne jest aby „uderzać” W przypadku bakteriofagów to zagrożenie nie istnie- w komórki chore, oszczędzając jednocześnie komórje, ponieważ wirusy bakteryjne ewoluują wraz ki prawidłowo się dzielące (większość chemioteraz bakteriami i samodzielnie (nawet bez pomocy bio- peutyków działa na zasadzie zaburzania podziałów technologii) wykształcają nowe „sposoby ataku” mitotycznych, co prowadzi do uszkadzania komórek w odpowiedzi na mechanizmy obronne bakterii. nie tylko nowotworowych ale i prawidłowych, W niektórych krajach np. w Gruzji leczenie bakterio- a dodatkowo jest mało skuteczne w przypadkach fagami jest zupełnie rutynowe i nie stosuje się praknowotworów o powolniejszym wzroście). Takimi cetycznie antybiotyków. Póki co, w Europie Zachodniej lami mogą być np. nietypowe białka (strukturalne, lobby farmaceutyczne jest na tyle silne, że nie udaje enzymatyczne) produkowane przez dane komórki. się wprowadzić tej metody na skalę przemysłową Przykładowo, tzw. Philadelphia translocation (lub – terapia bakteriofagami spowodowałaby znaczne Philadelphia chromosome) jest nieprawidłowością zmniejszenie zysków, które obecnie firmy chromosomową często spotykaną (w 95% przypadfarmaceutyczne czerpią z produkcji antyków) w przewlekłej białaczce szpikowej (CML). Niebiotyków. prawidłowość ta polega na translokacji fragmentów DNA pomiędzy chromosomem 9 i 22, w skutek czego

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

biotechnologia

nia przebiegu leczenia dość istotna i powoduje, że na chromosomie 22 powstaje nowy gen pewne etapy leczenia powinny być różne z zależ(zwany bcr-abl), którego produkt jest konstytuności od genotypu. tywnym (nie wymagającym aktywacji) enzymem Podobnie diagnozować można mutacje w obręprzyspieszającym podziały komórkowe (kinazą tyrobie genów dla enzymów zawierających cytochrom zynową). Jego obecność oczywiście przyczynia się do szybkiej progresji nowotworowej. Obecnie istnieją P450. Mutacje te są istotne ze względu na to, że mogą przyczyniać się do przyspieszania lub spojuż leki, które w sposób selektywny hamują podziały walniania metabolizmu leków w organizmie, co ma tylko tych komórek, w których dochodzi do ekspresji wielką wagę w doborze dawki danego leku. wymienionego białka, hamując rozwój nowotworu, a nie wpływając negatywnie na inne komórki. Biotechnologia farmaceutyczna koncentruje się Trzeba komercjalizować nie tylko na poszukiwaniu i produkowaniu substancji projekty badawcze aktywnych. Obecnie wyzwaniem jest także opracowywanie metod wydajnego transportu tych substancji w organizmie. Chodzi tu zarówno o opisane powyżej dostarczanie leku do wybranych komórek, ale także stabilizowanie substancji aktywnej, przedłużanie jej działania (np. przez stopniowe uwalnianie), zapobieganie zniszczeniu (np. przez uodparnianie na działanie enzymów restrykcyjnych) lub zmniejszanie szkodliwego wpływu na organizm. Wiele leków, do skuteczniejszego działania wymaga połączenia ich ze specjalnymi nośnikami np. liposoBio-Forum VI odbyło się 18-19 października w Łodzi. mami, polimerami, nanoemulsjaDzięki tej imprezie rozpoczęła się współpraca nad wprowadzeniem do przemysłu kilku nowych leków i sposobów terapii mi lub innymi biomateriałami, co pozwala zwiększyć skuteczność leczenia. Przedstawione powyżej zagadnienia, nie wyczerpują oczywiście całego spektrum potencjalnego zaLeczenie uzależnione stosowania biotechnologii w farmacji. Podane przyod profilu genetycznego pacjenta kłady to nawet mniej niż przysłowiowy wierzchołek Genotypowanie wydaje się obecnie dziedziną góry lodowej. Biotechnologia w farmacji to ogromny która ma wielką przyszłość w diagnostyce i leczepotencjał do wykorzystania i szansa zarówno dla niu. Rutynowe dobieranie leków do genotypu to pacjentów na skuteczne metody leczenia, jak i dla jeszcze melodia przyszłości, jednak istnieją już firm bio-farmaceutycznych na wprowadzanie na i są wykonywane badania diagnostyczne, których rynek nowych, innowacyjnych produktów. Przemycelem jest wykrycie mutacji, powodujących lub słowe zastosowanie biotechnologicznych projektów predysponujących do pewnych schorzeń. Przykłabadawczo-wdrożeniowych, które jest w tej chwili dem takiej diagnostyki jest diagnostyka występowania punktowej mutacji genu czynnika V kaskady rutyną w Stanach Zjednoczonych, kuleje w Polsce i krajach naszego regionu. A dzieje się tak wcale nie krzepnięcia krwi (tzw. mutacja Leiden), która jest dlatego, że nie realizuje się u nas ciekawych, innospotykana u 3-5% populacji polskiej. Konsekwenwacyjnych i aplikacyjnych projektów. Problem jest cją tej mutacji są zmiany w budowie czynnika V (staje się on oporny na hamowanie krzepnięcia), niestety w kontaktach na styku nauki i przemysłu. Jedną z inicjatyw przełamujących te lody jest Bioa przez to zwiększenie ryzyka wystąpienia powiForum, Targi Biotechnologii i Biobiznesu kłań zakrzepowych. Badanie takie jest obecnie (www.bioforum.pl), które odbędą się już po raz wykonywane metodami biotechnologicznymi siódmy w maju 2008 roku, w Łodzi. Jest to impreza (np. za pomocą sekwencjonowania) z krwi pełnej. przeznaczona dla przemysłu farmaceutycznego, koU nosicieli mutacji Leiden znacznie wzrasta ryzyko smetycznego i innych branż czerpiących z biotechpowikłań zakrzepowych np. przy operacjach (by nologii, a w szczególności dla tych przedstawicieli przeciwdziałać zakrzepom można podać dodatkowo heparynę niskocząsteczkową) lub przy stoso- biosektora, którzy planują rozwój swoich przedsięwaniu terapii hormonalnej/antykoncepcji u kobiet, biorstw na bazie innowacyjnych projektów. u których to ryzyko jest większe o 50-100 razy. Tak więc informacja o tej mutacji jest z punktu widze-

logistyka

Leki

– na karuzeli bezpieczniej ISL – Innowacyjne Systemy Logistyczne Sp. z o.o.

Aneta Kępka

Bezpieczeństwo w farmacji jest dzisiaj szczególnie ważne, zwłaszcza po głośnych wydarzeniach związanych z nieprawidłową zawartością leku Corhydron. Z tego też względu, rozwiązania, które pomagają w eliminacji tego typu pomyłek są coraz chętniej stosowane w aptekach i całym przemyśle farmaceutycznym. Nowoczesnym systemem, który pozwala skutecznie sprawować kontrolę nad dystrybucją farmaceutyków i jednocześnie oszczędza powierzchnię magazynową jest automatyczny regał karuzelowy Rotomat.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

na okrężnym ruchu półek po spłaszczonej elipsie, na wzór pionowej karuzeli (jak na rysunku). Regał wykorzystuje maksymalną wysokość pomieszczenia a towary dostarczane są automatycznie do rąk operatora, który nie musi się schylać ani wspinać, np. po drabince, w celu ich pobrania, jak to ma miejsce w przypadku tradycyjnych regałów. Kierunek ruchu urządzenia uzależniony jest od tego, czy dana półka ma bliżej do operatora zjeżdżając w dół lub w górę, co pozwala na skrócenie czasu dostępu do danego produktu.

Konieczność ograniczenia dostępu do leków i bezpieczeństwa został rozwiązany dzięki nadaniu kodów PIN poszczególnym operatorom. Tylko na podstawie karty identyfikacyjnej można otworzyć regał i nim sterować. Istnieje również możliwość udostępnienia poszczególnych półek innym operatorom. Każda pojedyncza półka jest projektowana zgodnie z rodzajem towarów, jakie będzie przechowywać, cechując się elastycznością w doborze różnego rodzaju przegródek, szuflad etc. Regał karuzelowy może, więc zostać przystosowany do przechowywania towarów składowanych luźno, bez opakowań, małych pudełek ale również większych kartonów z lekami. Regały Rotomat mogą wykorzystywać automatyczną identyfikację opartą o kody kreskowe. Używając czytnika i drukarki kodów kreskowych można zautomatyzować procesy pobierania to-

warów z regałów zapewniając kontrolę i pełną ich identyfikację. Możliwa jest również integracja regałów z zewnętrznym systemem informatycznym, co daje możliwość zarządzania i kontrolowania stanów magazynowych.

logistyka

Zasada działania regału Rotomat oparta jest

System regałów karuzelowych Rotomat jest jednym z najbardziej optymalnych rozwiązań, nie tylko do składowania i kompletacji farmaceutyków w aptekach, czy leków specjalnych w tym wymagających ścisłej kontroli dostępu, ale posiada również wiele innych zastosowań. Należą do nich m.in. składowanie akt pacjentów w rejestracji lub dokumentacji medycznej, składowanie towarów w odpowiednich warunkach otoczenia np. szczepionek, medycznych narzędzi specjalistycznych, odzieży w pralniach przyszpitalnych, ulotek i opisów farmaceutyków oraz wiele innych Podstawowymi zaletami regałów automatycznych są: • pełna kontrola, ewidencja i bezpieczeństwo wydawanych towarów • redukcja powierzchni składowania • efektywne wykorzystanie całej dostępnej wysokości pomieszczenia; • łatwa identyfikacja i wyszukiwanie towarów • wysoka ergonomia związana z użytkowaniem • łatwe i oszczędne klimatyzowanie składowanych towarów, np. szczepionki • zabezpieczenie przed niepowołanym dostępem np. leki psychotropowe lub warunkami zewnętrznymi (pył, kurz, światło etc.); • możliwość integracji z systemem komputerowym; • kontrola stanów minimalnych.

Przykład zastosowania Apteka będąca jednocześnie centrum dystrybucyjnym w Aschattenburg, Niemcy

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

logistyka

Szybki i bezpieczny dostęp Oszczędność powierzchni

Dzięki systemowi 4 regałów automatycznych o wysokości 10m, 44 000 szt. farmaceutyków przechowywane są na bardzo małej powierzchni, wykorzystując maksymalną wysokość budynku (regały przechodzą przez 2 kondygnacje). W stosunku do poprzedniego magazynu opartego na tradycyjnych regałach zaoszczędzono 400m2 powierzchni. Dzięki temu powierzchnia magazynowa zmniejszona została o 50%.

Dostęp do farmaceutyków jest możliwy przez cały czas, a realizacja zamówień może odbywać się jednocześnie dla wszystkich regałów. Informacje wyświetlane na ekranie panelu sterującego regału Rotomat potwierdzają, że dana osoba posiada dostęp do składowanych towarów i informują jaki towar i w jakiej ilości został pobrany z regału. Przechowywane farmaceutyki są zabezpieczone przed kurzem i zniszczeniem, dzięki zamykanym drzwiczkom znajdującym się w oknie dostępowym regału. Wszystkie operacje na regałach są automatycznie zapamiętywane a zarządzanie nimi odbywa się poprzez zintegrowany z regałami zewnętrzny system komputerowy apteki. Gwarantuje to stałą kontrolę stanów minimalnych w magazynie.

Eliminacja pomyłek

Wszystkie zamówienia oparte są na identyfikacji produktu przy pomocy kodów kreskowych. W momencie skanowania kodu na zamówieniu, system automatycznie lokalizuje dany produkt i półka z żądanym farmaceutykiem „zjeżdza” do okna dostępowego na poziomie operatora. Aby wyeliminować ewentualne pomyłki, pobierany produkt jest również skanowany i tylko w przypadku zgodności kodów operacja może być wykonana.

ISL – Innowacyjne Systemy Logistyczne Sp. z o.o. ul. Opolska 18, 31-323 Kraków tel. 0 12 29 28 100, fax 0 12 29 28 103 info@isl.pl www.isl.pl

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

logistyka

Magazyn Hasco-Leku spełnia surowe wymogi GMP

GMP w magazynowaniu Przedsiębiorstwo Produkcji Farmaceutycznej HASCO-LEK S.A.

Jakość gotowego preparatu

System GMP, czyli Dobra Praktyka Wytwarzania, potwierdza pełną kontrolę nad procesem produkcji i gwarantuje, że preparaty wytwarzane są zgodnie z wymogami określonymi w dokumentach, będących podstawą wydania pozwoleń na dopuszczenie ich do obrotu.

zależy bowiem od surowców, z jakich powstaje, ale i od innych czynników: otoczenia zakładu produkcyjnego i stanu budynków oraz bezwzględnego przestrzegania technologii produkcji - higieny maszyn i urządzeń, dokładności ich mycia i dezynfekcji, higieny personelu oraz nadzoru magazynowania i dystrybucji produktów. Zasady GMP precyzyjnie określają wymogi, jakie powinien spełnić producent w tych obszarach. Hasco-Lek sprostał surowym kryteriom i w 2000 roku uzyskał certyfikat GMP. W kolejnych latach firma wdrożyła następne systemy: GLP, ISO 14001 i HACCP, które potwierdzają wysoką jakość produktów. Procedury z zakresu GMP opisują między innymi sposób postępowania z wyrobem gotowym, jego przechowywania i wydawania z magazynu. Na tym etapie znajduje zastosowanie Dobra Praktyka Dystrybucyjna. Stanowi ona zespół zasad i przedsięwzięć gwarantujących bezpieczne przyjmowanie, transportowanie, przechowywanie i wydawanie produktów leczniczych. Reguluje je rozporządzenie Ministra Zdrowia z 26 lipca 2002 r. Procedury Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej określają: • utrzymanie właściwego stanu technicznego i sanitarnego magazynu, • zasady przechowywania produktów leczniczych, • zasady i tryb przyjmowania i wydawania produktów leczniczych, • warunki transportu i załadunku produktów leczniczych, • prawidłowe prowadzenie magazynu wyrobów gotowych.

www.farmacom.com.pl

System zapewnienia jakości odpowiedni do wytwarzania produktów leczniczych powinien zapewnić, aby produkty lecznicze były przechowywane, rozprowadzane i traktowane w taki sposób, żeby zachowały odpowiednią jakość w ciągu całego deklarowanego okresu ważności.

Pomieszczenia i urządzenia

Pomieszczenia magazynowe muszą być dostatecznie duże, aby umożliwić przechowywanie w porządku różnych materiałów i produktów - materiałów wyjściowych i opakowaniowych, produktów pośrednich, produktów luzem i produktów końcowych, produktów w czasie kwarantanny, zwolnionych, odrzuconych, zwróconych lub wycofanych. Pomieszczenia te powinny być zaprojektowane lub zaadaptowane tak, aby zapewnić dobre warunki magazynowania. W szczególności muszą być czyste, suche, a panująca w nich temperatura utrzymywana w dopuszczalnych granicach. Jeżeli wymagane są specjalne parametry przechowywania np. temperatura lub wilgotność albo oba jednocześnie, warunki te powinny być zapewnione, kontrolowane i rejestrowane. Na rampach załadunkowych i wyładunkowych materiały i produkty muszą być zabezpieczone przed działaniem czynników atmosferycznych. Komory przyjęć powinny być tak zaprojektowane i wyposażone,

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

logistyka

– Szczególnie ważne jest dokumentowanie wszystkich etapów i ogniw dystrybucyjnych, tak aby w szybki sposób można było dotrzeć do każdego odbiorcy hurtowego i aptecznego. Szybkie zlokalizowanie leku na rynku jest niezbędne, zwłaszcza gdy zaistnieje konieczność wycofania z obrotu wadliwej serii – mówi Emil Sułkowski, Qualified Person – odpowiedzialny za jakość produktów Hasco-Leku.

