Świat Przemysłu Farmaceutycznego 4/2010 by Świat Przemysłu Farmaceutycznego

NR 04/2010 (14) 10 zł (w tym 0% VAT)

Analizy najwyższej jakości

Ponad 15 letnie doświadczenie pracowników w spektrometrii masowej i nowoczesne zaplecze techniczne (HPLC‐DAD/RID, UHPLC‐MS/MS, PLC‐ UV‐VIS, GC‐MS) firmy BLIRT zapewnia wysoką jakość usług analiz farmaceutycznych i bioanalitycznych, w tym metabolizmu i farmakokinetyki. Mając na uwadze spełnienie wymagań klienta i potrzebę elastyczności ‐ jesteśmy w stanie, w krótkim czasie opracować i zweryfikować metodę analizy związku chemicznego w dowolnym materiale biologicznym. BLIRT jako laboratorium badawcze i analityczne, wykonuje: ‐ analizy kliniczne: Analizy toksykologiczne: Monitorowanie stężeń leków we krwi Diagnostyka wrodzonych defektów metabolicznych (np. fenyloketonurii) Analizy stężeń metabolitów i hormonów we krwi i w moczu analizy farmaceutyczne: Analizy stężeń aktywnych substancji chemicznych w preparatach farmaceutycznych Analizy poziomu zanieczyszczeń w preparatach farmaceutycznych Badania biorównoważności i biodostępności.

BLIRT S.A. ul. Trzy Lipy 3/1.38, 80-172 Gdańsk Tel: 58 739 61 50, e-mail: info@blirt.eu

www.blirt.eu

spis treści 16

16 12

Nietypowe znaki towarowe jako oznaczenia produktów farmaceutycznych

38 Informatyka na zdrowie

12 Systemy informatyczne w farmacji 16 Procesory i procesy Microfluidics 22 Komu Polfa 24 Zakażone historie 30 Rejestracja półproduktów według REACH

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

42 Nowoczesne tabletkarki

64 CPhI Worldwide 2010 w Paryżu

50 Produkcja i zastosowanie wody w przemyśle farmaceutycznym

70 O higienie – nigdy dość! 72 27 edycja Targów TAROPAK 2010

54 Homogenizacja produktów farmaceutycznych 74 BIOTECHNICA 2010 58 Techniki hybrydowe 78 POLFARM 2010 62 Urządzenia dla przemysłu farmaceutycznego 80 Konferencja Reklama Leków – Review 2010

85 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

82 2010 rok, umiarkowane inwestycje, poważne zmiany prawne

4/2010

od redakcji Wydawnictwo Farmacom z redakcją kwartalnika „Świat Przemysłu Farmaceutycznego” i „Świat Przemysłu Kosmetycznego” serdecznie zaprasza do udziału w organizowanym przez nas KONGRESIE „PAKOWANIE W PRZEMYŚLE FARMACEUTYCZNYM I KOSMETYCZNYM”, który odbędzie się 17-18 marca 2011 roku w Centrum Konferencyjno - Szkoleniowym „BOSS” w Warszawie. Do udziału w tym specjalistycznym spotkaniu branżowym zapraszamy przedstawicieli zakładów farmaceutycznych i kosmetycznych: szefów działów badań rozwoju, product managerów, specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, szefów sprzedaży, handlu i marketingu, kierowników ds. kluczowych klientów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, decydentów w działach zakupów, kierowników marek, szefów działów logistyki. Do udziału w Kongresie zapraszamy również projektantów i dystrybutorów opakowań oraz przedstawicieli firm oferujących urządzenia, technologie i rozwiązania niezbędne do funkcjonowania nowoczesnego zakładu farmaceutycznego i kosmetycznego. Wysoki poziomu merytoryczny Kongresu zapewnią eksperci z zakładów farmaceutycznych i kosmetycznych oraz z uczelni wyższych kształcących na kierunkach związanych z projektowaniem opakowań i wzornictwem przemysłowym, jak również z organizacji, związanych z przemysłem farmaceutycznym i kosmetycznym. Najbliższe, macowe wydanie „Świata Przemysłu Farmaceutycznego” będzie SPECJALNYM POLSKO-ANGIELSKIM WYDANIEM KONGRESOWYM, dodatkowo dystrybuowanym podczas trwania Kongresu. ZAPRASZAMY DO UCZESTNICTWA W KONGRESIE !!! Więcej informacji już wkrótce na naszej stronie www.farmacom.com.pl

Miło nam poinformować że nasze wydawnictwo przystępuje do B2B Media Group. Platforma powstała w celu szybszej wymiany informacji i kompleksowej obsługi w zakresie promocji oferowanych przez Państwa produktów i rozwiązań. Będziemy mogli zaoferować Państwu jeszcze lepszy produkt, współtworzony przez grupę fachowców z zakresu public relations, custom publishing i wydawnictw prasy fachowej. Od 1 stycznia zapraszamy również na stronę bitubi.pl Redaktor Naczelny „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”

Rada Programowa: Grzegorz Cessak – Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Andrzej Szarmański – Wiceprezes ISPE Polska, Dyrektor Jakości w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A. Irena Rej – Prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska” Daniel Gralak – Dyrektor Departamentu Inspekcji ds. Wytwarzania w Głównym Inspektoracie Farmaceutycznym dr Jarosław Jan Hołyński – Doktor nauk farmaceutycznych Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne dr n. farm. Leszek Borkowski – Ekspert UE do spraw leków, były prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych prof. dr hab. Zbigniew E. Fijałek – Dyrektor Narodowego Instytutu Leków Marcin Kołakowski – Wiceprezes ds. Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Marek Gnyś – Główny technolog Polfa Warszawa.

Spis reklamodawców: Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl

Alfa Laval Polska Sp. z o.o. Berendsen Textile Service Sp. z o.o. Bio-Chic Sp. z o.o. BLIRT S.A. Boccard Polska Sp. z o.o. Redakcja Maria Kubsz, Tomasz Butyński, Teresa Kubsz-Miller, Michał Łatas tel./fax 032 456 60 79 redakcja@farmacom.com.pl DTP : prografika.com.pl Druk: Drukarnia BIMART

C+N Polska Sp. z o.o. DHL Druk-Pak S.A. Ecolab Sp. z o.o. Galbex

Nakład: 2 500 egz.

Hydrolab Polska

Partner:

LORENZ Life Sciences Group

Cena egzemplarza „ŚPF” – 10 zł Cena rocznej prenumeraty – 35 zł

Oftim Probit

Wpłat dokonywać można na konto: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

RADWAG Wagi Elektroniczne www.ispe.org.pl

Magazyn kierowany jest do specjalistów ds. utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, szefów działów logistyki i zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach farmaceutycznych. Odbiorcami czasopisma są również organizatorzy targów, konferencji i szkoleń branż owych, urzędy, ministerstwa, instytuty, uczelnie wyższe z kierunkami farmaceutycznymi i biura projektowe. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

4/2010

Technopomiar Sp. z o.o. TRADE&CONSULT Sp. z o.o. Sp. k. „MEDsynC Skotnicki, Weksler” Sp. j. I.E.S. International Polska Sp. z o.o. IKA-TECHNIK Sp. z o.o. i ZMR S.C. e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 7

Nietypowe znaki towarowe jako oznaczenia produktów farmaceutycznych Aleksandra Kryśka Rzecznik patentowy, Patpol

Jednym z podstawowych aktów prawnych regulujących kwestię znaków towarowych wspólnotowych jest Rozporządzenie Rady nr 207/2009 z 26 lutego 2009r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego. Zgodnie z art. 4 Rozporządzenia, „wspólnotowy znak towarowy może składać się z jakiegokolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, łącznie z nazwiskami, rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw”. Powyższe wyliczenie ma charakter przykładowy i nie wyklucza uznania za znak towarowy innego oznaczenia, o ile spełnia ono kryteria wskazane w Rozporządzeniu.

Zdecydowaną większość znaków towarowych zgłaszanych w Urzędzie

dające zdolność odróżniającą i uzyskały rejestrację w odniesieniu do

Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (OHIM) stanowią znaki

produktów farmaceutycznych:

zaliczane do kategorii tradycyjnych. Są to znaki słowne, słowno-graficzne oraz graficzne (tabela 1). Przedmiotem niniejszego artykułu będą zaś tzw. znaki nietypowe, które wraz z rozwojem nowych technologii stają się coraz bardziej popularne i są coraz chętniej zgłaszane w celu uzyskania rejestracji.

Znaki przestrzenne (trójwymiarowe) Wśród nietypowych znaków, do których zaliczyć można m.in. znaki przestrzenne (3D), dźwiękowe, zapachowe, dotykowe, pojedyncze kolory lub ich kombinacje, znaki ruchome czy też pozycyjne, najczęściej chronionymi przez przedsiębiorców są znaki trójwymiarowe. Należy jednak pamiętać, że nie każde forma przestrzenna może zostać zarejestrowana

CTM nr 009153123

jako znak towarowy. Nie są bowiem rejestrowane oznaczenia, które składają się wyłącznie z kształtu wynikającego z charakteru samych towarów, kształtu towaru niezbędnego do uzyskania efektu technicznego oraz kształtu zwiększającego znacznie wartość towaru. Znaki trójwymiarowe przybierają różne formy, jednak najczęściej zgłaszane są do rejestracji kształty butelek i opakowań. Oto przykłady znaków trójwymiarowych, które zostały uznane przez OHIM za posia-

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

CTM nr 008652811

4/2010

8 | polski przemysł Rejestracja koloru per se Pod pojęciem koloru per se rozumie się zarówno pojedyncze kolory jak i połączenie dwóch kolorów, o nieokreślonych konturach oraz proporcjach. Jednym z fundamentalnych argumentów przemawiających za nieudzielaniem ochrony tego typu znakom jest ograniczona liczba kolorów, którą jest w stanie rozpoznać przeciętny odbiorca. Rejestrowanie kolorów per se doprowadziłoby nieuchronnie do ich szybkiego wyczerpania, a także zmonopolizowania przez wąski krąg przedsiębiorców. Oznaczenia tego typu powinny natomiast znajdować się w domenie publicznej, pozostając dostępne dla wszystkich uczestników rynku. Dlatego też, rejestracja pojedynczego koloru w charakterze znaku towarowego możliwa jest jedynie w bardzo szczególnych przypadkach. Do celów rejestracji wymagane jest bowiem nabycie przez znak tzw.

CTM nr 008497786

wtórnej zdolności odróżniającej, czyli zdolności do przekazywania znacznej części potencjalnych odbiorców informacji o pochodzeniu towaru lub usługi od konkretnego przedsiębiorstwa. Wykazanie, iż znak towarowy nabył wtórną zdolność odróżniającą nie jest jednak w praktyce zadaniem prostym, a przy ocenie bierze się pod uwagę szereg czynników, takich jak m.in. czas używania znaku, jego zasięg, znajomość wśród odbiorców, udział w danym rynku czy też wielkość środków przeznaczonych na reklamę i promocję znaku.

CTM nr 007560212

Przykładów pojedynczych kolorów, które uzyskały rejestrację w charakterze znaku towarowego

Za nieodbiegające od podstawowego, elementarnego kształtu towaru

wspólnotowego jest bardzo niewiele. Należą do nich

lub opakowania, wynikającego z jego natury, a tym samym nieposiada-

znak w postaci koloru fioletowego, który zgłosiła

jące zdolności odróżniającej, zostały uznane przez OHIM następujące

firma Kraft Foods Schweiz Holding GmbH, dla

znaki towarowe:

produktów czekoladowych (CTM nr 000031336). Za będący na granicy pojedynczego koloru, można uznać także poniższy znak zarejestrowany na rzecz firmy Vicenzi Biscotti S.p.A, dla ciast i ciasteczek.

CTM nr 003539749

Dotychczas nie został zarejestrowany żaden znak w postaci pojedynczego koloru dla produktów farmaceutycznych bądź innych produktów z klasy 5 1. Mimo kilku zgłoszeń tego typu znaków, OHIM we wszystkich przypadkach odmówił rejestracji. Oto kilka przykładów odrzuconych zgłoszeń:

CTM nr 00695558

CTM nr 006093141

CTM nr 001863232 CTM nr 002854958 CTM nr 005679642 Analiza praktyki OHIM w zakresie rejestracji kolorów per se w odniesieniu do produktów farmaceutycznych i innych produktów z klasy 5, pozwala na wyciągnięcie wniosku, iż łatwiejsze jest

CTM nr 005955026

4/2010

CTM nr 005611173

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Towarów i Usług (klasyfikacja nicejska) klasa 5 obejmuje głównie produkty farmaceutyczne i inne środki do celów leczniczych.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 9 uzyskanie rejestracji na znaki towarowe będące połączeniem dwóch

z czerwonego na zielony, w kierunku od dołu ku górze, z częstotliwo-

kolorów. Przykładowo, ochronę uzyskały następujące dwukolorowe

ścią 1 sekundy.

oznaczenia:

CTM nr 002421667

Co ciekawe, identyczny znak zgłoszony w Urzędzie Patentowym RP

CTM nr 005646823 CTM nr 005646815

CTM nr 003757267

dla tych samych produktów, spotkał się z odmową udzielenia prawa ochronnego.

Zgłaszając w celu uzyskania rejestracji wspólnotowej znak składający

Zdaniem Urzędu Patentowego, o odmowie zadecydowała kwestia

się z kombinacji dwóch kolorów, należy jednak pamiętać o dokładnym

graficznej przedstawialności znaku. Zgłoszeniu postawiony został

określeniu ich konturów oraz proporcji, a także wskazaniu numerów

zarzut niejednolitości w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy Prawo

kolorów w systemie Pantone.

własności przemysłowej, który stanowi, że „jedno zgłoszenie może dotyczyć tylko jednego znaku. W przypadku znaków barwnych za

Znaki ruchome

jeden znak uważa się oznaczenie obejmujące jeden zestaw kolorów”.

Znaki ruchome, zwane także znakami animowanymi, są, co do

W opinii Urzędu, nie ulega wątpliwości, iż znak będący przedmiotem

zasady, rejestrowane przez OHIM. W zdecydowanej większości są to

zgłoszenia, jest znakiem barwnym, w którym wymienia się trzy

znaki w postaci krótkich filmów przedstawione za pomocą sekwencji

kolory: zielony, żółty i czerwony, a więc de facto są to trzy różne

kilku zdjęć.

oznaczenia.

Poniżej przedstawiony został przykład znaku animowanego,

Urząd stwierdził ponadto, iż jedynie przedmiot poznawczy jednolity

zgłoszonego przez firmę Hisamitsu Pharmaceutical Co, Inc., który

może być uznany za mający zdolność odróżniania. Przedmiot należy

uzyskał rejestrację m.in. dla produktów farmaceutycznych. Opis

zaś uznać za jednolity jeżeli jego struktura jest taka, że może on być

poniższego znaku, dołączony do zgłoszenia był następujący: „Znak

postrzegany przez jeden akt poznawczy, co nie ma miejsca w przedmio-

składa się z animowanej sekwencji obrazów, rozpoczynającej się od

towej sprawie.

oddalającego się symbolu nieskończoności, który nagle zamienia

Jednak nie wszystkie znaki ruchome, zgłaszane w OHIM uzyskują

się w wystylizowany napis HISAMITSU, podczas gdy pionowe,

rejestrację. Dla przykładu można wskazać decyzję odmawiającą

niebieskie kreski poruszają się w szybkim tempie od strony lewej do

rejestracji znaku zgłoszonego przez firmę Beecham Group p.l.c. Na

prawej symbolu nieskończoności. W tle, w czasie trwania sekwencji,

znak składała się sekwencja czterech rysunków, przedstawiających usta

porusza się kolejny, większy symbol nieskończoności, który

układające się odpowiednio do wypowiadanych słów. Znak zgłoszony

następnie znika.”

został dla medycznych gum do żucia mających na celu utrzymanie higieny jamy ustnej (klasa 5).

CTM nr 000696872

Znaki dźwiękowe Zgodnie z orzecznictwem wspólnotowym, oznaczenie, które same w sobie nie może być postrzegane wizualnie, może stanowić znak towarowy, pod warunkiem że da się je przedstawić w formie graficznej,

CTM nr 006608962

w szczególności za pomocą figur, linii lub znaków pisarskich. Przedstawienie to musi być jasne, precyzyjne, samo w sobie zupełne, łatwo

Jako drugi przykład tego typu znaku, można wskazać znak zarejestrowany na rzecz firmy Bayer Consumer Care AG. Uzyskał

dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne. Co się tyczy oznaczenia dźwiękowego, to spełnia natomiast powyższe

on ochronę dla produktów farmaceutycznych i sanitarnych oraz

wymogi, jeżeli jest przedstawione za pomocą pięciolinii podzielonej na

substancji dietetycznych do użytku medycznego. Zaprezentowana

takty, na której znajdują się w szczególności klucz, nuty i pauzy, które

poniżej sekwencja trzech zdjęć przedstawia falę zmieniającą kolor

określają względną wartość, oraz, w danym wypadku, znaki chromatycz-

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

10 | polski przemysł ne (wyrok ETS z 27.11.2003 w sprawie Shield Mark BV przeciwko Joost

Kluczowym orzeczeniem ETS zawierającym dogłębną analizę problematyki rejestracji znaku zapachowego było orzeczenie w sprawie

Kist Memex, C-283/01). Zgodnie z aktualnym stanem bazy danych znaków towarowych

Ralf Sieckmann przeciwko Deutsches Patent- Und Markenamt, C 273/00

zarejestrowanych przez OHIM, są to głównie oznaczenia przedstawione

z dnia 12.12.2002r. Przedmiotem zgłoszenia był zapach „balsamicznie

w formie zapisu nutowego, który jest uznawany za uniwersalny język

owocowy z delikatną nutą cynamonu”. Do zgłoszenia dołączony był opis

muzyczny stanowiący wierną fotografię zgłaszanego fragmentu muzycz-

znaku, wzór substancji chemicznej oraz próbka zapachu w pojemniku.

nego. Przykłady znaków dźwiękowych, które uzyskały ochronę to:

Trybunał stwierdził jednak, iż przedstawienie graficzne znaku zapachowego powinno być samodzielne, łatwo dostępne, zrozumiałe, obiektywne i jednoznaczne. Powyższe zgłoszenie, zdaniem Trybunału nie spełnia tych wymogów, ponieważ chemiczna formuła nie jest

CTM nr 005791711

w wystarczającym stopniu zrozumiała dla odbiorców, a ponadto nie przedstawia ona zapachu substancji, a substancję, która taki zapach wytwarza. Próbka zapachu dołączona do zgłoszenia została natomiast uznana za niestabilną i nietrwałą. Powyższe wymagania dotyczące graficznej przedstawialności

CTM nr 004962981

znaku wskazane przez Trybunał, mają także zastosowanie do znaków smakowych.

Za wystarczającą reprezentację graficzną znaku dźwiękowego uznawane

Do tej pory, w odniesieniu do produktów z klasy 5, zgłoszone zostały

jest ponadto przedstawianie znaków dźwiękowych w postaci zapisu

dwa znaki zapachowe i jeden smakowy, jednak żaden z nich nie uzyskał

spektrogramu. W odniesieniu do produktów farmaceutycznych i innych

rejestracji, ze względu na niewystarczającą prezentację graficzną.

produktów z klasy 5, dotychczas zarejestrowane zostały dwa znaki, których

Podejmowane przez zgłaszających próby rejestracji dotyczyły znaku

graficzna reprezentacja opiera się na takim właśnie zapisie. Ich właścicielem

„zapach wanilii” CTM nr 001807353, znaku „smak pomarańczy” CTM

jest firma Hexal Aktiengesellschaft. Do obu znaków załączone zostały opisy:

oraz znaku zapachowego, którego graficzny zapis został przedstawiony

tekst mówiony: ”Leki, którym możecie zaufać - Hexal”.

przy użyciu poniższych kolorów:

CTM nr 003886471

CTM nr 003699204

CTM nr 000521914

Tabela 1.

Za niejasne i niejednoznaczne uznane zostały natomiast w wyżej przytoczonym wyroku ETS zapisy utworu w postaci literowego zapisu nut. Także zapis w postaci onomatopei, został uznany przez Trybunał za niewystarczający i niejednoznaczny, ponieważ przekazuje zbyt mało informacji na temat dźwięku, a tym samym dopuszcza jego różne interpretacje. Na skutek tego, właściwe organy oraz odbiorcy znaku nie są w stanie stwierdzić czy oznaczenie będące przedmiotem ochrony jest samą onomatopeją w formie, w jakiej jest ona wymawiana, czy też rzeczywistym dźwiękiem lub odgłosem. Warto też dodać, iż dzięki Rozporządzeniu Komisji WE nr 1041/2005 z 29 czerwca 2005r., możliwe jest elektroniczne zgłaszanie znaków dźwiękowych składających się z plików muzycznych. Także publikacja znaku w rejestrze może nastąpić w formie elektronicznej, co czyni go bardziej przystępnym.

Znaki zapachowe i smakowe Podstawowym problemem przy rejestracji znaków zapachowych

Ciągły rozwój w dziedzinie technologii wymusza na przedsiębiorcach poszukiwanie coraz to nowych i bardziej oryginalnych sposób na od-

oraz smakowych jest kwestia ich graficznej przedstawialności. Mimo,

różnianie swoich towarów i usług na rynku. Znaki zaliczane do kategorii

iż teoretycznie oznaczenia tego typu mogą stanowić znak towarowy to

znaków nietypowych stały się cennym narzędziem marketingowym,

ich rejestracja jest w praktyce bardzo trudna. Wymagania postawione

a wiele z nich, pomimo braku uzyskania ochrony, funkcjonuje

przez sądy i OHIM tego typu oznaczeniom zamykają właściwie drogę ich

w świadomości odbiorców w charakterze wskazówki o źródle pochodze-

rejestracji.

nia towarów i usług.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

12 | polski przemysł

Systemy informatyczne w farmacji Marcin Bobowski Account Manager sektor Retail, BCS Polska

Informatyka zawładnęła praktycznie całym naszym życiem. Korzystamy z komputerów i systemów IT w niemal każdym jego momencie, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Każdy sektor gospodarki, także produkcja, magazynowanie czy dystrybucja polega dziś w dużej mierze na nowoczesnych technologiach. Nie inaczej jest w przypadku przemysłu farmaceutycznego, gdzie sprawne zarządzanie produkcją oraz dystrybucją leków za pomocą rozwiązań IT jest coraz bardziej powszechne. 4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

13 BCS Polska jest istniejącym od 1999 roku integratorem rozwiązań IT zapewniających przedsiębiorstwom pełną mobilność procesów logistycznych, magazynowych oraz sprzedaży w oparciu o technologie bezprzewodowej komunikacji i automatycznej identyfikacji danych (kody kreskowe i technologia RFID). Firma realizuje projekty kompleksowo, począwszy od analizy przedwdrożeniowej, poprzez wykonanie planu rozwiązania, dostarczenie i instalację urządzeń oraz oprogramowania, ich integrację, aż po pełną obsługę posprzedażną. Spółka jest członkiem międzynarodowej grupy IBCS Group, będącej największym na rynkach Europy Środkowo-Wschodniej integratorem rozwiązań mobilnych dla przedsiębiorstw. Spółkę tworzy zespół składający się z blisko siedemdziesięciu wysokokwalifikowanych specjalistów, zatrudnionych w centrali w Nowym Sączu oraz w oddziałach w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Kompetencje pracowników gwarantowane są przez liczne, unikalne w skali kraju certyfikaty, cykliczne szkolenia prowadzone przez Partnerów firmy, a także wymianę wiedzy i doświadczeń w ramach IBCS Group. Firma współpracuje z wiodącymi ośrodkami naukowymi i edukacyjnymi, wspierając je w kształceniu pracowników działów logistyki w przedsiębiorstwach. Do grona Klientów firmy należą m. in.: Farmacol, Dekorglass, Raben, DHL Express, Grupa Muszkieterów (Intermarche, Bricomarche), UPS Polska, TESCO, Oriflame, Michelin Polska - STOMIL Olsztyn, Hellmann Worldwide Logistics, Unilever Polska, Kulczyk Tradex, Delphi Automotive Systems Polska, Leroy Merlin Polska, CNH Polska.

Przemysł farmaceutyczny posiada wyjątkową specyfikę, gdyż produkcja

jak właśnie leki lub żywność, gdzie konieczne jest śledzenie produktu

leków musi sprostać wielu ściśle określonym wymogom – być sterylna

w całym łańcuchu dostaw.

i uporządkowana – i nie ma w niej miejsca na błędy. Jednak z punktu

Bezbłędna obsługa procesów magazynowych jest szczególnie ważna

widzenia logistyki zakład farmaceutyczny to praktycznie takie samo

właśnie w przemyśle farmaceutycznym, gdzie pomyłki przy produkcji

przedsiębiorstwo jak każde inne. Dlatego wdrożenie systemów do

bądź dystrybucji leków mogą mieć poważne skutki.

zarządzania magazynowaniem i dystrybucją powinno uwzględniać tę wyróżniającą się specyfikę branży i zapewnić bezbłędność procesów. Poniżej przeanalizujemy poszczególne etapy „podróży” leku – od

Z czego zbudowany jest system WMS System magazynowy klasy WMS nie jest gotową, zamkniętą aplikacją

miejsca dostarczenia surowców, przez zakład produkcyjny, magazyny,

gotową do instalacji w dowolnym magazynie. Rozwiązanie tego typu jest

hurtownie, aż po aptekę.

projektowane pod indywidualne potrzeby konkretnego przedsiębiorstwa i różni się w zależności o zastosowania i poziomu złożoności obsługi-

Systemy klasy WMS W przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych, także branży farma-

wanych procesów. Niemniej, istnieje pewien ogólny schemat budowy systemu WMS, na który składają się oprogramowanie zarządzające,

ceutycznej, system informatyczny kontrolujący procesy produkcji oraz

urządzenia automatycznej identyfikacji (komputery przenośne, czytniki

logistyki magazynowej służy do odpowiedniego oznaczania jednostek

kodów kreskowych, RFID), urządzenia przeznaczone do znakowania

logistycznych (surowców, półproduktów oraz produktów końcowych),

towarów (drukarki stacjonarne i przenośne oraz materiały eksploatacyj-

a następnie umiejscawiania tych informacji w systemie komputerowym.

ne) oraz środowisko komunikacyjne zazwyczaj oparte na rozwiązaniach

System taki w pierwszej kolejności identyfikuje je w przestrzeni

łączności radiowej, pozwalające połączyć powyższe elementy w jedną

produkcyjnej zakładu, a następnie w magazynie, zapewniając ciągłe

całość.

monitorowanie przepływu. Dzięki temu rozwiązaniu obsługujący te

Systemy automatycznej identyfikacji pozwalają przede wszystkim

obszary przedsiębiorstwa mają pełną kontrolę w czasie rzeczywistym,

na optymalizację procesów i obniżenie kosztów operacyjnych firmy, ale

nad bieżącym statusem posiadanych surowców, półproduktów i

także, a być może najistotniejsze – minimalizację pomyłek związanych

wyrobów gotowych.

z kompletacją, bądź wysyłką do odbiorcy niewłaściwego towaru. Ponad-

Do najważniejszych zadań stojących przed takim rozwiązaniem

to rozwiązanie to zapewnia możliwość śledzenia przepływu towarów

należy nadzorowanie zachodzących operacji i procesów (optymalizacja

w czasie rzeczywistym na przestrzeni całego łańcucha dostaw wewnątrz

ich przebiegu, automatyzacja realizacji, przypisanie operacji do

i na zewnątrz przedsiębiorstwa. Ogromna ilość danych powstających

pracowników) oraz zarządzanie produkcją i magazynem, a konkretnie

w czasie pracy takiego systemu wykorzystywana jest w rozbudowanym

powierzchnią składowania, zasobami, kontrolą jakości czy monitorowa-

module raportowym oraz ma ogromne znaczenie w procesach optymali-

niem stanu magazynu poprzez raporty. Warto również wspomnieć, że

zacji i planowania pracy poszczególnych jego obszarów

system klasy WMS kontroluje integralność przepływu - zarządza jego strategią oraz zaawansowanymi funkcjami śledzenia towarów i jednostek logistycznych. Bardzo istotną funkcją, w którą powinien być wyposażony system

Wykorzystanie systemu AutoID w aptece przyszpitalnej Systemy automatycznej identyfikacji to nie tylko systemy magazy-

magazynowy, jest możliwość zaawansowanego raportowania sytuacji

nowe klasy WMS. Praktyczne zastosowanie systemów AutoID można

w magazynie w czasie rzeczywistym oraz efektywnego przechowywania

znaleźć także w szpitalach. Rozwiązania, o których mowa poniżej,

i archiwizowania informacji o wszystkich zrealizowanych zadaniach

w Polsce jeszcze nie występują ze względu na skomplikowaną sytuację

powiązanych z konkretnymi jednostkami logistycznymi. Ma to ogromne

finansową w służbie zdrowia, choć istniejąca technologia na to pozwala.

znaczenie zwłaszcza w przypadku tak newralgicznych produktów, takich

Natomiast doświadczenia placówek służby zdrowia z zachodu Europy

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

14 | polski przemysł pokazują zasadność, a wręcz konieczność implementowania podobnych rozwiązań w Polsce. Dziś opieka lekarska w szpitalach wygląda mniej więcej w taki spo-

Praca w terenie Rozwiązania mobilne znacznie usprawniają pracę przedstawicieli handlowych firm farmaceutycznych. Obejmują one nowoczesne narzę-

sób, że prowadzący lekarz zleca na karcie pacjenta podjęcie konkretnych

dzia pozwalające na pełniejsze wykorzystanie ich czasu. Rozwiązania

czynności, takich jak przeprowadzenie badań, konsultacji i przyjęcie

te znajdują ponadto zastosowanie w wielu innych dziedzinach biznesu,

konkretnych lekarstw o konkretnych porach i w ściśle zaplanowanych

gdzie wpływają na poprawę wydajności pracy, wsparcie procesów

ilościach. Cały proces jest dość długotrwały, a do tego może nastąpić

logistycznych, a w efekcie szybsze dotarcie towaru do klienta i większe

szereg utrudnień takich jak zniszczenie bądź zaginięcie karty. Spróbujmy

przychody. Ponadto zastosowana w nich technologia automatycznej

sobie, zatem wyobrazić sytuację, gdzie lekarze i personel szpitalny

identyfikacji minimalizuje błędy i w znacznej mierze eliminuje dokumen-

dysponują nie tylko kartką i ołówkiem, ale przede wszystkim terminalami

ty papierowe.

mobilnymi odpowiednio ze sobą skomunikowanymi. Wówczas lekarz

Dość istotnym problemem występującym w łańcuchu dostaw jest

prowadzący robiąc np. obchód poranny na bieżąco zleca wykonywanie

brak wiedzy o tym co się dzieje z towarem po przekroczeniu drzwi

poszczególnych czynności personelowi. W czasie rzeczywistym

magazynu. Dlatego bardzo istotnym elementem są systemy śledzące

poszczególni pracownicy oraz inne oddziały szpitala otrzymują wówczas

przepływ towaru w terenie. Przykładem sprawnego wykorzystania tego

polecenia, mogąc natychmiast przystąpić do ich realizacji.