System GMP obejmuje kontrolę całego systemu produkcyjnego w Hasco-Leku

aby w razie potrzeby umożliwić przed magazynowaniem czyszczenie pojemników z przyjmowanymi materiałami. Jeżeli kwarantannę przeprowadza się przez przechowywanie w oddzielnych pomieszczeniach, muszą być one wyraźnie oznakowane, a dostęp do nich mogą mieć wyłącznie upoważnieni pracownicy. Każdy inny system, zastępujący kwarantannę przez oddzielenie fizyczne, powinien zapewniać równoważny stopień zabezpieczenia.

Magazynowanie

Produkty lecznicze przechowuje się w oryginalnych opakowaniach zbiorczych lub jednostkowych, w warunkach określonych przez podmiot odpowiedzialny. Substancje farmaceutyczne bardzo silnie działające - w wydzielonych pomieszczeniach, miejscach lub w oddzielnych szafach odpowiednio zabezpieczonych. Produkty lecznicze będące produktami silnie wonnymi, materiałami łatwopalnymi, żrącymi lub cuchnącymi, a także materiały medyczne, suplementy diety, kosmetyki, środki higieniczne, środki dezynfekcyjne, powinny znaleźć się w wydzielonych pomieszczeniach lub miejscach. Opakowania zawierające produkty lecznicze przechowuje się w odległości minimum 50 cm od urządzeń grzewczych i sufitu oraz 10 cm od ścian i podłogi. Sposób magazynowania środków odurzających i substancji psychotropowych określają odrębne przepisy, zawarte w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii.

Dystrybucja

Produkty lecznicze przyjmuje się i wydaje zgodnie z następującymi zasadami: usytuowanie miejsca odbioru musi zabezpieczać produkty lecznicze przed wpływami atmosferycznymi podczas wyładunku i załadunku, komorę przyjęć wydziela się z powierzchni magazynowej, podczas odbioru każdą przesyłkę sprawdza się, czy nie została uszkodzona oraz czy dokumenty przewozowe i dostarczony towar są zgodne z zamówieniem.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Transport

Załadunek i transport produktów leczniczych odbywa się w sposób gwarantujący: identyfikację produktu leczniczego, nadawcy i odbiorcy produktu leczniczego, zabezpieczenie przed wzajemnym skażeniem produktów leczniczych, zanieczyszczeniem, uszkodzeniem mechanicznym lub kradzieżą, zabezpieczenie przed szkodliwym działaniem wysokiej i niskiej temperatury, światła i wilgotności oraz innych niekorzystnych czynników, temperaturę określoną przez podmiot odpowiedzialny lub w odpowiedniej farmakopei – w przypadku produktów leczniczych wymagających zapewnienia takich warunków. Zasady transportu materiałów i produktów wewnątrz wytwórni, jak też poza nią nie powinny różnić się w sposób zasadniczy i dawać pewność, że będzie zachowana tożsamość produktu, zostanie dostarczony tylko ten wyrób, który jest zwolniony przez uprawnioną osobę, produkt nie spowoduje zanieczyszczenia innych materiałów i sam nie będzie zanieczyszczony innymi produktami i materiałami, jak też zostanie dostatecznie zabezpieczony przed rozsypaniem, rozlaniem lub uszkodzeniem opakowań. Środki transportu powinny być dostosowane do rodzaju i wielkości przewożonego ładunku. Istotna jest zasada, żeby materiały używane do wytwarzania środków farmaceutycznych jak i same leki nie były przewożone razem z innymi materiałami. Aby umożliwić spełnienie tych wymogów, przedsiębiorca zobowiązany jest posiadać takie środki transportu, które mają techniczne możliwości utrzymania temperatury, wilgotności, zabezpieczenia materiałów i produktów przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniem i kradzieżą. Jeżeli transport obsługiwany jest przez firmę zewnętrzną, przedsiębiorstwo musi podpisać umowy z przewoźnikami, gdzie dokładnie określi wymagania dotyczące warunków transportu. – Aby mieć pewność zachowania właściwych warunków transportu, producent leków powinien sam przeprowadzać okresowe przeglądy floty transportowej pod kątem spełnienia powyższych wymagań – podsumowuje Emil Sułkowski, Qualified Person – odpowiedzialny za jakość produktów Hasco-Leku.

www.farmacom.com.pl

przy procesie wytwarzania

Przedsiębiorstwo Produkcji Farmaceutycznej HASCO-LEK S.A.

polski przemysł

Higiena farmaceutyczna Powlekarka

Higiena farmaceutyczna w dużej mierze decyduje o powodzeniu procesu wytwarzania preparatów farmaceutycznych. W Przedsiębiorstwie Produkcji Farmaceutycznej Hasco-Lek S.A. składa się na nią wiele elementów, tworzących spójny system, który ma wpływ na to, że produkty spełniają surowe wymogi jakościowe.

Identyfikacja i ocena ryzyka

Częścią higieny farmaceutycznej jest identyfikacja i ocena ryzyka na kolejnych etapach wytwarzania różnych form leków. Rozpoczyna się ona już w momencie projektowania zakładu produkcyjnego i obejmuje zdefiniowanie procesów oraz operacji technologicznych, uwzględnia surowce, półprodukty i materiały opakowaniowe. W oparciu o te informacje projektowane są przestrzenie, wyznaczane

www.farmacom.com.pl

drogi przepływu materiałów i personelu w obiekcie, instalowana właściwa wentylacja. Przy projektowaniu nowych procesów oraz przy wszelkich zmianach dotyczących procesów, pomieszczeń, urządzeń i surowców każdorazowo ocenia się ryzyko, które mogą one nieść.

Potencjalne źródła zanieczyszczeń mikrobiologicznych

W trakcie produkcji nie powinny, ale mogą pojawić się różnorodne zanieczyszczenia. Wobec stwierdzonych klinicznie faktów zakażeń odlekowych oraz w świetle

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

prowadzonych badań sondażowych leków nieparenteralnych określono nowe, obowiązujące wymogi czystości mikrobiologicznej dla wszystkich grup leków, jak też sformułowano zasady ich prawidłowej produkcji GMP, czyli Dobrej Praktyki Wytwarzania. W zakresie zagadnień mikrobiologicznych zalecenia GMP dotyczą zachowania reżimu sanitarnego podczas całego procesu wytwarzania leków. Źródłem zanieczyszczeń mikrobiologicznych leków mogą być materiały wyjściowe - surowce, woda do produkcji farmaceutycznej - oraz przestrzeń pracy, tj. pomieszczenia, urządzenia, powierzchnie, powietrze, jak również personel i media pomocnicze (woda, sprężone powietrze, azot).

Higiena personelu

Znaczącą rolę odgrywa higiena personelu, na którą składa się stan zdrowia pracowników, ich higiena osobista, noszenie odzieży ochronnej, zachowania higieniczne na stanowisku pracy oraz udział w szkoleniach. Osoby zatrudniane przy wytwarzaniu leków muszą regularnie poddawać się badaniom lekarskim, co zapewnia prawidłową kontrolę ich stanu zdrowia i właściwe warunki higieniczne pracy.

Pracownicy chorzy na chorobę zakaźną lub mający otwarte uszkodzenia odkrytych powierzchni ciała nie mogą być zatrudniani w bezpośrednim kontakcie z produktem. Zobowiązani są do informowania przełożonego o swoich niedomaganiach zdrowotnych, które mogłyby mieć wpływ na jakość preparatu.

Wchodząc do pomieszczeń produkcyjnych pracownicy muszą zakładać odzież ochronną adekwatną do wykonywanych czynności. Personel powinien przestrzegać zarządzeń dotyczących ogólnych zasad zachowania, a więc zakazu jedzenia, picia, żucia, palenia tytoniu, przechowywania żywności, leków prywatnych i środków higieny osobistej w pomieszczeniach produkcyjnych. W obszarach czystych obowiązuje zakaz noszenia zegarków i biżuterii. Równie istotne jest unikanie bezpośredniego kontaktu pomiędzy dłońmi a produktami oraz częściami wyposażenia, które się z nimi stykają. W Hasco-Leku pracownicy przechodzą regularne szkolenia w zakresie podstawowych elementów mikrobiologii oraz zasad higieny. W czasie szkoleń osoby zatrudnione uzyskują informacje na temat możliwości zanieczyszczenia leku przez personel na różnych etapach produkcji, zagrożenia zdrowia pacjentów przyjmujących zanieczyszczone leki, gdzie można spodziewać się obecności mikroorganizmów oraz jak przeciwdziałać zanieczyszczeniom.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Klasyfikacja pomieszczeń produkcyjnych

Strefy czystości Pomieszczenia i obszary produkcyjne w HascoLeku w zależności od ich przeznaczenia oraz od wymagań stawianych wytwarzanym w nich produktom podzielone są na 3 strefy czystości: czarną, szarą i białą. Strefy są oddzielone od siebie fizycznie, a przechodzenie z jednej do drugiej odbywa się poprzez śluzy i jest poprzedzone określonymi szczegółowo zabiegami higienicznymi. Obowiązuje kolejność przemieszczania się personelu ze stref o niższej do

www.farmacom.com.pl

stref o wyższej klasie czystości. Nie podporządkowanie się powyższym wymaganiom może nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach za zgodą kierownika odpowiedzialnego za dany obszar lub w razie zagrożenia, jak wypadek czy pożar. Strefa czarna – to obszar stykający się bezpośrednio z otoczeniem budynku, w którym mogą przebywać pracownicy w odzieży zewnętrznej. Obejmuje ona pomieszczenia nie związane bezpośrednio z produkcją - biura, część pomieszczeń magazynu surowców i opa-

www.farmacom.com.pl

polski przemysł

Kapsułkarka

kowań, magazynu wyrobów gotowych, warsztaty naprawcze, zaplecze techniczne, pomieszczenia laboratoryjne z wyjątkiem laboratorium mikrobiologicznego, toalety i pomieszczenia socjalne, korytarze i przejścia do strefy szarej. Strefa szara – to wszystkie pomieszczenia związane bezpośrednio z produkcją preparatów niesterylnych oraz pomieszczenia laboratorium mikrobiologicznego - z wyjątkiem śluzy i boksu posiewów. Jest to obszar o kontrolowanych parametrach środowiska, w którym zachowanie personelu podlega określonym dla tej strefy rygorom. Strefę szarą podzielono na dwa obszary: strefę szarą czystą i strefę szarą kontrolowaną.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

* Strefa szara czysta – to strefa, w której powietrze oczyszczane jest przy pomocy wysokosprawnych filtrów HEPA (EU-10 i EU-13), a stosowane zabiegi higieniczne, sposób postępowania personelu ma za zadanie zagwarantowanie otrzymania wyrobu gotowego o odpowiedniej czystości mikrobiologicznej. Strefa ta obejmuje pomieszczenia i obszary, w których czystość powietrza jest kontrolowana i określona następującymi parametrami: • brak obecności bakterii chorobotwórczych i oportunistycznych takich jak: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, bakterii z rodziny Enterobacteriaceae. • dopuszczalna liczba drobnoustrojów zdolnych do życia: poniżej 200 cfu w 1 m3 powietrza, • ilość wymian powietrza – około 20/h, • ilość cząstek stałych o średnicy ≥ 0,5µm – max. 3 500 000 / m3, o średnicy ≥5,0µm – max. 20 000/m3 (w wybranych krytycznych pomieszczeniach w stanie spoczynku). * Strefa szara kontrolowana – charakteryzuje się następującymi parametrami: • klasa filtra powietrza nawiewnego EU-6 i EU-3, • ilość wymian powietrza – min. 4/h. • dopuszczalna ilość drobnoustrojów zdolnych do życia, określona na podstawie dotychczasowych wyników i analizy trendów - 500 cfu w m3 powietrza. Strefa biała – obejmuje wyłącznie pomieszczenia posiewów w Laboratorium Mikrobiologicznym z komorami z nawiewem laminarnym. W obszarze tym wydzielone są dwie klasy czystości A i C. Klasa A – jest to obszar wewnątrz komory laminarnej w pomieszczeniu posiewów w Laboratorium Mikrobiologicznym . Parametry klasy A: • klasa filtra powietrza nawiewnego – HEPA (EU-13), • max. liczba cząstek w 1 m3 powietrza: ≥ 0,5 μm – 3500 ≥ 5,0 μm – 0, • max. liczba drobnoustrojów zdolnych do życia w 1 m3 powietrza – poniżej 1. Klasa C – obejmuje pomieszczenie posiewów w Laboratorium Mikrobiologicznym KJ Parametry klasy C: • klasa filtra powietrza nawiewnego – HEPA (EU-13), • ilość wymian powietrza – około 20/h, • max. liczba cząstek w 1 m3 powietrza: ≥ 0,5 μm – 350 000 (w spoczynku)/ 3 500 000 (praca), ≥ 5 μm – 2 000 (w spoczynku)/ 20 000 (praca), • max. liczba drobnoustrojów zdolnych do życia ≤ 100/ m3 powietrza, • brak drobnoustrojów chorobotwórczych (wymienionych w strefie szarej czystej).

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Niezbędne jest ustalenie odpowiednich metod utrzymania właściwego poziomu zanieczyszczeń. Konieczne jest tu wybranie odpowiednich środków myjących i dezynfekcyjnych, zdefiniowanie i walidowanie procedur czyszczenia, dobór sprzętu i urządzeń do czyszczenia oraz kontrola skuteczności tych działań.

Monitoring

Laboratorium mikrobiologiczne Hasco-Leku prowadzi monitoring środowiska produkcyjnego, obejmujący badanie czystości mikrobiologicznej powietrza, powierzchni pomieszczeń, maszyn i urządzeń, personelu. Stałe punkty poborów próbek do badań powietrza oznaczone są na planach poszczególnych pomieszczeń. Harmonogram badań mikrobiologicznych środowiska produkcyjnego oraz ich zakres i metody są ściśle określone.

Wyniki badań mikrobiologicznych powietrza, powierzchni maszyn i urządzeń, sprzętu pomocniczego, opakowań, personelu, powierzchni pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych przekazywane są w formie pisemnej do kierownika kontroli jakości i kierowników badanych obszarów.

W przypadku przekroczenia ustalonych limitów kierownicy badanych obszarów przeprowadzają postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie przyczyny powstania zanieczyszczenia, a następnie podejmują działania korygujące. Zakres tych działań zależy od rodzaju przekroczonego limitu, klasyfikacji zdarzenia -przypadek jednostkowy czy zjawisko powtarzające się, rodzaju prowadzonej produkcji.

Materiały wyjściowe są kontrolowane na obecność zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych zgodnie ze specyfikacją. Materiał nie spełniający wymagań nie może być dopuszczony do produkcji.

Urządzenia do uzdatniania wody kontroluje się m.in. poprzez regularne badanie zawartości zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych w otrzymywanej z nich wodzie. Woda oczyszczona badana jest regularnie, zgodnie z planami i harmonogramem znajdującym się w laboratorium kontroli jakości. Filtry powietrza na wlocie do pomieszczeń czystych są sprawdzane na integralność oraz na efektywność ich działania. Przeprowadza się okresowy pomiar szybkości przepływu powietrza przez filtry w celu sprawdzenia, czy żądana ilość wymian powietrza jest zachowana. Układ kompresji powietrza kontroluje się badając czystość mikrobiologiczną sprężonego powietrza.

www.farmacom.com.pl

polski przemysł

Alicja Hamkało Rzecznik prasowy Hasco-Leku

Wszystkie opisane działania tworzą u nas program higieny farmaceutycznej. Aspirujemy do grona firm najbardziej przyjaznych klientom, więc dbałość o zdrowie i satysfakcję pacjentów stanowi podstawę polityki jakości przedsiębiorstwa – mówi Alicja Hamkało, rzecznik prasowy Hasco-Leku.

Odpowiedzialność za jakość produktu

Firma deklaruje pełną odpowiedzialność za przestrzeganie zasad GMP, ISO 14001 i HACCP, monitorowanie zgodności rzeczywistej praktyki z wymogami tych systemów we wszystkich obszarach działania, w tym także: • przy badaniu i opracowywaniu serii doświadczalnych, • przy wdrażaniu nowych procesów technologicznych, • przy badaniu stabilności produktów znajdujących się w obrocie, • przy kontroli zmian w procesach wytwarzania leków, • przy wymaganiach dotyczących czystości mikrobiologicznej, • przy procedurze prowadzenia badań klinicznych GCP, • przy powołaniu osób odpowiedzialnych za koordynację działań dotyczących produkcji, badań analitycznych GLP, GHP, badań stabilności, auditów, kontroli zmian, kontroli etykiet, opakowań i badań marketingowych, • przy kwalifikacji wszystkich obiektów produkcyjnych, urządzeń, mediów, • przy walidacji procesów produkcyjnych, • przy kontroli znaczących aspektów w procesach wpływających na środowisko. Równie ważną rolę w polityce jakości Hasco-Leku odgrywa systematyczne szkolenie pracowników i podnoszenie ich kwalifikacji, wdrażanie najnowszych osiągnięć w dziedzinie technologii i organizacji oraz inwestycje w badania i rozwój.

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

Unia Europejska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Sąsiedztwa Litwa, Polska, Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej współfinansuje projekt pt. „Utworzenie laboratorium analiz farmaceutycznych w transgranicznym obszarze Polsko-Litewskim”, który jest realizowany w ramach programu INTERREG IIIA przez Wydział Farmaceutyczny Akademii Medycznej w Białymstoku oraz Szpitale w Lazdijai, Marijampolu i Kalwarii (Litwa).

Laboratorium analiz farmaceutycznych Wojciech Miltyk

ele ogólne projektu obejmują zorganizowanie współpracy transgranicznej w dziedzinie pierwszej pomocy medycznej osobom zatrutym farmaceutykami [w oparciu o bazę Akademii Medycznej w Białymstoku oraz o Szpitale w Lazdijai, Marijampolu i Kalwarii (Litwa)] oraz analiz chemicznych pozwalających na identyfikację leków w oparciu o Samodzielną Pracownię Analizy Leków zlokalizowaną w Katedrze Chemii i Analizy Leków Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Białymstoku. Projekt obejmuje zorganizowanie zespołu lekarzy i analityków odpowiednio przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy i pobieraniu materiału do badań oraz chemików i farmaceutów przygotowanych do oceny jakościowoilościowej substancji czynnych oraz substancji toksycznych zawartych zarówno w preparatach leczniczych jak i w materiale biologicznym pochodzącym od pacjentów, a także stworzenie bazy technicznej o standardach europejskich [zgodnie z normami UE] wymaganej do powyższych zadań jak również praktycznego szkolenia w analizie farmaceutycznej pracowników, którzy będą pracować w trybie ciągłym, a także doskonalić techniki i metodologię oznaczeń.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Wojciech Miltyk Absolwent Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Białymstoku (1995 r.). W latach 1995 - 2007 zatrudniony był w Zakładzie Chemii i Analizy Leków na stanowisku asystenta. W roku 2000 uzyskał stopień doktora nauk farmaceutycznych na Wydziale Farmaceutycznym Śląskiej Akademii Medycznej. Od roku 2007 pełni obowiązki kierownika Samodzielnej Pracowni Analizy Leków Akademii Medycznej w Białymstoku. Tematyka badawcza obejmuje mechanizmy farmakologicznej regulacji metabolizmu komórkowego oraz biologiczne metody oceny aktywności leków.

www.farmacom.com.pl

polski przemysł

Organizowane w ramach programu INTERREG laboratorium na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Białymstoku będzie nastawione na dokonywanie: • oceny jakościowo-ilościowej leków i preparatówleczniczych istniejących na rynku farmaceutycznym oraz pojawiających się nielegalnie w wyniku niekontrolowanej wymiany przygranicznej • ocenę jakościowo-ilościową substancji toksycznych w preparatach leczniczych, żywności oraz w materiale biologicznym. Korzyścią dla społeczeństwa będzie bezpieczeństwo zapewnione dzięki analizie zarówno leków i preparatów leczniczych, jak też tych substancji w materiale biologicznym w celu ustalenia przyczyn zatruć czy określenia stopnia zagrożenia zdrowia. Z laboratorium będą mogły korzystać zarówno jednostki medyczne z regionu Podlasia , jak też : służby graniczne, Straż Pożarna, Policja, Prokuratura oraz służby medyczne obszarów przygranicznych Litwy. Istnienie w Białymstoku ultranowoczesnej jednostki badawczo-diagnostycznej pozwoli także zwiększyć możliwości dydaktyczne i naukowe, rozwinąć współpracę międzynarodową w zakresie wysoko

zaawansowanych technologii, a także mogłoby pomóc w eliminacji patologii społecznych, które dotykają obszary słabiej rozwinięte gospodarczo. Wydział Farmaceutyczny jest jedyną w regionie jednostką zdolną do stworzenia takiego laboratorium. Skupia wybitnych specjalistów z różnych kierunków badawczych chemii i farmacji, posiada ogromny potencjał naukowy oraz prowadzi rozwiniętą współpracę międzynarodową zarówno z bezpośrednimi sąsiadami Polski jak i krajami Europy Zachodniej.

REKLAMA

Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o. działa już od 1990 roku. Od chwili wejścia na rynek do dnia dzisiejszego reprezentujemy na terenie Polski renomowanych europejskich producentów maszyn, urządzeń i wyposażenia, a także dostawców nowoczesnych technologii przemysłowych.

Specjalizujemy się w obsłudze branż: • farmaceutycznej • kosmetycznej • spożywczej • chemicznej

Obsługujemy naszych Klientów kompleksowo poczynając od doradztwa wstępnego i projektowania, poprzez opracowanie i prezentację ofert, realizację zamówień tj. dostawy, montaż, uruchomienia, kwalifikacje, szkolenia, doradztwo technologiczne, aż do usług serwisu gwarancyjnego i pogwarancyjnego oraz dostaw części zamiennych i akcesoriów. Pragniecie Państwo dowiedzieć się więcej o nas i o reprezentowanych przez nas dostawcach, czy też wybrać najodpowiedniejsze dla Waszych potrzeb urządzenia i technologie – zapraszamy serdecznie do współpracy.

Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o.

ul. Kubickiego 9/6, 02-954 Warszawa tel. +48/ 22 885 28 11, tel. +48/ 22 885 28 08, faks +48/ 22 642 34 98 info@tradeconsult.pl www.tradeconsult.pl

polski przemysł

POLPHARMA

– inwestujemy w przyszłość POLPHARMA

Zakłady Farmaceutyczne POLPHARMA są największym polskim producentem leków i substancji farmaceutycznych. Firma specjalizuje się w produkcji leków kardiologicznych, gastrologicznych i neurologicznych – wydawanych na receptę i stosowanych w lecznictwie zamkniętym. Produkuje również szeroką gamę leków dostępnych bez recepty.

Będąc liderem polskiego rynku farmaceutycz-

nego, POLPHARMA umacnia jednocześnie swą pozycję na rynkach międzynarodowych. Posiada własne struktury w Rosji, a także przedstawicielstwa na Litwie, Ukrainie, Białorusi, w Kazachstanie i Wietnamie. W ciągu najbliższych lat zamierza stać się jedną z wiodących firm generycznych w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz Wspólnoty Niepodległych Państw. Siłą POLPHARMY jest połączenie wieloletniego doświadczenia z najwyższymi standardami zarządzania i nowoczesnymi technologiami produkcji. Proces zarządzania firmą jest wspomagany przez zintegrowany system informatyczny klasy ERP (Enterprise Resource Planning). Instalacje do produkcji substancji oraz form gotowych posiadają certyfikaty GMP wydane przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny. Obiekty,

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Magdalena Rzeszotalska

Kierownik Zespołu ds. Komunikacji Dział Korporacyjny Public Relations

w których wytwarzane są substancje farmaceutyczne, poddawane są regularnym inspekcjom amerykańskiej FDA. Instalacje produkcyjne zapewniają bezpieczeństwo produktów, pracowników i środowiska naturalnego. Polpharma posiada certyfikaty, potwierdzające zgodność funkcjonowania firmy z międzynarodowymi normami ISO 14001 i OHSAS 18001. Dotyczą one Zintegrowanego Systemu Zarządzania Środowiskowego oraz Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy.

www.farmacom.com.pl

W skład kompleksu wchodzą 4 centra: • Centrum badawczo-rozwojowe i laboratorium kontroli jakości. • Centrum produkcyjne, czyli budynek Form Suchych. • Centrum logistyczne – magazyn wyrobów gotowych. • Centrum szkoleniowo-administracyjne. Centrum badawczo-rozwojowe i laboratorium kontroli jakości jest jednym z największych ośrodków tego typu w Europie Środkowo-Wschodniej. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi ok. 7 tys. m2. Obiekt spełnia wymogi GLP (Good Laboratory Practice) i jest wyposażony w nowoczesne urządzenia laboratoryjne i aparaturę badawczą. W budynku Form Suchych o powierzchni całkowitej 25 tys. m2 produkowane są tabletki niepowlekane i powlekane, tabletki musujące, formy o przedłużonym uwalnianiu, tabletki drażowane oraz kapsułki żelatynowe twarde. Możliwości produkcyjne obiektu wynoszą 6 mld jednostek rocznie. Wykorzystanie transportu grawitacyjnego oraz pełna hermetyzacja produkcji pozwalają na ochronę leków przed ewentualnymi zanieczyszczeniami i pracowników przed kontaktem z substancjami chemicznymi. Realizacja produkcji i kontrola przepływu materiałów są wspomagane przez system Honeywell POMS MES (Manufacturing Execution System). Inne rozwiązania zastosowane w obiekcie to między innymi: system CIP (Clean in Place), RMS (Room Monitoring System),

www.farmacom.com.pl

polski przemysł

Od czasu prywatyzacji w 2000 roku POLPHARMA przeznaczyła na inwestycje ponad 700 milionów złotych. Znaczne nakłady poniesiono na zakup nowych maszyn, urządzeń, linii technologicznych, aparatury doświadczalnej i kontrolno-pomiarowej. Zbudowano i oddano do użytku nowe obiekty, dzięki czemu firma dostosowała się do międzynarodowych standardów, zwiększyła swe zdolności produkcyjne i zyskała warunki dalszego intensywnego rozwoju. W Starogardzie Gdańskim powstał unikalny kompleks połączonych ze sobą budynków, w którym skupione zostały takie funkcje jak: badania i rozwój, produkcja stałych form leków, magazynowanie i dystrybucja oraz administracja. Pozwala to na lepszą integrację procesu – od badań w laboratorium, przez płynne przeniesienie skali aż do wysyłki gotowego produktu do klienta.

CVS (Central Vacuum System), DCS (Dust Collection System) oraz system HVAC (Heating, Ventilation and Air Conditioning). Centrum logistyczne – magazyn wyrobów gotowych składa się z hali magazynowej wysokiego składowania na ponad 6 tys. jednostek oraz przylegającego do niej budynku socjalno-biurowego z zapleczem technicznym. Obiekt spełnia standardy GDP (Good Distribution Practice) w zakresie magazynowania produktów farmaceutycznych. Zainstalowany w magazynie system informatyczny Oracle WMS (Warehouse Management System), zintegrowany z systemem kodów kreskowych, pozwala na prowadzenie stałego monitoringu stanów magazynowych oraz warunków przechowywania. Umożliwia ponadto elektroniczną identyfikację i lokalizację surowców oraz wyrobów gotowych, a także bieżącą kontrolę terminów ważności. W 2007 roku POLPHARMA rozpoczęła prace związane z dalszą rozbudową centrum logistycznego. Nowa część magazynu składać się będzie z hali wysokiego składowania oraz części „niskiej”, w której znajdzie się m.in. strefa kompletacji wyrobów gotowych Jednostki Biznesowej Pharma i Chemia, magazynki specjalne, w tym chłodnia z zakresem temperatur 8-12°C. POLPHARMA zrealizowała istotne inwestycje także w obszarze produkcji leków w ampułkach. Wybudowano nową ampułkarnię zgodnie z wymaganiami cGMP dla produkcji sterylnej. Zdolności produkcyjne nowego obiektu wynoszą do 50 mln ampułek szklanych rocznie. Dokonano modernizacji również w Jednostce Biznesowej Chemia, która zajmuje się rozwojem, produkcją i sprzedażą substancji farmaceutycznych. Unowocześniono między innymi hale półtechniki doświadczalnej, dzięki czemu firma posiada środowisko badawcze, ułatwiające wdrażanie nowych substancji aktywnych oraz przygotowywanie dokumentacji DMF (Drug Master File) zgodnie z najnowszymi wymaganiami. Inwestycje realizowane przez POLPHARMĘ są nie tylko świadectwem intensywnego rozwoju firmy po prywatyzacji, ale również jej wkładem w rozwój gospodarki całego regionu Kociewie. POLPHARMA jest największym pracodawcą w tej części Pomorza, znaczącym płatnikiem podatków do lokalnej kasy samorządowej oraz ważnym odbiorcą produktów i usług innych firm ze Starogardu i okolic. Firma kładzie szczególny nacisk na wdrażanie innowacyjnych rozwiązań i najlepszych praktyk we wszystkich obszarach swego działania. W tym właśnie widzi źródło zwiększania swojej efektywności i konkurencyjności w starciu z innymi firmami na rynku farmaceutycznym.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

Polfa Warszawa SA – tradycja i nowoczesność Marta Krawczyk

Biuro Komunikacji Korporacyjnej, Polfa Warszawa SA

Polfa Warszawa SA, czołowy polski producent farmaceutyków, kojarzony przede wszystkim z wieloletnią tradycją, to dziś niezwykle nowoczesna firma, wytwarzająca leki najwyższej światowej jakości i wyposażona zgodnie ze wszystkimi europejskimi normami.