typu rozwiązań są firmy kurierskie, których rozwiązania pozwalają na

Dzięki takiemu rozwiązaniu wydawanie poleceń przez lekarza

śledzenie całego łańcucha, jaki pokonuje paczka od momentu jej nada-

prowadzącego jest zsynchronizowane także z apteką przyszpitalną

nia do momentu dostawy do klienta końcowego. Przykładowo - znając

i magazynem leków. Pracownicy tej instytucji dostają natychmiast

numer przesyłki jesteśmy w stanie w każdej chwili sprawdzić na stronie

informację o tym jakie leki i w jakich ilościach są potrzebne. Stanowi

www danego spedytora gdzie dana przesyłka się znajduje, czy i kiedy

to ważny element planowania dostawy leków z zewnętrz oraz realizacji

opuściła magazyn lokalny w miejscu nadania, kiedy została przekazana

bieżących zamówień na oddziały. Oznaczone i przyporządkowane do

do przewozu do magazynu w miejscowości docelowej oraz czy kurier

danego pacjenta leki obok osoby zlecającej tę czynność oraz wykonawcy

już ją odebrał z magazynu i kiedy planuje jej dostarczenie. Brak takiej

zlecenia (personelu pomocniczego) stają się kolejnym ogniwem

wiedzy jest coraz bardziej odczuwalny dla osób odpowiedzialnych za

łańcucha procesu leczenia pacjenta.

optymalizację procesów logistycznych w branży farmaceutycznej i szeroko związanej z nią dystrybucją. Rejestracja procesów na „papierze” jest nieefektywna, gdyż jest zbyt czasochłonna i generuje ryzyko zaistnienia pomyłek. Kolejną, niezwykle istotną kwestią jest przepływ danych na temat zrealizowanych działań. W przypadku gdy przedstawiciel handlowy bądź pracownik firmy dystrybucyjnej jest wyposażony w terminal z czytnikiem kodów kreskowych, może każdą czynność wykonywać sprawniej, szybciej i co najważniejsze -taniej. Dane na temat towaru, który ma być dostarczony do klienta, są dostępne w formie elektronicznej, co umożliwia weryfikacje wydania przy jednoczesnym wyeliminowaniu pomyłek. Co więcej, pozwala na rejestrację odebranych należności oraz szybsze ich zaksięgowanie w firmie, co z kolei przekłada się na szybszy dostęp do aktualnych danych rozliczeń z klientem. Komórki biznesowe mogą sprawniej realizować kolejne transakcje, natomiast dział finansowy ma szybszą i dokładniejszą wiedzę na temat przepływu finansów. Wpływ wykorzystania elektronicznej formy nadzoru procesów logistycznych na działanie przedsiębiorstwa jest ogromny. Osoby zarządzające otrzymują dostęp do danych, które pozwalają na dokładniejszą ocenę działań poszczególnych działów, osób, procesów. Jak więc widzimy, przemysł farmaceutyczny, podobnie jak inne branże gospodarki, polegają dziś w dużej mierze na zaawansowanych systemach informatycznych. Jest to nieuniknione, gdyż każde przedsiębiorstwo dąży do ograniczania kosztów i zwiększaniu zysków, które to zapewnione są dzięki zwiększaniu wydajności procesów. Jednak istotniejszym elementem jest tutaj bezbłędność wykonywanych czynności, która w przemyśle farmaceutycznym jest znacznie bardziej istotna niż w innych gałęziach gospodarki.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

16 | polski przemysł

Procesory i procesy Microfluidics Recepta na sukces w aplikacjach farmaceutycznych i biotechnologicznych dr Bohdan Paterczyk, Paweł Ziemba WITKO Sp. z o.o. / S.WITKO

Małe cząstki – duże możliwości Technologia firmy Microfluidics, oparta o działanie wysokich warto-

Jak to działa? Centralnym elementem opisywanych urządzeń są komory reakcyjne o

ści sił ścinających (shear forces), wykorzystywana jest do zmniejszania

stałej geometrii, pozbawione jakichkolwiek ruchomych elementów (Rys. 1.).

wielkości cząstek zawiesin, dyspersji oraz emulsji do zakresu wielkości

Umieszczona przed komorą pompa tłoczy próbkę pod wysokim ciśnieniem

submikronowych. Innym zastosowaniem jest rozbijanie ścian i błon

poprzez zawarty w komorze układ precyzyjnych mikrokanalików, co

komórkowych przy jednoczesnym wysokim odzysku aktywnych białek.

gwarantuje jednorodne warunki dla 100% przetwarzanej próbki. Zwężająca

Aplikacje farmaceutyczne oraz biotechnologiczne uwzględniają rozwój

się średnica mikrokanałów oraz ich ukształtowanie przekładają się na

i produkcję nanosubstancji leczniczych zaaprobowanych przez FDA,

zwiększenie prędkości strumienia produktu i powstanie wysokich wartości sił

takich jak szczepionki, leki przeciwnowotworowe, anestetyki i systemy

ścinających, znacznie przewyższających te uzyskiwane innymi, konwencjo-

o kontrolowanym uwalnianiu, które mogą zawierać polimery, leki,

nalnymi metodami. W praktyce prosta i niezawodna konstrukcja umożliwia

proteiny i inne substancje.

przeprowadzenie pojedynczych cykli reakcji, jak również prowadzenie procesu

Procesory Microfluidizer ® oferują obecnie najszerszy dostępny

w sposób ciągły. Zwielokrotnienie ilości takich samych kanałów przekłada się

zakres warunków przeprowadzania tego typu reakcji z zachowaniem

dodatkowo na łatwe i liniowe powiększanie skali, aż do warunków produkcyj-

stałych i kontrolowanych parametrów ciśnienia i temperatury. Wyniki

nych, przy jednoczesnym zachowaniu parametrów pracy.

osiągane w laboratoriach badawczych w łatwy i liniowy sposób są

Otrzymywany produkt cechuje: jednorodna wielkość cząstek,

przenoszone do skali produkcyjnej z zastosowaniem tych samych

możliwość osiągnięcia rozmiarów znacznie poniżej mikrometra,

warunków pracy i końcowych wyników.

deaglomeracja komponentów zawiesin oraz wysoki stopień rozbicia błon

Możliwości, które otwierają się przed użytkownikami technologii

i ścian komórkowych. Wysoka wydajność i powtarzalność pozwala na:

Microfluidizer sprawiają, że obecnie procesory te wykorzystuje 17

• Niezawodną, masową produkcję z uzyskaniem jednorodnego produktu

spośród 20 wiodących firm farmaceutycznych, 8 z 10 największych

• Łatwą i sterylną filtrację cząstek mniejszych niż 200 nm

firm biotechnologicznych i 4 z 5 wiodących firm chemicznych na

• Aseptyczne warunki reakcji dzięki zastosowaniu technologii

świecie.

Steam-In-Place bez konieczności demontażu urządzenia.

Zalety procesorów Microfluidics: • Największy wybór urządzeń w skali laboratoryjnej • Zwiększające się spektrum urządzeń zapewniających łatwe przejście do skali produkcyjnej • Procesory znajdujące zastosowanie zarówno w laboratorium jak i w środowisku produkcyjnym (również regulowanym przez FDA 21 CFR Part 11 gdy jest to wymagane) • Procesory odpowiednie do stosowania w laboratoriach stosujących cGMP • Zakres ciśnienia 17 - 2760 barów (250 - 40,000 psi) • Przepływ od 100 mL/min do 68 L/min • Technologia Steam-In-Place (SIP) oraz Ultra-Clean-In-Place (UCIP) • Przepływ jednorazowy lub praca ciągła • Spełnione wymogi CE, ATEX oraz XP

4/2010

Rys. 1. Schemat komory reakcyjnej typu Y

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

17 Wybrane aplikacje

Przemysł farmaceutyczny Dane wartości dla procesora Wyniki i komentarze Microfluidizer Liczba Rozmiar cząstek w Ciśnienie (psi) pasaży mikrometrach (um) 0 1308,000 2 0,115 20000 (skala 0,101 4 laboratoryjna) 10 0,076 15 0,060 2 0,1056 20000 (skala 4 0,0863 produkcyjna) 10 0,0491 14 0,0435 0 1,825 1 0,080 0 17,981 11000 1 0,359 0 103,019 23000 1 14,989 2 12,409

Opis próbki

Emulsja leku przeciwnowotworowego

Okulistyczna emulsja olejowo-wodna Emulsja oleju sojowego Krystaliczna dyspersja do miejscowej anestezji Krystaliczna dyspersja łagodząca ból (narkotyczny środek przeciwbólowy)

23000

Fosfolipid liposomalny

15000

0 1

577,979 0,955

0 1 2 0 1 5 10 15 25 0 3 5 0 1 5 10 20

10,188 0,331 0,254 9,089 6,464 3,692 2,644 1,562 0,385 19,664 1,335 0,893 18,003 12,815 3,773 1,659 0,573

20000

1 2

100,000 50,000

20000

0 1

7,283 0,277

12000

0,45

Nanozawiesina leku na zespół wrażliwego jelita

22000

Krzemionka pokryta glikolem polietylenowym służąca do dostarczania leku

15000

Krystaliczna sól związku organicznego

20000

Rekrystalizacja antybiotyku azalidowego przy użyciu naszej technologii Lek przeciwnowotworowy przy użyciu naszej technologii Nanozawiesina przeciwzapalnego leku niesterydowego – rekrystalizacja z użyciem naszej technologii

Formulacja kolagenu

18000

15000

Formulacja inuliny, testowanie przepuszczalności bariery krew - mózg

21000

Komórki E. coli

23000

Somatotropina bydlęca

do najważniejszych zastosowań należy zaliczyć: tworzenie nowych formulacji substancji czynnych zwiększających biodostępność, poprawienie stabilności produktu przekładające się na wydłużenie dopuszczalnego czasu przechowywania oraz wydajniejsze nim zarządzanie, umożliwienie skutecznej sterylizacji poprzez sprawniejszą filtrację, wyjątkowo efektywną dezintegrację błon i ścian komórkowych bez utraty aktywności białek, tworzenie stabilnych nanoemulsji i nanozawiesin oraz jednorodnej mikro- i nanoenkapsulacji składników aktywnych wewnątrz liposomów, emulsji, balsamów i kremów. Dodatkowo technologia Microfluidics pozwala zachować nieporównywalną powtarzalność procesów oraz dostarczać substancje aktywne do specyficznych miejsc docelowych w sposób kontrolowany i przewidywalny.

Produkcja szczepionek i adiuwantów zapewniająca skalowalność, sterylność i powtarzalność procesu Producenci szczepionek i adiuwantów wymagają szybkich i solidnych instalacji produkcyjnych przede wszystkim z powodu konieczności bezzwłocznego i bezpiecznego leczenia milionów pacjentów na całym świecie. Z powodu wyjątkowych cech procesory Microfluidizer ®, o wysokiej wartości sił ścinających, są obecnie używane do produkcji szczepionek w większości dużych firm farmaceutycznych. Niezrównane zdolności do zmniejszania rozmiarów cząstek, uzyskiwania jednorodnego produktu końcowego, wydajnego rozbijania komórek, możliwości prowadzenia procesu produkcji w warunkach aseptycznych oraz gwarantowane przejście do skali produkcyjnej umożliwiają: • Sterylną filtrację cząstek o jednorodnej wielkości i mniejszych niż • Poprawioną stabilność nanoemulsji

18000

1 2 1 4 0 1 2 3 0 1 5 10 20 40 0 5 10 0 1 3

Tabela 1. Wybrane aplikacje z zakresu farmacji i biotechnologii

e-w ydanie do pobrania na:

a także spożywczym (Tabela 1.). Koncentrując się na trzech pierwszych

200 nm

18000

Materiał ściany komórkowej

farmaceutycznym, biotechnologicznym, kosmetycznym, chemicznym,

• Niezawodną i jednolitą produkcję na skalę globalną

Biotechnologia DNA plazmidowe enkapsulowane do liposomu Peptyd enkapsulowany do liposomu

Technologia Microfluidics zdobyła uznanie w wielu aplikacjach, w których nanotechnologia odgrywa kluczową rolę, tj. w przemyśle

w w w.farmacom.com.pl

0,132 0,107 0,184 0,138 144,154 33,358 17,628 4,046 18,109 10,584 0,954 0,855 0,732 0,655 1,866 0,103 0,099 0,978 0,538 0,084

• Krótszy czas produkcji spowodowany uproszczeniem kolejnych etapów • Zmniejszenie zapotrzebowania na materiały eksploatacyjne w tym wymienne wkłady filtrów • Zmniejszenie ilości pasaży w celu rozbicia komórek i większy odzysk aktywnych białek • Utrzymanie warunków aseptycznych w urządzeniu dzięki technologii Steam-In-Place • Skuteczne dostarczanie szczepionki do miejsca jej działania w organizmie pacjenta (targeting) dzięki procesowi nanoenkapsulacji

Dezintegracja błon i ścian komórkowych Wiele aktywnych składników szczepionek wytwarzanych jest w komórkach E. coli, drożdży, komórkach ssaków lub innych. Wszystkie one posiadają określone wymagania w zakresie wartości sił ścinających,

4/2010

18 | polski przemysł pozwalających na ich efektywne rozbicie. Procesory mikrofluidyzacyjne pozwalają na niezwykle efektywne rozbijanie komórek (często > 99% rozbicia już w trakcie pierwszego przejścia; Fot. 1., Wykres 1.), co pozwala na uproszczenie i skrócenie kolejnych etapów obróbki zawiesin. Dodatkowo, zwiększone jest prawdopodobieństwo zachowania struktur białkowych w formie nienaruszonej. Przed Fot. 1. Liza komórek Escherichia coli

Umożliwia to dobór odpowiedniego poziomu energii działającej w procesie oraz zastosowanie wydajnego wymiennika ciepła, który natychmiast chłodzi produkt w komorze reakcyjnej. W ten sposób użytkownicy procesorów Microfluidizer® mogą efektywnie rozbijać komórki unikając jednocześnie denaturacji produktów białkowych. Technologia Microfluidics została opracowana tak, aby być możliwie delikatną dla białek a jednocześnie możliwie skuteczną w rozbijaniu osłon komórkowych. Strumień produktu znajduje się w komorze reakcyjnej tylko przez jedną milisekundę, a następnie jest szybko i skutecznie schładzany. Wysoka skuteczność rozbijania ścian i błon komórkowych ogranicza konieczność wielokrotnych pasaży tej samej zawiesiny. Klient sam dobiera optymalne wartości ciśnienia i ilość pasaży. W przedstawionym przypadku maksymalny odzysk rozpuszczalnych białek został osiągnięty już po 5 powtórzeniach (Fot. 2., Wykres 2.).

Wykres 1. Rozkład wielkości cząstek po dezintegracji komórek Escherichia coli

Adiuwanty Adiuwanty szczepionkowe są używane do wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej na podaną szczepionkę. Często nazywane są „małym nieczystym sekretem” szczepionek. To jak i dlaczego działają jest nadal tematem dyskusji, choć powszechnie wiadomo jest, że adiuwanty wykazują wyraźne i silne działanie wzmacniające. Obecnie tradycyjne adiuwanty oparte o tlenki aluminium zastępowane są przez takie materiały jak nanoemulsje, liposomy czy roztwory micellarne. Procesory Microfluidizer ® od 25 lat używane są do redukcji rozmiarów cząstek, a także polepszenia jednorodności i stabilności nanoemulsji oraz nanozawiesin. Te właściwości umożliwiają redukcję średniego rozmiaru cząstek do wartości poniżej 200 nm. Dane zamieszczone po prawej stronie pochodzą ze studium przypadku przeprowadzonego przez biotechnologiczną firmę Corixa w celu określenia najlepszej metody produkcji.

Fot. 2. Liza komórek Saccharomyces pombe

Microfluidics a rozwój projektu leku W wyniku osiągniętych postępów w badaniach o wysokiej przepustowości próbek, wiele nowych związków chemicznych zidentyfikowano jako potencjalnych kandydatów na substancje

Ilość rozpuszczonego białka / masę użytych komórek [mg/g]

lecznicze. Jednakże wiele z tych związków wykazuje słabą rozpuszczalność w wodzie i często zachowują się one tylko nieznacznie lepiej w rozpuszczalnikach zawierających oleje (hydrofobowych). Na szczęście inżynierowie z Microfluidics, pracując wspólnie z klientami z firm farmaceutycznych opracowali wiele nowych strategii rozwiązywania tych problemów, włączając w to tworzenie zawiesiny substancji, które nie Ilość pasaży

Wykres 2. Liza haploidalnych komórek drożdży Saccharomyces pombe

4/2010

rozpuszczają się ani w wodzie ani w tłuszczach, ale tworzą emulsje wodno-olejowe.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 19

Firma: Corixa (obecnie stanowiąca własność GlaxoSmithKline) Cel badania: Ocena wpływu procesora Microfluidizer ® i homogenizatora Avestin na proces produkcji Zastosowanie produktu końcowego: Immunoterapeutyczna metoda leczenia i zapobiegania nowotworom

i chorobom infekcyjnym.

Zastosowanie: Emulsja olejowo-wodna przeznaczona do użycia jako adiuwant

Homogenizator Avestin

Ilość cząstek [%]

Średnia wielkość cząstek [nm]

Procesor Microfluidics

Homogenizator Avestin

Procesor Microfluidics

Ilość pasaży

Wielkość cząstki [nm]

Wykres 3. Rozmiar cząstek. Średni rozmiar cząstek otrzymanych w urządzeniu Microfluidics był o 50% mniejszy i wykazywał znacząco mniejszy przedział zmienności niż w homogenizatorze Avestin przed fiiltracją

Wymagana powierzchnia filtra / Litr produktu [cm2]

po filtracji

Aktywne stężenie [g/mL]

przed fiiltracją

Wykres 4. Przedział rozmiarów cząstek przeznaczonych do filtracji sterylizującej. Emulsje obrabiane w urządzeniu Microfluidics zawierały mniej niż 1% cząstek większych niż 200 nm

po filtracji

Procesor Microfluidics Homogenizator Avestin

Próba 1 Próba 2 Próba 3

Wykres 5. Utrata aktywności. W odróżnieniu od homogenizatora Avestin zastosowanie procesora Microfluidics wykazało zaniedbywalnie małe zmniejszenie aktywności badanej substancji w procesie późniejszej filtracji

Wykres 6. Wymagana powierzchnia filtra. Jak pokazują uzyskane dane wymagania co do powierzchni filtra są skorelowane ze średnim rozmiarem cząstek i ich jednorodnością

Opierając się na uzyskanych danych (podsumowanie w tabeli poniżej), Corixa zdecydowała się na zmianę istniejącego homogenizatora Avestin na oferowane przez Microfluidics środowisko produkcyjne. Średni rozmiar cząstek Dane Procesor Microfluidizer

141 nm po 3 pasażach

Cel

Mniej niż Homogenizator 185 nm po 150 nm Avestin 15 pasażach

Dyspersja wielkości cząstek

Wynik

Dane

0,5% >200 nm

43% >200 nm

Cel Mniej niż 10% >200 nm

Wynik + -

Aktywne stężenie Dane 1% strat 15% strat

Cel Mniej niż 2% strat substancji aktywnej

Wymagana powierzchnia filtra Wynik

Dane

17 cm na litr

640 cm2 na litr

Wynik Microfluidics potrzebuje 38x mniej powierchni filtra

Tabela. 2. Podsumowanie danych

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

20 | polski przemysł Tworzenie stabilnej zawiesiny substancji stałej zwykle wymaga znaczą-

Wyjątkową zaletą wszystkich metod wykorzystujących technologię

cego zmniejszenia rozmiarów cząstek i dodatku związków powierzchniowo

Microfluidics jest gwarancja bezproblemowego przejścia ze skali

– czynnych oraz innych substancji zapobiegających ponownej aglomeracji

laboratoryjnej do produkcyjnej (Wykres 7.). Przejście ma charakter

cząstek. Ultra wysokie wartości sił ścinających wytwarzane przez procesor

liniowy z zachowaniem warunków procesu.

Microfluidizer zmniejszają rozmiar cząstek aktywnych składników leków

Kupując urządzenie Microfluidics, kupujesz rozwijającą się technologię

do użytecznych rozmiarów, a burzliwa turbulencja wewnątrz komory reakcyjnej sprawia, że otrzymane cząstki są skutecznie opłaszczone surfaktantami. Główną zaletą procesorów Microfluidics jest to, że tworzą

Aby zapewnić sukces w poszczególnych aplikacjach firma Microflu-

one pożądanie małe cząstki o bardzo niewielkim rozrzucie średnic

idics stworzyła pakiet dostępnych usług serwisowych wspierających

w stopniu znacznie wyższym niż inne metody, co ostatecznie pozwala

zarówno swoich przyszłych jak i obecnych klientów.

na uzyskanie bardzo stabilnego produktu z długim okresem gwarancji. Podczas tworzenia emulsji, a szczególnie emulsji oleju w wodzie dla

Przed zakupem urządzenia...

substancji rozpuszczalnych w tłuszczach ostatecznym celem jest otrzy-

Microfluidics Technology Center – w porozumieniu z klientem

manie emulsji, która może być sterylizowana przez filtrację. Praktycznie

inżynierowie Microfluidics przeprowadzają test przesłanej próbki

oznacza to, że niemal wszystkie cząstki w emulsji są wystarczająco

dobierając optymalne warunki reakcji i urządzenie do określonych

małe, żeby nie zatykać urządzenia filtrującego. Z powodu występowania

potrzeb, co pomaga w doborze odpowiedniego urządzenia.

wysokiej wartości sił ścinających i elastycznej konstrukcji procesorów

Seminaria regionalne – Microfluidics okresowo organizuje regional-

Microfluidics, wiele produktów farmaceutycznych zostało przygoto-

ne seminaria dla klientów zainteresowanych nabyciem urządzenia, w celu

wanych tak, aby umożliwić wydajne tworzenie emulsji i jednocześnie

poszerzenia ich wiedzy, a także rozwiania wątpliwości; podczas takich

stworzyć produkt, który może być sterylizowany na drodze filtracji.

seminariów można na żywo zobaczyć jedno z urządzeń w trakcie pracy.

Jedno z wcześniejszych zastosowań technologii procesorów

Seminaria internetowe (webinaria) – regularnie odbywające się

Microfluidics związane było z tworzeniem liposomów, zawierających

seminaria poświęcone wybranym tematom. Wystarczy się zarejestrować

aktywne farmaceutyki. Ta aplikacja nadal wzbudza znaczne zaintereso-

aby poznać opinie specjalistów, wykwalifikowanych inżynierów oraz

wanie z ciągle rosnącym zakresem różnych form liposomów łatwych do

innych klientów. Dostępne są również do pobrania wersje archiwalne.

wytworzenia zarówno w skali laboratoryjnej jak i przemysłowej. Inną metodą produkcji nanozawiesin rozwiniętą przez Microfluidics

Po zakupie urządzenia...

jest strategia „z dołu do góry” („bottom up”) przy zastosowaniu krysta-

Konsultacje – wysoko wykwalifikowani specjaliści pomogą w rozwoju

lizacji w układzie „solvent/anti-solvent” w połączeniu z Microfluidics

twojego procesu oraz jego optymalizacji pod kątem przejścia od fazy

Reaction Technology (MRT). Polega ona na precyzyjnej kontroli stopnia

laboratoryjnej przez pilotażową do produkcyjnej.

przesycenia roztworu, a także kinetyki rozpraszania energii. Uzyskuje się

Seminaria i szkolenia u klienta – w miarę rozwoju technologii

to poprzez precyzyjne sterowanie ciśnieniem w zachodzącym procesie,

rozwijają się możliwości i potrzeby klienta, dlatego istnieje możliwość

co zapewnia pełną kontrolę nad rozmiarami powstających cząstek.

przeprowadzenia szkoleń u klienta, poświęconych wybranym tematom

Dla tych zastosowań, w których nie udało się osiągnąć założonych

Możliwość kwalifikacji IQ/OQ

wyników przy zastosowaniu strategii „top-down”, redukcja rozmiarów

Szkolenie rozruchowe i eksploatacyjne

cząstek osiągnięta dzięki zastosowaniu podejścia „bottom up” i MRT,

Serwis techniczny i części zapasowe

daje w wyniku 2 – 3 razy mniejszy rozmiar cząstek przy 5 – 10-krotnie

Umowy serwisowe

mniejszym zużyciu energii. 8

Gwarantowany Scale-up 7 6

Skala produkcyjna

Skala laboratoryjna

4 3 2 Frequency (volume %) 1 0 0 .0 1

0 .1

100

1000

Wielkość cząstek [µm] Wykres 7. Porównanie wyników pracy urządzeń w skali laboratoryjnej i przemysłowej. Mediana wielkości cząstek uzyskanych w skali laboratoryjnej (D50): 773 nm; Mediana wielkości cząstek uzyskanych za pomocą przemysłowego procesora M-700 (D50): 614 nm.

4/2010

Fot. 3. Przemysłowy procesor mikrofluidyzacyjny M-700

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 21 NOWOŚĆ! – Procesor mikrofluidyzacyjny LV1 • Najskuteczniejsza dezintegracja błon i ścian komórkowych • Maksymalny odzysk natywnego białka już w objętości próbki nawet 1 mL • Gwarantowana możliwość skalowania procesu Najważniejszym celem rozbijania komórek jest ekstrakcja białek, enzymów i innych składników wewnątrzkomórkowych, ich oczyszczenie lub prowadzenie dalszych badań. Przedstawiona poniżej analiza porównuje LV1 do prasy francuskiej (French press) i homogenizatora ultradźwiękowego.

Ograniczenia szybkości

Atrakcyjność komercyjna Wpływ generowanego ciepła Obniżenie ciśnienia

Wpływ sił ścinających

Microfluidizer LV1

Prasa francuska

Homogenizator ultradźwiękowy

• Najwyższe komercyjnie dostępne wartości sił ścinających umożliwiają rozbicie najbardziej odpornych komórek (np. drożdży lub glonów) • Zwiększona wydajność w przypadku komórek wrażliwych na siły ścinające • Typowa wydajność rozbijania komórek E. coli wynosi >99% w jednym przebiegu.

• Trudności z dezintegracją odpornych komórek • Wymaga wkładu większej energii z powodu niższych wartości sił ścinających

• Siły ścinające powstające w wyniku kawitacji są niższe niż w przypadku procesorów Microfluidizer ® • Zwiększenie wartości sił ścinających zwiększa temperaturę i powoduje denaturację białek

• Komora reakcyjna o ustalonej geometrii, pozwala na zmniejszenie ciśnienia i zredukowanie ilości cykli w celu uzykania pożądanych wyników • Powtarzalne, stabilne warunki w 100% objętości przetwarzanej próbki

• Zależy od szybkości i precyzji operatora • Związany z regulacją ręcznego zaworu • Brak wiarygodności i powtarzalności

• Warunki, jakim poddawana jest próbka są niejednorodne i zależne od odległości poszczególnych cząstek w preparacie w stosunku do końca sondy ultradźwiękowej (sonotrody)

• Schładzanie następuje już w komorze reakcyjnej • Produkt opuszczający reaktor jest całkowicie schłodzony • Krótki czas pobytu próbki w komorze reakcyjnej (~0,5 s) • Wysoka aktywność białek w produkcie reakcji

• Brak wbudowanych elementów chłodzących • Ogrzewa próbki podczas ich obrabiania • Zbiornik odbierający musi zostać ręcznie wyjęty i umieszczony w lodzie

• Wysoka temperatura w pobliżu sondy ultradźwiękowej może powodować lokalną denaturację a nawet precypitację białek, podczas gdy cząstki znacznie oddalone od sonotrody mogą pozostać nienaruszone, umieszczenie sonifikowanej próbki w łaźni lodowej nie eliminuje lokalnego podwyższenia temperatury i daje pozorne wrażenie kontroli procesu • Homogenizatory ultradźwiękowe muszą być aktywnie regulowane przez włączanie i wyłączanie

• Praca z próbkami o objętościach już od 1 mL • Gwarantowana zdolność do skalowania procesu aż do urządzeń o przepływie 60 L/min • Równoległe ułożenie takich samych kanałów w większej komorze w sposób liniowy powiększa skalę produkcyjną przy zachowaniu tych samych parametrów pracy i osiąganych wyników

• Duże straty substancji podczas procesu eliminują możliwość pracy z próbkami o małych objętościach • Brak powtarzalności i ograniczenia procesowe utrudniają lub uniemożliwiają powiększanie skali

• Przetwarzanie wsadowe próbek ograniczone jest przez ich objętość • Nawet lekko powiększone objętości powodują znaczny wzrost wydzielanego ciepła • Brak powtarzalności i ograniczenia procesowe utrudniają lub uniemożliwiają powiększanie skali

• Zwykle cykl obrabiania próbki trwa krócej niż 90 sekund, włączając w to czas konieczny do wyczyszczenia urządzenia • Skuteczniejszy i wymaga mniej przebiegów przy rozbijaniu komórek niż inne urządzenia by osiągnąć pożądany wynik

• Powolny proces rozbijania próbki niezależny od objętości • Średnio każdy cykl trwa około 30 minut • Większość czynności wykonywana ręcznie

• Skuteczność homogenizatorów ultradźwiękowych jest trudna do przewidzenia • Wymaga precyzyjnej kontroli w trakcie procesu w celu uzyskania optymalnych parametrów produktu oraz zapobiegania przegrzaniu i zniszczeniu

Dodatkowe uwagi

stosowanych zabezpieczeń operatorzy mogą cierpieć na uszkodzenie

• Napowietrzanie – największym wyzwaniem w przypadku prasy

słuchu z powodu kumulacji skutków narażenia na ultradźwięki przez

francuskiej jest usunięcie tlenu ze strzykawki. Podczas ładowania produkt często wchodzi w kontakt z powietrzem, tworząc pianę, co powoduje utlenienie próbki • Efekty dźwiękowe przy sonifikacji (sonic boom) – homogenizator ultradźwiękowy nawet umieszczony w obudowie dźwiękoszczelnej

długi okres czasu. • Istniejące wsparcie serwisowe – prasa francuska nie jest już produkowana i baza zainstalowanych urządzeń szybko staje się przestarzała. Zaleca się użytkownikom rozważenie innych rozwiązań jeśli rozbijanie komórek jest priorytetowe dla przyszłych badań.

wytwarza dużą ilość decybeli, wymagającą ochrony słuchu. Pomimo WITKO Sp. z o.o. Przedstawiciel Avantor (poprzednio Mallinckrodt Baker), LLG, Microfluidics i Waldner w Polsce 92-332 Łódź, al. Piłsudskiego 143 Tel. +48 (42) 676-34-35, Fax +48 (42) 676-34-43 info@witko.com.pl, www.witko.com.pl

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

22 | polski przemysł

Komu Polfa? Robert Miller

PHF S.A. otrzymał 8 ofert na zakup Polfy Warszawa – poinformował Prezes PHF S.A. Artur Woźniak. Przetarg na sprzedaż Polfy Tarchomin będzie unieważniony. 6 grudnia 2010 r. upłynął przedłużony wcześniej termin w jakim

Artur Woźniak, wielokrotnie zwracał uwagę, że holding chce

potencjalni inwestorzy mogli składać w PHF S.A. oferty dotyczące

sfinalizować sprzedaż tego przedsiębiorstwa, ale za godziwą cenę, czeka

zakupu Polfy Warszawa.

zatem tylko na poważne oferty, które wezmą pod uwagę także bieżące,

W przypadku Polfy Warszawa, pod koniec września wysłane zostały zaproszenia do 88 wybranych inwestorów w branży farmaceutycznej. Jak informuje PHF, wpłynęło 8 ofert: dwie od firm azjatyckich, trzy od europejskich i trzy od polskich. Z uwagi na dobro procesu prywatyzacyjnego nie mogę dziś jeszcze ujawnić nazw tych firm – powiedział Prezes PHF S.A. Artur Woźniak. Jestem jednak zadowolony z tych ofert, które otrzymaliśmy.

bardzo dobre wyniki Polfy Warszawa. Wartość trzech Polf została oszacowana na ok. 1 mld złotych (z tego blisko połowa miałaby przypadać na Polfę Warszawa). Na początku 2010 roku podpisana została umowa sprzedaży większościowego pakietu akcji Polfy Pabianice. Akcje kupiła spółka Adamed. W gorszej sytuacji znajdują się pozostałe Polfy: Warszawa

W przyszłym tygodniu dokonamy ich oceny merytorycznej. To obszerny

i Tarchomin. Małe zainteresowanie i niskie ceny, jakie inwestorzy

i interesujący materiał.

oferują za polskie spółki, odwlekają prywatyzację.