Portfolio warszawskiej Polfy obejmuje ponad 180 leków, z niemal wszystkich grup terapeutycznych. Od lat zakład przy ulicy Karolkowej jest największym polskim producentem leków okulistycznych, kropli do nosa i preparatów iniekcyjnych. W bieżącym roku dzięki uruchomieniu nowej linii produkcyjnej firma rozpoczęła także wytwarzanie leków w ampułkostrzykawkach – formie podania wygodnej dla lekarza i pacjenta. Podstawą działalności przedsiębiorstwa jest produkcja leków wysoce specjalistycznych, ale warszawska Polfa ma też w swojej ofercie blisko 20 preparatów dostępnych bez recepty, powszechnie znanych i cenionych przez stosujących je pacjentów. Sztandarowe leki z grupy OTC to zmniejszający krzepliwość krwi i ryzyko zawału serca Acard®, przeciwalergiczny Allertec ®WZF, przeciwbiegunkowy Laremid oraz krople do nosa Oxalin® i Xylogel®. Wiele leków Polfy otrzymało nagrody przyznawane przez środowisko medyczne i pacjentów, ostatnio między innymi Laur Konsumenta 2006 dla najpopularniejszego i najchętniej wybieranego przez alergików leku Allertec ®WZF, nagrodę zaufania pacjentów Złoty OTIS 2006 dla preparatu przeciwbiegunkowego Laremid oraz tytuł Europejskiego Lidera Zdrowia. Blisko 90% respondentów ankiety przeprowadzanej przez magazyn Reader’s Digest w 14 krajach Europy wskazało Polfę Warszawa jako najbardziej znaną polską firmę farmaceutyczną, lidera ochrony zdrowia i firmę szczególnie odpowiedzialną za społeczeństwo. Prócz silnej pozycji na rynku krajowym Polfa Warszawa SA eksportuje swoje produkty do wielu krajów świata. Największy rynek zbytu

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

stanowią wciąż państwa byłego Związku Radzieckiego, ale leki z Karolkowej trafiają także do tak egzotycznych miejsc jak Kostaryka czy Mongolia. Obecnie podejmowane są także działania mające na celu wejście na stwarzający wiele nowych możliwości rynek chiński. Swoje sukcesy w branży Polfa Warszawa SA zawdzięcza przede wszystkim dwóm kluczom. Pierwszy to ciągłe inwestycje w udoskonalanie firmy, linii produkcyjnych, magazynów itp. Dzięki kompleksowej modernizacji zakładu przeprowadzonej w latach 90. Polfa Warszawa SA wkroczyła w XXI wiek jako jedno z najnowocześniejszych polskich przedsiębiorstw farmaceutycznych. Od 2001 roku firma jest posiadaczem międzynarodowego certyfikatu GMP, potwierdzającego, że leki oznakowane warszawską syrenką spełniają wszystkie europejskie standardy jakości i bezpieczeństwa. Także w ostatnim czasie firma nieprzerwanie inwestuje. W ciągu kilku lat wybudowała i wyposażyła zgodnie z zasadami GMP i amerykańskimi normami FDA supernowoczesny zakład farmaceutyczny w Nowej Dębie, który w tym roku przejął całą produkcję form suchych leków Polfy Warszawa SA. Przy ulicy Karolkowej w Warszawie funkcjonuje obecnie jedna z najnowocześniejszych ampułkarni w Europie oraz jeden z największych w kraju magazyn wysokie-

www.farmacom.com.pl

polski przemysł

go składowania. Ostatnim zakupem firmy jest nowa linia do produkcji fiolek. Będzie ona miała możliwość napełniania dużych fiolek o pojemności 50 ml, na które zapotrzebowanie rynkowe wciąż rośnie. Drugi klucz do sukcesu Polfy Warszawa SA to znakomita kadra. Większość załogi stanowią pracownicy o bardzo wysokich kwalifikacjach i ogromnym doświadczeniu zawodowym, co szczególnie w branży farmaceutycznej jest wielkim atutem. Władze Polfy zawsze wychodziły z założenia, że wszechstronny rozwój pracowników to najbardziej opłacalna dla przedsiębiorstwa inwestycja. Dlatego stałe doskonalenie kadr i systematyczne podwyższanie kwalifikacji zawodowych są w Polfie od lat jedną z kwestii priorytetowych. Rozwijając intensywną działalność produkcyjną, Polfa Warszawa SA jako firma społecznie zaangażowana chętnie współorganizuje i wspiera imprezy

sportowe oraz akcje promujące zdrowy i aktywny tryb życia. Ponadto obejmuje mecenatem wydarzenia artystyczne, patronuje przedsięwzięciom z udziałem młodzieży i osób niepełnosprawnych, pomaga fundacjom i organizacjom pożytku publicznego. Otwarta na odważne i niebanalne inicjatywy, jako producent Acardu została jednym z głównych sponsorów zeszłorocznej zimowej wyprawy polskich himalaistów pod przewodnictwem Krzysztofa Wielickiego na szczyt Nanga Parbat. Misją Polfy Warszawa SA jest produkcja leków najwyższej jakości, dostępnych dla każdego. I choć założenie, że leki mają być sprzedawane po cenach umożliwiających ich nabycie większości pacjentów, nie zawsze bywa opłacalne dla przedsiębiorstwa, taka postawa firmy procentuje stałym wzrostem społecznego zaufania.

Polfa Warszawa SA otrzymała dwa nowe certyfikaty GMP

W czerwcu i lipcu 2007 roku firma Polfa Warszawa SA otrzymała dwa międzynarodowe certyfikaty GMP. W kwietniu bieżącego roku przedstawiciele Głównego Inspektora Farmaceutycznego przeprowadzili kontrole w dwóch miejscach wytwarzania leków oznakowanych warszawską syrenką - przy ul. Karolkowej oraz przy ul. Siedmiogrodzkiej. Wyniki audytu potwierdziły, że produkcja leków w Polfie Warszawa SA spełnia wszystkie zawarte w unijnej Dyrektywie 2003/94/EC wymogi Dobrej Praktyki Wytwarzania. Tym samym zgodnie z nowymi przepisami Prawa Farmaceutycznego obie placówki otrzymały osobne certyfikaty GMP. Pierwszy taki certyfikat Polfa Warszawa otrzymała w 2001 roku. Wówczas po raz pierwszy potwierdzono oficjalnie, że produkcja leków w firmie spełnia wszystkie europejskie normy jakości i bezpieczeństwa. Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne są jednym z największych krajowych wytwórców leków.

www.farmacom.com.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

Osoba Wykwalifikowana 7 największych pułapek Andrzej Szarmański

Dyrektor Jakości, Polpharma SA

Każdy pacjent, chcąc nie chcąc, musi zaufać Osobie Wykwalifikowanej, która przyjmuje osobistą odpowiedzialność za produkt i której zgoda jest wymagana do wprowadzenia każdej serii produktu na rynek. Z jednej strony to kontrybucja do biznesu firmy, a z drugiej – odpowiedzialność za zdrowie i bezpieczeństwo tysięcy pacjentów. To do tej osoby nieuchronnie prowadzą drogi menedżerów odpowiedzialnych za rozwój, produkcję i marketing. Błędy Osoby Wykwalifikowanej mogą być początkiem poważnych problemów w firmie, stąd szczególnego znaczenia nabierają różnorodne pułapki i ryzyka, jakimi musi ona zarządzać. Tab. 1: Wymagania dyrektywy 2001/83/EC dla Osoby Wykwalifikowanej, Art. 491

Wymagania

Pierwsze wymagania pochodzą z dyrektywy unijnej z 1975 roku, w której sformułowano pojęcie Qualified Person (QP), czyli Osoby Wykwalifikowanej, która w łańcuchu dostaw jest osobiście odpowiedzialna za zgodę na wprowadzenie serii produktu leczniczego do obrotu. Zatrudnienie Osoby Wykwalifikowanej, która musi spełnić minimum wymagań formalnych (Tabela 1) stanowi warunek uzyskania zezwolenia na wytwarzanie i import produktów leczniczych. W roku 2006 do już ugruntowanego obowiązku dotyczącego zwalniania produktu na rynek doszło szereg innych, dotyczących m.in. produkcji kontraktowej, zgodności wytwarzania substancji aktywnych z GMP, przeglądu jakości produktu, reklamacji i wycofań2. Ta, w istocie rzeczy, transformacja Osoby Wykwalifikowanej, wymaga odpowiedzi na kilka zasadniczych pytań dotyczących nie tylko wymagań, jakie musi spełniać taka osoba, ale także zagrożeń, jakimi musi ona zarządzać w swojej codziennej pracy, aby najlepiej służyć bezpieczeństwu pacjentów i interesom firmy.

Brak wsparcia kierownictwa

„…Osoba Wykwalifikowana jest jedną z kluczowych postaci w budowaniu wizerunku firmy na rynku farmaceutycznym. Niestety, nierzadko pozostaje sama ze swoimi merytorycznymi problemami”. Zofia Ulz, Główny Inspektor Farmaceutyczny3

Coraz trudniej wyobrazić sobie oddzielenie kluczowych procesów jakościowych od biznesowych, a jednak wydaje się, że wciąż nie są to bynajmniej odizolowane przypadki. Osoba Wykwalifikowana z litery prawa posiada określoną odpowiedzialność i obowiązki4,5, a kierownictwo firmy musi zapewnić możliwość ich realizacji. Największą pułapką wynikającą z niewłaściwie zaprojektowanej roli QP jest jej marginalizacja w hierarchii firmy lub brak faktycznych

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

• Dyplom ukończenia co najmniej 4-letnich studiów na jednym z następujących kierunków: farmacja, medycyna, weterynaria, chemia, chemia i technologia farmaceutyczna, biologia • Minimalny okres studiów może wynosić 3,5 roku pod warunkiem rocznego dodatkowego teoretycznego i praktycznego szkolenia, w tym praktyki w aptece przez przynajmniej pół roku oraz zakończenie szkolenia egzaminem na poziomie uniwersyteckim. • Studia powinny obejmować praktyczne i teoretyczne zajęcia z podstaw następujących przedmiotów: fizyka stosowana, chemia ogólna i nieorganiczna, chemia organiczna, chemia analityczna, chemia farmaceutyczna łącznie z analizą produktów leczniczych, biochemia ogólna i stosowana (medyczna), fizjologia, mikrobiologia, farmakologia, technologia farmaceutyczna, toksykologia, farmakognozja. • Osoba Wykwalifikowana posiada doświadczenie praktyczne przez okres co najmniej dwóch lat, w firmie posiadającej zezwolenie na wytwarzanie produktów leczniczych, w zakresie jakościowej analizy produktów leczniczych, analizy ilościowej substancji czynnych oraz badania i kontroli koniecznych do zapewnienia jakości produktów leczniczych. • Czas trwania praktycznego doświadczenia może zostać skrócony o jeden rok, w przypadku gdy studia uniwersyteckie trwają co najmniej pięć lat, oraz o półtora roku, w przypadku gdy studia uniwersyteckie trwają co najmniej sześć lat.

uprawnień QP do podejmowania niezależnych decyzji, co może w efekcie prowadzić do zagrożenia bezpieczeństwa pacjenta i biznesu firmy. Wsparcie najwyższego kierownictwa jest bezwzględnie konieczne, a udział QP w spotkaniach menedżerskich to niezbędne minimum. Nie należy zapominać, że sama QP musi dać wiele od siebie, wspierając w sposób profesjonalny procesy biznesowe, w których uczestniczy.

www.farmacom.com.pl

„Osoba Wykwalifikowana, która opóźnia czy zatrzymuje zwolnienia serii wartej 1 mln funtów może być niepopularna wśród najwyższego kierownictwa, dlatego wymaga się od niej pewnych cech osobowych. Farmaceuta w aptece popełniając błąd przy realizacji recepty może spowodować zagrożenie dla życia pacjenta; QP błędnie certyfikując serię produkcyjną może spowodować zagrożenie dla tysięcy osób.” Malcolm E. Brown, Qualified Person Officer, Royal Pharmaceutical Society, Wielka Brytania6

To tylko kwestia czasu, gdy Osoba Wykwalifikowana stanie wobec podjęcia decyzji o dużych skutkach finansowych, której towarzyszyć będzie duża presja i zainteresowanie głównych interesariuszy. To wówczas QP będzie mogła wykazać się swoimi umiejętnościami rozwiązywania problemów, pracy w zespole i komunikacji, a w szczególności zarządzania ryzykiem. Kiedy mówimy o zarządzaniu ryzykiem przez QP, zawsze na pierwszym miejscu stawia się ryzyko dla jakości produktu i bezpieczeństwo pacjenta, które w przypadku zagrożenia nie może stanowić przedmiotu kompromisu. W sytuacjach, w których firma z jakichkolwiek przyczyn może ponieść straty, QP musi starannie przeanalizować i uzasadnić swoje decyzje. To co z pewnością nie pomoże QP, to niepotrzebne odwlekanie decyzji oraz brak faktycznych uprawnień do podejmowania decyzji. W takiej sytuacji nieocenione bywają narzędzia do zarządzania ryzykiem, takie jak np. FMEA (Failure Mode and Effect Analysis) wspomagające racjonalną analizę problemu.

Niedostateczna wiedza techniczna

Firmy wymagają od Osoby Wykwalifikowanej zazwyczaj znacznie wyższych kwalifikacji i doświadczeń od poziomu minimum wyznaczonego w dyrektywie, stąd też osoby te są z reguły dobrze opłacane6. Specjalistyczna, techniczna wiedza na temat wytwarzania, biznesu i regulacji GMP jest niezbędna do podejmowania decyzji, od których zależy bezpieczeństwo pacjenta. Nie warto oszczędzać na edukacji QP, ponieważ jej niedostatki mogą okazać się niezwykle kosztowne dla firmy. Osoba Wykwalifikowana, w razie potrzeby, musi mieć dostęp do wiedzy ekspertów w firmie i poza nią. Brytyjski Kodeks QP7 podkreśla ogromne znaczenie dobrych relacji pomiędzy Osobą Wykwalifikowaną i innymi osobami w firmie, podkreślając jak bardzo musi ona polegać na pracy innych osób w organizacji przy wypełnianiu swoich obowiązków. Kluczowe osoby QP powinna osobiście znać i budować z nimi dobre relacje zawodowe. Coraz większego znaczenia nabierają sieci nieformalnych oraz zorganizowanych kontaktów w formie społeczności praktyk, np. w ramach stowarzyszenia ISPE (International Society for Pharmaceutical Engineering) czy Europejskiego Stowarzyszenia Osób Wykwalifikowanych (European Qualified Persons Association). To doskonała forma do zdobywania wiedzy i dzielenia się doświadczeniami, tania i korzystna dla firmy. „Trzy główne cechy dobrej QP to elastyczność, chęć do uczenia się oraz ogólny pogląd na to czemu

www.farmacom.com.pl

służyć ma ta rola. Często jest więcej niż jeden sposobów na osiągnięcie zgodności z GMP.” Ken Caldicot, Qualified Person, Penn, Wielka Brytania8 Brak wiedzy technicznej i małe doświadczenie QP może utrudniać procesy biznesowe i prowadzić do tzw. „golden plated GMP”, czyli zawyżania wymagań wewnątrz firmy, co z reguły prowadzi do podwyższenia kosztów inwestycji oraz opóźniania wprowadzania produktu na rynek. Kluczowe znaczenie ma otwartość na zmiany i zrozumienie, że zgodność z wymaganiami GMP można osiągać na wiele sposobów.

polski przemysł

Niepopularne decyzje

Wyjątki od reguł

Rzeczywiste umiejętności Osoby Wykwalifikowanej są najbardziej pożądane w sytuacjach nietypowych, najczęściej wtedy, gdy pojawia się problem z produktem, a klient domaga się jego pilnej dystrybucji. Z pomocą mogą przyjść ponownie metodologie zarządzania ryzykiem jakości oraz znajomość aktualnych wytycznych i interpretacji prawnych, takich jak QP discretion9 wydanych przez Europejską Agencję Leków (EMEA) i omawiających postępowanie QP przy drobnych odstępstwach niemających wpływu na zdrowie pacjenta. Postępowanie z odchyleniami musi być przemyślane i poprzedzone szczegółowymi działaniami wyjaśniającymi, których celem jest identyfikacja rzeczywistej przyczyny problemu oraz oceną ryzyka jakości z punktu widzenia pacjenta.

Nadmierna formalizacja

Reguły GMP wymagają dokumentowania procesów jakościowych. Nie pozostaje to w żadnej sprzeczności z faktem, że nowoczesne firmy walczą z wszelkimi przejawami rozdętej biurokracji i zbędnej formalizacji. Niestety, w wielu firmach to wciąż problem, który może wpływać na opóźnianie decyzji i nierozwiązywanie problemów, a to z kolei może już bezpośrednio prowadzić do ryzyka dla pacjenta i biznesu. Osoba wykwalifikowana posiadająca imienną odpowiedzialność za kluczowe procesy jakościowe powinna być jak najbardziej zainteresowana efektywnym osiąganiem pożądanych celów i ze wszech miar toczyć walkę z niepotrzebną biurokracją rozmydlającą odpowiedzialność i opóźniającą procesy. Pomocą mogą służyć metodologie dotyczące wytwarzania, takie jak „lean manufacturing”, promujące eliminację zbędnych aktywności oraz delegowanie obowiązków. Tam, gdzie wprowadza się zarządzanie przez cele lub gdzie funkcjonują organizacje działające projektowo, tam także bardziej liczy się orientacja na osiąganie wyników i rozwiązywanie problemów, niż gromadzenie „pustych” podpisów i zaświadczeń.