Na tej podstawie zdecyduję o dalszym postępowaniu i wyłonieniu

Większe szanse na satysfakcjonującą holding zapłatę są w przypadku

tzw. krótkiej listy inwestorów, z którymi będziemy dalej rozmawiać -

Polfy Warszawa. Najgorzej wygląda sytuacja w przypadku Polfy Tarcho-

skomentował A.Woźniak.

min.Na złożenie ostatecznej oferty nie zdecydowała się żadna duża firma.

Prezes PHF S.A. Artur Woźniak poinformował również, że

Oferty spółek Polfarmex i Lek-Am oceniono jako zbyt niskie.

w najbliższych dniach unieważni przetarg na sprzedaż Polfy Tarchomin. Obie oferty które otrzymaliśmy nie spełniły naszych oczekiwań, dlatego uznałem, że lepiej będzie powtórzyć przetarg – dodał prezes PHF.

4/2010

Źródło: PHF, Rzeczpospolita, Rynek Zdrowia

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

24 | polski przemysł

Zakażone historie Galbex

Artykuł ten nie będzie ani miły, ani łatwy, ani przyjemny, ale poruszający niezmiernie ważny i niestety obecny w naszym kraju, świecie temat. Zarówno my, producenci urządzeń zapewniających sterylność produktów, jak i wy, lekarze, dystrybutorzy, farmaceuci, jesteśmy użytkownikami leków. Niezależnie jakie jest ich zastosowanie, sposób użycia, przeznaczenie, czy też miejsce produkcji, powinny one być dla nas bezpieczne, leczyć nas i chronić. Niestety ignorancja, niedbałość lub brak funduszy, które swoją drogą, powinny być uwzględnione w budżecie Państwa, doprowadzają do tragicznych w swoich konsekwencjach sytuacji.

Zakażone leki i preparaty, które wymykając się testom i kontroli

Ale nie tylko zakażone leki i preparaty mogą zrujnować zdrowie

pojawią się co jakiś czas, zarówno na polskim, jak i zagranicznym

i życie ludzkie. Brudne narzędzia chirurgiczne, sale, łóżka i inne

rynku. Skutki, jakie wywołują, niejednokrotnie odbijają się bolesnym

urządzenia oraz akcesoria mogą przyczynić się do katastrofalnych

echem do końca życia pacjenta, czy użytkownika takiego „nieczyste-

w skutkach zakażeń i powikłań pooperacyjnych. Długotrwałe i bolesne

go” produktu.

leczenie niestety nie zawsze gwarantuje wyleczenie lub nawet przeżycie.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 25 Jako małe dzieci już mamy wpajane mycie rąk i obraz babci biegną-

kolwiek materiału obcego (na przykład nici jedwabnej) w niniejszym

cej z płynem do odkażenia najmniejszej nawet ranki, która powijała się

obszarze, wówczas do wywołania ZRO potrzebne jest jedynie 100

na naszym ciele. Dlaczego więc dochodzi do sytuacji, że narażamy siebie

gronkowców na gram tkanki.

lub innych na zakażanie i powikłanie w leczeniu lub gojeniu się rany. Jak temu zapobiec? Jak kontrolować?

W celu potwierdzenia zaistnienia zakażenia szpitalnego należy przeprowadzić badania laboratoryjne. W celu zamknięcia w postaci liczb ilości przypadków zakażeń oraz ułatwienia określenia ich przyczyn

Zakażenie szpitalne

i skutków prowadzi się rejestracje, co ma na celu unikanie kolejnych

Pomimo istnienia na rynku wielu środków dezynfekujących,

zakażeni wywołanych konkretnym, błędnym postępowaniem człowieka.

antybiotyków oraz szkoleń i coraz większej świadomości personelu,

Europejska statystyka wskazuje, że jedna pielęgniarka epidemiologiczna

zagrożenie zakażeniami pacjentów, a nawet personelu jest nadal

powinna mieć pod opieką około 250 pacjentów szpitalnych.

niezwykle niebezpieczne.

Dzięki Josephowi Listerowi w latach 60. XIX wieku weszło w życie

ZRO – Zakażenia Ran Operacyjnych, to termin, który w literaturze ma

pojęcie antyseptyki, które uratowało niejednego pacjenta od niechybnej

wiele znaczeń. Zagraniczne określenie zakażenia rany operacyjnej zostało

śmierci wynikającej z „gorączki z podrażnienia” objawiającej się

zastąpione w 1992 roku zakażeniem miejsca chirurgicznego.

wyciekiem ropnym, a nierzadko i posocznicą. Co tak naprawdę kryło się za pojęciem „gorączka z podrażnienia”? Oczywiście było to nic innego, jak zakażenie pooperacyjne doprowadzające hospitalizowanych do śmierci, co do mniej więcej połowy XIX wieku było czymś powszechnym i nie budzącym niepokoju, czy chęci zapobiegania. Ludzie tacy jak Arendt, Cienciała, Dzierżanowska i Jeljaszewicz, czy Mądry w ostatnich dziesięcioleciach poruszają zagadnienie gojenia się ran, czynników wpływających na ten proces, takich jak cukrzyca, niedokrwienie, mocznica i inne. Osoby starsze posiadające już istniejące choroby są bardziej narażeni na ZRO, jak i pacjenci niedożywieni, lub z przewlekłymi chorobami, czy nowotworem. Również otyłość negatywnie wpływa na gojenie się ran pooperacyjnych.

Podstawowe zasady higieny Jedną z podstawowych zasad, a jednak nie zawsze przestrzeganą, jest bezwzględna konieczność zmiany rękawiczek po każdym zabiegu dokonanym na jednym pacjencie. Niestety nie istnieją żadne regulacje nakazujące personelowi szpitali systematycznego zmieniania rękawic, czy odwiedzającym noszenia obuwia ochronnego. Jednak, gdy przez takie ignorancje dojdzie do zakażenia trzeba mieć w pamięci orzecznictwo sądów powszechnych: Zaś w polskiej literaturze nadal w przeważającej mierze występuje

„Do obowiązków lekarzy oraz personelu medycznego należy podjęcie

określenie zakażenia rany operacyjnej.

takiego sposobu postępowania (leczenia), które gwarantować powinno,

Około 40% wszelkiego rodzaju zakażeń to zakażania pooperacyjne,

przy zachowaniu aktualnego stanu wiedzy i zasad staranności, przewi-

które wywołują powikłania, a najczęściej dzieje się to na terenie

dywalny efekt w postaci wyleczenia, a przede wszystkim nie narażenie

oddziałów chirurgicznych. W 1999 roku obliczono, że ZRO stanowi

pacjentów na pogorszenie stanu zdrowia.” - wyrok sądu apelacyjnego,

około 14% występujących zakażeń na terenie całego szpitala, a wśród

29.09.2005 roku ( I ACa 510/05 ).

77% zakażonych zmarłych aż dwie trzecie było ofiarą ZRO, zaś jedna

Gdy w 2003 roku opublikowano, że w polskich szpitalach z powodu

trzecia to pacjenci po operacji jam ciała oraz narządów. Zakażenie rany

zakażeń umiera corocznie kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy

po operacji wpływa na przedłużenie pobytu w szpitalu do około 7-10 dni,

pacjentów nie powinno nas dziwić, że na leczenie oraz odszkodowania

a co za tym idzie również wzrost kosztów. Według Bulandy, Gruca

wydano około setki milionów złotych. Stanowi to około 5% zakażo-

i Heczko ZRO występuje w prawie 51% po operacji układu pokarmo-

nych pacjentów z 4 milionów hospitalizowanych. Zarówno Polskie

wego, niespełna 13% ma miejsce po ingerencji chirurgicznej w układ

Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych, jak i narodowy Instytut Zdrowia

kostny, a niecałe10% po operacji skóry, tkanki podskórnej i układu

Publicznego szacuje, że co dziesiąty pacjent umiera z powodu zakażenia.

moczowego. Jedynie w przypadku ingerencji w układ narządów wzroku

Powodem jest stan w ponad 70% szpitalach, które nie spełniają norm

i słuchu ZRO występuje w minimalnym stopniu lub wcale. W 1999 roku

Unii Europejskiej dotyczących sterylizacji sprzętu, oraz pojawiające się

Mangram i Horan obliczyli, że znacznie wzrasta ryzyko ZRO w sytuacji

bakterie odporne na najskuteczniejsze antybiotyki i leki.

skażenia obszaru pola operacyjnego przez 105 bakterii na gram tkanki. A ryzyko jeszcze bardziej wzrasta w momencie pozostawienia jakiego-

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

W niektórych szpitalach, w celu uniknięcia ryzyka zakażeń, przeprowadza się szkolenia personelu, deratyzację, dezynsekcję i dezynfekcję

4/2010

26 | polski przemysł pomieszczeń, narzędzi i sprzętu na przykład w komorze dezynfekcyjnej

do minimum czas przebywania operowanego w oddziale chirurgicznym

oraz zakup środków czystości. Należy również dbać o drogę, którą

przed zaplanowaną operacją, a około pół godziny przez zabiegiem

transportuje się leki, materiały sterylne, czystą i brudną bieliznę, sprzęt

aplikuje się, zazwyczaj dożylnie, antybiotyki. Należy również umyć całe

i urządzenia z i do magazynów lub innych pomieszczeń. Kolejnym

ciało pacjenta i ogolić lub wydepilować w okolicach miejsca planowanej

ważnym elementem jest dostępność wody destylowanej dla personelu

operacji. Zaleca się też unikanie przeprowadzania operacji w trybie

oraz pełna kontrola podczas rozładunku dostarczonego sprzętu,

nagłym, gdyż bezpieczniejszą formą jest wcześniejsze odpowiednie

materiałów lub maszyn do lub z naprawy. Szpital również odpowiada za

przygotowanie pacjenta do operacji.

utrzymywanie w czystości pomieszczeń, powierzchni znajdujących się

W celu uniknięcia źródła zakażenia należy zwracać uwagę, czy dany

w nich, sprzętu, etc. W obecnych czasach stosuje się wiele metod, które

produkt, sprzęt lub inny przedmiot znajdujący się na terenie szpitala

zwiększają poziom zabezpieczenia ran przed zakażeniem. W tym celu,

posiada Atest Higieniczny opiniowany przez Państwowy Zakład Higieny,

na przykład, nie podaje się pokarmu pacjentowi, który ma mieć zabieg

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Atest ten świadczy o braku

polegający na przecięciu żołądka, bądź jelit, a co więcej dodatkowo

zagrożenia dla zdrowia człowieka przy wykorzystaniu go w sposób

wykonuje się przeczyszczający wlew doodbytniczy. Skraca się również

zgodny z przeznaczeniem, opisanym w niniejszym ateście.

Szacuje się, że stosowanie odpowiednich preparatów dezynfekujących to od 5 do 10% mniej zakażeń, a sprawny system higieny to aż od 20 do 40%!

Kontrola czystości powietrza i powierzchni oraz wszelkich przedmiotów Nie mniej ważne jest też utrzymanie w sterylnej czystości wszelkiego sprzętu, urządzeń i przedmiotów mieszczących się na salach operacyjnych oraz znajdujących się w niej pacjentów. Szacuje się, że stosowanie odpowiednich preparatów dezynfekujących to od 5 do 10% mniej zakażeń, a sprawny system higieny to aż od 20 do 40%! Ponieważ nie ma możliwości całkowitego zlikwidowania zakażeń należy cały czas pamiętać o przestrzeganiu zasad higieny. W celu zachowania i kontrolowania czystości powietrza należy zastosować się do pewnych zasad postępowania ogólnie znanych oraz wyposażyć swoje laboratoria, linie produkcyjne, czy inne strategiczne obszary i pomieszczenia w odpowiednie urządzenia. Niestety po wykonanych kontrolach Państwowa Inspekcja Pracy poinformowała opinię publiczną o kondycji szpitali daleko odbiegającej od zadowalającej. Wilgoć, grzyby, brak urządzeń do wymiany powietrza, brak pomiaru skuteczności działania wentylacji, brak filtrów, brak sprawnych wyciągów i wiele innych.

Urządzenia i akcesoria W celu utrzymania optymalnej czystości w pomieszczeniach tak ważnych jak sale operacyjne, sale poporodowe, czy inne obszary na terenie szpitala, należy zadbać o odpowiedni sprzęt, taki jak na przykład: • system klimatyzacyjny i wentylacyjny • nawiewniki laminarne • stropy laminarne • komory laminarne • okienka podawcze • śluzy podawcze • i inne tego typu urządzenia, maszyny, czy sprzęt Niestety nie ma żadnych jednoznacznych regulacji prawnych wymuszających na szpitalach i im podobnych placówkach zaopatrywanie się w taki sprzęt, chociaż ma on ogromne znaczenie w obróbce powietrza oraz sposobu dostarczania go do obszaru sal operacyjnych. Urządzenia te muszą posiadać wspomniany już Atest Higieniczny. Celem wymienionych powyżej sprzętów i systemów związanych

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 27 z jakością powietrza i jego czystością jest utrzymywanie pożądanych

W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej zmieniły

parametrów takich jak na przykład stały przepływ powietrza, tempera-

się wymogi związane z zachowaniem czystości w pomieszczeniach

tura, ciśnienie, wilgotność, przy czym muszą one pracować w granicach

służby zdrowia. Zmianie uległa wymagana minimalna powierzchnia

wskazanej skali głośności.

sali operacyjnej, która zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia

Obsługa takiego urządzenia powinna odbywać się bez konieczności

ma wynosić 35m2, co jest niezwykle trudne w przypadku starszych

opuszczania danego pomieszczenia, a jego sprawność nie może

szpitali. Większość szpitali stara się jednak dostosować do niniejszych

podlegać wątpliwości, gdyż może mieć to negatywny wpływ na zdrowie,

wymogów chroniących pacjentów i personel poprzez montowanie śluz,

a nawet i życie hospitalizowanego. Artykuł ten ma na celu uzmysłowić

nawiewów laminarnych, lamp, pomieszczeń czystych, etc. Modernizują

tym, co jeszcze wahają się w podjęciu decyzji o zainstalowaniu tego

oni istniejące pomieszczenia lub też budują nowe.

typu urządzeń, jak jest on ważny i potrzebny. Niestety w Polsce jeszcze

Montowane urządzenia w pomieszczeniach o wysokiej klasie

w wielu tego typu placówkach nie spotkamy się jeszcze wystarczająco

czystości powinny odznaczać się wyższą odpornością na zarysowania,

często z taką świadomością, a co za tym idzie wzrośnie liczba pozwów

stosowaną chemię, środki do czyszczenia i dezynfekcji. Ich ścianki

sądowych wnoszonych przez zakażonych pacjentów lub rodziny

muszą być zbudowane ze stali kwasoodpornej, nierdzewnej, które

zmarłych w wyniku powikłać wywołanych zakażeniem. Istnieją jednak

z łatwością można utrzymać w czystości dzięki wyeliminowaniu trudno-

pewne przepisy Ministra Zdrowia i Prawa Budowlanego związane

dostępnych zakamarków. Szafki powinny być wyposażone w oświetlenie

z pomieszczeniami służby zdrowia mówiące o skali obróbki powietrza.

wewnętrzne, a urządzenia w filtry, wentylatory, nawilżacze, etc. Zewnętrza

Za standard zaś przyjęto, by urządzenia te posiadały Atest Higieniczny

obudowa również powinna być maksymalnie gładka i zaokrąglona na

i były przeznaczone do użytku w salach operacyjnych. W naszym

kontach w miarę możliwości. Szczelność obudowy i wszelkiego rodzaju

kraju nadal niestety obowiązuje przepis z 1984 roku , którym podpierają

drzwiczek, czy okienek oraz systemy odwadniania muszą być nieza-

się architekci, a brzmi on: „Wytyczne projektowania szpitali ogólnych”

wodne i wykonane z jak największą precyzją, a stosowane przy budowie

Instalacje sanitarne. Zeszyt 5. Pomimo, że firmy i szpitale w wielo-

uszczelniacze muszą wykazywać jak najwyższą odporność na użyte

raki sposób rozwiązują kwestię wykonania niniejszych urządzeń, to

środki chemiczne do czyszczenia i dezynfekcji urządzenia.

większość jednak, ta bardziej wiodąca na rynku, kieruje się wytycznymi

Urządzenia, ich zakres działań oraz skalę skuteczności dobiera

niemieckiej normy DIN 1946. Należy również wspomnieć o Rozporzą-

się biorąc pod uwagę rodzaj zabiegów przeprowadzanych w danym

dzeniu Ministra Zdrowia1) z dnia 10 listopada 2006 r.

pomieszczeniu. Dlatego też, na przykład, wymogi związane z układem

w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem

klimatyzacyjnym są mniejsze w klinikach, niż ma to miejsce w przypadku

fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki

szpitali. Tak samo sala zabiegowa jest mniej „zabezpieczana”, niż ope-

zdrowotnej (Dz. U. z dnia 24 listopada 2006 r.). Na podstawie art. 9

racyjna, co oczywiście wpływa na wzrost lub spadek ryzyka zakażenia

ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej

personelu lub osób hospitalizowanych. Przy projektowaniu układu

(Dz. U. Nr 91, poz. 408, z późn. zm.2)) zarządza się, co następuje: [1]

klimatyzacyjnego należy też pamiętać o pożądanej klasie czystości,

• § 48.

ciśnieniu, parametrach termodynamicznych. W niektórych przypadkach

W blokach operacyjnych, pomieszczeniach do izolacji

zakażonych chorych i pomieszczeniach dla pacjentów o obniżonej

istnieje zapotrzebowanie na bardziej zaawansowany monitoring oraz

odporności należy stosować wentylację nawiewno-wywiewną lub

sterowanie, czy też montaż dodatkowych elementów. Nie bez znaczenie

klimatyzację zapewniającą parametry jakości powietrza dostosowane

też jest rodzaj pomieszczenia oraz charakter, jaki ma ono spełniać

do funkcji tych pomieszczeń.

w stosunku do całego kompleksu budynku.

• § 49.

W salach operacyjnych oraz innych pomieszczeniach,

W celu dobrania najbardziej optymalnego układu wentylacji

gdzie stosowany jest podtlenek azotu, nawiew powietrza powinien

i klimatyzacji należy wziąć pod uwagę architekturę pomieszczeń, ich

odbywać się górą, a wyciąg powietrza w 20% górą i w 80% dołem.

ilość, funkcje i pożądane klasy czystości. Ważna jest ilość powietrza

Rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu

wewnętrznego, poziom hałasu, zużywana energia, możliwość sterowania

powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne.

urządzeniami. Rozmiary urządzeń są również ważne, gdyż należy je zinte-

• § 50.

Instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyza-

grować z pozostałym sprzętem znajdującym się w danym pomieszczeniu.

cji powinny podlegać okresowemu czyszczeniu nie rzadziej niż co 24

Przy planowaniu montażu należy pamiętać o źródłach zanieczyszczeń,

miesiące. Dokonanie tych czynności powinno być udokumentowane.

którego głównym źródłem jest personel, jego ilość oraz działania przez

• Kolejną ważną wytyczną, która należy mieć na uwadze podczas

nich podejmowane. Pomimo stosowania odzieży ochronnej jedna osoba

montowania urządzeń jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury

może „wnosić” średnio 1500-50000 mikroorganizmów oraz cząsteczek

Dz. U. 75/2002 (z późniejszymi zmianami), dział III, rozdział 6:

na 60 sekund. Dlatego tak ważnym jest zamontowanie klimatyzacji jak

• § 149.1. Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do

najbliżej obszaru, w którym odbywają się operacje i zabiegi.

pomieszczeń, nie będących pomieszczeniami pracy, powinien

Ilość i częstotliwość wymiany powietrza w sali operacyjnej musi

odpowiadać wymaganiom Polskiej Normy dotyczącej wentylacji,

być uzależniona od rodzaju wykonywanych operacji. Dobrana wartość

przy czym w mieszkaniach strumień ten powinien wynikać z wielkości

powinna jednocześnie umożliwić utrzymanie nadciśnienia. W celu

strumienia powietrza wywiewanego, lecz być nie mniejszy niż 20 m /h

stworzenia obszaru czystego powietrza należy zadbać o zainstalowanie

na osobę przewidywaną na pobyt stały w projekcie budowlanym.

nawiewu laminarnego. Równie ważne jest utrzymanie na stałym

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

28 | polski przemysł poziomie wilgotności, temperatury, minimalnego poziomu hałasu,

systematycznie kontrolować, konserwować i rewalidować. Filtry mają za

odpowiedniej klasy czystości oraz czystości mikrobiologicznej. Sugeruje

zadanie oczyszczać powietrze w pomieszczeniu poprzez zatrzymywanie

się, że I klasa czystości powinna obejmować sale operacyjne o wysokiej

w swym wnętrzu wszelkich bakterii, mikroorganizmów i cząsteczek.

aseptyce. II klasa zaś obszary septyczne i aseptyczne oraz pomieszcze-

W układach chłodzenia należy pamiętać o odprowadzaniu skroplin,

nia, gdzie przygotowuje się pacjenta oraz personel do operacji, a także

przez których obecność mogą zacząć rozwijać się mikroorganizmy.

w pomieszczeniach, gdzie się pacjenta później wybudza z narkozy. Rów-

Przy planowaniu ilości i rodzaju urządzeń należy pamiętać, że

nież w korytarzach czystych i pomieszczeniach do sterylizacji w zespole

niejednokrotnie sala operacyjna składa się również z innych, niemniej

operacyjnym powinna być I klasa czystości. Natomiast w tak zwanych

ważnych, pomieszczeń, takich jak sala, w której przygotowuje się

brudnych korytarzach, pomieszczeniach zabiegowych i operacyjnych

pacjenta do zabiegu oraz pomieszczenie, w którym personel szykuje się

powinna być stworzona III klasa czystości.

do zaplanowanego zabiegu. Pokój instrumentariuszek, czyli pomiesz-

Stropy laminarne mają za zadanie utrzymywać pożądany strumień

czenie dla asystujących pielęgniarek oraz pomieszczenie, gdzie składuje

powietrza i tym samym zapewniać strefę czystego obszaru w salach

się narzędzia i inny sprzęt do operacji. Klasyczne stropy nawiewne są

operacyjnych. Urządzenia, oświetlenie i inny sprzęt powinny wykazywać

zazwyczaj stosowane w salach aseptycznych i septycznych. Natomiast

się opływowym kształtem w celu uniknięcia zakłócenia strumienia

w salach zabiegowych i operacyjnych montuje się nawiewy laminarne

czystego powietrza. Kaskadowość ciśnienia zabezpiecza strefy czyste

z indywidualnymi odciągami bocznymi pozwalającymi na prawidłowy

przed dostaniem się i przemieszczaniem mikroorganizmów, a kontrola

rozkład powietrza w salach. Dodatkowymi elementami wspomagającym

wilgotności umożliwia wyeliminowanie możliwości rozwijania się bakterii

zachowanie pożądanego poziomu klasy czystości są kabiny operacyjne,

w danym obszarze. Jednak, by urządzenia działały poprawnie należy je

kurtyny z PCV lub szkła wzdłuż obwodu. Kolejnymi pomieszczeniami wymagającymi zapewnienia w nich powietrza czystego są laboratoria. Do tego celu służą między innymi komory laminarne. Są to urządzenia stosowane przy pracy w warunkach sterylnych. Przypominają one nieco oszkloną komorę na podobiznę szafy, wyposażoną w wentylator wydmuchujący nieustannie powietrze z jej wnętrza poza obszar laboratoryjny. Nazwa niniejszej komory nie jest przypadkowa, gdyż w jej wnętrzu ma miejsce laminarny przepływ powietrza jałowego po ówczesnym przefiltrowaniu go. Posiada ona też lampę, która dzięki światłu ultrafioletowemu dodatkowo zabezpiecza obszar przed zanieczyszczeniami. Strumień jałowego powietrza wydostający się równomiernie bez przerwy z komory stanowi barierę dla bakterii, zarodników grzybów unoszących się w otoczeniu poza komorą. Palnik gazowy zamontowany w komorze jest często spotykany, pomimo faktu, że ingeruje on w ruch laminarny powietrza zaburzając go nieco. Zarówno śluzy, jak i okienka podawcze służą do zapewnienie pełnej kontroli zabezpieczenia produktu lub osoby, która przemieszcza się pomiędzy strefami o różnej klasie czystości. Zapewnia to spełnienie dość ostrych wymogów GMP oraz GLP o utrzymaniu wysokiej jakości produktu, czy badań. Jest to również rozwiązanie wygodne dla personelu, który nie musi przebierać się. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, również środki odkażające i dezynfekujące powierzchni są stosowane przez szpitale. Mają one za zadanie niszczyć drobnoustroje znajdujące się na powierzchniach instrumentów i narzędzi chirurgicznych, blatach, podłogach i innych urządzeniach oraz sprzęcie. Środki do dezynfekcji są o wiele bardziej stężone niż, te z którymi mamy do czynienia w domu. Na ilość zniszczonych bakterii i mikroorganizmów wpływa czas działania danego środka do dezynfekcji. Suche środowisko nie wpływa pozytywnie na jego działanie, dlatego też należy pamiętać o odpowiedniej wilgotności,

Zarówno śluzy, jak i okienka podawcze służą do zapewnienie pełnej kontroli zabezpieczenia produktu lub osoby, która przemieszcza się pomiędzy strefami o różnej klasie czystości.

4/2010

zwłaszcza, gdy mówimy o oczyszczaniu powietrza. Środki bakteriobójcze mają działanie toksyczne, dzięki któremu zwalczają mikroorganizmy. Możemy je podzielić na antyseptyczne, dezynfekujące i wyjawiające. Należy być jednak ostrożnym w kontakcie z niniejszymi środkami chemicznymi.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 29 pamiętać również o matkach, które także mogą być źródłem zakażenia, jakie miało miejsce w Łodzi, a ich ofiarom padło czworo noworodków. Ich śmierć prawdopodobnie wywołała klebsiella pneumoniae. Jak to możliwe, że na rynek trafiają zakażone strzykawki do około 150 odbiorców polskich, które, jak powszechnie wiadomo, powinny być sterylne. [4] Według członków Narodowego Instytutu Leków, pacjent może umrzeć po otrzymaniu zastrzyku dożylnego z takiej zakażonej strzykawki. Gdy w grudniu 2002 roku dowiedzieliśmy się, że kolejny, czwarty noworodek zmarł po zakażeniu bakterią klebsiella pneumoniae w jednym z łódzkich szpitali, a pod obserwacją są inne dzieci, które urodziły się w niniejszym szpitalu i zostały przewiezione do innego w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki oraz nieustannej kontroli stanu zdrowia. [5] Podejrzewa się, że źródłem zakażenia mogło być przeniesienie w inną część szpitala oddziału porodowego z powodu remontu Sali porodowej. Jak się później okazało nie klebsiella pneumoniae była przyczyną śmierci noworodków, ale drobnoustroje. Podejrzewano na początku wspomnianą już bakterię klebsiella pneumoniae, gdyż jest ona zazwyczaj głównym powodem zakażeń wewnątrzszpitalnych. Dbajmy o stan sal szpitalnych i warunki panujące w nich, nie wiadomo, kiedy my będziemy pacjentem…

Literatura:

Bijmy na alarm! Ciężko być obojętnym wobec tak tragicznych doniesień, z jakimi mamy do czynienia w dzisiejszych czasach, czasach szybkich samochodów, miniaturowych komórek, czy robotów zastępujących pracę ludzkich rąk. Jak to możliwe, że umiera dwoje zdrowych niemowląt, a pięcioro znajduje się w stanie krytycznym na oddziale intensywnej kliniki uniwersyteckiej w Niemczech? [2] Przyczyną był płyn dożylnie podany zakażony bakteriami. Jak to możliwe? Według dyrektora medycznego kliniki preparaty te były przygotowane w aptece należącej do niniejszej kliniki, a dostarczone przez zewnętrznych producentów. Trzeba zapobiegać takim sytuacjom, jak przedostanie się na oddział położniczy jednego z postaci gronkowca, na szczęście łagodniejszej odmianie, która spowodowała owrzodzenie wokół ust i nosków niemowląt. [3] Ponieważ 30% ludzi to nosiciele gronkowca, należy przestrzegać zasad higieny, zwłaszcza na tak specyficznych obszarach jak oddziały szpitalne, hale produkcyjne leków, czy innych preparatów doustnych, dożylnych, bądź kosmetycznych. Należy

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

1. 2.

http://www.pip.gov.pl/html/pl/kampanie/07_kreg/doc/med_03.pdf źródło: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Dwoje-dziecizmarlo-po-zakazeniu-w-szpitalu,wid,12593018,wiadomosc. html?ticaid=1ac1a 3. 4) źródło: http://trojmiasto.gazeta.pl/trojmiasto/1,35636,1246783. html 4. 5) źródło: http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,4355193.html 5. 6) http://www.magazynorl.pl/artykul112593103877,0,,Zakazenierany-operacyjnej-w-otorynolaryngologii.html 6. http://www.zdrowie.med.pl/nowosc.phtml?&start=1700&nr=12 7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zaka%C5%BCenia_szpitalne 8. http://www.su.krakow.pl/htm/gazetka/9/4.htm 9. http://www.nowoczesna-klinika.pl/pl/artykuly/18/Wyposazenie_Sprzet_medyczny/1/140/Sala_operacyjna_z_klima 10. http://www.emedica.pl/szczeg_choroby.php3?nr=174&typ=1 12. http://pl.wikipedia.org/wiki/Blok_operacyjny 12. http://www.klimatyzacja.pl/index.php?akt_cms=176&cms=294&a 13. http://archiwum.polityka.pl/art/odkazanie-ze-skaza,373367.html 2)

4/2010

30 | polski przemysł

Rejestracja półproduktów według REACH – pomijany problem w przemyśle farmaceutycznym Anna Królak THETA Doradztwo Techniczne

Przemysł farmaceutyczny, ze względu na specyfikę swojej produkcji, obwarowany jest licznymi regulacjami prawnymi dotyczącymi stosowanych surowców, produkcji oraz wprowadzania na rynek wytwarzanych produktów leczniczych, w związku z czym przedsiębiorstwa farmaceutyczne z radością przyjęły fakt, że zgodnie z art. 2 rozporządzenia REACH przepisy dotyczące rejestracji, oceny, zezwoleń, komunikacji w łańcuchu dostaw i dalszych użytkowników nie dotyczą substancji zawartych w produktach leczniczych stosowanych u ludzi lub wykorzystywanych w celach weterynaryjnych i w wielu wypadkach zapomniały o tym rozporządzeniu. Czy słusznie?

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

31 Co to jest REACH? Rozporządzenie REACH czyli rozporządzenie (WE) nr 1907

i innowacyjności przemysłu chemicznego. Prace i dyskusje nad tym systemem rozpoczęły się jeszcze przed 2000 roku

Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006

(a wiec przed naszym wstąpieniem do Unii Europejskiej),

w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych

czego rezultatem było wydanie w kwietniu 2001 roku tzw.

ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Euro-

Białej Księgi - Strategii przyszłej polityki dotyczącej chemi-

pejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/

kaliów” zawierającej już podwaliny rozporządzenia REACH.

WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93

Założenia systemu wydawały się wówczas przedsiębiorcom tak

i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrekty-

abstrakcyjne, że nikt nie wierzył wówczas w ich wejście w życie.

wę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 9367/

Nad samym tekstem REACH pracowano ponad 5 lat i w końcu

EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE opublikowano w Dzienniku

w grudniu 2006 roku opublikowano tekst w formie rozporzą-

Urzędowym Unii Europejskiej 30 grudnia 2006 r., ale ze względu

dzenia, co spowodowało jego bezpośrednie przełożenie do

na mnogość wprowadzanych przez nie obowiązków czas

systemów prawnych wszystkich Państw Członkowskich, bez

wdrażania wymagań tego rozporządzenia rozłożono w czasie

konieczności jego transpozycji. Dodatkowo rozporządzenie przy-

(1 czerwca 2007r. – 1 czerwca 2009 r., a nawet po wykonaniu

jęły również Norwegia, Islandia i Liechtenstein, jako członkowie

tzw. rejestracji wstępnej – 1 czerwca 2018 roku).

EOG-EFTA (Uwaga – Szwajcaria nie należy do Europejskiego

Ideowym celem wprowadzenia rozporządzenia REACH było zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia człowieka i środowiska poprzez kontrolę najbardziej szkodliwych substan-

Obszaru Gospodarczego, w związku z czym zakup surowca z terenu Szwajcarii traktowany jest jako import). Polityka REACH wpłynęła zarówno na przemysł chemiczny,

cji wprowadzanych na rynek Wspólnoty, propagowanie alterna-

jak i na wiele innych dziedzin gospodarki Unii Europejskich,

tywnych metod oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje

związanych bezpośrednio lub pośrednio z produkcją che-

i mieszaniny chemiczne oraz swobodny obrót nimi na rynku

mikaliów. Rozporządzenie opiera się na zasadzie, iż to do

wewnętrznym przy jednoczesnym wsparciu konkurencyjności

producentów, importerów i dalszych użytkowników należy

reklama

32 | polski przemysł zagwarantowanie, że substancje które produkują, wprowadzają do obrotu lub stosują nie wpływają w sposób szkodliwy na życie człowieka ani na środowisko, co w praktyce powoduje

Zezwolenia System REACH wprowadza specjalny system udzielania zezwoleń na stosowanie substancji wzbudzających szczególne obawy, których wykaz

przesunięcie odpowiedzialności za dany produkt z odpowiednich

stanowić będzie załącznik XIV do rozporządzenia REACH. Celem wpro-

Urzędów Państw członkowskich na przemysł.

wadzeniem obowiązku uzyskiwania zezwoleń jest ograniczenie liczby

W celu zapewnienia tych założeń rozporządzenie REACH

tych substancji na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej. Agencja wyda

wprowadziło szereg obowiązków dla producentów, importerów

zezwolenie na produkcje i stosowanie takiej substancji tylko wówczas

i dalszych użytkowników związanych z produkcją, importem

jeżeli ryzyko jej stosowania dla zdrowia i środowiska będzie właściwie

i stosowaniem substancji chemicznych w jej postaci własnej,

kontrolowane. W innym przypadku do wnioskującego będzie należało

w mieszaninach, a także w niektórych wyrobach. Do najważniej-

udowodnieniem, iż korzyści ekonomiczno-społeczne przewyższają

szych z nich należą:

ryzyko dla zdrowia lub dla środowiska oraz że nie istnieją odpowiednie

Rejestracja substancji Każdy producent lub importer substancji w jej postaci własnej lub jako składnika jednej lub większej ilości mieszanin, a nawet jako

alternatywne substancje lub technologie.

Zakazy i ograniczenia w obrocie REACH wprowadza szereg ograniczeń dotyczących produkcji,

składnika określonych wyrobów w ilości co najmniej 1 tony rocznie,

wprowadzania do obrotu i stosowania określonych substancji (załącznik

zobowiązany jest do zarejestrowania takiej substancji. Rejestracja

XVII). Zasady obowiązywania zakazów i ograniczeń nie różnią się

substancji wiąże się ze złożeniem dokumentacji rejestracyjnej zawierają-

w zasadzie od już obowiązujących aktów prawnych związanych z ta

cej tzw. dossier techniczne oraz w przypadku substancji wprowadzanych

tematyką (dyrektywa 76/769/WE oraz polskie rozporządzenie Ministra

do obrotu powyżej 10 tony rocznie na producenta/importera – Raportu

Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie ograniczeń, zakazów

Bezpieczeństwa Chemicznego wraz ze scenariuszami narażenia do

lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecz-

Europejskiej Agencji Chemikaliów. Brak rejestracji wiąże się z zaprzesta-

nych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów

niem produkcji lub importu.

Dz.U.04.168.1762).

Komunikacja w łańcuchu dostaw Założeniem komunikacji w łańcuchu dostaw jest ścisła współpraca pomiędzy producentem, importerem, dystrybutorem, a dalszymi użytkownikami. Rozporządzenie wymaga przekazywania podstawowych informacji o substancjach lub mieszaninach, a nawet wyrobach, ich zastosowaniu, metodach kontroli ryzyka podczas stosowania itp. pomiędzy wszystkimi uczestnikami łańcucha dostawy w kierunku pionowym, zarówno z góry w dół, jak i z dołu w górę. Jednym z podstawowych elementów tej komunikacji jest karta charakterystyki wraz z jej załącznikami – scenariuszami narażenia.

REACH dotyczy: • producentów substancji chemicznych – rejestracja, zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • Importerów substancji chemicznych - rejestracja, zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • producentów mieszanin – zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • importerów mieszanin – rejestracja, zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • producentów wyrobów – rejestracja, zgłaszanie wyrobów, zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • importerów wyrobów – rejestracja, zgłaszanie wyrobów, zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw, • wszystkich innych użytkowników chemikaliów – zezwolenia, komunikacja w łańcuchu dostaw.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

34 | polski przemysł Rejestracja substancji w REACH – podlegam czy nie? Obecnie najgorętszym tematem związanym z rozporządzeniem

Ze względu na dużą ilość substancji obecnych na rynku Unii Europejskiej proces rejestracji substancji został rozłożony w czasie w zależności od rodzaju i tonażu produkowanej lub importowanej substancji i tak:

REACH jest rejestracja substancja. Powodem znacznego zainteresowania przedsiębiorców tą tematyką jest graniczna data rejestracji właściwej

Rejestracja wstępna:

1 czerwca 2008 – 1 grudnia 2008

wszystkich substancji produkowanych lub importowanych w ilości po-

Rejestracja właściwa:

wyżej 1000 ton rocznie oraz substancji klasyfikowanych jako N R50/53

• Substancje CMR >1 tony

1 grudnia 2008 - 1 grudnia 2010

(działa bardzo toksycznie na środowisko wodne, może powodować

• Substancje N R50/53 >100 ton

1 grudnia 2008 - 1 grudnia 2010

długotrwałe zmiany w środowisku wodnym) oraz wszystkich substancji

• wszystkie >1 000 ton

1 grudnia 2008 - 1 grudnia 2010

CMR (rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość)

• wszystkie >100 ton

do 1 czerwca 2013

kat. 1 i 2 > 1 tony - 1 grudnia 2010 roku.

• wszystkie >1 tony

do 1 czerwca 2018

Rozporządzenie REACH nakłada obowiązek rejestracji na wszystkich producentów i importerów wprowadzających na rynek

Jeśli tylko producent dokonał tzw. rejestracji wstępnej (czyli

Unii Europejskiej substancje w jej postaci własnej, substancje

zgłoszenia zamiaru wykonania rejestracji właściwej) w terminie

w mieszaninie i substancje w niektórych wyrobach w ilości powyżej

1 czerwca -1 grudnia 2008 roku, otrzymał on prawo do skorzystania

1 tony rocznie na danego producenta lub importera. Rejestracja

z tzw. okresów przejściowych na wykonanie rejestracji właściwej,

REACH dotyczy potencjalnie wszystkich substancji wprowadzanych

które np. w przypadku substancji produkowanych w ilości 1-100 ton

do obrotu, a wiec należy zarejestrować także substancje nie

i niebędących substancjami klasyfikowanymi jako N R50/53 (działa

klasyfikowane jako niebezpieczne.

bardzo toksycznie na środowisko wodne, może powodować długotrwałe

Zgodnie z artykułem 5 rozporządzenia brak rejestracji tożsamy jest z brakiem danych i skutkuje brakiem obrotu po 1 grudnia 2008 r.: „[...] substancje w ich postaci własnej, jako składniki

zmiany w środowisku wodnym) lub CMR kat. 1 lub 2 trwa aż 10 lat (od czerwca 2008 do czerwca 2018 roku). Niewykonanie rejestracji wstępnej w odpowiednim terminie zamykało natomiast możliwość produkcji

preparatów lub w wyrobach nie są produkowane we Wspólnocie

lub importu substancji w ilości powyżej 1 tony rocznie do momentu

ani wprowadzane do obrotu, chyba, że zostały zarejestrowane

wykonania rejestracji właściwej (dużo bardziej już skomplikowanej

[...]”. [art. 5 rozporządzenia REACH].

i pracochłonnej, a przede wszystkim znacznie kosztowniejszej).

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

polski przemysł | 35 Ze względu na mnogość obowiązków nakładanych przez REACH,

do przetwarzania chemicznego (zwanego dalej „syntezą”) w celu

jak również szeroką skale osób podlegających pod te wymagania,

przekształcenia jej w inną substancję. Półproduktem nie jest więc

w rozporządzeniu znajdziemy liczne zwolnienia z przestrzegania

substancja wykorzystywana do producji mieszaniny, jeżeli sama nie

nakładanych przepisów, a wśród nich artykuł 2 mówiący o wyłączeniu

ulega przekształceniu. REACH wyróżnia trzy grupy półproduktów:

leków stosowanych u ludzi lub do celów weterynaryjnych w zakresie

• półprodukty niewyodrębnione, czyli półprodukty, które podczas

objętym przez rozporządzenie (WE) nr 726/2004, dyrektywą 2001/82/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 roku w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do weterynaryjnych

syntezy nie są celowo usuwane (z wyjątkiem procesu pobierania próbek) z urządzenia, w którym przeprowadzana jest synteza. • Urządzenie takie natomiast to pojemnik do przeprowadzania reakcji,

produktów leczniczych i dyrektywą 2001/83/WE Parlamentu Europej-

wyposażenie pomocnicze i urządzenia, przez które przemieszczają

skiego i Rady w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do

się substancje podczas stałego procesu ciągłego lub okresowego,

produktów leczniczych stosowanych u ludzi. Warto zwrócić uwagę,

a także rurociągi do transportowania z jednego pojemnika do

że wyłączenie to dotyczy jedynie gotowych produktów leczniczych

drugiego w celu przeprowadzenia następnego etapu reakcji;

w przypadku komunikacji w łańcuchu dostaw oraz komponentów

urządzenie takie nie oznacza zbiorników i innych pojemników,

produktów leczniczych w przypadku rejestracji, oceny, zezwoleń,

w których substancje są magazynowane po wyprodukowaniu.

i dalszych użytkowników. Wyłączenie dotyczące rejestracji w przemyśle

• półprodukty wyodrębnione w miejscu wytwarzania, czyli półprodukty

farmaceutycznym dotyczy więc wyłącznie API (Active Pharmaceutical

niespełniające kryteriów półproduktu niewyodrębnianego i w których

Ingredients) i substancji dodatkowych wchodzących w skład leku ale

przypadku produkcja samego półproduktu i synteza innej (innych)

nie dotyczy już półproduktów służących do produkcji API. W związku

substancji z tego półproduktu odbywa się w tym samym miejscu

z powyższym każda firma farmaceutyczna produkująca lub importująca półprodukty do syntezy API w ilości powyżej 1 tony rocznie ma obowiązek ich zarejestrowania w Europejskiej Agencji Chemikaliów.

wytwarzania obsługiwanym przez jedną lub więcej osób prawnych. • półprodukty wyodrębnione transportowane, czyli półprodukty nie spełniające kryteriów półproduktu niewyodrębnianego i transportowane pomiędzy innymi miejscami wytwarzania lub do nich dostarczany,

Jak zarejestrować półprodukt zgodnie z REACH?

przy czym miejsce wytwarzania definiujemy jako pojedynczy obszar, na

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia REACH półproduktem nazywamy

terenie którego - jeżeli znajduje się tam więcej niż jeden producent sub-

substancję, która jest produkowana, zużywana lub stosowana wyłącznie

stancji - wspólnie użytkowana jest określona infrastruktura i wyposażenie.

Ideowym celem wprowadzenia rozporządzenia REACH było zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia człowieka i środowiska poprzez kontrolę najbardziej szkodliwych substancji wprowadzanych na rynek Wspólnoty

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

36 | polski przemysł Rozporządzenie REACH nakłada obowiązek rejestracji wyłącznie na

e) w razie wypadku i w sytuacji, gdy wytwarzane są odpady, podczas

półprodukty wyodrębnione w miejscu wytwarzania oraz transportowane

procesu oczyszczania lub czyszczenia i konserwacji instalacji

półprodukty wyodrębnione. Półprodukty niewyodrębnione są na mocy

stosowane są procedury kontroli i procedury postępowania w celu

artykułu 2 rozporządzenia REACH z tego obowiązku zwolnione.

minimalizacji emisji i związanego z nią narażenia;

Warto dodatkowo uświadomić sobie, iż ta sama substacja w wielu

f) procedury dotyczące postępowania z substancjami są dobrze

wypadkach może być traktowana w jednym zastosowaniu jako substan-

udokumentowane i ściśle nadzorowane przez podmiot zarządzający

cja (produkt końcowy), a w innym jako półprodukt wyodrębniony.

miejscem wytwarzania.

W takim wypadku producent substancji stosowanej zarówno jako produkt końcowy oraz półprodukt wyodrebniony ma za zadanie wypełnienie

W innym przypadku, gdy warunki te nie są spełnione należy

obowiązków rejstracji rozporzadzenia REACH w zakresie obowiązujacym

przedstawić dokumenty rejestracyjne jak dla rejestracji każdej innej

dla substancji (produktu końcowego) przy założeniu tonażu substancji-

substancji.

-produktu końcowego. W celu zaznaczanie, iż substancja ta stosowana

Przedłożenie dokumentów rejestracyjnych łączy się z wniesieniem

jest również przez rejestrujacgo jako półprodukt należy w odpowiednim

opłaty wymaganej zgodnie z przepisami tytułu IX rozporządzenia REACH

fragmencie dossier technicznego zaznaczyć fakt stosowania tej

i rozporządzenia o opłatach związanych z rozporządzeniem REACH

substancji dodatkowo jako półproduku wyodrębnionego z wyrażnym

(Rozporządzenie KE Nr. 340/2008 z dnia 16 kwietnia 2008 r.

wskazniam na roczny tonaż stosowanego półproduktu.

w sprawie opłat i należności wnoszonych na rzecz Europejskiej Agencji

Rejestracja półproduktów zgodnie z art. 17 i 18 rozporządzenia

Chemikaliów na mocy rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu

REACH przebiega na szczególnych, uproszczonych dla przedsiębiorstw

Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń

rejestrujących warunkach. Rejestrujący przedkładają drogą elektroniczną

i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH)). Koszty te

za pomocą systemu REACH IT dokumentacje skłądajacą się z dossier

różnią się znacznie w zależności od wielkości firmy, sposobu rejestracji

rejestracyjnego przygotowanego w programie IUCLID5 zawierajacą

i rejestrowanego tonażu:

zdecydowanie mniejszą liczbe wymaganych danych niż ma to miejsce Rejestracja półproduktów – opłaty standardowe

podczas rejestracji substancji standardowej. Warunkiem przedłożenia mniejszej ilości danych w przypadku półproduktów wyodrębnianych w miejscu wytwarzania niż jest to w przypadku rejestracji innych substancji obecnych na rynku jest deklaracja producenta, że dany półprodukt jest produkowany i stosowany w warunkach ściśle kontrolowanych i podczas wszystkich etapów jego istnienia jest

Indywidualne przedłożenie informacji

Wspólne przedłożenie informacji

1600

l 200

Opłata

dokładnie oddzielony przy zastosowaniu środków technicznych oraz, że Rejestracja półproduktów – ulgi dla MŚP

w celu minimalizacji emisji i wszelkiego wynikającego z niej narażenia stosowane są procedury kontroli i procedury postępowania,

(EUR)

a w przypadku półproduktów transportowanych, gdy producent

Średnie przedsię biorstwo

lub importer potwierdzi lub oświadczy, że otrzymał od użytkownika potwierdzenie faktu, że synteza innej lub innych

Średnie przedsię biorstwo

Małe przedsiębiorstwo

Mikro przedsiębiorstwo

substancji z tego półproduktu odbywa się (Indywidualne (Wspólne (Indywidualne (Wspólne (Indywidualne (Wspólne przedłożenie przedłożenie przedłożenie przedłożenie przedłożenie przedłożenie informacji) informacji) informacji) informacji) informacji) informacji)

w innych miejscach w następujących ściśle kontrolowanych warunkach: a) substancja jest ściśle oddzielona przy zastosowaniu środków technicznych podczas wszystkich etapów

Opłata

1 120

840

640

480

160

120

jej istnienia, włączając w to produkcję, oczyszczanie, czyszczenie i konserwację instalacji, pobieranie próbek,

* Zgodnie z zaleceniem Komisji WE z dnia 6 maja 2003 r.:

badania, załadunek i rozładunek urządzeń lub pojemników oraz

• przedsiębiorstwa małe to takie, które zatrudnia mniej niż 50 osób

usuwanie, oczyszczanie i magazynowanie odpadów; b) w celu minimalizacji emisji i wszelkiego wynikającego z niej narażenia stosowane są procedury kontroli i procedury postępowania; c) substancją zajmuje się tylko odpowiednio wyszkolony i upoważniony personel; d) w przypadku czyszczenia i konserwacji instalacji, przed otwarciem

i którego obroty roczne i/lub roczna suma bilansowa nie przekracza 10 mln EUR, • przedsiębiorstwa mikro to przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 osób, i których obroty roczne i/lub roczna suma bilansowa nie przekracza 2 mln EUR, • przedsiębiorstwa średnie to takie, które zatrudniają mniej niż

systemu i wejściem do niego stosowane są specjalne sposoby

250 osób, i których obroty roczne nie przekraczają 50 mln EUR, i/lub

postępowania, takie jak czyszczenie i mycie;

których roczna suma bilansowa nie przekracza 43 mln EUR.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

• gwarancja jakości wody spełniającej wymogi Farmakopei Polskiej VIII • pełna dokumentacja kwalifikacyjna (IQ, OQ i PQ) • montaż, rozruch oraz szkolenie • profesjonalna obsługa serwisowa

38 | logistyka

Informatyka na zdrowie Technologie IT w branży farmaceutycznej mają nie mniejsze znaczenie niż badania na rozwojem leków, procesy rejestracji, wprowadzenia na rynek czy działania marketingowe. Sztywne regulacje, dynamiczne zmiany na rynku czy presja konkurencyjna, zwiększa konieczność wsparcia działalności firm farmaceutycznych ze strony systemów informatycznych. Pozwalają one wspierać zarządzanie złożonym środowiskiem organizacyjnym, który uwzględnia zmiany prawne, wytwórcze, rynkowe oraz logistyczne. Consafe Logistics

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

logistyka | 39

Rosnąca na rynku konkurencja, a także wymagające prawo powodują, że przedsiębiorstwa farmaceutyczne stoją przed koniecznością wdrożenia zaawansowanych rozwiązań IT. Tylko w ten sposób mogą spełnić wymogi ustawodawców, usprawnić produkcję i przyśpieszyć wprowadzenie produktów na rynek.

IT w służbie farmacji Dla przemysłu farmaceutycznego kluczową sprawą są regulacje dotyczące zachowania najwyższych standardów bezpieczeństwa (GMP), począwszy od etapu badań nad nowymi produktami, przez ich rejestrację, produkcję leków, aż po fizyczną dystrybucję, promocję oraz notowanie niepożądanych działań specyfików znajdujących się w obrocie. StandardyDobrej Praktyki Wytwarzania to obowiazujące w branży farmaceutycznej wymogi obejmujące działania, które muszą być podjęte i warunki które muszą być spełnione na etapie produkcji, aby leki i materiały medyczne przekazane do dystrybucji były najwyższej jakości. GMP nakłada też wymagania na systemy informatyczne. Jeżeli system IT nie zostanie poddany walidacji, to w myśl przepisów, nie jest on wiarygodnym źródłem informacji. Nie wiadomo bowiem np. czy jest w stanie sprawnie zarządzać systemem produkcyjnym. Wprawdzie może być on dalej używany, jednak równolegle musi być zastosowany standardowy system zapewnienia jakości. W praktyce oznacza to konieczność prowadzenia papierowej dokumentacji procedur, instrukcji, rejestrów sprzedaży czy zakupów.

Logistyka na cito O potrzebie wdrożenia i wykorzystania systemów IT świadczy przykład rozwiązań logistycznych. Logistyka rozumiana jako złożony proces dostarczenia produktu na rynek jest integralnie powiązana z procesem produkcji, kanałami dystrybucji, otoczeniem biznesowym oraz z konkurencją. Biorąc pod uwagę projektowanie logistyki i łańcucha dostaw, szczególnie w tej branży istotne jest fachowe powiązanie ze sobą wielu aspektów takich jak dobranie odpowiedniego wyposażenia logistycznego i odpowiednich narzędzi IT. Proces dystrybucji wyrobów farmaceutycznych stanowi cykl złożonych działań, które wymagają zachowania najwyższych standardów bezpieczeństwa i wymiany informacji. Utrzymanie pełnej kontroli nad systemem oraz wgląd w najdrobniejsze elementy stanowi fundament jakości i skuteczności.Dziś rynek wymusza krótki czas dostaw nawet dla pojedynczych opakowań leków. Instytucje nadzorujące obrót lekami wymagają spełnienia określonych, restrykcyjnych warunków transportu. Każdy uczestnik tego rynkuma swoje oczekiwania odnośnie sposobu informowania o dostępnej ofercie, składaniu zamówień, obsługi płatności czy refundacji NFZ. To wszystko powoduje, że dystrybutorzy budują złożone systemy logistyczne umożliwiające spełnienie tych wymagań. - W codziennym funkcjonowaniu firm z sektora farmaceutycznego rozwiązania IT są koniecznością. Weźmy za przykład typową aptekę, która z założenia nie posiada magazynów leków więc jej zaopatrzenie odbywa się nawet 2-3 razy dziennie. Każda hurtownia czy firma farmaceutyczna musi więc wykorzystywać sprawny system wspomagający

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

40 | logistyka

zarządzanie transportem, który daje m.in. dostęp w czasie rzeczywistym

nośnika, jak i całej przesyłki, co bardzo ułatwia pracę spedytorom

do statusów zleceń i możliwość centralnego kontrolowania realizacji

i przyspiesza proces dostarczenia lekarstw na czas.

zamówień. – mówi przedstawiciel dużego dystrybutora leków na polskim

Nowoczesne rozwiązania dla logistyki pozwalają stale monitorować

rynku. Transport leków to jeden z kluczowych elementów tego skompli-

temperaturę wewnątrz pojazdów przewożących leki jak i pojemniki

kowanego procesu. Niezorganizowany lub źle przygotowany mechanizm

z lekami. Każde odchylenie od normy jest komunikowane specjalnym

może stanowić poważny problem dla firmy oraz pacjentów.

alertem na terminalu bądź u spedytora Rozwiązanie jest zintegrowane

W związku z restrykcyjnymi wymaganiami prawnymi i organizacyjnymi, firmy zobowiązane są do zminimalizowania ryzyka produkcji.

modułami odczytującymi temperaturę. Odczyt złych parametrów skutkuje natychmiastowym komunikatem.

Daje to pewność, iż produkt, który zostanie wprowadzony na rynek nie jest szkodliwy i wadliwy. Wszystkie procesy muszą być zatem udokumentowane. Przedsiębiorstwa powinny udowodnić, że kontrolują ryzyko produkcji i logistyki.

Jak wybrać dostawcę systemu Prowadząc proces identyfikacji dostawców systemu informatycznego, firmy farmaceutyczne powinny zwrócić uwagę na kilka kryteriów. Kluczowym elementem jest dostosowanie systemu do wymagań rynku

Jak działa sprawna logistyka? Przykładem rozwiązania, które optymalizuje wszystkie procesy

farmaceutycznego, jego specyfiki, regulacji i otoczenia konkurencyjnego. Dobry system IT to taki, który w prosty sposób można adoptować

logistyczne w firmie jest ControlTransport firmy Consafe Logistics. Jest

do procesów zachodzących w firmie. Ponadto każdy doświadczony

to mobilny system wspomagający zarządzanie transportem, który daje

dyrektor informatyki musi zdawać sobie sprawę, że wartość systemu

dostęp w czasie rzeczywistym do statusów zleceń i możliwość centralne-

powinna byćmierzona konkretnymi wskaźnikami: kosztem wdrożenia

go kontrolowania realizacji zamówień. - Głównym zadaniem systemu jest

i utrzymania systemu, czasem wdrożenia i stopą zwrotu z inwestycji.

usprawnienie realizacji zleceń spedycyjnych i transportowych. Rozwiąza-

I na koniec ważna rada - warto wybierać firmy z doświadczeniami

nie umożliwia kontrolę przesyłki z punktu A do punktu B, transportowaną

konsultantów z rynku lokalnego, którzy będą rozumieli potrzeby,

przez terminale przeładunkowe C, D, E itd.- mówi Marcin Michalski,

oczekiwania zarządu i dyrektora IT w kontekście funkcjonowania firmy.

project manager w Consafe Logistics.- Kontrola odbywa się poprzez śledzenie danej przesyłki (zlecenia) zarówno na poziomie wybranego

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

Ta ulica ma dwie nazwy, a kierunek ruchu zmienia się w południe.

Uśmiechnij się! Największa liczba radarów w Niemczech.

Ta ulica zamienia się w ulicę sztuki w piątki... ... a ta ulica jest zamykana w kwietniu z powodu corocznych migracji ropuch.

Ciesz się widokami! Jesteś w najwyżej położonej miejscowości w Bawarii.

NIKT NIE ZNA NIEMIEC TAK JAK MY Przy dostarczaniu przesyłek zawsze na czas, kluczem do sukcesu jest znajomość lokalnych uwarunkowań. Dzięki olbrzymiej wiedzy na temat regionu, a także znajomości lokalnych procedur celnych oraz posiadaniu centrum przeładunkowego w Lipsku udało nam się stworzyć doskonałą sieć połączeń międzynarodowych z i do Niemiec. Właśnie dlatego, jak nikt inny, gwarantujemy dostarczanie przesyłek przed godziną 12.00 do większości miejsc w Niemczech*. A wszystko to w atrakcyjnych cenach. Warto wykorzystać naszą wiedzę. simplydhl.com/poland

*Sprawdź aktualną dostępność usługi na www.dhl.com.pl

42 | produkcja

Nowoczesne tabletkarki Przeciwutleniacz o szerokich korzyściach zdrowotnych

Astaksantyna

– dwa sposoby zadawania nacisków i kontroli procesu

Jerzy Lasota Farmaserwis

Obserwowany w ostatnich latach postęp w konstrukcji maszyn tabletkujących skutkuje coraz lepszym ich przystosowaniem do obrabianych produktów. Kiełkująca od lat idea tabletkowania stałymi naciskami, doczekała się realizacji. Dla farmaceutów jest to znaczne udogodnienie, dające nowe możliwości wytwarzania.

W firmach farmaceutycznych słyszy się czasem opinię, że tabletka to

Następnym przykładem dostosowania maszyny do produktu może być

trudna forma leku. Problemy produkcyjne dotyczą najczęściej sytuacji, gdy

wynalazek pozwalający na dozowanie substancji poślizgowej wprost na

pracowicie przygotowany granulat lub proszek nie tabletkuje się zgodnie

powierzchnie narzędzi, czyli na stemple i matryce, nie zaś do tabletki. Czemu

z oczekiwaniami. Pojawia się wówczas odwieczny temat wzajemnego dosto-

to służy? Otóż najczęściej jest tak, że substancje ułatwiające wypchnięcie

sowania maszyny i produktu. Wiadomo, że maszyna ma swe wymagania,

tabletki z matrycy „przy okazji” bardzo osłabiają spoistość tabletek, a jeszcze

które muszą być uwzględnione przy projektowaniu formulacji, jak choćby

– jako hydrofoby – wydłużają czas rozpadu w wodzie, niekiedy o kilkaset

to że wypychanie tabletki z matrycy powinno się odbywać niewielką siłą,

procent. Jeśli już poślizgi są potrzebne w całej masie, to w minimalnej

albo to że siły nacisku na produkt są ograniczone wytrzymałością stempli

ilości, umożliwiającej łatwe wzajemne przemieszczanie się cząstek podczas

(a nie całej maszyny – to różnica). Z drugiej strony, od konstruktorów

gwałtownego zgniotu, a tym samym – równą dystrybucję substancji

maszyn wymaga się żeby podczas ich projektowania wzięli pod uwagę

w matrycy. Jeżeli z badań mechanicznych wynika, że do lekkiego wypchnię-

specyfikę obrabianych substancji farmaceutycznych. Tak się istotnie dzieje,

cia (czytaj: do działań zapobiegających zacieraniu i brudzeniu tabletek) doda-

zatem dokonujący się postęp w konstrukcji tabletkarek uwzględnia potrzeby

na aktualnie ilość nie wystarcza, a udowodniono, że większa ilość pogarsza

technologów wynikające z badań substancji. Oto dwa przykłady.

konstrukcję tabletki – to zastosowanie wspomnianego wynalazku ma sens. Jest to średniej wielkości agregat dostawiany do tabletkarki, dysponujący

Historia W ostatnich dziesięcioleciach zwrócono szczególną uwagę na rolę

sprężonym powietrzem, rozpylaczem i „odkurzaczem” wciągającym nadmiar rozpylonej substancji poślizgowej, by ją ponownie zawrócić do obiegu.

docisku wstępnego podczas tabletkowania, uznając że pełni on rolę znacznie większą, niż tylko usuwanie powietrza z matryc, przed momentem właściwego – zazwyczaj dużo silniejszego – sprasowania. Efektem tego spojrzenia

Aktualności Niniejszy artykuł jest w istocie omówieniem kolejnego przykładu dosto-

są takie konstrukcje maszyn, w których rolki docisku wstępnego i głównego

sowania maszyny do produktu, według potrzeb technologów. Na początek

mają jednakową średnicę (im większą – tym lepiej, chodzi tu o wydłużenie

poczyńmy małą uwagę, że dla lepszej przejrzystości rysunków nie pokazano

czasu zgniatania) oraz mogą przenosić jednakowo duże obciążenia. Ten fakt

nigdzie rolek wstępnego sprasowania, jednak wiemy już że w nowoczesnych

jest szczególnie istotny podczas tabletkowania z proszku, gdy możliwość

maszynach mają one konstrukcję identyczną jak dla nacisków głównych.

zastosowania solidnego docisku wstępnego staje się często nieodzownym

Przybliżmy teraz użyty na początku termin „stałe naciski” – dlaczego to

warunkiem powodzenia. Idąc tym tokiem rozumowania, można zadać

takie ważne? Krótka odpowiedź jest taka: w tabletkarce nacisk na produkt, jako

pytanie: a jak jest w laboratorium? Czy tu też mamy możliwość zadawania

silnie zależny od dozy zasypanej do matrycy (rys.1), podlega dużym wahaniom,

dużych docisków wstępnych? Pytanie ma sens o tyle, że spotyka się czasem

zaś dla niektórych produktów wymagane jest tabletkowanie bez tych wahań,

sytuacje, gdy produkt z powodzeniem może być tabletkowany bezpośrednio

czyli w warunkach stałych nacisków. Jakie to są produkty? To są takie

(przypomnijmy: znacznie taniej, z lepszą jakością!), ale... farmaceuci sobie

formulacje, w których np. czas rozpadu tabletki w wodzie wydłuża się znacznie

z nim nie radzą w laboratorium i dlatego przeznaczają go do mokrej obróbki,

poza wyznaczoną granicę gdy tabletka była wykonana za dużym naciskiem,

co najwyżej wzdychając: tego się nie da stabletkować bezpośrednio. Jedyną

zaś jeśli nacisk jest zbyt mały – tabletka jest słaba, o małej twardości. Skoro

zaś przyczyną takiej bezradności okazuje się być tylko brak solidnego

więc przedział pomiędzy naciskiem za dużym i za małym jest wąski, to oprócz

docisku wstępnego na etapie projektowania formulacji.

trudności z uplasowaniem się pośrodku obszaru optymalnego, powstaje też

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

43 W tabletkarce rotacyjnej:

problem eliminacji zbyt dużych wahań. Jak wyrównać wahania nacisków? Czy da się spowodować równiejsze napełnianie matryc? Owszem, działa się i w tym kierunku, konstruując najróżniejsze systemy dozowania i starając się uzyskać jak najlepszą powtarzalność napełnienia wszystkich matryc. To jednak nie wystarcza. Nota bene: powtarzalność dozowania jest zazwyczaj większa dla proszków (gdy cząstki mniejsze niż 0,3mm), zwłaszcza suszonych rozpyłowo i granulatów fluidalnych (równe, sferyczne obiekty), niż dla granulatów przecieranych, kalibrowanych przez siatkę, gdzie homogenność wielkości

Ruch stołu

cząstek jest terminem bardzo abstrakcyjnym i gdzie dobór ilości substancji poślizgowych prawie nigdy nie jest w pełni prawidłowy, bo być nie może. Skoro

A więc:

już zabrnęliśmy tak daleko, to przypomnijmy: skuteczność poślizgów zależy od

Produkt jest ściskany z taką siłą, jaką w y m u s i poprzez swoją obecność.

powierzchni cząstek dla których są one dozowane, zatem w obecności pyłu (a w przecieranym granulacie jest go sporo!) wymieszanego z dużymi cząstkami, gdy jeszcze – dla urozmaicenia – dochodzi do segregacji, objawiają

Najkrócej: Ile produktu, taki nacisk.

się chętnie niekorzystne cechy tabletek, takie jak: zacieranie w matrycach (gdy lokalnie jest za mało poślizgu), wieczkowanie (gdy lokalnie jest go za dużo), czy wspomniane już wahania czasu rozpadu. A gdy do tego jeszcze

Dla danego rozstawu rolek dociskowych, siła nacisku na produkt zależy od ilości tegoż produktu w matrycy.

Rys. 1.

dodać nieuniknione oscylacje nacisków (i ciężarów tabletek), spowodowane

Gdy maszyna rotacyjna pracuje:

niehomogennością granulatów – zwłaszcza tych przecieranych - to mamy obraz sytuacji, w której tabletka jawi się rzeczywiście jako trudna forma leku.

• Brak produktu*  nie ma nacisku

Konstrukcja

• Mało produktu  mały nacisk  małe odsunięcie rolki

Przebrnąwszy oto przez gąszcz zagadnień towarzyszących, których

• Dużo produktu  duży nacisk  duże odsunięcie rolki

nigdy nie brakuje (a i tak poruszono tu tylko skromną część), zajmijmy się teraz ważnym szczegółem w konstrukcji tabletkarki, który sprawia, że staje

• Za dużo produktu  wyłącza się napęd stołu**

się ona maszyną bardziej uniwersalną, niwelującą opisane wyżej problemy z naciskami. Na rys.2 zamieszczono skondensowany opis pracy tradycyjnej

Dotyczy nowszych maszyn (rys.8), ale tylko gdy pracują z zadanym naciskiem. Wówczas sygnałem regulującym napełnienie nie jest wartość nacisku, lecz wielkość przemieszczenia rolki ruchomej.

maszyny rotacyjnej. Widoczne są tu we fragmentach dwie potężne rolki obracane przez przechodzące pomiędzy nimi stemple. Gdyby w matrycy znalazło się za dużo produktu, lub gdyby operator maszyny zsunął te rolki

* a mimo to stemple się nie zetkną, gdy maszyna jest dobrze wyregulowana.

za blisko, to siły działające na stemple mogły by je po prostu zniszczyć, tym bardziej że części robocze, pracujące w matrycy, są bardzo cienkie

** pod warunkiem, że bezpiecznik stempli ustawiony został prawidłowo – to najważniejsza czynność przed przystąpieniem do tabletkowania!

i delikatne. Do zniszczenia nie wolno dopuścić i dlatego w każdej, bez wyjątku, tabletkarce jedna z widocznych tu rolek musi mieć możliwość odsunięcia się po przekroczeniu pewnej siły. Jest to tak zwany bezpiecznik

Sygnały dla komputera sterującego napełnianiem matryc

Rys. 2.

stempli (rys.3). W zależności od producenta maszyny, rolką ustępującą może

Zabezpieczenie stempli przed zniszczeniem

być rolka górna lub dolna. Czynnikiem napinającym rolkę może być olej (jak na rys.3 – tak jest najwygodniej, ale i najdrożej), nastawiana przez operatora sprężyna, albo wielki przeciwciężar na dźwigni. Ważne są tu trzy wymagania: • siła odsuwająca rolkę naciskową musi być regulowana,

• musi być pokazana jej wartość, • najmniejsze odsunięcie rolki musi spowodować wyłączenie maszyny.

Czujnik wyłączający napęd stołu

ka ni w ro te

(dorysowany)

Manometr wyskalowany w kN.

Odsunięcie rolki

Ciśnienie ustawia operator wg tabeli ob ciążalności stempli.

Regulacja wspomnianej siły odsuwającej rolkę polega na ustawieniu takiej wartości (w kiloniutonach), jaka wynika z tabeli obciążalności stempli. W pracującej maszynie, stempel jest elementem najsłabszym. Tym słabszym im jest cieńszy i bardziej wklęsły, dlatego podlega szczególnej

Akumulatory ciśnienia

Siłownik hydrauliczny

ochronie. Dodajmy jeszcze przypomnienie, że prawidłowe ustawienie bezpiecznika stempli oraz jego systematyczne kontrolowanie, jest pierwszą

Agregat (zbiornik oleju i pompa)

i absolutnie niezbędną czynnością operatora (ale i farmaceuty, jeżeli samodzielnie eksperymentuje, wykorzystując np. tryb pracy jednostemplowej) zanim cokolwiek zacznie się tabletkować.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

Rys. 3. 4/2010

44 | produkcja Działanie

Przykład:

Powietrze (olej)

Opisawszy mechanizm zabezpieczenia stempli, spróbujmy teraz podążyć

Pracujemy stemplami Ø7R6, dla których maksymalna siła nacisku (odczytana z tabeli) wynosi 9kN.

Odczyt [kN] nastawionej siły nacisku

Detektor przemieszczenia (liniał optoelektr.)

za myślą konstruktorów i rozszerzyć jego działanie. Dociekliwi konstruktorzy

Sytuacja 1: jako siłę podpierające rolkę ustawiamy 9kN, a dystans między rol kami (dolna tu niewidoczna)  tak żeby naciski wynosiły około 5kN. To jest tab letkowanie tradycyjne (linia czerwona). Do regulacji napełnienia matryc służą sygnały sił z tensometru. Sytuacja 2: Jeżeli zależy nam na tym, żeby tabletki zostały sprasowane dokładnie siłą 5kN, to ustawiamy ją jako podparcie rolki, a dystans między rolkami musi być taki, żeby każde przejście stempla powodowało niewiel kie przemieszczenie rolki ruchomej. Te właśnie przemieszczenia służą tym ra zem do regulacji napełnienia matryc. Siły nacisków nie wzrosną nigdy ponad nastawione 5kN (linia czarna).

nacisk kN 9 5

czas

Rys. 4. TABLETKARKA rolka naciskowa

KOMPUTER wskaźnik siły nacisku 100

tensometr

przełącznik podzakresów linia przesyłowa

wzmacniacz pomiarowy

40 20

tabletkarek, zapewne wspólnie z technologami, zadali sobie pytanie: a co będzie, gdy rolka się odsunie, ale nie wyłączy maszyny (rys.4)? Odpowiedzi są dwie. Pierwsza taka: nie uszkodzi to stempli, mogą nadal pracować, są bezpieczne. Druga odpowiedź: tabletki będą ściskane cały czas jednakową siłą, niezależnie od różnic w napełnieniu matryc, gdyż odsuwająca się rolka nie dopuści do wzrostu sił nacisku. Dodatkową korzyścią takiej pracy będzie wydłużenie czasu nacisku (czarna linia na rys.4). Czyż to nie piękne? Owszem, ale ta idea czekała aż kilkadziesiąt lat na możliwość zastosowania. Na przeszkodzie stanął problem regulacji napełniania matryc, do którego powrócimy, omówiwszy stan wcześniejszy. Od bardzo dawna, automatyczna kontrola napełnienia matryc przebiegała na zasadzie silnej zależności nacisków od napełnienia (rys.5). Tensometryczny odczyt sił wprowadzono do tabletkarek w latach 50-tych i stanowi on nadal najdokładniejszy element pomiarowy. Tensometr, zaznaczony na rys.5, to mały lecz bardzo czuły element reagujący na zmiany naprężeń podłoża, na które został naklejony. Wzmocnione sygnały zostają

procesor

odpowiednio przetworzone przez komputer i służą do regulacji napełnienia

rejestracja sił nacisku

matryc poprzez podnoszenie lub opuszczanie krzywki napełniającej: gdy

obliczenia statystyczne

za duże naciski – zmniejsza się napełnienie i odwrotnie. Jest to układ

sterowanie napełnieniem

sprzężenia zwrotnego, dla naszych potrzeb wręcz idealny, gdyż małym różnicom napełnienia odpowiadają duże różnice w naciskach. Można się o tym przekonać, wykonując testy kwalifikacyjne, które każdy użytkownik ma

obowiązek przeprowadzić (rys.6) Nas szczególnie interesuje tu dolny wykres, sza dy

impulsy STEMPEL

przedstawiający naciski wywołane obecnością produktu. Sposób wykonania testu jest nieskomplikowany. Najpierw prawidłowo ustawiamy bezpiecznik

impuls POCZĄTEK (raz na obrót stołu)

napełnianie

prasowanie

stempli, następnie ustawiamy stały dystans pomiędzy rolkami dociskowymi, zaś do matrycy (najlepiej zawsze tej samej) zasypujemy różne ilości

zgarnianie

usuwanie złej tabletki

produktu. Każdą porcję ważymy przed zasypaniem, lub ważymy gotową

(gdy przekroczenie tolerancji nacisków)

tabletkę, zapisując jej ciężar oraz siłę z jaką została ukształtowana. Różnymi regulacja napełnienia

ilościami substancji próbujemy wywołać pełen zakres nacisków: od prawie

(gdy przekroczenie histerezy)

zerowych do maksymalnych, czyli takich, przy których bezpiecznik wyłącza Rys. 5.

nam maszynę. Naciski te i związane z nimi ciężary tabletek nie muszą podczas testowania układać się kolejno, gdyż na wykresie i tak zostaną uporządkowane. Odmianą opisanej metody jest wykonanie większej ilości tabletek, nie przerywając pracy maszyny: najpierw z małej ilości substancji (zanotowanie nacisków, później także uśrednionego ciężaru) a następnie z dużej ilości, manewrując tylko krzywką napełniania. Wówczas otrzymujemy tylko dwa punkty wykresu, który jest zawsze linią prostą (rys.7) o różnym nachyleniu, w zależności od produktu. Z wykresu tego widać jak ścisła jest zależność nacisków od napełnienia matryc i jak korzystny jest fakt, że małe odchyłki napełnień wywołują duże odchyłki nacisków. Tak było od zawsze. A co się zmieni, gdy spowodujemy że naciski będą stałe? Zmiana jest zasadnicza. Pozostaje nie rozwiązany problem automatycznej regulacji napełnienia matryc.

Problem Dotychczas, jak opisano powyżej, mieliśmy idealne sprzężenie zwrotne pomiędzy tensometrem a silnikiem krzywki napełniającej. Niestety, tego ideału pozbywamy się, gdy chcemy tabletkować ze stałymi naciskami. Rys. 6. 4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

napełnienia, tak jak tego chcieliśmy, ale stałe ich wartości nie mogą już być wykorzystane do regulacji. Ale skoro osiągnęliśmy je metodą uginania rolki, to teraz właśnie to ugięcie, zależne przecież od napełnienia, wykorzystamy do regulacji tegoż napełnienia. Rozwiązanie takie było sugerowane od bardzo dawna, tyle że... nie umiano sobie poradzić z super dokładnym, bo wyrażanym w mikrometrach (0,001mm), pomiarem przesunięcia. A musi to być pomiar metodą elektryczną, bardzo szybki, z możliwością zapisu komputerowego. Wszystko to w celu utworzenia nowego sprzężenia zwrotnego, tym razem pomiędzy już nie tensometrem, ale liniałem i silnikiem krzywki napełniającej. Liniał, to właśnie nazwa urządzenia pomiarowego, podobnego w zasadzie do cyfrowej suwmiarki. Może to być liniał optoelektroniczny lub magnetyczny. Wprowadzenie liniału znacznie rozszerzyło możliwości tabletkarki (rys.8), którą teraz można wykorzystywać na dwa sposoby. Można to opisać dwoma zależnościami: • Gdy stały dystans – to zmieniają się naciski. • Gdy stałe naciski – to zmienia się dystans. Ta skrótowa interpretacja wymaga rozszerzenia, zwłaszcza w punkcie 2, którego treść można wyrazić nieco inaczej: jeżeli chcemy mieć naciski stałe, to musimy spowodować żeby rolka naciskowa uginała się dla k a ż d e j tabletki. Dlaczego? Bo gdy się nie ugnie, to komputer potraktuje zasypaną do matrycy dozę jako zbyt małą, a wykonaną z niej tabletkę – jako za lekką (por.: niebieska linia na rys.4). W naszych rozważaniach słowo „dystans” oznacza odległość pomiędzy rolkami. Skoro jednak stemple są sztywne, to łatwiej jest posługiwać się odległością między stemplami (prawie taką jak grubość tabletki, czasem nawet używa się tylko tego terminu), niż między rolkami. (Szanowny Czytelnik zechce zauważyć, że w porównaniu z maszyną tradycyjną, maszyna nowoczesna różni się praktycznie tylko wspomnianym liniałem wbudowanym dokładnie tam, gdzie dawniej znajdował się zwykły czujnik krańcowy (jak ten dorysowany na rys.3), wyłączający z powodu przeciążenia stempli. Gwoli ścisłości dodajmy, że wprowadzono też pewne zmiany w posadowieniu rolki ruchomej, lepiej łożyskując jej tłoczysko, oraz w układzie olejowym, wyposażając go w lepsze akumulatory ciśnienia, wytrzymujące długotrwałe drgania. Niektóre konstrukcje wykorzystują powietrze zamiast oleju (por.: rys.4), różnice polegają również na usytuowaniu rolki podatnej (górna lub dolna), ale nie zmienia to zasady pracy. Konkluzja powyższego wywodu jest następująca: małymi środkami osiągnięto duże rozszerzenie możliwości maszyny.

Regulacje Poznawszy już zasadę działania, powiedzmy o rzeczy najważniejszej dla procesu – o regulacji tej nowoczesnej tabletkarki. Tu z pomocą przychodzą, oprócz nieodzownej instrukcji obsługi, starannie wykonane testy kwalifikacyjne. Jeden z nich, już nam znany, został powtórzony na rys.9, jako odpowiedź na pytanie: jak zmienia się nacisk w zależności od napełnienia matrycy? Odpowiedni fragment wykresu powiększono. Skoro teraz mamy jeszcze jedną możliwość pracy maszyny, to czeka nas następny test, który jest odpowiedzią na pytanie: jak zmienia się przesunięcie rolki w zależności od napełnienia matrycy? Pokazuje to rys.10. Oprócz badanego granulatu, pokazano tu także popularny Avicel PH-101, dla uświadomienia że wynik jest wprawdzie zawsze linią prostą, ale jej nachylenie zależy już od konkretnego produktu. W testach tych, maszyna wraz z produktem stanowi

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

reklama

Powód jest następujący: skoro stałe są naciski, to znaczy że niezależne od

46 | produkcja w istocie jeden obiekt (por.: rys.6), dlatego dobrze jest mieć wyniki testów dla różnych produktów, a przynajmniej wytypowanych jako charakterystyczne. Zmiana trybu pracy maszyny polega na wprowadzeniu odpowiednich wartości ciśnienia, nacisku i przesunięcia rolki oraz odpowiednich tolerancji, w czym pomocne są omawiane wcześniej wykresy. Zazwyczaj komputer jest tak zaprogramowany, że po wprowadzeniu wymiarów tabletki, m.in. jej wypukłości, nie pozwoli na wybranie nacisków mogących zniszczyć stemple, ale manewrowanie pozostałymi naciskami jest dowolne, zarówno dla wstępnego jak i głównego stanowiska prasowania. Bardzo istotny jest wybór kryterium odrzucenia tabletki. Tu przypomnijmy, że test kwalifikacyjny musi udowodnić, że odrzucona tabletka jest tą właściwą, a nie np. sąsiednią. Test ten jest bardzo ciekawy, zwłaszcza dla maksymalnych prędkości maszyny, lecz jego opis przekracza ramy tego artykułu.

Porady Na rysunku 11 zestawiono schematycznie wszystkie trzy możliwości Rys. 7. Ręczny regulator położe nia rolki (tu niewidoczny)

Tensometryczny czujnik siły

kierować. Otóż należy starać się unikać pracy ze stałymi naciskami. To tak jak ZASADA DZIAŁANIA

Odczyt siły nacisku

(do komputera)

Wysokość napełnienia

Zagłębienie Dystans

(strefa pras.)

(grubość tabletki)

Siła podpierająca rolkę

Wielkość przesunięcia kN

Odczyt przesunięcia

Nastawianie ciśnienia podparcia dolnej rolki, czyli:  siły nacisku (gdy praca „elastyczna”)  siły zabezpieczającej stemple (gdy praca „sztywna”)

(do komputera)

Akumulatory ciśnienia

Nastawianie dystan su między rolkami

Pojawia się pytanie dotyczące maszyn nowoczesnych: który tryb pracy wybrać? Odpowiedź nie jest prosta. Ale za to prosta jest zasada, jaką należy się

Nastawianie zagłębienia stempli (strefa prasowania)

Czujnik przesunięcia (liniał elektroniczny)

tabletkowania: jedną dla maszyn tradycyjnych i dwie – dla nowoczesnych.

z układem ABS, zapobiegającym blokowaniu kół podczas hamowania: dobrze że jest, ale korzystać zeń należy jak najrzadziej. Podobnie, jak wspomniany układ dopuszcza błąd popełniony przez kierowcę, tak i tryb stałych nacisków dopuszcza błędy w technologii i formulacji tabletki. O nich – za chwilę. Dodatkowym argumentem na unikanie pracy stałymi naciskami jest kryterium mechaniczne: układ drgający, znajdujący się w ruchu, szybciej się zużywa. Skoro mowa o drganiach, to zauważmy że rolka dociskowa, zawieszona sprężyście, przy wydajności tabletkarki wynoszącej ok. 100tys. tabl./h musi drgać z częstotliwością prawie 28Hz, a więc dość dużą jak na ciężar ok. 30-kilogramowy. Wprawdzie amplituda tych drgań, to tylko ułamek milimetra (uwaga: w dużym stopniu zależy od sposobu nastawienia maszyny, a więc od technologa lub operatora), ale jednak drgania są, bo rolka musi być odsuwana dla zapewnienia stałych nacisków i dla zapewnienia regulacji

Pompa hydrauliczna Rys. Jerzy Lasota

Rys. 8.

napełnienia matryc. Nie sugerujmy się zbytnio zachwalanym w niektórych publikacjach wydłużeniem czasu kształtowania tabletki (dwell time), bo ceną na to jest właśnie zwiększenie amplitudy, tudzież inne – nie wymienione tu z braku miejsca – drobniejsze niedogodności wynikające z praw fizyki (dynamika!), w tym i trudności w wytypowaniu pojedyńczej złej tabletki, np. za lekkiej. Stary dobry układ tensometryczny reaguje tu natychmiast, bo rejestruje naprężenia, a te o wiele łatwiej wywołać niż zmienne przesunięcia, wymagające wszak długiego czasu i znacznej energii. Tak więc, z trybu stałych nacisków należy korzystać oszczędnie i z rozwagą, co nie znaczy że jest on mało pożyteczny. Dla technologa jest to znakomite rozwiązanie w przypadku gdy naciski muszą być utrzymane w wyjątkowo wąskich granicach. Bardzo ważnym efektem zastosowania stałych nacisków jest ułatwienie pracy w laboratorium. Możliwość uzyskiwania dokładnych sił, ustawianych według życzenia, daje dużą swobodę działania i może znacząco skrócić czas potrzebny na pracowite próby wykonywane podczas projektowania formulacji lub rozwiązywania problemów produkcyjnych. Pomówmy o błędach. Autorowi znane są formulacje, w których beztroskie przedawkowanie substancji rozsadzających, powodujące nadmierne żelowanie, objawiało się jako całkowita utrata uwalniania substancji leczni-

Rys. 9. 4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

48 | produkcja Tabletkarka starszego typu pracuje w jednym trybie:

Zależność grubości tabletki od ilości produktu w matrycy (granulat wyk. na mokro, matryca Ø10, naciski: 10kN) 9,00 8,00 7,00 6,00

y = 16,8x  0,5

5,00 4,00 3,00 0,300

01 H1 el P ania) Avic porówn (dla ulat y gran Badan

y = 9,07x + 0,75 0,350

0,400

0,450

0,500

Masa tabletki [g] Różne nachylenie prostej, widoczne na rysunkach, wynika z różnic w skalowaniu. Matematyczne zależności są zachowane prawidłowo. 1mg i 1m  to są najmniejsze jednostki wykrywane w tym procesie.

1mg

około

Naciski wymuszone

9m

y = 9,07x + 0,75

4,320

Grubość tabletki [mm]

Tabletkowanie ustalonymi naciskami („podatne”). Napełnienie a przesunięcie.

4,315

Przetwornik siły

Sterowanie napełnieniem matryc

4,310

0,550

4,305

4,300 0,390

0,395

(do komputera)

0,400

Masa tabletki [g]

Wyłącznik krańcowy

W tym przykładzie:

Duże ciśnienie podtrzymuje rolkę „na sztywno”. Rolka ugina się tylko wówczas, gdy wielkość nacisków zagraża stemplom. Akumulatory ciśnienia Pompa oleju

Różnica 1mg w napełnieniu matrycy powoduje różnicę ok. 9 mikrometrów w przesunięciu rolki ruchomej. (dla granulatu typowego i matrycy Ø10) Pokazano tu tylko rodzaj problemu. Dokładne dane będą się nieco zmieniać dla konkretnego produktu, w zależności od:  masy właściwej produktu (tzw. ciężar nasypowy), im większa tym mniejsze odchylenie prostej od osi X),  średnicy matrycy (=tabletki). Duża średnica, to mniejsze różnice w wysokości słupa produktu, czyli mniejsze nachylenie prostej.

Rys. 10.

Jest to tabletkowanie „do stałej grubości”. Naciski są wymuszane obecnością produktu w matrycy: ile produktu taki nacisk.

czej, gdy tylko nastąpiło drobne przekroczenie pewnej wartości nacisków,

Nowsza tabletkarka może pracować w dwóch różnych trybach:

skądinąd bardzo pożądanych ze względu na prawidłową twardość tabletki. Podczas projektowania formulacji powinno się zapewnić by funkcja czasu rozpadu, na ogół rosnąca w miarę ściskania tabletki, wzrastała łagodnie w całym zakresie nacisków dopuszczalnych nie zaś rosła gwałtownie od pewnego punktu. W przeciwnym razie, wymagane będzie tabletkowanie w bardzo wąskich granicach nacisków i tylko nowoczesna maszyna może temu podołać. To tylko jeden z problemów, w rozwiązaniu których może pomóc opisana tu konstrukcja tabletkarki. Metoda aplikowania zawsze tych samych nacisków na każdą tabletkę powoduje, że jest to tzw. tabletkowanie

Naciski wymuszone Przetwornik siły Sterowanie napełnieniem matryc (do komputera)

do stałej porowatości. W odróżnieniu od sposobu tradycyjnego (rys.11, góra) nazwanego tabletkowaniem do stałej grubości.

Podsumowanie

Przetwornik płożenia

Duże ciśnienie podtrzymuje rolkę „na sztywno”. Każde drgnięcie przetwor nika położenia wyłą cza maszynę, by nie przeciążyć stempli. Działa to jak zwykły bezpiecznik. Akumulatory ciśnienia Pompa oleju

Opisane perypetie z niepotrzebnie wydłużonym czasem rozpadu oraz inne podobne zdarzenia są w większości do uniknięcia gdy uznamy proces tabletkowania za mechaniczny i zaczniemy pod tym kątem analizować farmaceutyczne receptury. Umiejętnie przeprowadzone badania mechaniczne

Jak wyżej, z tym że tolerancja przetwornika położenia ustawiona jest tak wąsko, że działa on teraz jak wyłącznik krańcowy.

substancji, zastosowane od najwcześniejszych etapów projektowania formulacji, pozwalają bardzo wiele spraw wyjaśnić i rozwiązać, zanim powstanie problem produkcyjny. Dotyczy to w sposób szczególny metody direct compression, niezwykle atrakcyjnej cenowo i jakościowo. Powiązane z tymi badaniami wysiłki konstruktorów maszyn, wpisują się bardzo

Przetwornik siły

pozytywnie w unowocześnianie procesu produkcji tabletek. Opisane rozwiązanie, stosowane od kilku lat lecz nie wszędzie znane, stanowi bardzo ważny element postępu.

Sterowanie napełnieniem matryc (do komputera)

Autor, korzystając z uprzejmości Redakcji, zaprasza na kursy organizowane przez Polfarmed, które będzie miał przyjemność prowadzić:

Naciski – tylko jako informacja (już nie sterują napełnieniem)

Naciski na życzenie

Przetwornik płożenia

Małe ciśnienie pozwala na nieustan ne odsuwanie rolki. Co więcej: odsunięcie musi się dokonać, żeby tabletka została zaliczona do dobrych. Akumulatory ciśnienia Pompa oleju

• Obsługa tabletkarek – planowany na 13-14.04.2011 • Analiza mechaniczna formulacji przeznaczonych do tabletkowania – planowany na 28.09.2011. Szczegółowe informacje: www.polfarmed.pl

Jest to tabletkowanie do tzw. stałej porowa tości lub stałej gęstości. Wszystkie tabletki ściśnięte jednakową siłą. Rys. 11.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

50 50 | produkcja

Produkcja i zastosowanie wody w przemyśle farmaceutycznym Dariusz Figiel Endress+Hauser Polska Sp. z o.o.

Przemysł farmaceutyczny, wymagający najwyższej jakości oraz ścisłej kontroli nad jakością produktów uwzględnia również fakt, że woda używana w procesach produkcyjnych musi spełniać określone normy. Dzięki odpowiedniej kontroli technologicznej i przy spełnieniu standardów produktu końcowego, woda znajduje różne zastosowania aplikacyjne, w zależności od stopnia oczyszczenia.

Woda jest bez wątpienia najpowszechniej używanym surowcem

powierzchnie z pozostałych produktów. Oczyszczona woda pitna

w przemyśle farmaceutycznym i biotechnologicznym. Poza typowym

z powodzeniem spełnia ww. wymagania jakościowe, jest jednak

zastosowaniem, jakim jest oczyszczanie powierzchni oraz utrzymywanie

przewidziana do bardziej wymagających zastosowań, szczególnie pod

lini technologicznej w czystości, woda jest również główną fazą występu-

kątem uwarunkowań higienicznych.

jącą w procesach fermentacji czy ekstrakcji, a także surowcem bazowym dla wielu produktów końcowych, takich jak np. szczepionki oraz leków w postaci ciekłej (także zawiesin). Istotną jednak różnicą jest stopień czystości wody, dający postawę do jej konkretnego zastosowania. W zależności od stopnia uzdatnienia i końcowego oczyszczenia,

Woda oczyszczona Woda oczyszczona stanowi cenny surowiec do produkcji wody o farmaceutycznej skali czystości. Jest to także nieodzowny składnik wszelkich roztworów. Woda

wodę możemy zaklasyfikować jako:

taka musi być przechowywana w specjalnie do tego przystosowanych

• wodę pitną

zbiornikach, zapewniających odpowiednio wysoki stopień jakości

• wodę oczyszczoną

bakteriologicznej, jak również nie może zawierać żadnych dodanych

• wodę sterylizowaną

substancji. Różnorodne procesy zachodzące po sobie wymuszają

• wodę do iniekcji (wstrzykiwań)

konieczność prowadzenia rzetelnych i dokładnych pomiarów. Ścisła

• sterylizowaną wodę do iniekcji (wstrzykiwań)

kontrola temperatury, ciśnienia oraz zapewnienie odpowiedniego

• bakteriostatyczną wodę do iniekcji (wstrzykiwań)

przepływu warunkują uzyskanie wysokiego stopnia oczyszczenia wody.

• sterylizowaną wodę do przepłukiwań

Woda wysokooczyszczona (HPW) jest używana głównie do produkcji

• sterylizowaną wodę do inhalacji

leków, gdzie są stawiane dodatkowe wymagania odnośnie endotoksyn bateryjnych. Produkcja takiej wody opiera się głównie na procesach

Szczegółowe wymagania dotyczące sposobu produkcji, przecho-

podwójnej odwróconej osmozy, w których woda poosmotyczna

wywania i zastosowania każdego z ww. produktów są restrykcyjnie

(permeat) z jednego stopnia zasila drugi moduł osmotyczny. Pozwala

nadzorowane przez uprawnione do tego organizacje, takie jak agencja

to na odsolenie wody do bardzo niskiego poziomu i osiągnięcie

rządowa FDA, a w szczególności US Pharmacopeia oraz europejski

przewodności w zakresie 1 do 3 µS / cm.

odpowiednik tej instytucji.