Błędy w umowach technicznych

„Wszyscy przez to przechodziliśmy: kontrakt został podpisany i teraz czas zabrać się do pracy. Jedyny problem w tym, że jest jeszcze litania pytań pozostawionych bez odpowiedzi w kontrakcie handlowym. W tym właśnie miejscu Umowa Jakościowa wchodzi do gry… „ Tom Handel, Meridian Medical Technologies10

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

Firmy zaangażowane w wytwarzanie lub badania kontraktowe bardzo dobrze znają pojęcie umowy technicznej, która zazwyczaj uzupełnia umowę handlową, określając odpowiedzialność stron za procesy jakościowe. Największym błędem przy podpisywaniu umów technicznych jest pominięcie Osoby Wykwalifikowanej, ponieważ to ona będzie głównym egzekutorem tej umowy. Zdecydowanie najlepszą opcją jest upoważnienie QP do podpisywania umów, co szczególnie przy wsparciu prawnika jest najprostszym i najlepszym rozwiązaniem.

Brak integracji systemu jakości

„Podstawową kwestią dla QP jest uświadomienie sobie, że nie są osobami pracującymi w próżni. Powinny wiedzieć, że stanowią spójną część systemu jakości funkcjonującego w firmie. Osoba Wykwalifikowana, która próbuje spełnić te wszystkie wymagania, realizując je jedno za drugim, prawdopodobnie nigdy nie poradzi sobie z tym wyzwaniem. To, co Osoby Wykwa-

Tab. 2: Kluczowe czynniki niesprzyjające efektywności QP • Brak wsparcia kierownictwa w rozwiązywaniu problemów przez Osobę Wykwalifikowaną, • Brak integracji procesów jakościowych z procesami biznesowymi, • QP nie może faktycznie podejmować niezależnych decyzji, • Nadmiernie rozbudowana i hierarchiczna organizacja firmy, • Nadmierne ograniczanie szkoleń Osoby Wykwalifikowanej, • Nadmierna formalizacja i biurokracja, • Brak QP wśród osób zatwierdzających umowy techniczne.

Tab. 3: Główne zasady QP pomagające unikać pułapek • Bezpieczeństwo pacjenta ma najwyższy priorytet. • Nie podejmuj decyzji przy braku dostatecznej wiedzy. • Dbaj o interes firmy i nie zawyżaj wymagań GMP. • Utrzymuj dobre relacje zawodowe z menedżerami i ekspertami. • Zapewniaj komunikację z kierownictwem. • Nie odwlekaj podjęcia decyzji, jeżeli nie ma takiej potrzeby. • Zostań ekspertem w zakresie narzędzi zarządzania ryzykiem jakości, rozwiązywania problemów oraz podejmowania decyzji. • Zapewnij sobie wystarczające doskonalenie zawodowe. • Doskonal umiejętności interpersonalne i komunikacyjne. • Uważaj na błędy w umowach technicznych.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

lifikowane powinny zrobić, to opracowanie w firmie zintegrowanego systemu jakości, w którym wszystkie wymagania zostaną spełnione.” Gerald Heddell, Dyrektor ds. Inspekcji i Standardów, MHRA, Wielka Brytania11

Działania QP stanowią nie tylko część systemu jakości, ale muszą być również integralną częścią procesów biznesowych. Krytyczne jest, aby Osoba Wykwalifikowana rozumiała wpływ poszczególnych funkcji na jakość produktu, a także aby menedżerowie firmy dobrze rozumieli rolę QP w dostarczaniu produktu na rynek oraz jej odpowiedzialność za produkt w obrocie. Taki cel ma uczestniczenie Osoby Wykwalifikowanej w spotkaniach menedżerskich.

Wnioski

Osoba Wykwalifikowana jest kluczowym ogniwem w dostarczaniu produktów farmaceutycznych na rynek i jednocześnie jest osobą, która ponosi osobistą odpowiedzialność za bezpieczeństwo pacjentów, zwalniając każdą serię produktu do obrotu. W tej trudnej roli na Osobę Wykwalifikowaną czyha wiele pułapek oraz zagrożeń, którymi musi umiejętnie zarządzać (Tabela 2 i 3). Nie zrobi tego bez odpowiedniej wiedzy technicznej, doświadczenia oraz umiejętności praktycznego zarządzania ryzykiem, ani w szczególności bez wsparcia kierownictwa firmy, które musi zapewnić warunki do podejmowania niezależnych decyzji przez QP w interesie firmy i bezpieczeństwa pacjentów, co warto podkreślić, zawsze musi iść w parze.

Literatura

1. Dyrektywa 2001/83/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi. 2. A. Szarmański, Osoba Wykwalifikowana, Nowe wymagania zmieniają rolę QP, Newsletter ISPE POLSKA, Wrzesień 2006, s.12-14. 3. Anna Słomkowska, Rozmowy z ekspertami, Newsletter ISPE POLSKA, Wrzesień 2007, s. 10-12. 4. Ustawa z dnia 6 września 2001, Prawo Farmaceutyczne. 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie Dobrej Praktyki Wytwarzania z dnia 2 października 2006. 6. M. E. Brown, How does one become a Qualified Person, PJ Tomorrow’s Pharmacist, January 2007. 7. Qualified Persons in the pharmaceutical industry, code of Practice, 2006. 8. Ken Calidcot, The changing role of the QP www.essentialscience.co.uk/ 9. Reflection paper on a proposed solution for dealing with minor deviations from the detail described in the Marketing Authorisation, 2006. 10. T. Handel, Quality Agreements, How to clarify what happens after the contract is signed?, Contract Pharma, October 2002. 11. M. Harackiewicz, Rozmowy z ekspertami, Newsletter ISPE POLSKA, Czerwiec 2007, s. 14-16.

www.farmacom.com.pl

– supermarka Robert Miller

Marka PLIVA Kraków została wybrana jedną z najsilniejszych marek biznesowych na polskim rynku. Tytuł Business Superbrand przyznała firmie niezależna Rada Marek, w wyniku oceny najważniejszych marek korporacyjnych i Business to Business (B2B) obecnych w Polsce.

Proces selekcji do polskiej edycji Business Superbrands,

podobnie jak w innych krajach, rozpoczął się od stworzenia listy ok. 5000 marek, z których, na podstawie niezależnych badań rynku oraz danych finansowych, wybrano ok. 1000. Ich lista została przekazana Radzie Marek – grupie polskich ekspertów, złożonej z szefów i właścicieli firm, a także przedstawicieli mediów związanych z tematyką gospodarczą i biznesową. Tak dobrana kapituła specjalistów oceniła marki w skali od 1-20, bazując na swojej opinii na temat siły marketingowej poszczególnych brandów. Tytułem Business Superbrand zostały nagrodzone marki z najwyższą liczbą punktów. Ranking marek korporacyjnych i B2B organizowany był w Polsce po raz pierwszy, na zlecenie międzynarodowej organizacji The Superbrands Ltd. „Tytuł Business Superbrand oznacza siłę i pozycję danej marki na naszym rynku. Wyróżnienie to, dzięki temu, że marka została wybrana spośród tysiąca innych, jest traktowane przez klientów, partnerów, inwestorów czy pracowników jako czytelny przekaz na temat jakości i prestiżu” – powiedziała Nina Kowalewska-Motlik, prezes New Communications – agencji będącej wyłącznym partnerem The Superbrands Ltd w Polsce. Superbrands to niezależna organizacja, która działa od 12 lat, obecnie już w ponad 70 krajach. Jej zadaniem jest promowanie i nagradzanie silnych marek na poszczególnych rynkach. Organizacja rozpowszechnia ideę „brandingu” poprzez wydawanie albumów przedstawiających opis sukcesu najmocniejszych na danym rynku brandów. W Polsce w 2005 roku miała miejsce pierwsza edycja Consumer’s Superbrands, a w 2007 roku wydana została druga edycja Consumer’s Superbrands i pierwsza edycja CoolBrands.

www.farmacom.com.pl

PLIVA wchodzi na rynek onkologiczny w Niemczech

polski przemysł

PLIVA Kraków

PLIVA ogłosiła, że jej niemiecka jednostka zależna AWD.pharma GmbH & Co. KG. („AWD”) podpisała umowę w sprawie nabycia O.R.C.A.pharm GmbH („ORCApharm”), będącej prywatną specjalistyczną firmą farmaceutyczną działającą na niemieckim rynku onkologicznym. „Zakup ORCApharm, firmy o ustalonej pozycji na niemieckim rynku onkologicznym, zapewnia nam strategiczną platformę do wejścia na ten dochodowy rynek, a jednocześnie stanowi istotny krok w realizacji przyjętej przez naszą firmę strategii koncentracji na produktach z wartością dodaną. Zakup ORCApharm i jej dotychczasowego portfela produktów ma także duże znaczenie dla realizacji naszych planów wobec europejskiego rynku onkologicznego i umocnienia punktu oparcia, jaki stanowi nasza czeska jednostka zależna PLIVA Lachema, zajmująca się rozwojem, produkcją w oparciu o własne substancje czynne i dystrybucją produktów z grupy cytostatyków podawanych w formie iniekcji. Z pewnością też uda nam się wykorzystać dodatkowe synergie produktowe poprzez rozszerzanie portfela ORCA o wybrane produkty PLIVY i Barr uzupełniające terapię onkologiczną, takie jak franszyzy na leki przeciwbólowe i CNS.” - powiedział Željko Čović, Prezes Zarządu i Dyrektor ds. Operacyjnych PLIVY.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

polski przemysł

Inicjatywa firmy Adamed dla polskich naukowców

W Poszukiwaniu Tej Złotej

– Ogólnopolski Konkurs na Projekty Badawcze Małgorzata Korpusik

W poszukiwaniu

tej złotej Ogólnopolski Konkurs na Projekty Badawcze

Firma farmaceutyczna Adamed w dniu 29 października 2007 r. zainaugurowała program „W Poszukiwaniu Tej Złotej – Ogólnopolski Konkurs na Projekty Badawcze”. Zyskał on wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, które objęły nad nim patronat honorowy.

onkurs ten skierowany jest do naukowców z dziedzin medycznych, farmaceutycznych, biologicznych oraz biotechnologicznych. Projekty badawcze do konkursu można zgłaszać do końca lutego 2008 r., natomiast zakończenie konkursu oraz ogłoszenie wyników planowane jest na czerwiec 2008 r. Firma Adamed pragnie zachęcić naukowców i jednostki badawcze do zgłaszania pomysłów na projekty wpisujące się swoją tematyką w takie obszary poszukiwań nowych leków jak: onkologia, metabolizm, psychiatria i immunologia. Wszystkie zgłoszone projekty zostaną poddane ocenie przez jury konkursu, a tym najciekawszym Adamed umożliwi realizację. We wrześniu br., na zlecenie firmy Adamed, zostały przeprowadzone, na reprezentatywnej grupie Polaków, badania opinii publicznej, dotyczące tematu innowacyjności w medycynie1. Wyniki tych badań pokazują, jak istotne i ważne jest inwestowanie w badania nad nowymi, innowacyjnymi lekami oraz jak dużą rolę w prowadzeniu tych badań odgrywa współpraca przemysłu z instytucjami naukowymi. Medycyna (poszukiwanie skutecznych i bezpiecznych terapii rozwiązujących problemy współczesnej medycyny) to dla Polaków priorytetowy obszar badań. 89% badanych wymieniło ten obszar w odpowiedzi na pytanie o najważniejsze dziedziny, na których winny się skupić wysiłki naukowców pracujących nad nowymi wynalazkami. Aż 90% Polaków uważa, iż polskie firmy farmaceutyczne powinny prowadzić własne badania nad nowymi, innowacyjnymi lekami, natomiast 84% społeczeństwa zgadza się, że państwowe ośrodki naukowe lub uczelnie powinny współpracować z polskimi firmami farmaceutycznymi nad wynalezieniem nowych, innowacyjnych leków. Wyniki tych badań potwierdzają zasadność zorganizowania konkursu na projekty badawcze prowadzone we współpracy nauki z przemysłem, których celem jest opracowanie innowacyjnych terapii, ratujących życie milionom ludzi. 1

TNS OBOP, Innowacyjność w medycynie, wrzesień 2007

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Małgorzata Korpusik

Na potrzeby programu „W Poszukiwaniu Tej Złotej” stworzona została strona internetowa www.konkurs. adamed.com.pl, na której od dnia 29.10.2007 r. dostępne są wszelkie informacje z nim związane, między innymi formularz zgłoszeniowy oraz regulamin konkursu. Zgłoszenia projektów badawczych należy wysyłać do organizatora, firmy Adamed, drogą pocztową. W czasie trwania konkursu, na 11 uczelniach wyższych w całym kraju, zostaną zorganizowane spotkania informacyjne połączone z prezentacją dotychczasowych osiągnięć firmy Adamed w zakresie poszukiwania nowych leków. Celem tych spotkań będzie również możliwość przedstawienia szczegółowych założeń konkursu oraz zaproszenie zainteresowanych do zgłaszania swoich projektów badawczych. Wszystkie informacje dotyczące miejsc i dat spotkań na uczelniach będą na bieżąco prezentowane na stronie www.konkurs.adamed.com.pl. „Ogłaszając program „W Poszukiwaniu Tej Złotej” chcemy dotrzeć do środowisk naukowych w Polsce i zachęcić je do współpracy z przemysłem. Mamy nadzieję, że konkurs da polskim naukowcom możliwość realizowania swoich pasji poprzez prowadzenie własnych projektów badawczych wspólnie z firmą Adamed. Taka kooperacja może zaowocować sukcesem w prowadzeniu badań nad nowymi lekami i dać nadzieję wielu chorym na świecie. Nasza firma jest, wśród polskich firm farmaceutycznych, pionierem inwestycji w badaniach nad poszukiwaniem nowych leków. Do tej pory nawiązaliśmy współpracę między innymi z tak prestiżowymi ośrodkami naukowymi jak amerykański National Cancer Institute, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Medyczna w Gdańsku i wieloma innymi.” – mówi Małgorzata Korpusik, Dyrektor ds. Badań i Rozwoju firmy Adamed.

www.farmacom.com.pl

Małgorzata Korpusik

Nowa platforma badawcza

polski przemysł

Amerykański patent

Małgorzata Korpusik

merykański Urząd Patentowy (amer. United States Patent and Trademark Office), udzielił patentu na wynalazek zgłoszony przez firmę Adamed. Przedmiotem objętego ochroną patentu jest grupa związków, które mogą stać się podstawą do stworzenia polskiego leku innowacyjnego, użytecznego Maciej Adamkiewicz w leczeniu cukrzycy typu 2. Patent opublikowano pod numerem US 7,220,766. Patent został przyznany na jedną z trzech zgłoszonych do opatentowania w USA grup związków. Związki te dały bardzo obiecujące rezultaty w badaniach nad polskim lekiem innowacyjnym na cukrzycę typu 2, opierającego się na mechanizmie oddziaływania poprzez receptory jądrowe PPARγ. Badania prowadzone są w ramach Konsorcjum Naukowego PPAR którego koordynatorem jest Adamed, a członkami wiodące krajowe jednostki naukowe: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Warszawski oraz Akademia Medyczna w Gdańsku. Uzyskanie patentu stanowi zamknięcie kolejnego etapu prac nad wynalezieniem innowacyjnej terapii na cukrzycę typu 2. oraz gwarantuje zabezpieczenie prawne dla projektu. Adamed jest jedną z niewielu polskich firm, którym przyznano patenty w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Rocznie do Amerykańskiego Urzędu Patentowego, zgłaszanych jest do ochrony intelektualnej około 200 tysięcy wynalazków, z czego tylko kilka to patenty przyznane dla Polski. Decyzja Amerykańskiego Urzędu Patentowego stanowi także potwierdzenie innowacyjności badań nad nowym lekiem na cukrzycę typu 2., która jest obecnie jednym z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego na całym świecie. Z roku na rok, liczba osób cierpiących na tę chorobę, zwiększa się o 11%. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przewiduje, że w 2025 roku liczba chorych na cukrzycę typu 2. przekroczy na świecie 300 mln osób. „Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają, że lek nad którym pracują naukowcy Adamedu, może dać pacjentom szansę na innowacyjną terapię.” – mówi Maciej Adamkiewicz, prezes firmy Adamed.

www.farmacom.com.pl

Obecnie w firmie Adamed rozpoczyna się pierwszy projekt

nowej platformy, którego celem jest opracowanie innowacyjnego leku psychotropowego o wyższej skuteczności i mniejszej ilości działań niepożądanych niż obecnie stosowane. Priorytetem jest opracowanie nowego leku przeciwpsychotycznego, charakteryzującego się lepszą skutecznością w zwalczaniu objawów negatywnych schizofrenii oraz cechującego się niższym potencjałem wywoływania zaburzeń metabolicznych, niż produkty obecnie dostępne na rynku. Firma rozpoczęła już pierwszą fazę badań, czyli projektowanie i syntezę bibliotek związków, które potrwają do końca 2009 roku. Już pod koniec tego roku rozpocznie się ocena aktywności związków in vitro (testy biochemiczne), a następnie in vivo (badania na zwierzętach). Kolejnym etapem będą zaawansowane badania farmakologiczne i toksykologiczne, wykonywane w standardzie Good Laboratory Practice, mające na celu wyłonienie najlepszych związków do badań klinicznych. „Coraz częściej mówi się o epidemii chorób OUN, która w dużej mierze jest wynikiem postępu cywilizacyjnego. W Polsce, jak podaje Ministerstwo Zdrowia, w ciągu ostatnich 15 lat liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych, wzrosła z 600 tysięcy do ponad 1,5 mln rocznie. Jest to najwyższy wskaźnik na trenie Unii Europejskiej. Dlatego też poszukiwanie innowacyjnego leku mającego zastosowanie w leczeniu chorób ośrodkowego układu nerwowego, jest szczególnie ważne z punktu widzenia polskiego pacjenta.” – mówi Marcin Kołaczkowski – kierownik projektu.

Choroby psychiczne należą do najczęściej występujących schorzeń ośrodkowego układu nerwowego. Dane WHO pokazują, że co ósmy przypadek chorobowy na świecie dotyczy schorzenia psychicznego, a spośród dziesięciu chorób najczęściej występujących w populacji ludzkiej aż pięć zalicza się do chorób psychicznych. Na schizofrenię cierpi 1 % populacji, innymi słowy co setna osoba jest dotknięta ta chorobą. Aż 10% z nich ginie śmiercią samobójczą, a 10% wymaga prawie stałej hospitalizacji. Depresja, kolejna choroba OUN, dotyka, według obecnych szacunków, około 20-25% kobiet i około 12-15% mężczyzn w krajach wysoko rozwiniętych. Najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym są stany lękowe, które są problemem około 41% Europejczyków. Należąca do schorzeń neurodegeneracyjnych, choroba Parkinsona, dotyka 0,15 % populacji, jednak wśród osób po 70. roku życia odsetek ten wzrasta dziesięciokrotnie. Istniejące obecnie na rynku środki farmakologiczne stosowane w leczeniu chorób Ośrodkowego Układu Nerwowego są w wielu przypadkach nieskuteczne, a także cechuje je wiele niepożądanych działań ubocznych.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

rfid

Problematyka wdrożenia znakowania RFID do śledzenia towarów w łańcuchu dostaw Bartosz Jacyna Logisys Sp. z o.o.

Specjaliści od zarządzania łańcuchami dostaw, w tym farmacja, bacznie obserwuje postęp technologii radiowej identyfikacji (RFID) i jej zastosowań. Problemy i doświadczenia Metro AG we wdrażaniu RFID w łańcuchach dostaw, włączając w to swoich dostawców to europejski papierek lakmusowy dojrzałości tej techniki identyfikacji do praktyki masowych zastosowań i realiów opłacalności. Dlatego warto się im przyjrzeć oczami uczestnika takich wdrożeń. ak to sie robi w łańcuchu dostaw Metro AG

Szczelne, w pełni kontrolowalne przepływy towarów to marzenie każdego logistyka. Dla branży farmaceutycznej ma to znaczenie szczególne – z jednej strony chodzi o bezpieczeństwo życia ludzkiego, z drugiej strony o zapobieżenie fałszerstwom leków o miliardowych rozmiarach. Nadzieje na spełnienie tej wizji rozbudziła szeroko i wielokrotnie opisywana w prasie branżowej technologia radiowej identyfikacji, które pozwalają – nie zwiększając nakładu pracy i czasu w procesie, na zbieranie o rzędy wielkości bardziej szczegółowej informacji o przepływach towarowych.

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Na papierze czy konferencjach idea wygląda świetnie. W zderzeniu z praktyką biznesową wygląda to zgoła inaczej – pojawia się cała masa problemów natury fizycznej (technologicznej), procesowej i finansowej, które świat gospodarczy powoli i mozolnie będzie musiał przezwyciężać. Dlatego doświadczenia takich gigantów jak Walmart czy Metro AG, które uznaje się za pionierów wdrożeń na większą skalę w USA i Europie są bardzo cenne.

www.farmacom.com.pl

rfid Integracja łańcucha dostaw dla Metro AG poprzez zastosowanie RFID w etapach. Źródło: Metro AG.

Zmiana filozofii zarządzania łańcuchem dostaw

U podstaw realizowanego przez niemiecki koncern przedsięwzięcia jest przede wszystkim zmiana filozofii zarządzania całym łańcuchem dostaw. Metro Group chce w przyszłości znaczną część swoich obowiązków przenieść na dostawców. Dzisiaj kilkaset osób – pracowników koncernu – zajmuje się zarządzaniem dostawami, tj. śledzeniem stanów magazynowych i przepływów, składaniem zamówień, rozliczaniem ich, wyjaśnianiem rozbieżności, etc. Do tego należy dodać koordynację działań z przewoźnikami, logistykami, którzy transportują zamówione towary od producenta do wybranego centrum dystrybucyjnego czy sklepu. Pełna przejrzystość przepływów towarowych umożliwi udostępnienie odpowiednio szczegółowej informacji samym producentom. wówczas to oni – na podstawie ustalonych reguł - będą mogli podejmować własne, autonomiczne decyzje, gdzie i co w jakiej ilości dostarczać – oczywiście również na własne ryzyko i odpowiedzialność. Np. jeśli producent A przyśle zbyt dużo towaru, będzie musiał zapłacić za dodatkowe składowanie. Jeśli za mało – ucierpi na tym jego sprzedaż. Aby zrealizować tą wizję, Metro AG planuje realizację jej w 3-ech kilkuletnich etapach, co pokazane jest na powyższym rysunku.

Pierwszy etap jaki jest obecnie realizowany obejmuje szereg projektów pilotażowych z wyselekcjonowanymi dostawcami różnych branż, których celem jest m.in. dokładne przetestowanie wdrażanych rozwiązań i pozyskanie doświadczeń praktycznych, a ponadto zachęcenie dostawców i przekonanie ich o korzyściach wynikających z wprowadzenia u nich nowego rozwiązania. Zakłada się, że I-szy etap, obejmujący znakowanie opakowań zbiorczych i palet tagami RFID, co zostanie wykorzystane przy przyjęciu w centrach dystrybucyjnych zajmie

www.farmacom.com.pl

około 3 lata, choć już teraz przedsięwzięcie to ma opóźnienie i dopiero w roku 2007 napiera tempa.

Technologia ciągle młoda

RFID w zastosowaniu logistycznym to ciągle bardzo młoda technologia, więc jest i będzie jeszcze przez kilka lat na etapie rozpoznawania swoich ograniczeń i szukania udoskonaleń. Należy pamiętać, że poważnym ograniczeniem dla odczytu znaczników radiowych jest ośrodek, w jakim rozchodzą się fale radiowe. Jeśli etykiety RFID znajdują się bezpośrednio na pojemnikach z wodą lub innym płynem czy też metalowych puszkach, szanse na ich odczyt gwałtownie spadają. Rozwiązań szuka się z jednej strony w odpowiednim składowaniu produktów na

Bartosz Jacyna partner ds. relacji biznesowych w Logisys Sp. z o.o., reprezentant w RFID Konsortium

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

rfid Kolejnym obszarem intensywnych prac jest skuteczne czytanie tagów w określonej przestrzeni. Pole, w którym zachodzi odczyt nie jest regularne, może ulegać zmianom natężenia i trudno jest je ukierunkować. Podobnie jest na obszarze procesów kompletacyjnych – jak wkomponować w istniejące procesy kompletacji odczyt tagów bez nieporęcznych anten czy dużych modułów do komputerów przenośnych? tutaj rynek przynosi coraz więcej podpowiedzi, a praktyczne wdrożenia wymuszają często innowacje na tych obszarach, jak choćby tak zwana „rękawica RFID”, nałożony na dłoń osoby kompletującej czytnik łudząco podobny do rękawicy.

ponad 10 tysięcy dostawców to wieloletnia przeprawa przez mękę. Dostawcy i producenci są bardzo ostrożni. Przykład Walmarta nie buduje motywacji – okazało się, że po wdrożeniu znakowania i odczytu tagów RFID u ponad 100 dostawców amerykańskiego giganta nie odnotowano żadnych znaczących efektów. „To po co za to płacić?” – pytają się średni i mali niemieccy przedsiębiorcy na spotkaniach branżowych. Walmart popełnił mianowicie kardynalny błąd – skoncentrował się wyłącznie na swoich korzyściach i jako taki był jedynym zainteresowanym powodzeniem projektu, podczas gdy jego dostawcy potraktowali to jako napędzaną przez producentów sprzętu zabawę w innowacje i podatek od luksusu bycia dostawcą Walmarta. Metro Group powoli dojrzewa zatem do podejścia, gdzie wszyscy uczestnicy łańcucha logistycznego powinni mieć motywację, odnosić korzyści z tytułu wdrożeń, a więc również chętniej ponosić nakłady inwestycyjne z tego tytułu.

„A kto za to zapłaci?”

RFID w procesie? To nie takie proste

paletach (aby wszystkie etykiety były widoczne z zewnątrz) jak również szuka sie innowacji mającej zwiększyć szanse odczytu do niemal 100%. Dla przykładu, firma SATO wprowadziła innowację w postaci tzw. flag tag – etykieta z odginanym listkiem, w którym znajduje się antena RFID. Dzięki temu antena nie przystaje do podłoża i daje się łatwo odczytać.

Przy płaceniu rachunku zawsze pojawia sie pytanie „a kto ma za to wszystko zapłacić?”. To poważny, polityczny problem dla Metro. O ile ten niemiecki koncern jest w stanie wymuszać na dostawcach ponoszenie kosztów, o tyle szybko sie okazuje, że mocna pozycja przetargowa nie pozwoli odnieść sukcesu wizji Metro. Dostawcy tez musza widzieć w tym swoje korzyści, poza łaską pozostania dostawcą Metro. Bez ich przekonania i odpowiedniej motywacji doprowadzenie do zmian w sposobie znakowania palet i kartonów od

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

W trakcie przygotowań do wdrożeń pilotażowych wyłoniła się kolejna kategoria barier. żadne z przedsiębiorstw nie chciało naruszyć juz istniejącej, często dość delikatnej równowagi w swoich procesach i obsługujących ich systemach informatycznych. Koszty destabilizacji tychże mogłyby być znacznie wyższe od nakładów na inwestycje w RFID, a przede wszystkim dla osób odpowiedzialnych za te obszary w przedsiębiorstwach stanowiłyby duże obciążenie i ryzyko zawodowe.

www.farmacom.com.pl

REKLAMA

Wdrożenie znakowania i odczytu RFID nie oznacza tylko podłączenia drukarki tagów RFID i anteny czytającej – choć wiele firm dystrybuujących te urządzenia tak to przedstawia. To najczęściej skomplikowana operacja zmiany w istniejących procesach firmy, w jej otoczeniu systemowym i infrastrukturalnym. Istniejące systemy ERP nie są do tego w ogóle przystosowane, procesy intralogistyczne trzeba dopiero uzupełnić o odpowiednie dodatkowe czynności. W dalszym ciągu do obsługi procesu znakowania RFID trzeba wykorzystywać „tradycyjne” urządzenia jak skanery kodów kreskowych, terminale mobilne, sygnalizacje dżwiękowo-świetlne czy wagi.

Metro AG, widząc bariery kompetencyjne we wdrożeniach znakowania RFID zaczęło promować ideę zawiązywania konsorcjów kompetencyjnych na potrzeby realizacji takich projektów wśród dostawców systemów ERP, urządzeń auto-id i automatyki, firm doradczych w zakresie procesów, firm specjalizujących się w integracji i middleware.

Polskie doświadczenia z Metro dla polskiej farmacji

Krakowska firma Logisys stała się członkiem RFID Konsortium (www.rfid-konsortium.de), które powstało jako pierwsze w Niemczech. Dzięki temu specjaliści z Polski maja okazję uczestniczyć w opisanych problemach „na żywo” odpowiadając w grupie 10 firm skupionych w konsorcjum za kwestię integracji urządzeń z logiką systemów w sposób odpowiadający wymogom procesów. Zebrane doświadczenia mają na polskim podwórku wysokie notowania, czego wyrazem jest zaproszenie tej firmy przez Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu do współtworzenia wraz z innymi firmami z branży farmaceutycznej konsorcjum badawczego „RFID / EPC dla Farmacji”. Celem jest uruchomienie i realizacja ogromnego projektu pilotażowego mającego przetestować i zebrac doświadczenia w znakowaniu i śledzeniu przepływu wybranych farmaceutyków dzięki RFID i tzw. Elektronicznemu Kodowi Produktu (wg standardu EPC Global).

Logisys Sp. z o.o. jest firmą doradczo-informatyczną specjalizującą się w projektowaniu i wdrażaniu rozwiązań integrujących systemy IT i urządzenia do kodów kreskowych i RFID w procesach (intra)logistycznych. Firma Logisys jest członkiem niemieckiego RFID Konsorcjum i odpowiada za integrację sprzętu z logiką systemową obsługującą procesy związane ze znakowaniem RFID.

Więcej informacji na www.logisys.pl

www.farmacom.com.pl

rfid

artykuł sponsorowany

Lek na Twoje problemy Softex Data S.A.

Poważna firma farmaceutyczna nie jest w stanie funkcjonować bez nowoczesnych technologii. Aby pozostać konkurencyjnym należy inwestować nie tylko w produkty, ale także w wewnętrzną infrastrukturę techniczną. Codziennie pracujecie z tysiącami leków, a czy znaleźliście już ten, który „uzdrowi” waszą firmę? Poznajcie RFID.

Softex Data, integrator RFID

w Polsce poleca stosowanie technologii metek radiowych szczególnie firmom, które borykają się z trudnościami w obrocie towarami. Mieczysław Leśniewski, ekspert w dziedzinie RFID, mówi – „Odpowiednio zaprojektowany system, zbudowany w oparciu o technologię RFID jest idealnym rozwiązaniem usprawniającym dystrybucję, spedycję i odbiór towarów oraz identyfikację produktów w łańcuchu dostaw. Jako integrator możemy pochwalić się już wieloma zakończonymi sukcesem wdrożeniami w całej Polsce. Nasz sprzęt RFID-ready działa m.in w dużych hurtowniach farmaceutycznych.”

RFID czyli...