Woda pitna

Woda do iniekcji Woda do iniekcji (Water For Injection – WFI) jest specjalnie

Woda pitna (przeznaczona do spożycia przez ludzi) jest również

oczyszczoną wodą, która może być zastosowana bezpośrednio

używana jako surowiec do produkcji wody sterylizowanej oraz wody do

w formulacjach farmaceutycznych używanych do sporządzania

iniekcji (WFI). Woda o tym stopniu czystości to także środek czyszczący

zastrzyków dla pacjentów. Bardzo wysoki stopień jej oczyszczenia jest

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

51 uwarunkowany wymaganiami, jakie są nałożone pod kątem higienicz-

sobie procesów zmiany fazy ciekłej w gazową uzyskać finalnie produkt

ności oraz sterylności w trakcie jej produkcji. Zgodnie z regulacjami

o najwyższej, wymaganej jakości. Niewątpliwą wadą takiego sposobu

organizacji międzynarodowych, takich jak US Pharmacopeia, woda WFI

produkcji wody WFI jest dosyć długi czas oczekiwania na produkt

może być produkowana w trakcie dokładnie kontrolowanych procesów

końcowy. Metoda ta nie pozwala również uzyskać takiej samej niskiej

destylacji lub odwróconej osmozy (RO). Regulacje te mówią między

zawartości bakterii w finalnym etapie jak odwrócona osmoza.

innymi o parametrach końcowych stawianych dla wody WFI i dotyczą głównie przewodności elektrolitycznej, która nie powinna przekraczać 1.3 μS / cm przy temperaturze 25 °C. Poziom ogólnego węgla organicznego (OWO) powinien utrzymywać się na poziomie poniżej 500 ppb, a rygorystyczne normy dotyczące zarówno ilości baterii jak i substancji pozostałych po ich rozpadzie – endotoksyn, mówią o dopuszczalnym ich stężeniu na poziomie 0.25 EU / ml. Zestawienie poniżej pokazuje wymagania dla wody WFI obowiązujące w chwili obecnej przez US Pharmacopeia oraz European Pharmacopeia: Woda do iniekcji (WFI)

Parametry OWO Przewodność Azotany (NO3) Metale ciężkie Bakterie tlenowe Endotoksyny bakteryjne Endotoksyny bakteryjne

Jednostka ppm μS / cm przy 25 ºC ppm ppm jako Pb CFU / 100 ml EU / ml IU / ml

USP 0,50 ≤ 1,3 – – ≤ 10 ≤ 0,25 –

Ph. Eur. 0,50 ≤ 1,3 ≤ 0,2 ≤ 0,1 ≤ 10 – ≤ 0,25

Rys. 1. Schemat produkcji wody WFI metodą odwróconej osmozy

Produkcja najcześciej rozpoczyna się od oczyszczenia wody surowej, zgodnie z wymaganiami National Primary Drinking Water Regulations lub odpowiednio kompatybilnymi, zharmonizowanymi przepisami dla Unii Europejskiej. W trakcie całkowitego procesu oczyszczania, woda poddawana jest kolejnym procesom: przechodzi przez zmiękczacz, wymiennik jonowy, szereg etapów filtracji w trakcie odwróconej osmozy, ultrafiltrację oraz końcowe odgazowanie. Istotnym etapem jest odwrócona osmoza (RO), która polega na przepuszczeniu wody wstępnie uzdatnionej pod wysokim ciśnieniem przez specjalną membranę, wykorzystując zjawisko półprzepuszczalności błony osmotycznej, w trakcie którego cząsteczki wody przechodzą przez nią tworząc tzw. permeat, a cząsteczki soli i innych zanieczyszczeń takich jak np. bakterie, koloidy itp. zostają w koncentracie po stronie naporu wody surowej, skąd są dalej usuwane. Za pomocą tej metody uzyskuje się redukcję zanieczyszczeń rzędu 99,0 – 99,8%. Tak przygotowana woda WFI musi być dalej odpowiednio przechowywana, a pomiar jej kluczowych parametrów musi być zrealizowany w zgodności ze wszelkimi normami higienicznymi, co

Rys. 2. Schemat produkcji wody WFI metodą destylacji

jest wymaganiem oczywistym. Jakiekolwiek zanieczyszczenia mogące pojawić się na aparaturze analitycznej mogłyby doprowadzić do skażenia partii produktu. Dlatego też bezpośrednie magazynowanie wody

Wymagania higieniczne urządzeń Jak już zostało to wcześniej wspomniane, przemysł farmaceutyczny,

w odpowiednich warunkach po procesie odwróconej osmozy pozwala

jak również biotechnologiczny wymaga zaostrzonych regulacji dotyczą-

na zachowanie bardzo niskiej zawartości bakterii, zgodnie ze stawianymi

cych standardów odnośnie stosowanych urządzeń procesowych oraz

wymaganiami.

aparatury kontrolno – pomiarowej. Całkowity proces walidacji

W przypadku alternatywnej metody produkcji wody WFI, stosowanej

i dopuszczenia urządzeń do użycia w danej aplikacji musi więc

od wielu lat wieloetapowej destylacji, konieczne jest dokładne, wstępne

przebiegać zgodnie z określonymi procedurami:

usunięcie zanieczyszczeń (zawiesina, nielotne substancje organiczne,

• Uzyskaniem certyfikatów 3A i EHEDG dla przemysłu spożywczego,

związki nieorganiczne), tak aby w trakcie następujących wielokrotnie po

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

które stanowią podstawę w ocenie higieniczności urządzeń

4/2010

52 | produkcja

Rys. 3. Aparatura procesowa w trakcie pracy: oczyszczanie wody

• Analizą materiałową wszystkich komponentów wchodzących w skład urządzeń mających bezpośrednią styczność z medium i wydanie certyfikatu zgodnie z DIN EN10204 – 3.1 • Wydaniem certyfikatu zgodności dla wszystkich (również niemeta-

łatwo zauważyć, PAT jest bardzo dobrym systemem zapewniającym odpowiednią jakość wytwarzanych produktów farmaceutycznych. Przykładowo, jeżeli weźmiemy pod uwagę pomiar przewodności elektrolitycznej wody do iniekcji (WFI), próbka w tradycyjny sposób

licznych) materiałów mających kontakt z procesem zgodnie

jest podawana kilku analizom jakościowym w laboratorium,

z wymaganiami amerykańskiej instytucji US Food and Drug

a warunki pomiaru są zbliżone do tych, jakie panują w procesie

Administration (FDA), który stwierdza o fakcie nieużywania materia-

wytwarzania. Kolejne kroki, takie jak pobieranie próbki, przenoszenie

łów szkodliwych.

do naczynka pomiarowego, wykonywanie właściwego pomiaru w laboratorium są niestety potencjalnym źródłem generowania błędów.

Aby ocenić skalę bioreaktywności materiałów użytych do konstrukcji

Badanie jakości produktu

urządzeń, US Pharmacopeia ustaliła listę testów biologicznych, jakie po-

po każdym etapie procesu wiąże się również z opóźnieniami i brakiem

winny być przeprowadzone w przypadku kontaktu z ludźmi. Farmaceutyczny

możliwości ingerencji w proces.

certyfikat zgodności jest najważniejszym dokumentem, który wyszczególnia wszystkie informacje: dane o każdym odbiorcy, dacie zamówienia, numerze seryjnym urządzenia, numerze TAG oraz zawiera listę wszystkich materiałów użytych do produkcji, które mogą być w kontakcie z medium (produktem), dodatkowo potwierdzoną dokumentem FDA.

Pomiar przewodności elektrolitycznej w ujęciu wymagań PAT PAT (Process Analytical Technology), termin zaproponowany przez

Wymagania przewodności dla wody (µS / cm) Woda czysta Woda oczyszczona Woda ultraczysta Woda do iniekcji (WFI)

1 – 50 1–3 0.1 – 1 0,05 – 0,1

Zgodnie z wymaganiami PAT, kluczowa zmiana polega na wprowadzeniu układu on – line, który dokonuje pomiaru bezpośrednio w procesie. Natychmiastowo dostępne wyniki umożliwiają również ewen-

agencję FDA w 2002 roku jest ideą, która pozwoliła na utworzenie

tualne wprowadzanie korekt w trakcie procesu. Jak łatwo się domyślić,

systemu do projektowania, analizowania oraz ścisłego kontrolowania

odpowiednio dostosowana aparatura analityczna pozwala na wiarygodny

produkcji w przemyśle farmaceutycznym. W szczegółowych zapisach

i rzetelny pomiar, co gwarantuje zgodność z PAT. Parametrem takim jest

znajduje się stwierdzenie o „systemach do analizy oraz sterownia pro-

głównie przewodność elektrolityczna: niezmiernie istotnym w trakcie

cesami produkcyjnymi na podstawie wykonywanych (w toku procesów)

produkcji wody o różnej czystości, jak również charakteryzującym jakość

pomiarów krytycznych parametrów jakości, cech dotyczących wydajno-

końcowego produktu. Wartość ta powinna być mierzona bez kompensa-

ści i właściwości surowców, a także materiałów. Celem ich stosowania

cji temperatury, a przyrządy do tego celu muszą być wykonane zgodnie

jest zapewnienie odpowiedniej jakości produktu końcowego”. Jak zatem

z obowiązującymi standardami higienicznymi.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

54 | produkcja

Homogenizacja produktów * farmaceutycznych Grzegorz Dębski GEA Process Engineering Sp. z o.o. / GEA Niro-Soavi

Podstawowym zadaniem wszelkiego rodzaju urządzeń homogenizują-

Zawsze przy stosowaniu nowych lub znanych już technologii

cych jest dokładne wymieszanie dwóch (lub większej ilości) substancji,

brany jest pod uwagę końcowy efekt procesu oraz oczywiście aspekty

z których jedna powinna być w postaci płynnej, zaś pozostałe mogą być

ekonomiczne - szczególnie gdy używane substancje czynne (składowe

cieczą, ciałem stałym lub gazem - jak wykazały ostatnio prowadzone

– ostatecznego produktu) stanowią wysoki koszt. Stosując homogeni-

badania. Opisując homogenizację mówimy o specyficznej formie

zację ciśnieniową w wielu przypadkach oczekiwany efekt osiąga się przy

mieszania, które jest połączone z redukcją rozmiarów cząstek fazy

użyciu mniejszych ilości składników, oszczędzając też ilość potrzebnej

rozproszonej.

do otrzymania efektu końcowego energii. Dzieje się tak dlatego, że

Do tej pory poznano już wiele sposobów na osiągnięcie powyżej

homogenizatory nowej generacji mogą być wyposażone w specjalne,

opisanego celu (homogenizacja/ujednorodnienie), jednym z nich

nowoczesne zawory homogenizujące oraz układy automatyki po to, by

– najlepiej do tej pory poznanym pod względem technologicznym, jest

sprostać wymaganiom dowolnych procesów, w których wysoka jakość

homogenizacja wysokociśnieniowa. Prawidłowo przeprowadzony proces

i aspekty ekonomiczne są stawiane na pierwszym miejscu.

homogenizacji powinien dać makroskopowo jednorodną mieszaninę

Główne przyczyny, dla których przemysł farmaceutyczny

o określonych właściwościach fizykochemicznych, charakteryzującą się:

i biochemiczny jest mocno zainteresowany procesem homoge-

• odpowiednim rozdrobnieniem cząstek składowych,

nizacji wysokociśnieniowej, są podobne do tych, które są istotne

• równomiernym rozproszeniem cząstek,

w przypadku wielu innych dziedzin. Jakościowo wysoka i tania

• stabilnością otrzymanych podczas procesu homogenizacji dyspersji,

produkcja emulsji (poprzez mechaniczne rozdrobnienie ciekłych

• zwiększeniem lub zmniejszeniem lepkości (zależnie od zastosowania/

lub stałych cząsteczek), dyspersja składników niejednorodnych

pominięcia II stopnia homogenizacji), • żelowaniem (szybki proces bez konieczności zmian temperatury produktu).

mieszanin, zwiększenie stabilności, powiększenie stosunku wielkości powierzchni międzyfazowej do objętości czy zmiany lepkości, to jedne z najczęściej oczekiwanych efektów w odniesieniu do procesu homogenizacji.

Ze względu na bardzo dużą różnorodność produktów w tej branży farmaceutycznej niemożliwe jest szczegółowe omówienie tematu w jednym

Podstawowe przykłady zastosowań homogenizacji:

artykule. Może być on rozwijany w dowolny sposób, w zależności od

• emulgacja – jednym z podstawowych zastosowań homogenizacji

potrzeb i możliwości zastosowania homogenizacji wysokociśnieniowej.

4/2010

jest produkcja stabilnych emulsji. Jest to również pierwsze zasto-

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

55 * Wszelkie materiały użyte do niniejszego artykuły, są własnością GEA Niro-Soavi, oraz były redagowane w oparciu o wiedzę i doświadczenie osób związanych z zagadnieniami homogenizacji od momentu wprowadzenia marki Niro-Soavi na rynek polski.

zastosowaniu technologii homogenizacji. Najczęściej jest to realizowane przez mechanizmy:

– termiczne, przez utrzymywanie odpowiedniej dla danej reakcji temperatury.

– chemiczne, przez wprowadzenie katalizatorów i powiększenie stężeń reagujących substancji.

– fizyczne, przez powiększenie powierzchni międzyfazowej. Warto zatrzymać się dłużej przy ostatnio wspomnianym mechanizmie, jest on bowiem szczególnie istotny w przypadkach, gdy reakcja przebiega na granicy faz (ciecz - ciecz, ciecz - ciało stałe).

• zawiesiny – bardzo często wymaganą formą w wielu procesach przemysłowych jest zawiesina, czyli dyspersja, w której cząstki rozdrobnione występują w fazie stałej. W porównaniu do tradycyjnie stosowanego procesu mielenia lub mieszania, homogenizacja wysokociśnieniowa prowadzi do otrzymania cząstek o mniejszych rozmiarach, a ponadto daje o wiele lepsze wymieszanie komponentów. Dobór odpowiedniego ciśnienia homogenizacji pozwala na otrzymanie produktu o pożądanych końcowych własnościach. Na przykład, dzięki homogenizacji wysokociśnieniowej można sowanie homogenizacji z historycznego punktu widzenia. Bardzo częstym wymaganiem jest wymieszanie dwóch składników o różnych właściwościach. Pożądany efekt jest osiągany przez jednoczesne działanie dwóch procesów: mikronizacji i dyspersji. • reakcje chemiczne – reakcje chemiczne pomiędzy dwiema substancjami mogą być w tym przypadku przyspieszone dzięki

doprowadzić rozpuszczalność produktu praktycznie do formy natychmiastowej. • obróbka wstępna surowców poddawanych suszeniu – w przypadku suszenia jednorodność surowca ma znaczenie nie tylko dla jakości produktu, ale również dla samego procesu suszenia. Istotne jest to przede wszystkim w przypadku stosowania dyszowych reklama

56 | produkcja

urządzeń rozpyłowych, gdzie homogenizacja ciśnieniowa jest

niach dochodzących w niektórych wersjach maszyn do 4500 atmosfer

praktycznie jedynym sposobem na zabezpieczenie systemów dysz

(barów).

przed blokowaniem się elementów instalacji rozpyłowych. • przyspieszenie procesów – dzięki homogenizacji niektóre istotne

Warto pamiętać, że najczęściej zaczyna się od testów podczas których sprawdza się prawidłową (odpowiednią?) technologię procesu

procesy jak żelatynizacja czy zmydlanie zostają przyspieszone bardzo

na małych próbkach. Najlepiej użyć do tego celu homogenizatorów

silnie, podczas gdy inne, na przykład estryfikacja, zachodzą w wielu

laboratoryjnych, potem zaś (gdy proces jest przetestowany) możliwe jest

przypadkach praktycznie natychmiast.

już zaprojektowanie i wykonanie odpowiedniego urządzenia pasującego

• wytwarzanie roztworów do iniekcji – substancje używane

do wybranego procesu. Przykładem takiej maszyny jest homogenizator

do iniekcji muszą charakteryzować się wymiarami cząstek

laboratoryjny GEA Niro-Soavi PANDA + (o wydajności ok. 10 I/h

nie przekraczającymi rozmiarów naczyń, przez które muszą być trans-

i ciśnieniu homogenizacji do 2000 atmosfer).

portowane lub błon, przez które są absorbowane. W tym przypadku powyższy wymóg jest istotny raczej z punktu widzenia jakości produktu niż ze względów ekonomicznych, chociaż homogenizacja wysokociśnieniowa poprawia oba aspekty jednoczenie. • destrukcja organizmów jednokomórkowych – przemysły farmaceutyczny i biochemiczny bardzo często wykorzystują technologie, w których jednym z etapów jest destrukcja komórek. Głównym powodem jest uwolnienie substancji wewnątrzkomórkowych takich jak białka, enzymy czy witaminy, które występują w wysokich stężeniach w komórkach drożdży, alg czy bakterii. W przeszłości najczęściej stosowanym w tym celu procesem była liza komórek, która prowadziła do uwolnienia substancji wewnątrzkomórkowych poprzez chemiczne zniszczenie ściany komórki. Substancje chemiczne używane do tego celu nie zawsze są wystarczająco selektyw-

Maszyna laboratoryjna PANDA +

ne i często tworzą problemy natury jakościowej i ekonomicznej. Proces technologiczny musi uwzględniać usuwanie tych substancji, które często

W przypadku zastosowania homogenizacji wysokociśnieniowej

są wysoce toksyczne, a ponadto nierzadko same wpływają na substancje

na skalę produkcyjną/przemysłową mamy już do dyspozycji większe

wyekstrahowane z komórek.

maszyny, które oferują najwyższy poziom jakości i powtarzalności pro-

Dzięki mechanicznej naturze procesu homogenizacji wysokociśnie-

duktów wcześniej przetestowanych na maszynach typu laboratoryjnego.

niowej homogenizator posiada ewidentną przewagę nad procesami chemicznymi zarówno pod względem jakościowym, jak i ekonomicznym (utrzymuje czystość, pozwala na osiągnięcie powtarzalności, przyspiesza proces, pozwala na prowadzenie procesu w ciągłym cyklu pracy).

Homogenizatory: Oczywiste jest, że urządzenia do zastosowań biochemicznych i farmaceutycznych powinny być zaprojektowane i wykonane ze specjalnym uwzględnieniem wymogów konkretnych procesów. Szczegóły techniczne zależą zarówno od wykorzystywanych surowców, jak i od zadanych właściwości produktu, a także zastosowanej technologii. Trudno jest opisać wszystkie wersje homogenizatorów, jak również podać szczegółowe kryteria doboru ich parametrów technicznych. Wszystko bowiem zależy od przeznaczenia, zastosowania

Maszyna przemysłowa NS 5355H

przetwarzanego produktu oraz wykonania maszyn lub poszczególnych ich zespołów i materiałów z których są wytwarzane. Podobnie jest z

Więcej informacji znajdą Państwo na www.geape.pl

wydajnościami oferowanych homogenizatorów. Mogą się one zawierać w zakresie od 100 Iitrów do 100 tysięcy Iitrów na godzinę przy ciśnie-

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

Profesjonalny serwis odzieży bezpieczeństwo w produkcji farmaceutycznej Berendsen stworzył profesjonalny system serwisu odzieży przeznaczonej do produkcji farmaceutycznej. System Berendsen obejmuje doradztwo, wynajem odzieży, pranie odzieży w strefie cleanroom, kontrolę obiegu odzieży oraz jej transport. Produkty i usługi najwyższej jakości: Berendsen Cleanroom Service to system usług firmy Berendsen skierowany bezpośrednio do klientów z branży farmaceutycznej wymagających specjalnej kontroli odzieży i standardów bezpieczeństwa. Nasz serwis to wygoda i korzyści ekonomiczne, pełna kontrola procesu czyszczenia odzieży oraz produkty i usługi najwyższej jakości. Bezpieczeństwo, wygoda i korzyści ekonomiczne:

Kontrola zanieczyszczeń – surowe standardy ISO i GMP:

Oferujemy doradztwo i szeroki wybór odzieży. Oferujemy usługi obejmujące wynajem odzieży, transport oraz pranie odzieży w specjalnej strefie clean room wraz z kontrolą jej obiegu. Nasi Klienci obniżają koszty oraz zyskują gwarancję najwyższej jakości usług i bezpieczeństwo własnych procesów produkcyjnych.

Poprzez stosowanie specjalnych tkanin oraz pranie odzieży w strefie clean room zapobiegamy przenoszeniu cząstek pomiędzy pracownikiem i produktem. Proces prania odzieży jest w pełni monitorowany i odpowiada surowym standardom ISO i GMP. Nasz transport odbiera odzież zabrudzoną i dostarcza odzież czystą bezpośrednio do naszych Klientów. Nasi Klienci zyskują bezpieczeństwo własnych procesów produkcyjnych.

Berendsen Cleanroom to: -

system zarządzania odzieżą system prania odzieży najwyższe standardy higieny doradztwo bezpieczeństwo korzyści ekonomiczne www.berendsen.pl info@berendsen.pl

KEMA CERTIFICATE

ISO ISO

58 | produkcja

Nowa generacja badań laboratoryjnych Przeciwutleniacz o szerokich korzyściach dla przemysłuzdrowotnych farmaceutycznego

Astaksantyna Techniki hybrydowe dr inż. Dariusz Lipiak Dyrektor Oddziału Produktów Farmaceutycznych Dr KevinPolska Menard Brenntag Sp. z o.o.

Profesjonalistom pracującym w przemyśle farmaceutycznym nie jest obce wykorzystanie analizy termicznej, spektroskopii podczerwieni, spektroskopii Ramana, chromatografii i spektroskopii masowej. Techniki te stanowią potężne narzędzia ułatwiające zrozumienie budowy farmaceutyków, monitorowanie ich jakości w procesie produkcji oraz analizę materiałów opakowań, w których przechowywane są leki.

Choć poszczególne techniki są bardzo cenne, ich przydatność znacznie

W niniejszym artykule przyjrzymy się temu, w jaki sposób łączenie

zwiększa zastosowanie łączone. Na przykład, połączenie analizy

technik umożliwia zdobycie większej ilości danych, niż w przypadku

termograwimetrycznej (Thermogravimetric Analysis, TGA) ze spektrią

dowolnej techniki niezależnej.

podczerwieni z transformatą Fouriera (Fourier Transform Infrared Spec-

Różnicowa kalorymetria skaningowa (Differential Scanning

trometer, FTIR) zwiększa ilość informacji w stosunku do tego, co można

Calorimetery, DSC) od lat stanowi narzędzie powszechnie stosowane

uzyskać stosując tylko technikę TGA. Tego rodzaju techniki hybrydowe

w laboratoriach farmaceutycznych, wszechstronne narzędzie wykorzy-

czasami określane są mianem technik łączonych, w tym wypadku TG-IR.

stywane w szerokim zakresie: od badań i rozwoju, do kontroli jakości.

Komercjalizacja tych technik – z których wiele od lat stosowanych jest

W DSC mierzona jest odpowiedź temperaturowa materiału w trakcie

jako narzędzia badawcze – umożliwia znaczący postęp w zakresie jak

ogrzewania lub chłodzenia. Zastosowania techniki obejmują nie tylko

najszybszego uzyskania przydatnych informacji.

badanie właściwości leków, takich jak przejścia szklane, temperatura topnienia i postacie polimorficzne1, ale również interakcji leków ze składnikami pomocniczymi2, właściwości polimerów używanych w opakowaniach3, oraz wpływu na nie procesów takich jak sterylizacja promieniowaniem4. W konwencjonalnej technice DSC, próbka śledzona jest podczas ogrzewania między dwoma temperaturami, a dzięki monitorowaniu przepływu ciepła do i z próbki, wykrywane są zmiany pojemności cieplnej. Umożliwia to obserwację zdarzeń takich jak przejścia szklane oraz topnienie, czyli zdarzeń endotermicznych, oraz utwardzania i rozkładu – zdarzeń egzotermicznych. Ostatnie postępy w technice obejmują DSC Hyper, czyli wysokiej prędkości5, w której wykorzystuje się prędkość grzania ponad 200ºC/min do stłumienia zdarzeń kinetycznych, takich jak ponowna krystalizacja, denaturacja oraz wewnętrzna konwersja między formami polimorficznymi6 umożliwiając uzyskanie pełniejszego obrazu oryginalnej próbki. Dodatkowo wykorzystanie dużych szybkości przemiatania zwiększa widoczność

Wykres DSC-Raman próbki acetaminofenu prezentuje związek widma Ramana z przemianami temperaturowymi

4/2010

słabych przejść, funkcjonalnie zwiększając możliwość wykorzystania DSC do wykrywania małych ilości materiałów7. Pozwala to na wykrywa-

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

59 nie niewidocznych wcześniej przejść, takich jak przejścia szklane czystych białek lub hydroetyloskrobi8. W innej wprowadzonej ostatnio odmianie, DSC z modulacją temperatury, wobec próbki stosuje się nieliniowy profil ogrzewania, umożliwiając oddzielenie zdarzeń termodynamicznych i kinetycznych. Metoda ta również znalazła zastosowanie w badaniu materiałów farmaceutycznych i opakowań9. Jednakże wszystkie te techniki charakteryzują się wspólną wadą, która polega na braku niezależnej weryfikacji zachodzącej w próbce przemiany. Idea połączenia DSC z techniką spektroskopową nie jest nowa, jednak istniały poważne problemy z zastosowaniem technik spektroskopii podczerwieni (IR). FTIR wymaga przejścia przez próbkę lub wykorzystania widma odbitego, które z kolei wymaga przetworzenia, dzięki któremu będzie wyglądać „normalnie”. Z drugiej strony, większość z tego nie stanowi problemu w przypadku spektroskopii Ramana10 ponieważ spektroskopia ramanowska wykorzystuje światło odbite. Ostatnie prace łączące te techniki w system DSC-Raman prezentują się bardzo obiecująco. Ilustracja 1

Dane z pomiaru STA-FTIR przedstawiające krzywe DTA i TGA z STA oraz krzywą całkowitej absorbancji z FTIR. Pokazano również widma odpowiadające poszczególnym punktom krzywej

prezentuje krzywą DSC ze skanu temperaturowego acetaminofenu przy

DT/TGA, inaczej STA (Simultaneous analyzer, analizator równoczesny)

prędkości 20 ºC/minuta, przy równoczesnej ciągłej rejestracji widma

umożliwia określenie przemian termicznych wraz z krzywą utraty

ramanowskiego w trakcie pomiaru DSC. Dane widma Ramana wyraźnie

masy. Ilustracja 2 przedstawia dane uzyskane z STA połączonego

wykazują, jakie przemiany wiążą się z każdym zdarzeniem temperaturo-

z FTIR. Widać na niej, że dane DT/TGA zapewniają nam zarówno krzywą

wym skanu, dzięki czemu przydział zdarzeń staje się stosunkowo prosty.

zmian temperatury jak i utraty masy materiału, podczas gdy informacje

Technika DSC, od dawna używana do badań rozkładu związków

IR umożliwiają przypisanie określonych widm do poszczególnych

farmaceutycznych może również zostać połączona ze źródłem

zdarzeń termicznych. W przypadku farmaceutyku może to pozwolić na

promieniowania UV do monitorowania efektów rozkładu materiałów

przebadanie utraty masy i potwierdzenie, że uwalniana jest woda, aceton

przez promieniowanie UV. W przypadku wielu farmaceutyków rozkład

lub benzen. Jest to możliwe dzięki wykorzystaniu tych technik, a ponadto

pod wpływem promieniowania UV stanowi istotny czynnik, a technika

TGA-MS i TGA-GC/MS znacząco obniżają próg detekcji.12

hybrydowa UV-DSC lub foto-DSC umożliwia charakteryzację kinetyki

W końcu techniki mechaniczne, takie jak dynamiczna analiza

rozkładu11. Choć systemy te już od jakiegoś czasu dostępne są do

mechaniczna (Dynamic Mechanical Analysis, DMA) tradycyjnie wyko-

stosowania ze związkami utwardzanymi promieniowaniem UV, na

rzystywane jedynie w badaniu polimerów i opakowań, dzięki ostatnim

przykład materiałami dentystycznymi, dopiero niedawno zostały one

badaniom mogą być używane w analizie farmaceutyków 13. W analizie

wykorzystanie do badań rozkładu farmaceutyków, opakowań i dodatków.

DMA próbki poddawane są działaniu sił oscylacyjnych, co umożliwia

Analiza termograwimetryczna (TGA), jak wspomniano wcześniej,

pomiar przejść polimerów niewykrywalnych technikami takimi jak DSC.

jest prawdopodobnie najlepiej znaną techniką hybrydową, ponieważ często łączona jest z IR lub MS do badania składu uwolnionych gazów. W technice TGA próbkę ogrzewa się, rejestrując zmianę masy próbki w funkcji temperatury. Technika TGA często używana jest do badania dodatków w polimerach. W badaniach farmaceutycznych można ją wykorzystać do pomiarów pozostałości rozpuszczalników 1. Jednakże technika TGA umożliwia jedynie stwierdzenie ilości substancji w próbce, nie zidentyfikowanie jej. Ten brak informacji można rozwiązać przez połączenie analizatora TGA z innym urządzeniem, umożliwiającym identyfikację związków. Najczęściej wykorzystywane są analizatory FTIR i MS, choć czasem między urządzenia TGA i MS umieszcza się chromatograf gazowy. Zaletą tego rozwiązania jest rozdział składników uwolnionych gazów, co ułatwia ich identyfikację. Wszystkie te techniki zbiorczo określane są mianem analizy uwolnionych gazów (Evolved Gas Analysis, EVA). Poszczególne kombinacje oznaczane są skrótami TG-IR, TG-MS i TG-GC/MS. Często analizator TGA zastępowany jest połączeniem różnicowego analizatora termicznego (DT) i termograwimetrycznego (TGA). Taki analizator

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

Sacharoza sucha i przy 30% wilgotności względnej została przeanalizowana metodą DTA z użyciem kieszeni materiałowej. Widoczne jest wyraźne przesunięcie krzywej tangensa delty, wskazujące spadek temperatury przejścia szklanego

4/2010

60 | produkcja jących rozkładowi. Analiza UV-DMA umożliwia zbadanie działania tych inhibitorów. Pod wpływem wystawienia na promieniowanie UV możliwe jest zwiększenie kruchości materiałów opakowań, utrata właściwości adhezyjnych klejów i rozkład samego produktu. Rozwój technik hybrydowych napędzany jest przez potrzebę szybkiego zdobywania większych ilości danych. W miarę, jak techniki te są coraz powszechniej akceptowane w laboratoriach zajmujących się badaniem opakowań i kontrolą jakości, możliwe jest lepsze zrozumienie tego, w jaki sposób na jakość naszych materiałów wpływają zmiany procesów.

J. Ford and P. Timmons, Pharmaceutical Thermal Analysis, Ellis Horwood Ltd. Chichester, UK. 1989.

Ponieważ materiały wykazują drastyczne zwiększenie tłumienia (tangens

S. Byrn, R. Pfeiffer, and J. Stowell, Solid State Chemistry of Drugs, SSCI,

delty – zdolność rozpraszania energii) i zmniejszenie modułu o 2–3 rzędy wielkości przy przejściu szklanym, możliwe jest wykrycie bardzo

West Layette, IN. 1999. 3

P. Gabbot, Editor, Principles and Applications of Thermal Analysis, Blackwell

słabych przejść, oraz przejść związanych z bardzo małymi ilościami materiału. To ostatnie przydatne jest w przypadkach, gdy w materiale

Publishing, Oxford, UK. 2008. 4

K. Menard, “Dynamic Mechanical Analysis 2nd Edition” Francis and Taylor

może wystąpić separacja fazy. Tego rodzaju pomiary powszechnie wykorzystywane są przy pracy z polimerami do wykrywania obu przejść,

Publishers, Boca Raton, Florida, 2008. 5

Thijs F. J. Pijpers, Vincent B. F. Mathot,* Bart Goderis, Rolf L. Scherrenberg,

Tg i Tm, oraz zależności polimerów od częstotliwości. Rozwój kieszeni materiałowych umożliwia badanie metodą DMA próbek proszkowych13.

and Eric W. van der Vegte, Macromolecules, 35, (2002), 3601. 6

C. McGregor, M. Saunders, G. Buckton, and R. Saklatvala. Thermochimica

Siła nowoczesnych technik DMA polega na ich możliwości badania materiałów w warunkach podobnych do występujących w ich eksplo-

Acta, 417, (2004), 231. 7

Paul G. Royall, Ching-ya Huang, See-Wah Jai Tang, John Duncan, Glynn

atacji. Choć według definicji, nie jest to w pełni technika hybrydowa,

Van-de-Velde, Marc B. Brown, International Journal of Pharmaceutics, 301

wykorzystanie łaźni zanurzeniowych z DMA umożliwia badanie rozpuszczania błon, tabletek i kapsułek w roztworze . Choć analizę 14

(2005) 181–191. 8

Derrick S. Katayama, John F. Carpenter, Mark Cornell Manning, Theodore

metodą DMA łączono z NIR15 and MS16, rzeczywiste korzyści dla badań

W. Randolph Peter Setlow, and Kevin P. Menard, J. Pharma. Sci., 97, 1011,

opakowań farmaceutycznych i kontroli jakości kryją się w połączeniu źródła promieniowania UV z DMA (UV-DMA), lub połączenia z generato-

2008. 9

D. Craig and M. Reading, Thermal Analysis of Pharmaceuticals, Taylor and

rem wilgoci (DMA-HG).

Francis, Boca Raton, Fl. 2007.

Jednym z problemów w produkcji i przechowywaniu produktów

farmaceutycznych jest ich reakcja na wilgoć. Metoda DMA-HG umożliwia zbadanie reakcji materiału na względną wilgotność, na

GA, 2008. Submitted to J. Thermal Anal. Calor. 11

P. Royall, K. Menard, and N. Menard, in preparation. W. Chonkaew, K.

jaką zostanie wystawiony, przez zmianę wilgotności w analizatorze w trakcie pomiaru. Technika może zostać wykorzystana w stosunku do

Menard, N. Menard, and P. Ye, ICTAC 14 Proceedings, 2008, D39. 12

F. Paulik, Special Trends of Thermal Analysis, J. Wiley & Sons, West Sussex,

błon, tabletek, ich pokryć, kapsułek i samych preparatów. Wiadomo,

UK, 1995. T. Provder, M. Urban, and H. Barth, Hyphenated Techniques in

że materiały zawierające cukry są wyjątkowo wrażliwe na wilgoć, a niektóre polimery ulegają w jej obecności silnej plastyfikacji . W przypadku 4

R. Spragg, R. Alexander, K. Menard, and P. Ye, NATAS Proceedings, Atlanta,

Polymer Characterization, ACS Symposium Series, Washington D.C., 1994. 13

Piyush Gupta and Arvind K. Bansa, Devitrification of Amorphous Celecoxib,

próbek proszkowych, wymagana jest kieszeń materiałowa do utrzymania

AAPS PharmSciTech, 6, (2005) E223. Paul G. Royall, Ching-ya Huang,

materiału w trakcie pomiaru. Ilustracja 3 prezentuje porównanie między

See-Wah Jai Tang, John Duncan, Glynn Van-de-Velde, and Marc B. Brown,

próbką suchą a pomiarem w warunkach kontrolowanej wilgotności.

International Journal of Pharmaceutics 301 (2005) 181–191. K. Menard and

Wyraźnie widoczne jest obniżenie temperatury przejścia szklanego spowodowane przez zwiększoną wilgotność względną. Podobnie

P. Ye, Laboratory Equipment, 2 October 2007, 26-29. 14

I. Yakimets, N. Wellner, A.Smith, R.Wilson, I.Farhat, and J. Mitchell Mechan-

możliwe jest zbadanie odpowiedzi polimerów i klejów używanych do

ics of Materials, 39 , (2007), 500. John C Duncan, Chapter 4 Mechanical

pakowania farmaceutyków w celu stwierdzenia, czy występują zmiany

Properties in Paul Gabbot, Editor, Principles & Applications of Thermal

w właściwościach materiałów. Technika UV-DMA pozwala na analizę rozkładu materiałów opakowań wywołaną przez światło słoneczne oraz inne źródła promieniowania UV. Wiele polimerów tworzony się z dodatkiem inhibitorów UV, zapobiega-

4/2010

Analysis, Blackwell Publishing Ltd, Oxford (2008) 15

C. Pfeiffer, S. Newman and J, Stansbury, J. Acad. Dental. Matrls, in press.

S. Vyazovkin, I. Dranca, and A. Lang, Macromolecular Rapid Communications, 26 , (2004) 29 – 33

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

artykuł sponsorowany

62 | produkcja

Urządzenia dla przemysłu farmaceutycznego to kwestia doświadczenia, zaufania i najwyższej jakości wykonania Alfa Laval

Firma Alfa Laval jest wiodącym na świecie producentem i jednocześnie dostawcą pełnego asortymentu urządzeń sanitarnych w zakresie technologii przepływów, wymiany ciepła oraz systemów oddzielania i mieszania cieczy w przemyśle biotechnologicznym i farmaceutycznym.

Oferowane rozwiązania i produkty, począwszy od armatury kwasoodpornej, poprzez pompy, zawory, wymienniki ciepła, wyposażenie

Urządzenia Alfa Laval dla przemysłu farmaceutycznego i biotechnologicznego

zbiorników, do wirówek i membran są opracowane zgodnie z wytycznymi

1. Urządzenia do zbiorników Alfa Laval obejmują nie tylko rewolucyj-

cGMP (current Good Manufacturing Practice), które obejmują walidację

ne, lewitujące mieszadła magnetyczne i urządzenia do mycia zbiorników

zgodności składników wraz z udokumentowaną możliwością ich

marki Toftejorg ®, ale również szeroką gamę mieszadeł śmigłowych

czyszczenia oraz integralność materiałową.

i hydrodynamicznych, włazy, wzierniki, oprzyrządowanie

Dzięki kontrolowanemu w pełni procesowi produkcji, urządzenia te

i inne urządzenia.

zapewniają maksymalną integralność w procesach ultra czystych, trwałość i wiarygodność, co wpływa na osiągnięcie najwyższego stopnia zwrotu na inwestycji, długi okres działania oraz ogólny niski koszt użytkowania. Najwyższe standardy projektowania i wykonania urządzeń wraz z wysoką jakością materiałów stanowią gwarancję trwałości i maksymalnego czasu sprawności. W 2009 roku Alfa Laval wprowadziła do swojej oferty nowe narzędzie upraszczające i ułatwiające proces kwalifikacji i walidacji urządzeń w procesach biotechnologicznych. Pakiet dokumentacji Q-doc dostarcza użytkownikowi wszelkich informacji na temat komponentów Alfa Laval w każdym zakresie, począwszy od zaopatrzenia w materiały do produkcji, procesu produkcyjnego i dostaw. Informacja taka pozwala znaleźć nawet najmniejsze odchylenia w jakości materiału lub zmiany w produkcji - nawet w przypadku części zamiennych, co ma ogromne znaczenie dla utrzymania jakości produktów końcowych.

w procesach biotechnologicznych są dostępne

Documentation Practice

na wszelkie etapy produkcji.

i zawiera dodatkowo instruk-

Pompy odśrodkowe, z pierścieniem

cje obsługi urządzeń, testy

cieczowym, krzywkowe są przeznaczone

fabryczne i testy wydajności,

do współpracy z mediami o różnej

procedury stosowane

lepkości i ciśnieniu charakterystycznym dla

w zakresie utrzymania jakości i produkcji, certyfikaty materiałowe i informacje o częściach zamiennych.

4/2010

2. Pompy Alfa Laval do wykorzystania

Q-doc został oparty na Good

procesów biotechnologicznych, zapewniając delikatne traktowanie produktu i utrzymanie wysokiej czystości.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

63 3. Wymienniki ciepła Alfa Laval obejmują: modele płaszczowo-

6. Reaktor płytowy Alfa Laval ART® jest urządzeniem, które

-rurowe, z wyjątkowym wymiennikiem Pharma-X, który może być

zapewnia ciągły przepływ, łącząc optymalny proces mieszania z efek-

stosowany jako gotowy punkt poboru wody, płytowe wymienniki ciepła,

tywną wymianą ciepła. W wielu przypadkach, stosowanie reaktora może

z pojedynczą i podwójną ścianką, zarówno w wersji z uszczelkami jak

podwyższyć uzyskiwaną wydajność przy jednoczesnym zmniejszeniu

i spawane, oraz unikalny wykonany w 100% ze stali kwasoodpornej

zużycia rozpuszczalników i produkcji odpadów. Modułowa konstrukcja,

wymiennik ciepła AlfaNova.

która umożliwia również zmianę liczby płyt o różnej konfiguracji, oznacza dla użytkownika możliwość szybkiej reakcji na dostosowanie skali produkcji do pojawiających się potrzeb.

4. Alfa Laval oferuje szeroką gamę zaworów i urządzeń sterujących. Są to: zawory membranowe, pojedyncze i podwójne zawory grzybowe, zawory próbkujące, motylowe, regulacyjne i kulowe. W ofercie znajdują się także główki sterujące serii ThinkTop i BasicTop, przeznaczone do sterowania

7. Alfa Laval może zapewnić pełny wybór

i kontrolowania działania zaworów sanitarnych Alfa Laval.

rur i armatury marki Tri-Clover ® i UltraClean. Cały zakres posiada

5. Urządzenia z zakresu technologii rozdzielania i systemy

wymiary zgodne ze standardami DIN,

filtracyjne Alfa Laval są opracowywane przy wykorzystaniu

ISO oraz ASME-BPE, opcja gładkości

doświadczenia z ponad 100 lat. Systemy odśrodkowej separacji są

Ra<0,4 do Ra< 0,8, szeroki zakres opcji

projektowane zarówno dla celów laboratoryjnych jak i produkcji na

materiałowych.

pełną skalę. Urządzenia filtracji membranowej oparte są na procesach odwróconej osmozy, nanofiltracji, ultrafiltracji oraz mikrofiltracji. W celu uzyskania szerszej informacji na temat produktów Alfa Laval dla przemysłu farmaceutycznego i biotechnologicznego lub umówienia wizyty z przedstawicielem firmy, prosimy przesłać zapytanie na adres e-mail: poland.info@alfalaval.com

Alfa Laval Polska Sp. z o.o. ul. Rzymowskiego 53, 02-697 Warszawa tel. 0-22 336-64-64, fax: 0-22 336-64-60 poland.info@alfalaval.com

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

64 | konferencje, targi, szkolenia

CPhI Worldwide Robert Miller

Łącznie z innymi imprezami odbywającymi się w tym samym miejscu – P-MEC Europa na temat sprzętu, maszyn i technologii; ICSE na temat usług kontraktowych, testów klinicznych i opakowań; oraz BioPh na temat sektora biofarmaceutycznego – CPhI Worldwide zanotował wzrost o ponad 14% w porównaniu z wystawą w 2009 roku*.

Od ubiegłego roku wzrosła również liczba wystawców, z 1808 do 1934,

Konferencje skupiały się na temacie Światowych Strategii Zaopa-

co daje łącznie 109 nowych wystawców.

trzenia i Kontraktowania i miały wielościeżkową formułę, w ramach

Imprezy towarzyszące CPhI Worldwide również znacząco się

której odbywały się 30-minutowe seminaria na następujące tematy:

rozrosły. ICSE była większa o 24% niż w 2009, ze 100 nowymi

zaopatrzenie w substancje czynne (API) w Indiach i Chinach, szanse

wystawcami i ponad 50 nowymi wystawcami opakowań, podczas

rynkowe w zakresie leków biopodobnych, wybór i zarządzanie

gdy P-MEC była o 25% większa niż w Madrycie, a dopiero w swoim

relacjami CMO, partnerstwo i zarządzanie ryzykiem CRO, innowacje

drugim roku istnienia, BioPh gościła 300 firm wystawienniczych

w zakresie zaopatrzenia w substancje pomocnicze i leków generycz-

lub obecnych przy BioPh. W drugim roku CPhI zorganizował

nych, super leki generyczne i prognoza dla leków popatentowych.

serię przedtargowych konferencji w przeddzień otwarcia wystawy.

Frekwencja podczas konferencji była o 45% wyższa niż w 2009 roku.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

konferencje, targi, szkolenia | 65

2010 w Paryżu bije wszelkie rekordy frekwencji Wzrost liczby zwiedzających o 14%,* Do 1934 wzrasta liczba wystawców

Nowością podczas CPhI Worldwide 2010 było wprowadzenie stref w hali wystawienniczej. Powstały one w odpowiedzi na opinie wystawców i zwiedzających, aby ułatwić poruszanie się po targach. Przygotowano następujące strefy: API, Produkcja na zamówienie, Produkty pośrednie, Substancje wysokowartościowe, Substancje pomocnicze oraz Strefa ogólna. Spotkały się ogromnie pozytywnym przyjęciem, a ze względu na ich powodzenie podczas CPhI Worldwide 2011 (Messe Frankfurt, Niemcy, 25-27 października) wprowadzone zostaną dwie dodatkowe strefy – Generyczne API oraz Formy gotowe leku. Podobnie,

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

66 | konferencje, targi, szkolenia

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

konferencje, targi, szkolenia | 67

podczas ICSE powstały Strefa opakowań oraz Strefa testów

usługi, których szukali, podczas gdy ponad 90%** uczest-

klinicznych i Badań kontraktowych, dzięki którym układ

ników powiedziało, że nawiązało nowe kontakty biznesowe.

wystawy był prostszy i pozwolił na bardziej skuteczną

Oznacza to, że spełniamy nasze zadanie i tworzymy dla

komunikację.

przedsiębiorców o podobnych potrzebach środowisko

„Rekordowa frekwencja oraz zadowolenie wyrażane przez wystawców i zwiedzających były silnymi oznakami trwałego

produktywnie działać, zapewniając naszym wystawcom

uzdrowienia rynku” – zauważyła Annemieke Timmers, Brand

maksymalny zwrot z ich inwestycji.”

Director dla CPhI. „W potargowych ankietach dla zwiedzających, ponad 83%** respondentów znalazło produkty lub

e-w ydanie do pobrania na:

sprzyjające do nawiązywania kontaktów, w którym mogą

w w w.farmacom.com.pl

Haf Cennydd, Brand Director dla ICSE, P-MEC i BioPh, dodała: „Tegoroczne połączone imprezy spełniły nasze

4/2010

68 | konferencje, targi, szkolenia

oczekiwania, a nawet wyszły poza nie. Utrzymu-

Brązową Nagrodę otrzymał Zeon za swój wysoko

jący się trend na outsourcing w sektorze Pharma

wydajny rozpuszczalny CycloPentyl Methyl Ether,

oznacza, że liczba wystawców ICSE nadal rośnie,

stanowiący innowację procesu i zielonej chemii.

a wprowadzenie podziału na strefy znacznie ułatwiło poruszanie się po hali wystawienniczej.

w edycji 2011 na Messe Frankfurt w Niemczech,

Nadal otrzymujemy pozytywne opinie i czekamy

zostanie wprowadzony nowa połączona wystawa,

na to samo w przyszłym roku we Frankfurcie.”

InnoPack, a także nowy pawilon z P-MEC,

Mające za sobą 7-letnią historię, Nagrody

4/2010

Podczas gdy trwają przygotowania do targów

LABWorld. InnoPack odzwierciedla organiczną

za Innowację CPhI przyznawane są jako wyraz

ewolucję ze Strefy Opakowań ICSE i powstała

uznania, uczczenia i uhonorowania firm

w następstwie udanej inauguracji w 2010 roku.

i organizacji, które otwierają nowe horyzonty

LABWorld będzie skupiać się na obszarach

w sektorach farmaceutycznym, usług kontrakto-

takich jak analiza instrumentalna, technologie

wych i biofarmaceutycznym. W tym roku Złota

pomiarowe i testowe, testowanie materiałów,

Nagroda trafiła do Thermo Fisher Scientific za

kontrola jakości oraz sprzęt laboratoryjny

przyszłościową technologię TruScan w zakresie

w przedsiębiorstwach na mniejszą skalę.

laserów. Srebrną Nagrodę przyznano BASF’s

Wprowadzenie tych dodatkowych imprez sprawi,

Soluplus, nowemu podmiotowi chemicznemu

że portfolio wystaw farmaceutycznych UBM Live

i pierwszej w swoim rodzaju firmie substancji

będzie dalej powodować wzrost zainteresowania

pomocniczych, która oferuje znaczną poprawę

każdego zwiedzającego eksperta oraz grupy

rozpuszczalności trudno rozpuszczalnych API.

wystawców.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

HAPPY NEW YEAR! SEASONâ&#x20AC;&#x2122;S GREETINGS FROM ALL OF US! New is the year, new are the hopes and the aspirations, new is the resolution, new are the spirits and forever our BEST wishes are for you. Have a promising and fulfilling new year.

7070| | konferencje, konferencje,targi, targi,szkolenia szkolenia

O higienie

W dniach 23-25 września Krynica-Zdrój gościła ponad 250 specjalistów z dziedziny zakażeń (epidemiologów, farmaceutów, lekarzy i pielęgniarek epidemiologicznych) z Polski i Europy (m.in.: Litwy, Łotwy, Estonii, Ukrainy, Belgii i Niemiec). Jak już stało się tradycją w gronie tym nie zabrakło przedstawicieli przemysłu farmaceutycznego, mikrobiologów, pracowników działów zapewnienia jakości i produkcji – wszyscy przybyli na konferencję VI Dni Higieny organizowaną przez firmę Ecolab światowego lidera w produkcji środków dezynfekcyjnych. Spotkanie odbyło się w stulecie śmierci Roberta Kocha – odkrywcy prątków gruźlicy.

– nigdy dość! Robert Miller

Patronat medialny:

Tradycyjnie – obok ogólnej sesji naukowej przeznaczonej dla

Don Cunningham – Regional Sales Manager Germany,

służby zdrowia – równolegle odbywał się panel farmaceutyczny.

Benelux and Poland, Contamination Control Europe

Zagadnienia prezentowanych wykładów oscylowały wokół pro-

– w wykładzie „Różne techniki dezynfekcji w zakładzie farma-

blemów higieny w procesie produkcyjnym. Patronem medialnym

ceutycznym” dokonał analizy różnych aspektów właściwego

tej sesji był magazyn „Świat Przemysłu Farmaceutycznego”.

doboru programu higieny dostosowanego do specyfiki procesu

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

i społecznych. Najnowsza literatura wskazuje, że stosowanie się do higieny rąk ma związek raczej z emocjonalnym niż racjonalnym myśleniem, co powinno być wzięte pod uwagę przy przygotowaniu koncepcji edukacyjnych w zakresie higieny rąk. W kolejnym wystąpieniu na sesji farmaceutycznej dr Bernard Meyer odniósł się do problemów związanych z biofilmem w wykładzie „Strategie walki z biofilmami”. Wykładowca scharakteryzował sposoby tworzenia biofilmów oraz czynniki sprzyjające ich powstawaniu. Odniósł się również do specyficznych cech biofilmów, w tym obniżonej podatności komórek je tworzących na większość środków produkcyjnego i klasy pomieszczenia. Wszystkie omawiane

dezynfekcyjnych. Scharakteryzował skuteczność różnych pre-

rozwiązania odnosiły się do aktualnych wytycznych Dobrej

paratów biobójczych oraz wpływ czynników mechanicznych.

Praktyki Wytwarzania, norm i przepisów unijnych. Wykładow-

Kolejny wykładowca – Michel Collard, Corporate Account

ca porównał różne, możliwe techniki dezynfekcji, omawiając

Manager for Ecolab Pharmacos Europe Middle East Africa

wady i zalety każdej z nich. Zwracał uwagę na optymalizację

– w swoim wystąpieniu „Czyszczenie i dezynfekcja sprzętu

nakładu pracy i ekonomiki procesu dezynfekcji. Odniósł się

produkcyjnego” poruszył zagadnienia mycia, dezynfekcji oraz

także do często pojawiającego się pytania mycie i dezynfekcja

weryfikacji czystości w przemyśle farmaceutycznym. Dokonał

– razem czy osobno.

analizy dostępnych „narzędzi chemicznych”, sposobów ich

W kolejnym wspólnym dla obu sesji wykładzie „Higiena

działania, scharakteryzował również różne techniki – od

rąk – motywacja do stosowania najlepszej praktyki” dr Bernard

mycia ręcznego do CIP. Omówione zostały również wybrane

Meyer, Manager Microbiological Support, Ecolab GmbH, Ger-

zagadnienia walidacji procesów czyszczenia i metody

many, skupił się na niby oczywistym, a ciągle niedoskonałym

weryfikacji czystości.

procesie higieny rąk. Zwrócił uwagę, że choć fakty związane

Wszystkie prezentowane zagadnienia cieszyły się dużym

z higieną rąk są dobrze znane w społeczności ekspertów,

zainteresowaniem wśród słuchaczy, dowodziły tego również

a skuteczność stosowania alkoholowych preparatów do

żywe dyskusje kuluarowe. Panel farmaceutyczny podczas

wcierania jest szeroko udokumentowana – praktyka przepro-

VI Dni Higieny spełnił pokładane w nim nadzieje, umożliwiając

wadzania tych procedur ciągle pozostaje niedoskonała. Na

skupienie się na tak ważnych w przemyśle farmaceutycznym

podstawie modelu komunikacyjnego i wniosków związanych

aspektach higieny oraz stając się dogodnym forum do

z pomiarami częstotliwości i skuteczności przeprowadzania

wymiany doświadczeń i stosowanych rozwiązań.

procedur higieny rąk wnioskował o opracowanie strategii komunikacyjnych w szczególności dla różnych grup zawodowych

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

Kolejne – VII Dni Higieny – w 2012 roku.

4/2010

72 72 | konferencje, targi, szkolenia

Innowacyjne opakowania 27 edycja Targów i nowoczesna dysrybucja

TAROPAK 2010

–Robert innowacyjne opakowania i nowoczesna dysrybucja Miller Robert Miller

Patronat medialny:

13–16 września 2010 roku Poznań stał się międzynarodową areną prezentacji światowych trendów we wzornictwie i technologiach branży opakowaniowej i logistycznej.

Odpowiedzią na zwiększone zapotrzebowania rynku na nowoczesne

Środkowo - Wschodniej. Podczas 27. edycji targów ponad 600 firm

rozwiązania w dziedzinie opakowań i logistyki są poznańskie targi

z 30 krajów świata (m.in. z Austrii, Belgii, Danii, Holandii, Francji,

TAROPAK. Co dwa lata liderzy rynku z całego świata prezentują

Hiszpanii, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii, Armenii, Białorusi)

w stolicy Wielkopolski swoją bogatą ofertę. Oferta wystawców targów

zaprezentowało w Poznaniu ofertę obejmującą surowce i półprodukty do

TAROPAK wychodzi naprzeciw oczekiwaniom odbiorców opakowań oraz

produkcji opakowań, gotowe opakowania, a także maszyny do ich pro-

nowoczesnych rozwiązań z dziedziny logistyki, stwarzając im możliwość

dukcji oraz maszyny i urządzenia pakujące wraz z częściami zamiennymi,

poznania tendencji na rynku, oceny jego kondycji, poznania nowości

urządzenia transportu wewnętrznego, urządzenia związane z gospodarką

technologicznych oraz porównania ofert polskich i zagranicznych liderów

magazynową oraz nowoczesne rozwiązania informatyczno-logistyczne.

sektora. Ponieważ 65% opakowań przeznaczonych jest dla przemysłu

Targi TAROPAK stanowiły także arenę prezentacji najnowszych

spożywczego targom TAROPAK towarzyszą targi spożywcze POLAGRA

rozwiązań i technologii w zakresie pakowania i logistyki. W tym

- TECH, POLAGRA - FOOD, GASTRO TRENDY i SMAKI REGIONÓW, co

roku wystawcy przedstawili profesjonalnej publiczności ponad 200

przekłada się na liczne zainteresowanie profesjonalnych zwiedzających.

premierowych produktów.

Międzynarodowy Salon Techniki Pakowania i Logistyki TAROPAK to największe targi branży opakowaniowej i logistycznej w Europie

4/2010

Ekspozycję TAROPAKU oraz odbywających się równolegle targów POLAGRA - TECH, POLAGRA - FOOD, GASTRO TRENDY i SMAKI

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

REGIONÓW odwiedziło blisko 45 tys. zwiedzających z całego świata, a wśród nich m.in. przedstawiciele firm przemysłu spożywczego, chemicznego, kosmetycznego, farmaceutycznego, motoryzacyjnego, elektronicznego, poligraficznego, budownictwa, a także producenci sprzętu AGD, hurtownicy i reprezentanci sieci handlowych. Nieodłączny element targów TAROPAK stanowi program seminariów, specjalistycznych konferencji, wykładów jak również warsztaty, pokazy, wystawy, konkursy i liczne spotkania biznesowe, które cieszyły się dużym zainteresowaniem profesjonalistów. Aktualne zagadnienia przemysłu opakowaniowego w Polsce zostały omówione podczas bloku seminariów przygotowanego przez Polską Izbę Opakowań oraz Centralny Ośrodek Badawczo -Rozwojowy Opakowań. W wykładach wzięli udział m.in. projektanci oraz producenci opakowań i materiałów opakowaniowych, pracownicy organizacji odzysku, pracownicy placówek badawczych zajmujących się problematyką ochrony środowiska i gospodarki opakowaniowej, a także

Nieodzownie z rynkiem opakowań związana jest jego funkcja logistyczna, ułatwiająca wytwarzanie i dystrybucję materiałów. Pomyślne

użytkownicy opakowań. Seminarium Opakowania a wymagania ochrony środowiska wzbudzi-

prognozy rozwoju sektora transportu i logistyki przekładają się na

ło szczególną uwagę wśród zwiedzających zainteresowanych sposobami

zwiększone zapotrzebowanie na nowoczesne rozwiązania z tej dziedziny

zmniejszenia negatywnego oddziaływania opakowań na środowisko.

w kraju. Branża ta znalazła swe odzwierciedlenie w silnej reprezentacji

Podczas wykładów prelegenci zaprezentowali nowe kierunki produkcji

podczas targów TAROPAK 2010 - firmy logistyczne zajęły w tym roku

opakowań sprzyjające ochronie przyrody, krytycznej ocenie poddali

blisko 30% powierzchni. Była to największa tego typu ekspozycja

opakowania biodegradowalne oraz przedstawili opakowania kompo-

w Polsce. Dla przedstawicieli branży logistycznej przygotowano szereg

stowalne w kontekście nowych rozwiązań w gospodarce odpadami

wydarzeń prezentujących innowacyjne rozwiązania w zakresie magazy-

opakowaniowymi.

nowania oraz transportu wewnętrznego.

Podczas Seminarium Opakowania. Wymagania. Metody badań.

Międzynarodowe Targi Poznańskie podjęły współpracę z kilkunasto-

Oceny zgodności słuchacze zapoznali się z wymaganiami, jakie powinny

ma magazynami i portalami branżowymi z zakresu opakowań i logistyki.

spełniać opakowania, aby mogły zostać wprowadzone na rynek. Na

W dniach 10 - 16 września akredytowało się na targach łącznie 490

spotkaniu omówiono obowiązujące normy dotyczące jakości zdrowotnej,

dziennikarzy, prasy branżowej i specjalistycznej, gazet codziennych

ochrony środowiska, bezpieczeństwa użytkowników, a także wymogi

ogólnopolskich i lokalnych, stacji telewizyjnych i radiowych oraz mediów

wobec opakowań transportowych, w szczególności dla towarów

polonijnych, co znalazło swoje odzwierciedlenie w licznych relacjach

niebezpiecznych. Wykłady stworzyły możliwość poznania metod badań

z wydarzeń targowych.

potwierdzających przydatność opakowań oraz procedur oceny zgodności

e-w ydanie do pobrania na:

Kolejna, 28. edycja Międzynarodowego Salonu Pakowania i Logistyki TAROPAK odbędzie się we wrześniu 2012 roku.

i certyfikacji opakowań.

w w w.farmacom.com.pl

4/2010

74 | konferencje, targi, szkolenia

BIOTECHNICA 2010 Tomasz Butyński

BIOTECHNICA to platforma spotkań i wymiany wiedzy ekspertów i specjalistów ze świata gospodarki, nauki i polityki, którzy współtworzą nowoczesną biotechnologię i mają wpływ na jej dalszy rozwój.