...technologia oparta na identyfikacji poprzez wykorzystanie fal radiowych i specjalnych etykiet umieszczanych na obiektach. Spójny system tworzą: czytniki, anteny oraz tagi (etykiety z zapisaną informacją). Podstawową korzyścią jest znaczne skrócenie czasu identyfikacji towarów oraz możliwość uzyskania dodatkowych informacji, które zostały zapisane na tagu (np. skąd towar pochodzi, jaka jest jego data ważności itd.). Dzięki tak obszernym danym wyszukanie i wycofanie np. wadliwej partii leków nie stanowi żadnego problemu ani dla producenta, ani dla dystrybutora.

zaprogramowanie. Odpowiedzią na tak zdefiniowane potrzeby jest drukarka z modułem RFID np. T4M firmy Printronix. Dlaczego T4M Printronix? • Możliwość zainstalowania modułu RFID • Wyjątkowo wytrzymała metalowa konstrukcja • Rozbudowany graficzny interfejs użytkownika (system ikon) • Zdalne zarządzanie PrintNet • Ułatwiający zarządzanie wydrukami wskaźnik stanu zużycia taśmy • Zdalne zarządzanie oparte na języku XML poprzez protokół PXML „Od kiedy na początku 2007 roku Softex Data wprowadziła do oferty nowe drukarki termiczne Printronix T4M, cieszą się one niesłabnącą popularnością. Korzystna relacja jakości do ceny, dożywotnia gwarancja i szybki serwis- to tylko niektóre zalety nowego urządzenia. Firmy cenią zarówno prostą i szybką instalację, jak i niezawodność działania sprzętu nawet w trudnych warunkach magazynowych. W związku z upowszechnianiem się wiedzy na temat technologii RFID i możliwości coraz szerszego jej stosowania przewidujemy dalszy wzrost zainteresowania klientów termicznymi drukarkami z modułem RFID. Dodatkowo oferujemy analizy i wdrożenia całych systemów RFID wraz odpowiednio dobranym nowoczesnym sprzętem, o który wciąż wzbogacana jest nasza oferta.”- dodaje Mariola Chrzanowska.

Niezawodna drukarka – podstawa systemu

Aby system działał bez przerw i zapewniał bezbłędną identyfikację, konieczny jest dobór takich urzadzeń, które zapewnią niezawodność. Najważniejszym i najbardziej problemowym elementem jest tag (etykieta), który zawiera informację. Aby mieć pewność, że będzie on zawierał dokładnie taką informację jak oczekujemy, potrzebne jest jego bezbłędne i sprawne

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Softex Data S.A. ul. Poleczki 47, 02-822 Warszawa Tel. (022) 33 11 990, fax (022) 33 11 511 e-mail: softex@softex.com.pl www.softexdata.pl

www.farmacom.com.pl

artykuł sponsorowany

rfid

RFID w farmacji Przemysław Czujowski

Key Account Manager, SATO Polska Sp. z o.o.

W ciągłym dążeniu do dostarczenia korzyści z Automatycznej Identyfikacji i Gromadzenia Danych (Automatic Identification and Data Capture (AIDC)) wszystkim sektorom gospodarki, drukarki SATO zostały z powodzeniem zainstalowane w szpitalach, laboratoriach i aptekach na całym świecie, co pomogło użytkownikom podnieść efektywność swoich działań i obniżyć wydatki.

prawne przetwarzanie danych jest kluczowym zagadnieniem w działaniu obiektów Służby Zdrowia, ponieważ złożone procesy juz dłużej nie mogą być zarządzane bez systemów automatycznego gromadzenia danych. W najbliższej przyszłości szpitale będzie obowiązywać kontrola procesów, pozwalająca na leczenie pacjentów w sposób zoptymalizowany pod względem czasu, jak i kosztów. Ryzyko błędnej identyfikacji pacjenta i ewentualnego sporu zostanie znacznie zredukowane, a zaplanowane procesy systemowe staną się regułą. SATO oferuje unikalne rozwiązania do zastosowania w łańcuchu dostaw: • Ułatwia identyfikację i ewidencję pacjentów poprzez opatentowane przepaski na rękę. • Śledzenie saszetek z krwią i etykietowanie próbek krwi. • Usprawnienie inwentaryzacji w aptekach. • Oznaczanie dawkowania i wydawania leków. • Zapewnienie lepszego śledzenia środków medycznych i sprzętu. • Ochrona i monitoring pacjentów, pracowników, odwiedzających, obiektu szpitala i sprzętu. • Dostarcza drukarkę z osłoną antybakteryjną. • Lepsza identyfikacja próbek w laboratoriach.

Korzyści

Kody kreskowe są doskonałym rozwiązaniem, informacje są dostępne szybko i łatwo, co redukuje ryzyko ludzkiego błędu oraz wprowadzania danych: • Wzrost efektywności. • Obniżenie wydatków. • Minimalizacja błędów w identyfikacji. • Kontrola ryzyka.

Metki RFID, które zastąpią kody kreskowe pozwolą zrewolucjonizować wyżej opisaną sytuację.

RFID (ang. Radio frequency identification) – system kontroli przepływu towarów w oparciu o zdalny, poprzez fale radiowe, odczyt i zapis danych z wykorzystaniem specjalnych układów elektronicznych przytwierdzonych do nadzorowanych przedmiotów. Niekiedy technologia RFID nazywana jest radiowym kodem kreskowym. I tak jak do rozpowszechwww.farmacom.com.pl

nienia kodów kreskowych potrzebne były ogólnoświatowe działania unifikacyjne, tak też dla technologii RFID potrzebna jest tego rodzaju unifikacja.

Przewagi tagów nad kodami kreskowymi

Wśród najważniejszych zalet tagów, dających o wiele większe możliwości niż przy wykorzystaniu kodów kreskowych, są: Zwiększona ilość informacji o produktach. Kod kreskowy pozwala na przechowywanie ograniczonej i statycznej informacji o produktach. Metki radiowe, w przeciwieństwie do kodów kreskowych, posiadają adres (kod EPC) do bazy danych. Ilość informacji o produkcie w tej bazie ograniczona jest tylko jej pojemnością. Dane o produktach mogą być dynamiczne, jako że firma może je zmieniać w systemie informatycznym (np. dane dotyczące aktualnego miejsca przechowywania produktu). Bezpieczeństwo informacji o produkcie. Standardowo informację z kodów kreskowych może odczytać każdy za pomocą odpowiedniego czytnika. Standard RFID pozwala na przechowywanie danych o produktach w systemie informatycznym, w którym można ograniczyć dostęp do odpowiedniej grupy odbiorców. Ponadto, kod EPC identyfikujący osobno każdą sztukę produktu jest znacznie trudniejszy do podrobienia dla oszustów, niż kody kreskowe, które identyfikują produkty. Możliwość używania w skrajnych warunkach (temperatura, wilgoć, ciśnienie itp.). Wyposażone w dodatkowe sensory tagi można wykorzystać do śledzenia parametrów otoczenia. Własne zasilanie pozwala wówczas metkom „pamiętać” wyniki pomiarów. Dzięki temu tagi SATO POLSKA Sp. z o.o. mogą np. kontrolować, ul. Wrocławska 123 czy produkty spożywcze 55-015 Radwanice k/Wrocławia są przechowywane we tel. +48 (071) 381 03 60 info@pl.satoeurope.com właściwych warunkach. www.sato.pl

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

r apor t y, pr ojek t y, plan y

Branża farmaceutyczna w roku 2020 – wizja rozwoju Przedstawione informacje pochodzą z raportu Pricewaterhousecoopers „Pharma 2020: The Vision. Which path will you take?” Izabela Lewandowska

Menedżer w zespole ds. sektora farmaceutycznego PricewaterhouseCoopers

Agnieszka Preś

Starszy konsultant w zespole ds. sektora farmaceutycznego PricewaterhouseCoopers

Branża farmaceutyczna rozwija się stosunkowo szybko na całym świecie. Specjaliści z IMS prognozują, że wzrost globalnego rynku farmaceutycznego będzie się utrzymywał w latach następnych i do roku 2010 wynosić będzie od 3 do 6% w skali rocznej.

Izabela Lewandowska

Dynamika zmian rynku farmaceutycznego jest różna w zależności

od regionów oraz krajów w nich położonych. Przykładowo w 2005 r. sprzedaż farmaceutyków w Ameryce Północnej wzrosła o 5,2%, w Europie o 7,1%, w Ameryce Południowej o 18,5%. Ponadprzeciętne wzrosty zanotowano w takich krajach jak: Chiny, Korea, Meksyk i Turcja. Szczegółowe zmiany wielkości światowego rynku farmaceutycznego w latach 1998-2005 przedstawia tabela nr 1.

Jednocześnie następują zmiany w samej strukturze rynku. Rośnie popyt na coraz bardziej nowoczesne leki, które są w stanie skutecznie zwalczać już istniejące choroby, a także i nowe schorzenia, które dopiero zostaną rozpoznane.

Agnieszka Preś

Postępujące zmiany demograficzne, epidemiologiczne i ekonomiczne są szansą i wyzwaniem dla rynku farmaceutycznego.

Wielkość społeczeństwa w poszczególnych krajach wzrasta z roku na rok, a w jego strukturze coraz większy odsetek zaczynają stanowić osoby starsze. Prognozy wskazują, iż liczba ludności ma wzrosnąć z 6,5 miliarda w roku 2005 do 7,6 miliarda w roku 2020, z czego 9,4% mają stanowić osoby w wieku powyżej 65 lat (w porównaniu do 7,3% w roku 2005). Choroby cywilizacyjne występujące do tej pory na dużą skalę głównie w krajach rozwiniętych w ciągu ostatnich lat zaczęły się również szerzyć w krajach zaliczanych do grupy krajów rozwijających się. Wiele do tej pory nieuleczalnych chorób

www.farmacom.com.pl

stało się teraz chorobami przewlekłymi, co z kolei znajduje odzwierciedlenie w rosnącym zapotrzebowaniu na długotrwałe kuracje medyczne. Zmiany epidemiologiczne spowodowały również wzrost zapotrzebowania na nowe antybiotyki, gdyż coraz więcej infekcji staje się odpornych na działanie przynajmniej jednego z powszechnie stosowanych farmaceutyków z tej grupy. Ponadto pojawiają się nowe choroby i wirusy oraz zmutowane formy dotychczas istniejących, a część z nich, jak na przykład SARS czy H5N1 rozprzestrzenia się bardzo szybko i jest trudna w leczeniu.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

r apor t y, pr ojek t y, plan y

Wartość światowej sprzedaży Zmiany wartości światowego rynku farmaceutycznego w latach 1998-2005 Źródło: IMS

Wartość światowego rynku

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

298 $

331$

356

390 $ 427 $

497 $

559 $ 602 $

11%

13%

10%

(wartość bieżąca w bln USD)

Wzrost w stosunku do roku poprzedniego

11%

Również globalne ocieplenie nie pozostaje bez wpływu na nasze zdrowie. Wyższe temperatury powodują występowanie na większą skalę takich chorób jak malaria czy cholera oraz przyspieszają rozmnażanie się bakterii zagrażających naszemu zdrowiu. Z kolei problemem dla rejonów o chłodniejszym klimacie (Ameryka Północna, Północna Europa) stają się choroby układu oddechowego.

przychodów pochodzi z leków, które są na rynku dłużej niż pięć lat. Zbliżający się koniec okresu ochrony patentowej (szacuje się, że do 2015 r. na świecie produkty o wartości ok. 157 bilionów USD stracą ochronę patentową) dla wielu producentów oznaczać będzie pojawienie się leków generycznych i w konsekwencji utratę przychodów liczonych w miliardach dolarów.

W aspekcie ekonomicznym można zaobserwować postępujące bogacenie się społeczeństw, co z kolei przekłada się na wyższe wydatki na ochronę zdrowia, ale też i na większe potrzeby i oczekiwania w stosunku do oferty rynku farmaceutycznego.

Niedostateczna liczba nowych, innowacyjnych leków stanowi też podłoże wielu innych wyzwań dla spółek farmaceutycznych, takich jak rosnące koszty sprzedaży i marketingu (mają one obecnie największy udział w kosztach działalności spółek farmaceutycznych), a co za tym idzie - również słabsze wyniki finansowe.

Opisane wyżej zmiany powodują, że rynek farmaceutyczny jest atrakcyjnym obszarem mającym duże perspektywy rozwoju. Jednakże musi się on również zmierzyć z wieloma problemami, które osłabiają potencjał wzrostu branży farmaceutycznej.

Niedostateczne „unowocześnienie” portfela leków może również wpłynąć na utratę reputacji przez spółki farmaceutyczne. Jest to szczególnie niebezpieczne dla dużych koncernów, które przez lata kształtowały swoją markę na rynku.

Wszystkiemu winny genotyp ludzki?

Jedną z przeszkód stojących na drodze szybszego rozwoju jest fakt, że genotyp ludzki okazał się bardziej skomplikowany niż przypuszczano, co przekłada się na rosnące problemy ze sprostaniem wymaganiom stawianym naukowcom i producentom leków. Mimo podwojonych nakładów na badania i rozwój w porównaniu do okresu sprzed dziesięciu lat, liczba nowych leków spadła do 40% liczby leków opatentowanych w tamtym okresie. Spółki farmaceutyczne opracowują też mniej molekuł niż czyniły to dziesięć czy nawet dwadzieścia lat temu.

Sytuacja ta przekłada się bezpośrednio na strukturę w przychodach koncernów farmaceutycznych. W 2006 roku tylko dwie spółki osiągnęły więcej niż 10% swoich przychodów z produktów nie starszych niż trzy lata. Ponad 90%

2005

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

Przedłużenie obowiązywania patentów szansą dla farmacji

Wpływ na proces rozwoju nowych leków mają również czynniki zewnętrzne – otoczenie prawne, polityczne i finansowe. Zazwyczaj w momencie, gdy spółki farmaceutyczne zaczynają swe prace badawcze nad nowym lekiem, nie wiedzą, czy po wprowadzeniu go na rynek znajdzie się on na liście leków refundowanych. Stąd też wiele firm stara się działać asekuracyjnie i minimalizować to ryzyko przez rozszerzanie dotychczasowych osiągnięć zamiast inwestować w całkowicie nowe projekty. Dodatkowo przepisy dotyczące ochrony patentowej potęgują takie działania. Niezależnie od wartości własności intelektualnej ochrona patentowa trwa przez okres dwudziestu lat. Gdyby jednak nowe leki służące niezaspokojonym dotychczas potrzebom medycznym otrzymywały dłuższą ochronę patentową, firmy farmaceutyczne miałyby większą motywację do bycia bardziej innowacyjnymi. Szacuje się, iż wydłużenie okresu ochrony patentowej

www.farmacom.com.pl

Niewątpliwy wpływ na kształt branży farmaceutycznej w przyszłości będzie miał system ochrony zdrowia

Prognozuje się, że do 2020 roku system ochrony zdrowia przesunie się bliżej w kierunku pacjenta, dzięki lepszemu poznaniu wielu chorób i doskonalszym narzędziom diagnostycznym. Przewiduje się zwiększenie liczby punktów konsultacyjnych, a także to, że więcej leków będzie można kupić bez recepty. Leczenie szpitalne będzie stosowane tylko w skomplikowanych przypadkach, natomiast na większą skalę rozwinięta zostanie opieka domowa. Obecnie w Stanach Zjednoczonych w sieciach supermarketów wprowadzane są punkty, gdzie można zasięgnąć opieki medycznej w podstawowym zakresie od tzw. „nurse practicioners”, łącznie z uzyskaniem recepty. Tylko bardziej skomplikowane przypadki są kierowane na konsultacje do lekarzy. Taki model systemu opieki zdrowotnej powinien przełożyć się na obniżenie jego kosztów, ale jednocześnie pociągnie za sobą konsekwencje dla przemysłu farmaceutycznego. W nowym modelu lekarze stracą decyzyjność w zakresie wyboru leku na rzecz pacjentów i decydentów systemu opieki medycznej. Dla spółek farmaceutycznych konsekwencją będzie dezaktualizacja stosowanego do tej pory systemu sprzedaży.