Dzięki sukcesowi tegorocznej imprezy BIOTECHNICA 2010,

w medycynie, przemyśle spożywczym, sektorze produkcyjnym

zorganizowanych od 5 do 7 października 2010 w Hanowerze,

i ochronie środowiska oraz przy produkcji urządzeń laborato-

w branży biotechnologii zapanowały pozytywne nastroje. „Targi

ryjnych. Wykorzystali oni też to jedyne w swoim rodzaju forum

i konferencja pokazały, że technologie z zakresu nauk przyrodni-

branżowe do zawarcia nowych kontaktów biznesowych. „Biorąc

czych i medycznych pełnią coraz ważniejszą rolę we wszystkich

pod uwagę obecne uwarunkowania branży, targi osiągnęły zna-

aspektach życia oraz w kluczowych sektorach przemysłu” –

czący sukces” – podkreślił Stephan Ph. Kühne. „Wysoki odsetek

powiedział Stephan Ph. Kühne z zarządu firmy Deutsche Messe

osób decyzyjnych wśród gości targów, duża liczba wystawców

AG w mowie podsumowującej największe europejskie targi

spoza granic Niemiec oraz obecność na imprezie międzynaro-

sektora biotechnologii i technologii medycznych. „Po raz kolejny

dowych liderów branży sprawiły, że wśród przedstawicieli firm

impreza spełniła swoją rolę koła napędowego stymulującego

zapanowały pozytywne nastroje. Udział w targach BIOTECHNICA

rozwój branży i udowodniła, że jest ważnym forum spotkań

2010 był z pewnością słuszną decyzją – i dla wystawców, i dla

i wymiany wiedzy dla ludzi nauki i biznesu. Wystawcy wyjeżdżają

zwiedzających.”

z Hanoweru pełni optymizmu i z nadzieją na zawarcie nowych

Zdanie to podziela Claus-Dieter Kroggel z Instytutu

kontraktów, które zainicjowane zostały w czasie targów. Teraz

Toksykologii i Medycyny Eksperymentalnej Fraunhofer ITEM z

najważniejszym zadaniem, które stoi przed firmami z branży, jest

Hanoweru: „BIOTECHNICA to najważniejsza impreza branżowa

przekonanie opinii publicznej o korzyściach płynących z coraz

z zakresu biotechnologii w Europie. Uczestniczymy w niej

bardziej powszechnego stosowania biotechnologii.”

regularnie zaznaczając tym swoją obecność na rynku i prezentu-

Ponad 9,5 tysiąca zwiedzających z 40 krajów przyjechało na

jąc osiągnięcia. Naszym najważniejszym celem jest zawieranie

targi BIOTECHNICA, by zdobyć aktualną wiedzę o nowych tren-

kontaktów z nowymi klientami – a ranga targów gwarantuje nam,

dach oraz o innowacyjnych technologiach wykorzystywanych

że spotkamy na nich najważniejszych potencjalnych odbiorców

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

reklama

z sektora przemysłowego. Dlatego zarezerwowaliśmy już stoisko na kolejnej edycji imprezy.” W tym roku na targach obecnych było w charakterze wystawców 500 firm z 23 krajów – wynik ten nie odbiega od tego z roku 2008. Zwiększyła się natomiast liczba firm z zagranicy, które wykupiły stoiska na imprezie – w tym roku ich odsetek wyniósł aż 32%. W rankingu wystawców w podziale na kraje zaraz za Niemcami uplasowały się: Szwajcaria, USA, Francja, Wielka Brytania i Holandia. Jako główny cel przyjazdu na targi wystawcy wskazywali możliwość nawiązania nowych kontaktów z potencjalnymi kontrahentami i podtrzymanie kontaktów z już pozyskanymi klientami. „Targi BIOTECHNICA wyróżnia świetna organizacja i najwyższy poziom merytoryczny – sprawia to, że wizyta na nich jest niezwykle wartościowa z punktu widzenia instytutów naukowych, firm przemysłowych i przedstawicieli ośrodków edukacyjnych. Warto podkreślić, że na imprezie prezentowane są najnowsze osiągnięcia z różnych dziedzin wiedzy. Jesteśmy niezwykle zadowoleni z udziału w tegorocznej edycji targów – zawarliśmy na nich wiele wartościowych kontaktów biznesowych, dlatego w przyszłym roku znów przyjedziemy do Hanoweru. Jestem pewien, że w nadchodzących latach udział w targach BIOTECHNICA weźmie jeszcze więcej firm z Rosji niż do tej pory” – powiedział prof. Raif G. Vasilov, prezes Rosyjskiego Stowarzyszenia Biotechnologii z Moskwy.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

76 | konferencje, targi, szkolenia Ponad 25% zwiedzających przyjechało do Hanoweru spoza

innowacyjnym rozwiązaniom IT wspomagającym opracowanie

granic Niemiec – o 5% więcej niż na poprzedniej edycji targów.

substancji białkowych wykorzystywanych w walce z rakiem

Znacząco więcej gości przyjechało z krajów europejskich –

i nawracającymi infekcjami, a także w produkcji żywności.

przede wszystkim z Wielkiej Brytanii, Holandii i Francji. Wzrost

Ogromnym zainteresowaniem zwiedzających cieszyły się także

zanotowano też wśród firm z USA i Rosji. W rankingu krajów, z

komórki macierzyste, biobanki i medycyna sądowa. W ramach

których przybyło najwięcej osób, na pierwszych miejscach są:

inicjatywy „Bio@Venture Conference“ możliwość prezentacji

Wielka Brytania, Holandia, Francja, Szwajcaria i USA.

przed potencjalnymi inwestorami miały nowopowstałe firmy

Ponad 5 tysięcy osób spośród gości targów stanowili

z sektora biotechnologii, które zamierzają dopiero wejść na

reprezentanci instytutów naukowych, ośrodków badawczych i

rynek. Dużym sukcesem okazała się też tegoroczna edycja

działów badawczo-rozwojowych. Chcieli oni przede wszystkim

kongresu „Bone-tec 2010“ poświęconego regeneracji kości,

zdobyć kompleksową wiedzę o rynku i o wchodzących nań

chrząstek, żył i więzadeł z wykorzystaniem metod biotechno-

nowościach oraz zawrzeć kontakty z potencjalnymi kontra-

logicznych. Po raz pierwszy w ramach targów BIOTECHNICA

hentami. W centrum ich uwagi znalazły się biotechnologie,

odbył się Międzynarodowy Kongres Medycyny Regeneratywnej

urządzenia laboratoryjne oraz rozwiązania dla przemysłu

i Prewencyjnej. Naukowcy o światowej renomie zaprezentowali

farmaceutycznego i medycznego.

na nim nowe metody terapeutyczne wykorzystywane w gojeniu i leczeniu skóry, kości i ran. Targi swoją obecnością uświetnił John Dalli, komisarz Unii Europejskiej ds. zdrowia i ochrony konsumentów – kluczowy decydent odpowiadający za politykę ochrony zdrowia we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Jednym z głównych zadań hanowerskiej imprezy było stworzenie warunków sprzyjających dialogowi i wymianie doświadczeń między firmami komercyjnymi a instytucjami naukowymi. Niemieckie Ministerstwo Nauki i Edukacji zaprezentowało w ramach forum projektów biotechnologicznych efekty całego spektrum dotowanych badań naukowych, które zostały zakończone w roku 2009. Ponad 120 ekspertów ze świata nauki było do dyspozycji gości imprezy przez cały czas jej trwania. Ogromnym zainteresowaniem cieszyły się też fora pod hasłem

Aż 72% zwiedzających stanowiły osoby decyzyjne odpo-

„BIOTECHNICA INNOVATION“ – prezentacje produktów i firm

wiedzialne za zakupy i inwestycje w firmach. W stosunku do

prowadzone w atrakcyjnej formie przez wystawców w poszcze-

zeszłych targów BIOTECHNICA zanotowano znaczący – aż

gólnych halach targowych.

dziesięcioprocentowy – wzrost liczby zwiedzających z tej grupy.

Dzięki inicjatywie networkingowej BIOTECHNICA-Partnering

Więcej niż na którejkolwiek z poprzednich edycji było również

umożliwiono kontakty potencjalnym partnerom biznesowym

w tym roku przedstawicieli top managementu – stanowili oni aż

z 33 krajów. Aż 285 uczestników imprezy skorzystało z tej

22% ogółu przybyłych.

efektywnej platformy pozyskiwania nowych kontaktów – o 20%

Ponad 500 ekspertów z całego świata wygłosiło referaty na

więcej niż w roku ubiegłym. W sumie w ramach BIOTECHNICA-

tegorocznej konferencji towarzyszącej targom BIOTECHNICA

-Partnering odbyło się 650 spotkań biznesowych – o 26%

czyniąc z niej jeden z centralnych punktów hanowerskiej

więcej niż na poprzednich targach.

imprezy. W wykładach, forach dyskusyjnych i zajęciach warsz-

Szerokim echem odbiła się też branżowa giełda pracy i

tatowych wzięło udział ponad 3 tysiące uczestników. Zakres

kariery „Jobvector career day“. Piętnaście firm – w tym liderzy,

tematyczny był niezwykle szeroki: od biomedycyny poprzez

np. BASF – zaprezentowało setkom potencjalnych pracowników

bioinformatykę po żywność przyszłości. Konferencja doskonale

możliwości kariery

uzupełniła zawartość obszaru wystawienniczego i wzbogaciła

i rozwoju oraz oferowało specjalistom atrakcyjne stanowiska.

go o nowe aspekty. Po raz pierwszy w ramach imprezy BIOTECHNICA zorgani-

Jak co roku na targach BIOTECHNICA 2010 wręczona została nagroda EUROPEAN BIOTECHNICA AWARD w wysokości 75 000

zowano pod hasłem „Molecular Diagnostics Europe“ kongres

euro. Tym razem to prestiżowe wyróżnienie otrzymała belgijska

i wystawę poświęconą diagnostyce molekularnej. W centrum

firma Galapagos NV z Mechelen, która opracowała monoklo-

uwagi znalazły się zautomatyzowane systemy testujące

nalne przeciwciała mogące znaleźć zastosowanie w leczeniu

pozwalające na szybsze i bardziej dokładne diagnozowanie

różnych chorób – w tym nowotworów, cukrzycy czy Alzheimera.

nowotworów i różnego rodzaju infekcji. Dużo uwagi poświęcono też wykorzystywanym w pracach badawczo-rozwojowych

4/2010

Kolejna edycja targów BIOTECHNICA odbędzie się 11-13 października 2011.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

78 | konferencje, targi, szkolenia

POLFARM 2010 W dniu 15 września br. w Warszawie odbyła się XIV edycja Ogólnopolskiego Kongresu Farmaceutycznego POLFARM, poświęconego narzędziom stymulowania dystrybucji leków i wyrobów medycznych, pod kątem uwarunkowań prawnych i podatkowych. Tomasz Butyński

Od strony merytorycznej Kongres wspierany był przez przedstawicieli Kancelarii Domański, Zakrzewski, Palinka. Tematy, które rodziły burzliwe Patronat medialny:

dyskusje to: premie i rabaty dla aptek i hurtowni, usługi świadczone przez hurtownie, sprzedaż leków „za grosze” w aptekach, sprzedaż leków „za złotówkę” do ZOZ, sztywne ceny i marże, dystrybucja bezpośrednia a obowiązek dostaw leków, sprzedaż leków w przetargach do ZOZ za pośrednictwem hurtowni. Prelegenci w sposób wyczerpujący odpowiadali na pytania uczestników. Dr Marcin Matczak, Partner w Kancelarii Domański, Zakrzewski, Palinka skoncentrował się w swoim wystąpieniu na aspektach formalno-prawnych kwestii związanych z udzielaniem rabatów, premii i usług w lecznictwie otwartym. Mecenas podjął również tematykę dystrybucji bezpośredniej, zwłaszcza pod kątem obowiązków wytwórców i hurtowni

zwracając szczególną uwagę na kwestie konkurencji między aptekami,

z punktu widzenia prawa farmaceutycznego i antymonopolowego.

a także niezwykle dziś interesujący temat kwestionowania legalności

Mówił również o sztywnych cenach i marżach – zarówno z punktu

leków „za grosze” przez kontrole NFZ. Kolei Mecenas Dyba rozszerzył

widzenia aktualnych przepisów, jak i spodziewanych w nich zmian

temat o aspekty podatkowe, takie jak zagadnienie rabatów zakupowych

w najbliższej przyszłości. Doktora Matczaka wspierał w prezentacji

a VAT; konsekwencji w CIT sprzedającego, VAT i CIT kontrahenta, czy też

również Tomasz Klimczak – Counsel w Kancelarii Domański, Zakrzewski,

rozliczeń podatkowych dotyczących świadczeń usług marketingowych

Palinka. Mecenas Klimczak mówił ponadto prawie antymonopolowym

i dystrybucyjnych.

stosowanym w lecznictwie otwartym w odniesieniu do rabatów, premii

Niezwykle owocna była również część dyskusyjna – wiele pytań

i usług, wespół z Mikołajem Barczentewiczem (Jr Associate w Kancelarii

zadanych do zaproszonych panelistów świadczą o sporym zaintereso-

DZP). Z kolei rynkiem i leków „za grosze” zajęli się Mecenasi Tomasz

waniu i wielu niejasnościach, koniecznych do wyjaśnienia, co stanowi

Kaczyński (Associate w Kancelarii DZP) i Krzysztof Dyba (Manager

punkt wyjścia, dla kolejnych edycji Kongresu. Najbliższą Europejskie

w Kancelarii DZP). Pan Mecenas Kaczyński wstępnie nakreślił temat,

Centrum Biznesu planuje już na przełomie stycznia i lutego 2011r.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

80 | konferencje, targi, szkolenia

Konferencja

Reklama Leków – Review 2010 Alina Raduła

Na przełomie listopada i grudnia 2010, odbyła się konferencja „Reklama Leków – Review 2010”.

Było to najważniejsze wydarzenie dla wszystkich tych, którzy zajmują się reklamą w farmacji. Uczestnicy - którymi byli przedstawiciele takich firm jak Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa, HAND-PROD, Patronat medialny:

Clifford Chance, Bayer, Sanofi-Aventis, Pyogenes i wielu innych – mieli możliwość zapoznania się z planowanymi kierunkami zmian w prawie po nowelizacjach, aktualną praktyką GIF, orzecznictwem ETS i problemami interpretacyjnymi z nim związanymi. Program konferencji był podzielony na kilka bloków tematycznych. Między innymi były to: Reklama w Internecie, Obszary współpracy lekarza z producentem leków w świetle najnowszych przepisów, Reklama Produktów Leczniczych w świetle nowelizacji prawa oraz wyroków sądowych, Przejęcia i łączenia podmiotów działających w sektorze farmaceutycznym, Reklama Produktów Leczniczych w świetle nowelizacji prawa oraz wyroków sądowych, Reklama Leków a kontakty z prasą, i wiele innych. Wysoką jakość merytoryczną wystąpień zagwarantowali wybitni eksperci w branży farmaceutycznej, zarówno przedstawiciele GIF (Baker & McKenzie Gruszczyński & Partners), WIF jak i kancelarie prawne (CMS Cameron McKenna) specjalizujące się w branży farmaceutycznej. Omówione zostały merytoryczne podstawy i kryteria decyzji GIF dopuszczające reklamę produktów leczniczych. Wykładowcy odpowiedzieli na pytania jak radzić sobie w nowych realiach prawnych wykorzystując inne metody oraz działania pozwalające dotrzeć do Klientów. Całościowo zostały omówione kluczowe kwestie związane z reklamą produktów leczniczych co pozwoliło uczestnikom usystematyzować swoją wiedzę o dynamicznych zmianach w Prawie Farmaceutycznym. Konferencja dla wszystkich uczestników była doskonałym miejscem do wymiany doświadczeń, uwag i omówienia praktycznych aspektów nowych regulacji prawnych?

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

82 | raporty, raporty, projekty, projekty, plany plany

2010 rok

umiarkowane inwestycje, poważne zmiany prawne

Monika Stefańczyk Główny analityk rynku farmaceutycznego PMR Publications

Po wyjątkowo dobrym 2009 r. przemysł farmaceutyczny musiał pogodzić się z niską dynamiką przychodów w bieżącym roku. W 2010 r. również szykuje się niełatwy czas, upływający pod znakiem przygotowań i wprowadzania nowych strategii marketingowych, których zmianę wymusza nowa ustawa refundacyjna.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

83 Ustawa refundacyjna przedmiotem burzliwych dyskusji W 2010 r. wybuchła ponownie jedna z najbardziej rozgorzałych

2010 ukażą się więc one prawdopodobnie zaledwie raz, w grudniu, rok po ostatniej aktualizacji. Warto zaznaczyć, że do nowelizacji list powinno dochodzić cztery razy w roku, co, wbrew twierdzeniu

dyskusji na rynku farmaceutycznym w Polsce, której przyczyną było

urzędników, jest możliwe, czego przykładem są inne kraje np. Węgry

przedstawienie przez Ministerstwo Zdrowia projektu ustawy

lub Czechy.

o refundacji leków, środków medycznych specjalnego przeznaczenia

Na listach refundacyjnych znaleźć mają się po raz pierwszy

żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Nie bez powodu – zakłada

długodziałające analogi insulin. Wzbudza to protesty krajowych

bowiem ona wprowadzenie kluczowych zmian na rynku farma-

producentów, którzy mogą stracić w ten sposób część swoich

ceutycznym w Polsce, a jej przepisy są krytykowane przez prawie

przychodów generowanych na tradycyjnej insulinie.

wszystkich jego głównych graczy. Chodzi przede wszystkim o regulacje dotyczące sztywnych marż i cen oraz zapisów mających

Dostęp do refundacji bardziej nowoczesnego leczenia uzyskają również pacjenci cierpiący na afektywną chorobę dwubiegunową.

na celu obniżenie urzędowych cen zbytu na leki refundowane. Jednym z czołowych argumentów przemawiających przeciwko regulacjom proponowanym przez Ministerstwo Zdrowia jest fakt,

Ciężki rok dla producentów OTC Generalnie rzecz biorąc, wprowadzenie pod koniec zeszłego

iż wskutek proponowanych przepisów może wzrosnąć odpłatność

roku nowych wykazów produktów dopuszczonych do sprzedaży

dla pacjenta, przy jednoczesnym spadku obrotu producentów

poza aptekami nie przyczyniło się do zwiększenia dynamiki

i dystrybutorów.

wartości sprzedaży w tych kanałach, nie mówiąc już o dynamice

Warto zaznaczyć, że wspomniana ustawa posiada również przepi-

całego rynku OTC w 2010 r. Dodając do tego efekt niskiej bazy

sy oceniane przez środowisko pozytywnie – przykładowo: powołanie

z zeszłego roku, jak również fakt zmniejszenia się liczby infekcji

Komisji Ekonomicznej, wprowadzenie wymogów stosowania kodów

możemy mówić o dość słabym roku dla rynku leków OTC, suple-

EAN w przypadku wszystkich produktów refundowanych czy też

mentów i dermokosmetyków. Według szacunków PMR, dynamika

uregulowanie importu równoległego.

sprzedaży tych produktów wyniesie zaledwie 3% w bieżącym roku, osiągając w sumie poziom 8,7 mld zł w sprzedaży aptecznej

Pakiet ustaw zdrowotnych Oprócz ustawy refundacyjnej na jesieni Ministerstwo Zdrowia przedstawiło szereg innych projektów aktów prawnych dotyczących rynku farmaceutycznego w Polsce, z których najważniejsze to: • projekt nowelizacji Prawa Farmaceutycznego regulujący m.in.

i pozaaptecznej. W 2011 i 2012 r. dynamika będzie już wyższa, dwucyfrowa, a wartość rynku prognozowana jest na poziomie 10,6 mld zł w 2012. W 2010 r. emocje środowiska farmaceutycznego nadal wzbudzały wykazy produktów dopuszczonych do sprzedaży pozaaptecznej.

sprawę sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych na receptę,

W listopadzie 2010 r. weszło w końcu w życie rozporządzenie

dostosowania okresu wyłączności danych do wymogów UE, czy

w sprawie kryteriów klasyfikacji produktów leczniczych, które mogą

też niekomercyjnych badań klinicznych

być dopuszczone do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego

• projekt ustawy dotyczącej systemu informacji w ochronie zdrowia umożliwiający m.in. skuteczniejszą kontrolę nad wydawaniem recept • projekt założeń do ustawy dotyczącej badań klinicznych: będzie to pierwsza ustawa regulująca kompleksowo tą kwestie w Polsce • projekt ustawy o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych,

i punktach aptecznych w Polsce. Jako skutek rozporządzenia, również w listopadzie, weszła w życie lista produktów dopuszczonych do obrotu w placówkach obrotu pozaaptecznego i punktach aptecznych. W przypadku punktów aptecznych lista zawiera około 2 tys. substancji czynnych i jest ona szersza w porównaniu do przepisów, które rok

Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, który zakłada

wcześniej ograniczyły znacznie liczbę produktów dopuszczonych do

zwiększenie kompetencji tej instytucji dzięki czemu przyspiesze-

sprzedaży w tych placówkach. Przykładowo, zawiera ona ponownie

niu może ulec wiele procedur dotyczących produktów leczniczych

środki antykoncepcyjne.

i wyrobów medycznych.

W listopadzie 2010 r. weszła również w życie nowa lista produktów leczniczych dopuszczonych do sprzedaży w sklepach ogólnodo-

Ogólnie rzecz biorąc, przepisy proponowane przez wyżej wymienione ustawy zawierają regulacje od dawna oczekiwane przez

stępnych w Polsce. Lista zawiera 52 substancje, w porównaniu do około 70, które znalazły się w poprzednim wykazie.

przemysł. Nie ma jednak co liczyć, że wejdą one w życie w bieżącym roku, a również kwestia zatwierdzenia niektórych z nich w przyszłym, biorąc pod uwagę przeciętny czas przygotowywania ustaw tego typu w Polsce, jest wątpliwa.

Polpharma i Adamed najbardziej zainteresowane przejęciami Jak w każdym roku na rynku farmaceutycznym w Polsce nie obyło się również bez fuzji i przejęć, choć aktywność w tym zakresie można

Rzadka aktualizacja list refundacyjnych Rząd, przygotowując pakiet ustaw zdrowotnych, zaniedbał jednocześnie prace nad aktualizacją list refundacyjnych. W roku

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

nazwać umiarkowaną. Na rynku rozegrała się również walka o jedne z ostatnich państwowych podmiotów, które zostały wystawione na sprzedaż przez Skarb Państwa.

4/2010

84 | raporty, projekty, plany Firmy sceptyczne odnośnie zakupu państwowych spółek Do końca 2010 r. Ministerstwo Skarbu ma również zadecydować również o losie innej państwowej spółki – Biomed Warszawa, która specjalizuje się w produkcji szczepionek, surowic i aktywnych składników leków. Obecnie Ministerstwo Skarbu zajmuje się również oceną ofert na zakup trzeciej z Polf – Polfy Tarchomin, które złożyły Polfarmex i Lek-Am. Sprzedaż spółki ma mieć miejsce w pierwszym kwartale 2011 r. Dodatkowo, w listopadzie otworzony został ponownie przetarg na CF Cefarm – termin składania ofert upływa 13 grudnia. W poprzednim przetargu, który zakończył się podobnie jak przetarg na zakłady Polfy w Warszawie, głównymi oferentami był Polfarmex oraz Farmacol. Pomimo dość dużej liczby aukcji, nie licząc sprzedaży Polfy Pabianice, który to proces zaczął się pod koniec zeszłego roku, raczej nie uda się z sukcesem zakończyć żadnego przetargu Ministerstwa Skarbu w bieżącym roku. Przyczyną może być tutaj ostrożność firm, które obawiają się większych inwestycji w gorszym dla farmacji roku w połączeniu ze zbyt wygórowanymi oczekiwaniami Ministerstwa w odniesieniu do nie zawsze dobrze prosperujących spółek. Rynek produktów OTC w Polsce, według kanałów sprzedaży, 2009

Bioton wciąż liderem działalności zagranicznej Po raz kolejny najbardziej aktywną firmą polską na rynkach zagranicznych był Bioton. W listopadzie firma podpisała list

W lutym Adamed, firma szczególnie aktywna w zakresie przejęć

intencyjny z Actavis, producentem generyków o międzynarodowym

w ostatnim czasie, sfinalizował nabycie 85% udziałów w Polfie

zasięgu, odnośnie współpracy przy rozwoju, rejestracji, dystrybucji

Pabianice od Polskiego Holdingu Farmaceutycznego (PHF).

i marketingu produktów insulinowych polskiej spółki. Szczegółowa

Niewiele później Adamed przejął również Agrofarm, specjalizujący

umowa zostanie zawarta do końca roku. Przedsięwzięcie pozwoli

się w produkcji leków OTC i suplementów diety w transakcji wartej

Biotonowi korzystać z globalnej sieci dystrybucyjnej Actavisa..

10 mln zł. Firma, wraz z Polpharmą, doszła również najdalej

Wcześniej firmy podpisały również wstępną umowę sprzedaży 51%

w rozmowach odnośnie zakupu Polfy Warszawa, jednak PHF

udziałów w BioPartners, szwajcarskiej spółce zależnej Biotonu.

zakończył przetarg w lipcu ze względu na brak satysfakcjonującej

W bieżącym roku Bioton podejmował również kroki rozwoju

oferty. Nowy przetarg został otwarty na jesieni,

sprzedaży w Chinach (porozumienie z Read-Gene odnośnie wspólnej

a termin składania ofert wyznaczony na 3 grudnia.

komercjalizacji testów genetycznych, przygotowania do rozpoczęcia

Do jednego z najciekawszych wydarzeń na rynku zaliczyć można

sprzedaży insuliny). Z drugiej strony nie udało się uzyskać kontroli

przejęcie Nepentes, polskiego producenta i dystrybutora leków

nad Indarem na Ukrainie, firma wycofała się również z rosyjskiego

i dermokosmetyków, przez Sanofi-Aventis, jeden z najpotężniejszych

Bioton Wostok.

koncernów farmaceutycznych na świecie. Wartość oferty Sanofi to 420 mln zł za 99,7% akcji w spółce. Polpharma, największa firma farmaceutyczna w Polsce, na

Stany Zjednoczone są obecnie rynkiem, który wydaje się wzbudzać duże zainteresowanie polskich firm. Przejawem tego było przykładowo otworzenie tam przedstawicielstwa przez KCR, polską

początku roku zakupiła od Biotonu dział antybiotyków za łączna

firmę specjalizującą się w przeprowadzaniu badań klinicznych na

kwotę 80 mln zł. Jest to być może pierwszy krok do przejęcia

zlecenie. Dzięki bezpośredniej obecności firma zamierza zwiększyć

całej biotechnologicznej spółki w kolejnych latach. Jednocześnie

udział przychodów generowanych na rynku amerykańskim

Polpharma rozgląda się również za firmami, które mogłaby przejąć

z obecnych 30 do 60%. Kolejnym przykładem aktywności na

zagranicą. Jednym z tradycyjnych rynków zainteresowań jest Rosja

rynku amerykańskim jest działalność firmy Cortia, spółki zależnej

– Polpharma mogłaby tam przejąć spółkę Valenta, producenta leków

Phartmeny, która z kolei należy do jednego z największych polskich

generycznych (m. in. leków antybakteryjnych, kardiologicznych,

dystrybutorów leków. Obecnie na rynku amerykańskim poszukiwany

neurologicznych, antyhistaminowych), o przychodach około 90 mln

jest partner, który pomógłby

€. Według prasowych doniesień, firma zainteresowana jest również

w sfinansowaniu badań klinicznych leku przeciwmiażdżycowego.

przejęciami w Turcji.

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

prawo, ustawy | 85 Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia... w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych

Na podstawie art. 48 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. – Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622, z późn. zm. 2)) zarządza się, co następuje: § 1. Instytucjami powołanymi do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych, uprawnionymi do korzystania ze zwolnienia od należności przywozowych, o których mowa w art. 59 rozporządzenia Rady (WE) nr 1186/2009 z dnia 16 listopada 2009 r. ustanawiającego wspólnotowy system zwolnień celnych (Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2009, str. 23), są: 1) Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie; 2) Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie; 3) Narodowy Instytut Leków w Warszawie; 4) Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dr med. Aleksandra Szczygła w Warszawie; 5) Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach; 6) Instytut Farmaceutyczny w Warszawie; 7) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Białymstoku; 8) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Gdańsku; 9) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Katowicach; 10) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Krakowie; 11) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Łodzi; 12) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Opolu; 13) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Poznaniu; 14) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym w Rzeszowie; 15) Laboratorium Kontroli Jakości Leków przy Wojewódzkim Inspektoracie Farmaceutycznym we Wrocławiu.

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

§ 2. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia3). MINISTER ZDROWIA w porozumieniu: MINISTER GOSPODARKI MINISTER FINANSÓW

UZASADNIENIE Celem opracowania projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych jest wykonanie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 48 ustawy- Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622, z późn. zm.) zmienionego przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo celne oraz niektór ych innych ustaw (Dz. U. Nr 106, poz. 673). Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo celne oraz niektór ych innych ustaw obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych (Dz. U. Nr 197, poz. 2035) zachowuje moc do dnia 1 stycznia 2011 r. Rozporządzenie wydane zostanie przez ministra właściwego do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Przepisy unijnego rozporządzenia nie wprowadzają zmian mer ytor ycznych do wspólnotowego systemu z wolnień celnych, stanowią jedynie kodyfikację wielokrotnie zmienianego rozporządzenia Rady (EWG) nr 918/83 z dnia 28 marca 1983 r. ustanawiającego wspólnotowy system z wolnień celnych (Dz. Urz. WE L 105 z 23.04.1983, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 2, tom 1, str. 419, z późn. zm.) i mają charakter porządkowy. Oznacza to, iż projektowane rozporządzenie również nie będzie zawierało zmian mer ytor ycznych. Projekt uaktualnia wykaz określonych w nim jednostek badawczo – roz wojowych w z wiązku ze zmianą naz wy Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie na Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie oraz przemianowaniem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w Warszawie na Narodowy Instytut Leków w Warszawie.

4/2010

86 | prawo, ustawy Przedmiotowy projekt dodaje do wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych, obok dotychczasowych instytutów (stanowiących jednostki badawczo roz wojowe), tak że laboratoria kontroli jakości leków. Laboratoria kontroli jakości leków stanowią jednostki pomocnicze wojewódzkiej administracji zespolonej, funkcjonujące przy wojewódzkich inspektoratach farmaceutycznych i wykonujące ich zadania w zakresie kontroli jakości produktów leczniczych, w tym, na dzień dzisiejszy, dokonujące, zgodnie z art. 65 ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 6 września 20 01 r.- Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.) między innymi kontroli ser yjnej wstępnej surowców farmaceutycznych używanych do sporządzania leków aptecznych lub recepturowych. Laboratoria posiadają więc niezbędne instrumenty, wykwalifikowane zasoby kadrowe oraz szeroko rozumiane zaplecze umożliwiające dokonywanie kontroli w sposób rzetelny i efektywny. Projekt umożliwi porównywanie lub powtórzenie badań w innym laboratorium w przypadku ewentualnej niejednoznaczności ich wyników, a ponadto zapewni wygodę wytwórcom, poprzez umożliwienie kontroli w najbliżej zlokalizowanym laboratorium. Projekt ma na celu zapewnienie ochrony interesu ekonomicznego zleceniodawcy kontroli, bowiem, wobec proponowanej projektem zmiany, laboratoria będą między sobą konkurować oferowaną ceną. Projekt rozporządzenia jest zgodny z prawem Unii Europejskiej Projekt rozporządzenia nie zawiera przepisów technicznych i jako taki nie będzie podlegał procedurze notyfikacji w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597). OCENA SKUTKÓW REGULACJI 1. Podmioty, na które oddziaływuje projekt aktu prawnego Projekt będzie oddziaływał na podmioty upoważnione do odbioru przesyłek zawierających próbki substancji posiadających atest Światowej Organizacji Zdrowia służących do kontroli jakości surowców przeznaczonych do wytwarzania produktów leczniczych. Dotyczy to instytutów, stanowiących jednostki badawczo– rozwojowe oraz laboratoriów kontroli jakości leków. 2. Konsultacje społeczne Projekt poddany zostanie konsultacjom społecznym, w szczególności z następującymi podmiotami: Polską Izbą Przemysłu Farmaceutycznego i Wyrobów Medycznych „POLFARMED”, Izbą Gospodarczą „Farmacja Polska”, Izbą Gospodarczą „Apteka Polska”, Polskim Związkiem Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego, Związ-

1) 2) 3)

kiem Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych INFARMA, Polskim Związkiem Producentów Leków bez Recepty PASMI, Polskim Stowarzyszeniem Zagranicznych Producentów i Importerów Leków Weterynaryjnych Pol-Prowet, Związkiem Pracodawców Branży Zoologicznej Hobby Flora Zoo, Krajową Izbą Lekarsko-Weterynaryjną, Naczelną Izbą Aptekarską, Związkiem Pracodawców Hurtowni Farmaceutycznych. Ponadto, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 337) projekt zostanie zamieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej. Projekt zostanie także zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia. 3. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego Rozporządzenie nie spowoduje dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego ponad te ponoszone na mocy dotychczas obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców używanych do produkcji produktów leczniczych. Poszerzenie zakresu podmiotowego rozporządzenia nie spowoduje zwiększenia łącznej liczby dokonywanych kontroli jakości surowców farmaceutycznych. 4. Wpływ regulacji na rynek pracy Projekt rozporządzenia, z uwagi na swój zakres przedmiotowy, nie będzie miał wpływu na rynek pracy. 5. Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw Rozporządzenie nie będzie miało bezpośredniego wpływu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. 6. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionalny Rozporządzenie nie będzie miało bezpośredniego wpływu na sytuację i rozwój regionalny. 7. Wpływ regulacji na zdrowie społeczeństwa Nie przewiduje się realnego bezpośredniego wpływu projektu na zdrowie społeczeństwa. 8. Wpływ regulacji na środowisko Projektowane rozporządzenie nie będzie miało wpływu na stan środowiska. Źródło: http://w w w.mz.gov.pl.

Minister Zdrowia kieruje działem administracji r ządowej – zdrowie, na podstawie § 1 ust. 2 rozpor ządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 listopada 20 07 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia (Dz. U. Nr 216, poz. 1607). Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 20 04 r. Nr 273, poz. 2703, z 20 08 r. Nr 209, poz. 1320 i Nr 215, poz. 1355, z 20 09 r. Nr 168, poz. 1323 oraz z 2010 r. Nr 106, poz. 673. Niniejsze rozpor ządzenie było popr zedzone rozpor ządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 sierpnia 20 04 r. w sprawie wykazu instytucji powołanych do kontroli jakości surowców uż y wanych do produkcji produktów leczniczych (Dz. U. Nr 197, poz. 2035), które utraciło moc z dniem wejścia w ż ycie niniejszego rozpor ządzenia, na podstawie art. 15 ustawy z dnia 29 k wietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo celne oraz niektór ych innych ustaw (Dz. U. Nr 106, poz. 673).

4/2010

e-w ydanie do pobrania na:

w w w.farmacom.com.pl

4/2010