Zmiany w sposobie funkcjonowania firm farmaceutycznych wydają się nieuniknione

Biorąc pod uwagę zmieniające się trendy w modelach leczenia, wiele państw członkowskich Unii Europejskiej pracuje obecnie nad powszechnym systemem danych dotyczących poszczególnych typów kuracji medycznych. W 2020 roku, mając zebrane wyniki z kilku lat, będzie możliwe dokonanie oceny efektywności wielu terapii. Ceny leków będą mogły być określane na podstawie osiąganych wyników, a nie tylko oczekiwań spółek farmaceutycznych, co z kolei przełoży się na większy udział producenta w ponoszonym ryzyku finansowym. Ponadto spółki farmaceutyczne zmuszone będą nie tylko udowodnić, iż lek działa, co ma miejsce już teraz, ale także, iż jest on wart swojej ceny oraz iż jest lepszy od alternatywnych form leczenia. Firmy farmaceutyczne, które będą chciały odnieść sukces, zmuszone będą zdywersyfikować strategię działania i dopasować ją do indywidualnych potrzeb społeczeństw w zależności od stosowanej przez nie diety, regionu geograficznego oraz czynników środowiskowych. W związku ze zwiększającą się prewencją w medycynie konieczne będzie wkroczenie na nowe obszary działania (ochrona zdrowia oraz wellness). Istotnym czynnikiem, który również będzie miał wpływ na kształt branży farmaceutycznej w roku

www.farmacom.com.pl

2020 jest globalizacja. Ze względu na coraz większą migrację badań i rozwoju do Azji koncerny farmaceutyczne będą musiały zmierzyć się z zarządzaniem coraz bardziej rozproszonymi zasobami przy jednoczesnej konieczności minimalizacji kosztów. Odbije się to niewątpliwie na poziomie importu równoległego oraz podróbek leków. Obecnie łańcuch dostaw przystosowany jest do produkcji kilku kluczowych dla spółek farmaceutycznych produktów dla dużych populacji. Jednak po wygaśnięciu ochrony patentowej efekt skali, jaki jest przez te leki generowany, ulegnie zmniejszeniu. Wiele spółek zostanie zmuszonych do sprzedaży aktywów produkcyjnych albo znalezienia nowych sposobów ich wykorzystania. W 2020 roku proces produkcji będzie zbliżony do procesu produkcji np. w sektorze motoryzacyjnym. Część produkcji zostanie przeniesiona do zakontraktowanych podwykonawców. Dzięki rozprzestrzenianiu się tanich usług dostawczych zmniejszeniu ulegnie rola hurtowni farmaceutycznych – większa część leków będzie dostarczana bezpośrednio do aptek. Pozwoli to firmom farmaceutycznym na obniżenie poziomu zapasów, a także kosztów związanych z dystrybucją.

r apor t y, pr ojek t y, plan y

o 5 lat zwiększyłoby przychody uzyskiwane z danego leku aż o 50-100%. Byłoby to ogromną szansą dla farmacji, gdyż zapotrzebowanie na innowacyjne leki będzie rosnąć.

Branża farmaceutyczna musi zmierzyć się również z brakiem zaufania społecznego. Powszechnie uważa się, iż spółki farmaceutyczne nie koncentrują się na potrzebach pacjentów, zbyt agresywnie promują swoje produkty i nie są w stanie monitorować bezpieczeństwa tych leków, które są już na rynku. W przyszłości spółki farmaceutyczne będą musiały odbudować reputację przez zastosowanie najwyższych standardów etycznych.

Branża farmaceutyczna jest w kluczowym momencie swojego rozwoju

Niedostatek nowych substancji czynnych jest kluczowym problemem, który pociąga za sobą rosnące koszty sprzedaży i marketingu, słabe wyniki finansowe oraz złą reputację. Co więcej, rosnące zapotrzebowanie na leki w związku ze zmianami demograficznymi, ekonomicznymi i epidemiologicznymi, a także rosnące koszty opieki medycznej zmuszą spółki farmaceutyczne do udziału w publicznej debacie na temat systemu opieki medycznej i sposobu jego finansowania. Obecna strategia działania polegająca na wypromowaniu przez spółki farmaceutyczne kilku leków generujących większość uzyskiwanych przez nie przychodów nie będzie już miała zastosowania. Spółki farmaceutyczne będą musiały za pomocą nowych technologii lepiej poznać istotę chorób. Zmiana zasad przeprowadzania badań klinicznych pozwoli zmniejszyć istotnie koszty badań i rozwoju oraz szybciej odzyskać zainwestowane środki. Spółki farmaceutyczne będą również musiały ściślej współpracować z rządami oraz dopasować strategię sprzedaży i politykę cenową do zmieniającego się rynku, a także udowodnić, iż ich leki są warte swojej ceny.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

r apor t y, pr ojek t y, plan y

Europa pozostaje liderem szybkiego wzrostu wartości transakcji w sektorze farmaceutycznym Mariusz Ignatowicz

Partner w PricewaterhouseCoopers, Lider zespołu ds. sektora farmaceutycznego i ochrony zdrowia

Wartość transakcji w światowym sektorze farmaceutycznym i usług ochrony zdrowia osiągnęła w pierwszym półroczu 2007 roku 140 mld USD – wynika z raportu „Pharmaceutical M&A Insights” firmy PricewaterhouseCoopers. Raport wskazuje na kontynuację ubiegłorocznego dynamicznego wzrostu wartości fuzji i przejęć również w pierwszej połowie 2007 r. Mariusz Ignatowicz

ynik osiągnięty w pierwszej połowie bieżącego roku pozwala mieć nadzieję, że mamy do czynienia z kolejnym okresem wzrostu - w stosunku do 209 mld USD odnotowanych w 2006 i 152 mld USD w roku 2005. Przy dość dynamicznych zmianach w ujęciu wartościowym, liczba transakcji zawieranych w sektorze farmaceutycznym pozostaje praktycznie niezmienna od 2004 roku – zwraca uwagę Mariusz Ignatowicz, lider zespołu ds. sektora farmaceutycznego i ochrony zdrowia w firmie PricewaterhouseCoopers. W roku 2006 wartość dziesięciu największych transakcji wyniosła prawie 80 mld dolarów, w porównaniu do niespełna 40 mld dolarów w roku poprzednim. Za największą zeszłoroczną transakcję należy uznać przejęcie firmy Schering przez firmę Bayer za cenę 22,5 mld dolarów. Na drugim miejscu uplasowało się warte 16,6 mld dolarów przejęcie Pfizer Consumer Healthcare przez firmę John-

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

son & Johnson’s. Kolejne najważniejsze transakcje 2006 roku to warte 14,6 mld dolarów przejęcie firmy MedImmune przez AstraZeneca oraz przejęcie firmy Organon Biosciences przez Schering-Plough za 14,4 mld dolarów. Siłę napędową fuzji i przejęć w sektorze stanowi obecnie wewnętrzna konsolidacja rynku europejskiego. W roku 2006 suma transakcji na rynku farmaceutycznym Europy Zachodniej wyniosła 59 mld dolarów, zaś w Ameryce Północnej zaledwie 43 mld dolarów.

www.farmacom.com.pl

r apor t y, pr ojek t y, plan y

„Po rekordowym 2006 roku, również w pierwszej połowie 2007 mamy do czynienia ze znaczącą liczbą fuzji i przejęć w sektorze farmaceutycznym. Większość działań inicjowana jest przez dużych graczy rynkowych, którzy nieprzerwanie starają się wzmocnić własną ofertę w obliczu napływu leków generycznych oraz rosnących wymagań cenowych ze strony nabywców. Firmy europejskie coraz mocniej zdają sobie sprawę, jak ważne jest osiągnięcie masy krytycznej, aby skutecznie konkurować na rynku globalnym” – powiedział Neal Ransome, partner i szef europejskiego zespołu ds. sektora farmaceutycznego w dziale Corporate Finance firmy PricewaterhouseCoopers LLP. „Przewidujemy, że w roku 2008 będzie postępowała dalsza konsolidacja rynku europejskiego, a duże firmy farmaceutyczne w coraz większym stopniu będą koncentrować się przede wszystkim na działalności stanowiącej core business danej organizacji. Przed końcem tego roku nie należy także wykluczać megafuzji– pierwszej od połączenia firm Sanofi i Aventis w roku 2004.”

Główne wnioski płynące z raportu „Pharmaceutical Insights 2006/2007: Konsolidacja w sektorze leków generycznych

Analogicznie do 2006, w roku 2007 ma miejsce konsolidacja w sektorze leków generycznych, w którym efekt skali jest zjawiskiem szczególnie pożądanym. Po przejęciu chorwackiej firmy PLIVA, Barr Pharmaceutical stał się czwartym największym na świecie producentem leków generycznych, uzyskując łatwiejszy dostęp do rynków Europy Środkowej i Wschodniej, gdzie spożycie leków gwałtownie rośnie. Trzecia największa firma na rynku leków generycznych powstała w wyniku przejęcia przez Mylan Laboratories firmy KGaA, która wcześniej stanowiła własność firmy Merck.

www.farmacom.com.pl

Sojusze biotechnologiczne krokiem wstępnym do przejęć

Wiele firm farmaceutycznych przyjęło strategię wchodzenia w sojusze z firmami biotechnologicznymi w celu uzyskania dostępu do technologii i nawiązania relacji biznesowych poprzedzających całkowite przejęcie. Przykładem są tu takie transakcje jak zakup firmy ICOS przez Eli Lilly czy przejęcie Cambridge Antibody Technology Group przez AstraZeneca.

Duży popyt na diagnostykę

W latach 2006-2007 rynek odnotował zwiększoną aktywność w zakresie fuzji i przejęć firm diagnostycznych. Siemens dokonał dwóch dużych przejęć w sektorze immunodiagnostyki i diagnostyki molekularnej, co wpisane jest w strategię mającą na celu utworzenie pierwszej w sektorze ochrony zdrowia zintegrowanej firmy diagnostycznej. Tegoroczne przejęcie firmy Cytyc przez firmę Hologic - warte 5,8 mld dolarów - stworzyło światowego lidera produkcji urządzeń medycznych i sprzętu związanego z ochroną zdrowia i diagnostyką kobiet.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

r apor t y, pr ojek t y, plan y

Produkty OTC motorem wzrostu rynku farmaceutycznego Monika Stefańczyk

Analityk rynku farmaceutycznego PMR Publications monika.stefanczyk@pmrpublications.com

Monika Stefańczyk

Tańsze generyki obniżają wartość rynku

W 2006 r. farmaceutyczny rynek apteczny w Polsce osiągnął wartość 20,4 mld zł, 7,9% więcej niż w 2005 r, jak wynika z raportu „Rynek farmaceutyczny i ochrony zdrowia w Polsce 2007” powstałego przy współpracy firm PMR i PharmaExpert. W 2007 r. PMR spodziewa się osłabienia dynamiki wzrostu rynku do 2,5%. Spodziewany niższy wzrost rynku farmaceutycznego jest wynikiem polityki refundacyjnej państwa stymulującej sprzedaż tańszych leków, jak również strajków w ochronie zdrowia i wynikającej z tego mniejszej ilości wypisywanych recept. 1

Według prognoz PMR, w latach 2007-2009 tempo wzrostu rynku farmaceutycznego obniży się ze względu na aktualną politykę refundacyjną państwa. W 2007 r. apteczny rynek farmaceutyczny wzrośnie o 2,5% osiągając wartość 21 mld zł. W pierwszej połowie 2007 r. widać było już pierwsze efekty zabiegów Ministerstwa Zdrowia, które w kolejnych aktualizacjach list refundacyjnych stara się umieścić na liście leków refundowanych jak najwięcej tanich leków generycznych. W wyniku tego udział leków refundowanych w rynku aptecznym w Polsce spadł do 47% w I połowie 2007 r., podczas gdy w 2005 r. było to jeszcze 51%.

robach układu oddechowego, ze względu na dużą ilość infekcji w pierwszej połowie roku w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego.

Nie-leki nadal stymulują rozwój rynku aptecznego

W roku 2006 najbardziej wzrosła natomiast sprzedaż leków stosowanych w leczeniu i zapobieganiu chorób układu sercowo-naczyniowego (ponad 14% wzrost w porównaniu do 2005 r.) oraz chorób przewodu pokarmowego i metabolicznych (14% wzrost). W przypadku leków z pierwszej wspomnianej kategorii najlepiej sprzedawały się leki na receptę: betablokery oraz medykamenty działające na układ renina-angiotensyna. W segmencie leków stosowanych w chorobach układu pokarmowego i metabolicznych motorem wzrostu były przede wszystkim preparaty wydawane bez recepty (zarówno posia-

W wyniku ostatniej nowelizacji list refundacyjnych w marcu 2007 r. spadła cena urzędowa dla około 200 leków dotychczas znajdujących się na listach i ponad 500 leków umieszczonych w wykazach po raz pierwszy. Jednocześnie, wzrosła cena tylko dla 23 preparatów, co wpłynęło na spadek wartości sprzedaży leków refundowanych w I połowie roku. Według PMR, w 2007 r. motorem wzrostu całego rynku farmaceutycznego będzie sprzedaż produktów z grup ATC: przeciwinfekcyjnych i stosowanych w cho1

produkty OTC i leki Rx sprzedawane w aptekach

Św ia t P r zemy s ł u Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7

www.farmacom.com.pl

r apor t y, pr ojek t y, plan y

wartość o 4,4% w stosunku do poprzedniego roku. Wolniejszy niż w poprzednich latach wzrost omawianego rynku to wynik przede wszystkim obniżenia dynamiki sprzedaży bardzo intensywnie rozwijającej się do tej pory grupy nie-leków, do której zaliczane są wszystkie produkty sprzedawane w aptekach, a które nie mają statusu leku. W latach 2004-2005 sprzedaż tych produktów rosła bardzo intensywnie, w okolicach 20-30%. W 2006 r. dynamika wzrostu tych preparatów obniżyła się do 11%. Był to wynik powolnego wyczerpywania się możliwości zmian statusu z leku na nie-lek, co było przyczyną intensywnego wzrostu w poprzednich latach. Również wzrastająca konkurencja między aptekami i pogarszająca się kondycja finansowa tych podmiotów spowodowała, że apteki mniej chętnie kupowały „na zapas”. W ubiegłym roku apteki wolały skupiać się na sprzedaży leków niż zamawiać duże ilości pozostałych produktów, co do których nie miały pewności, że zostaną sprzedane. Kolejną przyczyną obniżenia dynamiki wzrostu rynku OTC w 2006 r. była mniejsza liczba infekcji w porównaniu do poprzednich lat. Według Państwowego Zakładu Higieny, w ubiegłym roku zanotowano ponad dwukrotnie mniej przypadków zachorowań na grypę (około 300 tys.) niż w 2005 r. Warto jednak zaznaczyć, że mimo wspomnianego obniżenia dynamiki sprzedaży nie-leków produkty te pozostają nadal motorem wzrostu całego rynku aptecznego, co spowodowane jest znacznie niższym, kilkuprocentowym wzrostem sprzedaży produktów o statusie leku.

Optymistyczna prognoza wzrostu rynku OTC w 2007 roku

dające status leku jak i tzw. nie-leki np. suplementy diety), których sprzedaż wzrosła w sumie o 26%. Największy wzrost wartości sprzedaży zanotowały suplementy diety i dietetyczne środki spożywcze, których sprzedaż wzrosła w sumie o około jedną trzecią pod względem wartości w stosunku do 2005 r. Jak wynika z raportu „Rynek OTC w Polsce”, powstałego przy współpracy firm PMR i PharmaExpert, w 2006 r. rynek apteczny OTC w Polsce osiągnął wartość 5,7 mld zł, co oznacza, że zwiększył on swoją

www.farmacom.com.pl

Również i w 2007 r. sprzedaż produktów OTC będzie motorem wzrostu całego rynku farmaceutycznego - w pierwszych sześciu miesiącach roku ich sprzedaż wzrosła o prawie 12%. W naszej opinii w bieżącym roku rynek OTC w Polsce wzrośnie o ponad 7% co jest wynikiem wzrostu liczby infekcji w pierwszych czterech miesiącach roku. Wzrost zachorowań wpłynął na sprzedaż na aptecznym rynku OTC. W tej grupie głównym motorem wzrostu tego rynku pozostaną w kolejnych latach nie-leki, stanowiące ok. jednej trzeciej wartości rynku. Jedną z najszybciej rozwijających się segmentów tzw. nie-leków będą nadal suplementy diety. Rynek będzie napędzała również rosnąca intensywnie sprzedaż leków gastrycznych i leków stosowanych w pielęgnacji i chorobach skóry.

Św ia t Pr zemy s łu Far maceu t yczneg o • 1 / 200 7